Migne. Patrologia Latina Tomus XXXII.

Migne, Jacques-Paul (1800-1875). Patrologiae cursus completus, sive Bibliotheca universalis, integra, uniformis, commoda, oeconomica omnium s. s.
Patrum, doctorum
scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruer.... 1841.
1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.
Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence
2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.
3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :
*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.
4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.
5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.
6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.
7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

PATROLOGIiE
CURSUS COMPLETLS
SIVE
BIBLIOTHEGA UNIVURSALJS, INTEGUA , UNIFORMIS, COMMODA , OECONOMIGA,
OMMBM 8S. PATRUM, DOGTOBHH SCRIPTORDMQUE
ECCLESIASTICORUM
QUI AB MVO APOSTOLICO AD USQUE INNOCENTll III TEMPORA
FJLORUERUNT;
RECUSIO CHRONOLOGICA OMNIUM QVJE
EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLIC^ TRADITIONIS PER DUODECIM
PRIORA ECCLESLE SJECULA,
JUXTAED1TI0SES ACCURATiSSIMAS,INTEIlSECUMQUE NONNUl.LISCODICIBUS MANUSCHIPTIS COLLATAS, PERQUAM
- DILIGENTER CASTIGATA ;
COMMENTARHS
DlSSERTATIONIBUS, VARIANTIBUS
1.ECT10NIBCSQUE CONTINENTER ILLUSTRATA |
IIIINIBUS
OPERIBUSPOSTAMPLISSIMAS EDITIONES TRIBUS
QU.-E NOVISSIMIS S/ECULIS DEBENTUR ABSOI.UIAS
DETECTIS,AUCTA ;
INDICIBUSPARTlCtil.ARIBUS
ANALYTICIS,SINGLLOSSIVETOMtlS, SIVEAUCTOIIES ALICUJUS MOMENTI
SUBSEQUENTIBUS,DONATA ;
CAPITULISINTRAirSUMTEXTUSIIIITEDISPOSITIS,NECNON ETTITUI.ISSINGULAItUM PAGINARUM MARGINEM SUPEHIOIIEM
DISTINGUENTIBUSSUIIJECTAMQUE MATERIAMSIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ;
OPEBIBUS CUMDUBHS TUMAPOCRVPUIS, ALIQUAVEUO AUCTORITATE INORDINE ADTRADITIONEM
ECCLESIASTICAMPOLLENTIBUS, AMPLIFICATA ;
DUOBUSINDICIBUS
GENERALIBCS LOCUPLETATA : ALTEROfCII.ICET RGRUM,QUO CONSULTO , QUIDQCID
UNUSQUISQUEPATRUM 1 NQUODLIBET TIIEMA UNO
SCRIPSF.ItlT INTCITC C ONSPICIATOR ; ALTERO
SCRirTUR/E SACRÊ,EXQUO LECTORICOMPERIRE SITOBVIUM QUINAM PATRES ETI.N
QGIBCSOPERIIM SUORUMLOCIS SINGULOSSINGULORUM LIBRORUM SCRIPTCRdS
TEXTCS COMMEKTATI SINT
EDITIO
ACCURATISSIMA,CÊTERISQUE OMNIBUSFACILE ANTEPONENDA, Sl PERPENDANTUR : CUARACTERUM NITIDITAS^
CHART/E QUALITAS,1NTEGRITAS TEXTCS,PERFECTIO CORItECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUMVARIETAS/
TUMNUMERUS, FORMA VOLUMINCM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO OPF.RISDECORSU CONSTANTF.lt /%
SIMILIS.PRETIIEXIGCITAS, 1STA
PRjESERTlMQUE COLLECTIO, UNA, M ETIIODICAET CIIRONOLOGICA, / /
SEXCENTORUM FltAGMENTORUM OPUSCULOKUMQUE HACTENUS HICILLICSPARSORUM, PRIMUM / /
AUTEM IKNOSTRA BIBLIOTnECA, EXOPERIBUS ADOMNES .IETATES, LOCOS,I.INGUAS / £*"'/
FORMASQUE PERTINENTIBUS,COADCNATOIIUM. (^
SERIES
PRIMA, S
IN QUAPRODEUNT1'ATRES,DOCTORES ECCLESLELATIN.E
SCRIPTORESQUE \v*i\
A TERTULLIANO AD GKEGORIUM
MAGNUM. \w \
AGCURANTE J.-P. MIGNE, €uv*ltum Gomyletovum IN SINGULOS SC1ENT17EV „
ECCLESIASTIC^ RAMOS EDITOKE. V
PATROLOiilM TOMUS XXXII.

S. AURELll AUGUSTINI TOMUSPKIMUS.
PARISHS, VENIT APUD EDITOREM,

1N VIA DICTA D'AMlt01SE, PHES LA BAHRIERE DT.NFER.
o^PETIT-MONTROUGE.
'
- 184-5.
SANCTI AURELII
AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI
OPERA OMIVIA,
POST LOVANIENSIUM THEOLOGORUM RECENSIONEM,
CASTIGATA
DENU0
ADMANCSCRIPTOS C.ALLIC0S
CODICES , VATICANOS , ETC, :
, BELGICOS
NECNONAD EDITIONESANTIQUIORES
ET CASTIGATIORES,
OPEHA
ETSTDDIO
MONACHORUM ORDINIS SANCTI BENEDICTT
E CONGREGATIONE
S. MAURI.
Grbttto notu$$ima, cmenbata et aucttov,
ACCURANTE CURSUUM
MIGNE, C0MPLET0HUM
EDITORE.
TOMUS PRIMUS.
PARISHS,
VENITAPUD EDITOREMIN VICODICTOMONTROUGE, JUXTAPORTAM
GALUCEDICTAM,BARRIERED'ENFER, A PARIS.
18W.
ELENCHUS OPERUM
QUJE IN HOC TOMO PRIMO CONTINENTUR.
VitaS. Aurel. Augustini, Hipponensis Episcopi, auctore Possidio. Pag. 33

VitaS. Aurel. Augustini, Hipponensis Episcopi, ex ejus potissimum
scriptis concinnata. 65
Relractationum libri II. 583
Confessionum libri XIII. 659
Soliloquiorum libri II. 869
Contra Academicos libri III. 905
DeDeata Vita liber unus. 959
De Ordine libri II. 977
De Immortalitate animse liber. unus. 1021
De Quantitate anim;e liber unus. 1035
DeMusicalibri VI. 1081
De Magistro liber unus. 1193
De libero Arbitrio libri III. 1221
De Moribus Ecclesise catholicse, et de Moribus Manichaeorum libri II. 1300
Regula ad servos Dei. 1377
CONTENTA IN APPENDICE.
De Grammatica liber. 1383

Principia dialecticae. 1409
CategoriaJ decem. . 1419
Principia rhelorice^. 1439
Regul» cleris Iradit» fragmentum. 1447
Regula secunda. 1449
De Vita eremitica ad sororem. 1451
EX TXPISGATHOUCISMIGNE, IN VICODICTOMONTROUGE ,
Juxta portam Inferni Parisiorum, Galliee pres la barriire (TEnfer Paris.
: de
MONITUII
DE HAC BENEDICTINJE EDITIONIS NOVA RECUSIONE.
Immortalem Patrum Benedictinorum gloriam temerarium profecto foret pratendere; mi-

nime vero impossihile est lucubrationes eorum meliorare, introduetis mutationibus ali-
quantulis quas ipsimet, si nostra viverent a}tate» judicassent necessarias. Cseterum hodie
convenit apud eruditissimos viros, imprimis extra Galliam, Benedictinam editionem, licet
omni dignam ffistjmatione, eseterisque antecedentibus multo prsestantiorem , nonnullas
tamen negligentiee notas prse se ferre, sive quod editores laborem per viginti integros an-
nos protractum impares faerint indefessa attentione sustinendi, sive quod pensum tot colla-
horatpribus devolutum unitatem non admitteret, Sic interdum videntur veteruni editionum,
eoUationem neglexisse; sic etiam, variis lectionibus nunc in utraque margine positis, nunc
adcalcem tomi rejectis, accuratamtextuumrecensionem,unitatis detrimento, prosequuntur;
sicdenique, ut omissa repararent, autlectiones citationesve mendosas complures impruden-
(Eer introductas quocumque modo emendarent, addendis et corrigendis singula volumiha
expneravere.
Duobus igitur potissimum invigilavimus, scilicet ne quid antea vulgatum in editione
nostra omitteretur, utque convenientissimo ordine res quailibet institueretur. Prsefer ma-
nuscriptos codices, editiones plerasque, tum veteres, tum recentiores tanta diligentia
cpmparavimus, ut nostra locupletior necessario debuerit emergere, jureque asseremus om-
nino nihil hactenus prodiisse, quod in ea non abundet. Attamen nequicquam suppete-
ret tot coegisse divitias, nisi recte ordinarentur; neque vero nobis animus est quidquid in,
hoo prffistiterimus minutatim exponendi. Pauca solum exempla referemus.
i"! Nihil nobis antiquius fuit, quam ut in locis a reverendis ipsis Patribus indicatis suusf
textui nitor restitueretur. Quoties in aliquem errorem ultro impegisse visi sunt, atque de-:
fuerunt eorum consilia, genuinam lectionem stabilivimus tum manuscriptorum, tum librb-
rum auctoritate.
2° Prmter textus nitorem quo, qualiscumque sit, editio Benedictina ca^teras Omnes longe
superat, hoc praestat potissimum, quod pratfationibus eximiis magnaque adnotatibnum et
Yariantium lectionum copia locupletata sit. Quae omnia sedulo servavimus , imo variantes
adauxiaius leetiones; non omnes vero admisimus quas nobis undequaque occuiTebantJ&flfeiSR?
ter fatebimur, non isto incendimur philologiffi studio quod editionis excellentiam lettioriuni
yariantium numero metitur. E contra, dubiaj plerumque erunt utilitatis, si attendajiHrquanv
tenuis. sint momenti, quantum sermonis seriem impediant, quantumque apud multos Iectores/
auctoritas librorum illis labefactetur; duplicem enim lectionem veritas non patitur. ^gedtft^
igitur, nostra sententia, tot inter manuscriptorum et librorum varietates, non molli braclsfcp^
cunctas excutere, sagaci negligentia quasdam praetermittere, easque tantum admittefe
quee ad rectam auctoris intelligentiam v&l leviter inserviunt.
Quod de lectionum varietatibus, id de supposititiis operibus dictum esto.
YulgQ contigit clarissimis antiquitatis scriptoribus, ut, temporum obscuratione, bibliopb-
larum avaritia, aliisque de causis, foetus eorum genuini indigna spuriorum caterva stipa-
rentur. Haud difflcile certe fuisset Augustinianse editionis molem duplicare triplicareve
ad libitum, adjunctis supposititiis operibus qme sub magni Doctoris nomine circumfe^-
runtur. Nullaprope est bibliotheca quae non istiusmodi thesauris se jactet. Quid vero?
nonne liquet zizania debilitari triticum , verarumque gemmarum decrescere famam, si
cum adult,erinis misceantur? Attainen ne quid in editione nostra desideraretur, nullum ex
spuriis vel dubiis operibus quffi PP. Benedictini publici juris fecerunt, praetermittenduni
duximus; quinetiam eorum recensioni nonnulla addidimus recqns inventa, quffi; onmia in
Sermonum collectionem incidunt. Verum hac augendi licentia parce usi sumus , non obliti
Patribus Benedictinis, prout consiliis opibusque eraut circumdati, compertam sane fuisse
"'" """"""
MONITUM.
maximam partem fallacium istarum divitiarum, quas se effodisse nonnulli cosetanei asse-
verant, meritoque suspicionem et dedecus incurrere quidquid viri tanta doctrina pariter
ac judicio commendandi repulerunt.
3° Res est utique gravissimi momenti et ad facilem textuum comparationem aptissima,
ut lecliones variantes quas PP. Maurini haud unimode distribuere, semper, notarum mo^-
do, textui proximae subsint. Nuperrimae exstant editiones Parisienses, qua neque hanc,
neque PP. Maurinorum agendi rationem secutae , omnes lectionum varietates procul a
textu ad 6nem uniuscujusque voluminis agglomerant, aut, parum sollicitae, prastermittunt.
Quantum inde nasceretur incommodi, quantaque temporis jactura, non semel experti,
speramus fore ut methodus nostra, sub respectu commoditatis eaque ac utilitatis , potior
videatur.
4° Quod ad chronologicam Augustinianorum operum seriem attinet, paululum ab ordine
PP. Maurinorum defleximus, ut eum sequeremur quem rerum analogia , proindeque ratio
ipsa suggerebat. In primo itaque tomo duo Soliloquiorum libri, qui apud PP. Benedictinos libris
de Ordineproxime succedunt, statim post Confessiones,quibuscum ob manifestam argumenti
similitudinem apprime conveniunt, a nobis collocati sunt. Duo etiam libri de Genesi con-
tra Manichaos e primotomo in tertium rejecti, eo scilicet loco quo duplex aliud in Genesim
opus item instituitur. Praeterea librum de vera Religione, qui in editione Benedietina li-
brum de Moribus Manichaeorum excipit, ad terlium similiter tomum revocavimus, nempe
post opus de Doctrina Christiana, cujus absque dubio complementum cuique legenti appa-
rebit. Varia tandem opuscula, qualia Epistolae, Sermones , etc, qure PP. Maurini et post eos
caeteri editi ipsis nimium insistentes passim disseminant, ad classem suam primigeniam,
pr.out res postulabat, accurate reducta sunl.
5° Ambae praefationes qua3 paulo inferius Mabillonii dedicatoriam Epistolam sequuntur ,
undecimum ultimumque edilionis Benedictinae tomum inchoant; nec mirum, siquidem ve-
nerandi editores, curriculum adeo longum ingressuri, quidquid in toto decursu esset per-
agendum ex ipso limine praeYidere non potuerint. Nobis autem opera eorum recudenli-
bus cum nulla sit causa cur talem toleremus anomaliam, utramque praefationem suo loco
naturali, id est, initio operis , primi posuimus. Eadem prope ratio nos impulit ut in
tomum primum transferremus duas D. Augustini Vitas, quarum prior a PP. Benedictinis
ad calcem tomi decimi, posterior vero usque ad tomum undecimum relegata est. Nemo infi-
ciabitur hasce gestorum scriptoris narrationes osse quoddam praefationis gerius ea mente
contextum, ut anticipata variarum circumstantiarum revelatione, lectores ad intimos et
quasi generatores operis sensus jam tum initientur. Haud aliter sentiebant ipsi PP.
. Benedictini, ut testantur prima verba Admonitionis Confessionum libris praepositae : « Quae
« causa, inquiunt, fecit ut scriptoris cujusque Vita emittendis in publicum ejus libris solem-
« uimore praefigeretur, eadem etiam primos S. Augustini operum editoreshaud dubie mo-
« vit,. ut Confessiones ipsius statim post Retractationum libros-... in tomo primo colloca-
« rent. Nempe interest plurimum ut auctoris genium, studia, mores, probitatem, ftdem, alias-
« que dotes perspectas habeat qui ejus scripla cum voluptate, tum profectu perlegere in
« animum inducit. » Post talem declarationem , difficile intelligimus quamobrem propriae
editioni Vitam S. Doctoris PP. Benedictini non praafixerint, prasertini ex omnibus ejus scri-
ptis concinnatam. Nulli igitur molestum fore putamus si in his et in quibusdam aliis ejus-
dem naturea , sed perpaucissimis , et de quibus obiter monebimus, discesserimus ab incrylis
ducibus, quorum alioquin vestigia nos religiose trivisse gloriamur.
N. B. 1° Lectionum mrietates quoe PP. Benedictinos primum effugerant, textui, ut ipsi
suadent, aliquoties interteocuimus, priori eorum lectione hisce uncinis [ ] signata.
N. B. 2° Quod si quando textum qualem habemus a PP. Benedictinis concinnatum tan-
tisper immutare visum est, propriam eorum leclionem ferunt adnotationes hisce signis, In B.
dislincto?. M. (1)
:.' (l) Quajcumque
PP. BenedicLiaorum
editiouiaddiderimus,hoccesigno,M.,distinguentur.
REGI CHRISTIANISSIMO
LUDOVICO MAGNO,
VICTORI, TRIUMPHATORI, PACIFIGO.
AUGUSTINUM , Ecclesiaelumen et oraculum, Caroli Magni quondam delicias, Rex Christianissime, novo
cultu, novisque typis adornatum tibi sislimus, sub immortalis noministui prasidio immortalilate altera do-
nandum. Hunc aliquando Basileseveluti renascentem Germaniaexcepit; Lovanii recognitum , auctumque fovit
Belgium; eumdemquegenuina;( quantum in nobis fuit) integritati restilulum nunc tandem exhibemus : adeo
ut collatisquasi dexteris et offlciis, Belgsecum Germanis , cum utrisque Galli ad perficiendummunus Ludo-
vico Magnodignum conspirasse videantur. Nimirum victori ac triumphatori conveniebattot pacatorum popu-
Iorum communehoc monumentum; planeque decebat, ut Angustinum integrum, purum atque tersum,
Ecclesisedoctorem maximum, perpetuum haereticorumflagellum,Regumaugustissimo, maximo,invictissimo,
ac religiosissimoconsecraremus.
Neque vero de Majestatis luaefavore, Rex Augustissime,dubitare nobis licet, quandoquidem amplissimum
illud privilegiuma leipso nobis concessnm, obsignatum et assertum; scripti codices e Regia Bibliotheca te
jubente affalim suppedilati; Iilteraead exteros nomine luo in rem nostram missse; ad haeeAugustinimeriUim,
fama et auctoritas ceriissimam spem nobis ingerunt, te hujusce editionis fautorem, patronum, ac vindicem
fore. Enimvero quis Principis Christianissimisludio et exislimatione dignior Augustino, quem Hieronyraus,
el sui lemporis cum eo Catholici, velut antiqucerursum fideicondiloremsuspexere ? Ipse est Doetorum lumen ,
antiquiorum Patrum humilitate ac religione discipulus , tequalium doctrina facile princeps , subsequentium
dux et magister : quem viventem Africani Patres uti Spiritus sancti interprelem secuti sunt in condendis
BanctioribusEcclesiceregulis, veneralus est inler Pontificcs maximos Innocentius I, liileris dignati Honorius
et Theodosius Imperatores Augusti : cujus morlui doetrinam concilia , sanclissimi quique pontiflces et
episcopi, Coeleslinuspapa cum primis et Gregorius Magnushonorificentissimeprsedicarunt.
Ne.fassit hoc loco praeterire ChristianissimosFrancorum Reges, anlecessores tuos, MaximePrinceps,
quorum non impar exstitit in tanlum virum observantia. Inde est, quod cum munus regia majestate haud
indignum exquireret Engelbertus CorbeiensisAbbas, non aliud LudovicoRegi magis acceptum, quam Augu-
stini de Doctrina Christiana libros existimavit: et Carolus V, cognomento Sapiens, libros de Civitate Dei
gallice redditos sibique nuncupatos, singulari dignalione complexus est. Sed illud in primis memorandum,
quod sahcti Doctoris leclionem non modo Rotberto regi Adalbero Laudunensis episcopus commendavit;
verum etiam in deliciis habuit qui unus plurimorum instar esse debet, Carolusvere Magnus.Is enim , teste
Eginhardo, delectabalur tibris sancli Augustini, prmcipueque his qui de CivitateDei prmlitulatisant. Inlelligebat
quippe sapientissimus Princeps , Imperium cum Sacerdolio, Majesfatem cum Religione, cum pace bellum ,
magnanimitatem cum moderatione, nullo melius post Liiteras sacras auciore conciliari posse, quam Augu-
slino : cujus lectione alque usu, cum privatas, lum regias virlutes, religionem, forlitudinem, prudentiain
cum aliis acquiri, aut cerle perfici, ornarique persuasum habebat.
Has dotes, Regibus lanlopere expetendas, sed lam raro in unum coeuutes, singulari benefleioDeusin te sic
profudit, Regum Maxime, ul non alio quam ipso duce ac prseceptoread fasligium perveneris earum vinutum,
quaj illustre Magni cognomentumMajeslali luse compararunt. Aliis regibus, etiam iis, quos passim praecel-
lentes existimant, satis fuerit eminere in singulis. niminim esse aut religiosos, aul bellicosos, tranquillitatisve
publicjfiamatores. In te omnesistaevirlules cum aliis ila conveniunt, ul le religione, justitia, moderalione ,
sapientia , lam bello, quam pacepracslantissimumefficianl.Multi principumdum noinen suum armis celebrare
ambiunl, consiituendi regni abjiciunt euram , aliisque committunt: nonnulli unius pacis studiis intenli, rem
bellicam insuper habent. Tu inter pacis studia bellicasartes animo agitas, et inter arridenles bellorum evenlus
pacem medilaris. Sed, quod paucissimisRegibus coniingit, cum sis pace ac bello exercitatus, nulla unquam
regni tui felicitatem interturbavit adversitas : ut omnes ultro agnoscant, te summis virtutibus cumulatum ,
providentia felicemesse, ubiqueMagnum.
Quam primum regni babenis manum admovit Majestas tua, Rex optime , religiouis capul existimasti, ut
teipsumtuosqueregeres, et de componendissubditorum moribus, ac disciplina sedulocogitares. Hinc oppressos
ab infensissimishostibus Chrislianos submissis auxiliis relevare ac tutari coepisti; lum ad Ecclesiae exstin-
guenda discidia, finesque propagandos ititendere animum ; abrogalas revocare leges, novas sancire; faciles
SAKCT.ACGUST.I. (Une.)
11 EPISTOLADEDICATORIA. 12
Interpellanlibus prsebere aditus, jus ore pioprio dicere; renovare artes acscientias; bonis praemia, malis
suppliciaproponere. Nec instabilia, ul fit, autquasi momentaneafuerum edicta legum luarum, in quibuseadem,
quae in diclis promissisque tuis, constantia vigel ac religio. Quantis minarum terroribus olim cautum est in
furiosos ac perditissimosbomines , qui singulari condicto cerlamine, mutuam in caedempassim ruebanl? Nec
tamen grassanieni Iabern compressit isla legum varietas, quas facilis in reos indulgenlia et pudendaeglorioloe
nomen irrilas reddebant. Id servatum erat. conslanlioatuse, Justissime Priiiceps, qui ejusmodi gladiatoribus
condighissimumsuppliciumcumaelernainfamisenola inexorabilis infligijubes. Sic efficaciusquam olim Tra-
janus, qux mala adimis, prospicis ne -possintesse rccidim; uli qim bona prmstas, efficisne caducasint. Al quam
seite in judiciis tuis observasli semper illud Auguslinianum : NiltiLfialimmaniten,nil\U.inhumaniter! Namque
jta iei sentiunt justitiae tuse gravilatem, ul severilalem causari non possint, et in ipsis eliam suppliciisaequi-
talem clementiamque ttiain agnoscanl. In his pacis studiis, Rex Prudentissime, bella praeveniebasanimo,
lacitusque rem grandem agebas, ut ne alio, quam te imperatore esset opus, cum belli neeessitas instaret.
Jam accedimus altoniti ad illa memoranda, in quibuscaput illud loli orbi venerandumlot objecislipericulis,
lot curis dislraxisli animum , tol prodigiis stupenlem distinuisti Europam. Et illa sola cogitalione assequi,
nedum oralione explicare quis sufficiat? Simul ut nata est belli oecasioac maleria, tum primum amice rem
agis, ne ferias; minaris, ut lerreas; lerres ac mories, ne hostes imparatos invenias. Hine procedis cum insigni
lnilitum delectu : mox decedit Rhenus Majeslaliluae, Rex Invictissime, arces atque urbes munitissimseprse-
sentia famaque tua exanimalaelurmatim veniunt in dedilionem; ac demum conjurata in te Europa fereomhis,
virtuli luae nonnisi victorias palmasque accumulat. Inler hsee, adversanlium dolis, machinis, viribusque supe-
ratis, dum libi ad votum succedunt oirinia, dum paratae sunt ad deditionem integrae provinciae; tanta cst
moderalio tua, ut ex Augustini sen,lentia, glorioso bello pacem modesiam prxferas. Confo3deratoshosles de
condilionibus disceptanies ad concordiam addueis; ct qui belli dederas Ieges, das eliam pacis.
Quis in mediis lot tanlarumque victoriarum tropaeismiile triumphos Ludovico Magnorepensos non exisli-
mel? Verum longe alia est mens tua, Rex ubique Yictor, quam priscorum imperatoruin, qui postquam liostes
armis leviter alligerant, triumphis , triumphorumqueimpendiis subditos suos faligabaru. Majestatistuae iter.
a bello, imo a vietoriis, placidum acmodestum-, quasi plane a pace redeurilis: ut de hostium ferocitate ac
superbia, de ipsa triumphorum pompa, nonde patienlia subditorum triumphare vidcaris. Hoc solo adveriimus
le victorem essc, Rex Christianissime, quod inier medios bellorum undequaque fremenlium impetus tran-
quilli ac securi sumus; et quod omniumEcclesiarumfestivosconcentus,.linguas ac vocesSacerdotum provocas
ad celebrandum Dei numen , cui vicloriarum tuarum gloriam acceplam referri jubes.
Mirabunlursine dubio ppsteri, Rex maxiine, tantam felicilateiricum ea moderatione conjunctatn, ut nulla
unquam cujusquam incondita locutio aut actio, impatiemis animi molum a te excusserit. Mirabuntur profeeto,
et tantaeprosperitalis raliones a nobis exigent. At, si Ausonio credimus, rationem felicitatisnemoreddil. lmo
vero facile est reddere, si non de aliorum principum, certe de tua, Fortunalissime Princeps, felicilate, quani
non incerti casus rerumque eventus, non caec3foituna regit; sed certissima el inconcussaralio. Si religionetn
tuam consulimus, banc felicilatem totam refundes in singularem Dei providentiam, e cujus nutu perident
imperia, imperanliumque conditio. Si Augustinum, eam tribuet etiam juslitiae luae: quippe qui christianos
imperatores hoc nomin.efelices dicit, si juste imperant, si suam potestatemad Dei cullum maximeditatandum
majestatiejus famulam(aciunl. Deniquesi nos ipsos iiiierrogamus, hanc felicitalem insuper ascribemusincom-
parabili gcniq coelituslibi concesso : ctijtis ea vis est ac magnitudo, ut dubiorum evenluum causas dirigas ad
destinatum finem , ipsosqtiecventus pracoccupes, et incursuris obicibusaditum praecludas.Haecestvis, qua
res peiie infinitas, longe dissimiies ac intricaias, sine molesiia, quasi otiosus, animo complecteris. Hacmerila
discernis prsestanlium virorum, quos publicisrebus lanlo cum delectu praaficis.Hac ades eliam locis omnibus,
et faclis omnium..Tii simul omnia pcrfundis; ut Sol, non parte aliqv.a,sed slatim lolus, nec uni aul alleri, sed
omnibusin. cqmmuneproferlur. Inde procediint rectissima de rebus omnibus animi tui judieia, illa oris ma-
jestas, graves illss sententioe.dicla illa nunquam non ad rectaerationis limam ex lempore prolala, qualia vix
assequalur sapientum medilala oralio..
Verum illud cumulum addil.felicitati tuseac nostrae, Rex Auguslissime, quod Nalum insliluassimilem tui.
Quod talem genueris, ualurae esl: quod similem lui efficias, sapientiaetuse. Nam Serenissimum Delphinum
non tantum assiduis,selectissimorum"Virorumpra?,ceptis,sed maxime paternis monitis exemplisquead bene
regnandum informas; et reviviscentibusin le uno omnium heroum prseclare factis palam demonslras, niliil
magis gloriQSumconlingere ppsse Ludovici Magnifilio, quam parenti morem gerere, et quamproximeaccedere
imitando.
Postremo imperii tui felicitati, Rex Pacifice,ascribimus, quod sancti Augustinioperibus emendandis, resti-
tuendis,,illustra^dis incuipbere nobis licet. Quietis hsecper te mediis in bellis partae otia ac negotia sunt. Ne-
que enim inter armorum slrepitus operosa haecsludia terere vacaret, aut verp reflorescerent artes omnes,
nisi sub tup principalu esse Uitis,licerel. Nunc aulem quid non Auguslino, quid non bonis litieris, quid npn
omnibus de communi pace sperandum? Nobis unum superest simplexquevolum; nimirum ut Deus Oplinius
Maximuscontinuis rerum secundarum guccessiljus,quos beata demum claudat immortaliias, Majestatemtuam
15 PRJEFATIO GENERALIS. 14
diulissime fnrUmarepergal. Inlerim lua bonitalfi confisi, Regisetuêlaepraesidium, qupd janj inde ab inilio re-
gni lui toties experti sumus, in posterum eliam nohis impendi pbnixe postulamus, Rex Clementissiine, QU,|CI-
quid perinde habuerimus, qnidquid ipsi fucrimus, luum id omne rep.uta,luri.
Sacrae Majeslali luae
Devotissiiniac fidelissimi
clientes et subditi,
ParisiiSje Monasterio S.Germania Pratis,
cai. januarii,an. 1679. .
MONACHIBENEDICTIN,!CQ]S(GR.S, MAURI.
m NOVISSIMAM
S. AUGUSTINI OPERUM
EDITIONEM
Cum primuin CongrpgationisnostraePraepositi fratres nostros ad studia liiterarum appljcare censuerurit, ea

potissimum ab eis delecta sunt studia, quae plus utilitatis prae se ferrent, qtiam ostentalionis; et queereli-
giosagsplitudini et conversaijoni magis convenirent. In eo genere niliil aptius aut opporlunius eis visum est-,
qunm recogiiitio et editio nova sanctorum Patrum, cum Latinbrum, tum Groecorum: propterea quod etexer-
citatio ipsa ppr sese maxime conduce.retad lectiianda et meditanda eorum scripla, iri quibus vera et sincera
Ecclesiaedoelrina ac pietas eonsistit; et non pauca nobis adjumenta suppeterent ad id operis suscipiendum et
exsequendum. Alque ut quibusdam veluti gradibus ad htinc laborem, magis arduuni certe ac difficilem, quairi.
splendiduni; fralres noslri idonei et parati sensiin reddereiitur, a quibusdam veluli rudimentis initium duelum.
est, scilicet ab editione seleclorum Opuseulorum sanclorum Patrum; dein ab ihtegris scriptis aliorum, donec
tandem ad opera sanctissimi doctoris Augustini ventum est: quibus emendandis ei recognosceudis ut operam
impenderciniis, niulti Ecclesiaeillustrissimi praesules, necnon eliam togofiprincipes viri auctores nobis etinsti-
gatoresfuere. E priinis fuil illustrissimus Franoiscus Harheus Parisiorum nuper archipraesul, qui hujus operis
patronum el faulorcm sempcr.se praestitit: e secundis Guillelmus Lamohius Senaius Parisiensis quoiidam
princeps, qui, pro sua in litteras lilleratosque benevolenlia. typographicam nobisdoineslicam officinama Re?e
impelrare et procurarc voltiit, ut hoecedilio in privalis acdibuscommodius et facilius procuraretur: Verum liac
cpnditionc, qiiautiiinvisin specicin opporluiia, ob varias causas, quas cominemorare nihil juvat, minime ad-
missa, insiilii iiiliilomiiws Prascs illustrissimus, inslilere ct alii quam plures diversorum Ordinum speclatis-
simi virj, ul tanioemolis optis subire ne refugeremus.
His incilanictuis cointmui Superiores noslri, vix tamen ad vastum illum laborem subeundum, ut erant
perspicaccs, addttci poluerc; raii, id quod docuil evenliis, rem esse aleaeac difficullalis pienam, cujiis,-si
minus ea succedercl, incaula ct impriidens molilio nobis probro verterei; si bene, invidia fortein nos redun-
daret. Deinde temcraritiin vulebauir, secuiidum Lovanicnscs Theologosdoctissimos, de;AugusliiiOj totaque
republica chrisiiana opiiinc nieritos, iiovam sancti DoctorisOperum editionem meditari: quippe vix fleri posse,
ut a uobis eorum diligenlia «•qiiarclur, ncdum superaretur.
Ad haecrecurrcbant aninip vctcres controversiaeac rixaj, quoe ex sancti Doctoris scriplis et doclrina identi-
dem in Ecclesia excilatae fuerant; vcrebanUirque illi, ne, dum Ecclesiaehoc fratrum suorum labore consulere'
oplarent, novarum aliercationtim semina inde orirentur, uli experientia non semel probatum est: nempe quod,
lanti viri doctrina el humano ingcnio captu sil difficilis, et mortalium eupiditati ac superbiaeparum favens
etaccepla.
Yerum has aliasque difficultales prorsus discussit ac removit summa dignatio Ludovici Magrii, qui novam
hanc ediiionem auguslissimo suo nomine illuslrari, ac patrocinio regio muniri permisit.
Accessit insuper amplissimum Regis privilegium in gratiam novoeeditioiiis, illustrissimi Franciae cancellarii
MichaelisTellerii auctoritate, regioque edicto asserlum, reclamantibus et obsistentibus incassum nonnullis bi-
bliopolis, quos occulti quidam adversarii ad averlendum novse editionis proposiUun clanculum insliga-
bant. Tantis fulti praesidiis, nullum obicem insuperabilem, nullam invidiam nobis formidandam esse existi-
maviriius.
Jam vero ne hoc consilium nimis audax ac lemerarium videretur, proeiverat exemplum Petri Morini Vati-
cansolypographiaepraefecti,aliorumque almseUrbiseruditorum virorum, Adriani abbatis, alqueObrii docloris
iS PRÊFATIO GENERALIS. 16
Parisiensis, et aliorum, qui primum Sixto V, doin Clemente YUI, summis Pontificibus, novamsancti Auguslin-
conimentationumeditionem post illam Lovaniensem aggressi fuerant, rati scilicet egregios esse Vaticanos lii
bros, quos Lovaniensesminime consuluerant^ magnumque eorum esse numerum, unde variaeleetionesexcer-
perenlur; pleraqueilem, quminLovaniensibuslibris, quantumvisaccuralis, desiderantur,unde hmceditiochrislianm
doclrinmfacemfl/tor«s!<,utPetrusMorinusscribitinepistoladecimaquintaad cardinalem Cajetanum.quiprae-
diclo consilio plurimum suffragabatur. Factum esl: collati sunt Lovanienses libri cum codicibusYaiicanis
perquam aecuraiissime, el ad marginem apposiue variantes lectiones ad editionem adornandam.cuicardina-
lis Yeronae sacri Collegiiprinceps pracfeclus fuit. Yerum cum res effectu caruissel, omnes.illse variationes
jussu Clementis X Ponlificisa piaememoriaecardinale Bona nobiscumcommunicatoesunt, ul iis in nova nostra
editione uleremur.
Comparatis itaque eam in rem his et aliis undequaque veterum codieum subsidiis, cum e nosliis, tum ex
alienis bibliothecis, continuo manus operi admovimus, adhibilis ad conferendoscodices pluribussodalibus no-
stris. non solum in sancli Germani Parisiensi, sed et iu aliis aliarum provinciarum Congregationisnostne mo-
nasteriis; ac demum inlra viginti circiler annorum spatium, non sine mullis expensis etcuris, cerie maximo
cum labore, lola haeceditio, Deo favente, omnino absoluta esl, el ab omnibus nullo procjudicioaffeclis, eo
plausu ac successu accepta, qualem nec sperare poleramus.
Ut vero munus nostrtim impleremus, et publicaede nobis exspectationipro modulo responderemus, quatuor
proecipuain nostra editione praestare conati sumus: videlicet ut haec accurata esset, commoda, rile illustrala,
nullisque partium sludiis addicta.
Ut esset quam maxime accurala, tres conditionesnobis necessariaevisse sunl: nempe ul contextui genuina
inlegrilas ad veteres codices et sinceriores ediliones reslitueretur; ut certa etgermana sancli Docloris opera
secernerentur a dubiis et spuriis; et ul edilio ipsa a lypographieis mendis, quantum in nobis esset, repur-
gala prodiret.
Ut vero perquain commoda redderelur, qnaluor polissimum a nobis curala sunt: nimirum operum ordo, se-
cliones, summaria, et indices. Ordo, ut secundum tempus quo singula opera ab Augustino scripta fuere, dis-
ponerentur : quo fit, ut lector cum Augustino ipso sensim progrediatur et proficial, et priorum cognitio ad
posteriora intelligenda lucem praeferat; quo de ordine plura inferius dicturi sumtis. Sectiones, ut non modo
capilulis veterum editionum, quoesubinde prolixiora erant, cujuslibetoperis coniexlus et corpus distingualur;
sed etiam ipsa capita in minuliores dividantur seetiones, numericis distinctas notis: tum ut indicata cujuslibet
operis sectione facilius invenialur indicatus loctis : lum eliam ul in legendo his veluli inlervallis el morulisle-
ctoris Ievelur labor et attenlio. Ad haeceliam juvant summaria non modo contextus, ad marginem singuHs
passim seclionibus apposila, quae summam rei, qua de agitur, paucis exhibeant; sed etiam omnibus libris et
plerisque capitulis praemissa, quaeargumentum cujusque libri et capituli breviter cxplicant. Illa vero summa-
ria marginalia ex ipsis contextus verbis, quoad ejus fieri poluit, expressimus, vel ipsa Lovaniensiumsumina-
ria relinuimus.
Ad Indices quod altinet,,quorum commodaet utilitates nemo non novit, non tantum singulos singulis tomis,
et quidem uberrimos, subjicere curavimus; verum etiam generales seu universales in posleriori hocce volu-
mine contexuimus, ut uno conspeclu tola Auguslini doctrina de quovis argumento faciiius indagari possit.
Quod attinet ad ordinem a nobis in hac editione institutum, ejus rationem reddere non admodum operosum
fuerit. Nam lolius illius ordinis lcnor adeo naluralis et genuinus videtur, ut sufficiat ad eum probandum nuda
ejus expositio.
In primo tomo, praemissisduobusRetraclaliouum libris el tredecimlibris Confessionum,qtuesubsequentium
operum veluli praeludia sunt, subsequunlur ea Opuscula,quse sanctissimus Doctor adhuc calechutnenus, aut
nondum presbyter eiucubravit.
Succedunt in secundo tomo Epistolae,numero ducentse seplunginta, secundtim ordinem temporum, quoad
fieri licuit, dispositoe,et in qualuor distributae classes. In prima reponuntur ilke epislolas, quas Auguslinus
nondum episcopus scripsit: in secunda, quas jam episcopus, ante CollalionemCarlhaginensem et ante dele-
ctam in Africa Pelagii hoeresimdictavil: in tertia, quaeab eo tempore ad ipsius obitum scriplaesunl: in quarta
denique, quarum tempus minus comperlum esl. Curautem receptum Epistolarum ordinem muiaverimus,quidve
in commodum.lecloruma nobis huc praeslitumsit, docet ipsius tomi peculiaris Pr.efatio.
In tertio lomo conlinentur Opuscula exegetica, secundum Scripturarum ordinem disposila, prsefixis in
ipso tomi limine qualuor libris de Doctrina Christiana, quos sttbsequentium Opusculorum fundamentum esse
nemo nescit.
Rejeclaesunt in -tomumquartum Enarrationes in Psalmos.
In tomo quinto habenlur Sermones ad populum, in quatuor tributi classes, nimirum in Sermones de Scri-
pturis Yeleris et Novi Testamenli, in Sermones de Tempore, de Sanclis et de Diversis: quibus in quinta elasse
Sermones dubii accedunt.
Tomus Sextus Opera moralia comprehendit cum aliquot Quaeslionumlibris.
.47 PRJSFATIO GENERALIS. 18
Ab hinc incipiuntOpera polemica, quorum primas tenent in lomo septimo libri viginti duo de Civitate Dei,
conlra Paganos.
Tomus octavus, praemissoin fronte Iibro de Haeresibus,exhibet opera polemica adversus Judaeos, Mani-
chaeos,Priscillianistas,et Arianos: quibusOpusculisadjuncli sunt libri quindecimde Trinilate.
Tomus nonus continet Opera polemica contra Donalislas.
Deniquetomus decimus Opera itidem polemicacontra Pelagianos:quibus scriptis subjungunturvaria monu-
menta, quaead ea illuslranda possunt conducere.Hactenusde ordine.
Jam vero illustrandis sanctissimi Patris operibus Praefationessingulistomis prsemitterenecessariumduxi-
mus, in quibus res potius historicas,quam dogmaticasexplicare studuimus, ad juvandam lectorum induslriam ,
Ad haecplerisque opusculisAdmonilioiiesproefiximusad explicandum eorum argumentum.Insuper breviores
, subinde nolulaein margine inferiori a nobis apppsilas,quibus vel variantes leetiones indicentur, vel obscura
loca, maximealiorum locorum comparatione,explanenlur.
In his omnibtisid alte nobisanimo infixumfuit, el a Praepositisnostris inculcatum, ut partium studia in ex-
plicandaAugustinidoctrinasedulocaveremus.Quseres in causa fuit, ut a prolixioribuscommentariiset obser-
vationibusabstinuerimus, ut ne cuiquam vel minimumoffendiculipraeberemus,ullivecalholicorumtheologo-
rum sententiaeprasjudicaremus.
Yerum quantumvisid curaverimus, curandumquemandaverintPraepositinostri; difficiletamen fuit, ut ne
quid in lam vaslo opere nobis incaute non subreperet,vel, ut sunt mortaliumanimivarie affecti,ne quid secus
quani inienderemus, in sequiorempartem non acciperent nonnulli. Et re quidemipsa sic accidit.
Namelsi plerique omnes nostram edilionem accuralam, commodam, satisque illustralam, denique Augu-
slinianae doclrinaconinino consentaneamesse censuerint, eamque his nominibus suffragiosuo comprobave-
rint; insurrexere lamen contra , post decem fere annos ab edilo ultimo tomo , anonymi quidam censores, qui
furtivis scriplis hanc editionera, el tantum-non fidem nostram suspectam reddere moliti sunt.
Ejusmodiscripliunculisin vulgussparsis, eommuneprudenlium fere omniumconsilium fuit, ut levioresid
genus libellos aspernaremur: quippe non decere, ul cumlarvis et umbris luctaremur, ne respondendopondus
et auctorilalem furtivis illis libellis prseberemus: neu Ecclesiaepacem editis ultro citroque, ut fit, scriplioni-
bus perturbaremus. Hocconsiliumunanimi assensu comprobaverePrsepositinoslri: quod lamen mir.ime im-
pedivit quominus, illis incpnsultis, quidam e noslris novam sancti Augustini editionem defendendamluen-
damquepro virili susceperint: ex quibus unus, qui lum Romceversabatur, hujus edilionis Yindiciasin alma
Urbe, sub auctoritate sacri Palatii Magistri, Romanisapprobanlibusvulgavil.
Jam eo res devenerat, ut lurlivaeillseutrarumquepartium velitalionesin apertum fere bellum prorumperent,
cum Praepositinostri, mutatodemum pro rei stalu consilio, eamdem editionemapprobata ab se publica'scri-
ptione, Congregationisnoslraenomine, adversus latenles adversarios palam propugnandamcensuerunt. Jam-
que propemodumaffecta, typisque parala erat hooc scriplio, quaeet editionem, et fidemnostram ab iniqua
suspicioneet criminatione, tamelsi privatiqttidam e nostris id jam satis praestiterant, omninovindicaret.
Yerum dum id meditaremur, hisjtirgiis intercessit Ludovici Magniaucloritas, qui, ut Ecclesioepaci ab se
conciliatoeindefessa sollicitudinesemper invigiiat, gliscenti in dies dissensioni, imperato utrisque partibus
sileritio,modumimposuil: sieque lanli Principis aucloritate repressa est ardens illa contentio, quse sopitos
jamdudumignes excilaluravidebatur. Hanc autem redintegrare, cum longe abest a moribus noslris, lum velat
in primis summa nostra erga Regem, regiaque jussa obtemperalio: dein Ecclesiaepacis sludium alte animis
insilum noslris: denique charitasadversus omnes, quos lurbulentis ejusmodi concerlationibusoflenderenobis
religiofueril.
Suppressisitaque, quaead nostram nostraequeedilionis defensionemadornatseerant, commenlalionibus,ad
objecta adversariorumrespondere supersedimus, ne respondendonovas contra mandata regia lites serere vi-
deremur.
Yerumne forte adversarioruminiqusecriminationespiorumquorumdamet benevoloruraetiamvirorumanimis
quosdam scrupulos ingeneraverint; hos paucis verbis curare in animum induximus, rati, id neque regiae
jussioni, neque Ecclesise paci contrarium, imo ulrique omnino consentaneumfore. Etsi enim nihil non ca-
tholice, certe nihil non catholicoanimo a nobis dictum sil; malumustamen dare aliquid teneraeac piaeilIo«
rum circa fidem affectioni, quam superbo fastidio eorum scrupulos dissimulare.Aliorum vero, si qui erunt
qui conlenliosoanimo rixas denuo redintegrare pergant, dicas et cavillationes deinceps praelermittemus,et
pro nihilohabebimus. . .
In primis lolies repetita a nobis omnibus et singulisprofessio,qua Constitutionibussummorum Pontificum
InnocentiiX et AlexandriYII nos sincere et ex animo adhaererepublice conleslati sumus, nostram circa la-
niosas quinque Propositiones fidem ab omni prorsus suspicionedebet eximere. Si enim tol argumenlis fulla
fides in tulo non est, nulla erit a suspicioneimmunis; et si cui non sufficiat lam sincera professio, nulla alia
quantumvisjurala, quantumvisexplicatiorsufficeret.Has quippe Constilutioneset ex primis cum debita re-
verentia et submissioneexceperunt in comitiissuis generalibus Praepositi nostri, easque ab omnibuset sin-
gulis, qui in coelumnosirura admillendi essent, subscribi proeceperunt.
19 PRÊFAfiO GENERALIS. 2»
Decsetero ultro proflieriiuf,hos sihcefe adiiaeffefeeeclesiasiicisde Gfatia Iristituiibnifius;qiiasfiuper edide-
rtinl illusirissimi ArchipraesulesCarolus Mauritius le Tellier Remensis, et LudovicusAntoriiusde Noailles
Parisiensis; quorum ut digriiiaieriiet auctOfitatemveneramur, ila etiaih dbclritiahiiios sequi palamagnosci-
mus et gloriamuf. •
Dumsic RomanisPontificibus,aliisque Ecclesisepfsesulibus, qubs GlifisttisDbiriinusdoetrinaearbitros et
jumces eoitslittiii, defriissiSariiriiisobseqtiihitif;riemiriiobseuftimesse debet$ hos penitus abhofrere a qm-
busvis partium studiis, et in edendo Augustihosi6 in ejus^docirihaitiihtendisse animurtii iit ejus verba et
senientias siiicefeac gentiiherejifoeserilarehius.
Atque ut ad sihgiiiaVeniahius:in eoiitexendlshiafginalibus stifhriiafiis ipsissirtiapassim v&fbaAtigustini\
ei quidetnAugtisUniahbserisii, adliibefeciifaviriiUs.
Hinc esl qiibd'ubiGfatiaehbhiineiri illis summafiisusi suhius, id ihtelleciuinvOluhiiisipso cbhtexliissensu.
el Augustini, qui GratiaeChristiet Graliaeproprie dictsenomirie, niaxiriiepbst exOfiumPelagii efrorerii;gra-
iiam vefani el irilefibfem, qtialem isie hegabai, in pfiriiis vefb illam quaevictrix est et efficieni-,designare
sbiet: quod iiiteiiigilurex bihnibusfere Hbfisquos cbntra Pelagiahtisconsfcripsit;qtiales surtllibri fle Gratia
Chfisii, de Coffeplioiiefet Gfatia, et, ut alibs biiiittairihs,libri qtiatuof cbftifaDtiasEpistblasPeiagianoruiiij
jn quorum postremicapile quinto, gratiae, qumpropriegratia est, nomine intefpfetatur sanctiis Doclorinspi-
fationemdileclidnis,u'l cdgnilhsanctoalnofefaciamus.Ubi clarum est vbcabulisgfdtimqurnptoprie gratia est,
vel qumpropriayratid esl (ita ehiiriVafiahlmatiuscripticodiees),inlerioferiigfaliam pfopugriafi,-quam irialo
dolo et clancultihi sUbveflerehitebaritrirnovi liostesgraliae,dtihi vel ad legem; vel ad diluliora et exleriora
subsidia ipsairirbVocaferit.Mentefrihanc fuisseHipponensisPrasulis, liqiiido docet loctis ipse qtiem altitigi-
iritis : eoderiinihiifiihi eapite ribtat, Niisquamislos graiiminiihicosad gratiam veliemenliusoppitgnandamoc-
'cultioresmoliriinsldias,quaniubi legcmlaudahl, Legemqilippediversislocu-
tionummodiset varictateiierbofiim, in onihibusdispulatiohibkssiiisvelleintclligigralidm,ut sciliceta Domino
beo adjutofiumcognitioniskabeaihus.HaeereUiliiriuspauloprolixitis,ul de nierilesanctiDoclofisapertius cbn-
gtafet, ad PattiqUefegulani exigefenlufibca complufa, quaaad margiiiemadnotare visumesl editbfibus.
Igitiif ul tota ista rbs fabiliusexplicetuf, dtib bfevilefaniinadveriereplabet; qudsmagni sunt inomeiiti ad
fiderrinbsifariiab oirihisuspicione exsblvendarn.
PfiriiUriiest, qtiodjahi ex AugUsfihbihsinUabaiiius, ipsum inlef alia chfistiana! pieiatis capita quaesibi
"defendendasuihpsii, isti pfobaridodiligehlef inctibUisse,gratiamverahi, interiofem, propriamquechrislianoe
legis, et diversam ab lege, docifina, illuiniiiatione, qub solo genefe gratiae coutenlos nos volebat Pblaf
"gius,ChrislianisOhihibUsaghbscendani.Id vefo ipsi propbsitumfuisse in dittlurna contra Pelagianosconcer-
iatibiife,libri fefb uniyefsi, ut ante rieiaiumest, adversus ipsos editi loquuntur; sed in primis liber de Gratia
Chrlsti, tUmiexlus sUpfafelaius ex capiie quinlo libri quarli contra Duas PelagianorumEpislolas.
lsti autem pfimae obsefvaiioni adjungenda est alia : iibmpe sanctum Praesulemsic dcdisse operam pror
bandsegrattse'Srilefiofigenefatim sUmpt;c, ut tanien crebefrime memoraritspeciemillam gratioe, quaeper-
leciior vegetiorque habetiir, et qrioeab poliori virlute et ab effectu, quem ex natura sua cefto consequitur,
efficaxappellalhf. Id vero Curfaceret sanctus divinorumauxiliortunpraeco, causas habuit vefas et gravess ,
Pfimb, disputabaiadvefsUshomines, qui eum possibiliialemsolam adjuvari a Deo dicerentj negabant vor
luriialeiii et aeiionehiab ipsopefinde juvari. Errori aulem isli confulandoquid magis aptum s quam afferrfe
aUxiiiigehhs , qtto ipsa bfficituractio? Secundo, cutn disputatio potissimum ferveret de ehrislianoepie-
' iiiud
iatis opefibiis , iisquSad salUlemribcessariis; ahnon aequumfuit afferrigratias illas, quibus chrisliana pietas
et bonorumoperum fruclusex ipsa efflorescunl?Demum,uti jam diunolatumest ab doctissimoPetavio, viro
AUgiistiiiiSriae doclfiiiaeiiiagisperito quam tenace, non raro veleres , sed pfoecoeterisS. Auguslinus, curiide
gratia vefba ficiunl, tle esl loqutinlur,qudiplena est, perfecla,el in suo genereperfeclissima{DogniiTheol.t. 1,
p. 749)elc; quod subinde vir eruditus argumentisaliquotet comparaiionibusapprobat.Quanlomagisigitur qtii
de divihoegfatisesubsiiiiisdata bpefsdisputat conlfa eos qui virtulem illorumelevant, gratias operis sui effi-
cabes itt riiediunipfoducbredebuit?
Ad hsee si ocqulisiectbr irilendatartiriium, rtoehaud difficulterille probabit fidemet sedtilitatemnoslram ,
tum itt pfaadicto suriiiiiariPad libriim quartum contra Epistolasduas Pelagianbrum, tum in aliis plerisque
riiargiiialibusnolis. Et ul de pfibrealiquid dicamus, nolavimusab Augustinograliam dici inspirationemdile-
ctibnis. Quis vefo ita esse heget, Ctitttomhis graiia tendat ad dilectibnem? Dein inspiralio alia efficax^ alia
inefficax. Nos, generatimipsa verba sancti Doctorisusurpando, diximus gratiam esse inspirationemdilectio-
iiis. UbicfiiiiettlUlJihialiisaniriius?St de inspirationegeneratimsumpta nbster auctor, nos itidemde ipsa : si
tie'efueace , tjiibd riitilto credibilius* perinde nos quoque de ista. Quemadmbdumigiturgratiam Deilegem
ipsatti iritelligia Pelogiariisadverlimusad illud ipsumcaputs sic et gratiam ab sanctocjus defensore inspira-
iioiieiiidilectibriis: qtib scilicelintefius auxiliumopponerelur externoj quodunum Pelagiani admilterevide-
IiaiiliiWAiqiie liac ipsa de causa gratiam proprieaut propriamvocatAugustinus, quoniamnec vera , neGpro-
'
^tia efai Glifistigratia •, quamlege vel exlefiore adjumentoconcludebantliberiariitrii inflatores, ut aliquando
ipsos vocat doctus Magisler. ^'
Si PRiEFATIO GENERALlS. 22
Caeterumut solartigratiani victriberti et acltiosanivbeabulisistis, qiimptoptk gtatia H't, libc Ibfcbet siihili-
bus designaritAugtislihus, falsb qtiis iflde cblligeret lOcufhnon relinqui uTlisaliis adjulOfiis, ijiialia sutti incffi-
cafciaet sehsu Thomistaruin sufficieniia. Hiijus generis gfatias liaud dubie agribscit sahctus Pfaesul, iidsque
eum ipsb Vbfaset pfbpfie difctasprdfiteiriur. Nfcfc refeft qubd i-atibf illi dfeistis pbsiefioribtisifichtib, aut quod
nbiniriibusaliis ipsas plertimque appellet; seilicel 'qiiandoque vbiuntalempaiv&m;qiianddqiifepaivatii 'chaxiia-
teriiimindteni, mvaliddfn, impetfeclam. Yocabulaiiihil 8e i-e ipsa deiraliunt. Ce'riiScuafiialteinparvain et im-
perfeclam in Pfclrodfese pfaesuriiehledontitti Dei cohstanter vocat, Iibfode Gfatia et Libero Arbiiria , capite
deciiribsfepiinro:Ut omittam ihterirti ; qubd omhis boha vbluhlas sahcto Doetbfinbh pbssit esse absqtie gratia :
quod et M ofain eodicis; iibi se' ttilit becasib; nblafe' libii pfsetefmisitnus;
Neque vero aequiori de causa lis adversum nos movetur, quod universamdivinmgratim ceconoinianioeuiis
siibjiei HbvOde Corfeptiohfc ei Gfatia admdntiefirtius;Priirib id hiuitiaii suriiiisab' ciarissitrioet eruditissimo
Atigusiihianoeadetfinae viridicefctihlerpffele '(a); cujus verba et senstihi feddiditrius. Secuhdb, ttiilib alio iu
opfefeihajbfi curii liiceexplicuit HippOhensisPraesul discfiriiinalibmiriisstariiis et htrioceiitis, e't hbhiinis lapsi
et noxii. Terlib, causas perseVerartdiVel hbh pfefseveraiidiin utrbqiie slatu htisfjuam diligefttiusexpressit.
DeniqtiepftBdestihatibnisaetefncefcirfcaelectbs iivcOncussam dbclfinariiadmirabili compehdio pertexuit in diclo
libfb'. Cuf igiitir vitib vel cridiini datur dici, liunc libitihi utiiversam gfatiae heeoirbhiiahicbmplecti? Ubi et
obilef illud pfofitemur, Optisehliejusdehi analylifcanisyhbpsirii ihsciis Prsepbsitis hbsti-is pubiicalam : ih quo
fiagiiuntiumillam quorumdam voluntati niorem gerere se posse arbilratus est unus e nostris, cum tamen nec
illi iiee iibbisfcohsiliumfuisset parliciilShi istahi utiivbfsb bpefi pfasiriittere, a etijus proposito alieham esse, et
ad itt qtiod iigebatuf miriiriiepeftinenterri nbn ihvili aghbscimus. Neque ehim comriientaribsatit arialyiicas suin-
ihas fedbreanimus fuit in opefa saiicti Dobtofis. Gseteftiriide pfsedictoeanalyseos-,quffecuhi auetoritate oiim
•
pfodiferat, utilitate, pretio,- fidbfad nPs dicere ttbh altihet fcuiriliarriiiiceferuttt pfaestihimarbitfiurti esse de-
beut, non privalorum, quales sumus.
Pbst ea vero qtioedixiriitis; ihbrafi queriiquani non dfcbet; sive qiiod libro de Cbfreplibrie et Gratia, ad mar-
giheih capilis sefctihdi;gratiaefefficacinoriien grulim Glirislipfaecipuaqtiadam ratiohe tribuisse visi sumus : sive
qubditt libro deGratia Chfisii inshiuaverimiis eam esse defihitidneihgratimChristi, qtiam iliic affeft S. Augu-
stinus, sfcilicet, Ihspifationemluminosissimmel urdeniissimmcliariiaiis: sive denlutn qubd ad fcaput decimuni
tertium ejusdem libri hblaitirii sit, Qiwdqui per graiiahi tiidicit, agat bmnihoquidquidagendum didicit; et, Qui
pef tjratianididicit, vehil; qui hbn vehil, ribh didicil. Haeceiiiiriet alia liujtisriiodi,quoegraiiai efficaci maxime
cdiivehiuht, dicta sunl absque detrimenio alterius Vefaeet iriteribris gratioe,sed effectu sub careniis, qualem
post sanctiim Augustinumschola Thomistafum propugnat. liinc solius gratiaevictficis et maximoeinopiam aut
subtfaclibiiehi sigtiificiirevoluihius ad librum secuiiduhi de Peceatortim Meritisel Remissione, ubi cum sah-
ctus Dbctor iriqtiirit, cur viciticeni deleclaiionemnon omhibiis, vel non Sempersahctisdet Deiis; breviori forte
cdmpendib seriteiitiamiri margine sic expressinius : Gtalitt cut tion omhibus, vel hoii sempersanclis delur. Ubi
addita vocula victrix, offensionisansam omnem ablatam cupfereriitis: lieet Atigusiinisensu, eoque minimeam-
bigtto , nbinen gfatioesimplifciterprb efficaci gralia sumpseriinus, fcuriiel in sanciis et in peccatoribus cuni
saiictb Aiuisiile minores gratias, easque Thoniistifcosfehstisuificieiiles, admiilamtis.
Revera ejus generis gratias passim expefitihtuf etiam peccaiofes, maxime in sua ipsorum convcrsione :
mullo minus justis eas denegat Deus; quippe qui justos non deserit, nisi prius ab eis deseratur. Ifoc enim dis- I
crimeri AUgustintisinief Deum juslificanlem ei hiedieum sanahtem statuit, quod medicushomocum sanaveritj
htiihinem,jain de cceterosuslenldhdumelemenliset alimehtis cotpotdlibus, ul eadem sanilas aplo subsidioconva- I
lesiai, Deo dimiuii.,Ai.Deus postquarii impitiriijustififcaverit,eum non deseril si non deseralur, ul pie semper ju-
siequevivatut, irtqtiit sanclus DoclOrin Iibib de Natura et Graiia, capite vigesimo sexto.
Cuni liis itaque stibsidiis jusltis persevfcfarei, si veliet: quod vero nolit, ejus cuipa est, lametsi nunquam
plehe et efficaciief Vblfet,hisi atiipliofi et fbftibri gfatioeadjuiorio fuleiatur.
Ex liis facile iritfelligiiur,sihcferahiih Debesse oihnes salvaiidi homines voluntatem : quam voluntatem etsi
aliquandb Sdelfectbs,atitad gfenefSsitiguioruihrcstringere videaiur Augustinus, ut Pelagianorum pravis quibus-
dam in Iibe capile sehsibus oecufrat; noh tamen iniprbbai alio quolibet sensu volunlatem islam explicari; 4»:
lameneredefenon cbgainut,inqtiii, aliqiiidomhipoientemDeumfieti voluisse,voluntate nimirum absoluta, faclum-
quenbn esse(Ehch. c. 103). Undealio locbgenfefalemquamdam Deide omnium hominumsalute volunlatem non
obsctire innuit, ctiiri dbcet, Sic velle Deum omneshominessalvos fieti et in agnilionemvetitalis venite, ut tamen
non adimaleis libetum afbilfimh, quo bene vel male ulentesjuslissimejudicenlur : quod cum fit, infidelesquidem
cohtfd voiuntalemDei faciunt, cum cjusEvangelio non credunl; nec ideo tameneam vincunt, verumse ipsosftaa-
danl niagnoel summobono, bialisquepmnalibusimplkaiit, experluri insuppiiciis potestatemejus, cujus indoni»
rniieficofdiamcontempseruiit(De Spit. ei Litl., cap. 53).
f)e pfseceptofuiripossibilitate iot ei tam aperta sunt sancti Augustini testimonia, ut ea huc afferre otiosum
fuerit: riegat tamen ea possibilia esse ad hiehtem Pelagiauorum, qui ea solis naturse viribtis, absque interioris
tiistoriaepelagiarise
(a) EinmentisstoiisiOTlKnalisNbrisius, libro 1, pag. 145,editiotiisPataviiiae
aimi1675.
25 PRJEFATIO GENERALIS. 24f
gralise auxilio, possibilia esse conlendebant. Hinc manifestum est cuivis sincero et oequolectori, quo sensudi-
xerimus in sectione septima Prsefatfthis ad tomum sepliinum, Bedamin Commentariis super Canlica cantico-
rum commonstrasse recondilura virus in Iocis Pelagianae ad Demelriadem epislolae, cum in aliis, tum in liis
ejus verbis, quod Deusnec impossibilealiquidpoluit impetate, quijuslus est; nec damnalurus est hominempto eo
quod vitare non potest, qui pius est. Quo in Ioco, cujus sensus jam aliunde satis exploratus erat, antidoiumad-
hibere necessarium non duximus, ad proecavendum abusum illius effati, quod sine dubio verum el catliolicum
est tum apud beatum Augustinum, lum apud universosfidei calholicaecultores. Quin eliam in Appendice ejus-
dem tomiintegrum Bedaelocum relulimus, qui duplicem ejuseffali sensum diserte exprimit : quanquam et vel-
lemus illum utrumque in praefalione ipsa reprsesentalum, ut vel levissimam offendiculi occasionem amo-
veremus.
Nosquoque, ut Calholicos decet, liberum in homine ctiam lapso arbitrium incunctanter agnoscimus, et
hujus calholicseveritatis assertorem Auguslinum secuti, cum ipso et omnibus Catholicis sentimus, volunta-
tera hominis sufficere sibi ad malum, non vero ad bonum absque gratia : cum e contrario Pelagiani assere-
rent, inlegram nec peccato primi hominis vitiatam liberlatem ajqua lance ferri sive ad bonum, sive ad ma-
lum. Hinc cum saneto Antistite notare et rejicere libuit libertatis definitionesa Juliano in gratise praejudicium
adductas, quibus sequilibris ad bonum et malum facilitas statuitur. Ubi tamen ingenue profitemur, de libero
arbilrio secundum se spectato forte parvam aut nullam inter Calholicos et Pelagianos exortam esse quae-
stionem.
Non absimili caulione cum beato Antistite repudiavimus Julianeas peccati definitiones, quoniam mala mente
proferebantur, scilicet in damnum graliae ad vitanda peccata necessariae, et in incremenlum liberi arbitrii.
Julianus nempe peccatum aiebat, a quo abstinere liberum est, ea videlicet libeflate, cui nihil ex se desit ad
vilandum peccatum. Quaetamen definitio si ab alio proferrelur, quam ab doloso haeresiarcha, non esset de
ipsa tantopere litigandum,
Sed utcumque disputarit Hipponensis Antisles cum Juliano de liberlatis et peccati definitionibus, illud nobis
omn'inocertum,indifferentiamactivam,sive liberlatem, ut vocant, contradiclionisad agendum vel non agendum,
siveetiam ad merendum et demerendum inhominelapso, constanter agnitam et probatam a sanclo Anlistite; sive
in bonum ex gratia vietrici voluntas feratur, sive ad malum ex se ipsa et proprio defectu. Atque islud fideicalho-
licoedogma lum anle, tum post exortam Pelagii haeresimex aequoprofessus est clarus gralise defensor. Et qui-
dem de peccato agens, libro terlio de Libero Arbitrio, capite decimo oclavo : Qumcumqueista causa est volun-
tatis , inquit, scilicet malae, si non potest ei resisti, sine peccatoei ceditur: si aulem potest, non ei cedalur, el non
peccabilur.An fortefallit incautum? Ergo caveat ne failaiur. An lanla fallacia est, ul caveri omnino non possil?
Si ita est, nulla peccata sunl. Quis enim peccat in eo quod nullo modo caveri polest? Scimus quidem libruui
liune a sanclo Doctore scriptum fuisse ante ventilatam de gratia controversiam coiitra Pelagianos. Verum cum
hic locus a Pelagio ipsi objectus fuisset, agnoscit verba sua, nec ea improbat, modo intelligatur posse caveri
peccalum cum graliaDei; nec prorsus eadem condilione censeantur quae ita peccata suni, ut sint eliam pcenae
peccati (De Nat. et Grat., n. 80). Haecenim quanquam libere committantur, attamen non ea libertate qua cse-
lera, quae ante omnepeccatum committi potuerunt. Hae igitur adhibita caulione admillit S. Augustinus in
ipsoactu peccati veram ad non peccandumpotentiam, id estaclivam indifferentiam, qualem in bonis aclibus
ex gratia factis admisit.
Non recessit ab ista doctrina sanctus Episcopus, sive primis, sive postremis contra Pelagianos operibus,
quam cum Pelagio et Juliano decertans apertissime propugnat. Neque vero necesse est super ea re locorum
indicem contexere, qui jam ab aliis est confeclus. Id solum observabimus, liberum nonnunquam Ialiori et ge-
neraliori signilicatu ab Augustino usurpari pro voluntario etiam necessario : quo sensu amorem juslitise in
Deo, et innalum in homine beatitudinis generatim stimptsedesiderium, liberum esse dixit, id est volunla-
rium. Quapropler in libro de Natura et Gratia, allato Pelagii hoc dicto, Voluntaiisarbilrio ac deliberatione
ptivati quidquidnalutali necessitateconsttingilur,id non omninp probat S. Augustinus, dum subdit, Et hic non-
nulla qumstioest. Quo loeo significat nimis diffuseel indistincte, imo eliam inconsiderate, locutum esse Pela-
giura, alque in ejus dicto nonnihil adhuc superesse qusestionis, eo quod non id omne quod voluntalis arbitrio
ac deliberatione privatur, naturali necessitati obnoxiumsit: quippe id absurdum, nec satis accurate aut pro-
vide dictum esse , probat exemplo innati in nobis beatiludinis appetitus, et voluntatis justitiae in Deo; quod
ulrumque necessarium est, sic lamen ut suo quodam modo ad voluntatis arbitrium, saltem quoad hujus exer-
3endi modum, pertinere posse videatur. Unde verbis ipsius contextus adhaerentes, eo loco ad marginem ap-
posuimus hoc summarium : Necessitasnon pugnat cum arbilrio voluntalis. Durius quidem id aliquibus diclum
videri posset, nisi ex ipso contextu salis intelligeretur, illic volunlalis arbitrium, si ad rem ipsam atlendas,
sumi pro ipsa voluntate, sive pro voluntario. Quanquam et dici posset, cum hic Auguslinus nolit lantum qua-
vis necessitate perimi in homine liberum arbitrium, contra quod volebat Pelagius; cautius fortasse futurum
fuisse summarium adjectione unius vocis, in hunc modum, Non qumvisnecessilaspugnat cumarbilriovolunta-
ite. Revera enim necessilas infallibilitatis non adversalur verae liberlati, ut plerisque in locis S. Augustiuus
explicuit, qui et vocabulum necessitatis non ravo usurpavit pro vehenienti quadam propensioneexnaturse vjtio
&S PR^FATIO GENERALIS. 26
orta : quo sensu in homine post lapsum non veretur agribscere duram peccandihecessilatem;sed quae sit geue-
ralis duniaxat: quoniam in pracsenticondilioneomnia et shigula, eiiam levia, peccatavitare homo non potest ob
naiuracinfirniitatem; vel quae sit moralis lantuni, et fere similis isli necessilati, qtiam affert prava consuetudo
crebris aclibus progenila.Ea vero consuetudinc simplicemet absolulam inferri necessitatem non exislimarunt
S. Augusiinusaut Jtilianus, quod ex utriusque disputaiionibus promplum forel oslendere.
Occasioneautem loci superins adducti, non ab re fuerit observare, vulgalum Auguslini ex libro de Corre-
plioiie el Gratia, Capiteundecimo, effalum ad manuscripios codices a nobis emendatum fuissein hunc moduin :
Liberum arbitrimn ad maluin sufficit,ad bonum awtemparum est, nisi adjuvelurab omnipotenliBono: ttbi supe-
rioreseliam Lovaniensiumeditiones habenl nihil >.$(.Quodetsi Auguslinushabet in Epistolacenlcsimaocloge-
sima sexta,-ad Paulinuin, numero trigesimo quarlo, ubi ait, sine gratia ad non peccandumnihil voiuntalisatbi-
ttium valere; priori lamen loeo, qui ex libro de Correplione el Gralia desumitur, melius quadrat pariim quam
nihil : siquidem illic agitur de primo liominc innoceute , qtiem Deusnoluit esse sine gratia, quatn libero ejtis
permisit arbitrio; quoniam liberumatbiltiuin, ail sanctus Doclor, ad hiatnm suffwit, ad bonumautem parum
est, nisi adjuvelur ab amnipotentiBono. Gerte ut dici pbssit de hominis lapsi libero arbitrio, quodex se absque
gralia niliil sit ad bbnum operandum; niinus congrue dici posse videlur de iiomine inuocenle, cujus liherum
arbilrium, utpote sanum, ad bonum sine ullo obice ferri poterat.
Hoecminutiorapersccutisumus,uVvetbotumconltovetsiasaufetamus(DedonoPetsev.n. 11). Quanquameorum,
qui velerum Patrum opera recensere sludent, misera esset conditio, si in ipsas etiam notas eorum margina-
les, ut conlra nos in hac editione actum est, impune animadvertere, et singulas earum syllabas ad severam
itnmilis censuracirutinam disculere quibusvis iniquis censoribus liceret. Quotus enim quisque est, qui in re
lam lubrica et difficili non aliquando vel leviter cespilet; qtti senlentiam auctoris semper ad apicem asse-
quntiir, atit perfecle reddal; qui denique lam brevi verborum compendio pagellam quaudoqtie inlegram ad
amussini explicare possit?
Yerum quanlumvis injusta futura sit quorumdam in nos hominumcensura, institutum nihilominusnoslrum,
Deo favente, constanler persequemur: elsi quidem nobis esse molesti pergenl, illud nobissolalio erii, quod
eadem sors olim contigerit veris Augustini discipulis, in primis CocsarioArclatensi episcopo, cujus fides ob
pradieaiam sanciissimi Viri doclrinam a quibusdam obtrectaloribus infainalaest.
Hinc collecla YalentioBsynodus episfcoporum,quibus Caesarius fidem suam approbavit. Quin eliam Bonifa-
cius Pontifex Romanus, calcata jutgantium mdlevolainlenlione, ptoseculionemsancli Cmsatii apostolicaauctoti-
tate fttmuvit,ut Cyprianus Tolonensisantisles in ejus Yita tradit.
Qtiiinqiiammelius fortasse nbbis de hominum oaquitatesperandum sit. Forle eniin, ut VerbisAugustini uta-
mur, si qui aliter senserint, quandosecumipsi paulutumsine cettandi sludio cogitavetinl,quam sit absurdumnec
dignumdispulationequod dicunt, conlinuosenlenliamcommulabunt.Quodsi noliierint,nonusque adeode humariis
sensibus desperandumest, ut meluamusne hoc cuipiampersuadeant(DePeccatorum Merilislib. 1, n. 22).
Quid jam nobis aliud restat post dhJlurni aclaboriosi operis oplalum linem, quam ut lulelam ac pfacsidiuin
illusttissimorum Galliaeanlislitum demisso, sed alacri latnen, animo deposcamus?
Scilicel cum admirabili divinoeProvidentioe consilio laclum sit, ut sanctissimi Ecclesise-doctorisAugustini
novaeoperuni editioni suprema lum a nobis imponeretur manus, cum ad generalia Comitiaex omiiibus Rcgni
parlibtts una convenirenlad fanum sancti Germani : nihil nobis opporlunius, forlunatiusve contingere potuil,
quaiu ut eos appellaremus qualiscumque laboris nostri judices et arbitros, qui et dignitate sua constiliiti sunt
a Deo pastores ad regendam Ecclesiam, et ad catholicsedoetriuaesacrosanctum depositum vigili cura aposto-
licaque auctoritale tulandum.
Atque hoc praecipue nomine, Illiistrissimi Ecelesise Principes, Auguslinum adducimus ad vos, qui lotus
quanttis est, sub unius veluti labellae conspectu oculis vestris contemplandus ohjicitur. Neque vero conspe-
ctum vestruin reformidare potest veleris et avitoefidei propugnalor acerrimus, qui causani Ecclesise tolies a
se defensam, majorum quoque vestrorum praesidiistoties suffultamhaud ignorat, quam et a vobis, qui ipso-
runi vestigiis lubenier insislitis, non dissimili animo atque studio sperat hodie propugnandam.
Hinc in nohis oritur non dubia spes, vos nuper elaborataeAugustinianorumoperum editioni propitios forc;
ne.jue vestrumillius viri lucuhrationibusdefuturum patrocinium,qucm specialemfidei palronum(S. Prosp. epist.
ad. August. nA) vos universi cura beato Prospero incunctanler agnoscitis.
Niliil hic necesseest a nobis commeinorari, quanta fuerit olim Gallicanorumcum Romanis proesulibuscon-
sensio in sancti Viri conimendandis operibus. Exstant lum Sedis apostolicsePontificum Innocentii, Coelesiini
elaliorum; lum Gallicanarumsynodorutn Arausicanae,Valentinseet aliarum consignata litleris monumenla,
quibus Ilipponensis Antisles et interoptimos Ecclesiaemagistros annumeratur, et tanquam antiquoafidei cu-
stos iiilegerrimus ex omnium eommuni voce el sensu declaratur. ,
Isthaecocquissimaveteris Ecclesioejudicia de sancti Prxsulis doctrina et fide-ut animos addidere nobis ad
immensi laboris onus subeundum , ita effecere ut ea qua par eral religlone doctissimi Anlistitis scripta at-
lingeremus; pia nimirum sedulitate religiosaque caulione opus esse rati, ut qua menle, quo consilio, qua fide
prhnum profe.claessent ex sanctissimi Doctorisore et manu utilissima opera, rursum ederentur a nobis parj
27 BREVIS PRJEFATIO. 28
fide, animo atque prpposito, in universalis Ecclesiae decus, commoda, atque praesidium.
Quis conatuum nostrorum in lam arduo incoeptofuerit successus , palam edicere cum vetat pudor, tum
pene universorum in Eeclesia ordinum , in primis vestrum omnium benignissimade illo judicia. His amplis-
sinmm iabori npslro praemium, certe exspeelalione nostra et merito nostro longe majus , non sine grati ac
demissi animi lacila sigiiificationeexperli sumus.
Isti.s autein bonarum vestrarum voluntatum lestificationibus freli atque confisi, querimonias oblrectantium
noniiuilorum facile insnper habuimus. Id enim nobis certo persuasum fuit, navatam a nostris in Auguslino
illusirando operam caiculis universorum comprobandam, cum iis placuerit, penes quos istarum rerum et judi-
ciuin el arbitriuni esseuniversi confitentur.
Neqtte vero exspectatio ista nos fefellit. Novum ecce et ingens operi nostro proesidium accedit ex nupera
per apostolicam [Sedem damnatione libellorum quibus invidia gravare nos moliebantur haud ajqui laborum a&
Jidei noslraeaestimalores. Palmarium adversus islos defensionis nostrse incrementiim afferet auguslissimi Coe-
ins vestri auctoritas et suffragium : alque hanc communis veslroesententiae atque judicii significationem eff
impensius liberiusque deposcimus , quo lotum hoe vigiliarum nostrarurn opus sub Ludovici Magniauspiciis,
regioque insigiiituin nomine publicam in lucem emisimus.
Quod si religiosissimiPrincipis in recognoscendo isto mtinere beiiignitati et humanitati addiderilis commen-
dationis vestrae pondus:, eritomtii pfoesidiigenere vallatuin opus; quod nec ulla delebit ajlas, nulla laeessere
in posterum audebit manus atque prolervia : pro quo insigni favoreatque benefacto , Clarissimi sanotaeReli-
gionis Anlistiles, et vobis singulis; el universo Sacrosanclo Ordini vestro acturi atque habiluri sumus
immortales gratias.
IN APPENDICES AUGUSTINIANAS
ET ALIA HOG IN VOLUMlNE CIONTENTA
Quandoquidem seorsum et in angulum rejecla sunt spuria illa Opuscula , qua variis temporibus S. Augu-
stino supposita fuere; eumdem quoque modum et ordinem hoc loco tenere visum est, adeoque peeuliarem
ejusmodi scriptts Priefationem assignare a generali sejunelam, quce opersein hac etiam parte a nobis impensae
ralionem conlineat: tum ut ne quis ea a nobis neglecta fuisse forte suspicetur; lum ut lector ad eorum lectio-
nem informetur, monealurque de aliis rebus , quseiii hoc postremo volumine conlinentur.
Ul ad rem veniamus, singulsesingulis Augustini tomis subjiciunlur Appendices, eas complectetttes scrr-
ptiunculas, quas vel stili qusedam imitatio, vel argumenli affuiitas, vel casus, vel temporum ignorantia, vel
denique fraus auclortihi bibliopolarumve Auguslino affinxit. Ex-stili nonnulla imitatione faclum putamus, ut
Caisarii Arelalensis episcopi plurimi sermones Augttslinianisaccenserentur. Quodvero Pelagii ad Demelriadem
epislola, el Faslidii ad Falalem viduam de Yidua chrisliana liber sancto DoctOriadscriptus sit, hatid scio au
argumenti affiiiitale, an dolo coiitigerit auclorum, qui vel ut sfcriptionisuaeaufctoritatempretiumve accerse-
renl, vel quod nomini diffiderent stto, tanli nominis tilulum supposuerint. Non aliud certe iri causa fuit, fcur
cditores et bibliopolsesubdilitiis illis scriplis idem nomen pra5fixerint, nimiriim ut rtiajoris pretii habefeniur,.
et carius venirent spurioe illse mefcesi Al falehdum est casu vel tenieritate ariianuensium et editortini pleruin-
que facluin fuisse; tit hoc spefcibsOfitulo ejusmodi adulteriua opuscula hbnestarfenlur. Nam fesepiiis
coritigit, ut fcum librarii aliquOs Auguslihi liiiros exscripsissent,<hfeceis e'x sanctb Doctore su^ppeteret
lunde acquumvolumfenconiieerent; ex quovis aiionymb operfe, quod forluito esset admanum, supplererit
iquod juslo volurairii deessel. Idqtifesubinde artsam pfsebtiil tuni exscriptoribu&, ttiiri ihcautis editbribus; ut
jposteriora liEecbpefa eidem aticlori adseribereiit, ctijus nonieii pribfa pfs5fefeb'arif.Quae rfeseo usque pro-
gressa est, ul nullum fere saiculum sit, ex qub adultefinse fejusriibdialiquae sfcriptiOriesgeriuinis Augustirii
operibus non afccessefiiit:
Hiftc naturiiesl triplex incbirimbdurii: urium quod geriuinortim ejus Operuhidighltas fetlectioiiis gfatia ex
hac fafragihe hbiihiiiil mihueffeluf; alterum , qtiod ihde traditlbhis veritas (jubdariimbdo etiarfl ObsCufaretuf,
dum postefibfufn. leiriporiim sefipla ad superioreiri aetatem pertiriefe pufdrifuf; teftiutti denique; qubd sup-
posili illi fetus incautos lectores inducant ad sedandas siriisffas bpihionfes,qtias SpIendidOAugusfiriinomiiie
dbiectas dfepfehehdferiril.Quaproptef ui liis incommodisoccufferetur, ejusmodi sptirias seripiiorifesa genuinis
el siiifcefisAugiisiliiiOpefibussegrfegare,fetin anguluni qiiemdafiifejicere plufimumiritererat.
HOfciiegbiiiiihab fcfuditishoiiiiitilispfimtim iiicIiOaiuril,a Lffvahiensibtisdeiride, tuto a JbanrieVeflihb et a
1
Befilafdb Yhidirigb,Aiigusliniaiiis, niuUuiti pf^bmbitiril,et niagria ex pafifceonfecttini, necdum' tatnen pehituS
29 BREVIS PRÊFATIO. 30
absolutum, operam etiarii hiihc aliquiiiiiekigefe Videbaluf;Niliilvefb a nObisprfctermissum; ut ei fieret satis*
Ejus rei causa veteres nianuscriptos codicfcs, iii qtiibtis sua dhique atictbfi adscribiittlur,quarii plurimos adhi- ,
b.uimus: viros doctos, qui ex familiari Sahcti Dbfctbrislfefctibne et ffequenli usti slllum ejus ac geniumpersen-
lire assuefacti sunt, consuiuimus; tibsqufeipsi cuirt indtibitatisAtiguslihiOperibus ea quae dubia et non ita
certa erant, diligenter contulirtiiis; et sliid, sferiteiitiis, doctrina, Sfcripltifarurticitationibus et explieandi
raitione iuvicem coriiparatis, feni feb a nbbis pbrduclam existiihamtis; Ut nulluiiij aut fere nullura inter
geiiuina.Augtisliniopera rejiciendum supersit, quod non rejectum sit; nullum, aut fere nullum rejectum;
quod non anquiscensofibusrejifcieiidtimVideattir.
Veritm qiiia nolha lisecopfefadiscefnere haud sufficiebat, rtisi eliam vefi eoruni auctores indicarentur; id
quoque, quanlum nobis iictiit, prafestareConatisurtius, fali ttullius fere pensi a Iectoribushaberi ea scripta,
quorumsciiplores ignofanttif. Nequecferlenos OperietioSlraepoeniliiit.Datumquippe est detegere bene multos;
qhorurii sefiem iiifefitisexhibiitiristirtius. In aliis hatid paticioribusaufetorumsuperiorlimfragriienla observa-
Vimus,qtitfcVeiaslefiscis, vOleiiam uricittulisdistinxirtitiss iiOtalisIbcis, ex quibus lioectranslata el accepta
eraiit. Uhdefit tit fafcili iiegolio depfelieiidatuf temptis quOutiaquoequehaecopera coiiscripta sint. flinc ifadi^
tionis ecclesiastifcoefctiriostisitidagator perspiciet, soectildduodecimosiiperibres non esse; nedum ad AuguslinL
ter&pusffevpcatidos,libfos de Spifitu fetArtima, de DiligendoDeo, Manuale, ubi iri eis adverterit fragmertla
ex Ahseliiib,Befriafdb, et Htigbhe Vifctbfinb.Caetertimhe ejusmodi spuriis opusculis AUguslini doctrina?
qtibdahimodo Cbnlaniiharettir, si fes de qtiibus in eis agiltif, in eufndem indicerti perhiixtim conjiceremus;
peculiareriiAppendicibusindicehi genefaleni fejecinius in ullinium huncce tomura, de quo in proesensagen-
dhrii est.
In postremo hocce tbnio post iiainePfaefatibnerasequitUr Vita sahcti Augustini, ex ipsius scriptis a nobis
concinnata : qua in fehiagrib ribbis usui ftiefecomriieritariipiae rtiembriseSebastianiLe Nain Tillemontii; qui
hobiscufnsuos in hanc Yitaiii cdinmenlarios liberalitei' comttiunicavit, ntillo alio animo, quam ul Ecclesiae
Dei cortstilefet, cui univefsos labbres suos, maximos sane el utilissimos, tmice consecravit; ab inani vani
nOminisglbribia Supra cohihiuriem rtibduni alienus. HaecVita eril instar Augustinianorums imo ecclesia9ti*
corhm ejus ieinporis, Ahttaiiimiquoruitt sanciissimusDoClorpars magna fuit; singulisque annis ad riiargiiiem
kdnotatis, sua facla, qtiahtiini velerum rferuni lbriginquitaspatitur; assignabhntur. Aliam breviorera vilam a
Possidio compositamhabes in fine lomi decimi.
Pfoiixibri illi Vitaesufecedenttfes iiidices OpferumS. Augustini.In primo exhibetur series et ordo cujusque
tbini Op^ftihi; criiriLbvaniehsi; ctii Erasmianusfere cbncordat; comparatus : in sectindo, ordo antiquus cura
nbVocolldius: in tertio dettique; singula Opusculaordine alphabetico referuntur. Horura Indicum auxilio qui
aiitiqtiisedilibtiibusassuefactifetirit,-facili negblio unufnqubdqueOpusculumrcperturi stint (a).
Tfiplicem htihc Ittdicenl excipiet IrtdfextitiiVersalis,et quidehi copiosissimusoirtniurarerum, quoeirt decem
AugusiiriiOpBfnmtoriiiscoiitirieiituf; lUtriIndex ilidem generalis omniura Scripturae sacrae loeorum, quoe in
illis operibus sparsim explicanlur. In priori illo Iudice concinnandonon lantum singulnrum lomorum Indices
a ribbisfcbhstiltistirtt, sed ribVaihsupef diligeniia adhibita ad supplenda ea, quaefbrte in peculiaribus illis
Indicibus dfesidefabatttur.Diu attceps fuitanimus, quamnam melhoduiri in adoriiando hoc geriefali Indifce
sfequereniur;Pf incipibveneral ih ttientem, quamdamAugustiniansedoctrihaeSunimam; sive quoddamTlieolo-
gicum corpus ad mferiteiri saiictiDbctoris ex selectis fusioribusqueejus seritenliis contexere secundum riielho-
dum sancti Thomsevel Magistrisenlenliarum. Yerum consultiusdemum visum est generalem rerum Indicem
bfdihe aipliabeticbdfertibffeadorhaffelex quOhaud operosum fueril pracdictamcOnficefeStirtiinarti;qtite alias
si e re publicaesse videbitur, fieri poterit, et seorsimin Iticem emitli.
Extremum denique IocumleriellitIndex alitis genferalisbmnium spuflSrurn Opusculorum, quacin Appcndi-
cibuscuique tomo subjunctiscdntinfenihr. Hic index omnihonecfcssaritisvistis est ad Ievandum leclorum la-
borem, qui Augustini scriplis leclitandis assueli, vix acne vix quidem alienis ejusmodi scriptiunculis, quas
iuler mullaequisquilioesunt, lempus et otium lerere suslinerent. Tametsinon pauca in his reperiunlur scripta
veterumquorunidam insigniumauctorum, leciorum studio haudquaquamindign.a:qualiasunt Joannis Cliryso-
stomi, Ambrosii, Maximifaurinensis, Fulgenlii Ruspensis, et alibrUm ejusiiibdi bpuscula, tili fctsefirioncs
CsesariiepiscopiArelalensis; sed quse vel solo auctbrum iioniineiectbfem allicianl. Hbfuhl oniiiiuhiatictofum
etaiiorum,quantumvis ighobiliumvel ignotorum, Indiceiii geriefalerii, ab Augtistiiiiariosejiinciuni, cdrificere
quoddam operse pretium dtiximus: ui lioccompendio, ab.squfehiagnbdispendio lempofis, lectores dispicere
possint, quidquidin illis opusculisleclu aui sciiu digriunirepefiaiuf. Iii latita vefb , tamque vafia diversofum
auctorum et ojiusculorumfcongeficfieri non jioliiit, quiii divfefsiestibinde ptignahtesqtiede titia eadeiiiqhere
occurrant seniehilse, irhbeiiarii effbfes et exOlifcaiopiiiiOnes.QuOd tjtii in nialahi fapiat paftehi, riaoille
conlra rectaeralionis leges pugnaverit. Paulo mhuis ab acquitateaberraverit,. qui nos niarginalitim notarum
fecerit approbatores aul fidejussores.In his enim nostri tantum muneris est, non nosira, sed aliena indicare
el proferre; neque contextum ad amussim reprsesentare, sed notas quasdam et signa extra liueas ponere,
(o) Translatahuc utraqueBened.praefatione,tres tamenindices,de quibusagilur,iu ultimotomovidereest. M,

51 **
quaeleclorem properantem, et cui per olium integra illa Opuscula perlegere non vacet, admoneant argumenti
de quo agitur, invilentque ad ea penitius discutienda quaee re sua esse intellexerit.
. His absoluds, tria dunlaxai a nobis insuper desiderari posse videntur : nempe indicatio variarum sancti
Auguslini ediliOnum, ouaj ab inventa arle typographica factse sunt: deinde commemoraiio virorum omnis
ordinis clarissimorum, qui nobis veterum codicum suppetias contulerunt ad hanc editionem adornandam : de-
nique collectiolestimoniorum ex vetustis saltem auctoribus, qui sanctissimum Doctorem ejusquescripta elogiis
exornarunt.
Ad primum quod attinet, res propcmodum infinila esset omnes commemorare Augusliniannrum Operum,
sive omnium, sive sitfgulorum, editiones. Post libros de Civitate Dei, qui novsetypographicaeartis primos fere
honores lucemque meruerunt, alia sanclissimi Doctoris Opera subinde vulgavil Joaunes Amorbachius, eaque
omnia in unum tandem corpus redigere coepitannol504, quod uqdecim in parles dislinctum intra biennium
absolvit : dtim inlerini Jodocus BadiusAscensius quaedamsancli Doctoris Opuscula variis annis tum Parisiis,
tum Lugduni, typis imprimi curavit. Majoremcolleclionem decem tomis, anno 1529, Basileaein lucem emisit
Desiderius Erasmus : cujus edilionem mullse aliac variis in locis subseculae sunt usque ad annuin 1577,
quo Doctores Lovanienses auctiorem etlonge accuratioreni Anlwerpiaepublici juris fecerunt.
Jara vero quoties haec Lovaiiiensiseditio recusa sit, si quis pcrcensere vellet, res abiret in longum, nec
forle tanti esset. Quis porro singtilorum Opusculorumsingulas ediliones enumeret ? In his Joannes Ulimmorius
novum volumen, cui titulum inscripsit de Diversis, constans Sermonibus centum triginta duobus,
partim antea inedilis, parlim ab ipso castigatis, anno 1564, cum Yita Auguslini a Possidio scripta et cjus
Operum Indiculo in vulgus emisit. Alios sermones noslro tempore e tenebris ertierunl Jacobus Sirmondus, et
Hieronymus Vignerius, quorum posterior Opus imperfectum contra Julianum primus vulgavit.
Has in primis suppelias habuimus ad nostram edilionem conficiendam: quibus accfessere infiniti propetno-
dum veteres codices, e plurimis deprompli bibliothecis, quas commemoravimus suis locis, ubi singulorum
Operurrtcollationes ad veleres codices factas notavimus. Singulorum virorum nomina, qui ejusmodi subsidia
nobis contulerunl, recensere cuperemus : verum ab hac enumera.lionehoc loco abstinere visum est, ne quem
ant illaudatum praeleriremus, aut suo non commemeraremus ordine, aut debilo denique elogio fraudaremus.
Omnibus et singulis graliam habebunt, ut speramus, lectores benevoli, cum eorum bibliolhecas suis locis
commemoralas viderinl.
At sine ingrati aiiimi vitio silere non possumus, quanlam habeamus gratiam tum eminenlissimo Ecclesiae
principi Antonio Ludovico de Noailles archiepiscopo Parisiensi, quem sanctissimus Ponlifex Innoceiitius XII
ob pielatem el doclrinam sibi nolam et pfobatam, sacra purpura, dum hsec absolveremus, gratanli animo ,
universis applaudentibus decoravil; lum illustrissimo Carolo Mauritiole Tellier archiepiscopo duei Remensi:
qui ambo, pro eximio suo in Auguslinum studio, novam hanc edilionem suo patrocinio dignali sunt, suaque
auctoritale roborarunt: quibus illustrissimus Meldarum antisles, Jacobus Benignus Bossuet, nonmiiius pro-
penso in sanntum Doctoremanimo ullro accessit.
Postremo veterum de Augustino teslimonia congerere haud operoe pretium fuerit: cum illustriora ejus
elogia cuivis erudito leclori aliunde obvia sint; nec alia necessaria videanlur ad lantum virum couinien-
dandum, quem in exponendis fidei dogmatibus, et morali doctrina christiana explicanda, Doctorem maxi-
inum, integerrimum, et puriori Chrisli doctrinaemaxime inhaerentcm universa agnoscit Ecclesia.
VITA POSSIDII.
Possidius, urbis Calamensis in Numidia episcopus electus anno 397, discipulus fuit D. Augustini, quoctim
quadraginta prope annis, ut ipse narrat, vixil familiariter. Magislri sui exlremum excepit spiritum, Vitamque
scripsit quam infra referimus, non slili quidem splendore, sed suavi quadam simplicitale necnon faetorum ve-
ritate pretiosam. Cui Indiculum adjunxil librorum, tractatuum et epislolarum D. Augustini (1). Inter varias quaj
prodierunt hujus Yitaeeditiones, primum locum facile tenent, propler annotationum excelienliam, duoquasvul-
gavere PP. Benedictiniin collectione operum sancli doctoris, et seorsim Joannes Salinas Neapolitanus, regularis
canonicus Lateranensis. Haccceposlerior editio Romae data est anno 1731. Ulramque consuluimus. M.
(1) indiculusde quo agitur, in-tomoultimoopporluneveniet.
33 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI AUCTOREPOSSIDIO. 34
VITA
SANCTI AURELII AUGUSTINI,
HIPPONENSIS EPISCOPI,
AUCTOREPOSSIDIOCALAMENSIEPISCOPO.
Variis lectionibusquas PP. Maurini lum e sex codicibus,scilicetduobusFloriacensibus,Germanensi, Veda-
slino, Fossatensi et Cisterciensi,lum ex edilionibusanliquis erttere, compluresalias adjecimusdepromplasex
Joanne Salinas, de quo supra in Vila Possidii. Erudilus ille vir, cui nonnulkedebenturejusdemgeneris lucubta-
lioneset imprimisCommoniloriiLirinensisexquisilissimaeditio, ut benenoveruntnoslri TheologiaeCursus Com-
pleti lectores,Vilam D.Auguslini auctore Possidio Romm vulgavit, anno 1751. Bi sunt fontes unde variantes
sibi proprias hausit: Duo codicesin BibliolhecaSuecorumReginminscriplinumeris5M et 1025, tresque alii co-
dices BibliothecmValicanm,1188,1190 et 1191 numerati. M.
PRÊCIPUARUM
ABBREVIATIONUM
EXPLICATIO.
Cd.Codex. Mss.Manuscripti.
cdd.Codices. Edd.Editi.
Ms.Manuscriptus. Vatic.Vaticatius
codex. M.
PRJEFATIO.
Inspirante rerum omnium faclore el gubernatore nus hujusmodi amearreptum ita geram et peragam,
Deo, mei memor proposili, quo per gratiam Sal- utnec Patris Iuminum ofTeudamveritatem, nec bono-
vatoris omnipotentiac divinseper fidemTrinitati ser- rum Eeclesioefiliorumulla ex parte fraudare videar
vire decrevi, et anlea in vita laicorum, et nunc charilatem. Nec attingam ea omnia insinuare, quse
in officio episcoporum, sludens ex qualicumque idem bealissimus Augtistinus in suis Confessionum
' libris de semetipso, qualis ante perceptam graliam
accepto ingenio et sermone aedificationi prodesse
sanctoeac veroeChristi DominicalholicaeEcclesiae,de fuerit, qualisquejam sumpta viveret, designavit. Hoc
vita et moribus praedesiinati,et suo tempore praesen- enim facere voluit,utaitApostolus,nedesequisquam
tali 3 sacerdotis oplimi Auguslini,quse in eodem vi- hominum supra quam se esse noverat, aut de se au-
di, ab eoque audivi, minimcreticere debeo. Id enim ditum fuisset, crederet vel putaret (II Cor. xu, 6),
eliam ante nos factitatumfuisse a religiosissimissan- humilitalis sanctse more utens, et jam nullum fal-
claematris EcclesiaecatholicaEs viris legimus et com- Iensl, sed laudem non suam, sed sui Domini, de
perimus , qui divino afflatiSpiritu, sermone proprio propria liberatione ac munere quaerens,ex iis videli-
atque stilo, et auribus et oculis scire volenlium, dicet quaejam perceperat; et fraternas preces poscens,
cendo et scribendosimiliasludiosorum notitiae inlu- de iis quaeaccipere cupiebat. Sacramentumigitur regis,
lerunl, qualesquanliquc viri excommuni Dominigra- utangelica auctoritale prolatum est, bonumeslabscon-
tia s in rebus humanis, et vivere, et usque in finem dere : opera autemDominirevelareet confileri,honori-
obilus perseverare meruerunt. Idcircoipsequoque dis- ficumest (Tobimxn, 7).
pensatorum omnium minimus, fidenon ficla, qua Do- CAPUT PRIMUM.— Augustiniortus, convetsioel
mino dominanlium omnibusquebonis serviendum et baplismus.Ambtosiidocltinarevocalurab erroreMa-
placendumest fidelibus,de praedicti venerabilis viri niclimorum.Baptizalur ab eodem.
et exortu, et procursu, el debito fineh, quae per eum Ex provincia ergo Africana2, civitate Taga-
didici, etexpertus sum, quamplurimis annis ejus in- 1 Tres Mss.:sumilitalis sanctmmore utiquenihilofal-
hoerenscharilali, ut Dominus donaverit, explicandum iens. —Salinasex cd. Reginae:HumUilalis sanctmmemo-
ria utens,utquenihilfallens.Altercd. Reginas:ctiqueniliil
suscepi. Verumsummam quaesomajestatera,quo mu- fallens.M.
1 veteres cdd. Germanensis,Fossatensiset cistercien- 2 sahnasUibentiuslegerem:£a;provinciaergojfrkm,
,slshabent mdificationis. ut manuseriptitrescodicesVaticaniferunt; praesertimquia
a Salinas,ex cd. suecorum,prmelecti.M. cumabsoluteAificanaprovincianominatur,proconsularis
8 vedastinusCd.Reginae
et unusex duobus Floriacensibus
Mss.: inlelligitur,ut in coneilioCarUiaginensi,
de iterationeba-
—
Per communisDominigratimn. Salinasex Cd.Reginas: ptismi, sub Cypriano h abito.«Cumin umim,incpiit,Car-
Ex*communiDominicagratia. M. thagimconvenissentepiscopiplurimiex provinciaAlfica»
Ulimmeriana editio,et vilmfine, corrupte.Alludilhic (seu Africana,ad designandam prpeonsularem),« Kumidia,
Possidiusad Augustiniverba,de civitateDei,I. ll,cap. 1. Mauritania. » unde, cum Augustmus nonsit in proconsulari
36
«iensi, de pumero ûriaHumjparenlilius Iionestis et Domiiius, idem vir^.anctusfacere cupiens : Sivis esse
christianis progenilus erat; alilusque ac nutrilus perfeclus, vende omnia qumhabes, el da pauperibus,et
,eorumcura, etdiligentia impensisque, secularibuslit-- habebisthesaurumin coslis; et veni, sequereme (Matth.
'
leiis eruditus apprime, omnibus videlicet disfciplinls xix, 21). Et super fideiftmdamentumoedificare desi-
imbulus, quas liberales vocant'. Narn el grammati- derans l, non ligna, fenum, et stipulam; sed aurum,
cam prius in sua eivitate, et yheloricam iti Africseca- argentum, et lapides preliosos. Et era.t ttfnc annis
pile Qarlliaginfiiiosieadocuit. Coosequentieiiam leni- majof triginta, sola superstite matre s, sibique adhae-
pore trans mare in urbe Roma, et apud Mediolanum, renle, et de suscepto ejus proposito serviendi Deo
ubi lunc imperatoris Yalentiniaiji jninoris cpmitatus amplius qtiani de carnis nepotibus exsullante. Nam
fueral coiistitiitus. ln qua urbe tunc episcopatum ad- ejus pater anlea defunctus erat. Renuntiavit etiam
minislrabat acceptissimus Deo,etdn-oplimis vifis prae" scbolasticis, quos rJieloricam docebat, ut sibi magi-
clarissimus sacerdos Ambrosius. Hujus interea verbi strum alium providerenl, eo quod servire Deo ipse
Dei 'prasdicalofis 'freqtientissimisin eeclesia dispula- decrevisset.
tionibus aslans in pOpulo,intendebatsuspensus atque CAPUTIII. — SecessusAuguslini.Quidamab
afftxus. Verum aliquandoManichaebrumapud Cartha- Auguslinoconversus.
ginem adolescensfueral errore seductus: et ideo caele- Ac placuit ei percepta graiia 3 cum aliis civibus
rissuspensioraderat, ne quid vel pro ipsa, vel eonlra et amicis suis Deo pariter servienlibus ad Afri-
ipsam hajr-esimdiceretur. Et prajvenils- Deiliberalo- cam et propriam domum agrosque remeare. Ad qqos
tis clemenlia sui sacerdotis cor perlractantis, ut con* veniens, et in quibus consiitutus, ferme triennio, et a
tra illum errorem incideules legis solverentur quaestio- se jam alienalis curis saecularibus4, cum iis qui eidem
nes : atque ita edoctus, sensim aiqtie paulatim 'hoere- adhaerebant, Deo vivebat, jejuniis, oralionibus,bonis-
sis illa miserationfedivina ejus ex animo pulsa est; que operibus, in lege Dominimeditans die ac nocle.
prolinusqtie ipse in fideiealhoiicaconfirmatus, profi- Et de iis quaesibi Deus cogitanli atqtte oranti intelle-
ciendi iri religione cidchi amoris ardor innatus est, cta revelabat; et prcesentes et absentes sermonibus
quo propinquanlibus diebus sanclis Paschaesaiulis ac libris docebat. Conligit forte eodem tempore, ut
aquam perciperet. Et factum est divina pra:slanle opi- quidam ex iis quos dicunl Agenles in rebns, apud
tulalione, ut per illum talem ac tantum autistitem Hipponem-Regium constitutus, bene christianus,
Ambrosium, et doclrinam salularem Ecclesiaecatho- Deumquetimens, comperta ejus bona fama atque do-
Itaiis,feldivina perciperel SiicramonmK ctrina, dfesiderafetatque oplaret eura videre, pfomit-
CAPUT II. —- Reticti! omnibus suscipit ptopositum tens se possemundi liujus omhes coritemnere cupidi-
servieridiDeo, jain dmns major triginta. tales alque illecetiras, si aliqtiando es ejris ore Det
Moxqtic ex intiinis conhs iiiwlullis spem omnem verbum audire meruisset. Quod cum ad se fideli ftiis--
quam habebal itt s;i'Ciilo,\lcrclii|uit; jaui non uxo- set relalione delaluni, liberare 6 anihiam cupiens ab
rem, non liHoscarins, iuin.Itvrtias,non honoressaeculi liujus vitaepericulis morteque aeterna,ad memoratara.
quaerens;sed Doo*ctimsuis servireiittiuitj, et in illo, et ullro atque cortfesfirii venit civiiatem, et hominera
•cxilto puslllo grego esse siudcus, qucni Domiriusallo- visum allocutus frequenlius atque exliorlatus dst,
quilur, dicens : Nolitc timere, pusitlus grex, quoniam quantum Deus donabat, ut quod Deo voverat reddi-
complacuitPatri vestio "darevobisregnum. Venditequai disset. Ac 6 se ille de die ih diem faclurum polliceba-
possidelis,et dale eleemosynam: facite vobis sacculos tur, nee tamen in ejus tunc hoc implevit proesentia':
non veletuscenles,lliesautum non deficienlemin cmlis sed vacare utique ' et inane esse non poluil, quod
(Luc. xn, 32), el oootera.Et iilud quod dicil iterum per lale vas muiidum et in honore, ulile Domino, et
proviuciaorlus, sed in Numidia,cujusopulentum ac nobile ad onnie opus bonum paralum (II Tim. n, 21), in
eral oppidiiinTagaste,prqplereareclius dicereturex pro- omni loco divinagerebat providentia.
viueiaAiriea?nalus; acceplanimirumAifica,utolima Pom-
ponioMela, Ptolomaao, anliquiiusqueex ecclesiaslicomore, CAPUT IV. — Capilur ud ptesbytetii gtadum.
m tres dividebalur partes, niiniruniin Maurilaniam,Kumi-
diarnac Aiftcam«tricte sumptam,quo?eral .proeonsularis Eodem itaque tempore in Ecelesia Hipponensi
proviacia.At IsidoriHispalensis reverenlia ne
prohibult in calholica Valerius sanctus episcopatum gerebat. Qui
texluminipiitleremusconjecluramnostram, quia ipse in
libro de Scriptoribusecclesiasticis,cap, 8, voeatPossidium cum, flagitante ecclesiastica necessitate8, de provi-
Alfieame. provinciseepiscopum,licel in Kumidiaufbs Cala- '•salinas,ex Cd.Reginoe:El supetfideifundanientamdi-
mensissita esset. M.
1 salinas, excdd. duobusValic.: Jlilusqueatquenulrilus .ficaredesiderans.Altercd. Reginse,desiderabat. M.
eorumcutaet diligeiUiu,impensiussmcularibuslUleriseru- 2 Juxla salinas,quidamCdd.adduntnomenmatris,Mon-
ditus, apprinieoinnibusdisciplinisimbutus,quas liberales nka; et panlopost palris nomen,quodest patricius. M.
vocant.Kametsi papenteseum impensisqubus polerant• 3 Edd. ; petcepta Baplismigtatw; sed vpcemBaptismi
juverint, ex ipso lamenS. poctore,libro2 contraAcadetni- nonhabentMss.
cos,n. ,5, constatsumplibusRomaniani, in suaurbe prima- * omnesMss.omittuutcuris smcularibus,et exhis unus
lis, profeeisse in litteris; hisque verbis gratum testalur Floriacensispro alienatis praefertalknalus.— salinas, ex
animum: «Tu me adolescentulumpauperem, inquit, ad duobus codicibus,servat curis smculqribus;ex Cd. Reg.
peregriiiasludiapergentem, el domoet sumptu,et, quod 1023: Et a sejam alienatisprislinisviiiis;ex unovalicano,
est, animoexcepisti.» M.- qui cmillitcuris smcularibuS;legit alknatus. M.
plus
2 plures MSS., " salinas,ex cdd.duobusvatic., liberari. M.
8 Salinas,excd.elprovenit.
Reg. 102S:Et divinumperciperetSacra- 6 EditioLugdunensis, lucc. M.
nienlum. M. 7 Edd. : sed vanumutique,— Idem salinas ex uno cd.
4 Edd.,soti Deo.Abestsolia MSS. —salinas,ex cd. uno Reg. M..
vatic. : scd Deo servireconstituens.AllerCd.vatic.: sed "" ..j, 8salinas,' excd.Reg. îiFlagitanteECclesiwneces&itale.
Deum,cuiservusesseconslUuit. M. ,' I? .- . M t
57 AUCTOREPOSSIDIO. 38
dendo et ordinando presbytero civitati*, plcbem Dei nonnulUcorarii episcopis pppulis tractare ppejefuiit
alloqueretur, et exhortafeluf; Jata scjentes catholici verbum Del.
sancti Auguslinipropositum et doctrinam, manu in- CAP,Yf.—Conflictus Augysp.cun\ForfunatoManielimo.
jecta ( quoniam et idem in populo securus et ignarus Sane jn illa tunc Iljp.ponensi urbe Manichaeo-
quid futurum essetastabat : splebat aulem laicus, ut~ run> pestilentiaquapi plu.rirapsyel cives yel peregri-
nobis dicebat, ab eis lantum ecclesiis quoenon babe- jios el infeceratl pf penelrayprat, s.e.ducenleet deci-
rent episcopos/suamabstinere pr.fesenliam)eum ergp njppte ejusdem Ji;eresis qupdam prfisbytero ms.ini-
tenuerunt, et, ut in talibusconsuetum est 2, episcopo ne Eprlunato, Jbidgm jepnyersanlfealque maneute.
ordinandum intulerunt, omnibus id up.oconsenstiet Iiiterea ciyes pt ? p.erc^rinj Chrisijaiji
Hjpp.neii.s.es
desideriofieri perfieiquepelentibus, magnoque sludio lam patlipficj quain ,eliam ppn.atisjfl?adeunt pjresjiy-
et clamore flagitanlibus,uberlim eo fleiile : npnnuilis terura 3, ac4ep,(?scim^jut j}JumhpmiijemM,am'c"hoep-
quidemlacrymas ejus, ut nobis ipse reuili|, lunc stir njmpresbyit^ruin, flfjernrfocijupigFfi/febant,vjdierpt,
perbe interpretanlibus,et lanqtiameumcpnsolantibps m cum eodeni de Lege jtraptAret..<Juo4 ideni, ut
ac dicentibus, qtria et Ipcus pressbyterii, licet.ip.se SjErinlnnjesf, pa.ralusad respon.sipnenipmni posceuti
majpre dignus esset, appropinquarel lame.nepiscopa- se raHionem(je fide.et spp qu;»jn Petiin est (f Petr.
tui; cum ille nomo Dej, ut nobis relulil, majpri conr W)t%)i POfensqueexhortari in.docfriijasana, el>eo!}-
sideratione inlelligerei el geraeret, quam mujta et ma- tra.diGfentesredarguere (Tt7,i,P), minime rpnuit.
gna suacvitse pericula de reghvrine el gubernalione Sed utru.tt)£fjam illghpp fieri veJIet, scispjtatus es{.
Ecclesioeimperiderejam ac provenire speclaret 3, at- At jlli confestimad ipsum Fprtunatum id jdelulprunt,
que ideofleret. Et eorum, ut voluerunt, completum petpnfes ef exhprtantgs ac flagitantes, qupd id mini-
est desiderium. ine recusaret, Sang qjjoniara idem Fprtuoatus jam
CAPIJTN.~Mpi\astmum instituit. Valeriusephc.qpus apud Carthagjnenisanptumnoverat Auguslinumadluic
Auguslinppreshytejo.dat pplf;s(ate.in. cprqtnse prmdi- in eodem secum prrpre cpnstitufum; pura eodem
cai]d\verbttniDei. congretji P.avUahjt, Yerumiamen suorijm nnaxiffle
Faqtus ergp presbytev menasterhim [inlra pc.clfer instantia coacttis ac verecundalus, promisit in comi-
siam mox iqsliliiii; e( cum. Dei servjs vivere cpepit nus se esse venturum, certamenquedispulandj. sub-
seeundum.modumet regqlam sjib §anclisAposlolis iliirum, Undp cpndictp die et loco cpiivenerlnjt in
cpnstilutam *•(Acl.iv, 32) : maxime ut p.ertiQqnio> uflutp,'c,p,ncurêiitibusquam piurirais studipsis lur-
quani prppritmi in illa sqpielale haberpl, spd eis bisqtippqi-iosis,pt apgrtis notariorum labulis4,dispsi-
essent omnia comniunia, et dislribtiprelur unipuique tatio poeplaprimp, el secundo finitaest die. In qua
sicut opiis erat; quodjan^ ipse prior fpceratB, dum ille ManichaeiisprocGeptpriUtgeslerum conlinet fides,
de transmarinis ad sua remeasset. Sanctus verp.Ya- n«c c.atliplicamassertipnem petuit vacuare , nec Ma-
lerius oniinator ejus, ul erat vir pius et Deum limens, nichpcoriiinsectam veritate subnixam yaluit compro-
exsullabat, et Depgratias agebat, sua,s exauditas a barc : sed resppnsione deficiens*, ultimo eollaluruni
Dqminpfuisse preces, quas se frequcnlissiinefudisse se cuiii suis majoribus ea , quse refellere non pettiit,
narrabat, ut sihi diyinitus hQnipeencederelur•talis, prosecglusest; et si sibi forte de his satis minime
qui posset verbo Dei el decirina salubri Eeclesiam fecissent, suge animoe ponsulturum : atque ila ab
Poniini aedificare: cui rei se hcqip natura Graecus, omnihus apud quos magnus et doclus videbalur, nihil
minusque lalina lingu^ et litteris inslructus, niirtus valuissein su;e sedoe assartione judicatus est. Qtia
p,lilenipervidebat. Et eidem presbylerq pptestalcm ille cenfusipne affectus, et scquenti tempere de Hip-
dedit coram se ii} ecclesia Eyangelium p.rapdicandi, Givitateprofectus , ad eara' amplius non re-
ac frequeiiliss.iineirac^ndi; pp,i]iraustiiflqqidpm et ponensi
meavit: ac sic per memcratumDei hominememnium
cons.uoliidinem :
AfriciinarumEpplesiarmn upde e,liam
cordibus, vel qtti aderant, vel qtti absentes illa quae
ei ttOnnuiliepiscop.ideiraheb.aiit. Sed ille vir venerar
gesta sunt CQgnoverant, error ille ablatus, calholica -
bilis ac providus in OrienlalibusEcclesiis id ex more esl itilimata ac retenta sincera
religio.
fieri sciens el cerlus 6, et utiiitati Ecclesioeconsitr
CAPUTVII. —Libriel tractalus Augustiniconlra fidei
lens, obtreclantium non eurabal linguas, dummodo
faclitaretur a presbylero , quo.p!a, se episppppim? hostesab ipsiseliam limrelicisingenliatdore excepli.
pleri minime posse cernobat. Unde accensa et ardens Et docebat ac proedicabat ille privatim et pu-
elevata sttpcr pandel:]brumlucefiia, p.ninihu§qui iri t SieMss.Editi . : Quamplurimoscivesetperegipips
• verp • ., .
doino erant lucebat (Matth. v, 15). Et poslea cur=- infecerat. 2 salinasex Cdd.Vatic, vel. Adoplaviltamenvocemet,
rente cl volante hujiismo.difiim.ft, boiiQ p.r:ieecdei(le cujusrei datfatibnemsequeiilem:«Nihilin texUtimmuia-
Parisiensemseeutieditiotiem,qiiamvisriptialisnrd.e
exemplo, accepla ab episcopis potestale, presbyteri viniits, possii, itt fii dttp coiiivf.-sdnihi,fiiyente1'pc.o pattio
1 Edit.Lugd.,civitalis. M. 1'egi
ahte.» M,
2 Salinas,ex cd. vatip.11?0:.El ul in tqlifyuscpnsuelu.do '> Editi: Adeuntjuq>j>nruvi p>Cibiilerum. Abcst-iugusti-
est. M. . num a MSS.
3 cdd. Mss.,s peraret. 4 cd.cl..MSS. : El gpertis,liplqriilabulis,.
k Salinas,ex Cd.Yatie.1188:Et r£gulqmqb4p.pstfilis,cpr^ «-Saiinas:Sed tesppnsipne. defickns idtimq,cpMalvtum
stilutam. M. se-, etc."iiatic i
siibjicit ioiationeni: i la legunt Mss.quaiuor
11Salinas,exCd.vatic.1190: Quodjamipse priusfece- Cdd.,et quideni recte. Alioevero ed.itipues: Sed iespon-
ral.6 M. siotiedeticiens,"tdtimo coiiaiutumse, etc. cpdesunus" : vt-
AddidimusexMss.,elcerlus, ........ limecotlatummse, etc. M, ,'
blice, in domo et in ecclesia, salulis, verbura cum mate NumidiseMegalioCalamensiepiscopo, et Vale-
omni fiducia adversus Africanas haereses, maxime- rius antistes episcopis qui forte lunc aderant, et cle-
que contra Donalistas, Manichaeoset Paganos l, li- ricis cmnibus Hipppnensibus, et universse plebi in-
bris confectis, et repentinis 2 sermonibus, ineffabi- opinatam cunctis suam insinuat tunc veluntatem :
liter admirantibus Clirislianis et collsetanlibus3, et . omnibusqueaudientibus gralulantibus, atque id fieri
hoc ipsum ubi poterant non tacentibus, sed diffa- perficiqueingentidesiderio clamanlibus, episcopatum
mantibus. Sicque, adjuvante Domino4, Ievare in suscipere ccntra mpremEcclesiaesucvivente episccpo
Africa Ecelesia catholica exorsa est caput", quae presbyter recusabat'. Dumque illi fieri selere, ab
multo lemporeillic 6 convalescenlibushoereticis,prae- omnibussuaderetur, atque id ignaro transmarinis et
cipuequerebaptizanle Donali parte majorem multi- Africanis Ecclesiae exemplis probaretur , compulsus
tudinem Afrorum, seducta et oppressa jacebat'. Et alque coactus succubuit, et episcopatus curam 2 et
hos ejus libros sive tractalus mirabili Dei gratia pro- majeris locierdinalipnem suscepit. Qitodin se postea
cedentes ac profluentes, inslruclos ralionis copia, fieri non debuisse, ut vivo suo episcopoordinaretur,
atque auelorilate sanctarum Scriplurarum, ipsi quoet dixit, etscripsit (Epist. 213, n. 4), propter conci-
que haerelici concurrentes cum Catholicis ingenti lii universalis vetitum (a), quodjani ordinatus didi-
ardore audiebant: et quisquis, ul voluit, et potuit, cit : nec quod sibi factumesse doluit, aliis fierivoluit.
nolarios adhibens, etiam ea qnaedicebanlur excepta Unde etiam sategit (b), ut conciliis constituerelur
descripsit. Et inde jam per tolum Africaecorpus prae- episcoporum, ab ordinatoribus deberi ordinandisvel
clara doclrina odorque suavissimus Christi diffusus ordhialis omnium stalula sacerdotum in notiliam
et manifestatus est, congaudentequoque, eo com- esse deferenda.
perto, Ecclesia Dei transmarina. Quoniamsieut dum CAPUTIX. — Pugnal cum Donatislis.
patitur unum membrum, compaliuiitur omnia mem-
bra; ita etiani cum glorificatur unum membrum, Atque ifa factum est, ut episcopus multo instan-
congoudentorania membra * {I Cor. xu, 26). tius ac ferventius,majere aucloritate, non adhuc
CAPUTVIII.— Designalurepiscopus,vivoValerio, et in una tantum regione , sed ubicumque rogalus ve-
a Megalioprimale ordinalur. nisset, verbuni Salutis aclernsealacriter ac gnaviter
Ille vero beatus senex Yalerius caeteris ex hoc pullulante 3 atque crescenle Domini Eeclesia praedi-
amplius exsultans, et Deo gratias agens de concesso caret, paratus seraper poscenlibusreddere rationera
sibi speciali beneficio, nieluere.ccepit, ut est hu- de fide et spe, qnaein Deuinest. Et ejus dicta atque
manus animus, ne ab alia Ecclesia sacerdole pri- excepta, maxime Donatislsein eadem Hipponensi4
vata, ad episcopatum quocrereutr, el sibi auferre- vel vicina manentes civitate, ad suos episcoposdefe-
tur : nam et id provenisset, nisi et hoc idem epi- rebant. Quoecum audissent, et contra forle aliquid
scopuscognito , ad locum secretum eum transire cu- dicerent, aut a suisrefellebantur, aut eadem responsa
rasset 9, atque occtillaium a qnaireniibus minime ad sanclum Aiigusiinumdeferebanlur, eisque com-.
inveniri fccisset. Unde aniplius formidansidemvene- pertis, patienter ac leniter, et, utscriptum est, cum
rabilis senex, et sciens se corpore et octaleinfirmis- timore et iremore salutem omnium." operabatur
simum, egit secretislilleris apud primatem episcopo- (Philipp. II, 12) : ostendens, quam nihil illi refel-
rum Carthaginensem^jallegansimbecillilatemcorppris lere voluerint ac valuerint, quamque verum manife-
sui celalisquegravitatem, et obsecransut Hippcnensi slumque sit quod Ecclesi» Deifides tenet ac docet.
Ecclesiocordinarelur episcopus, quo suae catliedrae Et haecdiebus ac noctibusab eodem jugiter ageban-
non tara snccederet, sed censacerdosaccederetAu- lur. Nam et epistolas privatas ad quosque ejusdern
gustinus. Et quae eptavit ct regavit satagens, re- erroris episcopos, et eminentes scilieetlaicos dedit 6,
scriptp impetravit. Et pestea petite ad visitandumet ratione reddita admonens atque exhortans, ut vel ab
adveniente ll ad Ecclesiam Hipponensemtunc pri- illase pravitalecorrigerent, velcerte ad disputaiionem
7
I Edili,et Pelagianos;reluctanlibusmanuscriptis, etme- venirent. At illicatistediffidenlia ne quidem unquam
rito quidem;Augustinoenimpresbyteronondumorti erant 1 salinas,ex cd. Reg.S41: Relkjioxspresbyterrecusa-
Pelagiani.
a Editi,et repetitis.At Mss.: Et repentinis;id est,ex- bat. M,
2veteres codicesprselereunt,el episcopatus curam.
temporaneis.
8 In Mss.,collaudantibus. 3 Edd.,ac suavilerputlulante.— Ita etiamCd.unus apud
^ codicesMss., diffamantibus.AtqueDei dono, leva- Salinas;alter omittit,gnaviterpullulante. M,
4 Salrnas,ex unoCd.: m eademEipponensiEcclesia,
re,8etc. etc. M.
Saliuas,ex cod. Reg.541: sicquedonoDeipaxinAfri- vel, i
canaEcclesiaorlaest, apudquam multotetnpore,e tc. M unus Floriacensis cd., Iwminum.— Idemunus e va-
• CodicesMss.,.t(/es. tic. apudSalinas. M.
7 Salinas,ex cd. vatic.1188: Et oppressatacebat. M. 6 Salinas,ex quatuorMss.:Namet epislolasprivalasad
8 In edilisadditur:rer idemtempuscoramepiscopishoc quosqueejusdemerroris episcoposeminentesscilketet lai-
illijubenlibus,qtti pknariumtoliusAfricceconcilium cosaedit. M.
Eip- 7 HicsequimurJoannemSalinasqui, relatalectioneedi-
poneagebanl,de fide et symbolopresbyteradhucAugusti- tionis
nus disputavit.verba ex libro primoRelractationum| cap. parisiensis,scilicet:Atilli causa diffidentim, addit:
17, temere huc translata; nam absuntomninoa manu- Veriorlamennostra apparetlectio, cum paulopost subdat
scriptis. Possidius,juxta Parisiensem editionem: E lut eorumcausm
8 Salinas,enunoco&ice:Eumtransmilterecurasset.M. diffidenliacunclisinnolesceretekboravil;\MPatves S. Mauri
10Duomanuscripti:jpud primatemepiscoputn emendantLovaniensem e ditionem legentem: causa diffiden-
nensem. c arthagi- lim. Adstipulaturnoslrae l ectioni
c odex Vaticanus 1190. M,
II SicMss.Edilivero : PoUquampetUionem ad visitan- conciliiKica3m.
sdumadveniente, (a)
(*)m coiiciliocarthagiaensitertio,anno397,can.5.
u AUCTOREPOSSIDIO.
rescribere veluerunt : sed irati furiosa lequebanlur ', lebant et poterant, sese inde vel eripiebant vel sub-
atque seductcrem et deceptorem animarum Augusti- ducebant, et paci atqtte unitati Ecclesisecum suis
num esse, et privalim et publice conclamabant; et ut quibuspolerant cohacrebant.Undeilli sui erroris con-
lupum occidendum esse in defensionera gregis sui, gregationes rainui videntes, atque augmentis Eccle-
dicebaut et traciabanl; .oinniaquepeccata a Deo in- siocinvidentes, accensi exardescebant ira gravissima,
diibilanteresse credendum posse dimilti iis qtti hoc el intolerabiles ' perseculiones unilati Ecclesisecom-
facere ac perficere potuissenl, nec Deum timenles, pacti 2 faciebant; ipsisque sacerdotibus catholicis 3
nec homines erubescenles 2. Et ut eorum cattsaediffi- et minislris aggressiones diurnas * atque nocturnas,
dentia 3 cunctis innotesceret, elaberavit: et publicis dircptionesque rerum omnium inferebant. Nam et
%cslisccnvcnti, non sunt ausi conferre. multos Dei servos caedibusdebilitaverunt. Aliquibus
CAPUTX. — Citcumcellionumfutot. eliam calcem cum aceto in oculos miserunt, aliosque
Habebant etiam iidem Donatistse per suas pene occiderunt. Unde etiam suis iidem Donalistaereba-
onines Ecclesiasinauditura hominum genus perver- ptizatores in odiumveniebant.
sum ac violentum, velut sub professione conlinen- CAPUT XI.—Profeclus Ecclesim per Auguslinum.'
lium ambttlantes4, qui Circumcellionesdicebanturs. Monasteriaper ejus alutnnosiiulitula.
El erant iningenti numero et lurbis per omnes pene Proficienle porro doclrina divina, sub sancto et
Africanasregiones conslituti. Qtiimalis imbuti docto- cum sancto Augustino in monasterioDeo
servientes,
ribus, audacia superba et temeritate illicita, nec Ecclesiac Hipponensi clerici ordinari coeperunt ".
suis, nec alienis aliquando parcebant, contra jus Ac deinde innotescente et clarescente de die in
fasque incautis interdicenles hominibus 6 : et nisi diem Ecclesiac catholicae pracdicationis veritate 6,
obedissent, damnis gravissimis et easdibus afficie- sancterumque servorum Dei preposito. continentia,
bant 7, armati diversis lelis, bacchantes per agros vilet pauperlale profunda 7, ex monasterie qued per
lasque, usque ad sanguinis effusionemaccedere non illum memerabilem virum et esse et crescere coe-
metuentes 8. Sed dum verbum Dei sedulo praedicare- perat, magno desiderio poscere
atque accipere episco-
tur, et cum his qui oderant pacem, pacis ratio habe- pos et clerices pax Ecclesiaj alque unitas et coepit
relur; illi loquentem 9 debellabant gratis. Et cum primo, et postea consecuta est. Nam ferme decem,
adversus eorum dogma veritas innotesceret, qui vo- ques ipse nevi, sancles ac venerabiles viros continen-
1 salinas,exunocd.: Kiliilrescriberevoluerunl,sed irati les et doclissimos8, beatus 8 '
M. Augustinus diversis Ec-
furiose loquebantur.
2 Salinas,ex unoCd.:Nechominesreverentes.M. clesiis , nonnullis quoque eminentioribus, rogatus '»
3 EditioLovaniensis praebet: causa diffidentim. dedit. Similiterqueet ipsi ex illorum,l sanctorum pro-
4 salinas,ex Cd.vatic. 1190 : relut subprofessione con-
linentve ambulanles. M. posilo venienles, DominiEcclesiis propagalis, et mo-
* AliquotMss.: Qui circellionesdicebantur.
6 veteres codices:contrajus fasqueincausisinterdicen- nasteria instituerunt; etsludio crescente oedificationis
teshominibus:el ex iisdemMSS. quidamloco interdkentes, verbi Dei, caeterisEcclesiis promotos fratres ad susci-
habent intetcedentes;alii, inletcidenles.— salinas: con- piendum sacerdotium prsestiterunt. Unde per multos
tra jus fasquein causisIwminibus interdkenles,hac addita et in multis salubris
notatione: CodicesReginaeac duo vaticani praabent: fidei, spei, et charitalis Ecclesiae .
conlra jus fasquein causisinterdkentesliominibus;eon- innotescenle doctrina, non solum per omnes Africae
sentienlibusettam veteribuscodicibus,qui, ut lestanlur
PalresS. Mauri,ferunt,in causis,licetex iisdemmanuscri- partes, verum etiam in transmarinis, et per libros
plis, quidam locointerdicenles,nabeautintercedentes;alii editos atque in graecumsermonem translatos, ab illo
inlercidentes.Doctissimitamen Palres in textumIisecre- uno
ferre voluerunt: contra jus fasque incaulisinlerdkentes homine, et per illum multis, favente Dee, mulla
liominibus.At melior nostra apparet lectio, si sequenlia innelescere meruerunt. Atque hinc, ut scriplum est,
OplatiMilevilani verbacousiderenlur.Exponensenimquac
a Circumcelliombus contra jus fasqueagebantur, sic ail, peccatorvidens irasccbalur, dentibus suisfrendebatla, •
iibrotertio de SchismateDonalislarum, n. 4 : « Debitorum et tabescebat (Psal. cxi, 10) : servi autemDei 13,ut
« cMrographa amiserantvires: nulluscreditorillo lempore 1 PleriqueMss.: Gravissimas
« exigendihabuil libertatem.Terrebanluromnes litleris et intoierabiles. l
(ieorumqui se Sanclorumduces1'uissejaclabaiil;et si in 2 Salinas,ex Cd.Reg. 541: cum paclis. M.
« obtemperaudoeorum jussionibustardaretur, advolabat 3 Salinas,ex vatic. cd. 1190: Justiscatliolkisquesacer- .
« subitomulliludoinsana,et prsecedenteterrore credito- dolibus. M.
« res periculisvallabanlur;ut qui pro praeslitissuisrogari 4 Saliuas,ex uno cd., diversas. M.
« debuerant,melumorlishumilesimpellerenlurin preces. 8 salinas, ex cd. Reg. 1025: profickntespotto docttina '
« Festinabatunusquisquedebitaetiammaximaperdere,et divina sub sancloet cuni sanctoAuguslinoin monaslerio ,
« lucrumcompulabalurab eorum evasisseinjuriis.» Hoc Deoservknteset EcclesimHipponensi', clerici ordinari cx-
igitur erat quodcontrajus etfasCircumcelliones operaban- perunl. Sic etiam Cd.vatic. 1190,nisi quod habet: in do-
tur, ne scilicetcaussehomimimqui suadederant discule- ctrina divina, additoin. M.
6 Cisterciensis codex : Ecclesiacatholicaprmdicationis
rentur; et proptereaPossidiuseorumnotatcrudelitatemet veritale.vox autem
injustitiam,dum in causisiuterdicebantne hominessuum bus Mssabest. — omittitur prmdicationisab uuo ex Floriacensi-
repeterentjus. Hincsuspicorad hunc Optati locum re- etiam in cd. vaticano1191,
spexissePossidium;namquse hic suMit: Et nisi obedis- juxta Saiinas. M.
7 Duo Mss. : Propositocontitientia;et poupertate pro-
sent, damnisgravksimiset cmdibusaffickbanlur,prorsus
similiastuilhis Optali:« Etsi in obtemperaudoeorumjus- funda. cisterciensisCd. : ProposUQ continentepaupertatem
«sionibus lardarelur, advolabatsubito multitudo insa- profundam.8 Salinas,ex duolmsCdd.: Et doctos. M.
« na, » etc. M. <
7 Salinas,affickbantur.Subjicithancnolulam:Sicuter- 0 Salinas,ex uno Cd., beatissimus.M.
que Reg.Cd., et duo Vaticani;respondentquehis Optati: 10 ApudSalinas,Cd.unus haudhabet voeem,rogatus.M.
« Creditorespericulisvallabanlur.» M. 11 e x duobus vatic, illo. M.
8 salinas,ex cd. Reg. 1025: usqueadsanguinisEcciesim l° Salinas,
Salinas,ex uno Cd.,fremebat. M.
effusionem nonmetuentes.omitlitur,accedere. M. 13 salinas,ex duobusCdd.: servi autemtui, ut dicttffii
8 ApudSalinasfert cd. unus : illi toquentes. M. est, etc. M,
SANCT,AUGUST.I- (Deux.)
45 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI, U
dictum est, cum his qui oderant pacem, erant paci- exspeclante : atque ille Crispinus proeonsulari et li-
fici; et cum loquerentur, debellabantur gratis ab eis bellari sentenlia est pronunliatus haerelicus..Pro quo
(Psal. cxrx, 7). ille apud Ccgnitprem cathclicus episcopus intereessit,
CAPUT XII. — Augustinusparatas sibi insidiaserrore ne auraria rnulctaexigeretur; et ei est beneficiumim-
ductorisdevilal.Mulla auraria limretkisindicla. petratum. Unde cum ingratus ad piissimum Princi-
I Aliquolies vero etiam vias armati iidem Circum- pem l provocasset, et ab Imperatore relaiioni debitum
cellicnes conlra famulum Dei Augustinum obsede- esl responsum solutum, et consecutuni esl praeee-
runt, dum forte iret rogatus ad visitandas, iriplum 2, nullo prorsus ioco hacreticosDonatistas esse
slruendas et exhortandas ealholicas plebes; quod ipse debere, et eos ad vim legum omnium contra hasreti-
3
frequenlissime faciebat. Et aliquando conligit, ut illi cos latarum ubique teneri debere.Exquoel Judex,
succenturiali haclenus perderent captionem : evenit et Officium', et idem Crispinus, quod minime fuerit
enim Dei quidem providemia, sed ducaloris l homi- exaclus, prsecepli suut denas auri libras fiseijuribus
nis errore, ut per aliam viam cum suis comitibus 2, inferre. Sed protinus opera data est per calholicos
sacerdos quo lendebat venisset, atque per hunc quem episcopos, prsccipue per sanctsc memprise Augusti-
postea cognovit errorem, manus impias evasisset. Et num, ut illa oniniumcondemnatio principis (timittere-
cuin in omnibus liberatori Deo gratias egissel, omnino tur indulgentia : et Domino adjuvante perfectum est.
suo more illi 3 nec laicis nec clericis pepercerunt, Quadiligenlia et sancto studio raultumcrevit Ecclesia.
sicut publica contestanlur gesta 4. CAPUT XIII. — Pax Ecclesimper Augustinum.
Inler ea silendum non est, quod ad laudem Dei Et de his omnibus pro pace Ecclegiae gestis, Au-
per illius tam egregii in Ecclesia viri studium domus- gustino Dominus el hic palmam dedit, et apud se
que Dei zelum adversus praediclosrebaplizatores Do- justitise coronam reservavit : ac magis magisque,
natislas gestum et perfectum esl. Cum forle unus ex juvante Christo , de die in diem augebatur et mul-
iis quos de suo mpnaslerio et clero episcopos Eccle- liplicabalur pacis unitas, et EcclesiocDei fralernilas.
siae propagaverat, ad suam curam pertinenlem Cala- Et id maxime faclum est post collationem 5, quaeab
mensis Ecclesiacdicecesimvisilaret, et quse didicerat universis episcopis catholicis apud Cartliagiueni cunt
pro pace Ecclesisecontra illam baeresim prsedicaret, eisdem Donalislarum episcopis postmodum facta est,.
factum est ut medio itinere eorum insidias incurris- id jubenle gloriosissimoet religiosissimo imperatore
set, et pervasum cum omnibus illi comitantibus, su- Honprio ; propter quod perficiendumeliara a suo kt-
blatis animalibus el rebus, injuriis et caedeeum gra- tere tribuniim el notariuin Marcellinum ad Africam
vissima affecisscnt. De qua re, ne pacis Ecclesiseam- judicem miserat. In qua controversia illi omnimodis
plius impedirelur prefeclus, defenscr Ecclesiseinler confulati, atque deerrore a Calholicis convicti, scn-
leges nen siluit. Et praeceptus est Crispinus, qui eis- tentia Cognitoris nolati sunl; et post eorum appellit-
dem Denalislis in Calamensi civitate et regicne epi- lionem, piissimi Regisresponso jusle inler haereticos6
scopus fuit, praedicatus scilicet et multi temporis, et condemnali sunt. Ex qua ratione solito amplius co-
doclus ad niulctam teneri aurariam publicis legibus rum episcopi 7 cum suis clericis el plebibus cPmmu-
contra haereticcs constilutam. Qui resultans Iegjbus nicaverunt, el pacem tenentes catliolicam, multas cO-
prsesenlatus cum apud Procpnsulem se negaret haere- rum persecutienes usque ad meinbroruin ampulaiio-
ticum, cbprta est necessitas', ut illi recedente Eccle- nem et internecionem pertulerunt. Et tetum illtid
siae,dcfenscre, a catholicc episeopo resisteretur («), bonum, utdixi, per sanclunr illuin honiihem, conscn-
et eonvincerelur euni esse, quod se fuisse negaverat: tienlibus nostris episecpis et pariter salagentibus, ct
quoniam si ab eodem dissimularetur, forle cathclicus cceptum et perfeclum est.
episcopus ab iguorantibus haerelicus 5 crederetur, CAPUTXIV.—EmeriVus episcopusDonalislasuperatus.
illo se quod erat negante, atque ita ex hac desidia in- Perro autem quoniam post illam, quoccum De-
firmis scandalum nascerelur. Et memorabili Augu- nalislis facta est, collaiicnem, nen defuerunt qui di-
stino anlistite omnimodis instante , ad conlroversiam 1 Salinas,ex cd. Reg. 541 : Ad piissimumjudkem. M.
ambo illi Calamenses episcopi venerunt, et de ipsa di- 2 salinas, ex tribus MSS. : Et consequenier pmceptum;
versa.communione tertio confliclum secum egerunt, ex alio : Et etimnesl consecutum ptwceptimi. M.
3 Saliaasex uno Cd. Reg.: Ibique. H.
niagna populorum chrisliannrum mulliludine causaj 4 offtciumhoc locoponilurpro rei forensisadministris,
exitum, el apud Garlhaginem, et per tolam Africam quales sunt exceptoresqui judicioperametsuam prtestant,
Breviculo Col-
in libro5 conlraCresconium,cap. 29,
t s sic Mss.; editi vero : Ductoris. — Posterioremhanc ut lationisdie 1, cap. 8>et die 5, cap. 1, ef oap.17, n. 52, et
voeem
, s- legit Salinasex Cdd; Reg. 541 et vatic. 1188. M. libroposl Collfltionem, cap. 24, nn. 41, 42, et librode Uui-
SaUnas, ex Cd. vatic. 1188: cum suisductoribusvel tate Ecclesiie,n. 54, necnon in AclisCollationisCarlhagi-
comitibus. M. hic a Lovaniensibus :
s salinasaddit, furentes,subjicitquehanc notam.: Vo- nensis passim.QuaremalecorrecUun
culamfutentes auctoritateCd. Reg.541 posuimus,necre- Etjudex propterofficium.Et pejusab tlimmerio sic : Ex
et idetncrispinus,el cmterisibicompareshteretkiprm-
cedit &Possidiigenio, ut qui cap. 9 ait: Irati furiosalo- quo
cepli sunt denas,etc. .
quebantur. M. s Edilio coMionetn. Et infra,pro idjubenle,
4 salinas,exunocd. :skul publica conlinentgesla. M. subsliluit Lov.,per
5 Lovaniensesvocem hmtelicus expunxerant'reniten- 6 Codicesadjuvante.
MSS.:liissitni Regisresponsomjustiiriterlimre-
tibus manuscriptis. tieos. ... ...edit.
(a) Calholicus
ille episcopusipse est qui remnarrat Pos- 7' vatic.
salinas,ex cd. notalisuntsolito
1188,episcopis. SicErasmi
sidius,nomensuumpra3modestiasilentiotegens, sed ab 1529: Exqua suisclerkis et ralione ampliuseorumepi-
Augustinopreditusin Epistola105, n. 4,~ et" in libro lertio scopiqui cum pkbibus non communicave~
CQBtracrescpnium,capp. 46,47. runt, et pacemtenentescatlwikam,etc. M.
cerent, permissos non fuisse eosdem episcopps apud quoniamnoneamremtefiititiatamexplicueriihquam pro-
pptestatem , quse causam audivit , dicere omnia posueram,sed pendeiitemreliquerim?Guirespoudimus:
pro suis partibus, quPniam cathclicse communionis Ita hos in tempore miratos fuisse scimusei recognosci-
Cognitor susefavebat Ecclesise: licet hcc deficienles muS.At ille : Credo, ait, quod forle aliquem errantem
et victi ad excusalicnem jaclarent, quandoquidemet in populo Doihinus per nostram oblivionemet errorem
anle controversiam iidem hooreticicatholicoecommu- doceri el curati voluerit, in cujus nlanu sunl el nos et
nionis eumdem esse noverant; et cum ab eodem con- sermonesnoslri. Nam cum propositmqumstionislate-
venirentur publicis gestis, quod ad collalioneui oc- btas ' petlraclarem, in aliud senhonis excursuperrexi,
currerent, se esse facturos proseculi sunt. Poterant alque ila non conclusavel explicata qumstione,disputa-
utique suspectum eum habenles, recusare congressum. tionem terthiham, magis adversumMunkhworumerro-
Tamen omnipotentis Dei prsestititauxilium, ut postea rem, uttde niliil dicere decreveram,disputans, quatn de
in CaesareensiMauritaniaocivitate constilutus venera- iis qumasserere proposucratn.Et post hoec, nisi fallor,.
bilis memoriseAugustinus, quo eum venire cum aliis ecce alia die vel post biduum venit quidam Firmus
ejtis ccepiscopisSedis apesloliea?litterae (a) compule- nomine; negotialor, et intra monasterium sedente
rant, ob terminandas videlicet alias Ecclesise necessi- sanclo Augiistino,-nobis coram, ad pedes ejus genibus
tates : hac ergo occasione provenit, ut Emerittim prPvolulus sese jactavit, lacrymas futidens, et regans
suae ut suis deliclis sacerdos cum sanctis 2 Dominum
ejusdem loci Donatistarum episcopum, quein pro
sectse prsecipuumin illa collalione habuerunldelen- precaretur, confitens quod Manicliaaorumsectani se-
sorem,-videret, et cum ecdem publice in ecclesia pc- cutus fuisset, et in ea qtiam plurimis annis vixisset, et
pulo astanle diversoecemmunipuis, ex hoc ipso dispu- proplerea pecuniam multam ipsis Manichasis, vel eis
laret, et prcvpcaret gestis ecclesiasticis, ut qued fprte, quos dicunt elecios, incassum erogasset: ac se in ec-
sicut dicebant, presequi potuit in collatione, sed per- clesia, Dei misericordia, fuisse ejus traclatibus nuper
missus non eral, in prossenti sine alicujus polestatis correetum atque calholicum factum. Quod et ipse ve-
prchibitione aul potenlia securus dicere minime du- nerabilis Augustinus, et nos qui tunc aderamus, ab
bitaret, et in sua civitale suis omnibus praesentibus eodem diligenier inquirentes, ex qua re polissimum in
civibus fiducialiterpropriam defendere communionem illo tractatu sibi fueril safisfactum, et referente eo,
non deriegafet. Ille rieque hac hortalione, nec suerum nobisque omnibus sermonis seriem recognoscentibus,
parcnltiirt et civium instanli petitiene id facere vcluit, profundum eonsilium Dei pro salute animarum admi-
qui ei pollicebantur, se ad ejus redituros communio- rantes et stupentes, glorificavimus sanctum ejus uo-
nem, etiam cum discrimine patrimoniorum salutisque men, el benediximus; qui cum voluerit, et undc vo-
susotemporalis, si modo catholicam superaret asser- luerit, el quomodo volucrit, el per scientes et per
tionem. At ille amplius dicere illis gestis nihil voluit, neseientes saluiem operatur animarum. Et ex eo ille
nec valuit, nisi tantum : Jam illa, inquit, gesla conli- hpmo prpposito servorum Dei adliserens, negotialoris
nenl apud Carlhagineininlet epkcoposconfecla, ultum dimlsit actionem, et proficiens in Ecclesiae membris,
vicerimus,an victifuerimus. Et alio Ioco, dum a nola- ih alia regione ad presbyterii quoqtie Dei vOluntate
rio, ut responderet, admonerefur, et reticeret', ejus pfetituset coaclus accfessitoffieiurii, lenens atque Cu-
eunctis manifeslata diffidentia,EcclesiaeDei augmenta stodieris prOposili saticlitatem : et fortfeadliuc usqufe.
ac firmamenla provenerunt. Quisquisergo diligentiam in rebus huirtahis vivit trans marfeconstilutus.
et operam beatissimse memorioeAugustini pro Eccle- CAPUT XVI.— Mankhmorumexsecrandmlurpiiudines
sise Dei statu cegnpscere plenius veluerit, etiam illa deteclm.Felix Manichmusconversus.
percurrat gesla (b) : et inveniet quaevel qualia pre- Apud Carlhaginem quoque , dum-per quemdam
tulerit, quibus illum doclum, eloquentem, et proedica- demus regise precuralorem , nomine Ursum , fidei
tum hominem prevocarit, horlatusque fuerit ut pro catholicoe heminem , ad quosdam Maiiielioeorum,
suse defensione partis quod vellet ediceret; illumque quos eleetos vel eleclas dicunt, praesenlespervenire-
victum cognoscet. tur, alque ad ecclesiam ab eedem deducerentur et
CAPUT XV. — Digressioneconcionanlisconversus perducerentur, ab episcepis ad tabulas (u) auditi sunt.
negoliator, nomineFirmus. Intcr quos eliam sanclocmemoriseAuguslinusfuit, qui
Scio item non soius ipse, verum eliam alii fra- prae cseleris illam exsecrabilem sectam noverat, et
tres et conservi, qui nobiscum tunc intra Hippo- eorum prodens ejusmodi damnabiles blasphemias ex
nensem Ecclesiam cum eodem sancto virc vivebant, locis librorum, quos illi accipiunt Manichtei,usque ad
nobis pariter ad mensam constitutis eum dixisse : Ad- confessipnemearumdem blasphemiarumees perduxit:
vertislishodie in ecdesia meum sermonem, ejusquein- et quoeinter se illi suo mOreriiale indigna el ttirpia
ilium et finem conlra meam consueludinemprocessisse,- faeere censueverant, feminarum illarum velut elecfa-
I' * Salinas,ex cd. Reg.541: Duma iwtario,ut responde- 1 In Mss.,latera. —-salinas, ex cd. vatic. 1188, late-
xel,admoneretur, t acuit: et cumreticeret, etc.; et ex cd.
Reg..1023:.Duma notario,ut responderet, admonerelur, bram.2
u.
sic Mss.At editi: cum suis.
hiliilail. Et cumrelkeret, etc. M.
(A)zosimipapaj. VideAugustinum, Epist.190;n. 1, et (a) Adfabulas,id est, notariisexcipientibusetnotariorum
in tabulas
EpiSt.195;n. 1. inferentibusinterrogalaet responsa : sicque
(b) Gestacum Einerifo caesareensiDonaiislafumepi- opere confectasunt ilia gesta, qua?Mc ecclesiasticadi-
scopo,in iorao9. cuntur, et in libro de Hieresibus,hser.46, episcopalia.
47 VITA S. AUGUSilNI EPISCOPI, 48
rum proditione, illis ecelesiasticis geslis declaralum declarare. Qued a volentibus et a valentibus legere
est. Alque ita paslorumdiligenlia, dominicogregi et cemprpbatur.
augmentumaccessit, et adversus fures alque latrones Cum ipsprum quoque Arianerum episcopo quo-
defensiocompelcnsprocurala est. Cum quodam eliam dam Maximinocum Gotliisad Africamvenienle, apud
Felice, de riumeroeorum quos electos dicunt Mani- Hipponemquam plurimisvolentibusatqtiepetentibus,
chsei l, publice in Ilipponensi ecclesia notariis ex- et prseclarisinterpesitis viris ccntulit: et quidsingulse
cipientibusdisputavitpopuloaslanle : et post secun- asseruerint partes, scriptum est. Quaesi sludiosi di-
dam vel tertiam collalionemiile Manichseusfruslrata ligenter legcre curaverint, precul dubic indagabunt1,
vanilaie et errore ipsiussectse, ad noslrara conversus vel qtiid callida et irraticnabilis haeresisad seducen-
esl fidematque Ecclesiam, sicut eadem relecla docere dum et deeipienduni prcfileatur, vel quid Ecclesia •
poleril scriptura (a). cathelica de divina teneat et proedicetTrinitate. Sed
CAPUTXVII.—PascenliuscotnesArianusin collatione quoniam ille hacreticus de Hippone rediens ad Car-
revincitur.CollaliocumMaximinoepiscopoAriano. thaginem, de stta multa in collatione loquacitate vi-
Proeterea cum quodam eliam Pascentio comite ctorem' se de ipsa collalione recessisse jactavit,
domus regiaeAriano, qui per aucloritalem suse peret menlitus est; quoeuiique non facilea divinaelegis
sonse fisci vehementissimus exactor, fidem catho- ignaris examinari et dijudicari possent : a venerabili
licam atrociter ac jugiler oppugnabat, et quam pluri- Augustinesequentislemporis slilo, el illiustotiuscol-
niossacerdolcsDei simpliciorifide viventes, dicacitale lalionis de singulis ebjectis et respensis facta est re-
ac polcstate exagitabat, et perturbabat, interpositis2 capitulalio, et qtiamnihil ille objectisreferre poluerit,
honoratis et nobilibusviris, apud Carthaginemab illo nihilominus demonslralum est, additis supplemenlis,
provocalus, coram contulit. Sed idem hserelicustabu- quse in lempore collatipnis angusto cuncta inferri et
las alque stilum, quod magister noster 3 et anle scribi minime potuerunt. Id enim egerat nequitia ho-
congressum et in congressu instantissime fieri vole- minis, ut sua novissima proseculione mullo longissi-
bal, ne adessent omni modo recusabat. Et dum id ma, totum quod remanserat diei spatium cccuparet.
pernegasset, dicens quod metu legum publicarum CAPUTXVIII.—Peiagianistm novi hmretici,expugnati
periclilari tabulis scriptis nollet; atque interpositis id
et condemnali.Ecclesimcalhoikmquantumprofuetint
placere Augustinus episcopus cum suis qui aderant
labotesAuguslini.Hmrctki et Pagani deficiunt. Au-
consacerdotibusvideret, ut absque ulla scriptura pri-
vatim dispularent, collationem suscepit : prsedicens, gustinioperumquam ingenscopia.
ut poslmodumccnligil, quodpost solulumcouventura Adversus Pelagianislas queque novos noslrorum
4
esse cuiquam posset liberum forte dicere, nullo temporum haereticos el disputatores callidos, arte
scriptursc documento, se dixisse quod forte non di- magis subtili el 2 noxia scribenles, et ubicumque
xeril, vel non dixisse quod dixerit. Et miscuit cum poterant publice et per domos loquentes, per an-
eodem sermonem, alque asseruit quidcrederet, et ab nos ferme decem laboravit 3 (a), librorum multa
illo quid tenerel audivit, et vera ratione atque auclo- condenset edens, et in ecclesia populisex eodemer-
ritate Scriplurarum probata docuits, et ostendit rore frequentissimedisputans. Et quoniamiidem per-
noslrae Ddei firmamenta : illius autem asserla nulla versi Sedi apostolicaeper suam ambitionem eamdera
veritale, nulla Scripturarum sanctarum auctoritate perfidiampersuadereconabantur, instanlissimeetiam
suffulla docuit, et frustravit. Et ul a se invicemparles conciliisAfricanissanctorum episcoporumgestuinest,
digressoesunt, ille magis magisque iralus et furens, ut sancle papacUrbis 4, et prius venerabili " Inno-
mendacianiulta prc fidcsua falsajactabat, victumesse cenlio, el poslea sanclo Zosimo ejus successori per-
a se ipsc prcclanians, mullorum ore laudatum Augu- suaderetur, quara illa sccta a fidecatholica et abomi-
stinum. Quaecuni 6 minime laterent, ceaclus est ad nanda el damnandafuissel. Al illi lantsesedis antisti-
ipsum scriberePascentitim,prcpter illiusmetumemis- les, suis diversis lemporibuseosdera notantes, atque
sis neminibusccnferenlium; el in eis litteris quidquid a meinbris Ecclcsiseprsecidenles, datis lilteris et ad
inter parles dictum vel geslum fuerat, fideliterintima-
vit: ad ea, si negarentur, probandamagnam lestium codextamen 1 Salinas: Servavimusiu textu lectionemParisiensem:
Reg.1023: Judkabunt. M.
habens cepiam, clarissimcsscilicetalque henprabiles, 2 particulam, et, resliluimusex Mas.
3 ex cd. Rcg.1025,elaborabat. M.
qui tunc aderant, viros. Atque ille ad due sibi direcla 4 salinas,
In editisadditurliomm.
scripta, unum vix reddidit rescriptum 7, in quo ma- c Apudsahnas,ab unocd. abest vox venerabili;in al-
gis injuriam facere, quam suoesect33raticnem valuit tero, vocivenerabiliadditurvoxpio. M.
1 nic editi addunt, quippeEipponemveneratcumdem (a) Annosa Pelagianierrorisexorfuad illius per Zosi-
seniinaluruserrorem.verba sunt Augustiniin Iibrosecun- mumcondemnationem computat.Nanialioquicontraeum
do Relraclationum, 8. errorem disputavitscripsitqueS. Doctorah annochristi
cap.
2 Ediii,prmsenlibus. circiler411aut 412; quo anno412librosde Peccatorum
3 Floriacenses duomanuscripti,quodmagknoster. Meriliset Remissione confecit,cumeumdemerroremser-
4 EditioLov.addit,arbilrium. monibuspriusaggressusesset; usqueadannum450,quo
6 PleriqueMss.,prolaladocuil. morte occupatusest scribensultimumopus in Julianum.
6 Hiceditiaddunt: lllmnvenerabilem HincProsper,in libro quem anno455contra Collalorem
virum.
7 Salinas,ex cd. Reg.541: Quodaudienshmretkus,ad edidit,cap.1, n, 2, in appendicetomi«deciminostrseEdit.:
«viginliampliusanni sual,» inqnit, quod contrainimi-
reddidit scriptum.M. cos
duoscriptasibidirecta,nnumlibrum gratiseDei, catkolicaacies hujus viriductupugnatet
(a) ActacumFehceManichaso, in tomo8. vincil.» ...
AUCTOREPOSSIDIO. 50
AfricanasOccidentis, et ad Orientis partis Ecclesiasl, vobisjudicatur mundus, indigniestisjudkiorum mini-
eos anathemandos et devitandos ab omnibus Calholi- moruml ? Nescilis quia angelosjudicabimus, nedum.
cis censuerunt. Et tale de illis EcclesiseDei calholicse smcularia? Smcularia igilur judicia si liabueritisinter
prolalumjtidicium, etiam piissimus imperalor Hono- vos, eos qui conlemplibilessuntin Ecclesia, hos collo-
rius audiens ac sequens, suis eos legibus damnates, calead judkandum 2. Ad reverentiamvobisloquor : sic
inter hserelic.eshaberi debereccnstituit.Undencnnulli non est inler vosquisquamsapiens, qui possitinter fra-
ex eis ad sanctse matris Ecclesisegremium, unde re- Irem suum dijudkare ? sed frater cum fralre dijudka-
silierant, redierunt, et adhuc alii redeunt, innete- ttir 3, et hoc apud infideles(I Cor, vi, l-Cj): inierpel-
scente et praevalescenteadversus illum deteslabilem lalus ergo a Chrislianis, vel a cujusque seclac homi-
errorem rectae fideiveritate. nibus, causas audiebat diligenler ac pie cujusdam
Et erat ille menierabilis vir, prsecipuum demi- sententiam anle oculos habens, dicentis se malle inter
nici ccrporis membrum, circa universalis Ecclesise incognitos, quam iuler amicos causas audire : eo
utililatem sollicitus semper ae pervigil. Et illi divini- quod de incognitis, pro quo arbitra 4 oequitalejudica-
tus donatum est, ut de suorum laborum fructu, etiam relur, amicum posset acquirere; de amicis vero unum
in hac vita gaudere provenisset, prius quidem in Hip- esset, conlra quem senteutia proferrelur, perditurus.
5
ponensi Ecclesiaet regione 2, cui maximoprsesidebat, Et eas aliquando usque ad horam refectionis, ali-
unitate ac pace perfecta ; deinde in aliis Africsepar- quando autem tola die jejunans, semper tamen nosce-
trbus, sive per se ipsum, sive per alios, et quos ipse bat et dirimebat : intcndens in eis christianorum
dederal sacerdotes, pullulasse,et multiplicatamfuisse momenta animerum, quantum quisque vel in fide
DominiEcclesiampervidens, illosque Manichaeos,Do- benisque meribus 6 preficeret, vel ab iis deficeret;
natistas, Pelagianistas, et Paganos ex magna parle atque cempertis rerum cppprtunitatibus, divinoclegis
7
defecisse, et EcclesiseDei sociatos esse congaudens: veritatem parles decebat, eamque illis inculcabat,
profectibus quoque et studiis favenserat et exsultans et eas quo adipiscerentur vitam seternam edocebat ct
bonorum omnium; indisciplinationes pie ac sancte admonebat : nib.il aliud quocrens ab iis quibus ad
tolerans fralrum, ingemiscensque de iniquitatibus hec vacabat, nisi lantum cbedientiam et devotionem
malorum, sive eorum qui inlra Ecclesiam, sive eorum christianam, quseet Deo debetur et homini.bus:pec-
qui exlra Ecclesiam sunt consliluti, dominicis, ut cantes coram omnibus arguens, ut cocterilimorem
dixi, lucris semper gaudcns, et damnis mcerens. haberent (I Tim. v, 20) : et faciebat hcc lanquam
Tanta autera ab eodem dictala et edila sunt, tan- speculator a Dcminoconstitulus domui Israel, prsedi-
taque in Ecclesia dispulata, excepta atque emen- cans verbum alque inslans opportune, importune,
data, vel adversus hocrelicos conscripta , vel ex arguens, hortans, increpans, in omni longanimitate
canonicis Libris exposita ad sedificationem sanct doctrina ( II Tiin. iv, 2); prxcipueque eperam
ctorum Ecclesise filiorum, ut ea emnia vix quis- dans instruere ecs qui essent idenei et alics docere
quam studipsprum perlegere et nosse sufficiat. (Id.). Rogalusqueque a ncnnullis in eorum tempo-
Verumtamenne verilatis verbi 3 avidissimos in aliquo ralibus causis, epislelas ad diverses dabat. Sed hanc
fraudare videamur, stalui, Deo praestante, in hujus suam a melicribus rebus eccupaticnem tanquam an-
opusculifine etiam eorumdem libroruin, traclatuum, gariam deputabat, suavem semper habens de iis quae
et epistolarum indiculum adjungere : quo Iec.to qui Dei sunt vel allocutionemvel colloculionenifraternse
ac domeslicsefamiliaritatis.
magis Dei veritatem quam temporales amant divitias,
sibi quisque quod voluerit ad legendumet cognoscen- CAPUT XX. — jPro reis quomodoinlercesseril.
dum eligat, et id ad describendum,vel de bibliolheca Novimus quoque cum a suis charissimis littera-
HipponensisEcclesioepetat, ubi emcndatiora exem- rum intercessum apud soeculi poteslates postula-
plaria forte poterunl inveniri, vel uude valuerit inqui- lum non dedisse, dicentem cujusdam sapientis ser-
rat, et inventa describat el habeat, et petenli ad de- vandam esse sententiam, dc quo scriplum esset, quod
scribendum, sine iuvidia etiam ipse tribuat. mulla suaefamoeccnleniplatiene amicis ncn prsesti-
CAPUTXIX.—In causisaudiendisquomodose gesserit tisset: et illud nihileminus suum addens, queniam
Auguslinus.Parles,' facla opporlunilale, docet qum plerumque potestas quoepraestat, premit 8. Cumvero
ad celernamvilamspeclant.Mercesopermjudiciarim. 1 FossatensisMS.: Judick minorum.— Salinas,ex cd.
Secundum Apostoli quoque senientiam , dicen- Reg.541: Judkiomininwrum;ethaecsequuntur: Nescitis
quoniam angelosjudicabimus,
2 Germanensis quanlotnagksecularia? u.
lis, Audet quisquam vestrum adversus allerum nego- Ms.nonhabebat ad judkandum; nequc
liutn habensjudkari ab iniquis, el non apud sanctos? graacus texlus Apostoliid praefert..—Eaedemvocesdesunt
in Cd.Reg. 1025,juxta Salinas. M.
An nescilisquia sancli mundum judkabunl ? Et si in 3 LOV.: JudiciocontendU.saiitas, ex Cd.Reg.1025,loco
1 Sichabent Mss.; editi vero ferunt: DatislUterisad vocis dijudicaturlegit etiamconlendU.
4 Editi,arbitrata; veteresautem cdd., arbilra. \
Afrkanasorkntiset occidentisEcclesias,corrupte.—paulo 8 Salinas,ex Cd.Reg. 541, non Iegit aliquando, sed ;
inferiusedit. Lugd.salinasque,ex duobuscdd. pro : Ana- simpliciter: Et eas usquein horamrefectionis. M.
themandos, ferunt: Analhematitmidos. M. 6 Editi: Bonisqueoperibus.Cdd.MSS. : Eonisquenwri-
» carnutensiscodex: in EipponensisEcclesimregione. bus.
3 ApudLov.et Lug.hic omissumest, verbi.Apudulim- i EditorLugd.et salinas,ex Cd.
meriumvero legitur : rerumtamenne veritaliset verbi Reg. 541,verUate.M.
8 salinas,ex unoCd.: potestasqumpelit,
Dei. —salinas,ex Cd.Reg. 1025: rerumtamenne veritate tero aulemcd. : potestasquw petUur,premU. premit; ex al<
Sic etiam
verbi. M. LOV. in margine. iu. \
51 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI, S2
inlercedendum esse rogalus videbat, lam id honeste nuni habebat. Quianovcrat S etdocebat, ut Aposlplus
ac lemperate agebat, ut non solum onerosus aut mo- dicit, quod omniscreaturaDei bonqsit, ei nihil abjkien-
lestus non viderelur, verum etiam mirabilis existeret. dum, quod cum gratiarumactipne percipitur; sa,nclifica-
Nam dum exorta necessitale suo more apud quemdam lurenim per verbumDei el oratipnem(I Tim. iv, 4, 5).
Africsevicarium, Macedonium nomine, pro supplici Et, ut idem Auguslinus sanclus in suis Confessipnum
litleris inlerveniret, atque ille paruisset, hoc modo libris posuit, dicens : Non ego immunditiamobsoniiti-
rescriptum misil: Miro modo afficiorsapienlia lua, el meo, sed immunditiamcupiditatis. Scie Noe onine ge-
in illis qumedidisli, el in iis qumiiiterveniettspro solli- nus carnis quod cibo esset usui, manducarepermissum;
ciiis l millere 11011 gravaris. Nam et illa lantumhabent Eliamcibo carnis refeclum;Joannemmirabiliabslinen-
acuniinis, scienlice2, sanclitatis, ut nihil supra sil; et tia ptmdilum, animalibus, lioc esl locustis, in escam
hmc lantum vetecundim,ut nisi faciam quod mandas, cedenlibusnon fuisse pollutum. Scio et Esau lenlkulm
culpainpenesme remanere,non in negoliocsse, dijudi- concupiscentiadeceplum; el David ptoplet aquw desi-
cem, domine meriloveiierabilis, et suscipiendepater 3. detiuma se ipso teptehensum; et Regemnostrum, non
Non enim instas (quod plerique hominesislius loci fa- de carne, sed de pane esselenlatum 2. Ideoque et popu-
ciuiil 4) , ut quodcumquesollicilus pelitor ° voluerit, lus in eremo, non quia carnes desideravil, sed quia
exlorqueas; sed quod libi a °judice lot curis obslricto escmdesiderioconlra Deum murmuravil,meruitimpro-
petibiievisumfueril, adinones subservienleverecundia, bari (Confessioiiumlib. 10, cap. 31, n- 46). De vipo
qummciximadifficiliuminter bonosefficaciaesl. Proincle autem sumendo Apostoli exstat sententia ad Timor
stalim commendaliseffeclumdesideriitribui: nam spe- llieum scribenfis, ac dicenlis : Noli usqueadhuc aquqm
ramli viam anle palefcceram(Maced., in Episl. inler bibere,sedvino modicoutete propler slomachumel fre-
Auguslititanas,134, n. 1). quenlestuas infirinitates(I Tim. v, 23 ). Cochlearibus
CAPUT XXi. — Conciliisquo anitno inleressesolerel. lantum argenteis utens, coeteravasa quibus mensae
In ordinandissqcerdotibusmajor consensuset Eccle- iiiferebantur cibi, vet lestea, vcl lignpa, vel marmor
sim consueludoinquitenda. rea fuerunt : non lamen necessilatis iuopia, sed pro-
Sanctorum concilia sacerdotum per diversas pro- posii.ovoluntatis. Sed el hospitalitatem semper exhi-
vincias eelebrala, cum poluit, frequenlavit; non in buit. Et in ipsa mensa magis lectionem vel disputa-
eis quse sua sunt, sed quse Jesu Chrisli quserens; tionem, quam epulationem polationemque diligebat.
ut vel fides sanclae Ecclcsioe catholicso inviolata Et ccntra.pestilentiam humanae consuetudinis in ea
ita habebat:
maneret, vel nontiulli sacerdotes et clerici, sive per scriplum
fas sivc per nefas excommunicali, vel absclverenlur Quisquisamatdiclisabsentumrodere vitam,
Hancmensammdignamnoveritessesibi3.
vel abjicerentur. In ordinaudis vere sacerdclibus et Et ideo oranem convivama superfliiiset noxiisfabulis
clericis consensum inajorem 7 (a) Chrisliaiiorum, et et dclraclionibus 4 sese absliuere debere admenebat.
consuetudincm Ecclesisesequendam arbilrabatur. Nam et quesdam suos farailiarissimos coepiscoposil-
CAPUTXXII. — In veslituet victuqualisfuetil lius scripluraeoblilos, et contra eam lequentes, lam
Auguslinus. aspere aliquando reprehendit, commolus ut diceret,
Vesles ejus el calceamenla vel lectualia ex mc- aut delendos esse illos de mensa versus, aut se de
deralo et conipclenti habitu eranl, nec nitida ni- media refeclione ad sumn cubiculum surrecturuni.
mium, nee abjecta plurimum : quia his plertimque Quod ego et alii, qui ilii mensae interfuimus, experti
vel jaetare se iiisolenler homines solPni, vel abjicere; sumus.
ex ulroque non quse Jesu Chrisli, sed qusesua sunt CAPUTXXIII. — Itiusu rediluum ecclesiasticorum
iideln quserentes : at islc, ut dixi, medium lenebat, qualis.
neque in dexteram, neque in sinistram declinans. s
Compauperum vero seniper memor erat, eisque
Mensa tisus esl frugali et parca, quoc quidem inler inde erogabat, unde. et sibi suisque omnibus se-
olera et legumina, etiam carnes aliquando propter cum habitanlibus e; hoc est, vel ex reditibus pos-
hospites, vel quosque infirmiores, semper atttem vi- 1 JoannesUlimmeriusex Augustinensi ordinecanonicus
1 Sic Mss.;at editi, pro rcis. — in tomo 2, initio epi- Lovaniensislocumhunc sic edidit: Ptoplethospiieshabebat,
stolse Macedonii (154),dicitur:Pro sceleratis,ex Mss. M. vet quosqueinfinniores.sempetautemvinumbibebat,quam-
2 Salinas,ex unocd. : mnlumliabentacumensckntim. vismodice et tempetantet,quianoveral,etc.EumLovamenses
M. Theologicasligarunthocpaclo: propterliospitesvelquosque
3 in tomo2, epistolaMacedonii (154)edilumest: Et vere infirmiorescontinebal.semperautemvinumhabebat,quia
suspicknde pater. M. noveral,etc.Altamennostriomnesmanuscriplicarenlverbo
4 J.ov.: Istiuslocivi faciunl. unoforte exceploVedastino,qui poslealoco,
KVeteres codicesqujdam omitlunt pctitor. rleriquc, coniinebal,
vinutnhabebat, praeferl,vinumbibebat.— SicSalinas,ex
pro6 sollicUus,feruutsotlkitius. Cd.Reg. 1025;sed ex Cd.541: rel quosqueinfirmioresge-
Hicediti adduntet rogas.Abesla Mss. semperautemvinoutebatur,quianoverat,elc. M.
7 Tres Mss.,Fossatensis, vedastinuset Cisterciensis, slabal. 2 sahnas, ex duobusMSS. : Sedde panelaiitumesseten-
majorum. — SicLov. ad margiuem; ilem Sahnas, ex cd. tatum. M.
valic. 1190, gui fert: consensummajorumcltristianorum s Tres Mss.huneversumsicreferunt: Hac mensaindi-
ex consueludiiie Ecclesiwsequendum arbiirabatur. M. gttamnoveriessesuam.Ulimmerius edidit: Hanc mensam
—
in Epistclaad velitamnoverilessesibi. Salinas,ex Cd.Reg.541: Hanc
(<j)De sacerdotumordinalioneCyprianus
clerumet plebem Hispaniarum scripla,quaanovoeedilionis mensam
4 indignenoveritessesuam. M.
est ordiue«7 :i« Sil ordinatio,»inquit, «justa el legitima, Deestia MSS.: El detractionibus.
quas oninium suffragioet judicio luerit examiqata. » El E sichabent Mss.;aiedilipaupenan.—SicetiamSalinas,
ihidemsabini episcopiordinationemlaudat «de universoe ex6uno cd. vatic.: Pauperum. M.
frateraitatissuflfagio»factam. Hicediliaddunterogabatur.
sessionum Eeclesise, vel etiam ex oblationibus fi- latione vel iniquitate cum pcenitentisehumiiitate Deo
; delium. Et dum forle (utassolet) de possessionibus satisfaeeret, ne cum tam gravi delicto de sseculo
exiret.
ipsis invidia clericis fieret, alloquebalur plebem Dei,
nialle se ex collalionibus magis plebis Dei vivere, Frequentius quoque dicebat, magis securius et
illarum curam vel gubernationem lutius Ecclesiam Iegata a defunctis l dimissa debere
quam possessionum
haereditales forte sollicitas et da-
pati; et paratum se esse illis cedere, ut eo modo suscipere, quam
omnes Dei servi et minislri viverent, quo in Vetere mnosas; ipsaque legata magis offerenda esse, quam
Teslamento leguntur (Deut. xvm, 1), altari deser- exigenda. Commendata vero qusequeipse non susci-
vientes de eodem comparlicipari . Sed nunquam id piebat, sed volentes suscipere clericos non prohibebat.
laici suscipere voluerunt. In iis quoque quse Ecclesia habebat et possidebat,
inlentus amore vel implicatus s non erat: sed ma-
—
CAPUTXXIV. In re domestka qualis. Donala et
ac 3 spiritualibus
A joribus magis suspensus et inliacrens
legala Ecclesimqumnamsuscipiebalaul recusabal. vix aliquando se ipsum ad illa temporalia ab
rerum lemporaliumcurisliberum semperanitnumha- rebus,
oelcrnorum cogitalipne relaxabat et depenebat. Qui-
berevolebat.
btis ille dispositis et ordinatis, tanquam a rebus mor-
Domus Ecclesiae curam omnemque substantiam dacibus ac moleslis, animi recursum ad inleriora
ad vices valentioribus clericis delegabat et crede- nientis et superiora faciebat; quo vel de inveniendis
bat. Nunquam clavem , nunquam annulum in manu divinis rebus cogitaret, vel de jam inventis aliquid
liabens : sed ab eisdem domus prsepositis cuncta diclaret, aut certe ex jam dictatis atque transcriplis
Ct accepla et erogata nolabantur: quae anno com- aliquid emendaret. Et id agebat in die laborans, et in
pleto eidem 2 recitabanlur, quo scirelur quantum noctc lucubrans. Et erat lanquam illa religiosisshna
acceplum, quanlumque dispensalum fuisset, vel quid Maria typum gestans supernse Eeclesise, de qua scri-
dispensandum remansisset 3; et in multis lilulis ma- plum est, quod sederet ad pedes Domini atque hitenla
gis illius prfcposili domus fidem sequens, quam pro- ejus verbum audiret: de qua soror conquesta , quod
batum manifeslatumquecognoscens4.Domuni,agrum, ab eadem cirea multum minisleriiim occupala non ad-
seu villam nunquam emere voluit. Verum si forte juvaretur, audivit: Marllia, Marlha, meiiorempartem
Ecclesisea quoquam sponte tale aliquid vel donaretur, elegit Maria, qumnon auferelur ab ea (Luc. x, 39-41).
vel tilulo legati diniitleretur, non respuebat, sed sus- Nam fabriearum novarum nunquam studium habuif,
cipi jubebat. Nam et aliquas eum bsereditates reeu- devitans in eis implicalionemsui animi, quem semper
sasse novimus, non quia pauperibus inutiles esse liberum habere volebat ab omni moleslia lemporali:
pessent, sed quoniamjuslum et aequumesse videbat, non tamen illa volentes et eedificantes prohibebat,
ut a mertuorum vel filiis vel parentibus vel affinibus nisi tantum immoderatos. Interea dum Ecclesisc pe-
magis possiderenlur, quibus ea deficientes dimittere cunia deficeret, hec ipsum pepulo christiano denun-
noluerunt. Quidam eliam ex honoratis Hipponensium liabat, non se habere quod indigentibus erogaret.
apud Carthagineni vivens Ecclesise Hipponensipos- Nam et de vasis dominicis, propter captivos et quam
sessionem donare voluit, et confectas tabulas, sibi plurimos indigentes 4, frangi et conflari jubebat, et
usu fruclu retenlo, ultro eidem sanctse memorioeAu- indigenlibus dispensari. Quod non cominemorassem,
gustino misit: cujus ille oblalionem libenter accepit, nisi contra carnalem sensum quorumdam fieri pervi-
cengratulans ei quod seternsesuaememor esset salutis. derem. Et hoc ipsum etiam venerabilis memoriae
Yerum post aliquot annos nobis forte cum eoderiico- Ambrosius in talibus neeessitatibus indubitanter essa
minus conslitutis, ecce ille donator litteras per suum faciendum, ct dixit, et scripsil (Offic.lib. %,mp. 18).
filium mittens, rogavit ut illaedonationum tabulsesuo Sed et de neglecto a fidelibns gazophylacio et secre-
redderentur filio ; pauperibus vero erogandps direxit tario, unde altari necessaria inferunlur, aliquando in
solides centum : quo ille sanctus cognito, ingemuit, ecclesia loquens admonebat: quod etiam bealissknum
i hominem vel finxisse donationem, vel eum de bono Ambrosium se praesentein ecelesia traetavisse, nobis
'
opere poenituisse, et quanla potuit Deo suggerenle aliquando retulerat. ,j
cordi ejus cum dolore animis ex eadem refragatione CAPUT XXV. — Dkciplina domeslica.Pmna juranlis.
dixit 6, in illius scilicet increpationem et correctio- Cum ipso semper clerici, una etiam .domo ac
nem: et tabulas quas ille sponte miserat, nec deside- mensa sumptibusque communibus alebantur et ve-
ratas, nec exaclas, confestim reddidit, peeuniamque Stiebantur. Et ne quisquam facili juralione etiam
illam respuit; atqufe rescriptis eunidem , sicut opor- ad perjurhim decidisset, et in ecclesia populo pr<edf-
tuit, et arguit et corripuit, admonens ut de sua simu- cabat, et suos inslituerat, ne quis juraret *, ne ad
1 m MSS., 1 Sahnas: Ia codicc vatic. 1190 deest, a defunciis.Cd.
comparliri.
2 salinas,ex Cd.1188,eodemprwsenle. M. Reg. 541sic legit: Legataantea defimcli deberesuscip.ere,
3 Sic Mss..Editi vero : rel qmdquidindispensatum,vel quamhmredUates
2 fortesollkitasel demmoratas.
a
M.
MSS.
Hicin editis additurcupidUate;sed abest
indkpensandumremansisset.— sic etiam Salinas,ex uno 3 Ediliomittuntac.
\
cd. M. 4
4 salinas,exduobuscdd.:Quemprobatummanifestumque DuoMSS.: Et plurimumindigenles.Unusex Floriacen-
habebat. M. sibus : Kamet vasadominicaquampiurimafrangi et con-
' Editiferunt, condolenlianmo. fiarijubebat. —Sicetiam Saliiias,ex cd. Vatic.1191. M.
6 salinas, ex Gd, Reg. 841 : De eadem defraudatione s salinas,ex Cd. Reg. 541: El suis instituebatdklisne
dixU. M, qukjuraret. M.
55 VITA S. AUGUSTINIEPISCQPI, 56
niensam ' quidem. Quod si prolapsus fuisset 2, unam CAPUT XXYH,— Officiumerga destilutoset mgtotan-
de slatulis perdebat potionem : numcrus enim crat les. Ambrosiiin exlremis prmclarum dictum.Allera
suis secum commoranlibusel convivantibus poculo- ephcopi motti ptopinquantiseximia sentenliaconlra
rum proefixus.Indisciplinalionesquoque et transgres- vitwhic prolixioriscupidilatem.
siones suoruni a regula recta et honestate 3, arguebat, In visilationibus vero medum lenebat ab apostolo
et tolerabat quantum decebat et cportebat: in lalibus definitum, ut nonnisi pupillps et viduas in tribula-
'
prteciptte docens, ne cujusquam cor declinaretur in lienibus constitutas visitaret (Jacobi j, 27). Et si
verba maligna ad excusandas excusationesin peccatis forte ab segrotantibusob hoc pelerelur, ut pro eis
{Psal. CXL,4), et dum quisque offerret munus suum in praesenli Dominumregaret, eisque rnanus impo-
ad altare, el illic reeordatus fuisset quod frater suus neret; sine mera pergebat 2. Ferainarum autem me-
haberet aliquid adversus illum, relinquendum esse nasteria nennisi urgentibus necessitatibusvisitabat.
munus anle altare, alque eundum quo fratri reconci- Servandum queque in vita et mcribus hominis
3
lielur 4, et lunc venicndum, et miiuusad altare offc- Dei referebat, qued in instituto sanclse memorioc
rendum (Mallh. v, 23, 24). Si vero ipse adversus fra- Ambrosii cotnpereral, ut uxorem cuiquam nunquam
ircm suum aliquid haberet, corripere eum debere itt poscerel, neqtie militare volenlem ad hoc commen-
parte; et si eum audisset, lucratus esset suum fra- darel, neque in sua patria pelitus iret ad couvivium.
trcm : sin minus. adliibcndum esse unura aul duos : De singulis rebus reddens causas, scilicet ne dum in-
qtiod si et ipsos contemneret, Eeclesiam adhibcndam: ter se conjugali casu jurgarent, ei inaledicercnt per
sin vero et huic non ebediret, esset illi ul ethnicus el quem conjuncti essent: sed plane ad hoc sibi jara
publicanus. Et illud addens, ut fratri peccanti et ve- illis consentienlibuspetituin interesse debere sacer-
niam petenti, nen seplies, sed sepluagiessepties de- doleiii, ut vel eorumjam pacla et placitafirmarenlur'',
lictum relaxelur (Id. xvm, 15-17, 21, 22), sicut quis- vel bciiedicereului'..Et ne miliiioeeommendatus ac
que a Deminoquolidie sibi postulat relaxari. nsale agens, ejus culpa suffragatoritribueretur s. Et
CAPUTXXYI.— De convktu feminarum. ne per frequenliam in palrise conviviis conslilutus
Feminarum intra domum ejus nulla unquam con- lemperanliaeamitterelur modus.
versala esl, nulla mansil, ne quidem gerniana Indicaverat quoque nobis se procdictibeatoe me-
soror, quse vidua Deo serviens multo lempore moriae viri in ultimo vitseconslilutiaudisse sapien-
usque in diem obitus sui prscposita ancillarum Dei tissimum et piissimumresponsum, et niulium lauda-
vixit. Sed nec patrtti sui filiae,et ° fratris sui filise, bal ac praedicabal.Nam cum ille venerabilis ultiina
quaepariter Deoserviebant: quas personas sanetorum jaceret acgriiudine, ct a fidelibushonoratis lecto ejus
cpiscoporum concilia in exceptis posuerunt. Dicebat astanlibus, et videnlibus eum de soccuload Dcum
vero, quia etsi de snrore el neptibus secum commo- migralurum, et ob hoc mcerenlibustanli ac talis an-
rantibus nulla nasci posset mala suspicio; tamen listitis Ecclesiam posse privari verbi et sacramenti
quoniam illacpersonaesine aliis necessariis secumque Dei dispensalione, rogaretur cum lacrymis, ul sibi a
nianenlibus feminis esse non possent, et quod ad eas Domir.ovilaeposcerct commcatum,eum illis dixisse:
alise eliam a foris intrarenl, de his posse offendiculum Non sic vixi, ut me pudeal inlcr vos vivere; sed nec
aut scandalum infirmioribus nasci; et illos qui cum mori timeo, quia bonumDominumhabemus («). El in
episcopo vel quolibet elerico forte manerent, ex illis his noster Auguslinussenex elimala ac Iibrata admi-
omnibus feminarum personis posse una ccmmoranti- rabatur et laudabat verba. Ideo enim eum dixisse in-
lius vel adventantibus , aul tentationibus humanis telligendumesse, Nec mori timeo,quia bonutnDotni-
perire, aul certe malis hominum suspicionibuspes- nutn habcmus; ne crederelur procfidensde suis ptir-
sime diffamaric. Ob hoc ergo dicebat, nunquam de- galissimis moribus prsesumpsisse6, Non sic vixi, ut
bere feminas cum servis Dei, etiam caslissimis, una me pudeat inter vos vivere.IIoc enim dixerat ad illud
nianere domo, ne, ut dictum est, aliquod scandalum quod homines de homine nosse poterant. Nam sciens
aut offendieulumlali exemplo ponerelur infirmiori- examen 7 oequitatisdivinae, de bono se dixit Domino
bus : et si forte ab aliquibus feminis ut videreiur vel niagis 8 confidere:' cui etiam in oratione quotidiana
salutarelur, rogabatur ; nunquam sineclericistestibus dominica dicebat, Dimitlenobisdebilanoslra (Matlli.
ad eum inlrabant 7, vel solus cum solis unquam est vi, 12).
locutus, nec si secrelorum aliquid inleresset 8. Cujusdam quoque coepiscopi , et familiarissimi
l Editi,ad modkwm,-etomnesMss.prsebentadmaisam. 541:Khisecretorumaliquidinterfuit.QA. vatic. 1190:
ex cd.vaticano1190, a d modicum. M. Reg.
—salinas,
2 InMss.,fechset. Nisisecrelorumaliquid.inleresset;prius tamenhabet: Nec
8 Salinas,ex duobuscdd., et honesta.in uno deest ho- si secretum inleresset. M.
1 Ulimm.aliquid
el conslitulos.
neslate. u. 2 Salinas,exMss.,
Cd. Reg.541: sinemorapetagebat. M.
4 Editi: AlqueeumdetnfratremessereconcUiandum. Ca- 3
ex MSS. Editi,in inslitutis.— Salinas,ex uno codice,quodin-
stigantur
6 Koslrinonhabent: Patrui sui filimet.~ voceseaedem stitulo. M.
4 VeteresCdd.:Jam factaplacilafirmarenlur.
suppressas sunt in Cdd.salinas. M. 6 SicomninoJlss.;al edili:suainculpammale agenssuf-
6 VetustissimusCd. Fossatensis:AUIadventantibus pessi- fragatoritribueret.
mediffamari;et prseterit:Auttentationibus, elc. 6 TresMSS., prmmhkse.
' EditioLov. : Adeas intrabat, dissenlienlibusMss.et 7 AliquotMss., namad examen.
Ulimmerio.—salinas, ex Cd.Reg. 541: Adeamintrabal.M. 8 Hiceditiadduni:Quamdemerilhsuis;sedabesta MSS.
8 salinas: rel soluscutnsoih unquatnest locutus,nhi
secretorumalkjuidinteressel;adjecta hac nolula:codex (a) Idemin Ambrosii vita narrat paulbmspresbyter.
sui amici, in extremis vitaede falibus frequentissime taniarum etiam ad alias nostras transiens provincias -
referebal diclum: adquem cum visitandumjam morli et regiones, omni saevienscrudelilale et atrocitate,
propiuquantemvenlitasset, et ille manus gestu se de cuncta quaepotuit, exspoliatione,csedibus,diversisque
saeculoexiturum significaret, atque a se illi essel re- tormenlis, incendiis, aliisque innuraerabilibus et in-
sponsum, adhuc eum Ecclesise necessarium vivere fandis malis depppulata est; nulli-sexui,nulli parcens
posse; illum,neputaretur hujusvitaetenericupiditate, aetati, nec ipsis Dei sacerdetibus vel minislris, nec
ei respondisse: Si nunquatn,bene; si aliquando,quare ipsis ecclesiarum crnamentis seu instrumentis vel
11011 tnodo?El lalem senlentiam mirabalur etlaudabat sedificiis.Et hanc ferocissimamhostium grassatipnem
heininem pretulisse, Deum quidem timentem,verum- et vaslationem,ille Dei homo, et factamfuisse et fieri,
lainen in villanatum et nutritum, sed non multa le- non ut coeteri hominum sentiebat et cogitabat : sed
ctionis erudilum scienlia : contra illum scilicet sen- altius et prcfundius ea censiderans, et in his anima-
sum ocgrotantisepiscopi, de quo sanctus in epistola rum praecipuevel pericula vel mertes praevidens, so-
sua quam de Morlalitatescripsit martyr Cyprianus,ita lito amplius (quoniam, ut scripttmi est, Qui apponit
retulit, dicens : Cutn quidam de collegisel consacerdo- scientiam,apponit dolorem(Eccie. i, 18); el, Cor in-
iibus noslris infiimilale defessus,el de appropinquante lelligens,linea ossibus)fuerunt ei lacrymocpanes dieac
morle sollicilus,coinmeatumsibi precaretur, astitil de- nocte (Psal. XLI, 4), amarissimamque et lugubrem
precanliel jatn penemorienlijuveiiishonoreet majestate prse coeteris suae senectutis jam pene extremam du-
venerabilis,slatura celsus,et clarus aspeclu, el.quemas- cebat ac tolerabat vitani. Yidebatenhn ille homo Dei
lanletnsibivix possethumanusaspeclusoculiscarnalibus civiiales excidio pcrditas, parilerqtie cum asdificiis
inlueri, nisi quod lalem viderejam poteratde smculore- villarum habitalores, alios hostili nece exstinclos ,
cessurus: atque ille non sine quadam animiet vocisin- alios effugatosatquedispersos; Ecclesias sacerdotibus
dignalioneinfremuit,et dixil, Paiilimelis, exirenon vul- ac niinistiis deslitutas, virginesque sacras et quosque
th; quidfaciutnvobis? continetites ubique dissipatos; el in his alios tormen-
CAPUT XXYIH.— Qumproximeatttemortem ab Au- lis defecisse , alios gladio interemptos esse, alios
in captiviiate, perdita animi et corporis integritate
guslinocdila. Relractalionumiibri.Barbarorutnirru-
ac (idei, malo more ac duro hostibus deservire; hy-
plio. Hipponh obsidio.
Anle proximum vero diem ohilus sui a se di- mnos Dei et Iaudes de ecclesiis deperisse, aedificiaec-
ctatos et editos recensuit libros, sive eos quos pri- clesiarum quam plurimis locis ignibus concremata,
mo lemporc conversionis suoe adhuc laicus, sive solemnia quac Deo debenlurde propriis Iocis desiisse
quos presbyler, sive quos episcopus dictaveral : et sacrificia, sacramenta divina vel noii quoeri', vel
qusecumquein his recognovit aliler qttam sese habct quserenliqui tradat nonfacilercperiri; in ipsas mon-
ecclesiastica regulaa se fuisse diclata ei scripta, cum tium silvas et cavernas petrarum et speluneas confu-
adhuc ecclesiasticumusum minus scirel, minusque sa- gientes, vel ad quasque muniiiones, alios fuisse ex-
puisset', a semelipso et reprehensa el correcla sunt. pugnatoset inleifeclos 2, alios ita necessariis sustett-
Undc cliam duo conscripsit volumina, quorum esl li- laculis evolutosatqueprivalos, utfamecontabescereiil;
tulus, De receimonelibrorum (a). Prsereplos eliam sibi ipsosque Ecclesiarum pramositos elclericos, quiforle
Dei beneficio vel eos non incurrerant, vel incurreu-
quosdam libros (b) ante diligentiorem eniendalionem
a ncnnullis fratribus conquerebatur, licet eos post- tes evaserant, rebus omnibus exspolialosalque nuda-
niodum emendasset. Imperfecta etiam qusedam sue- tos egentissimosmendicare, nec eis emnibus ad pmnia
iiun libroruni prsevenlus morle dereliquit. Quique quibus fulciendi essent subveniri pesse : vix tres su-
2 perstitcs ex iiinumerabilibus Ecclesias, hec est, Car-
prodesse omnibus volens, et valentibus multa libro-
rum lcgcre, et non valentibus, ex utroque divitio Te- thaginensem, Hippenensem, et Cirleusem, quoeDei
stamento, Vetere et NPVP,prsemissapraefatieneprse- beneficio excissenon sunt, etearum permanenl civi-
cepla divina seu vetila ad vitse regulam pertinenlia tates, et divino et lmmanofultaeprsesidio; licet post
cxcerpsit, atque ex his unum cediccm fecit; ut qui ejtts obitumurbs Hipponensis incolis destiluta ab ho-
vellet legeret, atque in ee vel quam ebediens Deo in- stibus fucrit concremata. Et se inter hacc mala cujus-
obediensveesset, agnosceret: et hoc opus voluit Spc- dam sapientis sentenlia consolabalur, dicentis : Non
culum appellari. eritmagnusmagnum putans, quodcaduntligna etlapi-
i A7erumbrevi consequenli tempore divina volun- des, et moriunlur mortales 3.
tate et poleslate provenit, ut manus ingens diver- Hoec ergo omnia ille, ut erat alte sapiens, quo-
sis telis armalaetbeilis exercitata, immaniumhoslium lidie ubertim plangebat. Accrevitque mceroribus et
Yandalorum et Alanorumcommixtam secum liabens lamentaiionibuscjus, ut etiamadhucinsuostatu con-
Gothorum gentem, aliarumque diversarum personas, 1 Sic aliquodprobaenotaeMss.; at editi : Solemniaqum
ex Hispaniaepartibus transmarinis, navibus Africse Deodebenturde proprih loch desihse, sacrificiael sacra-
—
menladivinavelttonquceri, elc. salinas: sokmniaqum
infiuxisset el irruisset: universaqueper loca Mauri- Deodebenlurde proprih locisdesihse,sacrificiaac sacra-
1 sic Mss.;at Edd.,intellkjeret.— Saliuas, ilem ex uno metttadivinavelnon qumri, elc.; adjeclahacnolula: sic
Lov.Icgunl, et recte, consentienlibusMss. M.
Cd.,mmusqueinlelligeret; exalleroCd.,minusquesaperet.M. 2 TresMss.: Et interceptos;atque ex istis unus prose-
2Editi,elvoknlibus;contraMss.,et valentibus. quitur: Aliossk a necessarih,etc.
3 solaeditio Lov.: Nonerit magnumquod cadunt ligna
(d) Retractationum libri.
el lapides,et moriunturmortales.
(b) DeTrinitate,
S9 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI, m
sistenfeniad eamdemHipponensium»Regiorum* civi- .k impenderent hosles 4, a sanelo viro quoque nostro
tatem ab iisdem hoslibus veniretur obsidendam: quo- 5 coepiscopo Thiabensis2 Ecclesiae Honorato, litteris
niam iti ejuSluncfueratdefensioneconslitutus comes fuisseconsultum, utrumnam illis advenlantibus, ex
quondam Bonifacius cum Gothorum fcederaterum Ecclesiis episcopis vel clericis recedendum esset,
exerCitua, quam urbem ferme qualuordecim mensi- necne : eique rescriptis insinuasse quid magisab illis
bus conclusam obsederunt: nam et liltits illi mari- Romanisacversoribus esset nieluendum. Quam ejus
num interclusione abstulerunts. Quo eliam ipsi nos epistolam huic scripluracinserere volui: est enim sa-
de vicinocum aliis nostris coepiscopisconfugeramus, cerdotumDeiel minislrprummoribusvalde utilis etne-
in eademque omni ejus obsidionis tempore fuimus. cessaria.Isto modo rescriptum est ad eumdem ab eo-
Unde nobiscuni saepissimccolloquebamur, et Deitre- dem : Sancto ftalti el coepiscopo Honoralo,Auguslinus,
menda judicia prac oculis noslris posita consideraba- in Doniinosalulem.Charilalilummissoexemploephlolm
mtis, dicentes : Juslus es, Domine,et rectuinjudkium ( noii exstat) quamfratri Quodvultdeo nostrococpiscopo
tuum (Psal. cxvm, 137).Pariterqiic'dolentes,gemen(es scripsi, pulabamme hoc onere caruhse quod mihi im-
et (lentes orabamus miscraliontim Patrem et Deum posuisti, quwrendoconsiliumquid in his pericuiisquce
omnis consolatipiiis(H Cor. i, 3), ut in eadem nes temporanostra invenerunt3, fucere debealh. Quamvis
tribulationesublevaredignarelur. enimepistolamillum brevilerscripserim,niliilme lamen
CAPUT XXIX. — MorbusexlremusAuguslini. prwlermhhsearbifror, quod ct respondcntidicere, et
Et forle provenit, ul una cum eodem ad men- qumrenliaudite sufficeret: quandoquidemdixi nec eos
sam conslitulis, ct inde confabulantibus nobis di- esseproliibendosquiad loca, si possunl,mnnita migrare
ceret : Noverilis me Iwc tempore nostrm calamiiatis desideranl;et ministeriinoslrivincula,quibustws Chri-
id Deum rogare, ut aul hanc civitalemab hosiibuscir- sli charilas alligavit, ne deserainusEcclesiasquibusser-
cumdalamliberare dignelur,aut si aliud ei videlur,suos vire debemus, non esse rumpenda.Ista quippe verba
servos ad perferendam suam volunlatenifortes facial, sunt cjumin illa epislola posui : Restat ergo,inqitam,
aul certc ul me de hoc smcuload se accipiat.Quseille ul nos qitorumtniiiisleriumquantutmciiinqneplebi Dei
dicens.nosqueiiisirueiis, deinceps cumeodemet nos, ubi sumusmanenii, ila necessariumest, ut sinehoc eam
el noslri omnes, el ipsi qui in eadcmfuerant civitate, non oportealremanere,dicamusDotnino,t Eslo nobisin
a summo Dco siniilitorpetebamus.Etcccetertio illius Deuttiprotectorcm,et inlocummunilumt (Psal.xxx,5),
obsidionismense decubuit fcbribus fatigatus, et illa Sed hocconsiliumlibi proplereanon sufficit,ul scribis,
ultiiua exercebalur oegritudine.Necsutinisane Dorai- ne conlra Dominiprwceptumvel exetnplumfacere nila-
nus famulum fructti suaeprecis fraudavit.Nam et sibi mur, ubi fugknduin esse de civilalein cwitatemmonet.
ipsi et eidem civilati, quodlacrymosisdepoposcitpre- Recolimuseniinverba dicenlis,«Cumauletn persequen-
cibus, in lempore impetravit. Novi quoque eumdem tur vosin civilaleista, fugilein aiiam i (Matlh.s.,23);
el presbyterum, et episcopum,pro quibusdam4enei- quis aulemcredatita hoc Dominumfieri voluisse,ut ne-
gumenis patienlibus ut oraretB rogalum, etimque in cessariominisletio,sinequo viverenequeunt,deserantur
oralione Iacrymasfundenlcm Deumrogassc,et docmo- greges, quos suo sanguinecomparavil? NiimquidIwc
nes ab hominibus recessisse 6. Ilemque ad icgrotan- fecil ipse, quando portanlibusparenlibus in Mgyplntn
tem et lecto vacantem quemdam cum suo aegroto parvulusfugil(Id. n, 14), qui nondumEcclesias con-
venisse,cl rogavisseut eidem manum imponeret, quo gregaveral,quas ab eo deserlasfuhse dicamus? Num-
sanus esse posset : eumquerespondisse, si aliquid in quidquandoapostolusPaulus, ne illum comprehende-
his possel, sibi hoc utique primitus pracstitisset: et ret inimicus, per feneslramin sporla submissusesl, et
illtim dixisse visitatum se fuisse,sibique per somnium effugitmanus ejus ( II Cor.xi, 35), deserta estqum ibi
diclum esse; Vade ad Auguslinumepiscopum,ut eidem. erat Ecclesianecessariotninislerio, et non ab aliis fra-
manumimponat,etsalvuseril. Quoddum 'comperissel, tribus ibidemconslilulhquod oporlebctlimplelum est?
facere nen dislulit, et illuminfirmumconlinuo Domi- Eis quippcvolenlibushoc Aposlolusfecerat, ut se ipsum
nus santimab eodem discederefecit. servaretEcclesim,quemproprieperseculorille qumrebat.
Facianl crgoserviCliristi, minislriverbiel Sacramenli
CAPUT XXX.— Consiliuman hoslibusadventanlibus
cx Ecclesiisepiscopisrecendutnsit. ejus,quod prwcepitsivepertnisit.Fugianl omttitiode ci-
vitalein civitaiem,quandoeorum quhquam specia.lilcr
Interea relicendiim minime est, cum memorati
u persecutoribusqumrilur,ut ab aliis qui non ita requi-
1 Editi: nipponensimn-Regwnum, eorrupte. Nottiniest non deseralur Ecclesia, sed prwbeanl cibaria
civilatemliancUipponem regiumdiclam, supra, 5,quo runtur,
u t c.
videlicel ab Hipponediarrhylosesernerelur. conservissuis, quosalilerviverencn possenoverunl.Cum
2 SicnostriomnesMss.; ediliautem:comesquidamEoni- autem
faciuscumGotlwtum quondamfwderatusexercilu.— Sali- omnium,id esl episcoporum,clericorumetlaico-
nas logitut editi,quoniamhacclccliomagishistorieae veri- rutn 4 est communepericulum,hi qui aliis indigent,
tati respondet. M.
3 unttsex Floriacensibus Mss.: Namet liiiusillimarina non deseranturab his quibusindigent.Aut igilur ad loca
interclnsione abslulernnt.— Salinas,ex cd. vatic.: Namel munitaoinnestranseant; aut qui habetil remanendine-
littusillamatinuminletclusioneabstulerunt.cd. Reg.541:
Kamlitlus illi 1 salinas,ex cd. Reg.541:cum MaurUaniw
4 Salinas,exmarinum in conclusioneabstuierunl.M. imminerent
Cd.valic. 1191,pro quibusque. M. hostes. M.
6 salinas,ex cd. vatic. 1190: Energumenhpelentibusut 2 Editi, Thabennensh;at Mss.,
rogaret. M. vensis. Thiabensh,aut rliia-
fr salinas,ex Cd.vatic. 1191:Deumrogasseut dwmones 3 ApudLov.:Qumin
lemporatwstra.venerunt.
ah.liominibus recederent. M. ,4EditiomiUunt,lakorum,quodrestituilurex Mss.
. cessitqtein,nonreliriqwntur ab eis per quos illorum est x, 12,13)? Gurnoriistasduas dominica&vermquesen?
ecclesiaslkasupplenddnecessitas, ul aut paritet vivant, tenlias, unam scilicetubi fuga sinitur autjubetur, alte-
aut pariler sufferanlquod eos Paterfamilias volet per- ram ubi drguitur atque culpatur, sic inleiligeresludent,
peti. Quod si conligerilut sivealii minus, alii majus, ulinter.se reperianlurnonesse contrarke.,skutnc)iisunt?
sive omnes wqualiterpatiantur, qui eorumsint qui pro Et hoc quomodoreperilur-,nisi attendatur quodjam su-
aliis patiuntur, apparet; illi scilicetqui cum se possent periusdisputavi, luncde lochinquibus sumuS,premente
talibus malis eripere fugiendo, ne aliorum necessitalem persecutibnefugiendumesseGhristiminhlrh, quandoibi
desererent,manere maluerunt. Hinc maxime probalur aut plebs Chrisli non fueril cui ministrelur; ant eliam
illa charitas quam Joannes apostolus commendat, di- fuerit, el polest impleri per alids necessariumminisle-
cens: iSicut Cliristusanimam suam pro nobh posuil, rium, quibus eadem non est causa fugiendi: sicul in
sicet nosdebemusanimaspro fralribusponeret (Uoan. sportasubmissus,quodsupra memotavi,fugitAposlolus,
iii, 16). Nam qui fugiunt vel suis devinclinecessi- cuma perseculorepfoptie ipsequmretelut, aliis ulique
tatibus fugere non possunt; si comprehensipatiunlur, necessilaiemsimilemnon habenlibus,a quibusillicmini-
pro se ipsist non pro fratribus, utique paliunlur : qui steriumabsii ut desererelurEcclesim;sicut fugil sanclus
vero propterea paliunlur, quia fratres, qui eh ad chri- Alhanasius Alexandrinuscpiscopus,cum eum specialir
stianamsalutemindigebant,desererenoluetunl, sine dti- ter apptehendete Constanliuscuperet imperator,nequa-
bio suas anitnas pto fralribus ponunt. Unde illud quod quam a cmlerisministris deserla plebe catholka quw in
episcopumquemdamdixisseaudivimus,SiDominus no- Akxandria commanebal? Cumautemplebs manet,et mi-
bis imperavit fugam in eis persecuiionibus,ubi potest nistri fugiunt, ministetiumquesubtrahilur; quid erit
fructus essemarlyrii; quantomagh debetnusfugereste- nisi mercenariotumilla fuga damnabUis,quibus non
riles passiones,quando esl barbarkus et hostilis incur- est cura de ovibus? Venietenim lupus, non homo, sed
sus?verum est *quidemel acceptabile,sed his quos ec- diabolus, qui pletumquefidelesapostalasesse persuasil,
clesiasliciofficiinon lenetttvincula. Nam qui clades ho- quibusquotidianumminhleriumdominicicorporisdefuit;
slilesideonon fugil, cumpossileffugere, ne deserat mi- et peribit infirmusin luanonscienliaL,sed ignorantiafra-
nisleriumGhristi*, sine quo noii possunl homines vel ter, propler quemChrislus mortuusesi(lCor.ym,l\).
fieri velvivereclirisliani,majoremcharitalis invenitfru- Quod autem ad eos attinet, quiin liac re non failuntur
clum,qUatnqttinonproplerfralres,sedpropler se ipsum errore, sed formiclinesuperanttir; quarc non polius con-
fugiens, alquecompreliensushon negat Christum,susci- Ira suum limorem Dominomisemnte atque adjuvante
pitque mqrlyrium. Quid esl ergo quod in epklola (ua forliter dimkanl, ne mala sine comparationegraviora,
priore posuisli? dicis enitn, Si in Ecclesih pershtendum qummulto amplius sunt tremenda, continganl? Fil Itoc
est, quid sitnusttobisvei populo profuturi non video, ubi Dei charitas flagrat, non mundi cupidilas fumal.
hisi Ut ante oculosnoslrosviri cadant, feminw constu- Cliaritasenim dicit: Quis infirmatur, et non cgo infir-
prentur, incendanlur ecclesiw,twsipsi in iormenlh de- mcr? quis scandalizalur, et non ego uror (HCor.xi,
ficiamus, qurii de nobh qumrilur quod non habemus. 29)? Sed charitas ex Deo est. Oretnusergo ut ab ilto
Potens est qiiidemDeus audire preces familiw suw, et detur, a quojubetur ; ei per hanc magis limeamusne
hqic,qiimformidaniur,qvertere; ncc ideolamen proplet ovesChrhti spirilualisnequitiwgladio in corde,quam ne
istq, qumincerla simt, debel noslti officiiessecerla de- ferro in corpore' trucidentur, ubi quandocumque,quo-
sertiq, sine quo est plebi cerla penikies, non in rebus cumquemortisgenere, morituri sunt. Magis limeamus
vilgihujus, sed alterius incoiifparabilj(erdiligentiussol- ne sensu interiori corruplo, pereal casiitas fidei, quam
liciliusquecurandm, Num si cerla essenlisla mala, qum ne feminm violenterconstuprenlur in cqrne : quia vio-
limenlurne in Ipcisin quibus sumus, forle conlingant, lenlia non violqtur pudkiliq, si niente servatut; qua-
prius inde fugerent omnes.propter quos ibi manendum .niamnec hicarne viplalur, quandovolunlaspatieniissiia
esl, el nos a nianendinepessitaleliberps.redderent.:non tutpitet cqtne non utilur., sed sine consettsioneioierat
enim quhquam est qui dicql ministrosmanere oporlere, quodalius operalur. Magis limeamusne lapidesvivi ex-
ubi jqm non fuetint, quibus necesse sit miwstrare. Ita slinguantur deserentibusnobis, quttmne lapideset ligna
quidain sancii episcopi de Hispania profucjerunt,prius terrenorumwdifieiorumincendqnlurprmsetilibusnobh.
pkbibus parlim fuga lapsis, parlim peremplh, parlim Magislimeqmusne membracorporis.Christi desliluta spi-
obsidioneconsumplis,parlitn captivilaledhpersis : sed rituali viclu necenlw, quam ne membracprporis nostri
mullo plures, iliic manenlibus,propler quosmanerent, oppressa hoslili impetulorqueanlur. Non quia ista uon
sub eorumdetnperkmlorumdensilate manserunt. Ei si suntvitanda cum possunl; sedquia polius ferendasunt,
aliqui deserueruntpkbes suas, hocest quod dicimusfieri quandovilarisirie impielatenon possunt: nisi forle quis-
non debere: neque enim tales docli auclorilatedivina, quam conlenderit nonesseminhlrum impiutn,qui tunc
Sed humanovel errore decepli,vel timoresunt victi.^Cur subtraliilmihistefiUmpietatinecessatium,quando magh
enimsibi putant indifferenleroblemperandumesse prm- eslnecessatium.An non cogilamus,cuntad istorutn pe-
ceplo, ubi leguntdecivitatein civitatemessefugiendum; riculorum pervenitiir exlrema, nec est potcslasulia fu-
et mercenariumnon exhorrent, qui videt lupum venien- giendi, quantus in Ecclesiafieri solcatab ulroquesexu,
tem et fngit, quoniamnon esl ei cura de ovibus(Joan. alqiie ab oinni mtateconcUrsus; aliis Baplismumflagi-
1 Saliuas,ex cd.Reg. 541,utile est. M. tanlibus, aiih reconcilialionem,aliis eliam pwnilenli&
2 salinas,ex Cd.Reg.1025:Kedeseratminhteriumchri-
sto. M. 1 salinas,ex cd. Reg.541, conscienlia,M.
63 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI, AUCTORE POSSIDIO.
ipsius actionem,omnibusconsolalionemelSacramenlo- bis postulavit praesentibus,ne quis ad eum ingrede-
rum confectionemelerogalionem?Vbisi minhlridesint, retur, nisi iis tanltira horis, quibus medici ad inspi-
quanlumexitiumsequilureos,qui dehlo swculovel non ciendum intrarent', vel cuni ei refectio inferretur. Et
regeneratiexeunt vel ligati!quanlus est eiiatntuctus fi- ita observatumac factum est: et omni illo tempore
deliumsuorum, qui eos secumin vilwwlernmrequie non- orationi vacabat. Verbum Dei usque ad ipsam suam
habebunl! quanlus denique gemilus omnium, et quo- extremam segritudinem impraelermisse, alacriter et
rumdamquanta blasphemiadeubsenliaminisleriorumet fortiter, sana mente, sanoque consilio in ecclesia
ministrorutn'! Vide qttid faciat malorum tetiiporalium prsedicavit.Membrisomnibussui corporis incolumis,
timor, el quanla in eosit acquhilio malorumwlernorum. integro aspectu atque audilu, et, ul scriptum est, no-
Si autem minhtri adsint, pro viribus quas eh Domi- bis aslantibus, et videntibus, etcttm eo pariter 2oran-
niis subminhtral, omnibussubvenilur : alii baplhan- tibus obdormivit 3 cum pairibus suis, enulritus 4 in
lur, alii reconciliantur, nulli* dominki corporis com- bona senectule; et nobis coram pro ejus eommen-
munione fraudantur, omnes consolantur, mdificaniur, danda corporis deposilione sacrificium Deo oblatum
exhotlanlut, ul Deum togent, qui polens est omtiia est, el sepultus est. Testamentum nullum fecit, quia
qumlimentut, averlere; parati ad utrumque,ut si non unde facerel pauper Dei non habuit. Ecclesiaebiblic-
polestab eiscalix isle transire, ftal voluntasejns (Mattli. lliecam, omnesque codices diligenler posteris cnsto-
xxvi, 42) qui malialiquid non polestvelle. Certejamvi- diendos semper jubebat. Si quid vero Ecclesia, vel in
desquodte scripserasnonvidere,quanlumboniconsequan- sumplibus, vel in ornamenlis liabuil, fideipresbyteri 6,
tur populi Cltrisliani,si in prwsenlibusmalisnon eis de- qui sub eodem domus Ecclesiaecuram gerebat, di-
sit prmsenlia ministrorumChrisli: quorum videseliam misit. Nec suos consanguineos, vel in proposito vel
quanlum obsilabsentia, dum sua qumruhtnon quw Je- extra constitutos, in sua vita et morte vulgi more
su Chtisti (Philipp. n, 21); nec Itabentillamde qua di- tractavit: quibus, dum adliuc superesset, id si opus
clum est: Non quaerilquae sua sunt (I Cot. xm, 5); fuit, quod et caeteris, erogavit, non ut divitias habe-
nec imilanlur euin qui dixil: Non quserensquod mihi rent, sed ut aut non, aut minus egerenl. Clerum suf-
utile 3, sed quod raultis ut salvi fianl(Id. x, 35). Qui ficientissimum,el monasteria virorum ac feminarum.
eiiam perseculorisprincipis illius insidias non fugisset, continentibus ° cum suis prseposilis plena, Ecclesise
nisi se alih quibus necessariuserat, servare voluisset: dimisit, una cum bibliothecis, libros et traclalus vel
propler quod ait, Corapellor autem ex duobus : con- suos vel aliorum sanctcrum habentibus, in quibus
cupiseentiam habens dissolvi et esse cum Christo, dnnp Deiqualis quantusque inEcclesia fueritnpscitur,
niulto magis optimum; manere autem in carne, ne- et in his semper vivere a fidelibus invenitur. Juxla
cessarium propter vos (Philipp.x, 25) («). qucd etiam saeculariumquidam poetarum, suis ju-
bens quo sibi tumulummortuo in aggerepublico col-
CAPUT XXXI. — Morset sepnlluraAuguslini.Psalmi
loeareut, programmate finxit, dicens7,
pwnilenliales.Sacrificium pro mortuo oblalum.Bi- vivere postobitumvatemvis nosse viator,
bliotheca.Monasteria.Epitaphium poelmcujusdam. Quodlegis ecceloquor,voxtua nempemea est.
Sane ille sanclus in vita sua prolixa pro utili- Et in suis quidem scriptis ille Deo acceptus et charus
tate ac felicilate sanctae Ecclesise catholicse divi- sacerdos, quantum lucente veritate videre conceditur,
nilus condonala, vixit annis septuaginta et sex, in recte ac sane, fidei,spei, etcharitatis catholicaeEccle-
clericalu aulem vel episcopatu annis ferme quadra- sise vixisse manifestalur : quodagnoscunt qui eum de
4
ginla. Dicere autem nobis inter familiaria cellpquia divinis scribentem legentes proficiunt. Sed ego arbi-'
cunsueverat, post perceptum Baptismum, eliam lau- tror plus ex eo proficerepotuisse, qui eum et loquen-
datosChristianos " et sacerdotes absque digna et com- tem in ecclesia prsesenlem audire et videre potue-
de non debere. runl", et ejus prsesertim 9 inter hemines conversa-
petenti poenitentia exire corpore Quod
ct ipse fecit, ullima qua defunctus est segritudine : lioncmnon ignoraverunt.Eratenim nonsolumeruditus
nam sibi jusscrat Psalmos Davidiccs, qui sunt pau- scriba in regno coelorum,de thesauro suo proferens
cissimi de pcenitentia, scribi, ipsosque quaternienes nova et vetera, et unus negotiatprum, qui inventam
6
jacens in lectc contra parielem positos diebus suae pretiosam margaritam, quse habebat vendilis, com-
infirmitalisintuebatur, et lcgebat, el jugiter ac uber- paravit (Malth. xm, 52, 45, 46) : verum eliamex iis
lim flebat: el ne inlenlio ejus a quoquamimpediretur, ad quos scriplum est, Sic loquimini,et sic facile (Ja-
ante dies ferme decem quam exirel de corpore, a no- 1 Salinas: Tres MSS., intrabant;unusprosequitur: rel
cum ei refectioofferebatur. M.
1 salinas,ex Cd.Reg. 1025: Deabsenliamystetiotumet 2 RostriomnesMss.omittunt cumeo pariter.
ministtotum. M. 3 EdilioLov.addit ,in pace.
2 Salinas,ex Cd.Reg. 541,nonmulti. M. 4 Germanensis codex praaerit enutritus; et infra, Ioco:
3 salinas, ex utroque cd. Reg. : nonquodmihiutileest. Et nobiscorampro ejus, praefert:Et a nobh pro ejus.—Sa-
M. Iinas,ex Cd.Reg.: Et nobiscoramposilh. M.
4 CodicesMss.:Namvixitannis... dicetenobh; omisso, 6 sichabent Mss.;al editi: Fideli presbykro.
aulem. 6 Edilipraebent,conlinentium.— SicetiamSalinas. M.
6 Salinas,ex Cd.Reg.541 : Eliamlaudabilhconvetsaiio- 7 Editi: Pro epigrammatefinxit, dkens.omnes Mss.:
nis6chtisliatws. M. programmate; et ex iis plerique praebent, fixU dicens.
salinas, ex cd. vatic. 1188: m kclo conlra pamlem cens.— Salinas,ex Cd. Reg. 541 : pro epigrammatefinxit di-
posUo. M. M.
8 GermanensesMss.:in Eccksiaaudire prmseiUialUer et
(o) Caeteravidere est in lomo secundo,epist. 228, nn. viderepotuerunt.
9 saiinas,Pxcd, Reg.541; Et ejusprmsentem. M.
10,11,12,15 et 14. _
6S VITA S. AUGUSTINIEPISCOPl. LIBER PRIMUS, §6
cobi11,12); et de quibus Salvator dicit, Qui fecerit et ter ac dulciter vixi, et in hoc saeculoaemulatoret imi-
docueritsic homines,hic magnus vocabilurin regnocm- tator existam, et ia futuro omnipotentis Dei promissis
lorum (Malth. v, 19). cum eodem perfruar. Amen *.
Peto aulem impendio vestram charitatem, qui hsec 1 Salinas:In codioeReginaj541 hic additur finis cum
scripta legilis, ut mecum omnipotenli Deo gratias nonnullisaliisverbis ad translationescorporis S. Doctoris
agatis, Dominumquebenedieatis, qui tribuit mihi in- pertinentibus : oui cumDeoPatreet spiritu sunctovivitet
gloriaturet regnatDeusper omniasmculasmculorum.Atnen.
tellectum, ut lisecin notitiam et et
proesentium abspn- Insititiushic unis est, nec ad Possidiipertinel textum. No-
tium praesentis lemporis et fuluri hominum, ct vellem lum est enimecclesiasticse antiquitatisstudiosis,infinelum
tum vitarum, qusea veteribuseditsesutit, ali-
deferre, et valuissem; et mecum ae pro me oretis, ut Sermonum,
qua addiet inseri, sicutet frequenterdetruncari,lum pro
illius quondain viri, cum quo ferme annis quadraginta dicentisscribentisquearbilrio, acpro solemnitatisratione,
Dei dono l absque amara ulla dissensione familiari- tum pro lemporumnecessilate. Quod,cum accuratenon
advertitur,in gravesac turpes errores impellil. M.
1 FossatensisMSS. : Deidomo.
VITA
SANCTI AURELII AUGUSTINI,

• HIPPONENSIS
EPISCQPI,
EX EJUS POTISSIMUM SCRIPTIS CONGINNATA.
LIBER PJIIMU8.
De primisvigiatiriovemannis Augustini,ab ejus orlu ad profectionemejusdemin Itafiam.
CAPUT PMMUM. ptione insignivit. Eodem illum exornavit ipsius fere

Claudianus Mamertus (Mamer., de Staluani-
1 Augustinipatria. 2 Nalalis dies.3 Nomen. k Paren- sequalis
tes el consanguinei. mte, lib. 2, cap.10); eodem venerabilisBeda (Bed., i»
Vita S- Cuthb.); eodem praeclaraquaequeet anliqui-
I. Aurelius Auguslinus, vir divino munere Ecclesise ora opusculorum ipsius visa nobis volumiua'decorant
donatus, Tagastam obscurum Africseoppidum inNu- augentque Auguslinum.
midise medilerranea parte, haud procul Madauriset 4. Honestis eum prognatum parentibus fradit Pos-
Hippone-Regio silum, ortti suo nobilitavit (Poss.,in sidius, de Curialium numero, hoc est, eorum qui in
Vita August.,c. 1; August.,Epist. 7, n."6; Confess.lib. municipiis curiae officium administrabant, et munia
2, cap. 3, n. 5). Ea civitas nefario Donalistarum procurabant civilia (Poss., in VitaAugusl., c. 1). Pa-
schismali tela elim adhseserat: sed anne circiter tre- ter ei Patricius fuit, munieeps Tagastensis admodum
cenlesimo quadragesimoncnp Csesarearumlegum ler- tenuis, virque a.nimo magis quam opibus pollens; ut
rcre ccmpulsa ad eommunipnem catholicam, tanlo ipse Augustinus summa animi demissione memorise
deinde aniraorura studio in eam coaluit, ut anno post prodit (Confess. libto 2, cap. 3, n. S) : qui eadem
sexagesimoillius incolaeiis erroribus nunquam impli- modestia.addtictus, publica in concione fassus estali-
citi fuisse viderentur (August., Epist. 93, n. 17). quando, vestem pretiosam forte episcopum decere,
' 2. In lucem editus est Augustinus idibus novembris, minime vero Auguslinum, hominem
paupcrem, de
anno Chrisli (quantum ex Prospero el Possidio inlelli- pauperibus natum parenlibus (Serm. 336, n. 13).
gimus (Prosp.,in Cltron.; Poss., in Vila August.,c. 30) Erat Palricio liberaliset propensus in omnes animus,
trecenlesimo quinquagesimoquarto : quippe qui vita at iracundus multum et ferox. A chrisliana fide alie-
cesserit quinlo kalendas septembris, anno salutis qua- nus diu cum fuisset, sub extrema vitse tempora con-
dringentesimo trigesimo, selatis suae septnagesiino versus, una cum fide caslos et christianos mores in-
sexto prope absoluto. Quod quidem pluribus co loco duit (Confess. libro 9, cap. 9, nn. 19, 22). Patricii
discutiendum erit, ubi de tempore conversionis ejus conjux nomine Monnica(sic enim ejus nomen ubique
acturi sumus. in anliquis codicibuspingebant librarii) Augustinum
3. Cum celebrari per orbem coepit,jam tum eidem spiritu non minus quam carne parturivit. Multosex
erat praenomen Aurelio : quod profecto ille, sive id Palricio peperit liberos : nam Auguslinus malri ad
infans acceperat ipsis ab incunabulis, sive post vitae Ostia Tiberina obeunti anno trecentesimo octogesimo
doetrinaequemerito sanclus Doctoradeptus erat, sem- octavo fratrem suum adfuissetestatur (Ibid., cap. 11,
per retinuit. Nam hoc ipsum praenomine Paulus Oro- n. 27). Is porro non alius videtur a Navigio, qui una
sius in suaellistoriae Ad AureliumAugustinmnjnseri- cum Augustinofralre suo nondura regenerato in villa
€7 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI.
Yerecundi degens, philosophicis ejus dissertalioni- qupd una cum lacte malris imbiberat, sic alte tenero
bus inlereral, laborans splene vilioso (De Beala Vita, ejuseordi inhaesit,ut nullatexinde quantumvis facun-
n». 7,14): quo haud dubie patre procreatae fuerant di et expeliti sernionislenociniaeum iotum rapefent,
illaeAugustiniex fratre neples, quseDeo pariter ser- quaenon ejus nnminis dulcedinfeCondirentur(Ibid.,
viebant( Poss.,in Vita August., c. 26), cum ejusdem, libro 3, cap. 4, n. 8 )'.
ul videlur, sancii Aniistitis gefrtiariasofofe, qtise vi- 2. Hac igiitir fide"a terierisimbtitus, riobile illius
dua relicta mullos annos in diem usque obilus sui docuriientiimpuerparvulus dedittum, cum stoihachi
Chrislo serviensancillarum Deicoenobioprsefuit(Au- pressucorreptus repentine tamque vehementi, ut prO-
gtisl., Epist. 211, n. &) Meminit quoque Augustinus pe animam acturtis videretur, Baptismumqtianto po-
Patrieii nepotis sui, HipponensisEcelesisesubdiaconi ttiit fideiet nientis afdore a piissima malre flagitavit:
(Sei-Hi.35'6,«. 3), cui et sorores erant complures, et quse fesiiiiabundadedit opfefam,ul ssicro quarii pri-
mater perliiientium ad feumdempossessionuintisu- riiuhafortle abluereiur. Verum cuiiiinierea Visrtiofbi
frucluaria. In suo apud Yerecundum secessu duos remisisset, provida in fuiurum mater Baptismumin
eliariie consobrinis suis secum habuit, Laslidianum aliud tempus differeiidumputavit; verita scilicet ne
et Ruslicum. Eadem consanguinitatisnecessitudine per impendenlisselatis lubricum novisse ilie delictis
devinclus erat Augustino Severinus ille, qucra epi- inquinaref,reatuque ob violatamsalularislavacri san-
stola officiiet charilalis plena, ad Ecclesiaecalholicae ctilalem majore multo obligaretur.Quanquaracam di-
unilalem, ex Donatisiarum factionetraducere cona- lalionem haud salis approbat Augusliiius: Quantome-
baiur (£»is(. S2). Liceritius denique filius Roma- lius, inquit, el cilo sanaret, elid agereturmecuiii,meo-
niani illiuscivis Tagastensisgenere atque opibusinsi- rum meaquediligentia,ut receplasalus aniinwinewtu-
gnis, se eadem, quam Augustinus, slirpe prognatum la essellutela tua, qui dedisseseam? (Confess. libro1,
Videlur innuere (Epht. 26, n. 3): At Paulinus uno cap. 11, wz.17, 18. )
eodemqueloco scribit, AlypiumLicenlii frairem esse 3. Practer inslilutionem, quam habebat optimam a
consortiosanguinis,Auguslinuravero ejusdeminscien- matre, etiam ab hominibus quibusdam piis, in quos
tiis magislruniet ingeniisalorem cxistere. Quamob- ipse puer incidil, didicit Deum, quantum de illo pro
rem Licentius adolescens, quo impensiuspracceptori aelatis captu senlire poterat, csse magnum aliquem,
adblandirelttri poetica licenlia loculus videri potest, qui possel, etiam non apparens sensibusnoslris, exau-
qua lionnuiiquamunius urbis civcs unosanguine pro- dire nos et subvenirenobis.Unde sub IisccDeum sic
gnati dicunlur.IIiecsunt quaede Augustiiiigenerecom- alloquitur : Puer cwpi rogare te auxilium el refugium
perimus. Quod ad ipsius matrem Monnicamattinet, meum; el in tuaminvocaiionemrumpebamnodoslingum
omni profeclodignam laude mulierem, longiordc illa mem; el rogabamle parvus, non parvo affectu, ne in
inslituendus est sermo, quam ut hoc loco possit scholavapularem: peccabamuslamen, minus scriben-
comprehendi. • do, aul legendo, aul cogilandode lillerh, quamexige-
balur anobis. Nonenim dcerat, Domine, memoria vcl.
CAPUT II.
ingenium, qum nos haberevoluhli pro illa mtatesaih;
1 Auguslinusinfans calechutnenis adscribilur. 2 In sed deleclabatludere: et vindkabalurin nos ab eis qui
pueriiiamorbocorreptusBapihmum flagitat.3 Deum lalia ulique agebanl. Sed majorum nugm negotia vo-
pueruiusinvocat, ne in schola vapulet.4 In scholas ccmlur; puerorumaulem lalia cum sint, puniunlur a
datus ut lilteras dhcat, lalinasamat. 5 Grmcasodit. majoribus. Peccabamfaciendo conlra prwpeplaparen-
GPuerilimipsiuserrala. lum et magisltofitmillotum. Poletam enimposleabene
1. Sanclissima alque optima femina cum primum uli lilletis, quas volebanlul dhcetemquocumqueanimo
infafllemcnixa est, nihil potius habuit, quam ul eum illi mei. Non enim meliota eligens,inobediensetam, sed
inter calechumenos signaculocrucis Christi obsignan- amote ludendi(Ibid.,cap. 9, nn. 14, 15; cap. 10, n.
dum, et mystico sale eondiendumcuraret (Confess. 16).
libro 1, cap. 11, n. 17) : qui ritus calechumenumini- 4. Uterque parens eum litterarum peritum esse ac
liandi inler solemnes Baptisrni caeremoniassemper ingenuis cxpolitum artibus, vehemenler cupiebat:
retenlus, summa etiamnum feligione servatur. Hinc pater quidem, quod Dei propemodumimmemor, ina-
cefte Augtisiinuschristianam reiigionem sibi pueru- nia sibi de filio pollicerelur; mater vero, quod do-
lo a parCntibusinsilam, et se christianum catholiCum clrinae atque optimarum artium studia plurimumipsi
anle fuisse profitetur, quam in Manichaeorumerrores ad Deum adipiscendum adjumenti crederel allalura
incidisset(DeVtilil. credehdi,n. 2).Audierat adhuc (lbid., lib. 2, cap. 3, ri. 8). Quapropler cumingenii
puef de vita oelerna nobis promissa per mysteriam sui specimencito praebuisset, ludhnagislro traditus
IncarnaiioiiisDoniini Dei nostri, qui superbiam no- est, primis imbuendus lillerarum elementis, quibus
strani humilitate sua sanaturus advenit (Confess.libro videlicellegere fetscribereac numerarediscitur (Ibid.,
1, cap. H; n. 17). Ilaque jam luni efedebat in Chfi- lib. 1, cap. 9, n. 14) : atque ubi per setalem licuit,
siuni, ut el ejus riiater; et oranisdotnus,'uno exeeplo Madauras vicinSmurbem, lilteraturse atque oratorise
palre; cujus' tamen iniqua consilia et hortamenla jus artis percipicndsegralia missusest (Ibid., lib. % cap.
maternaepietaiis evineere in ejus aniirioInniquairiva- 3, n. 5). Yerum delerrebant inde animum pueri, in-
luofunt. Porre sttavissimura Jesu! Christl homen, genio licet ac memoria pfajvalentis, insiiae primis
lilterarum rudimenlisdifficultales; sed ab illis prae- singulare aut a vulgatis pueroTuni moribus abhof;-
sertim, in quibus scribendi, legendi et uumerandi rens, qiiod nos remofetur.
pracceplatraduntur, ipse valde abhorrebat; quairivis CAPUTIII.
islaemulte plus uliliiatis affcrant, quam quaehone- 1 Madautisdomumremigrat, ibiquepei ahnuhiab stit-
slieres et uberiores litterseputantur (Ibid., lib. 1, cap. dih ferialur. 2 Ex otio in luxuriatnincidit. 3 Fnrli
-15, nn. 20,21.) Postea tamen ctirnex his difficullali- sese aslringil.
bus emersisset; aliquantopropensiore studio ad lali- 1. Haecfere sunt, quse de se ipso refert Augusti-
nas litteras animum appulit, seu quod jam inde a tenus ad antium usqtie decimtim quintum exeuritein,
neris unguiculisinter arridentis nutricis blandimenta hoc est, usque ad litterarias ferias, ut quidem vide-
iis utcumque imbulus esset, seu quod poetarum in lur, anni trecentesimi sexagesimi noni. Tunc Ma-
primis delectaretur figmentis, fabulisque,quibus no- dauris Tagastamreversus decimumsexlumsetatisan-
bilissimi quique Romanselinguseauctores libros suos num, qui reparafac salutis erat trecenlesinms septua-
sparserunt. Didonismortem non sine Iacrymis lecti- gesimus, in palerna domo transegit, inlermisso per
tabat, et hac sibi leCtioneinterdici tulisset molestis-. id tempus studiorum cursu, dum longinquiorispere-
sime. Qui autem eis rebus delectabatur, licet hoc ipso grinationis sumpluspararentur. Patricius enim gloriae
niiser, pb JIPCtamen benae spei puer appellabatur filii cupidus, alque animo magis quam diviliis pol-
(Ibid., cap. 16, n. 26). Quid enim, ait, miseriusmisero lens, eum academiaeCarlhaginensj^destiiiabat.Nemo
non miseranlese ipsum, et flenteDidonis morlem, qum lunc Patricittmnon impense latidabat, quod sumplus
fiebalamando JEneam; non flenleautemmortemsuam, filio necessariosad prosequendum dissila illa in urbe
qumfiebatnon amandole, Deus lumen cordis mei? Et studiorumcurriculum , supra quam doniesticoepate-
lamen inde illi acclamabatur in schoia prse multis rentur facultates, prolixe suppeditaret. Neque enim
cocetaneiset condiscipulis.Non te amabamet fornica- ullus e coinmunicipibus,eo lenge opulentioribris, ad
bar abs te, el fornkanti sonabalundique,Euge, Euge. liberorumstudia promovendatantumcurac atque ope-
Amkilia enim mundi hujus fornicatioesl abs le; et rse confcrebat. Veruni non perinde sollicitus erat, ut
Euge, Euge dicilur, ul pudeat, si non ila hoino sit filius pro aetalis progressu in Dei limore proficeret,
(Ibid., cap. 13, n. 21; cap. 17, n. 27). castilalemqiie coleret. Id uiiumspectabat, ul ille di-
5. Tametsi vero Gracci.texendarum fabularum pe- sertus evaderet, alque ad persuadendum concinnus,
ritissimi sinl, ab iis lamen linguaeipsius peregrinitate perfectus et politus (Confess.lib. 2, cap. 3, «. S).
longissimeabalienabalur, et Homerumquoque, lepi- Quid, qubd cum illum ex prudenliaeet mansueiudi-
dis licet deliriis animos oblectanlem, prorsus respue- nis praescripto moderala severitale coercerc tenere-
bat. Saevisterroribus ac pcenis urgebatur puer , ut tur, laxas in Iudis et oblectamentishabenas illi per-
grsecaslilteras condisceret : sed cum in ea re, quam mittcbat, et libertate licenliaque ultra modumindulta
quis invitus agit, panim proficial, Iiisce litteris levi- variis cum effrenatisquecupiditalibusobseqiieiilemsi-
ter imbulum se ftiissefatelur Auguslinus. Hujusquo- nebat in prseeepsabripi (Ibid., n. 8).
que linguae» uiopia, se suosve populares Africanosle- 2. Sub haec ille tempora, quibus ab omni schola
gendislibns de divinaTrinitate graece scriplis impa- feriatus otio diffluebat, fcedaelibidinis aculeos expe-
res fuisse non dissimulat(De Trinil., lib. 3, n, 1). Ea riri, et quemadmodum fere adolescenles otiosi
tamen quantulacttmquegraecisermonis notitia, quam omnes, t^Tannicamvoluplatis pati servitutem. Quae
sibi comparaverat, usque adeo feliciter usus est, ut quidenispinse subito excrescenles capul ejus exces-
nisi ipse pro innata modestia ejus se rtidem professus scrunt : nec erat medica manus quse illas evelleret.
esset, lilleris graecisapprime erudilus videri poluis- Imo paler filium forte in balneis conspicatus pube-
sel. Nam legit Epiphanii Gommentarium dc hseresi- scentem, quasi ex ejus conjugionepotes brevi spe-
bus, aut eerte breviarium ejus, nondum latinitale raret, id Monnicaegaudens indicavit. Non ita pridem
donalum. Deinde aliorum Palrura graccorum libros catechunienus erat Patricius : at uxor ejus pielale
pervolvit, e quibus testimonianon pauca deprompsit provectior, ad hacc trepidatione ac limcre sanclp
adversushafrelicos.Deniquecrebra graecarumvocum cpncussa exsilivit, verita scilicet ne rueret adole-
interpretatio, quaepassim in ejus opusculis occurril, sccns in flagitia. Hinc eum sevo-eatuniadmonuit cum
ac compluriumScripluroelocorum ex collatioriecodi- sollicitudineingenli, ul ab obscenis amoribus, maxime
cum graecorumcumlatinis restitutio, documentoesse autem ab alieni tori violatione abhorreret. At hosille
possunt, Auguslinumhaud ila mediocriter graecesci- monilus, certe a Deo ipsi pei; mulierem dalos, mu-
visse. liebfes reputabat, quibusobte mperare probrosumsibi
6. Vitam illa aetalesuam agnoscit justa reprehen- esse duceret. Tanta caecitaTeibat in praeceps,ut inler
sione non caruisse , quando nimirum in vanitates fe- cosefaneosflagitia sua palam jaclitantes, et de illis eo
rebatur et a Dee SUPibat foras; qui magis timebat procacius, quu magis prppndipsa erant gleriantes,
barbarismum facere,quam cavebal non facienlibus minoris eum dedecoris reurn esse puderet: et ubi
invidere : ac iiiliilomiitusin ejuscemodi studiis lau- deerat, quo profligatissimosquosque adaequaret, ne
dabatur ab iis, quibus placere , lunc erat illi honesle quo castior et innocenlior, *o abjectior et vilior ha-
vivere. NonprseferitsilentioYir sanclus cseterapue- beretur, illud idem quoquei se commisisse fingebat
riliaesuseerfala : verumnihil liabet in his admodum (Ibid., rin. 7, 8). Jlorum su(»um sordes, in quibus
S . J
l B **
71 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI.
interea jacuil, multis ipse verbis deplorat: quo qui- palsestra primas confeslimtenuit, unde non sme fastu
dem lempore, ul loquilur, saiiari inferis exarsit (Ibid., et elatione animi, gaudio triumphabat. Cscleristamen
moderatius se gerebal, et ab iusanaeorum
cap. 1, n. 1). Nec de nimia lantummodo licenlia sibi scholaslicis
concessa queritur ; sed etiam quod mater ex quo vi- abhorrebat licenlia, qui Eversorum riomen, infamise
rum supra meraorata referenlem audiisset, satis esse causa sibi merito imposilum, velut urbanitatis insigne
putaverit, ipsi colendaecastilatis monila tradidisse, petulanler ostenlabanl(Co«fcs. lib. 3, cap. 3, n. 6).
neque diligenliam adhibueril, quo peslilentiosa ac in Fceda et inlemperans illorum licenlia eo usque pro-
poslerum periculosior libido, si resecari ad vivum grediebalur, ut in aliorum praeceptorum scholas os
non poteral, injeclo legitimi conjugii freno coercere- ferreum proeaciter inferrent, et in eas ingressi, ordi-
lur. Yerum ea soltimmodocura fuil parentum ipsius, nem ad profectumdiscipuloruma magislrisinstitutum,
ulailem bene dicendi persuadendique addisceret; ac furiosa quadam fronte perturbarent. Multa id genus
meluscrat, ne filio conjugii vinculis lunc aslricto, injuriosa perpetrabant mira hebetudine et foedarabie
spes omnis de illo concepta vanesceret. In ipso adole- cseci, legibus certe vindicanda, nisi ea consuetudo
scenliae suae exordio, ut ipse scribil, petiit a Deo patrona comprobasset (Ibid. lib. 5, cap. 8, n. 14).
caslitatem, sed futili quodara et ambiguo volo. Di- Inier quos, ait Augustinus, vivebampudore impndenti,
xetam, ail, Da mihi caslitalem el conlinenliam, sed quia talisnon.eram: et cum eh eram, el amkiliis eorum
noli modo.Timebam enim ne me cilo exaudireset cito deleclabaraliquando, a quorum semper faclis ablwrre-
sanares a morbo concupiscenlim,quam malebamexpleri bam, hoc est ab eversionibusquibusprolerveinsectaban-
exstingui (Confess.lib.8, cap. 7, n. 17). lur ignolorum verecundiam, quam perlurbarent gratis
(/11(1)11
3. Per idem tempus quo domi feriabatur otiosus, illudendo,atque inde pascendo malevolas Imtitias suas
cum in consueludiiiem pravorum aliquot adolescen- (Ibid., lib. 3, cap. 3, n. 6). Intcr hos ergo imbecilla
tittm pariter oliosorum se dedisset, ab iis in furti so- tuncaetatediscebat;Iibroseloquentiae,in qua praecellere
cietatem adduclum se fuisse memorat, quod solo ju- cupiebal prava illa et inlelicisuccensusambitione, quae
slilisc fastidio ac velul exaggerataeiniquitatis cumulo solius glorisccausadesudanssolidiorasua gaudia in aura
admisisse confitetur; cuir. in hoc furto aliud nihil vcntosa vanitatis humanaecollocat (Ibid., cap. 4, n. 7).
Haecenim studia eum per se ducebanl ad forum, quod
quam furtum quscrcrel, ac vitii pelius turpitudine,
erat ille jam lum spectabat, ul ibi clarus eo majorem sibi
quam emelumente frui peroptaret. Arbor,inquit,
pirus in vicinia vittewnosirw, pomis onusta, nec forma gloriam compararet, quomelius nosset etiani oppressa
nec sapore illecebrosis. Ad hanc exculiendam alque veritate mendacie patrocinari. Tanla est, ait hanc in
asporlandam nequissimiadelescentuli perreximusnocie rem, cmcilas Iwminumde cmcilaleeliam glorianlium!
inlempesla, quousqueludum de peslilenliwmorein areis (Confes.lib. 3, cap. 3, n. 6.)
produxeramus; el abstuiimus inde onera ingenlia, non 2. Sed quid silentio prseterimus quaeprius in eodem
ad nostras epulas, sed vel projicienda porcis, eliamsi Confessiouumsuarum libro probrosa de se prodidit
aliquid inde comedimus,dttm tamenfieret a nobis, quod memoriae? Scilicet virum sanctum ad ea insuper quae
eo liberet, quo non licerel(Ibid., lib. 2 , cap. 4, n. 9). vix citra ruborem legi possint, in oculis omniumcon-
Coram Deo expendens, quis tandem itt furto lam ini- fitenda , singularis impulit animi demissio. VettiCar-
quo animi sui affeclus cxstitisset: Iiisus, ait, erat quasi tltaginem, inquit (quod sub exitum anni ire.cenlesimi
tilillalocorde, quod fallebamuseos qui hmca nobisfieri septuagesimi accidisse videlur), et circumstrepebalme
non putabanl; et vehemenlernolebant. Illud solus non undique sarlago flagiliosorumamorum. Nondum ama-
facerem, non facerem omnino solus: me solum facere bam, el amare amabam,el secrelioreindigenlia oderam
prorsus non liberet, nec facerem. 0 nimh inimicaami- me minus indigentem.Rui etiamin amorem quo cupic-
cilia, seducliomenth invesligubiih;ex ludo eljoco no- bam capi : non amorem, opinamur, allerius ab ea
cendi avidilas,et alienidamni appelitus; nulla iucrimei, quam unam sibi ad cubilis societatem adlegit: nam
nutla ulciscendilibidine; sed cum dkilur, Eamus, facia- continuo prosequilur : Deus meus, miserkordiamea,
mus; el pudelnonesseimpudenlem!(Ibid., cap.9,n.il.) quanto felle miMsuavitatemillam, et quam bonusad-
spersisli! quia el amalus sum el pervenioccullead vin-
CAPUT IV.
culum fruendi, et colligabar Iwlus wrumnosh nexibus,
1 Carthaginestudens Rheloricm, a perdilh scholaslico- ul cmderervirgis ferreis ardenlibuszeli, et suspkionum,
rum moribus abhorret. 2 Ibi impuro amorecapilur. etlttnorum,elirarum, alquerixarum (Ibid., cap. 1, n. 1).
3 Modumin eo quemdamlenet. 4 Adeodalumex con- Sic nempe super peccanlem circumvolabal fidelis a
cubinasuscipil.5Adeodalimirabileingenium,morsque longe misericordia Dei, el in omnibus faetisipsitis ma-
immalura. lis eum fiagollabat. Ausussum,ait, eliatnin celebritate
1. Comparato viatico, lilterarium studium peractu- solemnitatumluarum, inlra parielesecclesimlumconcu-
rus Carthaginem petiit: ubi non pecunia modo quam piscere et agerenegoliutn procurandi fructus morlis:
paler ad id paraverat, sustenlatus est; sed opibus unde meverberasli gruvibuspwnh; sed nihil ad culpatn
eliam Romaniani, civis Tagastensis primarii, qui eum meam(Ibid., cap. 3, n. 5). Theatrica spectacula,quibus
adolcscentulum pauperem ad peregrina sludia per- summopere deditus erat, et in quibus libidinum sua-
gentem, et domo, et sumptu, etquod plus est, animo rum exprimi cernebat imagines, illius mores magis ac
excepit (Conlra Acad., lib. 2, n. 3). In hac eloquentiaj magislabefactabant(1bid., cap. 2, n.2). Mtdtisposlannis
73 LIBER PRIMUS. 74
in puiblica concione, quam Carthagine habuit, fas- Monnicaresponsis aliorum omnium praetulit.Quscrenti
sus est se hac polissimum in urbe malam duxisse vi- postridie Augustino explanationem illius sentenliaj,
tam, fuisseque aliquando ex iis quos dicit Aposto- quam fortasse aliquanto sereniore et purgatiore spi-
lus stultos et incredulos, et ad omne opus bonum ritu puer dixisset: Is mihi videtur, respondit, immun-
'reprobos (Enarr. in Psal. 36, serm. 3, n. 19). dum spirilum non habere,qui casle vivit. Cum instaret
| 3. Atlameniis concupiscenliaesordibus inquinatus, pater, quem castum vocaret, eumne qui nihil pecca-
elegans atque urbanus adolescens videri volebal, in- ret, an qui ab illicilo tantum concubitu temperaret:
sila nimirum virtuli pulchriUidine lauta, ut qui eam Quouwdo, inquit, caslus poteslesse, qui ab illicito tan-
minime colunt, ejus speciem prae se ferre omniiim tutn conchbituabstinenssese, cmterispeccalisnon desi-
maxime ambianl. Fwdus alque inhoneslus,inquit, ele- nit inquinari? Ille est vere castus, qui Deutn attendit,
gansel urbanusesse gesliebamabundanli vanilate (Conf. et ad ipsum solum se tenel. QuodAugustino sic placuii,
lib. 3, cap. 1, n. i). Erat cerle ad omncm urbanitatem ut ipsissima pueri verba perscribenda censuerit (De
natura compositus, adeoque lum etiam cum eloquen- Reata vita, nn. 12, 18). Testatur pariler, ea quse in
tice sludebat Carthagine, lurpi licet amore captus, libro de Magistro inserunlur ex Adeodali persona,
lionestalis cullor nihilominus habebatur. Cujus extal illius sensa esse omnia, quamvis lumdecimum sextum
illustre lcstimonium Yincenlii apud eamdem civila- solummodp annum ageret. Addit plura se in hoc
tem Rogatislarum episcopi, in iis litleris quas ad Au- puero admiratione digniora experlum, sibique horrori
gustinum jam pariter episcopumdedit, ubi eum laudat fuisse illius ingenium ( Conf.lib. 9, cap. 6, n. 14). Sa-
in haecverba : Cumoplimenoverimle longeadhuca fide cramento regenerationis initiatus est una cum Au-
chrhliana sepositum,et sludiis olimdedilumlilterarum, gustino patre, qui filium sibi in gralia Christi coasvum
quieth et honestatis fuisse cullorem (Inler Augttsl., in societatem suscepfsea se vitsesanctioris assumpsit,
Ephl. 95, n. 51). Enim vero non ita pudorem exuerat quo eum chrislianse disciplinae prseceptis magis ac.
adolescens, ut vago eum ac promiscuo amore passim magis imbueret. Monnicaemorienti apud Ostia Tibe-
coiilaminari liberel; sed profectc in immoderala libi- rina adfuit Adeodatus : cumque illa supremum spiri-
dine quemdammedum tenuit, ee contenlus, quod tum lum efflavisset, repentino doloris impetu exclamavit
in Iiomine nondum christianam religionem professo inplanctum; sed astantium verbis slatira coercitus
haud indecorum videretur : uni siquidem concubinoe tacuit (Ibid., cap. 12, n. 29). Remigrante in Africam
adhaerens, lori fidem illi non imparem conjugali ser- patre trajecit quoque iilius : hic siquidem partes suas
vabat. Quam primo anno suse apud Carthaginem per- sustinet in Iibro de Magistro, quem in Africa edidit
egrinalionis assumptam, nennisi Mediolani passus Augustinus. Illum in adolescenlia coelojam maturuni,
esl a se divelli, cum ad uxorem ducendam animum lerris prsemature Deus abstulit. Hinc paler : Securior
adjecisset. Illa vero in Africamreversa perpetuae cen- eum,.inquit,recordor,nonlimensquidquampuerilim,nec
linentiaevoto seobstrinxit(Conf. lib.6, cap.iS, n. 25). adolescenliw, nec omnino homini ilti (Ibid., cap. 6,
Sua nihilominus infelicilale experiebatur Augustinus. n. 14); quod scilicet illum suscepli Baptismalis san-
quid sil discriminis inler sacrum conjugii fcedus, quod clitatem nunquam violasse, animo reputaret.
sobolis suscipiendaecausa initur, et Iibidinosiamoris
CAPUT V.
pactum, ubi proles etiam coulra parentum votum na-
scitur, quamvis jam nata vel ab invilis amorem extor- 1 Augusiinuspatre orbalus alitur Carthaginesumplibus
queat, malris, el opeRotnaniani.%LectoCiceronisHortensio,
4. Anno susein dicla urbe peregrinationis forte se- sapienlim sludio incenditur. 3 Scripluras sactas ob
cundo sustulit ex ea filium, cui nomen fuit Adeodato. demissiotemslilum faslidil. &Atislolelh categoriaset
Nam ipsum anno trecentesimo sepluagesimo secundo omnes attes liberalessuopte ingenio percipit. J
naluin esse, decimum octavum selatis annum agente 1. Jam inde ab anno aetalis suse decimo septimo ,'
Augustino,vel ex eo constat, quod anno trecentesimo qui quidem numerabatur a reparata salute trecentesi-
octogesimoseplimo quo ipsis Paschalibus feriis fuit nius septuagesimus primus, Auguslinus patre orbatus
sacris christianis initiatus, annorum erat ferme quin- erat: magnum adolescenti damnum, quo in apertam
decim (Ibid., lib. 9, cap. 6, n. 14). sludiorum, atqueadeo forlimaruinjacturamadduclus
5. Augustinusnihil in eum conlulisse se, praeter deli- esse videbalur. Attamen (quse erat Moniiicaeanimi
ctum agnoscit.Yerumpraeclariseumdouiscumulaverat magnitudo) maler in filii profectus sollicite inlenta ,
Deus, et adeo praecociditaverat ingenio, ut decimum illum quibus poluit modis Carlhagine alere perseve-
quartum autdecimura quintum annum agens, permuitis ravit : indeque ille maternis mercedibus emplam filii
gravibus et doclis viris jam lum antecellerel. Jam inde esse eloquentiam dicit (Conf. lib. 5, c. 7, n. 7). Sup-
ab anno treeentesimo oclogesimo sexlo oplimaespei peditavit tunc quoque sumptuumpartem Romanianus,
puer patri videbalur. Eumad erudita illa colloquia,quse qui luctuosam eximii adolescentis orbitalem benevp-
cum amicis habere consueverat, jam tum admittebat. lentia, consiliis, facullalibus sustentare solarique non
Cumquealiquando qusereretur , quisnam Deum in se destilil. Tu patre orbatum,ait Augustinus, amicitiacon-
possideret, et suam quisque super ea re sententiam solatus es, hortalione animasti,ope adjuvisli ( Contra]
protulisset; pronunliavitAdeodalus eum esse, qui spi- Academkos,lib. 2, n. 3).
ritum immundum non haberet. Quod pronuntiatum 2, Annum aotalis undevigesimum attigerat, anno
SANCT.AUGTJST.I. [Trois.J
7S i'' : - VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. U
Chrisli trecentesimo septuagesimo tertio, cum juxta CAPDT VI.
receptum discendi ordinem in Ciceronis librum per- 1 In Manichworumhmresimdelabitur. 2 Compluresex
venit, qui Hortensii nomine inscriptus, hortationem familiaribus suhineampellicil. 3 In audilorumgradu
ad sapienliam continebat (Conf. lib.Z, cap. 4, n. 7 ; sese apud Manichwosconlinet. 4 Novem annos tolos
lib. 6, cap. 11, n. 18; Soliloq. lib. 1, 17). n. Etsi illos audil. 5 Filii sui casum deflet Monnica, el de
Vero in eo libro summa eloquenlia cum adniira- salute bene sperare divinilus jubetur.
ejus
liili emditione conjuncta esset; noneo tamenlegeba-
tur ab Augustino, ut verborum lenocinia aucuparelur, 1. Auguslinumjam sapientisevehemenler cupidum'
1sed abjecta sermonis cura in res solummodo alque utque eam adipiscerelur, quo se verteret nescientem,
sentenlias animum intendebat. Ejus ergo libri leclione intercepcrunt Manichoci,genus hominum superbede-
tanlo sapientise desiderio flagrare ccepit, ut prae illa lirans, carnale ac loquax, csetera vero speciem pieta-
cupidine spes onines niorlales abjiceret, fastidiretque: tis prse se ferens (Conf. lib. 3, c. 6, H. 10). Portento-
, surgere jara coeperat ul redirel ad Deum. Quomodo, sas horum hsereticorum seu magis ineredibiles deli-
. ait, ardebam, Deus meus, quomodoardebamrevolate a raliones, quae salis ex sancli doctcris adversus eos
tetrenis ad le ? Hoe uno illius flamine defervescebat, lucubralionibus compertae sunt, referre hic nihil in-
quod Chrisli nomenin illa Ciceronis exhertatipne nen terest: sed quod ad susceptum negolium attinet,
exstaret. Quoniamhoc nomen, inquit, secundummhe- quibus illi artibus adoleseentem excellenti ingenio
ricotdiam tuam, Domine, hoc nomen Salvaloris inei praeditum pellexerint, implicuerintque sua hseresi ae
Filii tui in ipso adltuc lacle malris, leiietum cot meum societale, juvabit ipsomet narrante cognoscere. In
prwbiberat,el alte relinebal; et qnidquidsinehocnomine primis vero lenocinabanturanimis multa pollicilatione
fuisset, quamvis litleralum el expoHlumel veridicum, docendaeveritatis, catliolicam Ecclesiam eo maxime
non me lotumrapiebat (Conf. lib. 3, c. 4, n. 8). nomine criminantes, quod fitlem imperaret, non do-
3. Quamebrem instituit animuin adjicere ad Scri- ceret. Ea vel sola spe delusum se lestatur Augusti-
pturas sacras, ul quales ipsse essent, exploraret. Sed nus, eo qued yeri inveniendi cupidus essel, et qucd
lric illum offendit impervia illa magnis et altis spiriti- insito animi lufnore ceu aniles fabulas computaret
bus simplicitas, indigna, se judice, quse Tulliansedi- qusecumqueralione non constilissent. Quid enimnte
gnilati compararetur. Nequevero is lumeral, qui ad aliud, inquil, co,gebalannosfere novem,spretareligione
eam animi modesliam, qua palet ad illas aditus, de- qum mihi puerulo a parenlibusinsila erat, hominesillos
mitti posset. Dedignabalur csse parvulus, el lurgidus sequi ac diligenler audire; nisi quod nos superslilione
fastu sibi ipse grandis videbatur (Ibid., c. 5, n. 9). lerreri, et fidem nobisanle ralionem imperari dkerent,
4. Quanto majore ingenii solertia el sagacitalescien- se autem nullum premere ad fidem, nisi prius discussa.
lias omnes percipiebat citra ulhtm magislri operam, et enodalaverilate? Quis non his pollkilalionibusillice-
tanto prpniore in arrogantiam impetu ferebatur. An- retut, prmsertimadolescenlisanitntiscupidus veri, etiam
nos ferme viginti natus in Aristotelis calegerias inei- nonnullorumin schoia doctorumIwminum disputatio-
dit, quas a rhetere Carthaginensi magistro suo, aliis- nibus superbuset garrulus : qualem tne lunc itli invene-
que qui docti habebantur, tanla verborum pompa runt, spernenlem scilicetcfttasianiles fabulas, el ab eis
commendari audierat, ut eas tanquam quid magnum promissum, apertum et sincerum verum lenere atque
et divinum legere peroptaret : sed has lanien cum haurire cupieniem(De Vlililate credendi, n. 2)? Haud
solus legisset, adeo plene intellexit, ut poslquam cum levior erat ad haeresimiilecebra species pieiatis ae
illis qtti easdem a peritissimis niagistris, cum voce , decus insigne continciitiae,quod falso proc se fere-
lum figuris in pulvere depictis expositas vix didice- bant Manichaci,in quorum ore laquei diaboli, et vhcum
rant, sermonem conlulissel, aliud nihil ab eis quam confeclum commixtionesyliabarum nominislui et Do-
quod ipse suopte ingenio cognovisset, acceperit. Ex miniJesu Chrisli, elParacleticonsolalorhnoslriSpirilus
liac tamen lectione non leve dispendium passus erat, sancli. Hmc nomina non recedebanlde ore eorum, sed
ob falsam Dei speciem quam animo imbibit. Proce- lenussonoet slrepilu linguw; et cmlerumcor inane veri.
dente tempore legit pariler omnes artium liberalium Et dicebant, Verilas, el verilas : el mullumeam dice-
libros, quotquol in illius nianus venerunt; et quid- bant ipsi Atigustino, et nusquam erat in eis (Confes.
quid de facultate dicendi et disserendi, quidquid de lib. 3, c. 6, n. 10). Nempe hsecfere insila est nostris
geomelricis rebus, quidquid de musicis et de numeris animis opinio, virtutem verilatemque magna inter so
legere potuit, per seipsum, facili negotio, nullo he- necessiltidine devinciri, neque hanc inde r.besse, ubi
- minum tradente iutellexit. Quapropjer non sentiebat castimoniacvirtus eluceat. Hinc Auguslinus scribit
illas artes vel ab studiosis quibusque ac ingeniosis duas maxime esse illecebras Manichseorum,quibus
difficillimepercipi, nisi cum easdem illis conabatur decipiuntur incauli, ut eos velinl habere doctores :
exponere ; atque erat ille excellentissimus in eis, qui altera, cum vitse caslae ac memorahilis continentise
ipsuni exponentem non tardius sequeretur. Scis lu ; imaginem praeferunt; allera, cum Scripturas, repre-
inquit, DomineDeus nteus,quia et celeritqsinlelligendi, hendunt, vel quas male intelligunt, vel quas male in-
et dispkiendi acumen, donum tnum est : sed non inde lelligi volunt (De Moribus Eccl. calh. lib. 1, n. 2).
sacrificabamtibi. Ilctquemihi non adusum, sedad per- Commovcbantsane ejus animumeliam quaeadversum
niciem magis valebat (Ibid., lib. 4, cap. 16, n. 28-30). Christi Domini genealogiaroa Matlhaaoet Luca de.
*7 LIBER PRIMUS.
scriptam ab haereliciseffutiebantur, e quibus cum se lalebant flagitia quoriim insimulabantur Manichaei:
expedirenonpossetrudisadhucet Litlerarum sacrarum haecenim ad Electos spectabant. Eorum splummodo
imperitus, in eorum sententiam facile concidebat: interfueral orationi, in qua ninil turpe animadverte-
qtia de re exstat hsec illius ad plebem sermonem ha- rat, nisi quod semper ad solemse converterent. Illos
benlis sincera confessio: Loqupr vobis, aliquando de- quoque Eucharistiam recipere audierat; quid autem
ceplus, cum prinw puer ad divinas Scripturas ante vel- acciperent, etquando acciperent, ignorabat: quamvis
lemafferreacumendhculiendi,quampietalemqumrendi: omnia sectae hujus flagitia quidam ex adversariis' in
egoipse contra me perversh moribusclaudebamjanuam eum contulerint, Catechumenossive.AuditpresMani-;
Dominimei: cumpulsare deberem,ut aperirelur; adde- cliaeorum, baptisma eorum recepisse falsq,-,arbitrati.
bam, ut clauderetur. Superbusenim audebamqumtete, Singularem solemnitatis Paschalis cujtum hauserat ab
quod nisi humilh non poleslinvenire.Hmcenimme per- Ecelesia calholica Auguslhius,, qupm,,diem festum
lurbaverunt,qummodovobissecurusin nontineDomini Manichaeinulla propemoduni;celebritate,nulIisvigiliis,
et propono( De concordia Malthaeiet Lucaein lexenda nullo prolixipre jejunie , nullo,denique fesliviore ap-
Chrisligenealogia), et expono(Serm. 51, n. 6). Scri- paralu colebant (CpnlraEpht. Manichmi,n. 9). Cujus
pturas quoque veteris Teslamenti, et eas poiissimum rei causara saepiusab eis sciscilabatur : sed cum illi
solebant Manichocivituperare, ac ea vituperatione subidcm tempusManichaeisuimorteniinsignipompacer
infirmos et parvulos, non invenienies quomodo illis lebi'arent,'reIigionemet venerationeni,qua sacrum Pa-
responderent, irridere alquedecipere (DeGen. contra scha prosequiconsueverat, in hanc ipse transfundebal.
Manichmos, lib. 1, n. 2). Praelerea difficultas, quam 4. Cum in Manichaeisparum praesidiiet firniitatis
in niali, prseserlim quod agimus, origine detegenda reperirel, spem et negotia mtindi non dimisit; cujus
patiebalur, eum in hanc hseresim induxit ( Conf.I. 3, amore leneri non deslitit, quamdiu eos secsalus est
cap. 7, n. 12): nara mens ejus hac inquisitione defati- (De Vtilitale credendi,n. 2 ). Passim leslatur se tptos
gata, cuin nulla ipsi ad eam lux affulgeret, facile ad- npvera amios ManichaeGrumsectae fuisse addictum.
ducta est, ut malo verum oeternumqueprincipium , Yidebimus eum infra Mediclani tanlummpdpab illis
Deo lanquam solitts boni principio conlrarium cum discessisseanno irecentesimo octogesimoquinto. Ila
insanis illis deceptoribus affingeret. Scienliaequippe dicendum esset, eum in hanc haeresimincidisseanno
praesidiodeslitutus, captiosis illorumargunienlis, cum trecenlesimo septuagesimo sexto. Ipse Augustinus
ab eo quaererent,unde malum, non poteral obsistere. novem his annis, quibus Manichaeosaudiit, se Fausti
2. Post ubi Manichseisnomen dederat Augustinus, advenlum exspeclasse testalur (Conf. lib. 5, cap. 6,
nihil illi antiquius fuit, quam ut susceptsea se hoere- n. 10): Faustus iste jam advenerat, Augustinoannum
seos placitisatque instilutis animum affatimimbueret. aelalis undeirigesimuniagenle(/f>id.,cap. 3, n. 3),qui
lllosigilur seduloaudiit, eorum figmentaomniacuriose Christi erat trecentesimus octogesimus tertius. Hos
indagavit, iis fidem temere praebuit; quin etiam in- itaque novein annos numerare debemus ab anno aeta-
stanter ea, quibuspotuit, persuasit, et adversus alios tis illius vigesimo, Chrisli trecentesimo septuagesimo
perlinaciter animoseque defendit. Nec defuit consilio quarto; et de iisdem annis intelligere quod ipse scri-
et conalui temerario successus secundus, usque adeo bit, sc per novem annos, nimirum ab undevigesimq
ut fidemcatholicammiserrima ac furiosissima loqua- aetatis suoeaimo ad duodetrigesimumusque (comple-
cilate vastasse se. Itigens agnoscat (De Donoperseve- tum) fuisse seductum et alios seduxisse (Ibid., lib. 4,
rantim, n. 53). Compluresiraperilos futilibus quaestio- cap. 1, n. 1). Ita videre licet, eum, cum primum Cice-
num argutiis exagitavit (Conf. lib. 3, cap. 12, n. 21), ronis Hortensium legil anuo aetatis decimo nono aut
et amicorum plurimos decepit: praecipuuminter eos vigesimo, in Manichaeorumhaeresimfuisseprolapsum.
Alypiura, de quo infra sscpius, et RomanianumMac- Neque vero statim ab anno vigesimo octavoaul vige-
cenatem suum, iisdemerroribus involvit. Honoratum simo nono se ab illis omnino disjunxit, sed eos pluri-
quoque, hominemnondum quidem christianum, sed mum faslidiit; neque sic seclalus est, nisi dum quid-
veri inveniendi studio flagrantem , Manichaeis,quos piam melius ipsi occurrerel (Ibid., libro 5, cap.l,
vehementer exsecrabalur, conciliavit tandem el ad- nn. 12, 13).
junxit (De Vtililalecredendi,n. 2). 5. Monnicam Auguslini lapsus in haeresim adeo
3. Ceterumex consuetudine et familiaritate, quam nefariam gravissimo dolore perculit. Aberrantem a
cum hsereticis illis contraxerat Augustinus, eos in fidefiliummater non mitius deflebat, quam si supremo
aliorum opinionibusdestruendis magisdiserlos, quam funere exlulissel: imo tanto acerbius, quanto intel-
in suis astruendisfirraosessecognovit(ifii'd.).ldipsum ligeret vitae mortali praestare immortalem, cujus ille
obslitit, quominus eis penitus adhacreret : adeouteos spem iethali hsereseos vulnere in se peremisse vide-
caute ac timide sequerelur, seque in numero Audi- balur : Cumprome fleretad le mater mea, inquit, fidelis
torum continerel, qui gradus apud illos infimus erat, tua, ampliusquam flent matres corporea funera (Ibid.,
idemque propequiCatechumenorum in Ecclesia(Con- lib. 3, cap. 11, n. 19). Illius conversionem plurimis
IraLill. PetiL, iib. 3, n. 20). Neque enimManichaeo- a Deo lacrymis postulavit. Precabatur, quotquot ido-
rum presbyter fuit, ut illi postea non nemo expro- neos inveniebat, ut cura filio sermonem conferrent ad
bravit (Ibid.); nec Electtis, hoc est, eorum mysleriis errores illius refellendos, utque eum veritatis doctrina
initiatus (Gontra Fortunatum, n. 3). Quapropter eum imbuentesa falsitate revecarent. Sed nimium adhus
VITA S. AUGUSTINIEPISCOPl. 80
19
indocilemillumfaciebat arrogantia, quahaeresishujus sidius,in Vita Augusl.,c. 1). At cum ipsemetAugusli-
novilas eum inflabat. Hinc sanctus quidam episcopus nus se iii illis annis rhetoricam professum esse me-
ab ea rogalus ut cum filio colloquerelur, reeusavit, morat (Confes.lib. 4, cap. 2, n. 2), si hoc dicfum ex
eumque perleetis Manichaeorumlibris suos landem serie narrationis inlerpreteris, videbituream Tagastae
errores deprehensurumaffirmavit.Cumqueilla magis docuisse.Non desunl tamen gravissimarumrationum
ac magis instaret, Vade, inquit, a me; ila vivas : fieri momenta, quaeid de Carthagineintelligendumpersua-
enimnon potest, ut filius istarum lacrymarumpereai. deanl, ut inferius ostendemus. Tempus cerie, quo
Quodiilaresponsumdiviniinslar oraculiaccepitf/foU, grammaticamdocebat, nonpbscure indical, dumscri-
cap. 12, n. 21). Eam adhuc super (ilii salule Deus bit se, instar adolescentisprodigi, exclusum fuissea
cum aliis pluribus modis, lum maximesoinnioconso- siiiquis porcorum, quos de siliquis pascebat(Ibid.
latus esl. Cum enim essel moeroreconfecta,juvenem lib. 3, cap. 6, )(. 11). Ubimoxde grammaticcrumet
splendidum,hilarem, et renidenlivultu ad se venien- poetarum fabulis lequitur; quas eliara Hierenymus
lem vidit, qui cum ab ea mcestiliaecausas quaesiisset, perccrum scu doemcnumcibum nuncupat (Episl. ad
jussit illam securo esseanimo, simulque monuit, vi- Dam. de Filio prodigo).Epdempertinet, nisi nes fal-
deret et attenderet, secum filium eodem loci con- limur, qued ipse Atigustinusdicit: Seducebamuret
sislere. Quodcumilla filic narrasset, et ipse somnium seducebanius, falsi alquefallenlesin varih cupidilatibus;
ad se trahere conaretur, diceretque hoc viso signili- et paiamper doctrinas,quas liberalesvocant,occulteau-
cari malrem in suam aliquando tractum iri senlen- teinfaisonominereligionis. Hic superbi,ibi superstiliosi,
tiam; illa conlinuo cilra haesitalionem, Non, inquit; ubiquevani. Hac popularis gloriwseclanlesinanitalem,
non enim mihidiclutnesl, Vbi ille, ibi et tu; sed, Vbi usquead lliealrkos plausus, el conlenliosacarmina, et
tu, ibi el ilie(Ibid., cap. 11, n. 20). Hoc exlemporali agonemcoronarumfenearum,el speclaculorumnugas,
inatris responso, quae speciosaipsius inlerprelationc et inleinpcranliamlibidinum': illac aulem purgari nos
lurbata non fuerat, vehemenlius quam ejusdemviso ub islis sordibus expetenlescum eh qui appellarentur
pcrmotus est. Contigitislud novempropemodumanle Elecliel Sancii, affcrremusescas,de quibusnobhin of-
annis, quam Augustinusex limo profundi ac tenebris ftcinaaqualkuti sui fabricurenlangeloset deos, perquos
falsitalis in quibus jacebat, emergeret. Saepetenlavit liberaremur; et sectabarisla alquefaciebamcum amicis
exsurgere, sed altius semper immergebatur. Haud meis, per me ac mecumdecepih( Confes.lib. 4, cap. 1,
scimus an hi novem anni, ut alii supra, advenlu n. 1). DumTagaslse dcceret, audiloremhabuit Aly-
Fausli lerminentur, anle cujus accessum, illiusad pium, praeclarscindolis et optimscspei adolescentem,
eniergendumconatus non legimus : an vere eo lem- ex primalihus Tagastac niunicipalibus oriundum :
pore , quo a Manichaeisdiscessit anno trecenlesimo quem ul ipse cxiinia charitate compleclebalur, ob ea
octogesimoquinto ; an denique illo , quo peifecle ad virtulumspecimina,qua;jam tum iii eo elucebant; sic
Deumconversusest, anno videlicetIreceniesimoocto- ab illo vicissimmullumdilectumse dicil, eo quod illi
gesimosexlo. bonuseldoctus videretur. ;
2. Mortuoper id lempusamieo, cujus nomenreli-
CAPUT VH.
cet, longe charissimc, Tagasta migrare Carthaginem
1 Tagaslwgrantmaticamdocel,ubi audiloremhabelAly- dolere opprimcntecompulsusesl. Itt illis,
mortuincidit in maximum el inquit, an-
pium. 2 Amici luclutn, nis, quoprimutnlemporein municipioquo natus sum,
Tagasla dolorepremenle excedil.5 RegressiisCatilta- docere cwperam,comparaveratnamkum, socielateslu-
ginem,ibirhelorkam profilelur. diorumnimh charutn,comvumtnihiel conflorenlem flore
l.Tum Auguslinus Tagastani forte redierat, cum adolesceniiw.Mecumpuer creveral,el pariler in sclw-
somnium supra memoratum niater liabuit : quam lain ierumus, pariterque luseramus. Sed nondv.merat
scribit hocviso adeo fuisse recrealam, ul ipsum sub sic ctmicus,quanquamne lunc quidem, skuli est vera
eodem leclo degere, et eidemmensseacciimberesive- amkilia; quiunonesl vera, nisi cum eam tu agglulinas
rit; quod quidem Monnicanolle aliquantoante coepe- inler inliwrentestibi cliarilale diffusain cordibusnoslris
rat, tatiluinillamhseresimexhcrresccbat(Confes.lib.5, per Spirilum sanclum, qui dalus est nobis. Sed tamen
cap. 11, n. 9). Ad illa ilaque tempcra revocandumvi- dulcis erat nimis, coacta fervoreparilium studiorum.
detur, quod ipse referl, se in palriam reversum, a Namela fide vcra, quam non germaiiiluset penilusado*
Ronianiaito susceptumfuisse hospitio, el usque adeo lescenstenebat,deflexeratncgo eutnin superstiliosasfa-
ejus ainicitia et familiari consuetudine honeslatum, bellaset perniciosas,proptcr quas plangebatmemater.
ut illius honoris et dignitalis cadem iu urbe Taga- Mecumjam errabalin anitno homo ille, el non polerat
stensi sociusac parlicepsesse videretur(ConlraAcade- aniinameasineillo. Et eccelu hnminensdorsofugiiivo-
micos, lib. 2, n. 5). Suorum hattd dubie sludiorum ruin luorum, Deusullionumel fonsmhericordiarutn,si-
melani attigeral, dumCarthaginediscessit,speclabant- mul, qui convetihnos ad temiris modis; ecceabstulisli
que sludia illa forum liligiosum.Eum tamen aut cau- hominemde hac vila, cumvix explevhsetannumin atni-
sas egisse, aut artem suain in alia re, quam in disci- citia mea, suavimihisuper omnessuavilatesillius vilm
pulis erudiendis, collocasse non legimus. Coepit mem.Quislaudesluas enumeratunus inse uno quasex-
itaque docerein palria (Confes.Hb.4, cap. 4, n. 7) : petiusesl? Quid lunc fecisli,Deus meus, et quaminve-
scribit Possidiuseum ibi docuissegrammalicam(Pos- sligabilisabyssusjudiciorumtuorum?Qumenimlabora
31
01 LIBER PRIMUS.
ret illefebribus,jacuitdiusinesensuin sudotelelhali. Et bonos habere discipulos,ut vulgo appellantur boni :
cumdesperaretur,baptizatuseslnesciens,menoncurante, cumconsuelamscholasticorumCarl.hagineiisinmlicen-
el prmsuntenleid retinerepoliusanimamejus, quoda me liam ferre non posset(Ibid., lib. 5, cap. 8, n. 14 ). lllos
acceperat, non quod in nescientiscorporefiebat. Longe artis rhetoricse dolos sine dolo docebat, non quibus
auletnalitererat;namrecreatusest,etsalvusfaclus.Stalim- innocentemin capitisdiscrimenadducerent, sedquibus
que ut primumcumeo loquipotui(poluiaulemmoxulille aliquando nocentem e judiciorum laqueis cximerent
potuit,quandonondiscedebam,et nimhpendebainusexin- (Ibid., lib. i, cap. 2, n. 2). Sic dum in lubrico vacil-
vicem),tentaviapud iilumirridere, lanquametilloirrisuro laret Auguslinus, ipsius fides, quam in illo magisterio
mecuinBaplismum,quemacceperatmenleatquesensuab- exhibebat, velut in densissimo furaoscintillabai. Na-
sentissimus,sed tctmenjam seaccepissedidkerat. At ille clus porro est Carthagine nobiles auditores Roma-
ila me exhorruit ul iniinkum, admonuitquemirabiliel niani Maecenatissui filiosin primis, Licentium videli-
repenlinalibertate, ut si amicusessevellem,laliasibi dicet, atque ejus fratrem natu, uti videtur, minorem ;
ceredesinerem. Ego autein stupefactusatque turbatus, siquidemis puer nuncupaturab Augustinocum Licen-
disluliomnesmotttsmeos,ut convaiescerel prius,esselque tio, ulpote paulo aetateprovectiore, dispuiante(Contra
idoneusviribusvaleludinh, cum quoagere possemquod Academ.,lib. %nn.16,19). Eulogiusquoque insignis
veltem.Sed ille abreptusdementiwmem,ut apud te ser- rhelorCarlhaginensisadhancaddiscendamarlem,quam
varelurconsolaiionimem,post paucos dies ine absenle in illa eivitate circa annum trecenlesimum octogcsi-
repelilur febribus,el defungilur.Quodolorecontenebra- mum sextmn profitebatur, Auguslino magistro usum
tum eslcor meum, el quidquidaspiciebam, mors erat. fuisse reperimus (De Cura pro motiuhgerendd,n. 15).
Et erat mihi patria supplkium, et paterna domusmira DeniqueAlypius,qui eidemdocenli Tagastae operam
infelkitas; et quidquid cum illo communicaveram, dederat, Carlhagine quoqueillumaudire perseveravit:
sine illo in crucialum immanem verteral. Solus fle- tametsi enim vereeundia patris sui, cui cum Augusti-
tus erat dulcis inihi et successeratamicomeoin delkiis no forle erat qusedamsimultas, aliquantum ejus exci-
animimei ( Confes. lib. 4, n. 7-9 ). Pluribus adhuc piendis praelectionibttsabstinuerit; nihilo secius in
acerbissimumdolorem, quo tum perculsus'est, prose- ejus auditorium veniebat, et eo lantisper auditodisce-
quitur. IUumdivinituscurari posse noii erat nescius ; debat(Con/es./i&.6,cnp.7, nn. 11, 12).Contigit autem
sed neque volunlas, neque facultas opis implorandac aliqttando, ul Atigtistinusinexponendalectionesimili-
aderat, quia Deus animo ipsius, cum de eo cogitabat, tudincm a ludis circensibus ductam adbiberet, arre-
ncn erat aliquid splidum el firmum, sed vanuin phan- ptaque occasione, non consulto, huic amenfiaededitos
lasma(Ibid., lib.i; cap.l, n. 12).Nimittstandemmoeror mordaci scomm.tte subsannaret: Alypius ea peste in-
eum mtttare solum, et Carlhagineni rcdire compulit. . fectus id in se rapuit, ct sibi uni, quod Auguslinus de
Fugi de palria, inquit. Minusenitneumqumrebanloculi industria noit dixerat, dictum credidit. Id lamen ho-
mei, ubi viderenon solebant,atque a Tagastensioppido neslus adolcscens non ad ei succensendum, sed ad
veni Caiihaginem(Ibid.) : ubi tempus et amicortim enm ardentius diligendiimaccepit, et a circodein-
consueludo dolorem ipsius sensim miligarunt(/6i(/., ceps abslinuil; acdemum a patre reluctante impelra-
cap. 8, n. 15). vit, ut Anguslitiomagistro uti sibi liceret: hoc solo
3. Nec vero solus de amici morle dolor eum Tagn- infelix, quod cjus, quam ostenlabant Manichaei,con-
sta coegit excedere : scribit enim alibi, se illuslrioris tinenlioc specie delusus, eonini se superstilione per
professionisgratia Carthaginemremeasse (ConfraAca- id tempus involvil.
demicos,lib. 2, n. 5); sive quod oratoriocarlisibi do- CAPUTVIII.
cendae studio incitalus sil, cum antea grammaticam
Tagaslactraderet; sive quod ejusdem artis professio 1 Augttslinusquam longeabhorrcta magia. 2 De Albi-
. cerio arioio slupendumquidpiammemorat. 3 Aslrolo-
Carlhagineurbe primaria, quam Tagastoeobscuromu-
nicipio, foret honoralior. Inili a se consilii, concepltr.- gim judiciariwplus nhnin tribuens, ab ea per Vindi-
que spei unum ac solum Romanianum consciumet cianumel Nebricliumavocarinon potesl. 4 Firminus
participem fecit; qui quidem Romanianus amore pa- eum hoc errore nesciensexsolvit.5 Libri 4e Pulchro
et Apto ad liicrium scripti. !
triae ductus in qua lunc docebat Augustinus, illum
primo ab hac senlentia dimoverecoiialus est; sed ubi 1. Priscis Iilleratortim moribus acceptum erat,'mt
evincere adolescentis cupiditatem ad ea quaevideban- proposito publice proemio, coram atque iii theatro,
tur meliora tendenlis, nequivil, ex dehortatore in ad- carmine decertarent, adinventa exercilatioiie ad libe-
jutprem mira benovolenlioemoderaiiene conversus, rales arles fovendas, alenda studia, ac prasclaraquae-
cbmmeatumilli necessarium suppedilavit; et qui ibi- quc iugenia honesla semulationeacuenda stimulan-
dem cunabula etquasi nidum studiurum ejus foverat, daqtte. Hicliidus solemniscum esset Carlliag,ine,An-
jam volareaudentis suslenlavit rudimenta (Ibid.). Ve- giisiiuus seu ralione ejus qtiod capessiverat muneris,
nit itaque Carthaginem rhetoricam illic professurtts scu ostenlandi ingeniiaut venlilandoeartis causa, lu-
( Possidius, in Vita August.,c. 1 ); et artcm animo- dicrtnn illtid certamen inire conslituit. Hoc secumii
rum victricemvictus ipsc commodiet honoris cupidi- iiicdilanliqttidamaruspex mandal, quid sibi dare meft
tatevendebat (Confes.lib. i,cap. 2, n. 2).Haud ita ta- cedis vellet, ut se procurante vinceret. Verum Augu-
men quaesluet lucro ducebalur, quin prse hoc mallet stinus foedailla sacramenta detestatus et abominatuss,
respondit, nunquam se, hcet corona illa foret aurea infamis; et si quandoque veritaii eongrueitlefrespon"
et immortalis, vel muscam victorisesuse gratia necari debat, saepetamen allucinabalur (CoriltaAcadeiriicos,
permissurum(Conf.lib. 4, cap. % n. 3). Qttodideo dixit, lib.i,nn. 17,18).
' quia in exsecrandis illis sacrificiis ariolus animalia 1 3. Nen pefinde ab aslrelpgia, quam judiciariam
necaturus eral, ut hisce impiis honoribus dsemones vccant, atque a magia abhorrebat Auguslinus; quod
Auguslino suffragaturos invilaret. Altamen hac eon- illa nullas ad divinandum adhiberet preces, nullas
tempta superstitione, ingenii viribus coronam agoni- immelaret hostias, omni cum dsemone commercio,
slicam reportavit, quam a Vindiciano medieo, lum omnique demum superstitioso ritu carere sibi videre-
proconsule, capiti suo non sano impositam fuisse tur. Ea propter planos illos, quos olim mathemalicos
scribit. Et Iisecquidem ex narrandi ordine, quem le- appellabant, consulere non desistebat: quod tamen
net AuguîhhSj in illud tempus quo Tagastsedoeebat, christiana et vera pietas repellit et damnat. Grata erat
referenaVputaremus, nisi Possidius aperte significaret haud dubie adolescenli trita illa eorum hominum ora-
eum selamtgfammalicatn Tagaslse fuisse professum tio, qua pravis cupiditatibus egregie adblandiebanlur:
{Posjiidius,.in Vita Augusl., c. 1); et nisi constaret De cmlotibi esl inevilabiliscausa peccandi;et, Venus
Nuriiidiam,in qua sita est Tagasla, non a proconsule, hoc fecil, aut Salurnus, aul Mars : scilicetut homosine
ut Carthaginem, sed a consulari fuisse administratam. culpa sit, caro et sanguis ei superba putredo; culpan-
Accedit illud, quod ejusmodi certamina primariis ci- dus sil autemcrnliac stderumcrealorel ordinator (Conf.
vitalibus magis conveniant. ila videtur Auguslinus lib. 4, cap. 5, n. 4). Alque ut erat ingenio ad omnem
prioribus hisce quarti libri Confessionum capitibus cui sese applicuisset disciplinam prompto expedito-
ordine rerum ac temporum minime servato, passim que, tantum in nugatoria illa dmnandi arle.profecisse
atque indiscriminatim narrare, quae ipsi acciderunt videbatur, ut veluti perilissimus illiiis ab curiosis fu-
ab anno aetatis undevigesimo ad duodetrigesimum lurorum evenluuminquisitoribus interdum consulere-
usque, ut ipse innuit initio capitis primi: quorum tur. Agebal per id tempus Carlhagine Yindicianus,
pieraque haud dubie conligerunt post ejus reditum qui pro consule erat, eoque nomine vielori Augustino
Carlhaginem; cujus tamen nulla exstal menlio prius coronam supra memoratam imposueral (Ibid:, n. 5),
quam capite libri ejusdem seplime. vir sagax inedicaeartis peritissimus, atque iri ea nobi-
2. Vidit in illis annis Cartiiagine hominem, cui Al- lissimus, dc quo disertis id verbis affert: Censutlusd
•bicerio nomen, tanla divinandi solertia celebratum, quodain, inquit, dolori ejus adhiberijussit quod in tein-
ut eam ob causam non solum ab imperila multitudine, pore congruerevidebalur; adhibilum sanitas consecula
sed eliam ab eruditis viris conveniretur. Quidpiam esl.Deindepostannosaliquoteademrursus corporiscausa
inler alia de hoc ariolo memoriaeprodit Augustinus, commola, Iwcidem ille putavit adhibendum; adhibitum
quod insolentia sua et magnitudine fidem superarc verlil in pejus. Miralns recurrit ad medicum, indicat
videalur. Nam uno ex Auguslini discipulis eum iacfes- faclum. At ille, ut eral acerrimus, ila respondit: Ideo
sente ac petulanler roganle ul ediceret Albicerius, male acceptus es, quia ego non jussi; ut omnesqui au-
quid ipse qui rogabat secum animo tacitus volveret: dissenl, parumquehominemnossent, non eumarte mer
Yirgilii versum eum cogitare respondit. Quod cum dicinalifidere, sed nescio qua illicita poteniia putatent.
infieiari non posset adolescens, perrexit quaerere, Vnde cum essela quibusdamposlea slupenlibusinlerro-
quisnam is versus esset: Albicerius quamvis gram- galus, aperuit quod non inlellexeranl,videlicel iili mlati
naaticaescholam vix transiens vidisset aliquando, ver- jam non hocse fuissejussurum (Epist. 138, n. 5). Haec
sum ipsum conlinuo fidenler et jocunde decantavit. de Vindiciano Augustinus : qui cum in htijus viri fa-
Flaccianus quoque vir clarissimus, qui proconsulari miliaritalem sese penilius insinuassel, eique suum
munere irt Africa functus est, cum de fundo emendo erga Genethliacorum libros studium in eolloquio
cogilaret, qusesivil ex eodem Albiccrio, posselne in- aperuisset, nihil ille reliquum fecit , quo adole-
itum a se de re gerenda consiliumaperire : illestatim scenlem ab ludificatoria arte avocaret; betiigne ac
et hegotiigenus, et ipsum fundi nomen pronuntiavit; paterne (erat enim vir id tempcris adinodum aetale
cum ita esset absurdum , ut vix ejus Flaccianus ipse provectus) eum adhortalus , ut ne curam atqtie
[meminisset. Flaccianus lamen, alta menle prseditus, operam rebus utilibus necessariam, vanitali illi frti-
illud divinalionis genus deridebat, qttod cuipiam ab- stra impenderet. Aiebat se qnoque inani huic stti-
jeclissimo spirilui.tribuebat; quo ille afflatus, h&c dio usque adeo jam inde a prima aetate deditum, ut
respondere solilus esset: quippe cum sat acuminis et etiam ex eo quaeslumfaceredelibcrarel: verutri retecta
sublilitatis insit dsemcnibus,etiam ad ea quaein memo- ejus arlis fraude animum ad medicinam appulisse;
. riam nostram incurrerint, cognoscenda. Quamobrem quod indignum judicaret, deludendis decipiendisque
hortabatur eos qui de hoc falidico loquerenlur, ani- hominibus victumsibi parare : tametsi Iniicqualicuih-
mos ut suos illi divinationi praeferrent, eosque ita ro- que disciplinse percipiendse haud impareni sfefuisse
borarent, ul horum invisibiliumaeris spirituum natu- existimarei, qui libros Hippocraliscaptu lenge diffi-
ram possent transcendere. Eoquc facilius id omne cillimcs sine magne negotio legisset,atque intellexis-
credi poterat daemonis esse ludibrium, quod non set: quo magis illi videbatur, Augustinumea abjicere
omnium modp scientiarum imperitissimus erat iste debere, ad quaesectanda nullarei farifiliarisnecessitate
Albicerius, sed etiam flagitiis atque omni dedecere adigeretur; quippecui praestoesset absrheiOrica,cujus
85 LIBE-RPRIMUS.
honestissima professione non modo vilam suslentare, etiam animalium quse apud ipsos naseebanlur, ortum
sed et dignitalem augefe posset. Atqui ut erat Vindi- observarent, coeliqueposilionem in hoe momento aJ
ciani sermo, sine verborum cultu, vivacilate senlen- colligenda suaeartis experimenta pariter explorarent.
tiafum jucundus et gravis; assiduus intenlusque ex Ilaqiie dicebat, audisse se a palre suo, quod cum de
ejus ore pendebat Auguslinus, cequis, uti par erat, se Firmino prsegnans mater essel, paterni quoque
auribus excipiensquaccumqueab venerando sene, non amici famula quaedam uterum ferebat; quod Iatere
solum monitore, sed, id quod majus est, expcrto do- dominum non potuit, qui vel eanum suarum partus
ctore dicerentur. Sed illud in primis obstabat argu- tara accurate observaret; alqueita contigisse, ut ctim
mentum, quominus ab sententia prislinadecederelAii- iste cenjugis, ille autem anciliaedieni, horam, et mor
gustinus: Quaecausa ergo facerei, ut multa inde vera menlum diligenter explorarent, eodem ambaetempo-
pronuntiarenlur. Diluebat quidem illud Yindicianus ris punclo parerent: ita ut easdem consteliationes ad
quibus polerat modis , illud quodcumque eral divina- easdem usque niinulias utrique nascenti describere
tionis in arcanam.quamdam vim sortis naturaererum coacti fuerint, iste filio, ille servulo. Nam cum eae
inditam refundens. Si enimde paginh poelmcujuspiatn mulieres parturire coepissenl, indicaverunt sibiambo
ionge aliud canenlis alque intendenlh, cum forte quis quid in sua cujusque domo ageretur, el paraverurii,
consulit,mirctbililerconsonusnegolioscepeversusexiret; quos ad se invicem mitterent, simul ac illoeparturir
mirandumnon esse dicebal, si ex anima liumana supe- edidissent. Addebat eos, qui ab utroque missi fuerant,"
riore aliquo inslinclu, nescienteqitid in se fieret, non adeo ex paribus domorum intervallis sibi obviain esse
arte, sed sorle sonaret aliquid, quodinlerroganlisrebus factos, ulaliam positicnem siderum, aliasque mometi-
faclisqueconcineret(Conf. lib. 4, cap. 5, n. 5). lorum particulas in horum infantiiimortu nolare non
4. Ingerebautur hoec ejus animo haud dubie Dei potuerint. Et tamen Firminus nobili loeo natus, liia-
nutu: sed neque Yindicianusacuttts ille senex, neque gni apud omnesnominis erat, divitiisin dies aifluebat,
Nebridius illi in primis cltarus, alque, ut ipse habet, el honoribus augebatur : servus atitein ille condiiionis
mirabilis animseadolescens,yalde bonuset valde cau- jugo nullatenus relaxato dominis serviebat. His ab
tus, qui totum illud divinalionis genus irridebat, per- idoneo leste relatis fidem cum sine cunclalione ad-
suadere illi lum potuerunt, ut hujusce artis studium junxisset Augustinus, quidquid ei dttbitalionis super-
abjiceret repudiaretque (Ibid., lib. 7, cap. 6, n. 8). erat, evanuit, et otnnis illius reluctalio resoluta con-
Scilicet eum multo amplius movebat eorum auctori- cidit. Et primo quideni Firminum ab illa curiosilate,
tas, qui ipsam arlem tractassent, quam eorum opinio quam res peripsum narrata futilem et ridiculam esse
qui eam eriminarentur nullis certis fulti argumeniis, monsirabat, tentavil avocare. Deinde cum ab hujus
quibus quidem liquido ipsi appareret, leineritate sor- historiacnarratione magna lux ejus animo affulsisset
tis potius, quam ullacerta ralione, ex siderum positu ad hujus artis fallacias penilus detegendas, nientis
conspectuquefuturainlerdumpraenunliari(Ibid.Jib. 4, aciem in cos potissimum intendit, qui gemini na-
cap. 3, n. 6). Haerebant tamen pervicaci licel atque scuntur : quorum plerique, velut Jacob et Esau, post
obfirmato tum animo, sermones Vindiciani, quibus invicem lam cilo fundunlur ex titero, ut iutervallum
veluli ad pleniorem imbuebatur inquisitionem, qua temporis observare malliematicus non possit, nec di-
se ipse aliquando errore liberaret: jamqtie in Nebri- vcrsas eorum conslellaiioneslilteris signare; quorum
dii sentenliam flecli cceperat, qui non asseveranter tainen sors longe dissimilis ftitura sit. Verum oequis-
quidem, sed crebro nihilominus atque identidem di- simus el sapientissimus uuiversi moderator Deus, ;
cebat, non csse ullam artem futura praevidendi,con- consuleiilibus, consultisque nescienlibus, occullo in- |
jecluras autem houiinum habere saepe vim sortis: et stiiiclu agit, ut dum quisque consulit, hoc audiat
multa dicendo, dici pleraque ventura, nescientibtts quod euin oportet audire occtiltis meritis animarum,
eis qui dicerent, sed in ea non tacendo incurrentibtis. ex abyssojusti judicii Dei (Ibid., lib.7, cap. 6, n. 8-10).
Ac demum Deo aspirante, omni errore casu potius An istud Firmini cum Augustino colloquium Cartha-
quam ccnsilio solulum se gratulatur : quod hac occa- gine contigerit, an vero postquam in ItaKamtrajecit,
sione contigit. Firminus vir liberaliter instituius et noii liquet: extra cpntrpversiam ppsitum esi, illud
eloquenlia non mediocriter excultus, astrologiaequi- ante CGiiversienemejus accidisse; necdum cnim ita
dem parum peritus, percuriosUstamen mathemaiico- se omiii errore exsolverat, quin etiam tum niali ori-
rum consullor, Augustinura lanquam charissimum giiiem investigaret (Conf. lib. 7, cap. 7, n. 11).
convenit, ut eum certis de rebus, quibus ih magnam 5. Anno aelalisvigesimosexto aut septimo animum
florentis fortunae spem adducebatur, corisuierel quid appulil ad lucubrandos libros duos aut tres de Pul-
ipsi secundumsuas constellationesvideretur. Non ab- chro et Apto (Ibid., lib. 4, cap. 15, n. 27). lu his de-
liuit quidem Auguslinus, quid conjectura augurare- finiebat Pulchrum id esse quod per se ipsum, Apiura.
lur, Firmino aperire : subjecil tamen prope jam sibi autem Id quod ad aliquid accommodatum deceret
esse persuasum, tolum illud prsediclionisgenus me- (Ibid., n. 24). Nani cum non aniemus aliqnid, nisi
rum esse ac inane ludibrium. Tum ille narravit Au- pulchrum seu decorum; quippe cum res quas ama-
gusiiho feipsa patrem suum hujusmodi libris inhiasse, mus, nisi esset in eis decus et species, nullo modo
et amiciim habuisse eorum non minus sludiosum, nos ad se moverent: demonstrabat in ipsis corpori-
wutoque illos liarum ineplianun amore flagrasse, ut bus.aliud esse quasi lolum, el ideo Pulchruin; aliudj
''' VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 88
87
aulem quod ideo decerct, quoniam apte accommoda- qui secundumhmc prmceptanon aut deprehensusin pec-
relur alicui, sicut pars corporis ad universum suum calo, aul cetiesuspicionisubdilusftierit. Mulli in vino
(Ibid., cap. 13, n. 20). Inde ad animi quoque nalu- el carnibus,mulli lavantesin bulneisinventisunl. Sed
ram sese converlebat: sed falsa opinio, quam de hcec audiebamus.Nonnulti alienus feminasseduxisse
spiritualibus habebat tradilam sibi a Manichocis,ve- approbali sunt, ita ut hinc plane dttbitare non possim,
rum cernere non sinebat (Ibid., cap. 15, n. 24). Jam Sed sit el hcecmagis fama quam verum. Vidi ipse
lum interciderant hi libii, ctim confess"ionessuas scri- non solus, sed cum iis qui parlim jam illa supersti-
beret; nec quot scripsisset, ipse meminerat (Ibid., iioneliberatisunl, patiim adhuc opto ul liberenlur; vi-
cap. 13, n. 20). Illos ad HieriumRomanaeurbis ora- dimus ergo in quadrivioCarlhuginh, in plalea celeber-
lorern scripserat, qui cum grsecasapprime litteras ex- rima, non uitum, sed plures quatn tres Electos simul,
coluisset, latinaefacundiaedoctor mirabilis, ct simul post Iranseunlesnescioquasfeminaslam peiulanligeslu
clarissimus aelalis suoophilosophusevaseral. Eum de adltinnire, ut omnium Irivialiumiinpudkitiam impu-
facie lion noverat Augustinus, sed amabat ex doctri- denliamquesuperarenl. Quod de magna venireconsue-
nre famaet claritate nominis; ac qusedamillius verba tudine, atque illos inter se ita vivere, salis eminebat,
audlerat, quae ipsi arriserant. Cum itaquc Ilicrium quandoquidemnullus socii prwsenliamverilus, omnes
plurimi faceret, secum prreclare agi putavit, quod lu- aul ceiie peneomneseadem leneri pesteindkabal. Non
cubrationes susead tanti viri noliliam possent perve- enim eranl Iti ex una domo; sed diverseprorsus habi-
nire (Ibid., cap. 14,». 21). tanles, cx eo loco ubi convenlusomniutnfactus erat,
CAPUT IX. paritet forle descenderant.Nos aulem graviter com-
nwli, graviteretiam queslisumus. Quislandemhocvin-
1 Perditos Manicltmoruinmores deprehendil Augusli- dkandutn, non dkam separalione ab'ecclesia, sed pro
nus. 2 Ilorum Audilor Conslantiuseos emendare inagniludineflagitii, vehemeiilisallem objurgatione,ar-
fruslra conalus,se in Ecclesimcalholkmsinumreci- bilralusest? Et hcecerat omnhexcusalioiinpunilatisil-
pit. 5 Errores quoque iltorum ab Augustino com- lorum,quodeolempore,quoconvenliculaeorumlegepu-
perti. 4 Quis quantusve Fatislus ille a Manicltmis blica prohiberenlur,ne quid tmsi proderenlmeluebalur.
lanlopereprmdicalus. 5 Ejus inscilia ctbAuguslino Id eliamnobisresponsumest, cumad ipsosprimatesde-
depreltensa. 6 Manklimorum iinbecillilalemaudito tittissemusconqueslamnobisessetnutiercm,quodin con-
Fausto intelligil. clavi, ubi cumaliis feminiseral, de illorumsciiicelsan-
i. Elsi niagna animi propensione Manichacorum clilute secura, ingressis Eleclis pluribus, et ab uno
sectse se adjunxisse videretur Augustinus,ncque mi- lucernaexstincla,inceiiumcujuseorum, in tenebrisap-.
nori sludio cam lueri alque propagare conarctur; peiila essetamplexu, el coaciain flagiiium,nisi snbsi-
haud ita tamcn ei sese dediderat, quin traditoe in ea dio clamoris evashset. Hoc nobis quoque nolhsimum
doctrinse interdum diffiderel. Quam suspicionem so- nefas, de quanta consuetudinevenissearbitrandumesl?
lerti ingenio mox oborlam esse vel ex eo apparet, Et hoc factum est ea nocle,qua feslwapud vos vigilice
quod, ut superius a nobis observatum est (Supra, celcbranlur(De MoribusManich.,n. 68-70). Qttod at-
cap. 6, n. 5), Auditorumordinem prsclergredinoluit, linet ad iriterdictionem,qua Manichaeivetiti stint con-
ac ttimdcimun magnopcreauclnm firmalamque,cuni venlus agere, exstat ea de ro lex a Yalentinianoim-
paulo serius licel, inLellex.itManicha-osin refellendis peralorc lalaaunotrccentesimosepluagesimosecundo:
alienis, qttamin stiis asserendis dogmaiibus, esscelo- quamvis hic princcps ita ingenio comparatusesset, ut
quentiores. Neque enim Ialerc eum posset, quam ex- cuique liberam religionis opiionem ejusque usum fa-
pedilum foret cuivis mediociutererudilo, in aliorum cile relinquerel. Suspicionibusverojanuwquantceape-
errores mullo verborum slrepilu invelii; quo uuo hoe- rkbanlur, pcrgit Augustinus, cum eosinvidositivenie-
relicorum eorumdemrobur omne coniincbalur. Cum bamus,cum avaros, cum epularumexquisilarumavidis-
enim hoc paclo cfficerent,ut nttlli opinioni adhaere- simos, cum in jurgiis frequenlissiinos,cutn de rebus
scere liccret, in ipsorttm scnlenliam erat ncccssario exiguismobilissimos? Non uliquearbiirubatnureosletn-
transeundum. Itaque nobis faciebant, inqtiil Augusli- perare posse, a quibus se lcmperare profilebanlur,
nus, quod insidiosiaucupes solent, qui vhcatos surcu- quando lalibiila el tenebras invenirent. Duo quidam
los propler aquatn defigunt,ut silientesaves decipianl. erant exisliinationissath bonm, factli iiigenio,cttquein
Obruunt enim, el quoquo modo cooperiunlalicts qtim illis suis dhputalionibus principes nobh amplius-quam
circa sunl aquas, vel inde eliam formidoloshmolilioni- cmlerifamiliariusqueconjuncti.Quorum unus, qui pro-
busdelerrenl, ul in eorumdolos,non clectione,sedinopia pler sludia eliatn iiberalianobharctius adltmrebat,hic
decidant(De Vtilil. crcdcndi, n. 2). Multaeprsctefea nunc ibi esse presbylerdicilur: hi sibi gravker invide-
gravissimscqueconcurrebantcausoe,quaesusceptaehse- banl, el objkiebataiter alleri, nonaccusationemanife-
reseos fastidiumilli ingererent: sed nullaeeum vehe- sla, sed sermoneapud quospotetat, ei susurtis, ab eo
menlius commovebant, quani quod obscenos depre- violenlerattentatam cujusdam Audilorh uxorem.Jlle
henderat Manicliacorummores, et a Chrisli legibus, aulemse purgans, inlerim apud nos alium ejusdemsce-
et a suis ipsorum instiiuiis longissime aberrantes. lerh Eleclum crimiiiabaltir,qui apud eumdemAudilo-
Novem,inquit, annos lolos, magna cura el diligentia rem, quasi amicus fidissimusItabilabat: quemquoniam
vos audivi, nullus milii Etectorum innotescerepoluil, subito ingredienscum muliere deprehenderal,dicebat
89 "V LIBER PRIMUS. 90
tnulieriet adulteroab illo inimicoalque invido consilium Eleclosoriebanlur creberrimw,objiciebanturab invicetn
datum, ul illa sibi conflarelurcalumnia, ne si quid pro- crimina, qumille omniagemensaudiebat, dabalque ope-
deret, crederetur. Angebamurnos, et moleslhsimefere- ram, ne se ipsos in jurgando incaulissime proderenl•;
bamus, quod etiamsi de appetita muliereincetium erat, prodebant nefanda el immania. Ibi cognitumesl quales
livortamenin illis duobus,quibus melioresibi noninve- essent, qui tameninter cmlerosvim prmceptorumillorum
niebamus,apparebat acerrimus, et alia conjicerecoge- subeundam sibi esse putaverunt. Jatn de cmterh quid
bat. Postremoin tlieatris Eleclos et mtale, et, ut vide- suspicandumeral, aut quid poliusjudicandum ? Quid
bantur, moribusgraves, cum sene presbyleroswpissime plura ? Coacti aliquando murinuravetunt; suslineriilla
invenimus.Omiltojuvenes, quos etiamrixantes pro sce- mandata non posse: inde in seditionem.AgebatAudilor
nicis et aurigh deprehenderesotebamus; qum tes non causam suatn complexionebrevhsima: Aul illa oinnia
mediocti atgumento est, quomodo se possint conlinere esse servanda, aut illum qui talia sub lali conditione
ab occultis,cum eam cupiditatem superare non possint, prwcepisset,qumnullus posselimplere,stulthsimum exi~
quw illos Auditorum suorum oculis ostenlat el prodit slimundum. Vicit lamen, non enitnaliler poleral, unius
erubescentesatquefugilantes. Anveroillius eliam sancti, settlenliam effrenathsimus plurium slrepilus. -Poslea
ad cujus disputalionesin ficariorum vicum ventitaba- eliam ipse cessit episcopus,el cum magno dedecoreau-
mus, tanlumillud flagiliumproderetur, si virgineinsan- fugit: cnjus sane cibi prmterregulam clanculouccepti,
climoniatetnmulieremlanlum, non el prmgnanleinfa- et swpeinventiferebantur, cum ei de proprio sacculodi-
cere poliihset? Sed occullum et incredibilematum cre- iigenler occultaio pecunia copiosa suppeteret. Hmc si
scens uterus latere non passus est. Quod ciim maler falsa esse dicitis, nimis apetiis et pervulgatisrebus ob-
fratri juveni prodidissel, aeerrime dolens, religionisla- shiitis. Sed utinatn hoc dicalis.Cumenitn sint ista ma-
men nomineab accusalionepublica revocatusesl; perfe- nifesla, et iis qui scire voluerintcognitu facillima; in-
cilqueul ille (non enim hoc ferre quhqtiam posset), de telligitur qttam vera dicere soleant, qui hmc vera esse
illa ecclesiapelleretur : etne impunita res omninoesset, negaverint(De Morib. Manich., nn. 74, 75 ). Non est
cepil consilium,ul adjunctis sibi amicis, hominempu- dubium quin Auditorille Manichseussit Constantius,
gnh calcibusqueconcideret(Ibid., nn. 71, 72). quem Augtislinus alibi scribit, Manichaeerum quam
2. In Iianc rem adhuc maxime insignem refert hi- plurimos in domumsuam congregasse, ut eos ad ini-
storiam, quaequidemusque adeo percrebuernt, ut ad plenda Manichseipraccepla cogeret: quibus illa gra-
absentes etiam longequepositos fama vulganie perve- viora viderentur, alios alio fuisse dispersos; qui vero
niret. Contigit illa Romae cum ab ea urbe abesset in his servandis perseverartinl, a caeteris Maniehseis
Augustinus, qui rem omnem gestam , a familiari suo disccssisse, faclo schismate, quod quia mattis dor-
probae fidei viro, oculalo ejus leste, cognovit: non- miebaiit, Maltariorum appellatum est (Contra Fau-
nullisqueinsuper idem eadem serierefereniibiis, cum slutn, lib. 5, cap. 5). Tandem Constanlius iste catho •
Romam postea venisset, compertam omnino explora- licam fidem amplexus cst, et adliuc superstes erat,
tamque sibi fuisse leslalur. Illam ipse narrat htinc in eum Augusiinus contra Faustum scriberet circa an-
modum: QuidamveslerAuditor (Manichoeosalloquittir) num quadringeiilesimumquariuni.
in illa memorabiliabslinentia niltito Eleclis cedens,qui 3. Non flagitiositantum Manichseorumniores offen-
et liberaliterinstilulus esset, el vestram sectamcopiose sioni erani Auguslino : sed ipsa quoque doetrina sus-
vetletet soleret defendere, molestissimeferebat, quod ei picionem ci prscbere cceperal, maxime postquam au-
vage pessimequehabitanliumpassimquevivenliumEle- divisset Helpidium adversum eos palam ac publice
ctorum moresperdilissimismpedisputcinliobjiciebanlur. Carlhagine dispulantem, proferentemque aliquot ex
Cupiebatitaque, si fieriposset, omnesqui secundumilta Scripttiris argumenta, a quibus Manichseisese malo
prmceptavilam degereparati essenl, congregarein do- expedirent. Respondebant lamen ad ea, ut polerant,
mum suam, el suis sumptibussustinere. Eral enimet non ne causara deseruisse videri possent: sed ipsa eorum
mediocrh pecunimcontemplor,et non mediocrilerpecu- responsio suspicionem augebat, nedum amoliebatur.
niosus. Querebatur autem impediri tantos conalussuos Causabantur scilicet, Scripluras Novi Testamenli fal-
ephcoporum dissolulione, quibus adjuvanlibusimplere satas fuisse a nescio quibus codicum corruptoribus,
debebat.Interea veslerepiscopusquidam, homo plane, queis Judseorum leges Christianis inslitutis inserere
ut ipse expertus sum, ruslkanus atque impolitus, sed visum esset. Sed prseterquam quod eam quamcumque
nescioquomodo,ea ipsa duriiia severiorin cuslodkndh responsionem occulte magis Audilorum suorum auri-
bonismoribusvidebalur. Hunc diutissime desideralum, bus insusurrabant, quam publice promerent; nulliim
el aliquando prwsenlemarripit iste, exponil liominivo- porro exemplar incorruptum ab iis proferebatur, in
luntatemsuam: laudat ille alque consentil, placet ut in quo quidem non exstarent quae falsi redarguebantur
domoejus prior ipse incipiat habilare. Quodubi facium (Confess. lib. 5, cap. 11, n. 21). Quamobrem imbe-
est, eo congregatisunl Electi omnes, qui Romwesse po- cilla et futilis videbatur illa responsio, non solum Au-
tuerunt.ProposilaeslvivendireguladeManiclimiephtota. gustino aut Honorato, sed et omnibus qui paulo majo-
Multh intolerabilevisumest; abscesserunt:remanserunt rem in judicando diligentiam adhiberent, quam turba
tamenpudore non pauci. Cwpitild vivi ut placuerat, et credentium (De Vlilitate credendi,n. 7). Minimevero
ul tanta prmscribebalauclorilas: cum interim Auditor omnium inlelligere poterat, stante Manichaeidoclrina,
ille vehementeromnesad omnia cogeret,neminemlamen cur tandem Deus animas in morlalium corpora innj-
od id guodnon prior ipsesusciperet.Interea rixm inter meris calamitatibus obnoxia detrusisset. Qua difficul-
91 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. gj
tate cum sese expedire seetatores illius non possent, et nuraeris et oculis suis exploratas habfebat, neuti-
inde sedivinilus admonitum scribit, utejuralo errorei quam cohaererent Manichasifabulae, imo prorsus ab
ad Ecelesiae fidem sfeconverteret (Contra Foriunut., eis discreparent. Nondum tamen satis 'compererat',
disput. 2, n. 57). Eratistud perpetuum validissimura- utrum eliam seeundum Maniehseiverba, vicissitudines
que Nebridii argumentum, quod unura errorl repel- ioiigiorum et breviorum dierum atque noctium, et
lendo saiis eral, si salis animum advertisset. Quaefebat ipsius noetis el diei, et deliquia iuminum, et si quid
scilicet acutus adolescensa Maniehaeis, quid erat Deo ejusmodi in aiiis libris legerat, posset
eyôni(Ibid.^
faclura gens illa tenebrarum, quam ex adversa mole n. 9). Quapropter adventum Faustl, qtii honestaruna
solerent oppOnere, uli principium mali, si Deus cum omnium disciplinarurii peritissimus et
apprime disci-
ea pugnare rioliiisset.Si enim responderetur, aliquid plinis liberalibus eruditus habebatur., ardenti studio
fuisse nocitufam; violabiiis Deus el corruptibiiis fo- exspectabat{/*ic(., cap. 6, n. 10). Caeteri enim Mani-
ret: si auiera iiihif eam nocere potuisse diceretur, chaeisolvendis ejus quaestionibus impares, imnc ipsi
nulla afferretur causa pugnandi, et ita pugnandi, ut assidue promittebant, ciijus adventu collatoqne collo-
quaedaiiiportio et raembrum vel proles de ipsa sub- quio, non solum omnes rerum asUonomicarom nodi,
slanlia Dei, anima seilicet, misceretur adversis pote- sed etiam quicumque, vel istis longe intricatiores,
statibus, "etnon a Deo creatis naturis; atque in tan- ipsius animo possent occurrere, planissime expedi-
lum ab eis corrtitiiperetur et commutarelur in deterius, reniur.
ut a beatitudine in miseriahi verterelur, et indigeret 4. Faustus isle gente Afer, civitate Mileviianus
auxilio quo erui purgarique possel (Confess. iib. 7, ( CoHtraFaustum, lib. 1, cap. 1 ), obsteurOfet egeiio
cap. 2, n. 3). Movebat eum praelerea, quod nullam patre natus (Ibid., lib. 5, cap. 5), Mariiclisfeorrim sectam.
substantiam malum esse a quopiam audierat. Nequfe ansplexus, rnter eos episcopi noiiien Oblinuit (Conf.
vero liunc scrupulum ejus animo amoliebatur Mani- lib. 5 , cap. 5 , n. 5). Jactabat sfedifhisisse patrem-,
chaeorum ille antesignanus, qui egregie quoestionem maircm, uxorcm , liberPs, felcselera cmnia, quae lex
ptierili ea cavillatione dissOlvere se putabat: Vellem, evangelicajubet relinquere; aurum et argeiitiim re-
iiiquiebat ille, scofpidhemin mahu hominisponere, ac jecisse, rcs iu zcnis non habere; se quotidiatio ccn-
'videre, ulrum "honsublraherel riianutn: qubd si faceret, lentum cibo, de crasiino non curare, nec essesolli-
hdn verbis, sed fe ipsa cohvincerelur,aliquam subslan- citum tmde venlrem impieret, aut eOrpus operirel t
iiam malumesse; quaiido quidemillud animulessesub- denique se pauperem esse, mitem, pacificuni, puro
stanliatnnon negarel.Respondebatergo,ait Auguslinus, corde, lugcntem, esurienlem, sitieritem, persectitiones
puerililerpueris. Quis enimmeliusculeimbuluset erudi- et odia susihienlem propter justitiam, pfaedicabat. At
lus, noh videal per inconVenienliamcorporath lempera- notior eraf Fausti mollities, iis maxime qui Romse
liotiis hcecIwdere, ac tutsus per convenientiamnon Iw- familiaritereo usi essent, quam ut longa confutatioiie
dere, smpeetiam commodanon parva conferre. Nam si egeret. Redargtiebant scilicel hominis inverecundiani
illud venenumper se ipsum malum essel, eumdemseor- delicaloeillrc plum.e quibus Ihdorfriiebat, caprinae16-
pionemiriagispriusqueperimerel(De MoribusManich., dicesquibusoperiebatur, deliciarumdeiiiqueafflueiitia
n. II). Jahique eo veritum esat, ut placitaphilosopho- omnis, qua non modo Mattariorurii seveflofem disCi-
rum, queis ahimum diligehtef excoluerat, Iongissimis plinam, sed eliam domum patris sui hominis pauperis
Mariichscdrtimfabulis non coinpararet solum, sed et Milevitani fastidire videbatur. Nunc quod attinet ad
artteferret (Coitfess.lib. 5, cap. 3, n. 3). Videbat sci- eam parlem vanaecommendalionis, qtia s'e ob praesti-
liCet liomo perspicax hiottiiim coelestium causas, tum veritati patrociniiim, persecutibnes et odia suslt-
aequTndciiofuni,solstiliofum, defcctuum dgnique sOlis nuisse gloriabatur; dissimulari quideni non polest,
ac rurioc,mullb' mclius a philosophis explicari, quam pios aliquot viros hrereseos actionem iili intendisse,
a Maniciisco; lameisi is in feanircm copiosissimede- eoque nomine in jus vocalum , convictumque aut con-
iirasset (Ibid.,n. 6). Quamvis enim ea rerum natura- fessum, mitissiiiia pro mei-itispcena, eis ipsis qui vd-
liuhi cognitio non pertineat ad verse pietalis institu- caverant Catholicis intercedentibus, in quamdam in-
•f ioriem: quod tariieh Manichoeushac in parte failebalur sulam senlentia proconSulis Africani.cuin noiinullis
sive fallebat, fidem auctoritalemque omnem in reli- suis gregalibus deporlalum esse, unde non multb
quis feiabrdgabai. NOiidubia quippe exinde suspiCib post, ut cral solila per id teiiipus erga daihnatos indul-
oboriebalur, etirti raultc riiagis irt rebus a sfensurfe- geiilia prihcipUm, revocalus fuit ( Cmitiu Wdusiuih,
niolioribus perlractandis aberrare; neque porro eum lib. 5, capp. i, 5, 7, 8). Et hsee qiiidem eontigis§e
vera sinceraque sapieutia ihslruetum esse, qui ea quae videntnr ad aimum treeeniesimum cctogesinium sex-
tioh iutellexisset, temere doceret. Quanto vero mlnus lum, cum iiigens ManichaeorummultitudocoramMel-
cfedi poterat, eum Spiritu diviiio alflari, aut quod ipse siano procousule causam dicere jussa est, atque, Uti
oiriiiium rhaxiine existimari Cupiebat, Spirilum san- •vidcfipotest, ab co damnata.
ciiirii auCibritate plenaria personialiter in eo residere 5. Ut Faustus ob mores suos prie coelefisnoii eiril-
\ibid., cap. 5; h. 8), qui in rebus cuique mediocriier nebat; sic aliis ManichoeisdoClrina et eruditlohe su-
ertidito perviis adeO lurpiier allucinabatur, ut crecu- perior noii erat. Nam omniuiii liberaliurti discipliria-
tire pdiius qham icaligare videretur? lnieritti feiCre- ftini, procterquamgraminaticBe, rudis alque expeira
~dereiubebator Augustinus, eisi eistatibnibiis/qua^ i 'cftrt; eamqiie ipsam, in qua exceilefe videbaiur, no\
93 LIBER PRIMUS. 94
de liberaliumdhciplinarum, nhi grammaticm,atque ejus
quiBsilamex occulto aliquo genere litierarum, sed
medio sumptam tenebat. Yerum quia Tullii orationes ipsius usitalo modo(Conf. lib. 5 , cap. 6, n. 11). De-
aliqttot, unaque paucissimosSenecaelibros, poetarum speratio exinde ingens, fore unquam ut Faustus eos
eliam nonnulla, ac si quae essent a suaesectre tracta- animi aestus, quibus Iaborabat Augustinus, sedaret,
toribus eleganler et ornate scripta , lectitaverat, usu aut nodos quaestionum quibus praepediebalur exsol-
atqtie excrcilatione continua non mediocrem indeptus veret. Vehemenler scilicet cupiebal, rationes malhe-
erat dicendi facultatem , eo ad decipieiidum incaulos maticas, quas quidem in philosophorumcommenlariis
aptiorem , quo magna animi raoderalione et naturali legisset, cum iis quoeManichaeilibris continebantur,
quodam lepore condiebalur ( Gonf. lib. 5, cap. 6, conferre , explanarique sibi an motus cceleslescon-
n. II ). Tametsi enim serius ad dicendi artem acces- versionesque siderum, aeque cerlo ex illius sectse
sisset; ul eral tamen ingehio acer el callidus ( Conlra opinione atque ex astrologoruin disciplina explicari
Fauslum, iib. 21, cap. 10 ), vullu ad modestiamcom- possent. Sed ad ea cum venlum essct, Fauslus lenui-
posito , eloquio dulci ac blando ( Conf. lib. 5, cap. 6, latis sure conscius , ac , quod habet Augusiinus, iion
n. 10 ), vnlgaria qureque actrita mullo suaviusmulto- usquequaque imperitus, imperitise sure modeste se
quejucundiusgarriebat. Ob eam suaviloquentiamnon excusavit, neque disputationis aleam subire aususest.
paucis magnusdiabolilaqucus exstilit Calltolicis(Ibid., Gratior fuit alque acceptior Augustino modesla illa
cap. 5, ii.3); suisque mullo niaximus magister est confessio, quam aliorum ejusdem sectse inverecunda
liabilus, quibus eo sapiens ac prudeus, qtio discrlus temeritas, conanlium ea docere quse nescissent un-
atque cloquens videbatur. His quibiiscumque elo- quam. Quam animi moderalionem in caeleris quoque
quentiaepraesidiis inslruclus, Iibruni scribere ausus subtilioribus ac difficilioribus quaeslionibus prae se
est, quo adversum Lcgcm ct Prophetas et eorum tulit, conslanterque retinuit Fauslus; indeque rnulto
Deum, et Incarnalionem Chrisii lingua sacrilega plus gratiae iniit ab eodem Auguslino, quam si vel gar-
impie invehiltir : ac ne Scripluris Novi Testamenli rula loquacitale Manicliseimendaciis veri speciem in-
revincalur, eas quoque falsalas esse his locis, quibus duisset, aut etiam inquisitioni plane satisfecisset.
praepediri se posse senlil, prrefidenter asseverat. Pulehrior enim recte judicanti yidebatur ea animi
Ctim aulein liber in Augustini manus pervenisset, temperantia, quam ipsa rerum de quibus quserebat,
eum continuo de verbo ad verbum confulavit : quo aperlacognitio (Ibid., cap. 7, n. 12). Officioseniliild-
factum est ut eumdem librum eliam nunc haberemus. minus alque humaniter Fausto morem gerens Aitgu-
En qualis quantttsvefuerit nominatissimusilleFaustus, stinus, aut cum eo familiariter de arte rhetorica dis-
quem Augustinus toto ferme novennio adeo cupide ceptare ccepit, aut insimul legere qusc ille in primis
exspeclavit, futurum sperans, ul is quem veluti ccelo audire oplaret, aut quaeejus ingenii facullati magis
delapsum hominem celebrabant Manichaei,scrupulum congruere sibi viderentur. Deferbuit subinde studium
omnem , quo dudttm pungebatur, animo evelleret. illud ingens, quo flagraverat in Manichaeidoclrinam ,
Quod quidem mullo felicius contigil, quam ab eo pu- omnisque illico spes concidit reperiendoruni in ea
tabatur : ille eniin ipse Faustus, qui mullis laqueus secta horainum, qui eas qusestionesenodarent, quibus
motiis exsliiit,iuquit, meutn, quocaplus eratn, telaxate solvcndis celebratissimus ille Faustus impar fuisset.
jamcwpetal, necvolens,necsciens(Ibid.,cap. 7, n. 15). Quamobrem eo cognito, omnein in ea hseresi profi-
6. Jam Fauslus Carthaginem venerat, cum Augus- ciendi curam abjecit. Fluctuabal animo cunclabundus
linus annuin aelatis ageret undetrigesimum, quem in eodem luto hsesilrms,eaque cunctatiomajor in dies
idibus novembris anno Cliristi trecentesimo octoge- oboricbatur, ex quo Faustus copiam iili fecerat secum
simo secundo inieral. Et si vero quam ille de se con- colloquendi, neque porro exspectalioni responderat
citarat exspeclalionem, haud onini ex parte sustinere (De Vlilitate credendi,n. 20). Atque liaecvideri potest
luerique posset; erat ci tamen eloquenlia famaenon niela novem illorum annorum quibus Manichaeisad-
impar, qua se quoque primo auditu magnopere de- haesissese scribit, uti a nobis superius obseivatuin est
lectatum fuisse ncn diflitetur Augustinus. Deleclabat ( Stipra, cap. 6, nn. 4, 5 ). Quanqiiam id octatishaud
autem, ait, et cum muliis, vel eliam prw multis lauda- omniiiose ab eortim socielate sejunxerit : Sed quasi
bamacefferebam(Ibid., cap. 6, n. 11). Quanquam,ut meliusquidquam non inveniens,inqtiil, eoquo jamquo-
erat aequusrerum ocslimator, uberem illam dicendi quo modoirrueram, contenlusinierint csscdecreveram,
facultatem,quam meritis laudibus prosequebalur, acri nisi aliquid foiie quod magis eligendutncssel eiucerel.
judicio ab rerum veritate discerneret. Molesteinterea ( Confess.lib. 5, cap. 7, n. 15). Sicanimo affectuseraj,
ferebat, nullam sibi esse copiam, honiiiiem publicain cum relicta AfricaRomampetiturus trajecitin llaliam:
concione dicenlem inlerpellandi, alque alteruis cum quod iter cum slatim ab habilo cum Fausto sermone
eo familiariler disserendi, quo oborientes auimo dif- commemorat(//>?d.,efl».8,n. 14), indicarevidetur, id
ficultatesinvicemexcuterent. Cum priinum vero hujus se anno aetatissuaevigesimonono vergente,perlittera-
scse dedil opportunilas, illum cum familiaribus suis rias forsitan inducias anni trecentesimi oclogesimi
frequens convenit, eosque scrupulos qui se angerenl, lertii, suscepisse : quanquam revera nihil obstet quo-
cum eo conimunicavil. Proluli, inquit, qttmdamqum niintis susceptum abipsosub ineunleni hunceumdem
nie movebant: expeiius sum prius hominemexpetiem annum Chrisli existimetur.
m VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 96
LIBER SECUNBVS.
profeclionein ltaliam,et de rebusibiab eo gestisusque ad suum in Africamreditum.
De AUgustini
CAPUT PRIMUM. amico mox navigaturo adhaerere, usque dum portti

splvisset: sed ee astu delusa npn est pia matris solli-
i AugustinusRomam proftciseilur.2 Occulle ac invila citudo, neque ep addtici polnil, ut sola domum remi-
matre. 5 Ibi in morbumincidit perkulosum. 4 Inler graret : quin vehementer redire recusanii vix persua-
Manichwosversalur, qumnaineumin illorum adltuc snni est, ut in loco navi proximo ae Cypriani niariyris
secla dhlinebant. 5 Rlietoricamin Vrbe docet. memoriae sacro cani noctem transigeret. Ea duni ibi
1. Cum in Italiam Iransmitlere Augustinusanimum orationibus intenta Deuin enixius deprec.trelnr, ut
induxit, eum profecto, quem ex illa navigalione fru- filium navigatione inhiberet, is se clanculo subduxit,
clum, Deo aspiranle, capturus erat, haudqtiaquam aique obsecundaiilibus vcntis Romam navigavit.Quod
illa mane cttni dcprehendissct,'tota in miserabiles flc-
ipse sibi pollicebatur. Romam contendebat, rhetori-
cam ibi professurus, non spe duclus amplioris emo- tus cffusa, tnoeslisvocibos litltts omne implevit, nunc
lumenti et majoris honoris, tamelsi et islhoecincen- stiam ipsius orbitatem deplorans, nunc filii fraudcm ,
iuinc rrudelitatcm animo obversans suo. Attamcn mi-
tiva, qure amici adhibebant, nonnihil movcrentani-
mum : sed hac prsecipuacausa ct pene sola impulsus, ligato itliquanlulunianimi dolore, sedatior 1'acia,ina-
nibus quibtis se defatigabat omissis querelis, rursus
quod audierat qtiietius RomoequamCarlhagine studere
adolescenles, et ordinaliore disciplinsecoercitionese- ad filii salutem Deo precibus commendandamcon-
dari. Verum si rem altius repctamits, peculiari Dei versa domttmse recepit (Confess.lib. 5, cap. 8, n. 15).
nulu dirigebalur, qui occulto consilio et slimulos ei 3. Vix Romam adventarat Augustinus, cum ecce
admovebat quibus Carthagine avelleretur, et illece- gravissimum in morbum incidit; jamqtte in dies in-
bras quibus Romam atlraheretur adjiciebat, ut per gravescente mortis poriculo proximus erat. Nequid-
varios demum anfraclus, ad salufis portum errantem quam tamen de salularibtis undis quibus nnimrcsor-
deduceret. Quod ipse agnoscens Augustinus : Et in des abluuntur, ab co cogitabatur: eo onim vesatiiae
his, ail, altissimilui rccessuset prmsenlissitnain nosmi- processerat, ul divinumhoemedicanienttim irridcret.
sericordia tua cogilanda el prmdicandaest (Confes.lib. Ignara licet pia mater ejus, in quod inciderat filius
5, cap. 8, n. 14). Etim Messianiproconsulis in Mani- vitre discrimen, nihilo segniiis pro illo Deum preca-
chseos lala sententia percussum ex Africa profugisse, balnr; cujus precationis intervcntu convaluisse se, ac
vitali lavacro rcservatum, non sine memoris animi
postmodum objeclarunt adversarii (Contra Liit. Peli-
liani, lib. 3, n. 30): qtio commenlo nullum absurdius. testificatione, memorat. Non satis eloquor,ail hancin
Messiani quippe senlentia dicta fuit anno Christi rern, quid erga mehabebatanimi, et quanto mctjoresol-
trecentesimo octogesimo sexlo : Angustinus aiuem licitudineme patinrkbat spirilu, quatn carne pepererat
Mediolani procul dubio erat anle anntim trecenlesi- (Ibid., cap. 9, ii. 16).
mum octogesimum quinlum; cujus rei doeumenttim i-. Diversabatur per id tempus Augustinus apud
in promptu habebat ipse, ad eam, ubi necessitas unum ex Manichreorum secta Auditorem, neque so-
lum ejus ipsitts aut aliorum Auditorum, scd etiam.
posceret, mullorum illustrium virorum testimonio
Eiectorum constietudinefamiliarius utens, quam reli-
comprobandam instructissimus.
2. Hoc sane iter clanculum susccpit; cum navi- quorum hominum, qni illi hreresi non adhrererent.
Elsi vero Manichaeortimdeiiramenta niinus, quam
garit inscio ipso Romaniano, quicum sua consilia
communicare solitus erat, cnjus etiani liberos relicta ante solitus erat, animose defenderet; eorum (amen
Carthagine deserebat. Eum lamen cui tot tantisque familiaritale, quos magno mimero Roma occultabat,
beneficiis obstriclus erat, nisi lum abfuisset, id cela- ab inquisiticne veri nen partim retardabalur. Necdum
lurus fuisse non videtur : quamobrem necei vel levi- vere cum crrorem extieral, quo sibi ex corum sen-
ter succensuil Romanianus, nec de prislina benevolenlia videbatur, rsonse esse qui peccaret, sed qurTm-
lentia remisit aliquantum (Confra Academ., lib. 2, dam aliam in ipso naluram. Quo figmento sncrilcg»
«. 3): quippe cui perspeetior erat Augustini animus, sttperbiscipsius blandienle, se extra omnem culpatn
quam ut adversum sc ingratum atque immemorem esse, lubenfer repulabat. Adhuceniin inihi videbalur,
suspicari posset. Non laltiit Monnicaraquod Augusli- inquil, iion essenosqui peccainus,sednescioquam atiam
nus animo volvebat proliciscendiconsilium; quoecum in nobispeccarenaluram; cl deleclabarsuperbiatnmeatn
more matrum, ac mtiltismulto amplius filii consuetu- exlra culpam esse;et cum aliquid mali fecissent, non
dine delectarelitr, neque ab eo divellise sequoanimo confileri me fecisse,ul sanares aniinam, quoniampec-
pati possel (Tagasta an Carihogine decedetitcm, du- cubal tibi; sed excusareectmainabam,el accusurenescio
bram est), illum insequi consiituit, vel ut iina secttm quid aliud, quod tnecumessel,et ego non essem(Ibid.,
domum illum reduccret, aul si porro is animtimin cap. 10,». 18). Erat vero istudlongc maximumacprope
proposito obfirmaret, contes ilineris ei adjungeretur. solum impedinienliim, quomintis ex profundo emer-
Finxit tum quidem Augustinus veiie se solummodo gcrci, quod Deum cogitare non posset ab omni mole
07 LIBER SECUNDUS. 98
corporea seeretum; neque quidquam omnino esse CAPUT H.
existimaret, quod corpus nou esset: ex quo principio 1 Ab Vrbisprwfeclomillilur Mediolanumad docendam
errores permtilti velutiex corruplo fonle impuri rivuli artem oraloriam.2 Renignesuscipitur ab Ainbrosw,
scaturicbant. Hinc suos adversus Faustum Iibros hac
ejusqueaudilisconcionibusa Mankhmisdhcedere,ai-
salubri admonitioneconclusil: Dei naluramatque sub- in Ecclesia calltolka catechumenusmanerecon-
que
stanliam incotnmutabiletnotnnino,omninoincorruplibi-
stiluil, donecaliquid sibi cetii eluceat.
letn cogitale, vet credite, el Manichwiconlinuonon eri-
th, ut aliquandoel Calhotkiessepossilis(ConiraFanst., 1. Cumitaque civitas Mediolanensiseloquentisepro-
lib. 35, cap. 9). Relinebateum insuperdesperalio inve- fessore deslituta esset, missumest a MediolanoRo-
niendsein Ecclesia calholica veritatis, quam Eccle- mam ad Symmachumurbis praefectum,ul illi civitali
siam, confictisad invidiam mendaciis, eo usque su- professorem providerel,imperlila etiam eveclionepu-
speclam ei reddiderant Manichsei,ut persuasum silii blica.HancAuguslinusprovinciampereos ipsos Mani-
ab iis fuisse innuat, Calholicoshominescredere Deum cliaoosqui/iMS, ait,u( careremi/iaiti,ambivil(Conf.lib.S,
forma corporea nostrae consimili constare, membris cap. 15, n. 23): necfrustra; poslquamenim periculum-
humaniscoagmentari, ac carnis lineamentisfiniricon- sui fecisset, ac recitala publice oratione Symraacho
decorarique; quod ei turpecreditu cogitatuquevideba- sese approbasset, volis potilus, Mediolanum missus
tur (Conf.lib. 5, cap. 10, n. 20; tib. 6, cap. .2. H. 4). est; ttbi tum tcmporis Valentinianusjunior aulam ha-
Quseeliam illum cum Manichaeisconjungebat amici- bebat (Possid., in Vila Augttst.,c. 1). Eo pervenilante
tia, segnioreinad aliud certius investiganduniefficie- Bautonis consulatum, hoc cst, ante anniiin Chrisli
bat: cum eorum doctrina coiilenlus esse decrevisset, trecentesimum oclogesimumquintum; ac si forte Re-
dum aliquid melitis et exploralius occurrerel (Ibid., mam non adventarat nisi exeunie anno trecentesimo
lib. 5, cap. 10, n. 19). DeindequoeManicliouiiiiScriptu- ociogesimotertio, Mediolanumconimigrarenon poluit
ris divinisrcpreheudebaiu, abCatholicisdefendi posse ante annutn treccntcsimum octogesimumquartuin ;
- non arbUrabatur: tamelsivehemenlissimecuperet cum qttoanno SymmachumprsefecturamUrbisgessissere-
aliquo illoruin librorum perilissimo singula conferre, perimus. Cseterura Alypius, qui prae Augustino Ro-
quaequidemin conlroversiaversarentur; ut quacesset mam ierat (Conf.tib. 6, cap. 8, n. 15), ibique veterera
cum eo amicitiam renovarat firmaralque arcliore vin-
illiuseadereseiitentiadispicereposset (Ibid. cap. 11,
n, 21). Alque ut spem omnem in ea secta proliciendi culo, Mediolanumquoque eum insequi consliluit: Vt
dudumabjecerai; ea ipsa quibus, si nihil melius aper- nec me desereret,inquit Augustinus, et de jure quod
didicerataliquid agei'el, secundumvolummagh paren-
tiusquereperiret, slare dccrcverat, jam remissiusne-
suum (Ibid. cap. 10, n. 16).
gligentiusque retinebat: usqtie adeo ul suutn ipsius lum, quam
2. MediolanensemEcclesiamAmbrosius episcopus
hospitemfabulis, quas Manichacusin libris suis spar-
sit, nimioplus tribuentem fidentemque, ab ea credu- magna cum sapientise tum probitatis fama procura-
litaterepriraere non dubiiarit(/6id.,co/>10, n. 19).Yix- bat (Possid., in Vita Augusl. c. 1): qui Augusiinum
dum tainen bene discussa nube, quam Manicbasorum ad officiossesalulationis munus ipsum adeuntem pa-
errores ejusanimo circumfuderant, soeviorrtirsus in- lerno excepilanimo, et episcopalicharitate complexus
cubuit tempestas, conversis ipsius ad Academicorum est. Ad eum autem, inquit, ducebar abs le nesciens,ut
eum ad lesciens ducerer. Suscepitme palerneille
philosophorumseciam hoesitalioneiiiquesludiis, quos per
omniuni longe sapientissimos habebat, seu quod ab homoDei, et peregrinalionemmeam salis ephcopaliter
onini assensu sese cohiberent. seu quod nihil veri ab dilexil.Et eutn amare ccepi,primoquidemnon lanquam
hoiiiine corapreliendi posse decrevissent (De Beaia docwremveri,quod in Ecclesialua prorsusdesperabam,
sed tanquamhominembenignumin me. Audiebat eum
vila, n. 4). Ila enim, inquit, el tnihiliquidosensissevi-
exinde frequensatque assiduussermoneraad populum
debantur, ul vulgohabentur, etiatnitloruin intenlionem
nonduminielligenli(Confes.lib. 5, cap. 10, n. 19). habentem, non eo animo quo par erat, sed ut experi-
5. Caelerumuti oratoria professio una aul niaxima retur an ejus eloquenlia infra vel supra famamesset:
illi causa fuerat Roniam adeundi; ubiemorborecrea- rerum ipsarum incuriosus, verborum Ienocinia,quo-
tus -est, in illud studium sedulo incumbere coepit, rum suavitate mirifice deleclabatur, solummodo ea-
Elsi veroFausli oratio aliqtiantoeleganlior at
congregalis primum domi discipulis, quibus ct per ptabat.
ad mulcendasaures dulcior illi appareret; nulla
quos jam innotuerat. Brevi didicit, juveiium Cartha- que
ginensium licentiam Romoenon vigere; sed alteram lamen, se judice, de gravitate alque erudilione inter
noii leviorem ibi grassari. Certior enim de scholasii- ulrumque comparalioerat (Conf.tib.S, cap. 13, a.23).
eorum fraude<faclusest, qui ne mercedem penderent, llaque sensim sine sensu verilas ejus animo illabeba-
a suo praeceptoreplerumque transfugae,facta conspi- lur. Altentioremeum reddebat illa ipsa haeresis,cujus
ratione ad alium se transferebanl. Turpis illius frau- praeceptis imbulus eral: et ideo caeteris suspensior
dis, aliunde sibi exilialis, indignitateprocul dubioim- aderat, ne quid vel pro ipsa vel contra ipsam dicere-
pulsus est, ut de suscipienda, quaese alibi offerebat, tur. Et praevenit Dei liberatoris clementia, sui sacer-
provinciacogitaret (Ibid., cap. 12, n. 22). dotis Ambrosiicor pCrlractantis,ut conlra illum erro-
rein incidentes Legis quaestionesdissoiveret (Possia..
in Vita August., cap. 1). Narrat haecipse fuse atque
eleganter Augustinusin hunc modum: Cttmenim non
99 VITA S. AUGUSTJNIEPISCOPI. 100
satageremdiscere quw dicebat,sed tantum quemadmo- balur. Dissuebam nie tamen magismaghque ab hth,
dum dicebalaudire (ea mihiquippejam desperanliad te quosjam deserereprbposueram.Reslabalautemaliud
viam palere hoinini,inanis cura remanseral), veniebanl nihil in lanlis periculh, quam ut divinamprovidenliam
in animummeumsimul cum verbisqum diligebam,res lacrymoshet miserabilibusvocibus,ut opem mihiferrel,
eliamquasnegligebam.Nequeenimea dirimerepoteram. deprecarer. Atque id sedulo faciebam.Et jam fere me
Et dum cor aperiremad excipiendumquam disertedi- commoveranlnonnullmdispulalionesMediolanensisepi-
cercl, pariier intrabat et quam vere dicerel, gradalim scopi, ul nonsine spe aliqua de ipso VetereTestamenlo
quidem.Nam primo etiam ipsa defendiposseiniltijam mullaqumrerecuperem; qum, ut scis, male nobiscom-
cmperanlvideri; et ftdemcatholicam,pro qua niliilposse mendataexsecrabamur.Decreveramquetamdiuesseea-
dici adversusoppugnanles Mankhwos putaveram,jam lecliumenusin Ecclesia, cui tradilus a parentibuseram,
non iinpudenterasseri exhiiinabam; maximeaudilouno donecaut inveniremquodvellem, aut mihi persuaderem
atque allero, ei scepinsmnigtnalesolutode Scriplis veie- nonessequwrendum.Opportunhsimumergomeacvatde
ribus: ubi, cutn ad litteramacciperem,occidebar.Spiri- docilemtunc invenireposset, si fuissetqui possel do-
tualiter ilaqueplerisqueillorumlibrorumexposilhlocis, cere (De Vtilitate credendi,n. 20).
jamreprehendebamdesperalionem meam,illamdunlaxat CAPUT III.
qua credideramLegemet Prophelas deteslantibusaiquc 1 MonnicaMediolanutnvenit. 2 Augustinonulla copia
irridentibus resisli omninonon posse. Nec lcimenjam dalur sciscitandiquwcupil, ab Ambrosioephcopo.
ideomiliicatholkamviamtenendamessesentiebam,quia 5 Concionesejus ad pppuium audire perseverat,ex
ct ipSapoterat liaberedoclosasserloressuos, qui copiose iisquemagisin dies veramEcclesimcallwlicmdoctri-
el nonabsurde objectarefellerenl;necideojam dainnan- namintelligil. IFidei necessitalemet salubremScri-
dum illttd quod leiicbam^quia defensionisputiesmqua- plurarum quctorilalemugnoscit. 5 Adhuclaboralin
bantur. Ita enim Cathotka non mihi victavidebalur,ut qumslionede mali origine. 6 Ptatonicorum lectione
nondumeiiam victrix appareret. Tunc vero fotiiter in- proficilin cognilioneDei, non auiem Verbiincatnati.
lendi animum,si quo modopossemcerth aliquibusdo- 7 Commiseralionksensu afficiturin eos qui Mani-
cumenlhMankhmosconvincerefalsitatis. Quod si pps- chmorumerroresunt implkali.
sem spirituaiemsubslanliam cogilare, slalim macltina- 1. Periculi plcnaerat ilia inveniendiveri desperatio,
mettla illa omniasolverenlurel abjkerenlur ex animo in qua vcrsabaiur Augustinus, quod ex ea torporac
meo; sed non poleram. Verumtamende ipso mundihu- negligeiitiaejusinquirendinasceretur. Verumhaccani-
jus corpore,omniquenalura quamsensuscarnis aliinge- mi constitutio, aut potius instabililas et anceps flu-
ret, multa probabilioraplerosquesensissephilosophos, clualio, ad quam audito Ambrosioperducluserat, fuit
magh maghqucconsideransatqtte comparans.judica- instar accessioniscriticoc, pcr quam ab aegritudinead
bam. Ilaque Academicorummore, skut exhlimanlur, sanilalem, iiitercurrente aeriore periculo, eral trans-
dubitans de omnibusalque inter omniafluctuqns,Mani- iturus (Confes.lib. 6, cap. 1, n. 1). Et eo quidem loco
cltmosquidem relinquendosesscdecrevi: non arbilrans posithserat, cum Monnicalerra mariquefiliuminsecuta,
eo ipso tetnporedubitationhmewin illu seclamihi per- Mediolanumpervenit.Qureubi tolius rei certior abeo
manendumesse, cui jam nonnuilosphilosophosprmpo- facta est, tamelsi voluptatisexinde aliquidcepit, quod
nebam: quibus lamenphilpsoplih,quod sine iiominesa- falsitati creptum cerneret: non tamen, quasi inopina-
lutari Chrisli essenl, curalionemlanguoris animwmem lum aliquidaudieril,in turbulentamselocliliamexlulit;
commillereomninorecusabam.Statui ergo lamdiu esse sed mente placida et fiduciaeplena dixit, confidere
catechumenusin catlwlka Ecdesia, mihi a parentibus se in Christo, fore ut priusquam ex hac vita migraret,
commendata,dottecaliquid ccrti eluciirel,quo cursutn eum visuraesset fidelemcalholicum (Ibid).
dirigerem(Conf.lib. 5, cap. 14, nn. 24, 25). Idipsuin 2. Interea vero temporis cum Auguslinus ad inge-
rursus scribil ad Iioiioraluin in haecverba : Ralionem niiscendiiinac Deosupplicandumassiduus essedebuis-
ipse mecum Itabiti, magnamquedeliberalionem,jam in set, qtio ei subveniret; eral animus ejus ad qttocrendum
Italia constitulus,non uirum inanerentin illa secta, in inlentus, et ad disserendum inquietus. Nec vero ulla
qiiammeincidissepcenitebql;sed quotiatn mpdo certim erat ei copia communicandi cum Ambrosip dubia
inveniendumesset, in cujus amoteinsuspiria meanulli oestusquesues, secludetitibusilluin ab ejus aure atque
melius quam tibi nota snnl. Smpemihi videbalur,non ore catcrvis negotiesprumhpminum, quorum infirmi-
posseinveturi,inagniquefluctus cogilalioiiummearum tal.ibusscrviebat. Ac nemo quidem unqurtmad Am-
in Academkorumsuffragiumferebanlui: Smpe rursus brosiumaccedere prohibebatur, neque ci nuntiari mos
inluens,quanlum polerant,menlemhumanamlam viva- eral, si quis ad se veniret; cum omnibusliberam sui
cem, lam sagacem,tam perspicacem,non pulabatnlalere copiamhoino bono publico nalus devoluique ullro fa-
verilatem,ntsi quodin ea qttmrendimoduslateret, eum- cerct: sed cutn ad eum Augusiinus frequens ventita-
demqueipsum modumab aliqua divinaauctorilateesse ret, feriatum licet ab strepilu causarum alienartim iri-
sumendum. Restabal qumrerequmnamilla essetaucto- terdum repcrisset, religioni tamen habebat lcctioni
rilas, cumiu tanlis dissensionibusse quisqueiltam tra- intentum alio avoearc (//>«/.,c«p.5,((. 5).Quamobrem
dituvum poUketetUf.Qccurrebal igilur inexplkabilh nulla dahatur occasio percunctandi qurevellet, nisi si
silva, cui demuminserimultumpigebat,alqueinler liwc qurc forsilan paucis explicari possent: quemadmodum
tine uiia reauie,cupidilatereperiendiverianimusagita- illiui de relaxando sabbati die jejunio (qua de re am-
bigebat Monnica),qusesivissese adhuc calechumenum etiam, quodveterascriplaLegisetProphetarumjam non
Isthaecparum curantem scribit (Epist. 56, n. 52). At illo oculomihi legendaproponerenlur, quo anlea vide-
illi, quibus dies noctesque angebatur, scrupuli allitis bantur absurda, cum arguebamtanquamita sentienles
animo haeserant,quani ut facile ac cilo evelli possent. sanclos luos; verumauietn non ita sentiebant: et lan-
Varii illi cogilalionum fluctus, qtiibus scstuabat, otio- quamiegulamdiligentissimecommendaret,smpein po-
suin alque omnibus curis expeditum, ctti relunderen- pularibus sermonibussuis dicentemAmbrosiumImlus
tur, doclorem exigebant : neque porro ita compara- audiebam,t Liltera occidit, Spiritus aulemvivifieati
tum Ambrosiuni unquam nanciscebatur. Erutnpebat (II Cor. iu, 6) : cum ea qumad litteratn perversitaiem
smpe numerosacer anlislesin Monnicmtaudes gratulans docere videbantur,remotomyslicovelamenlospiriiuali-
mihi, inquit Augustinus,quod lalemmalrem haberem; ler aperiret nondicens quod nte offenderet, quainvh ea
nesciensqualemilla me filiutn, qui dubitabamde illh diceret, qumulrum vera essent, adhuc ignorarem. Te-
omnibus,el inveniri posse viam vitm minime putabam nebamenim cor meumab omni assensione,timens prw-
(Gonfes. lib.6, cap. 2, n. 2),Non suppetebat vero ipsi cipilium; et suspendiomagis necabat. Volebamenim
pecunia coemendis libris, quorum se ope erudiret, eotuin quw non viderem,ita me cerlum fieri, ul certus
non facullas commodalo ab amicis accipiendi, non, essemquodseptemet tria decemsint. Neque enim lam
etiamsi praeslo fuissenl, legendi temptis : aniemeri- insanus eram, ut ne hoc quidempularem possecompre-
dianas enim horas pccupantibusdiscipttlis, qtiod reli- hendi; sed sicul hoc, ita cwtera cupiebam,sioecorpora-
quum diei supererat, aut praeleclionibus-adornandis, lia qum coram sensibus meis non adessent; sive spiri-
aut curando corpusculo, aut reficiendo animo ab in- tuatia, de quibuscogilarenisi cotpotaliler nesciebam.Et
lenliqne curarum, aut denique officiose salutandis sanari credendopoteram,ul purgalior acies menlh mew
amicis magnalibusque, quorum favore ad rerum sua- dirigereturaliquo modo in veritatemtuam semper ma-
rum commodum iudigebat, absumebalur(//iirf., cap. nenlem,etex nulto deficientem.Sed skut evenireassolet,
11, ii. 18). Etsi vero Philastrium Brixiensemdoctrina ut tnalummedicumexperlus, eliambonotimeat se com-
tum aelalis celebrem, visum a se Mediolaniscribat millere; ita crat valeludoanimw mew, quw utique nhi
(Epist. 222, n. 2); non apparet tamen ullam ipsi cum credendosanari non poterat, el ne falsa crederel,curari
eo episcopo necessiludinem intercessisse, aut cum eo recusabat: resistens inanibus luis, qui medicainentafi-
de religioneunquam egisse. dei confechli, el spurshti super tnorbosorbis terrarum
5. Quodigilur unum supererat vulneri remedium, (Confes. lib. 6, cap. 4, nn.5, 6.)
audirc Ambrosiumper diem quamque dorainicamco- 4. Tum porro intelligere coepit, sinccrius ac mode-
ram ac publice ad populum disserentem sedulo per- stius Ecelesiam agere, dum earum rerum fidem po-
severabat : quo raagis ac magis tanti viri sermonibus stulat, quse neque sensu percipi, neque certa ralione
persuasuni sibi fuisse testatur, omnes versutarum ca- commonstrari possent, quam ManicJiae.i, qui eam cre-
lumniarum nodos, quos quidem adversum divinos dulilaiem irridentes, magnificequidem pollicerentur,
Libros Manichaeiinneclerent, non magno negotio ab nihil se nisi aperlum ac perspicuum tradituros; sed id
Catholicis posse dissolvi. Ubi vero comperit hominem postca cttm praestare non valerent, co demum devol-
ad imaginemDei factumnon sic a Catholicis inlelligi, vuntur, ut sua ipsorum fide, confictas a se fabulas
ut humani corporis membris Dens terminari crcde- stare alque accipi velinl (Ibid.,cap. 5,n. 7). Postea
retur, quemadmodumManichaeicnlumniabantur (De ctiiii mitissima Dei manus cor ejus pertraclatum pau-
Hwtesibus,hmr. 46),,quanquam spiritualem substan- lalim emolliissel,cousideravil quam innuinera ex alio-
tiam iiondum menteasseculo res eahaud salis aperta rum testinionio indubitatiter crederet, quibus nisi fi-
esset; gattdium tamen pudore mixium exinde sensit, des haberelur, lollenda foret e vita vitsesocietas. Hinc
quod landem aliquando cerneret, se adversum cogi- intellexit argui non posse, qui sacris Codicibusfidfem
talionum suaruin figmenta magis, quam adversum tribuerent, quorum nempe auetoritatem Deus ipse in
Ecclesisecalliolicsefidem oblatrasse lemere; cum hu- omnibus propemodum orbis terrarum partibus lam
niilitef ac religiose invesiigare debuisset, quemadmo- polenter stabilivit. Cum enim ad veritalem liquidoin-
dum res se haberet (Confes. lib. 6, cap. 3, n. 4). Hinc vesligandam natura simus infirmiores, elad hoc di-
eo ardentiori dignoscendseveritatisdesiderio flagrabat, vina auctorilate indigeamus;tanlaniDeusilli Scriptu-
quo se vanis Manichseorumpollieitationibusturpiter de- rae, quani Ecclesia reveretur, non contulisset, nisi et
ltisumesseverecundabaiur.Nondum liquido compere- per ipsam sibi credi, et per ipsam se quseri voluissel,
rat, an quseabEcclesia Deitraderentur, veraessent: sed humillimo genere loquendi usus, ut omnes populos
sine ulla dubilatione lenebat, illic non doceri quoeipse alliceret. Si qua vero Scriplurse loca nondum animo
falsa existimafionetam acerbe olim criminatus esset. perciperet, hanc sententiarum caliginemad sacramen-
Ilaque confundebar,inquit, el convetiebar: et gaude- torum allitudinemreferendam esse facile intelligebat:
bam, D.eusmeus, quod Ecclesiaunica, corpus Vnici lui, qua occasionesic Deumalloquitur : Cogilabamhwc, el
in qua mihi nomenChristi infanii esl indilum, non sape- aderas mihi; suspirabam, et audiebasme; flucluabam,
ret infantiiesnugas; neque hoc haberelin doclrina sua et gubernabasme; ibam per viamsmculilalam, necde-
sana, quod te creatoremomnium,in spalium lociquam- serebas(Ibid., n. 8). Eo vero promptiusScripturis sa-
vis summumel amplum,tamen undique terminalum, cris primas auctoritatis deferendasesse judicabat, quo
fiiembrormnhumanorumfigura contruderet. Gaudebam variae illaepugnantesque invicem variorum thiloso-
103 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 104
phorum sentenliae,quibus ingenium imbuerat, insitam ciarum et deceptionum pleni sint; Platonici cunclis
opinionem, qua et Deum esse , et rerum humanarum suis ratiocinationibus menlem ad cognitionem Dei et
administraiionem ad eum perlinere credebat, ejus Verbi cjus oeterniconantur evehere. Reipsa in eorum
animo nunquam depulerunt. Id credebam, ait, ali- libris reperit, non iisdem quidem verbis, quidquid
quando robuslius, aliquandoexitius; semper tamencre- Joannes ipse Evattgelii stti exordio de Yefbi gloria, et
didi, et esse le, el curam nostri gerere; eliamsi ignora- quod Paulus de ejusdem sequalitate cum Patre, do-
bam vel quid sentiendumesselde subslanlia lua, velqum cent. lbidem reperit Filium Patri suo esse coaeter-
via duceretaut reducerelad te (Ibid). Hserebant insuper num, ante omnia et supra omnia lempora incommu-
animo limor mortis, futuri divini judicii formido, tabiliter pernianere : animas de plenitudine ejus acci-
spes immorlalitatis, atque aclsevitoenieritorum futura pere, ut bealse sint, et participatione manentis in se
dispunclio ac merces nulla opinionum diversitate ejus Sapientiaerenovari, ut sint sapientes. Inde admonitus,
pectore submotse: quibus veluli frenis coercitum se, inquit, tedite ad memelipsum, inltavi in inlima mea,
atque a profundiore obscenarum voluptatum gurgile duce le; et polui, quoniamfaclus es adjutot meus.In-
revocalum scribit (/fcirf.,cap. 16, n. 20). travi, et vidi qualkumque oculo animm mem, supra
5. Elsi vero Deum cogilalione non complecti aliter eumdemoculum attimmmem,supra mentemmeam, lu-
posset, quam ceu nobilissimum aliquod corpus im- cem incominulabilem;non hanc vulgarem et conspi-
niensa mole quaquaversum diffusum, extensumque; cuant omni carni, nec quasi ex eodemgenere. Grandior
inconlaminabilem lamen, incorruptibilem, ac nulla ex erat, tanquamsi isla mutlo multoqueclarius claresceret,
parte mulabilem ejus, qucecumquelandem illa esset, lolumqueoccuparelmagnitudine.Non hoc illa erat, sed
naturam inconcusse tenebat (lbid., lib. 7, cap. 1, n. 2). aliud, aliud valde ab islis omnibus.Nec ita eral supra
Quo insanius delirare arbitrabalur Maniehseos, qui menlemmeam, sicut oleum super aquam, neCsicut cee-
divinam subslantiam-malo patiendo obnoxiam, quam lutn super terram; sed superior, quiq ipsa fecil me; et
suam ipsorum malo perpetrando ream teneri, sa- egoinferior, quia faclus sum ab ea. Qui novitveritatem
tius existimarent (Ibid., cap. 3, num. 4). Nihil- noviteam : et qui novit eam, novit mternitatem.Charitas
ominus tamen qusenam esset mali origo, non- novileam (Ibid., cap. 10, n. 16). Postea fuse ac miri-
dum dilucide perspicere poterat. Occurrebat interea fice describit, quo pacto ad cognoscendam aeternam
quidem solerii animo, quod identidem auditu accipie- veritatem, crealurarum couditionem acstalum, veram
bal, liberutn voluntalis arbitrium, ejus quod facere- quoque mali originem, divinitus fuerit illuslratus. Nec
mus, rectum vero Deijudicium, ejus quod palereniur, vero in solis Platopicorum Iibris reperit; cum de Deo
mali causas esse; sed nec liquido intclligere poterat ct de anima cogitarelur, nihil omnino corporis esse
cur ita res se haberet: elsi enim senlienti se libero pol- cogitandum : id ipsum didicit ex sermonibus sacer-
lere voluntatis arbitrio, nonnihil lucisoboriretur, qtto dotis Ambrosii; et Mallii Theodori, viri non eruditi
illud esse fonlem eorum peccatorum, quoelibens ac modo, sed ctiam religione christiani. Hic ipse est
volens admisisset, non difficulter agnosccref; altamcn haitd dubie, qui consulatum gessit anno trecentesimo
rursus inextricabiiis erat quaeslio,unde libero arbitrio nonagesimo nono. Ubi fuse retulil Augustinus, qua
a Deo optimo condito insila ad malum proclivitas es- ralione per Platonicorum libros a Deo fuerit edoctus,
sel; unde illi male velle, et bene nolle (Ibid., n. 5). hsec subjungit: Mirabar quodjam le amabam, non pro
His ac consimiiibus cogitalionum aestibus exagilatus, le phantasma.El non slabamfrui Deo meo, sed rapiebar
curis conficicbatur excruCiabaturque eo magis, quo ad te decoreluo, moxquederipiebarabs te ponderemeo,
eas familiaribussuis minus explicarc atque explicando el ruebamin hla cum gemitu: et pondusiwc, consuetudo
parliri poleral. Sed tacita illa cordis tormenia eranl carnalis. Sed inecumerat memorialui,neque ullo modo
velut clarissimoevoccs , qtisedivinse misericordireso- dubitabainessecui cohmrerem; sed nondumesseme qui
lium pulsabant. Sua taineii eum arrogantia inde re- coltmrerem(Ibid.,cap. 17, n. 23). Quaerebat itaque
movebat; et qui faciem ejus inflaveral lumor, sicoeu- viam, qua idoneum ad fruendum Deo robur sibi com-
los claudebat, ul verilalis lucem admitlere non posset pararct, nec inveniebat nisi in cognitione el amore
(Ibid., cap. 7, n. 11). Tu Domine,inquit, slimulis in- MediatorisDei et hominum Jesu Chrisli Dei et ho-
ternis agitabas me, ut impatiensessem, donec mihi per minis. Yerum neque Jesum Christum tenebat humi-
inleriorem uspeclum eetius esses. El residebat lumor lcm, qui humilis non erat; neque cujus rei magislra
meusex occullamanu medkinw lum, acksque conlur- essel ejus infirmitas, noverat. Praeterquam quod non
bala et_contenebrata menlh mem, acri collyrio salu- aliud de DominoChristo sentiebat, nisi eum-esse ho-
brium dolorum de die in diem sanabalut (Ibid., cap. 8, minem cseteris similem, ex corpore, anima et mente
«. 12). rationali constantem, excellente solummodosapientia
6. Ad id plurimura ipsi subsidii contulit lectio prseditum, cui nullus possit aequari ; quem Deus sin-
quorumdam librorum Plalonis et ejus sectatorum, gulari erga uos providentia ex Virgine mirabililer
qui a Yiclorinourbis Romaerhelore clarissimo latine nasci, summamque in universos auctoritatem et raa-
redditi, per quemdam hominem praeter modum arro- gisteriura oblinere voluerat, ut ejus exemplo, ad im-
gantemetelatum,inejusmanusvenerunt(iZ>id.,cap.9, mortalitatem adipiscendam, temporalia contemnere
n. 13). Nam cum cseleri philosophi, qui solis rebus disceremus. Quid aulein saeramenli lateret sub hisce
corporeis iauserentes non altius assurgunt. falla- verbis, Verbnmcato faclumest (Joan. i,l&\ ne le-*
403 LIBER SECUNDUS. m
viter quidem suspicari poterat : nec nisi aliquanto cunda sunt eiiam ista, liabeiitnon parvam dukedinem
posterius didicit, qua ratione super hoc mysterio ca- suam : non facile ab eh pmcidenda est intentio; quia
tholica verilas ab errore Pholini discreparet. In li- turpe est ad ea rursum redire. Eccejam quantumest, ut
bris quidem Platonicorum majestatem et divinitatem impetreluraliquh Iwnor? et quid amplius in hh deside-
Yerbi repererat: sed nihil de illius depressione, niliil randum? Suppelit amicorum majorum copia : ut nihil
dc incarnatione, nihil de ejusdem morte et eruce le- aliud, et multumfestinemus,vel prmsidaiusdari polest:
gerat. el ducendauxor cum aliqtta pecunia, ne sutnptum no-
7. Quo plus autem operae ae laboris consumpserat slrumgravel; cl ilie erit moduscupiditalis. Mulli magni
Atigustinus in investiganda veritate, eo postmodum viri et imilalionedignhsimisapietiiimsludio cum conju-
teneriori commiserationissensu afficiebatur erga eos, gibus dediti fuerunt (Confess.lib. 6, cap. 11, n. 19).
quibus id beneficiiDeusnondum contulerat. Sicenim Nimis eniin se miserum fore arbitrabatur, si coelibem
Manicliacoscompellat: llli in vossmviant, qui nesciunt vitam duceret. Hinc episcopumAmbrosium, qui ab
ciiin quo laboreveruminvenialur, et quam difficileca- ipsis orbis principibus impense colerefur, felicem se-
veanlurerrores. llli itt vos swviant, qtti nesciuntquam cundiim sreculum repulabat : unus illius coelibalusei
ramn et arduum sit carnalia phantasmata pim mentis laboriosus ct molestus videbatur; cum quod ille spei
serchitalesuperare.Illi in vossmviant,qui nescinntcum gereret, quid adversus ipsius excellenliaetentamenta
quanladifficullalesanetur oculus interioris hominis, ut luctaminis, quidve solaminis in adversis haberet, et
possit inlueri solemsuum. llli in vos smviant, qui nequam sapida cssent ejus gaudia, ne conjicere qui-
sciutttquibussuspiriiset gemilibusfiat, ut ex quanlula- dem posset (Ibid., cap. 5, n. 5 ). Honoribus igitur,
cutnquepatie possilinleltigiDetis. Postremo, illi in vos opibus, conjugio inhiabat (Ibid., cap. 6, n. 9).Verum
swviatil, qui nunquamtali erroredeceptisuttl, quali vos Deus illins vota deludens, in ipso cupidilattim sestu,
deceplosvidenl. Ego autem qui diu mullumquejactalus amarissimis eum difficultatibuscruciabat, tanto ma-
landemrespicerepolui, fjuidsit illa sinceritas, qumsine gis propitius, quanto mintts ei aliquid extra se dul-
inanis fabulmnarratione percipitur; qui vanasimagina- cescere sinebat, ut omnibus posthabitis ad ipsum con-
tionesanimimeivariis opiiiionilraserroribusquecolleclas verteretur.
vixmher merui Dotninoopilulante convincere; qui me 2. Notatipse, qua data occasione miseriam perspi-
ad delergendamcaliginemmenth lam tarde clemenlissi- cue suam iutellexerit, cum ad panegyricum se com-
mo medicovocanliblandienliquesubjeci; qui diufleviut pararet, Valentinianojuniori Atigustodicendum. Lo-
incommutabilisel immaculabilissubstanlia, concinenli- quitur alibi de panegyri, quam pro sua rhetoricaeartis
bus divinis Libris sese milii persuadere inlrinsecus di- professione in frequenlissimo consessu kalendis ja-
nuariis habuerat ( Cont.Litt. Petil., lib. 3, n. 30): sed
gnaretur; qui deniqueomnia illa figmenta,qumvosdiu-
turna consueludineimplicatos el constrictoslenent, et ea oratio panegyrica Bautoni lum consuli anno tre-
qumsivicuriose, et attenle audivi, et lemerecredidi, et centesimo oclogesimoquinto, dicta fuit. De hoc autem
instanter quibus polui persuasi, el adversusalios perti- Imperatoris panegyrico sic loquitur : Cum pararem
naciler animosequedefendi, scevirein vos omninonon recitare Imperatori laudes, quibus plura mentirer, et
menlientifavereturab scienlibus, easquecuras anhelaret
possum, quos stcul me ipsutn illo tempore, ila nunc de-
beosuslinere, el tanla palienliavobiscumagere, quanta cor meutn,et cogitalionumtabificarumfebribusmsluaret;
mecum egerunt proximi mei, cum in vestro dogmate transiensper quemdamvicumMediolanensem,animad-
rabiosus et cwcus erratem (Contra Epht. Manicltcei, verli pauperem mendkum, jam credo salurum, jocan-
nn. 2, 3). lem aique Imtantem: et ingemui, et locutus sum cum
atnicis, qui mecumerant, multosdoloresinsaniarumno-
CAPUT IV. strarum; quia omnibustalibus conalibusnostris, quali-
1 Sic veritalemconseclalurAuguslinus, ut nihilominus bus tunc laborabam, sub stimulh cupiditatumtrahens
terrenisadhuc inltiet. 2 Ex mendicojocante et twlan- infelicitalisinemsarcinam, el traltendoexaggerans,nihil
le, mheriam ambitiosoruminlelligit. 3 In eligeudo vellemusaliud nhi ad securam Imtitiampervenire, quo
vilw genere flucluat. 4 Concubinaab se, ut uxotem nos mendicusille jam prmcessisset,nunquam forlasse
ducat, dimissa, aiiam assumit. 5 Devilcecoinntuni- illuc venlutos! Quodettitnjam ille pauculis et emendi-
late ineundaconsiliumfruslra cum aniicis habilum. calis iiummulh adeptus erat, ad hoc egotam mrumnosis
6 Ejus amorent erga sapienliam augenl Plulonici. anfraclibusel circuilibusambkbam, ad imiitiamscilicet
7 Plurimum proficit ex Aposlolileciione. temporalisfelkitath. Non enim verumgaudium Itabe-
1. Non sola ignoratio veriobstabat quominus in plii- bat, sedet ego illis ambilionibusmulto falsiusqumrebam
losophise sinum celeriter evolaret Atigustinus : con- (Conf.lib. 0, cap. 6, n. 9). Haecerat gemituum, iu quos
jugiiadhuc et honoris illecebra delinebatur. Utrum- ipse cumamicis erumpebat, assidua materies; de qua
que vero primum consequi ac tum demum totis velis et frequentius atque confidcntius cum Alypio et Ne-
omnibusqueremis ad hunc securum portum propera- bridio colloquebatur. Nebridius enim matre, patria,
ve, ibique conquiescereperoptabal. In hsecaliqtiando pradiis reliclis, Carthagine Mediolanumnon aliam ob
vcrba erumpebat, fainiliares suos compellans : Quid causam se contulerat, quam ut Augustinoconviveret,
cunctamur, relicta spe smculi, conferre nos totos ad et pariter cum eo ad veritatis ac sapientiaeindagatio-
guwrendumDeum et vitam beatam? Sed exspecla: ju- nem omni sludio incumberet, beatce vilaeinquisitor
SANCT.ATJGUST.I. (Quatre.J
107 VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 108
ardens, et qussstionum difficillimarumscrutator acer- deretur. Interim eum illius concubina impedinieii-
rimus. Erant, ait Augustinus, ora itiutn egenlium, et lum afferrel conjugio, ab ipsius lalere avulsa est. In
inopiamsuam sibimelinvketn anhelanlium, et a te ex- Afrieam illa rediit, vovens Deo alium se virum nesci-
speclantiumut dares eh escamin tempoteoppoiiuno.Et turam. At ille ne mulierculain quidem virili animo
in omni amatiiudine, quw noslros smcularesaelus de imitari valuil: et cum feieniiiumprsestolari non pos-
misericordialua sequebalur, inluentibus.nobh finemcur set, in locum-illius quas discesserat, aliam ascivit
ea paleremur, occurrebanttenebrm; et aversabamurge- (Ibid., cap.15, n. 25); quasi animocsuaeraorbum aut
menles, et dkebamus : Quamdiu hmc? El hoc crebro semper producere, aut prorilare statueret. Nec ipse
dkebamus; el dkentes non relinquebamusea : quia non diffitetur, se a profQndiore libidinum gurgite, solo
elucebatcetium atiquid quod illh relictis apprehendere- morlis et divini judicii nietu fuisse revocaium : Qui
mus (Ibid., cap. 10, n. 17). metus, ail, per varias quidem opiniones,nunquamta-
3. Et ego, subjicit Augustinus, inaxime mirabar, menrecessitde pectoretneo (lbid., cap. 16, n. 26). Cum
satagensct recolensquam iongumtempusesselab unde- de finibus bonorum et malorum cumAlypioelNebri-
vigesimoanno wlatis mew, quo ferverecaeperamstudio dio inierdiim dispularet, dicebat se daturum fttisse
sapknlim , disponensea invenlarelinquere omnesvana- palmam Epicuro , nisi credidisset ipse , quod Epicu-
rum cupiditatumspes inanes el iitsanias mendaces: et rus crederenoluit, postinorlem reslare animaevitam
ecce jam iricenariam mtatem gerebam, in eodem lulo el traclus meritorum. Qua mente suam ipse miseriam
hwsitans, aviditaie (ruendi prwsenlibus, fugientibusel satis apcrte monstrabat, seque ccelestisillius pulchri-
dissipanlibusme, dum dko : Cras inveniam; eccemani- tudinis, quscpropter se adamanda est, purissimum Su-
feslutn apparebit, el lenebo (Ibid., cap. 11, n. 18). men non posse perspicere.
Pergit sub hoecexiinie describere, quibus ipse dubiis 5. Mulii amici, ait, agilaveramusattitno, elcotto-
distraheretur circa vilacgenus,quod sibi foret ad ir.- quenles, ac deleslanteslurbulentas humanmvitw mo-
quirendam veritatem opportunum eligendumque. Ipsi leslias, pene jam firmaveramus rentoli a turbis oliose
tem- vfocre: id oliumsic molili, uisiquid haberepossenius,
quippe lumen veritatis vix primum affulserathee
pore, quo videlicet nondum Platonicorum libros lege conferremusin mediutn,unamque rem familiaremcon-
rat. In hoc multiplici sestu motuum et cogitaiioimm, flaremus ex omnibus: ul per amicitimsinceritatemnon
quibus simul jactabalur, et navis inslar contrariis esselaliud hujus, et aliud illius; sed qiwd ex cunctis,
ventis abreptoc, huc atque iiluc impellebatur, efflue- fierelunum, et universumsingulorum esset, el omnia
iant tempora, et ipse semper animi dubiussuam quo- omnium.... Placueral nobis,ut bini annui,tanquam ma-
tidie conversioiiem procrastinabat. Beatoevitacamans, gislralus , omnia necessaria curarent, cmterisquietis.
eam in cjus ipsius sede, quae cst rerum omnium con- Sed posleaquamcwpit cogitari, utrum hoc tnulierculw
temptio ad inhserendumuni Deo, sic timebat, ut eam- sinerenl, quas et alii nostrumjam liabebant, el nos Ita-
dem cum quaereret, fugerel (Ibid., n. 20). Infirmitalis bere volebamus,tolum iilud placilum quod beneforma-
suaeconscius, el gratiae vim nondum expertus, indu- bamus, dissiluilin manibus alque confraclum el abje-
cere animum non poterat, ut coelibemvitam coleret. cluin est. Inde ud suspiria el gemilus, el gressus ad
Alypiuscastissimus adolescensomnistudio enitebatur, sequendaslalas el Irilas vias smculi, quoniam multas
quo eum averteret a conjugio; cum causaretur fieri cogilationeserant in corde noslro; consilium autetn
nullatenus posse, si uxorem duceret, ut franquillara luum manet in mlernum.Ex quo consilioderidebasno-
vitam simul itt araore sapienliocdegerent, sicut jam slra, et lua prceparabas,nobisdaturus escatn in oppor-
pridem expetebant. Al deligalus morbo carnis, motii- lunilale, el aperlurus manum luam, alque itnpleturus
fera suavitate, inquit, trahebam calenam meam, solvi anitnasnoslras benedktione(Ibid.,cap. 14, n. 24). Con-
titnens, et quasi concusso vulnere repellens verba bene gregandi vidcbanlur circiler decem , quibus hscc vitoe
suadenlis, tanquam manumsolvenlis.Hinc Alypius,qui socielas arridebat: inter quos erant quidam praedivi-
de Augustini ingenio bene existimabat, curiositate tes , Romaniaimsin primis Auguslino a leneris fami-
stimttlatus et ipse, conjugium expetere; et alicna ser- liarissimus; nee erat qui hanc viloe coniinuiiitatem
vittiie obstupefactus, in eamdem ultro propendere aut eo ardentius expeteret, aut ad eam suadendam
(Ibid., cap. 12, nn. 21, 22). majori aticlorilate pollerel, cum res ei familiaris am-
4. Cum itaque sic animo cnnslilutus Auguslinus plior qtiam cocteris esset. Id temporis Mediolanide-
essel, nihil mirum si Monnicadabnt operam , ut ante gebat, ul intentas sibi a praepolenle adversario liles
susccplum Baptisma, ad quod illum se in dies com- perseqtieretttr, quibus quidem eum divina providen-
pararc gaudebat, matrimonio jungerclur (Ibid., cap. tia quodam somno hujus vitse velernoque sopilum ex-
13, ii. 25), ne scilicet post sacram regenerationem citabat. De hoc fortasse vitaecommunis consilio, quod
inconiincntiac pcriculo foret adhuc obnoxius. Deum inieianl, cum eo agit Auguslinus, dum sio illum al-
illa frcqtienter oravil, eliam a (iliosollicilala , ut sibi loquitur : Quidquidde olio meomodogaudeo, quod a
de hoc matrimonio aliquid per visum indicaret; scd superfluarumcupiditatumvinculisevoluvi,quoddeposilis
nunquam exoravil. Quaesita lanicn est puella , trans- oneribusmorluarum curarum, respiro, resipisco, redeo
actumqtie negolium : verum cum"illa nonnisi post ad me, quod qumroinlenthsimusverUalem,quod inve-
bienniuni nubilis futura esset, placuil idoneum lem- nire jam ingredior,quod mead summumipsum modum
pus exspectari, quod illa conditio non sperncnda vi- pervenlurumesseconfido; iu animasti, tu impulhti, lu
«9 LIBER SECUNDUS. 110
fechti. Gujus autem minhter fueris, pius adhuc fide losophire portum appellere debeant, flucluantesexhi-
eoncepi, auatn ralione cotnpreheitdi.Nam cum prwbuit, praeclareadmonet, quibusdam qui quoeumque
sens prmsentitibi exposuhseminleriores motus animi modo ad beatoe vitoe regionem feruntur, unum im-
md, vehemcnlerqueac swpiusassererem, nullam mihi manisshitummonteni, qui ante ipsum portum eonsti-
videri prosperatn fortunam, nisi qum otium philoso- lulus sit, quique etiam niagnas ingredientibus gignat
phandi darel; nultam bealatnvitam, nisi qiia in philo- angustias, vehemenlissimeformidandum, cautissime-
sophia viverelur; sed me tdntomeorutn onere, quorutn que viiandum esse. Neque hunc montemalium vultin-
ex officiomeovila penderel, multhque necessitalibus, lelligi ralio, propinquanlibusad philosophiamingres-
vel vani mei pudoris, vel ineplw meorummiseriw,re- shve meluendum, nhi superbum sludium (verba sunt
'frenari: lam magno es elatus gaudio, lam sanclohujus Augustini) inanissimmgloriw: quod ita nihil intus ple-
vilwinflamtnatusardore, ul le diceres, si lu ab illarum nutn aique solidum habet, ul inflalos sibi superambu-
imporlunarum litium vinculis uliquomodoeximereris, lanles succrepuntefragili solo detnergalac sorbeat, eis-
omniamea vincuta etiam pairimonii tui mecum partici- que in tenebras revotutis, eripiat luculentissimamdo-
pationerupturum. Itaque cum admolo nobis fotniiedis- mum, quattipenejam viderant(DeBeala Vila, n. 3).
cessisses,nunquamcessavimusinhianlesin philosophiam, 7. In liunese montem AuguslinusPlatonicorum li-
alque illam vitatn, quminter nos placuil alqueconveiiit, bris evehi videbat, qui nunquam cum charitalem il-
prorsus nihil aliud cogilare. Alque id conslanterqui lam docere potuissent, quse nostrse salutis eedificium
detn, sed minus acriter agebatnus; pulabamus tamen ab humilitatis fundamento, quod est ChrisUisJesus ,
satis nos agere. El quoniamnondwmaderal ea flamtna, consliluil stabililque. Cum igitur ad se quamprimum
quw sumtna nos arreplura erat; illam qua lenta wslua- rediie cogitaret, mentis oculos conjccit in catholi-
bantus, arbilrabamur velesse maximam(ConiraAead., cam religionem , quse puero sibi insita erat, et me-
tib. 2, nn. 4, 5). dullitus, ul dicit, implicala, quseveipsutn ad se vel
6. Post hoec legit Platonicoium libros, ut hisce nescientem revocabat (Cont.Acad., lib. 2, n. 5). Ve-
verbis lestatur : Cutneccetibi iibri quidampleni, ut ait rum in hos libros, ait Augustinus, we propterea, prius-
Celsinus,bonasres arabkas ubi exhalaruntin nos, ubi qitam Scriplnras luas considerarem, credo voluhli in-
itii flammulminslUlarunt pretioshsimi unguenii gutias currere, ul imprimereturmemoriwmew,quomodoex eis
pauchsimas, incredibile,Romaniane;incredibileet ullra affectusessem: el cum posleajn libris tuis inansuefaclus
quam deme forlasse el lu credis; quid atnpiius dicam? essem, et curanlibusdigilis tuis contrectarenlur vutnera
etiam mihi ipsi de me ipso incredibileincendiuinconci- mca , dhcernerem citque dislingueremquid inleresset
tarunt. Quis me lunc Itonor, qum hoininumpompa, ittter prmsiitnplioiiem,el confessionem; iitter videntet
qum inanis fammcupidilas,quod deniquehujus motialis quo euiulumsit, nec videntesqua, el viam ducentemad
vitm fomenlumalque relinaculumcominovebat(Ibid., bealificam palriam, tton lanlum cernendam, sed el ha-
n. 5) ? Caeterum tam incredibile istud incendium, bitandain. Nam si primo sanctis tuis lilteris informatus
quantumcumque erat, nunquam Augustiniim sic affi- essem, et in earuin fainiliarilale obdulcuissesmihi, el
ceret, ut is ad sapientioecultum a vitoepravitate con- posleain illa voluininaincidissem; fortasse attt abri-
verteretur, nisi aliaequoqtte commoverenteuin causoe puhsenl me a sotidamenio pietalh, aul si in affeclu,
praeter philosophorum sermones, qui ad erigendum quem salubremimbiberam,perstitissem, putarem etiam
cor homhiis in Deum haud vim ullam habeui, non' ex iiiis tibrh eum posseconcipi, si eos solos quisquam
adjuvante Christo mediatore. Hinc alio loco, ubi Pla- didkisset (Conf., lib. 7, cap. 20, n. 26). Ilaqtie sacros
tonicorum leclionem ad frangenda vincttla , quibus codices avidissiinc arripere , et divina illa Spiritus
saeculoilligabatur, plurimum sibi profuissedicit, si- sancii oracula revereri : verum non alia magis quam
mul leslatur, hunc se fructum percepisse collala cum Epislolarum Pauli apostoli leclione afficiebatur : et
iisdem auctoritaie illorum qui divina mysteria tradi- statini cvanuerunt csc difficultales, quibus in hanc
derunt, puta, Prophetarum et Apostolorum(DeReata opinionem aute fuerat adductus, ut cum quibttsdam
Vila, n. 4). Deinde quamvis in philosophorum libris in locis pugnantia loqui, el illius verba Legis ac Pro-
sublimia quaedamdepreheudisset, ex his tamen so- phetarum testimoniisnon congruere putarei. Agnovit
"lummodo garrire didicerat, quasi jam perilus evasis- casta ilia minimcque fucata eloquia uno Spiritu ani-
set; qui nihilominusnisi in Christo Salvatore nostro mari, eadem arcana complecti; et in iis suspiciendis
viam Dei quaereret, non peritus, ut loquitur, sed pe- exsultare cum tremore didicil. Primo etiam aspeelu
rilurus esset (Conf. lib. 7, cap. 20, n. 26). Jam inde cognovit,quidquid in profanis libris verum legerat, in
eiiim coeperat, licet peccatorum pcenis ac mole op- his inveniri: sed hos ita verum fradere, ut et gratise
pressus, eruditionisfamam aucupari, et doclrinaeopi- vim commendent, et variis nos mysleriis imbuanf:
nione inflalus magisefferri, de diluendis inlerea pec- quod illae paginaenon habent, ut nec piae illius humi-
catis minime cogitans. Erat ergo id lemporis ex eo- litalis, qurein sola christiana religione reperilnr, no-
rum numero, qui cogiioscentesDeum, non sicut Deum titiam ingenerant. Eniravero aliud est e summo sil-
glorificaverunt (Rom. i, 21). Is, ut videtur, slatus vestris et inculti montis cacuniine patriam pacis aspi*
est ab eo expressus in libro de Beata Yita, quem sta- cere, iler ad eam non reperire, ac fruslra conari per
tim a sua conve.sione composuit, in quo ubi morta- invia circumobsistentibus desertoribus angelis : et
les omnes velut in procelloso mari, ex quo ad phi- aliud eam, quaead beatam illam patriam ducit, viaro
m YITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 112
bonorum Angelorumpraesidio munitam tenere. Haec 2. SicaffectomentemDeus injecit, ut Simplicianum
niiris el arcanis modis in illius animum, cum Aposlo- adiret, tunc spiritualemAmbrosiipatrem, ejus deinde
lum legeret, alte descendebant; et admiranda Dei successorem.Elucebat in eo graiia Dei, cujus se cul-
opera consideransstupore percellebatur(Ibid.,cap.%1, lui a juventute dediderat. In summa semper pietate
n. 27). Cum alibi Romanianumalloquilur : Tilubans, vilara duxerat, lum selate confeclus. Qttod Augusli-
ait, properans, hmsilans, arripio aposlolumPaulum. num adduxit, ut crcdcrct (et ita se res habebat) cum
Perlegi totum inlenlissitneatque cautissime.Tunc vero post tot annos in virlnlis excrcilatione transactos,
quanlulocumque jam lumineasperso, lanta se mihi p/ii- spiritualis vitoc scienliam diulurno iistt sibi compa-
losophiwfacks aperuil, ut, non dicamlibi, qui ejus in- rasse. Iluic igilur decrcvit omnes sui animi oeslus
cognitwfamesemperarsisti, sed si ipsi adversarioluo fluctitsquedclegcre : utsibi sic menteconstiiulo Sim-
a quo nescioutrum plus exercearh quam hnpediaris, plicianus modum , quem apiiorent dttceret, ad viam
eam demonstrarepoluissem; nmille cl Buias, et ainwna Dei lenciidam demonstrarel. Eum itaque adiit, et er-
pomwria,et delicata nitidaque convivia, el dotneslicos rorum suortim anfraclus eidcm aperuit. Ubi audivit
hhlriones, poslremoquidquideuinacriler comtnovetin Simplicianus, eum Platonicorumlibros a Yictorinoin
quascuntquedelkius , abjicienset relinquens, ad Itujus latinum conversos legisse, gratulalus est; ct inde
pulchritudiiicmblandusamaloret sanctus,mirans, an- arrepta occasione, ejusdem Yictorini, quem Romre
lielans, msluans,advolaret(Cont. Acad., lib. 2, nn. 5, familiarissimenoverat, convcrsionemilli retulit. Hsec
6). Haecinsignis morum rautatio, quam sacrorum co- illi narrabat, utcum ad lnimilitatisJestt Chrisli, quoe
dicum leclio in Augustinianimo peperit, non vidctur abscondilursapientibuselrevelatur parvulis, sludium
conligisse ante paschalem fcstivitateni aniii conver- liorlarclur, et illo se ad tanti viri, eadem in arte,
sionis ejus, quam anno trecentesiino octogesimosexlo quam ipse profitcbatur , adeo illuslris , imitationem
rcponimus; imo nec antcjunii cxitum. Cum enim accenderel : ac ro quidem ipsa ad eum imitandum
AmbrosiumJuslina circa feslum Pascliacpersequerc- cxarsit Auguslinus.Cumqtiesubjccisset Simplicianus,
tur, nondum Deus glacicm cordis ejus vitali Spirilus ediclo Juliani prohibilos fuisse Clirislianoslitteratu-
sui calore dissolverat; licet ipse lurbattc civilatis luram et oraloriam arlem docerc , Yictorinumquehttic
multu veliementer excitaretur (Conf. /ifc.9, cap.7, legi obsequenlemscholsesurenunliuin remisisse: Aron
n. 15): nec adhuc post Deumcurrebat, cum Ambro- inilii, ail Augustinus, fortior quam felkior visus esl,
sius martyrum Prolasii el Gervasii dctexit corpora quia invenitoccasionetnvacandilibi. Moxin haccverba
(Ibid., n. 16), die junii, ut videtur, decimooclavo. erupit: Cuirei egosuspirabainligaitts, non ferro alieno,
sed mea ferrea volmilale.Velletnentntenebatinimicus,
CAPUT V.
el indemilticalenamfecerat,el conslrinxeraltne. Quippe
1 RebusomnibusDei causa renunliarevult, necvalet. ex voluntaleperversafacia esl libido: ct dutn servilur
2 Siinpikianum consulil. 5 Antoniivilam narranle libidini, facia esl consueludo; el dumconsueludininon
Pontilianodhcil, simuiqueaulicorumduorumconver- reshlitur, faclaest necessitas.Quibttsquasi ansulh sibi-
sionem.4 Confliclusin Auguslinimenleac voluntate mel innexis, unde calenam lenebat me ob-
appeltavi,
audito Ponlitiano.5 Paulicodkem insolilmvocisnw- slrktum dura servilus. Volttntasaulemnova,
quminihi
niluaperil, lccloqtteloco repenle converiilur. essecceperatut le gralh coleretn,fruiquete veltem,Deus
1. Cum sacra Dei cloquia , ut diximus, Angustini sola certa jucundilcts, nondumeral idoneaad superan-
aninto penittis insidcrent, non jam de illo certior, sed dam prioremvetustaleroboralam. Jta dum voluntates
in illostabilioresse cupiebat. Animi tamen pendebat, mem, una velus,alia nova,ilia carnalh, illa spirilualis,
el quid de vilocsuseitislituto statucrel, ignorabat. confligebanlinlcr se, atque discordando dissipabant
Cor ejus a veteri fcrmenlo, qtio infectum ftterai, mun- anhnatnmeaitt.Sic inlelligebam,in nieipsoexperimenlo,
danduincral. Etlicelgauderet ipsumSalvatoreinviain id quodlegeram, qiwnwdocaro concuphcereladversus
esse, qtioenosad salulcm duccret, liihiloininustamen spiritum, el spirilus adversuscarnem.... (Galat.y, 17).
pcr htijtisvircangustias ire adlmc pigebat.Turbulentis /*.'(non eraljnm illa excusalio,qua videritnihisolebam,
sxcttli ncgotiis adltuc se tum iraplicari ocgre grava- proplerea noiidiitn me conlemplosmculoservire tibi,
tcque ferebat. Neque enim, ut anle, spcs qurcslus et qttia incerla milti essel pcrceptio verilalis: jain eniinet
honoris comparandicrigebant anhmim ad hanc mole- ipsa certa erat, ego ciulemadliuclerra obligalus, mi-
stissimam servilutem ferendam. Jam eum illa non lilare libi recusabam,et itnpedimenitsotnnibussic titne-
oblectabantproedulcedine, qtiam ex divino fonte si- bam expediri, queinadinoduiniinpediri littiendum cst
tientcr hauriebal. Sed ei moram afferebat cura stu- (Confessionumlib. 8, cap. 5, nn. 10, 11). Pergit
diumquc vilandioffensionemnonnullorumhominum, adhuc vim lyrannidis,quam invetcraia peccandi con-
eorum forte, quorum liberos imbuebat ingenuis arti- suetudo in ijisttmcxercebal, graphice describere.
bus. Conjugiiprsetereadesideriovehementer teneba- , ,: 3. Sed landem omnia cjus vincttla disrupit Deus ,
tttr ; et ob id unum in cscleris langttidus, curis ani- . visibilisimul et invisibilimiraculo. Solitscillius curaj
mum corrodentibus labescebat; quod nimirum vila et sollicitudines magis ac magis in dies recrudesce-
coujtigalis, ad quam tanta propensione ferebatur, bant: Deo continenler suspirabal: ecclesiamfrequen-
varia secum traheret incommoda, quoepati nolebat tabat, quaiilum ipsi licebal per negotia, sub quorum
(Conf lib. 8 , cap. 1, nn. 1,2). pottderegemebal. Quodamdic, inquit, venitad,me ei
Alypium Ponlitianus quidam civis nosler in quantum el sequendile (Luc. xiv, 26-55). Tum Pontitianus,
Afer, prmclatein palatio militans : nescioquid a nobis et qui cum eo per alias horti partes deambulabant,qum-
volebat.El consedimusut colloqueremur,el forte supra renles eos deveneruntin eumdemlocum, et invenientes
mensamlusoriamqumante nos erat, allendit codicetn,lu- admonueruntul redirent, quod declinassetdies. At ilii
lil, aperuit, invenit aposlolumPaulum, inopinatesane : narralo placilo et proposito suo, quoque tnodo in eis
pulaverat enim atiquid de iibris, quorum professionte lalis volunlasorta essel aiquefirmata, petiveruntne sibi
cottlerebat. Tum vero artidens meque intuens , gratula- nwlesliessent, si adjungi recusarent. Isli aulem nihilo
loriemiralus est qnod eas et solas prm oculis meislilte' mulali a prhlinis, fleverunlse lamen, ul dicebat, alque
ras repenlecomperissel.Chrislianusquippeet fideliserat, illis pie congralulalisunt, el contmendaverunlse ora-
el smpelibi Beo noslro proslemebalurin ecclesiacrebris liottibuseorum; et trahenies corin terra abieruntin pa-
el diultirnisoralionibus.Cui egocumindicassemiflis me laliutn; illi auletn affigeniescor cmlo, manserunt in
Scripturh curamtnaximamimpendere, oiius est sermo casa. Et ambohabebantsponsas: qum posleaquamhoc
ipso narrattle de AtttonioJEqyplio monacho, cujus no- audkrunt, dkaverunt eliatnipsmvirginilalenilibi (Conf.
men excellenlerclarebat apud servos luos; nos autem lib.S,cap. 6, nn. 14, 15).
usque in iltatn horam latebat. Quodille ubi cotnperit, 4. Narrante haec Ponlitiauo, prosequitur Augusti-
itmnoralusest in eo sertnone, insinuans tanlutn virum nus. Tu autem,Domine,inter verbaejusretorquebasme
ignoranlibus, et adtnirans eamdem nostram ignoran- ad meipsum; auferensmea dorsomeoubimeposueram,
liam. Slupebamusautem audientestamrecenti meinoria, dum iiollemme attendere; et conslituebastne anle fa-
et prope noslris temporibusleslatisshnamirabilialua in cietnmeam,ul videremquam lurpis essetn,quam distor-
fide recta et cathblka Ecclesia. Omnesmirabamur : et lus el sordidus, maculosuset ulcerosus.El videbam,et
nos, quia tam tnagtta erant; el iile, quia inaudita nobis horrebam; et quo a me fugeremnon erat. El si conubar
erant. Inde sermoejus devolutusest ad tnonasleriorum a meavertere aspectum,narrabal ille quod narrabat, et
greges,et moressuaveolentimlum, et ubera desertaeretni, lu merursus opponebasmilti, el impingebasmein ocuios
quoruth nos nihil sciebantus.El eral monasteriumMe- meos, utinvenirem htiquilatemmeamet odissem.Nove-
diolani plenum bonis frairibus, extra urbis mceniasub ram eam, sed 'disshnulabam; et connivebamet oblivi-
Ambrosionulrilore; el non noveramus.Pertendebal ille scebar. Tunc vero qucmtoardenlius umabam illos, de
et loquebaturadlmc, et nos intenli lacebamus. Vnde quibus audiebumsalubres ajfeclus,quod se totos libi sa-
inciditut dicerel, nescio quando se el tres alios conlu- nandos dederant, tanto exsecrabiliusme comparatuin
bernalessttos, nimirumapud Treveros, cutn linperator eisoderam. Quoniammultimei anni tnecumejfluxerant,
pomeridiano Circensium spectaculo tenerelur, exisse forte duodecimanni, ex quo ab undevicesimoanno mlatis
deambutaiumin hotios muris conliguos; alque illicut mem, leclo Ckeronh Hortensio, excilalus eratn sludio
fmie combinalispaliabanlur, unuin secumseorsum, et sapientim; et differebamcontemplafeikilate terrena ad
alios duosilidemseorsumpariterque digressos: sed illos eam invesligandamvacare...Ita rodebarintus, et confun-
vagabundosirruisse in quamdamcasatn, ubi habilabanl debar pudore horribili vehemenler, cum Ponlilianus
quidatnservi tui, spiritu pauperes, qualiumesl regnum lalia loquerelur.Terminaloaulemsermonee! causa qua
cwlOrum(Mallh. v, 3), ei invenhseibi codicemin quO veneral,abiil ille. El ego ad me, qum non in tne dixi?
scripla erat vitaAnlonii. Quumlegerecoepitunuseorum, Qtiibussentenliaruin verberibusnon flagellavianiinam
eimirari, et accendi, et inler legendum medilariarri- meam,ut sequerelurmeconanlempost le ire? Et renile-
pere taleinvilam, elrelicla militia sceculariservire tibi: batur; recusabat,el non se excusabat.Consumplaerant
eranl autein ex eis quos dicunt Agentesin rebus. Tunc et convkta atgumentaomnia, remanseralmuta Irepida-
subilo replelus anwre sancloel sobrio pudore, iratus lio; et quasi mortemreformidabalrestringia fluxu con-
sibi conjecitocttlosin amicum , et ail ilii : Dic, quceso sueludinisquo tabescebatin mortem.Tutnin ilta grandi
le, omnibushtis taboribusnoslris quo ambimus perve- tixa inlerioris domus mew, quam fortiter excilaveram
nire? quicilqumritnus?cujus rei causa mililamus? Ma- cum anima meain cubkulo noslrocorde tneo, lam vuilu
jorne essepoteritspes nostra in patalio, quamut amici quam mentelurbalus, invadoAlypiumel cxclamo: Quid
Imperatoris simus? Et ibi quid twn fragile, plenumque palimur? quid est hoc? quid audisli? Surgunl indocli,
periculis? Et per quot periculapervenitur ad grundius el cwlum rapiunt; et nos cum doclrinis noslrh sine
periculum? El quandohluc erit? AmicusauletnDei, si corde, ecceubi volulamurin carne el sanguine?An quia
voluero, ecce nunc fio. Dixil hoc, et turbidus parturi- prmcesserunt,pudel sequi, et non pudel nec saltem se-
tioneiwvmvitm, reddiditoculos paginis , el legebal, el qui? Dixi nescioqum tulia, el abripuit me ab ilto mstus
mulabalurintus ubi lu videbas, et exuebalurmundo meus, cum taceret altoniius inlueiis me. Neque enitn
mens ejus, ut mox apparuil. Nahtque dutn legil etvolvit solila sonabam, plusque loquebanlur animum tneum
fluclus cordis sui, infremuit aliquando, et dhcrevit, - frons, genm,oculi, color, modus vocis,quam verba qum
decrevitquemeliora ; jamque tuus, ail amicosuo : Ego proincbam. Hortulus quidam eral Iwspilii hoslri, quo
jatn abrupi me ubilla spe nostra , el Deo servire slalui; nos utebamur, sicut loia domo. Nam hospes ibi non
el hocex hora hac, in Iwc locoaggredior.Te si pigelhni- habitabatdominusdotnus.Illuc me abslulerat tumultus
lari, noli adversari. Responditille, adhwrerese sociutn pecloris,ubi nemo hnpediret ardeniem lilent,quam me-
tantm mercedhlanlmquetnililim.El ambojam lui wdi- cum aggressuseram, donec exiret qua lu sciebas; ego
ficabant lurrim suntplu idoneo relinquendiomniasua, autem non : sed tanium insankbam salubriter, el mo-
riebar vitaliter,gnatus quid mali essem,el ignarusquid cid forte supervenerat, udmonilus fuerit tanquumsibi
boni posl paululum[utttrusessem.Aoscessiergoin hor- dkerelurquodlegebatur,«Vade,vendeomnia qumhabcs,
lum, el Alypiuspedeposlpedem.Nequeenimsecrelum el da pauperibus; el habebisthesaurutnin cwlh:et veni,
meum 11011 eral, ubi ille aderal: aul qtiando me sk sequereme t>(Malth. xix, 21); et tali oraculo confe-
affeclumdesererel? Sedhnus quanlumpoluiinusremoti stim ad te esseconversum.Itaque concitusredii ad eum
ab wdibus. Ego fremebamspiriiu, indignanslurbulen- locum,ubi sedebalAlypius: ibi enim posueramcodicem
lissimaindignatione,quod non irem in placilumet pa- Aposioli,cutn inde surrexeram. Arripui,aperui, el legi
cluin lecum, Deusmeus, in quod eunduinesse otnnia in silenlio capilulum,quo primumconjecli sunt oculi
ossa meaclatnabanl,cl in cwlumlollebanllaudibus....Si tnei: t Aônin comessalionibuset ebrielatibus,non in
vitlsi capillutn, si percussi fronlem, si conseiiis digitis cubilibusel impudkUiis, non.in conlenlioneel mmu-
amplexalussum genu; quia volui feci. Polui autem lalione; sed induile Dominum Jesum Cltrislum, et
velleet non facere, si mobiliiasmembrorumnon obse- carttis providentiamne feceritis in coitcupiscenliis1
queretur. Tam tnulla ergo feci, ubi non hoc erat velte (Rom. XIII,15, 14). Arecultra volui legere, nec opus
quod posse: et non faciebant.quod el incoinparabili eral. Slalim quippe cum fine hujuscesenlenlim,quasi
affectuampliusinihi ptacebat,et moxut vellemposseni; luce securitalh infusa cordi meo, omnes dubilationis
quiamox ul vellem,uiiquc vellem.Ibi enim facullas ea tenebrmdiffugerunl.Tuminterjecloaut digito,aut nescio
quw voluntas, et ipsum velte jam facere etat (Ibid., quo alio signo, codicemclausi, el tranquillojam vullu
cap. 7, n. 18; cap. 8, nn. 19, 20). Multis dcinde indkavi Alypio.Al ille quid in se agerelur, quod ego
docet pugnam in hominis ad Deum rcdire, cupien- nesciebam,sic indkavil: Pelit videre quid legissem:
tis voluntate inde oriri, quod voluntas a se ipsa dis- oslendi; et allendil eliam ullra quam ego legeram,et
sidens, plena non sit in eo quod imperat; non au- ignorabamquid sequeretur.Sequebalurveromlnfirmum
tem quod duarum mentium duoc sint naturaeinvi- auiemin fide recipite1 (Rom. xiv, 1). Quodilte ad se
cem conlrarice, ul falso asserebant Manichsei.Refert relulil, miltiqueaperuil. Sed tali admonilionefirmalus
posteaquomodohhic voluptatesUirpiler lenocinantes esl, placiloque ac proposilo bono et congruentissimo
cunclanleni retardabanl; illinc aulem casta dignitas suis moribus,quibusa mein metiusjam olimvaldelon-
continenlise honeste blandiens attraheret; cum infe- geque dislabat, sine ulla lurbulenla cunclalione con-
rim Alypius ejus lateri affixus, tam insoliti motus .junctus esl. Inde ud malrcm ingredimur: indicamus;
exitum lacitus opperiretur. gaudet. Narramus quemadmodumgeslttmsit, exsuliat
5. Sed tandem conversionis suae miraculum his et Iriumphat; el benedicebatlibi, qui potens es ultra
verbis exponit: Vbi vetoa fundo atcano alla conside- qnum pelimus aul inlelligimusfacere, quia lanlo am-
ralio conlraxil, el congessit totam miseriammeam in ptius sibi a le coiicessumde tne videbat, quam pelere.
conspeclumcordismei, oborlaest procella ingens, fe- solebalmherabilibusflebilibusquegemilibus.Converthti
rens ingentemimbremlacrymarum.Et ul loluin effun- enitn me ad le, ul nec uxorem qumrerem,nec aliquam
deretn cum vocibussuis, surrexi ab Alypio. Solitudo spemsmculiItujus... (Confess.tib.8,cap. 12,11.28-30).
milii ad ncgoiiumflendiaplior suggerebalur; el secessi Quumsuave mihi subilo faclum est careresuavilalibus
remolius,quam ut posset mihi onerosacsse eliam ejus nugarum! el quas amilleremelvs fueral,jam dimiltere
prmsentia.Sic lunc eram, et illesensil: nescioquidenim gaudiumerat. Ejkiebas enimeasa me, veratu elsumma
puto dixeram, in quoapparebat sonus vocismemjatn suaviias; ejiciebas,el inlrabas pro eis omni voluplale
flelu gravidus,et sic surrexeram. Mansil crgo iite ubi dulcior(Ibid., lib. 9, cap. 1, n. 1).
sedebamus,nimieslupens. Ego sub quadamfici arbore CAPUT YI.
slravi me, nescioquomodo,el dhnhi habenaslacrymis,
el proruperuntflumina ocutorummeorum, acceptubile 1 Quaremagisteriisui onusnonante vindemialesferias
sacrificiumtuutn. El non quidemItis verbis,sed in hac prope inslantesabjkiat. 2 In Verecundivillam cum
senlentia, mulla dixi libi : Et tu, Dotnhte,usquequo? atnicissecedit.
usqttequo,Dotnine,irascerisin finein? ne memorfuerh 1. Uni jam Deo vivere gesliens Augustinusfacien-
iniquilalninnosttatum anliquatutn. Senliebamenimeh dum sibi pulavit quain primum, ul publicaeprofessio-
me leneri,jactabamvocesmiserabiles: Quamdiu,quam- nis 011us poneret. Verum ad id vindemialesferias,
diu cras el cr.as? Quare non modo,quare nonliac hora quaeopportune imminebant,opperiri visum est, quod
ftnislurpiludinismcw? Dicebatnhwc,el flebamamaris- non plures quam viginli circiler diesad eas usque su-
simaconlrilionecordismei. Et ecceaudiovoccmde vicina peressenl, quibus elapsisjam solemnimoreabscedens
domo cum canlu dkenlh, ei crebro repetenth,quasi nunliumrlietoricsemagisleriosine strepitu remitterct.
pucri an puellw, ttcscio: Tolle, legc; lolle, lege. Sla- Quin etiam, inquit ipse, quod ipsa mslale lillerario
tiinquemulatovuliu, iiilenlhshmscogitareccepi,ulrum- laborinimio pulmotneus cedere cmperat, et difficuller
nam soierenlpueri in aliquo cjenereludendi canlitare Iraheresuspiria,doloribusquepectorislestari se saucium,
tale aliquid; nccoccurrebatoinninoaudivissemeuspicim. vocemqueclarioremproduclioremve recusare,primoper-
Rcpressoquehnpelulacrymarutn,surrexi, niltilaliud in- turbaveralme, qnia maghleriiillius sarcinam pene jatn
terpreluns, nisi divhtilusmihijuberi, ul aperirem codi- necessilatedeponerecogebal; aut si curari el convale-
cem, el (egercinqued primum caput invenissem.Au- scere poluhsem,cetieinlermillere.Sedubiplenavolun-
dieram enim de Antonio,quod ex evangelicalectione, tas vacandi et videndiquoniam lu es Dominus, oborta
mihi esl atquefirmata; nosti, Deits meus, etiam gaudere animo susceperunt. Hinc Augustinus in ea vtlla resi-
cmpi,quod hwc quoquesuberat non mendax excusatio, dens, perjocum dixit, se incurioseutigrammalicorum
quwoffensionemhominumlemperaret,quipropterlibetos verbis, qui res suas ipsi ad utendum dedissent (De
suos meliberumesse nunquamvolebant(Confess.lib. 9, Beala Vita, n. 31). Relribuesilli, Domine,ait Augusti-
cap. 2, n. 2-4). In hune pectoris morbum sui seeessus nus, in resurreclionejuslorum, quiajam ipsam sortem
causamrefunditin prioribus libristum a se scriptis, ea retribuhti ei. Quamvisenim absentibusnobh, cum Ro-
quoesibi in horto evenerant, silentio praelermittens mw jam essemus,corporali mgriludinecorreplus, et in
{ConlraAcademkos,lib. 1, n. 3; de Reala Vita, n. &; ea chrislianuset fidelisfaclus, ex.hacvita emigravil: ita
de Ordine,tib. 1, n. 5), ex eadem haud dubie animi mheiius es non solumejus, scd etiam nostri, ne cogi-
modestia, qua suum propositum nonnisi familiarissi- tantes egregiam erga nos atnici humanitatem,nec eum
mis communicare, atque cseterisclausum lenere con- in grege tuo numerantes,dolore intolerabilicruciaremur.
stituit(Conf.lib. 9,ca».2, n. 2). Cor ejussat alteamoris Gratias tibi, Deus nosler, tui sumus; indkanl hortalio-
divini sagitiis confixum erat, et ignitis carbonibus sat nes el consolationestum: fidelispromissot,reddes Vere-
valide communilum, ut subdolas eorum linguas non cundo, pro rure illo ejus Casskiaco,ubi ab wstu smculi
timeret, qui pravis eum sermonibus a proposilo deter- requievimus, in le, amwnitateinsempiternevirenth para-
rere voluissent. Quid, quod sanctorum hominum disi lui; quoniam dimhisti ei peccala super terram, in
exempla, qtiibus ad serviendum Deo excitalus erat, monteincasealo,monletuo,monteuberi(Conf.lib. 9, c. 3,
tam ardentes ei faces subjiciebant, ut contrarius ob- n. 5). Hoecitaque Yerecundi villa inler montes sita
trectationis flatus accensum in ejus animo ignem fuisse videtur. Elffuxerunt landem dies illi, qui ad
acrius inflammare posset, non extinguere? Verum ut litterarias ferias supererant; illi nimirum dies, qui
defuturi non eraiil boni, quiejus consilium laudarent: prae amore libertatis otiosae ad requirendum vultum
sic jactanliaesimile illi videbatur, si antc litterarias fe- Dei, et longi et multi Auguslino videbantur. Illuxit
rias, quse appetebant, professionemrhetoricam abji- igitur dies, que rhelericoe professienem reipsa dese-
eeret; omnia in se ora conversurus, qui hanc imma- ruit, et quo Iinguam ejus eruit Deus, uttde eor illius
turam magisterii abdicalionemostentationi palam tri- prius eruerat (Ibid.,cap. 4, n. 7). Sic laetusel Deo
buere potuissenl. Tot vero temerariis judiciis et falsis gratias hsbens slatim cumomnibus suis, hoc est, Mon-
sermonibusansam dare, causamve tam sancti operis nica matre, Navigiofratre, Trygelio et Licentio disci-
arguendi praebere, et inquirendi quonam id animo pulis, Lastidiano et Rustico consobrinis, Adeodato
facerel, a prudentia videbatur alienum (Ibid., n. 3). filio et Alypio, se ad villam Yerecundi contulit (De
Toleravit igilur illud temporisintervallum, donec de- Beata Vita, n. 6).
curreret; quodexiguum licet, aegre (atnen toleravit. CAPUT VII.
Jam enim recesserat illa gloriae cupiditas, quse in 1 De anno in quo conversioAugusliniconligil, contro-
partem oneris cum eo venire consueverat: et solus versia unde polhsimumexortq. 2 Anno387 illamad-
illud sustinere coaclus, succubuisset ponderi, nisi in scribuntopinionesdum, quibus alio atque alio delor-
pristinaeambitionis locum patientia subsidio venlsset. quenlur Possidii Augusliniquehanc in rem dicta.
Quantumvis prudenter in hoc se negotio gesserit, 3 A'i/(i/obstarequotninushiscedictisin germanosensu
non audet tamen ab omni se culpa vacuum asserere, acceptisitlumattno 586 conversum,eumdemqueanno
quod firmum Deo serviendi propositum amplexus, 387 baptizatumasseramus.4 Huicsenlenlimroburac-
adhtic in cathedra mendacii vel breve tempus sedere cedilex quodam Augustiuiloco, comparalocum lem-
se passus fueril (Ibid., n. 4). pore quo Ambrosiusexagitabalur ab Juslina. 5 Di-
2. De Atigustiniproposito bono macerabalur anxie- luittir contraria arguinentalio pelita ab observalione
ludineYerecundus (Ibid., cap. 3, n. 5),fatniliarisejus, leinporis, quo Imperatori laudes recitavit. 6 Opitiio
civiset grammaticusMediolanensis(Ibid., lib.S, cap.6, qumdam conversionetnAugusliniponens anno 385
n. 15); cujus cum in omnes, tum vero in Augustinum ininimeprobabilis.
eralbenevolentia singularis (De Ordine, lib. 1, n. 5): 1. Paucos adhuc in ea villa dies transegerat, cum
scilicet aegre admodum ferebat, quod multis soeculi libros suosde Academicisexorsus (GonttaAcademkos,
laqueis irretitus, se tam jucuuda societate propediem lib. 1, n. 4), ees intermisit, ut librum de Beata Yita
orbandum viderel. Nondum cliristianus erat : el licet scriberet (Relraclalionum lib. 1, cap. 2), tridui epus,
uxorem fidelemduxisset, eatamen arclissima eompede ipso natalitioilliusdie incoeptum(DeBeata Vita, n. 6),
ab itinere, quod inibant amici, retardabatur. Illud siqui in idus ncvembris incidebat. Itaque secessus ejtis
quidem alia lege nolebat aggredi, quam ea, qua mini- in villam Cassiciacumnonnisi mense cctobri ejusque
me polerat; riempe ut se ab uxore sua disjungeret, conversio septembri, aut saltem exeunte augusto vi-
quo terrenis omnibus dimissis lotum se Deo manci- detur conligisse : Mediolanienim, praelectionibussuis
paret. Quapropler eum Auguslinus et Alypius sola- absclutis, aliqupt adhuc dies petuit ecmmorari. Tunc
bantur, et ut in vita conjugali; qua implicalus erat, vero lemporis tiigesinium et tertium aetatis annum
Deo serviret, hortabanlur. Nihil de Yerecundi erga agebat,,utipsemet leslatur sub finem librorum, quos
eosbenevolentia moeror animi detraxit. Yillam suam de Academicis scripsit (Contra Acad., lib. 5, n. 43),
Cassiciacumeis benigne obtulit, ut quamdiu ibi mo- et post idus novembres absoivit. Id ipsutn asserit in
rarentur, in ea degerent. Oblatam illi sedem grato Soliloquiorum libris (S0/i/ogui0rum/iZ>. i,n. 17), quos
sub idem tempus edidit. El cum Monnicamater paulo nus, si annos per consules notaret, Iibros suos de
post ejus Baplismum ex hac vita'migravil, nondum Academicis, mense novembri conscriptos, repone-
trigesimum el tertium retalis annum exegerat (Conf. ret anno aotatis suae trigesimo terlio; nec pariter
lib. 9, cap. 11, «. 28). His ita constitulis conficilur, eidem anno adscriberet ipsam morlem Monnica1.,qure
eum trigesiinosecundo aelatissuacanuoexeuntefuisse tam iongoposl temporecontigisset.Et si absoluti lan-
conversum ; anno autem trigesimo teftio baptizatutn, tum illius anni numerati sunt, ei quinqtte et seplua-
octo aut novem post conversioneni mensibus, cum ginta vitse anni, non plures, tribui debucrunt. Ob-
Baplisma in Paschali solemnitate susceperit. Jamau- servare adhuc licet coutra priorem senlenliam, haud
lem Possidius annos eum sex ct sepUiaginlanalum fuisse quidem omnino insolens, episcoporttmurbis et
obiisse tradit (Possiditis, in Vila Auguslini,c. 51): impcralorum annos per consnlatus numerare (lice
nullusquc in dubium revocat ejus obitum in quintum hoc ipsuminfrequenterevenerit); quod scilicet eorum
kalendas septembris anni quadringerilesimitrigcsimi, creatio et obitus in actis publicis, quibus consules
juxta Prosperi clironiconincidisse.Illum igilur natum eranl adscripti, nolarenlur, et annum nullus ignora-
fuisse oportet idibus novembrisanni trecenlesimiquin- ret. Non sic porro dc orlu filii municipis Tagastcnsis
quagesimiquarli; conversummense augttslo anni tre- admodum tcnuis existimare licet. Quod spectat ad al-
centesimi oclogcsimisexli; baplizalum vcroPaschate teram senienliam , lametsi lalendum cst, cum quis-
anni ireceiilesimi octogesimiseptinii, octavo kalcndas piam dicilur annos triginta tres natus, dc inchoatis
maii. Eoenim anuoPasclia septimo kalendas maii ccle- aut absolulis id posse intelligi; quemadmodumcum
brandum essedocucralAmbrosius (Antbros.,Epist. ad regcs anno actatis decimoquarto, csetcros aulem vi-
jEmilium). Ntillamhocccechronologia controversiam gesimo qninto sui juris esse dicimus, quamvis illi
admitteret, nisi Atigusliiiusmalrcm suam tum ex hac anno decimo quarlo inchoato, isli aulem vigesimo
vita migrassediccrel, cum ipse Africam repetens, se quinto exacto in suam lulelam venianl : attamen a
ad Ostia Tiberina navigationiinstauraret (Conf. lib. 9, vero prorsusalienum videlur, hanc nominisarnbiguila-
cap.S,.n. 17; cap. 10, n. 25). Conslal cnim, liinc lem ad omnia loca , in quibus setatissurememinitAti-
quidem, obiisse illom, tit diximns, irigcsitnumcl lcr- gustinus, exlendere ; el ad eum praecipuolocum , qtii
titim selatis aiinuin agente Augusiino; hoc csi, juxta nobis regulacinslar esse debet ad illius Dapiismiteni-
calculum nostrum, anie idus novenibres anni irecen- ptts staluendum : Die nono, inquil de matre , mgritu-
tesimi octogesimiseptimi. Illinc atilem certum habe- dinis suw, quinquagesiinoet sextoanno wlatissuw, tri-
nius, Augustinum iion repetiisse Africam nisi post gesitnoet lertio wlalis mem, anitna illa reliyiosaet pia
neceniMaximi1yranni(CotttraLiiterasPetiliani, n. 50), corporesolulaesl (Conf. lib. 9, cap. 11, n. 28). Nullac
qui niense juiio exeunte, vel augustoamiitrecenlesimi hic verborum ambages. Neinorem unquam ad annum
ociogesimioctrtvi inlcrfectus est. aetatissure trigesimum lerlium retulit, ut progredienle
2. Difficultasduo ista conciliandidoctissimosquos- trigesimo quarto, eoque plus dimidia parte jam ela-
quc indiversas opiniones dislrahil. Quidam enim no- pso, evenissecam significarel. Quis ctiam ptitet Au-
lunt a Possidio , cum Auguslinumannos scpluaginta gusLifiuni,cum se anni oelalis stiae tuidclrigesimilii-
scx vixissc scribil, ipsius annos per consulaius nu- sloriam aggresstirum sic dicerct, Proloquar in cou-
merari; et pro primo anno sumi tcmporis spalium specluDeimei annumillum undetrigeshnumwlalis inem
quod ab idibus novcinbrisad kalcndas jnnuarias, ac (lbid.,Iib. 5, cap. 5, n. 5); persuasisse sibi, hoc a
pro ultimo anno, id quod a kalendis jamtariis ad suis lecloribus dc armi sui trigesimi historia inlelli-
quinlum kalcndas augusti extenditur. Sic Augustinnm gcndum? Qtiod autem scribit, se decimosexto aelalis
natum esse contendunt idibus novembris anni trecen- anuo pubescenlera , libidini luxuriaeque parcrc cce-
lesimi quinquagesiniiquinti; conversum anno trccer,- pissc (lbid.,lib. 2, cap. 2, n. 2); haud scitnus, an
tesimo octogesimoseplimo, baptiznlumanno trecen- operosum sit credere, Afrum adolcsccntem igneo
tesimo octogcsimo octavo ; et re ipsa vixisse annos, aniuii vigore, ad id jmu salis fuisse rstate proveclum:
non sepuiagiula sex, sed sepluaginta quatuor, adje- quaiiquam videatur, non corruisse penilus in vitium,
clis super uoveni aul decem meiisibus.YoIuntatiiAu- nisi Carlhagine (lbid.,lib. 3, cap. 1), hoc cst, anno
gustinum in libro sive contra Acadcnticostertio, sive octalissuaedecimo septimo.
Soliloquiorumprimo, aiinos suos lantuin absolutos, 5. Cum duoc igitur senlentiaein tautas difficullatcs
non autem inchoatos numerarc. Sic eum natum esse incurrant, ut qui unam scquuntur, alleram vi detoriam
anno irecentesimoquinquagesimoquarto, convcrsum cl omnino improbabilemexistiment; nihil obsiarc vi-
porro non fuisse nisi aiino ireccntesimo octogesimo dctur, quominus stemus Augusliniverbis, et ipso as-
septimo, nec baptizaiura nisi anno trecentesimoocto- scrente agnoscamusMonnicamdiem obiisse, quando
gesimo octavo, trigesimo lertio xtatis expleto, hoc ipse in Aliicam rediens, inslaurabat se navigationi;
est, trigesimo quarto inchoato. Utraque hsec opinio uec inde iuferamtis illum statim ab obitu malris per-
profecto vim infert verbis Auguslini autPossidii; ut fecisse iter, navimqueconscendisse; cum id minime
dicere cogamur Possidium, qui una cum Augustino asserat. Neque vero alicnrc sunt a narrationibus hu-
quadraginta annorum tempus traduxit, quique ipsius jusccmodi loquendi formulac : Proficiscebamur, cttni
setatem ab eo solo acceperat, illam tamen alitcr ac isieadvenit; parabamus nos itineri. Alque id quidem
ipsum Augustinumcompulavisse.Ncc enim Augusti- videttir ad munus diligenlinmqueliistorici speclare,
121 LIBER SECUNDUS. m
ut memoratare, quaecaplo consilio moram attulit, gustini et Possidii verba delOrqueamusa germano
doceat quoque subinde dilalumne lantummodo, an sensu : quiti eliam aliquot non deesse rationes, quse
omnino dissolutumconsiliumfuerit. Sed perspicuum nos a prsepostera illa inlerpretatione revocent. Nam
est Auguslini propositum non fuisse, eo usque vitae si conversionem Augustini referimus in annum tre-
sttaehistoriamin prima Confessionumsuarum parte centesimum octogesimumseptimum, dicere cegemur
perducere : hoc forte solum erat in animo, ul ad Iau- eum sue in secessu ruri prope Medielanumhabilasse
dem gloriaegratire Dei in omnium aspectura profer- ille ipsp lempore, quo Maximus, ut constat ex tem-
rct suos ipsius mores ab infanlia ad conversionem peris illius histpria, cunctamRaliaminvadebat, et ex
suam et Baptismum: quo fit ut narrata matris morte, ea Valentinianumexpellebat,hee est in medicbelli tur-
ne verbumquidem de suo Romamreditu faciat; licet bine, qui non immanius alibi, quam in Mediolanensi
cum aliqtiandiu Romae substitisse, et aliquot illic tractu fremebat: quippe cum Imperatori domicilium
scripsisselibros in confcsso sit (Relracl. lib. 1, cap. ac sedemprsebereMediolanumsoleret. Quo fit, ut ex
7-9). Quid, quod nos ipsc admonet, se mullum festi- Ambrosiiverbis coiligi Baronius arbitretur, Mediola-
nantem miilta silenlio praeterire(Conf.lib. 9, cap. 8 , nenses cives tunc de fuga cogitasse(Baronius, ad an-
ii. 17)? Ejus igittir verbisnullalenus adversaraur,cum num. 387, n. 62).
euni morluamatre consiliumin Africamremeandidis- 4. Cum Auguslinus Baptismum suscepit, annus
tulisse, et postero solum anno perfecisse dicimus. intercesserat aut amplius, ex quo Psalmorum in ec-
Qiiibtisporrodecausis dislulerit (quaemultaeesse po- clesia Mediolanensimodulatio coeperat; cum videli-
luerunt), nos lolel; nobiseum pottiissedifferre suf- cet Jusiina Yalentinianiregis pueri mater ab Arianis
ficit : quanquain dilationcm et moram ipsi allatam sedueta persequereiur Ambrosium (Confessiomm
cssestiadel ratio non levis. Scribit enim se, cum ma- lib. 9, cap. 7. n. 15). Unde Baroniusinferl illumba-
ter in morbum.incidit, Ostiae fuisse, ubi posl longi plizatum fuisse anno post sedalam hanc persecutio-
itineris laboremvires rcliciebat priusquam in navem nein proximo (Baronius, ad annum 388, n. 74). Et
conscenderet : Inslaurabamustws, ait, navigcttioni recte qtiidem, ut Baptismum Auguslini reponamus
(Ibid., cap. 10, n. 23). Igilur ad Ostia Tiberina con- annolrecentesiinooctogesinioseptimo,simodo Sermo
quiescens, itincris luborc, quem Mediolanorediens Ambrosii de Basilicis non >iradendis habitus fuerit
toleraverat,supersedebat.Ac sic profecto Romaenon DominicaPalinaruin, quocanno trecentesimo octoge-
tanlum tcmporis commoratuserat, quanlum sat esse simo sexto incidebat in ultimum diem marlii. Nam
posset ad liia sive quaiuor opuscula, quoc ibi post sub id tempus, quo sermo hic habitus est, aut paueis
Baplismumedidit, conscribenda(Retracl. lib. 1, cap. ante diebus, populus Mediolanensispsalmos ccepit
7-9). Qnaproptercjus iu Urbe commorationon anle, concinere. Sic ergo dum Augustinus baplizattis est
sed post obitum nialris reponenda est; et fatendum octavokalendas maii anno trecentesimo octogesirao
quidpiam ei fttisse impedimeiito, qiiomiuusin Afri- septimo, annus et mensis circiter intercesserat. Ist-
cam lam cito remearel. Et vero non improbabililcr hrec perseculionisin Arabrosium concilatrc chrono-
dici posset, Monnicamsub iniliumnovembris e vita logia confirmari polest cx lege, quam Justina conlra
niigrasse, per ejus obitumdeslinatam profectionisoc- orlhodoxosferendamcuravit proSynodo Ariminensi,
casionem Auguslinoexcidisse, nullamdeinde oppor- data duodecimo kalendas februarii, anno trecenle-
tuiiam reliquo anno sc obtulisse; aut eura jam ad- simo octogesimo sexto. Nam in epislola decima
verso temporeac infcstomari navigareiioiuisse; tan- quarta Ambrosii, ad Marcellinam sororera, quaead
dem anno seqtienli qnibtisdam de causis eum adhuc primumpersecutionisannum (biennio enira illa de-
ad mensem augustum Romoefuisse delentum. Porro socviit)videlur spectare, ne verbum quidem exstat
navigatioticm a terlio idus novGinbrisinlerclusam illius legis. Contra vero frequens ejus habetur men-
fuisse legimus: et ipse Gratianusedixit anno trecen- lio in Sermonede Basilicisnon tradendis, qui haud
tesimo ociogesinio,ut naves, quiefrumentum Romam dubie ad alterum annuiii pertinet. Yerisiraile est
adveliebant, non ullra idus octobris deinceps e portu igitur hanc legem adulta perseculionesancitam. Quod
solverentur(Cod.Theod.Golf.toin.5, pagg.107,108). si ita sit, inchoandaest illa necessario anno trecea-
Ipsa etiam temporis hisloria commodamsatis conje- tesiino oetdgesimoquinlo, et lerminandaanno trecen-
cturam nobis suppedilat, ex qua colligereliceat, quid tesimo octogesimosexto. Atque adeo Baplismus Au-
AugtistinumRomaead necem usque Maximidisiinere gustini reponendusanno trecentesimooctogesimose-
potuerit. Hocipso enimanno trecentesiniooctogesimo ptimo. Opersepretium est pariler observare, Justinse
septime (yrannuSillecirca nicnscm augustum irrupit persecutionemadhuc viguisse, dum marlyrum Pro-
in italiam, et pulsoexea Valentiniano, Africampa- tasii et Gervasii corpora inventa sunt, hoc est,
riter occupavit, lesto Pacato.Fieri ergq facile potuit, exeuntejuuio. Cumenim consletex Auguslino(Serm.
ut Augustinusde his certior factus, cum ad OstiaTi- 286, n. 4) hujus translalionissolemnitatem, quaehac
berina propter obilum matris detineretur, mutatosu- ipsa die in veteri CarthaginensisEcclesiaeEalendario
binde consilio,hujus lumultus exitum opperiri Romre memoratur(Mabillonius,Annaliumtomo3, pag. 398) ,
Staluerit, ubi a civilisbelli cladibus littior, quam Ta- in Africa fuisse celebratam, nec aliunde sanctos illos
gastoe,degere poterat. Hinc satis, opinamur, perspi- martyres tunc lemporis innoluisse; verisimile om-
cuuriiest nuilani subesse causam, quaeexigat ut Au- nino est, decimumnonuin junii diem, qui sacer illis
est, diem esse traiislationis eorumdem. Ilaque hinc niialibusferiispublicas scholas ins.tauraret: qued qui-
consequitur, Juslinse persecutionem non quievisse, dem nen pnininp perspectum est ae expleratum ;
nisi sub finemjunii illius anni, qui Augustini Bapti- fieri enim petuit, ut Mediclanuraanno trecenlesimo
smum prsecessit.Haccomniaoptime inler se cohaerent, octogesimoquarto ineunte veneril. Quin eliam Rivius
si ejus Baptismum anno trecenlesimo octogesimo in sua chronologiaeumanno trecentesimo oetogesimo
septimo, et conversionera anno trecentesimo octoge- tertio venisse statuit; nec est quod in contrariam
simo sexlo reponimus : sed in difficilemnodum inci- parlem afferamus. Fauslus enim Carlhaginem venire
demus, si ejus conversionem anno treceniesimo oc- poluit anle annum Auguslini undetrigesimum; el id
logesimo seplimo slaluamus. Eo enim anno Maxi- indicari videlur his verbis : Proloquar in conspeclu
mum in Italiam irrupisse certum est, et neminem in Dei ineiannutn illum undelrigesimuinmlatismew.Jam
dubium revocare exislimamus , quin Ambrosius da- veneral Carthaginemquidatn Manichworumephcopus
lam sibi a ValentinianoIegalionem ad Maximumse- Faustus noinine (Ibid., iib. 5, cap. 5, n. 5). Potuit
ctindam paulo ante obiverit. Ex ipsius Ambrosii re- igitur videre Faustum, et ab eo abalicnari, jam inde
lationc patet, Maximum Treviris lunc degenlem se ab anno trecentesimo oclogesimo secundo exeunte;
ad bellum comparassG: eljuxtaZosimum, Domninus sub ejusdemanni exitum, aut anno treeentesimoocto-
posl Ambrosiuma Yaleiitinianoad Maximumlegatus gesimo terlio ineunte Romam venisse; et anle per-
esl(Zosimus, lib.i). Haecautcmomnia post mensem actas vindemialesanni trecentesimioclogesimi terlii
junium reponere, non est adeo faeile et expedilum. ferias mitti Mediolanum.Nam si desunt argumenla,
Accedit illud, quodjuxta hunc calculum, Augustama quibus probetur SymmachusUrbis praefecluramges-
vexando Ambrosio non ante destitisse oportet, quam sisse anno treceutesimo octogesimo lertio; desunt
cum illunidc pace aclurum ad Maxiniummisit : Iicet pariter nobis in conlrariam partem. Juxla quem cal-
vix credi possit, Juslinam extemplo tantttm spei ac ctilum panegyricutn,quem videlur innuere a se tri-
fidueisein eo hoinine posuisse, ad quem expellendum gesimo aetatis anno habitum, recitare potuit aut
tot modomachinas adhibuissel, quique ad hoc nego- ineunle anno trecentesimo pctogesimo quarto , aut
litim obeundumnon adeo idoneus videbalur; cum ex alio ejusdem anni tempore. Nultis enim probari
ejusdem relaliono Constet, conquestum esse Maxi- potest argumentis eumdem esse, quem Bautoni
mum, quod ab eo fuisset in prima legationedeccptus. consuli dixit; et longe similiusvoro est aliam fuisse
5. Qui Augustinumanno solum trecentcsimo quin- panegyrim, cum eam Imperatoris laudes nuncupet
qungesimoquinlo naluro esse, aut ipsum annos suos (Ibid., lib.Q, cap. 6, n. 9). Cur autem Augustinus
explelos numerare conlendunt, locum alium affermif, (qnae etiam nonnullis errandi causa extitit) oslen-
in rfuo se,utquidem putant, cum imperatoris pancgy- surus se ab Africa, cum ibi damnali sunt Mani-
ricuin recitavit, tricenariam aelalem egisse testatur chaei, anno trecentesimo octogesimosexto abfuisse,
(Confessionuinlib. 6, cap. 6, n. 9, el cap. 11, n. 18). priorem illam panegyrimImperaloris lacitus praeterit
Nempe pro certo ponnnt hanc panegyrim eam esse, (Conira Lilleras Peliliani, lib. 3, n. 50), tantumque
quam Bautoniconstilalumineunti dixit ( ContraLitte- se Mediolanuravenisse leslaturanleconsulalum Bau-
ras Pcliliani, lib. 3, n. 50) kalendisjanuarii anni tre- lonis (Ibid.), cui magistratum ineunti panegyricum
ccntesiniioctogesimiquinli. Uiidecolligunteiim, cum dixerat; ejus rei facilis et prompta responsio est:
trigesimum selalis suoe anntim numeret anno tre- quia cum frequens se prabere potuerit oecasio lau-
centesimo oetogesimo quinto , aut natum esse anno dandi Imperatoris, novis oportuisset eum argumentis
trecenlesimoquinquagesiinoquinto,aulnon numerare commpnslrare, panegyrim illam Imperalori dictam
initium anni sui trigesimiprimi. Observavimussupra, fuisse anno trecentesimo octogesimoquarto, non au-
in hisce numerandi modis quosdam esse dubios et tem anno trecenlesirao oclogesimoseplimo. Sat igitur
ancipites, quosdam unicosensu definitos.Arbitramur habuit afferre idoneam probationem minime dubiam,
himc loqucndi modum, AgoIrigGsimumselalisannum, et eo magisperspicuam,quod Manichseorumdamnalio
ad poslrGmumgcnus pertinere, nec alitid significare videlur his verbis fuisse subscripta: Annoposl consu-
qtiam,Nondumtrigesimum oelatisannum absolvi. Sin lalum Bautonis, etc. Et ob eamdem haud dubie cau-
dicas, Annos triginla nalus sum ; falemurid ex aequo sam lacet, se Romsefuisse commoralumetiam prius-
significare posse, le annos triginla natuns esse, sive quam Mediolanumproficisceretur. Maluimus tamen
hicheatos, sivc absolutos. Ilacergo ratione haud inft- adventum Auguslini Mediolanumanno duntaxal Ire-
cias ibimus, panegyrim illam , cujtis Augustinusme- cenlesimooctogesimoquarto consignare, cum ea sen-
iiiiiiit, siquidcm eam ipse annos trigiitta ct unumna- tentia magis recepta sit, et Augustini verbis apprime
lus habuerit, perliiiereadannum treeenlesimumoclo- consenlanca; quaequenon ponat Symmachum prse-
gesimum qtiintMim. Et requidem ipsa cum varii aestus fecluram Urbis gessissejam inde ab anno trecente-
animi, qtiibus lunc jactabalur, ab Ambrosiiconcioni- simo octogesimoquarto, quamvisliujus rei nulla cer-
bus concitati csse videanttir ( Confessionumlib. 6, nantur vesiigia. Quod si anno trecentesimo octoge-
cap-.4, n. 6); conjici pctesteum jam pridem Medie- simo quarto ineunte advenit; statui polesl, eum anle
laniim venissi', nec tamen anle idus novembres anni trigesimum setalissuseannum absolulum panegyrim
treccnlcsimi oclogesimiquarti, si modo ad hanc ur- Imperatori dixisse.
beranon venil, nisi ut peiacus ejusdem anni vinde- 6. AUPquoqueex loco exsurgere scrupulus potest:
nimirum cum adChristum convcrsus est, mulli jam, demicoslib. 1, n. 15, et tib. 2, n. 10). In hisce do-
ut in Confessionumlibris tradit, effluxerant anni, mesticiscuris, seribendisque epistolis magnam diei
foiiedtwdechn,ex quo Ciceronis Horlensiumundevi- partem vel illubenter aliquando insumebat (Ibid.,
cesimo oelatissuocanno legerat (Confessionutnlib. 8, lib. 2, n. 25, et lib. 3, n. 2). Tantum alimenti sume-
cap. 7, n. 17). Hujus porro scrupuli amovendi ralio hat, quantum compescendaefami salis esset (Ibid.,
nulta esl potior, quam quoeab ipso Augustinosttgge- lib. 2, n. 14); et prandii ejus idem initiura qui finis
rittir, qui voce adjtinclaforte, satis indicat eo loci SG erat (Ibid. lib.5 , n. 7). Nonante surgebata lectulo,
accurate it ad amtissira non loqui; ul nec codera fere quam luceret. Sed cuin in tenebris id temporis age-
loco, cttm illud ipsum lempus decennio el amplius ret, quod in Italia etiam pecuniosis prope necessa-
exprimil(Confessionumlib. 8, cap. 7,n. 18). In suis rium fuisse teslatur; jam pridem consueverat, veri
auiem Soliloquiis,quac, utdiximtis, panlo post suam perquirendi studio , aut primam, aut ultimam, certe
conversionem scripsil , qualuordecim fere annos dimidiamfere noctis parlem secumraeditando pervi-
efflnxisseleslalur (Soliloq.lib.l, n. 17). Attamen Ba- gilem ducere. Id quoqne prsecipiebatadolescentibus,
ronius lioc uno Confessionumloco innixus, Augu- ulsuoexemplo aliquid secum agerent, et secum habi-
slini convcrsionem anno oeiatis ejtis primo et tri- tare eonsuefaccrciitanimum (De Ordine,lib. i,n, 6).
gesimo , Christi Irecentesimo octogesimo qttinlo E leetulo surgens quotidiana Deo vota persolvebat
reposuit. Unde biennium et aliquot insiipcr incnses (lbid.,n. 25), et humilcs ignoranlisesuaeet vulnerum
inier conversionem ejus el Baplismum iulerponere suorum querelasexhibebat(/Wrf.,n. 13). Indecumsuis
coacltis esl. Verumex dictis perspicuum reliiiqiiilur, de re utili sermone confcrens, quod ejus oeulisoccur-
id neqiiaquaniposse propugnari; sicut nec illud quo rebat, materiem ipsi de allissimisrebusdisserendiali-
asscrit Monnicamnon obiissenisi quartn nonas maii, quando ministrabat (ConlraAcad , /i/i.3, im. 33, 34)..
aniii Irecentesinii oclogesiini noni, id est, anno et 2. Secum inter alios adduxerat Trygetium fetLi-
ampliiis post Augtislini conversionem elapso; el centium, ambos Tagastenses (De Beata Vila, n. 6).
Atigustinum non remcasse in Africam nisi eodem Licentius Romaniani (ilius , jam tura auditor Augu-
anno treccntesimo octogesimo nono. Quo ex calculo stini erat, cum ille Cartliagine doceret (Contta Aca-
sequcretur, ul non plus quam biennium inter ejus demkos, lib. 2, n. 3). Hos adolescenles singulari
reditum el prcsbyieralum intercessisset; cum tamen benevolentia complectebatur, et in eorum mores
Possidiustriennium interponat. inforniandos orani cogitalione curaque incumbebat
CAPUT VIII. (De Ordine, lib. 1, n. 29): operam qtioque confere-
1 Quibusexercitiisrttri vacarit Auguslinus.2 Qua rabat ad eos ingemiis ac humanioribus litteris imbuen^
lionedttos ibi adolescenlesiuslituerit.3 Libnitn ad- dos; quia eos idcirco seeum habebat. Nam eruditio,
versus Academkos priinmn conscribit. 4 Hinc aliis inquit, dhciplinarum liberalium,modesta sane alque
qttibusdamopiisculis iiianuni admavel.5 Redil ad succincta,et alucrioreset perseverantioreset comptiores
Acadeinicos,el librumde iisdeinsecunditmac lertium exltibelamaloresampleclendceveritali, ul el ardenlius
pcrficil.6 DeRomaniatiocui /tosde Academichlibros (ippeiant, el constantius insequanlur, el inhmreani
dedicavit.7 LibercleBcala Vila scriptusad Theodo- postremo dulcius , qum vocalur, Licenli, beata vita
runi. 8 Libri de Ordine duo. 9 JSnnilalibniset ina- (Ibid., n. 24). Postea lamen in hoc liberalium dis-
nis jctclanliwinolusin discipulissuis cetnprimil.10 ciplinarum encomio se-modum excessisse animad-
Opus de Otdine cur Zenobiodedkalum. vertit. Jam tum etiam nonnisitimide ac dubitanter ad
1. Ut seriem IiisloriocAiiguslhiirepeiamus: Rcnun- eas exeitabat Licenlium, quem licet adhuc adole-
lictvi, inquil, peraclh vindeinialibus, ul scholastkh scentulum, ad amorem ipsius veritatis et sapienlise,
suis Medioianensesvendiloreinverborum alium provi- qtiodutrumqtie vere Ghrislus est, inflamraaremagis
derenl, quod el tibi ego serviredelegissem,el illi pro- sludebat (Contra Acadetnicos,lib. 3, n. 7; Pautinus,
fcssioniprw difficullatespirandi ac doiore pectorh non inler Augusi. Epist. 32,.n. 5). Gum eo soeioque ejus
stifficcrem.Et insinuavi pcr litteras antisliti tuo viro Trygetio ssepeipse disserebat de gravibus seriisque
sancto Ambrosiopristinpserroresmeos, et prwsensvo- admodum rebns, quo et eorum erudilionem explo-
luni meum, ut moneretquid polhsimummihi de Libris raret, ac meditata disputatione excitatos roboraret
luis legendumessel,quo percipiendwtanim gratim pa- proveherelque adaltiora. Nam et.maximmres,. aiebat,
ratior apliorquefierem.At illejttssil Isaiam prophelam; c!«n a parvis qumrunlur, magnos eos solent efficere
crcdoquodprm cwlerisEvangeliivocationhqueGenlium (ContraAcademkos,lib. 1, n. 6). Quamobrem cum illi
sil prwnunliatoraperlior. Verumtamenegoprimam hu- quos ad disputandum non inveniendiveri cupidilas,
jus leclionemnon inlelligens,lotamquetatem arbitrans, sed puerilis ingenii jactanlia impellit, vix ad ea quse
disluli tepetendumexercilaliorin dominkoeloquio(Con- temere ab adversariosint coneessa, redire patianlur;
fessionumlib. %,cap. 5, n. 15). Monnicaeorum , dum conlrariam ipsis legem praescribebat, uf ea quse in
ih villa Cassiciaco degerent, curam ut par est cre- cautius forte dieta essent, de integro discuterenlui?.
dcre susceperat, eisque parabal cibaria (ContraAca- Sic inducti sunt, ut non parvum in philosophia pro-
deinkos, lib. 2, n. 13; Confessionumlib. 9, cap. 4, feclum putarent, cum in comparalione recti verique
n. 8, el cap. 9, n. 22) : Auguslinuslaborcm rusticis inveitiendi conteinnilur a dispulante vicloria (Ibid.,
partiebatur, et eorum operibus proeerat(Conlra Aca- '(. 8). Miram snper hac re corara eis orationem, ha-
buit, quam adscribimus inferius (Infra, n. 9).Porro decimo tertio, horis antemeridianis proseculi sunt.
haec instituendi ratio, quam Augiislinus iniit, lanluin Quoctriduana dispulatio ex tribus libris contra Aea-
Trygetio et Licenlio profuit, ut qui prius eos novG- demicos scriptis, priorem constiluit. Quem Augu-
rant, vix crcderent sic illos ad res magnas invcsti- sliiuts absolvil, dicens hanc controversiam paueispo-
gandas exarsisse, et id oetatis adolescentes bellum tuisse cencludi, nisi hcs adolescentes exercere , et
indixisse volttptalibus (De Ordihe, lib. 2,n. 29). Non eerum nervos ac sludia in primis explorare voluisset.
immerito itaque Licenlius felicissimosillos dies, quos 4. Post illtid colloquium, seplem fere diebus a dis-
cum sanclo Doctore in Italiaemedio inter jucundissi- putalione quieveriint ( Ibid., tib. 2, n. 10). Per id
ma otia transegerat, sibi postea revocari peroptabat enim lemporis, priusquam libros de Academi-
(Carmine ad Attgusl. prmceplorem, vers. 52 sqq. cis absolvisset , librum de Beala Yita cotnposuit
in lomo 2, JEpisC.26). Quidquid in his diccbalur (Rctraci. lib. 1, cap. 2 ) cx colloqttiis, qtue per tri-
- colloquiis, adhibito nolario slatim stilo excipiebatur duum, decimo tertio, decimo quarlo el decimo quinto
( De Otdine, lib. 1, n. 5). Quod semper usurpabat novembrishoris pomeridianishabuil. Duoseliamlibros
Augustinus, tum ne quid boni perire permitteret, de Ordine(Ibid., cap. 5), lioc est, priorem qui duortim
tum quod id valetudini suse conducere videret: ali- dierum, decimi sexti et decimi septimi(ut videtur)
qua enim loquendi diffieuliale laborabat, cl eum colloquia compleculur (De Ordine,lib. 1, n. 27). Hinc
tunc lenebat incommoda valeludo ,.quae nec eum sua Auguslinus in libro dc Beata Vita scribit, ex eorum
nianu scrjberepatiebatur (Soliloquiorumlib. 1, n. 16). dictis lotutn, quod cum Acadcmicissusceperant, con-
3. Ex his colloquiis varia prodierc opuscula Au- fcctum esse negotiuin, el Liccnlium ubiquo partcs
gustini in modura dialogorum edita , in quibus fami- AcadGmicorumsuslincrc (DeBeala Vita, n. 15). In
liares erudilique illi congressus , nativo prorsus et prioro autem libro de Ordine Trygetius exclamat:
jucundo sermone exponuntur. Refert ipsissima ver- Habemusjam, quod plus cst, Lkentium non Academi-
ba , quibus in iisdem colloquiislum ipse, tum Aly- cum (De Ordhte, lib. 1, n. 10); eos enim ille studio-
pius usi fuerant; aliorum autem solummodosenten- sissime defendere solebat.
tiasreddidil (ContraAcademicos,lib. 1, n. 4). Eorum 5. Paucis admodum diebus , tribus aut qualuor ad
omnium quae per id tcmporis, cum se omnibus ab- summitni, elapsis a gemino illo eolloquio, quo liber
dicalis ad chrislianse vitaeotium contulissel, iiondum de Ordine primus conslai, Mediolanorediit Alypius
baptizalus elaboravit, primum est opus confra Aca- (Ibid., lib. 2, n.l). TuncAugtistinusintermissamoclo
demicos, vel de Academicis scriptum (Retraclaiionum ante diebus de Academicis quaestioneni prosecutus
lib. 1, cap. 1). In illorum, ut diximus, philosophorum est (Conlra Acad., lib. 2, n. 10). Licentius Acadetni-
errores incidefat, qui sapienlem cuiquam rei, ut corura partes conlra Trygetium et ipsum etiam Au-
certaeet manifestac, assehtiri prohibebant, el om- guslinumaliqurindiusustinuit; ac subhide locumcessit
nia nobis obscura et dubia volebant videri : quique Alypio; quocum Augttstinus, non jam obleclandiani-
hoc pacto veri inveniendi desperalionemmultis inge- n«i gralia praeludens, ul antea cum Licenlio, sed
rcbant. Opinio illa, quam falsa eorum argumenla in serio velut rem gravissimamagitavit. Eo tamen die,
illius animo irapresserant, necdum penitus oblitte- ut et postero, quaesiionem tantummodo delibarunt.
rala fuerat. Sed tamen quod operis hujus quodam Yerum die teriio, cum ipse Alypius Academicorum
loco ait, se nihil cerli adhuc habere quod sentiat, causam, quam luebatur, deseruisset, totam disputatio-
nisi qixodillis probabile visum est non posse inveniri nem Augustinusoralione bene longa conclusit: ex qua
verilatem, sibi autem inveniri posse probabile est profecto oratione periculum eorum qui ex probabili
(Conlra Academicos,/i/i.2, n. 25); quis non intelligat ppinipne vitam instituunt (Ibid.,lib. 3, nn. 35, 56),
ab ipso dictum figura quadam , solemni dialogorum prudens quisqtte satis intelligat. Acadcmiecs ctiam
more : quandoquidem jam ipsi, ut alibi diserlis purgare conlendit, et estcndere in ea illos non fuisse
verbis dicit, certa erat perceptio verilalis (Confessio- sententia, ut verum inveniri non posse crederent
num lib. 8, cap. 5, n. ll)?Caeterumcum eares maxi- (Ibid., nn. 37, 38). Quaeconjectura ulilis eral, si non
mi esset ad salulem momenli, hosce philosophos, certa (Epist. 1). Observat adhuc varias philosophorum
qui veritalis ostium, omni spe illam inveniendi sectas ad unam lunc redaclas videri. Cselerumea dis-
adempla, ipsi praecludebant, quantis possel rationi- ceptatio argiimentis Academicorum, quseforte ncgo-
bus aggredi constituit. Paucis ergo a suo in villam tium adhuc faccsscbant, animtim ejtts miseranleatque
seeessu transaclis diebus, Trygetium et Licentium adjuvante Deo cxpedivil (Rclract. lib. l,cap. 1, n. 1),
secum invicem conlendere de hac re jussit, ita ut illudqtte penitus abrupit relinaculum, quo ab uberc
liic parles Academicorum sustineret, ille coram ipso philosophioc,desperatione inveniendi veri, mens sua
Auguslino et Alypio impiignaret. Aderat Navigius, ante eonversionemrefrenabatur (Episl. 1, n. 5). Qua-
sed pauca prolulit. Alypius etiam paulopost discessit propler finem operi imponens, profitetur se de eom-
(Conira Academicos,lib. 1, n. 8), cum iter in urbem paranda sapientia non amplius desperare, seque huic
Mediolanumesset ipsi eonstitutum (Ibid., n. 5)? Alii adipiscendac,posthabitis caeterisomnibus quaemorta-
tamen colloquium Iribus continuis diebus ( Ibid., les magni faciunt, insudare staluisse; cumque gemino
nn. 11, 15), decimo forte, undecimo et duodecimo •pondere, auctoritalis alque ralionis, ad discendum
novembris, ut videtur, vel quarlo, duodecimo et impellamur, se -nusquam a Chrisli auclorilale, ut
omnium validissima, discedere; seque quod sacris huic nen adfuerit Alypius (De Reata Vita, n. 6) ? is
Scriptoribusncn repugnet, et intelligendo apprehen- enim Medielanuminchoataconlra Academicosdispu-
dcre posset, apud Platoniccs reperturum confidere tatione profectus, inde nonnisi posldecem dies rediit.
(Contra Acad., lib. 5. n. 45). In suir,(amen Retracta- Eo igitur absente, cum nalalitius Augustinidies qui
' tionum libris in idus novembris incidebat, advenisset, omnes suos
Iaudem, qua Platonem, et ejus sectalo-
rcs tanlum exlulit, ipse condemnat et repudiat (Re- ille contubernales, Monnicammatrein, Navigiumfra-
tract. lib. 1, cap. 1, n. 4). Professus est Alypius, nihil irem, Licentiumet Trygetium discipulos, Lastidia-
schabere, quodAugusliiiiiationibusopponeret; simul num et Rusticum consobrinos suos, et Adeodatum
elogio longe pulcherrimo subjunxit, se cum gatidio filiumsuum prandio tenui excepit,ac postea in balneas
superalum discedere, seque et concertatores suos in ad conscdendumvocavit. Multa ex iis de bealitudine
Auguslinoducem habere, qui divini luminisbeneficio quacsivit,ea menle ut illos in hunc portum induceret:
cos in ipsa veritatis arcana perducat (CotUraAcad., quo in coiloquiocertuin est Monnicamel Adeodatum
lib. 5, n. 44). HermogenianusAugustiniamicus, cura inter omnes eminuisse intelligendi prudentia et gra-
hos legisset libros, partam de Academicis victoriara vitate verborum. Eamdom disputationem secunda et
per litieras illi gralulatus est. Illius approbatio eo lertia die pomeridianis horis prosecuttisest, eamque
gratior fuit Augustino, qttodcjus jttdicium ab errore pulchra et sublimi oratione de sanctissimaTrinitale
alienum, el amicitiam simulalionis cxperlem cogno- conchisit. Horumce colloquioruminstilutum hoc erat,
scebat. Quapropler in epistola, qiiam ad eum scribit, ut beatam vitam perfecla Dei cognitione contineri do-
oral ut diligentius consideret ea, qurc in his libris de cerctur (Relract. lib. 1, cap. 2). Verum in ea disputa-
veroAcademicorumsensu dixeiit; sibiqtte,quid super lione lioe illi postea displicuit, quod beatiludinem in
hac re sentiat, per littcras significct(Epist. 1, n. 5). hac etiam vila oblineriasapienle, ac in solo aniraore-
6. Hos de Academicis libros Romanianodedicavit siderevoluisset. Notat Augttstinusin suis Retraclalio-
Atiguslinus,lum ut illum Liccnliifilii lillerario pro- num libris se opus istud integrum non habere (Ibid.),
gressu deleclarcl, tum ul eumdcin ad veritalis amo- cum omnia ipsius et aliorum apographa mutiia repe-
rem induceret.Nam summoperecttpicbat Auguslinus, rianlur, ac decurtata non parum : haud lamen vidc-
ut is ad amorem sapienliseanimum adjicerel, eo avi- mus, quo nunc libri loco desideratur aliquid. Opus
dius illamhaustttrum sperans, qtto diulius eam sitire MallioTheodoro dedicavit, cujus ex sermonibusdi-
visus erat. Eo eliam paraliorem ad investigandam et dicissese scribit, cum de Deoaut de anima cogitatur,
amandam verilalem arbitrabatur , quod Academicis nihil omnino corporis esse cogitandum. Multumemi-.
omnia in dubiumrevocanlibus srcpius sticcensuerat. nebat in sseculoTheodorus, non alius haud dubie ab
Adliuc tamen 'Mariichrecrumsnperstiliene, in.qiiam eo, qui summis honoribus perfunctuscst, quique con-
eum Auguslinusipsedcderatprrecipitem(ConlraAcad., sulalum anno trecenlesimo nonagesimonono gessit.
lib. 1, n. 5), erat implicatus. Sed cum Auguslinum Hunc amplissimis quidem laudibus ob singularem
apud Cassiciacumul videtur invisisset, e sententia sua prsccipueanimi moderationem et integritatem effert
pene dimetiisinde discesserat, jamque ad inquiren- Claudianuspoeta(C/aurfi«sC/ai((/ianMs,in Paneg. decon-
dam verilatem instructus , quam sanclus vir aut quo- sulatu.Fl. MalliiTheod.): certiores vero et longe am-
dam colloquie,autaliqua disputatione de religione ad pliores eaesunt, quas eidem AuguslinusIribuit. Eum
eum missa, seilli demonstraturumsperabat. Cum igi- enim raodo et christianum et doctum fuisse lestatur
lur spem concepisset, fore ut eum ad veram sapien- (Retract.lib. 1, cap. 2), nunc commendatut virum in-
liam adduceret, quotidianis votis, quoe illius causa genio ac gloria et ipsis insignibus fortunae, et, quod
divinoeSapientirefaciebal, hoc illi donum impelrare capul est, raenle prseslanlissimum(De Ordine, lib. 1,
conabatur; si modo, inquit, dignus sim qui impetrem. n. 51) : cumque opus, de quo loquimur, illi dedicat,
Ergone Augustinus de Romanianofruslra ista dixit, eumdem humanissimum et magnalem appellat. Illi
Non sinetille cui nte totum dedi, quemnunc recogno- profecto conjunclissimuserat, cum eum per anima-
scerealiquantumcmpi (Ibid., lib. 2,n. 2). Uti aliqtiem rum inter se vinculumatque commerciumobtestetur,
illi hujusphilosophiec,ad quam eum horlabalur, sa- ut ipsum amet, ac se quoque ab ipso vicissim amari
porem infunderet, suos illi de Academicislibros in- credat. Ejus eloquentia nequaquam se terreri profite-
scripsit : quod incitamcnlunieo efficaciusfore creditur, cum eam facultatem,quamadamet, licet noiidum
dit, quo esset jucundius; cum filiusejusdem Licentius assecutus,limerenon possit, seque multominus ipsius
sibi partem in iis vindicaret. Unumesse fatetur, nnde foriunaesublimitalemac decus extimescere. Quamvis
illius fortunscinvideat, quod solus Lucilianosuo per- enimsit magna,inquit, apud te secundaesl: nam quibus
frtiattir (Ibid., n. 9). Is haud dubie Romaniano con- dominalur,eosdemipsossecundosfacit.Addit prrelerea
junclissimuserat, el ejus fortassegermanus: aliquando eum unum esse, quem intueatur et suspiciat, a quo
enim ut duo propemodumoequalescopulanlur. Car- certus auxilium exspectet. Obsecrat nimirum, ul pro
men a Licentio de philosophia compositum Roma- sua erga ipsum benevolentia dextram porrigat. Quod
niano pollicetur Auguslinus(Ibid.,n. 7). si impetravero,inquit, ad ipsam beatatn vilam, cui le
7. Inter ea colloquia,quaetrcs de Academicislibros jam hccrere prmsunw, parvo conalu facillimedccedam
constituunt, liber de Beata Yita conscriptus fuit (Re- (De Reata Vila, n. 5). Is haud dubie locus est, quem
tracl. lib. 1, cap. 2): quo mirtim videri non debet, si Augustinus et oelateet pietaie proveclior sibi displi-
cuissetestatur,quod liomininimium tribueril(fle(raci. sumus? Demersosquidem esse animos omnium slul-
lib. 1, cap. 2). PhilosophiaePlatonicse studiosissimus torum indoctorumquecommuneesl; sed non uno atque
erat Theodorus, et suo erga eruditos favore id agebat, eodemmododemersisopemsupknlia et manumporrigit.
ut nee ipsius oevo,nec apud posleros quispiam con- Aliisunl, credite, alii sunt qui sursum vocantur, alii qui
queri possct,paucioremdoctorumhominum numerum in profunda laxanlur. Nolite, obsecrovos, geminaremilti
cjus temporibus, quam aliis exstilisse. miserias. Satis mihi sint vulnera mea, qumut sanenlur,
8. Post librum de Beata Vita collocat Auguslinus pene quotidiahh flelibus Deum togans, indigniotemla-
dispulationes de Ordine digeslas in duos libros (Ibid. men esseme, qui tam cito saner, quam volo,smpememet
cap. 5); quorum primum antequam Mediolanore- ipse conv.inco.Nolite, obsecro; si quid mihi amorh, si
diisset Alypius(Z)eOrdine, lib. 1, n. 7, el lib. 2, n. 1), qttid necessiludinhdebelh ,, si inlelligiiisquatUumvos
atque adeo ante secundttm conlfa Academicos, con- diligam, quanli faciam, quantum me cura exagitetmo-
scripsil. Navigius, qtii adhuc in viila Cassiciacocom- rum veslrorum;,si dignus sutn quem non negligath, st
morabatur decimo septimo kalendas deccmbris, aut deniqueDeotestenon mentior, nihil me plus miltioplare
saltem decimo oclavo, Mediolanum profectus erat, quum vobis, rependiie mihi beneficiutn.Et si me ma-
cum liber ille de Ordine primus inchoarelur (DeBeala gistrum libenter vocalis, reddile milii mercedem: boni
Vita, n. 20), el Cassiciaco bene mane discesseral (De eslote.Hic ubi ne plura dicerem, tacrymw mihi modum
Ordine, lib. 1, n. 7), atque, ut videtur, decimo sexto imposuerunt,Licentiusmolestissimeferens, quod omnia
kalendas decembris. In secundo libro de Ordine non scribebanlur : Quid enim,ait, fecimus, oro le? Adhuc, .
semel citalur liber de BeataYila,ut,el deAcademicis inquam, nec fateris sallem peccalumluum?.Tu nescis
lerlius, qui proinde inter duos de Ordine libros con- in illa schola graviler mesloinacltarisolitum,quodusque
scriptus est. Hi duo libri colloquia sunt cum Licenlio adeo pueri non uiilitate atque decore disciplinarum,sed
et Trygelio habita, quibus Monnica nonnunquam in- inanissitnwlaudh amore ducerentur, ut quosdam eliam
terfuit. Secundi autem libri dispulalionibus adfuit aliena verba recitarenon puderet, exciperenlqueplausus
etiam Alypius..In his porro libris agitatur gravis illa (o incjemiscendutnmalum!) ab eisdein ipsis, quorum
quaeslio,ulrum oinnia bona ct mala divinoeproviden- eranl illa qumrecilabant?Ita vosquamvisnihil unquam,
tise ordo contineat (Relract. lib. 1, cap. 5, n. 1). Ve- ul opinor, tale feceritis; tamenet in philosophiatn,et in
rum cum difficillimaeres occurrcrent, et auditores eamvitam,quammeiandemoccupassetmlor,mmulationis
suos. ad earum pereeplionem operose perduci posse labificmalque inanisjactanticeuttimam,sed nocenliorem
inlelligerel Augustinus , in postrema libri secundi emlerisomnibuspestemintroducereac proseminarecona-
parle de ordine sludendi loqui maluit, quo a rebus mini: el fortassequia vosab ista vanilatemorboquede-
corporeis ad spiritualium notittam oportct assurgcre. lerreo, pigrioreserith ad sludia doclrinm; et ab ardore
9. Hujus colloquii occasione atque origine, quse in venioswfamwrepercussi,in torporeminertimcongelabilis.
prioribus libri primi capilibus refertur, niiiil excogi- Memiserum,sinecesseerittalesetiamnuncperpeli, a qui-
tari potest jucunditis, nihil gralitts illa gallorum gal- bus vilia decederesine aliorum vitiorumsuccessionenon
linaceorum pugna, quam ibitiem Augtistinusgraphice posshtt!Probabis, ail Licenlius,quampurgalioresfuluri
describit (De Ordine,lib. 1, n. 25). Verum quse sub simus. Modoillud obsecramusper omnia qumdiiigis, ut
ejus libri finem legunlur, majoris sunl raomenli, ignoluin nobh velis, atque illa omnia deleri jubeas.
quam ul debeant praelermitti. Hic enim oplimus non Prorsus, inquil Trygelius, maneat nostra pwna, ul ea
linguse solum, verum etiam animi ac virlntis magisler ipsa, qumnos illicil fama, flagello proprio a suo amore
gravi seriaqtie discipulorum suorum objurgatione delerreal.Vt enimsolisamiciset fatniliaribusnostrh litle-
ostendit, quomodo coerccndi sunl ocmulationisel ina- rceislm innotescant, non parwtndesudabimus.Assensus
nisjaclantiae motusinadolesceutibus qui dantoperam esl ille (Ibid., lib. 1, nn. 29, 50). Jubet Augustmus
liiteris. Trygciius quidpiam protttlerat, propter qttod Licentium poema scribere contra libidinosos amores,
eum argtiere coactus fuerat Augustinus. Ille autem el in laudem puri amoris, quo anima per philoso-
perpcram se loculum ftiisseaniniadvertens, verba stia pliiam iiilclleclui copulalur (/6id.,n. 24). Haudseimus
deleri postulabal. UrgebatLkenliusulmanerent,inquit, an illud sit Licenlii de philosophia carmen, qtiod san-
puerornmscilket more, velpotiushominum,proh nefas! ctus Doctor Romaniano pollicelur.
pene omnium; quasi verogloriandicausainter nos iltud 10. Suos dc Ordine libros Zenobio inscribit, cui de
agerelur. Cujus molumattimi cumobjurgaremgraviori- Licenlio curocerat, quod illius patri foret conjunctis-
bus verbis, erubuit : qua ejus perturbalioneanimadverli simus. Hic sanpennmero de rerum ordinc sermones
ridenlem ImtanleinqtteTrygetium. El ambobus: Itane cum Aiigttstinocontulernt : verum ei sublimia per-
agilh, inquam? Nonne vosmovelquibusviliorummoli- cuncianti nunquam plene satisfacero poluerat Au-
btts alquehnperitimlenebrispremamur et cooperiamur? gustinus, seu propler rerum sublimitatem, seu propter
Ilwccineesl ilta pauloanle vcslra, de qua inepttis lceta- temporum anguslias; et semper solutionem in aliud
bar, atlentio, ei ht Deum verilalemquesurrectio? 0 si tempus distuler.nl.Quare Zenobius hac procraslina-
vidcrelh, vel tam lippienlibusoculisquamego,inquibus lionc defatigaius, Augtistinum eleganti carmine ad
periculhjaceamus,cujus tnorbidemenliamrhus isle in- fusius et accuratins respondendum provocavit. Sed
dicct! 0 s( viderilis! quamcilo, quamslatim, quanloque cum Mediolanorepentintim ob tumultum, cujus causa
produclius eum vertereth in fletus! Miseri, nescilhubi non indicatur, ex improviso proficisci coactus fuisset
133 LIRER SECUNDUS. iu
SdemZenobius, venit in oblivionem hujus carniinis noctes diesque pervigilabat (Ibid.,n. 12). In id solum
Augustinorelinquendi ut illi responderet (Ibid., n. 20). incumbebat, ut animum suum a falsis pemiciosisque
Haud scimus an ea res sit illa ipsa, de qua Zenobio opinionibus, quibus obturbabatur, expurgaret
(Conlra
scribens Augustinus(Epht. 2) dixeril inchoatam cum Acad., lib. 2, n. 9). Curaquejam lune sciret, veritatem
illo disputationem, cum eodem esse perficiendam. nisi divina ope non percipi, eam a solo Deo ad con-
Aberat id temporisZenobius, eique testatur Augusti- futandummendacium exspectabal, a quo suis in studiis
nus se, cum necduni assecutus sit, ut nihil ametquod auxilium omni devotione alque pietate
implorabat.
abesse a se invilo possil, absentis amici desiderio te- CumDeumipsum quotidie inlerrogatetcum humilihus
neri, seque ab amicis velle pariter desiderari. Quan- querelis et lacryiriis,erat tamen paratus ad responsum
donam isthsee epislola data sit, an non tcmpore se- recipiendum, per quem Deo vidcrelur.
cessus Augustini, definiri non polest. In posteriori 2. In primis Augustini optisculis plenius cernere
Iibro de Ordine pollicetur Augustinus se, si vacarit, esl, quanta ille recens conversus, ac dum vix a tene-
de anima postea dicturum {DeOrdine, lib. 2, n. 17): bris emerserat ignoranliscalque erroris sui, jam lum
id tamen eum in sermonis sui serie prsestitisse non doctrina sapientiaqtiepollebat. Ea profecto longe ube-
videmus. Jam forle animo meditabatur librum de rior erat, quam consuevit in fidelibuseliam provectio-
Quantitate animae, quein Romse anno fere evoluto ribus reperiri. Yerum affirmare licet charitalcm ejtis,
conscripsit. hoc est, verilatis amorem lanta iila doctrina,
CAPUT IX. ' fons et origo erai, multo majorem exstitisse. Hinccujusmi-
1 Laborat Auguslims ut magis ac magh in veritatis nime mirandtim est, si postea dixerit, quosdam ali-
cognilione proficiat. 2 Ignei pielatis ejus affeclus. qtiando reperiri catechumenos, qui et doctrina et
3 Inveteralajurandi consueludinese Deo juvanle /i- moribus vincunt multos fideles (Enatt. in Psal.
xc,
beral. 4 A denlium dolore divinitus sanalur. 5 De setm. 2, n. 6). Dulce illi poslmodum fuit, in mentem
SolUoquiis,in quibus illius anitnmslalus inspkilur. sibi revocare, quibus lum stimulis Deus cor ipsius
6 Vnde appellata Soliloquia,quodveeorumdemlibro- configeret perdomaretque: qui dum inanium et
super-
rum argutnentum. barum cogitalionum montes deprimeret, valles com
1. Ex Iibris, quos Auguslinus inter colloquia ctim planaret; morum ipsius et indolis obliqua
dirigeret,
amicis habita suo in secessu lucubravit, videre licet aspera deliniret (Confess.lib. 9, cap. 4. n. 7). Quas
quanam illic ratione vitam degerel, quem caperet tibi, Beus meus, vocesdedi, ait in suis Confessionum
otii sui fructum, quibusham demum in sludiis coii- libris, cum legerem Psalmos David, cantica fidelia,
cessam sibi a Deo doctrinam et eruditionem coiioea- et sonos pietalis, excludentes turgidum spirilum; ru-
ret: quam quidem elsi divinocultui totam addixissel, dis in gennano amore tuo, calechutneiiusin villa cum
adhuc tamen superbirescholam nonnihil sapere vide- catechutnenoAlypio feriatus, matre adlmrente nobis,
batur; ut iis aceidit, qui ex longo etirsu anhelant, muliebrihabitu, virili fide, anili securilate,materna clta-
etiam cum ad respirandum quicscunl ( Conf. lib. 9, titaie, chrhiiana pielate? Quas libi voces dabam in
cap. 4, n. 7). Praeterqttamquod hac in parto pietas psatmisillis, el quomodoin te inflatnmabarex eis , et
ipsius paulum oppugtiabatur ab Alypio,qui primo eum accendcbarcos recilare, si possem, toto orbe terrarum
suis in libris nomen Salvatoris nostri Jesn Christiin- adversus lyphum generis humani? Et lamen lolo orbe
serere prohibebat, quod mallet illius stilum excelsas canianlur, el non esl qui se abscondata calore tuo.
philosophise et eloquentise cedros, quam humiles Quam veliementiel acri dolore indignabar Matikltmis;
Evangelii et Ecclesise herbas, animis salubres, ser- el tniserabareos rursus, quod illa sacramenta,illa me-
pentibus adversas, redolere. Gaudebat in eo seccssu dicamentanescirent, et insaniessentadversusantidotum
superfluartun mundi cupiditatum laqueis velut expe- quo sani esse potuissent! Vellem ut alicubi juxla es-
difus, respirabalquasi lerrenarum solliciludinumonere scitl; lunc, el me nescientequod ibi essent, intuerenlur
Iiberatus, sui eum erroris poenitebat, ad se redibat, faciem meam,el audirenl vocesmeas, quando legiquar-
quaerebatintentissimusverilatem (ContraAcad.,lib. 2, lum psalmum, in illo lunc otio, quid de me fecerililie
n. 4). Tunc enim temporis sentiebat qiiam gravi vi- psalmus. Inhorrui limendo,ibidemqueinferbui speran-
tiorum mole premeretur, et quam densis obrueretur do et exsultando in tua mherkordia, Pater. El hccc
ignorantiaetenebris. Vulnerum suorum medelam pene omnia exibunt per oculos meos et vocemmeatn, cuin
quotidianis a Deo Iacrymis exposcebat : ac nihilomi- conversusad nos Spirilus tuus bonus ait nobis : t Filii
nus iuducebat animum, indigniorem esse se, qui fam hominum, usquequo gravi corde? Vt quid diligith
cito sanaretur, quam vellel (De Ordine,lib. 1, n. 29). vanitatem,el qumritismendacium? > Audiviet contre-
Adhuc in quaestione de anima fluctuabat (De Beata mui, quoniam lalibus dicilur qualem tne 'fuisse renti-
Vila, n. 5), el Paraclelum Spiritum veritatis a Chrislo niscebar. Et insonuimulla graviler el foriiter in dolore
Dominomissum fuisse nesciebat (Conf.tib. 9, cap. 4, recordationh mem. Qum utinam audhsenl qui adltuc
n. 9). Itaque persuasissinium habebat, ignoranliam usque diligunt vanitatem, et quwruntmendacium, forie
suam majoremesse, quamintelligeret (De Ord., lib. 2, conturbarenturet evomuissenlillud. Legebam: «Irasci-
n. 9); seque in philosophiapuerum faiebatur, nedum mini, et nolile peccare. s Et quomodomovcbar,Deus
se sapienterareputabat (//>io\,lib. 1, n. 13).Verumar- meus, quijam didiceramirasci mihi de prmteritis,ul de
dentissimo discendi sludio flagrabat, et ob id unum cmteronon peccarem?... Necjam bona mea foris erant,
nec oculiscarneis in isto sole qumrebanlur. 0 si vide- minus mirabili celeritale sublevavit. Cum dolor, in-
rent internum mternum, quod ego quia guslaveram, quit, in tantum ingravesceret,ut non valerem toqui,
frendebam, quoniam non eis poteram ostendere! Ibi ascendilin cor meumadmonereomnesmeosquiaderant,
enim, ubi mihi iratus eram inlus in cubili, ubi com- ut deprecarenlur le pro me, Deum salutis omnimodw.
punctus eram, ubi sacrificaverammactans velustatem El scripsi hoc incera, et dedi ut eh legeretur. Mox ut
meam,et inchoalameditutionerenovalionhmemsperans genua suppliciaffeclufixitnus, fngit dolorille. Sed quis
in te, ibi mihi dulcescere cmperas, el dederas Iwti- dolor? aut quomodofugit? Expavi, faleor, Doinine
tiam in cordemeo. Et exclamabamlegensItwcforis, et meus, Deus meiis; nihil enitn lale ab ineunle mtateex-
agnoscensinlus; nec volebammulliplicari lerrenis bo- pertus fueram. Et insinuali sunl mihi in profundo nutus
nis, devorans lempora, et devoratus temporibus;cum lui; ct gaudens in fide laudavi nomen luum. Et ea fi-
haberemin mlerna simpikilale aliud frumenlum et vides me securum essenon sinebatde prmleritispeccatis
num el oleum. Et clamabamin consequenliversu cla- meis, qum tnihi per Bapthmum tuutn remissa nondum
moreallo cordismei :iO in pace!oin idipsum!t>o quid eranl (Confess.lib. 9, n. 12).
dixit, ( Obdormiamel somnumcapiam! >Quoniamquis 5. Per id temporis pius ille Caiechumenussuos cdi-
resislelnobis, cum fiet sermoqui scriptus est, i Absorpta dit Soliloquiorumlibros, in quibus interiorem animi
est mors invictoriam t (I Cor. xv, 54). Et lu es idipsum sui slalum mirabiliter exprimit. Profitetur in primis
valde qui non mularis ; et in le requiesoblivhcenslabo- se teneri incredibili quodam desiderio Deum cogno-
rum omnium,quoniam nullus alius tecum, nec ad alia scendi; neque scire se aliquid, quomodo scire Deum
multa adiphcenda qumnon sunl quodtu ; sed i tu,Do- cupit (Soliloq. lib. 1, n. 7) : non enim sibi sat esse,
mine, singulariter in spe conslituhti me. » Legebam, si Deum sic noscat, quomodo suum novit Alypium
el ardebam; nec inveniebamquid faceremsurdis mor- (Ibid.,n. 8), aut certiora mathemalicae principia,
tuh, ex quibusfueram pestis, latrator amarus el cwcus qusepraoDei amore ex illius pene memoria exciderant
adversuslilteras de melle cwli melleas, et de luminetuo (Ibid., nn. 10, 11). Cum ipse a se qurerit, an aliquid
luminosas: et super inimich Scripturw hujus tabesce• pracler Dei suique notitiam amet: Possemrespondere,
bam, quando recordabaromnia dierumillorum ferialo- inquii, tiihil me amare amplius, pro eo sensu qui mihi
rum (Confess.lib. 9, cap. 4, n. 8-12). nuitc esl; sed lulius respondeo,nescire me. Nam smpe
3. Sub id lempus, ut videtur, inolitam jurandi con- nnhi usu venil, ul cum alia nulla re me crederemcom-
suetudinem, quam contraxerat, emendavil. Juravimus moveri,veniretlamen aliquidin mentem,quod me mullo
et nos passim, ait ipse ad populum suum, habuimus dliter atqueprmsumpserampungeret. Item swpe,quam-
istam teterrimam consueludinemel mortiferam. Dico vh in cogilaiionemres aliqua incidens non me pervelle-
Charilati veslrw; ex quo Deo servire cmpimus,et quan- rit, revera tametivenienspeiiurbavitplus quam pulubmn;
tum malumsit in perjurio vidimus,limuimusvehemen- sed modovideormihi tribus ianlutn rebus possecommo-
ler, el veternosissimam consueludinemlintore frenavimus veri: metuamhsioniseorum quos diiigo, mclu doioris,
(Scrm. 180, n. 10). Luctatus sum contraconsueludinem melu moiiis (lbid., n. 16). Divitiarum et lionorum cu-
meamjn ipsa tuctalioneinvocaviDominumadjutorem. piditas ab ejus animo exsulabat. Nullatenus eum illi-
Prmstilit mihi Dominusadjutoriumnon jurandi. Nihil ciebat ciborum jucundilas in iis, a quibus abslinere
mihi facilius est, quam non jurare (Serm. 307, n. 5). staluerat. Aliis quidera non sine aliqua deleetatirine
Frenata.(hxc consuetudo)restringitur,reslricla tangue- utebatur, ita lamen ut illis facile temperaret: nec un-
scil, languescensemorilur,etmalwconsueludinibonasuc- quam eura ciborura appetilio ab iis rebus, quas me-
cedil (Serm.180, n. 10). Exeo temporc adhuc interdum ditari vellet, avocabat. Deniqueex cibo, polu, bal-
jurabal, sed magna necessitate ccmpulsus. Nara cum neis, coeterisqueid gcnus quae ad ccrpus perlinent,
videbat sibi nnn credi nisi juraret, et ei qui sibi non id lantum capessebat, qucd cura valetudinis exigeret.
credebat, non expedire quod non credcrel; hac per- Qued ad uxoris amprem pertinet: Quantumlibetvelis,
pcnsa ralione el consideratione librata, cum magno ait, eam pingereatque cumulare bonis omnibus, nihil
liraore dicebat verbis Paulo solemuibus, Coram Deo milii tam fugiendum, quam concubiiumesse dectevi:
( Ga/a(.l, 20); aut, Testh estDeus (Rom. i, 9); aut, itihil esse senlio, quod magis ex arce dejkiat animutn
Scit Chrhlus sic esse in animo meo (IlCor. xi, 31): virilem, quam blandhnenla feminea, corporumqueille
cujusmodi juranienli exempla in ejus scriplis forte conluctus,sine quo uxor haberinon polest. llaquesiad
nonnulla videas. Exlra hanc necessilatem nullus un- ojfwiumpertinet sapienth quod nondutncomperi, dare
quam eum jurantem audivit. operatnliberis,quisquisrei Itujus'tanlumgtalia concumbit,
4. Dum sanctus Vir in suo seeessu degeret, eum mirandus mihi videri polesl, at vero imitandus, nulto
Deus lam aculo dentium dolore torqueri permisit, ut modo: nam lenlatehoc periculosiusest, quampossefeli-
parera nunqtiam esset experlus. Animum ad aliquid cius. Quamobremsalis,credo,jusleatqueutililerptoliber-
de novo discendum intendere non poterat, et vix ea late animmmew milti imperavi, non cupere, non quw-
quaejam forte didicerat, secum ipse volvcbat. Sibi rere, non ducereuxorem.Prorsus nihil hujusmodiqum-
tamen videbatur, si veritalis sjilendor menii suaeef- ro, nihii desidero,eliameumhorrore atqueaspernalione
fulgeret, aul se non sensurum fuisse illum dolorem, talia recordor. Quid vis amplius? Et hocmihibonumin
aul certe facilius lolcraturum (Soliloq. lib. 1, n. 21). diescrescit: nam quanloaugetur spes videndwilliusqua
At Deus, qui eum tam rigide castigarat, illum non vehementerwsluo pnlcliriludinis, tanto ad illam totus
137 LIBER SECUNDUS.
amor voluptasqtieconvertitur(Soliloq. lib. 1, n. 17). cum doctis et bene cordatis viris liac de re conferret
Interdum lamen libidinis, quse tanlam in eum tyran- (Soliloq. lib. 2, n. 28). Memorat scriptores duos, qui
nidem exercuerat, acribus slimulis, Deo ita permit- tunc de immortalitate aniraae, alter Mediolanisoluta !
tente, pungebatur : ut que e morbo coelestis raedici oratione, aller in Galliis carmine, traclabant (Ibid., .
cura evasisset, et quid in se superesset curandum, n. 26). Primus, cui suum erga ipsum et sapienliam '
suffundeba- studium sua ut '
agnoscerct. Quod ubi contigisset, pudore pro voluntate, ait, aperire non valet
Wir, vim Iacrymarum eliam cum valeludinis dispen- (Ibid., etConfess.lib. G, n. 18), videtur esse Ambro-
dio profundebal; nihil sibi polliceri, nihil de se au- sius. Quis vero alter illius familiaris, omnium ejus
debat prsesuraere; id solum solalii habebat, quod in sollicitudinum conscius, in Galliis quietus, et adeo
Dei sinum confugeret, seque illius providentiaecom- dissitus, ut vix ad eum vel epistolaemittendse facul-
m.illeret. Ille ipse, aiebat, quem videre ardeo , noverit tas esset, conjicere non possumus, nisi dicamus esse
quandosim sanus;facial quodplacet: quandoplacel,sese Zenobium, cui Mediolanojam diu absenti, duos de
ostendat; jam me lolum ejus clementimcurmquecommit- Ordine libros dedicarat. In litteris ad Nebridiumdatis
lo. Semelde illo credidi, quod sic erga se affectossuble- statim post Soliloquia,qtiaescilicet nondum visa erant
varenon cesset. Ego niltilde mea sanilale, nhi cumillam Nebridio, islud opus cunclis prioribus suis Iucubra-
pulchtiiudinemvidero, pronuntiabo (Ibid., n. 26). Ego lionibus antGponit (Epist. 5, n. 1). Idctn asserit se
solampropter se ainosapientiatn, inquit; eccleiaverovel in hoc opere animum induxisse , inleiligentiam esse
adessemihivolo, vel deesse timeopropter ipsam,vilain, veritalem, acmori nonposse aliquid in qtto quidpiam.
quietem,amicos.Quemmodumautempolesthabereillius immorlale sit; cumque inlelligentia sit in animo, et
pulchriludinisamor, in qua non solumnon invideocm- veritas immortalis, inde sequi ut animus sit immor-
teris, sed etiam plurimos qucero, qui mecumappetanl, lalis (Ibid., n. 4).
mecuminhient,mecumleneant, mecumqueperfruanlur; CAPUT X.
tunto mihi amkioresfuluri,quanloerit nobisamataconi- 1 De Ncbridioamico Augustini.%IIujus ad Nebridium
tnunior?(Ibid.,n. 22.) Quapropter in familiaribussuis ephlolm.
coiloquiiscontubernalessuos ad hidefessumsapientiae 1. Ilos Soliloquiorumlibros ipsemetAuguslinus de-
amorem studiumque cchorlatur. signat in suis Confessionibus, ubi agit de libris quos
6.Auguslinisecessus haec adhuc Soliloqttiapeperit, ex colloquiiscum ipso se solo coram Deo habilis con-
eodem pene lempore, quo superiores libros : his enim texuit (Confess.lib. 9, cap. 4, n. 7) : addit epistolas te-
illa subjungit, eaque se scripsisse indicat paulo post stari, quid cum absente Nebridio litteris egerit. Ad
abjectam honorum ac dignitalum ctipiditatera (Re- haccergo lempora partim referendre epistolse, ab eo
tracl. lib. 2, cap. 4). Verumin aliis Iibris sermones scriptoead Nebridium, quicuni eral non minori ferme
cum amicis suis conferebat, in his autem secum ipse quam cum Alypio necessiludine conjtinctus. Nebri-
loquitur. Hinc Soliloquia inscribi voluit, novo quidem dius singulari bonilale, summa prudetilia, et mirabili
et duriusculonomine, sed ad rem designandain ap- ingenio adolescens, patriam habuit vicinam Cartha-
posito. Cuni enim, inquit, neque melius qumri veritas gini; qua in urbe cum esset fiequenlissimus,arctissi-
possit, quaminlerrogandoet respondendo,et vix quh- mara cum Augustino rhetoricae artis tunc illic magi-
quaminvenialur,quemnonpudeal convincidhpulanlem, slro amicitiametconsuetudinem junxerat(//iid.,/i/i.4,
eoque pene sempereveniat, ut rem bene inductam ad cap. 3, n. 6 ;lib.6; cap. 10,n. 17; lib.7 , cap.6,n.8).
discutiendumincondilus pervicacim clamor explodat, Non tamen astronomorura commenlis, Augustini
eliamcum lacerationeanimorum, plerumquedissimula- exemplo, sese decipi permisit : imo illa explodens et
ta, inlerdum et aperta ; pacalissime,ut opinor, et com- -exsibilans, Augustinurahuic divinalionis generi miri-
niodissimeplacuit, a me ipsoinlertogatuni,mihiquere- fice deditum avocare inde conabatur. Verisiraile quo-
spondentem,Deo adjuvanle, vetum qumtere (Soliloq. que esl, Nebridittm Manichseorum erroribus non
lib. 2, n. 14). In ipso operis exordio se nescire ait, fuissc implicatum, cum eos argumento, ex quo expe-
quicumcolloqualur, inlrinsecusne sit, an extrinsecus: dire se non poterant, non impugnaret modo , verum
se vero ad eum cognoscendumhunc sermonem insti- etiam expugnaret: unde et ipsum Auguslinum,el eos
tuere, postquam de cognitione sui ipsius, et de boni qui audiebant, concutiebat (Ibid., lib. 7, cap.% n. 3).
quserendi,malique devitandi scienlia raultos dies se- In illorum tamen hocrelicorumerrore aliquandiu ja-
dulo cogitavit (Ibid., lib. 1, n. 1). In suis Retracta- cuit, qui Chrisli carnem phantasma credebant: ex
tionum libris rationem secum colloqui testatur (Re- quo tandem etiam ante susceplam fidem christianam
Iract.lib.l, cap.i, n.i). Hoc opus biparlitum est:in emcrsit (Ibid., lib. 9, cap. 3, n. 6). Cura Augustinus
primo quidem libro inquirit qualis esse debeat, qui Mediolanumvenissel, Nebridiusquoque relicta palria,
sapientiaminvestigare velit, quse non corporis sensi- ipsaque Carlhagine, reliclo proedio, relicta domo et
bus, sed mente percipitur; et in extrema parte Iibri non secutura malre, Mediolanum se contuiil, non
ea quaevere sunt, immortalia esse, quibusdam argu- alio consilio, quam ul una cum Augustino viveret, ae
mentis Ostendit.In altero autem de iramortalitale ani- illi pro ardenlissimo , quo flagrabat, veritatis j&t sa-
maedisserit: sed hanc qusestionem ad exitum non pienliaeinquirendre studio coilaboraret (lbid.,lib. 6,
adducit. Nec enim exlrema manus accessit huic operi cap.iO, n. 17). Pariter suspirabat, pariterque fiuctua-
Ibid., cap. 5, n. 1), ut ipse significat, eo consilio, ut bat: beatam vitam summa contentione exquirebat^
SANCT.AUGCST.L - '- -?-'—
(Cinq.jl
m . VITA S. AUGUSTINiEPISCOPl. m
iiiifaqtie ingenii soicrtia (iifficiliimasquasque qurestio- fuisse, nisi magis cssent illa quae intelligimus, quam
hes scfutabalur. Cuinesset,ait Augustinus,rerr«nobscu- ista qu:c cernimus. Ac licet a Nebridip petat, utrum
rarum addoclrinampielath maximepertinentiumtliligen- liuic ratiocinalioiii nihil valide inimicum sit, secum
tissimuset acertimusinqidsiior,valdeoderuldequwstione considerel; ea tamen ipsi ita arrisit, ut eam posl-
liiagna responsionembrevem.Etquisquislwcpoposchset, modum in suis conlra Ma'uichaeoslibris adhibuerit
wgerrhnc ferebat, enmque, si ejus persona paterelur, (De Duabus Anim.,n. 5). Hac ego interim recreatus,
vullu indignabundusel voce cohibebal, indignumdepu- scribitadNebridium, cuinDeoin auxiliumdeprecalo,el
lans qui talia qumrerel,cum de re lanla quain mulladici in ipsum, el in ea qum verissimevera sunl, attolli cm-
possentdeberentquenesciret (Ephl. 98 , n. 8). Cum eo pero, taniu nonnunquain retum manenlium prmsum-
ct Alypio maxime ac familiarissime de suis ante con- plione compleor,ul mirer interdum illa itiihi opus esse
vorsiotiemcuris communicabat (Confess.lib. C, cap.7, raiiocinatione,ut hwc esse credam, qum tanla insunt
n. II); tresque hos amicos cadem solliciludovexabat prwsenlia, quanla sibi quisquesil prwsens(Epht. 4, n.
(Ibid., n. 17). Dum Augustinus ad Cliristumconver- 2). Hac epistola respondet Nebridio postulanti, ut
stis esl, Ncbriditis aberat. Amkilimenhn ttostrmcesse- quantum in otio, quofruebatur, in sensibilibus et in-
rat, ail Augustinus, ut omnium nostrum familiarissimo lelligibilibus discernendis profecissct, sibi per lilte-
VerecundoMediolanensicivi el grammatko subdoceret, ras indicaret. Ad hacc respondet, in iis ila se profi-
veliemenlerdesideranli et fumiliarilalh jure ftagilanli cere, ut per selatem paulatim proficimus: in his la-
de humeronostro fideleadjulorium,quo indigebalnimis. men adhuc se puerum esse, sed forte bona spe prae-
Non ilaqtteNebridiumcupidiiascomnwdorumco traxil; ditum. Id teinporis Nebridius nullis adhuc Ecclesiae
inajora eniin posselsi vellelde liileris agere : sed officio sacris imbutus, noiidum erat christianus, sed tamen
benevolenlimpelitionetnnoslram contemnerenoluit ami- ardentissimo sttidioverilatem inquirebat (Confess.lib.
cus dulchsimusel milissimus. Agebalautem illud pru- 9, cap. 3, n. 0)".Et quainvis Auguslinus dum se ad
denthsimecavensintwlescerepersonissecundttinIwc sm- Christura converfit, consilium cedendi Mediolanocoe-
culum majoribus, devitans in eis otnnemiiiquieludinem pissel, ex quo discessu orbandus ille eratamici con-
animi, quem volebal habere liberum , el quam mullh suetudine; hanc lamen ipsi conversionis bonam gra-
posset Itorh ferialumad qumrendumaiiquid , vct legen- tiam gratulabaiur : a qua ipse non longe aberat, cum
dum, velaudiendum de sapienlia (Ibid., lib. 8, cap. 6, Auguslini exemphmi jainjam esset socuturus; nam
n. 13). haud raulto post ipsum sacro fonle lustratus est.
2. Cum Iiac igitur occupatione distenlus Nebridius CAPUT XI.
Augusfinum in villam secedentom sequi non potuis- 1 Mediolanumredil Augustinusdaturus noineiiinlsr
sfet, inutuis epislolis araicitiam foverunl (Ibid., tib. 9, Compelenles. 2 Interea lemporis de Immortalitaie
cap. 4, ti. 7). Inter cas haud dubienumeranda est epi- anhnm librum unum, et aliquot alios de tiberalibus
stcla lertia, ex qua patet, librcs ab Auguslinp mense disciplinisibidemscribil. 3 RaplhmumsacerdoleAm-
novembri ante SoliloquiacemposilosNebridiolegenli brosio ministrante suscipit.4 Ecclesimea de re
gra-
adeo arrisisse, ut gestienlis animimolu velul abrcplus tulatio ac Iwtilia.5 Qua occasione Mediolaniinsti-
contineresenen pelueril, quominuseumbealumnun- tulus mos canendi hymnos et psalmos in ecclesia.6
cuparel. Sua igitur illi Augusliiius super hac re sensa Auguslinus,omnibusabdicath, proposilum setviendi
exponil, etde stiis loquilurSoliloquiis. Ubi coneiusit, Deo amplexus adjungit aliquos sibi socios ejusdem
in animo esse veritatem, in mente nimirum atque in- ptoposili,ac temealcum illh in Africam.
telligenlia, subdit : Quid huic adversalut? Sensus? 1. Ubiteinpus advenit, quo ad sacram regenera-
Resislendumergo sensibus lolis anitni viribus? Liquet. lionem catechumeni nomina dare, seque in Compe-
Quid, si sensibilianiiniumdelectant? Fiat ut non dele- lentium numero repouere lenebanttir, quod saltem
ctenl. Vnde fil ? Consuetudineiis carendi, appelendique sub initium Quadragesimre fieri consueveral, Augu-
meliora (Episl. 3, n. 4). Addit el illud se in stto se- stinus rure relicto Mediolanumrediituna cum Alypio,
cessu evidenter agnovisse, animi beatiludinem, licet qui cum ipso renasci in Christo cupiebat; secumque
is immorlalis non esset, inrerum sensibilium delecta- filitimsuum Adeodatttm adduxit, ejusdem gratisecon-
tiene ac fruilinne nen posse consistere. In extrema sorlem futurum, atque subinde in eorum soeietate
parte epislolse aliquot illi de verborum conjugationi- christianis moribus et inslilulis imbuenduni.Jam sane
bus quatstiunetiiasproponit (/bia'., n. 5): quodmirum erat Alypius humilitate Sacramentis christianis con-
videri possit in Augustino, qui et grammaticam et grua indutus, fortissimus domitor corporis, usque ad
rheloricam professus fuerat. Ad idem temptis rcfe- Italicum solura glaciale nudo pede oblerendum inso-
renda quoquc videlur epistola quarta, cum adhuc suoe lito ausu (Confess.lib. 9, cap. 6, n. 14). Ipse aulem
nientis oculos curis perturbatos et rcrum sensibilium Augiistinusquam idonee comparatus esset, ex iis in-
piagis debilitatos sublcvare ei necesse essel; ut per- lelligimus, quae multis post annis et de se ipso et de
suasum haberet, illa quaeintelligimus,magis vera esse, aliis scripsit: An usque adeo dissimulamusa sensibus
quam ista quae oculis subjccta cernimus. Ad quod noslris, ul vel nos ipsos non recordemur,quamfuerimus
perduccbatur hac Nebridii ratiocinalione, menlem ni- altenti atque solticili, quid nobis prmciperenla quibus
miruin atque inlelligentiam corporeis oculis et hpc as- catechuabanmr,cutnfonih illius sacramenlapeteremus,
peclu vulgari esse meliorem, negue boc ila futurum atgue ob hoc Compelentesetiamwcaremur l (De>Fide.et
m LIBER SECUNDUS. 148
Qperibus,n. 9.) Tuni porro Eeclesise ubera post ion- lebrandum publica epistola probaveral.
4. Non est tenuilatis nostrse, de gaudio Angelorum
gissimam sitim pene exhauslus atque aridus, ut Io-
quitur, tota aviditate repetivit, eaque altius flens et Dei in cceiis super Augustini poenitentia et Baptismo
gemens cohcnssit, et expressit, ut id manaret, quod pro dignitale dicere : certe Christi in terris Ecclesia
ei sicaffecto ad reerealionem satis esse posset, et ad suum quolannis etiam ntinc graiulabunda testatur; et
spem reducendamvilaeac salutis (De Vtililalecreden- adeoeximium Doeloremmaguo divinre gratise munere
di, n. 2). donalum agnoscens, quintum diem maii ejusdem con-
2, Per eos dies librum de Immortalitate animae versioni sacrum constituit: quseporro non aliam cu-
scripsit, veiut commonitorium ad absolvenda Solilo- jusquam conversionem insiituta festivitate celebrat,
quia,. qusc imperfecta remanserant (Retract. lib. 1, prseter quamPauliet Auguslini. Hujus lamen conver-
cap. 5, n. 1). Quare mirum videri non debet, si hujus sio velBaptismustertio nonas maii acciderenonpotuit.
libri ratiocinationes adeo contraclas et breviler ex- Quanquamnon longissime abestis diesab eo, qui Me-
pressas dixerit, ut vix eas ipse perciperet. In eo libro diolanensiEcclesise veniente adBaptismum Augustino
locus est, cujus senlentiam se non capere confitetur festivus fuit. Nemo certe erit qui non facile suspice-
(lbid., ti. 3). Nihilo lamen mihuseo invilo fetus iste in tur, sanctum virum fortunati illius diei recordalione
luCeraprodiit, et ejus operibus annumeratus est. Tum maxime incitatum fuissc, ut RomanacEcclesiaein Vi-
eiiam aliquol de liberalibus disciplinis libros scribere clorini convfersionelaetitiamlam diserlis taraque piis
aggressusesl, sueshis derebusinterrogans cOnvictores, vcrbis promendam prodendamque memoriae curaret.
qui ab hujusmodi sludiis non abhorrerent; eo videli- Quocirca ex iis quae ille de Victorino (Confes. lib. 8,
cetanimo, ul per res corporeas ad spiritualesquibus- cap. 2, n. 5), hoc prseler alia, mutalo duntaxat no-
dam quasigradibus certis vel perveniret, vel diiceret mine, de ipso dicere peraque Iiceat, quod nimirum
(Ibid., cap. 6). Has lucubrationes Mediolani exorsus, ubi ascendit ut symbolum in ecclesia redderet, omnes
solum ibidem de Grammatica librum absolvit. Nam sibimet invicem, quisque ut eura noverat, inslrepue-
opus de Musica (Ibid., cap. 11, n. l)tum quoque in- runt nomen ejus strepitu gratnlaiionis. Quis autem ibi
coeptum, nonnisi post Baptismum et post regressum non eum noverat? Et soiiuit prcsso sonitu per ora
in Africam, scriptis sex voluminibus confecit (Ibid., cunctorum collactantium: Augustinus! Augustinus!
cap. 6). At de aliis quinque disciplinis apud Mediola- Cito sonuerunt exultatione, quia videbant eum; et
niimsimiliierinehoaiis, scilicet de Dialectica, deRhe- cito siluerunt intenlione, ul audircnt eitm. Pronun-
torica, de Geometrica, deArithmetica, et de Philoso- liavit ille fidem veracem praiclara fiducia,et volebant
pliia, principia sola, id esl, ipsorum forte librorum eum omnes rapere intro in cor sutim, et rapiebant
sola exordia remanserant. Quanquam cum suos Relra- amando et gaudendo Hse rapienlium manus erant.
ctationum libros ederet, jam et haec ipsa principia, et Multi quidem ex profundiore tartaro csecitatis,quam
librum de Grammatica perdiderat : quae nihilominus Augustinus redeunt ad Deum : sed si minus noti sunt
abaliquibus haberi existimabat (Ibid.). Reipsa omnia populis, minus de illis gaudent etiam qui noverunt
islhsec opuscula in Possidii memoranlur Indiculo. eos: qui autem multis noti, mullis sunt auctoritati ad
3. Tandem faclum est divina prsestante opitula- salulem, et multis proeeunl seculuris. Plusetiam ho-
tione, ut per anlistitem Ambrosium et doctrinam sa- slis vincitur in eo quem plus tenet, et de quo plures
lutarem Ecclesiae calholicae et divina perciperet Sa- tenet. PIus aulem superbos lenet nomine nobililatis,
cramenta, ut memoriae prodit Possidius; apud quem et de his plures nomine auctoritatis. Quanto igitur
proxime anle illa verba legilur : Proficiendi in reli- gratiuscogitabalur Augustini peclus, quod lanquam
gione eidemamorh ardor innalus est, quo propinquan- inexpugnabile receptaculum diabolus obtinuerat, et
libus diebussanclis Paschw, salulh aquam perciperet Augusthii lingua, quo lelo grandlet acuto raultos per-
(Possid.,in VitaAugust.,c. l).Quibus verbisindicare enieratjiantoabiindaiitiusexsullareoporluitfilipslups,
videtur, Augustinura, cum adChristum conversus est, quia Rex nester alligavit fortem, ct videbant vasa ejus
Baptismatis in proxima Paschali solemiiiiale perci- erepta mundari, et aptari in honorein tiium, et fieri
piendi consilium cepisse. Sed inde Baronius intulit, utilia Dominp ad omne ppus bonum (Ibid., cap. 4,
cum lempore Paschali fuisse regeneratum, eo sane n. 9).
consilip, ut ejus Baptismum ad quintum diem maii, 5. Baplhaii sumus, inquit Augustinus, et fugit a
quo dieilliuscouversionemEcclesianunc celebrat, ad- nobis soltkitudo vilw prmlerilm.Nec saliabar illh die-
aptaret (Baron.,adann. 388, n.71): quamviseaPossidii bus dulcedinemirabili, considerarealliludinem consilii
verba, si juxta morem, quem tunc Ecclesia servabat, lui super saiulem generis humani. Quanlum flevi in
exponanlur, eumin Paschsepervigiliobaptizatumfuisse liymniset canlich iuis, suavesonanlhEcclesimtumvo-
significent: qui dies adullorum prsecipue Baptismo cibus commotusacriter? Vocesillm influebant auribua
desiinatus erat; ita ut extra eum diem multos aquis meh, et eliquabalurveritasin cor meum, el exmsluabat
salutaribussimulabluere, quemadmodumin Augustini inde affecluspietalh, et currebanl lacryntm,et benemilti
regeneralione accidit, infrequens et perrarum esset. eratcumeis(lbid.,lib. 9, cap. 6, n. 14). Aniiuserat, aul
Hoc itaque contigit ea nocte, quaequinium ct vicesi- non mullo amplius(pula tredecimcircilermensesex quo
mum diem aprilis antecedebat, quo die Ambrosius isla consueiudoMedioianicmperai),cumJuslinaAugusta
J?ascha anno iricesima oelogesiraa segtimo esse. ce- Vakntiniani regispueri mctterhominenttmmtAmbmsium.,
145 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. iU
pmequerelur hwresis sucecausa, qua fuerat seducta ab Christi rerum et!am suarum dislributione curren-
Arianis; quod narrare pergit Atigusiinus in hunc mo- lium (Epist. 126, n. 11). Placuit itaque Augustino cum
dum : Excubabat pia plebs in ecclesia,mori parala cum civibus suis et amicis, qui se Dei servilio pariter ad-
episcoposuo, servo tuo. Ibi maler mea, ancilla lua, sol- dixerant, in Africam remeare (Possidius, in Vita Au-
liiiludiniset vigiliarumprimas tenens, oralionibusvive- gusl., c. 3). Cum eo erat Navigius frater (Confess. \
bal. Nos adhuc frigidi a calore spirilus lui, excitabamur lib. 9, cap. 11, n. 27) : el cum ad Ostia Tiberina per-
tamen civitale atlonila alque turbala. Tunc Itymni el venisset, anno setatis suoe trigesimo lerlio raatre
psalmi ut canerenlur secundummoremOrientaliumpar- orbatus esl (Ibid., n. 28), atque adeo ante idus novem-
lium, ne populus mmrorh tmdioconlabesceret,inslitu- bres hujus anni trecentesimi ocfpgesimiseptimi. Sed
tum esl; et ex illo in hodiernum relenlum, mutlis jam non multo ante videtur id contigisse. Profiletur enim
ac pene omnibusgregibusluis, et per cceleraorbh imi- Augustinus mulla se studio brevitatis prseterire(/6irf.):
tantibus(lbid., cap.7,n. 15). Experimenlum ulililatis, unde quamdiu Mediolaniposl Baptismum ccmmoralus
definire non possumus.
quoe ex sacra Ecclesise modulalione percipilur, cum sit,
etiam recordarelur Yir sanctus, lacrymas, quas divina CAPUT XII.
cantica in recuperatac fidei suae primordiis ex ipsius 1 Beala Monnica parentibus chrislianis nala, et apud
oculis elicuerant, eum ad istud Ecclesiae inslitutum ipsospudiceac sobrieeducala est. 2 Quatn laudabiles
comprobandum semper induxit (Ibid., lib. 10, c«».33, ejus in conjugiomores. 3 Anno wtalis quadragesimo
n. 50). orbata viro, reiiquam vilam omnem in pih operibus
6. Percepla Bapiismi graliamox Auguslinusex in- traduxit. 4 Quanto majore sollicitudineAugusiinum
limis cordis medullis, quidquid spei collocare in parlurivit spirilu, quam carne parturierat. 5 Interest
sxculo potuisset, abdicavit; jam non uxorem,non philosophichcolloquihAuguslini,ubi inler alios emi-
liberos, non divitias, non dignitales consectans, sed nel argulis et gravibus diclis.
soli Deo cum suis servire conslituens, ut pusillo illi 1. Cuin in matris obitum Yir Bei narrando incidit,
gregi adscriberelur, cui regnum suum pollicelur Do- teslatur se, cui multum festinanli multa prretereunda
ininus, et quem ad possessiones vendendas ac pau- sunt, facere lamen non posse, quin aliquid eorum
peribus erogandas adhortatur. Itaque super fidei fun- promat, quae occurrunl animo de sanctissima femina;
damenlura nihil nisi aurum et argentum et gemraas non quo velit propria ejus bona, sed Chiisti in ea
exstruere, soloque victu ad luendam corporis valetu- dona praedicare. Haecenim illum et carne ul in hanc
dinem necessario contentus esse decrevit: cnm ante temporalem, et corde ut in oclernamlucem renascerc-
variis eupiditalibus et sollicitudinibusirretitus tenerelur, parlurivit(C'onf.,/i6.9,cap. 8, n. 17). Fuitvere Au-
tur (Possidius, in Vila Augusl., c.2). In dubium vocari guslinus lacrymarumejusfilius(/(iirf.,/i/i. 3 , capp. 11,
non potest, quin Alypius, praeter alios quosdam, ei 12): cumque iile animi esset sinceri acquc ac bcnefi-
foret ejusdem placiti socielate devinctus.Evodius sane ciorum raemoris, debere se ei quidquid vitfcUaberel,
Tagaslensis, operante Deo qui habitare facit unani- ultro fatebalur (DeBeatavita,n. 6).Nata eratMonniea
mes in domo, se socium illis adjunxit. Is prior Au- anno Chrisli trecentcsimo trigesimosecundo, in donio
gtislino ad Denra conversus crat et baplizatus(Confess. fideli, bono Ecclesire membro; alque ibi sub Chrisli
lib. 9, cap. 8, n. 17). Omnes in Deo jam consociati, regimine divinum timorem irabiberat. Cum de ratione
simul degebant : quorum omnium Monnica perinde qua fuerat educala, confabulabalur, iion tanlum curre
curam gerebat, ac si singuiorum parens exslitisset malris debere se diclilabat, quanlum diligcnlire fa-
(Ibid., cap. 9, n. 22). Perfeclam pariter vilam agere muloe cujusdam decrepiiac.-quacproptcr sencctam et
singuli slaluerant: de loco solum consiliis suis ac vo- mores optimos ab familiseistius vere christianoc do-
tis opporluno laborabant. Simuleramus,nit, simulhabi- minis in honore habebatur, et ab iisdcm suarum
taluri placilo sancto : quwrebamusquisnam locus nos filiarum inslitutioni prsefecla erat. Commissam sibi
nlilius haberelsenientes tibi (Ibid., cap. 8, n. 17). Non earum curam diligenter gerebat : et ut erat in eis
enim alio speclabat placimm istud eorum sanclum, coercendis, cum opus esset, sancta sevcriiate vehe-
nisi ut spreto mundo simul Deo servirent: qui jam mens, ita in docendis moderala et lemperans pruden-
non solum christiani calholici ab suscepta fide et sa- tia. Nam eas prseler illas horas, quibus ad mensam
cra regeneratione, sed etiam contempta felicilale parenlum moderalissime alebantur, etiam si exardc-
terrena servi Dei cssent (Ibid., lib. 9, cap. 10, n. 26), scerent sili, nec aquam biberc sinebat, prsecavens
ac vere jam inde monachi, ad perfectionem mandato- consuetudiiiera malam, et addens verbum sanum :
rum Christi conlendentes : quandoquidemAuguslinus Modo aquam bibilis, quia in poteslalevinumnon habe-
liis ipsemet nominibus haud verelur appellare Albi- lis; cum aulem ad marilos venerith,faclw dominmapo-
nam, Piniaiiuiii, et Melaniam, cum in Africa peregri- thecarumet celtariorum,aqua sordebit,sedinos potandi
nanles persimili placito sancto res suas pauperibus prwvalebit(Confess-lib. 9, cap. 8, n. 17). Sapienlissi-
distribuerent; nam ipsi omnino sunt, quos implendae mis iilis monilis, cum ea, quain apud teneros puella-
jurationis, lamelsi ab Piniano exlortae, obligalioneeo rum anirnossibi comparaverat, auctoritale, inconsulta
minus absolvi posse contendit, quod praestita illa ju- desideria leneriori setatifamiliaria compescebat, illis-
ratio esset Servorum Dei munere sanctitalis prseemi- que proecipiebat,qua ratione sitim suam ila modera-
nenlium, Monachorumad perfeclionem mandatorum renlur ex temperantiocIege, \\l jam nec liberet, quod
i4g LIBER SECUNDUS. 14§
non deceret. Narrabat tamen Augustino Monnica, ut bonestata facie gererent, atque inter amica colloquia
elusa prudenlis illius anus sedulilate, qusedamanimo culpam illae in maritorum intemperiem transferrent:
suo ad bibendum vinum propensio irrepserat. Nimi- liaec docebat illarum linguaepotius esse imputandum ,
rum quoties a parentibus de more ad hauriendum graviter, sed jocunde simul admonens eas, cum pri-
vinum, lanquam explorataesobrietatis virgo mitteba- mum tabulas matrimoniales recitari audierant, tan-
tur, e poculo quod de cuppa complebat, primoribus quam instrumenta quibus ancillse maritorum factai
labris sorbebat exiguum , cum ejus palatum amplius essent, existimare debuisse; ac proinde non decere
non ferret. Non enim innata vini cupiditale ad hoc ipsas conditionis suaemeraores adversus dominos su-
impellebatur, sed Iiberis quibusdam ludicrisque mo- perbire. Quapropter quaenoverant quam ferocis inge-
libus, quos ex primaeaetalis ardore ebullienles in pue- nii maritum suslineret, ete quidem mirari nunquam
rilibus animis majoruih auctoritate frenari necesse satis poterant, non fuisse auditum unquam , aut ullo
est. Cum autem in graviora vilia sensim inducat le- vestigiodeprehensum, Patricium violenter in uxorern
viorum contemplio, factum est ut vini plusculum in manus injecisse, aut a se invicem domestica lite vel
dies singulos bibens, cogente prava consuetudine, dieculam unam eos dissensisse. Cumque ab ea fami-
prope jam plenos mero caliculos cum aviditate ac vo- liarifcr sciscitarentur, quonampacto illud esset asse-
luptate hauriret. Vbi luttc ( pius ejus filius exclamat) cula : instituti sui, quod supra memoravimus, ratio-
sagax anus et vehemensilla prohibitio? Nuniquid vale- nem eis exponebat; cujus ulilitatem, quse eam imita-
bataliquidadversus latentemmorbum,nisitua medkina, bantur, propria experienlia cognoscebant, eique hoc
Domine,vigilaret super nos? Absentepalre el matre el nominegratiashabebant(/&id., lib. 9, cap. 9, n. 19). So-
nutriloribus, tu prmsensqui creasli, qui vocas,qui eliam crum eliam suam, a se initio susurris malarura qua-
per prmposleroshominesboni aliquid agis ad animarum ruradam ancillarum abalienatam, obsequiis suis cum
salutem, quid lunc egisti, Deus meus? Vndecurasti? palientia ac raansueludine ita sibi devinxit, ut illarum
unde sanasti? Nonne protulisli durum et aculum ex al- nequitiam Ipsa Patricio filio proderet, eumque ut in
tefa anima convicium, tanquam medicinaleferrum ex illas animadverteret, precaretur. Cum autem is, tuni
occultisprovhionibusluis, el unoiclu pulredinem illam ut matri morera gereret, tura ut domesticaedisciplinae
prmcidisti? Ancilla enim, cum qua sotebal accederead ac tranquillitati consuleret, easdem ancillas ex ejtis
cuppam, liligans cum domina minore, ut fit, sola cum volunlate meritis poenis affecisset, declaravit mater,
sola, objecilhoc crimen,atmrissima insultalionevocans non alia de se praemia sperare debere, quaecumque
meribibulam.Quo illa slimulo percussa, respexit fmdi- de sua nuru, placendi sibi sludio, raali aliquid lo-
tatem suam, confeslimquedamnavil aique exuil(Ibid., queretur : quod nulla jam audente , memorabili inter
n. 18).Baplismum Chrisli non in exlremis posita, sed se benevolentioesuavitale vixerunt (/iiid\, n. 20). Hoc
multis anle mortem annis percepit Monnica: quo ex praelerea sanctacilli feminaemunus grande donaverat
tempore sic vilam instituit, ut fidei morumque puri- . Deus, quod inter dissidentes alque discordes quasli-
tate cuilibet acllaudandum Dei nomen esset incita- bet animas, ubi poteral, tam se praebebatpacificara,
niento (lbid., cap. 15, n. 34). ut cura ab utraque mulla de invicem audiret amaris-
2. Itaque educata pudice ac sobrie, et parentibus sima, qualia solet eructuare turgens atque indigesta
polius Dei gratia, quam cura parentum Deo subdita, discordia, quando praesenti amicsede absente inimica
ubi malura fuit conjugio, viro, cui tradita est, nen per acida colloquia crudilas exhalatur odiorum, nihii
secus aC domino paruit : quem ut Deo lucraretur, tamen alleri de altera proderet, nisi quod ad eas re-
omnes cogitalionesinlendit, efficacissimogenere per- conciliandas valeret (Ibid., n. 21). Sic vero se gere-
suadendi utens, morum integritate. Hac siquidem or- bat Monnica, docente eam Magistro intimo in schola
nata divinilus, mariti oculis ea nitehat pulchriludine, pectoris. Deniquegratioesemen, quod in famulaesuae
ut amorem ejus simul ac veneralionem non sine qua- mcntem sparserat Agricola coelestis, ubertim fructum
dam illius admiratione sibi conciliaret (Ibid., cap. attulit in patientia; ae ejus erga virura agendi ratio
9 , n. 19). Ejus conjux , cui Palricio nomen, civis tantum valuit, ut illum in extrema ejus vita lolum Deo ,
Tagastensis, adhuc erat idolorum cultui mancipatus Iucraretur ; nec in eo jam fideli essent ipsi deflenda '
(Ibid., lib. 2, cap. 3, nn. 5, 6). In iis omnibus, quae mala, quae in nondum fideli toleraverat (Ibid., lib. 9, !
lion speetabant ad religionem, illi Monnica, tametsi cap. 13, n. 37). Quotempore Augustinus annum oelatis |
nielior, serviebat: hac enim in re Deo ipsi obseque- decimum sextum agebat, nimirum circiter annum re- j
batur, aquo sibi fuerat obsequendi lex imposita (Ibid., paratre salutis trecentesimum septuagesimum, nume- \
lib. 1 , cap. 11, n. 17). Tori injurias tam patienter rabatur inter calechumenos Patricius (lbid., lib. 2,
tulit, ut cum marito nunquam ea de re expostularet, cap. 3, n. 6); qui et proxime sequenti anno, selatis
nimirum exspectans ut ei castitatem lides ac Dei mi- Monnicoequadragesimo, vita concessit.-
sericordia largirelur. Noverat irato nunquam neque 3. Orbata viro, ante quem nulli, et post quem
facto neque diclo reluctari : verum cum deferbuerat nulli nupla est (Ibid., lib. 9, cap. 13, n. 37), reliquae
illius impetus, opportunilatem nacta, suam agendi vitaetempus traduxit vidua casta ac sobria, frequen-
rationem ei exponebat, si ipsum inconsideranlius ex- tans eleemosynas(Ibid., lib. 5, cap.9, n. 17); adversus
candescere contigisset. Cum aliaa mulieres, quarum peccantes in se misericorditer agens, donansque de-
viri mansueliores erant, vestigia plagarum etiam debitoribus debita (lbid., lib. 9, cap. 13, n. 56); ob&e-
M7 VITA S. AUGUSTM EPISCOPI. *$&
jpium ct famvJalum s.anclisexhibens, vere serva s.cr- Tagastensis Ecciesiae, an Medjolanensismm pra^-
vorum Dei; quoruni qmsquis eam noyerat, nmUum dendum; Augustinus tunc nondum conyersus, quamr
in ea Jaudabatet honorabat et diligebat Deum; quipp.e vis hac de re parum sojlicitus, u.t eani tanien illa
cum Dei prsescniiam in ejus corde senlirct agnosee- cunctalione liberaret, consulujt Ambrosium : QMI
refque ex ssnel» <conversatipmsfructibus, lanquam respondit, nihil hinc se eos docere posse, nis.i quod
idoneisi&siibus{lbid„ cap. 9, ». 22). Eam jpsfequorrae ipse faeeret; ,quia si melius nosset, id potius obseiv
Ambrosius niaxinie diligebat propler ejus religiosis- varef, Et adjecit: Quando hic sum, non jej/mo sahr
simara conyersationem, qua jn boiiis operibus tam balo; et ad quamcumqueEccle&iamvenerUh, ejus mor
fervens spiritti frequenlabat ecclesiam (Ibid., lib. 6, rem servale, si pati scandaium nqn vullis, aul fqcere
,cap. 2, n. 2). Ris in die, mane et vespere, adeccJesiam (Ep- .36, », $% el Ep. 54, n. 3). Ilop responsum rc-
P.ejsjne ulla in£crmissionevenieb.at; non ad vanas tulii ad matrero, eique suffecif, nec dubi.tavit esse
fabulASet aniles loquacitaies, sed ea niente, nt el obediendum. Pe,r idein teippus, quo Mediolanidege-
Detini in divino verbo sibi loqiiente.maudiret, et ab bat, Ambrpsio pfersecutionem ab Juslina lolos fere
,co ipsa in suis oratjpnibus audiretur (Ibid., lib, 8, dups a.nn.oss.ustiiiente, fxcububal pia ptebs in eccle-
cqp, 9, n. 17), Nulium diem prayermisji oblalionemad sia, ait Augusfinus, inori parala cum episcoposup ,
allare Dej (Ibid-); sive, sictif rem alijs paujp verbis servp luo. Ibi maler mea, qnciila lua, sollicitudiniset
Auguslinus secundo niemorat, nullius diei praeter- vigiiiarum primqs tenens, orqlionibus vivcbal (Cpnf.
niissione serviyUaljari, unde sciret dispensari Vicli- lib. 9, cqp. 7, n. 15). Tandem quidquid in vere vidtiis
mam sanctam, qua delelum esl cbirographum quo.d christianis requirit Apeslolus (I Titn. v, 9), ea imple-
erat contrariuro nobis,qjia trinmphaius esl Iiostis vjt. Fuit unius viri uxer, mutuam vicem paieuiibiis
compulans dejicta noslra el quoerensquid objiciat, et reddidit, domum suam pie tractavit; in operibus b.o-
nihil inveniens in illo in quo vincimus: cui nulliis nis testimeniuni habuit, nutrivit filios, toties eos par-
refundct innocentem sanguinem, cui nullus restituet turiens, quoties a Deo deviare animadveriil (Cpnf.
prelium, quo nos emilutnos auferalei: ad cujus pre- lib. 9, cqp. 9, n. 22): qupd quideni in Auguslino pjajie
lii noslri sacramenlum ligaverat ancilla Dei animam comperlura esl.
suam vinculo fidei (Ibid., iib. 9, cap. 13, n. 36). Cum 4- Yidjmus que sludip christianam religionem i.n-
autem usus in Africa oblineret, pultes et panem ac serere illi puerulp adhuc, ac pietatem seraper inspi-
merum ad sepulcra martyrum afferendi, Monnicaca- rare curaverit sanciissima fem.ina (Ibid.,lib, 1, cap.
nistrura cibis referlura, quos io sanctorum hono- 11, n. 17), in cujus Iacle nomen Christi Salyatorjs
rem proelibaret, ae postea pauperibus divideret, npstri sic lenerum cpr iljius praebibit, ul adniodum
afferens, non ppculum , sed pocillum tantummodo alte retineret (lb\d., lib. 7>,cap.4, n. 8). Quo ardore
vini, el quidem aqua lemperati ponebat, unde digna- dabat operam, ut ideni adhuc puer in mortis periculo
lionem sumeret: ac sicubi contingeret mullas esse, saliitaribus sacramentis initiaretiir; charius etira par-
quae illo modo videbanlur honorandaememoriaede- turiens corde casto in fide, quam carne parturierat?
functorum, idera ipsuni unura, quod ubique poneret, (Ibid., lib. 1, cap. i\,n. 17.) Quos fetiamadolescenli
pecjllum cireumferebat; atque ila vinum, npn mpdo ppstea et cura quanta sollicitudipe monitus dedit, ut
aqualissimum, sed eliam tepidissimumerat, quod ineum,abobscej)isampri.busdel.errei'et?(//'ii/.,/i/i.2,cop.
ter hujusce religiosi officii comiles per sorbitiones 3, n. 7,) Quantum pro eo in Manicliaccrtimliacresiii!
exiguas partiebatur ; quia pietatem ibi quaerebat, non lapso flevitad Deum? Flevjl certe anipjius quani fleul
voluplatem. Ambrosius porro Mediolanipneceperat malres corporea fijiorura ftinera. Videbqtenim Ula,
isla noii fieri, nec ab eis qui sobrie facerent; lum ne inquit Augustinns, motiemmemnex fide ei spirituqupni
ulla oceasiose ingurgitandi daretur ebriosis, luro quia liabebatex te; el emudhli eam, Domine: exgudhti eam,
i\\\ quasi parenlalia superslitioni Genliliura essent nec dcspexislilacrymas ejus, cum proflueiitesrigarent
gimillima, Cum igilur Mpjinicamunuscula suo more terrqmsub oculisejus, jn omni locopraiiomsejiis; exau-
atlKlisset, alque ab esliario prohiberetur; ubi hoc 4hii eam. Nam unde illud somnhun, qup eqmcpnsolq-
Ambrosium, quem sieut angelum Dei diligcbat, vetus es, ul vivererticcpncpderel,el iiahere secunteqmdem
tuisse cognovit, tam pie atque obedienter id aceepit, mcnsumin dpntg, quoi nglle epiperat, apersqnse( tfe-
ul ipse miraretur Aqgustinus , cam potius ad consue- testans blqsphemiasetrom mei? Vidit enim stantepi se
tudinem quam sequebalur eondeninaiidani, quam ad jn quudaoiregula lignea, el advenienteniad se jupeiiepi
inquirendum qua de causa prohibercttir, adduclam splendidum,hilatem atque amdeniem sibi, cumiUa «?-
fuisse. Itaqqe ab inslitulo sno discessil Inbcns, et pro set mcetenset mwrpreconfecla: qui cum causas qumsis-
canistro pleno lerrenis fruciibtis, pienum purgalipri- set ab ed mwslitiwsuas, quptidianarumquelacrymarum,
bus votis peclus ad memorias niariyrum affcrre didi- ,.. docendi, ut assolet, non discendi gratia, atque illa re-
"
cit; ul et quod posset, daret cgentibus, et sic com- spondhsetperdilionemmeamse plangere; jusshseillum,
municatio Dominici corporis illic celebrarctur, eujus ':, quo securaesset, alque admonuisseul altendey.etet vide-
passionis imilatione immolati et coronali sunt mar- <:jret, ubi essetilia, ibi esse el me. Quodilla.ubi allendit,
tyres (Ibid., lib. 6, cap. 2, n. 2). Cum etiam religiosa *l vidit me juxla se in eadept regula siantetn. Vnde !mc,
vidua perlurbarelur, ambigens an Mediolanisibi je- & nhi quia erant aures lumad cor ejus? Vnde Uludetiam,
junanûm esset sabbato, secundum consueludinem quodcmnmildnurrassel ipsumvisitm,et ego ad id Ira-
m LJBER SECUNPDS. m
here conarer, wt Hfa se potius non despcraret futuram sectabaiur, mortem obire, casus ilj.ecordi mWm im
essequod eram; conlinupsine aliqua hmsitalione,Non, .altumvuljins i.nflixisset,«t niillum reliqup vijaecurrjr
inquit: non .enimmiliidktum est, Vbi ille, ibiet tu; sed, culo splatium esset admissur.a.Neqiie enim dici p.o,!es5
Vbi lu, ibi et ille (Ibid,, lib. 5, cap. 11, nn. 19, 20). Id qua charilate fijium complccteba.tur,quantoye .majori
noyem ferme annos ante illius emendalionem, quse soUiciiudineeum parturiebat spiritu, quain carne p.e-
sub mensem augusturo anni tre.ceniesimi ociogesimi perei-at. Non itaque vjdeo, ait Augustinus, fiupmodp
sexti contigit, proindeqtte extremo circiler trccentc- sanaretur, si mea lalis illa mors transverbcrflssetvheera
simo septuagesimo sexto factum est. Per hoc omne diteclionisejus(Ibid., cap. 9, im. 16,17), Diu se a filio
spatium vidua illa casla, pia et sobria, pro filio ge- separari non tulit; sed piefale fortis, nih.il ardgum
mere apud Deum jiunquam destitit. Elenim vivida rata, eum terra marique sectita est, ac landem Medipr
factaruni sibi promissionum fide ita se ipsa stiniula- lani, quam in urbem docendi causa annp Ireceqtesimo
bal, ut inde non solum non fieret segnior, verum octogesimoquarto se contulerat, assecuta (Ibid., cap.
etiam nullam suspiriis quietem, nullam fieiibus mo- 13, n. 25). Divini auxijii fiduciapericulum nujJum non
ram, nulluni modum votis ac precibus permitteret. De conteiiinebat, adeo ut per marina discriinifl.aipsps
sanguine cordis sui Deo per Jacrymas diebus ac nocti- nautas, a quibus solatium adliiberi solet iis qups na-
bus pro illo sacrificabat (lbid., lib. 5, cap. 7, n. 13): vigandi iiisuetes exoriens prQcellaperlurbat, ipsa s,o,-
quem divina misericordia servavit usque ad aquam laretur, pellicens eis perventienem cum saltite; q.uja
gralise, qua eodem ablulo, siccarenlur flumina maler-, hecei Deus pervisum eratpellicitus (Ibid., lib, 6, cqp.
norum oculorum, quibus pro filio quotidie Deo rigabat 1, n.i). Fijiuni offendit,ob desperatipnem invenjenidi
terram sub vultu suo (Ibid., cap. 8, n. 15). Porro non veri, non mediocriter periclifanlem. Sed lamen ei cmn
cpnlentus Deus ei primum hec pignus fuluraeconver- indicassem, ait Augustinus, non me quidenijam .esse
sionis Augustini dedisse, addidit et aliud per episco- Mankhmum, sed neque callwjicupichristictnuin,npn,
pum in Ecclesia calholica nutritum, atqtte inLibris di- quasi inopinatum aliquid qudierit, exsitivii (miuia; pym
vinis exercilalum. Quemcum ilta femina, inqtiit Au- jam securqfterefex ea paiie miseijmmcw,in qua me (an-
gustinus, rogassel ut dignarelur inecum coiloqui, et quatn mortuum, sed resuscitqndutntibi ftcbat, et feretrq
refeilere errores meos, el dedocereme inala, ac docere cogitaiionh efferebat, ut diceres filip viduw : Juyeois,
bona (fackbat enim hoc si quosforte idoneosinvenissel); tibi dico, surge (Luc. VII,14, 15); el revivhceret,etiji-
noluit itle, prudenler sane, quanlum sensi postea. Re- ciperet loqui, et tradefes illutn matri ?V,w.Nufla ergo
spondit enim me adliuc esse indocilem,eo quod infl.aius turbulenlaexsultalionetrepidavitcor ejus, qwinqudisisel
essemnovilalehceresisiltius, et nonnullh qumstiunculis ex tanta partejam fqctuni, quqd tibi quolidie plarigehq.t
jam multes itnperilos exagitassem,sicut illa indkaverqt ut fieret; veritalem tne nondum qdeplum, sed falsitati
ei. Sed shie, inquit, illum ibi, et tanlum roga pro eo jam ereplum: iino verpquiqcerfqerat, et quo,drestqbat
Dominum; ipse legendoreperiet quis ille sit error, et le dalurum, qui totum prqmiserqs;placidissiineet pe-
quanta impietas. Simul etiatn narravit, se quoquepar- ctore pteno fiducimresponditmilii, crederesehi Ciwkto,
vuluni a seducta malresua dalum fuisse Mankhmis, qriod priusquam de Itqc vilq emigraret, me visuyqess.et
et omnespene non legisse lanlum, verum eliam scri- fidelem callwlicum.Et Jwc quideni mihi, Tibi auteint
plilasse libros eqrum; sibique apparuhse nutto contra fons tnhericordiaruni, preees el lacrymas densipres,ut
accelerares adjulorium tuum, et UluminqKStene.brqs
disjmlanteet convincente,quamessetilta sectafugienda,
el ad
ilaquefugisse. Qum cum ille dixhset, alque illa nollel meas; sludiosius ecclesiamcuyrere, et in Ambro-
acquiescere,sed inslaret magis deprecando, et ubetiim sium pra suspendi, ad fonlem salientis aqum in vifam
flendo, ut me videretet mecumdhsererel; illejam subr mlerncim.Diligebat autem illum virum skut angelup.i
siomachanstmdio , Vade, inquit, a me; ita vivas: fieri Dei; qqod per illum cognoveratme inlerim qd itl.aman-
non potest ut filius islarum lacrymarum pereat: Quod cipitem flucluqlionemjqm esse perductum, per quani
itlq ita se accephse, inter colloquiasua mecumsmpere- transiturutn me ab mgriludinead sanilatem, interciir-
cotdqbqtut, ac si de cwlo sonuhset (Ibid., lib. 3, cap, rente arctiore perkut.o; quasiper qccessipneniauqtiiciir
lib. 6,
12, n, 21), Dala sunt ei divinitus alia quoque futurae ticammedici vpcanl, cerlq p.rcesumebat(Conffss.
filii emendationis lestimonia, quae illa fidcli pectore ' cap. i, n. 1). Vplortim landein cQmpps,circ|ter angu-
tenebat, et semper orans lanquam chirographa Deo stum menseiBanni irecenlesimi cctogesinii sextj faeia
sua ingerebat.(/fcid., /ifi. %cap. 9, n. 17).Quandp Aur est beata vidua, cum catenas, quibus et mundp.et sibi
gustinus ipsa incassura relinenle ac in liuore relicta colligabatur Auguslinus, gratia Chris.tiliberatof is af)-
navigavit in Italiam, remansit illa orando et flendo. rupit. Matr.emille confestim adivit, quoe IIQCa,udi,t,P
Et quid a le petebat, Deus meus,inquit ille. tantis la- lsetata est; curaque idero totam reiserieni ex.plicaret^
crymis, nisiut navigare menon sineres? Sed tu alte con- exsultabal iila, et tripmp,habat,et benedicebai Petiin,,
sulens, et exaudienscardinemdesideriiejus, non purasti qui p.olens est ultra quam petimus aut inielligimus
quod tunc petebqt, ut in me faceresquod semperpetebal facere : quippe quae cerneret sibi multo plus pro .filip
ac
(Ibid., cap. 8, n. 15). Appulsus Rpmam Auguslinus concessum fuisse, qua,ra ipsa gemUibus lacrymis
gravem m mprbum incidit, a quo precibus matris, pelere solita erat. Is enim ita rjesipuerat, ut .dticendae
licet ipsius periculum nescientis, liberatum se profi- pxoris cogitalionera penitus abjicergt, ,ejtomjaemsae?
telur. Si vero eontigisset illum in hreregi, quam tum | culi hujns spem proculcaret; jam sfans i,mBa9tusiii.e|,
jgl VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 1S2
Tegulafidei, in qua eum secum aliquando fulurum tot Trinitalis menlio injecta fuisset,'Monnicarecogiiilis
annis mater rcvelatione divina cognoverat. Ac sic verbis, quse suae memoriaepenitus inhaerebaiit, et
lacrymas suas in voluptatem mullo quam sibi promi- quasi evigilans in fidem suam, versum illum sacerdo-
serat uberiorem mutatas sensit, eamque multo sibi tis Ambrosii, Fove precanles,Trinitas, Iaetaeffudit,
chariorem et castiorem, quam si filio liberos, quos alque subjecit : Ilmc esl, nullo atnbigenie,beata vita,
\; optarat, in legitimo conjugip vidisset procreari(//>*</., qumvita perfeclaesl; ad quam nos feslinantesposseper-
duci solida fide, alacri spe, flagranlecharilate, prwsu-
lib.S, cap. 12, n. 50).
; 5. Cum Augustinus pest suam ccnversieuera se mendutnest (Ibid., n. 55). Quanquam raatris excel-
cumsuis in villam Cassiciacumrecepit, his in ee se- Iens ingeiiium jam ante ex diuturno conviclu per-
cessu coniitem sequoque adjunxit Monnica, muliebri spexisset Augustinus; in illa tamen disputatione
quidem habitu , sed virili fide, anili securitate, ma- raenlem ejus agnovit adeo sublimem atque erectam,
terna cliaritate, christiana pielate prsestans (lbid., ul arbitraretur esse neroinem, qui ad veram philoso-
lib. 9, cap. 4, n. 8). Ibi philosophicis eorum collo- phiam ea magis idoneus reperiretur (De Ordine, lib.
quiis, quanlumlibet sublimia illa essent, etiam ipsa 2, n. 1). Quapropler agebat ipse, ut illa philosophicis
intererat. Cumque idibus novembris de beata vila ejusmodi disserlalionibus, cum otium suppeteret,
disputaretur, asseruit, nulla re alia ali animam, quam ntinqtiamnon adesset. In secundode Ordine colloquio
intellectu rerura el scienlia; neque quemquam esse prseclarumhoc effataest: Ego, inquit, non puto nihil
posse bealum, quin idem et bcnum vellet, et haberel: poluhse prmter Dei ordinem fieri; qnia ipsum malum
Si bona, inqniebat, velit et habeat, bealus esl; si aulem quod natum esl, nullomodo Dei ordinenatumesl; sed
mala velit, quamvishabeat, miser esl. Qua in re alfir- itla juslilia id inordinalumessenon sivit, et in sibi meri-
mavit Auguslinus, illam summum philnsophire api- lutnordinemredegilet compulil(Ibid., n. 23).Quibus
cem alligisse; nec ipsi Ciceroni, si par eloctttio verbis id videlur significare voluisse, qtiod adeo fre-
adfuisset, quidquam concessuram fuisse. Deinde pul- quenler Augustinum legenli occurrit, videlicel auclo-
cherrimum ex Hortensio liujtis oraloris locumrecita- ,rem peccali Deum non esse, sed ordinatorem. Sub
vit: /n quibus verbh, inquit, itla sic exclamabat, ul extreraum illud colloquiura eam Augttstinus Jaudat
obliti penitussexus ejus, magnumaliquemvirumcoitsi- compellalquGin hutic modum : Oretnusergo, non ut
dere nobiscumcrederemus;meinlerim quaiiluinpoteram nobis divitim,vel honores,vel hujusmodires fluxmalque
intclligente, ex quo illa et quatn divinofonte manareni nutanles, et quovisresislenletranseunles,sed ut ea pro-
(DeReata Vila, dhpnt. 1, nn. 8, 10). Eadem postea venianl, quw nos bonos faciant ac beatos. Qumvota ul
adjecit, illum qui vel universas mundi felicitates ila devothsimeimpleanturlibi, marciiuehoc negotium,ma-
possideret, ut securus esset eas sc nunquara amissu- ter, injungimus;cujusprecibusindubitanlercredo atque
rum, tamen cura illis saliari non possel, eo ipso mi- conftrmotnihi hlam mentemDeumdedisse,ul invenien-
serum fore, quo semper esset indigus : non ergo dm verilalinihil omnino prwponam, niliil aliud velhn,
quemquam illis rebus, sed animi sui moderationc iiiltil cogilem,nihii amem.Nec desino credere, nos Iwc
beatum esse. Quibusauditis, nihil eam neque verius, tanlum bonum, quod te promerenleconcupivimus,ea-
neque ipsa dignius dicere poluisse, Auguslinus redem le petenleadepluros(Ibid., n. 52). Postquam au-
spondit (Ibid., n. 11 ).Cumautemeiexpositum esset, tem baptizatus fuisset Auguslinus cum quibusdam
quinam essent Academici, Isli homines, inquit Mon- amicis et necessariis, qui una jam in Deo consociati
nica, caducarii sunt: quo nomine vulgo vocabant, vivebant, in Ulorum conlubernio adhuc aliquandiu
quos comitialis morbus subverlerel (Ibid., n. 16). vixit Monnica: quibus omnibus tanlum curse adhibe-
In colloquio etiam postridie habito verba memoratu bat, quantum si mater omnium exslilisset; lantum
digna prolulit. Tertio auleni die cum qusereretur, il- observantioe, quantum si omnium filia (Confessionum
line omnes, qul in terrena felieitatc, cum summo bono lib. 9, cap. 9, n. 22 ). His autem pariter remeantibus
priventur, miseri sunl, dicendi quoque sint egeni: in Africam, cumad Ostia Tiberina pervenissenl,seque
Nescio, inquit Monnica,etnondumpleneintelligo,quo- ibi ad navigandum compararent, Monnica cxtremo
modo ab egeslalepossil miseria, aul egestasa miseria correpta morbo, naturoedebitum solvit (lbid., cap. 8,
separari. Nam et hte, qni divesel locupleseral, et nihil, 11.17).
•j ul dicitis, amplius desiderabat; tamenquia meluebalne CAPUT XIH.
t amitteret, egebalsapientia.Ergonehuncegenlemdicere- 1 Monnicmcum Auguslinode wlernwvitw felkilale col-
mus, si egerelargenlo el pecunia; cumegerelsapientia, locutio.2 Prwclarum diclum sanclhsimw feminmde
t non diceremus? Exclamaverunt quotquot aderant, et
' diclum illud sunt adrairati. abjkienda seputcri sui cura : felix ejusdem obilus.
Ipse vero Augustinus so- 3 Monnicmfunus : Augustini dolor de illius obilu
lutionem illam, quam ex philosophorum libris peti- acerbissimus,flelus modicus.
tam veluli pulcherrimam in finem reservabat, a matre 1. Quinqueaut forte sex ante diebus, quara beata
fuisse invenlam, non mediocriter Isetus : Videlisne, Monnicain morbum incideret, cum ipsa el Uliusapud
inquit, aliud essemullasvariasquedoctrinas,aliud ani- Ostia Tiherina incumbereul ad feneslram, unde pro-
mum attenthsimumin Deutn? Natn unde hla, qummi- spectus erat in Iiortum doratis, in qua diversabanlur;
ramur, nisi inde procedunl? (Ibid., disput. 3, n. 27.) et remoti a turbis post longi itineris laborem, inslau-
Girca hujusce disputationis finem, cum ab Auguslino rabant se navigationi, de vita oelerna cum summa
animi voluptate. sermonem contulerunt, prseterita flelum frenabam. Frater autem meus quiddam loculus
obliviscentes, ac in ea quse anle stint extenti. Inhia- esi, quo eam non peregte, sed in palria defuligi, lan-
bamus, irtquitAugustinus, ore cordisin superna fluenta quam felkius, oplaret. Quo audilo, illa vuttu anxio re-
fonlislui, fontis vitmqui esl apud te; ut inde pro caplu verberans eum oculis, quod talia saperel, alque inde
noslro aspersi, quoquo modo tem lantam cogitaremus. meinluens : Vide, ail, quid dicit. Et inoxambobus: Po-
Cumquead eumfinemsermo perducerelur, ut carnaliuin nile, inquil, hoc corpus ubkumque; nihil vos ejus cura
sensuumdeleclatioquanlalibetin quantalibetluce corpo- conturbel : lanlum illud vos rogo, ul ad Domini
rea prceillius vitmjucunditate, non comparaiione,sed allare ineniinerilis mei, ubi ubi fuerilh (Ibid., lib. 9,
ne commemorationequidem digna viderelur; erigentes cap. 11, n. 27). Ergo illa imminenledie resolutionis
I nos ardenliore affecluin idipsum, dum loquimur et in- sum, pergit pattlo post Auguslinus, non cogitavitsuum
liiamusilli, attigimus eam modicetoto iclu cordis; el corpus sumptuose conlegi, aut condiri aromatibus, aut
suspiravimus,et reliquimusibi religalas primitias spiri- monumentumelectumconcupivit,aul curavil sepulcrum
tus, el remeavimusad strepitumoris noslri, ubi verbum palrium; non hta mandavitnobis : sed lanlttmmodoine-
el incipiturel finilur. Is hujus colloquii et ecslasis fru- tnoriamsui ad altare tuum fieri desideravit,cui nullius
ctus fuit, ut ipsis omnia mundi oblectamenta, prae diei prmlermhsioneservierat; undescirel dhpensari Vi-
illa delibalae felicitalis suavitate, vilescerent. Et illa cittnam sanclam, qua delelumesl chirographum,quod
quidem ad Augustinum : Fili, ait, quantum ad me eral conlrarium nobh (Ibid., cap. 13, n. 36). Itaque
atlinet, nulla jam re delectorin Itac vila. Quid hic fa- cura menletn stiam, prout ei per valeludinem licebac,
ciam adliuc, et cur liic sim nescio, jam consumpta spe explicassef, ingravescenle morbo excrcebalur. In quo
liujus swculi. Vnum erat propter quod in hac vita ali- cruciatu beata illa anima corpus reliquit, ad superos
quantumimmorari cupkbam, ut te cltrhlianum calholi- evolatura, die aegritudinis sure nono, oelatis ipsius
cumviderempriusquam morerer. Cumulatiushoc mihi anno quinqiiagesimo sexto, a'talis autem Augustini
Deus meus prwslilit, ut le eliam, contemplafelicitale trigesimo lerlio, paucis forle diebus anle idus novem-
terrena,servumejus videam.Quid hic facio? (Confess. bres anni supra irecentesimura octogesimi septimi.
lib. 9, cap.9, n. 23-26.) Nalalem tamen ejtis Ecclesia quarto nonas maii cele-
2. Alio ilem die MonnicaOstiis Tiberinis cum non- brat: quod cur ila fiat, nobis ignotum est.
nullis amicis Augustini (ipse enim aberat) sernionera 5. Malris oculcs pressit Auguslinus, ac statim acer-
de contemptu vitae hujus el de bono morlis familiaris- bissimus dolor intimum ejus pectus pervasit: et cum
sime conferebal: qui feminaevirlutem stupentes, cum per lacrymas exitum qusereret, suis ille oculis vim
ab ea quaesiissent, numquid timeret, ne tam longe a facicns, eas intus rctrudebat. Nec leviserat cruciatus,
sua civilate corpus relinqueret: Nihil, inquililla, longe qiiem in illa longe gravissima sui contra se lucta pa-
cst Deo; hequelimendum.esl, ne ille non agnoscal in tiebrttur.lndccorum videlicel censebat, matris mortem
fine smculi,unde me resuscilet.Porro mirum qiiantum Iacrymis proseqtii; cum in dubiuinvocare non posset,
fuerat ante de sepulcro sollicita, quod ideo juxla ma- quin illa meliorc stii parte viveret: hoc et documentis
riti corpus sibi providerat et praeparaverat, quia per- morum ejus, et fide non ficta, rationibusque cerlis te-
aclis cum illo summa consensione matrimonii annis, nebat (Jbid., cap. 12, n.29).Nihi!o tamen niiiuis sua-
cupiebat illud Iiuic felicitali adjici, quo commemora- vissimam illius consuetudinem sibi morte ademplam
relurab liominibusconcessum sibi essepostlransma- graviler dolebat. Qucisidilaniabaturvila,inquit, quwuna
rinam peregrinationem, ut conjuncta terra amborum facia eral ex mea el illius(Ibid., n. 50). Tum vcro cuiii
conjugum terra tegerelur : sed jam lum infirmitalem efflavit extremum spiritum, puer Adeodatusexclama-
hanc Deus sanaverat, etcordis ejus inanitalem graliae vit in planclum; alqtie ab omnibus prseseiilibuscocr-
pleniludine compleverat (Ibid., cap. 10, n. 28). Quod citus tacuit. Cohihito ergo a fletu Adeodalo.confestim
sane Augustinosalis ipsa significavcrat, cum in supra Evodius arripuit Psalterium, ac psalmum canere coe-
memorato sermone ad fenestram erupit in hsecverba: pit Augustino et aliis accinenlihtis : Miserkordiamet
Quid hic facio ? Sed ejus mentem ille haud quaquam judkium canlabo tibi, Domine(Ibid., n. 3i). Ubi per
plene est assecutus, donec in exlremis posita sese illa urbem sanctse vidusc obilus percrebuit, Chrisliani
planiusaperuit. Nam quinto circiter posl istum serrao- complures ac religiosse feniinaedomum convenerunt.
nemdie infebrim incidit: qua quidem novom diesdu- Inlerim funus curantibus iis, quortim id muneris erat,
rante, obsequiisinterea sibiab Auguslinoimpensis in- secossil Auguslinus in locum, ubi decenter esse po-
terblandiens, pium illum appellabal, ac lenerrimo lerat in illorum societate, qui eum in hac animisegri-
cordis affectucommemorabat, nunquam ex illius ore ludine deserendum non esse censebant. Quod erat,
voculam excidisse, quaeipsam vel Ieviler Iaedere po- inquit, tempori congruumdhpulabam , eoque fomento
tuisset (Ibid., cap. 12, n. 50). Quodam autem aegri- verilaiis miligabamcrucialum libi notum, iliis ignoran-
tudinis die defectum animre passa est, ac paululum tibus, et inlenleaudientibus,et sinesensudolorisine esse
sublracta proesenlibus : Nos concurrimus( Augttslini arbitrantibus. At ego in auribus luis, ubi eorumnullus
verba liaecsunt), sed cilo reddila est sensui, eiaspexit audiebat,increpabammollitiemaffeclusmei, et constrin-
astantesmeet fratrem meum, et ait nobh quasiqumrenti gebamfluxummmroris: cedebalquemihi paululum, rur-
similis: Vbieram?Deindenos intuensmmroreallonilos: susqueimpetu suo ferebatur, non usque ad eruptionem
. Poneth hie, inquit, matrem veslram. Ego silebam, et lacrymantm-,nec usque ad vullus mutedonem; sed ego
ISS VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. m
sciebaniquii torde premerem.El quia mihi vehemenler auxilio ex illius haereseos gurgite tandem emeFscKat?
dhplicebat,tanlum in me possehmchumana,qumordine aJios qupque perieule, quod ipse adierat, eripi vehe*
debitoel sorleconditipnh npslrmacciderenecesseesl, alio raenler oplabat. Ei. reipsa id solaiii percepit, ut Deiis
doloredolebmndolorem meum, et duplki iristiiia ma- ejus ministerie iibrisque per eum divino instinctu con-
cerabar (Confess.lib. 9, c. 12, n.5I).Elalo corpore, ac scriptis, quam plurimos a nefario illo errore ljberaril.
prope septilcrum ppsitp, ul ibi moriserat, liberatienis Duaein primis illecebraead incautos et rudesdecipien-
nostroesacrificiumpro ea oblatum est. Atque intereala- dos fuerunl Maniclms : nna, scriplurarum Veteris
crymas suas continebal Augustinus. Ecce, ait, corpus Testamenti, quas ignorarent, reprehensio; altera,vitre ,
elalum esl; imus, redimus sine lacrymh. Nam nequein castseet singularis continenlire simulaia professio(De \
eis precibus,quctslibi fudimns cum offerrelurpro ea sa- Morib.Ecct. cath.,n. 2). Ut igitur ab hoc posteriore IaÎ
criftciumpretii nostri, jam juxla sepulcrum posilo ca- queo fideles averterel Auguslinus, doctrinam discipli- I
davere, priusquam depqiierelar,sicul illic fieri solet, nec namque calholicaeEcclesire explicare consliluit, spe- 1
hi eh prccibusegoftevi: sed tolo die graviter in occullo rans fore, ut ex hoc libro innolescere ppsset, quam
mmsluseram, et mente lurbala rogabam te, ul poteram, facili negotio virtus simuletur, et qtiam difficili tenea-
quo sanares dolorem meum; nec fackbas, credo com- tur. lpso inilio testatur, sal in aliis libris ostendissese,
mendansmemorimmcmvel hoc utw documenlo, omnh qucmadmodum crror et impielas, qua in Yelus Testa-
consuetudinhvinculumetiam adversusmcnteinqumjam menlum iiivehunturManichaei,possit impugnari.Ettni
iipn fallaciverbopasciiur. Yisumest illi pelere balneas; tamen hac de re superioribus opusculis egisse non le-
quod iis anxietatem ex animo pelli audiissel, nec ta- gimtis. Quapropter non alios opinamur memoratos ibi
men illius dolor liis aquis abstersus est. Yerum cum ab eo libros, nisi geminos illos, quibus iniiiumGenesis
pbdorroisset, sensit experrectus dolorem sttum non contra Manicliaeorumcaltimnias post reditum in Afri-
mediocriter somno miligatum (lbid., lib. 9, cap. 12, cam exposuit. Quod si ita est, libri de Moribus Eccle-
n. 32). Altamen cum jaclurae suaecl orbilatis memo- sisect de MoribusManichreorumscripti quidem Rorare
riam paulalim in mciiiem revocaret, de maire el pro fuerint, quando ipse auctor id testatur":non tamcnibi
malre, de se et pro se sub oeulis Dei flere libuit. La- publicati nequc perfccti prorsus, nisi Augustino in
crymas itaque , quas haclenus compressas lenuerat, Africa jam constittito. Enimvero locis nonnullis per-
disrupto veluti repagulo laxavit, et ut dolorem cprdis inde est Iocutus, ac si Roma tum abessci., ut videre
per eas egereret, libere prorsus effluere permisit. Sic esl libri primi capite trigesimo terlio, et libri secundi
demum requievit; quoniam illas coram Deo, nen au- capite vigesimo. Quid, quod in ejusdem libri secundi
tem in eculis hcminis, eas forle per superbiam male capitc duodccimo mcmorat quodpiam pro Manichaea
iiilerprelaluri, effuderat. Illius laineti flettis exigttam Iiatresi novtim responsum, quod se nuper apud Car-
horoepartem non excessit. Legat, ait, qui volet, et in- lliaginemaudivisse teslatur? Quscdamscilicet his libris
terpretelur nl volet : et si peccalum inveneril,flevhse Roniacprimum scriptis acccssio postca fieri in Affica
me matrem exiguaparle horm, malretnoculis tneh inle- potuit, aiilequam vulgaientur. Augustinus igiiur cum
rim morluam, qum memullos attnos fleverctt,ut oculh tacitus ferre non posset Maniclireorumdc falsa conli-
luh viverem; non irrideat, sed polius si esi grattdi cha- ncntia el fallaci absiinenlia sua jactantiam, qua impe-
rilale, pro peccath meis fleal ipse ad le Pairetn omniutn ritos in errorem inducebant, cum se veris Cbrisiianis,
fralrum Clirhli tui(Ibid,, n. 53). quiiiuscomparandi non erani, insolenier pneponerent,
CAPUT XIV. silentitimsolvit, et siilum arripuit, In quo laraen eum
1 Dilalo reditu ad patriam, AuguslinusRommconscribit modum tenere voltiit, ut in pcrditos illorum mores,
aliquot libros, sciiicetde MoribusEcclesimcatholicm. sibi notissimos, non tam acriter inveherelur, quam ijli
2 De MoribusMankhworum.3 De Quanlitaleanintw. ltrcretici In ea qtire ignorarent. Eos enim sanare po-
4 Inchoat opus de Libero Arbilrio, el quasdam Ro~ tius, quam oppugnare et vincere cupiebat. Nec ibi
' manmEcclesiwconsueludinesdiscit.
mysleria , quae in Seripluris ipse detegcbat, aperil;
1. Augustinum ad Oslia Tiberina pervenisse vidi- ctim eos non verum docere, sed falsuni dedocere, fa-
mus , ul se illic instauraret navigaiioni, suumque in venie Deo, fuissct adorlus. Sub libri prinii finem a
Africam reditum adornarel. Nen trajecil tamen, nisi morttm docirina ad virlutis exempla, quaein Ecclesia
i pcslMaximi necGin, hcc est, raensc augusto vel se- elucebant, delapsus, disscrit de perfectis illis eremi
I ptembri anni trecentesimioctogesimi octavi.Qua de re culloribus, qui se ab omni hominum commerciopeni-
i salis ample diximus supra (Lib. 2, cap. 7). ipsemet lus disjiuixcrant: dc mira coenobitarum multitudine,
testalur, se post Baplismum, priusquam in Africam qui sub unius patris modcramine hi desertis Jocis de-
remearet; aJiquandiitRonireconstitisse (Retrapt.lib.\, gentes, se raanuum suarum Iabore susieiitabanl : de
c, 7, n. i; c. 8, n. 1; c. 9, n. 1). Per hos dies duos li- saiiclinionialilius,qure ab omni virorum conspectuse-
bros conscripsil, alierum de MoribusEcclesiaecallie,- junetae, codcm ritu vivebant: de mullis episcppis et
licre, alteruro dc Mpribus Manichsecrum.Scripsit et clericis sanctissimis, quoruni virl,useo mirabiliqr erat,
djalpgum,de Quantitatfeaitimr»,ac (reslibres de Libero quo difficiJiusest eam inter improbos tueri: deiiique
Arbitrio, Liber de Moribus Ecclesiseeditus est cpntra de variis ulrjusque sexus Chrisiianis, qui medii.sin
Manichaeos;Nam pum Auguslinusquam maxime gra- urbibus ideni, quedalii in spliludine, yitse genusseon?
liffiCJirlsfiebstrictjiro se agnosceret, cujue nimfrum Beciabantari Vi.dera.tsimile di.ver§orium.ganetoraaj
Mediplani: Romseetiam plura cognoverat. illius compagibussolula fuerit. Verum quia et uberius
2. Jn eo Jibro volumen aliud pollicelur, quo sit et acciiralius disputaiquantasit.ul eam el quantitatis
©stensurus,quam vana sit, imo quam noxia, quam et corpnris espertem esse, et tamen magnum aliquid
saerilegavirtus, qua glpriahanturManichaei;et vixac esse demonstret; ex hac inquisilione factnm est, ut
jie vix quidem unumex illis leges, quas irrationabili liher iste de Quaniilate anirnaenuncuparelur.
superslitione sibi prsescriberent, observare(DeMorib. 4. Denique trcs libros de Libero Arbilrio eliam in
Eccl. calh., n. 75). Id praslat in Jibro de Moribus Urbe constitittus inchoavit : ducs enim postericres,
Manichaeorum,in quo ubi th.eologicaeorum principia aliquot antiis inierjectis, jam presbyler ordinalus ab-
cpnfutavit,demonstrat in quo landem moralis ijlo- Solvit. Romaecum ageret, djdicithaud dubie quasdam
rum doctrina consisleret. Dfeninmanimadve.rlitqtiam consueludinesEcclesiaeRomanocproprias ab ipso in
accurate illam obsfervarent, ex ijs quaeaut ipse vi- suis opusculis niGmoralas, qualis esl illa jejunandi
derat, aut ab oculatis testibus acceperat. Yaria supe- creliro tribus diehus hebdomadae,neinpe fcria quarta,
rius exeroplanotavimus, quaeille super hac re com- sexta et sabbato; utplurinium atitem sabbato, proeter
memoral (Snpra, lib-1, cap. 9). consuctudineraomniuin fermc Orienlalitim et Occi-
5. Romae eliam non multo posl tempore, quam denlaliumChristiaijorum,quisabliato non jejunabant.
Mediolanodiscessisset, Iibrura de Quantitate animre Yerumne Romrequidem per lempus Paschale sabbato
conscripsit.Dialogusest, qui salis nativus et ad veri- jejunium servabatur, ubi etiam non putabatur quinla
latem videtur adduclus, ut non omnino fictitiusexi- feria esse jejunandura (Epist. 56, nn. 8, 9). Romae
Slimetur.Habitum curaEvodio prodit ipse Augustinus quoque auditione accepit exsecranda flagilia, quae
in epistola adeumdem data (Epis/. 162, n. 2). Jn hoc Manicheeisuis in sacriliciisperpelrarant, ut exeorum
libro multa de anima quscrit ct expendit: nempe un- confessionein Galliis publico in judicio facta consta-
denam du.caloriginem, qualis sit, quantasit; eurin- bat (De Nat. Boni contra Maniclt., cap. 4).
fusa corpori, qualis evadat corppri unita, qualis curo
LIBER TERTIUS.
De Augustiuireditu in Africatnac de rebus ibi gestis ab ipsousque ad Episcopatum.
CAPUT PRIMUM. hihil de iltius curis omninocurante (De Cura pro mort.
1 Afrkamrepelit, ubi se cum Mediolaniageret, Eulo- gerenda, n. 15).
2. Verum aliud longejticundius cpmnicniprat, hoc
gioCartltaginedocenli apparuisse in soinnh, ex ipso
jpsogestumtempore, curationem scilicetilluslris viri
comperit.2 Interest miracnlocuraiionh Innocenlii. Innocentii, exadvocali vicarire proefeclurae: ctijus
1. Maximus,quiGraliano imperiumper tyrannidem ipse Auguslinus, .siauclor non fuerit, cerie teslis ocu-
adcmerat annotrecentesimooctogesimolertio, qnique Jalus exstilit. Ilanc accurale describil his verbis :
Valenlinianumjuniorem Italia expulerat anno trecen- Venientesenim de transmarinis, me el fralrem meum
lesjino oclOgesiraoseptimo, occisusest anno sequenti, "Alypium,notidumquidemctericos,sedjam Deoservien-
quintokalcndasAugustiaol sexto kalendasseptembris. les,ul eral (Innocentiusille) cumloladomosttarcligiosis-
Ppst cjtis necein Augustinus in Africani trajecit simus, ipse susceperat,et apud eum luiic habitabaimis.
(Conlrp,litl. Peliliani, lib. 5, n. 50); sed quanlum mu- Curabalur a medicis: fislulas, quas numerosasalque
talus ab illo AuguslihP,qui ex ea solverat anno tre- perplexasItabuilin poslerioreqlqueima corporis parle,
ccnlesiniooctogesimpter.tip! Sciunt, ait, quia ct navi- jqm secuerant ei, et arlis sumcmlera medicamenlisage-
gavimusuliquundo,sciqnt quia et peregfmali sumns: bant. Passus aulemfuerat in sectioneilla el diuturnoset
sciunt quia alii ivimus, el qlii redivhnus .(Enarr. in acerbosdolores. Sed unus inler multos sinus fefeileral
Psal, xxxvi, serin. 3, n. 19). Garthaginein appulisse medicos,atque ila latuerat, ul eumnon tangerenl,quem
credilur, el illic prius, quaro sc Tagaslam conferret, ferro aperire debucranl.Deniquesanalis omnibus, quw
aliquandiu constUisse.Jbi quippiam audivitdictu mi- aperta curabanl, iste remanseraisolus, cui frttslra im-
rabile, quod ipsp Mediolaniagenle contigerat. Car- pendebalur labot. Quas moras ilie suspeclas habens,
thaginisrhetor Eulpgius,inqujt, qui meusin eademarte mullumqueformidansne ilerum securelur,quod ei prm-
discipulusfuil, sicul nuhi ipse, posteaquamin Africam dixeralalitts inedkus domeslkusejus, quem non adnti-
remeavimus,relulil, cum liietpricosCiceronhlibrps di- seranl illi, ut sallem vicleret,cutn priinum seclus est,
scipulh suis traderet, recepsensleclienem,quam poslri- quomodoid facerent, iralnsque illutn dotno abjccerai,
die fuerattraditurus, quemdatnlocumoffenditobscurum, vixquereceperat; erupit, atqne ail : Iterutntne secluri
quo npn inlelleelo, vix potuit dorniire sollkitus : qua eslis? Ad illius, qitem noluistis esse prmsenlem,verba
nocle somniunli,ego UMqtipd npn intelligebalexposui : venturussum?Irridere illi niedkumiinperilum,tnelum-
imonon ego, sed image »ne«nescienleme, ef lam longe que hominisbonisverbispromhsionibusquelenire.Prm
trum mttreatiquid aliud ske agente, mw somnianle,et terierunlel alii dies plitrimi,nihiiqueproficiebatomne
quod fiebat. Medicilamenin sua pollicitalione persi- ne discessimus; roganle illo ut mane adessenl,illis ut
slebant, non se illumsinum ferro, sed medicamenlhesse wquoanimo esselhortantibus. Illuxit dies qui melueba-
clausuros. Adhibueruntel alium grandmvumjammedi- tur, aderanl servi Dei, sicut se adfuturos esse promise-
cum, salhque in illa arte laudaium(adhuc enimvivebai) ranl: ingressi sunt medici; parantur omnia qum Itora
Ammonium,qui loco inspeclo,idem quod illi ex eorum illa poscebat,tremendaferramentaproferuntur, atlonilis
diligentia peritiaquepromhit. Cujus ille faclus auctori- suspensisqueomnibus. Eh aulem, quorum erat major
late securus, domeslicosuo medico, qui futuram prm- auclorilas, defectumanimi ejus consolandoerigentibus,
dixeral aliam sectionem,facela hilaritate, veluljam sal- ad manus secluri membrain lectulocomponunlur, sol- :
vus, illusit. Quid plura ? Postea lot dies inanitercon- vunlurnodi ligamenlorum,nudalur locus, inspkit mecli-
sumpli Iransierunl,ul fessi atqueconfusifaterenlureum cus, et secandumillumsinum armatus atque intentusin-
nisi ferro nullo modo posse sanari. Expavil, expalluit quirit. Scrutalur oculis, digithqueconlreclat,tental de-
iiiniiotimore lurbalus : alqueubi se collegil,fariquepo- nique modh omnibus: invenit firmhsimamckatrkcin.
luit, abire illosjussil, et ad se amplius non accedere. Jam illa tmtiliaet laus atque graliarum actio mherkor-
Nec aliud occurrit fatigatolacrymiset illa jam necessi- di et omnipotentiDeo, qumfusa esl ore otnnium,lacry-
late constriclo,nisiut adliiberetAlexandrinumquemdam, mantibus gaudiis, non est commiltendamch verbis:
qui lunc chirurgus mirabilis habebatur,ut ipse faceret cogitetur polius, quatn dicalur (De Civ. Dei, lib. 22,
quod ab illh fieri nolebatiralus. Sed posleaquamvenit cap. 8, n. 3).
ille, laboremqueillorum in cicalricibusskut arlifex vi- CAPUT II.
dil, boni viri funclus officio,persuasit homini, ut illi 1 Auguslinusfacullalessuas pauperibuserogal. 2 Com-
potiusqui in eo tanlum laboraverant,quanlum ipse in- munisvitmhislitutumsectalurcuinsociisDeoservien-
spiciensmirabatur, curalionissum finefruerentur; adji- tibus, quorumipse curam gerit. 3 Per litleras colto-
ciens quod revera nisi seclus cssel, salvus essenon pos- quitur cum Nebridio, et ejus qumslionesexpendit.
sel; sed valdeabhorrere a suis moribus, ut hominibus 1. Tandem aliquandovotorum summam adepuis est
quorum aiiificiosissimamoperam, induslriam,diligen- Auguslinus, dum quod animo inlenderat a suscepto
liam adniirans in ckalrkibus ejus videret, propter exi- Baplismale (Confess.lib. 9, cap. 8, n. 17, et Possidius,
guum quod remansil, palmam lanli laboris auferrel. c. 3), imo jam inde a tempore couversionis, quo longe
Redditi sunl anhno ejus, el placuil ut eodetnAlexan- atite Baptismura suum servire Deo delegerat (Ibid.,
drino assislenleipsi sinumillum ferro, quijam consensu lib. 9, cap. 5, n. 15), Tagastamreversus, feliciter per-
omniumaliter insanabilh pulabalur, aperirent. Qumres fecit. Ac primum quidem agres a patre relictos, qui
ailala est in consequenlemdietn.Sed cum abihsent illi, haereditariosibi jure obligerant, alicnavit, eorumquo
ex mmrorenimiodominilanlus est in domoitla exortus pretium pauperibus continuo distribuit, nihil omnin»
dolor, ul tanquamfuneris planctusvix comprhnerelura sibi reservans, quo expeditior libera Dei servitule
nobis. Visitabaiileumquolidiesancli viri, episcopuslunc frueretur (Epist. 126, n. 7). In illo quippe et ex illo pu-
Vzalensis,beatwmemorimSalurninus, el presbyterGe- sillo grege esse sludebat, quem Dominus alloquilur
losus, ac diaconi Carthaginensis Ecclesim: in quibus dicens : Nolile timere,pusillusgrex, quoniamcompk-
eral, el ex quibttssolus est nunc in rebus humanh, jam cuit Palri vestrodare vobisregnuin. Venditequmpos-
episcopuscum honorea nobisdebilonominandusAure- sidelis, et date eleenwsijnam(Luc. xn, 52, 55). Et
lius, cum quo recordantesmirubilia opera Dei de hacre super fidei fundamentum oedificare desiderabat, non
swpe colloculisumus, eumque vatde meminhse, quod ligna, fenumet slipulam, sed aurum, argentum et la-
commemoramus,invenimus. Qui cum eum, sicut sole- pides preliosps (Possidins, c. 2). Unde cum illi postca
banl, vesperevhitarenl, rogavit eosmiserabilibuslacry- necessitas incumberet reprimendi Pelagianorum ar-
mis, ut mane dignarenlur esse prmsenlessuo funeri po- roganliam, qui diviles sua non dimittentcs excludi a
lius quam dolori. Tantus enim eummelus ex prioribus regno Dei volebant (Epist. 156), ut demonstraret se
invaseratpwnis, ut se inter medkorummanusnondubi- noii privalis ad eos refellendosrationibus et commodis
taret essc morilurum.Consolatisunt eum illi, el hortali adduci : Ego, ait, qui hmc scribo, perfectionemde qua
ut in Deo fiderel,ejusquevolunlalemviritilerferret. In- Dominus loculus est, quando ait divili adolesceifli,
dc ad orationemingressi sumus : ubi nobh ex more ge- i Vade, vende omnia quw habes, et da pauperibus,et
nua figenlibus,atque incumbentibusterrm, ille se ita habebh thesaurumin cwlo; et veni,sequeremei (Malth.
projecil,lanquam fuissetaliquo impellenlegraviterpro- xix, 21), vehemenleradamavi, et non meisviribus, sed
stralus, el capit orare : quibus modis, quo affcctu,quo gratia ipsius adjuvanlesic feci. Neque enimquta dives
tnolu qnimi, quo fluvio lacrymarum, quibus gemitibus non fui, ideo minus mihi imputabilur. Nam neque ipsi
aique singultibussuccutienlibusomnia membracjus et Apostoli,qui priores hoc fecerunt, divilesfuerunl. Sed
peneintercludenlibusspirilum,'quis ullis explicetverbis? totumtnundumdimiltit, qui el illud quodhabet,el quod
Virumorarenl alii, ncc in hwceorumavetierelurinten- optal habere dimitlit. Quanlum aulem in Itac perfe-
tio, nesckbatn: ego taineii prorsus orare non poleram : ctionis via profecerim, magis quidem novi ego quam
Itoclantutnmodo breviter in corde meodixi: Domine, quhquam alius homo; sed magh Deusauam ego. El ad
quas tuorum preces exaudis, si has non exaudis? Nihit hoc proposilumquanlis possum viribusalios exlwrtor.
enim milii videbaluraddi jam posse, nisi ul exspirarel Additque : Et in nomineDotnini habeo consortes,qui-
orando. Surreximus, el accepla ab Episcopobenedkiio- bus Iwc per meum minhteriumpersuasum esl (Episl.
LIBER TERTIUS. m
137, n.39).Ex his eonsortibus adhortatlone ipsius ad fruerelur, epistolium istud ad eum misit: Itane est, mi
istud propositumamplectendum impulsis, fuere cives Augustine, forlitudinemac tolerantiam negotih civium
et amici illi ejus, cum qttibus Deo pariter servienti- prmstas, necdum tibi redditur illa exoptala cessalio?
bus ad Africam et propriam domum agrosque re- Qumso,qui le tam bonum hominesinlerpeilant? Credo,
meavit (Possidius, c. 3). qui nesciunt quid ames, quidconcupiscas.Nullusne libi
2. In istis agris, qui non ruri tamen aut ab urbe est amicorum, qui eis amores referat luos? nec Roma-
procul, sed TagasUeadjacebant; si quidem inde ipse nianus, nec Lucinianus?Me certe audiant:ego clamabo,
ad Nebridiurii scribens ail, se ibi potius quam Car- egolesiabor, te Deum amare, illi servire alque inhmrere
thagine vel etiara ruri ex sententia posse degere cupere. Vellemego le in rus meum vocare, ibique ac-
(Epkt. 10, n. 1): in istis, inquam, agris a se jam quiescere. Non enim limebo me seductorentlui dici a
alienatis (sic enimPossidii veteres codices ferunl), id civibustuis, quos nimium amas, et a quibus nitnium
est, in his non proprii amplius, sed alieni juris jam amarh (Epist. 5). Quippe non quoruracumque civium
faclis, constitulus, una cum illis civibus et amicis qui negotia procurabal Yir Deo deditus, sed eorum tan-
eidem ut patri adhaerebant, triennium ferrae trans- lummodo qui se in ejus disciplinam tradidissent,
egit : ubi seculi curis solutus et liber Deo vivebat, et quorum necessitatibus occupari et servire tenebatur.
jejuniis, oralionibus, bonisqueoperibus vacans, in lege Quanquam credi possit, ipsum suo eliam in secessu,
Dominidiu noctuque meditans, ,/Egyptiorum mona- cum nimium ille et a civibus suis amaretur, et ex
cborura, aliorumque quos in libro de Moribus Eccle- seqtio cives suos redamaret, suscepisse interdum cu-
siaelam impense laudaverat, vilara quoad poferat :e- ram graviorum negotiorum,qnaeab iis ad ipsum per-
mulabalur (Possidius, c. 3). Nonomnem modo sseculi ferebantur. Caelerumiri sua societate cives inler alios
spem abjecerat; verum cura in sseculo quod esse habuit ab initio Alypium el Evodituri, alque, ut vide-
potuerafcsse noluisset, de illa, ad quam postmodum tur, Severum episcopumpostea Milevitanum, qitocum
in Ecclesia evectus est, consectanda dignitale mini- diu meditalumsefuisse verbura Dei, rccordntur scri-
me cogilabat. Elegerat abjectus esse in domo Dei bens ad Novatum (Epist. 84, n. 1).
magis, quam habitare in tabcrnaculis peccatorum 3. Nebridius Mediolano jam reversus, ul ex supe-
(Psal. LXXXIII, 11). Segregatus erat ab iis qui sscculum riori epistolio inlelligitur, erat Umctemporis in Africa.
diligunt: sed eis quiprsesuntpopulis, nonse coscquabat Ibi Carthagine vel in proedio urbi proxiriio degebat
(Serm. 355, n. 2). Yitse genus et regulam sub Aposlo- cum malretotaque domo (Epist. 10, n. 1), quam Deus
lis conslitulam sectabalur : maxime vero ul in sua so- illius ministerio ad fidemadduxit (Confess.lib. 9, cap.
cietale nemo quidpiam suum esse dicerei, sed omnia 3, n. 6). Ac ipse quidem apud suos exquobaplizatus
essent omnibiis communia, et dividerelur singulis est, in castitate perfecta atque conlinentia Deo ser-
proutcuique opus erat. Id omnino jam ipse prior fe- vivil. Cum igilur hoc paclo procul ab amico abesset,
cit, ait Possidius, dum de transmarinis ad propriare- seque frequenter invisere nonpossent, mutuo epislo-
measset (Possidius, c. 5). Quae Augustino auctore larum commercio secum invicemcolloquebantur. Ne-
constiluta fuerat dPminicischola servitii (Benedklinw bridius quidem magna et difficilia proponens Augu-
Reg. prologo) (liccat B. Benedicli de nionastico in- stino, iste autem illius nodos per epistolasdissolvens:
slituto loquentis verba usurpare), ea sane magislro quas, ail Nebridius, perplacetila servare,ut oculosmeos.
eodem ipso ulebafur : acsuis ipse sociis, iis nimirum Sunt enim magnm, non quantitate, sed rebus, el magna-
qui simttl cum co servilium sanctum profcssi crant ruin rerum magnas conlinent probationes. lllm milti
(Ejusd. Reg. cap. 5), ceu filiis a se in Chrislo ,Jesu Clirislum,illmPlalonem, illw Plotinum sonabunt. Erunt
genitis, vice patris erat. Cura illis assiduus excolebat igilur mihi, elad audiendumpropler eloquenliamdulces,
eorum animos, et imbuebat sanclis Jitterisac doclri- et ad kgendum propler brevilalem faciles, et ad inlel-
nis; alebal ad pictatem. roborabalque, quo aliquando ligendumpropter sapientiamsalubres (Epist. 6, n. 1).
stiismet illi viribus citra ipsius opem starent in se- In quadam ad eum epistola observare est, Platonis
cessu. Nam flagitanli Nebridio ut ad se veniret una reminiscentiam nobilissimuni inventum ab Augustino !
secum victurus, his liim verbis respondebat : Hic nmicupari, eumque videri asserere velut ex sua sert-
sunl, qui nec venire mecumqueant, et quos desererene- tentia, olim animam verum inspexisse, a quo unita
fas pulem. Tu cnimpoies el apud tuam mentemsuaviter corpori sese disjunxeril (Epht. 7, n. 2). Quidpiam
liabitare; ii vero ul idem possinl satagitur (Epist. 10, simile reperire est in dialogo de Quanlitate animse ,
n. 1). Addil elillud alibi, se abipso primo conversionis (De Quant. animm, n. 34), Iicet illud in suis Relracta- j
suaelempore, posteaquamin Africamvcnit, cum inter- tionum libris sanius interpretetur. Sed mirum videri !
rogaretur a fralribus,quandoeumvacanlem videbant, non debet, si Augustinus quas e philosophoriim fon- j
responsa illa diclasse, ex quibus octoginta irium Quse- libus opiniones hauserat, non continuo abjecerit.
stionum librum jam episcopus conflaveril (Retracta- Ipsemet asserit, eum qui opera ipsius ordine quo
iionum lib. 1, cap. 26). Rebus quoque illorum com- scripta sunt legerit, facile animadversurum quomodo
modisque consulebat: taraetsi, ejusmodi cura el sol- scribendo profecerit (Relract. prologo, n. 5). Plurima
liciludine exoptatum sibiotiumadimerclur. Hinc forle quoque nullo negofio deprehendes in prioribus illius
Nebridius cum aliquando accepissel amicum suum operibus, quae ipse in posterioribus emendaveril. In
negotiis civium impcdiri, quominus optata quiele hanc rem adnotare licet, eum in Millenariorum aii,-
163 VITAS. AUGUSTINIEPISCOPI. 164
quando fuissc sententia; eo tamen modo, quo isla exorsus, priore quideni initium Geneseos exponil ad
opinio utcumque tolerari posset, hec est, si nonnisi eum usque locum, in quo Deusdie seplimo requievisse
spiritnales deliciae ifl hoc mille annorum regno san- dicitur. In posteriore vero eamdem prosequitur expo-
ctis adiiiturtBercderciiliir(Serm.2o9, n.2: de Civilale silionem usque ad locum, in quo Adam el mulier ejus
Dei, lib. 20, cap. 7). Quod adNebridii quaesitaspeclat, de pajjadiso dimissi esse narrantur. Deinde in libri
quia nen omniade rebusdivinis erant, scribitadeum fine erroribus Manichseorumcatholicseveritatis fidcm
Augusliuus , illa qttre de hcc mundc qitaeruntur, nec dilucide et ccmpendiese opponit. In hac exposilione
satis ad bealaravilamcblinendan) sibi videripertiiiere; allegoricum lanlummodo seiisum seculus est: Non
ac si aliquid afferunl voluptalis cum invesliganlur, awsus, inquil, natutalium rerum ianta secrelaad tit-
meluendtim esse lamen , ne cccupent tempus rebus lcram exponere; hoc est, quemadmodumpossentsecun-
impendendum melieribus. Idcirco caeleras inler quao- dum hisloricamproprielatem,qumibi dicla sunl, accipi
sticnes, qusedissolvendresupererant, eam qure de In- ( Relract. lib. 1, cap. 18),. De his Jibris Augustinus
carnalienis mysteric preppsita erat, seligil, utconelur postea disserens , Duos , ail, conscripsilibros recenli
exponerequo paclo, cum irium divinarumpersonarum lempore conversionh tnem, cilo volens (Manichseo-
acliones indivisresint, nosira lanicu mysteria etreligio rum) confutare deliramenta, vel erigere intenlionem
qua inibuli sumus, hunianaenaturocsusceplionem uni ad qumrendamin iilleris , quas oderunl, chrhlianam et
FiliP allribuanl (Ephl. 11). Ex quaquocslionevidetur evangelkamfidem. El quia non mi/ii lunc occurrebant
certe cclligi posse, jam baptizalum fuissc Ncbridium. omnia, quemadmodumproprie possenlaccipi, nutghque
Ilunc aliquanto anle presbyteralum Auguslini, neque non posse accipividebanlur, aul vix posseaut difficile;
in hujus monasterip, seddomi suoediem obiisse,aperte ne relardarer, quid figuratesignificarentea, qumad lit-
signi.ficatidem ipse Auguslinus, in boc amici demor- leram non polui invenire, quanta valui brevitateel per-
tui pernobili elogio : Quein, ait, non mutlo posl con- spkuilate expikavi; ne vel mutla leclionevel dispula-
versionem nostram et regcnerationemper Bapthmum tionis obscurilaie deterrili, in manus ea sutnere non
tuum,ipsum etiam fidelcmcallwlicum,casiilale perfecla curarenl. Menwr lainen quid mctximevoluerim, nec
alque conlinenlia tibi servienlemin Africa apud suos, poluerim; ut non figurate, sed proprie primitus cuncta
cum lola domusejusper eumchristianafactaesset, carne inlelligerenlur, nec omnino desperanseliam sic posse
solvhti; et nunciile vivit in sinu Abraham. Quidquid inlelligi, idipsumin prima patie secundilibri ita posui:
illud est, quodillo significalursinu, ibi Nebridiusmeus Sane, inquam, quhquh votuerit, omnia qumdicta sunt,
vivil, dulcis amicusineus, tuus aulem, Domine, adopli- secundumlitleram accipere, id est, non aliter inleltigere
vus ex liberto filius, ibi vivit. Nam quh alius tali anitnm quatn lillera sonat, el potestevilare blasphemias, et
locus? Ibi vivil, unde memulta interrogabatliotnuncio- omnia congruenliafideicatholicwprmdkare; nonsolutn
neminexpertum.Jam nori ponil aurem ad os meum, sed ei non est invidendum,sed prwcipuusmullumquelauda-.
spiriluale os ad fonlem liium; et bibil, quanlum polesl, bilis inlellectorhubendusesl (De Genesiad Lill., lib. 8,
sapienliampro avidilalesua sine ftnefelix. Nec sic eutn n. 5). Suos deinde duodecim libros.de Genesi ad
arbitror inebriari ex ea, ut oblivhcalur mei; cum tu, Litteram (quod non fuerat ausus primitus aggredi)
Domine, quem polatille, noslri sis memor (Confess. Deo fretus edidit, posteaquam sacra illius verba dili-
lib. 9, cap. 3, n. 6). gentius fuisselinluitus. Yerum ab ipso liminc operis
CAPUT III. illitts in Genesim primi, quod est conlra Manichseos,
1 Libros de Genesiconlra.Mankhmosconscribil. 2 Ab- mirum nobis demissionis specimenin se ipso exhibet.
solvil sex libros de Musica. 5 Dialogumde Magistro Scribit enim nonnullos, qui liberalibus litteris cura
edit. 4 Deinde librum de Vera Religione. 5 Scribit cssenl eruditi, sed vere chrisliani, primasque ipsius
ad Maximum Madautensem.6 Ad Cwleslinum.7 Ad conlra eosdem hrereticos lucubralioiieslegissenl, olh-
Gaium. 8 Et ad Antoninum. servassc illas ab imperitioribus aut vix aut difficile
1. Noneo fine se seecularibuscuris et occtipalieni- intclligi. Eltiie, inquit, benevoleiiiissime monuerunt,
bus subduxerat Augustinus, ut in secessu deinccps ul comniunemloquendi consuetudinemnon desererem,
inani ac slerili otio frueretur. Quocirca non prsescn- si errores illos lam perniciososub animisetiumimperi-
tibus modo, soeiis videlicet suis, sed absentibus quotorum expellerecogitarem.Hunc enim sermonemusita-
que ac exteris, prodesse studuit, tradens, tesle Pos- tumel simplicemeliamdocti inlelligunt,illum aulemin-
sidio, qua libris, qua sermonibus, quse ipsi meditanli docli non inlelligunl (De Gen, conlra Mankhmos, lib.
et oranti essenl a Deo revelala (Possidius, in Vita 1, n. 1). Mqao se animo moneri passus est Yir san-
August., c. 3). Exstanl etiamnum eorumdem sermo- clus, et id consilii reduxit ad praxim jam inde abhoc
num, quos cum suis habuit, quacdamvesligia in supra opcre, in quo se Manicliaeoruinvaniiatem non ornato
memorato volumine oeloginla trium Quaestionum. politoque sermone, sed rebus manifcstis conviciurum
Quod ad libros lunc ab ipso lucubratos atlinet, recen- esse profitelur.
5 set in suis Retractalionibus duos libros de Genesi 2. Per id breve temporis spatium, quo Mediolani,
conlra Manicliscos, sex libros de Musica, librum qui commoratus est Baplisniuro percepturus, scribendis
inscriplus est de Magistro, et Iibrum de Yera Reli- disciplinarum libris, ut vidimus, operam dederat Au-
gione. Libris quos de Genesi scripsit, Yetus Testa- guslinus. Inter alias lucubrationes aliquid de Musica
»ejiiuja.aj) insajiis Ma^chaioruiuciUumniisviadiês teates.orsus,»vert«n regressug, m AJricam sex dsz
w LIBER TERTIUS 166
fcoc argumento libros, qui ex'sfarit hodiequc, post Rhythmo libros, sex alios de Melo, cum riactusessa',
opusculumde Genesicprappsuit(Relract.libro i,capp. olium, conscribere : vcrum ex quo ad sacerdotium'
6, 11). IUPSautemlibres quasi proludens scripsitper proveclus ecclesiasticarurocurarum onus sustinabat,
olium, quojam prinium frttebatur (Epist. 101, n. 3.), omnesillas delicias e manibus fugisse (Epht. 101) • i<
elineoruiiigraliam,qiii cum bono ingenio divinilus 3. Libri de Magistro supra meminimus, in quo An»
donati sint, poiitioribusque litleris dedili, crroribus guslinus cum filio Adeodato Ioquitur, tcslalurque il-
sreculi praestigiisqueiinplicanlur, el praeclaraingenia lius esse sensa omnia, quaeinscrunttir ibi ex persona
in nugis conternnl, quamvis quid in iis dcleclet igno- filii, quamvis lunc annos sexdecim solummodo natus
rent:cum tamen, si quod in creaturarum liarmonia esset (Confess.tib. 9, cap.%, n. 14). Unde colligereli-
sibiplacet, agnoscerent; viderentquael ilia lenocinia, cet, libruni hunc scriptum fuisse versus niedium an-
quibttsirj-eliunlttr,effugerenl, et ubi beataesecuritalis num trecenlesimum octogesimum nonuin; qtiando-
et libertalis porlum possenl reperire (De Muska, lib. quidem Adeodattis annorum erat ferme quindecim,
6, n. 1). In hoc nimirum operc inlendit ostendere, cum Baptismumanno Christi trecentesimo octogesimo
quonam pacto a mutabilibus numeris, sive corporeis septimo, octavo kalendas raaii percepit (Ibid.). In eo
sive spirilualibus, ad immutabiles numeros in soia libro re discussa diligenter et quacsitacomperit, ve-
iitTmutabiliveritate existentcs, quibusdam veluti gra- rum nobis magistrum non esse qui docet honiinem
dSms perveniaiur,"el sic invisibilia Dei, per ea quae scienliam, nisi Deura (Retract. lib. 1, cap. 12).
facta suii!, intelleeta conspiclantur. Sed id npn prrc- 4. Tuiiceiiani librum deYeraReligioneconscripsit,
stal nisi in sexto libro, in quo est omnis frucltis crete- in quo niultis rationibus ftise demonsirat unura verum
rortim, quique maxiuie celebratus fuit, quod res scilu Deum, id est, Trinitalem, Patrem el Filium et Spiri-
dignissimasconiplectalur (Ep. 101, n.4). In quinque lum sancttim religione vcra colendura; necnon infi-
prioribus circa numeros ad moras temporumpertinen- nita Deiraisericordia veram, Iioc esl, chrislianam re-
tes,quos rhythmos appellat, immoratur. Et hi quidem ligionem, per temporaleradispensationemet iiicarna-
libri difficillimeinielligiintur. Augtislinusipsefatetur tioneni Jesu Christi, homiuibtis csse concessam.
plurimos fore, qui eos ut puerilesnugas habituri sint: Ostendil pariter qnemadinodum hoino hujus religio-
speral tainen alios arduum hunc laborem oequiboni- nis sanctitati vitam suam aptare teneatur. Maxime
que facluros: Quemnon obaliud suscipiendumputavi- vcro duas Maniclioeoruninaturas, sive illorum deori-
mus, inquit prrefalionein sextum librura, nisi ul ado- gineacnaturamali errorcm hicliber impugnal (lbid.,
lescentes,velcujuslibetwtatishomihes,quosbonoingenio cap. 15, n. 1). Yix ulla est lticubralioiiitmAugustini,
donavit Deus, non prmpropere,sed quibusdamgradibus quac ad illius incredibilis ingenii raagiiiludinemde»
a sensibuscarnis atque carnalibuslilterh, quibuseosnon monstrandam plus valeat. Nihil enim admirationedi-
lioereredifficileest, duce ralione avellerenlur;atque uni gnum vel slupendum magis, quam hominem religio-
Deo el Dominorerum omnium,qui liumanis menlibus nis cliristianaemysteriis recens irobutum, nec adhuc
nullanalura interposilaprmsidel,incommulabilisverila- alio quara Fidelis nomine in Ecclesia decoralum, de
lis amore adlimrescerent.lllos igitur librosquileget,in- divina illa religionc tam cximie disserere, et adeo
venietnoscumgrammatichel poelkis anitnis, non liabi- egregiam illius dignitatis ac exeellentioeimaginemde-
tandi eleciione,sed ilinerandi necessilateversatos.Ad pingere potuisse. In hoc libro cunctos homines ali-
huneaulemlibrumcum veneril, si, ut spero et supplex quando compcllat, in priniis lamen Roroanianumallo-
deprecor,Deusel Doininusnoslerproposilummeumvo- quitur, cui ante aliquol annos, anno nimirum treeen-
lunlalemquegubernaveril,et eo quo esl inlenta perduxe- lesiiiio octogesimosexto, aliquam hac de re disputa-
rit, inlelliget non viiis possessionhessevilemviamper tionemse inissurmnprohiiserat (De VeraRelig.,n. 12).
quatn nunc cum imbecillioribus,nec nos ipsi admodum Evodiura mullis post annis remittii ad hunc librum,
(ortes, ambulare maluimus, quam minus pennalos per ut de quaesiione circa Dci existemiam ralione ad-
liberioresaurds prmcipitare.Ila nos, quanlum ,arbilror, slruendam probe judicel (Epist. 162, n. 2). Idem li-
aul nihil,aut non inuliumpeccassejudkabil(DeMuska, bcr inter hos quinque numerandus esl, quos Alypius
l. 6, n. 1). Asserit, eos qui ad teiiendmniter, quodin hoc ad Paulinum misit anno trecentesimo nonagesimo
opere patefacit, non sunl salis eruditi, si tamenexlide quarto (Epist. 25, n. 1). Ronianianumquoque iibri
Jesu Christivivant, hanc vianinon pedibus,sed charita- hujus a se edili certiorem facit Augustinus per Iitte-
iispennissubn:xos,quodammodovolando facileconfi- ras ad eum ex itinere scriptas, cum Tagastam, a qua
cere, ac tandem posthujusvitae curriculum, ad locum urbe abseniem se esse significat, esset propediem re-
quo illa ducit, cseteriscerlius atque feliciuspervenire; diturus. Eum- Romanianus prosperi rerum suarum
cum ii qui hscc intelligere possunt, si dcsit eis fidcs exilus participem fecerat: quo nunlio eliamsi laetatur
Medialoris,cum tola scientia sua miserrirae pereant. Augustinus, eum lamen admonet, ut fluxrefelicitati
Hos de Mtisicalibros Memerius episccpus ab Augu- minime conlidat, et multo minus inhsereat; sed otium
stine flagitavit: qui ei per Possidium rescribens, se sibi dlvinilus datum ad seterna bona magis ac magis
ad eos emendandos nondum vacasse rcspondit; ac quacrendaconferat (Epist, 15).
sextufflsolum raisii, quem recognitura el casligatum 5. Ad Tagastam habitabat haud dubie eo adhue
reperit, quenive unuin censebat dignum qui mittere- tempore, quo ad Maximum Madaurensem seripsit
tur. Addit sibi fuisse in animo, piu-ler sex illpgde (Einsh 17). Nam ilto lurc ipsi. cuin iioc etlmicofuisiet
467 YJTA S. AUGUSTINIEPISCOPI. ice
cernitur consuetudo, non alia nisi vicinitaiis occasione is lamen, cui miserieordem Dei providenliam Augu,-
c-borla esse videlur. Madaura quippe erat Tagastse slinus speraretadfuturam. Inbrevisiquidemcolloquio,
finitima (Confess./i/i.2, cap.3, n. 5). Deinde cura nul- quod cum eo habuerat, maximumillius in vestiganda
lura aut episcopalus aut prcsbyteratus ejus exstet in veritale ardorem animadverterat; plurimum quoque
ca vesligium; atque eliam idolorum cultus, qui sub roboris ac sapientiaein veritate, quam semel agno- ?
inilium anni irecenlesimi nonagesimi primi Imperalo- visset, nunquam deserenda. Recolimus,inquit, ardore
rum lege vetitus fuit, adhue publicus foret, ut passim inquisitionhtum, cum esset mirabilh, non fuisse per-
ibi significalur; inde licet inferre, scriplam fuisse epi- turbalammodestiamdhputandi: nam nequeflagrantius
stolam anno trecenlesimo nonagesimo. Maximus, qui percontantem, nequetranquillius audienlemquemquam
grammalicus nuncupatur, palam profilebatur super- facileinvenerim.Non poterat Auguslinus tunc temporis
stitionem elhnicam, cui Madaurenses adhuc, imo cum eo frequenter colloqui: quod ut suppleret, epi-
eliam muliis post annis, erant magnopere dedili, stolam, qua deagimus, ad eum misit, simulque fralri
quamvis Catholicorum ecclesia jara tum esset illo in epislolae lalori mandalum dedit, quo ei legenda prse-
oppido constituta. Eihnicorum ille errore occupalus, beret omnia, quse contra haeresim, quara ille sectaba-
in sua ad Augusihium epistola unura Deum summum tur, conscripserat. In quam rem ita scribit: Non ali-
sine initio, cujus diversse virlules et quscdamveluti quid meuminculcabUinvilo; novi enim quid benignilatis
membra caeteri dii sint, agnoscit. Mox jocis insulsis in nos animo geras : quw tamen si lecla probaverh, el
et frigidis quoruradam martyrum Madaurensiumno- vera perviderh, noslra esse non putes, nhi quia data
mina insectaiur: quibus lamen Jovem suum fulmi- sunt, eoquete converlaslicet, unde tibi quoqueest, ut
nantem, aliorumque deorum immortalium turbam ea probares, datum. Nemo enim quod legit, in codice
poslponi, vel invilus falelur. Sub haec velut deorum ipso cernitverumesse, aut in eo qui scripserit; sed in se
suerura veritalem asserturus addit, ees et palam ccli, polius, si ejus menti quoddamnon vulgariler cundidum,
et viclimas in cculis cmuiura illis immfllari; cum sed a fwce corporh remothsimum lumen veritath im-
Chrisliani Deum suum in lecis abditis praesentema se pressum esl. Quod si falsa aliqua alque improbanda
cerni asseverent. Hcrtatur ilaque Augustinum,ul post competetis, dehumano nubiloirrorata scias, el ea vere
positapaululum facundiasua, quamomniummortalium noslra esse deputes (Epist, 19).
fama celebrabat; omissis etiain, quibus pugnare con- 8. Cuin ab Antoninosub idem illud tempus, ac forle
sueverat, acutiset pressis Chrysippi argumentis; re- nondum presbyter ordinalus, lilleras accepisset offi-
mola denique dialeclica, qure omnia efficit oequaliter cii et amicitiae plenas, rescripsit illi gralias acturus,
probabilia, quisnam sit Christianorum Deus, sibi quod ab eo fidelis Dci servus haberelur, eOquc no-
rcapse demonslret (Epist. 16). Sic illi respondel Au- mine plurimum diligeretur. In quam rem dicit multa
guslinus, tetara ut ejus epistelam, velut joculaloriam longe pulcherrima. Hujus Antonini conjux Donatista-
accipiat; quasi superstilienem etlinicamvoluerit ipse rum schismati adhaerebat: illius itaque yirum monet
cavillari. Ycrum amplissiraum sallem demenstrat ab Auguslinus, Dei timorem vel uxoris sure menti inse-
ee sibi locum palefieri, ut ostendat quanla in Elbni- rat, vel eum divini verbi lectione, gravique colloquio
corum religione ridenda sint: caveat tamen ne de nulriat. Neminem enim, qui de slatu animsesuaesolll-
Deo jocose lcquendo, in blasphemas voces erumpat: citus, alque ob hoc sincere ac sine pertinacia inqui-
caelerum rem esse seria discussione dignam; se cum rendae voluntati divinaeintentus sit, non dignoscere,
eam ille serio cgerit, responso non defuturura: jocari si modo bono demonstratore utalur, quid sibi vel fu-
sibi raodo per otimn non licere; aliud eiiiniamicos giendum sit, vel sequendum (Epht. 20).
posse jure exigere de nostro, ait, pvoposiio.(Episl. 17, CAPUT IV.
n. 5). Quibus verbis monaslica professio his lempori- 1 Presbyler Hipponensisanno Christi trecentesimono-
bus designari solebal. nagesimo primo ordinatur. 2 De Ilippone-Regio.
6. Coeleslitioamico suo jam suas adversus Mani- 5 De Valerioillius urbis ephcopo. 4 Abeo poslulat
choeoslucubiationes legendas miserat. Hunc perbrevi Auguslinus aliquod lempus, quo sese in secessuad
epistola ab ipso forle ante presbytcralum, cujus nul- presbyteriimunia precibUset sacrarum Scripluraruin
lum in ea indicium, data, rogat Augustinus, ne diffe- studio comparet. S Quod concessumvidetura Vale-
rat eas remitlere; rescribatquc quid de illis senliat, rio. 6 Ejus jussu Augustinus presbyter verbumDei ,
quidve in iis ad hrcrelicos istos penilus expugnandos tractat ad plebem, eliam prmsenleipso episcopo. i
desiderari comperiat. Oplare se dicit, ejus aufibus 1. Trienniura ferme jam effluxerat, cx quo Augu-
quidpiam assidue ingerere, ut senimirum shpervaca- slinus more ac insliluto monachorum cum sociis in
neis curis exueret, ac ulilibus et necessariis indueret. Tagastensi secessu vivebat, cum Hipponemprofici-
Omnia chrisliani hominis oflicia uno ibi verbo com- scendi qusedamei ad salutem amici procurandam ne-
plectilur: infiraum scilicetbonum non diligere, in me- cessitas imposita est (Serm. 355, n. 2). Usque adeo
dio seu in suo bono non insolcscere, ac sic ad inhae- meluebat ad episcopatum provehi, ut cum nominis
rendtim summo bono idoneum se praebere(Epht. 18). ipsius fama inter Dei servos jam diffundi et celebrari
7. Non videlur in aliud lempus referenda ejus ad cocpisset,ad ea loca quibus deesset episcopus, caveret
Gaium epistola. Hic forlasse Manichseuserat aut Do- accedere. Pro virili parte agebat, ut in humili Ioco
natisla; cerle a calhoUcoChrisli grege alienus ; i»&d salvarelur, et eminentis gradus pericula evitar«L NL-
'
169 ... LIBER TER1TUS. fft
hil esse in hac vita, et maxime illo tempore, faciliuset animo prospiciens quot flticlibuset procellisin Eccle-'
laciiuset hominibus acceptabilius cernebat, episcopi, siaeregimine foret mox dbjiciendus, vim laCrymafum-
aut presbyteri, aut diaconi officio, si perfunctorie at- profundit (Epis«. 21, n. 2). Animadvertuntur ejus la--
quc adulalorie res agalur; sed nihil apud Deum mi- crymae, nec desunt qui cum doloris illius cauSas igno-
serius et trislius et damnabilius. ltem nihil ess.e du- rent, medelam ipsius vulneri nullatenus consentaneam -
cebat in hac vita,: et maxime illo tempore, difficilius, adhibere studeant. Nam cum ejus lacrymas ex inanis -
laboriosius, periculosius episcopi, aut presbyteri, aut' glorioecupiditate promanare.suspicehlur,quod nimi-
diaconi officio; sed apud Deum nihil beatius; si eo rum ad episcopalum noncontinuo provehatur^ sug-
modo mililetur, quo nosler Imperalor jubet. Quis au- gerunt presbyterium quidem infra illiusmeritum esse, •
tem sitiste modus, vix discere incipiebat (Ephl. 21, proxime lamen,ad episcdpatum accedere. •i
n.1). Sic erat animo comparalus, cum ad ministe- 2. Augustino itaque frustra repugnante populi voto
rittmj quod tantopere formidabal, divinitus est voea- factumcsl salis (Possid., in Vita August.,c. 4). Hippo-
tus; ad quod iion asceudit, nisi quia Domino servus nensis EcclesioepresbytGrcreatus, hanc npn aurp qui-
coniradicere non debet. Veni, ait ipse, ad istatn civi- dem el argeriip lecupletavit,' cum prsetGrvestimenta,'
tatem propler videndumutnicum,quem putabam me lu- quibtis indtiebalur, aliud nihil ad eam attulerit (Serm.
crari posseDeo, ut nobiscumesselin mondsterio;quasi 555,,n. 2); vertim tam illustri dectrina et pietate, ut
securus-, quia locus habebat episcopum.Appreherisus, Hippo-Regius, partim aliunde celebris, inter nobilis-,
presbyterfacius sum, el per hunc gttiduinperveni ad simas orbis chrisliani eivilates ob Augustini famam
ephcopalum(Serm. 555; n. 2). Rem paulo fusius nar- numerelur. Urbs illa, secundum geographos', in ma-r
rat Possidius : Contigit fotie eodem lempore, ait, ut rilima Numidiaeora sita erat, natura sane ac loco
quidam ex iis, quos dicunl Agentesin rebus, apud Ilip- muniia , ctim Vandalorum obsidionem quatuordecim
ponein-Regiumconslifutus, bene chrhlianus Deumque mensibtts stistinuerit (Possid., ih VjfaAugusl., c. 28).
thnetts, contperlaejus bona famacttquedoclrina, deside- A Cartliagineqttaluor et octoginta circilerleucis, octo'
raret alqueoplarel eumvidere, prothiilensse ppssemun- et (riginla a Cirla Numidioemetropoli distabat. Obser-
di' hiijus diniiesconiemnerecupidilatesatque illecebras, vaiit geogfaphi lutnc urbem, quoehodie Bona dicifur;
si atiqiiaitdo ex ejus ore Dei verbum audire meruissel. stib Consfttntinain regno Algeriensi,;etiamnum magni
Quodcumad se fideli fuissetrelatione delalum, liberare esse nominis. Colonia erat, et rfegiOnis,cui nomen
animamcupierisab liujus vitmpericulismortequemlertta, dabat, videlur fuisse metropolis; cum in Hipponensi
ad memoratamutlro atque confeslimvcnil civitatem, et regione complures episcopi numerenttir, Ea civitas a
homhtemvisitm alloculus frequenlius atque exhoiialus Silio Italico iis verbis Celebratur : Anliquisdileclusre-
esl, quanlutnDeus doimbul,ut-quod Deovoveratredde- gibusHippo(Punic. lib. 5; vers.259). A Latinis Hippo-
ret. Ac seille de die in diem faclurum potlicebalur, nec Regius vulgo nuncupatur, ad Hipponis alterius discri-
lamen in ejus lunc hoc implevitprmsemia: sed vacare men, qui Zarrilus sive Diarrhilus dicitur, in eadem ora
utique el inane esse non potuit, quodper lale vas mun- Proconsularis provincire. In Concilio Carthaginensi,
duni.el in honore, uiileDomino, el ad omneopus bonum quOdsub episeopoCjqirianocclebralum est, meiitio fit
paralum, in omniloco divihagerebatprovidenlia(Poss., cujusdam Theogenis Hipponerisis,qui martyrio corb»
in Vila August., c. 5). Haud scimus an Possidius his ' nntus fuisse dicitur. De Memoria sanCli Theogenis,
verbis notare studuerit, Agentem istum Augustini con-' tartquam de loco ubi sacrificium offerri consueverat,
silio paulo post oblemperasse; an designare ccmmo- loquitur Augustinus (Sertn. 275, n. 7): scribitqttoque
dum velii, quod ex Iioc ilinere Augustini ad presbyte- de mefnoria viginti martyrum apud Hipponem cele-
rium postea promoti percepit Ecclesia. Securus ergo berrima (De Civit.Dei, lib. 22, cop. 8, n. 9). Quanquatn
Hipponemvenerat, quod urbs illa episcoptim, scilicet vero celeberrimi erant episcopatus in Africa, Hippo-
sanctum senem Yalerium, haberet. Sed lunc forte nensis tamen late pateiiat; cum ipsum etiam Fussa-
HipponensisEcclesia presbytero indigebat, quod Iate- lcnse terrilorium, sexdecim leucis sejunctttm, ad Hip-
bat Augiislimim.Congregalo itaque populo, nilril iile ponensem Ecclesiam perlroerel (Ephl, 209, n, 2). .
simile suspicaius in lemplum venit; et plebi se im- 5. Valerius huic tunc Ecclesiae prscefat, natione
miscuit, qoacvirtutcm ejus doctrinamqtie habebat per- Graecus,pius ac limens Deum : sed cum latifli senno-
spectam; eumque quod relicto patrimonio tfltum se nisusus expedilus illi non esset, ntque ob id miriusse
Deo addixisset, admodum diligebat (Episl. 126, n. 7). utilem Ecclesiac intelligeret; crebris a Deo precibus
Cumaulem Yalerius verba faceret ad populum, deque exposcebat, ut honiinein comiiiisssesibi.plebi proVi-
ordinandi presbyteri necessilate dissereret, subile derct idoiieurri,qui eani verbo etdoctrina posset in-
rapuit Augustinuni pppulus (jPossirf.,in Vita August., forriiare (Possidius, in Vila Augustini,c: 5). Ubi Au-
c. 4) : qui niinirum id jure polerat, cum Ecclesia gustiiium ordinare sibi dalum est, preces suas divini-
tagastensis Auguslinum clericali uiilitiaenon adsCri- ttis exaudiias credidit, ac voli'ConipOs gaudioque
psisset (Episl. 126, n. 7). Eum ilaque Iaicumepiscopo lriumpJiaiisgraliasDeoplui'inias'egit(£pfs<.29, n. 7).
dferiioffeobtulerunt Ordinandum,omnibus id uno cpn- Tenerrimo cordisaffectucomplectebalurAugustinumi
sensu et desideripfieri perficique petenlibus, magno- et quamvis minime eum latcret, quam magnam sibi
que siudio et clamore flagitantibus. llle vero sanctum sanctus presbyter gloriani Compafaret, nulla unquam
islud rninisteriumpericulosissimumjudiCans, jamqiie livenlisinvidiselabecula purissimam beati senis men-
'
SANCT,AVJGUST. I, (Six.J
.,*« VITA s. .mmmi EPJSGOPI. m
_' tem inquinavit: cum gand»»et;poiius, tyehementerqiie djderit, »D.eoiid permillentfe in.pienam peocatornm
laelarelur, plebem suam fliinisferiojlJiusier,udiri.<J,uin suoruflijet eroendatiQnfcmjprisi.iiiae:temeritatis suse,
k eiiam AugustinumsibisuccesBQrteni?irdentissimfi.e,fu- dunispiiesby leroru&i,etrepSscoppram cnjpasliberius -re-
I dio peroptavit; .ac Beus.iad yplprtim fejuscumulqm , prehenderSt. Vir.esmeas,inquit, xmminonon moveram,
illumipsi.adliuc.in vivis^genli, pl anfra dicenius, cpj- el-ttticujusmomenliiarbUnabar: sDominusautem irrisit
lega.m,c0!ieessil(^pi?,f..32,!ji,%), Valeriunvporro yj- m&,,etfebiisipsis ostenderevoluiimeipsummihi. Niliilo-
cissim usque adeo colebat ,etpbser.vabal Augustimis, minus Dei «riisericordiaifretus, ab eo se non damna-
iiihil ut quod ei displieeret ilanfisper, agere.audferet, ri, sed emendari firedebat. Cpgnita igitur segnitudine
ne JUjid quidem quod iii animse suaesalutem ac pr,o- sua, staluitj.fl;sacris Litteris medicamenlaqtifErere,
fectum sciret /edundai-e'(Episl, 21,», #). Js ad.Au- ac idojieam ad stamipericulosum minislerium ;aribnse
relium Camhaginensemscribens^dertollendiscpmpo- valetudinfim sibi, .qua precibns, qua Jectionecompa-
laiipnibus aa sepulcna marllyrurofieri spjitis, hsecjde rare; cura nullateflus dubitaret quin sacris in,epdici-
Valerio liabet. El liosquidem.illammyatHum/hi quibus et consilia et praeceplaesset reperturus; quilius
busdiseciniemperanUa,nen yigejL),,liominemJtabemus cognitis el apprehensis possit honip Dei rebus eccie-
episcopum, tunde rinaghasagimus graliqs Dep ;quan- siasticis ordinatius Aiinistrare, aut certe inter nianus
qrnm iejnsuiwdesiiwalque lenilalis eslêjus deniquepru- injquorum vel yivere Gonscientia saniore, vel moii,
deniim<etsDllieiludinhin Doniino,ulyeiiqmsiAfetessel, ut iJJavita nori amitlatur„ cuiuni chrisiiana corda hu-
cito.Ulitde.ScfiptUfiSpersuaderetwmrandum, quod IX- niilia et raansueta suspirant. 'Quomodo autem hoc
cenliosa elmaleiib.erqcpnsueludovuinusinflixii(Epht, fieri potest, nisi petpnde, qusereiido,pulsande, idest,
22,rt!. 4.). Gunrtper id lempus Hipponensis Ecclesia orando, legendo, plangendo ? Ut hjs igitur vacaret
Dmiatistanum schismale 'dilacerarelur, Augustinus, exerciliis, inducias saltem in sequeiis Baschaper-
quijei ad prlstinam: eoncordiani. revoeaiidae,studebat, optabat; iquam facultatem a Yalerio fralrum siipiium
ErBCuleianQepiscopp'DpnatistaeppllicGiur,Valecium el amicorum precibus flagUavit.At cum eum Yalerius-
lu*c,a'bseniero.,''a:nimolubentissimp, quidquid siniul omnibusprresidiis adcuncta presbylori pfficia«t mu^
egissent,probalurum.Deaninio.ait, lieafissiiniet.vene- nia inslruotum esse ,c,ertocognpscenet,.non aliler pjtis
rahUh mihi pqtris V.uleriinuncabsenlis_tola,securilale pelilioni liespoiidil., quam sioceruro suum eiiga cnm
pDlliccQr,>lwceum<cummagna lmlitiacogniluruin:.novi amorem contestutus, cujus Deuro ipsura et Jesum
ehimqwntum.diligatvacem, et nuUavqni fastus inani- Chrisium lesleiu adhibebat. Quapropter Auguslinus
tate jactemr. (Epist. ,55, n. 4). Narral Augustinus supplicem, instar .episiolJe,,libellura, qae factillatem
(Ephlpimad ,RomanosExpps. inchoala, n, 15) Valo- secedendi aliqtiandiiiad sacrarum Lillerarum studium
rium, cuin duos aliquarido ruslicanos. punicecpllo- posttilabat, illi olferre eeaclus esl, Exlat eliamnum
quentes,et noroeiiSalusmultipusurpanteseffendissel, insignisisthrecppistola (Ephl, 21), quaecura singu-
qusesiisse ab EP qui iatinescir.et acpunice,,;quidsibi larem in Augustinp animi demissienem indicet,, nio-
vellet .id nominis; rusticumque respendisse., ,trla si- iict porro eos qui raunus evangelicrepraediGationisco-
gnificare : lum Yalerium cumgaudiocpgnevisse, nqn gitant (qure est viri npn dignitate mpdo, seddoctriria
forluita significationeneminis,, ;sedpccultissima divi- quoque ac pielate illustrissimi obseryatie [AntoniiGo-
nae prpvidenliae dispensatione factum, ut .epdeni,vp- dem., Grasseitsis epheqpi., in V,ila .sancti Au;gustini,
cabulo, qupsaluslalinesignific,atur,Trjnitasverasalus lib, ,l,.c((p.,28]),, utad ho.cministerium oratione, -s.e-
npstra punicc denetaretuf. Eara obseryatiQiiemdi- cessu, et divinivorjji raedifaiionese.comparent. Alque
gnam censuit Augustinus, quam ad.Iectorum,animos ul ex eadem jpatet, qjiantum Augusihius ijlius mtinc-
obleclandos in suasJucubraliones referret. ris, quo tam multi iiostra aelate ciu-a reverenliam et
A. Existimare licet eo fine Yalerium Augustino vocationem divinam se tcmere impiicant, sanctitalem
prcsbyterii gradumcontulisse, ut.ei lotum Ecclesiae ac difficuitaterahaberet cognitara : ita sludiiiin et ar-
suaeregimen commitlerel: quo fit, ul Aqgustiims in dor il.le, quopxignam lemporis moram , pro ingenti
epistola ad MaximiuumDonatistam episcopum ea di- beneficio,stipplex elflagitat,ipraecipiteni.aliorun] festi-
cendi gravitate loquatiir, quaepotius episcopo, quam liationeni sev.erissiniecpndeninat. Caeteiuropius ille
presbytero conveniat (Epis(. 25). Raplismi quoque tam augusli ac periculpsi ministerii tmetus, eorum
conferendi curam gerebal: un.de a LiceiUio dicilur pipprius esf, gui vpcantur a,Dep: .contra .vero.plerojs-
fpntibus infantum prsefectus(In Epht, 26, n.,3, v. 27). que oinnes, qui nPfl Spiritus sancli, sed sup ipsorura
Inordinando tamen Auguslino id pplissimum videtur imp.ulsusunimiMibi h.flnorem,illos.imitari vjdeas, ,de
speclasse Yalerius,, ut verbi praedicandimunusiei de- quihus Deminus, Nonmilteb.Qmpropheta.s, et ipsi.cur-
niandaret. Hinc scribit Augusiinus se, cum id raune- rebant (Jerem, x-xm,,%i).
ris ebirecoepit, niultc ampliusexpertum fuisse.,quam 5, Credibile est Valerium lam.sQlIiciiiseijustisAu-
aiitea nesset, quot et quantaepresbyteratuin circumciri- guslini .precibus annuisse, eigue presbyteri .niunia
gant diffieultates etiPfericula.Sibi sat perspectiimeraf, ferle ad lempus.lradilionis.SyroboJi,quod jPaschalibup
quid ad.salutem.pertineret: sed quo.pacloho.c ipsum feriisyicinu.m eraf,.djfferendi pptes.talero,fecisse;,quo
ad aliorumsalutem miflistrari deb.eret,,necdum didi- tempore Augustinus HJumde Sjrmbolp sernionem,lia-
ceral.Xotdifflcultates intuitus, usque adeodese humi- buit, cujus excrdium.est: Prp .modulotWiqiis mdi.nw-
lilerjsensit, utvimadpresbyieratumiaclamsibi erer tqrupwuenpsfror^m,,prptirqp}nio w$£ep.timwemMqiie
\$$ LIBER;TERTIUS. 174
inypsdilestfqmsqffectUiqui jam minhtrqntesaltprij quo tjonem, quam ipsius utilitatis et fruclus, quem Eccle-
accessuries(i$j assisfimus,nec niinisferiosermonisvos sise suae per roiflisterium presbyleri eani.erudienlis
frqudqredebemus(Seim.%M, n. 1). Paucis quoque (quippe cum per se minus id posset) procurabat. Sic
inde ejapsisdiebiis Gompetentespost exprcisroum in- Augustiuus, ut lucerna ardens et iucens super Eccle-
stiUiensgic allpguitur: Radimenta minhlerii noslri, et siae candelabrum posita, omnibus qui in dorno Dei
vestri cpnceptus(Serm..216, n, 1), Quoniamvero post erant, doctrinae suseradiis illucebal. Cum aulem fama
suscepium presbyleraium ajiquod ep in muiiere, sacrarum conciortunn,quas ad Hipponenseshabebat,
maxjme autem in diviniverM prsedicatione,jam peri- longe lateque diffunderetur, nonnullse Ecclesiae bo-
Qul,umfecerat suarum yirram, quaiido eas tantp mu- num exempluiii.secutsesunt, ut in iis presbyteri, facta
neri impares expertus, facullatemad breye tempus, sibi ab episcopo suo potestate, coram eo verbum sa-
saltem.ad.Pascli.ausque, secedendi poposcit, quo sa- Iutis tractare inciperent. Exstat hodiequeAugustiniet
cris„Ljtleris operam nayarfet; faeileintelligitur, eum Alypiijam episcoporum epistola ad Aurelium Cartha-
nonsolum.abineunle Quadragesima, ut vult Rivius, ginensem, cui ob Iiane praecipuecausam gralulantur,
sed etiam aliquanlo .ante lemppre_fuisse ordinatum., quod presbyleris se prsesenle sermonem ad populum
Qppropler.hsee illius minislerii priraordia nonnisiad hahei-ejamprimurapermiilerettEpis/. 41, n. 1). Hacc
illud temptis, que ex permissosibi ,secessu egressus, epistola, ut videtur, prioribus annis episeopatus Au-
liuie munferise lotum addixit, pqssuiit conimodere- gustini coQScriptaest. Auguslinus ipse posl finemsui
ypcari; sic nempe ut inleljigatiiripse missa.facere ea aliquando sermonis, populum cohorlatus est, ut pre-
munia,tfluseanfe hunc secessuroobierat. Quo seces- sbyteros post se verba Dei minisitsturos audire non
sent, ignoratur; certequidera non procul Hippone: pigeret (Serm. 20,.n. 5). .
nam Hipponenses:Jjoc pi;imo,seu proxime sequenti. ' •'
CAPUT Y.
temppre,!pngii]quam.Aug|islii!i.absgnliam vchemeiilcr 1 MdndsteriumHippbneconsliluii.2 De ejusdiscipulis.
nimisque metuebant, et illi hac ip.re nequaquam yo- 5 Ex ih piures ad ephcopalumassuinpli. k Mona-
lgbant credere (JSpist.22, n. 9),£x,his quaediximus, slka vild Angustihisiudio per Africam propagala.
OjdjiialiQnero.Augusimis.alfeminipso aniii principio 5 Monachoiumquorumdamex suoriminumerolapsus
re.ponamuspecesseegt, Ad annum irecentesimumno- quam gtdvitei iulii. 6 DemonStralefficinon posse iit
nagesimiimpriiiiuroyulgo refertur, juxta ea qusePos- monaslka ptofessio nullosbonistnalosmixlosliabeat.
Bidiusscribit îllum videJicetex ltajia in Africam re,- 7 Infimm sotth hominesadeam admillijubet, neque
gressum tribus annis Tagaslsevisisse,,in clericaluau- divilibusadmilli cupieniibus haberitninotes gtaliasf
leni (id est, preshyteralu).vel episcopatu, annisferme cumubiitbelegenis,quam cum monasletiosuasdede-
quadraginla usque ad; quinlum kaleiidas seplenibris tinl facuilates.8 De saiictimoniaiibusHipponensibus
anni:gu.adripgenlesimitrigesimi;(Ppssi(/,, in VitaAu- communisvitwihsliluiuinin monastetioper eumere-
gust.tP, 5 ,et c, 51), ;P.orroannp Ireisentesimononage- clo professis.
sirap pri.mo.Pasoha in sexfumaprilis inGidebal.Tum 1. Etsi faiistus ille diesordinationis ejus vitamaliatn
vero agebaft.Auguslinusartngroaetatis suaequadrage- afferre, atque alios rtiores presbyterigraduspostulare
simum. videalur (qued Martianusamico suOea forsilan occa-
6: E.ral.tunc in moreiqs.titulpqHfeppsitumEcclesirc sione, id est, Tagastani forte reverso post ordinatio-
AfriQana), u{ presbyteri verbura Dei aut nunquani nem, alque inde Hipponem prPfeclurd suggerebat
prsedicarejit, ut nennujiisex Optato de praedicationis [Episf. 258, n.S]); de mcnastefie niliiloiniirusquam
niunerc velut de officio episeop.ali ioquente (Qptai., primuni constitueiido cogitat Yir sahctus, ubi cum Dei
/j6vi5),,colligiposse videtur; aut gallein coram epi- servis constanter humile el abjeclum vivendi genus
scopis illud hi ecclpsia non traclarent. Memiiiit Hie- tfenerepergat. Quo quidem comperlo Yalerius episco-
ronynius consuetudinis hujus, quaein quibusdam Ec- pus votis illius obseeundans, horlum ipsi hanc in reni \
cjesiis vigebat, tit presbyteri tacerent, ac prsesentibus concessit. Id in publica cPnciche plebi sua3narral di- j
episcopis non loquerentur : quam ipse pessimara vo- cendi nicdo perquam faniiliari, ac ordine rcrum lan- |
cat, et quae.occasionera prffibealsuspicandiepiscopos tisper neglecto; undenonnuliisdalaoccasioassercndi, !
aut presbyterorum suorum glorise invidere, nut eor Gumposlquam illud vitse genus apud Tagastam cxco- ;
rum sermones fa.slidire (Hierpnym., Epist. 2 ad Ne- luerat, sese monasterii erigendi gratia Hipponemcon- |
polian.), ValeriuSjabhisce pravis affectionibusimmu- tulisSe,quia nondum aliquod ab ec instruclum fuisset \
nis, cuni in Qrientalibus Ecclesiis presbyteros coram menasteriurii (Baronius, ad anii. 591, h. 24-).At veri
episcopis ex usu recepto pQpulumdocere non ignonH noiividetur simiie, et feumcireiter Ires annos in se-
retj Africaniimiljum mprem solyere non est yerilus. cessu menaslieoevilreexefciliiscum servis Dei vacaii-
Na.niquia sibi facilem latini sermQriisusum ad ple- lem caruisse monaslerio, et illud Tagastensemonaste-
bem instituendari)non suppelere cfernebat,vicesjsuas rium , cujus incolis anho trecenlesimo noiiagesimo
A.ugustinocommisiti, eumque coram se in ecclesia quarlo salutem precalus est Paulinus (apud Augusl.,
_ Evangeliumjussit frequentissimetractare (Pqssidius, Epist. .24, n. 6), quovis alio polius quam Augustino
in YilfkAugust,,c.-S), Id nonnulli carpseruntepisco- fundatore ereetum. SiCergo legendus Augustinus, ut
P'1? sed.venerabilisille ae providus senex .minorem quod aii: Ego quetn Deo propilio videtisephcopumve-
Putevj|:liabeqdanj esse obtreetanlium linguarum ra= slium,'juvenis veniad istdtn civitatem,ut multivestrum
17^ YITA S. AUGUSTM EPlSCOPI. 176
noverunt. Qumrebamubi constitueremmonaslerium,'•et Evodiuminmonasterio'degisse(EpisZ.158, n. 11), riec
vivetemcumfralribus nieh; posl prasdiclumillud, Qum- habitasse procul Hippone: videlicetcasu quodam cum
rebam, animo suppleas, cum inihiiam presbyieroHip- Proculeiano Donatianaeparfis episcopOHipporiensiin
ponensiin hac civilale manendum esset: moxque his unam domum conveniens, colldcutionem ctim ipso
quse proximfesequuntur per parenthesim sejunclis, ad habuit, senlentiamque ipsitis et mentem Augusiino.
superiora anneclas : Et quia hoc dhponebam,hi mona- subinde hidicavil'•(Epist; 55, n.- 2). Possiditis per-'
slerio esse cum fratribus, cogniloinslitulo et volunlate illuslris episcopus Calamerisis, qui Augustini gesta
med, bealmmemorimsenex Valerius dedil milii Iwiium membriac prodidit, in primis Jiatid dubiCin ejiis mo-
illutit,in quo iiunc esl tnonasterium.Cmpiboniproposili nasterium se recepit; chm. ejus:se;charitatf quam'
fralres coltigere, compareSmeos, nihil habenles, skut plurimis aniiis inhresisse, alque in illius societate etl
iiihil habebam,el imitanlesrite: ut quomodoe'g'6lenuem amicilia jucunde ac familiaritef; citra ullam!amararii
paupertalulam ttieainvcndidi, et pauperibuserogavi,sk dissensionem, annis ferme quadraginla:vixisse com-
facerentelilliqui mecumessevoluissent;ul de communi mehioret (Possid:,iri VilaArig.,:Pimfal:jelc.51).lps'e-
viveremus; communeaulemnobhesset magnuniet uber- met Augustinus scribit feum stio^ministerio riutritum
rintum prmdiumipse Deus (Serni. 555, n. 2). Sic uria fuisse, non lillerisquidem illis, quas Jibidiiiuhisuarum'
cum servis Dei, quos congregaverat, idem vitaegenus servi liberales huncupant; sed Dominico paiie cibo-
sequebalur, quod Jerosolymis Aposlplorum tempori- que coelesli, quanlus, inqtiit, ei potuil per noslras.ah^-
bus primi consectabanlur Chrisiiani; quale nobis in guslias dhpeiisari (Episf.101, n.' 1). Testalur idein'
Actis Aposlolorumsexhibetur,et quod ipse adhuc lai- vir Dei, profuisse se conatibus suis fralri Profuluro
cus colere jam coeperal. Hipponensisillius monaslerii ( Epist. 28, n: 1), quiadGirteiisemepisCopaltiriiahiio-
ereclionem notat Possidius his verbis: Faclus ergo salterii treceniesimo nonagesimoJquiiitO-^Gvectus est.;r
presbyler monasleriuminlra ecclesiamnwxinslituit;,et Evodiusaufem scribit ad Augtis'lifiuiii';i1e;'Pfbfulufo'1,i!
cum Dei servh viverccwpil secundummodumetregulam Privalo et-Servilio','1qui sancti vifi fle^riiOriastefib prae-*
sub sanclisAposlolh constilulam: maximeul nemoquicl- ccsscrant ,el quossibi post dbiiunv.lociftosfuisseas'-'
quatn propriutn in iila socielale.haberei, sed eis essent sfeverat( Epht. 158 ;:n. 9:)i'Men>iiiilAugustintis^Cur 1
omnia communia,et dhlribuerelur unicuiquesicul opus jusdani Privaii-mOnaclii^qui niOfiens aliqnot-solidos
erat; quod jam ipse prior feccral, dum de Iransmqrinh jier donationemin queinpiam riori transtulcralÊpis^.
ad sua remeasset ( Possidius, in Vita Augustini,c. 5)'. 83, ii'. 4). Urbanus-, postea Siccerisis;episcopus,fue-
Coenobium islud intta ccclesiam fuisse seribit Possi- rat presbyler Hipponensis''(Semionum Fragihenia ,
dius, ob eam fortassis causam, quod hortus a Yalerio n. 1 prinii fragm.). Yerisimilfequoqueest P-eregrinum
illi conccssus ad ccclesiam Hipponensempertineret, episcopum, illum ipsiirn essc qu'rAugustiiii diacontis
et huicetiam foret proximus. Nam quod inepiscepali anle fueral (EphL 171,e< Episi.'«l3&,-n.4). Tantam-
domoerexit monasterium, aliud ernt a superiori; nec Auguslinus sibi cum Bonilacio CataqucfiSiepiscopo
istud nisi jam episcopus crealus coepitexstruere.Pos- necessitudinem fuisse ubique lestatur!('Episi;,;96,?i(i'2,
sidium hrcc duo coenpbiaconfudisse scribit Rarenius etilpht. 97, n. 5),uteerte coIligi:p6ssil!,;euriiex;sancti
(Baronius, ad annum 591, n. 2S), qupd tamen.crcdi- Yiri fuisse discipulis. Idem de Fortunato Cirterisi
bile non videlur; nec cst quod nos cogal id asserefe. episcopoasserendumvidetur (Epht.115, el Epist. 116).
Aurelio Carlhaginensium ep.iscopoAugustinus adhuc 5. Sed nemo ex nobis requiratv ut recetiseantur ,
presbyter gratias agit, quod ejus et curis et munifi- qtii ex AugusUnischola prodiere niagnofnuniefo prae-
centia praediumaliquod daium essel fratribus (Epht. slantes viri; quando Possidius, qui eos probe nove-
22, n. 9): quo nomine iutelligendus venit vel Taga- rat, curasse videalur, ut illorum noslaterentnomina,
stensis ccelus, vel Hipponensis; nam cum ulerque ab quorum egregia in Eeclesiam merita publicabat. Pro-
Auguslino congrcgatus esset, ad ejus quoqne curam ficienleporro, inquit, doclrina dwina:sub saricto.et.
uterque quodammodo perlinebal. Illitm ergo coetum cum sancto Augustino, in monasterioDea servienles,
fratrura suramopere devinctum esse dicit Aurelii be- EcclesimHipponensiclerici ordinari cotperunl. Ac de-
neUcio, qui suis scilicet erga etiin curis ostenderet, inde innolescenleel clarescente.de-die in diemEccle-
quantum illi spiritu conjungerelur, a quo lantis loco- simcallwlkmprwdicalionisveritate sahclorumqucservo-
rum disjuuctus esset intervallis. rum Dei proposilo, continenlia etpitupertate profuhda,
> 2. Nullus in dubium vocat, quin Alypius , Severus ex monaslerioquod per illum meiiidmbUenivirum\ct^
ct Evodius Augustino adhuc laico lara arctse necessi- esseet crescerecwperal, magiiodesideriofmscereatque^:
tudinis vinculo aslricli, huic sanclaesocietati nomen accipereephcoposet clericospax Eccresim.atqueunilcis;
dederint. Ipse Aurelius Carthaginensis Augustinoper elcmpit primo, et poslea consecuiaitisliNaihferme de-
lilleras graiulabatur , quod in ejus conjunctionG ac cem, quos ipse novi, sanclosac verierqbilesviros, coh-
societate mansisset Alypius, ut exemplo esset curas tinenleset doclisshnos,'beatUSAu'gusiinusdiveish Ec-
saeculi vitare cupientibus ( Ibid., n. 1). Augusti- clesih , nonnullh quoqueethineiitioriVffs', rogatus dedit:
nus in duobus posterioribus libris de Libero Arbitrio, Similiterqueetipsi'ex:illorum>sancioikmpropOsilove'
quos paulo ante cpiscopatura suhm conscripsit, Evo- nientes, Domini Ecclesih' propagath\ et inonasterid
dium sccum loqueulem inducit, quemadniodum in insliluerunt, et sludio cresceitlemdificalioriisverbiDei,
priore, quem Romaecomposuerat. Enimvero constat cmleris Eccksih promotosfratres dd suscipiendum!sa-'
477 LIBER TERTIUS. 178
cerdotium prmslitetunt, Vnde per mullos et in muttis scribit, Augustinum ex hac vita migraniem multa Ec-
salubrh fidei, spei 'eU:charitatisEcclesiminnolescente clesiaesnaeraonasteria virorum ac fcminarum conti-
doclrina-jnoji :Soluiih.per omnes Africmpqr.les, verum nenliuni plena dimisisse (Possidius, in Vita Auguslini,
etiam.iiiiiransiiiarinhi, el per librps edilos, atque in c. 51).;,quaeinurbe conslitutafuisse oportet; alioquin a
^rmcum.vserriionem tmnslatos, ab illo uno homine,,et Yandalis,quia multis eam roensibus obsidebant, fuis-
'perAilum:ihullh'.i..favehleDeo, mullainttqlcscereme- senl devastata. Hi sunt uberrimi fructus, qui ab Au-
rueruht <.(Possidius 'iii,Vita Augustini, c,11). Ex, his gustini. pietale velut a radice prodierunl. Quare non
deeem episcopis/qui- ab.Augu.stinkmonasterio ad immerito et monachorum ef monasleriorum inslilu-
existimatienenj suis torhabebatur; cum reipsa monastici OrdinisiriAfrica
:episcepatunv'arces,si;tj,..sanctitatis
sibinieritis ccrtciliarunt, octo.jam a.iiobjs supra lau- fundaloreni eumfuissevjdeamus.YerumEcclesiaead-
dati in, notitiam nostramyeneruntivideJicet.AJypius .versarii, qui hoc Auguslino in magniscriniinibus ob»
'Tagastensis, •Evodius-Uzaleiisis,«ProfuturusCirlensis jeclare non yereba.nlu.r;iilud vitaegenus igtiprare se
Nuniidiaemelropolitanus, Ferlunatus ejusdemsucces- .demonslrabant, vel potius toto orbe noiissiiiiumne-
>sor, Severus.Mileviiaiius.v Pos.sidiusiCalamensis,Ur- scire se simulabanl ( Conlra Litteras Petiliani, lib. 5,
banus' Siccensis•, el,;Peregrinus. Ecclesiarum Jonge n, 48). Quid, quod adeo pudorem omnem exuebant,
posilarum nccessitalibus eharissimosdiscjpulos suos, ut sanctissimum instilutum cum suis Circumcellioni-
quosut alumnos slrictissiraa,dulcissimaquefamiliari- bus auderent cpmparare? Qna de re sic Augustinus
tatcsibi.conjunclosdiligebai, concederenon poteral, ad Calholicos: Si coinparandisunt, vos videle; si ver-
quin-,:excorum desiderio labpraret, acdoloris veluti bis vestrhopus esl,jam laboralis. Non opus csl nisi ul
slimulis foderelur. Publicas tamen Ecclesiarum ne- adinonealhunumquemqueul allcndat; solumattendat
cessilates privalis: commodis'anteponebat, sperans el comparel. Quidopus esl verbisveslris? Comparcnlur
fore, ul cum illis, ;quos in.lerris propler Christum ebriosicum sobriis, prmcipilescum consideralis, furen-
abse divelli pateretur, incoelis perChristum esset lescum simpikibus, vagantescum congregalis. Verum-
ajternum convictui'us-(Epis(.84,.jt.,l); Ipse vero crea- tamen, cliarhshni, sunl el qui nwnachi falsi sunl; el
tus episcopus, ex bis qui sancli proppsiti tenaces per- nos novimus.tales: sed non periil fraternitas pia, pro-
manebantinmonasieriQ, nonnisi meliores atque propler eos qui profitenlurquod non sunt (Enarr. in Psal.
batioresin clerum.suum solebat.asciscere. Nihilo la- 152,nn.5,4).
men minusexperiebatur.aliquando,ex bpnpmpnaclip S, Talcs inter suos cum dolore lulit non ignotos,
vix benum clericum fieri;, si adsitei suffieienscoiili- nec levioribus tanuimmodo criminibus obslriCtos.Ut
nentia el.tamen.desil inslnuctip.necessaria, aut per- cnim ipsc plebi suaeidenlidem repetit, non est status
sonacregitlarisjritegritas-(Episl. 60,Jn. 1). adeo perfcclus, in quo non sintdebiies, imo et prodi-
- 4. Non solum aulein,pfsesules ab Angtistini mona- tores; neque societas adeo sancla est, in qua scanda-
&lerioarcGssitf, alia.coenpbiain sua qttisque dicecesi lum inlerdum non reperiatur. Nam, ubi Dominusom-
constitue.runt;,veruni etiani exislimare licet, Aure- nes tribus generibus hominum comprehendit, scilicet
lium .etcomplures.alios eliam ante Augusliiii cpisco- existenlium aulhi agro, autin molendino,aulin leclo;
T.paliunidemfaciitasse- Nanipum Gpiscopalumadeplus In lectoauiem eos, inquit Augustinus, intelligivoluit,
,est, jam annus GjjaLplamplius-..cxquoPauIinus non cjtiiamaveruntquietem; per lectumenim quietethvotuil
modoper Alypiumscpi;ecibussanclorumcommendave- inieltigi; twn se inhcenleslurbh, non tumUlluigeneris
ral, qttisunt; inquit, itt clero Sanclitath tumcomiles,et humani,,in olioservientesDeo : el inde lamen unus as-
,.ininonqsteriisfideiactiiiiulhlummmulalores;sedetiam sutnelur, et unus relinquetur.Suni ibi probi, et sunt ibi
in cxlrcma partc epislolse fratres. ,turo Ecclesiarum, reprobi{lbid., n. 4). Unde sic alicubi loquitur: Quan-
.ttiin nionasierior.umCarlhaginis, Tagastae, Hipponis- lumlibei vigiiet,disciplina.domus mcm, homo sutn , et
.Regi|aiiorumque Africac.locorum salutat ( Ephl. 24, inter Iwminesvivp; nec mihi arrogare audeo, ut domus
,nv2).,Ei quoque.Augustinus.yerbis.fmlrutn, non so- inea meliorsil quam qrca Noe, ubi tamenittlerocto ho-
tum qui iiobhcum,jnquit., habilant.,.el.qui ubilibetha- minesreprobusunus invenlusest, etc. : aut meliorqiiam
bitantesDeo pariler serviunt, salulem nuntiat ( Epist. cohabilatioipsius DominiChrhti, in qua undecim boni
.27,,»(.,6). Ipsaeeliam.cedri Libani, hpcest, nobiles perfidum el futetn Judanxloleraverunt: aut meliorsit
.etdiviles liujus saeculj, prapelaresecum acium ptila- ppslremoquam cmtum; nnde.Angeliceciderunt.Shnpli-
banl, si sub umbra rainprum suoruni nidificantes cileraulem faleor Charitali veslrw, coramDomino Deo
colligerenlpasseresetpauperes, qui propter Christum noslro,qtii lesth est superanimamiiieam,exquoDeoser-
.communisqueyitae;,professionemomnia reliqucrant; vire cmpi: quomodqdifficilesum experlusmeiioresquam
agros illis et liortps concedebant, ecclesias et mona- qui hi monasteriisprofecerunt; ila non sum expaius
steria construebant ( Enarr. ,in Psal. 105, serm. 5, pejores, quain quiin monasterihcecideruni; ita ul hinc
nn. 16, 17). Un.decontigit, in una et eadem civilate arbilrcr in Apocalypsiscriptum,c'Juslus juslior fiat, et
compluraaliquatidocoenpbiareperiri. Nam prseter il- sordidus sordescatadhuc i(Apoc.xxn, 11). Quapropler
lud, quod Augustinusa sua statim ordinatione apud etsi conlrislamurde atiquibusjiurganientis, consolamur
. Hipppnemcondidit, allerum a Leporio presbylero in lameiieliamde pluribttsomamenlh. Nolite ercjopropter
eadem urbe,,tertiuni ibidemab Eleusino videtur fuisse .amurcam, qua oculiveslri offenduntnr, torcularia de-
, cpnstitutum (5erW.;556,,nn.10,15). Hinc Possidius teslari, unde apoihecmRominkw fruclu olei lumhwsi$-
ris implentur(Ephi, 78, nn. 8, 9). Hoc jam episcopus laudibusDei, inde vivimt,ctittileclioneillis res est; fo*
ad popnlum Hipponensem scribebat, occasione eujus- botahl manibussuis, inde se trahsiguhl; non avare ali*
dam scandali, in ipsius domo inter Bonifaciura pre- quid pelunt, qnidquid eh infeiiura piis frairibus, cum
sbytcrum et alium nomirie Spem cxorli. His utebatur sufficienliael cum charitate utuntur ;nemo sibi usurpat
experimenlis ut abjecte de se sentiret, aliosque simul aliquid, quodalternohhabeat; oiiines,sediligiml, omnes
cohoitarelur, nefiduciam in ipso, aut indomus ipsius invkemsesustinent. Laudasli, laudasli: qui nesctt quid
qiianliimvis bona disciplina , sed in uno Deocolloca- interius agatur, qui hescitquomodo-illoveMointrmte
rcni;. Fuit quidam, ail, in nostfP moliasterio,qui cor- eliam navesseih portu c6ttidunt>,inlrat qiatsi securita-
ripkntibus fralribus, cur qumdamhorifaciendufacetel, teriisperaiis,heminemquemlokieihabiturus finvenil ibi
et facknda non facerel, respondebal:' Qualhcumque fraties mUms,qulmaii ihvcniriribn •possent',nisi admit-
nunc sim, lalis ero, qualem meDeits futurum esseprw- teretiliir(ei necesse-estut primo tolerenlur,'neforietor-
scivit, Qui profectoet verum dkebal, et hoc vero noh rigahtut; nec exdudi facile possUnfi,nhi prius fuerint
proftciebat in bonuni: sed usqhe adeo profecil in ma- tolerati) : et fit ipse iniokrandm impatkntim. Quis me
lum, ut deserta monasleriisocklate fteret canh reversus hilC'quwrebat? Ego pulabam quid cltaritas est Itic. Et
ad sunm vomilum: ei lamen adhuc qualis sil fulutus , paucoruhi hominuminolesliaifritatus, dum non perse-
iiicertumesl (De Dono perseveranliw, n, 58). Ex ejus veraveritimplerequod vovit, fildeseiior tam sancliprq-
nionaslerio Donatus cum fratre suo fuerat egressus, posiii; el reusvoii non reddiii. Jam verocuwinde exi-
ut ambilione siiniulante ad clericatum alibi suscipien- erit, fit elipse viluperatoret maledicus: et dicit ea sola
dum uterque convolaret (£pis(. 60). Paulum episco- quw quasi se palinoh potuhse asseverat; etaliquando
pum, cui Bonifaciusiu sedem Cataquensem successit, vera. Sed'vera malorurit toleranch sunt proplersocieta-
in Chrislo Jesu per Evangelium genuerat; sed neque lembohoriim.DicitilliScriptura : i Vaeiiisquipardide-
salularibus suis consiliis, nequc benignilale, neque runt sustinenliam! t(Eccli. n, 16.) Eiquod $slampliuh,
severitate facerc poluit, quin ille universam Eccle- ructalindigiiatioiih maium odorem, unde absterreatih-
siam Ilipponenscm perversis suis moribus vulneraret. iralUfos; quia ipse cum inlrasset,perdurare iion potuit.
Quapropter ab ejus communione sejungere se coactus Quales ilii ? Invidi, liligatores, neininemsusliUenles,
esl Augustintis(Episf. 85). Antonium , qucm secum avari; ilieibi illud fecit, et ille>ibiillud feciuO male,
habebat in monasterio suo a parvula aetatenutritum , quaretaces bonos? Quos tolerarenoh potuisti, jactas :
ad Fussalensem episcopatum provexit: eo lamen niu- qui te maluni loleraverunt, laces. Hahe ilaque profcs-
nere sic ille prsepostere functus esl, ut ipse Augusti- sionemcura porlu comparabat, in quo felicius quidem
nus moerore discrucialus, quod ejus episcopatui suf- quam in pelagonaves, at non crimtoia securilate coti-
fragalus ftiisset, de abdicanda episcopali dignilate, sistunt. Habeienim , inquiebat, alkunde et pbrtusad-
ul se lameniis crrori suo convenieiitibus dedferel, kum : si portus aditum ex nutla parte haberet, nulla in
cogitaril (Epis(. 209, nn. 5, 10). Rem de monacho eum navis intraret; oportel ergo ul ex aliqua parle pa-
apud se pariter a pueritia enulrito miram ad modum teai: aliquandoaulem per eum paiiem qua palel,venltts
narral; qua narrata eumdem lamen dicil non per- irruit; et ubi scopulinon sunl, riavesseinvicem cotlhw
mansisse in proposito sanctilatis (De GenesiadLitt., confringunt.Vbiergo securiias,si neciii porlu ? Eiidmen
lib. 12, im.57, 58). uicumquefelicioresin poriu quamiii pelago, fatendum
6. Quanlo chariorem habebat Ordinem monasti- est, concedendumest, verum est. Amenl se riavesin
cum, lanlo nionachorum lapsus et probra molestius portu, benesibi applicentur, non silii collidantur: ser-
ferebat; cum ea nimirum adversarentur studio ipsius veturibi parilitas mquabililalis,conslahtidcharilatis; el
et voto-,quo sanctum illud inslitutum per uiiivefsam quando foiie ventusex ilia parte, qua patet, irruerit, sil
Africam, ut jam in aliis orbis christiani parlibus , et ibicauta gubernatio. Nam quid diclurus esl mihi, qixis-
propagari et florere cupiebat. Verura dolorem tempe- quis talibus ioch forte prwest, imo servit fratribus, in
rabal, ubi atlcndebat eairt esse, Deo ita ordinante, hh qummonasteriadicunlur? quid diclurusest ? Caulus
Imjus vilse conditionem, ut riusquam sinl grana sine ero, nullum malum admitlam. Quoinodo nullnm ma-
palea, nusquam frumenta nisi inter zizania : ubique lum admilles? Nullum hominemhiatum , iiullum fra-
aulem animas, etiam Dco ob mtinditiem proximas , trem matum inltanlem admhsurus sum; cum paucis
in medio filiarum sicut lilia inter spinas versari; hoc bonisbenemilii erit. Vbi cognoscisquem forte vis ex-
est, cum iis neccssario vitam agere , quaelicet filire ctudere? Vt cognoscalurmalus, inlus probandus est:
propler sacrameiita Domini,spinaelamen sint propter quomodoergoexcludh inlraturum,quiposUaptobandus
mores suos (Enatt. in Psal. xcix, n.8). Quapropler est, et probari nisi intraverilnon poiesl? Repellesomties
sicut nullam conditionem volebat ita laudari, ut mala malos? Dicis enim, etnosti inspkerb. Omnesnudiscor-
lacerenlur quso ibi mixta sunf; ila nec probabat, si dibusad te veniunt? Qui intraturi sunt, ipsise non no-
qui monasticam professiohGmnimis valde laudarent, verunl; quanlo minus tu ? Multi enimsibi promherunl,
ut ea sola proprio quasi prarogativo jure reprobisca- quod impleturi essentillatn vitam sahctam m commune
rere hominibus putari posset. Tu qui laudas, ait, dic habentem omnia , ubi nemodicit aiiquid suum, quibus
mixlosmalos; lu qui viluperas, vide ibi el bonos.Sic et est unaanima et corunum iiiDeum': missi suniin for-
in illa vita cotnmunifratrum, quw est in monaslerio: nacem, et crepuerunt. Quomodoergo coghoscheum,
magni viri, sancti, quolidiein hymnh, in oralionibus,in qui sibi ipse ddhucignotusest? Eaxiutfestnahs frtttrei
181 EtBERTEitltJS; isi
a conventubondmm? De cofde tuovquhquis hta dicis, podhuie nafrationi Idcum dedit, et quOdvtdeliir
omnesmalas cogilaliones,sipotes,excludet Vbi ergo se* Augustinus ad eorum exempfar, quse Mediolani el
curitasl Hie nnsquam.,irihta vila msqu&mniiiin sola Romaemnlta viderat, constiUterevt>Msse>,aliud cle-
spe ptoinissorutnDei(Enarr. in Psui.xcix, nn.10,11). riCisjam episcopus, ut suo loco videbimus, erexit.
7. Cscterum:liunrillhnaesortis lioroines, lieel de il- 8. Qtio aiitem Studioef Consiliovifis Deoservienti-
lis roinus consfaretan vere animo Deo servieiidr, an bus commujiisvitae institufuro tradiderat, eodemquo-
polius commodioris ornatiorisqiie>vitafeamore venP- que sanctusEpiscopus, ifl omnium salulfemtota menle
rent; excludi iroluit. Nmcmtem,! iitqmti Veniunt intfenlus',ut VirîiiibusChristo;diCatisid;prsesidiiprse-
pietumquead' iianc pmfessionentsetvitutis Dei el ex berfef,impulsus est. Nam elsiEceJesia viigines sera-
conditioneserviti'.,veletiam /ifertiy vel propter hoc d per babuefit1,quas perinde ac riobilissimamchristiani
dominisliberatisive liberandi, et exvita ruslieana , et gregis partem spectarfet; haud tamfen illse serapef
ex opificumexerckationeeaplebeiolabote, mritoulique Vixferesimul irtmonasteriis; ubi se mijfuo inflamma- '
felicius,quantofortius educali: qulsi noii admiitahtur, rent ad pietatisstudium, atqiie ab hominumdaemonum-
grave delictumcst. Mulli enithexeo numeroveremagni queinsidiis invicem tnerehtur. Neque porro nobis
et imilandi exstiterunt: Nam:. propterea t et infirma compertunr esf, ari ahle Augustinum ulla Uorumce
mundi elegit Deus, ut confunderet forlia • et stulta 'mOhasterioftiriivestigia feperiantur inj Africa. Con-
mundi elegit, ut confunderet sapientes; et ignobilia stat auteni illius teiripofibus aliquotexstilisse; qriam-
mundi, et ea qtisenon sunt tanquam slnt, ut ea quae vis nonomnes quaevifginitatem profitebantuf, in iUis
sunt evacuentur : ut non glorietur omnis earo co- sese includerenl (Sefm. 555,-?r. 6). Permulta erant
ram:Deti > (I Cor.ti, 27-29). Hmcitaque pia et sancla apud Hipporiem-Rfegium (Possirfius, in Vita Augusti,
cogilaliofacit; ut <etiamtqles admittanlur, qui nullum c. 51), et unura praecipttfequod Atigti^tiriusveltitlior-
afferant mutatat in melius vitw documentum. Neque tum dominifeum;ut ipse loquitiir, planfaverat (Episl.
cnimapparet ulrum ex propositoservitutisDei venerint, 211, n. 5). lllius soror htiic monasterio complures
an vilam inopetnel laboriosamfugienles vacui, pasci artnos prsefuferat,ad obitura tisque suiiriiin sancta vi-
MlqUevestiri valuerint, et insttper konorari abek, a duilate Deo deserviens. Ejusdem ex fratre neples ibi-
quibuscontemniconteriqueconsueverant(De Op. Moii., dem degebanl (Pdssidius, in Vita Augttslinij ci 26).
n.2S). Neque eliam volebat pauperes hrsua societate Hnjus coenoliHsanctimonialibus scripsit epistolairi
ab iis unquariidistingui, qui aliquid attulissenl (Serm. (Epist. 211), quaead postremos annosAugusliiii com-
556; n. 9). Hac mente praeditus,.profecto tion corir- mode revocatilr. Ejus eriim soror quac illius coeno-
mittebat, ut ab illa discederet nnquam dfe recipiendis bii prseposila diu mullumque fuit, e vivis jara exces-
credenlibus in Christi familiam regula, quam in lisec serat, el in ejus locumalia successerat praoposita,sub
verba protulit:-.Absitut in labernaculotuo prw paupe- qua vClutsua matre sanelimoniales ibi jam per arinos
ribus accipianlurpersotiwdivitum, aut prm ignobilibus niultos creveranl (Ephl. 211, n. 4).In hoc monaste-
nobiles: quando potiusinfirma mundi eleghti; ut cdn- rio plufinnim solatii capiebat Augustinus, de quo ita
funderesforlia; et ignobiliahujus mundi eleghli el COii- loquilur : Soleo gaudere de vobis, el inter laniaseati-
templibilia,et ea qumnonsunttanquam sint, uteaquw dala, quibus nbique abundal hic mundus, aliquando
- sunt evacuares (Confess.lib.8,cap, i,n.9). Quod consolari, cogitans copiosamcohgregalionem,et castam
attiuet ad divites, qui reliclis suis facullatibus et dilectiohem,et sanclamconversalionemvestram, ellar-
in pauper.es;erogatis, non parvum animi sui docii- gioremgratiam Dei, qum-data csl vobh, ut non solum
mentum afferunt: iVonest attendendum,, inquit, in carnaies nuplias contemiierelh, verum eliam eiigeretis
.quibus monqsteriis.vel in quo:loco, indigentibusfra- iiidomo socktalemunanimes habitandi, ut sit vobisani- 1
tribus quisqm id quod liabebat impenderit:.Omnium ma uiiaet cor unum in Deumi Hmc iri vobis bona,liwc
enim Ghrhtianorum una respubliea est. Et ideo quh- Dei dona considemiiS,intcr multaStempestqtes,:quibus
vquiS Chrhlianh necessaria. ubilibet erogaverit; ubi- ex alih malh qualilur cor meum, solet utcumque re*''
cuinqueetiamipse, qttod sUri.mcessarium est, accipit, quiescere(Ibid., hn. 2, 3). Quanivishunc dominicura
de Chrhti bonh accipit. Quia ubicumqueet ipsetalibus horlum, qucm suo ipse laborc planlavcrat, studiose_
dedit; quis nhi Glmstus accepit(De OptMori:, n. 55). colerelacdiligentel' irrigaret; illum lamen ad visen-i
Acproeterca animuni induxcrat Vir sanctus, opus das sanctiraohiales raro admodum adibat.: nec enim
istorumbonumnonniliilprodessemonasterio, inquod feminarum monasteria (quod Possidius observatu di-'.
se recipiunt, imo et ad illnd pertinere, si modo fra- grium judicavit) nisi necessitatGsumma compulsusvi- j
1Iribus
gratum liaberelur. Hinc ubi enarravit Lepo- sitabal (Possidius, in Vila Auguslini, c. 26). Sunlqui
rium, quamvis ssecuJi natalibus ciarum et apud suos existiment hanc praeposilamfuisse ipsam Felicitatem,'
honestissimoloco natum, taraen Deo jam servienlem, cui Augustimisepislolam cuiii hacee inscriptiene per-'
cunctis qute liabebat relictis, inopem susceptum esse, ferendani dedil: Dilecthsimwet sanclhsimmmalri Fe-!
qnia jam res suas in pauperes erogaverat: Hic, in- licilali,elfralri Rusiico, et sororibusqitmvobiscumsuhtl
quitj non fecit^ sed nos scimus et ubi fecit, Vnitas (Epht. 210). An Rusticus illius monasterii presbyter'
Ghrhtiel Ecckiice und est: ubicumquefecit opusbo- fuerit, nobis non liquet. Efatquidam hujus: nominis
mimiperimeletttd hOij sicongaudeamus (Serm. 556, inter presbyteros Hipponenses; arino quadriBgentesi-'
»ilD)i Porro prsetef illud monachorum ccenobium, mo vigesimo sexto (Epist, 213; n, 1); In jllo autemi
;$<$5. VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. ;J84
de quo prius dieebamus,, coenpbio :tiimullu.antibus .rum amicitiam ullo unquam temulatioiiisel invidi*
plurimum sanctimciiialibus, ut sibi mutaretur praepo- motu visa sit elevare.
sila,ph idque Augustini censpeclum magnopere ex- 2. Prhnum mutuaeillorum amicitiaesymbolum im-
pelenlibus, sat habuit sanclus Episcopus objurgato- bis occurrit, epistola quam Aurelius jam Cartliagi-
jiani ad iljas epislolam dare, in qua yehementer qui- nensis episcopus scripsit Auguslino; qui respondet
dem, sed tamen amanter in earum cul.paminyehilur. illi epistola vigesimaseeunda, quam ipse paulo post
Easdem cohortatur, ul in bono proposito perseyerent; ordinationemsuam videtur conscripsisse,quandorao-
quod si faciant, de mutanda praeposita, non ultra esse nasterium suura Hipponense erigfere incipiebat, et
locuturas. T.rqitquilktDeus, inquit, et componalaniinos ipso episcopatus Aurelii Cxordio; quippe. cum spei,
vcsltps; nqnin vobh prmvakat opns diaboii, sed. pax quam omnes bPni deillo conceperant; in ei niehtio-
Chrhii vincatin cordibus.vestrh: nec.doloreanimi quia nem faciat. Quapropter affirmare licet, Aureliumante
non.fil quod vulth, vei quiq pudel voluhse quod velle aiinum trecentesiraum nonagesinium non fuisse crea-
non debuistis,etubescendocurralhiti moiiem; sed po- Uimepiscopum. Etre ipsa antecessorem ejus Gehelh-
tius.pwnileiidoresumalis.viiiutem, nec habectlhpmni* Jiuin in secundoconcilioCarthagincnsi, dccimo quarto
tenliamJudm tradiloris, sed potius lacrymas Pelri pa- kalendas junii, anno treceiitesimo nonagesimoprresi-
sloris (Episi. 211, n. 4). Sub isthaecverba conlinuo dere conspicimus. Aurelius autem Carthagiriensem
incipil Rcgula sanclimonialibuspraescripla ab Augu- sedem tenebatanno irecenlesimo nonagesimo tertio;
Elino, eoque auctore prorsus digna. cum Hipponenseconciliumoctavo die octobris illius
.,. CAPUT VI. anni inscriptum, ex eorum sit numero, quse sttb illo
1 Auretiuscrealur cpiscopusCarthaginensis,e$ quo in- sunthabita. Non exstant litlerae quas illescripsit Au-
genles in Ecclesias Africanas redundanl)nlililales. guslino : id solurn cblligere'possumus, eumse preci-
• %Adeum scribil Augusiinus,quo ab ecclesihcoines- bus AuguslinicomniGndassG;gi'atulatumeidGmfuisse
: saliones el alias fmdilatesauferat, 5 Dolet conieniio- quod.Alypius illi conviverGt; etagriqui Augustini
nem el vanmlaudh appeiiluminipsh quoque clerich monaslerio dalus fuerat, in iis litteris memihisse.
. inueiiiri. • . Sanctum huncprsesulemjara ante colebat diligebatque
.• 1. Cum Atiguslinus ex Italia rediit exeunle, anno Augustinus; et illhis lilteris, in qiiibiis impressa sin-
trecentesimo octogesimo octavo, Aurelius erat eo ceri amoris indicia legit, adeo captus est, ut quibus
lcmpore diaconusCarlhaginensis(DeCiv. Dei, lib\ 22, ei verbis responderel, ditidubius haeserit.Tandem se
cap. 8, n. .5). Hic inco adhuc conslitulus gradu, vi- Deo comniisit, ut ipse responsura suggereret, quod
liosas.quasdam, quaeper Africaiiiimpune regnabant, utriusque erga .Ecclesiae bonum sludiO zeloqufecon-
consuetudines intolerahterdolebal, imo cxscerabalur. grueret. Fiduciam ei dederuntAurclii litlerse, uleum
Undc cum ad Cai-thaginensemcathedram proyeclus illo lanquam secum auderetcolloqui.Postquamitaque
est, nullus eo dignior visus, qui susesedis attctorilate cerliorem illum fecit orationum, quas ipse cum fralri-
illis mederetur. Qui Ecclesiam ex aninio diligobant, ut bus Deo-fundebat,ut spei de illius episcopalu con-
Augustinus, el antea desperare vidcbantur turpia vi- ccplae rGsponderet evenltis, feum adhortatur ul co-
lia, quse pleraqtte illius membra deformabant, et a inessaliones, quibus.Afri eliam obducta pietatis spe-
paucis aliis gemilus eliciebant, ex ea tinquam posse ciein ecclcsiisvacabant, proscribat. Poliicetur etiam
proscribi;,ubi auctorilatera diyinilus Aurelio vider^ illi, modo prior operi uianum admoveat, Valerium
Iribulam, jam non desperare cceperuiit. Quin. etiam Hipponensemnondefuturum. Ubimultahabel in hanc
cum eum plus interius per yiriutem, qiiam foris per rem egregia, et est locus de oblationibiis pro mor-
digjiitaiem eminere credGrent, in. spem .cerlissimarn tuis observatione dighissimus (Episi.22, n.-l-6). Au-
addacli sunt, fore ul foedseillre, consueludineset hu- reliusliaud dubiesuo erga Ecclesiamofficiohac in re
jus episcopiprudentia, el conciliorum quaeconvpcatu- perfutictus est. Testalur Augustinus in quadain con-
rus erat aucloritale tollerentur. Necvero spes eos fe- cione ad populumhabita,se, cum ebrietales de basi-
fellit. AureJiuseiiimquafltocumquetempore Carthagi- lica in qua cofleionabatur;- vellct expellefe (qua3re
jiensemrexit Eccles'iam,semper se dignissiraum Cy- ipsa carnalium hominum seditiohe nfequidquariiob-
priani successorem prsebuit. Haud alias magis,quara stante sublatse sunl), grande periculum incurrisse.
eopraesule, floruil AfricanaEcclesia. Nulla pars Ec- Yidelur id accidisse Carthagine, cum de spectaculis
clesiaccalholicx plus gratire et pielatis prae se fere- In eo sermonemultum disserat, et argumentum tractet
liat : et cilra temeritaiis notam videtur asseri posse, abaliis sibi proposilum (Sei-iii.252; u.4). :
secundum apostolica lemporanusquamreligionischri- 5. Sed ut ejus ad Aurelium epistolarareliquam per-
stianredignitatem, ecclesiasticaedoctrinaceruditionem, Iustremus, de inani quoque gloria ct laiidis cupidilale
el episeopalisregiminis formam tanta cum laudc cla- ibidem praeelaradicit, subdhque se isla non lam in-
ruisse, quanta eluxit in AfrieanaEcclesia fortunatis struendo Aurelio profefre, quam sibiirietexcitandoad
illis lemporibus, quibus caput liabuit Aurelium, ani~ slrenue ctini hoste decertandum, cujus vires is unus
mam Auguslinum.Hinimirum duo eximii praesules, sentit, qui ei bellumindixerit. Vehenieniercumadver-
ad fratrum subrum subsiditim tanta semper necessi- sario dimkans, inquit, smpeab eo vulnera capio, cum
tudine fuefunl inviccm cenjuncii, ut nec sedis iiiius delectationemoblalwlaudis mihi duferre noripossum.
prsestantia, nec iiluslris et pervagaia istius fama, eo- flwc proptereascripsi,ut situce Sdnclitatijahi npiisunt
m LIBER TERTIUS. m
necessqria,sive quod plura Imjusmodiipse cogilesatque nichseostemere ac sacrilege in eos invehi, qui calho-
utiliora,sive quod tumSancliiali medicinaisld non opus Iicse fidei auctorifaterri sfequehtes, ad myMeriWura
sit, mala tamen mea nolcisint tibi, sciasqueunde pro iutelligentiam se ceriipafant, dum ea creduht, quse
mea infirmitaleDeum rogare dignerh : quod ul impen- nonduhi 'vafeaht animd pefcipeffe, metileriiqtiesuam
sissimefacias, qbsecioper humanitalemillius qui prm- ad radios divini luminis excipiendeS emuridarit. De
hoc urio argurnento agit inlioc operei Coiiftitaiioiiein
ceptuindedit, ut invicemoneranostra porlemus(Ep. 22,
KK.8,9). .Addil mulfa superesse, quse de vita sua et enim fabulafum quas Maliiclisei'commifliScebaiilur,
fetuberiorem de catholica doctrina;s'efffi6iieni;'si:H6-
coiiversatipnedefleturus esset, si cum eo corairi po-
tius quam per litteras colloqui sibi de illis liceret: noralo ad sahitfemprddesse jtidicarei, !a'dalia feser-
idin aliis vOltitiiinibiis'
ediiis fuferat
Hipporfensesporro ipsi nori credere, dumque deseri vatopera, jarhque
liiettiunt, loiigtnquam suara ipsius absentiam tplerare exsecutus. Ait se cutii eo, vfelut etirii fahiiliari siip;
nen pesse. Rogat tamen Aureliumuf aSaiufriino, quem Sinjplici slilo agere, id est,'''sicii't ipse tunc posset,
onlissa scifentiae"a!titudine,"quariiIri aliis"[ddctissi-
ulerque siticere diligebat, secum enixe postulet, ut ad
se venire ne gravetur; propterea quod cum senis illius mis viris fuisset admiralus (Tbid.,ri.;i0). Additj
sit observantissimus, et ejus in Aurelium.singulare se sacris; in Litteris necdum esse satis exercita-
studium praesens ipse"perspexerit, vix aliquid discri- tum. Deum rogaverai ut islud opus utile fofet Hdno-
minis inler colloqiriura, quod vel cum Saturninp, vel rato, aliisque quorutri in nianus deveniret. Et spero
cuni: ipso Aurelio esset habiturus, agnosceret. H.aud ila fore, ihquit, si beiiemihi cOhsciussum, quodAid
scimus an isle Saturninus, quem episcopuin et anli- hunc slilttm pio etofficioso animo, nonvaiii nominh
quum et celebrera fuisse, dubitare non ppssumus, sit appelilioneac itugaloriw ostentationh, accessi.Scii au-
ille praesulUzalensisbeaUememerise Saturniiius quem tem Deus, cui nola sunl arcana conscientiwmem, liiltil
Auguslinus Cartliagine viderat una cum Aurelie (De tne in hoc sermonemalitiose qgere; sed ut exislhhoac-
_Ciu.Cei,lib. 22,cap.8), anno trecentesimooclpgesimo cipkndum esse, veri probandi cdusd : cuiunilrei vivere
octayo., jatndiu staluimus, et incredibili sollkitudine; ne mihi
CAPUT VII.. errare vobiscuttifacitlimum fuerit, iier dufehi recluiii
1 Librumde VlilitalecredendiadHonoratumManichmh fenere vobhcuni.sii,ite durius loquar, difficiliiinum.Sed
- addktumscribit. 2 Tum tibrum de DuabusAnimabus prwsumoquod et in Itacspe, qiid spero vos vidiiisapieri-
- adversus eosdem Manichwos. 5 Foiiuhalum Mahi- timmecum obieniuros, non me deseret ille 'cui sctcraius
• chwumpresbylerutnconvincitin publicadisputalione, suni : quem dies nociesque hitueii conoi, et' cjudniam
4 AdimanluinMankhmi discipulumtefellit. propter peccala mea, proplerqueconsueludinemplagis
1, Licel Augtislinus Valerii jussu populum Hippo- velernosarumopinionuirtiaucialumoculumaniinmgerens,
nensem vcrbo instiluerel, aliisque presbyterii sui mu- invalidumme esse cognosco,smpe rogo cum lacrgmk.
neribus sedulo fungeretur; haud tamen hsec obstitere Et quemadiriodumpost loiigUmccecitalemac tenebras
quominus universam Ecclesiam publicis lucubratio- lutninibusvix apeijtis,el adlttic lucem palpilandoatque
nibus suis crudiret. Primas conlulit ad impugnandos aversando, quam tamen desiderant, 'recus(inlibus,''prw-
Manichseos, qui apud Hipponem-Regiqm frequentes serlim si eh solem hluiri quispiam coiietur osleridere:
erant, ob presbyterum quenidam Manichseum (For- ita milti nunc 'evehil,non neganii esseineffabile-quiddam
tunatonomcn fuit), qui permullos ibi cives el adve- el singulare animm bonumqnod metileVideatut;'el me
nas ;pra,vsesuae doclrinaoveneno iiifecerat ( Relract. ad conlemplahduinnondumesse idoneunl cum fletu el
lib, A,.cap, 14). PrimTimoptis suum inscripsil amico gemilu confiienli.Non ine ergo deseret,'si hiltil''fiiigo,
suo^Honorato,Manichaeorumirretitp laqueis, in quos si officiodticor, si veritaiem anto, si 'airikitiam diiigo, si
eum/ipseimetAtigustiiiusolim conjecerat (De Vtilitaie multumineiuo he fdtlarh(lbid., nri. 1,4). Augustiiii la-
credendi,:n. 2). Cum essfel Honoralus acri'judicio , bofibus optalus ferga Honoratuni fespondit eveiiitis, si
qjiam iiivalidae forG.nt.jnQnnuiJse Maniclisebi-umsolu- modo is est, utpufanl, quiAugusiinPCircaafiritiWqtia-
tinnes,, safis agnpspebat.ct.cisdem pehe ctirarum ac dringeiilesiniufn 'duodecinium vafias quaestioiies;e'nd-
.sollicitudinumfluctibus, quibus alias Augustini nec- dandas ab urbe Carlhagiiie' miltebal (Ephi. 140, n. 85).
dum coriversi, aniriius,...jaciabalur. yeruin deceptus 2. Post libriiiii de Utilitatecfedendi, scripsil Augu-
fuer.at spociosis illis Manichajprum.poilicitationibus, stinus de.Duabus Ariimabus(Reiract, 'lib.\, cdp. 15),
quibus se nihil nisi qtiod".clariim,evidens et apertum qtias inesse liomini diciini Manicliaei;quarum unam
foret, asserturos promittebant. Irridebat pariter in bonam, alteram cairnispropriam fet degehte terieiyra-
calholicse fidei disciplina, quod fides hominibus im- rttm, qnam Deo oppoiiunt':' omjiia quidem hominis
peraretur, nee verum illis ratione demonstraretur. bona illi bonae animse, omriia vero taala illi <malae
Cum igitur falsa.vcritatis specie deceptus, non tem- aninisetribuentes. Hanc sententiani; falsi convincit :
poralis commodi.gratia pellectus, adhaereret errdri, rationesque quas adhibet, eo plus ad persuadendum
sicque magis deiusus ab haereticis, quam hsereticus et movendum ponderis ac momenti oblineiil, quod eas
esset; eredidit Augustinus.fore ut illuiri ad.vei-irioti- noii dispularido exponit, sed solum ddlerido, se iis ,
tiam eadem yia qua ipse pervenerat, posset-adducere. dum a Manichaeisilltidi sibi passus est, :usum non
In hunc finera ad eum scripsit insignem; librum, cui fuisse, sicul se uti potuisse deradiistrat; cumexna-
tUlulumfec.it, De UliJjtatecre.dijndj,ut ostenderet Ma- turseipsius, commmiiquehomihum serisu deprompfse
!87 VITA S. AUGtSTIM EPISCOPL m
sint (DeDuabusAnimabiis,n. 22). Asseritse arerum ptembris, anno trecentesimo nonagfesimosecundd,
tam evideutium consideralione peccandi consuetudine confluentibusillic quam plurimis viris eruditis, affis-
fuisse aversum, seque sentire nunc in familiarissimo- quesive diseendisludio, sive curiositate ductis (Conira
rum suorum damnq, quod tunc in suo ipsius periculo Foriunat., dhput. 1, n. 1). Sub Actorumfinemsigni-
minime sentiebat. Quapropler operi finem imponit, ficari credas solos fideles baptizaios adfulsse disputa-
Deum orans afqueobsecrans, ut ejusdem gratiaeope tioni secundae(Ifrid., disput. 2, n. 57) : nihilomiiius
quara ipse experlus est, illos ab errore, reyocet :,sic- liquet ex Possidio, ManichseosGliam plurcs, cura in
que orans agnoscit, non solum conversos ad Deum ea Forlunatus obmuluit, prsesentesfuisse (Poss., in
gratia ejusadjuvari, ut proficianl; verum eliam ut Vita August., c. 6); vixque ac IIGvix quidGhicredi
convertantur, ad ipsani Dei gratiam pertinere (Reiract, potest rem se alilcr habtiisse. Utrimque dicta hOlarii
lib. 1, cap. 15, n. 8). Spera facilin hocopere.se aliis velut in actis publicis excipiebant.Fortunatum pressit
in lueubraiionibus ostensurum, quonani paclo catlio- Augustinushoc, quod a Nebridioaceeperat, argumen-
lice Scripturac a Manichaeorum criminalionibus ct te : Si Dcusa gcntGtcncbrarum, qiiamconimifliseun-
calumniis possint viudicari : quod contra Faustum lur Manichrei,liiliil pali pctuit, quia inviplabilis est,
maxime scribens prastilit. Varii sunt in hoc eodem non debuil animas, IIPCesl, juxta eorum senlentiam,
opere loci qttos Pelagiani aliiquc gratiae adycrsarii ad parlem sure substantirc, huc raittere, ut rerumnaspa-
errorum suoriim palrocinium detorquere poterant. terentur; sin autem a lenebraruni gente aliquid pati
Julianus nomiiiatim, in Auguslinum scribens, produ- pptnit, inviplabilisnon est. Ex quibus inferre Vcluif,
clo quodam exinde Ioco gratulandus exelamat: 0 lu- malum ex libero velunlatis arbitrio emanare; cutn
cens auruin in stercore! quid verius, quid pleniusdici a Fortunatus naturam raali ac lenebrarum Deo ipsi eo-
quoquamvetorlJwdoxopotuisset? Sed hos locos Augu- scternam persuadere moliretur. Produeta est dispula-
stinus jpse iiullalcnus eis suffragari ostendit (Operis tio usquedum Fortunalus in hanc blaspherfiamvocem
imperf. lib. 1, cap. 44,45). Libri de Utilitate credendi erupit: Sermonem Dei Iigatumesse in gente tenebra- -
el de DuabusAnimabus ad annum trecentesimum norum. Quod cum exhorruissent qui aderanl, discessum
nagesimum primuiii,vel trecentesimum nonagesimum est. Sed ppstridie redintegratum est de eodem argu-
secundum referendi sunt; cum eos Augustinus prac- mcnto colloquium, in quo Fortunatus in eas angu-
mittat dispulationi, quam cum Fortunato liabuil quinto stias ab Augustinocompulsusest, ut ab ipso, qnidnam
kalendas seplcmbris, anno trecentesimo nonagesimo diclurus esset, petierit, confessus nihil se invenire
secundo. quod diceret. Tum Augustinus ullro ci pollicitusest,
3. Jam diximus hune Fortunalum fuisse Manichsco- sc calholicam fidem, si modo auditores permilterent
rum presbyterum, qui apud Hipponem-Regium cum et vellenl, exposilurum. Respondit Fortunatus, se de
ibi seduxe- Augustiniargumento ad peritissiinos sectae suae rela-
jam pridem plurimura temporis vixisset,
rat ita multos, ul propler illos amaret in ea urbe ha- turum: qui si mhius interrogaiioni suaefacerent satis,
bilare (Ite(rac«. lib. 1, cap. 16 ). Tandem tamen ci- se, quoniam animacsuaeconsulere vellet, adfidei ca-
vitalis illius Catholici ornncs, ct qui tunc in ea mpra- tholicse inquisitionem, quam Augustiuus offerebaf,
bantur peregrini, ac ipsi quoque Donatistse, adierunt esse venlurum. Cum is fuisset hujus disputationis ex-
Augustinum, rogaruntque ul cum Foriunaio, qui do- itus; qui Forlunati erudilionem atque doctrfnam plu-
clusab eis habebalur, de Lege tractaret. Augustinus rimi fecerant, niliil eum in errore suo propugnando
valuisse judiearuiit. Ille vero cum fidem calholicam
paralus semper ad reddendam fidei suae rationem,
ob infamiamquam con-
speique ac fiduciaequam iuDeo collocarat, et sane amplecti dcbuissGt, publicam
ex tirlie diseessit
polens exhorlari in doctrina sana, et contradicentes coquere nonpoterat, aliquantopost
arguere, non detrectayil cplloquium: sed ulruraetiam rubore suffusus, ncc ad eam amplius remeavit. Hand
Fortunatus id expeleret, sciscilatus esi. Qiiodilli con- disputalionem in librum mefliorisemandandam cofl-
feslim ad Forlunalum detulerunt, petentes et cohor- ferre curavit Augustinus, Deoquepiis illius laboribus
lantes ac flagitanlcs ne congressum recusaret. flle qui favenle, quotquot liuic interfuere colloquio, vel ejus
forraidandum liunc adversarium, dum Manichaeorum Acta perlegerunf, ejurato erfore, sinceram et ortho-
partes sequeretur, Carthagine noverat, diu inops con- doxam EcclesiaecatholicsefidemamplGxisuiil(Ibid.).
silii fluctuavit.Verum magnis ipsorum, maxime Ma- Maniehoeisubinde Hipporicni misferunt alium sectse
nicliaeoruni,precibus reluctari non potiiit; ne dispu- suaepresbyterum, cujus nomenTelicfetur.Conjfectura
lationis certamen detreclando, causae suaeinfirmila- lamen non deest, eum esse Felicem illum, de qufl
lem (acile proderet.Itaque se in arenam descensurum, sunnis acluri anno quadringentesiriioquarto. Scri-
et partes suas propugnaturum est pollicitus (Possid , psit illi Augustinus, idemque argurtientum, quo se
in Vila August., c. 6). Designalusfuil diesetlocus, et Fortunatus expedire nequiverat, proposuit; simtii
conslitutum ut ratione discoteretur, an possent esse iili denunlians, ut aut quaestionerti solveret, aut
geminae naUirae, coseternseet contrariae, prcut ccn- discederel(Epist. 79).
lendebant Maniclisei.Cum enim illi hsereticiScriptu- 4. Ne autera ea, qusfeconlra MaiiichseosAugustinus
rarura plures pro libitu parles rejicerenf, operosum adhuc presbyter scripsit, disjungamus, agendum no-
erat eos auctoritale convincere. Apud Hipponemig'i- bis esthoclocq de ejusdem iibro adversus Adiman-
tur convenerunl in BalneasSossii quinto kaleridasse- tum(Retrdct. tib. 1, cap. 22), licet is alia qUajdam
'W UBER TiHRTiUS. J90
."^RMS^fei.^^.iiiuSius' *iQn.d.um dixuriiis, subsequaiur. majpre ex parte iri tres et tflgiriiapr*i.m6s ^dljectidnfs
Atfiinantiisjste, spu Acldas, unus e primis et praeci- Africanae.c.aiipnes iriseria sunt."Id. priraurii fui§Sevlr
pujs Maniph33i'discipuiis,multa ex utfoque festa;- detur ab Aiireiioex tdta Affica cohgregaium, iit cbl^
mento.locacorraserat, qute velut inier s,ecoiitraria lapsamin liac amplissimaproviriciadisciplihiinV eccrcr
yeteratqrieppponeps, ab unq eode.mquePeo esse non siasiicam iri, iriiegrurii.rWtituerel.Kefeahibigeridtiiii,
posse.conteiidebat,iCuniigUurhujus Adimanlidispu- ijuin Auguslinus decretis ih Coricilio ânciendis Ope-
tatipriesinjniailUS,Aiigustini venissent, eas ase refel- "ramsuani praeter^caeterQSprfcsfiterif.Ctihc
lendas,puta.vit:conscriptoquein easderolibro, Utrius- Baroiijijs Arcli'etypon\appellat(Btiron.\ ddqitju '393,
que iegisfrt.iis loejs, quae_sibi inyicein, adyersari cap. 33),ex'gu(ii aiisijûsejpoîeairi, X:fricaCeiebfafa
yolebat. AdiniantuSj consensum et concordiam de- sant, CQihpftifafuefiiit muliiaia, iisadjectis, "quse sa-
monstravit. tn lioc Ijbro quîiqnibus aliquot semel iubrlora/fore^^.experierid6,didicefarit.'i,::'
et iterum respondet,.qupniam quaeprimp responde- . 2. Ad liunc aririhifi tT.ecferitesirii.tim
iiOriagfesimuhi
rat, intercideranf, quaetamfen'post jtjleram respon- teftiiim refert BafdrtitisAlypiiVriohchifliquidem epi-
sionem reperta sunt-• quasdaro etiam in suis ad ple- sc'dpi',ied jam;iepisc6patudighi;(Ep'ii. 28, n.\) 'pro-
bem,,,Sernipiiibus.enofJavit(Serm. 12, nn, i, %) fectioriemihKjaesliham. Etreipsaeum,curii adPau-
iioiintillasdeniqjie,,sed,pauc^Sftd^ Iinilroscfibefet aniib tfeceriiesirtipnohagesimoquaftb,
vione, parlim negpfiis nrgeiitibus djsjraclus prtefer- jarii eîscopuni cfeattim fuisse' Videbtmus(Epis(, 24,
misit,... .,'..,.... - .- n. \,et in iilulo)','Nihil de. liac 'pefegrihatione cbni-
,,';v'".;', .'. ;cAPUT"viii,,',,,,,.'. . pferiuhi, nisi yisbm"'fuisse ab A.lypiQHieroriyriiurii
1 Generqk cqnciliumtolius AfricwcelebrqturHippone, (Episi. _2§,;n. 1), qui apud Bethiehem jam indfeab
in qua Aiigustinus fideijsymbp(uin exponil,%Ad anno trecehtfesimoqctogesimo"sextQ"degfebat,et ihi
Ilieroiiymumscribil. 3 Edit librum de, Genesi ad yafiis ihgehii suiîuciibfalionibus, qtiibus sacrds ih
.Lit.terqiiiimperfectuih.^Libros ppsteq de Sermone primis codices exponebat, magnam sibi. exiitima-
Dqininijh mente, 5 Scribit in jEpisfoIaiji,qd, Romq-r lionera peperfefstt.Ildc placidissiradHifef.driyhitis 'Olio
nps. .6 Neenpnih Ephtglqm,qd Galatas. 7 Qpuscu- et fexefCitatiOne vere HbefaliAtigtislinopfimtiin ihho-
lumde Mendqciq, .,, , tuit. Ciniiqtie.huic'& iiigfenii'fetibtisessel coghitiis,
1. Anno Christi 'trecentesimo nonagesjrao lertio, supferefatut de facie nOsceretuf. Efat liaicmincr 'HTer
oclavo .idus octobris; habltum est concilium Hippo- ronyrai pars: allafnen ianla iridolesin Augustitioerat,
nense.ineccIesiaPapis, cujus e.cclesiaenon semel me- ut etiam videndis amicis avide inbiaref (ibid.j., Te«
niiiiil Augustinus(Episl.%\l, n. 1 j, lUa est, u.ti cop- rurii quod per s'e npn pelhit, per Alypiurii.quicHfti
jectare. lihet, quaru Majprembasiiicamappellabarit. unus anime era(,fuit ccnsecutus. Illius familiarissirai
Generaie fuiit totius Africaeconeiliuoi, i.n quq haud sui cctilis, necnen ejtisdem redticis relaiiOrife, iliero-
dubiepraeseditAurelius, cum sedem Carthagiherisem nymurii vidit. Tuni primtim eiiam HierenyfniisAtigu-
tunc oblineret. Magnani.profectoexistimationemsibi stinum ex his, quae ab Alypidde iflo didiciiaiihd
jam Auguslinus pepererat. Nam cumbiennioante res tfecentesiriio riqnagesiriioqtiarto, et cognovit, et dile-
essel omnino inaudita, presbyterum coram episcopo xit: adeo ut cum quidam Pfofulurus i.nPalaesiiiiaiii
dicere; jussus, ille est ab ipsismet episcopis in isto prnfeclurus esset, Augustinus (cujus iile, ut.vjdeluf,
celebriCQn.sessu., de Fjdeel Synibolodi.sserere.Quaiii disciptiluseral) salis arcianecessitudiheseHieronyiiio
eiiam djspuialioijeroamic.isstudjqsissimeinstanlibus, conjurictuiripiitarit, tit eum ipsi cOmmendaret,el suos
iii librura. qui efiaronum exstaf, fedigere coaclus est eidein serisus, cum super variis locis. operuni iiiijus
(Re(rac(,jib,. 1, cap, 17). InhpQ ppere singulosSym- sancti doctdris, lura "iii primis supferPelri e.t"Paiili
bQliarlicuJosexponit, quos lanien non iisdem yerbis disceptatiohe detegeref. Oplat eliam ht vicissiiii Hie-
refe|rt, quibiis.memoriter lenendi Competenlibustra- rbnymusin scriptis siiis legeiidis, quoruni nbriritilla
fiebapiur : obid forte, quod nonnisi in cofde acnie» per Prdfiittifumipsi niiltebaf, eadem iicentia ac liber-
.moria liceret sive spjerel Symbplum scriJii (Serm. tate frualur,(Ibid., n. 6), Hanc epistdiamadjiuc prgT
%i%..ii',,%, eiScrm,.214, «•.1), lneodemlibro cpnce- sbyler scripsit (Epht.7\,n: %), ac prdinde annd trer
ptis yerbis Ma.n.icbseos,taciio tamen eorum iioniiiie, ceiitesimonoriagesimoquarto, vel Irfecenfesimoriona-
.passim injsectalur, QuainTOh33e.AugusiIni gloria vo- gesimo quinto. Veriim nonnisi ldngo pdst iiifervalio
lupiatem crearet pfae caeterisYaJerio, btine tamen feddita fuil Hieroiiymd:siquidemPrpfuliirus,'cui eairi
simulnon levi sollicitudineaffecit. Narii qtio tenerius tradiderat, neii est prefectus. Cum eiiim se ilineri
euni adamabatj ,eo metuebainiagis, ne alicui Ecclesire commissurusesset, episcopus'creatus, baud ita raulfo
priaejficiimdp^.îperetiirHipponensi: iquodcertejairi pdsf e vita discessit (Epist. 7$, n. I). yideturis esse
prdpe erat_iit eyehiret, iiisi fe cogiiiia Valerius sic Profuturiis, qui Cirteiisis fuit.episcopus, paucis ante
ieijmsecretdabdidisset, uta qtiserentibusnuiiime po- aniiis defunctus, quani Augustinusde Baptisnio coh-
,ijje.rjtrepenri,.Hoc'experim^ est sanctus tra Petirianum'scriberet (DeVhko Bapl., ri.~%9),
gebf3x,'uteimi sibi adliuc viventi ih episcopalu subro- 3. Cum Auguslini episcopatum ad amnêquenlls
gandum curaret. Quod iquanarii ratiorie contjgerit, -exitum, .
hoc .est...adarinuiri '>>-
'.., ".. ':
ire.cehiesimura
- •''"i\>rionage-
iwn
V-;
infra diciuri sumus. Cohcilium Ilipponense, de quo simum quintum,relaiuri sinius, opera quaepost.con-
moxegimus, alicraothaud dubie siatula sancivlt, quae cilium Hipponense corjscripsit pfesbyterii suitem-
191 YITA S. AUGUSTJNIEPISCOPI. 192
pors in praesentianno recensebimus. Primo ipse loco unp volumine complexus est (Retracl. lib. 1, cap. 14).
librunide Genesi ad Li.ltei-amimperfecium collocal. Hieronymi in hanc Epistolam Cohnmenlariuirijam
Primum etiam est isiius generis opus quod in sacratn tumvidisse poterat. Eum certfeIegferatnondum epi-
Scripluram conscripsit: duo siquidcm Iibri, quos de scopus(Epht. 28, n. 3). Episto!ani_quoque ad Rdmarios
Genesi contra Maiiichseosscripserat, allegoricara tan- eodem modo cdmmentandani suscepefat; quod opus
tummodo exposifionem. coniinebant. Htinc igitur libros atlulissef plurimos. Veruiri ipsluS operis ma-
composuit explpraturus, num ad perspiciGridarerum gnitudinc ac labore deteiTitus, in alia facilicra de-
| nauiralium aicana, eaquead littcram, hpc estsecun- flekit (Retracl. lib.\, cap. 2S). Slc pfiriium tahtum-
dunv liistoricam proprietalem (quod opus negotiosis- niodo Jibrum iii sula ipsiiis salutatipnis ac velul tituli
simura vocat, ac difflcillimum),exponendasalisvaleret. Epistolre exposilione confecit, ctiiii diu in sdlvenda
Subdiise etiam Utnc tcnipqris yires suas huic labori incidente sermoni stio quseslionede peccato in Spi-
adeo iropares.cpmperissG, ultantre moli succumbens, rifum sanctum cOaclusfuisset ihiniorari.
opusculiim imperfectum reliquerit, nec inlucemedi- 7. Postrenius liber,quem Auguslihus notal a se
derit. Quin et|am cum Iibrossuos recognosceret, hunc presbytero cohipositum , De Mendricio inscribitur
abolere decreverat, ob eam potissimunicausam, quod (Ibid., cap. 27); querii, ut illicitum esse niciidacium
opus magis ampluni et absolutuin , de eodem argu- ostciidGrGt,elaboravit. Sed hujus magna pars in ipsa
nicnlo confecisset. Nihilominus opusculum islud non qureslione ultro citroque discutienda, el investiganda
inutilem fore rudimentorum suorum in enucleandis veritate versatur. Fatetur ipse librum huiicobscuruni,
alque scniiandis divinis eloquiis indicem ratus, ser- arifractibus implicatum, et omnino molGslum sibi
vare constituit. Dimidiam etiam circiter paginam ad videri : idcoque nec eum edideral; quin etiam ex
calcem libri .adjecit, ueque tamen absolvit. Qua- operum stiorum numero , maxime cum coiitra Men-
propter hunc De Genesiad Litteram imperfeciumin- dacinm ptistea scripsisset, expiingere decreverat.
scripsit. Verum cum opusCulasua fecogniturus, liunc librum
,i. Per idera tempus de Sermone Domini in monte incolumcm comperisset, etiam ipsum relractatum
secunduni Malthaeumduos libros fecit(Re/iac?./i6.1, manere permisit; quod in eo nonnulla repefifentur
cap. 19); in quibus morem quotidie eommumcandi necessaria, quaein altero posleriore deessent, raUis
coenaeDominicse,quem ipse cum caeteris Africaeiid.e- nimirura hunc librum, quamvis operoseintelligerelur,
libus sequebatur, observat; licet illa cpnsuelude in nori inulilem tamen etingenii et nientis exercilatio-
orientali Ecclesia non vigeret(/)e Senn. Dotnini in iiem Iiabiturtim, eoque magis ad ingetierandum veri-
monie, lib. 2, n. 26). Referl ibidem , se a quodam latis amorem fore idoheum. Nec cnim in eo vult
Hebraeo quscsiisse, quid sibi vellet vocabulum illud, quseri eloquehtiam,cuminsoia rediscutienda.iitopus
Raclia, etacceptam ab eo interprelationem aliis ante- moderandaevitre pernecessarium celeriter absolverc-
ponil (Ibid,, lib. \,n. 25). QuidamPolleiitius plurimis lur, neglecla vcrborum cura, desudassct. In operis
post annis hoc opus evolvens, aliquol difficullates de claustila eos acriter insectatur, qtti Aposlolum in
uxoribtis repudialis offendit, easque sancto Doclori Epistola ad Galalas officiosum admisisse inehdacium
proposuit, quas ille priore libro de Adulterinis Con- contendebaut; quod non dubie Hieronymi in haric
jugiis cnodavit. Epistolam Coninieiifarium respicit. Et fortassis illo
j S. Adhuc prcsbyter Carlhaginem se cotitulil, ubi ipso lempore dpus isttid elaboravil, quo vigesimam
cum Inter fratres Epistola Pauli ad Romanos legci'c- octavamepistolamadeumdem de hoc argumento scri-
tur, occasioneoblata varire quiesliones super implica- psit. ln qitodam opere circiter annum Cfiristi qua-
tissiniis liujus Epistolaelocis fucrunt ci propositae, et dringentesimum decimum nonura compdsifo, signi-
a fralribus, qiiibuscum ibi versabalur, indttctus est. ficare videtur se noridum Scripturse (festtmonia de
ut responsiones suas scfiptis excipi paieretur. Sicqtie mendacio discussissfe;cutn nempc hiiiic Jibrufn,quem
superinribus opuscttlis liber tinus accGssit.qui Expo- supprimi jtisserat, nullo loco nunieraret. Sernioriem
silio quaruradam proposilinnum cx Epistola Pauli ad centesimumin verba Domini, Lucoecapitc nono, for-
Romanos, inscribitiir. Faletur in suis Retracfatlonum tassis adhuc presbyter habuit: cum in eo dicat Deum
libris, nondtim per id tempus satis diligenier qure- Apostolos et secundum gratiam suam , et seeundum
siisse se, qualis essct electio gratire. Unde sic ibi lo- illorumjiistitiam elegisse, quos nempe non de se ipsis,
quitur, quasi non a gratia.sed a nobis essetinitium sed de ipsius tantum gratia prsesumenles videbat
fldei (Retracl. tib. \,cap. 25, n. 2). Quare Semipela- (Serm. 100, n. 3).
'
giani librura hunc tanquam sibi suffragantem proba- CAPUT It.
bant, et in senlentise sure patroeinium adducebant: 1 HhtorimDbimtistarumepjlome. %Quantumii multi-
nec injuria sane, ttt ipse fatetur Augtisiinus, qui sub- tudine pollebantin Africa, cum ad presbyicratuinper-
dil eos et ipsum legendosecum proficere, et errorem venil Augustinus,et qui eos ille coiilinuoddortusesl.
sui exemplo deponere debuisse (De Prwdesj, sanct., 3 Congredictimitlo non audent Donalisiw. 4 Psal-
iin.Q, 7). mnm abecedarium in eos coinpanit. 5 Epistolam
6. Sub hrec ejusdemaposloli Epistolam ad Galatas, Donati refeltit. 6 Ad MaximinumSinifensemDona •
non carptirii, ut Epistolam ad Romanos, sed corili- ihtqrum episcopumscribil, ob diaconum ab ipso, uli
nenter et totam exposuit; quara lamen expositionera ferebalur, rebaplizatum,
1. Hacterius Augustinuiricrihi solis Matiichseisiii cathbiicifurriarius inquiliriuSipsius domnsediisui pa-';
1
areiiadecerlaiifeiii vidirtius: atlonge acrius fiiit ipsi neiri ihcocturo abjGcerit( Coiiird-Litteras PetilidiH;'
cum Donatisiis cohfligendtiiri.Hi baeretici se a Caeci- lib. 2, n. 184). Augflstinus Hipponeni-lidveiiiens,•
iiariiCafthaginerisisepiscPpicdnimuhiOnesejtihXerant, omiies eloquentiSesuae'nervoscdhtendit, utexsecran-'
aiitipChristi cifciier 'trieceiilesimpimdecim'0,eo scili- dani cOiivellferfet -honihitiriicdtistifeliiditiera,qui cliri--
cet obteriluj qudd Felix Aptungitanus, aqtidfuerat stiartonorairiegldriaiites; ChfistianOsrebaptizarenPri»
'
ordihatus, in perseculione sacros' codiccstradidissGt. dubitarent(Epht. 23). Etsimul acverburtisalutis ari-,-
Ipsiroet aCdnsiantiho Atiguslojudicfesposfiilaverant, nuntiavit,'Deelabpribus ejtisfavente, Ecclesia cathp^
a qiilbuspritiiura dairinati, deinab' ipso quoque Coii- liCaVquod afflicta et cppressa jafeebat;paput, iit>curo
st-aritirioiiripefalore, stiP semper schismati perlinaci- Possidio loqtianitir;'levare, illorufnque-qiii schisma
tCradhaesefant.Utaiiieiri pervicaciaesuse patrociniuin ejtifabant frfequeiitinuriiefc; ccepitin diesaccfescere.'.
1 1
qusererent, hoe veluti pesite a se fundamferilonite- Htihc fructuni pepefil Augtistihi, pOpulumprivatim-
bantuf : QuPfquof'cuin Kb'!cofiiraurticarfetit,'_' eodfem et publice, intra demeslicdspafieteset in ecclesia,-
crimihfeteiieri. Ctim tiilusltaque chfistianus' dfbis' voceâe scriplOdocenlis'labof assiduus;:VerbumWci/
curo CaeeiliaiiocPnimiiriicaffet,se a cacieris oriinibus: audaCferlibereque prredicabat: et hrereses.quasqueaf
disjunxere Catholicis, etiiiiegrtimsChisriiacOnflaftirit. veritalislramite deviantes Oppugnabatacerrime.;Ga-:
Scelus irisuper sceiefecuniularitesi itertirii bapliza- tliolici" Hipporierises incredibili' • gaiidio :jfiirabundi:
batit quolquot itiedrum. sectaVBaptisiritimhriirsiisce-' triuiiiphabaiily agebantqtieuVhtioMpstim LqupqhOver.-.;
pefaiit; ciirii Baplisfliiirif'extfa legilimafii EcclGsirihi, sus pervulgsiretur.'QuaniQbfeinadmifandis'illis ejus1
quani siiairiessecQriierid.ebant,'collattiiiiprofs'usiiiva-' lractatibus,;qtio'rum;doctrinaraex-divinae'gratire.folite:'
lidtim esse ftiefeniuf; Efrbfi pfseterea"viiri'criidelifa- dferivatam,i'validissiniarum seriiper raiiohurti.momeh*
temqufe''adjuiigebaiit.Qui :enmi1iiterebs"CircumcCl- tis, et sariciafuniScfiplurarum:,auctOritateirobOrabat;*
liOiieS.aicebrtiitur,plagis, fapiiiisj'incendiis, caedibus, ipsi etiam'liserelici'cuniCalholicisconvola'ntes,avidis-
coriffa oiflnera juris ofdineni impuhfe grassabanlur. sirac inliiabanl; et qUisquisnolariosadliibei^poierat,'
Cumqiiendri 'minusin se, ;quam ih alidsdfesrevirerit; quse diCebahtur lsetusexcipiebal. Sic siiigulafisjliitis
ultrb sfeinaqtias fetignesimniiltfebant,sed potissitiiuka dociriiia,et! odor Christi suavissimuspef universam
e srimmis moritiuin cactimiiiibussc lurtriatini plus- Africam diffusus; est, Neque etiam Ecclfe&iara!;;Dei
quam belhiina*ferftatepfreeipitGsagereconsUGveraht. transmarinam diu laluit, qusetantum bonum fratfibus
Ex illoipso uriOschisriiatoplurima sensim pullularunt. suis; quibuscuiri cofpiis unurii conslituebat,' divinlttis
Iri his laihbsissimuiii fuit schisma Maximianistaruiri, collatiinigralulala esl (Possidius',iri Vita Auguslihii
qtii artno'ifecehiesirflonoriagesiino terlio Pririiiaiiuin c. 7).Qui sefmonesfejus aut traciatus liabebanlex-
DoriatisiaruraCartliagineepiscopumdaniiiafUnt,et in scriptos, ipsi quoque DonalisiseHipponerises,aul;fliii-
ejus locuiii"Maximianum suffecere. Vertiih caeteri lirai, eos ad episcopos"Donatisias deferebaiiti Quce
Dtiriatistao'iri Bagaiana civitaife'prdvinciae Numidiae cum au'dhsehlfW:c'onttavforiealiquid dkeredl', auia
congfegati lioc ipso, de quo agirous,'anno trecente- .suis refclleburitur'iaiit eadenvrespotisadd sanctiim>Au-
sitrio nonagesimoquafto, Primianum in Sedemstiam guslinum deferebaiitAr,eisque'coitipeiiis\pali'eiiter'qc
restitiierurtt',et in eos aquibusipse daninattis fuefat, leniter, et, utscriptuih est, cumtiinore eVireinore-salu-
dixefurit sententiam, iii duodecim quidenf ex illis tem omniuiri operabalur (Pliilipp.ii, l%)'i''-osienderi$
ntillo diepraefinilo, in caeteros'vero, nisi arite diem quam riihililli iefellere' voliieriht,ac'>v'atueiihll "quain-
NafalemDomini ad suam cOtamtinionem redirent. que verum irianifestutiiquesii,qiiod EcctesiwDeifides
Verum, clsi hujusccmodi damnalionisSGntentiamtu- tenet acdocel (Possidius, in Vila Auguslihi, C 9).
lissent,"noiintillossubinde post explettim'prsestiluti Ipsemet Augusitnus; referens quantuni ab illis exagi^
lemporis spaliumadmiserunt;' imo et aliquot ex iis, taretur Eeclesia : Videmus, inquii; el-toleramus, et
quibus nullam coiicesseranl morani, etiani velul epi- quanlum possumusreprhnere conamurdisputando,cori-
scopos reccperunt; nullis tameneorum, quOsiidem vincendo,conveniendo,terreiido(idque-poslaiinumqud-
isti in schismale baplizaverant, itertira baptlzafis. Sic dringenlesimuiiiquiritum),taihenin omnibttsdiligehdo
nirairum illi hacresis susefundamenta labefactabant. (Enarr, in Psa/i xxxix, ni?l). •' • •:;'•'• . •; •
2. Haecsefetanulld licel fundamenlo «tiffulia, tan- ' 3. El Itcecdiebusac noctibus,ait POssidius,ab eodem
tum tamefi'in Africa valebat, cum AugtVstinus irt Ec- jugiler agebantur.Naiiieiepisiolasprivatasad quosque
'
clesia ccepilemitiefe, ut trecenti et decem'episcdpi ad ejnsdetn errbrh episcopos,'el '-eminenteSscilket<laicos
'
syriodurii Bagaiensem converierint, pfaefer ceritum dedii,raliohe reddita admohensaique exhdrtahs)tiivel
alids qui Maximianoadliaefebaht.'Earii stiOcomplfexu db illase pravitate corrigererit,vel certe<uddispiilatio-
niajorem Afrorum 'mtiltitudiflefh coritin'tiisfee'rdOcetnem vehireni.At illi causm diffidentid}ne qiiidem<un-
. •Possidiris (Pdssidiiis;' iri-Vitd'Aujrnslini,'C.^3')-: Et quarit rescriberevolueruntTsed iralifUrioSaloqueban-
quidem'Hipporie-Regio lam exiguus: erat' Catholico- ' turfdlque seducidrem:eldeccplotemaiiiniaruih<Augu-
ruiri niiriiefus','et ea' auclorilate Ddiiaiis.tafe;domina- Stiriumesse, et, privatimetpublke- :concldmabant';ettit
b'anfur'i!sut Fafjstinus eorum ih' hac 'tiflie .episcoptis, ' Ittpumqccidenduihessein defensioiktnigregissui, dice-
"paulOanteAtigustiriiadveriturii,'panfehiCatliolicisco- bant et tractabant; omniaquepeccataaDeoMndubiian-
qtii probiberet; ita ut diaconi cujusd3m Hipponensis ter essecredendumposse dimittiih, q,ui-hocfdccte.ae
40g; VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 196
perficere potuimnl; nee Deum iimentes, nechomines. vide quid dicat, vide quid imrepeL;. < Quotl.errabat,
ertibescentes.Et \it eorunicquswdiffidentiacuncthinno- npn revocastis; et quod periit, noii inquisjifsiisi
tescerelelabprqvit: et publicisGesthconveiili,nonsunt (Ezech. xxxiv, 4), Te magh timebpqmm ipsum?
ausi coiifem (Poss\dhi,s, inVita Augustini, c. 9). j Oportetnos omnes exhiberi aute trriJ)u,naiChrisii"i
Aliquandoveiiimwsad illos, ait, Atigustinus, dkentes, (II;COIYV,10). Non te timeo; nbn et(m potes"ever-
Quwmmusverum,iiiveniaimtsverunt,Et illi, Vosteitele tere tribmqlClirisli, et conslitueretribuml Donaii. Re-
qtiod tenethi oves tuas.hqbes,, oves meas habeo; noli vocabo errantem, requiram perdilam ; velh nqlis, id
moleslusesseovibusmehi qwq elegonon sum molestus agam.Et si me inquirentemtaiiientvepressHvarum,per
ovibus-tuis, Deq gralias,; mew sunt pws, illius sunt omniu angusla me coarclabo, mnnes sepes excutidm;
oves; ClirhW qtM.ewit? (Enarr. %, in Psql. xxi, quantum milii virhm terrens,Dommm dopat, omnia
n, 31.) LHterattirae ac ejqquenliaeperiliam, quaplu- pemgrabo,revocaboerranlem, requirqmpereuntem. $i
riroum Vfilebat Augustinus, dctrectatjoni coogressus me pali non vis, no[i errare, nol\. perire (Serrn, 46,
videniur interduro ohtendisse (-Epist, 3&, ».. 6<): n, 14). Deinde notat id etiara necessarium fuisse, ne
quamvis lotum, quo: superior: illis erat, potius in. Catholici schisma. ut quidpiain indiffefens arbitrati,
Scripturaeverbis ot instrumenlorura rationumquemo- proclivius in iliud prolaberenlur, §i neglexerqer-
meulis, quam in orationis venustale nervisque con- rantem, ait, atque pereuntem,el euni quf fortis esi. de-
sisterett.V.ires quLbusejus in ore verifas poljebat, leclabil errare qtque petire, Cupio Iucra exleriora, sed
illius facundiaetribuebaiiti Id eispecie laudis Petilia- limeoplus. dqmnq interiorq. Si indifferentem hqbuerp
imSel Crescohiug,objectaruiit aliquando, sanctum erroremiuum, allendilqui foiiis esi,putqt niftil eSsejre
Viruni curo Terfullo PauU.accusatore cpmparatites. in Iicereshn.Quando qliquod commoduMde sgeculqre-
Euro.qiipque.lanquamdialectiqum criminabantur; et luxerit unde mulelur, slaiim miihidkitfqriisUle perittt-
qHasiclirisliaui»verifati ars ilja mjjiime ccngrueret, rus, cum te petdilum,noii.requitp, $i hac e.t.hqc Peus,
eum p.oiiusrfugienduni,quam refellendum,eeiisfebanl est, quid intetesl? Hpminesinter,se liliqantes hoc fecer
(CmmaLHWasPeMimhiibiZyM, 19; ContrqCrescq- runt, ubicumquecokndus est Deus, Si foxle i.tiid.ixexit
nhmi,Ub,1, »Mi2,.16).Diffidentiailla eeruro, qua cpj- aliquisDonalisla, Non tibidabo filiain meqm,nislfue/,
loquium Gathelicorumdefrectabant,adquostamen se ris.d.epurle,mea ;iili opus esl ul altendql.et d\cqlrSi
lanquam prophelas roissos esse jactabanl, tanta erat, nihil mali esset esse de patle eorum, npn.conlrqillps
UlMam vereren.tur, ne sua ipsoruni scripla in illo- tanta dkerent pastpresnoslri, no.nprpillorum errore sat-
rummanus devenirent. Nam cum aliquando Augusli- agerent, Si exgo cessemuset taceamus,contraria locu-
nys posteriorem parlem epistolaea praecipuoquodam lurus csl.(Ibid,, n- 15). Multumlimeo,iiiqujf alibi npn-
iUorum episcopo, Petiliano scilicel, scriptre, cuperet, duro. episcepus, ne tne tacente e\ dissitituianie, alii
aecipere; nulliisaquo pelita est, eatn dare voliiil, quoquerehaptizenlur a vabh. Decrevi etgo, qtmnlum
posfeaquam cognoverunt illum priori parti respon- vires el fqeullaiein.Dominus prwberedignalur fawsa.t»
dere ( Cpntra Litleras Petiliani, lib. 1, n. 21), Neque htam sie agere, ut pqcifich collalionibnsnpstfis,omjtes,
vero saacfus Doctor putabat, si urgeretur ipsemfet qui nobh communicant, npverint ab hcoresibusaut
epistolse illitiSauctor, ut ei manu propria subscribens schhmatibusquanium cqtholkqdhtet Ecclesia, et quan-
suam esse fateretur, ideum uoquamfaeere ausuruni. lum sit cqvend.a. pernicies,vel zizunipmm, vel prwciso-
Nee sat illis fuit yeritatis oblafeelumen semper aver- rimi de vile Doviini sarmeiitorum..Quam col.lationem
s.ari, nisi etiam Ulius prwcones acrifer insectarentur, mecnmsiJibenti qnirnqsu$eeperis,ul cqncordibusneH.s
Verum,nec corum durilia, nec furpr, ardentem Aflr amhorumlitterq}pppulis rec.Uentur,ineffabiliexsultahq
guslini zelum restiiiguere aut reroorari valuerunt. Iwtithi: si aukm id wquq qnimo non acciph, quid fa-
Unde.sic ipse populum suum compellat: Hic intcr ciam,frqter,nhi u( te quoqu.einviioepistolas noslrqs
manus latrpnum el dentes luporum furentiumutcumque poputp catholko legqm, quo esse ppssit instructior?
versamur, el pro jiis perkulis nostris ut orelh, orqtnus. Qupd si rescriberediynqlusnon fueris, t>e/meas solqs
Et conlumqcessuntoves: quiaqumrunlnrerranles, uiie- legere decrevi,ut sqttetn.diffidentiavestya.cqgnitqreba.r
nas se a nobh dieunterrore sup el perditionesuq. Quid piizari.erubescqnt,(Epht, 23, n, 6).
nos vultis? quid nos quwril\s? Quasinpn ipsq cqusqsit 4. Prinium opus, quod ab eo contra Donalislas
quqre eas veliftwh &.,QVAr-G qifceramm,quiq erranl et scriptum comperimus, Psalrpus est, quem Abeceda-
pereunt.Si ili e,rror£,inquiti sum, si in inleritu, quid rjum appeiial (Retrqctat. lib, 1, cap, 20), quod yarias
mevh?quid me quw\>h?Quia in. errprees, revpcqre ip parfes, qiianim singujaea latiiiis litieris seeundum
volo : quja perhti, invenire volo, Sic voto.etrare, sic alpbabeti ordjnemJnitiumducunt, divisussit, RJiythrr\i
vploperire, Sk vis errate,, sk.vis perire! quqntq me- gepus est et cantilenae, ad cujus singiilasparies Iiypo-
liusegp nplo! PrQtsusqudefi,dicei%Impprtmius «#»(. psaJmftsuccinilur. Hocaut^mPsaJni.Qloliusspjiiisma-
Audiocnim. dkentem Apostgium, «.Pfrediea.verbum; tis Jiisloriam, quam es OpUUodepronipsjsse,yidptur,
insta opportune, imporUine.i (H Tim, n>, %),.Quibm ^te reftttstiopemerroris sqliisroaliporuni, qua potuit
i opportune?i quibustimporUme?Qpportune itiliqm sermoiiis perspicuilalfi, stUique simplipitate, e.om-
valentibus;}importune i nolentibm,Promlsimpoftuptts plexus esl. Id enim ppepis,ad imperitwii et .rude vul-
sum, audeoydicete, Tu. vh errare, ,tu visperire .•ego' gus erudiendum conspripsit::quapropler,illud ,qt cqn-
nolo, Sgn vull postrema ille qui melerM, Si iioluero, ciui posset, acpei)jori.a?,;faqiiiiiij ipltairereii rhytljpjig
fg7 JLIBERfERfiUS- . '• JfJjS
conclusit. Non lamen poetipis luimeris iliigavit, ne memiiiit (Epist. 23, n. 2), et quam alibivillam nun-;
meirica necessitas ewm«4 aliqua .yocabula vulgo rai- cupat (Ephu 17.3, n, 7); Cpllatiotii.lamen Carlhagi-
\ nus «silaia compeJleret. Prpoeniium etiam quod ca- nensi aderat quidam Anlonius cathQlicqs, siroulque
Inerelur, laroe.rtoxtra lilterarum ordinera, leslatur SpleiidonipsDQnafistaiMufugeiraensjsepiscppus;sive
j htiic Psaltno fuisse pra;fixum. Hoc properaiumhypo- quodposlmodum inea yilla collocatifuisseiil episcopi,
psalroati subjunclum in Psalmo , quem prae manibus siye qnod ess.et.uilbs,et yilla cognomiiiis. Uf priroum
liaberaiis,JIQIIr.eperiraiis.Jam observavimushanc lu- igitur Hipppneniadyenjt Augusiinus, irapiam bpnati-
cubraiipiiero, crcterasque de qu.ib.us,nutic agimus, starum rebaptizantiura consuetudiiiein acriter, jnser-
post,Jibrum de Fide et Synibolo mense octobri anni ctari coepit. Et quidem ncnniti|,I,i:Maxiininuni;,:'de.qup
tEepenlesi.tiifnonagesimiterfii cojnposjtuni, ab eo col- lQquimur,bai]cexsecrandam,cpn,suetiidiiiera non .usui'-,
locarj. Nullainjii hoc Psalnio histpi-.ise.Maxiniiariista- pare, ipsi asseruerunt. ,S,ed .cura postea, audjtio.ne
rum piiieiitioiieni facit,; nec enim proprje absolula est accepisset, djacQiium Mutugeniiensepi.catliolicum a,
nisi anno ijiecentesiroenotjagesirao-sep.iitno. Maximinc rehaptteatum; ftt iJIiuslapsuai _.et hujus
5. Allerpro adhuc ppus presbyterij sui lerapore crimen yehementer.doluit. NUiilominustamen uf i;en);
cpnlra Dpiialistas scripsit Aug,usliiiqs:;ponfutatipnein niagisexplerafajn haberet, Mutugennamipsepprreît:,
vi.delicel njagni Donati Garthaginfensis, toliusschi- el illum quidero turpissimiimfldei desertprem.,yidere
snjaUsprincipis et arehitecti, cui eijara nomen indi-. nen poluit, ab ^'usyerp.parenfibusauîit, .jam_a,PQr
disse ci-editur(Joid.,,cqp, 21). Jam pr,idemiUe s.upre-; liatistis faclum fuisse diacpnum.Aberat tuq^ YaleritJS:
jniiii».di.ejjiobierat: scd inter;opera quse .niorieiisre- yerura. Augus.tinus,,quem Iiuju.S;diacoiij,lapsq.sacei'-
liqult,j jnventa es,l epjstoJa ,-in -quajBapilsmuniextra b.issimidolpris acuJeis.Jancinabat,,e_tqui simijejn ajio-
sepla.mtsuam coiiferri non possc icpiiteiidebat. Hanc rura casum roetuebaf, prsesulissui reditgm,autjjisr
epis.lQlam[ConfutavitAugustinus; yerjim opus istud. sum sibi exspectaiidum..essenon putayjf, JJec,eniro ;CO
in.teixidif.Sanctiis ppctor in.suis ReU-actalioiiuroJi- fine presbylerhini susceperat, ut.mortsjjijsliujus vitae
bris.iiQlat.aliquotLIocajsfius opcris sui.in quibusipsc brevissinium tempus in,eccJesiasticis,l!pnd_ribhs irangr
delj,qtieral : maxiroe yerp suroma oum demissione igerGt: .vei-uiflsc s.upr;e.mO;pas,tpr,iim Principi rationei))
CQnfitclui',_,se jjn.meritoin.iilum itanquarnin furera di- de conimissis oyibus redditunmi cpgitahat, Cqm igitur
,v.elviolalorem fuisse invectuni, ejiraque cilra salutis surc discrimen silere se non posse arhi-
yhii e.lo.tjtiii.
faJsQ,insim(ilasseiquasi.de libro„Ecclesi.asliciqusedam trai-etur, epistolara,quae adhuc exslat, adMaximinum
yerjja sd /rera necessaria de rocdia sententia prse- scripsit (Epht... 23), quam quidem Prditur a ratiQne
cidissel; cum iu piurimis codicibiis, ipso Donali- reddita lionprifici liiuli, quc eum in ipsa epistplre in-
slaru.roschisroateantiquioribus, idem mendum postea scriptione exornat, expositaque querela sua, rogat
repereril. . qjiidgesserit, dignetursibi rescrib.ere; qtipd nimirum
6. Augustinus nondum episcopus ad Maximinum tam bene ,de jUo sentjat, .uteum rebaptijsasse,,,sibi
Donalislarum Siiiitensein episcopum litteras scripsit, persuadere non possit. Addil eidem, animos, ,ut fra-
qtiibus iriduceremtir ad credendum, Maximinisedera trupi suprurn ppnsUiis minime lerreatur; sfraodo do
apiid Hipponcni fuisse, nisi testarctur .Augustinus iteralione Baptjsflialisab iliis, dissentia.LlIorlat.urpa-
Proculeiauura pro Donatislisin hac ipsa urbe multa- riter, ,ut secum E.cclesise.catJiQJicae:veritafejii,;quQ imr
rufli fuisse annorum episcqpuro, cum; ipse recens piqni.'Uud.schisina^jifei;atur,upngrayctii.rpei' li.lter,as
episcopatuiii ibidero gcreret (Epht,.M, n.-6). ;Quam- expefldere.Poslulat,, ut quas ulli\p.r,citro.qji.e;«cr.ib,e-
bjiieiii libenler imus in Holstenii seiilenliaro, <qui rint,, ulrique pppulp recitari pat.iatui',; .si.apquo,1<1
lijiiic Maxiniinum arbitratur esse episcqpum illijra animp nen accjpiat.,se;niI]iloseci,usidfacljirdm,:Qup,d
Sinitenseni, queni Auguslinus ;ad uni,ta.temcalholi- si .rfescriberpnon dignetur,, se tainei) epislolas suas
cam Aandcnialiquando, annp scilicet circiter quadriti- palaiu Iecturuni., ut .Catliolieicpgnila ppnatistariiin
genlflsiiiioseptimo, rediisse meraoral l(Epht. ,103, dUlfiê^liQi-rebaptizarj^^Jiaiijytje jpîj^ptiir.-PjbJJUiceifjr
n, 4 ).;Siniiufli aulem .castellum eral ;HippQnensico- tajijppjirtiiiiliSepppjiloÎeQturum,quamdi.umJlGSHip-
lonise vicinum, cui suus prseeratepiscopus (De Civil. pPrtG.praesensesset,: m squisPonalistarom aj;bitrelur
Dei, li.b.22, cap. 8, n. 1,1). iVjdelurtaraen IiQ.c;oppi- tumulluositis ipsjjni agej-e_v,oJ[uiss.e, ct ad.suain com-
dtira, cum cpiscopum c.aiholicumJiQiiJiabecet, ,Hipr mui!ipncjii,p,Q,natistas,i,iiyitqs cqmpellere, quod a pro-
pQjicnsisdioecesisfuisse, ajil eerte ca.iholiGQrumibi ppsjto,supptaripijim .abhprreretes.tatur. Ifec epistola,
degeiilium qura ad Ilipponensem vanfis.litera;perti- ntdiximus, scripla est,.liûdidiibie teiiippre prpsbyte-
ntiisse : quajidoquidem Auguslinus ea treferens;, qqaj ral;us;Augustini::;4e.aniip H9A):I!Q.ue,t,,-sjfint uec de ;
annp qtiadriiigentesimo,sexlp ante Maxjmini CPflver- fcucMi. .queiA.illa ;pepei{it.;SiiMa3dminus^le?ciii,ija-
sienemtgeslaJdera.n.t,Ad ,q,ui.d.,aliud,, ;inqjjil, pvesbyle- scribjfcur,$iuifej,isiS:SjtepiscppiJS,uf meril.c((exisliii]a;ri
nt»B.Siniii,miseramus,nisi ntnutli meles.lugj.nosti-os.tvi-pQtesfsjamrPbspiwaîiiips ejn}^b.!qrrpre;siJ,o,emern
silqxet,etindomo, juris sui „ppsitus,/paceme,ql/iplip.aiii. .suni!ad;CQhj.mtjn.ipiwijijCat,!iolica,m
vaten.tibuspraidicaxet? quemmsMdeeum.grpviiujurifi, de^toansjnaiiinjsipartibus/iremea^
ptSjecislh (Epht., 10.5,%.'4,).;GausamAHgUgliliOSCri- quadfingeiite5irop.qqini9v*aulo.^tM^ 4Hgusthifu_s,
bendj ad Maxjminunirpraebuitdiac.Qims.JScelesite ,|ilu- epislol8ia'Ppniesiin.am;qwntamad ppnaljstas ,<WJ_iscrir;.
tuggBngnsis.,:pujus:M«tlEîegiîppQnenasubJeeise ... bemt,liAjits.i<?0M«iS«e»B.eJHS>.etj.epdem,#se_ale,,
Catholici, ac probabilitcr ipse Augustinus, ad Sini- adversus Manichaeosmisit; inter quos tamen erat li-
tense caslellum, ut mox diximus, presbyterum mise- ber de Yera Religione, qui Manichreosdirectenon op-
rant. Eodeiii ad Ecclesiae communioiiem reverso, pugnal. Paulinum quoque rogabatEusebii Chfonicon,
DPnatistaeprceconem allegarunt, qui clamaret Siniti: ab Hieronymo anno circiter treeentesimo octogesimo
Quisquis Maxhriinocommunicaverit,incendetur dotnus laline redditum, ad se transmitterct ,'el ad Couiitem
ejus (Episi) 105, n.'&). Nctat Ppssidius Sermonem ac Evodium, qui illud exscripturi erant, dirigeret.
adversus Donatistas el contra idola, Siniti ab Au- Mouebat etiam , liunc eodiccm Romae repertum iri
guslhio habilum (Possidius, in Indkulo, cap. 3). Do- apud sanctum Domniouem IIicronjrmoainicissimum.
naluin Africae proconsulem monet Augustinus anno Alypius pariter Paulino loca Sua, hoc est , quo re-
quadringentesimo nono vel quadringentesimodecimo, sponsum ad se dirigere posset, indicabat; el ad hoc
ut eos quos in agro Sinitensi haberet, ad Ecclesiae Cafthagiuem vel Hipponem-Regium videtur illi desi-
calholicre conirtiunionerrihortaretur (Episl. 112, n. 3). gnasse. Tagasla siquidem locus erat nimium dissitus,
Jdem sanctus Doctor miraculum narrans, quod in nec satis ad hsccIilleraruni eoinrnercia celebris. Con-
ipsius dioecesicontigerat, scribit secum fuisse Maxi- stal lanien ex Paulini ad Augustinum prioiibus lit-
minum collegam suum, Sinitensis Ecclesise prsesulem teris, Aiypiumjam tum , cum ere scriberentur, illius
(DeCivit.Dei, lib. 22, cap. 8, n. Q ). Paulo post Lucilli urbis fuisse episcopum. Adjeccral Alypius, secom-
meminit, qui castelli Sinitensis Hipponi-Regio vicini plurium sanctorum precibus eum conimendasse.
episcopus efal (Ibid., n. 11), cx quo Siephani prolo- llymni quoque meminerat, quera a Paulhlo lGgcrat
marlyris reliquise , arino quadrhigeiitesimo decimo conscriplum. Paulinus miiltnm sc sanctis episcopis
sexto, delatae fuerant in Africam. Is forsan Maximini AurelioelAIypio debere profitetuf, quod eorum bene-
succcssor est. In collaiione Carlliaginehsi nulliis re- ficioAugustinumexipsius conti-aManicliaeoslucubra-
peritur episcopus Sinitensis catholicus. Aderat Cre- lionibus cognovferit.Quocirca AureliusCarliiaginensis
sconius ex pafte Donatislafurii, qui etim haud dtt- eodem lempore quo Alypius ad Paulinum videiur scri-
hie MaxhninO'converso subi-ogaverani.Verumtamen psissGlitteras : ad quas illud probabililer referri po-
iste Cresconius nullum episcopum catlioliciim sibi lest-, quod Paulinus ad Severum Sulpitium scripsit
ex adverso consistere non dixit (Collat. Garthag. 1, circiler annum irecentesimura nonagesimumsextum,
cap. 202). corapltires amicos vel in ignolis regionibus sibi divi-
CAPUT X. nitus datos, quorum benevoleniiam loco patrise, con-
1 At(<?MS(iims ex lucubralionibussuis el Alypii retalione sangtiineoruin, et palrimonii stti haberet Pau-
(Apud
innotescitPaulino. 2 Hic ad Alypiumet ad Augusli- liiiuin, Epist. olhn S, ntmc 11, it. i).
num singulasdal ephtolas. 3 Licenliuscarinenad Au- 2. Et sane aceeptis Alypiiliiteris, sumraopere sibi
guslinumtransmillit. A-Augustinusrespondet litteth gralulatus est Pauiiims, amplissimasque Deo gratias
Pauiini. 5 ls non acceploAugusliniresponso, tilleras • egit, qui eos, qui se de facienon nossent, et lanto lo-
ad illum secundasscribil. corum intervallo disjungcrenlur, tnm arcfo aniicitirc
1. Quo lempore Deus in Auguslino gratise miracu- vinculo colligaret. Sed in primis Augiistini Iibris ab
lum Africaeostendebat, eodem alterum misericordisc Alypio sibi donomissis laelatus est. Hoc ipsum iili re-
sure specimen toti Ecclesireexhibebat in Paulino. Hic seribens tcstatur, siflmlqueasserit, se sancfi liujus
nobilissimigeneris splendore contempto, amplissimis- et perfecli viri verba lantopere demirari, ut credat
que abdicatis opibus, hoc ipso ahno Irecenlesiriioiio- diclata fuisse divinitus (Apud Augustinitm,Episl. 24.,
nagesimti quarto Nolam Campaniaesecessei-al, ut ibi ii. 2). Alypio respondere lanlisper distulil, quod Eu-
cum Therasia conjuge sua , veritis sorore ac pietatis sebii Clironiconab eo postulatum penes se non habe-
suaesocia, humilem et pauperem monachi vilam deret. Quapropler illud a sancto DomnioiieRomoomu-
geret. Alypius qui Mediolani, cum illic baptizarelur, tuari coactus est, qui codicem eo libeulius connno-
de Paulino jani tum audierat (Ephl. 2i, n. &), utpri- davil, quod Alypio sciret esse- deferenduni. llunc
mum vitai illius apud Nolam institutuni acccpil, cum ilaque ad Aui'elium Carthaginensem direxit una cum
alloqui, et amoris oculis illoquG spiritu verre dile- epistola Alypio inscripta , ut Hipponem-Regiuin, si
ctionis , qui ubique el penelrat et effunditur, intueri forsan illie degeret, codicem el lilteras ad eum trans-
properavit (Epist. 2S, n. 1). Itaque quamvis nondum mitleret. Simul Comiteni et Evodium rogavil, Chro-
eum peculiariter agnosceret, et ab illo longinqua soii nicon illud Alypiotranscriberent, neDomnioiiidiutius
et sali iniercapcdine sejungeretur, ad eura tamen per codex suus deforet. Verum ab Alypio vicissim po-
Jiilianurn ejusdem Paulini domesticum, NolamCar- stulat ut, pro hac hisloria lcmporum , oinnem vitse
tliagine revefteritem, amicitiseineundaegratia litleras suaahistoijam seriemque sibi rescribal, quo in priinis
scripsit (Epht.'%&,n. \). In his Augustinutii ornave- cerlior fiat, utrumne Baptismum, an sacerdotium de
rat laudibus; et ut qualis ac quantus vir esset, ex manibus Ambrosii susceperit, eum ut ardenlius dili-
ipsius Qperibtishosceret, euniqtie non mediocri be- . gat ob arclissiiiiam necessiludinem , qure sibi cum
uevdienlia proseqtierelur, primnm novo huic amico saneto illo praesule,adhuc in vivis agenle, intercede-
muiius velut exploralura suaeerga eum sollicitudinis ret. Rogat pariter, litlefas quas ad sanctum Augusti-
argumentum,'perfectse cliaritajtisvinculum, et certis- num scribere ausus sit, illi sua commeiidationeetgra-
simum amoris sui piguus, Augustini Ubros quiuque tia faciat acceptas. Senempe admiratione perculsun^
201 LIRER TERTIUS. 202
ob ea quae in illius sancti Doctoris operibus depre- bonhtuis. Quotquoteaslegerunt,rapiunt,
quiarapiuntur
hendebat divinsesapientiaemiracula, ejus amore pe- cum legunt. Quamsuavisodor Chrisli, etquam frugrqt
jittis inflammari; nec dubitare se quin Alypius ea ex eis , dici non potest(Ibid.,n.%).ttaiiient admi-
chariiate, qua illius notitiam sibi dedisset, ejusdem rationem singula epistolseverba. In his litteris salu-
quoque jam araicitiam sibi conciliasset. Itaque eum tem dicit Therasise, quam de more Paulinus in epi-
amore jam tum complexus est, ut non novamcum eo stolseinscriptione secum conjunxerat. Ad eum scri-
amicitiam inire, sed veterem renovare videretur. Sic psit per Romanianura familianssimum suum, qui
Spiritus , qui eos adunabat, ejusdemque corpoiis lamen ad eam, quam ipsi peroptabat, mentis consti-
meilibra efficiebat, Paulinum induxit, ut ad eumepi- lulion.ein necdum pervenei'al. Quapropter omnibus
siolam conscribGret(Ibid., Epht.'M), inqua ejusdem. precibusprat etrobtestalur Paulinum, ut illi filioque
opera, quaeipse legerat, miris laudibus effert. Rogat Licentio adsit, et utriusque salutem pro virili parle
si quos alios scripserit libros, ad se transmitlat. Ad promoveat. Ab illo tamen postulat, ne huic, amico
euni vicissira panem, ut ipsi mos erat, donomittit, credat, quaede ipso fortasse laudans amandi propen- ',
amiciliaeet ejusdem communionis symbolum. Simul sipne dixerit. Cum Ronianianus onines Auguslini lu-
ad Aurelium Carlhaginensem litteras dedit : quas cubrationes secum deferret, euin Paulino copiam iUa-
omiies per uuum e domesticis suis' misit, quem ad rum facturum poliicetur. Sed orat, ut eas accurale
Aiigustinumaliosque Dei amicos verbis;suis salulanr, perlegat, quojpsum de erratis, quae deprehenderit,
dos direxerat; Illo autem in reditu moraule , denuo admoneat : quam in rem habet longe pulcherrima.
scripsitadAugustinum (Ibid., Epist. 30), cui sepriores Eidem spondet, se beati episcopi Alypii historiara,
litferas ante hiemem misissetestatur. Videntur itaque, quamal) ipsoAlypto Pauliuus cxpoposcerat, conscri-
posteriores istaefitterae,quaeeodem anno, quo Augu- pturum. Alypium siquidem sua erga Paulinum bene-
stinus creatus est episcopus, exaratse sunt, circa ver- volentia ad id praestanduni compellebat; sed animi
num tempus fuisse conscripta;, priores autero au- stii modestia retinebat. Cum igitur eum verecundiam
tumnali tempestale. Quapropter haecomnia ad annum inter et amicitiani Augusliuus fluctuantem videret, id
trecentesimum nonagesimum quartum referimus. onerisab illo in humeros suos transtulit, ctim officii
3. Sub idem tempus Licentius Romaniani fllius ab; gratia(namqueid Alypius per litteras ab eo flagita-
nrbeRoma seripsit ad Augustinuni, et ad eum car- verat), tum prsecipueul dona divinilus iri eum collata
men pariter transmisit (Epist. 26, n. 5): cui Augu- fusius et uberius ipso Alypio exponeret, qui multa
stinus litteris aliquanto post intervallomissis respon- procul dubio et pro animi modestia siiuisset, et ne
dit, eum ipse occasionem ad eum scribendi vix se aliis hoc opus fortasse lecturis, nec qua menle de se
reperisse lesletur. In hac epistola, Paulini tanquam ipso loqueretur, intellecluris, offendiculumpraeberet.
sibi ob virtutis famam nolissimimeminit (Ibid., n. 5). Augustinus scribens ad Paulinum, id operis illi mit-
Quamobremscripsisse illam vtdelur, cum jam acce- tere parabat: sed ei pcr improvisam Romaniani pro-
pisset Paulini litteras, eumque vidisset quem ille ad fcclionem solummodo licuit quam primum illud Pau-
Augustinum salutandumtransniiserat. In confessoesse lino miitendum polliceri. Atlamen nec apud Augusti-
debet, epistolam ad Licentium prius scriptam esse, num, nec apud Possidium legimus id aliter ab eo fuisse
quam quse ad Paulinum anno trecentesimo nonage-. prseslitum, quam iis qusede Alypio in Confessionum
simo quinto per Romanianum missa est : siquidem suarum libris commcmorat. Fortassis illud iu aliqua
hoc ipsum et Auguslinussalis significat, ubi Paulinum posteriori epistola, quaeinlerciderit, fuei-atexscculus.
monet, quidipse de Licenlio doleat, quid timeat, quid In postrema epislolre parte Paujinum rogat Atigusî-
cupiat, ex ejus carmine et ex epistola quam ad eum nus, ut, si ipsi ab ecclcsiaslicis muneribus vacetjin
misit, probe intellecturum (Epist. 27, nn, i, 6). , ., Africam trajiciat; visurus ipse quantum ,ab omnibus
k. Quantumvisexploralam Auguslini virtutem lia- ffatribus illic Deo servientibus et araetur,~et colatur.
beret Paulirius, eamque magni faceret, nondum ta- S. Hsec epislola, qure exli'ema hieme anni treceri-
men sanctum Yirum plenepenilusque noverat; cum lesimi nonagesinii quinti vidctur exarata , serius ac
Alypii commendationem sibi necessariam esse du- vellet Auguslinus, fuit Paulino reddita : sed hsec ipsa
cerel, utsuas Augusiinus litteras haberet acceptas, ei mora profuit. Curn enim Paulinus eum, quem ante
seque de imperilia, ut ait, excusaret. Non.eratAugu- hiemem in Africara transmiserat, in itinerc videret
lino in amicos suos, nedum in Paulinum, dubius et remorari, ac de litteris suis perlatis dubius foret; of-
anceps animus. El re quidemipsa nihil excogitari po- ficium suum diutius suspGrtdcrenon potuit, sed ad
test vel ardentius, vel tenerius Jitteris, quas illi re- Augustinum iterato scripsit, ut suam erga eum bene-
scripsit; nihil qued pliis in admiralionem rapiat, quam volen.tiam,suumque illius visendi studium testarelur.
vehemens el inflammatumillud sludium, quo ejusvi- Npn soluni desideriis nostrh, inquit, magnumconfer-
dendi flagrare se profiletur. Majoresadhuc ei rependit retur gaudium; sed eliammentibuslumen accresceret,el
laudcs, quam ab eo receperat..Nectamendicerelicet, ex tua copialocupletareturinopianostra (ApudAugust.,
easaulex assenlalione aut ex mendacio, sedex amore Epht. 50, n. 5 ). Scripsit ei per Romanumet Agilem,
nori minus igneo quam Iynceo fuisse profeclas. Le- quos ad aiiquod charitatis opus in Africam miltebat:
gerunt fratres, inquit, el gaudenl infaligabilileret inef- in qua epistola commendat eos Augustino , rogatque
fabililer, tam uberibuset tam excellentibusdonis Dei, uteosreverlentes (injunxerat autem ut quam celerrime
SANCT.ATJGUST.I. '
fSept.J
203 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. _.__..__.
m
redirent) aliquodignetur responso. Gayisusest vehe- episcopum scripsit ( Epist. 29, 2). Nempe erat apud
menler Augustinus, hanc moram litterarum, quas Hipponem die sancti alicujus meiiioriae sacro sole-
priori epistolaePaulini rescripserat, hujusposlerioris, mnitas, quam civesLsetitiamhominabant,hocvidelicet
quam non minus laclanter perlegit, lucrum sibi con- minusindecorpvocabulovinolCnliaeturpiludiriemcon-
lulisse. Romanum et Agilem hujus epistolse ialores tegentes.Nequepoi-rpDonatislisIlipponensibusminor,
co cumulatiore gaudio excepit, quo illius auclori vi- quamCatholicis, eo die celebritas erat, neque illormn
sendo avidius inhiabat, quem etiam in spiritualibus moderatier inlemperantia. Antequam seleinnis dies
filiis praesentem intuebatur. Ulos aliamPaulini epi- recurrisset, cum nunliatum esset Augustinb, tumul-
stolam nuncupat, eo jucundiorem , quod non modo fuari homines,et dicere, se ferre non posse ut illa so-
vulgarium instar litterarum ista sibi loquefeiur epi- leranitas prohiberetur; opportune accidit ut quarla
stola, sed voceseliamaudirel ac redderel. Longeplura feria ante diem Qnadragesimrecapitulum Eyangelii
de Paulinoex eorum ore didicit, quam ille scribeiido ex ordine seu consequenler Iractandum sese illud of-
referre poluisset. HinCAugustinus in lilteris, qUasei ferret: Noliie dare sanctumcanibus(Maltli.Yn, 6 ).
rescripsit, haecadjicit: Aderaleliam, quodnulli chaiite Eo ad propositura adhibilo effecit, ul viderent quam
adessepotest, tantum in, narrantibusgaudium, ut per essetnefarium, intra ecciesiaeparielesidagere, quod
ipsumeliam vultumoculosqueloquentlumvosincordibus in suis domibus si agere perseverarent, a sancto et
eorum scriptos cum ineffabili lcelitia legeremus.Hoc margaritis ecclesiasticiseos arceri oporteret. Sed haec
quoqueamptiuseral, quod pagina quwlibetquanlacUm- quaravisgrate acccpla essenl, tamen quia ad. concio-
que bona scripla conlineal, nihil ipsa proficit, quamvis nem pauci convenei-ant, non.erat satisfactum tanto.
ad profeclumexpliceluraliorum,:hanc autetnephtoiam negolio : praeterquam quod iste sermo, ctim ab eis
vestram, fralernam scilicelanimam, sic in eorumcol- qui adfuerant pro Giijtisquefacullate et studio fbris
loquiolegebamus, ut tanto beatior appareret nobh, ventilarelur, contradictores inultoshabuit.
quatttouberiusconsctiplaesselex vobis.Itaqtieillamad 2. Ilaque posteaquamdiesfjuadragesimaeilluxissel,
ejusdembeatilath imilalionem, sludiosissimede vobis quo frfequeiiliormullitudoad horam tracialionis ec-
otnnia pctcunclando, in noslra cordq transcripsimus currit, lectum est istud in Evangelio, ubi Dominusde
(Epist. 31, n. 2). templo expulit venditores animalium, et num,mula-
CAPUTXI. riorum mensas evertit (Id. xXi, 12). Quodcapitulum
1 Conlra pessimamconsueludinemin ecclesiaconvivan- ipse quoque Augustinus proposita vinolentisequso-
di sermonemhabel ad plebemHippohensem.%Emn- stione recitavit, adjunxitquedisputatioftem,qua osten-
dem consneludinemveltemenliusoppugnatallero die. deret, quanfo commoliuset vehemenlius Dominttm
3 Sequenlidie penituslotlit,i OperideLibeioArbitrio nostrura l ebriosa convivia,qttaeuliique sunt turpias
supremam mannm apponil. 5 Nonnulla in eo opere de temploexpellGi-el,unde sic expulit ooncessa corii-
pro se facerejaclarunt Pelagiani ac Semipelagiani. mercia. Tum ex praeparatis sibi lectionibus adjecit,
1. Dumin hunc modum per lilteras pietate refertas ipsum adhuc carnalem populum Judaeorum, in illo
jucundeinler se colloquumur Paulinus etAugustinuS, templo, ubi nonduincorpus et saiiguis Dominioffere-
huic inlerea voluplatis cuinuluinafiert concessa divi- batur, lioh solum vinolenta, sed nec sobria quidem
nitus ejus votis res multo lseiissima.Jam anle nar- unquamcelebrasseconvivia, nec cospublicereligionis
ralum esl ( Sttpra, cap. (5,h. %) quatn indtgne tulerit noiniiieinebriatos inveniri irt historia, nisi cum festa
saiictus Presbyter, sacra loca ignorainiaaffici specle faJjricaliohisidoli exsolverent (Exod. xxri, 6), Ibi
religionis, cum in csemeleriismariyrumque meraoriis autem codicfeaeceplo, locum illum lotuni recitavit :
frequentari cenierel vinolenia convivia, qiieis plebs addiditqtiecum dolore, quo poluit, siquidemMoyses
imperita nontanlum Iionofem sailctisniarlyribus, sfed pjppter illosebriosbinas lapideastabulasconfregisset;
eliam suis solatium raorluis conferri ptitabat. tlac de quoraodOhon possemiis iUorumcorda confringere,
re ad Aurfeliuraepiscopum,statim atque illum inCar- qui horainesnovi Testamenti sanctorum diebus eeie-
thaginensi sede collpcaluiii audivit, scribere nort dis- braridisea vellent solemniter exhibere, qure populus
lulerat (Epht. 22), ipsutoque hoitari, ut iiartcab veteris Testamenti et semel et idolo celebravit? Tunc
AfricafoediiatemauclOritatecohciliorutii,et proposito reddilo eodicecriraen ebrielatis exaggfeirfliis, snnipsit
caeteris exemplo Ecclesiae Carthaginensis auferret. A|iosiolum, et inter quae peccata id posittim csset,
Anno postea trecenlesirao nonagesimotertiti Hippo- ostendit, legGiishuiiclocum : Si quis frater nominalur
nense concilium generale slaluto canone vetuit, ne attt fornicalor, aut idolis serviens,aui.avamis.,aut ma-
ulli Episcopi vel clerici in ecelesia cohvivaretttur: ledicustaul ebriosus, aut rapax, cumepsinodi nec ei-
jussil pariter ut populi ab hujusmpdiCcnviviis,quan- bumsumere(lGor. v, 11): ingeraiscGiiddtidmonens,
lum fleri pcsset, prohiberentur ( Codice Canonum cum quanto periculo cOnVivarehiurcum eis qui vel in
Afric, can. k%). An autem Cartliaginecorrupielara domibus inebriantur. Legit etiam illudvquod non
hanc tam cito emendare Aurelio licuferit, hatid nobig Ioflgoirttfervallosequilur : Nolileerrare, nequefornica*
nolum est: certc Auguslinusanno, de quo narranius, tores, hequeidotis servientes,eic. Qtiibuslcctis inonuit,
Irecentesimononagesimoquintofelicileiillam Ilipponfe ut eonsideraffentquoihpdopos§ent audire, Sed abjnii
abolevit.Id ex epistoladidicimusanobis nupcrrcperta, 1 Sichabentvarirequas consuluimus
quam sanctus "S'iradhuc presbyter ad Alypiumjam cide. Rectiusiegerelur,Dominus editiones,nec lu-
nosler. m.
LIBER TERTIUS.
estis ( Ibid., vi, 9-11), qui adhuc tales concupi- conatibus favente, qui de pppugnatipne vetustae cpn-
scentiseserdes, centra quas clauditurregnum ccelcrum, suetudinis conquesti erant, iidem ipsi cum forte jam
in corde suo, interiore Dei templo, esse paliuntur. vererentur ne sanelum Vjrum vcl Hippone, vel a prae-
Inde ventum ad illud capitulum, Convetdentibusergo senti saltem coneione abscedere cogercnt, ingressi
vobis in unum, elc. (Id. xi, 20 )., quo recitato dili- sunt ad eum ante.horam qua.exedram ascenderet;
gentius cpmmendavjt ne honesta quidem et sobria quos ipse blande acceplos, paucis vei-bis in sanam
convivia lieere in'ecclesia celebrari. Commemoravit sentenliam transtiilit: atque ubi ventum est ad lem-
etiam Evangelii capitulum, quod pridie traclavcrat, pus disputationis, omissa Ieclione quam prêparaverat,
ubi de pseudoprophetisdictura est, Ex fruclibuseorum quia necessaria jam non videbatur, de hacipsa quse-
cognosceliseos( Matth. vn, 16 ). Deinde in memoriam stione pauca disseruit, nihil se necbrevius nec verius
revocavit ffuclus eo Joconon appellari nisi opera : et posse afferre adversus eos qui dicunt, Quare modo ?
reeitato illo capilulo ad Galatas, Manifestaautemsunt nisi et ipse dieat, Vel modo. Deinde ne illi, qtii ante
qpera carnh, etc. (Galat. v, 19), interrogavitquomodo yel perniiserunt hseccein sanetorum natalitiis convi-
de fructu ebrietatis inler carnis opera nominatae via, vel ea prohibere non. ausi sunt, aliqua ab eo
agnoscerenturChristiani.Egitque utadverterent, quam affici contumelia viderentur, exposuit populo, qua
esset pudendumatque plaiigendum, quod de Ulisfru- necessilate ista in Ecclesia crederentur exorta : sci-
ctibus carnis non solura privatim vivere, sed etiam ho- licet post perseculiones facta pace, cum turbseGenli-
norem Ecclesia: deferre cuperent: de spirilualibus IJumin christianum nomen venire cupientes hoc im-
autem fructibus, ad quos et Scriplurarum auetoritate pedirentur, quod dies festos cura idolis suis solerent
et ipsius gemitibus invitarenttir , nollenl afferre Deo in abundantia epularum et ebrietate consumere, nec
munera, et his polissimiinieelebrare festa s.anctorum. facile ab his perniciosissirnis et tamvetustissknis
His peractis codicem reddidit, et imperata oratione voluptatibus se possent abstinere ; yisum fuisse ma-.
ante oculos constituit commune periculum, cum joi'ibtis noslris, ut huic infirmitatis parli interiin par-
eorum qui ejtis curre eommissi essent, tura suum ceretur, diesque festos, post cos qtios relinquebant,
ipsius, qui de illis ralionem redditurus esset paslorum alios in honorera sanctoruni inarljTum, yel non siinili
Principi: per cujus humilitatem,insignescontunielias, sacrilegio, quamvis simili Iiixu celebiareul; ut jam
alapas, et sputa iu faciem, et palmas, et spineam co- Chrisii nomine colligatis el tantre auctoritaiis juô
ronam, et cruccm ac sanguineni obsecravit, ut si se subditis salutaria sobrietalis praecepia traderentur,
ipsi offeiidissent,vel ipsiusmisererontiir; el cogitarent quibus jam propter praecipieniishonorem ac limorem
venerabilis scuis Yalerii circa ipsum ineffabilemclia- resistere non valcrent: quocirca jam tempus esse,
ritatera , qut ei tractandi vcrba vcritaljs tam pericu- ut qui noii se audenl negare christianos, secundum
losum onus propter eos imposueijt, eisque ssepe di- Chrisli volunlatem vivere incipianl; ut ca quse ut
xerit, suas oraliones exauditas esse de ipsiusadventu, essent christiani concessa sunt, eum chrisliani sunt
quem non ulique ad communera moriem, vel specta- respuanlur. Deinde liortatus est, ut iransmarinarurB
culum m.orlisearuin , sed ad comniunemconatum in Ecclcsiartim , in quibus vel ista recepta nunquam
vitam aelernamad se venisse laetatus est. Poslremo sttnt, vel jam correcta, imiintores se prrcbere vellent.
etiam djxit, eerfum se psse et fiderc in Dcum, quod, Et quoniam de basilica beali Petri aposloli quotidianae
si hrec tanla quae sibi essenllecta et dicta conterane- vinoletitire proferebantur exfempla; dixit. primo, au-
rent, visitaturus essel iri virga et inflagello, neceos disse se id saepe esse prohibituin, sed cum remotus
permissurus cumhoc mundodamnari. Non egoitlorum sii locus ab episcopi habitatione, alque in lanta civir
tacrymas, ail Auguslinus, meis lacrymh movi; sed late inagna sit carnalium multiiudo, peregrinis prae-
cum talia dicerentur, fateor eorum fietu prceventus, serlim, qui novi subinde veniunt, tatito violenlius,
meum abstinerenon potui. Et ciimjam pariter fievis- quanto inscitius illam consuetudinem retinentibus
semus,plenhsimaspe correctionisiltorum, finissermonis tam immanem pestem nondum compesci sedarique
meifactus est (Epist. 29, n. 7). potuisse. Verumlamen ipsis, si Petrum apostolum
3. Poslridie vero cum illuxisset dies, cui solebant honorarent, praeceptaejus audienda, et multo devo-
fauces venlresque se parare, nunliatum est sancto lius epislolam, in qua volunlas ejus perspicitur, quam
Presbytero, nonnullos, eorum etiam qui sermoni basilicam considerandam esse; stalimque accepto
aderant, nondum a murmuratione cessasse, tantuin- codice recitavit: Christo enimpasso pro nobis per car-
que in eis valere vim pessimseconsuetudinis, ut ejus netn, et vos eadem cogitqlionearmamini. Sufficilenim
tantum voce uterenlur et dicerent: Quare modo? vobh prwterilumtempusvolunlaiehominumperfechse,
non enim anlea qui haecnon prohibuerunt, chrisiiani ambulanlesin libidinibus,desideriis,ebrietate,comessa-
non erant ? Quo audito, quas majores ad eos cornmo- tionibus, et nefandh idolorumservitulibus(I Petr. iy,
vendos macliinas prrepararet, omnino nesciebat; dis- 1, 5). Quibus geslis, cuin oranes uno animo inbonam
ponebat tamen, si perseverandum putarent, lecto illo voluntateni ire contempta mala consuetudinejam cer-
loco de Ezechiele, Exploralor absolvitur, si piricur nerel, hortatus est ut meridiano tempore divinis le-,
lum denunliaveril, eliamsi itli, quibus denuiiliulitt, ctionibuset psalmis interessent: ita illum diem multo
caverenoluerint (Ezech. xxxm, 9), vestimenta sua mundius atque sincerius placere celebrandum; et
excutere atque discedere. Verum Deo votis ejus et cerle de multitudine convenientiumfacile posse apr
parere, qui mentem, et qui ventrem sequerentur. Ita liberovolunlalh arbitrio; tres libri, quos eademdispu-
lectis omnibus sermo termiriatus est. Pomeridiano talio peperit, appellali sunl de LiberoArbilrio. Quorum
autem die major quam ante meridiem adfuit multi- secundum et leiiium in Africa, jam eliam Hippone-
tudo, eisque ad horam, qua presbyter Augustintts Regio presbyler ordinatus, sicut lunc potui, terminavi.
cum episcopo egrederetur, legebatur alternalim et In his libris ila multa disserta sunt, ut incidentesnon-
psallebatur : ipsisque egressis duo psalmi lecti sunt. nullw quwsliones,quas vel enodare non poteram, vel
Deinde Augustinum invitum, qui jam cupiebat per- longam sermocinalionemin prwseiili requirebant, ita
actura esse lam periculosum diem, compulitValerius, differrentur,ut ex ulraque parte, vel ex omyibusearum-
ut aliquidplebi loquerctur. Habuit brevem sermonem, demquwsliohnmpartibus,in quibusnonapparebat quid
quo gratias ageret Deb. Et quoniam in haereticorum potius congrueret veritali, ad hoc tamen raliocinalio
basilica audierat ab eis solita convivia celebrata; cum noslra conctuderelur,ut quodlibet eorum verutti esset,
adhuc eo ipso tenipore, quo a Catholicis ista gere- laudandus crederelur,vet eliamoslenderelttrDeus.Pro-
bantur, illi in poculis perdurarent : dixit, diei pul- pler eos quippe dhputatio ilta susceptaest, qui negant
chriludinem nocliscomparatidrie decorari, cl colorem ex libero voiuntaih drbilrio mati originem duci, el
candidum nigri vicinitate esse gratiorem ; ila suum Deum, si ita esl, creatotemomniumnalurarum culpan-
spiritualis celebrationis conventum minus fortasse dum essecontendunt: eo modo volentessecundutnsuw
futurum fuisse jucundum, nisi ex alia parte cafnalis impielalis errorem ( Manichceieniin sunt) immutcibilein
ingurgitalio conferretur : horlatusque est ut tales quamdameiDeo coceternaminlrocluceremali nalurani.
epulas instanter appeterertt, si guslassent quam sua- De gralia vero Dei, qua suos eieclossic prwdeslinavit,
vis est Dominus. Atque in hanc sentenliam prO tem- ul eorum qui jatn in eh utuntur libero arbitrio, ipse
pore cum ea qu33Dominus suggerebat dicla cssent; elimn prwpftrelvolutitates,nihil in liis libris disputatuin
acta sunt vcsperlina, quae quotidie solebant: et Au- est propler hoc proposila quwslione.Vbi.aulein incidit
gustino recedente simul cum episcopo, fratres, forte loctts, ut hujus gratiw fierel commemoralio,transeunter
monachi, eodem ltico bymnum dixerunt, tion parva commemorataest; non quasi inde agerelur, operosa
multitudine utriusque sexus ad obscuratum diem ma- raliocinalionedefensa.Aliud est enitn quccrere,unde sit
nente alque psallente. Totam rei seriem Augustiims malutn; et aliud esl quwrere, unde redealur ad prhli-
prompto et alacri animo retulit per lilteras ad Aly- num, vel ad inajus perveniatur bonum. Quapropter
pium, ut qui paucos aiile dies Hippone simul ciim novihwrelki Pelagiani, qui liberumsk asseruntvolun-
ipsc preces de accipiende beneficio fuderat, simul talis arbilrium, ul gratiw Dei non reiinquant locutn,
quoque de accepto gratias Dee persolverel. quandoquidemeani secuitdum merita noslra dari as-
i. Aliquot post menses ad episcopalum Hipponen- serunt, non se exlollant, quasi eorum egerhn cau-
sem, quo se digniorem in dies praebebal sanetns sam; quia mulla in his libris dixi pro libero arbi-
Presbyter, pervenit: sed antequam hujus ordinationis trio , quw illius dhpulalionh causa poscebal(Ibid.,
ejus texamus hisloriam, agendum nobis est de Ubris nit. 1, 2).
ab ipso de Libero Arbilrio scriplis hoc tempore, vel 5. Hoslibros reipsa prdfertPelagius : verura demon-
absolutis. Quippe Romanianum, cum in Italiam sub slralAugustinus, eodemsGloco prseposterum serisum
initium anni trccenlesimi ncnagesimi quinti prcfeotus everlissc, quem ille verbis suis affingere volebat; et
estj id operis, auteerte tres libros, exquibus omnino quamvis adversus Manichreos,non eontra Pelagianos,
cOiisiat,'non habuisse testatur Augustinus (Episl. 31, necdum exortos , istud opus conscriptum foret , ho-
n. 7), quamvis se ounctas lucubrationes suas illitra- rum tamen haeresimabunde se labefaciasse; adeo ut
didisse exisliinaret (Ephl. 27, n. 4). Unde vero si- si Pelagius ipse confueri voluerit, quidquid eo loco
roile est, hoc opus tunc lemporis, id est, ut arbitra- quera profert, continetur, nulla cum eo hac de re fu-
nnir,hPcaniic trecenlesimo nonagesimoquintoineunte lura sit amplius controversia (De Natura el Gratia,
nondtim fuisse perfectuni. IJIud lamen, duobus poste- 1111. 7, 8). Hi pariler libri ansara dederunl errori
rioribus libris adjectis, ad finem adhuc prcsbyter Semipelagianorum, qui ex iis contendebant evertere,
perduxit ("Retiaclat. libro 1, cap. 9, n. 1 ): priorera qnidquidAuguslintisde pradestinatidne postea dixis-
eiiihi'Rornse aniio trecenlesimo ectogesime octavo set (Ephl. 226, n. 8). At sanctus Doeior ostendit,
jatri scfipsei-at. Hocpacio fiefi potuit, ul hutrc secum nulluro eos ex ipsius vetbis ducere posse causrc suse
Romaniaiius deferret. Hos Jibros dialogorum instar palrocinium : ncc scullalcnus in dubium vocare vo-
composuit, in quibus sermonem conferl cum Evodio. luisse, quin ignoranlia el difficultasessenl originalis
Mutui scrmonis argumeniuth esl- indagatio originis, pcensepeccati': praeterea se, ut veritatem lunc iem-
undc malum proficiscatur. Cum adhuc Romw demo- poris rainus recie intellexisset, 11011 minus ad iilius
rafeinur, vbluimusdhputahdo qucerere.undesil malutn. postmodumcognitredefensionemsuscipiendamteneri
Et eo mddo''dispulavimus,ait Augustinus, ul si posse- (De Dono perseveranliw, nn. 26, 27). Id operis Au-
mus, id quod d'ehac re divinccaucloritatisttbdilicrede- guslinus , shnul ac cpiscopus crcalus est, ad Pauli-
bamus, etiani adiiileiligeniiamnoslram, quantumdhse- iium misit, seque optai-e lestatur, ut grandis illa
rendo opilulanleDeo agere posseiqus,ratio cotuiderala quscstio, qure est tolius operis argumentura, quanta
el tractala 'perduceret:El quoniam constililinler nos, dicendi ubertate tractattir, tanta certitudino et per-
diligenlerratione dhcussa, malum nonexoiium nisi ex spicuitatein his libris enodelur (Epist. 7>\,n. 7). SCri-
psitpaulo postadSecundinumManichaeumRomanum, gitans, de quibus adhuciiib.ilaudierat; quamvis ipso
si legere vellet tres libros suos de Libero Arbitrio, AuguslinoMediolaniagentG,magnasjarri tum tragoe-
eos Nolre in Campania penes sancium Paulinum re- dias excitassent. Observat pariter se de pafvulOfum
perlurum (Conlra Secundinum, cap. 11.). Hieronymo Baplismo pauca admodura, nihil autera de feorum-.
postmodura scribens, notat qua vatione in hisce lidem sine Baptismo morienlium damriatioiie, ut qure
bris de animaeincar-nalione,seu de animaeorigine in a proposito suo aliena essent, scripsisse (Epht. 166,
corppre, disserucrit; nihil tum de Prisciilianislis conn. 7,18).
LIBER QlfMTirS.
In quodemonstralurquomodoin episcopatuvixeritAugustinus,et quaeab ordinationesuaad annumindequintum
CulCllL/tll*
CAPUT PRIMUM. nus ignotum, aperit (Ibid.). Quod quidemsummo

po-
1 Auguslinusa Valerio collega deposcitur.% Megalius puli omniumque prxsentium sludio et gratulatioiie
Numidiwprimas falsi criminis nomine ordinalioni exceptum, ingentiqueacclamationc, ul faclo complc-
ejus intercedit,cujus reimox eumpwnilet,3 In suam rctiir , flagitatura cst (Epist, 51, n. &). Uflus cum
ordinationemtuttdemaliquandoconsenlilAuguslinus, Megaliorenuebat Augustinus.Cur autem ei Megalius
et cum Valerio sedet coephcopus.&Ejus ordinatio infensus essef, non constat : id tinum liqttel, eum
iratum intercessisse illius ordinalioni (Contra Cre-
facta anno Doinini trecenlesimononagesimoquinlo
exeunte.5 Scribens ad Paulhium de sua eum ordi- sconiutii,lib. 5, n. 92 ), necnon scripsisse litteras, in
nalione facit ceiiiorem. 6 Hic de eadem ad Roma- quibus eum rei cujuspiam insimulabal (Ibid., lib. &,
nianumscribit, adjuitctocarminead Licentium. 11.79). Quaenaniporro ea fuerit, noininatim et dis-
1. Auguslinus presbyteri munere annos propemo- liiictc non agnoscitur. Licet enim Atigustinuspro-
dum quinque digneperfunclus, ad episcopatumpro- xime antfe quam lillerarum Megalii meminit,.iiolet
vehitur araio aelatissuseqtiadragesimoquinto proxime Petilianum Donalislampersuadere velle, ipsum araa-
inchoato. Hunchonorcm sanctus ille vir sibi ipse non toria maleficia mulicri cuidam prscbuissG;simul la-
sumpsit : sed hanc Dei curam, ait Paulinus, Africanrc nien satis indicat, hanc calumniamab uno Petiliano
Ecclesiscmeruerunt, ut verba ccelestiaAugusliniorc excogitalam,nonex illis litteris fuisserepelitam (Con-
perciperent (Epist. 32, n. 2). Id bcncficii divinitus tra Litl. Pelil., lib. 5, n. 19). Utul est, testatur Au-
coUatumest paci et purilati cordis beati Vaierii anii- gustinus, se Megaliilitteras, necsi illein acctisatione
stitis, qui noii modo nullo in cuni invidire stimulo perstitisset, minime curalurum fuisse. Verum cura
pungebatur, sed eliam parlse a Presbytero suo glo- Megaliusin episcoporum concilioprobarc, quod Au-
riaepraecaeterisexsultansgratulabatur (Possid., in Vila gustino objccerat, urgerelur , acctisationis falsilatcm
August., c. 8). Ille ipse Augustimim presbylerum agnovit, pj-olatam a se calumniain scripto manifeste
infra se non passus , suum fieri collegam, et cocpi- daranavit, et asanctoconcilioconiniissiin Augustinura
scopatus sarcinam subiro compulil (Epist, 51, n. &). delicli veniainpeliit (Conlra Crescon.,lib. 5, n. 92).
Prinium quidem id solum satagebat alque supplicitcr Ncc enini se ob litulumet dignitalem primatisa culpa
a Deo fiagitabat, ut Augustinumhaberet saeerdotiisui sua emeiidanda immunemarbitralusest; verum illius
successorem (Epist, 32, n. %): sed cum semel vi- divini oi-acu!isapienter meminit : Quanlo magttus es,
disset, eum sibi propemodumablatum esse, ut alteri humilia le in oinnibus,el coram Deo hivenks grdtiant
Ecclesiae prreficerelur; seque etiam infirma valelu- (Eccli. III, 20). Quapropter concilium ei, ut sibi
dine affectaquejam setate, ad onus episcopale susli- ignoscerelur humiliter pelenti, cleraenier ignovit.
nendumalterius indigere subsidio; secretis egil lit- Qttod attinet ad illud concilium,si praesulesqui pii-
teris apud Aurelium episcopumCarthaginensem, ut mum Hipponem convenerant, non tam frequentes
Augustinus ordinaretur episcopus, qui sibi in Hippo- erant, ut possent concilium compoiiGrG;sat magni
nensi calhedra non lam suceederef, quam collegaet momeiiti res erat ad illud vel obeara unam causam
coepiscopus accederet. Voti compos factus est, et convocandum: nisi fortGaliqua synodus provincialis
quod ab Aurelio exposcebat, rescripto impetravit iti Nuniidia tunc temporis alia occasioiiGcelebrata sit,
( Possid., in Vita August., c. 8). quaehac ipsa de re cognoveril.Paulo post Augusthnis
2. Paulo posl MegaliusCalaraensisepiscopus, tum ad Profultirum familiarissimum suum scribens de
primas sive decanus episcoporum Numidire, Hippo- Iiujus Megalii obitu, isla continuo subjicit: Non de-
nem-Regium venit, hanc Ecclesiam visilaturus. Ejus sunt scandala, sed neque refugium; non desunt mcero-
prsesentia requirebatur ad episcopum ordinandura. res, sed nequeconsolaliones(Epist. 38, n. 2). Sub hrcc
Itaque Valerius arrepta occasione, Megaliocseteris- mullis ostendit iram esse fugiendam, ne odii tan-
que prsesulibusqui tuni forte aderant, tolique Hippo- dem naUiram induat. Deinde concludit asserens, se
nensi clero, et universseplebi suum de promovendo isla cousulto scribere, ob ea quaenuper sibi dixisset
ad episcopalum Augustino consiiium, cunctis hacle- Profulurus. Haud scimus an illa ad Megalii causam
„.. VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 212
lum epi- vatianispermiserat: verum praeterhujus generis per-
spectarent, in qua forlasse Pfofuturus jam i-aroscasus, in quibus infliclaecclesiasticaediseiplinae
scopus, Augustinisui olim magistripartes suscepisset.
Cum in Donalistarum manus epistola Megalii venis- plaga majori rGconciliationisbono abunde compensa-
id ab aliis fieri,cujtisipsum poe-
set, eam ad inlamiaelabem Augustino aspergendam retur, non patiebatur
adhiberetentarunt. Verumhaud difficileAuguslinofuit, nitebat. Quamobrem cum arbitraretur procurandam
eos accusatoris sui relractaiione convincere. In colla- sibi GSSG Hcraclii presbyteri electionem, qui sibi suc-
lione Carlbaginensi Donatistre,qui semper in aliquam cederet; eum tamen presbyterum reliquit, nec illius
nn. 4,5). Hinc et
perturbandi occasioncmimminebanl, quaesierunt ab ordinationem promovit (Ibid.,
sanciendumcuravit, ut or-
Augusiino,quis eum ordinasset: quo nimiruminde illud statulum in conciliis
litigandi aiisam arriperenl. Quapropler Augustinus ea dinandisomniuradecreta Palrum ab ordinatore lege-
de re, qure ad proposilam qtiaeslionemnon pertine- rentur (Possidius, in Vila Augustini,c. 8). Exslat de-
ret, illis aliqnandiu respondere dislulit. At cum ex crelum illud in concilio Carthaginensi terlio, cujus
suo ipsius silentio eos proficere adverteret, illis con- terlius canon in dccimum octavumCodicis Africano-
fidenter'respondit, se a Megalioepiscoporum Eccle- rttm canonum insertus hsec habet: Placuit ut ordina-
site calholicsein Numidia primate, eo lempore quo lis ephcopisvelclerkis priusab ordinaloribussuis placita
ille ordinare poterat, fuisse ordinaium ; posse eos su- conciliorumauribus eorum incukentur, ne se aliquid
per hac re, quidquid liberet, expromere, suasque ca- conlrastalutaconciliifechsepwnileat(Labbe, Goncilio-
lumnias cum veritate counectere. Tunc illi, cum re- rumCollectionemaxima, tomo %,pag. 1057); sive, ut
spondere , aut omnino hiscere non auderent, ad alia legilur in concilio Carthaginensitertio, capite tertio :
delapsi sunt (CollationeCarthag. 3, cap. 247). Placuil ul ordinandis... decreta conciliorum...fecisse
3. Ut Auguslinura inaugurare Megalius,sicvicissim asseranl (lbid., pag. 1167).
inaugurari Augustinus recusabat (Possidius, in Vila &.HaecnimirunifuitAugttslinipromotio,ctijusilleme-
Auguslini,c. 8). Nec enim minor erathujus modestia moriamquotannisrenovabal.Quemadmodumiliistem-
et religio, quam lol illuslrium virorum, qui selate illa, poribusfacereconsuevcranlUrbisquoqiieanlistiles,qui
ut episcopatumsuseiperenl, sicuti scribit, tenebantur plurimos ad hanccelebrilalem episcoposconvocabanl.
inviti, perducebantur, includebanlur, cuslodiebantur, Legimuseliam cpiscoposDonatistasad Optalisui Gildo-
palicbantur tanla qurcnolebant, donec eis adesset vo- niani natalitia frequGiilesconveniresolilos (Ephl. 108,
luntas suscipiendi operis boni (Epht. 175, n. %).Nam n. 5; ContraLilteras Pelitiani,.lib. 2, n.55). Anniver- l
praeterquamquod episcopalisdignitatis onus reformi- sarius iste dies consecrationis Augustini universaei
dabat, ipsi veuiebat in mentem, ab Ecclesiaeconsue- quidem Africaejucuiidissirauserat, cujus publica lae-
tudine abliorrere, ut vivente adlmc cpiseopo aliusei- lilia a Paulino expressa fuisse videlur in ea gratula- \
dem Ecclesirepraeficerelur. Cerlior lamen factus est, tione, quain acceplo hujus Prdinationis nunlio statim j
id novumel insolens non esse, prolalis ipsi plurimis, edidit suis ad Auguslinum litieris, in quibus has in '
non Africanis modo, sed iransmariiiiseliamexeniplis, vocesgralabtinduserumpit : Exsullemusellwlemurin
quibus omnis excusalio ei prrecltisaesl ( Possidius, in eo qui facil mirabilia solus, el qui facit nnanimeshabi-
Vita Auguslini,c. 8, el Auguslhtus,Ephl. 51,n. &). tare in domo,quoniatnipserespexitliumililatemnoslram,
Cum igilur divino consilio veliemenler timeret obsi- el vhilavitin bonoplebemsuam : qui erexitcornu in do
stere, si quod lanta prresulissui cliaritate tantoque pomo David pueri sui, et nunc exaltavitcornu Ecclesiw
puli sludiosibi deferebatur, diutius recusaret; publi- suwin electhsuis, ut cornua peccalorum,sicut per pro-
cis eorum volis ac dcsideriis divinam sibi voluntatem phelamspondet, hoc est, Donalislarum,Mankhworum-
denuntiaricredidit. Dcdititaqueinanus, eicuranracdi- queconfringal(ApudAugusl.,Epht, 52, n. 2). Hrecau-
gnilatis episcopalis itisigtiia suscepil invitus. Scribit lem festivilasAugustinomcerorispolius et tristitiaedies
Paulinus ab hac inusitata ordinatione novumilliusepi- erat, cum oneris ipsius Iiumeris iinpositi, et rationis
scopatui splendorem ac decus accessisse; nec prius Deo reddendaememoriamejus aiiimo permoleslamre-
hoc credi poluisse, quam fieret ( ApudAuguslinum, fricaret. Et qtto fiebat selale provectior, eo mentGm
Episl. 32, n. %).Id sane conceptam de Augustini do- acrius pungebat illa cogilalio. Exstat hanc in rem
ctrina el pietalc existimationem comprobabat. Ea egi-egiusprae caeterissermo (Serm. 559, n. 1) ad ple-;
tamen ordinatio repreiiensa est, el ipse Augustinus bem ipso die episcopalis ordinalionis ejus habitus, in
tum verbo, tum scripto confessusest, id octavoconcilii quo natalem Dominiimmineredic\l(Ibid.,n. 5).Facit
Nicscnicanonc fuisse prohibitum(Epist, 213, n.&), in hrcc observatio, ut consecrationem ejus, quam in hu-
quosanctaillasynodus satis apertcdeclarat, primariam jusanni trecentesimi nonagesimi quinli finem referre
suam intenlionem eam esse, ut unicus euilibet eccle- visumest, nemo putaverit rejiciendam ultra arinum
sise praesitepiscopus,licet aliquando contrarium fieri trecenicsinium nonagesimum sextum , quippe cum
permittat. Verum nec Auguslino, nec Valcrio lunc anno trecentesinio nonagesimo septimo sanclionibus
temporis nolum erat illud concilii dceretum, quod concilii Carlliaginensis tertii, die sepieinhris prima,
ubi scivit, conciliisanclioncm accurate servavil. Nam vel augusti vigesimaoctavacelebrali subseripserit in-
auctorquidem fuit.ulslalueretur, episcoposDonatistas, ter episcopos Augustinus: quo etiam impulsore, ut
qui ad Ecclesiseconimunionemredirent, sedere posse diximus, fuit in ea synodoconslitutum, ut ordinandis
cum episcopocatholico,sicut cpncilium NicaenumNc- episcopis vel clericis deci'etaconciiiorum
pralegeren-j
213 LIBER QUARTUS. 214
lur, Nelamen illaordinatiopopaturaiite eumdeman- si lanlumnolitis lalere quod tales estis, quantum lales
num treceniesinium nonagesimum sextum, obstare e$sevoluhlis (Epht. 51, nn, 3, 6). Ejus charilati com-
videbalijralia observatio,quja videlicet Jibrorum quos mendat puerum (Veluslino noraen eral), qui reus et
episcopus elaboravit, in ipsp, ut loquitur,episcopalus niiser fuisse videtur. Roroaniahum pariler ejusque
sui exordio, primi sunt duo ad SimplicianumMediola- filium commendatione apud illum sua juvari cupit.
neiisem, queroetin epistola iiuncupatoria, et in Jibri Tres libros suos de LiberoArbitrio ad eumdemmiltit.
principio patrem appeliat : quo eumtitulo putari pp- Exigit yicissim, ut quem scribere dicGbaluradvcrsus
lest exernasse, qued jam successisset Ambrosio, qui Paganos commeniariuro, ad se transmittat cum libris
tamen ex Iiac viia nnn dccessit nisi annc trecentesi- aliquot Ambrosii, quibus sanctus iile doctor imperilos
me nonagesiine septimo, pridie nonas aprilis. Quare quosdara el superbos, forsilan philosophos,qui Chri-
dum Augustini ordinatiotrecenteshnumnonagesimum Slum de PJatonislibris profecisse contendebanl, co-
sexlum annum Christi prrecessissedicitur, eum annos pipsissjriie refutavit. NuUus fex his Ambrosii Jibris
propemodumduos ferialum nulla edita lqcubralione modo superest nobis; sed tamen eos, cum Augustinus
fraditxissefatendumvidetur ; quod profecto vix credi ssepevelut cognitos Jaudet, haud dubie a Paulino sibi
pessit de sanclp illo doctore, qui curas, quas fralrjbus missos accepit. Orabat quoque Paulinum, ut panem,
suis iinpenderc lenebalur, in hoc polissimuro se po- quera mittebat, benigne accipei-et.Euindera omnium
nere dixit, utiis cl lingua et stUo suo, quas bigas in fratrum Deo servientium nomine salutabat, ipsius
eo charitas agitabat, maximGserviret (De Ttinit., 1.3, efiam beati Valerii verbis, quem adliuc patrcm suum
n. 1). Verumiainen Presper ad liuncannum trecente- nuncupal, quique eodein, quo ipse, Paulini videndi
simum nonagesimumquintum ita scribit: Augustims studio flagrabat. Ei praeterea Severi MilevitanseEc-
beatiAmbrosiidhcipulus,vir multa facundiadoctrinaque clGsiaeantistitis officiosamurbanilatem exhibel. Qua-
excellens,Hippone-Regioin Africa ephcopusordinatur propter haudscimus, an idem Severus sit, quilitteras
(Prosperin Chronic.ad annum595). QuolquotAugusli- ad Paulinumsiraul dedit: siquidem iidem fratres, qui
ni gesta scripserunt, hanc adeo expressam auctorita- Auguslini epistolam et illius ordinationis nunlium ad
tem velut epocham chronolpgicam ralam et fixam Paulinum detulerunt, litteras pariler sanctorum epi-
minimeque dubiam habuerunt. Itaque ut ne ab illa scoporum Aurelii, Alypii, Profuturi, et Severi eidem
nes discedamus,qureremuspostea quo tempore con- reddiderunt (Episl. 52, n. 1). Facile lamen contingere
scripti siiit libri ad Simplicianum; curve ille, licet potuit, ut idem Severus, qui primo urbanilatis tan-
adliuc presbyter, patris appellatione dignus haberi tum suse officia per Auguslinumofferre Paulino vo-
potuerit ab Atigustinojam episcopo. luerat, quadam postea necessilate compulsus ad eum
5. Comperlo lempore ordinalionis Auguslini per- ipse scripserit.
spicuuinest, poluisse Romaniimet Agilem, per quos 6. Jam Paulinus hos fratres Agilem et Romanum
Paulinus posteriores ad eum litteras miserat, huic adhuc praesente Romaniano prsestolabatur; verum
consecrationiinteresse. Per hiemem baud dubie non nonnisi posl illius discessumadvenerunt. Postridie ad-
sunt regressi, sed potius ineunle vere anni trecente- ventus illorutn Romaniano scripsit, ut eum de opta-
simi nonagesimisexti; cilius tamcn, ac vellet Augu- lissimis nuntiis acceptis faceret certiorem, et in primis
stinus: nec eos ille sine molestia dimisit, quamyis de Augusliitiad episcopatumprovectione; qua de re,
uuius Paulini reviseudi gralia redire maturarent. prout sancium virum decebat, gratulatur. Deinde Li-
Tanto ulique dimillendieranl velocius,ait Augustinus, centium veheroenler hortatur; quem per patrem pri-
quunlovobh impensiusobedirecupkbant. Sed quanloid mum alloquitur, ac post ipsum tam soluta quatn stricta
cupiebantmagh, lanlovosnobh prwsenliusexhibebant: oratione compellat, quo flagrantissimse,ut ait, Augu-
eo quippeindicabant, quam chara veslra visceraessent. stini solliciltidini, quam in posterioribus litteris suis
Tanto igitur eos tninusdimilterevolebamus,qttanloju- renovarat, facerel satis. Optat ut haec Domini tuba,
slius nl dimilterenlurinstabunt.Tradidil eis epistolam qua per Augustinum intonat, cordis illius pulset au-
Patilino et Therasiae inscriptam, qua posterioribus ditum. Sperat etiam pro sua in Deum fiducia, carnaUa
lilteris a Paulino acceptisrespondebat. Nec in hac mi- hujus adolescentis vola, fidei et votis Augustini ces-
nus tenerum erga eum amorem, minusve ardens ejus sura; cui videlicet niliil esset anliquius, quam ut,
videndi siudium teslabatur, quam in epistola per Ro- quem Romaniano palri dignum genuerat in lilteris,
manianum delata. De sua ad episcopatumpromolione hunc et sibi ipsi digne filium in Christo pareret (Apud
certiorem eum fecit, ut illi significaret, se de profe- August., Epist. 52). Dubium non est, quin Paulinus
ctione in Italiam, ejus invisendi causa, cogitare non Auguslini epistolse responderit, et quin illud nobile
posse, utque ipsum ecclesiasticiscuris expeditiorem per amicorum muttiam sociGtatcmct comniGrciura,
(nondum enim episcopuserat Paulinus) ad lrajicien- quod utriusquo pielas fecerat, accurate studioseque
dum in Africaminvilaret, tam ad sui cseterorumque foverit. Cujus si pauca nobis vestigia supersint, id
solaliuin, qui dona divinitus in eum collata miraban- temporum fato tribuendum est: hse siquidem litterae,
tur; quara ad eorum institutionem,qui ea credere vel ut et aliaeinnumerae, exciderunt. CaeterumAugustini
non polerant, vel nolebant, nisi prius ipsum ejusque ad Paulinum lilteras non plures oclo notat Possidius
sponsampraesentesiiiluerenlur. Eo usque progreditur, (In Indkulo, cap. 7 ); quem in edilis numerUmnunc
ut dicat; Nesciosi quidquqmmisericordius agilh,quam habemus.
2i5 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 216
CAPUT II. eam animre sanitalem jani divirtomunere pefductus
1 Quis animw habilus erat, quivemoresAuguslinijam esset, ut confidenlerDeo diccret, Non dubia, sed certa
cphcopi. 2 ln soliludinemfugereprohibelura Deo : conscientia,Domhte,amo te (Ibid., cap. 6, n. 8) : at-
ejus delkicesunl ScriplurwDeiet vacareDeo.3 Qua- tamen multosel magnosesse languores suos agnoscit,
lis ei cultus corporh in vestibuset calceamemhacce- quibus sanandis necessaria sit medicinalis gfatia
plus fuerit. & Quce ejus mettsa. 5 Manibus quotidie ChristiMediatoris(Ibid., cap. 43, n. 68). Nam turpium
aliquid operarivellel, si per valeludinemet per occu- rerum imagineset vivere adhuc in sua raemoriatesta-
pationesliceret,6 Infirma valeludoipsiuset occupatur, el sibi occursare, vigilanti quidem curentcs viri-
liones. 7 Clerkorummonasteriumin ephcopii domo bus, in somnis autem non solum u-que ad delectatio-
insliluil. Ad Lwlutnhlius forle monasleriialumnum nem, sed etiam usque ad coiisensionemfaciuinqiiesi-
ephlota. 8 In eo monasleriorcgulariler et anguste miUimum.Quanquamssepeeliam in somnisresistebal,
cum suisclericisconvivit.9 Vl se gerebaterga fettti- et sui memor propositi, atquo irt eo caslissime per-
itas : nullam nequidem ex consanguinehhabilarein manens, nullum lalibus illecebris vel dormiens adhi-
sua dotnopassus esi, bebat assensurn(Ibid., cap. 50, n. 41). Qttoin genere
1. Episcopaleonus imponisibi non prius passus est rnali adhuc se csse compcricns, sic exsultabat cura
Augustinus,quam conslitutumhabcret in animo, aeta- tremore in eo quod illi Deus donaverat, ut in eo quod
tem suam in officiisad id pertinentibus totam exigere. incoiisuniniaiuserat lugeret. Pergit ad aliud lenlalio-
Hinc in ]'eliquavita nihil molilus unquam aliud, nihil nisgenus, quod exedendi et bibendinecessitateorittir.
aggressusreperietur, nisi quod ejus in fralres suos, Hoe quidem a Deo edoctus erat, ul quemadmodum
quos ut dominos observabal,charitas exposceret (Cou- medieamenta, sic aliinciua sumplunis accederet
fess. lib. 10, cap. &,n, G). Sed anlequamjuxta seriem (lbid., cap. 31, n. &&): sed durii ad quielcm saiiela-
annoruni videamus,quibus Iaboribus, quPt scriptis ct lis ex indigentirc molcslia Iransibat, in ipso transitu
pcregrinationibus illum fraternus amor implicueril; ipsi iusidiabatur laqucus concupisccnlirc. Quia cum
colligemushic nonnulla dc illius pro Ecclesia gestis, srepe incertmn sil, ulrura adliuc nccessaria corporis
qurenebis ad certum ordinem temperum revccare non cura siibsidiuni pelal, an voluplaria cupidilalis fal-
licel. Ut aulem ab iis qure ad ipsius mores spectanl, lacia ministerium suppefat: ad hoc incertum Iii-
narrandi faciamus itiiliuni; qualis csset animre suse lai-escit infelix aninia , el in eo pratparat excusalio-
liabittis primoepiscopatussui tempore, ipsemet in suis nis palrocinium, gaudens non apparerc quid satis
Confessionibusanno ab ipsius ordiiiaiione quarto vcl sil moderationi valetudinis, uf obtentu salutis obum-
quinto editis, in oculisconspectuqucomniumexposuil. brct negoliumvoluptatis. llis lenlatioriibus quulidie
Nam cum jacere cupercl, nulloque inter liominesesse conabatur i-esistere, et invocabat dcxlerani Dei ad
nuniero, acgreadmodumferebat Virsanctus, se contra saluteiii suam;'et ad eum rcferebat seslttssttos, quia
in ore omiiiuraversari, atque eliam sanctreconversa- consilium sibi de hac re non stabal. Kt quidom ebrie-
tionis noinine summo dignum honore haberi. Itaque laslonge cratabeo : crapula autem noiinunquamsub-
ne de se qtitsquamhoininum,ait Possidius, supra quam repebai ci, crapula tamen ea , qua non cor ipsum,
se esseitoverat, crederet, non soluinqualis anle perce- sed affectuset langiicns stomachusin perfccliscliam
plam gratiam fnerit, sed elium qualis jatn sutnpta vive- Chrislianis aliquaudo gravatur. Ebriosus nunquam
rel,designavil(Possidius,inVilaAugusl.,inPrwf.).Cer- fuil: quod Dco prorsus acceplum referl. !n his ergo
nebat prselerea mullis bonis Christianis, qui pariter tentalionibus positus, ccrtobat qitotidie adversuscon-
quis lenipore ipso Confessionurasuarum esset nosse cupiscenliamedendiel bibendi :cumque non id essel,
cuperent, gralum faclurumse non sine magnofruclu: quod samel prrccidere, el de qtio ullerius nnn attin-
siquidem ii el gratias Deoactuj-idc donis ipsi collatis, gendo deceruere posset; freni gulluris leinpcrala rc-
cl perspeclis cjus malis pro ipso rogaluri essent (Con- laxalione et constriclione tenendi erant. Sed noiidum
fess. lib. 10, cap. 3, n..&). Primum ergo is ipse, qui is crat, qui non raperetur aliquanitilumexlra metas
vir sanctissimusac ejus apud Dcum rrieriliessc vidc- necessitalis : acnihilomhius roagiiificabalnomeiiDei,
' relur, in
quo facile quisquespemreponeret, profitetur quem , qui vicil sreculum, pro ipsins pcccatis iiilcr-
lolam spem suam nonnisi in magna valde miseri- pellabat, numerans ipsutn inter infirma membracor-
cordia Dei sitam essG; ab illo sc petcrc ut dcl quod poris sui. Quodad illecebram odorum perlinet, de ea
jubet, atque hoc pacto quod vclit jubcat: scire se, ne- non salagebal nimis : cuin jucundi abesscnt odores,
niinem posse esse continenlem, nisi Deus det: qnippe non requirebat; cum adesseul, non respuebat, para-
cum per contiiienlisemaiidaluin nobis prsecipialur,ut tus eis semper cai-ere.Sed quamvisita sibi viderettir,
colligamur et redigamur in unum, a quo inmultade- hac in re tamen falli se tiinebal: qttippecum etim la-
fluximus (quia videlicct is minus Deumamat, quicum teret facultassua qusein ipso erat. et anirous illius de
Deo aliquid amal, quod non propter Deumaniat); ad viribus suis ipse sibi non facile crGdciidumoxislima-
illud implendum se pcr se non sufficere, sed indigere rct; qtiia quod inest, plcrumque occullum est, nisi
ut ab ipso Deo accendalui'. 0 antor, ait, qui semper experienlia manifeslumfiat. Volupiatesaurium lena-
ardesel nunquamexslinguerh! CharilasDeusmeus, ac- cius eum implicaveranl, et subjngavcranl: sed Dcus
cendeme. Conlinenliamjubes; da quod jubes, etjube resolverat et liberavcrat eum. Tunc ergo insonis,
quod vis (Ibid., cap. 29, n. 40). Deindequanquam ad quos animant divina eloquia, cum suavi et artificiosa
' 21'7 LIBER QUARTUS. 218
voce cantantur, aiiquantulum acquiescebat, non qui- natione. Eum quoque domi sedentfemstellio muscas
deraiiit haerei-el,sed ut Cumvellet surgeret. Attamen capians, vel aranea retibus suis irruentes iraplicans,
aliquandoplus sibi videbatur honoris iis sonis tribuc- inlcntum faciebat. Pergebat quidem adlaudandurti
re, quam deceret; dum ipsis sanelis dictis religiosius Deiim, creaturem mirificum atque ordinatorem
et ardentius sentiret moveri animura iii.flanimam omnium , sed non inde intentus esse incipiebat. Et
pielatis, cum ita canianlur, quam si non ita canta- lalibus vita ejus plena erat, et una spes ejus ,
rfentur ( Ibidem, cap. 53, n. 49). Nam delectatio magna valde misericordia Dei (lbid., n. 57). Sa-
carnis srepe eura fallebat, dum rationem propter naverat primilus eum Deus a libidihe vindiean-
quam meruerat admitti , etiam prrecurrere ac ducere cli : quo propilius fieret etiam cseteris omnibus
conaretur. Ilain his peccabalnon senliens, scd post- ejus iniquitatibus. Compresserat a timore suo super-
ea sentiebat. Aliquando hanc tpsam fallaciamcavens, biam ejiis, et mansuefecerat jttgo suo cerviccm ejus;
errabat nimia severitate, ac valde interdum, ut melos itatitjauiilludportanti leneesset(/6id.,cHp.56,?!. 58).
omne cantilenartim suavium, quibus Davidicumpsal- Sed iaudis humanre tenlalione qtiotidife lenlaba'tur,
terium frequenlatur, ab auribus suis removeri vellct, sine cessationelentabatur. Tu nosti, inqnit rtd Deum,
atque ipsius Ecclesire; lutiusque sibi vidGi-Gturqu'*d de hctcre ad te gentilumcordh meiel fiumina oculorum
dc Alexahdrino episcopo Alhanasio saopesibi dictum meorum. Neque enitn facile colligo, quani sim ab ista
merainerat, qui tam modico flextt voeis faciebat so- pestemundalior; etmultum titneooccullamea, quwno-
nare lectorera psalmi, ul pronunlianti vicinior esset, runl oculi tui, mei aulemnon. Conlrhloraliquandolau-
quam canenli. Verumtamen cum reminisccbalur la- dibus meis, cum velea laudanlur in me in quibusipse
erymasquas fuderat ad cantus Ecclcsiacin primordiis milti displkeo; vel eliam bona minora et levia pluris
recuperatse fidei suse,quantumque postmodum mpve- wslimaittur,quam wslimandasunt. Sed rursus unde scio
relur, nen canlu, sed rebus quse cantantur, cum li- an proptereasic afficior,quia nolo de me ipso a medis-
quidavcceetconvenienlissimamodulationecantantur, sentirelaudatoremmeum; non quia illius ulililate mo-
magnam instituti hitjus ulilitatem rursus agnoscebat. veor, sed quia eadem bpna quw inihi in me placenl,ju-
Cum auiem sibiaccideret, utipsum plus canttis, quam cuttclioratnihi sunt cum et alteri ptacent? Videonontne
res quaecaniltir movGrel; poenaliferse peccare agno- laudibusmeh propler me, sed propter proximi utititatem
scebat, et tunc mallet noii audirc canlantem. Ecceubi tnoverioportere. Et ulrum iia sil, nescio. Sermo ore
sttin, ail: flelemecum,el pro me flele, qui aiiquid boni procedens, et facla quwinnotescunthominibus, habent
vobiscumintus agilis unde facla procedunt. Natn qui tenlalionem periculoshsimumab amore laudis, qui ad
non agiiis , non vos hwc movenl (Ibid., n. 50). Re- -privatam quaindam excellenliamcontrahit emendkata
sistebat queque seductionibus oculorum, et erige- suffragia; lenlat et cmn a me in me arguilur, eo ipso
bal ad Deum invisibiles oculos. Et quidem pulchra quo arguilnr; et swpe liomode ipso vanw gloriw con-
trajecta per animas in manus artificiosas noverat ab teinptuvanius gloriatur (Ibid., cap. 57, n. 60-63). Alibi
illa pulcbrittidine venire , qtisesuper animas est, cui eiiam quid ab hurnana laude timeat, cur eam iplane
suspirabat anima ejus die ae nocle. Etiam islis pul- non abnuat, aut qua ratione inde afficiattir, declarat
cliris gresstim inneelebat, quem Deus evellcbat : cain hunc mpduni : Periculutn ineum est, si altendam
piebatur miserabilitct-, et Deusevellebat misericordi- qiwmodolaudalis, et dhsimulem quomodovivath. Ille
ter; aliquando non senlientem, quia suspensius inci- autem novit, sub cnjus octttis loquor, imo sub cujus
derat; aliquando cuni dolore, quia jam inhxserat oculiscogilo,nonmetam deleclarilaudibuspopularibus,
(Ibid., cap. 54, nn. 52, 55). Jam si de curiositatis mor- quam slintulari et angi quomodovivant qui tneluudanl.
bo agitur, rntilta prsecideratct a suo corde dispulerat Laudariaulem a malevivenlibusnolo, abhorreo, dete-
Augustinus: non tamen audebat dicere , nulla re se slor : dolori miiti esl, non voluplali, Laudari aulem a
inlentum fieri ad speclandum el vana cura capien- benevivenlibus,si dicam nolo, menlior; si dicam volo,
diim. Eum jam thealra non rapiebant, nec curabat tiineonesim inanilalis appelentior,quam soliditalh. Er-
nosse fransitus siderum; nec aninia ejus unquam go quid dicatn? Nec piene volo, nec plene nolo. Non
responsa quresivitumbrarura; orauia saci-ilegasacra- plene volo, ne in laude liumana periclilcr; non plene
monla delestabatur. Agebal auletn inimicus, quantis nolo, ne ingrati sint quibusprcedico(Serm. 559, n. 1).
potcral suggeslionummachinationibtis, cum eo, ut a Postreme, quod ad illud alitid lenlaiienis nialuin, quo
Deo signnm aliquod peleret: sed a sancto Viro longc inancscunlqui placcnt sibi de se , aut de Dei bonis
erat ista consensio (Ibid.,cap. 55, n. 56). Vcrumta- quasi suis, aut tanquam ex meritis suis, atit velut aliis
mcn in multis minutissimisrcbus curiosifas ejus quo- invidentes ea, afficiebalur ipse iremorecordis, et vul-
lidie tentabatur, et srepe labebatur. Sscpiusnai-ranles nera sua magis s-ibindea Deo sanari, quam sibi non
inania primo quasi tolerabat, ue offenderet infirmos; infligi sentiebat (Confessionuiniib. 10, cap. 39, n. 65).
deinde paulalim libenter advertebat. Canem curren- 2. Ubi se agnovit confessusqueest sanclus Episco-
lem post leporem jam non speclabal cum iu circo fie- pus iis oranis generis peccalis obnoxium , quidquid
ret: at vero in agro, si casu transiret, avertebat eum tandem alii de ejus probitaleac merito senlianl, adeo
fortassis et ab aliqua magna cogitalione, atque ad se non contemnenda illa ducebat, ut potius testetur se
convertebat illa venatio, non quidem deviare cogens tanto limore concussum fttisse, ut de arripienda in
corpore jumenli cui forte insideret, sed cordis incli- solitiidinern fuga cogitarit. Conlerritus peccalh meis,
8J9 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 220
inquil, et mptemiseriwmew, agitaveramin cotde, me- bis, vestimentorumnoslroruni,cum aliis comprehendit
dit.gtusquefuerqmfugam in splitudinem;sed prohibuhti (Serm. 37, n. 6). Aliud quoque geslabaf "indumenli
mci et confirmaslime dicens:« ldeo pro omnibusChri- genus, byrrhum vocat, qno laici pariter utebantur.
slus motiuus eslul qui vivunt,jam non sibi vivant, sedei Ilabes in quodam sermone Iocum de veslimenlis ejus
qui prq ipsis moiiuus esl (H Cot. v, 14). Nihil ergo sibi sane pulcherrimum. Nemo, inquit, delbyrrhum, vel
reliquum esse cognovit, nisi ut in Deumjactaret cu- lineam lunicam, seu aliquid nisi in commune: de com-
ram suam , ut viveret (Gonfessionumlib. 10, cap. 45, muni accipioel mihi ipsi, cumsciam communeme ha-
n. 70). Filios luos, ait, essevoluhli dominosmeos, qui- berevellequidquid habeo. Nolp talia pffetat Sanclitas
bus jusshli ut setviam , si vololecumde te vivere. Et vestta, quibus ego sotus quasi deceniiusulat; offerat
hoc mihi verbumluum pqrum eral, si loquendoprwci- mihi, verbi gratia, byrrhum preliosum; forte decelepi-
perel, nisi el faciendoprairet. El egoid agofaclis el di- scopum,quamvh non deceat Auguslinum,id est, hotni-
clis; id ago sub aiis luh nimis cum ingenti perkulo, nem pauperem,de pauperibusnalum. Mododicturi sunt
itisiquiq sub alh luis libisubdila esl anima mea, el in- homines, quia invcni pretiosas vesles. quas non potttis-
firmitas mealibi nota esl (Ibid., cap. 4, n. 6). Denique sem haberevel in domo patrh mei, velin illa swculari
vix aliquando sufiiceret, ut dicit, calamo cnuntiare professionemea. Non decet: talem debeohabere, qualem
omnia Dei liorlanienla, oranes terrores el consojatio- possum, si non habueril, fratri meo dare. Qualempo-
nes et gubenialiones, quibus eum ad subeundam pa- lest habere presbyler,qualempotesl haberedecenterdia-
storalis oflicii sarcinam pcrduxil (Ibid.,lib. 11, conusel subdiaconus,lalem volo accipere; quia in com-
cap. 2, n. %).Eo constituius loco, cum in divina lege mune accipio. Si quis melioremdederit, vendo: quod el
mediiariolim inardeseeret, nolcbal in aliud horas dif- faceresoleo; ulquandonon polesl vesthesse communh,
fiuere, quas a necessitatibus sive reficiendi corporis prelium veslis possit esse commune.Vendo, et erogo
sui, sive scrviendi hominibus curx suaecommissis, pauperibus. Si lioc eum deleclat, ut egohabeam; lalem
liberas inveniebat: maxime curn se ejusmodi siudio del unde non erubescam.Faleor enim vobh, de pretiosa
non sibi soli, sed frafernai charitaii simul pi-od- vesteerubesco: quia non decel hanc professionem,hane
esse optaret. CasUo deliciae ipsius eranl Scriplu- admoniiionem, non decet hwc membra, non decet hos
rae Dei; eujus vox ipsius gaudium, cujus vox illi canos (Serm. 356, n. 13). Ciiiiisancta qusedamvirgo,
erat supcr affluenliam voluplalum (Ibid., n. 3). cui Sapidse nomen, de Timothei fralris sui, Carlhagi-
Prselerquam quod in rerum etiam creatarum con- nensis diaconi, morte gravissime doleret, rogavit Au-
sideratione Deum quaerens, ac de omnibus eura gustinum, ut ad sui solaliumluiiicara, quam suis ipsa
consulens, an sint, quid sint, et quanli qureque pen- manibus ad usum germani sui texuerat,«cciperet. Non
denda sint, audiebat dicentem acjubentera. Elswpe renuit sanclus Praesul,neillam contristaret, eaquetuni-
islud facio, inquil; hoc me delectal, et ab actknibusne- ca usus esl. IUam lamen per lilleras bortatus est, ut
cessilatisquanlum relaxari possum,ad hlam voluplalem meliores a fidesua consolationespeteret, atque a spe
refugio. Neque in hh omnibusquw percurro, coitsulens vivendi aliquaudo cum fratre, de cujus aeterna felici-
te, inveniolulum locumanimcemew,nhi in le, quo col- tate non dubitanter loquitur (Episl. 263, n. 1). Quod
iiganlur sparsa mea , neca te quidquum recedalex me. ad calceamenta perlinet, non arbitrabatur , teneri se
El aliquandoinirotniliisme in affeclummultuminusita- ad servandam juxta Jilteram eorum inhibitienem a
ium inirorsus, ad nescioqttamdnlcedinem; quwsi per- Chrislo Domino factam; cum ex Evangeliocognesce-
ficialut m tne, nescioquid erit, quod vila isla non erit. ret, Christum ipsum fuisse calceatum : iioc sibi sela-
Sed recidoin hwc wrumnosisponderibus, et resorbeor tii proponebat in infirma valetudine, quae hujus illi
solulis , el leneor; el inullum fieo, sed multum leneor: levaminis necessitalem imponebat. Simul eerum qui
iantuth consuetudinissarcina degravat! Hic esse vuleo, nude pedeambularent, fbriiiudinem aniabat (Confes-
nec volo; illic volo, nec valeo; miser utrobique(Ibid, ti- sionum iib. 9, cap. 6, n. 14) : rtec lamen evangelicam
bro 10, cap. 40, ?(. 65). Ex qtio Detitn didicerat, non legem hac in re accuratius ab illis, quam a se impleri,
fruslra manenlemeum habebat in sua memoria : illic aut eos preptei-ea insolescere superba duritia posse
eum inveniebal, el deleclabatur in eo. Ilw sunt, in- arbilrabatur. In hujusmodi rebusbonis, sed minime
quiebat, sanclwdeliciw mew,quas donaslitnihi, miseri- necessariis, tam eos qui illas ebservarent, quam
cordiatua respkienspaupertulemmeam (Ibid., cap. 24, qui non observarent, charitate sociari volebat; ut
n. 55). quorum externa discreparent opera, eorum eorda
3. Quod ad cultum corporis allinct: Vestesejus et eodem amore conflagrarent (Serm. 101, cap. 6,
catceamenlavel leclualiaex moderalocompelenlihabilu «. 7).
erant, nec nilida nimium, nec abjecta plurimum: quta 4. Mehsa usus est frugali et parca,-in qua nihil su-
his plerumqueveljactare se insolenter-Itominessolenl, perfluum, nihil non moderatum; qure quidem inler
vel abjicere; ex ulroque non quwiesu Chrisli, sed quw olera et legumina, etiam carnes aliquando propler
sna sunl iidetn quwrenles: at isle (sanctnsEpiscopus), hospites, yel quosque infirmiores, semper autem vi-
ul dixi, tnediumlenebat, nequein dexteram nequein sinum habebat (Possidius, in Vila August., c. 22). Ne-
nhtram declinans(Possidius, in Vita August., c. 22). que enimimmunditiam opsonii, sed immundiliam cu-
Scribit Auguslinus moris fuisse, ut interiora vesti- piditatis limebal; ut qui sciret oninem Deicreaturam
menla linea essent, exleriora lanea *.seque bis ver-_.-. bonam esse, et sanclificari per verbum Dei et ora-
221 LIBER QUARTUS. 22$
lionem (Confessionumtib. 10, cap. 31 , n. 46). Jllius 122, n. 1), pferspectaorofilbus qui, familiariiis eujrn
convivispracfixuseral poculofunl nuraerus : et si quis rtoverant (Epht. 151, n*13), Hinc se mullp ante eor*
ciericorumejtis jurasset, unarn de statutis potionem poris infirmitate;quamselateseiiuisse tsstatur (Serm,
perdebat (Possirfius, in Vila August., c. 25). Coch- 255, n, 7)i Rarissime tamen de jjiorbis suis loqutlur,
learibus argenleis utebatur; verum csetera vasa, qui eurii ad vires recreandas aliquando rus ire coge-
quibus cibimensaeinferebaiilur, vel leslea, vel Iignea, bant (Episf. 118, n. 34). Quampatienter autem solitas
vel marmorea erant: non tamen ex necessitate atque oegritudinessustineret, ex epistola, quam in molestis-
inopia, sed ex spontanesepaupertatis ac modestisestu- simocorporis morbo scripsit, satis eonjicere possu-
dio (Ibid., c. 22). Cum semper hospiialilalem coluis- mus (Epist. 38, n. 1). Occupationesejus assiduaetain
set, pltirimos ad racnsam suam pcregrinps adhibebat parum IIIIpermitlebant otii, ut ab ecclesiasticiscuris
(lbid.). Etreapseab Jiocofficioquibusque vfenienlibus pauculaetemporura stillse(sic enira Ioquitur) vix eum
ac Iranscuiitibus exhibendo , shie detriraento chariia* recrearetit, vel cogilantera aliquid, vel ea quaemagis
lis quse ab episcopo exigitur, eximere se non peterat urgerent, et pluribus essenl profutura, dictantem, vel
(Serm. 355, n. %).Eamdem humaiiilaiem in recipioii- reficieutera corporis vires ipsius necessarias servituti
disGtiam ignotis hospilibus exercebat, hocaxioma se- (Epht. 261, n. \). Sed et conlra officium suum sifai
ctitus: Longe satius esse malum hominera excipere, faeturus videbalur, si vel paucissimas illas temporis
quara bonum excludere , dum cavemus ne recipiatur guttulas aliis rebus inipenderet ( Ephi. 110, n. 5 ).
malus (Epht. 58, n. 5). Id tamen ordinerti ab eo con- Seribit ad Hieronymuraanno qiiadrhigenlesimoquarto
stitutum minime pei'lurbabat. In ipsa mensa magis se, si quid iti Scriplurarum diviDarumsciGnliafacuIta-
lectionemvel disputationera, quam epulationem po- lis haberet, id uni populo Dei erudiendo totum in)-
tationemquediligebat; et contra pestilentiam huraanse pendere : vacare autera sludiis non posse, nisi quan!-
consuetudinis, in ea ila scriptum habebat: tum nece.ssitasexigat ad ea paranda, quaepopulprnm
Quisquisoinat dicth absenlumrodete vitam, ppseil institulio (Epist. 75 , n. 5). Ipse quoque pauca
Hanc mensamindignamnoveritessesibi. legisse se confitetur. Quapropter solito majores curas
Et ideo omnera convivam a superfluis et noxiis fabu- et occupaliones fugiebal (Epist. 82, n. 23) : cumque
lis et delractionibus sese abstinere debere admonebat. Severus prolixara ab eo epistolam flagitaret, rogat ut
Nam et quosdam suos familiarissimoscoepiscopos il- se habeat excusatum; subditqtte euni cselerosque fa<-
Iius scripttirseoblilos, et contra eam loquentes, tam miliarissimos suos rem sibi pergralam facluros, si
aspere aliquando reprehendit comraotus, ut diceret nullam a se lucubrationem exposcanl, et alios ab iis-
aut deiendos esse illos de mensa versus, aut sede dem flagitandisaverlant, ne, sivotiseorumsatisfacere
media refectione ad suum ctibiculum surreclurum. non possit, offensionemaccipiant (Epht. 110, n. 6 ).
Quod ego, ait Possidius, et ulii qui illi menswintet- Neque silentio praetereundum, quod prolixiores ad
fuimus, expetti sutnus (Possidius, in Vita August., familiai-isshnossuos, seu laicos, seu etiam episcopos
c. 27). datas epistolas chartae mandabat propria qtiadam ra-
5. Victum sibi labore manuum non comparabat, lione ac forma, forte minus eleganti, sed ad hoc ido-
cum nequc per adversam valetudinem id exsequi nea, ut el cito scriberentur, et charta ipsa tenereliir
posset, neque per eccupalicnes assiduas, quibus eum commodiuscum Iegerentur. Id Maximomedico notum
Ecclesisesuaecura sine ulla inlermissione implicabat fleri cupit, ne forte ille , istum ejus morem nescicns,
(Episi. 126 , 11.10). Qued si salva officii sui ralione. faclam sibi iujuriam arbilraretur (Epht. 171). Epi-
id prsestarepotuisset, cerlis quotidie horis, quantum stolammittens ad Viciorinum, monet signatam iEam
in bene moralis monasteriis constilutum est, aliqttid esseannulo, qui exprimit faciem hominis attendentis
manibtts operari, et caeteras horas ad legendum et in latus (Epht. 59, n. %). Cum nunqtiamannulum in
orandum, aut divinis Litteris vacandum Jiberas lia- manu haberet, tesle Possidio (Possidius, in Vila Au-
bere maltiissel (De Opeie monachorum, n. 37). Ad gusl., c. 24), ab aliquo forte istum , quo memoi-atam
islam, iuquit, securilalemoliosissimainnemome vince- epislolam signavit, utendum acceperat,
ret. Niltil esl inelius, nihil dulcius,quatn divinumscru- 7, Vidirous superius Augustinum, siniul ac pre-
lari, nullo sltepenle, tliesautum: dulce esi, bonumest. sbyter ordinatus est, in Hipponensi civilate Virorum
Prwdicare, arguere, corripere,wdificare, pro unoquq- instituisse monasterium , ex quo velut ex uberrimo
que salagere,magnumonus, magnum pondus, magnus fonte, menastica vita sesc per universamAfricam dif-
labor. Quisnon refugial islumlaborem? sed terret Evan- fundebat. lllic totp presbylferatussui lempere vitam
; gelium(Serm. 559, n. 4). Sic eum officii sui ralio ad degit (Ibid., c. 5). At ubi creatus est episcopus, cum
|labores alios , aliasquc sollicitudines avocabat, qure ad luimanitatem assiduam hospilibus exhibendam ex
iarctiorcm iili et asperiorem cceli viara effkiebant, officioteneri se intelligeret, ac id monaslicae vilre
quara si sese labore eorporis exereuisset; quamvis Iraiiquillilali officere arbitraretur, voluit secura in
eum spes continuo gaudio perfunderet, et Christi domo episcopii clericorum , hoc est, presbyterorum ,
Dominiexemplumjugum illi suum suave ac leve red- diaconorum , subdiaconorum Ecclesirc suaeservien-
deret. lium , habere monasterium (Sertn. 255, n, %). Vide-
6. Natura frigus ferre non poterat (Epist. 124, tur is Spes, qtii apud Augustinum degebat, fuisse in
n. 1), et lenui ac iuijrma valetudine utebatur (Epht. eo monasierio soium laicus, licet clericatui quodam
; '
§25 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 224
modo destinatus (Epist. 77, «. 2, et Epht. 78, w. 2). sidius, in Vita Augustini, c. 23). Quibus aliqua res
De Lreto quoque adolescente, qui perfectse viue ti- familiaris. erat, eam aut erogare pauperibus , aut in
rocinium apud Augustinumposuerat, et aliquandiu commune conferre, aut quovis modoremittere tene-
cum eo manserat, aut in ejus domo, si Jaicos, quos bantur (Serm. 555, n. 2). Qui nihil conlulerant, non
clericalui deslinabat, in eam admitteret, idem quod discernebantur ab -eis qui aliquid aitulissent (Serm. '
de Spe existimare licet. Lsetus ille animi sui fervore 556 , n. 8). Si quos segros aut ex morbo eonvale-
maxiraara fralribus lsetitiam attulerat. Animadverfit sccntes necessitascogeretante horani prandii reficere,
tamen Augustinus, eum domesticis curis a divino non prohibebat quidcm Augustinus iis milii quod
sludio relardalum , ferri polius et duci a cruce sua et aliorum pietas offerebat; sed eos prandium aut cce-
carnis suaeinfirmitate , quam illarn ferre ac dueere. nam exlra sumere non permiltebat (lbid., n. 15).
El reipsa coaclus est ab Auguslino discedere, et do- Cura iis semper Augustinus una domo, una mensa ,
mum suam repetere, ut res domeslicas componcret, sumptibusque communibus alebatur et vesliebatur.
ea mente ut jugo mundanae servilutis excusso, se Nolebat habere quidpiam nisicommune, vel accipere
vinCulissapientiaedaret ultro constringendum. Atta- nisi in commurie : et si quis aliquid ipsi, quod com-
men domi suaeplurimis tentatioiiihus conflictatus est. mune esse non posset, offerret; illud, ut pretium
esset coramune, vendebat. Indhciplinalionesquoque,
Reperit illic servi fugam, mortem ancillarum, aegram
ffalrum valetudinem, et prsecipue lacrymas malris , ait Possidius, ct transgressionessuoruma regula recla
H honeslate, arguebat el lolerabat, quanlum decebat
quae'eum irretitum abinstiluto cursu revocabat. Qua-
et oporlebat: in talibus prwcipuedocens,ne cujusquam
propter ad fratres suos ( Hipponensis menasterii,
seu laicerum seu clericorum), aliquid solatii sollici- cor declinarelurin verba matigna ad cxcusandas excu-
tudinibus suis quaesiturus epistolam misit, in qua sationes in peccatis. Et duin quhque offerrel mttnus
insinuabat desiderare se litteras Augustini. Hunc do- suum ad allare, et illk recordatus fuhset quod frater
lor de infelicistatu Lseti conceptus salis urgebat, ut suushaberetaliquid adversusitlum, relinquendum esse
ipsius desiderio non negarel, quod se videbat officio inunus anle altare, atque e.undumquo fralri reconcilie-
debere charilatis. Ardentissimara igitur ad eum scri- tur ; et tunc veniendum, el munus ad altare offeren-
dutn. Si vero ipse adversus fratrem suum aliquid
psit epistolam (Epist: 245), qua illum hortabaturad
terrenarum rerum contemptum , et ad malris amo- haberel, corripere eumdebcrein parte ; el si eum audis-
rem, charitali Christi et Ecclesiae, suaeque saluti set, lucratus esset suutn fralrem : sin minus, adhiben-
postponendum. Suadet ilaque ut facultaies suas matri dumesse unum autduos : quod si et ipsos contemne-
et domeslicis suis, si forsan his indigeant, relinquat; ret, Ecclesiamadhibendam: sin veroel Ituicnon obe-
tum illis nunlium remitlal : ne majorem tristitiam diret, essel ilti ul eilmicusel publicanus. Et illud
torpore suo fralribus parial, quam lsetiliamalacrilalc addens, ut fratri peccanii et veniam pelenli, non
prislina dederat. Monet ul studio cognoscendaeveri- septies, sed sepluagiessepliesdelklum relaxelur, sicut
talis vacet, seseque ad evangelicseprsedicalionisof- quisque a Dominoquolidk sibi poslulat relaxari (Pos-
flcium comparet: Ecclesiam indigere auxilio , ut ad- sidius, in Vita Auguslini, c. 25). Istud profeeto Pos-
versus hoslium suorum incursus propugnetur, atque sidius inler Auguslini acta non ob aliud retuljt, nisi
nt parvuli ejus filii, confra quorumdam filiorum ut ejus propriara qiiamdam sollicitudinem sttidium-
suorum ignaviamalque torporem, aliorum filiorum, que commendaret, quo videlicel sanctus Episcopus in
quorum e numero erat, calore foveantur. Ex quibus hoc maxime iricumbebaC,ut cilra exccptioucm iillam
colligere licet, eum Ecclesiae ministerio fuisse ab fieret,-quod ea de re Dominusnoster itnperavil.
Auguslino deslinatum. 9. Feminarum inlra clomum ejus nulla unquam
8. Cum igitur Augnslinus in episcopii domo secum conversalaest, nulla mansit, nequidem germanasorot,
clericos suos haberet, cum iisdem formaravitsepri- qiue vidua Deo servkns mullo tempore usquein diem
morum Chrisiianorum Jerosolymis degentium, qui- obitus sui prwposita ancillarum Dei vixit; sed nec
bus erant omnia communia, nihil proprium, quantum paltui sui filice, ci fralris sui. filiw, qua>pariier Deo
poterat, sectabatur (Serm. 555, c. \,n.%; Serm.556, serviebant: quas personassanclorumepiscoporumcon-
ii. 1). In illius societate nulli licebat suum aliquid di- cilia in exceplh posuerunt. Dicebat vero, quia etsi de
cere, sed omnia omiiibus erant communia: et quot- sorore et neplibus secum comtnorantibus nulla nasci
quot in eam admittebanlur, hanc sibi legem sciebant posset mala suspicio; tamen quoniam illm personw
intposilam (Serm. 555, c.%,n.%; Serm. 356, n. %).Ne- sine aliis necessarih secumque manenlibusfeminisesse
que vero ullumordinabat clericum, nisi qui seeumsub non possenl, el quod ad eas aliw eliam a foris inira
ea conditionemanei-evellet: ut si quis descisceret a rent, de his posseoffendkulumant scandatuiniiifiriiiio
proposito, illi clericatum auferret, eumque velut sa- tibus nasci; et illos qui cum ephcopo vel quolibi
crae soeietalis susceptae, et sanctae professionis de- cietico forte manerent, ex illis omnibusfeminarumper-
serlorem de gradu dejiceret (Sertn. 556, nn. 6, 14). sonis posse una commotanlibusvel adventantibus, aut
Sic omnes clerici cum eo pauperes erant, simul lentalionibushumanh petite, aut ceiie inalis hominutn
prsestolantes misericordiam Dei ex reditibus posses- suspkionibuspessimediffamari. Ob hoc ergo dicebat,
sionum Ecclesise, vel ex oblationibus fidelium, quse nunquam deberefeminascutn servisDei, eliantcaslissi-
singulis pro cujusqueindigentia distribuebantur (Pos- mh, una manere domo, ne, ut dictum est, aliquod
scandalum aut offendkuium tati exemplo poneretur Videriadimc possunt, quse, ad refellendasDonatista-
ittfirmioribus: et si forte ab aliquibusfeminis, ut vide- riiin calumnias , stiper hac re scribit, occasione le-
retur, vel salutarelur, rogabatur; nunquam sine clerich gum, quse ecclGSiasticasillorufn posscssioiiGSepiseri-
teslibusad eum inlrabant, vel solus cum solis unquam pis Ecclesisecathelicse addicebant. ;
cst tocutus, nec si secrelorttmaliquid interessel (Ibid., 2. Verum ex ejus gestis clarius, quani ex verbis
"
c. 26). eluccbat, quanlum a pecunisecupidilate vacuusexi-
CAPUT III. steret. Cum enim aliquis Ecclesiae quidpiam' testa-;
1 Auguslinus semperanimo liber in Ecclesiwsuw bo- mento Iegasset, malebat illudsibi offerri; quam per se'
ith adminhtrandis. %In iisdem data' facultate au- exigi. ATaiiiet aliquas eum hwredilalesrecttsassenovi-
gendis quanluni alknus abomni cupiditale. 3 Obla- mus, ait Possidius, non, quia paupeiibtisinuiiles esse
tiones pias appiobal et suscipit, & Ipsius et Alypii' possehl,sed quoniatnjuslum et wqiiutnesse>videbdl,'iit'>
de Honorali presbyleri hwreditale quximdhciepantes amortttorum vel filiis, vel parentibus, vel affinibusma-
sentenlice. 5 Basificos et xenodochium conslrui- gis possideretitur,quibus eas deficienlesdimitlere no>-'
curat, luerunl (Possid., in Vila August., c. 24). Etad id nar-
1. DonmsEcclesiwcuram, omnemquesubstanliamad rabat Aurelii Carthaginensis facturii, quodomnibus
vicesvaleniioribusclerichdelegabatelcredebat (Possid., virtulis specifnen pfaebuerat. Quam laudabile,niebat,
in Vila August.,c. 24). Singuli per annuum, ul vide- faclnmsancli etvenerandiephcopi Aurelii Gaiihaginen-
lur, spatium id muneris, cui prsepositurrehomcn craf, sis, quomodo implevitomhibiisqui sciunt, os laudibus
obibant; quibus etiam mutuam sumere pecuniam li- Dei? Quidam cum filios non haberet, nequesperaretj"
cebat (Serm. 556, n. 15). Ipse nuncjuamclavem, nun- ies suas omnesrelenlo sibi usufructu donavit Ecclesiw.
quatn aniiulumin mdnu habens: sed ab ehdem domus Nati sunt illi filii, el reddidit Episcdpus nec opinanti
ptwposith cuncla el accepta et erogala notabantur : quw quw ille dottaveral. In potestatehabebatEpiscopus non-
anno compleloeidemrecilabantur, quo scirelur, quan- reddere; sedjure fori, nOnjure poli (Serm. 555, n. 5).
tum acceplum, quanlumque dhpensalum fuhset, vel Haecquoquc rcgula rclinenda ipsi videbatur; ut pa-
quid dhpensandumremanshsel; et in mullisliluth matris, qui filium suum iratus exhseredasset, non susci-
gis iliitts prwpositidomusfidemsequens, quam proba- peret hsereditatem, sed filio redderet. Unde consilii
tum.manifeslalumquecognoscens. Domum, agrum, seu sui rationem plebi suaeredditurus, siceam compellat:
viilam nunquamemerevolttit. ln iis quoque, quw Ec- Paler si viveret, noneum piacarem?nonei filiumsuum
clesiahabebutet possidebat, intentus amore,vel impli- reconciliaredeberem? Quomodoergo ciimfilio stto volo
calus non erat: sed majoribusmagis, ac spirilualibus ut Imbeat pacem, cujus appeto hcereditatem? Plane
suspensuset inluerensrebus, vix aliquando se ipsutn ad quando donavi filio, quod iralus paler tnoriensabslnlit,
illa temporalia ab wtcrnorumcogitalione relaxabat et bene feci: laudent, qui volunt; parcant, qui taudare no-
deponebal. Quibus ille dhposith et ordinath, tanquam lunt. Quandoque etiam verebatur licereditates susci-
a rebusmordacibusac moleslh, anitni recursum ad in- pere , ne forte sollicitudinibus et damnis Ecclesiam
teriora tnenliset superiora fackbat, quove\ de inveiiien- implicarent. Quapropter hac in re neque Iaudari,
dh divihh rebus cogilaret, vel de jam invenlh,aliquid neque vituperari volebat. Bonifaciihwreditalem, in-
dictdret, aut certe ex jam dictalh alque imnscriptis ali- quit, suscipere noiui; non mhericordia, sed litnore.1
quid emendaret.El id agebatin die laborans, et in noclc Navkulariam, nolui esse Ecclesiam Chrisli. Multisunl
lucubrans. Et eral lanquam illa religioshsimaMaria, auideth, qui eliam de havibus acqnirunt. Tamen una
iypumgeslans supernwEcclesiw, de qua scriptum esl, tentatio esset, iret navk , etnaufragarel : Itomihesad
quod sederelad pedes Dotnini, alque inlenta ejus ver- tormenladaluti eramus, ut de submersiotienavis secun-
bum audiret (Possid., in Vita Aug., c. 24). Videbimus dum consueludinemquwrerelur, el torquerenlur a ju-
infra eum possessionum Ecclesiresuae administralio- dice qui essent de fluclibus liberati? Sed non eosdare-
nem prorsus abjicere, atque iis omnino cedere vo- mus : nullo pacto enitn hoc facere deceret Ecclesiam.
luisse (lbid., c. 23). Ule ipse opura contemptus, quo Onus ergo fiscale persolverel? Sed unde persolveret?
jara inde a sua conversione facultates suas pauperi- Enthecam nobh haberenon licel. LocUshic ex iis in-
bus erogavit, ei tolius Hipponensispopuli benevolen- lelligitur, quse babenlur in jureRomano; niminim
tiam conciliaverat (Epht; 126, n. 7) : quae virtus in eos qui frumentum publicum Romam aut Constanli-
illo, ex quo creatus esl episeopus, imminula non nopolim transvehere tenerenlur, navicularios fuisse
fuit. Nam quamvis Ecclesise bona re sua familiari, appellatos, illorumque hseredes eidem oneri succes-
quam dimiserat, multo majora possidere videretur , sisse. Quod si naufragium accidisset, iisco damnum'
ecrum lamen solummodo distributor et oeconomus prseslare cogebantur, nisi jaeiuram sola vi tempesta-
erat. Quare cum aliquando in cupiditatis suspicionem tis, non culpasua, contigisse approbarent. Ut autcm
falso venisset, Deum ipsum animi sui testem adhi- hujus rei fidem facerent, saltem duo vel tres nautae
buit: Deus teslis est, inqtiit, is(ai» otnnemrerum ec- dandi erant in quaeslionem, et inprimis liavarchus,
clesiaslicarumprocurationem, quurum credimuramare qui naufragium feceral. Yocabulum autem entheca
dominalum, propler servilulem quani debeo cliarilali nihil Jiud eo loci soflat, quam gazse repositorium ,
fratrum et limori Dei, tolerareme , non amare; ila ut cum statim subdat Augusiinus : Non eslenhn ephcopi
ea,sisalvoofficiopossim,careredesiderem(lbid., n. 9). servare aurum, et revocare a se mendicanth ntunum
(Jbid., nn. $>,5.). Erat tamen Augustinoquoddam 4. Quidam Honoralus, facultatibus suis non dimis-
gazophylacium excipiendis fidelium oblationibus; sed sis, in Tagastensi coenobiomonasticam vilamarnple-;
illud in pauperura usus brevi exhauriebatur (Ibid., xps, postmodum in Thiavensi Ecclesia presbyter er-
n. 13). dinalus esl. Post ejus obitum Tlnavenses illius bona,
3. Improbabant nonnulli, quod hsereditates segre sive boc uno nomine, quodapud ipsos presbyter fuis-
susciperet. Erantqui obmurmurarent, et nihil Hip- set oi-dinalus, sive aliquo donalionis litulo sibi vindi-
ponensi Ecclesise hanc ob causam donari qtiereren- carunt. Conlra vero Alypius haecbona monasterio suo,
tur. HQCmurmure adeo a ratione alieno non move- qupd Honoratus in eo mpnaslicum fuisset instilutum
baCurAuguslinusj.sed sua eum sapientia quibusdam sectatus, asserere nitebatur ; el cum rnonachus nihil
in rebus facere eompellebat, quod ili aliis minime proprium possidere debeat, quidquid ille habuisset, ad
faceret. Elsi enim oblationes vel probrosas, vel Ec- monasterium stium pertinere contendebat. Sin decer-
clesise graves molestasque respuebal: profitebatur neretur monachos posse quidpiam possidere, locum
tamen se oblationes sanctas suscipere; et reipsa plu- ijs dari ad proerastinandani, quanluro possent, rerum
res id generis suscepit (Ibid., n. 4). Si quis igitur Ec- suarum vendilionem. Hac de causa Thiavam se cum
clesicovel dpnarel, veJ lestamento legaret domum , Alypioconlulit Auguslinus : s.ed cuni temppris angu-
autagruro, aut villam, non respuebat, sedsuscipijube- stiaeulrumque diu hac de re deliberare nop siyissent
bat (Possid.,inVita Augttst,,c. 29). Frequenter etiam juri, qtiod Thiavenses sibi yiiidicabant, inlGrcessit;
fideles commonebat, ut Christum irt numero filiorum vjsusque est probasse senlentiam Alypii, qui dimi-
haberent, et in parlera hsereditatis vocarfent; quod diam bonorum Honorati partem Thiavensibus, alleram
ubi fecissent, lianc libenler portionem suscipiebat vero pauperibus, hoc est monachis coenobiisui Taga-
(Serm.,555, ii. &). Eos pariter liortabatur, ulcuriose stensis, addici volebat; sic lanien ut illis dimidia pars
perquirerent, an servi Dei.et Ecclesiseminislri nliqua quam ista divisione amiCCerenC, ab Augustino aliunde
re indigerent, et eorum preces liberalitate sua quam- provideretur. Non placuii Thiavensibus jsla part.itio.
primum prsevenirent (Enarr. in Psal, cm, sernt. 3, Quin Gtiam vidcntur insimulasse Alypium, quasi mi-
nn. 10,12). Illud autem eo libentius dicebat, quod nus hac in re aequitatcm, quam suas ipsius rationes
omnibus exploratum esset, eum haG in rc minime commodaquc attendei'et, ln eo lamen stalu controver-
curare, ut hanc in ipsum beneficenliam et cui-am sia tunc ista relicta est. Verum cum Auguslinuspost
adhiberent (Eiiair. in Psal. CXLVJJ, n. 17, et Enarr. in reditum eausam islara momenlo suo diu ponderasset,
Psal. CIII, serm. 3, n. 12). Sed et de negtecloa fideli- vidil illam conlrovGrsaepecuniae partitionem suspi-
bus gazophylacioet secretario, unde altari necessaria cione cupidilatis non carere, prorsusque redolere ho-
inferuntur, Possidii verba sunl, aliquando in ecclesia mines, qui de pecuniario commodo, non de justilia la-
loquens admonebal; quod eliam bealhsiinum Ambro- boi'aretii: sic incidere se in cam mali speciem, a qua
sium se prwsentein ecclesiatraclavhse nobh aliquando nos Apostolus jubet abstinere (I Tltess. v, 22); Ia-
rclukral (Possid, in Vila Augitst., c. 24). Securius ac bem se prsesulibus, qui raagni apud populum erant
tutius censebat, sola lestamenlo legata , quam hsere- nominis , aspergere; seque infirmorum animis mor-
ditates integras ab Ecciesia suscipi: hscreditates tatem inferre, quorum ad salntem pei'magniinteresset,
nien inlerdum suscipiebat, ut Juliani haereditatem, persuasissimumIiabere, praesules in hujusceraodi re-
quod nulla prole relicla .obiisset (Serm. 355, n. &). bus sordida pecunire cupiditale ncn duci. Quod qui-
Quidam eliam ex Iwnoraiis Hipponensium,ait PossU dem Cunc Cemperis ec magis cavendum eraC, quod
dius, apud Carlhaginemvivens, EcctesiceHippotiensi nuper hi populi caiholicaepaci accessissent, post mul-,
possessionemdonare volnit, et mnfectas iabuias , sibi los labores ea de causa susceptos; quorum particeps
usufrucluretentp , ullro eidetn sanctwmemoriwAugu- in primis fuerat Augustimjs, cum lestetur se ab iis
slinovihil: cujus iile oblutioneiniibenieraccepit, con- nullatenus posse desciscere. Possidiusipse binas netat
gratulans ei quod wlernwsuw memoresset saltttis. Ve^ Augustini litteras ad Thiavenses contra Donatistas(ln
rum post aliquot ahnos iiobis forle mm eodetncominus lndic., cap. 3). Quod.attinct ad incommodum,
qund
consiilulh, ecceille donaior liiterasper suum fdiummit- Alypius in his bonis Ecclesise Tliiavensi addicendis
tens, rogavil ul illw donalionumlabmtcesuo reddcren- videbat, propter hanc sciliecl causam, quod monaclii
lur filio; pauperibusvero erogandosdirexitsoiidoscen- nuntium bonis suis remillere ;tenerenlur, satis anim-
lum, Qtto ille sanclus cognilo, ingemuit, liominemvel adveriebat Augusliaus id incommodiin ista
quoque
finxhse donalionem, vel-eumde bpnoopere peCnituhse, divisione reperiri; ita ut minus periculi fore eense-
el quanta poluil, Deo suggerenteeoi-di,ejus,cumdolore rei, si nihil oranino Tfaiavcnsibns concedereitir.
animi ex eadetn refrcigalionedixit, in illiua scilicet in- Aliunde ratioiiem
Alypii non valerfearbilrabatur, et
crepationem et. correctionem: et labulas, quns ilie in Iiis civilibtis bouis standum esse putabat irnperio
sponte mherat, nec desideralas, nec exaclas, confestim legum civilium; juxta quas monachi illis temporibus
reddidil; pecuniamqueillam respuil, atque rescripiis res suas oblinebanl, donec eas vendidissent, attt ea-
eutndem,sieul oporluit,, el arguil et corripuil; admo- rum donationem ferissent : adeo ut moiiachis ante
nens ul de sua simulalioivevel iniquitate cum pceniten- constit-ufamdoiiaiionem
niorieiitibus, non mPnaste*
tiw humililaleDeo salhfaceret, ne cumtam gravi delicto riuni, sed
privati earumdem ex legum praescripto hae-
de smculoemiret.(Possid., in Vita AugusU,a 24). redes succederenl. Cujus rei aliquot exeropta praeces-
serant. Augustinus igilur monachos, prius quam contigerit tcCahsecconCroversia(Epht. 83,), ignpra-
reciperentur, ad rerum suarum venditionem aut domus. Id unum liquet, Samsuciuraepiscopalem sedem
nationem astringi, valde probabat : sin re sua non tenuisse inilio episeopalus Augustini, neque de eo
vendila nec per donationem in quempiam (ranslala quidquam comperiri post annum quadringentesimum
morerenlur, eprum bpna juris civilis sequi debere septimum.
praescriptum; ul praesules ab ipsa eliam cupiditatis 5. Quamvis ipse, cum animum abpmnj cupidiiate,
specie prersus vacui et puri exisierent, et Iianc inte- et ab importuno negoCiorumluiroijtu maxime alienum
gritatis fafflam dispensatiotii suae tanlopere iteccssa- gereret, nunquain domum, agriim, aut yjllam einere
riam sibi servarent incolumeni. Ex hac regula, bcna vplueril (Possid,, in Vilq August,, c. 24); cuidam
Hpnpratiad Thiavenses pertinebant. Sed ut ea falsa tamen e clericis sufs auctprero:se fuisse lestatiir ad
fuisset; queniam illius falsitas Thiayensibus denion- possessionem aliquam in EcclesiaecpmnipdMn]com-
strari non peteral, satius esse censebat Augustinus, et parandam : sed eo tamen consilio, ut si forsaii. in
eerum infirmitati obsequi, el offensionisyitandasgra- gradu non persisteret^ sua ei possessio.redderelur, u,t
lia herum bpnprum pussessienem illis cedere. Move- ipsi ejusqueconsanguineis omiiis expostulandj tollere-
batur exemplo Chrisli Deinini, qui tribijluni, a que tur pccasio (Setm, 556, n. 7). Fabricqtum, ait Pps-
ipse liberum se prefessus est, eam pb causam perscl- sidius, novatum nunquamstudium habitii, devitansin.-
vif; siout et gestis Apesloli ( qui utfamae suaeconsu- eis impiicalionemsui animi, quem sempex.liberum/J«T
leret, in ipso Ecclcsiosjure pepercit jnfirmis, et debi- bete vplebatab omni molestialempprqli: non iqmeii.iilq
tum stipendium aliquando non exegit. Quamvis Au- volentes, el cedificanlesprohibebai, nisi tantum itninor.
gustinus his ratioiiibusadductusid persuasum haberet; deratos (Possid., in Vita August,, c. 54), Lepnriuju
tamen ne in sententiam suam proclivior erraret, rem presbyterum construere jussit xenodocliium pecunja
Samsucio episcopo Turrensi exposuil, pique id unum Ecclesiaein hunc fineni collata. Ejusdein sancti Prae-
retulit, quod ipse cum Alypioprimum staluisset. Sam- sulis jussu Leporius adliuc basillcam ad Octo Mar.tyres
sucius in liberalibus quidem lilleris non admodum residua pecunia sedificavit(Serin. 356, n. 10). Hcra-
exercitalus, sed vera fide eruditus, ad haecexhorruit, clius, qui ad stimmura diaconus erat, memoriam sanr
et lam foedamrem cujuslibet vita et moribus indjgnis- cti martyris Stephani, ul videtur, suis sumptiijus
simam, in Auguslini et Alypii mentem venisse raira- erexit (Ibid., n. 7).VerisimiIe est Augustini tempori-
tus est. Quapropter Auguslinus, ut hseredilatemHe- bus conditam fuissGmemoriam Pi-otasii et Geryasii
nprali T hiavensibusomnino cederet, scripsit ad eos martyrum, in qua sermonem die anniyersario eorum
epistolam, quam ad Alypium dlrexil, rogans ul sub-' apud Mediolanuminvenlionishabtiit (Serm. 286, n. &),
scriptam ad eos quamprimum ti-ansmitleret. Siraul non ipso natali, ut in veteribus Iibris pra3nolabatt:!r.
illi rationes , quibus ad sentenliam mutandam jndu- Erat et alia memoria eorumdem martyrum in villa
ctus est, graviter exponit. Hancquoque regulam reli-. Victoriana dioecesisHipponensis : sed illa decera aut
neri vult, ut quidquid jure civili clerici fuerit, ad ip- duodecim Jeucisab urbe aberat (De CivilaleDei, Jib.
sius Ecclesiaro pertiiieat. Neque vero ponitj vel id vi %%,cap.8, n. 7). t, '!
douatioiiisantea conslitutaefieri, vel Honofatum quid- CAPUT IV, 1
quam de rebus suis slatuisse. Canones lamen Anlio- 1 Sublevandh pauperibusintendit. %In gmtiam Fasci,}'
cheni (Conc. Anlioch.canone 24; Labbet lom.%, pp. wrealieno pressiscribitad plebemHippoiieiisetn.jHIn
571, 580, etc.) el Hipponenses (Codice Canon Afric. commendalionesua et inlercessioneapud Potesla.tes.
can. 52) permiltunt clericis stia, qttibus velint, relin- alih prwstanda modestese gerit. & In ruslkanoruiii.
quere; nec eorunt Ecclesiis addicunt, nisi quaeclcri- gratiamscribit ad Romulum.
catus sui tempore nomine suo comparaverint. Videfur \, Nil opus est teslimoniis, ut ostendamus in quqs
pori'o liaec facultas quibusdam veluti cancellis post- usus Augustinus Ecclesiae suae redilus iropenderet,
modum fuisse rcstiicCa; legimusque concilium Car- Observabimuslamen, eum scribere, quod e Piniani
thaginense terlium idibus septembriscelebratum, anno eleemosynis accepisset, erogasse se, ut placueral;
quadringeutesimo primo, ipsos etiam episcepps ana- parlem quidera clerieis monachis, et paucissinjis in-
Ihemate percutere, qui alienos, vel etiam consangui- digentibus extra monasterium conlulisse .: penes se
neos suos gentijes aut haereticos, Ecclesiae praetulis- residuum esse, quod pari modo sit erogaturus ( Epht...
sent (Ibid., ean. 81). Forsan quoque decretum istud 126, n, 8). Hos unos oblalionumEcclesiae particip.es
iu posterioribus coiiciliis amplificatumes|, el alicujus faciebat. Diximus superius, uullam eum apud sepe-
impGratorii edicti auclorifale roboratum. Quod vero cuniam habuissesepositam. Non estenim ephcopi,&\t,.
sperarelAlypius, Auguslinumdimidiam partem, quam servare aurum, et revocare a se mendicanth manum.
Thiavensibus concedi volebat, monasterio Tagastensi Quptidielam mutti petunt, tam mulli gemuitt,tam multi.
persoluiurum, testatur Augustinus , modo id Alypius nos inopes interpellant; ut plures trhles relinquairius,<
justuni esse Iiqtiidoperspiciat, non abnuere se;sed quia quodpossimusdare omnibus,'nonhabemus(,Spmi.
cum habueril redditururti, id est, cum tanta sibi elee- 555, n. 5). Pauperuni semper memor erat, eisque in-
mosyna obveneritj ul hinc ea summa detracta, non de erogabat, unde et sibi suisque oranibus secum lia-
miiior quaraeequalispars pro numero fralrum ad Hip- bitantibus erogabatur; hoc est, vel ex redifibus pos-
ponense monasCeriumperveniac. QuandOnamporro sessionum Ecclesise, vel eliam ex oblationibus fide-
lium. DumEcclesiwpecuniadeficerel,liocipsutnpopulu sui pia Iiberalitate depromere, ut esset veluti fructus
Chrhtiano denunliabal,11011 se habere quod indigenlibus ortus e coelestibuspluviis,qtiibuseam Deus per ipsius
erogaret(Possid., in Vila Augttsl.,c. 24 ). Illud ipsutn minislerium jugiter irrigabat (Epist. 268). Netat Pos-
facere videlur in sermene qucm habuit in anniversa- sidius, illius erga miseros pietatem eo fuisse progres-
rio episctipalis ordinationis suse (Serm. 559, 11.5). sam, ut ad coraplures captivoset pauperes sublevan-
Gralulatur alibi plebi suse, qure curabat tit ne ipse ali- dos vasa ecclesiseinitiala frangi conflarique jusserit.
cujus rei indigerfef; el fraternam fralribus misericor- In quo si carnalem nonnullorum sensum offenderet,
diani exhibebat (Epist. 268, 11.1). Qui taflienEccle- certe Ambrosii doctrinam et exemplum alacri animo
sisereditus admiiiislfabant, mutuam quandpque pecu- sectabatur (Possidiusjin Vita Augnst,, c. 24).
niam sumere, el ses alienum contrahere cogGbanlur 3. Quos Dfeuscurse et dileclioni suaecommiserat,
( Serm. 356, n. 15). Supervacaneum essef seriem lc- e*tiamcommendationesua,etdatisepistolis,apud saeculi
cerura altexfere, in quibus populum ad stipem paupe- potestates adjtivabat. Sed banc suaifla melioribusre-
ribus erogandam cehpflatur. Artriuam vestiendorum bus eeciipatienem lanquam angariam depulabat, sua-
indigentium consuetudinem in poptilo suo conslituit verii semper habens de iis quae Dei sunt, vcl allocu-
(Epist. 122, n. 2) : de quo morc loqiiitur quodam ticnem, vel colloculiOiiem fraternse ac domesficae
sermone, et ejus exhdrtationem publica laelitiaesigni- familiaritatis (ibid.\c: 19). Sacerdotii sui essecense-
ficatione poptilus excepiC(Serm.%, n. 8 ). Eo Cameh bat, pfo reis apud judices intercedere. Cum enim
absenCeconsufeludeisla semel iritfermissaest. Verum . alicujus vita periclitarelur in judicio, concurrebalur
subinde per lifteras, quas clero suo el Hipponensipti- in ecclesiam; rogabatur episcopus , ut intermissis oc-
piilp scripsil, hanc oblivionem reprehendit. Et quo- cupationibus Vel gfavissimis, pro reo deprecarelur.'
niam calamitosa tunc erant tempera, quibus, utvide- Qu6d tamen Augustihus verecundc et moderate age-
lur, Alarici in Africam irrupfic meluebatur, mcnet eo bal. Novimtiseum, ait Possiditts, a suis c/mrissimislil-
magis fideles ad incpiam' pauperum sublevandam lerarum inlercessumapitd sceculipotestatespostulalum
obstringi (Epht, 122). noridedhse, dicenlemcujusdamsapienlh seivandamesse
2. Christianus quidam catholicus (Fascio nome» senlentiam,dequo sctiptum esset, quodmuliasuwfamw
fuil) cum a creditoribus suis ob debitum decfemet conteniplatioheainich non ptwslithsel. Et illud ttihilo-
seplem solidorum urgerelur, nec solvendo esseC, ad tninussuutn addens, quoniam plerumquepoleslas quw
ecclesiaeauxilium , ne in vincula raperelur, convola- ptwstat, premit. Guinvero inlercedendumesse rogatus
vit. Theodosius Augustusanno trecentesimo nonage- videbat, lath id honesleac lemperateagebat, ut non so-
simo seplimo edixerat, fisci debitores, qui ad eccle- lum onerosus aut inoleslusnon videretur, verumeliam
siam confugissent, inde extrahendos, aut fepiscopos, miiabilh exisleret (Ibid., c. 20). Refert deindo Pos-
a quibus occullarentur, aes alienum , quo illi essent sidius teslimonium , quod Macedonius Africae viea-
obsCricii,dissolucuros. Quam legem ad privata debita rius illi hac de re tribuebat : altamen ejus modesta
exlenderat Arcadius anno trecentesimo rionagesimo demissio et innata illi lenitas non obstabant, quo-
oclavo. Igitur sive illarum legum auctoritaie, sive minus graviori quandoque et velut minaci modo in-
ipsius causae sequilate freti creditores Fascii, cum tercederet: siquidem veritas et dulcis esC,eCamara :
proficisci cogerentur, et hac de causa dilationemei quando dulcis est, parcil; quando amara, curat (Epist.
dare non possent, cum ipso Augustino ea de re con- 247, n. 1).
quCstivehemenler iiisliluerunt, ut auc Fascium sibi 4. Quidam Romulus, quem Augustinus per Evan-
traderel, aut ipse provideret unde Fascii debitum sol- geliumin Chrisfogenuerat, Ponlicanumactorein suum
verelur. ObCulitFasCiP Augustintis, ul de ipsius nein possessione sua collocatum, colonis eidem villae
golio ad populum diceret: sed ille pudore deterrilus subjectis praefecerat.Is cum tributa Romulodeljita ab
sanclum prsesulem, nefaceret, deprecalus est. Itaque illis exegisset, quod ipse inficiari non poleral, ea ad
cum alia ejus adjuvandi raliti 11011 suppeteret, iriutucs se inlervertil. Romulus , cui aliunde nonnullus Dei
a Macedeniodecem et septem solidos accepit, quos litnor inerat, hos rusticaiios, qui vix semel solvendp
Fascii cfediloribus dedit. Hic vicissim lianc ei stim- fuerartt, ad pendenda denue tributa teiieri coutende-
mamadcertumdiem reddiluruni sepollicilus est; quod bat. Iniqua baecagendi ratie Augusliiramveliementins
nisi praestaret,verba hac de re ad poptilumhaberi con- perculit, minus lamen egentium cclonoi-um, qui op-
sensic. Ad constitutam lameri diem non venitFascius; primebaritur,quamipsiusRomuli causa, qui bac lyran-
qua de re quiacOlnrnonitusnOnfuit Augustinus,ut ipso nide divinam in se vindiclam provocabat. Neque eniin
die Peijlecostcs,!quo aderatmajor populi frequcniia, tam mhet sum, inquit, et aiienusa vhceribusChrhti, ut
sermoiieri]inde faceret, atque riioxitincri se corami- 11011 gruvhsimovulnere>'feriaturcor meum, quando sic
sil; ideo eloco, in qtio lunc versabatur, plebemHippo- agunlquosinejusEvangeliogenui.Romulumigilur com-
nensem per lilteras rogavit, ut hanc summam, non tam pellavit, contendentemhos colonosPonticano snlvere
Fascium, quam fidem qua ipse se obstrinxerat Mace- non debuisse; quibus tamen ipse contrarium per lil-
donio, liberalura eleemosynaenomine conferret. Scri- leras non praescripserat; citra quas fieri non pplerat,
psit simul ad clerum suum, ut si collata a populo pe- ut rusticani, qui Ponticanum videbant ab eo sibi prae-
cunia 11011sufficeret, ex ecclcsise bonis residuum positum, pecuniam dominodebitam pendere detrecta-
coropleretur. Malebattamen hanc summam ex populi rent. Cum Augustinus nihil apud Roraulum hac viee
profecisset, misit die sabbali ad eum adhuc prandcn- dalus ac male agens, ejus culpa suffragatoriiribuerelur.
lem, ul Hippone-Regionon proficisceretur, nisi se El ne per frequenliamin palriw convivih constitutus,
adiisset. Renuntiavit ita se esse facturum. Postridie lemperanliwamitlereturmodus (Possidius, in Vita Au-
taincn in ecclesiamvenil, oravit, el sanclo prsesulein- gust., c.%7). Yidebimusinferius vigilantissimuniPrse-
salulato profectus est. Erat hoc Auguslinum summo sulem officialoli susedicecesiexhibentem, quse Hip-
dcspicatui ducere. Piissimuslamen pi'acsul,ul se san- poni-Regio prrestabat.
cie ulciscei'etur,veniamilli suis a Deo precibus depo- 2. Erat in ejus dioecesiGermaniciancnsisparoecia,
poscit. Sed quoniaui reus hanc obtinere non polerat, cujus presbyter Secundinus SGmpcrpopulo placucrat.
nisi se ipse corrigcreC,sanctus Praesul acerrimam ad Ubitamen Pancarius quidam illuc advenit, scripsit
etim epistolam scribere coactus est, in qua illum ob- ad Augustinum(Epht. 251), paratos esse ihcolas euin
testatur atque obsecrat, ut itijuriam altendal, qua se criminibus accersere. Pancarius iste, ut videtur,
ipsum magis, quam villicossuos Iaederet,eiga quos, cum alio de hujus pagipossessionecontendebat, qua
ut inficiari non poterat, iniquissime se gereret. Et de eausa multa patiebanCurincolae. Cum autem Se-
ntodo quidem, inquit, non rogandus, sed objurgandus cundinum in hoc negotio suaevoluntati faventein non
es: iiamel hocscriptumest, « Ego quemamo, redarguo reperisset, Donatislas in eum pagum, in quo antea
et castigo» (Apoc.in, 19). Ego lanten, si pro merogan- non fuerant, ad ejus nomen deferendum advocarat.
dus esses,fotie non le rogarem: quia vero pro te rogan- Rescribit ad Pancarium Augustinus, mirari se quod
dus es, rogo te iralunt, ut parcas libi, ut placerh libi; ut GermanicianensGS de Secundino conquerantur; se ta-
tibi placelur ille quemrogas. Aperial libi sensum,ul vimen quaeilli objiciuntur, si modo catholici sint qui
deasquw facis, el exhorreas el emendes.Parva enimet objiciunt, non posse contemnere : haerelicorumaniem
quasi nulla libi videntur,quw tam inagna mala sunt, ut accusationesadmitterenecposse nec debere: quocirca
quando te domila cupidilas ea considerarepermherit, primo agat Pancarius, ut.hserelicinon sint ubi ante ad-
rigeslacrymh terratn, ul Deus misereaturlui. Vereba- ventum ipsius non fuerant, tum se causam presbyteri,
CurAugustinus, ne ille his litteris magis exasperatus sicuteam audirioportet, auditurum. Simul conunen-
in colonos suos acrius dessevirel; sed addit, si hoc dat ne Secundini domum diripivaslariqueauteum de
accidal, illis imputatura iri ad merilum bonum, quod ecclesiasua deponi patialur. Monetetiam ut causam
pro ejus salute, propler qtiam scribebat, eum pate- quantocius curet componendam, ne indigenaeea oc-
rentur irattim. Unum Deijudicium illi minilatur; quo- casione diutius affiiganCur.
niam apud homines, qui formulas a legibus constitu- 5. Unius Hipponensis Ecclesiae, cui se servum di-
tas ad alios iniqucs actus prehibendps sequi tenentur, vinitus dalum esse dicebat (Epist. 124, n. 2) curam
cnusamcbiinere Uemuluspptei'al. Unde cousectarium propriam ad se pertinere arbitrabatur. Quapropler ab
est, quamvis aliis minime denegare debeamus, quod ea nunquam nisi invitus aberat (Epist. 34, n. 5). Po-
iis reddere ex liumanarum legum praescripto tene- pulus vicissimsemperillius absentiam molesteferebat
int».-;nobis tamen non semper licere, qued ex iisdem (Epht. 122, n.l), et ut erat ex omni pene parte infirmus,
legibus nebis alii debent, exigere (Epist. 247, n. 1). inde ad periculosissimamusque offensionemet scan-
CAPUT V. dalum interdum laborabat. Eam ob rem erat in urbe
1 Augustiniregula et prudenliain visilalionibusvel in magis assiduus (Epist. 124, n. 2). Quin etiam corpore
aliis prwstandhoffichs.2 ln Germanicianensisparw- absens, semper spiritu cordisqtieaffectu praesensillis
ciw gratiam scribit ad Pancarium. 3 Vniversx Ec- aderat. Ab urbe, ut ait, nunquam disccdebatlicentiosa
clesiwpro sua parle ac facullaledat opejam. 4 Caush libertale, sed necessaria servitute, ut aliis Ecclesise
dirimendhse occupariconquerilur. membris debita praestaret officia (Epht. 122, n. 1).
1. Ulsancti Praesulisin adminislranda Ecclesiacu- Hac enim de causa singulisfermeannis Cartliaginetn,
ram ditctumque pergamus expenere : In vhilalioni- frequenter ad alia loca, et aliquando in Mauritaniam
bus, inqnil Possidius, inoduintenebatab Aposlolode- usque se conferebat (Epht. 193, n. 1). Ipsis etiam na-
ftnilum,ut nonnisi pupillos el vidtias in tribulationibus v gationis laboribusac periculissese lttbenter objecis-
conslilulasvisilarel. El si forle ab wgrolanlibusob hoc set, transmarinas regiones pro Ecclesia petiturus,
peteretur,ul pro eisin prwsentiDominumrogaret,ehque ipsamqueaulam imperatoriam, utejus collegrefaclita-
inanusimponeret,sine mora pergebat.Feminarumautem bant, nisiejus infirmavaletudo obstilissel (Epist. 122,
monaslerianonnisi urgenlibus necessilalibusvhitabat. n. 1). Apud alias ecclesias lautum agebat, quantum
Servandumquoquein vila et moribushominisDei refe- episcopi dioecesanivel permitterent, vel imponerent
rebal, quod in instilulosanctwmemoriwAmbrosiicom- (Epist.34, n. 5). Cenciliisperdiversas provincias cele-
pererat, ul uxorem cuiquam nunquam poscerel,neque bratis adesse, cumposset, non omiflebat, studio suc-
militare volentemad Itoc cominendarel, neque in sua census inserviendi non suis comniodis, sed honori
palria petilusirel ad coiivivium.De singulh rebus red- Christi, faciendiquepro virili sua parte, ut sanctre
dens causas, scitkelne dum inler se conjugaii casujur- EcclGsirecatholicaeet inviolata fidcs maneret, el illi-
garent, ci maledicerenlper quemconjuncti essent; sed batadisciplina(Possid.,in VitaAugusl.,c.%\).Gnm ab
planead hocsibi jam illis consenlientibuspelitum inter- episcopisdeputatis habereniur synodi, aut ecclesia-
essedeberesacerdolem,ul veleorumjampacla elplacita stici judices ad quasdamcontroversias dirimendas de-
firmatentuf, vel benedkerenttir.Et ne militiwcommen- ligereutur, ipse episcoporumNumidisenomine ferma
SANCT.AUGUST.I. (Huit.)
S3S .,'_ VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 25<>
semper cooptari soleliaC.Episcoporum pariter ordi- fiducia dcbeodicere, ut reddat alienum? Ambosenim
nationibus, interdumetiam basilicarum dedicitionibus chrislianosaudio. Jam ille calumniosus,qui vult alteri
intereral, ut videre licct in epistola ad Nobiliuroepi- facerecausam, et lollere ab illo vel pro composilione,
scopum(Epis(. 269),qni eum ad labrieresusededicalio- gaudel ad ista verba. Aposloiusdixit: t Rediinenlestem-
iieminvilarat. Iter tnm prolixuin dcptccatur, utens hi- pus, quoniamdiesincdisunt i (Ephes. v, 15). Facio ergo
berni temporis surcquesencctutis excusatione; se ta- calumniatnchrhlianoilli; velitnolit, dal milii aliquid,ut
nien illud lubcnier susccpturum scribil, nisi corporis lempttsredimat, quia episcopumaudivit. Dic mihi, si illi
inlirmitate prrcpedirelur. dkturus sum, Perde aliquidul sis otiosus; libi non sum
4. Aposlolus dccernens fideles non apud srecula- dicturus, Calumniose,perdite,fili diaboli,quareres alie-
rium magistraluum tribunalia, sed a sapienlibus et nas uuferremoliris? Causamnon habes,el catumnia ple-
sanclis ipsius Ecclesia;viris, quiin locisconsisterent, nus es. Additdeinde : Sed Itocfotierides, quia pecuniam
judicai-i debere, episcopis alienas cansas audiendi rapis. Ride, ride, el contemne:ego erogetn,venielqui exi-
necessitatem imposuii (De Operemonuch.,n. 57).CIiri- gat (Senn. 167, c. 5,n. 4). Litigatores,hauddubie vitan-
stiani quoque imperatores lianc episcopisjtidicandipo- drcprovocalioniscausa,sic ad amice transigendumhor-
teslalem nonuna lanlum lege firmaveranl. Aiigusliiius tabatur, etiam cumde unius injusta causa, el de allerius
igitur sivea Clirisliatiis, sive a cujusvis sectae honii- jurc non ambigeiet. De liis probabililer negotiis a po-
nibus ad causas audiendas interpellalus, illis sedulo pnlo suo tandem oblinuit, ut per quiiique cujuslibet
vacabat; et hoc munere, quod pielatis sttreesse du- hcbdomadrcdies a nemineinterpellaretur. Sed hoc ubi
cebat, religiose fungcbatur. Simul tamen prae oculis ad breve lenqms servaium est, irruplum est violenter
habebal illttd cujusdam effalum : Malle se inter igno- in etim, et ante ac post meridicm occupationibus ho-
los, qiiam iiilot' amicos causas audire : quoniam de minum occupari coactus fuit (Ep. 213, n. 5). Tan-
incognilis eum , secundum quem ex jnris norma sen- dem anno quadringentesimo vigesimo sexto in Hera-
lenlia diccrelur, posset atnicum acquircre ; de amicis clium presbyterum , quem sibi successorem designa-
vero eum, contra quem scntcniia proferrelur, esset vit, id pneris reftidit. Harum occupationuro mole-
forlasse perdilurtts (Possid., inVita August.,c. 19; Au- stiam singulari patienlia, qua illam lolerabat, non
gusl. Episl, 33, n. 5). Huic obeundo muneri inlerdum modo ad suam ipsius , vcrum etiam ad eorum, qui
ad tisque lioram refectionis, aliqtiando autem lota die apud ipsum causain dicerent, salulem convertere ni-
jcjnnatis vacabat. Adniodum laboriosa erat, et mo- tebatur. Curnenim litiganies audiret, siiuul interio-
lesta hatc occupatio ei viro, qtii unius veritalis con- rem animarum stalum et diversos cordium affectus
teniplandre sludio afficiehatur (Enarr. in Psal. cxvui, expendebat; etex modo quo sua negoua procurarenf»
seritt. 24, n. 5). Ilinc ea de re passimconqueiilur,ma- suumque jus persequerenlur, observabat quautum
luisselquecerlas singulisdiebus borasin opere manuum quisque vel in fide bonisque operibus proficeret, vel
consiiiiiere, quam his uegotiorum anfractibus et mo- ab iis deficeref. Et ubi se commoda offerebat occasio,
lestiis implicari(De Opere monach., n. 57): sed hanc divinae legis verilalem partes docebat, camque illis
operain lialribtis suis, praesertiniinfirmioribus,dene- tpto animo et orani studio inculcans, ad vitrtmaeler-
gare non polerat. Quapropter id laboris non sine ulJa nara adipiscendam suis eos sermonibus horfabatur :
consolalione perferebat, sperans se ex patientia sua id unum videlicet in controversiis aiiorum dirimendis
fruclum vitre aeternre aliquandoperceplurum. Noslras lucrum qtiaencbat,ut ea, qure Deo et hominibus ex
oraliones, iiiquif, swpesauciat el debilitatcaligoct lu- chrisfiana: pietatis prrescripto debGmus, implerenl.
mv.llussacularium actionum; quas elsi noslras non ha- Et faciebathoc (atiquamspeculatoraDoininoconsfilutus
bemus, eorumlainetiqui nos angariant tnille passtts, et domuiIsruel, prwdkans verbumatqueinslansoppotiune,
jubemur ire cum eis alia duo, lanlw riobh inyeruntur, imporluneargiiens, hortans, increpans,in oiiiitilongani-
ut vix respirare posshnus: credenleslamenquod ille, in milale el doclrina; prwcipuequeoperam dans inslruere
cujus conspecluintral gemilus compedilorum,perseve- eos, qui essenlidonei et alios docere (Possid. , in Vita
ranlcs nos in eo ininhterio , in quo dignatus esl collo- August., c. 19). Sic quacumqtie oblata occasionc
care , cum promhsa mercede, adjuvantibus oralionibus utens, nunquam non operani dabataliis sivo privatim
veslris,ab otimianguslia liberabil(Epist. 48, n. 1). Cum sivc palam inslifuendis.
ad populum verba faceret, hortabatur eos, qtiibus in- CAPUT VI.
juslre litcs iuferrcntur, ut se pecunia redimere et ex- 1 lu diviniverbiptwdicalionemsedulo incumbitsanctus
pcdire conaretitur; quod ipse in causis ad so delatis, Ephcopus. 2 Audito eo concionante,Firmus Mani-
cum posset, faclitabat. Vult aliquis, ail quodam ser- cltwusad Chrislifidetnconverlitur.5 Quwdamin ejus
nione , avocarete liiibus a Deo tuo : non habebisquie- Sermonibusobservatu digna, 4 Laline concionabalur
iumcor, iionhabebistranquillum animutn; everterhco- apnd Hipponem. 5 ConsuetudoaudiendiverbumDei
gilalionibusluis, irritarh adversus ipsuni adversarium sedendo,quam qurnAfikanarum Ecclestarum erat,
tuum, Ecce tempusperdidisli. Quanloergomeliuseslut audicndiscilicetslando, magh illi probalur.
nummiimamitias, et tempusredimas ? Frair.es mei, in 1. Maximumemoluraentum Africanis Ecclesiis at-
causis vesltisel in negolih veslris, quando ad nos judi- tulit Augustini episcopatus, eo potissimum nomine,
candaveniunt,si liominichrisliano dico, ut pro tempore ipsius Paulini judicio, quod verba coelestiaejus ore
redimendo,perdal atiquidsuum; quanlo tnajore cura et percipere nierucrunl ( Epis(. 52, n. 2). Ut eniinEvan-
gelium adhuc presbyter pro virili sua parte anmintia- terminavi,magisadversumManichworumerrorem, unde
ret; facium est, ul ephcopus mulloinslantius ac fer- niliil diceredecreveram,dhpulans, quam de iis quw as-
venlius,majore auclorilale,non adltuc in una tantum serere proposueram.Et posl liwc, nisi fallor, eccealia
regione,sed ubicuinqtierogatus venisset,verbumsalulis die, vel poslbiduutn, venilquidain Firtntts ttomine,ne-
wlernwalacriler ac gnaviler pullulante alque crescenle gotialor, et inlra tnoiKtsterium sedentesattclo Augustino
DominiEcclesiaprwdkarel(Possidius, in Vila August., nobis coratn, ad pedesejus genibusprovolutussesejacla-
c. 19). Possicliiverb.a illa sunt; qui rursttm de ejus- vil, lacrymas fundens,el rogans ul pro suis delictissa-
dem in prredicatione labore assidtto tradil : Verbutn cerdoscumsanclis Doininumprecaretur,confilensquod
Dei usque ad ipsatn suain exlremqmwgriludinemim- Mankhworum seclam seculus fuissel, el in ea quain
prmiermhse,alacriler el fortiter, sanu mente, sanoque pluritnh annis vixisset, et proplereapecuniam multam
consilioin Ecclesia prwdicuvil(Ibid., c. 51). Tanluin ipsis Manichwh vet cis quos dicunl Electos, incassum
ei vel juveni tribulum esl, ut ubicumque adesset, si erogasset; ac se in Ecclesia,Dei miserkordia fuisseejus
dicendumerat ad populum, id muneris ei semper de- Irnclatibus nuper correclum,atque catholicumfaclum.
ferrelur, el ipse raro tacere atque alios audire per- Quodel ipse venerabilh Augustinus,el nos qni lunc ad-
milterelur (Relract, prologo, 11.%).Et vero ipse mo- eramus, ab eodetn diitgenlerinqiiirenles, ex qua re po-
deste se gercns, ac uuius Ilipponensis Ecclcsirecura thsimumin illo traclatu sibi fuerilsalisfaclum,elrefe-
coiitfeiitus,in aliis civitatibtis ecclesiastica negotia rente eo, nobhqueomnibussennonh seriemrecognoscen-
tanluni curabat, quantum earumdero civitatum prae- libus, profundum consiliumDei pro salute animarum
stilesei permittcrent, velpolius imponerenl(Epist, 54, admiranles et slupenles, glorificavimussanclum ejus
n. 5). Jam vidimus eum, quidquid fere vacui lemporis nomen, el benediximus;qui cutn voluerit, et unde vo-
haberet, iis qure ad pnpulum diclurus erat, parandis lueril, et quomodovoluerit,et perscientes,et per nescien-
insumere consuevisse (Episl. 73, n. 5). Sermo Cre- tes salulem operatur anhnarum. Et ex eo ilte homo
centesimus quinquagesinius prirous videlur ad ver- proposiloservorutn Dei adltwrens, negotiatorh dhnisit
bum fuisse prrcscriptus, et niandatus memoriae. Ex- actionem,et proficiensin Ecclesiwmembris,in alia ra-
lemporalem aliquando concionetti habehat. Ubi de gionead presbyteriiquoque,Dei volunlatepelitus et co-
illius in Joaimem Tractaiibus agemus, videbimus il- aclus, accessilofficium,tenensatque custodiens propo-
luni diebus quinqitecontinuisfuisse concionatum.Ge- sili sanclilalem: et forte adhuc usquein rebus humanis
minos in Psalmum oclogesimum'oclavum sennones vivittrans mareconslitutus(Possidius, in Vila August.,
eodem die habuil; allerum malulinis horis, pomeri- c. 15).
dianis aiteruni. Nec a verbi niinislerio abstinebat, 5. In seneclute cum gravitate majori, sed rainori
etiam cum languor ei propcmodum verba prreclude- prolixilate concionabatur(Serm. 550,11,5). Aliquando
ret retviresloquendo recuperabat (Serm. 42, cc.\, 3). prse nimia fatigatione viribus fractis, cogcbatttr scr-
Tanto nimirum profectus populi sui studio flagrabat, moncm abrumpere, ut ipsa die Pasclire accidit, ob
ut laboris ac dolorisseusu carere videretur. Jaborcm, qucm in pervigiliofesti jejunus loleraveral
2. Ex forluitis aljquando casibus judicabat, quid (Serm. 520). Sermonibus finem frequentias impono-
sibi Deus ad populum dicere praecipei-et.Exempli bat, ne nimiis auditoressuos docuractitis oneraret. A
causa, si Ieclpr, qui srepiuspuer erat, psalmum ipse prredicatione interdum abscinebal, uC spatiuin populo
delegisset, atit errasset (Serm. 552, c. 1, n. 1); vix in daret ad ea, qure ante dixisset, altenta mente i-ecol,;n-
aninmro inducei-e poterac, uCcertis de quaeslienibus da (Serm. 552, c. 1, n. 1). Verumcuin populus SGrfno-
ad populum verba facereC; quod tamen agere 11011 ncs Gjtts avide ac salubriler exciperet, iis proritaba-
omitlebat, cum cx intcriori cordis mottiDcum id vcllc tur illitis famcs, iiedtiiiisatiabatur. ltaque piis ejus et
S6iJtiret(Sen».52, e. 8, n.20). AliquandoDcusaliudei, utilibus votis cedcre cogcbatur. Studium suum popti-
quam qtiod Itierat praeroedilaltis,suggerebat (Serm. lus ct atlentionem animi ad eum audiendum signifi-
7\,c. 5, n.8). Cujus rei Possidiusinsigne refert exera- cabat; indicans modo infelligere se res difficillimas,
pluni in ltsecverba : Scio ilem non solus ipse, verum qttas enodaret; modo ea, qure dicturus erat, praeoc-
elium atii fralres el censervi,qui nobhcum tunc intra cupans, ct srepiuseum maxiraoapplausu interpellans :
HipponensemEcclesi.amcitm eodemsanctoviro vivebant, qui Atignsfiiiumquidera gaudio affieiebat, quod illo-
nobh pariter ad ttiensumconslitutiseum dixisse: Ad- rtim erga verilaiem sludiumet amorem ex eo cogno-
vetiislishodie in ecclesiameum scrmonem,ejusquein- sceret; sed qni ejus modestiseac dGmissionitorrorem
iiium, et finemcontra meatnconsuctudineinprccessisse, incutiebat. In rebtis gravioris momenli plausibus eo-
quoniatnnoneamremlerininatamexpiktterim,quampro- rum 11011 conlentus, pergebat dicere, donec lacrymas
posueram,sed pendcnlemreliquerhn? Cui respondimus: ex eorum oculisfluentescerneret (DeDoctr. clirisliana,
Ita nos in temporcmiratos fuhse schnus, el recognosci- lib. &, 11.55). Mihi propesemper,ail, sermomeusdh-
mus, At ille : Credo.,ail, qtwd forle aliquem erronlem plket. Meliorisenim avidussum, quo swpefruor inle-
in populo Dominusper iwstram oblivionemet errorem rius, antequameum explkare vetbh sonanlibuscwpero:
docex.iel curari voluerit; in cujus manusunt et nos et quod ubi tninus, quam milii nolus est, evaluero,coniri-
termonesnoslri. Nant cumpropositwquwslionhlalebras stor linguam meamcordimeonon poiuhse sufficere.To-
pertraclarem, in aliud sermonhexcursuperrexi; atque tum eniin quodinteUigo,voloul qiti me audit intelligat,
ila nonconclusavel exolkuiJicmwslione,disputalionem et sinlio me non ita loqui, ut hoc efficiam: maxime
259 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. . 240-
quia ille intelleclusquasi rapida coruscationeperfundit credibiie est. In quodam sermone provei'bium puni-
animum; illa autemloculiotarda et longa est, longeque cum latine reddit: Laline, inquit, vobis dicam; quia
dhsimilis; el dum ista volvitur, jam se ille in secrela punke twnomnesnoslh (Serm. 167, c. 5, n. &).Clericos
sua condidit : tamen quia vesligiaquwdam miro modo conquirebat, qui Iatinam Iinguam callerent : et quod
impressitmetnoriw,perdurant illa cum syllabatum mo- mirum videri pessit, iis se destitutum esse, et eb id
rulh; atque ex ehdem vesligih sonantia signa peragi- evangelicse prsedicaticnisprogressum retardari con-
inus. Nos autem plerumquein auditorh ulilitatem ve- queritur. Ea de causa Lucillum diaconum, quem edu-
hementer ardentes, ila loquivolumus, quemadmodum casse videtur, a se dimittere neluit. Lncillus iste gcr-
tutic iiitelligimus,cuin per ipsaminlenlionem loqui non nianus crat Nnvati, Sitifcnsis, ut vidGlur episccpi,
possuinus.El quia non succedit, angimitr et velul fru- qui eum ab Augustino repetiil, ut dioecesisuaeprod-
stra operatninsumamus, iwdio marcescimus;alque ex esset. Sed cum Sitifensis Ecclcsia ministris, qui Ia-
ipso twdio languidiorfit idem sermo et hebelior,quam tine scirent, minime indigei'et, Novalum rogavit Au-
erat unde perduxit ad lcedium.Sed inihi swpeindical gustinus, ut Ecclesiae suae necessitatibus eonsulens,
eortim sludium, qui me audire cupiunt, non ita esse sibi Lucillum concedei'et non ultra repetendum. An-
frigidum eloquiummeum, ul videlur inihi; et eos inde nuit Novatus niodo.longe suavissirao, agnoseens qui-
aliquid ultle capere, ex eorum deiectaiionecognosco; demdurum esse, germanum germano denegare; sue
mecumqueago sedulo, ut huic exhibendominislerionon se affecluivim maximam inferre; ul tamen id conce-
desim, in quo illos video bene acciperequod exhibetur deret, se et ipsitts episcopalis officii cura et fidelium
(De Catechizandisrudibus, nn. 5, 4). In ejus ad po- salute adduci. Videtur Novatus, simul ac episcopus
pulum sermenibus complures haud dubie sunt iu eo- crealus est, ffalrem suura repeliisse (Epist. 84,
rum gratiam compositi, qui, cum niuneris officiique nn. 1, 2). Quapropter id contigerit ante annum qua-
sui ratio ab iis postulet ut in ecclesia concionentur, dringentesimum undecimum, quo Novatus Carlhagi-
nequaquam habent facultalem excogitandiquaedicant. nensi collationi interfuit.
IIujus generis sunt duo atj Carihaginensem diaconum 5. Leges quidem in publieis institutionibus obses'-
niissi in libro de Caiechizandis rudibus, necnon ille vandas prrescripsil sanclus Doctor in libro quarto de
forle qui in ipsius Seririoiiuiii colleclione est ducen- Declrina chrisliaua : quas autcm in privatis scqui
tesimus decimus quartus. Nam utile esse aifirmabat, oporteal, in pi-imisei'ga initiandos adnotavit in libro,
ut vel sic raulti prsedicutores veritalis fierenl (DeDo- qni De Calechizandistudibus inscribitur. In eo legi-
ctriiiachristiana,lib.&,c.%9,n.6%). In eloculione stia mus concionalorem in Africana Ecclesia, stantibus
grammalicEeJeges violare non dubilabat, quo ab im- audiloribus, solum sedisse : in quibusdam autem Ec-
peritis et rudibus facilius intelligerettir. Quainvis au- clesiis iransmarinis, populum ipsum sedentera au-
tem in suis ad pleberei tracialibus stilo paulo submis- diisse. Quam consttetudiiiGmmagis probal Augusti-
siore uli consuevent, sermonis tamen curam non ntts, quod standi labor ct difficultas animum a verbo
usque adeo abjecit, ut soi-didasit ejus oratio. Verum Dei altenle audiendo avertat (De Catechiz.rudibus,
lianc non minimam oratorise artis parlem putabat, ac- n. 19). Exstat Cxsarii sermo, adscriptus olim Augu-
commodare sese ad caplum audilorls : et malebat re- slino, in quo significat concionatoi', se paucis ante
dargui se a givammalicis,quam a populis non inlelligi diebus rogasse debiles et infirmos, ut dum Acta mar-
(Eitar, in Psal. xxxvin, n. 20). Probabai in primis tyrum el prolixiores Scripturae lectiones reeitarentur,
dicuim oraforis, quamdam in Joquendodiligenlemesse considerent: subinde vero omnes propemodum femi-
negligentiam docentis; ubi lamen illasicdetrahat or- nas, etiam citra incomniodam valetudinem, morern
nalum ul sordes non contrahat. Bonorumhtgeniorutn, non modeste sedendi ad ea, quaelegerentur, atten-
ail, insignh est indoles, in verbis verum amare, non tius audienda, sed recumbendi velut in lectis suis,
verba. Quid enim prodest clavis aurea, si aperire quod et garriendi induxisse (Apud Auguslinum, Append.
volumusnon potesl? aul quid obest lignea, si hoc po- Serm. 500, n. 1). Qua de re illas in hoc sermone re-
lest? quando nihil quwrimus,nisi patere quod clausum prehendit concionator, docetque qua religione et re-
est (De Doctrina chrisliana, lib. 4, c.10, n. 26)? Tandem vereutia verbum Dei excipcrc debcant. Cum vero
plerumque, ut ipse observat, dictioipsa submissadum pauci privatim instiluuntur, scribil Auguslinus arro-
solvit difficillimasquaestiones, maxime quando adest ganliam cssc non fcrendam, si erudiendis sessio non
ei quoddam decus non appelitum, sed quodam modo offei'atur; anitnadverso praesertim auditorum tsedio,
naluralc, lantas acclamationcs exciCaC,ut vix inCelli- quod eos interdum aliud praetexentes ad excedendum
galur esse submissa(Ibid., n. 56). Hoc porro persaepe potest impellere. Hoc ipse expertus, cum rustica-
illo ad populum dicente conlingebat. num hominem aliquando mysteriis imbueret, quam
4. Dubiutn non est, quin Iatine suos ad plebera, illud prsecavendumesset, didicit (DeCalechiz.rudibus,
quales exstanl, sermones haberet. Acre quidem ipsa ii. 19). Advertilur solilum fuisse sermones suos hac
cum Hippo-Regiusesset urbs CGlcbris,Romana civi- conclusione absolvere : Conversiad Dominum Deum
tas, seu colonise jure gaudens, ac maritimus portus Palrem omnipolentetn,puro corde ei, quanlum potest
ad quemfrequentissimiadvenaeappellerent(Ephl. 55, parvilas noslra, maxhnas atque uberesgratias agamus;
n.7>;De Civil.Dei, lib. 22, cap. 8; Conl.Litt. Petiliani, precantestoloanimosingularemmansueludinemejus, ut
lib, 2, c. 85, ii. 184), generatim populum latine scivisse precesnostrasin beneplacilosuo exaudire dignelur, in-
241 LIBER QUARTUS.
imkum aitostrh aclibusel cogitalionibussua vitiuleex- deniqtie medelam, citra judiciorum forensiumseveri-
petlat, nobis multipticelfidem,guberneltnenlem,spiri- tatem, pro virili parte procurabat.Quoeirca continge-
luatescogitalionesconcedat,elad beatiludinemsuamper- bal aliquando, ut quibus nola erant illa crimina, con-
ducal,perJesumClirhlumFilium ejus. Amen. (Serm. quererentur quod illa non argueret, cum scilicet eum
67, n. 10; Serm. 106, n. &; Serm. 185, H. 15; post aut priidenliselege cohiberi, aut non semper omnia
Enarr. inPsal, CL,elc.) scircmininjcailenderent(Serm.82, c.7et 8, nn.lO.11).
CAPUT VII. 5. A Chi-istianorumflagitiose viventium convictu
1 Invehiturin vilia. %Ejus in corripiendhpeccanlibus quandoqueabslinebat, ut eos et pudere suffuudei'ei,
prudenlia et charilas. 5 A flagitiosorumCliristiano- et ad raciierem frugem hacratione revocaret. Convi-
rum magis quamab Elhnicorumconviclusese absli- vere solebat potiuscum Ethnicisct irapiis, quam cuin
net. &Ob alicujus peccalumlolam ejusfamiliam ex- CathplicisscclGrafis;in qup mprem gerebat Appslolo
cominunicarinon probal. 5 Malhematicutnquemdain (Enarr. in Psai. c, n. 8). Exconimuiiicalioneinvero
in pwnilentiuinnumerumtecipil, 6 Lainpadiumin in criminibuseam exigcnlibusadhibebat, quaiitum id
qucestionede astrorum falo hwrentemerudil. pax Ecclesirc sineret, et ipse peccatoribusutile arbi-
1. Afros ad luxuriam, GbrictatGmet juramentum trareltir. Nam ebriosos, exemplicausa, quo raagis vi-
proclives fuisse observant. Quapropter Augusiinus. tium illud commune el pervagatumerat, eo minus,
lesle Possidio, laborabat in primis, ut inolilam ju- meritos licet, analhemate ferire, et de Ecclesia proji-
randi consueludinem e populo suo penitus tolleret cere audebat. Nam cum illi criminis sui gravitalcm
(Possidius,in Viia August,,c. 25). Exslant reipsa ser- noii satis agnoscerent, timebat ne ipso fortassis fla-
mones aliquot ab ipso in haecvilia habiti. Ea de re gello pejores fierent, qui eaederentur.Quapi'opCerso-
verba facere semper disttileral, veritus ne monendo lis srepiusverbis eos corripiebat (Serm. 17, c. 3, a. 5).
auditores suos nocentiores facerel: sed tandem ti- MariCos,qui suis uxoribus fidemnon servabant, qup-
mtiit, ne mandato ipse non pareret, quod sibi cum dam serniflne conipcllans,A communione,ait, se cohi-
Jacobi Epistola lcgerelur, divino afflatu injiinctum beunl,qui sciunl quia novi peccalaipsorum; nede can-
fuissearbitrabalur (Serm. 180,c. 12, n. 14). Iu ebrieta- cellisprojkiantur (Sertn. 392, c. 5, n. 5). Quanquamin
tem qtioqucpassim invehitur. Ebriosos aliquandoob- huiie sermonem,quem inter dubios collocandumcen-
jurgaturus : Si non me audieritis, inquit, el lamenego suitnus, illa senteiitia innnissa videri potest, cum ad,
non tacuero, animatn meamliberubo.Sed nolo salvus illud confertur quod Auguslinusin sermone trecente-
essesine vobis(Senn. 17, c. 2, n. 2). Quodad luxuriarn simo quinquagesimo primo pronuntiat: A7osvero a.
specfat, conatur in primis oslendere, maritos eadem communione proliiberequeinquam non possumus(quam-
fideergaconjugessuas obstringi,quam ipsi ab iis exi- vh hwcproltibiiionondumsil mortalh, sed medicinciiis),.
gani (Serm.9, c. 9, nn. 11,12; Serm. 592,c. 5, n. 5). In nhi aul spottte confcssum,aut in aliquo sive swculari,.
quo Romanreleges ab evangelicisplurimum discre- sive ecclesiaslicojudkio nominalum alque conviclutn
pabant. Unde contingebat omnes propemoduraviros (Senn. 551, c. &,n.10). Quamvisob quorumdamfacino-
in lianc prolabi mortira corruptclam, quse tamcn si- ra adversusEcclesiamimmaniterperpetrata gravissime-
lentio tegcbaturfovebaturque. At maluit Auguslinus aliquando commovcretur; nunquam tamen eos cumi
veritalcm non taccndo, omnium, qui eam sectari nol- tota faroilia anathematG percutere ausus est : ctimi
lent, odiis se ohjicere, quam in dissimulatreveritatis, qua ratione posset id recte fieri non inveniret, liceU
cujus iinpcrioloquijubebatur, crimen incurrere. Hoc hoc ab aliis forsitan usurparctur (Ephl, 250, n, 2).
ipsum cst prsecipuuinargumentum sermonis, quem 4. CumnonnulU,qtiiper Evangeliumpejeraveranr/,,,
De decem Chordis inscripsit, pippterea quod decem in ecclGsiamconfugissent, ut viclatro fidei perfugiuiu.
Dei raandata, qure in hoc sermone exponit, cum dein ipsa fidei demo requirerent; magistratus christia-
cacliordo psalterio, ut Scriptura lcquilur, comparal. nus fidelis (Classicianononicn crat) pro dignitalGsua.
2. Leges, qnas ApostolusTimolheo ad verbnmDei comilalus in ecclesiam venit, acturus cum Auxilio-
prredicanduropracscribit, accuralc scrvabat; ct ut dicecesaticepiscepo, ne contrajus suum hiscc perjuris.
caeteris inclum injiccret, publice |ieccanles publice faverel. JEqua sane postulabat. NihilominusAuxilius,,
arguere non timeb&l(Possidius,in VitaAugust.,c.\9). qui cum adhuc GSSCI catechumcnus, Classiciano he-
Unde laudabalur ab omnibus; sed se ipse privatira nevolcntia conjuncttis fuerat, usquc adco indulsit
ante arguebat. Erant lameu vitia sic usitata, ut quan- iracundire, ut post exscripta rei gestre acta, Glassi-.
tumvis publica forent, ea vix lente ct arridens inse- cianum cum loia domo sua anaihemale porcossetit.
ciari ac prohibercauderet, ne peccantcs ad iram pro- Contendebat haud dubie sacrum ecclesise asyluin a
vocarcl, et ipse novatorhabefetur (Serm.17, c. 5, n. 5; Classicianofuisseviolaium,et reosindeper virafuis ,se
Epist. ad Galat. Expos.,n. 55). Occtiltavero peccata, abductos. Verum Ciassicianusde hac injuria per lit te-
niaximecum gravia secum importarent incommoda, ras apudAuguslinumconquesturus,testatus est son tes
ul suut horaicidia et adulteria, charitas euni publice sceleris sui conscientiapressos, citra vimex eecle sia
carpere non sinebat. Neque tanien ea negligebat.Hu- sponte sua fuisse digressos.Juvenis adliuc erat Au. xi-
jusmodi sceleribusobslrictos reniotis arbitris admo- lius, et annum in episcopalimutierenecdumexeger at:
ncns, eortimoculis divini judicii diem subjicicbat,et Augustinusatitem tot jara annorum episcopussem ie-
limore illis incussopcenitentiampersuadebat. Eorum rat. Scripsit tamen ad Auxilium,si qua ijle,ratif jne
<m VITA S. AUGUSTINfEPISCOPI.
posset ostehdere, ob uiiius peccatum lotam familiam muledkant; hte ex chrislianoel fideli pienitensredil, et
: lerrilus potestateDomini, conveiiilurad miserkordiam
jure excommunicari, se paratum esse ab eo discere
si vero non possel, culpam in coresiderc , qui rem, Domini,Seductusenimab inimico,cumesselfidelis,diu
cujus rationem reddere non valeal, fueril aggressus. inalhematkusfuit : seducius seducens, deceptus deci-
Eunidem rogat, ut si culpa vacel Classicianus, erro- pkns, illexit, fefeltil, multamendacialoculuseslconlra
reni siium , in quem ex hiimana fragilitateprolapsus Deum, qui dedit hominibuspotestalemfaciendi quod
est, corrigal, el gesla ecclesiaslicain eum confecta bonumesl, el non faciendiquodmalumest. Isle dicebat,
rescindat. Nec arbilrerh, inquit, ideo nobis non posse quia adulleriumnon faciebatvolunlaspropria, sed Ve-
subreperehijustauicominolionem,quia cpiscopisiimus: nus; et liotnkidiumnon faciebalvoluntaspropria, sed
sed potiuscogitemusinter laqueosleiilationuinnos peri- Mars; eijuslum non fackbat Deus, sed Jovis : et aiia
culoshsintevivere, quia hominessutnus (Ibid., n. 5). multa sacrilega non parva, Quammulliseum putatis
Collationi Cartliaginensi Atixiliits Ntirconensis epi- chrislianhnummosabsiuiisse? Quammultiab illo eme-
scopus intererat. Idemsi sit, non potuit hrec epislola runl mendaciuin? Modo,skut de illo credendumest,
serius esse scripta, quam araio quadringenicsimo horruitmendacium, et mullorum IwminumMleclorem
duodecimo.Sedel aagreanimiiininduxeris, eam iitullo se alujuctndoa diabolo sensit illeclum; converlilurad
ante conscripiain esse ; cuin Augiisiiuusatirio qtta- Deum pwnilens. Pulamtis , fratres, de magnotitnore
dfiltgentesiraoduodeciraolaniuni deciniuroseplimuin cordis accidhse. Quid enitndicluri sumus?'Namquesi
episcopalus, actalisautein sttre septiraum el quin jua- cx paganoconverlerelurmalhematicus,magnumquidem
gesimumaniium agerel; quo sauc leniporevixvideatur cssetgaudium; sed tamenposselvideri, quia si conver-
salis provectus , ul cum Auxilio taiiquaiu senex cum sus essel, clericalum quwrerel in Ecclesia. Pwnilens
juvene, alque episcopus tot annorura cuin collega esl; non quwrit nhfsolain inisericordiam.Commeii-
necdum anniculo loqualur. Ipsi aulcni Classiciano, dandusest ergo el oculiset cordibusveslris.Euinqueii:
a quo lilleras super illa rc acceperal, rescripto con- videih, cordibusamate, oculiscuslodile.Videteiltum,
siliuin suuni mentemque aperuit : Ego propler eos, scilote iltum, el quacumqueiile transkrit, fralribus
inquil, qui propeccatounius anitnwtoiamdomutnejus, cceieris,qui modohic non sunt, osienditeillutn: etisla
id esl, pluritnas aiiimas(inallieinaleliqant, maximene diligentiainherkordia esl, ne illeseduclorretraltal cor,
ibi quhquum sine Rapihmate de corpore abscedat; el et oppugnet. Cuslodilevos, non vosiuleatconversalio
ittrumnon etiain de eccksia pcllcndisunt, qui eo con- ejus , via ejus ; ut leslimoniovestro nobh confirmeiur,
fugiUnt, quo fidemftdejussoribusfrangant, adjuvanle vereillum ad Dominuinesseconversum.Nonenimsile-
Doniino, et in concilionoslro agere cupio, el si opus bil fama de vita ejus, qnando sic vobh el videnduset
.fueritad Sedem apostolkam scribcre; ut in his causis mherandus offerlur. Nosih in aclibusAposloloruinesse
quid sequi debeamtis,concordiomniumaucloritatecon- scriplum,quia mulii perdili, id esl, laliumatiium Ito-
slilualur alquefirmelur. Itlud plane non tcmeredixerim, mines el doclrinarum nefariarum seciaiores, omnes
quod si quhquam fideliumfucrit anathematus injusle; codicessuosad Aposlolosaliulerunl; et incensisunilibri
ei polius oberitqui faciet, quatnei qui liancpalktur in- lam mulli, ut peiiineret ad scriplorem wstimalionem
juriam. Spirilus enim sanctus habilansin sanctis, per eorumfacere, el summatn prelii conscribere(Acl. xix,
quem quhque ligalur aul solvilur, hnmerilam nulii 19). Hoc uliqueproplergloriam Dei, ne lales eliam
pwtiamingerit: per eum quippe cliffutidilurcharitasin perditi desperarenlurab illo , qui novil quwrerequod
cordibusnostris,quw non agil perperam(Ex Epist, ad perkral. Perieral ergo hte, nunc quwsitus,inventiis,
Classicianum,poslEphl. 250, lomo2, pag. \b~5i). adductus esl : portal secum codicesincendendos, per
5. In suis Sermonibus Augustinusvanas aslrologire quos fuerat incendendus; ul illis in ignem mhsh, ipse
judiciariaesuperslitionesoppugnal, quibus Christiano- in refrigeriumtranseat.Sciatheum lamen, fralres, olim
rum etiam complures deditos sic fuisse conqtierllur, pulsare ad Ecclesiamante Pascha : ante Pasclta enim
ut noniiulli corara ipso fidenter diccrent, quasi nUiil ecepitpelere de Ecciesia Chrisii medicinam. Sed quia
in ea re mali subesset, certis se diebus tion esse pro- talis est ars, in qua exercitatuserat, quwsuspeclaesset
fecturos. Quod vitium ita vulgaveerat, ut vix ullus de mendacioalquefallacia, dilalus esi, ne ientarel; et
illud reprehendere auderet. Unde sic exclamare eogi- aliquandotamenadmhsusest, ne perkulosiustentarelur.
tur : Vw peccalh hoininum, quwsola inusilala exhor- Orale pro illo per Cltrhlum, prorsus liodiernamprecem
rescimus (Enchirid., n. 21) ! Verumtamencum vanae pro itto funditeDominoDeonoslro.Schnusenimel ceiii
hujus et impise artis sectatores (mathemalici lum sttinus, quia oralio vestra daiel omnes hnpktaics ejus.
dicebantur) ad convcrsionemacccderent, eos poeni- Doininusvobhcum(Enarr. inPsal. LXJ,n. 25).
lentisepublicreaddicebat,necad eara nisi posl crebras 6. Quidam nomine Lampadius aliquam huic arli
•poslulationeset interjectas moras adniittebat. Cujus fidein adhibebat. Id ubi Augustinus ex colloqniopri-
irei habemus insigne exemplum ad calcem sermoiiis mum , dein ex litteris ab eodcm acceptis ccrtius in-
"in psalmumsexagesimumprimum. Illa Ecclesiwsitis, tellexil, paucis ei rescripsit (Epht. 246), leges divi-
•inquit, unum ex hujusinodimathemalicis poenitenli- nas et humanas, omniaque publicse ac domesticse
•l)us plebi demonslrans, etiamistnmquemvidelh,bibere disciplinreinstituta, perversis fali et virtutis astrorum
vull. Simul eliamut twverith, quam mulli in commix- in liumaiiasactioties opinionibus penilus iabefactari
iioneGhrhtianornm,ore suo benedicant,el in cotde suo atque subverti; ipsos eciam maChemalicosuon adeo
m LIBER QUARTUS. 246
insanire, ut domus suaemoderamen ad illius scientiae, cordalus habebatur, cum bonorum suorum jacluram
nor' fecissct, in eam animi perturbationem incidit, ut.sibi
quam aliis grandi pecunia venderent, amussim
mamque dirigant; Rogal,quoque Lampadium, ut quid manus violenlas illaturus viderelur. Quod ubi rumor
de hac epislola sentiat, rescribendo edoceat : qusesi ad Augustinum detulit, summa ille miseratione cotn-
de re librum motus, per litteras non benevoleiitisemodo, sed exi-
ejus aviditaii non suificiat, iiilegrum hac
ei pollicetur; modo exspectet dum id per olium exse- stimationis eliam plenas, eum horlatus est, ne in ad-
reversis, quae Dcus ad ejus salutem immiserat, animo
qui possit, et promissi sui memoriam identidem
fricare non gravelur. deficerel. Brevisest haec epistola, sed pietalis etinge-
CAPUT VIII. niosae charitatis plenissima. Simui ad eura litteras
AIJGDSTINI ADPRIV/lTOS MONITA ETHORTA.MENTA. misit, quas ad Comitem illius ergo conscripserat
1 Chrisiinum ad pieialemincendit.%Adversusscandala (Ephl. 244).
corroborat Sebastianum.3 Et Reslilutum. 4 Chrhi- 5. Epistola, quae est ad Ecdiciam, gravius argtt-
inum a desperationerevocal. 5 Ecdiciw piw femince mentum compleclilur. Fidelislisscerat, et fideli nupia,
inconsultam agendi ralionem arguit. 6 Obduralum ex quo filium pepererat. Attamen non expectalo ma-
Cornelii animum premil. 7 Florenlinam per lilterds riti consonsuconlinentiaevotum nuncupavit, nonad-
docerenon recusat. 8 Fabiolam monet, prwsenliam vertens se virtutis hujus, quamvis eam non coleret,
sanclorumcorpore tenus, parum expelendamesse. prsemio minime cariluram, si non sure, sed sui conju-
9 Pupillcecuram geril. gis infirmitati ccderet. Yerumhanc ctilpamfelix even-
1. Ex lam muliis Jucubralionibus,quas Augustinus tus reparavit : maritus cnim uxoris suse secutus
adprivatos aut instiluendos authortandosconscripsit, exemplum, eodem se continenliae volo adstrinxit;
eas hoc libro splas mempramus, quibus recensendis sicque complures annos quo sanctius et caslius, eo
locus opportunior non videtur. Cura quidara Chrisli- verius et concordius conjuges manserunt: Iu hoc pro-
uus nomine, professione christiainis, solum tamen posito communi mtilier, sive in abdicandis sseculi
calecliumenus, aut salfem sreculi laqucis implicalus, moribtis, sive in stipe pauperibus eroganda fortior
«fficiosasad eum scripsissetlilteras, et ab eo epislola>m vidcbatur. Verumcum adarbitriumnutumque viri se
flagitasset; egit illi gratias pro ejus officiosa urbasii- ipsa accommodare minime studeret, iliius animum
lale, et ad piGtalemhortatus est hac brevi sententia : non ea, qua par erat, prudenlia traclabat, nec mulie-
CMIH in ilinere Dei faciliorae( fructuosa, ignava formi- brem zelum scientia et charitate moderabatur. Licet
dtite fugiunlur; in itinere swculari duriora et slerilia enim continentiae voto tenerelur, hi cseteris lam.en
mrumtwsoiabore loleranlur (Epis(.256). rebus viro suo parere debuil. Niliilo lamen minus
2. Sebastianus monachus et abbas, sivc sanctse fa- a marito forte jussa conjugalarum mulierum habitum
niiliaeprsepesitus,aliquandiu familiaritcr usus Augu- gestai'e, cum modestum sumere debuisset,in quosane
stino, plurimamsusc pietalis existimationem relique- consentientem virum habuisset, nigi'ara itistar viduae
rat. AdAugustinuinpostea, et ad Alypium, titvidelur, et monachaevestem iuduit. Culpam hanc alia cumula-
lilterasscripsit, quasAugitsliiiusgratabundus.acccpit: vit. Nam cum maritus ejus ad eleemosynam segnior
cumque in his Sebastianus ob peccata et scandala esset, siveob animi vitium, sive ob necessariam cu-
iniquorum, tscdiose affectumtestaretur; sanctissimus ram, quam in fiiio adhuc puero ponere tenebatur,
Prsesulillius zelum impense laudavit, eum tamen ad qtiem ad id quod rneliusesset debebat quidem incen-
perseveraiitiam , et ad solatium suum in bonorum dere, sed ad monasticumiiistitittum cogere non po-
fratrum probilale atque in fidelibus Dei proinissis leratt conCraEcdiciaein optalis crat, omnes faculCa-
quserendumhortaius est. Alypius vero, cum ad eura tes suas in egenos profundere. Igitur absente viro,
propriara epistolam scribere potuisset, maluit Augu- cum duo peregrini quidani ntonaclji ad Gamdivcrtis-
siini epislolsepauca officicsa verba allexere, eique sGnt, illis otnnia, vel peue omnia qusehabebat, eroga-
subscribere, ut eeriim unanimilatem una etiam pagina vit. Id postquam rcsciit maritus , iracundia supra
testaretur (Epht. 248). nioduin exarsit in conjugGmsuam, et in geminos illos
3. Cum ei Deogratias (ille idem ipse fortassis, ad vcteralores, qui ad ipsius doraum exhauriendam, sub
quem alibi scribit Augustinus)indicasset scslusanimi ficto monachorumhabitu (sicenimille arbitratus est)
cujusdant diaconi calholici (Restilulo nomen erat), accesserant. Et ipse faletur Augustinus, dubitandi lo-
qui seque ac Sebastianus, Cailiolicorum vitia iniquo cum esse, an qtti ab ignota el conjugatamuliere tanta
videlur lulissc aniiiio; rescripsit huic Restituto, sua- recepissenl, servi Dei existerent. Sed longe gravius
sitque ut Tychonii DonatistselibrumdeEcclesia lege- incomraodum secutum est : nain maritus irani in se
rei, coguiluius excjus leclione, bonos cum malis ad converlens,continenlisevoio,quod ipse nuncupaverat,
finem tisque sa:culi pGrmixicesse victuros. Monct la- violato, SGin profundum adullcrii gurgitem immersit.
inen, Tychonium pauca solum hac de re Scripturse In hoc tam calamiloso rcrum statu Ecdicia por lit-
tcsiiniotiia protttlissG, cavendaque esse quse ille in tcras Augustiiium consuluit, ut scirct quid sibi facto
schistnatis , cui adhrerebat, patroeinium adducit opus esset. Auguslinus epistolae, quam rGScripsit,
(Epist. 249). maximam parlcm posuil in iis notandis, quae illa in
4. Fidelis quidamBaptismo initiatus, nomine Chri- anteactae vitae ratione perpcram egissel : quod vero
simus, qui verbum Dei studiose semper audierat, et ad posterum tempus attineret, scripsit eam, cum ma-
547 VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. T 24S
ritus votum conlinentise ab ea nuncupalum compro- dicendi vi*ut inde emergat, et vehementer et amanter
basset, ad illud in finem usquc servandum, et ad viri hortatur (Epist. 2S9).
culparn, quanlum in ea situm esset, redimendam ob- 7. Erat exlra dicecesis Hipponensis limites puella
ligari. lndue itaque, ail, humililatemmenlis , el ut te (Florentinse nomen fuit), quae licet adolescenlula, pie-
Deusconservetperseveranlem,noli maritumcontemnere talis ac verse sapientiaeardenti sludio lenebatur. Pa-
pereuntem. Funde pro illo pias et assiduas orationes; rentes ejus optimi, et de filise pietate gratulanles, ab
sacriftcalacrymas, tanquamvulneralisanguinemcordis; Auguslino in hisoris commorante postularunt, ut illi
el scribead eum salisfuctionem,petens veniam,quia in edoeendse,in quo opus esset, siiam operam impende-
eum peccasli; quodprmlcr ejus consiliumet voluntatem ret. Renuere non potuit Augustinus : et re quidem
de rebus luis fecisti, quod faciendumputasli: non ut le ipsa curam illius non solum in precibus apud Deum
posniteattribuisse pauperibus, sed eum tui boni operis suscepit; verum etiam cum ad ejus malrem scriberet,
parlicipem cl moderatorem habere noluisse. Promilte plurima illi documenta tradidit. Sed ejus maler Augu-
de cwteroin adjulorio Domini, si et illum suceturpilu- slino rescripsit, prius filiam velle lilteras ab eo acci-
dinis pxniluerit, el conlinenliam,quam deseruit, repe- pere; tum demum confidentius scripturam, eumque
tiverit, le illi, sicul decel, iu omnibusserviluram. Jubet de necessariis rebus esse consulturam. Ad eam igitur
denique ul ad viri animum sibi conciliandum eo ma- scripsit Augustinus, ut ei fiduciseosliurn aperiret; si-
jori studio incumbat, quod citra hancanimorum con- mulque eam horlatus est, ut promeret ipsa, si quid a
cordiam filius ejus in timore Dei et sapientia, ut ipsa se quserendumpularet. Aut enim scio, inquit, quod in-
optabat, educari non posset; cum esset in poteslate quisieris; et non negabo : aut ita nescio, ut nullo fidei
pairis, et huic jure poscenli esset necessario conce- salulisquedetrimentonesciam, et dekoc eliamte ipsam,
dendus(Epist. 262). Quod hic scribit Augustinus, consi poluero, faciam reddila ratione securam. Aut certe
jugalas videlicet mulieres posse in supcrbo cultu cor sielnescio, el lamensciendumest, vel impelraboa Do-
Iiumile servare, si eo tantum fme se ornent, ut mari- mino, ne libi desim; nam scepe offlciumimperliendi,
tis suls obsequantur, consentancum est iis quoo ad meritumest accipiendi:vel italibirespondebo, utnoveris
Possidium scribit: ornamenla non esse conjugatis ab- pro hac ipsa re, quampariter nescimus,ad quem pulsare
solule prohibenda, prseler pigmenla, et ea quse ma- debeamus.Hcec ideo praloculus sum, ne le pro certo
gicam superstisionem rcdolent (Epist. 245). speresquidquid amequmsiverisaudituram; el cum hoc
6. Si vehementi oraiione insectatur Ecdiciam, non provenerit,audacler potius quam prudenler me fe-
longe gravioribus vcrbis objurgat Cornelium , qui per- cissearbilreris, quod libi qumrendi, si quid voles, facul-
niciosissimo Maniehaeorumerrore fuerat olim cum tatem dedi. Hoc enim feci, non doctor perfeclus, sed
ipso Augustino implicatus. Juvenis tunc erat, licet cum docendis perficiendus, domina exhnia meriloque
setate Augustinum antecederel; a muliebri tamen Iwnorabilis in Christo ac suscipienda fdia. Equidem
amore cum se summo temperanliserobore abstraxis- etiamhiiis rebusquasutcumquescio, magis te cupioesse
set, continuo in eum sese altius immersit. In extremo scientem,quamscienliwnoslrceindigenlem.Nequeenim,
vilae periculo, Baptismum percepil, cum jam Augu- utquodscimus doceamus,alrorum ignorantiam optare
stinus episcopus senuisset, atque adeo ipse foret setate debemus. Multo quippe melius omnessumusdocibiles
magis ingravescenle. Allamen e morbo recreatus, ab Deo. Pergit deinde demonstrare pericuium , quod in
improba peccandi consuetudine non serevocavit; sed aliis erudiendis comperit: cujusilludestsibisingulare
pellicum grege in dies crescente stipatus incedebat. solatium, si animsein pietale ita proficiant, ut eo per-
Augustinus, qui eum semper charissimum habebat, venianl, ubi hominis doctoris non amplius indigeant
ssepius demoribusemendandis fruslra commonuerat. ministerio (Enist. 266).
Is porro Cyprianam in matrimonium duxerat castis- 8. Cum altera puella, nomine Fabiola, ad eum re-
simam feminam, quse viro longe dissimilis, eum ob- scribens, animi sui mosrorem ei significasset, quod
scenis Iicet amoribus irretitum adamabat, et conver- adhuc in hac lerrena peregrinatione moraretur, nec
sionis ejus desiderio tenebatur. Ex hac vita migra- semper liic sanctorum consorlio frui posset; quod ad
vit, et in caslarum alque fideliumanimarum societatem ipsum Auguslinum, ut videtur, referebat: is officiisui
recepla est. Post ejus obitum Cornelius ad Augusti- esse putavit, ei rescribere, ut amorem, quo iila erga
nurn scripsit, ut ad se opliiBseconjugismorte gravis- res coeleslesferebalur, commendaret; simulque eain
sime commotum aliquam prolixam epistolam conso- docerel, corporum prsesentjam animorum prajsentise
latoriam darel, sicut sanctum Paulinum ad Macarium esse postponondam (Epist. 267). IfacFabioIa videtur
fecisse meminerat. Ad bsec rescribit Augustinus . eadem esse, quam Hieronymus sanetam filiam suam
Illius uxorem humanis non egere laudibus; has viven- appellat, dum ad Marcellinumin Africa degentemscri-
libus, non morluis impendi solere ; eum vitsemuta- bit anno quadringentesimo undecimoaul quadringen-
tione elogium conjugis susc promereri debere': illud tesimo duodecimo, posse illum ab ipsa muluari duos
polliceri se ea condilione, quam ejus uxor etiam de- priores iibros in Ezechielem, quos ad eam misisset
fuucta peroptaret, quemadmodum vivens expetiisset: (Hieron., Epist.8%).
velle aliter mcerorem abstergere, adulationem esse, 9. Eral Hippone-Regiopuella qusedam,patre suo,
non consolationem. Simul turpem, in quo versatur, utvidetur, orbata; cujus etiam mater non apparebat.
slatum illius oculis aperte subjicit, eumque magna Ecclesisetutelse, ut ejus adversus improborum vim
prasidio uteretur, commendata fuerat a speclabili viin provinciasua erroribus perlurbalam solalur et ro-
ro, cujus nomen ab Augusiinorelicetur : non enim is borat. 4 Cum diversis hwreticisin cerlamen venil:
idem videtur, ac Benenatus episcopus, qui nec viri conlra quemdam e Novalianis scribit ad Seleucia-
spect;ibilisnomine noiandus esset, el curam ejus, si nam. 5 Terlullianislarumhwresiseo prwsenledelela.
in ipsius fuisset potestate, suscipere debuisset. Quan- 6 Abelonii quoqueseuAbeloilwin Hipponensitractu
quam non negaverimusBenenalumistum illius puellse ministerioet labore ipsius sublali.
consanguineum fuisse : qui sane conditionem huic 1. Ex suis polissimum certaminibus cum hostibus
puellse propositurus ad Aiigustinumscripsit. Augusti- Ecclesi» nobilis etclarus evasit Augustinus. Ethnicos
nus pro cura pracipue pupillis luendis debita in ejus cum aliis lucubrationibus, tum maxime opere de Ci-
tulelnm sedulo incumbens, oblatam conditionem sibi vilate Dei fortiter impugnavit. Cum cuidani Florenti-
non displicererespondit; sed puellam adhuc esse te- no, qui unus e Madaurse proceribus fuisse vidcluiv
neriori setate, quam ut cuiquam possel promitti, dum Hipponequidpiam negolii essel, omnes urbis ordines-
adolesceret; illius interim mairem, cujus aucloritas in per eum scripserant Auguslino, ut ipsi in negotio ad-
tradenda filiacrcleris omnibusesset prseponenda,for- essedignarelur. Hsccerat litlerarum inscriptio, Palrl
san appariluram; meliorem forte conditionem occur- Augustino,hi Dominoaiternamsalutem; subscriptio au-
suram, quans ipse propter Deum judiccm i111procu- lem , Optamus le, domine, in Deoel Christoejus, per
rare tenereiur; denique incertum esse, ulrum nubere multosannos semperin clero luo gaudere. Jam pridem?
vellet; dicere solitain , velle se esse sanctimonialem; dolebal Aiigustinusidola non magis in Madaurensium.'
et quamvis ob oetaieniiis non forei sermonibusadhse- templis, quam in eorum cordibus includi. Quapropter
rendum, se lamen prastolari dcbere, dum ipsa vitD3 epistolse tilulum miratus esl. Tanla spe subilo erectus-
institutum sua sponte deligere valeat. Addil Felicem, sum, inquit, ut crederemvos ad ipsumDominum, el aaV
qui puellsehujus materteram in rnalrimonium duxe- ipsam wlemam salutem, autjam esse conversos,autper
rat, quicum ea de re necessario sermonem contulisset, noslrum ministerium desiderare converli. Sed ubi legii
oblalam conditionem comprobasse, jure lamen ami- cwiera, refriguit animus meus. Qtiwsivilamen ab ep$*
citiaefuisseconquestum, quod nil hac de re per litleras slolmperlatore, ulrumjam velessetischrisliani, velesse
aecepissel (Episl. 254). Paganus quidam (Rustico no- cuperetis. Cujus responsioneposleaquamcomperi, ne-
men erat) lianc puellam petiit in connubium filiosuo quaquamvosesse mutalos; gravius dolui, quod Cltristl
pariter pagano, qui nec se ehrislianam fidem ample- nomen, cuijam tolum orbemsubjectumesseconspicitis,
xurum esse pollicebatur. Verum Augustinus ab ea illi nonsolum a vobisrepellendum,sed etiamin nobis irri-
tradenda plurimum abhorrebat, ut ipse Rustico per dendum esse credidistis, dum mihi (negolia veslra)
litteras significavit (Epist. 255), pneter ea quoe in curanda imponitis. Florenlino niliilominus omni ope
epistola ad Benenatiimepiscopum indicasse se dicil, adfuit; sed lalc negolium erai, quod facile peragi
quibus de illius pucllseconnubio lunc temporis quid- posset. Qiiamobrem immissam fuisse a Deo Madau-
quani spondere prohibebalur. Vix adducimur, ul cre- rensibus ad se scribeudi mentem credidit, ul verilatis
damus banc ipsam conditionem esse, quam Augusii- illis annuiitiiiudic sibi opporlunilalcin offerret. Obla-
nus in"epistola ad Benenalum, ut diximus, absolule tam igitur arripuit; et nbi ostendit illusores eos fuisse,
sibi piacuisse lestalur. Ut enim Benenatus illam Au- cum Christi noniine sibi honorem el observantiam ex-
gustiuoproposuisset, ea tantum lege, ut Ruslici filius hibere simularunl, si Christi bosles adliuc exislerent;
christianam fidem susciperet: tamen Augusiinus cir- aliquol argumeiiiis cliristianam religionemasserit, ad,
cumslantiam adeo gravem minime lacuisset. De ea- quariiamplecteudam eos adliortatur; quod tamen se
dem, utvidetur, puella Felicis nepte idem Felix ad cum ircmoie cordis pro eis facere profitctur. Novi
Auguslinumscripserat, et spectabilis viri, a quoEc- enim, inquil, quanto gravioremet perniciosioremcau-
clesiaefuerat commissa, litteras ad eum miserat. Re- sam silis habituri apud Deum, si fruslra vobishwcdi-
scribit Augnstinus se , cum hanc pupillam cuiquam xero.Eril enhntestisaffectusin voscordismei, perhanc,
passim commitlere non audeat, adventum ejus, cujus quanlumpotui, ptiginumexpressus: erit lestis vobisin
lilteras ad se misisset, exspeclaturum ; quid faclo sit judicio ejus, ~qnicredentessibi confirmalurusest el in-
opus coram illo dcliberaturum; facturiimquequod Do- credulosconfusunts. Eos ct fratres suos et parentes
niinus faciendumesse inspiraverit (Epist. 252). Haud nuncupai, ob hanc fortasse causam , quod puer lilie-
scimus, an de eadem adhuc puella scribat Augustiims ras apud Madauras didicisset. Imperatores ipsns ad
ad Beneriatum, audivisse se, quod de negotio trans- piscatoris 1'elri sepulcrum submisso diademate sup-
igendo cogitaret. Testatur adduci se non posse, ut id plicare memorat in iis litteris; eodemque loco se post
sibi persuadeat; si lamen verum sit, nosse ipsuni lcgcsin idola anno trecentesimononagesimonono con-
quemadmodumEcclesiae consulere, ac lantuin cum stilutas scribere, non obscure significal (Epist. 232).
catholica domo, qusenon obesse, sed prodesse possit 2. Cum Longiniano, pagano homine , et idolorum
Ecclesise,transigere debcat (Episl. 255). (utapparet) pontifice congressusaliquando, in liujus
CAPUT IX. colloquii velul spcculo inspexit, eum agnoscere Deum
1 Madaurensesad christianamreligionemiraducerestu- esse colendum, bene sentire de Christo, ad virlutem
det. 2 CumLonginianoquoquepagano sacerdole per etiam ex animo adspirare. Oplima sane hseceral ad
lilteras agit, ul eam amplectalur. 3 Maximamexortis illam reipsa consequendam animi constitutio. Qua-
^si VITA S. AUGUSTIM EPISCOPI. 252
propter eum adamare ccepitAugustinus, ut ipse red- libros ad se mittere dignetur, quo eorum doetrinam
amabat Augustinum.Hicautem ratusamicos n6n posse el penitius nosse, et effiCaciuspossit refellere. Acer-
irucluosius Ullade re cOlIoqui,quam de mediis qui- bissimum dolorem prae se fert ob hsereseon incre-
bus boni beatique simus, Iiuerarum super ea re cOm- menta : ex hoc tamen se ipse solatur, quod hsecDeus
mercium cum Longiniano Libcnter iniit. Idcirco per mihime permitteret, hisi majus eleetorum suorum
litleras ab eo petiit, ul sibi rescriberet, quonam modo bonum ex iis vellet eiicere. Tantum, iiiquit, eos per-
crederct Deum colendum; quid senliret de Christo mitlil esse, quanlum novil expedire, alque sufflcere
Domino; an alia via, quam ipsc nobis demonstrasset, admonendwalque exercehdmsanclw doinui suw. Ideo
ad bcatam viiam perveniri posse censeret; an unam nostramde illis trisliliamconsolaiur: qma el ipsa tristi-
hanc viam arbitralus, qua piam tanlum ex causa eani iia, quam pro illis habemus,nos relevat; illos autem in
inire differrel (Epist. 233). RespohditLonginianusin- sua perversitate perseverontesgravat. Gaudium vero,
sigui veracique elogio. Eum enim Romanorum virum quod percipimus,quandoaliqui ex eis correcliin melius
vere optimuin, virum bnnum , si quis alias fuerit, in- commutantur, et sanctorum socielati copulanlur, nulli
digital. Siqnidem, inquil, adhuc posl hominummemo- gaudio in hac vita compararipolest. Undeet mmstiliam
riam nisi Xenophontis[igmenliscomposilwfabulwsclte- tuam de talibus, et vigilanliam alque cautelamconlra
ma concedas, adltuc audierim, legerim, viderimnemi- lales, quam luis lilleris expressisii, mullum approbo et
-nem,aul ccrle post unum (Cyrumfortasse)nullttm,quod laudo : alque ut in hac via perseveranierambules, pro
Deo lesle, bonopericulocerloquedixerim, nisi le, Deum meisviribus, quia Itoc exigis, el horlor el moneoal mi-
tl connilisemperagnoscere,et possepurilale anhni cor- serearis eorum tanquam simplex ut columba; caveas
porisqueprojecia gravedineseclari facillime,el spe per- aulem illos tanquam aslula sicut serpens; dcsque ope-
fectw conscienliwuon dubia credulilale tenere. Ad Au- ram, quanlum poies, ut qui libi adhwrent, lecuin in
gustini qususiia respondet, diceus ad uuum et verum recta ftdepermaneant,aut ad fidem rectam, si forte in
Deum, inconiprehensibilemrerum omniiim opificem, aliquoaliqui depravalisunl, corrigantur(Epist. 264).
vitoeiniegriiate, deorum sive (uLCliristiani vocant) 4. Geiiiinos libros conlra adversariuin Legis et
Angelorum socielale, et antiquorum sacrorum expia- Prophetarum directe adversus Mareionistaset alios id
tionibus csse pervenieuduin. DeCbristo aulem el Spi- genus hoerelicosconscripsit. Eum contra Priscilliani-
ritus dono 11011 audere' se, nec posse, quid senliat, stas Hispanosad Orosium, ad Coiisentiumet Ceretium
expriincre; cuiii nullam eoruin notiliam hubeat. Rogat scripsisse videbimus inferius. In eodem ad Orosium
igitur Auguslinum, ulsibi quid de liis existimet, re- libro varios errorcs Origeni attributos impugnat. No-
scnbere dignetur (Episl. 254, n. 1). Ex tam felicibus vatianorum hx'resis erat tunc temporis in Occidente
primordiis incrcdibilemvoluplatem copil Aiiguslinus, commuiiis el pervagata. Cum Seleuciana matrona
Deumque precalus esl, ut primis exlrema responde- sermones cum aliquo , qui se hujus csse sectse dice-
renl. Nevero ipsedeesscl, Louginiano rescripsil, non bat, contulisset, eumque Christo lucrari expeteret,
improbare se, quod de Christo nihil temere sibi ne- Augusliniim rogavil, ut quxdam illi documenla tra-
ganduin vei aflirmanduni putasset; id unum rogare se, dere dignaretur. Simul ad eum scripsil, hunc Nova-
ul rescribat, an illceantiquorum sacrorum expialiones, lianum nullam nisi ante Baptismum poenilenliam
de quibus loquebatur, ad integram vitain necessario agnoscere; atque eliam contendere, Petrurn non fuisse
debeant accedere, an illius causse sint, aul effcclus, baptizatum. Credere pariier videbatur, neophytis in-
aut qusedamveluli portio : nodum liunc prius esse sol- terdum impositam fuisse ab Apostolis, Baplismiloco,
vendum, quam ad cictera procedatur (Epist.253). Quoe- poenitentiam. Quoetamen non erat Novatianorumseu-
nam hujus colloquii series , quisve exitus fiierit, nos leiilia. Rescripsit igitur ad Seleucianam Augustinus :
laiel. Libentei' illud ad tempus, quo adliuc laicus eral et ubi triplicem,quam aguoscit Ecclesia, paeiiiteiiliam
Augusiinus, referremus, nisi Louginianus eum fre- paucis probavit, uberius ostendil nullum esse dubi-
quenler patrem nuncuparet; quod non nisi cpiscopo, landi Locum,quin Pclrus baptizatusfuerit. Hujusau-
vel homini ostale jain affecta videtur convenire. lem apostoli excmpluin ad probandam canonicam
5. Sancti Doctoris laborcs, quos lota deincepsvita post susceptum Baptisma poenitentiamnon vult adhi-
.'contra Liscreticospro tuenda catbolica fidc suscepit, beri (Epist. 265).
nemo est qui cogilalione, nedum oraiione ac verbis, 5. Hseresis, cujus celeber ille Tcrtullianus parens
;assequi valeat. QuaadamDei famula (Maxiraaenomen fuerat, et quooreipsa TertulLianislarum dicebatur,
ieral) ad eum ex Hispania fortasse scripsit, provin- adhuc oevoAugustiniCarthagine vigebat: verum cum
=eiamin qua degebal, per noxioserrores longelaleque paulatim fuisset debilitata, tandem aliquot annis ante
^diffusosgraviler periclilari. Suam pariter de Iucarna- obilum ejusdem sancti Proesulis penitus exstincta est.
aionis myslerio fidem, quam ejus judicio submitteret, Cum enim Augusihius essel Carthagine, pauci admo-
'exposuit; el lucubrationes adversus hsereticos ab eo- dum qui supererant Tertullianistse,iliius procul dubio
idem conscriplas postulasse vidctur. Respondet Augu- hortatibus, ad Ecclesisecatholicseunilatem reducti,
slinus, eam posse, cum libuerit, miltere quid laborum basilicam, quam haclenus lenuerant, in Ecclesiaeet
suorum opuscula describanl (locuples enim fuisse illa Aurelii episcopi manus tradideruut (De Hwresibus,
videlur); ejus de Filio Dei iiicarnato fideiiiapprobat: hwr. 87).
rogat uf, si possit, aliquol horuinee hsereticorura 6. Aliam liseresim in Hipponensi traclu setate Au-,
2S5 LIBER QUARTUS, 254
gustini, et ipsam quoque ejus haud dubie ministerio, libenter accepisset, obiatam sibi a Proculeiano arri-
tamelsi id sanctus Episcopus prse modestia siientio puit occasionemdiscuiiendi eausani et origihem illius
prselereal, Df-usexstinxii; de qua ille haec in libro Iuctiiosiscbismalis, qiiod et famiiias Ct personas con-
de Ha-resibusrefert: Est quwdamItwresisruslicanain junclissimas miserrima discissiOneturbabut. Litteras
camponoslro, id est Hipponensi,vel polius fuit: pau- igilur lionestatis et benevoloritioepleiias scHpsit ad
lalint enim dhninula, in una exigua villa remanserai,in Proculeiatium, in quibns ubi Evodii fervorem excusa-
qua quidem paucisshni, sed omnes Iwc fuerunt; qui vit, asSeruitque cavere se ne verbo quempiam Isedat,
omnesmodocorrecii el Calltolicifacti sunt, nec aliquis protnillil se venlurum ad colloquium corain iis quos
illius supersedit erroris. Abeloniivocabantur, Punica Procnleianus ipse delegerit, iriodo utriusque verba
deelinalionenominis. Hos nonnullidicuntex ftlio Adw stilo excipiantur : aut, si placet, prius per singularem.
fuissenominatos,qui esl vocaiusAbel: unde Abelianos congressum, aut eliam per epislolas; dtimmodo vet
vel Abeloitaseos nos possumusdicere. Non miscebantur colloquiiacln, vel mutuse litterse plebibus recitentur,,
uxoribus: et eis tamen sine uxoribusvivere,sectwipsius ut aliquando non plebes, sed plebs uha et Ecclesiadi-
dogmatenon licebat.Mas ergoel feminasubconlhientim catur. id enim Valerib ttim absenti gralum fore poili-
professionesimul habitanles, puerum et puellam sibi cetur. Reliqua epislola Proculeianum orat atque obse-
adoplabanlin ejusdemconjunctionispaclo successores crat, utstudiiim pacis caducis lionoribuset cohimodis
suos fuluros. Morle prwvcnlisquibusque,shtgulis alii anteponat. Quod forte dixerit, qiiia hondum Africana
subrogabanlur; dum tamen duo duobus disparis sexus Ecclesia decreverat, episcopos Donatistas in gradtlin
in illius domussocietalesuccederent.Ulrolibet quippe suum admiltere. Presbyterne, an episcopus esset Ati-
parentedefunclo,uno remanenli, usque ad ejus quoque gustinus , cum hanc epistolam scripsit, non liquet.
obitum filii servkbant. Post cujus mortem etinm ipsi Vero similius lamen arbilramur jam tuni episcopum;
puerum et puellam simililer adoplabant: nec unquam fuisse, ob id maxiihe quod de honoribus ibidem scrl-
eis defuit unde adoptarent, generantibuscircumquaque bit, quibus eum prosequebantur homines, causassutis:
vicinis,et filios suos inopes ad spem hwreditatisalienw swculares,inquit, apud nos ftnire cupiehles,qtiandoeist
libenlerdaniibus(Ibid.). Qusevero contra Manichseos, necessariifuerhnus : pro quibus rebus quotidiesubinlssO'
Donalislas et Peiagianos scripserit, reliquoe historioo capite salutamur (Epist. 35). Vixenim comperire est,.
series cdocebit. Quoopariler adversus Arianos variis iis qui tantum presbyteri essent, jus fuisse negotia efr
lemporibuselucubrarit, sub extremum viioeillius cur- controversias dirimendi. Certe quidem cum illud ahte-
riculum colligemus. contigeril, quam epistolam ad Eusebium primam , in
CAPUT X. qua se adhuc tironem episcopumconfitetur (Epist. 34,.
1 CumProculeianoepiscopoHipponensiDonalistacol- n. 6 ), scriberet, dumque adhuc in vivis ageret Vale-
loqui lenlal.2 Ilac de re scribit ad Eusebium.5 Apttd rius, longe post episcopatus illius initia minime Iicefr
eumdemconqueritur,juvenem malris suw percusso- differre. Quid ex hac ad Proculeianum epistola secti-
rema Proculeianoreceplum, et in illius parte reba- tuin fuerit, nos lalet. Illud tamen constat, Donatistas.'
plizalum. 4 De Primo quoquesubdiaconoSpaniensi, generatim Augustini eolloquium rerugisse. :
homine flagitioso, a Donalislis rebaptizatoexposlu- 2. Quod ad litteras attinet, alias etiam ille scripsit
lat. SValeriiepiscopiobilus. 6 AdCasulanumpresby- ad primarios Donatistarum episcopos(Episl. 43), non
terumde jejunio rescribitAugusthtus. quidein communicalorias, quibusse indignosa caltio-
1. Jam notavimus, Ecclesiam Hipponensem schi- lica Ecclesia dissenliendo fecerant;sed tales privatas
sniale Donatistarumfuisse divisam. His apud Hippo- quas eliam ad Paganos scribere liceat, officiosasta-
nem episcopuserat Proculeianus, qnem satis colebat men et ad pacem conciliandam idoneas, ut eos ad
Augustiiius, cum propler ipsius humaiioe societatis commune colloquium invilaret, in quo schisroatis
vinculum, quod ambos copulabat, tuin quod in eo causa, et alia id genus discuti possent. Verum ipse te-
nonnulla placidsementis indicia relucerent, et ejus a statur, litteras suas interdum perleclas ab illisfuisse
plerisque prsedicaretur humanitas. Diu tanien Augu- rejeclas, nec eOsunquam sive per contemptum, sive-
slinus, ex quo crealus csl episcopus,apud eum lacuit, potius per inscitiamet diffidentiam respondisse (Con-
ratus congressum suum et colloquiumab eo detrecta- tra Liil. Petil., lib. I, h. 1). De ipso Proculeiano scrD-
ri. Yerumcum casu postea contigisset, ut Evodius et bit, expertum se fuisse Iitteras suas ab eo recusari
Proculeianus in eamdem domum convenissent, sermo (Epist. 35, n. l).Nam quaternas saltem adeuni dedit;
intcr eos de spe fidelium, hoc est, de hocreditateet licet hodie sola exstet epistola, de qua mox egimus.
Ecclesia Cliristi orlus est. Tum Evodius, qui se non Ad id si referri delieat, quod in litteris ad Eusebium
adulaiorcm, sed veritalis, cujus studiosissimuserat, habetur, respondisse Proculeianum per tintime pre-
propugnaiorem csse cupiebat, id fortc ferventius, sbytefis suis, Victorem nomine, qlii publici hiuneris.
quam Proculeianus vellel, fuit exsecutus : Evodium adiiiinislros, ad excipiendum Proculeiani resporiSuni!
Biiiiusibi conlumeliose respondisse ille conquestus missos, allocutus est; hoc responsum, quod iidem ad-
est. Nihilominussignificavit,velle se, coram gravibus ministri aclis publicis consignarunt, iis quaj Procu-
et bonestis viris , cum Augustinoconferre sermones. leianus Evodio dixeral, satis consentaneum erat, et
Quam illius sententiam ac volunlatem Evodius gau- eum, ut videlur, colloquiocommuni obligabat. Quan-
dens Augustino indicavit: qui cum eam non minus quam hoc forte aliam quamdam respicit expostulatio-
nem, ad quam id responsi dari jusserat: Si christia- Dominicso,et oclo Paschsodies, impias ab ea manus
7iuses, servahocjudicioDei (Epist. 55, n. 4). Utut est, contineret. Sui eum criminis arguit Augustinus.Ve-
per urbem Hipponensem subinde pervulgari cocpil, rum cum ille scelus suum ab Ecclesia prohiberi vide-
non hoc Proculcianum mandasse, quod publicum reret, furore correptus matri su;e ita comminaluscst :
nuiiiiasset Officium(Epist. 54, n. 5). Ferel)atur cl.il- Transferamme in partemDonali, el bibamsanguinem
lud dixisse, si tanta Augustinumdispulandicupido in- luum. Videntur ipsissima fuisse illius verba. Priorem
cesseret, Constanlinamire debuisse, quoipsi frequen- minarum suarum partem perficere non distulit. ADo-
les conveneranl, vel illieundum Milevim,ubi conci- natistis recipitur, rebaptizatur furens, et malernisa -
lium breviessentliabiluri.Eratlum apud Hipponem- guinis avidus albis vestibus candidatur. Inlra eancel-
Regium Eusebius vir primarius, Donatistarumquidem los emineniiore Ioco constituitur speclandus ab om •
sectator et Proculeiani amicus, verum singulari sa- nibus, velut dono Spiritus sancti perfecterenovatus,
pientia, gravitale et moderatione prseditus. Cum igi- qui aliud nihil quam matricidium cogitaret. Id unum
lur noLIelAuguslinus ad Proculeianum litleras scri- supererat, ut qui eumsic affeclumbaplizaveranl, ur-
bere, quod eas ille respueret, hunc Eusebium inter- gerent ad reliquum, quod noverat, inlra suas oclavas,
pellavit, petens ab eo perbonos el honestos viros, ut exsolvendum. Ad hoc spectaculum,vel inler Donati-
a Proculeianoqusereret, num hoe mandatum Victori slas, nemo non gemuit, ut innuere videtur Augusti-
dederit, quod Viclor ipsius verbis Officiopublicore- nus,qui tam exsecrando facinorevehemcnter percul-
nunliasset; an illi publicomuneri prsefectiex Victoris sus cst. Hinc, quantuscumquefbrel Donalistaruinfn-
verbis falsaslabulas confecissent.Ad eumdem poslea ror, se sallem ad loquendum cogi arbitralus est. Pu-
de hoc argumento scripsit, rogans ut generatimper- blicis ilaque tabulis consignari voluil tam sacrilegmn
cunctaretur, qusenamProculeiani mens esset de tota nefas, ut, ubicumque opportunum censeret de lanU
schismalis quoaslionedisculienda.Profitetur, ad banc flagitioconqueri, sive inlra Hipponenserncivilalem,,
placide cum illo pertractandam se libenter descensu- sive exlra, id citra mendacii suspicionemposset. Eo>-
rum, si Proculeianus annuerel; quod ex sermonibus dem temporis vestigio, priusquaminfelicis hujus nc.u-
ad se relalis fulurum sperabat. Acceperat enim eum pbyti octavoocomplerentur, adEusebiumscripsitSiJC-
dixisse, denis utrimque gravibuset honestis viris, ci- rans fore, .ul ipse facinus illud improbarel: simiilque
tra popularem lumultum adhibitis, sibi ambobus ve- ci Deumcontcstatusdenuntiavil se, quantum cliristin
rilalem ex Scripturse aucloritale esse disquirendam. nam paccm diligeret, tantum sacrilegisillis faclisqu»
Subjungit sanctus Doctor, si Proculeianus secum ad scbismaliciinsua dissensionepatrabant, commoveri;.
colloquiumsegre descensurus esset, quod liumaniori- cocterumhuncanimisui motumessepaciiicum; neipie-
bus disciplinis,ut ferebalur, minus foret expolilus; li- seso id agere, ul ad comnuinionemcalliolicnmquis-
beraiiumLilterarumdoctrinam niliii ad hanc qusestio- quamcogaturinvitus, sed utomnibus errantibus aper-
nem perlinere, qusevel de sanclis Scripturis, vel do- la verilas declaretur, ac sic se amplcclcndam sotis-
cumentisecclesiasticisaut publicisesset discutienda : ipsa persuadeat(Episi. 54).
posse tamen eum, quem e suis voluerit collegamad- 4. Augustino rcscripsit Eusebius, confilens sibi
seiscere;aut seSamsucioEcclesiseTurrensis episcopo iton probari,quod filiuspercussor malris reciperetur :
calhoiico, qui tum Hipponeversabalur, vices suas in Proculeianum, si sciret, probibiluriim fuisse a sua
illo colloquio demandaturum (Epist. 35, n. 6). Sam- contmunione, lam nefarium adolescentem; csetenim
sucius iste simul cum Alypio et Augustino ad Seve- mirari se, quod judex et arbiter inler episcoposfuis-
rum scripsit (Epist. 62), terlio loco in ipsa inscri- set ab ipso constitulus. Augustinusdalis ad euin de-
plione nominalus. Hunc suis in dubiis Auguslinusali- nuo litteris rcscripsit, rogasse se lantuinmodoiilius
quando consulebat, eumqucde re aliqua, in qua du- benignilalem, etadhuc rogarc, ula Proculeiano qua>
bius ipse et anceps hseseral, rccte seutire comperit rerel, utrum hoc ipse mandasset Viclori, quod ab eo
(Epist. 85, n. i). Quamvisenim sermoneforet impo- sibidiclum publicumOfficiumrenunliaverat; simulque
litus, vera tamen fide apprime erat eruditus (Episl. percunctarelur,quidilledecolloquioseniiret: quodad
34, ».6). Quapropler eum cum Proculeiano commit- juvenem illum spectaret; Proculeianum, si pamlus:
tere non verebatur Augustinus, confidens eum pro esset eum a sua communioneprohibere cum faciinis-.
veritale certantem divinitus adjuvandum. De Milevi- ipsi foret exploratum, rem gestam modo cognoscere..
tana vero urbe pelenda respondet Augustinus,sibi modo prohibendi moram excusare nullatenus posse..
totam qusestionishujus rationem maxime cum Pro- Eum pariterdealiomonuit, quem Proculeianusadlmc
cuieiano esse, sibique in aliis civitatibusnon licere a sua communioneleneretur excludcre. Primus is ap--
quidquam agere, cum propria cura unius Hipponen- pellabatur, Spaniensis Ecclesia;in dioacesi,ut appa-
sis Ecclesioead se pertineat. ret, Hipponensi quondam subdiaconus: qui cum ab>
3. Alia simul res Augustinumad Eusebio scriben- accessu indisciplinato sanclimonialiumprohiberetur,
dum compulerat. Juvenis quidam catliolicus Hippo- atque ordinata et sana proeceptaconiemneret, a. ele-
nensis solitus erat malrem suam viduam, inopem, ricatu remotusesi. Quod ille indigne ferens, ad par-
vetulam et omni auxilio destitutam csedere; eoque tes Donalistarum transiil, a quibus una cum duabus
furoris progressusfuerat, ut nec illis diebus, quihiis sanclimoniaLibusex eodem pago, quouilluiu seeuloe
legum severitas scelwatiasimisparcit, qualcs sunt fuerant, rcbaptizatuse$t. Ex eo temporc inter perdi-
257 LIBER QUARTUS.
tos muliercularum greges, et exsecrandas Circum- terius Ecclesise, nomine Casulanus, cujus studiis et
cellionum comessationesvitam suam omni intempe- stilo impense deleclabatur Augustinus; qui eum ob
ranliseaddixit. SubditAugustinus, modum, quemipse ingenium, quod in epistolis suis ostendebat, hortaba-
teneret, a Proculeianopariter esse servandum, nimi- tur ut in verbo Dei proficerel, et ad Ecclesisefructum
rum ut qui ab Ecclesia, disciplinse fugiendsecausa, magis ac magis abundaret. Degebat is, ut videtur, in
desciscunt, citra pcenitentisehumilialionem non reci- quadam AfricseEcclesia ex iis in quibus alii jejunium
piantur. Rogat igitur Eusebium, ul de his omnibus sabbati servabant, alii minime.Non enim tum unus et
certiorem Procuieianum faciat; aut se ista per codices idem ubique mos Ecclesise circa hoc jejunium erat.
publicos eidem Proculeiano denuntiaturum commina- Romana et aliquot Occidenlis Ecclesiae,etiamsi pau-
lurisilerese non posse, ubi Deus loqui jubeat: si cse, illud extra quinquaginta dies (emporis Pascbalis
per vim illi agere contendant, DominumEcclesisesuoe observabant. Verum per omnes Orienlales, et niultos
non defulurum. Aliam quoque expostulandi causam eliam Occidentales populos ehristianos nullus eo die,
illi exponit. Erat cuidam Ecclesisc colono filia cate- prselerquam sabbato sancto, jejunabat. In hac consue-
chumena, quse a Donatistis seducla Baptismum et tudinis discrepantia, videlur Casulanus ad quemdam
sanctimonialisetiam formam ab iisdem susceperat. familiarem suum Romam scripsisse, ut sciret quid es-
Voluiteam pater ad communionemcatholicam patrio set observandum. Inde amicus ille ad eum rescribens,
jure ac plagis infliclis revocare : sed Augustinus vim dissertationem bene Longam misit, in qua Romanse
illi a patre vetuit adbiberi, nolens eam nisi volenlem Ecclesiseconsuetudinem servandam et sabbato
jeju-
et sponte sua redeuntem suscipi. Licet hanc agendi nandum esse contendebat; ac secus facientes, hoc
est,
rationem ab orimi vi adeo alienam tenuisset, nihilo- universum prope orbem christianum injuriosis verbis
minus cum per Spanianum pagumaliquando transiret, lacerabat. Sed cum operosum foret, commentitium
Proculeiani presbyter, qui ei in fundo calholicoepiis- illudjejunandi prseceptumvalidis rationum momentis
simaequefemiuseoecurrit, in eum et in ipsam matro- confirmare, laxis habenis in jejunii laudem excurre-
nam acriter invectus est, eosque traditores acperse- bat, et in comessationes ac lemulenta conviviainsul-
cutoresappellavit. Non modoseipse a lite refrenavit tabundus invehebatur : quod ab institula qusestione
Augustinus, sed et multiiudinem, quoesecomitabalur alienum erat; aut omnes qui singulis diebus non je-
compescuit. Sed his aliisque motus Eusebium rogat, junarent, hoc est Romanam ipsammet Ecclesiam, ut
ut Proculeianum de coercenda clericorum suorum li- et cseteras, condemnabat. Hanc dissertationem Casu-
centia commoneat; necjam velita bonis pastoribus la- Ianus ad Augustinum misit, ut eam refelleret, sibique
ceri, dum illi eorum ovesinsidiantibusmorsibus lupo- rescriberet, utrum sabbatoliceretjejunare. VoluitAu-
rum more deprsedari conanlur (Epist. 55). Binas gustinum nomen illius ignorare, cujus disputationem
istas litteras Eusebio scripsit Augustinus recens ad- ad eum mittebat, illum tanlummodo Urbicum quem-
huc episcopus; quapropter ad hoc tempus eas retuli- darn nuncupans. Augustino e memoria excidit Casu-
inus. Lanorescribere, donee alteras accepisset litteras,
qui-
5. Valerius episcopus, qui adhuc in vivis agebat, bus jure charitalis, qua unum eranl, sibi tandem re-
cum AugustinusProculeianumad mutuam collalionem sponderi flagitabat. Aretissimas igitur oecupationes
scripta ipsi epistola invitaret (Epist. 35, n. 4), videtur suas iritermisit, ut debitum istud exsolveret; eique
paulo post ex hac vita migrasse : saltem nihil amplius indicaret, in hujusmodi rebus divina lege minime prse-
de illo comperimus. HieronymusVignierius in suum scriptis cerliorem regulam, quam ab ipso beato Am-
Supplementumretulit sermonem quemdam, habilum, brosio accepisset, esse consueiudinem ipsius loci, in
ut putat, ab Augustiuo cum primum post obitum Va- quo degimus; aut si hiec uniusmodi non sit, sequen-
lerii verba fecitad populum,postquam tres convenlus dum esse exemplumepiscopi. Sed falsa dissertationis
dies, ob vim lacrymarum suarum toliusque populi, ta- sibi missse argumenta fuse diluit; sic tamen ut in iis
citus proeteriisset. Hic sermo plurima gesta comple- singulatim refellendis non immoretur, quo in aliis
ctitur, qui, si legilimus credi posset, uberrimam no- operibus magis urgentibus otium suum collocaret
bis dicendi segetem suppeditaret. Eum nos, quia de (Epist. 56). Cum ibi laudat Ambrosiumin hoecverba,
subdiacono quodama Donatistis rebaptizato et in dia- Indicabo libi, quid nithi dc hoc requirenli responderil
conum ordinalo agit, rejecimus ad calcem tomi nohi, venerandus Ambrosius,a quo baplizatus sum, Mediola-
quo scripta contra Donatistas continentur. Ut omitla- nensisepiscopus(Ibid., n. 32); locumdatsuspicandi eum
mus expendere, num slilus sat gravitatis habeat, ut scribere ante Ambrosii obitum, qui anno trecentesimo
Augustinopossil adscribi, sermo isle majori ex parte nonagesimo septimo, pridie Paschatis contigit. Cui
spectat ad Rusticianum Mutugennensemdiaconum, opinioni nihil interestrefragari.
sive subdiacOnum;qui cum ab Ecclesia defecisset ad CAPUT XI.
Donatislas, a Macrobiorebaptizalusfuerat, etdiaconus i De libris ad Simplicianumconscriptis,quo in labore
ordinatus. Iste Rusticianusex plurimis indiciis et con- prwdestinationisverilasilli a Deo revelatur.2 Quan-
jecturis videtur idem ac diaconusille Mulugennensis, donamedili sint iidem libri. 3 Epislolam 3tanichwi,
de quo Auguslinusad Maximinum scripsit, ut supra quamvocabantFundamenti,refeliitAugusthms.4 Li-
notavimus (Lib. 5, cap. 9, n. 6). brum edil de Agone christiano.
6. Erat inter sancli Prsesulis amicos presbyter al- i. Hoc anno pridie nonas aprilis cx hac vita migra-
VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 260
vit Ambrosius, cui successit Simplicianus. Hunc Au- suam prsedestinavit,nobis conferatur (DeDono pcrse-
gustlnus Mediolaninoverat, ejusque consiliis, cum de ver.,c. 21, n. 55). QuamobromProsperum et Hilarium
sua conversione jam serio cogitarel, usus fuerat. Jam rcgat, ul hoc opus Massiliensibus,qui doctrinam banc
|um in eo palernum affectum, quo benignissimumcor impugnabant, curent perlegendum, si forsan adhuc
illius ardebat, fuerat expertus (Episl. 37, n. i). Cum nonlegeriiii(Be Prwdesl.sancl.,c.l, n. 8). Sicfideisuse
deinde Augiisliimsin variis lucubrationibus desudas- fructum percepit, cujusimpulsuad Simplicianumscri-
set, earum nonnulloein Simplicianimanusinciderunt, pserat, se, licet quoestionesab eo sibi propositas, sua
quas ille cum singulari animi voluptate perlegit. Quin larditate implicaius, minus intelligeret, ejus lamen
etiam per lilteras Auguslino significavit, illius se stu- mcritis frelum illas aperturum (Epist. 57, n. 3). Etad
diosumac mcmorem de donis divinitus ei collatis gra- alleram qusestionemgradum faciens, lestalur se ipsius
lulari: simul qusestiones aliquot illi proposuit, quas precibus adjulum, rem adeo implexam et obscuram
uno libelloenodari ah eo poslulabat(De diversisQuwst. aggredi: cum cerlus sil pro ejus erga se benevolen-
ad Simplicianum,lib. 2, quwst.6). Augustinus,quem tia, nunquam eum jussurum fuisse, -ut hsecarcana
illustria lam sancti viri merita non lalebant, illius di- reseraret, nisi simulfuisset a Deo deprecalus ut posset
lectionis indicia suffragiumque,quo Htlerarios ipsius (De diversisQuwst.ad Simplic, lib. 2, quwstA, Prwf.).
labores comprobabat, loetoanimo excepit; ratus Deum Simplicianumparitcr rogat, ul in hoc opere, aliisque
id solaiii curissuis afferre voluisse,cumsemperanlea quoein manus illius fortc pervenirent, non solum cu-
pavidus esse cogeretur ac'sollicitus, ne quid in expo- ram legentisimpendat, sed eliam censuram corrigen-
nendis Scripturis aut per inscitiam aut per incuriam lis assumat (Epist. 37, n. 3). Et in extrema libri clau-
delinquerel. Quod ad qusesiiones attinet, quas sibi a sula, postquampro suis erratis preces ab eo poslulavit:
Simplicianovelul piissimp patre propositas fuisse di- Senlentiam vero, inquil, de hoc opere luam brevissi-
cit, non ut ab ipso quidpiam disceret, sed ul explo- mam, sed gravissimamflagilo; el dum sil verissima,se-
raret proficientem, et emendaret erranlem; lestatur verissimamnon recuso (De diversisQumsl.ad Simplic.
se non contumacem modo, sed ingratum eliam futu- lib. 2, quwsl.6). Inler qusestionesilli a Simpliciano
rum fuisse,nisi eis respoudisset (Ibid., inPrmfatione). proposilas una erat de pythonissa, quseSamuelis ani-
Quare cum illse quaestionesparlim essent de Epistola mam Saiili exhibuit (Ibid., qumst.5).Cum postea Dul-
ad Romanos,partim de libris Regum; duos composnit cilius illumeadem de re consuluisset, ea qusejam ad
libros, priorem quidem de quacstionibusin Paulum, Simplicianumscripserat, solummodorepetiit. Adjecit
quse duse omnino eranl; posteriorem vero de cseteris tamen ad calcem operis, videri sibi, ex his qusepost-
quseslionibus, quarum prophelicum sensum Simpli- modum in Ecclesiaslico comperisset, non simulatam
cianus requirebat. El illa quidem, quaede Apostolo Samuelis imaginem maligno pythonissae ministerio
dissolvendaSimplicianus proponebat, jam ab Augu- proescntatam,sed Samuelemipsum adfuisse speclabi-
slino discussa fuerant, litlerisque mandata : sed ille lem (Deoclo Dulcitii Qumsl.,qumsl.6, n. 5).
ratus Simplicianumea sibi propositurum non fuisse, 2. Etsi Augustinuseorum librorum, quos episcopus
si sensus eorum facilisforel ac expeditus : ne quid in elaboravit, primos esseduos adSimplicianum(Retract.
priori discussione negligenler prseteriissel,*a caulius lib. 2, cap. i, n. i), eosque in exordiosui episcopatus
denuo allentiusque rimalus est. Ac re quidem ipsa scriptos a se lestatur (De Prwdesl. sanct. n. 8; De
cum alteram quseslionemde his Apostoliverbis, Quid Dono persever.,n. 55), nibil id obstat quominus illos
habesqupd non accepisli(I Cor. IV, 7) ? ad trutinamre- in annum trecentesimum nonagesimumseplimum re-
vpcasspt, mutavit sententiam in qua prius fuerat, arbi- jiciat Joannes Rivius, haud dubius sane Simplicianum
tratus fidemesse ab homine (DePrwdest. sanct., c. 4, jam lum esse episcopum(Rivius,pagg. 125, 656): in
n.8), eumquepost veritatisprosconiumscad credendum quo Baronii sententiam videtur secutus (Raronius,ad
aut non credeiidum determinare propriae voluntatis ann. 597, n.55).Ausi non sumusab ulroque discedere,
jrbitriq(/fcirf.,n.7).Hancsuamsententiam,qua3deinde cum in hisce libris Augustinus Simplieianumpalrem
Semipelagianorum fuil, in nonnullis opusculis, quse suum appellet (Episl. 57, lilulo et n. i; De diversis
scripserat adhuc presbyter, indicaverat. Verum cum Quwslionibusad Simplicianum,lib. 1, in Prcefalione),
usu et exercitalione scribendi legendiqueproficeret, perpetuoque asseral. scripsisse se id operis, nunc ad
clarius in hoc opere, quam alias unquam, initium fi- SimpiicianumEcclesioeMediolanensisanlistiiem, nunc
dei perinde ac bonorum operum consequentiumse- ad Simplicianumepiscopum MediolanensisEcclesise
riem, donum Dei esse ex divina revelatione cognovit (Relract.lib. %capA ; DeDono persever.,c.21,n. 55),
(De Dono persevcrantiw,c.20,n.52). Sicposlquampro sancti Ambrosiisuccessorem (De Prwdest. sancl., u.
libero laborassetarbitrio, tandem aliquandoDei gralia 8); aut aliasdical, rem a se qusesiisseSimplicianumMe-
vicit (Relractat. lib.%cap.i, n. i). In posleriori enim diolanensem episcopum^Deoc/oZWnritQuwsiionibus,
parte prioris libri slatuit velut rem minime dubiam, quwsl.6, n. 2): nunquam autem Simplicianumpuslea
graliam Dei non secundummerita noslra dari. Probat factum episcopum innuat. Quanquamnon temere exi-
eliam initium fidei esse donum Dei. Et ea principia stimari possit, Simplicianumadhuc presbyterum, ab
ponit, ex quibus facile sit inferre, licet id conceptis Auguslino,pro singulari ejus erga tantum virum ob-
verbis non dicat, nos perseveranliamusquein finemha- servantia, patrem nuncupari; siquidem ipse Augusti-
bere non posse,nisi ab eo qui nosad regnumet gloriam nus eum Ambrosiiin accipiendaChristi gralia patrem
561 LIBER QUARTUS.
nominat, et vere ut patrem ab eodem dileclum fuisse rum el Luciferianorumsectas recenset. Obseryatquo-
tradit (Confess.lib. 8,cap.%n. 3). Ambrosius reipsa que Douatislas in varia scbismata fuisse dislractos
Simplicianum palris loco se colere diserlis ipsemet (De Agonechrisliano,nn.51, 52). Verumad causoesu:e
verbis significai: nam et eum rogat, ut se parenlis Ulilitatem non trahit, quod Proctextatumel Felicia-
affeeludiligere pergal (ApudAmbros.Epist. 65, n. 10): num, cum diris ante imprecationibusejeclos, recepis-
et alibi, Yeterisaffeclumamicitim,inquil, elquodplus sent in communionem suam : licet id circa inilinm
esl, paternmgraliw amorem recognosco;nam velustas anni trecentesimi nonagesimiseptimi contigerit. Non
habet aliquid cum pluribus consociabile,palrius amor parum"boc favet iis quoediximus, eum forsan ad Siin-
non habet (Ibid., Episl. 57, n.l). Cum autemSimpli- plicianum scripsisse jam inde ab anno trecenlesiino
cianum tam honorifice habuerit Ambrosius, neque nonagesimo scxlo. Nolal bunc libruni de Agonechri-
deest unde Augustinus, qui Ambrosio el oetateet di- sliano humili stilo, et fratribus l3linosermone leviter
gnitate inferior erat, eumdemlicetnondum episcopum imbutis accommodaloa se fuisse conscriplum (Re-
patrem nominare voluisse existimelur. Enimvero non tracl., lib. 2, cap. 3).
legimusipsumhanc appellationemvel Romanisdeferre CAPUT XII.
praesulibus, vel episcopo Carthaginensi, quos etiam 1 Libri de Doclrinachrislianaquntuorab Auguslinolu-
plerumque fratres appellat Unde intelligere lieet, cubrati. 2 Tum liber conlra Partem Donali: el Con-
eum palris litiilum ipsi Simpliciano, non autem sedi fessionumlibri tredecim.3 Opus conlra Fauslum sub
Mediolanensiconcedere. Addieliam potesl eum eidem idem lempus vulgalum. i In tribuendo quibusdam
Simplicianp,si jam exstitisset episcopus Mediolanen- opusadis suo loco,quid observarevisumesl.SScribil
sis, titulum papasprobabiliter collaturum fuissequem- Auguslinuslibrumde Canlicisad altare. 6 Quwslioncs
admodum Aurelio Cartliaginensi (Epist.U, n. 60), Evangeliorum. 7 Adnolalioncsin Job. 8 Librum de
necnon ipsi Ambrosiodeferebal(Ep!sf. 31, n. 8). Hse Catecliizandisrudibus. 9 Ac de Trinitaie librosquht
nimirum sedes paris propemodum diguilalis in Ec-- decim.
clesia censebantur, el ipsa locorum intercapedo (ul 1. Ordo, quem in suis operibus recensendis servat
venerandam Simpliciani canitiem sileamus) plus ad- Augustinus , facil ut ejus de Doctrinachristiana lucu-
buc officiiet honoris erga Mediolanensemsedem ad- braiionem buic tempori assignemus(/?errac«.,t.%,c. 4).
hiberi postuiabat. Ad hsec Gennadius, qui Simpliciani In ea tribus quidem prioribus IlbrisinteliigendaeScrj-
legisse videtur epistolam , lestis est eum ad Augusti- pluroe regulas proescribit: quarlo anlem librq do.cet
num adhuc presbyteruni scripsisse. Has igituradeum quomodo, quse intellecta et percepta fuerint, aliis.
iitteras dederit ineunte anno irecenlesimononagesimo tradenda sinl. Cum ad istud opus edendiim se contu-
sexto: undeinducimurutcredamus Augustinumeodem Iif, plura de liac re jam in cogitatione tenebat, spera-
quidem anno ad illum scripsisse; sed ubi postea hos batque, ubi aliis impendere ea ccepisset, Deum qui
ad Simplicianum libros memoravit, eum, commen- hoecdederat, csetera sibi adhuc necessarisjnon dene-
dandi et indicandi yiri causa, episcopum Mediolanen- gaturum (De Doctrina chrisliana, lib. 1, n. 1). Hoc ta-
sein appeflavisse. men opus, anno forte trecenlesimo nonagesimosepti-
3. Post libros ad Simplicianum coliocal Augustinus mo cojptum, tunc lemporis non absolvit; sed ad me •
opusculuma se lucubratum conlra Epi.stolam Mani- dium solummodocaputvigesjmumquinlum Iihri tertii
clisei,quam vpcabantFundamenti(i{eft'(?c«. /i'6.2,c.2): perduxit (Retract. lib.%cap. 4), ac statim, quanquarh
quoniamreipsa totum pene, quod Manichseicredebant, imperfectum,permisit in vulgus exire, quaudoquidem
complegtebatur(Cqnt.Epist. Mqnichwi,c. 5, n. 6). Ve- id citat in lihris quos contra Faustum paulo posl con-
runi sola ilLiusprincipia, id est, priores epjstolsepartes scripsit (ConlraFuustum,lib. 22, cup.${). Veruni cum
refellit. In reljquam enim epistolam adnotationes lan- opera sua recognoscens mancuni opus comperisset,
tum dictayit, quse lanien omnia ad earrj subverlendam prius perficiendum sibi existimavit, quam ad alia re-
necessaria continebant; ut his yelut Stgnis et indiciis tractanda gradum faceret. Tunc itaque librum tcrliuin
admoneretur, si ajiquando contra totam scribere va- pomplevit,quartumque integrum adjecil (De Doclrina
caret (Relract. lib. 2, cqp. 2). Illseadnotationes exci- chrisl., lib. 4, c.24,n. 55),elapsis tunc ab itinere quod
derunt. Hoc opus cpntra Manicboeosorditur Deum ad urbem CsesareamMaurilaniseannp Christi qqadrin-
deprecans, ut sibi menlem det pacatam aique tran- gentesimo decimooctavo, mense septembri, suscepe-
quillam, quse de illorpm correctione magis quam de rat, annis oclo vel novem, id est, anpo Dominisupra
subversipne cogijpt; cum erga eos misericordia, non quadringentesimum sextq aut s.eptimp.In secundo li-
odio moyeatur; quos nenipc iisdem errpribus, quibus bro, ubi Iaudat opus Ambrosii quod a Paulino petie-
segre adeo se expedierit, videt implieatos. rat, sanctum illum prsesulemnostruni Ambrosiumap-
4; Huic librq spbjiciteum, quem DeAgonechrisliano pellat(/f>!'d.,lib.% c.28,n.45). Unde tamen,ii,|ppina-
inscribit(|^jd., cap. 3), eo quod ibi Christianos ad mur, inferri non potest, hunc tum aul in vivisadhuc
ineundam cqnlra dsemonemet se ipspg pugnam eru- egisse, aut e vivis jam excessisse. Refert, se non ila
diat. In eo fidej regulam , et bene vivendi prsecepta pridem accepisse a gravissimisviris, fidequedignissi-
paucis verbis tradit, jn quibus tamen multa occurrunt mis, servum barbaruin christianum, qui litteras npn
longe pulcuerrima. Praecipuaspariter hsereses hoc in nosset, plenam earum notitiam triduanis precibus fJiT
libro breviter comprehendit, quas inter et Donatista- vinitus obtinuisse, adeo ut codicem oblatiim, slirpen»
tibus qui aderant, expedite legendopercurrerit(//i!'d., gratulaluros ei de bonis ipsi a Deo datis, el oraluros
lib. 1, Prolog. n. 4 ). Deum pro quibusdam pristinorum vitiorum reliquiis
2. Post libros de Doctrina christiana mentionem ipsius in via Dei progressum adhuc retardanlibus
facit Auguslinusduorum librorum, quos Conlra partem (Confess.lib. 10, cap. 5, nn. 4, 5.)
Donati inscripseral (Retracl. lib. % cap. 5); scd illi ad 5. Opus contra Fauslum in Relractationum serie
noslra tempora non pervenerunt. CollocaldeindeCon- Confessionumlibros excipit (Relraci:lib. % cap.1). De
fessionum suarum libros, in quibus Dei jusliliam ac Fauslo supra diximus, ac de libro quem proManichoeis
bonitatem in peccalorum suorum recordalione ac be- adversus Ecclesiam scripserat ( Lib. 1, cap. 9, n. 4).
ncficiorum divinilus acceplorum memoria commen- Cum iste liber in Auguslini manus venisset,lectusque
dans, hominis intellectum in summum illud bonum et fuisset a fratribus, enixe illi a sancto Praesule, jure
infinitam Dei majeslatem excital. Hoc enim in se cbarilatis qua ipsis serviebat, fiagitarunt utei respon-
cgisse, cum scriberentur, et agere cum legunlur, mul- deret. Respondit igilur,«et propositis Fausti verbis
lisque fralribus eos placuisseetplacere leslatur(/Md., responsiones suas subjecit. Sic opus bene longum
n. 6). Scribit alibi, nullum e suis operibus auf frequen- evasit, in tres et triginta divisum disputaiiones, quas
lius, auldeleclabiliusfuisseperlcctum(/)e/)o)!o/)grse!J., mavult libros appellare; quamvis sinl in eis aliquot
n. 55).Non erat lamen nescius a nonnullis forsan im- perbreves : sed sunl nonnulli admodum prolixi, proe-
probatum iri (Relracl. lib. 2, cap. 6). Et re quidem sertim vicesimus secundus, in quo Patriarcliarum vi-
ipsa cum aliquaiidoa quodam episcopo hoecejus verba tam conlra Fausli calumnias defendil. Hujus vicesimi
Romoecommcmorarentur, Da quodiubes, eljubequod secundi libri locum profert in Quseslionibusad Dulci-
vis; Pelagius qui aderat, et hacresissuoevirus necdum tium ( Quwsi. 7 ). Liber iste videtur esse opus illud,
retegebal, ea ferre non potuit; et contradicens aliquod de vitaPatriarcharum contra Faustum nuncupat.
qtiando cornmotius, pene cum eo, qui illa commemo- Opus suum contra Faustum unacumepistola(Episl. 82,
raverat, litigavit(De Dono persev.,n. 55).Verum longe n. 17) misit ad Hieronymum anno circiter quadrin-
plures sunt alii bujus operis loci, unde Pelagiani et gentesimoquinlo.
Semipelagiani debcanl offensionem aceipere, cum 4. Nostroequidem sunt partes, operum singulorum
illorum errores nondum exortos, in hoc opere passim tempus, si modo comperiri possit, diligenter obser-
impugnet. Apparet, Petiiianum quaidam verba libri vare. Verum supra memorali libri aut parva admo-
lerlii Confessionum proepostero sensu accepisso, ut dum , aut nulla lemporis indicia prse se ferunt. Nam
inde ansam ea criminandi arriperel; quamvis et per quod ad libros conlra Faustum, refert solummodo
se perspicua, et exmullis ante cl posteadiclis essent Augustinus, se illos scripsisse diu ante acceptam ab
manifesla (Cont. Litl. Pelil., lib. 5, n. 60). CumDarius IKeronymoepistolam numero octogesimamsecundam,
ComesConfessionumlibros ab Auguslinopostulasset, quoeilli reddi non potuitanle annum quadringentesi-
eos ille (raiismitteus sic Darium compellal: lbi me mum quintum. Aliud igitur nobis non licuit, quamse-
inspicc, ne me laudes ullra quam sum; ibi non aliis de qui seriem ab ipso Augustino in Retraclalionibus in-
me crede, sed mihi; ibi me atlende, el vide quid fuerim stilutam, qui se ordinem temporis, quantum poluit,
in me ipso, per me ipsum; et si quid in me libi placue- servassetestatur (Relracl. ProL, n. 5). Lneo lamen non
ril, lauda ibi mecum,quemlaudarivolui de me; neqtie fuit oranino accuratus. Nam libris contra Fauslum
enim me. Quoniamipse fecit nos, et non ipsi nos; nos proxime subjungil disputalionem contra Felicem Ma-
aulem perdideramusnos, sed qui fecit, refecit.Cum au* nichseum, quam haud dubie habuit mense decembri
lem ibi me inveneris,ora pro me, ne deficiam(Episl. 231, anni quadringentesimi quarti (De Actiscum Felice,
n. 6). Hoc opere, inquilPossidius, qualis anle perceptam lib. 1, cap. 1). Et ubi complures alios Traclatus re-
graliam fuerit, qualisquejam sumpla viveret,designavit. censuit, collocatlibros contra Petilianum : quos tamen
Hoc enim facere voluil, ul ail Apostolus,ne de se quis- sub Anaslasio papa,hoc est,anno sallem quadrin-
quain hominum supra quam se esse noverat, aut de se geutesimo secundoconscripsit(Cont.Lilt. PetiL, lib. 2,
auditumfuissel, crcderetvel pularet (II Cor. xn, 6), hu- c. 15, n .118). FôrsanopericontraFauslum cseteraope-
militalis sanciwmore utens, el jam nullum fullens; sed ra,qusepostmodumscripseratadversusManichseos,vo-
laudem non suam, sed sui Dominide propria liberaiione luit continenter annectere. Et re quidem ipsa post
ac munerequwrens,ex iis videlicelqtimjam perceperal; libros, quos eo loci memoravit, nullum amplius adver-
et fralemas preces poscensde iis quwacciperecupiebat sus hanc hseresim ab eo scriplum comperimus. Hunc
(Possid., in VilaAugusl.,Prmf.). Quia vero Paulinus ordinem sequemur, aliaqueopera, quoelibris ad Mani-
Alypiumcpiscopum,quamvis fruslra, rogavilut omnem cbceos spectantibus subjicit, hic eliam collocabimus,
vilse suaehistoriam ad ipsum scriberel (ApudAugust., quoad occurrant aliqua, quorum lempus distinctiusin-
Epist. 24, n. 4), eo irelus exemplo Baronius opinatur, dicare possimus.
ejusdem Paulini rogaluacimpulsuscriptosfuisse abAu- 5. Primus in hac serie nobis occurrit liber, quem
gustino suosConfessionumlibros (Raron., ad an. 595). conlra Hilarum quentdam, virum tribunitium, laicum
Nonunus lamenPaulinus, sed muttiboni Christiani,qui catholicum scripsit (Retract. lib. % cap. 11). Is ira
eum noverant, vel polius, quod ad constitutionemani- succensus ( causa nos latet) adversus Ecclesise mi-
moenon eum noverant, quseesset vita ipsius nosse cu- nistros, ut fieri assolet, ait Augustinus, morem qui
piebant. His ille morem gessit, quos sperabat, eicon- tunc apud Cartliaginem induci cceperat, ut hymni $
LIBER QUARTUS. 266
Psalmorum libro ad allare canerentur, siveante obla- generatim loti Ecclesise obstrictus erat, teneri se ad
tionem, sive cum populo distribuerelur oblatum, ma- illudalteriusvotolibenterconcedendum. Quanloenim
ledica reprebensione carpebat. Cuin igitur hanc ille cupio,inquil, laiius erogari pecuniamdominicam,lanlo
consuetudinem velut erroneam ubicumque laceraret, magis me oportel,si quam dispensaloresconservosmeos
Augustinus fratrum suorum precibus compulsus est difflcultatemin erogandosenlire cognosco,agere quan-
eum refellere. Hoc opus appellatur a Possidio liber lum in me est, ut facile alque expeditepossint,quod
coulra Ililarum de Caniicis quoc ad altare dicuntur impigreacsludiosevolunl(DeCatech.rud.,c. 1, n. 2). De
(Possid., in Indic, cap. 6). Ilodic non cxslat. hoc igilur argumemolibrum quo de agimus, ad eum.
6. Post hunc librum collocat Auguslinuscxposi- scripsit, ubi primum consolalur eum de tsedio,quod illi
tiones quorumdam locorum ex Evangelio secundum dicenti subrepere solebat. Idem sibimet prope semper
MatthseumetLucam, duobuslibris comprehensas,quas conlingere faletur, dumin exponendis fidci mysteriis
QumstionesEvangelioruminscribit (Relracl. lib. % cap. lingua menli sufficerenon potest: inde animumsuum
12). Id operiscomposuitad usum cujusdam,qui Evan- frangi, seque aliis molestum arbilrari; cum lamen ex
geliumuna cumco legens,si quid ipsi videbaturobscu- studio et alacrilale, quamproese fertmt audienlcs, elo-
rum, illum consulebai,et quooipse primo prsclerierat, quium suum, quantumvis sibi ipsi frigidum videatur,
aliquando retractabal. Unde fit ut illa: quossiionesnon illos inflammare conjiciat. Inter alia prsecepta quse
temper evangelici lexlus seriem sequantur. Cui in- tradit, monet expedire, ut privatim instituendis offe-
comniodo ul mederetur Auguslinus, titiilorum sylla- ratur sessio, cumut videtur illa species fastus, quando
bucn tcxuit. Porro nec omnes difficultaies, nec ali- slantes sedentem jubenlur audire, tum quia contin-
quando graviores quaeproponi possunt, in his libris gerc potest, ut slando defaligati se, aliam causam
enodantur ; quia qui consulebat Auguslinum, jam prsetcxentes, subducant: quod sibi rusticum quem-
pleraque noverat. dam primis fideirudimenlisimbuenti accidisse lestatur
7. Adnotationcsin Job sunt quacdam solummodo (lbid., c. 13, n. 19). Deogratias,cui tractatus hic inscri-
scliolia, quoe a sancto Docloread margiiicm textus bitur, ad presbyterium deinde provectus est, si modo
adscripta , parum accurate alii exscripserunl, et in ideni est cui Augustinus circa annum quadringente-
uiium corpus redegerunt. Uudc dubitat Augustinus, simum sexlum ad quaeslionesab eo sibi Carthagine
an hunc felum ut suum et legilimum agnoscere de- missas respondet epistola centesima secunda. Hunc
beat. Fatelur bas Adaotationesacceptas et ad iutelli- presbyterum non modo ut familiaremsuum , cui de-
gcnliam accommodalasnon fore, nisi paucissimis; negare nihil possit, compellat; sed eliam ut viruro.
quibus etiam multa in his occurrent, qucepercepturi perilum, qui consuleretur iu dubiis, et cujus stilus sibi
jaonsint, cum propter senienliarum brevilatem, tum et aliis probaretur.
propter menda, quaein eas tam crebra irrepscrunt, ut 9. Librode Catechizandisrudibus subdit quindeciin
cmendare non poluerit. Qualecuinquc tamen esset libros de Trinitate (Retract. lib. 2, cap. 15), quos per
hoc opus, cxpelitum fuit a fratribus, quorum studio aliquot annos eiucubratus est, cum eos, ut ipse scri-
cum denegarc non poluisset Auguslinus, in suis Re- bit, juvenis inchoarit, senexediderit(/i>'sM74). lllos
tractationum libris illud ut suum agnovil ( Ibid., siquidem intermitlebal, quoties alio implicabalurope-
cap. 15). re, quodpluribus profulurumexistimabat(Rdracl. lib.
S. Adnotaiionesistas excipit iiber de Catcchizandis % cap. 16); ratus istud operosiuset minus ulile,quam
rudibus (Ibid., cap. 14), ad DeogratiasCariliaginen- pleraque alia, quod res minus necessarias elapaucio-
sem diaconum, ad quem primis fidei elemenlis im- ribus intelligendasconlineret (Epist. 169, c 1, n. 1).
buendi ssopius deducebantur; quod is in clirisiiana Ui:de id opus potissimumsuscepit in eorum gratiam,
religione foret apprinic erudilus, ac suavi facundia quifideiaucloritalem repudiantes, myteriorum verita-
singularique catechizandi facultate polleret. Allamen tem ratione sibi demonstrari volebant (DeTrin. lib. 1,
in hac exercitatione sibi ipse non faciebatsalis ; pene c. 1, n. 1). Cumautemin lege Domini,quantum sibi li-
semper anguslias palLbaiur, dubius ct auceps quo cebat, medilarelur; non paliebatur charitas eum, quse
paclo ea, quoruin fides rios chrislianos facit, expone- ex Deidonoac revelalioneaccepisset,aliis denegare: ac
ret; undenainexordiendaessci instilutio, el ubi con- sibi pollicebaturfore, ut ca ministrandoaliis, ipse quo-
cludenda : au inslilulioni subjiciendaqusedamexhor- queproficeret;dumqueeis cuperet responderequoercn-
lalio, an soium exponendapraecepta,quorum obser- tibus, quodeliam ipse quoerebatinveniret (Ibid., c. 3,
vationeni ad christiano more vivendum necessariam n. 5). Ergo suscepiItmc,Inqml,jubenleatque adjuvante
scire tenerclur caiechizandus. Querebatur quoque, DominoDeonoslro,nontamcognilacum auclorilaledis-
quod prolixo sermone fatigatus pcrsoepeprse tepore serere,quamea cumpietatedisserendo cognoscere(Ibid.,
languesccret, et sic animo affeclus ncc catcchizan- c. 5, n. 8). Cerniluris sanctiDoctorisanimusin permul-
duin, nec audienles accenderet. Augustinum igitur tis hujus operis locis, et in ipsismaximeprooemiis.Tc-
hac de re sibi monila daturum credidit: et ut illius statur stilum se perlibenler fuissesuppressurum,si aut
familiariserat, ab eo per lilteras peliit, ut inler occu- res hujusmodi sufficientera Latinis invenirentur ex-
paliones suas non gravarelur aliquod sibi catechi- posta, aul Graeciscriptores essent latiue redditi, aut
zandi specimen edere. Exislimavit Augustinus,sc ex alii denique curam respondendiqusestionibussibi pro-
officio et charitate, qua non uni tantum amico, sed positis vellent suscipere. Inilio libri decimi auinii,
SANCT,ACGUST.I. (Neuf.J
267 VITA S. AUGUSTlNIEPISCOPI. 268
quae in superioribus exposuerat, compendiario ser- pler de illis hoc loco non agimus. Jam nolavimus mi-
mone complcctilur ( Ibid., lib. 15, n. 5). Hos libros nime nos conlendere, omnia opera, quse modo memo-
singillalim cdere nolebat, siculi libros de Civitate Dei ravimus, hocanno fuisseelaborala: sed solumeo ferme
postea edidit, sed omnes simul; quod extrema primis, ordine, quem illis assignavimus: et quidem ante libros
ratiocinationis quasi vinculo, conneclautur. Verum de Coiisensu Evangelistarum, aliosque postea recen-
qui de liisce Iibris aiiquid audierant, et illos habere sendos.
vehementer cupiebant, lantam moram et dilationem CAPUT XIII.
minimc passi, unum illi exemplar sublraxerunl, libro 1 Possidii ordinalioin Calamensemepiscopum.2 Hiero-
duodecimo nondum absolulo, elaliis minus emendalis nymus scribens ad Augusiinum, papw ipsum tilulo
el recognitis, qnam eos editurus esse voluisset. Quod exornat. 5 Epislola ad Hieronijnmmdata Paulo per-
ubi comperit,sialuerat eos, labore suoinlermisso, non fercnda lardius illi redditur. 4 Epistolm ad Paulinum
edere, scd in alio quodam opusculo de hisce libris sibi Auguslinirescripta poslulantisduw.
subreptis conqueri : verum ardenlissimis fratrum pre- 1. Ut eorum, quse adannum trecentesimum nona-
cibus, ct in primis Aureiii Carthaginensis Ecclesice gesimum septimum referri possunt, seriem repela-
episcopi jussis reluctari non valuit. liaque quodsuper- mus: reponendus est hocannoMegaliiNumidisedecani
erat ad coronidem perduxit, el priores libros emen- slve primalis obilus, cum in concilio Carlhaginensi,
davil; non tamen ul ad res adeo diflicilescxplanandas quod celebratum est hoc anno, quinlo kalendas se-
el illustrandas necessarium csse censebal, sed ul po- ptembris, Aurelius se litteras a Crescenliano primarioe
luil, operam adhibens ne ab iis, qui ipso invito prod- sedis Numidiarum, ut Crescenlianus ipse insinuabat,
ioranl.mullum discreparenl(/k(rac/./i/j. 2, cap. 15,n.l). episcopo, non ita pridem accepisse testetur (Cod. Can.
Eos subinde per diaconum quemdam misit ad Aure- Afric. can. 55). Unde liquet nesciisse lunc Aurelium,
lium Carlhaginensem una cum epistola (Epist. 174) eum esse decanum ; quod tamen in primis scire de-
quam in fronte librorum proefigirogabal, ut esset in- buerat. Quarlo et vicesimo circiter die ab obilu Me-
slar procemii: propterea quod hac in epistola, qusemox galii scripsit Augustinus ad Profuturum Cirlensem
retulimus adnotabat. In quadam ad Evodium epistola cpiscopum, ul sciret an successorem in illius primatu
scribil, se nondum hocopus edidisse (Epist. 162,n. 2); invenisset: id enim qusesiturum se pollicitus fuerat
et in epislola ad eumdcm altera, quoc soluin exeunte (Episl. 38, n. 2). Ad eumdem scribit, se prserhagadis
anno quadringenlesimo decimo quinto conscripta esl, vel exochadisdolore ac tumore, nec sedere, nec stare,
se nondum illud perfecisse testatur (Epist. 169, c. 1, nec ambulare posse,sed lecto affigi: nihilominus, quo-
n.l), quamvisjam primos quinquedeCivilaieDei libros niam id Domino placeret, secum agi proeclare(Ibid.,
elaborassel. Ex alia porro epistola sub fincm anni qua- n. 1). In eadem epistola habet longe pulcherrima de
dringenlesimi duodecimiad Marcellinum data, licet affcctu irse cohibendo, ne in odium degeneret (Ibid.,
inlelligere, amicos ab eo flagilasse, ut hos libros ede- n. 2). Qua de re consullo loquitur, ob id quod nuper
rel, quo possel eorumdem ipse defensionemsuscipere, ipsi Profuturus in ilinere dixerat. Verum quid rei sit,
si vel ab inimicis mordacibus, vcl ctiam ab amicis mi- conjici non potest. Scripsit ad Profuturum per Victo-
nus inlelligentibus quidpiam in illis forle carpereiur : rem, qui Conslanlinam peliturus eum prsemonuerat.
ipsum conlra diutius cos retinuisse, quam velient ac Qnapropler in dubiumvocari non potest, quin istePro-
ferrent amici, ob periculum quod suberat, ne in argu- futurus ille ipse sit, qui alibi legilur fuisse Cirlse sive
menlo, de quo traclabant, fallcretur : Ut si non potue- Conslantinseepiscopus.Rogat eum Auguslinus, ul Vi-
rint, inquil, ntst haberealiqua, quwmerilorepreltendan- ctor per Calamensem civilatem remeet (sic enim pro-
tur, saltem pauciora sinl, quam essepossenl,si prwcipili miseral), ob negoliumcujus ipse notitiam habercl, de
festinalioneinconsulliusederentur (Episl. 143, n. 4). quo a Nectario majore vebementer urgeretur. Quid
Scrjbens quoque ad Coiisentium, memiuit operis de illud fuerit, non liquel. Auguslinumpaucis posl annis
Trinitate, quod in manibus habebat, ct ob argumenti scripsisse videbimus ad Neclarium (Epist. 91), unum
prsestanliam acdifficullatem nondum perficere polerat e Calamooprimoribus, admodumfutate provectum, sed
(Epist. 120, c. 3, n. 13). In his omnibus locis,siforsan paganum,quamvisillius pater christianam fidcmfuisset
postremum excipias, loquitur de opere suo velut nec- professus. Megalius, ut diximus, Calamensiserat epi-
dum edito. Quocirca conjeclare liccl, priorem ipsam scopus; adeoque illiPossidiusAugustinidiscipnlussuc-
editionem, quoeeo necdum absolulo prodiit, non prse- cesscrit nccesse est: eum enim sedem hanc laborum
cessisseannum quadringentesimumduodecimum.Con- suorum et fortitudinis gloria illustrantem subinde vi-
slat autem, alleram nonnisi posl longum lemporis debimus. Quanquam oportet Calamensem sedem aut
intervallum publicatam esse: cum ipse libro decimo aliquandiu vacasse post Megalium,aut episcopum ha-
tertio quidpiamdicat esse jam a se explicatumiu duo- buisse ad modicum lempus alium a Possidio. Nam
decimo de Civitate Dei; qui anle annum quadringen- Profuluri episcopiCirlensis ad quem Megaliojam de-
lesimum decimum sextum composilus non fuit. Ubi functo datse sunt ab Auguslino litterse, successor For-
mentionem fecit Augustinus librorum de Trinitate, tunatus in Africanis ubique conciliis anle Possidium
eos memorat, quos de Consensu Evangelistarum post collpcatur.
ipsam, ut videlur, eversionem templorum anno trecen- 2. Hoc ipso anno, ut videtur, Hieronymus, qui per
tesimo nonagesimonono factam, conscripsit. Quapro- Asterium anno superiori litteras ad Augustinum mi-
serat, scripsit rursumad eum(ApudAug., Episl. 39), noti lantum in ecclesiasticis, sed in omnibus litteris,
commendalurus illi Praesidium familiarem suum, qui recta et vera quse invenerimus approbare atque lau-
certis de causis in Occidenlemtrajecerat. Is bonorum dare, falsa vero et prava improbare atque reprehen-
amicilias sludiosissime consectabalur, quas si quis dere : hoc autem sc desiderasse, atque ctiamnum
ipsi conciiiassef, maximibenefieiiloco ducebat. Rogat desiderare, ut nola sj.bifaceret crrala, quibus a fide
igitur Augusliuum ilieronymus, ut boc illi pracstct, verilatis ille vir lantus recessisse convincilur. Ila
nec enim rei alterius indigere. Hieronymus in cadem scribebat illi per Paulum, cujus prseclaroe cxistima-
epistola Alypium salvere jubet, seque molestias huic tioni teslimonium tribtiit. Sed Paulus navigationis
noslrseperegrinalioni annexas sustinere, et variis hinc consilium mulavit : factumque esl, ut epistola prius
inde fiuclibus in monasterio jactari atque concuti te- spargeretur per Italiam, quam ad Hieronymum per-
stalur. Quapropter hanc epislolam ad hunc anntim venirel (Episl. 72, n. 1). Quod inter ulrumque discor-
trecentesimum nonagesimum septimum referre cogi- diam animorum serere poterat, nisi bumilitas mode-
mur antequam-iiiter eum et Joannem Jerosolymita- sliaque Augustini, et utriusque charilas offensionis
num hoc ipso anno convenisset: cum minime legamus semina suffoeasset.
eum ab illa reconciliatione concordiae cum Joanne, 4. Quemadmodumin epistola superiore Augustinus
usque ad perseculiones a Pelagianis anno quadringen- magnopere petit ab Hieronymo, ul lilterariam collo-
tesimo decimo sexto in ipsum eoncitaias, occasionem cutionem secum habeal; quod id in primis valeat ad
ila conqiierendi habuisse. Papoelitulo semel el iterum luendam amicitiam, faciatque ne multum ad aniicos
insignitAngustinum (Ibid., inscript. eln. 2); undenon disjungendos, ut Ioquitur, liceat absentise corporali:
prius anno trecentesimo nonagesimosexto reponenda sic in illa, quam hoc eodem lempore dedit ad Pau-
est episloia. Ctim aulcm Hieronymus Auguslino ad Iinum, huic sancto viro, cujus aniiciliam maximi du-
episcopatumproveclo in ea non gratulelur ; probabile cebat, vehementer instat, quo rescripla sibi, ea diu
est, id proesiitisse, cum ad eum superiori anno per ardenterque expetenti, persolvaf. 0 qui res, inquit,
Asterium scripsit. Prsesidiusquem Hieronymusin hac vestrasquotidiedonatis, debitumreddile. Jam annus et
epistola illi commendat, videtur omnino is esse, cujus ainplius effluxerat ab ultimis lilleris Paulini anno tre-
opera usus est Augustinus, ut exacerbalum ipsiusllie- centesimo nonagesimo quinlo sibi redditis : quod per-
ronymi animum sihi excusato conciliarel (Episl. 74). spicue indicat illa Augustini conquesiio : Quid est
Ex diacono jam crealus fueral episcopus; et a conci- quod duas mslates, easdemquein Africa, silire cogamur
lio Caithaginensi ad Imperaiorem conlra Donalislas (Epist. 42, n. 1). Ibi Romanumel Agilem salvereju-
legatus anno quadringentesimo decinio celeberrimam bet, quorum honorificememinit eliam in epistola anno
idam collalionem Carthaginensem, quseanno sequeuti sequenle ad eumdem missa ; in qua rursum insistit,
hahila est, oblinuit. Idem epistolae concilii Numidia: ut demum postbiennii silenlium rescribat. Nequaquam
conlra Pelagianos ad Innocenlium papam subscripsit tws, ait, nescioqua vestra cessalio,qua ecceper totum
anno quadringenlesimo decimo sexto (Apud Augusi., biennium,ex quo a nobisdulcissimifralres Romanuset
Epist. 176). Agilisud vosremeaverunt,nullasa vobislilleras sumpsi-
3. Sub id fortasse tempus Auguslinusepistolani a mus, pigros ad scribendumfecil. Nam cum in aliis re-
Paulo perferendamscripsit ad Ilieronymum (Epist. 40, bus, quanto qttisque amplius diligitur, tanto dignior
c. 1, n. 1). Primiim quidem allerius cujusdam lilleris imitalionevideatur, in hac re conlra esl. Quo enim vos
subscribens eum officiose salutaverat, et Hieronymus amamusardeniius,eominus ferimus,quodnobisnonscri-
pro ejns urbanitate peculiarem illi epistplam reddide- bilis; nec vos in eo volumusimitari (Epist. 45, n. 1).
rat. Ea est, ni falliinur, epislola quam per Asterium In utraque epistola rogat Paulinum, utsibi mittatopus
diaconumHieronymusad eum rnisil anno forsan trecen- conlra Paganos, quod ab ipso elaborari audivit.
tesimo nonagesimo sexlo, uf illi salulalionis officium CAPUT XIV.
redderet. Cum igilur ei rescribere leneretur Augusti- 1 AugustinusCirlam se conferenscum Alypio ad or-
nus, occasionemarripuit ab eo sciscilandj,quid dePelri dinandum Fortunatum episcopum, venit in collo-
el Pauli disceptatione senliret. Ibi etiam meniinit libri quiumcum Forlunio DonatistarumTuburci episcopo.
ab eodem conscripli de scriptoribus ecclesiasticis , 2 QuonamtemporeliabilumsilisludcoUoqmum. 3 Lil-
quem nuper ipse legerat: simulque amice admonet, lerw ad Glorium aliosqueDonalistas quosdam post
siquidem in eo Iibro nec bseresiolas proetermillerevo- colloquiuniscriplm. 4 De alia quadam colloculione
luisset, commodius sibi videri facturum fuisse, si cum iisdemhabila anle congressum cum Fortunio.
nominalis iliis, subjunxisset etiam in quibus cavendi 5 Cuin Forlunato Donatislarumepiscopo disputalio*
essent. Eum pariter rogat, quo consilio quosdam ex nem per lilleras aggredilur. 6 DeCcelicolis.
iis in eodem opere prseterierit; aul si vpluminis non 1. Supra vidimus, Augustinum exacto propemodum
onerandigratia hoc factum sit, cur hsereticisduntaxal mense ab obitu Megalii, scripsisse ad Profulurum
commemoralis, non addiderit in quibus eos catho- Cirtensem episcopum. Videlur is paulo post e vita mi-
lica damnarit auctoritas. Et quiade Origene rescribetis grasse; nec enim diu episcopatum lenuit (Epist. 71,
Hieronymus innuerat eum in aliis quidem approban- c. 1, n. 2), et annis aliquot anle vita discessit, quam
dum et laudandum, in aliis vero improbandum atque Auguslinuslibrum de Unico Baplismoconscriberet (De
repreheftde^dum; ceriiorem eum facil sese jam scire, Unico Rapiismo, n. 29). Successit ei Fortunalus,
271 VlTA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 272
unus ex illis septem, qui ad Ecciesiaecausam in cenius, transmarinarum parlium Ecclesias mansissein-
Leberrimailla Carlhaginensi collalione contra Dona- noccnles, donec consensissentin eorum sanguinem,
tislas propugnaiid.um,anno quadringentesimoundeci- quos Macarianapersecutio sustulisset. Sed cum urge-
mo, ab universis Africseepiscopis calholicis delecti relur, utrum consectanei sui saltem ad illa usque
sunt. Ob studium paupertatis laudalur ab Augustino, tempora cum Orienlalibus Ecclesiis cselerisque orbis
qui cjus ordinationiadfuit cum Alypio(ConiraLitleras partibus in unitatc mansissent : protulit epistolam ,
Peidiani, c. 99, n. 228). Legimusenimambosistos prse- quam concilitim Sardicense anno trecentesimo qua-
sules una Cirlam leslinanlcr se conlulisse ad episcopi dragesimoseplimoscripserat ad Donatum,quemsuum
ordinationcm (Epist. 44, c.l,n.l,e/c.5,n. 6). Porro Carthaginensemesse conlendebat. Patet Auguslinum
constatidconiigisseaiitecollationemCariliaginensem, nullam hactenus hujtis epistolseaut concilii Sardicen-
cui Fortunatiisinter fuit. CtimCirlam pergerent, trans- sis habuisse noliliam. Verum cum in hac epistola
ieruiil Tubursieo, cujus urbis episcopus ex parte Do- AlhanasiumAlexandrinum, et Julium Romanum epi-
nalislarum erat Fortunius, hoino confecta oetaie,cu scopumimprobari vidisset, eam ex Arianorumofficiua
jusbenignitalemlaudaranlapud AugusliiiumDorialislse prodiisse facilcanimadverlit. Petiit igilurut ad accu-
aliquot, Glorius, Eleusius, et Felix, qui vicissimhono- ratiorem temporum discussionem sibi liceret eam
rificam de Augnsiino menlioncm Forlunio feccrant. accipere, ac secum auferre. Renuit Fortunius, nec
Apparel vel ex verbo soletis, quo eos alloquitur Au- eum vel manu sua quidpiamadnotare permisit: quod
guslinus (' Ibid., n. i), ipsi fuisse ciim illis usum lamen optabal Augustinus, ne sibi causa forsilan
et consuetudinem : licet Ilippone-Regio uon esscnt exigenle pelenda essel illa epislola, et alia suppone-
oriundi, sed alia civilate, eaque Gelizseatque ipsi, ut retur. Cumpergeret Fortunius justitiam suoepartis ex
videtur, Hipponifinilima(Epist.45, c.2,n.5).SoIebanl eo certam velle intelligi, quia persccutionem passa
illi beiiignissimepoliiceriAugustiiio,non recusaturum fuerit; Augustinus ostendit, pcrseculionem ad jus
Fortuuium de componendo Ecclesiarumdiscidiocum causse probandum non satis habere momenli; idque
eocolloqui (Epist. 44, c. 1, n. 1). Quapropter cum Tu- confirmavit exemplis Maximianiab ipsis Donatistis
bursicum venissel, renunliavit Fortunio, se iis quse de exagitali, et Ambrosii, quem christianum el justum
ipso iuaudierat, adeum elvidendumet compellandum fuisse negare cogebantur, a Juslina divexati. Rursum
induci. Aiinuit ille. Mox Auguslinus, comitantibus Fortunius inlerventoris cujusdam, qtiema noslris oc-
non paucis, qnos illi forluilus casus adjunxerat, eum cisum dicebat, morte objecta, ab Auguslinoinstanter
convcnit, hoc illitts retalitribuendum arbitratus. Cum quserereccspit, quem justum putaret, qui occidit, an
aptid eum consedissel, frequens civium lurba, quam qui occisusesset. Stalim iiieei uni nec probata?morti,
bujus colloquii rumor per urbem dispersus accierat, cum mulla alia, lum maxime opposuit apertum Cir-
codemconfluxit. In lanla tamen frequenlia pauci ad- cumcellionumfurorem frequentesquecsedes.Sed cum
modum studio cognosccnda;veritatis, quam pliuimi hoec dissimularet Fortunius, nequc a quaesitisdesi-
vero sola dispulationis curiosilale permoli, velul ad sleret; alialis ab AuguslinoElioegeslis, quibus hic vir
speclaculum convenerant. Ex islo populi conctirsu Dei plurcs pseudoprophetas nianu sua peremisse nar-
orla cst perturbalio : ncque preces, neqtie minoetam ratur, videre demum ccepit,juslo saltem veteris Te-
Augustini quam Forlunii, necessarium disputalioni stamenli temporibuslicuisse occidere. Perslitit tamen
silenliumexlorquere poluerunt. Res lamen utcumque ut quaereret, num et hoc de novo Teslamento posset
agi coeplaesl, el per horas aliquot invicem sermones probari. Ad quem Auguslinus : sibi quidem in eo non
conlulerunt. Auguslinus ab ipso ferme dispulationis occurrere justumullum qui aiiquem interfecerit ,
exordio^poslulavit, ut verba ultro citroque prolata verumtamen liquido ibi demonslrari, sceleratos ab
exciperentur a notariis; quo pacatior et modestiorfo- innocentibusin Ecclesia lolerandos esse; cum Chri-
ret dispulatio. Annuit segre Forlunius. Sed notariis, stusipse Judam loleraverit, eleiprimumSacramenliim
qui aderanl, exciperc renuentibus, alii hoc mtinus corporis ct sanguinissui porrexerit. Quoexcmplocum
aggressi, ob inordinalas perstrepenlium interpellalio- prope omnes moverentur, illudFortuniuseiudere ten-
nes desistere coacti sunl. Fortunius primo contendit, tavit, asserens illamcum scelerato communionemnon
per tolum terrarum orbem diffusam esse communio- obfuisse Apostolis,quod non alium quam Joannis ba-
nem suam : sed affirmare non est ausus, possc se plismum lunc tcmporis accepissent. Sed neque hic
litleras communicatorias quocumque millere. Quod valuil Augustino, eos jam lum BaplismoChristi ah-
si asseruissel, eum compulissclAuguslinus,utsecum lutosfuisse probanti, alque iu cam rem confirmandam
pariter ad Ecclesias in Scripturis aposlolicis notatas plura adhuc paranli, resislere. Inde vero sermonem
scriberel. Tum Forlunius ad perseculionesa conse- ad idconverlit, unde iiitelligercliceat, Donatistasper-
claneis suis, ul dicebat, toleralas delapsusest. Verum seculionem aliquam sibi lum impendentem limuisse.
subjecil Augustinus,persecutiones eos solos numero Nam peliil ab Augustino,qtiidnamsi casus inciderel.
bealorum adjungere,qui propterjuslitiam p.iterentur: ipse esset facturus. Prolessus est Auguslinus, se illi'
ideoque si Macarius, de quo-lam acerbe querebantur, non consensurum, quin eliam pro virili parte ob-
eos ab exortosolumschismale divexarat anno trecen- stiturum (lbid.,n. 11 ). Reipsa lunc temporis ita
tesimo quadragesimooctavo, nullum hinc susecausoe senliebat; sed experientiaeumde sententiapostmodum
commodum illos posse deducere. Respondit Fortu- depulit(Epist. 185,c. 7, n. 25).Jam de sedibus suis dis-"
,273 LIBER QUARTUS. 274
ccssuri surrexerant, cum Fortunio Genethlii decesso- sunt, ut sanctum illum praesulemin vivis adhuc cgisse
ris Aurelii in sede Cartbaginensi lenilalem prsedicante credamus: atque ubi actum est de persecutione Do-
subjecit Augustinus : Ille tamen Genelhlius, si in ma- natistarum in Maximianislas, nullus sermo factus re-
nus vestras incidisset, rebaptizandus censeretur. Fas- peritur de Prsetextato et Feliciano, quos receperant
sus est Fortunius, constitutum apud suos fuisse, ut sub initium anni trccentesimi nonagesimi septimi.
quisquis ad ipsos Ddeliumvenerit, rebaplizelur : quod Hsecvero videnlur postulare, ut islud colloquium non
lamen eum invitum et cum dolore animi hanc eorum serius ineunte anno trecenlesimo nonagesimoseptimo
consuetudinem improbarrtis dicere, facilc apparebat. habitum agnoscamus. Sed quia conslal id Auguslinum
Et re quidem ipsa totius civitatis teslimonioconslabat, habuisse, cum ad ordinandum Profuluri successorem
quam esset a violentis sectae suse factis alienus, dc proficiscerelur; ponendum esset Megalium,cui super-
quibus apud suos ssepius conquerebatur, ut cum ipsis sles fuit Profuturus tunc defunctus, obiisse ante
etiam calholicis in hoc colloquio condolebat. Quo- ipsum annum irecentesimumnonagesimumseptimum,
circa convenit inter eos, violenla facinora, quae atque anni fere spatium prius effluxisse,quam ejus in
sibi invicem Donatistseet Calbolici exprobrabant, in primatu successor renuntiaretur. Nani Crescentianus,
bis disputalionibus non esse proferenda. Schismalis qui ei successisse credilur, pritnas non fuit, nisi circa
adversus Caecilianuma Donatislisexcitali quacslioagi- initium augusli anni bujus trecentesimi nonagesimi
tanda restabat. Itaque Fortunium obteslatus est Au- septimi. Licet autem Megalium intcr et Crescentia-
guslinus, ut pacato animo ad lam gravem controver- num primas possit interseri, non tamen cst, cur hoc
siam componendamsecum adniteretur. Respondenti ita conligisse asseramus. Quocirca malumus islud col-
Fortunio, nolle Catholicosde bis quaestionem haberi, loquiuin aut exeunte anno trecentesimo nonagesimo
pollicitus est Augustinus, se collegas suos, certe vel septimo reponere, aul potius incunle anno trecente-
decem, qui suaa sentcntise subscriberent, exhibitu- simo nonagesimooctavo, dum Gildonis interitus per-
rum. Idem ex parte Donalistarum spopondit Forlu- seculionis mctum Donatislis propter Optaium suum
nius. Sub baec discessum est. Gildonisfaulorem injicere polerat.
2. Postridie Fortunius Augustinumconvenit, et rur- 3. Postmodum Auguslinus Eleusium et alios, qui
sus eadem de re egerunt, sed paucis; quoniam Au- de Fortunio ipsi verba fecerant, colloquii cum eo ha-
gustinus Majorem Coelicolarumaccersiverat, sermo- biti certiores fecil: et hoc illi leslimonium tribuit, in
nem cum eo habiturus; et ad episcopum ordinandum episcopis DonalistisdifficiHimerepertum iri lam uti-
quamprimum erat profecturus: ipsum quoque Fortu- lem animum et voluiilatem, quam in isto sene perspe-
nium cujusdam itineris necessitas urgebat. Quando- xisset. Hos Donatistas per Domini sanguinein obte-
quidem Cirlam se conferret, dubitari non potest, quin statur, eum ul sui de prosequendo colloquio promissi
istius civilatis ordinandus esset episcopus, Fortuna- commoneant; quo res jam coepla et magna ex parte
tus vidclicet Profuluri successor. Nam Profuturus, ut gesta, tandem aliquando peragalur. Ad quam diri-
docuimus, Augustinum in episcopalu anlecedebal, et mendam monet, locum aliquem procul a lumullu et
ejus successor Fortunatus inlerprimarios erat in col- turbulenta hominum frequentia esse seligendum, si-
latione Carthaginensianno quadringentesimo undeci- cul est villa Titiana, vel quivis alius in Tubursicensi
mo. Conslat porro hunc Auguslinicum Fortunio con- aul Tagaslensi dicecesi locus, in quo nulla sit eccle-
gressum et colloquium contigisse ante annum qua- sia, qui lamen ab Catholicis et Donatislis incolalur,
dringentesimum undecimum, Quodconjicerelicet vcl ut quisquc apud hospilem communionis suse possit
ex ipso Augustini animo a persequendis liaereticisad- diversari: illuc/leferendos essc canonicos codices, et
huc alieno. Perspicuum eliam esl, Donalistas lunc si qna proferri debeant ultro citroque causoeinstru-
quielos fuisse, lolaque epistola eos plena frui lihertate menta ; singulis deinde dubiis disculiendis, qtiantum
indical; quod nunquam accidit ab anno quadringen- res exegerit, vacandum. DeniqueEleusium etaliosro-
tesimo undecimo. Liquet pariter Auguslinum, cum ci gat, ut quid bac de re sive ipsis sive Fortunio videa-
Fortunius pseudosynodi Sardicensis epistolam exbi- lur, rescribant (Epist. 44, c. 6, n. 12). Latet nos ho-
buit, quid hoecesset tunc ignorasse. Illam tamen in rumce negoiiorum eventus, quae Augustino pacis
libris contra Cresconiumante annum quadringentesi- procurandse causa cbaritas inspirabat.
mum undecimum conscriptis memorat, el ut opus 4. Exstat adhuc altera Augustini epistola iisdem
Arianum, quodjam diu proemanibus haberet, explodit Glorio, Eleusio, Felicique inscripta, quibus adjungit
(ContraCresconium,lib. 3, c. 54, n. 58). Hic proelerea Grammaticumel cseteros omnes qoibus hoc grattim
Fortunius antiquior Augustino episcopus decesserat fuerit (Episl. 43). In hac eliam epistola deschismate
annoquadringenlesimo tindecimo: quippe cum Janua- agitur, idemque ferme de Maximiano sermo est, qui
rius, ut cpiscopusTubursicensis in Numidia, ex parte in superiore : nihilque videtur obstare, quin eam sub
Donatislarum, inlerfueril collationi Cartbaginensi. idem tempus, imo paulo ante, conscriptam arbitre-
Sed ille Fortunius ipse est, haud dubie, qui decimus mur. Oplali Thamugadensis lyrannidem ibi summa
numeratur inter trecentos et decem episcopos conci- dicendi liberlate commemorat Augustinus, iis tamen
lii Bagaiensis anno trecentesimo nonagesimo quarto verbis, quoe illam nondum desiisse innuant. Demou-
(Ibid., lib. 4, c. 10, n. 12). Ubi in praedictocolloquiode slrat ibidem, quam jusle civilibus pcenis possent Do-
Ambrosiosermo incidit, Augustiniverba inducerepos- naljslse mulctari: sed id potest optime referri ad lem-
275 VITA S. AUGOSTINIEPISCOPI. 278
pora Macarii. Haccepistola memoriseprodit coilocu- tur Donatistae,ac promde priores adhuc episeopatus
lionem aliam, quam cum iisdem Donatistisin ipsorum annos agebat Augustinus, cum Honoratus illius partis
civitate habuerat Augustinus. Cum enim de cOmmu- episcopus, et Hipponi vicinus, significavitei per Ero-
nione chrisdanse unitalis eum illisageret, prolatasunl tem, se libenter cum ipso per litleras de schismale
ah iis gesta qusedam, in quibus Csccilianuset Felix a collaturum, ut de re lanti momenti, ea qua par erat
concilio Carthaginensi damnati perhibebantur. Osien- lenitate et animi tranquillilate dissererent. Augusti-
dit illis Auguslinus,quam vitiosum esset illud concl- nus, qui jam pridem illius eolloquiumexpetebat, ejus
Lium,et qua ralione rescissum fuisset illius decretum sibi consilium multum placere rescripsit: el ul eau-
a concilio Romano, quod ex episcopis a Constanlino samaggrederelur,denionstravilipsi,cumScripturano-
ipsorum Donatistarum rogatu missis constabat; a con- bis poiliceatuf EcclesiamDei per orbem terrarum esse
cilio Arelatensi; ab ipsomet Constantino, ad qnem diffundendam, hanc prophetiam in Ecclesia catholica
ipsi provoeaverant; denique a proconsule, qui sua compleri. Quserititaque, ut respondere non gravelur,
senlenlia Felicem purgaverat. Non eranl Auguslino quo pacto, cuin ila se res liaheat, pars Donali possit
procmanibus omnia hsec causse inslrumenla : sedsta- esse Eeclcsia illa divinitus prasnuntiata, et quomodo
tim accersenda curavit. lnlerea excurril ad Ecciesiam Christus haireditatem suam in loto lerrarum orbesibi
Gclizilanam.Quse aulem illa sil, quidve ibi egerit, ne- prpmissani sic amitlere potuisset, ul in una solum'-
sciinus. Inde reversus, cum bidui non pleni inlermis- modo Africseparte residercl (Episl. 49, n. 1).
sione quaesita accepisset, singula uno die Donatistis 6. Notavimtissupra, cum Forluniusvenirelad Au-
recitari jussit. Ab aclis coepit Cirlensis concilii: quce gustinum, ab hoc sanctoProesuleMajoromCcelicolarum
quia illorum nonnulli rejicere tenlabant, causati veri- accitum fuisse, ut cum iilo aliquid loquereiur (Epist.
simile non esse ab eis qui tradilionis veniam in con- 44, c, 6, n. 15). Exslat horunl Coelicolarumnomen
cilioCirlensi oblinuissent, Coecilianumeodem crimine in quibusdam Iegibus Honorii Augusli (Cod. Theod.
fuisse condemnatum; lotum in eo negotio Secundi de Hmret., lege45, el de Jud. Cmlic.ac. Sam. lege 19);
consilium Iatius exposuit. Jussit deinde recilari Gesta nec salis liquet, qiiinam illi fuerinl. Apparet tamen,
proconsulai-ia de causa Felicis Aptungitani. Cum au- nqn fuisse sccfam hscrelicorum, neque hominum,
tem nonnemo ex eis Felicem suggillasset, quasi reiu opinamur, quiJudaicam professionemcum Christiana,
passusesset episcopoindignam,quodproconsulariju- sictit Nazaroci,consocianles, Christianorum sibi no-
dicio fuisset absolutus, et in illius causa quidam fuis- men arrogarcnt: cum Augustinus, qui eos probe no-
set tormentis addiclus; illius cavillatio, ulpoleabsur- verat, in suo libro de Hocresibus,illorum mentionem
da, cseleris displicuit. His anle meridiem lectis, post non fecerit. Honorius in legibns anuo quadringenle-
mcridicm recitatse sunt Donatislarum prccesad Con- simo oclavoet quadringeiitesimo nono latis, Coelico-
stanlinum, acta concilii Romani, el Conslanlini Iitte- las arguit novi dogmatis, novse supcrstilionis, et no-
rai de judicio quod Mediolanisecundum Csecilianum minis bactcntis inauditi. Fieri enim potuil, ut paucos
tulerat. Curaverat pariler Augustinusdeferenda Gesta, ante annos se per Occidentem propagassent, aut ibi
quibus Nundinarius ostenderat, annolrecenlesimo vi- primigenium sutim pomen nomine Ccelicolarumcom-
gesimo, coram Zenophilo, corruptos fuisse Lucillae mulassent. Proeterea discimus ab Auguslino, eorum
pecunia episcopos, ut Coecilianumcondemnarent: sed antesignanuin seu Majorem, ut vocat, quem ipse Tu-
ob temporis anguslias recilari non potuerunt. Omnem bursico iransiens accersiit, novum baplismi genus
illis hoec Gesla disculiendi et exscribendi licenliam apud coSinsliluisse : quo sacrilegiojam permullos llle
iribuit. Sub hoc igitur colloquiumscripsit ad eosdem seduxeral (Epist.ii, c.6,n. I3).Quapropterliujusmodi
Donalistas, illos obtestaturus, ut hsec Gesta inspice- secta, quooquamdiu nihil conjunctum alquecommune
rent: el in re tanli tnomenti eis inculcanda pluribus cum Ecclesia haberet, in nullo ferme numero fuerat,
immoralur. Ipso epistolse suse exordio non obscure eo postmodum exitialior exstilil, quo propius ad cam
indicat, posse a nonnullis improbari, quod ad homines accedebat, et illius sacramenla tentabat usurpare.
a calholica communionealienos de salulis eorurn ne- CAPUT XV.
gotio scriberel; qui lamen probarent, si de sseculari- 1 Auguslinusad Eudoxhimabbatemscribil.2 Goneiona-
bus negoliis id prseslaret: Usqueadeo, inquit, cliarus tur adversusChristianosqui Paganis in eorum soie-
cst hic mundus hominibus,et sibimelipsi viluerunl! Eo mnilatibusadjungunlur.5 Simulacrum Herculis Car-
libentius ad hosce Donalistas scribebat, quo propen- thagine cum dedecoreIractglUm.iPiiblicolmquwslio-
siores eos videbal ad veritatem ex animo inquiren- nes solvuntur.
dam, ut sincere eam, reliclo, quem a parenlibus ac- 1. Gildo sub Comitis et Magislri militioetittilo per
cepissent, errore, seclarentur. Enimverp illius cpistola decem aut duodecim annos rerum pofitus in Africa,
de colloquio, quod cum Fortunio habuit, satis indieat exeunte anno trecenlesimo nonagesimoseptimo, ab
eos non fuisse a concprdia et pace alienos. Epistolam Honorio defecit eo obtentu, nt Africamin Arcadii di-
in hsecverba coneludit: Erit autem vobis hic sermo, lionem transferret: sed proximo vere ineunle Masce-
quem de pmnereDei novilipse, quanta ct pacis et veslm zel ejus frater cum copiis ab Ilalia missus, insignem
dileclionedeprompsimus,correcliosi velilis, teslis yero de illo victoriam divina ope obtinuit. Post ejus cia-
etsi nolilis. dem OptatusThamugadensisepiscopusDonatisia,urius
5. Nondumveritati animo tam infenso adversaban- e primariis illius saleliitibus, in carcerem detrnsas,i'iiic
exstinclus cst. Petilianus partium Donatislarum epi- compendiariam esse, si Christiani solemnilates eorum
scopus Augustinum postea insimulavit, quod ad illius deserant, nee se illorum nugis immisceanl: quo, si
damnationemsua consiliacontulisset (Gonf.Litt. Pelil., nonconsenliuntveritati noslrw, inquit, erubescantpau-
lib. 5, c. 40, u- #8). Itan vero, cum in Africamsolvit cilali svw. In hoc sermone cujusdam meminit, qui ad
Mascezel,monacbosaiiquolCaprariaeinûlse,Etruriam fidem conversus fundum Ecclesioe dederat, in quo
interetGorsicam silse, secum adduxerat (Oros., Hist. erant idola quse frangi cuperet. Vpluniali ejus clto
lib. 1 ,mp.M).F-ovlzssis illiipsisunt, de quibus Augu- obsecundarunt Christiani, frementibus Elhnicis, et
stinusin epistola ad Eudoxinm abbatein etejusfratres conquerenlibus idola passim ab episcopis perfringenda
conscriptaIoquitur(£p!«<.48, n. 4). Teslalureorutn se conquiri. Negat Auguslinus, asserens loca esse pluri-
pietatem primum ex fama, dein ex relalione Eustasii ma in quibus scirent esse simulacra, quoe iumen in-
et Awiresedidieisse: qui ex eorum monaslerio profc- lacla reliiiquerent, quod ea Deus potestati ipsorum
cti, bonum illius odorem in Africam allulerant, et non permisissel; nihil eos aggredi, de quo locorum
sanctameorum conversationemdivulgarant. Certiores domini conqueri possinl; prius agere ut idola in
eos fecit obitus Eustasii, qui non amplius Caprariam eorum corde frangant; pro hominum conversione
desideraret, quianec ciliciojam qusereret indui. Unde Deum deprecari : ab dominis locorum ad fidem con-
colligere licel, Eudoxii monasterium, ex quo Eusta- versis rogatos idola in eis reperta confringere; reos
sius erat, in ea silum fuisse insula. Ilinc consequitur fore si desint : ssepius ab ipsismet reccns conversis
et illud, monachis, aut cerle Euslasio illi solemne idola comminui: pravorum hominum esse et furioso-
fuisse cilicio cx caprinis pilis contexto indui. Augu- rum Circumcellionum ea, quse non snnt in illorum
stinus igilur Eudoxio ejusque monachis aperit, quo potestate, velle diruere , seque vitse periculo lemere
sanclam corum quietem animo affecluque cogilel: il- exponere. Patet inde, licet in Paganos jam leges ali-
lorum preces efflagilat, ct quo efficaciores sint, piis quot latoefuissent, nondum tamen rescriplum illud,
adhortationibus, quibus illos ad profeclum et perseve- quo Imperator simulacra tollenda esse decrevit, de
rantiam exstimulat, cas demereri studet. Illos potis- quo acturi sumus, anno proximo fuisse promulgatum.
simum monel, ut in omnibus botiis operibus suis Nam ab hoc rescripto illa Paganis nonnisi clanculiim
unam Dei gloriam speetenl; ita sint solitudinis stu- servare licuit. Sub ejusdcm sermonis finem loqui vi-
diosi, ut neceos avida elatio ad capessendum Eccie- delur de novis aliquot legibus conlra Donalistas, po~
siarum regimen inde detraliat, nec ad Ecclesiscmu- tius tamen in privalorum, quam universsesecloefla-
nia voealos blandiens desidia retineat (Epis(. 48, gitia lalis. Scribit enim, hsereticosalicubi su;c impie-
nn. % 5). tatis et furoris poenas ex legum prsescripto dedisse,
2. Hoc ipso, ut videlur, anno trecenlesimo nonage- unde sibi a Catholicis publicam persecutionem ad
simo octavo, cerle quidem ante annum subsequentem, suam perniciem moveri quererentur. Iusuper et in
babitus est eximius illesermo, quo Auguslinus Chri- eodem sermone commemorat, Judaôs, cuin quibus-
stianos redarguit, qui ne in magnatum offensionem dam in locis ob improbitales suas correpli fuisscnl,
incnrrerent, ant ab iis injuriam paterenlur, detrectare hinc ansam arripuisse criminandi, vel fingendi, aut
eorum jnssa non audebant, cum illi se ab eis ad simu- suspicandi, in id semper episcoposincumbere, ut fa-
lacra deduci proeciperent; nec vero solum eos ad fana cullatem ipsis nocendi quoererent. Eo pncto Judaei,
euntes stipabant, sed cum illis etiam in idolio rccum- Pagani el hscrelici, cum universam Ecclesiarnsibi ha-
bebant. Quod ethnicorum impium errorem fovebat, herent infensam , conspirantibus animis societaicm
cum vcl ab ipsis Chrislianis idola sua honorari con- querelarum adversus eam coibant, unitatem facientes
spicerent. Sic omnis ille iabor, quem in converlendis contra unitalem.
Gcnliiium reliquiis impendebant episcopi, saepeirri- 3. Ad hoc saltem tempus referendtis quoque vide-
lus erat. Nam Pagani horumce Chrislianorum exem- tur sermo in versum Psalmi octogesimisecundi, Deus,
plo confirmati dicebant intra se : Quare nos relinqna- quis shnilis tibi (Serm. 24 )? quandoquidem adhuc ido-
mus deos, quos Christiani ipsi nobiscum venerantur? lis lilabalur, et eorum cultus Carthagine vigebat. Erat
In his praelerea conviviis Christiani et blasphemas in illic inter eselera simulacrum ex lapide, Herculis dei
Chrislum voces evomere, et ejus divinilatem in du- nomen in lilulo prseferens. Statuse hujus barbam, in
bium vocare discebant. Hocscandalo permotus vehe- qua lola Herculis virtus pulabatur, novus magislratus
menter Augustinus , de illo qua potuit lenilale, acri a Paganis seductns auro perfundi permiserat. Verum
lamen et gravi oralione conquestus esl (Serm. 62); ad dedecus cultorum ejus auro refulsit falsurn numen.
et quidem Carthagine, ut videlur; cum alterius ser- Inde enim non ad adorandum, sed ad vindicandum
monismcntionem faciat, quem paucis ante diebus ha- permotus. Chrislianus, supersiitioni illi sese im-
bueral in Mappaiibns, ubi martyr Cyprianus quiesce- miscuit, ut barbam ejus raderet. An hoc unus ausus
bat. Notat prselerea bos Christianos dicere solitos, se sit, dubium est, cum mox Augustinus subjiciat, bar-
non apnd faisos deos discumbere, sed apud genium bam Herculis a Deo rasam esse per fidelessvos, per
Carftaginis, merum lapidem, qui tamen ul dcusa Pa- Chrislianossuos, per poteslatesa se ordinalas. Hac ille
ganis colebalur, cujus yjdelicet ante slaluam ara erat occasione sermonem, de quo ioquimur, habuit. Dicen-
posila. Docetibidem Augustinus, hanc yiam ad Gen- tem interpellavit populus, vociferans et clamans, Quo-
tttes vincendos el Christiansefidei aggregandos quasi modoRoma, sic et Carlhago! id se nimirum velle, ic
279 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. .280
postulare, ut omnis Ethnicorum superstitio deieretur, quoqueaucloritateHonorii. 4 Hujus legem ca de re
nec jamCarthaginepermitterenturHerculesaliique dii latam exsequendamcuranl Jovius el Gaudenlius.5
Romani, qui in ipsa eliam urbe Roma defecerant; sed Cmleslisdemlemplum CarlhagineChristodedicalum
in hoc RomoeCarlhago omnino consimilisessel. Po- ab Aurelio. 5_Nonnulla idololalriw quibusdam locis
puli pielatem et studium sic laudibus efferl Augusti- relicta vestigia.7 Siiffeclanimarlyres. Auqustinusad
nus, ut videalur tamen meluere, ne quid ille lumul- principes ColoniwSttffeclanwscribit. 8 Rescripium
tuose et non saiis legitima auctoritatc moliatur. Prse- adulaloriisDonalistarumprecibusa Juliano indultum
cipili plebis suoesludio, ni nostra nos fallit conjectura, jubelur pubticis locis afflgi.
jam ipso manc frenos injecerat episcopus Cartbagi- 1. Cum viderenl Genliles, nec lot tantisqueperse-
nensis. Qtiam cnim aliam ob causam eis gratulatur , cutionibus, qtias per trecentos fere annos pertulerat,
qiiod episcoposuo in eo quodipsis mane locutus erat, religionem Cliristianam potuisse consumi, sed Itis
obedierint, atque ut cum sequantur, ct ab ea via non polius mira incrementa sumpsisse; excogiiaveruntne-
recedant obtestatur? Inlerea eos cohortari non cessat, scio quos versus grmcos, tanquam consulenlicuidain
ut suam de abolenda superslilione voluntalem notam divino oraculo effusos, ubi Christum qttidem ab Im-
ct lestatam fecisse contenti, ejus implendseconsilium jus ianquam sacrilegii criminc faciunl innocenlcm;
ac modum ab cpiscopis exspectenl; nec timeant ne Pelrum aulem maleftciisfecissesubjungunt,ul colcrelur
illi in hac parlc officiosuo desint. Spem quoqtiefacit, Christi nomen per trecenlos sexagintaquiuqueannos,
fore ul corum preces feiicem exitum sortiantur, cum deinde completomemoraionumeroannorum, sine mora
Deus superstitioncs Genlilium delendasproedixerii, ct sumerelfinem(De Civit. Dei, lib. 18, cap. 55, n. 2).
mullisjam terrarum locis, etiam Romse,oraculumsuum Hi trecenli sexaginlaquinque anni sumcbant initium
compleverit. Ex hocsermone, quemCarlhaginehabi- ealtem a die quo missus est Spiritus sanctus, hoc est,
lum fuisse nemo non agnoscil, facilc intelligitur, jam ex mente Augustini, ab idibus maiis, duobus Gemi-
tum ab episcopis,qui in ea urbe versabanlur, decre- nis Rubellio et Rufo consulibus, qui acraecommunis
luni ftiisse ul ad Honorium Augustumpro obtinenda annus esl viccsimus iionus. Sic illi treccnti sexaginta
sttpersliiioiiisoxstinctione milterent; acsubinde ipso- quinque anni complendi eranl idibus maiis anui tre-
rum, qui ad id procurandum lcgati sunt, persuasione centesimi nonagesimiquarti. Auguslinus tamen vult,
ct irductu celebres illas leges hac de re lalas fuisse eos fiiicmcepisse consulatu Honoriiet Eulycliiani,qui
anno trecentesimo nonagesimo octavo, et anno se- incidil in animm Cliristi Irecentesimumnonagesimum
quenti in Africa exsectitionirnandatas. octavum; quo reipsa complebantur, si ponamus Chri-
i 4. Quo lempore dubia sua ad Augustinum retulit slum passum fuisse anno trigesimo terlio aereecom-
Publicola (Episl. 4ti), eo certe idolorum sacrificiaad- munis. Igitur secundum illud oraculum doemonum
liuc vigebant. Nam (|Uodin responsione Augiistinile- pagana tum superstitio resurgere, et chrisliana re-
gitur de tcmplorum ctidolorum lucorumqueeversione ligio cadere debuit. Verum Deus, ut hujtts ora-
(Epist.il, n. 5), id ad polestatem ea evertendi non cuii figtncnlum demonsirarel, chiislianam religio-
lege publica sivc generali, sed speciali quadom jus- nem novis in dies iiicrenienlis florere voluit. Quod
sione certis in causis datam speclare liquet. Quis ille manifeste patuit jam inde ab anno consequenii,
Publicola fuerit, inceitum est. Is pradia possidebal quo Mallius Tbeodorus consulatum gessil, hoc est,
in Arzugibus,qu;e nalio barbaris Gentilibus eral fmi- anno treccntesimo nonagesimo nono, in quo nunc
tima. Quapropter indigenoe eorumdem barbarorum vcrsamur. Sequenlianno, scribil Augustinus, consule
opera utebanlur, prius ipsorum fidc jurejurando ad- Mallio Theodoro,quandojam secundumillud oraculum
stricta. De quo juramcnto eum variaodifficullalesan- dwmonum,aul figmenlumhominum, nulla esse debuit
gebant, ut et de usu multarum rerum, quse idolorumi religio chrisliana, quid per alias terrarnm partes forsi-
cultu pollui videbantur. Hoecct similia dubia propo- tan faclumsil, non fuil necesseperquirere.lvlerim quod
nil Augustino, ul patri, ut seniori, ut pontifici, cujus; scimus, in civitalenolisshna et cminenlissimaCarlha-
ex ore requircnda lex forel. Ad ejus poslulala rcscri- gine Africw, Gaudentiusel Jovius comitesimperatoris
psit Augustinus, el intcr alia respondel, corum sibii Ilonorii, quarto decimolcalendasaprilis, fakorum deo-
consiliumnon probari, qui censerenl, hominem posse• rum templa everterunl, et shnulacra fregerunt (Ibid.,
alium occidere, ne ab eo occidatur; nisi fbrsan ille> cap. 54, n. 1). Augustinusitaque de rebus tantum sibi
legitima poteslate fretus ad aliorum lutelam id face- cognilis, ct quse Cartliagine conliger.ini, meinorat;
ret. Ilaque lanlum approbat, ut aggressor el insidia- nec quid in aliis terrarum parlibus accidisset, perqui-
tor lerrore repcllalur (Ibid.,n. 5). Censel pariter ho- sivit. Yerum in Idacii fiistis legimus, falsorttmmimi-
mini, fame premente, si nihil uspiam inveneril, nisii num templa hoc anno fuisse demolita; notalque Tyro
cibum quem certo scit idolis oblalum, satius esse,, Prosper ad annum, qui Gildonianamcladem subsequi-
etiam nemine conscio, cum cbristiana virlute respue- lur, hoc est.adannum praesentcm, antiquacsuper-
re (Ibid., n. 6). stitionis tcmpla lolo orbe Romano fuisse destructa.
CAPUT XVI. 2. Grande hoc opus exorsus ftieral Theodosiusim-
4 Pagana superstitiolunc ubiqueeversa, cumcx dwtno- perator. Eo posl Ecclesiam longe lateque amplifica-
num oraculisinstaurandaerat. 2 ln Orienleprohibe- tam vila fiinclo, Arcadius etHonorius ejus liberi non
. tur ac deletur auctoritate Arcadii. 5 In Occidente e niagis imperii paterni, quampietalis erga christianam
religionem hseredes exstitere. Crevit adhuc in eorum suis adjaccntibus spatiis lunc Ecclesiis contulisse , ct
anunis illud religionis studium a secundis rebus et Chrislianis simulacra omnia confringendi faciiltalem
obtenlis divinitus victoriis in iilos, qui aucloritalem dedisse lestatur (De Prwdiclion.lib. 5 , cap. 55 ). Au- f
ipsorum vel aperto marle vel clandestiuis consiliis gustinus libro quodain, quem anno proxime sequenti '
oppugnarunl. Cumque felicitalem suam paternse pie- conscriptum ab eo fuisse arbitramur, scribi! Gemi-
tali acceptam referrent, privilegia a majoribus suis lium simulacra everli el confringi jussa esse rccenti-
Ecclesioe eollala vehemeiuiori studio luebantur, ct buslegibus, inhibita quoquesacrificia sanclionc pcenoe
novis edictis cumulabani.. Eorum pietas facem subdi- capitalis. Teslatur ibidcm, pene loto orbe lerrarum
tis proeferebat.Ethnici ad Cbristi (idem nullo negotio reapse delubra exscindi, idola commimti, aboleri sa-
adducebantur : et hoereiicidiscidiis, quibus eos Deus crificia, docmonum cultorcs deprehcnsos snppliciis
lacerarisinebat, defaligati, ad Ecclesioecalholicaeuni- affici(Conira Episl. Parmen., lib. i,c%, n. 15).Nairat
talem ultro redibant. Ut autem de iis solum , qmc ad alibi, Calbnlicosel Donaiislnsin Paganorum lcmplis,
Paganos spectanl, hic Ioci disseramus, ct ab Orienie ubi potuertint, evertcndis pariter desudasse, ei sym-
auspicemur; comperimus rescriplum Arcadii adRufi- phoniacorum dosmonis tibias et scabella fregisse
num prsefeetum proetorioin Oriente, datum septimo (Conlra Gaudenlium,lib. I, n. 51). Cimi !ex adversus
idus augusli anni trecenlesimi nonagesimi quinti, qtto idola rem nullam eximeret, ad omuia generalim quoe
Paganos minis intentatis gravissimisque poenisconsti- ad idolorum ciilium speclareiil, videtur extenia, et
lutis, in fana el delubra ingredi, et idolis ubicumque excidium pariler ipsis eliarii staluis, qnse ornamenlo
sacrificare prohibet, et hanc ob causam leges omnes aedificiispubliciscrani, fuisse inlciilalum. Hoc ut pro-
in haereticos Paganosque a patre suo latas renovat hiberet Honorius, rescripliim dedit qunrio kalcndas
(CodiceTheod.de Pag. sacr. et lempl., lege15). Anno februarii anni trecentesimi nonagesimi noni ad Ma-
sequenti, sexlo idus decembris, idolorum sacerdoti- crobium et Proclianum pracfeclornmvicarios ( Codice
bus ct ministris privilegia, quae ipsis alias concessa Theod. de Paganis , elc, lege 15 ), alterum in Hispa-
fuerant, ademit, ut iis quorum professio erat ipsis nia, alterum in quinque Galliarum provinciis , quoe
damnata legibus (Ibid., lege14). Plmima per Orien- sunt, ut pulanl, prima et secunda Aquilania, secunda,
lem rielubra id temporis excisa ftierint necesse esl; tertia el quarta Lugdunensis.
cum in rescripto ad Aslerium Orienlis comitem dalo 4. Legis Honorii de diruendis Genlilium lemplis
kalendis novembris anni irecentesimi nonagesimi exsequendaeprovincia comilibus Jovio sive Joviano et
seplimi sialuat Arcadius, dirutorum fanorum rutlera Gaudenlio videtur fuisse demandata, cum in Idacii
instatirandis pontibus, viis publicis, aquaeductibus,et faslis legamus templa hoc anno a Comitibus fuisse
urbiitm moenibusesse insumenda ( De Op. publ., lege dcmolita, ct Prospcr lempla omnia a comiiibus Jovio
36 ). Hoc autem anno trecentesimo nonagesimondno, et Gaudenlio spoliaia fuisse asserat ( De Prmdiction.,
tertio idusjiiiii, Arcadiusad tollendam omiiem super- lib. 5, cap. 58). Id quidem ipse ad Tlieodosii magni
stilioiiis maleriem, legem tulit de ornnibus agrorum lempora refert : veriim aut illis eadem cura semel et
fanis exscindendis, iia tamen ut id cilra perturbatio- ilerum demandata est, primum sub Theodosio, deinde
nem et tuniultitmperagerelur (De Pag. sacr. el templ., sub Honorio, quod minus videtur probabile; aut ipse
h-ge16 ). Lex isla Damasci Iata est, vel politis fixa et auclor, his temporibus adhuc junior, non salis accu-
promulgala , ut quidam volunt, existiniautes hanc ratam rerum memoriam lenuit. Mandatum siqtiidem
ipsam legeni esse, qua, ut scribit Tbeodoretus, Chry- duobus illis datum Comitibus notatur anno trecente-
sostomus ConslantinopolilanseEcclesisetertio kalen- simo nonagcsimo nono, non solum in Idacii faslis,
das martii anni trecenlesimi nonagesimioctavi crcatus scd eliam apud Auguslinum, qui hoc anno, decimo
episcopus, armavit ardorem monachorum, quos ad quarto kalendas aprilis, delubra Carlhagine a comili-
hsecfana demoliendamisit in Phoetiiciam,cujus inter bus Gaudentio et Jovio demolita, ct simulacra con-
primarias urbes Damascusreccnselur (Tlteodorelus, fracta fuisse testantur (De CivitaleDei, lib. 18, cap.
Hist. eccl. lib. 5, cap. 29 ). 54). Haud scimus an isle Jovius idem sit, qui anno
5. Quod ad imperatorem Honorium attinet. nulla qiiadringentesimo nono fuit proefectus prselorio. At •
lex exslat ab eo hac de re promulgata ante annum vero verisimile nobis est Gaudentium cum esse, qui
trecentesimum nonagesimumnonum. Yidimus tamcn comes fuit Africae ineunte anno quadringentesimo
idola Romse fuisse dislurbata, cum adhuc in Africa primo, ut legis, in qua illius menlio fit, adscriptio
starent, nulla (um, ut videtur legeadversus, idolorum lestalur (Codice Theod. de Equor. conl. lege5). Ve-
ctilium in Occidente generatim constiluta. Verumla- rum eum Lexisla Indictionem duodecimam prseferat,
men inferlur cx lege lala quarlo kalendas februarii forte locum opinandi relinquit, eam potius Iatam
anni trecentesimi nonagesimi noni, jarn Honorium fuisse anno trecentesiino nonagesimo nono, quan
anno superiori rescriptum de omnibus idololatrioc quadringentesimo primo, quo anno Indictionemdeci-
vestigiispenitus delendis promulgasse(CodiceTheod. mam quariam nolai Marcellini Chronicon. Conslat
de Pag., elc, lege 15). Et hocipsum, nisi fallimur, eliain jam inde a decimo lertio die Julii anni quadrin-
notat auclor libri de Proedictionibus,qui Prosperi no- gentesimiprimi, Bathanarium fuisse Africsecomitem.
men proese fert, dum Houorium, pietali suaeprorsus Sic admodum probabile est, Gaudentiumejus ante-
christianscobsecundantem,lempla deorum omnia cum cessorem Gildoni in hoc munere successisse. Illud
285 VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. Wt
inter ctetera de hoo Gaudentio memoratur, eum pa- tunc aderam, inquit aucfor, cum sqciis el qmicis, at-
trem fuisse Aelii, celeberrimi illius ducis tcmporibtis qtte, ut se adolescenliummtas impalienscircumquaque
Valenlinianiimperatoris. Quamvisautem Auguslinus, vertebat, dum curiosi singula quwquepro magniiudine
Idacius el Prosper Paganorum templa per id temporis inspicimus,mirum quoddam et iitcredibilenqslrq sein-
excisa fuisse commemorenl, nec ambigi possit, quin gessitaspeclui, lilulus mneisgrandioribusquelitleris in
plurima reapse dirula fuerinl.; omnia tamen demolita fronlispiciotempliconscriptus: AunELipsPONTIFEX DE-
fuissc, dicere nonpossumus. Nam conciliumCartha- DICAVIT. Hunc legenlespopuli mirabanlurprmsagotunc
ginense adhuc anno quadringenfesimoprimo slalue- spirilu acla , qumprwsciusDei ordocerlo isto fme con-
bat, facultatem aliquot templa diruendi ab Impera- cluserat(De Prwdict., lib. 5,- cap. 38). Templirmhoc
loreesseposlulandam (CodiceCanon. Afric, can. 84). postca solo aequatumest anno quadringeritesimo vir
El cx auctore libri de Proediciionibus, mandalum gesimo primo. Itaque non de templo Ccelestis,sed de
Jovio et Gaudentio de tollendis potius, quam confrin- idolo loquebatur Augustinus, cum paulo post caplam
gendis iduHs, dalum fueral (De Prwdiciion., lib. 5, Romam diccrct : Carthago in nomine Christi manel,
cap. 38). Yerum cum in Ecclesise manus, ut vcrisi- el olim eversa est Cceleslis;quia non fuil cwlestis, sed
milc est, traderentur; mirum videri non debet, si epi- terreslris (Serm. 103, c. 9, n. 12).
scopi plurima diruerint. Attamen sive quod Impera- 6. Auctor libri dc Proediclionibusscribit, in qua-
toris rescriptum non id conceptis verbis prseciperel, dam urbe Mauritanioeeruta fuisse plurima e eavewis
sive quod Gentilium querelaeillius animum permovis- simulacra velera, quoein eas abstrusa fueranl; et ob
sent; anno trecentesimo nonagesimo nono, terlio lianc inveniionem totam clvitatcm, ipsos eliam cleri-
kalendas seplembris, aliud rescriplum dedit ad Apol- cos reos fuisse, vel perjurii conviclos(De Prmdict.,
lpdorum Afriese proconsulcm , quo decernil lempla lib. 3, cap. 58). Forsan ab urbibus jusjurandum ex>
rehus omnibus illicitis, aris nimirum etidolis, spo- igebatur, quo confirmarent nulla latere idola; hujus
liata, inlaclis prorsus aedifipiis,esse relinquenda (Co- autem civitatis clerici, qui simulacra scirenl esse re-
dice Theod.de Pqg., elc, lege18). condila illtiddcnunliarcnon ausi sunt. Nam melus in-
5. Refert ad boc lempus Baronius, velut quidpiam currendi in magnaliim offensionem, efficiebat non-
demandalam Jovio et Gaudenlio provinciam conse- nunquam, ut ipsi Cbrisliani in idololalrioesceleribus
quens (Barouius, adann. 399, n. 63), id quod auctor conniverent. Et sane Augustinus ea de re graviter
Jibri de Pr»3dictipnibus conligisse scribil de lemplo expostulat in memorato jam supra sermone ad ple-
Ccelestjs, Honorio imperante, ante principatum Con- bem, ubi nonnullos frcquentanles tenipla, et in idolio
stanlii, qui ab Hono>'ioin collegam imperii anpo qua- uua cum Paganis rccumbentes damnat (Serm. 62, c. 4,
dringenlesimo vigpsinio, aut quadriiigenlesimovige- tm. 7, 8). Id forle post leges adversus idololalriamab
tsimp primo assumplus est. De hae Coeleslepluribus Ilonorio constilutas adhuc fiebat; ipseque Imperator
djsseril Baronius, quam putat eamdem ac Astartben islud flagitium adjuvil lege lata decimo lertio kalen-
Sidoniorqmdeani, In confesso est, supremum illud das septembris anni trecentesimi nonagesimi noni, in
fuisse Carlhaginisnumen, ubi templumstupendoemo- qua ApollodoroAfrjcsoprqconsuli denuntiat, nolle se,
lis il)i conslructuin fuerat ininoribtis deorum omnium licet profanos rilus ethnicse superslitionis iuhibuerit,
templis vallalum, ambitu duorum fere milliarium, feslivitates publicas abolcri, sed conlinuandas esse
ctrjtis platea lithostrala pavimento ac preliosis co- ludorum solemnitales, modo nulla sacrificia, vel alia
lunmis ef mcenibuserat decorata (De Prwdicl., lib. 3, qusevisidololatrica superstilio illis inimisceretur (Cod.
cap, 38). Jam pridem templuin hoc clausum erat, Theod. de Pag., elc, lege 17). Itaque concilium Car-
forsan ab anno treeenlesimo nonagesimo primp, quo thaginense decimo sexto kalendas julii anni quadrin-
geminas lggpscomperimus, quibus templprum aditus genlesimi primi congregaltim, sui pulayit esse officii,
prohibelur (Cod. Theod. de Pqgpnis, etc.,lege 10 et Honorium deppecari, ut illa convivia ppuitus abroga-
lege 11). Et bas primocsunt hac de relatoe a tempori- ret, quibus Christiani ab Elbnicis intpresse eogeban-
bus JuUani apqstatoe.puni igilur inaccessum diu perlur; quod speciem cujiisdani persecutionis adum-
niansisset, spinqsa yirguita illud circumsepium ob- brabat, liis perssepe cpnlra religionis decus mulla
ruerant: cl Cbristianis iiigredi volentibus, ut illudin proeaciter patrantibus (Cod. Qunn. Afric,, can. 60).
usum yerse religipnis cpnspcrarent, postguam Hono- Scribit Auguslinus, in evertendis leniplis, idoiis et
rius Ecclesiis pmnia templa contulisset, rumorcm lucis pro facullate ab imperaloribus concessa, priva-
sparseruni Gentiles, in his dumis ac sentibus dracones los nullumdebere ex eorum ruinis cpmmoduniperci-
et aspiflesajl templi cuslodiani Iatere, qui aditum aG- pere, neaddestruenda gentilitisesuperstilipliis monii-
cessumqueproliiberent. Quo mqgis Christianifervore menta, potius avaritia, quam pietate duci videantur:
succensi,eqfqcililqte omnigamoveruntillmsi, quo lem- id tamen non pbstare, qnin ea monumenla in usus
plfim verq cpeleîSiegi el Dpriiinpcpnsecrqrent.Nqm communeset publicos converli, aut lionori yeri Dei
cttiiisftnglqPgschmsqlenitiisqgereturfeslhiitas,colleclct ppssint consecrari; sicut ipsi homines sua ad Deuni
illip ef undigyepqinl cur\pMlgteetigmpdveniensrnylii- conversipnein ejus tenipla commutanfur (Epist. |7,
tudq,sgcgrdptitmniitltprunipqter el Axgnmmeniprimno,- n.3).
WinifniMuniistesAu.reliug,cm[estisjam jialriw fivis, 7. Oninem Theodpsiusa4bib)ierat opsram, ut ab
catheiram illie locoCmleslisel habuit, et sedit. Ipse idololatrise superstitionibus Roma, ubi altiores quam
535 LIBER QUINTUS. 286
in alia ulla ditionis ejus nrbe radices egerant, purga- (Idem, ad ann. 399, n. 77), quod Augustinus narral
retur. Honorius dubio procul idola ibi perinde ac in Suffectanacoloniaeontigisse; quo in loco, cum de-
alibi passini dejicienda curavcral; quandoquidcmjam jeeta confraclaque essel Hercults slatua, ejus impii
anle Rbadagaisi cladem, id est, ante annum quadrin- cujtores, facto in Christianos iinpelu, sexaginla cx
gentesimumsextum; imo vero quo tempore adhuc in illis trucidarunt, qui Christi marlyribus accensiti ad
Africa stabant, illic dislurbata atque eversa erant tertium kalendas septembris in Romano Martyrologio
(Serm. 105, c. 10, n. 13; Serm. 24, n. 6). Cum autem in comperiunlnr. Qua de re Augustinusepistolarn illam,
hac idolorum eversione, intacta remanerent illa deo- brevem quidem, at vehiimentem (Epist. 50) scripsit
rum signa, quse locis et sedificiispublicis ornamento ad illius coloniseprincjpes et spniores, quibus expro-
erant; Deus undecim post annos reliqua illa gentili- brat conpuleatas leges Romanas, judiciprum religio-
ti;c superslitionisvestigia, tum Gothorum manu, lum nem, ac potissimum venerationem meiunique iinpe-
fulminibuse ccelovibratis penilus abolevit. Haep si- ratorum : quippe cum ad primarios urbis suae bono-
mulacrorum deslruclio, quse anno trecentesimo nores ac dignilales eos evexerint, quos certum erat in
nngesimo nono eonligil, causam prsebuit plurimorum ea caedeplus cpeterisprae se lulissecrudelilalis imma-
Geniilium conversioni, qui cum eo usque errori per- nilalisque. Iisdem pollicetur, el id quidem verbis
linaciter adlioesissent, in eam spem adducti, fore ut scommattim ac ironise plenis , se curaturum ut (IIQ-
complclis trecentis sexaginla quirique annis, secun- rum deus restituatur, sed porro nonnisi ea lege, ut
dum praculum dsemonum,avitus cultus quasi postlimi- ipsi quoque vitam iis, quibus ademerunt, resliluaut.
nip revpcaretur in pristinum decus;' hujus oraculi fi- Urbs quaedain Suffelensis in Bizacena pnnitur, cum
dem yanam et inapem fuisse, ex eventu demum com- alia cui nomen Suffetulae: in hac Maiiyrologiutn illos
perertmt (De Civil. Dei, lib. 18, cap. 54). Testatur sexaginla a Genlilibus tunc inlerfectos cofiocat.
Augpsliiuis, ab hocad illud usque tempus, quo deci- 8. Huic anno trecentesimo rionagesimo nono Afri-
mum octavum ex libris de Civitate Dei absolvebat, canorum Canonuni codex concilium Carthagiiienseas-
liimirum pqst annos fprme triginla, chrisfianam re- signat quinio kalendas maii habimm : de quo id unum
ligioneminajora adhuc sumpsisse incrementa; quam- discimus, missos ad lniperalorcm fujsse Epigonium
vis ipsam conslanler affirmarent Elhnici tandem ali- et Vincentium episeopos, qui concilii nomine legem
quando inleritnram (Enarr. in Psaf. LXX, serm. 2, rogarent, qua caveretur, ne quis quocumque scelere
«. &),eique evenlui eerlum ac defmitum tempus ex obstriclus, ex ecclesia in quam coqfugisset,per vim
oraculis assignprent (Enqn. in Psql. rv, n. 1). Interea extraberelur (Cod. Cann. Afric,, can. 56).lIoruni Iega-
illi sacrificaturi latebras pelere, supsque eliam deos torum, ut satis credibile esl, rogalu, legem illam
abscoiidere eogebanlur, ne a Cbristianis reperti, Honorius tulit quinto kalendas martias anno quadriu-
juxta principum leges confringerentur, prout oracula genlesimo, qua jubel in locis frequentjoribus et cele-
divina per JudaoorumProphetas longe ante prsedixe- brioribus affigi rescriplum, quod anno sqpra trecen-
ranl (De Consens.Evang., lib. 1, c. 27). Ethnicus qui- tesimuni sexagesimo spcundp ab .lulianoAposlata im-
dam illius lemporis poeta Sibyllarum carmina jussu petraveranl Donatisloe; quo rcscripto illorum propu-
Stilichonis igni tradita fuisse queritur (Raronius, ad diosaead eumdem iinpGratorempreces continebanlur
ann. 369, n. 82). Honorii edicto adscribit Baronius (Cod. Thepd. de Hqiret,, lege,37),
LIBER QUINTUS,
De Augustiniactisab anno Chrisliquadringentesimo
ad annumquadriagentesimum
quintum.
CAPUT PRIMUM. renl; vel jam credenles, quantum poterant, agitando

1 Qualuor Evangelislarum concordiamdemonslrat ad- perturbabanl: ea propter Auguslinus inspirante Deo
versus infideles.2 Respondetad Januarii inquisilio- dccrevil argulas eorum criminaliones conlra qtiatuor
nesde Sacrqmentisel variisEcclesimconsuetudinibus. prsesertim Evangelia , horum concordiam demon-
3 Scribit de Opere monaclwrum, in eorum gratiam strando, reiellere: Hoe enim selent, inquit, «JTHOSI
qui se suismanibus trqnsigebanl. palmare suw vanitatis objicere, quod ipsi Evangelistw
\. Inlerea dum profanus mentitorum deorumcultus inter se ipsosdissenlianl(De Cons. Evang., lib. 1, c. 7,
de toto Romano imperio exlerminabatur, laboran- n. 10). Posilo igitur ad aliquod tempus, quod in ma-
dum simul fuit, ulea quoque dissiparentur, quoeinfi- nibus habebat, opere de Trinitale, aliud admodum
deles adversus culium nominis Christi objeclabant. necessarium, quo summam Evangelislarum concor-
Nam quamyis eo loco res essent, ut illi jam inler se diam ostenderet, suscepit perfecitque labore continuo
ipsos cajuninias suas mussitare vix auderent, cpm- (Retnci. lib. 2, cap. 16).Haudibisiienlia proeterit, si-
pressi Ude Gentium ct omnium devotionc populo- mulacra quseGenliumcaecitasadorabat, per idlempo-
rum : verumtamen quia nonnullos adhuc calumnipsjs ris jussuimperalorumdeleri (DeCons. Evang., lib. 1,
dispulationibus suis vel relardabant a fide, ne crede- ec. 20,27): quod argumento est, eum operi liuie
287 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 2S8
manum non ante finem anni trecentesimi nonagesimi el occupationes meas. Tanlumenim absumab eo, quod
noni admovisse. Legem enim hac de re conceptis putasti, nihil me latere, ul nihil in epistola tua legerim
verbis dalam nullam habemusiis superiorem, qttsein trislius ; qttia et apertissime falsum est; el miror quia
Africa promulgatoe cl exseculioni mandaloefuerunt hoc le latel, quod non soltimin aliis innumerabilibus
anno supra mcmorato : qnibus nondum constitutis rebus mulla me latent, sed etiamin ipsis sanclis Scri-
falcbatur Augustinus, non licere sibi simulacra con- pturis multonesciamplura quam sciam. Sed ideo spem
fringcre, nisi ab illis quorum ea erant, faculias dare- in nomineChristinon infructuosamgero, quia non so-
lur(Scrm. 62, c. 11, n. 17). Cum aulem hujus operis lum credidi Deo meo, in illis duobus prmceplislolam
scopus sit dcmonstrare , qua ralione loca Evangelio- Legem Propltelasquependere, sed eliam experlussmn,
rum in speciem inier sc dissidentia possint eonci- experiorquequolidie; quandoquidemnullum mihi sacra-
liari; liluitim ei indidil, De ConsensuEvangelistarttm. mentumaut aliquis sermoadmodumobscuriorde sacris
Primus tamen operis liber in iis revincendis tolus Lillerisaperilur, ubinoneademprwceplareperiam: finis
occupatur, qui cum Chrislum, lanquam hominem sa- enim prmcepliesl cltaritas'(Ibid., c. 20, n. 38). Libris
pientia longe prae coclcris cxcellcnlem, lionorandiun iisdem ad Januarium anno circiter quadringentesimo
esse non negarent, Evangelio lamen fidem haberi conscriptis Augustinus proxime subjungit librum de
nollent, quod non ab ipsoClirisio conscriplum fuerit, Opere monachorum (Relract. tib. % cap. 21).
sed ab ejus discipulis, qui c.tinagislrumsuum pro Deo 5. Supra vidimus, monasticoe vilse inslitiiium per
obstruserinl, et de deorum abdi-ando culln, qiiain ipse Africam a quo tempore in eam illud importavit ibique
iion cis tradidisset doctriuam pra'dicarent (De Cons. servare coepit Augustinus, mullis locis brevi propa-
Evang., lib. % prolog. n. i). In aliis ergo tribus Iibris gatum fuisse. Plurima Carthagine monasteria mox
ostendit quatuor Evangelislas inler se nimquani non excitala simt: in quibus tamen non una omnino vitae
convcnire : qua in opcris partc mulltim operocac la- forma tenebalur. Alii siquidem Apostolo proecipienti
boris se consumpsisse non diffitclur (In Joan. Evang. morem gerentes, proprio sudore victum sibi compa-
Trnctt. 112, 117). Enimvero deslitiitus erat iis adju- rabant. Alii co ltra se piorum hominum donariis sus-
meniis, quibus instructi fuere quotquot poslea idem tentari inalebunt, ab omni lahore, quo sibi necessa-
illud argumentum tractarunt: qui lamen ipsi vestigiis ria providerenl, supersedcnles : idque non quod ullo
ejus insisleiites, vix quidquam alicujus momenli invc- ecclesiastico minislerio occuparentur, ut altari ser-
nere, quod ille non docuisset. vientes inde merito sibi stipendium postularent; aut
2. Ex erudilis hujusmodi lucubrationibus magnam quod delicateac molliter educati, non essenl ferendo
cxistimalionem jam collegerat, cum ad eum lanquam mnntiumlabori pares ; quippe qui in sodalilium san-
doctorem eximium , quem nihil laterel, christianus ctum coiverant, ubi multo abundabant otio, ct eo-
quidam pietateinsignis, el cidem sancto Doctoribene rurn plerique illuc a vita gravissimis laboribiis cxer-
cognitus (Januario nomen eral), dcferendas curavit cita vencranl. At vero multo melius esse ipsis vide-
varias de Saeramenlis et Ecclesiocritibus inquisitio- balur, orationibus et psalmis et leclioni vacare, slu-
nes. Cum permuHoeillaecssent commonilorio, uti vo- dio quoque incumbere ac medilationi verbi Dei, quod
calur, quodam comprebcnsoe, primum qtiidem uni venienlibus ad se ex alio genere vilos fratribus quan-
cjns quxstioni, omnium, si ordinem specles, principi, doque erogandum atque exponendumesset; ac illud
ab Augustinuresponsum est, qua videlicet inquirebat demum non operando implere sialuerant, quod in
quid per quintam feriarn ultimoehebdomadis Quadra- Evangelio de considerandis volatilibus et liliis agri
gnsimoefieri debeal; an offerenduin sit mane et rur- prsecipilur, qusc neque seminant, neque melunt: la-
sus posl coenam; an jejunandum, et postcoanam tan- melsi de hoc quod adjicitur, neque congregant in
tummodo offerendum; an eliam jejunandum, el post apolbecas (Malth. 6, 26), minus sollicili, penus rc-
oblalionem, sicut facere solemus, inquiebat, ccenan- condendoccuram haudquaquam abjecissent; imo v<.;
dum (Epist. 54,c. 5, n. 6).Cseteroaautem quaeslionesin lent mamis habere otiosas, et rcpositoria plena. Qu-
aliud lempus dilatoesunl. Cum vero Januarius longo cumque vero ab manuum opere sic vacabant, cuui
posl tempore per litleras eum rogasset, ne illis quoipsi deberenl vel propriam corporis infirmitalem, \
que salisfacere gravarelur, sanctus Episcopus multas, suam ipsorum desidiam agnoscere , sese iis polius .
quibus tunc dislringebatur, occupationes inlermisit, qui quotidiano duroque labore victum quaerercni,
quo ejusdem oplatis altera dala epistola scu libro ad anteponebant. Ilinc porro sancti preesulesvcrebanlm,
eum secundo responderel (Epist. 55, n. 1). Id inter ut vcri monacbi, qui vitam ex sanioris vitacprae-
coelerasciscitabatur Januarius, cur non semper una scriplo suam dirigebant, fallaci demum pielatis su-
eademque die, quemadmodum Natalis Domini, ita et blimioris specie ad inertiam pellicerentur; urgenle
Pascbatis festum celebraretur; curve in hac slatuenda praesertimverecundia, cum infraclores Evangelii lia-
re observaretur sabbalum et luna (Ibid., n. 2). In ge- beri se conspicerent apud imperitos. Praeterea ab illa
minis hisce libris de consuetudinibus mullis agitur, eorum vivendiralione auctoritas addebalur monachis
qnoevel in omnibus, vel solum in quibusdam Eccle- errabundis, qui ad operandum quiete ac silentio cum
siis oblinebanl. Quibus explicatis Auguslinusoperi induci non possent, plebem monasticoeveslis vene-
Unem imponit in hoecverba : Hcectibi si sglis essead ralione captam deludebant, variis fraudibus atque
ea qum requisislinon putaveris, nimis iqnoraset vires fallaciis ad corradendas pecunias in summum instituti
m inastici dedecus abutcntes. Erat quoque id in ea re bent (Episl. M,n. 4). Atqui jam lum e vivis excesse-
pt-rquam molestum , quod complures e laicorum nu- rat Prsetextatus , cum Auguslinus circa hunc ipsum
r.ero, qui laudabili charilalis inslinclu iisdem neces- annum, libris adversus Parmenianum editis, summam
âria providebant, ipsorum ctiam desidiam defeuden- manum imposuit (Conl. Episl. Parm., lib. 3, c. 6).
Jam susciperent, cum ab aliis conlra damnaretur Quapropter quod narrat Donatistas conqueri, sese a
isihoccvivendi ralio. Hinc porro graves exortoe inter Catholicis terrenorum principum ope vexari, id non
eos controversioe,quibus agilabatur Ecclesia. Ex islis ad Ieges anno quadringentesimo qtiinto latas referen-
insuper desidiosis erant, qui comam conlra Pauli dum est, verum ad alias antiquiores. Qusedamenim
jussum nutriresolerent; ac nonnulli quidem non alio anno treceniesimo septuagesimo septimo, qusedam
fine, nisi quo majorem sibi acquirerent veneralionem, sequenti tempore sancitsefuerant. Et sane anno qua-
el uberiorem quasstum hujusmodi humilitalis simula- dringentesimo secundo fatebalur Augustinus, edictis
tioue facerent. In hoc vilium monachi coetera sancti imperatorum caulum esse , ne liceret Donalistis in
admodum, atque ab episcopis longe prudentissimis urbibus commorari (Cont. Lilt. PetiL, lib. 2, n. 184).
magno in honore habiti collabebantur : qua culpa Nonnunquam eliam in eos leges adversus hoereticos
;,.cdesiam perturbabant, periculosissimis dissensio- in universum constilutas adbibet (Coni.Episl. Parm.,
nibus in ea coucitatis ; cum inter orlbodoxos alii, ne lib. 1, c. 12). Crispiuum ergo Carthagine forte reper-
viros lanta sanctimoniocfama pollentes damnarent, lum Augusiinus, ad disputandum de facta ab Ecclcsia
in alienam senlentiam expressa Pauli verba detor- secessione, etiam atque etiam invitarat (Episl. 51,
quere cogerentur ; aiii legitimum Scripturse sensum n. 1): sed post nonnullam, eamque satis acrem con-
mallent defendere, quam cuiquam hominum assen- cerlationem, impedimentum aliquod in proesenslem-
lari. Quoniam EcelesiaeCarthaginensis turbse ad Au- pus excusavcrat Crispinus; poliicilus tamen inlermis-
relitim, utpote illius antistilem , prse coetcrisspccta- sum colloquium se dcnuo repetilurum , ubi eommo-
banl, is Augustinum, in hanc rem aliquid scriplo ede- dior sese dedisset occasio. Utroque igitur in Numi-
rel, rogavit: ac sanctus ille Vir, qui monaslicum in- diam ad suas Ecclesias reverso, cum rumor incrc-
slilutum, sicut in rcliquis orbis cbristiaiii regionibus, buisset, quominus excuteretur difficultas, per Crispi-
ita per universam Africam diffundivehemenler cupie- numueutiquain slare; Augustinus datis ad eum litte-
bal, demandatam sibi ab eo provinciam hoc minus ris, iuslat ut id fiat : quandoquidem tunc temporis
poiuit rccusare, quod a Clirislo ipso id illius ore sibi nihil in mora esset, ac per utriusque Ecclesiarum
imperari non dubitaret. Scriptionem ergo illam ad viciniam licerel repetilis ullro cilroque scriptis, om-
rcdarguendos pigros, quse De Operemonachorumprse- nem quoestionisobscuritalem tollere. Non enim alitcr
notalur, elucubravit : sub cujus finem Aurelium roin hac causa, quam scripto agore constituerat; ne
gat, si quid in ea vel expungendum, vel immutandum forle quod tantum viva voce traclatum esset, excide-
deprehenderit, id sibi ne gravetur significare. Reclu- ret e memoria; simul ut quibus esset cordi quoestio-
sortim , ul vocant, atque in his, eorum quoque qui nem cognoscere , id ex litteris, si concertationi forte
laboribus nullis vacabant, mentionem in hoc libro interesse ipsis non licuisset, possent consequi. Quiu
facit honorificam. Hic eliam id temporis oborlam addit fbrsitan etiam fulurum, ut boec ipsa cpistola
inter se ac Hieronymum de Petro et Paulo conlrover- responsioni, quam ab Crispino obnixe pelit, conjun-
siam indicat. cta, exsolvendis omnibus difficultatum nodis sola
CAPUT II. sufficiat. Quamobrem ante omnia demonstrat, gravius
1 Crispinum Donalistarum episcopum Calamensem crimen in schismate ac discidio contineri, quam in
urget, ui scriplis inler se confeclistraclelur quwstio sacrorum codicum iraditione;quod tamen unum Cac-
de causa schismalis. 2 De eadem quwslionecnmCla- ciliano , vel ei potius a quo ordinatus fuerat, nulla
rentio per lilleras ad Naucelionemaqunl Aiypius et tesiimoniorum fide vel aucloritate freti, exprobra-
Augustinus. 3 Ilic Severinumconsanguineumsvum bant: itaque nullo pacto licilumillis fuisse, quantum-
ab schismate eripere sludet. 4 Ad Generosumscri- vis reus exstitisset Csecilianus, ab Ecclesia sceeilere.
bit, ne illudi sibi paliatur a presbyteroquodamDo- Hanc rem ipsos agnovisse, cum Felicianum et Proe-
natista. textalum, quos ante schismatis damnaverant, servalo
1. Indefessamsimul per id lemporis dabat operam, eisdem episcopatu receperunt : et siquidem illi hoc
ul catliolicoe unilatis amicos couciliaret Ecclesise. scelere vacaverint, potuisse itidem fieri, ut perinde
Nam eo speclant aliquot non parvse molis volumina imposito crimine caruerit Csecilianus: ipsos pra^terea
circiter hunc ipsum annum quadringentesimum edita, sua cum Maximianistis agendi ratione palam fecisse ,
praeler varias epistolas. Ex his duse sunt ad Crispl- nonomnes jure condemnari,_aquibus alii divexanlur,
num episcopumDonatiansepartis Calamensem : qua- imonec semper necessum esse.eos omnesiteriim ablui,
rum prior cum data sit post Oplali quidem , scd ante qui Baplismumexlra veram DeiEcclesiamaccepissent.
Prsetextali obitum , non potest in alio ullo tempore Stabilitis bisce capitibus, in quibus Ecclesiseac Do-
melius collocari. Nam Proctexlali ac Feliciani pari natislarum controversia lota vertebatur, iisdemquc
semper modo meminit, ac de utroque, quod etiam in calce epistolse summatim collectis, Crispinum ob-
mullo validius est, in hsec verba ioquitur : Quotquot, testalur, ut respondeat; et, siquidem illud possi!,
aii, baptizaverunt, eos nunc secum at voblmm Ita- ostendal vel Ievissimam difficullalis umbram , quaj
m VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 292
ipsos quoque imperilissimos distineat, superesse. Anastasii pontificatu scripta est, PraelexlaloAssuri-
Suus epistolse lilulus noii proefigitur; et re ipsa tano, uti videtuf , nondum vita fuufclo,pfoiiidequC
iiullo eam, aut saltem admodum simplici, inscripse- antequam tres Iibri iriParmenianum essent edili. Ge-
rat A„ugustmus: quam rem apud Crispinum excusat, nerosus ille, de quo agitur, Clrtensis erat, catholicae
Id sese eo fecisse afflrriians, quod Donatistse, si communionis, quem etiam comperimus Nuinidloecoh-
quando sectim urbanius agerent Calholici, illorum sularem exstitisse (Epislt. 115, 116), alnonnisi post
modestiam repreiiendercnl: non fulurum quoque sibi legem quamdam, quse tanlum duodecinlo kalendas
moleslum, si Crispinus eamdem secum agendi ratio- februarias anni quadringeiilesimi noni lata est (Utob-
nem sequatuf. Hisne litleris respondcrit, ignoramus: servatumPrwfat. tom.% ad Episil. 115,116). Itaqtiesi
verum in confesso est, eum et in schismale perseve- quam anno quadringenlesimodignitatem, ul satis veri-
rasse, el in animi impoientiam a lemperantia et mo- simile est, Cirtse gerebat, eam oportet aliam ftiisse,
deratione, quani inilio prse se lulerat, maxime dis- quam consularis. Erat tunc leinporis Cirlsequidam ex
crepanlem, delapsum esse. JSquuth enim est eos, Doriatislarum parte presbyter, cui venil iri menleni,
qtii beneficiis divinilus oblatis abutunlur, his ipsis ut ad Generosum scriberet, ahgelum sibi apparuisse,
dolibus, quibus ornati yidebanlur, spoliari. mandasseque ut eidemGenerosoveruni Christianiiatis
2. Augustinus alquc Alypius non absimilem, uti urbis Cirlensis ordinem aperiret; ac proetefea mo-
conjicimus, disCeplationem cuin Clarenlio, quem pa- neret, Donati parteni amplecti, prout in eptstola Pe-
trem, proveclioris forsitan oetalis causa, vocitant, tiliani ejusdem civitatis episcopiexponiiur. Iluic etiam
iniere. Reperilur Clarculius quidam Tabracse episco- ejus sedis oslentabat episcoporum seriem, ac Silva-
pus Donalisla (Collal. Carthag. i, cap. 187). In ipsa num in primis honorificentissimepfacdicabat.Planum
autem disputaiione,Naucelioneinteriiuniio ulebantur. erat, angelum lenebrarum , ad illudendum ei^ in an-
Quade re tanlum habemus, quod sanclos hosce viros gclum lucis transformalum fuisse; nisi forle Donatislse
monuerit Naucclio, confessum sibi Clarentium, post- illius presbyteri commentum id erat, qui salanoemi-
guam damnalus esset ab Donatistis Felicianus Musti- nislrum agens, alios hoc mendacio in fraudem pelli-
tanus, eum ab iisdem postea in honore suo receptum cere destinaverat. Quamobrem Generosus, utpote
fuisse : causatum vero damnationem injuslam exsti- verecalholicus, ejus irrisit epislolam.eamque adFor-
tisse, quippe hominis absenlis. Id porro Auguslinus lunatum Cirtoe cathoiicum episcopum, tieCnon ad
Alypiusque assumunl, et ad suse causac commodum Alypium atque Augustinum, qui tum fofte Cirlsesimul
torquenl, data ad ipsummet Naucelionem epislola aderant, transmisil. Tres illi antisiiles, sed uuius Au-
(Epist. 70) : quae cum nullam de Prseiexlato mentio- gustini manu, spe ac sludio revocandiad fidem pfesby-
nem faciat, post annum quadringenlesimum liaud leri, Generosoresponderuiit(Ep!st.53, c. 1, n. 1);quem
dubie scripta est. proinde rogarunt, uti suam ipsorumeutti ilio epistolant
3. Augustino consanguineus quidam Donatista fuit communicaret, In ea demohstfant, si sfandum sit
nomine Severinus, qui, ndti secus atque aiii complu- episcoporum successioni, cam potius a Romana Sede
res, in discidio nulla aLiaquam coiisuetudinis causa repelehdam : qua de causa Romanofum anlislitum ad
lenebalur. Jam diu ilium Augustinus tam misere irre- AnastasiumusquetuncsedeniemCalalogumconlexunt.
litum non sine dolore ac gemitu videbat, alque eum- Post haec proferuht ea hionunienta, qtiaBpotissimum
dem ut expediret ab errore, pfaeseniem alloqui per- ad cognoscendamDonatistaruril tiistofiam faciunt, et
oplabal. Et quidem Severino lilteras liac de re jaui ea in primis, quihus Stlvanum Cirtensem traditorcm
ante noiinullas miserat : ab hoc ehim cuffi epistolam fuisse liquet. Maximianislafumqttoque gesta comme-
acccpissel, nimiam ejus iii scribendo lardilatem in- morant; neque id omitlunt, FeiiCianum3c Pfoelexla-
cusavit. Tamelsi porro quoeSeveflni epistola cohline- tum al) illis admissos, quos, ut qtildem videtur, eiiam
banlur, ejus volis mihime respohderenl : gatidebat lum ln vivis agere pro cerlo ponuht. Genefosumvero
lamen sibi redditam ftiisse, pracserlimtibi intellexit, cum ad opus advefsus Petiliani epislolam scripttim
labellarium non aliam ob catiSam, nisi til illam Hip- non mitltinl, inde judicare est, niliii adhuc ab Au-
ponem ferrcl, abs SeVeriiiomissum. lhde enim judi- gustino super ea re editum : quandoquidem vix ullum
cabal hanc illum curam, hisi aninio ad excipiendani dubium esse potest, quin laudata ab eodem presbytero
vcritatem parato, nuuquam suscepltirum fuisse. Huic Peliliani epislola, celebris illa ipsa fuerit, quaih Cou-
igiturin respohsione qucedamcxposuitex argurtientis, futavit Augttslinus.
quibus solebal discidii firmamenla subvertefe : illud- CAPUT III.
que inleralia usurpabat, perdiloshomihesiiintimeros, 1 Petllianus e Donati parle episcoplisquis fueril. 2 De
he pars Dpnali scindefelur, lot arinosab iHisipsis esse itlius ddversuscalholicamEcclesiamepislola. 3 Hu-
tolcratos. Quibus verbis deceiiuium, qtio lyrannidern jus primam partem refellit Augustinus. 4 Qixonam
exercuit Oplatus, pefSoepedesignat. QtiOd nisi nos lemporeid aggressusest. 5 Parmeniani conlra Ticho-
moveret, hanc cpislolam (Episl. 52), iii qtta nimirum nium epistolam in favorem schismails conscriplam
imlla Maximianistarum fit metilio, scfiptam ab Ati- confutat. 6 Edit librosde BaptismocontrUDoiiaMstas.
guslino nondum episcopOfaciie crederCmus. *l De libro,Conlra ijuod ailulitGenturiusa Domtislis,
4. Epislolam quoque GenerOsOmissam (Episl. !55) 8 De lilteris ad Celerem.
licet ad lioc cirfcitejrleimpus Mefre. Cefte ea sub 1. Epistolsemox mefflofats auelor Petilianus, inter
Dbn&lislafunvepiscbpos luhc maxime oihhium noriii- citatis per angUstaih Viamgradientis laudem se con-
natus,forenses aliquando causas egerat : quem pro^ ferebat. Exprobrabat factam a Catholicis apud impe-
plerea in collalione Carlhaginensi calbolicus quidam ratores expostulatioh6Ml de Ecclesioe locis, qu;fi
episcopus ad fori sui leges non injuria rcdire jubet. Donatistarum Secla OccupaVefat.Jam tum qiiidcm
Is sane jaclafe solituseral potenliam quondam suam exstabant leges, quseDoiiatististirbitim domicilio iii-
in forensi advocatione; seque, pfopter Iianc, Spiritus tefdicerent; nee dubium qtiih multa Hotioriiiri illOs
gancli coghotninalem,quod inde paracleti nomenob- edicta reperirenttif id lemporis: qua eliam dc re
linuissel, fuisse stolide proedicabat(Cont. Lilt. Petil., graves querirhohias habebal Peliliahus, quod scilicet
lib. 5, c. 16, n. 19).Hunccuni primo in Ecclesiacatholi- Calholici ad regiam auctoritalem coilfugerent. Ililer
caesset calechumenus, pervimrapueranl Doiiatistec, hoeCsuos adhorlabalur, ut iiinocentiahi illam, qtiam
ac suoeparti vinculohonoris mortifero, videlicelepisco- ipsis tribuit, vel bonorum omniumterrenorum jacltifa
pali dignitaie, astrinxerant. Qua de vi Petilianoillata ttierenlur. In eis se suosque nutnefabat, qtios Chfistus
Augustinusin sermone ad populum Coesareensemdi- pauperes spirilu vocat; quique refbrmidant divilias,
iebal: Pars Donali quando prmvalebatConslanlinm, nedum Concupiscant : lametsi parum adhiodum in
faicum nosirum catechumenum,nalum de parehtibus nonnullos Donalistarum episcopos ejusmodi laudes
calliolicis,Pelilianumtenuit, vim fecitnolenli, scrutala quadfarent, ipscque nulltim bonorum suorum dispen-
est fugienlem, invenillatenlem,extraxit paventem,ba- dium esselpassus, quoe an abjecisset, profeclo lale^
ptizavitirementem,ordinavitnolenlem(Serm. adCmrar. bat Augustihum. Eo dementise ac stiperbiae Veherat
Ecct. pleb., n. 8)*Ab his ergo voiens nolensConslan^ Petilianus, ut sentire viderettif verseEcclesiseepiscb^
linooseu Cirtse(nam duobusbisce vOcabulisiiisignitur pos peccatis nullis obiioxios csse, neque adeO poptil
eadem urbs, quam Numidiacivilemmelropolimagno- precibus indigere; atqtie ila se qtioque ipstim esse
sccbat) proesu!est conslitutus : qua ille dignilate, Paulo, Joanne evangelista, Daniele alque aliis ju*
Oplalo necdum morluo, potiebalur. Tametsi autem stiorem.
Petilianum solerei fama prsedicare, quod inler suos 3. Haec episloia mullortim in Inanibus efal, qni
doctfina ct facundia maxime excelleret (ConlraLitl. varias etiam ex ea senlenlias ad verbum ediscebaiit,
PetiL, lib. 1, c. 1); ejusdem lamen oralio quandoque qnasi ex opcre adversus calholicam Ecclesiam ap-
reprehenditur ab Auguslino ut lurgida, lumultuosa , primc valido (De Unilate Ecclesiw, n. 1). Cirtse pri-
ac concilandoeplebi accommodata, verbis eliam in- mum ex illa qusedamlegit Auguslinus(ConfrriLittefas
eptisinlerdum ac insanis composita(Ibid.,lib. % c. 75). Petiliani, lib. 1, n. I), forleetiam, ul a nobis dicitiih
Praocipuumvero schismalisfuil ille in Collalione praeest, quo tempore a Generoso presbytefi Donatistoelit-
sidium, in qua quidquidexcogilari polest solertioeac teras, in quibus eadem laudabatur, accepit (Epist. 55).
fraudis, quidquid lergiversationis ac pervicaciae, id Hanc ei, cum in ecclesia esssl uha cuin Forttinato
omne in mendaciidefensionemadhibuit; quo et acta catholico ejus ldci antistite, orlbodoxorum nonnulli
producerel, et efficeretne quid interea transigeretur, obtulerunt, Absenlio prsesente : forte reponeiidum
donec conlracta ravi, tandem ad silentium adaclus Alypio, quandoquidem Alypius ciim Augtistirio et
fuit. Forlunalo conjunctim Generoso rescripsil. Hsecnoh-
2. Muliis annis ante collationem Carthaginensem nisi initium et pars epistolae perquam Cxigua eral;
Petilianus ad presbyteros, diaconosquesibi subdiios, quoniam nondum licuefat Catholicis ex ea plura de-
pastoralem epislolaniadversus Ecclesiam c&lliolicam scribere. Principio obscfvat AugUsiiliUs,liac epistola
Seribere ausus, iiahc lemere, nec ullis adductis in ab ipso exordio funditusDonali partem subverti; CuM
medium documentis, ihfamibus probris incessebat; ab inipollula baptizantis conscienlia, eofum qui ba*
contendebatquc vcrum ac IcgitimumBaptismumlaiv- ptizaiitur, pendere juslificaiionemdoceat. Quapropter
tummodo peiies suam sectam reperiri (Ibid., lib. 1, illam revera Petiiiani esse, quamvis ejus nomen pfifi-
c.ij n. 2). Hanc epistolamisliaberel integram, qui deferret, haud facile sibi persuadebat: verum qtiibus
cerpla ex Auguslini libro in Petilianum secundo ca- nola crat hujus Donatistsescribendi forma, hunc ipsum
pilum siiiguiorum initia apte inler se conjungeret. csse ejusdem stilum Augustino leslali sunt ^ Contra
Ortbodoxosin ea quasi traditores, aut nalos e tradi- Liiteras Peliliani, lib. 1, n. 1). Igiluf illam scripto
toribuSj nullo lestimonio nixus traducit. Acceptas ab refellere cohsliltiit; quod et prosstitit quam maxima
illis injurias queritur, elsi vexationem lunc nullam potuil diligenlia, clarilale ac sihcerilale, ne quid con-
experirctur ejus factio; cum magislratus satis habe- *ra calbolicam fidem solidi ea conlineri putarent im-
rent, si modo illi, vi fortc legis a Gratiano anno tre- peritiores : nee modestia sua inliibelur, quominus
centesimo septuagesimo septimo latae, sacras scdes asserat veritatem in sua responsione adeo firmiter
adimerent. Pltires quidem, lum quas DonatistaeCa- stabiliri, lantaque luce iilustrari, ul Petiliano nihil
tholicis per vim eripuerant, tum quas iidem per dis- succurfat, quo eam possit revincere (Ibid., lib. 3,
cidii lempus exslruxerant, eis sublractas retinebant m. 1 ). Responsionem hanc fideli dicecesis suse
Catholici: quamvis adliuc non paucae,ex his etiam jpopulo dicat, eamque nori Iibrum appeilat, sed
quoe commuiiionis calholicse fuerant, schismalicis •cpistolam(Relraclalion. lib-.2, cap. 25). Ulittif hic
parlibus servirent. Ecclesiam Catholicse litulo spo- •Optati quidem, at multo magis Maximianislarum
liare nitebalur: sed tandem ea spe dejectus, ad pau-. „ historia, plebemquesuam adiiortalur, ut lianc ultimam
S95f VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 296
alte in mentom deinitlant: quippe quae sit omnibus cap. 17). Is jam tum excesserat e vita (Contra Episio-
omnino Donatistarum petitionibus, sine ullo argu- lam Parmeniani, lib. i, c. I), Yerum cum cpislola,
mentorum prsesidio,repellendis maxime accommoda. quam adversus Tichonium scripserat, in Auguslini
Quibus subjicit: Hmc, fratres, cum impigra mansuetu- manus incidisset, non potuit Ecclesisecalbolicse vin-
cline agenda et prmdicanda retinete: diligile homines, dex pelcntibus atque, ut ipse loquilur, jubeutibus
inlerftcile errores: sine superbia de veritaleprwsumile, fratribus. ut illam confutaret, non morem gerere;
sinc smvitiapro veritale certate. Orale pro eis quos re- idque maxime ob diversos sacrarum paginarum locos,
darguilis alque convincilis(Conlra Liileras Peliiiani, queis Parmenianus ad defendendam partis suseseces-
lib. 1, n. 31). Diligentiam sane adhibuit Auguslinus, sionem abutebattir. Auguslinus igitur id in se recepit,
ut reliquse lillerarum Peliliani partes sibi in manus ut Ecclesiam tolo terrarum orbe diffusam purgarel a
venircnt: sed cum illarum initium ab eo confutari criminationibus et calumniis, quibus Donatista;suum
intellexisscnt Donatistse, nullus eorum, a quibus hse ab ea discidium tueri quasi legilimum conabantur.
petitse fuerunt, dare voluit. Adeo verebantur illi, ne Qua de causa celeberrimam illam excutit ac solvit
quod e suis scriplis in Calholicorum manus incideret. qusastionem,an mali bonos, qtiibuscum ejusdem Ec-
Quid, quod Augustinus Petilianum nunquam inductum clesise societate, ac eorumdem Sacramentorum com-
iri putal, ut illam ipsam epistolam vel pro sua agno- munione copulantur, inficiant : ab illis autem hos
scal, ac propria manu obsignet? ilaudquaquam ita minime conlaminari demonstrat. Quoe per Maximia-
se gerebat Auguslinus : sed Catholicos rogat, ne cui- nistarum schisma evenerant, polissimum adhibet,
quam poscenti suam ipsius epislolam negent, imo et illisque peropportune armis utitur, quacsibi prsebue-
eam non poscentibus ingerant. Donatistis ita rcspon- rant Donatislse,cum Felicianum Muslitanum,ac Prse-
dendi facit polestatem, ut si ad ipsum nolint, saltem texlatum Assuritanum, cum omnibus in Maximiani
ad sectse susefautores responsionem mittant, dum- schismate baplizalis, ad communionem admiserunt.
modo eam ipsi occultari non jubeant. Ipsos quoque a Et quidem e vita Projlexlalus haud longe ante disces-
premenda tam sedulo Petiliani epislola debortalur, seral: Feliciaims autcm adhuc superstes erat. Mulluni
ne forte, quam partem sibi videre non contigit, ea quoque istbic Auguslinus sermonem habet de Gildo-
contineatur aliquid, quod, uli facele dicit, refelli non niano Optalo, deque ab eo violenter factis ; et quam-
possit (Ibid.,n. 27). diu bacchata sit ejus lyrannis, non obscure definit
4. Primum hunc librum post Gildonis et Oplati (Ibid., lib. % n. 4). Quse quidem anno demum
mortem, id est, non anle anni trecenlesimi nonage- trecentesimo nonagesimo ociavo suhlata est. Quo
shhioclavi ftncm composuit (Ibid., nn. 10, 27 ): cui lcmporc hscc scribit, eodem ipso fere ubivis gen-
profccto libro, si eum scripla sub Anaslasii ponlificatu tium falsorum deorum lempla solo oequari,eorum
ad Generosum epistola prsecessit, ne licebit quidem simulacra legum rccens latarum vi comminui, sa-
tempus ante annum trecentesimum nonagesiiniim cra dcnique ac ceremonias inbiberi, testalur (lbid.,
nonum assignare; cum Anastasius ad eam dignitatem lib. 1, n. 15); quod anno trecentesimo nonagesimo
lanlummodo vcrgeute anno trecenlesimo nonagesinio nono fieri cosptum. Quapropter ante hunc annum lo-
octavo cooplatus sit. Quin imo ex Reiractalionum secare non licct eam lucubrationem, quam ipsemet
rie, in qua primus iste liber cum secundo circiter Augiistintisproxime post librum de concordia Evan-
annum quadringeiilesimum secundum cdito jungitur, gclistarum ponit.
non mullo anle hunc ipsum annum collocandusvide- 6. In illa conlra Parmenianum Iucubralione spon-
reltir, nisi variis in eo locis Augusiinus Prselextati det sanctus Doctor, alibi se fusius Baplismi quaeslio-
Assurilani et Feliciani Mustitani lanquam adliuc su- nem tracialurum. Reipsa septem libros de Baptismale
perstitum recordarelur (Ibid., nn. 10, 26): nam e vivis poslea composuit, quos eidem isti operi proxime in
exccsscral Prauiexlalus, antequam Augusiinus absol- Relraclationibus subjungil (Retractalionum tib. 2,
veret suum in Parmenianum opus (Conlra Epistolam cap. 18). Huucalium laborem promissi non immemor
Parmen., lib. 3, cap. 6), quod ultra annura quadrin- suscepit, illum lamcn fratribus efflagitanlibus non
geiitesimum rejici posse non putamus. Quocirca non ncgalurus, etiamsi in libro conlra Paimenianum de
iiiiinerito dixeris, ulrumque librtim ab Augustino ob eo nibil promisisset. kl sibi in his septenvlibris pro-
argiiinenli similitudinem una junctum, atque in loco ponit, ut ea dissolval, quse de Baptismate adversus
ntrique simul assignando, rationem secundi esse habi- Ecclesise doclrinam Donatistse objectabant : sed in
lain, non primi, quem epistolse tantum loco habebat primis, ul Cypriani, quem armis verilalis tanquam
ipse Auguslinus, nec in librorum suorum numero, firmissimum clypeum opponebant, aucloritati respon-
nisi seeundi ac lerlii gralia recensebat. Ut ille tamen deal; osteinlatque non iniquis rerum sestimatoribus
liber contra Peliliani litteras primus, quam minime nec procjudicata opinione corruptis, nihil esse quod
Iongo temporis intervallo a duobus aliis disjuugere- ecs validius ad silentiiim adigal, ac discidii quo ab
tur, placuit locum eidem ante tres in Parmenianum Ecclesia desciverant, fundamenla subruat, quam bea-
libros proximum concedere. lissimi hujus martyris in ea ipsa super Baptismo con-
5. Parmenianus, de quo bic agitur, ille ipse est, troversia judicium el agendi ralio. Ad iioaeipsorum
qui in locum demortui Donati a Donalislis Carthagi- auctoriialc Donatistarttm pugnat, qui recepto Feli-
nensis cpiscopus suffectus fuerat (Relract. lib. % ciano proprke causoefirmainenta confregerant, ut jam
397 LIBER QUINTUS.
ftulla superesset de re cum Donali pvsieipua gran- pienti, petlt ad hanc rem faveat In illis lilleris altuul
de eollatione Carthaginensi silentium : quo videri
dioriqne parte concerlandi causa, scd tantum cutn
quibusdam, quaa velut a corpore suo di- possint ab Augustinorecens adhuc episcopo conscri*
parliculis
vulsae grandiorem illam ob approbalum Maximiani- ptae.AnnosupraquadringentesimumduodecimoSpon*
starum baptisma criminabantur, ac sibi solis verum deus bonorum Celeris procuralor, formidanduserat
Baplismasingulaesic arrogabant, iit unaqusequecon- Donatislisadversarius (Epist. 159, n. 2). Anno qua-
tenderet, nec omnino esse alibi, nec in Ecclesiaca- dringentesimovigesimo lertio, cum Augustinusepi-
tholica, nec in ipsa grandiore parle Donati, nec in stolamad Ccelestinumpapam scriberet, honoremnul-
coeteris prseter se unam ex minutissimis partibus. Lum gerebat Celer (Epist. 209, n. 5): verum anno
Postrema 'operis parte sententias concilii apud Car- quadringentesimovigesimonono, quemadmodumex
thaginem Cypriani auctoritate de rejiciendo hsereti- legumquarumdam ad eum destinalarum titulis in-
corum baptismo celebrali omnes expendit, et ad telligere est (CodiceTheod.,de Annona, lege 34, et
verbum singulis respondit. de Appell., lege 68), Africam pro consule admini-
7. Cum id temporis Augustinus sermonem contra stravit.
Donalistashaberet frequens, quidam ex iis laicus, cui CAPUT IV.
Centurio nomen, in Ecclesiam atluiit adversus Ca- 1 Liber de Bono conjugii occasioneJpvinianat.hmyesis
tholicos nonnulla scripla, quibus nihil omninoconli- edilus. 2 Liber quoquede sancta Virginitute.5 Com-
nebatur, prseter locos aliquote sacris paginisiu unum mentelionesde Genesiad Lilleram.
congestos, quos secum facere scbismalici conlendc- 1. Ubi primum prodivit Jovinhvji hseresis, qui
bant. His breviler respondit edito scripto, cui Contra circa annum trecentesimumnonagesimum prsedicare
quod altulil Ceniurius a Donalislis, litulum feeit. coeperat, virginitatis merilum quam castitatis conju-
Eadem inscriptione illud in suo Indice nolat Pos- galis potius non esse (Relractutionumlib. % cap. 22) •
Sidius(PossidiHS,in lndiculo, cap. 5): quod ipsum ea quidem Romse primum, deinde Mediolanivehe-
videtur in ejusdem Sancti Yita significare voluisse menter impelitadamnataque fuit: quin eliam ab Hie-
desi- ronymo celeberrimis duobuslibris anno trecentesime
(Idem, in Vita August., c. 9). Id noslra sotale
deralur. nonagesimo secundo scriptis sic oppugnata est, ut
8. Aliquem forle ex iis in Doualistas Libris, quo- illam aperte tueri jam auderet nemo. Verumtamen.
rum supra meminimus, ad Ceierem sanctus Antistes nonnullas etiam hoc lempore ejus reiiquias clandesli-
misit, ul eumdoceret, juslam causamDonatislisfuisse nis interdum sermonibus sparsas rcperire erat; et
nullam, cur ab Ecclesia calholica per tolum orbem idcirco res ipsa postulabat, ut huie veneno non idea
diffusasecederent (Epist. 57). Dehoc aulem Celere, minus periculoso, quod clanculumserperet, occurrej-
tanquam de viro generis nobililate claro, necnon ob retur. Eam ob causam Augustinus librum scripsit de
geslas dignitales conspicuo, semper loquilur. Christi Bono conjugii, idque argumenti consultosibi traclait-
autem fidem conslanli animo secutus, in sua con- dum elegit, quod essent qui Jovinianum contenderent
ditione dignam imitalu duxerat vilam : altamen erat nulla alia ratione revinci posse,quam si malrimonium/
ei cum Donatislisnimia consucludo,a quorum etiam uti faclumjactabant ab Hieronymo,reprehenderetur.
erroribus non omnino videbatur alienus. Huic cum Ipse vero et conjugii sanclitatem adversus Manichseos
forle essent in Hipponensiregione possessiones, ea- possepropugnari, et eidem, quamvisnon improbando^
que occasione necessitudinem junxisset cum Augu- tamen proeferendamesse virginitatem ostcndit. Jovi-
slino, ei sanctus episeopus ipsius rogalu adductus nianum ab eo nusquam in hoc opere nominatum re^
promiserat, se nonnulla ad scbismatis cognilionem perimus, nisi quod illum alicubi impudenlis percun-
perlinentia traditurum. Id tamen serius, quam in vo- ctatoris appellatione designat (De Dono conjugali%
tis habuerat, praestilit, quod ipsi necesse fucrit ad n. 27). Non modo tradit quodam Loco, more lunc.
obeundam dicecesim se itineri commillere. Verum Romano licitumnon esse superducere uxorem, ut virr
Optato cuidam presbylero delegavit, ut qusead eam amplius habeat quam unam vivam; sed vetitum qjio--
rem conducerenl, legeret Celeri. Peculiarem ea de que innuit, ne sterilis uxor alterius ducendss-gralik
causaad eumdemCeleremepistolamdedit (Epist. 56): dimitteretur. Quaeslionemibidem atlingit,,, qua. da
ad quem alteram postea scripsit (Epist. 57), facturus causa qui vel ante vel postreceptam Bapjlsmigraiiarm
eum certiorem, curasse se, ut codex, quemper filium unam et alteram uxorem duxissent, ab episcopali di-
suum Cseciliumpetierat, ad eura deferrelur, quo evo- gnilate removerentur (lbid., c. 1,n.1, c. 18, n. 2f ).
luto codice planum ipsi ficret, perperam Donatislas Idem opus libro in Genesim nonp memoral, aitque il-
ab Ecclesia catholica descivisse; eique pollicetur, si lud a se non ita pridem publicijuris.factum(De Genesi
quid adhuc dubii in illius animo inhsereat, se hac de ad Litleram, lib. 9, n. 12). \
re, cum primumipsi libuerit, facturumsalis. Celerem 2. Laudato copiosissimenupliarum bono, monitis,
aDonati parlibusoportet jam tuncabalienatumfuisse: etiam in superiore libro chrislianis virginibus, ne se.
quandoquidemillum rogat Augustinus,ut suis in Hip- ipsaeantiquis populi Dei conjugatis anteponant (De.
ponensi agro clienlibus unitatem caiholicam com- sancta Virginitale,n. i), nullum jam periculumerats,
mendel; sibiqueipsi cum quodam,qui in posse*ssione ne si virginitatisexcellentiamcontra Jovinianierroris,
jllius lum esse dicebatur, amico suo concordarecu- reliquias assereret, criminari nuptias videretur. Qua^
SANGT;.ArjGTJST. I. (Dix.J
299 VITA S. AUGUSTINIEPISGOPI. 500
propler ab ea suspicione lulus alium post Crnisit Givitate Dei, quod per expugnatse anno qQadringee-
de sancla Virginilate librum (Relractatiohum iib. 2, tesimo decimo Urbis occasionem scriptiim est; iquo*
cap. 23), in quo, pro gralia sibi divinitus concessa; dam modo pollicelur (De Genesiad Litteramiiib. 11;a
bomines ad hanc virtulem impellere nititur; necnon 15, n.20). Enimverosuahoecih Genesim scripta non-
modeslas de se ipsis cogitationes, ne ob professionis dumin vulgns emiserat, ciim litleras sub anni quadrin-
suoedignitatem itisolescant, in eorumdem animis in- geniesimi duodecimifinemad Marcellinum(Episl. 43,
serere: dum ex alia parle, quantum sil impertilum n. 4), neijue ctim alias ad Evodium (Episl. 159j n. 2;
illis a Dco munus, ex alia vero, quam sedulo illud Epist. 162, n. 2) anno forte quadringenlesimo decimo
donum per piam animi demissionera conservandum quarto aut quadringentesimo decimo quinto, dedit.
sil, ipsorum ocnlis subjicit. Illa lamen, opefe de Triuitate nonduni absolulo, pef-
5. Hoc eodem tcmpore duodecim illos aggrediltir fecit (Relraclationumlib. 2, cap. 24, n. 1). Duodeci^-
de Geuesi ad Lilleram libros , quibus idcirco hujus- mum quidemjam in altera ad Evodium epistola circi-
modi litulum inscripsil, quod missis allegorematis, terannumquadringentesimumdecimumquartumdata,
Scripttiram in illis juxta rerum geslarum veritalem cilavit; maturabalque lotius operis, quanlum in ipso
exponit (Ibid., cap. 24). Observatuma nobis jam suerat, emendalionem, ut illud quamprimum publici
pra, eiiirt cum adhuc presbyteri munia obiret, rem juris faeeret, neve multorum exspectationem ac desf-
eanidem conatum fuisse, scripsisseque jam lunc de derium diulius procraslinando suspenderet. Porro
hoc argumentolibrum; experienlia tamen comperisse, Augustinus voluminibus supra memoratis locum, ca
sibi vifes ad exsequendum opus deslinatum nondum retractahdo, tribuit ahle libros in Petilianum ineunte
suppetefe. Ergo ndiinisi longo post tempore ad illud anno quadringentesimosecundo non serius absolulos:
reversus, iri exordiiihi Geneseos ad usque emissum quariiobrem superiora illa ab ipso partim aiino qua-
Adaiiiiime paradiso libros undecim composuit, qui- dringenlesimo, partim quadriiigelitesiiBOprimo elu-
biis addidit ie ipsb paradiso duodecimum : in quo cubrata fuisse existimamus.
iibfb, qtia fatiorie hicniis oculis corporea percipia- CAPUT V.
mus, fuse disputat. Faieiur autem ingenue, lametsi 1 ConciliumCarlhagine habitum die decimosexlo junii
Iliud bpus miikis paftibus ei sit anleponcndum, quod decernil legandosepiscopos ad transmarinas sedes,
adliuc presbyier scripserat; tamen se non paucis in ul Donatislmad iinilatenlredeunies cooptari possiut
capitilius invesligare pdtius veritatem, quam invenire: in clerum; et quwdamper eosdemtegatosab impera-
qiiiu eliani ubi illam invenerit, non a se proponi so- tore pelenda. 2 Allerumejusdeiiianni Carthaginense
lefe tahquaih cerlam; sed ut plurimum ad accuratius cohciliumdecimbterlio die septembrisagil de revo-
exameri deumlionem rerum diffeffi. Non lam prm- candis ad Ecclesiam iisdem schismaticis, et slaluit
scribenles,iiiquit, de rebus obscurisunicuiquequid sen- eorum clericos in suis honoribus recipiendos esse.
iial, qtidmhosdocendosin quibusdubtlavimusoslenden- 5 Raiio nioditsqueadmitiendorumab EcclesiaDoita-
tes; temeritatemqueafflrmandiamoventesa lectore, ubi lislarum. 4 Quwdam ex conslitulionibus Carlhagi-
non vaiuimusprwberesenienlimftrmilatem(De Genesi nensisconciliinotanlur.
ad Liileram,lib. 12, c.l,n.l).Explicaremysieria ver- 1. Gonciliumin AfricanaColleclioneduplex anno eo»
borum inclusa contexiu sibi neutiquam proponit, de- dem quadringentesimoprimo ponitur,alterum die supra
monstrare COhtehiuseo nihil contineri, quod ad lit- decimum sexto vel quarlo kalendas julias, alterum
tefam, ut aiunt, et ad propfietatem liislorise verum idibus septembris, ulrutnque Cartliaginein secretario
esse noii possil, aut quod pariis naturali lumine basilicoe Restitutoecelebralum. Aurelius, qui unus in
cogriifionibiisrepugnet: denique si quid supervaca- priore synodo verba facit, lanlummodo parlem illo-
neum appareat, id esse myslerio heccssariUm{Ifcid., rum teslatur adfuisse, quibus eo conveniendumerat.
lib. 9, c. 12, »i.20-22). Ex hac exponendi ratione non Ac primum quidem propoiiil, Africam ea Laborare
parum compendii ac uiilitalis ad Ecclesiam, perinde ministrorum penuria , ut in multis Ecclesiis ne unus
atqite ad eos, qtios ipsorum salutis causa docere quidemvel illitteralusdiaconus prasstositt Underelin-
peroptabal, rediturum censet. Non lamen physicse qtiit colligendum, superiorcs gradus, cum plures
hodos exsblvere curat: quippe cui ad lioc nec suppe- quam diacOnatusdotes requirant, mullo magis mini-
tat tempiis, imo liec suppelere debeal, nec sibi, nec slris idoneis destilui. Et quotidianos, inquit,: planclus
illis quos, ut dicil, ad salutem suam, et sanctos Eccle- diversarumpene embrlnarumplebiumjam iionsusline-
siaehecessariarnuliLilalemcupit informari(Ibid., lib.l, mus; quibusnisi fuerilaliquandosubventumjgfavis no-
cc 40, 41;iii.2, c. 10, n. 25). Idoperis non conlinuo bis el inexcusabiiisinnumerabiiiumanimarum pefeun-
labore cohfecit (Relraclalionumlib.% cap. 24 ,n. 1): tium causa apud Deum mansufa est. (Labbei Concil.
at illud quamvis efflagilarent amici, diu lamen quem- lomo % pag. 1642). Persuasum babebat^ a nernine
admoduiueiiam suas deTrinitate lucubrationes, prius- dubitari, quin ei ihalo remedium afferretur, si modo
quam ultihiani imponeret manum, apud se pressit qui a Donali partibus adEcclesiam remearentj iis ad
(Efiisl. i%,'n.'i): iiim propter quaesiionumquas ibi ecclesiasticas dignitales adilus non intercluderelur:
Iraciatsummas difficultaies, ttim quia futurum spera- verum"ld a sedibus prsecipue Romana ac Mediola-
bat, lit, quamdiu hoh ederetur, errores in eo nonnul- nensi anno forte irecentesimo nonagesimosecundoin
foVsenipef emendaret. In undeciino Iibro opus de synodo Capuensivciitum ftterat.Itaûe- pEtit Aurelius,
$01 LlBER QUiNTUS. 502
ut episcopiisquispiam ex stio ipsorum iuimefo ad discussum, qusenamcum Donatistisagendi ratio es-
AhastasiumRomanumaiitistitemsimulque ad Yenc- set utilioffutura (Labbe,Concil.tomo% pag. 1651) :
rium Mediolariensem mittatur, qui Ecclesise'Afficanse capttimqueest Deoinspiranteconsilium, ui benigne
indigenliamillis aperiat;orelqueeos in clerieorumor- admodumct pacifice agereluf, atque illis omnibus,;
dinem cooptariconsentiant, qui baptizati fuerint ab quoad fieri posset, ob oculospdneretur, quam mise-
hsereticisadhuc infantes; dummododigna tanto gradu rum in statiim decidissent( CodiceCanoriumAfric.t
piefas , prout in superiofi conciliofueral ab Africana can. 66) : quod spes esset, fulurum, ul amicarmn
Ecclesia conslituluni, in illis emineal (CodiceCano- hujusmodi correctionum ope, mentis caliginemiliis
num Afric, can. 57). ConStatquidem,jam arite sivein Deus abstergeret, cor emolliret, et laqueortim, qui-
Hipponensiconcilio anni trecentesimi nonagesimi bus a dsemonetenebantur irretiti, nexus dissolveret.
tertii, sive in Carthaginensianni trccentesiminona- Statutum est eam ob causam, litteras ad Africanos
gesimi septimi, agitatumfuissede recipiendisin suo magistratus a Conciliomittendas esse, qtiibusroga-
honore et gradu cOnversisad Ecclesiam Donatistis; rentur, ut eorum, quoeDonalistasinler ac Maximia-
modo lamen in scliismale noii rebapiizassent, aut nistas acta fuerant, instrumenta authentica episcopis
suos secum populosfedtiCerenl: at quidquam ea de tradi juberent (Ibid., can. 67) : tum deligendosanli-
re, nisi consultisprius transmarinis Eeclesiis, defi- stites, qui schismatesegregalosab Ecclesia episco-
nire noluerunt. Tum inde Aureliusalia proponit non pos plebesqueeorumad pacemet unitaleminvilarent,
parum neccssaria,quoeab Imperatore petendaessent: cOnvincefentquenihil esse causa;, cur ab eis catho-
inter hsec, uliprofana quoeinuliisinlocisfierent con- lica Ecclesiarepreheiidaiur; cum pwsertim eorum-
vivia prohibeantuf(Ibid., can. 60); idque non solum dem in Blaximianistasindulgenliaobtenlas suoese-
propter saltationes, aliaquelurpiiudmisa'c imptiden- cessioni causas onines excludal (Ibid., can. 69 ).
tiaeplena, qtiae in religionis christianseconlumeliam. Placuit quoque ut episcopis ad Donatistasper om-
in illis Pagaiii exercebant, verum etiam quod Chri- nes AfricaeprOvinciaslegandispotestas sub instru-
stianosisthic adesse cogerent; qua in re sub impera- ciionis forma traderetur, a cnjus prsescripto non
toribusCbristoaddielis noVaquocdamexcitabaitifper- esset illis iniegrum discedere (Ibid., can. 85). Nihil
secutio.Conviviailla ex erroribus gentiliurnmahasse, efat ad resarciendam concordiam magis idoneum,
neciion divinis repughare prseceptis, aperte lestatur quam si redeuntes ad EcclesiamDonalislarumclerici
Aufeliiis: quibusverbis , ux quidem Videtur, ea no- in suis lionoribusreciperenlur(Ibid., can. 68). Quod
t&liri tehiplissOlitacelebrari, quoepariter Augustitius quidem tamin ipso discidii initio', quam cum redin-
serriionesexagesimosecundo, qui cum hoc articulo1 tegrata est sub antium trecenfesimumquadragesimum
iiorimediocremhabetalfinitatem,insectatusest. Proe- septimumper Macariumunitas, servatum fuerat, uti-
terea si quis Servos suos manumiltere cuperent, id testes esse poterant Africanse pene omnes ecclesiae:
illis in eceiesia, corain episcopis, nulia alia ex juris verum idem postea Varisesynodi, in quibus prsecipue
formulisservata, peragendipoleslatemfeceral Con- Hipponensis,ac transmarina, Capuanafortasse anno
staiitinustripiici lege, quod forie in Africa, ubi de trecentesimononagesimosecundocelebrata prohibue-
modoac Iegilimoritu ambigebatur, nondumusu re- rant. Yeterenl illum usum revocare, idque erga eos
ceptumeral. Posfulat ergo Aurelius, ut miltendo in . cum primis, qui suos secum populos reducerent,-
Italiam legatocura committalursciscitandi, quonam peroptabantAfricaniantistites; attamendeea re nihil
paclo sese Italiseepiscopiin ea re gerereiit; ut sibi decernere ausi fuerant priusquainepiscoporumItalise
quoquetantumdempotestatisipsiusurpenl (Ibid., can. consensumobtinuissent.Ad huncmodumin concilio,
82). In concilioidibus septembris habito conslitutum decimosexto kalendas julias prsesenlis anni coacto,
est, ut ab Imperatore peterelur in ecclesia nianumit- animisaffectiremanserant; femque omnCm siatue-
tendi facullas(Ibid.) : quam et coneessam fuisse ex rantRomani Episcopiac Mediolanensisarbilrio per-
Auguslinodiscimus(Serm. 21, n. 6; Serm.556, n. 6); miltendam. In hoc vero decreturnesl, tit ad lialos
2. Ad secundum islud eodem anno quadringeiite- anlisliies, ac prsecipuead Anastasiumpapam liiteroe
simo primo idibus septembris habitum Cartliagine darenlur, quibuscertiores fiercnl, pacem atque Afri-
concilium,cumlotius Africsegeneralefuerit; episcopi caneeEcclesiaeulilitatemexigere, ut locorum episco-
convenerefiequentissimi;adeout ad obeundumpfi- pis Donatistasin propriis honoribusrecipiendifacul-
valum negotiuiiinon paucioresvigintidelegati sint, tasesset, dum revocandisad unitatem aliis conduci-
in quibus Alypius, Auguslinus, alque Evodius re- bile videretur: valeret aulem transmarinumplacilum
censenlur. Augustinicerle ingeniumih hujusce eon- adversuseos solos, qui redilu suo Ecclesioen.ontan-
cilii deeretis elucet plurimum. Primum recitatsesunt lum afferrent ulilitatis, quantum ad hocceinflictum
IilterseabAnaslasiopapaad episcoposAfrieanosscri- disciplinsevulnus compensaiidumsufficeret.Hac ta^
ptoe; quibtis eos cohortabaiur, ne improbilaletn, men hujus aftieuli inscriptione (Ut clericiDonatisla-
iiijurias, acdamha, quseab IraereticisDonalislisil- rum in Ecclesiacatholicarecipiantur in clero) videlur
Iata, lam difumin modumEcclesiamAfricanamvexa- signifieari, eum loco habitumconslitutionis delinite
bant, ullo mododissimularenl.Actaequelum Deogra- ab EcclesiaAfricanafactae,neque pendentisex trans-
tiae, quod lanta adversusipsos charitatesancli hujus marinarumEcclesiarumconsensu.
AatistMs:aKimiiminflammasset:-rdeinde magnajcura. 5. Auguslinus circiter aniium quadringentesimui»
808 YITA S. AUGUSTlNlEWSGOW.
sextum contra Cfesconium scribens, superioris arii- lamen quos nondumin filiisnumeraverat, paulumin-
culi consliiutionemtunc temporls observari solilam dulgenlior, aliis qui transfugerant ab ejus unilate,
declarat; necnon episcoposcoeterosqueinferiorisor- poenasindieebat multo graviores (Epist. 93, n. 53).
dinis clericos, qui se ad Ecclesiam recipiebant, vel Nam ab ecclesiaslicishonoribus posteriores islos ex-
exercuisse propria minisleria, vel ab iis abslinuisse, cludebat, perinde ac qui semel abdicato schismate,
proulEcclesioepaci ac saluli populorum,quorumcausa rursus ad vomitumreversi, ab Ecclesia defecissent,
hoedigriitalcsac ministeriaconstiluta sunt, expedire sive hi lantum e plebe fuissent apud Donalislas, sive
judicabatur (ConfraCresconznm, lib. 2, c. 11, n. 13). in eorumclero locumoblinuissent: ac si quis episco-
Quam disciplinam adversus Donatislas, a quibus re- porum illos aut ab ecclesiaslicisdignitatibus non re-
prehendebatur, ipse defendit (Ibid., c. 10, n. 12). Po- movisset,aul etiam ad eas adsciscere voluisset, fra-
stea cum Bonifaciocomiti scriberet, perinde esse ait, terno jure culpabalura diligentioribus(DeunicoRapti-
ac sicorlex arboris ad inserendumsurculumincidatur smo, c 12, n. 20). Atcontra displicuilvaldeAugustino,
(Epist. 185, c. 10, n. 44). Cerle quidemDonatisloeepi- ac proedoloretorta sunt visceraejus, ubi audivitqtiem-
scopi iulocis episcopocaiholico destilutis suas plebes dam a Donalislisredeuntem, et peccatum rebaptiza-
cum eas ad Ecclesiamreducerent,gubernandasobtine- tionis confilenlem, ab Ecclesioeaditu ac poenitentia
bant (CodiceCanon. Afric, can. 99) ad aiinum usque fuisseea specie prohibilum, quodrecipi fortenon uisi
quadringenlesimumseptimum.Ilincreperiunturincol- legummetu postulasset. Puta, inquit, quia coaclusest
lationeCarthaginensicalholicianlistitesnon pauci, qui cssecatltolicus, erit pmnilens.Quis illum cogit pelere
prius Donatipartes seclati erant. Quin etiam nonnul- reconcilialionislocum,nisivolunlaspropria?Modoergo
lis qui rcbaplizaverant,sua servabalur dignitas (Cont. admillamusinfirinilatem,ut posieaprobemusvolunlalem
Cresconium,lib. % c. 16, n. 19). Rogalusa quodam (Serm. 296, c.ll, n. 12).Quanquamautenr erant Do-
Theodoro Auguslinus,quo pacto, si qui ex Donatislis natistarum clerici, quibus munerum suorum usu in-
clerici schismali nuntium remiltere vellent, illos es- tcrdicebalur, atlamen quibus illa obeundi potestas
set recepturus (id enim arbilrio cujusque episcopi fiebat, non eis coram plebe manus imponebantur, ne
permiserat concilium), a se nullum sua dignitate islud in contumeliamsacrse ordinalionis, qua: deleri
spoliatum iri viva voce respondit: quod ipsumposlea in ipsis nunquam poterat, verterelur. Si quando ta-
propria manu eidem perscripsit, rogans de hoc illos men ignoranter fiebat, ut nec animose defenderetur
cerliores faceret; et suam quoqueepistolam,si ila vel- factum, sed pie corrigerelur cognitum, venia facilis
lent, quasi fideiobsidemrelinqueret (Epist. 61, n. 1). impetrabatur(ConlraEpist. Parmeniani,Hb.%cap.i5,
Theodorus ille, quem fratrem vocitat, vir erat, ut n.28), atque idem statutum in presbyleros ac diaco-
quidem crcdibile est, nomnediocris Hipponeaucto- nos omnes obtinebat, quosperpetrata crimina dignos
ritalis, quo ad traclandum cum Donati sectatoribus qui de gradu suo dejicerentur, effecerant. Testatur
utebaiur. Etenim Theodori et Maximi,quos charis- sane beatus Oplatus sanclum chrisma in iis qui apud
simos et honorabilesfiliosappellat (Epist.107,108,«. Donatislasillo inuncli fuissent, ab Ecelesia catholica
4), ministerioepistolamprimum ad MacrobiumHippo- inlemeralum atque incorruptum servari (Optalus,
nensem Donalislarumepiscopumcuravit deferendam lib. 1). Imo qui in eademfactione honorem tanlum-
(Epist. 106). Nec esl cur fratris nomen, quo ab eo modo presbyterii gesserant, nonnunquam provehe-
Macrobiuscompellalur, quemquammoveat, cum hoc banlur ad episcopatum: cujusmodicomplures in Col-
titulo-laicoseliam honorare nonnunquamsoleret Au- lalione animadvertere licet. In his clarissimusest Sa-
guslinus. Is quidem, ut secundum pollicita faceret, binus, quicumTuccsein dicecesiMilevilanapresbyleri
duos Proculeiani diaconos admisit (Episi. 78, n. 8). munus obiret, plebi susead Ecclesiamadductse,ipsum
Hi poslea in culpam aliquam lapsi, populo in causa dari sibi episcopum expetenli, cum ea dignitale
fuerunt, cur el Proculeiani regimini insullaret, ac ob proefectusest (Collat.Carthag.i, cap. 150). Quod ad
Augustini virtutem gesliens diclitaret e clericis qui laicosaltinet, qui baptizati a Donalislisfuerant infan-
sub ejus disciplinafuissentinformali,neminem in ta- liam nondum egressi, concessum aliquandoeral, ut
lia peccala decidere. Id autem ipse Augustinusminus eis liceret sacris ordinibus initiari (CodiceCanonum
probabat, ac neque homines de ipso gloriari, neque Afric, can. 57): id autem cumnonnisi propter sum-
hsereticis,praetersuam hoeresim,quidquamexprobrari mam clericorumpenuriam statutum fuisset, consullus
volebat. Inter explicandumpsalmumtrigesimumsex- aliquando a Possidio Auguslinus num quemdam in
tum populi precibus commendat subdiaconumDona- Donali partibus baptizalumordinarel, ei significavit
tistam de cujus ad Ecclesioecommunionemreditu Iae- id se neque consulere, neque, si quidemcogerel ne-
tari seprofitetur(Enarr. inPsal. xxxvi, serm.% n.H). cessilas, condemnare(Epist. 245, n. 2). De illis por-
Porro qui ab unitate ad Donali partem deficientes, ro, qui a schismaticisob admissamculpam gradu et
iterum tingi Baptismovoluerant, Ecclesia in his re- ordine moti fuissent, profitebatur ab ineunte episco-
cipiendis haud a;que facilemse prsebebat,ac in aliis patu suo Auguslinus, se hunc servare modum, ut si
qui a pueritia schismalefuerant implicati(ContraCre. ad calholicainEcclesiamtransire cuperent, in ea hu-
sconium,lib. % c. 16, n. 19). AmabatulrosqueEcclesia, miliationepcenitentiaereciperenlur, cui illos fortassis
eisque sanandis charilate plane materna serviebat. Donatistoeipsi propter disciplinamsubjecissenl,si re-
Verum elsi neutros recipiebat sine pcenitentia,in eos tinuisseut eorum socielalem:ralus videJjcetnunguanj
305 LIBER QUINTUS.
ferendum esse, ut quisquamimpune in aliam Eccle- UnicoBaptismo,c. 16, n. 28). Prohibet ergo concilium,
siam ex alia commigret, disciplinoeseverilalem elu- ne quis ejus Ecclesisesit episcopus,quam prius Inter-
surus (Epist. 55, n. 3). A vero neutiquam abhorret, ventoris lilulo rexerit: qui si nequiverit efficere intra
talem fuisse eumde quo in Psalmum trigesimum sex- annum, ut eleclio episcopiperageretur, jubet alium
lum verbis ad permovendospietatis sensus admodum Interventorem exaclo anno in illius locum subrogari i
apposilis loquilur. Quidam, ait ille, ex parle Donali (CodiceCanonumAfric, can. 74). Hocidem concilium
veneralad nos, accusatusel excommunicatus a suis, hic decrevit, ut clericis ab Ecclesia propler aliquod cri-
qumrensquod ibi perdideral. Sed quia suscipinon pomen separatis, annus ad probandam innocentiam
tuil, nisieoloco quodebuil; non cnim deseniil illam concederetur; quo elapso omnis sui purgandi illis
parlemquasi integer apud ipsos, ut apparei-eleum non adimeretur facultas (lbid., can. 79). Cujus decreli in
necessilale,sed eteclionefecisse: quia ibi ergo habere epistola , de qua nobis jam jam dicendum erit, me-
non poiuilquod qumrebat,qumrebalaulem vanameta- minit Augustinus(Epist. 65, n. 2). Sequentem etiam
lionemel falsum honorem( quibus verbis aliud quid- canonemcilare videtur, quem in ullima synodo con-
dam, quam simplex communio designatur); el quia stitutum asserit, ut qui de aliquo monasterio reces-
hic noninvenilquodibi perdidit, el ipse periit. Gemebat sissent aut ejeeli fuissent, eos neque ad clericalem
saucius, el non consolabalur: erantenimin conscientia ordinem in alia Ecclesia, neque ad monasterii ullius
ejus uculei horribilestacili. Tentavimusconsolari eum administrationem promoveri fas essel (CodiceCano-
deverboDei; sedille non eral de sapienlibusformicis, num Afric, can. 80). Illum quoque subindicat in qua-
quw sibi mslale collegerunl,unde hieme vivanl. Cum dam ad Aurelium epistola, et ad eum observandum
enimres sunt tranquiltw,lunc homosibi colligeredebet cohorlatur. Coenobiiin aliena dicecesiconstituti mo-
verbumDei, el reconderein inlimiscordis sui, quemad- nachos synodus universim comprehendit, eumque
modumformicaabsconditin cavernosispenelralibtisla- episcopum, a quo fuerint promoti, ab omnium (si
boreswslatis.Per mslatememin vacat hoc agere : ve- propriam plebem excipias) communioneseparat. Agi-
nit aulem hiems,id e.sl, supervenittribulatio; et nisi in- tata fuit hoc in concilioCresconiiVilla-Regensiscausa
tus invcneril quod edal, necesseesl ut fame dispereat. (Ibid., can. 77): necnonet Equitii Hippo-Diarrhytorum
Iste ergo sibi non collegerat verbum Dei; supervenit episcopi (ibid., can. 78); qui quid perpetraverit in-
hiems, non hic invenit qttodquwrebal; consolari nisi compertura est. Hoc tantum exploratum habemus ,
indenon polerat, de verboautem Dei nullomodo.Inlus eum jam pridem episcoporum senlenlia damnatum
apud se nihil habebat,foris quod quwrebatnoninvenie- ob scelera, non modo illorura, ut par erat, non pa-
bal; ardebat indignalionumet dolorumfacibus; agila- ruisse judicio, verum etiam inquieli animi vitio et
balurmensejus violcnter,el tam diu occultedoncceliam impudentia Ecclesiam perlurbavisse. Quoecausa fuit,
erumperelin quosdamgemitus,tta ut inler fralres sona- cur concilium ad decimum sextum kalendas julias
rel, el se audiri nesciret. Videbamus,et dolebamusve- anni quadringentesimi primi coactum legatis. quos
hemenier,Deusscil lantam pmnamanimm,tanlas cru- ad lmperatorem destinabat, mandaret, ut, si fbrte
ces, lanlas geltennas, lunla tormenta. Quid pluribus? Equitium illum in Italia reperissent, omni juris via
impatiensloci humilis,cui, si saperet, possetesselocus adversus ipsum agerenl (Ibid., can. 65): Non deerant
salubris, talis apparuit, utetiam projiceretur(Enarr. in in ejus urbe, qui causaeipsius plus nimio studerent,
Psal. xxxvi, serm. % n. 11). Videlurtamen faleriAu- ejusque a fugaredilumprseslolarentur : cum ejus con-
gustinus,quemdam,Quodvulldeumnomine, quem Do- tra alii ab istis dissidentesabdicarentcommunioiiem:
natistoequasi duplicis adulterii convictum abjeceranl, ethiquidem oedesDeo sacras tenebant, ac episco-
vel ad communionem, vel ad clericalem dignitatem pum adhuc nullum acceperant. Cum igitur Ecclesiam
receplum fuisse : verum id non prius factum, quam illam non putaret concilium deserlam diulius esse
innocentiamsuam legitime probavisset (Contra Litte- relinquendam, episcoposviginli, et in his Alypium,
ras Peiiliani, lib. 3, c. 52, n. 37). Auguslinumalque Evodium selegit, qui sese eo con-
4. Ut ad Carthaginense concilium redeamus, sta- ferentes, episcopum communi universae plebis con-
tulis iis quoead Donatistas pertinebant, nonnulla in sensu, si tamen Equitii fautores ad ineundam cum
eo disciplinse causa decreta sunt. Inler cselera quia aliis societatem liceret adducere, inslituerent: sin
usu forle receptnm erat apud Afros, ut quoties Ec- minus , darent operam, ne quam isti moram episco-
clesia qusepiamvacarel, ea certo cuidam episcopo pali clectioni afferrent. Auguslinuscontinuo posl ab-
committerelur, de temporariis Iiujusmodiepiscopis solutamillam synodum scribens, affirmat episcopum
nonnihil slatutum. Tales autem Interventores sive In- Vigesilitanum, aut certe ad cujus dioecesimperline-
lercessores vocitabant: exstatque apud Augustinum bal YigesilitanaEcclesia, in plenario Africse concilio
Donalisiarumcriminatio, qua necis illateecuidam In- de gradu fuisse dejeclum, alque hanc ob causam
tervenlori, quem liim Majorino nondum adversusCse- ejusdem loci populum, si illum recipere noluerit,
cilianum ordinato Cartbaginemmiserant, orlhodoxos probe facturum, neque ad id vel posse vel debere
calumniabantur( Epist. 44, c. 4, n. 8). Hujusmodi ab ullo cogi : memoratum vero episcopum, si po-
quoque Intervenlores adventitios , ut vocat Augusli- tenlisesaecularisterrore, quod quidem videtur fuisse
nus, illi Romam ad suos seclatores mitlebant, ante- minatus, ad eam rem ipsum adigere lenlaret, qualis
quam proprios illis episcoposordiuare ccepissent(De modo sit, et qualis ante fuerit quando de se nihil
inali credi voiebat, oslensurum. Nullus enim, inqnit, dum utrius esset primatus et jus cogendi concilii;
sic prodilur qualem causam habueril, quam ille qui per vel polius sine cujusquamprsejudicioconcilium simul
swcularespolestales, vel quaslibet violentias,cum per- ab utroque indicendum esse, ubi cum senioribus
turbationect querela conatur recipere honorem, quem examinaretur, uler utrum antiquitate superaret.
perdidit. Non vttlt enhn volenli Chrislo servire, sed Porro hujusmodi de provinciarura Africse decauatu
Chrislianisnolentibusdominari (Epist. 64, n. 4). Ter- vel primatu controversiooad judicium episcopi Car-
minalur denique concilium facta Carlhaginensianti- thaginensis a conciliodelatoesunt. Et hscc forte con-
stiti potestate eas noinine episcoporum emnium di- tenlio m causa fuil, cur varia slaluerit anni sequen-
clandi atque obsignandiepistolas, quas conciliamittere tis eoncilium, quibus omnis de lcmpore ordinatlonis
constituissent: imn secus ac tradita scriplis mandata episcopofum ambiguitas tolleretur ( CodiceCanonum
corum, quse circa Donalistas observanda omnino Afric, can-.86). 1
essent (CodiceCanonumAfric, can. 85). 2. Hoc ipso forsitan vertente anno quadringentesi-
CAPUT VI. mo primo Auguslinusper legatosCarihaginensis con-
4 Victorinusel Xanlippus de primalucontendunt.2 Co- cilii Pammaehio scriplam epislolam dederit (Epist.
lonos suos Donati parlibusadliwrentesad Ecclesiam 58, n. 5). Htiic enim significat, quas improbo in
revocal Pammacliius.3 Auguslini monasteriumDo- Catholicosanimo Donalistaeinsidias moliebantur, ei
naius cumsuo fralre deserit.4 Quintianopresbytero se minime dicere; illumvero a fratribus suis, quos
causam apud AureliumItabenlirescribit. 5 Ejusdem ipsi commendat, eas commodiusauditurnm. Pamma-
ob susceplumin AuguslinimonasterioPrivationemque- cbio erant possessionesmedia in Numidia, cujus in-
rhnonia. 6 Abiindaniiumdimcesissum presbyterumab coloe Donati partibus adhserescebant. Quapropter is
officio removetAugusiinus.7 Exeuntehoc anno qua- cliaritalis ac pietalis adductus impulsu lilleras ad
dringcnlesimoprimo, Crispinus rusticosMappalien- eos de amplectenda Ecclesiseunitate scripsit, tantum
sis agri rebaplizat. spiritus fervorem prae se ferentes, ut prselcr spem
i. Numidise primas, ad quem de Cresconio Yilla- promplissimo animi studio deiegerinl id sequendum,
Regensi scribendum statueral Cartbaginense conci- quod lalem ac tantum virum nonnisi duce verilate
lium ( Codic.Afric, can. 77), diemsuum hauddubie sequi sibi persuaderenl. Id quidem Augusiiriolam
.non ita multo post clausit. Ejusdem quippe provincise gralum accidit, ut gaudium suum Pammachio per
primatum jam ineunle ad summum anno quadringen- litteras , de quibus modo agimus, significandumcen-
tesimo secundo adeptus erat Xantippus Tagosensis suerit: quarum tamen ex verbis Letilise suae volu-
episcopus (Epist. 65, n. 2), quem et adhuc anno qua- platem , vel amoris erga cum sui ardorem existimari
dringenlesimo seplimogerebat(Corf!cecanomimAfric, ab ipso non vult : sed , Perge cogilando, inquit, in
can. 100). Ei porro primatum ineunti oborla est peclus ineum,et cerne quid illic de te agalur. Patebit
controversia. Etenim quinto idus novembris, jam ver- enim oculo charilaiis cubiculum charitalis, quod
gente in noctem die, reddita esl Augustino encyclica claudimus adversus nugas tumultuosas smculi, citm
Victorini epislola, qui primatem agens, eum ad Nti- illic Deum adoramus; et videbis ibi delicias Imlilim
midise concilium invitabat (Epist. 59). In eadem epi- mew de tam bono opere luo, quas nec linguq ef-
stola, seu, uti vocitatur , tractoria, legcbalur eliam fari, nec stilo exprimere valeo, catenles alque flu-
ad Mauritanias esse scriptum, quamvis hseprovincise grantes in sacriftciolaudis ejus, quo inspirante hoc vo-
suos haberent primates. Sed elsi ex eis ad Numidiam luisti, et guo adjiwante poluisii. Addil se vehementer
convocandumesselconcilium, oporlebatul aliquorum cupere, ut ad idem proestandum alii chrisiiani sena-
Maurorum, qui illic priores sunt, nomina in tracloria lores adduci vellenl; at sibi non eam inesse fiduciarn,
ponerentur : quod cum in ista non reperirel Augusti- ut ad hoc illos audeal exhorlari. //// enim, subdit
hus, mtillum miralus est. Proelereamolesle tulii, se, sanctus Antistes, forte non facienl, et lanquam nos in
tametsi anliquiores essent episeopi complures, terlio animo eorumvicerinlinimiciEcclesim,decipiendisiusi-
loco recenseri. Neque minus movebatur, quod Xan- diabunlurinfirmis-.Quare hoc unum eumdem rogat,
lippus ipse, qui primatum ad se pertinere, ultro ei ut nempe acceptam a se epistolam coram eis recilet;
assentientibus plurimis , dicebat, eoque nomine ta- quod fieri possit, ipsos cofonorum suorum conver-
les miltebat epistolas quoepriinatem dccent, in iis- , sionem non alia de causa negligere, quam quia de
dem lilleris ne nominatus quidem esset; cum tamen hac procuranda desperent. Hoe ergo eonligisse satis
ille maxime ad conciliumvenire, ac primus nominari conslat, quo lempore Donatislarum magno numero
debuisset. Istos ob errores limuit, ne ibrle subdititia simul ad Ecclesioeunitatem redeunlium rariora exsta
esset illa tractoria. Quoe una dubitatio, ne pareret bant exempla, alque adeo ante annum quadringente-
convocationi, per se inhibere eum poterat: sed prse- simum quintum; imo nondum aclis hisce violentiis,
terea et angustia lemporis, et variae gravesque eurae quibus in Calholicoshacchali sunt Circumcelliones ,
•piibustum distinebatur, cum adversa forsiian valetu- ubi viderunt Maximianistarumhistoriam, prout hoc
dine , non facile sinebant, ut ad synodumseseaccin- anno concilium Carlhaginense slaluerat, instanler
geret. llaque salis habuit ad Yictorinum scribere; ubique a Calliolieis evulgari. Augustinus quippe ea
primum ei ul se excusaret, lum ut eum commone- tanlum damna commemorat, quos ab iisdem time-
facerel, in primis ipsi una cum Xantippo discutieii- banlur.nec ipse inficialur, limorcm suum apudquos-
509 LIBER QUINTUS.
dam pro vano haberi posse : ideoque rogat, ne cabulum receplo usudecanis sjve primalibusin A(fjca
aspernetur eliam superflua meluenles. tribuebalur : qupd an deferri pa.riler soleret episcppo
5. in monasterio suo non parum solatii capiebat Carthaginensi propter dignilatepi sedis, non sal/isIi-
Auguslinus; sed nihilominus molesla quoque non- quet. Hoc vero minime dnbium, si prsedichaepistpja
nulla ibi subinde experiebatur; et quantavis cura post Nalalem Dominicumliiijusipsiusanni daia fucj.it,
eorum , qui secum vivebant, disciplinseprospiceret; qua de re ambigendumutique no.n videtur, Numidise
senliebat tamen, et se homiiiem esse, et in ho- primatem haudqiiaquam cxslitisse hunc Aurclium ;
minum contubernio versari, nec sperare ullo modo cum eam dignitatem Victorinus aut certe Xanlip.p.us
posse, nullos se praetersanctos in vitse societate ha- obtineret, Alqoi statuere non audenius, illine Atirc-
biturum : eum non licuerit hoc, neque in illorum, lio primalus, adscribi possit in alia.m quanilibet
qui vitoesanctimonia proecelluerunt, familia, neque Africss provinciam, ul puia Bizacenam, ad quam
in Christi Domini comitalu, neque in ccelo ipso re- VigesilitanaEcclesia, cujus in eadem epistola mentio
perire (Episl. 78, nn. 8, 9). Istam humanarum rertim facla esl (Ibid., n. 4), perliiiehal. Sed qui^quis fuerit
calamilatem hoc tempore experlus est. Ejus in mo- isle Aurelius, in ejtts v.eldioecesi,vel certe proyincia
nasterio erant duo fratres, Carthagine aut in vicinia Badezilitanam Ecclesiam, aut huic vicinam, regebaj
nati, quorum alteri Donato nomen. Hi quadam vanse presbyler Quihtianus. Ilic jusscral in ecclcîasua
glorioecupidilate ductie monasterio excedere cogita- recitari libros nonnullos qtti in canone Scripturariim
runt: desiderium, uti videlur, obtendentespatrise suaj synodi auctoritate constituto minime contenli, e nu
in clericali ministerio serviendi. Cupiduseorum salu- mero erant apocryphorum , quibus ad inducendos
tis Augustinus, quanla potuit impedimenta , ne illi in fraudem populos vulgo haretici abutebanttir, ac
prava cogitataperficerenl, objecit. At cum abduci se proecoeleris Manicboei, qui reipsa narrabanttir hoc
a proposilo nequaquam essent passi, Carthaginem in locolibenler latitare (Ibid., n. 5). Nec proctil duhio
profecti sunt: ubi Aurelius ratus fortasse huc eos aliud fuit, cur Aureliusa commmiione sua Quintia7
cum bona venia Auguslini venisse, Donatumin cle- num amoveret, quanivis de ejus causa senteuiianr
rura ascivit. Huic fratrem , cur egrederetur, causam ultimam, occupationibus.distentus, nondum tulissel:
praebuisseleslatur Auguslinus.Alqui illud prius eve- verum slatnerat circa Nalalis Dominiciferias ad Ba-
nit, quam concilium, in quo de monasteriorum de- dezilitanam Ecclesiam se conferre (Ibid., n. %).
sertoribus eorumque ordinatione actum esl, celebra- 5. Eadem quoque tempeslate contigit, ul quidam
retur, nempe anle idus septembris anni quadringen- adolescens, nomine Privatio , qui nonnisi seme! quid-
tesimi primi. Haud reperimus tamen in hac synodo piam ex apocryphis libris hujusmodi Iegerat in illa
Auguslinum ea de re cum Aurelio Iocutum : etsi ecclesia, veniret ad Augusiinuni, rogans uf, ejus in
eodem loci, verbo slatueremus,non obscure significet monasterio reciperelur^/Wrf., n. 5). Huncnon pulavit
ei se interfuisse. At quas lilteras Augustinusab Au- sanclus AntistesLectorishabendumloco, nec proinde
relio proxime post suum ab invicem disccssumaccc- subjiciendumcanoni, quo velilum erat, ne repiperetur
pit, in iis de Donato ejusque fralre agebatur. Diu alterius dioecesisclericus. Id lamen per lilteras AlJ-
dubilavit sanctus Episcopusquid ci responsi daturus relio significavit, ejus hac in re sentenliani seculq-
esset: at salutis tandem illorum , quibus consulcre rum se affirmans. AugustinoigiturQuinlianusscripsit
tenebatur, desiderio motus rescripsit, monachos pe- tum de eodem Privatione, queni nisi vioLatispanpnir
riculosoelentalioni objici, clericos, equorum numero bus admitti non posse contendebat; tuni de prgpria
episcopi ipsi sunt, non levi affiei conlumelia, si viloe cum Aurelio controversia, a quo suam causam nop
monaslicsedesertores in eorum ordinem assumanlur; judicari querebalur. Ejus epistolam pridie, aqt ad
cum prius is bonor nonnisi monachorum probatissi- summum biduo ante Natalem Domini accepit Augu-
mis tribui soleret, nec raro ii ipsi ecclesiasticis mu- slinus; quam et Aureliodeferri ea mente yolpit, ut
neribus essent inepli. Quibus addit, Aurelium ex intelligerct, quibus ille de rebus exposlularet, qui-
animi sentenlia Donato, si quidem superbiam is po- busve in defensione ralionibus uti constituisset.
suerit, uti posse; quando illum, antequam hac de re Deinde eidem Quintiano cum omni urbanitatis signi-
quidquam slatuisset concilium, grdinaivit. De fralre ficatione respondit: ac simul, ut eam , qua secpni
aulem e/«s, inquit, cum intelligasquid senliam, ncscio agebalur, rationem sequo animo ferret, perinde est
quidrespondeam.Quoplanesignificatistumnon posse, adhortatus, quasi existiraasselinnocenteni; salis ta-
nisi violato concilii decreto, ordinari. Subdit nihilo- men intelligitur, eum sibi hac de re slaiuendi jus
minus, ejus se prudenlioeet chariiati nolle interce- arrogare noluisse. Quin etiam illum omnino hoc no-
dere, atque adeo posse ipsum hac in re sequi, quod mine repreliendil, qupd apocryphos libros recilari
utilius Ecclesisejudicaverit. Papsevocabulum, quo in jusserit; ac praelerea nolat ipsum, quod ad Priva-
epistolse inscriptione Aurelium salutat, dubium esse tionem attinet, plus rcquocommotum fuisse. Se au-
non sinit, quin is fuerit Carthaginensis episcopus tem ab ejus suscipienda causa excusat; cuni sinl alii
(Epist. 60). antistites qui, propter majorem lum auclorilalem,
4. Haud scimus an idem quoque sit, quem in epi- tum propinquitatem, id faciliusproeslarequeant. Ejus
slola ad Quintianumsemel ac secundosenem Aurc- tamen epislolam ait a se ad Aurelium transmis-
lium vocitat (Epist, 64, nn. % 5): siquidem islud vo- sam; non potuisse autcm populo curse ijlius cretlilp,
$ii VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 512
& quo litleras nullas accepcrat, scribere; tum quod aliquid graviussuspiearelur, Cerliofemfaceret: quod
5pse tardius Quinliani epislolam accepisset, tum et ipsi misericordiaquadam concessit Augustinus, ut
quod plebi, quse dispensalionisuaecommissanon cs- a presbyterii muncre remolus, ibi cum diligenliori
set, ullro scribere nec auderel, nec sua quideinsen- existimationissuse cura, aut, quemadmodumaitsan-
tenlia recte posset; suam vero ipsius ad eum rectus Prsesul, correctior viveret. In indiee epistolarum
sponsionem omnibus facile salisfacluram. Signilicat Augustini, unam ad Yictorem presbylerum de campo
sllum, cum libuerit, ad se venire posse, nec onero- Bullensi recenset Possidius (In lndiculo, cap. 7 ).
sum fore adventum ejus; non lamen liccre sibi eum Abundantium simul admonuit Augustinus, sivellel a
admitlere ad suam communionem, qui cum Aurelio sentenlia in se lata provocare, id ipsi intra anni spa-
non communicaret. In hac quoquc epistola, quid nu- tium ex ultimoconcilioliberuinesse (CorficeCanonum
per a concilio de monachis monasterii dcsertoribus Afric, can. 79) ; quo tempore elapso, jam ad agen-
slaiutum sit, observal: unde adducimur , ut creda- dum neutiquam admitteretur. Xanlippoqtioque tan-
mus eam, post acceptas circiter Domini Nalalem quam provinciseprimati scripsit, facti sui ralionem
Quinliaiii litteras, hoc vertenteanno scriptam fuisse; redditurus. Cumque liceret Abundantio poslulare,
cum non aliud e concilio proferat, quam quod fuerat ut sex episcopi de causa ejus exlremo judicio pro-
in Carthaginensi idibus septembris constitutum. nuntiarent; profltetur Augustinus, si hoc in examine
6. Id ferme temporis Augustinus de causa Abun- dignus depositioneis nonfuerit repertus, posse quem
dantii senteiiiiam lulit, centum, ut ipse profiletur, libuerit, ei Ecclesiam susejurisdictionis coinmittere;
tdiebusante Dominicum Paschae (Epist. 65, n. 2), sibi vero id nullo modo esseinlegrum, ne quoedamna
<quioctavoidus aprilis fulurus erat. Primatum in Nu- hinc forte orirentur, in se ipsum reciderent. Hanc
midia tunc oblinebat Xaulippus (Ibid. titulo.) : quo epislolamad summumineunteanno quadringenlesimo
sane tempore Pascha in octavum idus aprilis nonnisi secundo, et dubio procul anle Pascha, scriptam
anno quadringentesimo secundo incidisse repcritur. fuisse oporlet.
Hac ergode resextokalendasjanuarias anni quadrin- 7. Referendus videtur ad anni quadringentesimi
gentesimi primi judicavit. Erat Abundantius loci, qui primi exitum trislior ille casus, quem inilio quadrin-
Strabonianensis dicebatur, in dioecesi Ilipponensi gentesimisecundi recentem adhuc lugebat Augusti-
presbyter. lbi cum Ecclesiamgubernaret, famamnon nus. Crispinus Calamensise Donati parte episcopus
bonam habere coepit: qua conterrilus licet sanctus cum haud quaquam eo diviliarum metu, quem Petilia-
Anlistes, niliil lamen lemere credidit. Yerum factus nus suoe sectse hominibus inesse prsedieabat, sed
inde sollicilior, operam dedit, si quo modo possel ad amorecontra earum teneretur (Conlra Lilteras Pelil.,
aliqua depravaloe illius vitse cerla indicia pervenire. lib. % c. 99, n. 228); coacta pecunioe non mediocri
Primum igitur comperit, illnm de pecunia suse fidei summa praedium emit Mappaliensc, non longe ab
a ruslico credita nullam posse probabilem reddere Hipponesitum (Epist. 66. ». 1), cujus miseros in-
ralionem : atque adeo banc ipsum in usus proprios colas lam violenler oppressit atque conturbavit, ut
convertisse. Is deinde conviclus fuit, quod jejunii ob uno terroris impetu ocloginta ferme animas misera-
Natalem Dominicuminstiluti die a Gippitanopresby- bili gemiiu mussilanlcs non dubitarit rcbaplizando
lero, quasi utdomum repelerel, hora circiter quinta, submergere(Conl.LilterasPetiL, lib.% c. 85, n. 184).
lioc est, noslro loquendimore, undecima,discedensad Augustinusluctuosi hujusce facli dolore pressus, Cri-
ejusdem loci mulierem, qusc male audiebat, nullo co- spino per 1'uteras significavit, se quidcm efficere
mitanle clerico divertisset; et quamvis jejunium in posse, ut decemauri pondo, quibus clericos hsereti-
Gippitana Ecclesiaservaretur non secus ac in cseteris cosTheodosiusmulclaral, solvcret; malle lameneum
Ecclesiis, tamen apud eamdem mulierculamprandis- admoncre, ut quid Deo ipsi responsurus sit, provi-
set, coenasset,et, quod reprehensione dignius est, dcat : quod si affirmel colonos Mappalienses sua
pernoclassel. Tunc vero temporis Hipponensiscleri- sponte cjus suscepisseconimunionem, pelere se, ut
cus, eodem receptus hospitio (unde publicum diver- ipsis prsesentibus habeatur Crispinum inler et Au-
. sorium fuisse facile credideris) aderat. Quo factum gustinum de Ecclesisecausa disputatio, et quseutrim-
est, ul quaerente Augustino de causa Abundantii, is que dicenlur, scripKaatque obsignata iisdem rusticis
capul hocnegare haud quaquampotuerit. Itaque san- ptinica linguaexponautur; quibus peractis, illis per
clus Prsesul, Deo dimissis quoeille inficiabalur, con- Crispinumpotestas fiat, ulram velinl, communionem
fessionemhanc sufficere existimavit, ut eum ab Ec- eligendi. Addit proeterca,si quas etiam plebes Crispi-
clesise,quam undique circumstabant hserelici, admi- nus putet metu dominorumcoaclas a Donalistisde-
( nistratione removeret, aut eliam propter si.nistram scivisse , se neuliquam recusare, quin lioc ipsum
j' lamam de presbyterii gradu depellerel. Hoc igitur et ibi fiat, ipsos scilicet ambos audiant, iisque au-
sexlo kalendas januarias ceiilum diebus ante Pascha ditis eligant quod placuerit. Quibus ut respondeat
factum est. Staluit Abundantius ad presbylerum Ar- Crispinus, eum per Dominum Christum obtestalur
memanensem, in Bullensi campo , undc venerat, se (Episl. 66, nn. 1, 2). Quanquam hoc non polerat
recipere. Est aulem Bulla seu Bulla-Regiain Procon- Crispinus defugere, quin simul se haud veritale
sulari sita. QuapropterAugustinumrogavit, uli scri- niti declararet: veri tamen simile est, illum con- i
beret ad presbylerum illum, ac rei totius, ne forte ditionem minime ausum accipere, ne manifesta fc
513 LIBER QUINTUS. 5H
clades ipsi esset, quam fuga , propudiosior. rinus proelerconsilium el voluntatem Augustini, pro-
CAPUT VII. curant (Epist. 63, n. 1). Non ila mullo post Augusil-
i ControversiaAugusltnuminter ac Severum Milevita- nus cum Alypio et episcopo Samsucio Subsanam sa
num propler Timollteumexorla. 2 Hunc Severo, conlulit (Epist. 62, n. 1), ubi de iis quaeper suam
obstinate itlum reposcenti, mitlit Augustinus.3 Or- ipsorum absenliam et conlra volunlalem facta fuerant,
nalissima laudatio Auguslino data a Severo. 4 Au- quaestionehahita, rerum quas acceperant alias falsas,
gusliniresponsipad sibi datamab amicolaudationem. alias veras, sed omnes moleslas esse compererunt.
5 Necessitudoquanta Auguslinoerat cum Severo, et > Quibus tamen mederi, quoad poluere, parlim objur-
capila qumdamex hujus historia. gando, partim monendo, parlim orando conati sunt:
1. Scriptae sunt circiler id temporis epistoloe ad objurgando quidem eos qui in hoc toto negotio deli-
Sevcrum duse (Epist. 62, et Episl. 63), Milevitano querant; lum vero hos, aliosque monendo, quidipsis
concilio nondum, ut postea visuri sumus, celebrato. in posterum proostandum essel, quo quae raale facla
Severus ille sine conlroversia idem est qui, post exa- fuerant corrigerenlur. Orando aulem, ut verbis uta-
clos in monasterio Augustinialiquot annos, Milevila- mur Auguslini, correximusnos ipsos, ut et gubernatio-
nus episcopus crealus est (Vide supra, lib. 3, cap. 5, nes el exiius-noslrorumconsitiorummisericordiwDei
n. 3) : in qua sede non parum existimalionis jam commendareinus;et si quid indignalionisnos momorde-
lum sibi comparaverat, cum Paulinura ejus nomine, ral, sub illius medicinalemdexteram confugiendosana-
ipse ad episcopatum adhuc recens evectus, Augusti- remur (Episl. 65, n. 2). Timolheus vero, cum ei per-
nus amicis verbis salutabat (Episl. 31, n. 9). Seve- suaderenitercntur, ul ne aSubsanensi Ecclesia disce-
rus quoque litteras ad Paulinum tunc destinasse vide- deret, palam tcstatus csi, se jurejurando promisisse,
tur : cura hic laetitiamsuam, ob acceptas ab eo sicut ab Severi conlubernio se nunquamabducendum; quo
et ab aliis compluribussanctis ac venerabilibus epi- nexu nisi teneretur, niorem eis gerere non recusatu-
scopis litteras, testificetur (Epist. 52 , n. 1). Profu- rum. Cui sancli pracsulesdemonslrarunt, si Severus,
lurus Cirtensis aliquanto post ab Augustino fuit roga- nullo ipse aslriclus jurisjurandi vinculo, eum suo so-
lus, ut ejus nomine Severum, ad quem ipsi per tem- lutum vellet, consentiretque ut vitandi scandali ergo
pus non licebat scribere, salularet ( Epist. 58, n. 5). in Subsana maneret, id ipsi sine ulla perjurii nota
Orlum suumSeverus eidem urbi debebat, alque Augu- licilum fore. Quibus auditis id prseslitit, quod servum
slinus, ct una ambo diu multumque divino verbo pa- Dei, atque Ecclesioefiliumfacere oportebat: nimirum
sli fuerant (Epist. 84, n. 1) : ut quantumlibet valeat pollicitus est se , quidquid cum Severo transegissent
concors fraterni sanguinis germanitas, nulla tamen observaturum. Exlemplo tres illi episcopi Severo scri-
vinceret amicitisevinculum, quo sibi invicem inhsere- psere; quse simul egerant, significavere: ac per chari-
bant. Neque tamen id prohibuit, quominus inter eos tatem Christi adjuravere,utquseinterselocuti erantin
nonniliil diseordioesuboriretur. Res quidem haud me- memoriam revocaret, ac rescripiis suis eos recrearet.
diocriter intricata est: verumlamen hoc eam pacto Timolheusquidemipsc non scripsil ad Severum: hujus
expediri posse arbitramur. Coeperat quidam Timo- enimgermanus frater, cujus nomenhic reticetur, euni
theus apud Subsanam , Hipponensis dioeceseos,nec- rerum omnium certiorem faciebat (Epist. 62, n. 2).
non aliis quibusdam in Ecclesiis , ad eamdem forte 2. Affectum se injuria Severus existimavit, quod,
dicecesim pertihentibus, publice Scripturas legere. quolempore TimotheumEcclesioesuasconcedi postu-
Quapropter ei lectoris ibi munus adeplo, ad aliam labal, eo ipso Subsanensis subdiaconus esset consti-
Ecclesiam transire licitum non erat. Nilhlominus lutus. Is igitur in sua responsione significavitmirari
tamcn ipsum de petendo Milevocogitasse intelligimus. se, ordinalionem illam, quam sibl displicerc profite-
Vetuit quidem Severus ne ad se adiret, nisi cum vc- banlur, tolerare eos velle; cum tamen admissus er-
nia Carcedonii, qui utrum Subsanensis presbyter fue- ror posset reddito demum Timotheo emendari. Hac
rit, necne, haud salis constat. Ad illum lamen Timo- Scveri mente, sive ex illius responso, sive eo necdum
theus, nullamjussi hujus rationem habcris, nec petito acceplo perspecta, ratus est Augustinus, nulla alia
Carcedonii consensu , se conlulil. Atque heec totius ratione cum eo servari posse charitatem, quam siTi-
fuitdiscidii origo (Epist.65, nn. 1, 2). Narn cum ei- motbcus ad eum remitteretur. Tum ergo dedit ad
dem Severus, ut par erat, auctor fuisset, ut ad Sub- cum epistolam, cujus islud est exordium : Si dicam
sanam rediret Deo ibidemministraturus, bic interpo- quw me ipsa causa cogit dicere, ubi erit solliciludocha-
silo jure jurando affirmavit, se ab ipso nulla unquam rilalis? Si autemnon dicam, ubi erit libertasamicilim?
causa recessurum (Epist. 62, n. 2). Contigil lamen , Verumtamenflucluansinterim elegime purgare polius,
ut Subsanam repeteret. Interea Severus cum Augu- quam te arguere (Ephl. 65, n. 1). Postea vise, quam
slino sermonem contulit, idque forte Hippone; nec in hac causa inierat, rationem reddit: subjicitque,
ob aliam procul dubio causam, nisi ut ab eo Timo- tametsi ipsum, quod ei Timotheum remiscrit, non
theum impelraret. Verum dum Augustinus secum re- pcenileat; sperare tamen se, fulurum ut is coram Deo
putat, quid de illo slatuendum sit, ratus Severum ex consideret, non posse a quoquam allerius Ecclesise
coilato invicem sermone adduci potuisse, ut illum se- elericum liac obtenla specie retineri, qiiod hic ab illo
cum esse pateretur, euradem Subsanse subdiaconum nunquam se recessurum juraverit, quin magnus ad
©rdinari,ejus Ecclesisepresbyter et alius quidam.Ye- labefactandam Ecclesiaj disciplinam aperiatur aditus:
g15 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 316
at eum contra neque concordiaalegibus defuturum, viscerapura, viscerasimplicia; nisi quod duplici sunt
nec in cujusquam reprehensionem inciirsuruni, si vinculoredimilageminmcharitatis; visceralua, viscera
jurejurando, quo tencri non poterat, neglecto, illuni perfusa lumine verilalis,et refulgentia veritalem.Ho-
Subsanensi Ecclesise redderet. Causam hanc suam rum me manalionivetresultationisubjicio,quo noxmea
ejus permitlil judicio, id unum petens, ut Cbristum in lumineluo deficial,ul in diei clarilale simulambu-
consulal, quem in ejus corde habilare,meiuiqueejus- lare possimus.0 vere artificiosa apis Dei construens
dem sibi subdilx praesidere,ait sibi esse persuasissi- favosdivinineclarisptenos, manantes misericordiamet
mum. TimotbeumEcclesisesuaeclericum esse non ob verilalem,per quosdiscurrensdeliciatur anima mea, et
subdiaconatumasserit, quod nonnisi poslquam se ad vilalipaslu quidquidin se ntinus invenit,aul imbecil-
adhaerendumSevero obligasset,aique eliam illumSe- lum senlit, resarcire et suffulciremolilur! Benedicilur
yerus ipse ab Augustino petisset, ad cum gradum Dominus per prmconiumoris tui, el ftdeleminislerium;
essct evectus; sed tantum ob lectoris offtcium. Ro- quod sic concinerecl responderefacis cdnenlilibiDo-
gatque Severum sancltis Procsul,rfumqui id mtmeris mino, ut quidquid de ejus plenitudine ad nos usque
in sua dicecesiobire ccepisset, ac mullis in locis at- redundal, jucundius efflcialuret gratius per titumele- j
que adeo apud Subsanam prsesente Subsanensis Ec- ganlemfamnlalum, et succinclammunditiam, et ftdele
clesioepresbytero legisset, is non jure lector babere- ac caslumsimplexqueminislerium: quod ila resplen-
lur. Neclamen asseverat, eum excanonuni definitione dere facisper argulias tuas el vigilanliamlitam, ul per- '
boc in numero habendum : unde adducimur, ut haec slniigal oculos,el in se rapial; nisi tu ideminnitas Do-
anle Milevitanumconciliumsextokalendas seplembris mhtum,ul quidquidinle deleclabilelucet, referentesnos
anni quadringenlesiniisecundi celebralum referamus; ad illum, ipsius esse agnoscamus,de cujus bonilalelam
quo decretum fuit, ut quisqtiis vel semel alicubi lege- bonnses, el de cujtispuritale el simplicilaleac pulchri-
rit, jam non possit in clerum altcrius Ecclesiac iudinepurus,simplexelpulcheres (Epist. 109, nn.1,2).
cooptari. Qui canon ut conderetur, si, quemadmodum Auguslinurnsub epislolrefinem rogat, ulsibi respon-
satis verisimile est, in causa fuit haecconlroversia ; deat prolixis lilteris ; quas tamen sibi visum iii brc-
certe Severo non licuit recusare, quin Timolheum viores asseveral (Ibid., n. 5). Resqjiaepiamvidebatur
Auguslino redderet. Imo a fide minime alienum esl, exigere, ut is ad sanctum Virum sc conforret : ab eo
illum jam antea ab eo remissum fuisse. nibilominuspetit, ut, siquidem id fieri possit, ab hoc
3. Coelerumintima illa ainicilia, quoaSeveruminter itinere excuselur, neve relrahatur a suo cursii; qui-
et Augustinumintercedebat, bac conlentione nequa- btis verbis ulrum secessum suum designet, an suse
quam fuil imminuta.Nihil enim litleris (Episl. 109, et dioeceseosvisilationem, nobis non liquet.
Epist. 110), aliquot posl annos ultro citroque scriplis 4. Lilteras illas QuodvultdeusGaudenliusqucattu-
tenerius , aul sincersevolunlatis plcnius esse polest. Icrtint ad Augusiinum,qui Severo paulo ante per dia-
Suas Severus ruri exaravil, ubi aliquanlum lcmporis conum Timolbeum alia quapiam de re scripscrat.
cum Auguslino, hoc esl in ejus opcrum Icctione, col- Nondumprofectus eral ille diacoims : at cum jam in
Iocarat. Earum hic partera subjicieimis,ex qua inlel- procinctu esset, ac profecturus in singulasboras vide-
ligas, tum quis fuerit episcopi illius animus, et, ul ila retur, non potuit Augustinusper eumdem hiscc offi-
loquamur, ingenii characler, tum vel maxime quo is ciosissimis litteris respondere. Sed elsi per eum, in-
loco sancli Docloris Iibros haberet. Erumpit igitur quit ille, respondissem,adhttc debilor forem epistolw
Severus in hoccverba : Deo graiias, fraler Augustine, tuw. Qtiando enim sufflciamlum suavitati, laniwque
cujus donumesl, quidquidin nobis bonorumgatidiorum avidiiati animi tui (Episl. 110, n. 1)? Respondendi
est. Faleor, bene mihi tecumesl; multum te lego: mi- diflicultatem faciebat, quod Severo, qui tam magni-
rum dicam, sed verum plane, qttam milti absens solet ficeipsum laudarat, hinc vicera reddere,illincpropler
esseprwseniia,tam prwsensfacia estabseniialui. Nullm verectindiamparcere sedebere exislimabat; sinautem
se uobis interponunt lurbulenlwactiones lemporalium parceret, minus redditurum, adeoque remansurum
rerum. Agoquantumpossttm, elsi non lantum possuin esse debitorein. lmmodicasillas sui Laudesse minime
quanlum volo. Quid ego dicam, quantumvolo? Nosti curaturum ait, si proficiscerenturab assentatore; quia
oplimequam avarussim liti: nec tamenmurmuro,quia ttinc talia rependere nullatenus teneretur. At cum
non tanlum ago, quanlum volo, quoniam rursus non cerlo sciret natas illas ex amore sincero, atque eo
minus ago quanlum possum.Deo ergo gralias, frater pectore, quod non aliud foris ostendit, quam quod
dulcissime,bene mihi lecum est, gaudeolecum arclius intus sentit; utrimque judicabat incommodum,sive
conjunclus; el, ul ila dicam, unissimc,quanlmnpotest, referret paria paribus, sive non referret. Subinde
adhmrenslibi, redundanliamuberumluorumsuscipiens, tamen non sine niagno humililatis ac dileciionis
vires comparo,si possim idoneus efflciad ea concu- sensu, nec minus prse se ferens in justiliaconsulenda
tiendael exprimenda; ut quidquid secreliusel interius colendaque sludium, respondit: quamvis non posset
clausumcuslodiunl,remolispellibus,quasadhuc laclenli inficiasire, quin se non minus quam propria anima
sugendas inserunt, ipsa milti viscera, si possibile est, perspeclum haberet Severus; alteram enim suam ani-
dignentur e/fundere.Viscera, inquam, milti ul refun- mam in eocontineri, vel potius ambas ulriusque ani-
danlur cupio; viscera tua, viscera pinguia sagina cm- mas in unam coaiuisse; posse tamen eum in sua da
lesii, el conditaomniduicedmesvriiuali; visceratua, ipso opinionelabi, cum nemose saiis ipse cognoscat:
bocyerose ferre impalienler, non tantuin quia non Severus, cum aliquandq apud Bathanariqm Afrieoe
yult ut in errprem amicus inducatur, verum etiam ne comilem pranderet, spectaverat; cui quidem non mi-
ille ljoc pacto pro se minus Deum oret, ul sit quod nus fldeiex ejus testimonio habere se teslatur, quam
jam se esse credit. Sibi quoque in proclivi esse, non si prseserisipse Interfuisset(De Civit,Dei,lib. 21, cap.
abslmilem agendicuni eo rationem imre, ac sine ullo 4, n. 4). In componendis lurbjs, quso, ut infra visuri
fuco explicare, qtianlis eum bpnis ac dotibus sciat sumus, conlra Ecclesiam anno quadringenlesimo oc-
diyina munificeptia exornatum : sed majle se illius tavo in Africa concitatse sunt, tantum desudavit Se-
pudori parcere, non quod (imeat pe in judicando fal- verus, quantuin ejns charilas poslulabat: quin eiiam
latur; sed ne Severus ab altero Severocommeiidatiis, cum Augustino in colloquiumvenit, ut lantis malis
videatur sui ipsius commendator; neve causam ei idoneumremediumjunciisconsiliisinvestigarent. Cum
prsebeatexpostulandi eadem illa, quse de eo ipse ex- postea quidampresbyter ex Milevitanadioeeesiad Ira-
postulabat.Quodspectat ad prolixani epistolani, quam peratoris comitatum se conferret, Iraic mandavit Se-
ab eo Severus efflagilarat, negat id sibi per occupa- verus, ut per Hipponemiter faceret: qua usns oppor-
tiones licere; exigenle oequilatisordine, ut quod uni lunilaie Auguslinus, ad Olympium in eamdem rem
Severo debebat, iis officiis cederet, quoeeidempariler scripsit, necnon plurimam illi Severi verbis salulem
atque aliis, hoc est universoeEcclesioe,procstarelene- dixit (Episl. 97, n. 5). Inter eos, qui Carlhaginensi
batur.Quapropler eum caeterosque,quibuserat magis collationi interfuere, nomen illius non reperitur, At
arclo quodam amicitisenexu conjunclus, rogat ne anno quadringonlesimodecimo sexto epistolam cum
quid sibi novi oneris imponanl; sed conlra alios ipsi reliquis episcopisNumidiaeMilevicongregatis ad In-
ab ea re, quanta possunt auctoritale et sancta be- nocentium ponlificem misit (Epist. 176). Diemdeni-
nignitate prohibeant. Eum a se exspeclaci significat que anno quadringeniesimovigesimosextoobiit, cum
(Episl. HO, n. i). priusclero suo praesentedesignasselsibi successorem;
5. In quadam epislola Novatum anlistitem, ut ad qui el de facto opera Attgusiini ejus locumoblinuit
se fratrem utilitati Ecclesioenecessarium mitteretob- (Episl. 215, n. 1). Erant in eadcni urbeservi Dei, yi-
testatus, in hsec verba eum compellat: Ul longemit- delicet monachi, quos illicSeverus inslitueral(/Wd.);
tam cogilationemluam, quanlumlibelvaleat germanilas quemadmodum eos omnes, qui cx monasierio Augu-
lui sanguinis,non vincilamiciliwvinculnm,quo nobis stini ad episcopatum assumpti fuere, fecisse narrat
invicemego el fraler Severusinhmremus:et lamennosli Possidius (/n Vita Augtisl., c. i[,el sttpra, lib. 3,
quam raro eum mihi videreconlingal.Alque hoc fecit, cap.S, nn. % 3).
non ulique voluntasvel mea, vel illius; sed dttm matris CAPUT VIII.
Ecclesiwnecessilatespropler fulurumseculum, quo no- 1 Conditusest anno Christi quudringentesimosecundo
biscum inseparabililerconvivemus.nostri temporisne- liberconlra Pelilianum secttndus.2 Hoc libro episio-
cessitalibusanleponimus.Quantoergo wquiuste tolerare lam illius inlegramconfulatAuguslinus.3 Scribit ad
oporlet, pro ulilitaleipsius malris Ecclesiwejus fratris Catholicosepislolam,qui liber de Unilale EccUsim
absentiam,cum quo non tamdiucibum dominiciimru- non ab inilio dicitur. i Pelilianus pro responsione
ininas,quamdiuego cum dulcissimoconcivemeo Severo, probra et malediclaingeril in Attguslinum.5 llujtts
qui mecumlatnen nunc vix, el inlerdum per exiguas ad Petiliani convicia el conlumeliasmira responsio.
charlulas loquilur, et eas quidemplures atiarum cura- 6 Psalmum irigesimum sexlum Carlltaginensiplebi
rum et negotiorumrefertas, quamporlanles atiquid no- exponensAugustinusdisputat contraDonatislas.
slrorum in Chrislisuavilalepratorum(Epist. 84, n. 1). 1. Quinlokalendas maias prsesentisanni quadrin-
Illa Auguslini cum Severo societas nola erat atqtie gentesimisecundi Anastasius papa de vita exivit: cu-
apud omnes pervulgata : quandoquidemignotus scri- jus quidem exitus nondiim erat in Africa nuniialus,
ptor in quadam ad Aiigustinumepistola, qusein Hiero- quo tempore Augustinus librum contra Litteras Peli-
nymi opera irrepserat, his beatum episcopumverbis liani secundum componebat; in hoc enim Anaslasii
alloquitur : Cumin urbemLegesanleriorilemporecom- lanquam adbuc Pelri cathedram occupaulisrecorda-
meassem;nimiumsum contrislalus, quod te lotumibi- tur(Cont. Lilt. Pelit. lib. 2, c. 51, n. 118). At certe hunc
demminimepotui reperire; invenienim le medium,el, librum eaeterainler opnscula sua eo recensuil ordine,
ul ilq dicam, parlemanimmluw Severumcliarissimum, ut dici non possit ante prsesenlemannum elaboralus.
dequoex parte gavisussum.Perfecle enim gauderem,si Euimverocum Petilianusad primum Augusliuilibrum
te lotum invenirem: unde ex parte, qua te repereram, secundo isto nondumabsolutoresponderet, Quodvult-
gratulabar, et prppter parlein luam, quam nequaquam deumcIericumDonatistamin proprio gradu admissum
cernebam,omnibusmodiscpnlristabar.Proindedixi ani- querebatur(Ibid., lib. 3,c. 52, n. 57) : non igilur nisi
mmmem,Quareirislises,el quareconlurbasme?Sperain post concilium idibus septembris anno qiiadringenle-
Deo (Psal. XLI,6) : el facielprwsentemamicum,quem simo primo habitum Carthagine, ubi constitutio de
diligis. Unde confidoin Domino,el spero, quodme fa- Donatistarumclericis in suo honore recipiendis edita
cieldelua visionegralulari(ApudAugusl.,Episl. 270). est. Prseicrea quodam in loco seeundi lnijus libri te-
Atque ut quaecumqueprselerea de Severo licet inve- statur Auguslinus, toleratam fui^se Oplaii Gildoniani
nire, hunc in Loeumcongeramus; observat Augusti- tyrannidem recenlibuslemporibus(Ibid., lib. % c. 23, n.
nus mirum quoddain magnclis experimenlum, quod 53): quse verba non unum et alterum lantummodo
mensem,sed spatiumlemporis insignequoddamab illa diluit. Ratus porro est, quaein mediumafferebat,ad-
lyrannide, quaesub finem anni trecenlesimi nonage- eo Scripturarum auctoritate firmata esse omnia, ut a
simi octavi desiit, eflluxissesignificanl.Qua observa- nemine, nisi qui divino verbo sese inimicum denun-
tione Baronifopinio,librumillumAugustiuiannoeidcm liarel, negari possent. Neque etiam dubitavit asserere
supra trecentesimum nonagesimooclavo assignanlis, eos, qui prius epistolam Petiliani plurimi faciebant,
funditus evertilur.Silentio praelerimuscommcmoratas perlecla ejusdem confutatione, ab utra parte staret
in eodem libro leges Honorii de subverlendisidolis veritas, tandem agniluros. Quibus lamen Petiliani, si
(Ibid., c. 92,n.202)annilrecentesiminonagesiminoni. quidem velit epistolam suam defendere, audiendi po-
Denique Felicianum, omisso Praetextato, ssepius teslatemnonadimit.
nominat: quod certissime evincit, hunc jam e vivis 3. Interea fidelibusad suae dispensationis ctiram
abiisse : cum tamen eum, quo lempore Augustinus pertinentibus codemferme tempore,quo edidit secun-
ad GenerosumsubAnastasii pontificaluscribebat, ad- dum librum in Petilianum, et antequam terlio manum
huc superstitem fuisseviderimus (Epist. 55, n. 6). admoveret,epistolam scripsit bene lougam, cui nunc
2. Quod aulem ad causam altinet secundi libri ad- libro Dc Unilale Ecclesiwlitulus est. Ibi Ecclesise
versus Petilianum, ex iis quossupra diximus iicuit in- calholicseveritatem auctoritate Scripturarum confir-
tt.'lligere,epistolamab hocCirtensi Donatistarumepi- mat, simulqtie demonslrat nihil ex illis, quod secum
scopo conscriptamadversus Ecclesiam, primo sancti faciat, Donatistas profcrre posse : cum ex apertis
Doctorislibro refulatam fuisse, non lamen integram; tcstimoniis, nulla contra eos non pugnent; ad pro-
quippe cujus aliquam tanlum parlem, prementibus bandam autem rem, de qua conlroversia est, non
eam sedulo Donatislis, ipsi legero contigisset.Verum valeant ambigua, vel obscura, sicut nee allegoricedi-
irrila illorum industria, tandem aliquando in Augu- cta. Quibus tamen Donalista quidam episcopus Hip-
stini manus tola pervenit. Nam Cirtenses quidam c.a- pone inter concionandum usus, miras sibi pepererat
Iholici inventam illam, exscriplamquecidemtransmi- acclamationeseorum, qui speciem a solido non se-
serunt (ConlraLilt. PeliL, lib.% c. 1, n.l; DeUnit.Ec- cernentes, aliquid novi in suoesectoegratiam afferri
cles., n. 1; ContraCresconium,lib.1, c.l,n. l):qui sta- loetabanlur.Patet quoque Donatistas proferre solitos
tim ut £111 cumulate responderet, suos tum de Trini- patrata per suos miracula, beneficia ad morluorum
lale, tum in Genesimlibros interrupit (Reiracl., lib. suorum memorias precantibus indulta, visa landem
2, cap. 25). Non quia, inquit Auguslhius, i//e novum stiis quibusdamccalilusiminissa.Removeanlurista,in-
aliquiddicil, cui non jam multismodiset smperespon- quit Auguslinus, vel figmenlamendaciumhominum,
sum esl; sed proplerlardiores fralres, qid ea, quwali- vel porlenlafallaciumspiriluum.Autenimnonsunt vera
cubi legerhtt,ad omnia paria referre non possunl,ita quwdicuntur,uul si hwrelicorumaliqua mira facla sunt.
moremgerameis, qui meoinninoad singula respondere magis cavere debemus: quod cum dixissel Dominus
compellunt; ut quasi allernis sermonibusin prwsenlia quosdamfuluros esse fallaces, qui nonnulla signa fa-
disseramus.Vcrbuex Epislolaejusponamsub cjus no- ciendo,eliam eleclos, si fieri posset, fallerent; adjecit
mine, et responsionemreddam sub meo nomine; tan- vehemenlercommendans,el ail : « Ecceprmdixivobist
quam, cumageremus, a notariisexceptasinl. Ita nemo (Matlh. xxiv, 25.) Porro si aliquisin hmreticorumme-
eril, qtti me aliquidprwtermisisse,aut proplerindiscre- inoriis orans exaudilur, non pro merilo loci, sed pro
tas personasse non poluisseinleltigereconqueratur: si- merito desideriisui recipit sive bonum, sivemalum.Et
mul eliamut iidemipsi Donatistw,qui coramnobiscum muliiiralo Deo exaudiunlur; el multis propititis Deus
disserere nolunl, per tilleras, quas suis ediderunl, ila non tribuit quodvolunt, ut quoduiile est tribuat.Nonne
non cffugiantrespondentemsibi ad singula veritalem, legimus ab ipso Domino Deo nonnullos exaudilos in
tanquamnobiscumfaciead faciemcolloquanlur(Conlra excelsismonliumJudmw; quw tamenexcelsaila dispii-
PeliL, lib. 2, c. 1, n. 1). Eadem ralione refellendis cebanlDeo, ut el regesqtti ea nou everterenl,culparen-
Fansti librisusus fuerat. Infra quidem dolere se testatur , et qtti everlerenl, taudarcnlur? Unde intelligilur,
tur, quod sibi necesse sit dissolvendisnugis immora- magis valerepelenlisaffectum, quampelilionis locum.
ri, ne fbrle infirmis negoliumfaccssant, eisque lapsus De visis aulem failacibus leqanlqum scripla suitl, ct
occasionem proebeant(Ibid., c. 92, n. 209) : at dili- quia ipse satanas [transfiguralse lanquam angelumlu-
geniiailla multominus ipsi, quamDonalistis,molestiae cis (II Cor. xi, 14), et quianmllos seduxeruntsom-
afferebal. Petilianus enimquoseverteretnon habens, niasua (Eccli. xxxiv,7). Audiant eliam qttw narrent
ad calumniamconfugit, contendilque eum responsio- Pagani de templiset diis suis mirabililervel facla, vel
nem suam in formam colloquii non sine mendacio visa.Exaudiunturergomulti elmullismodis, nonsolum
concinnassc, quod nuiiquam scrmones inter se mi- Cltrislianicatholici,sed el Pagani, et Judmi, et hmrelici,
scuissent. Quid faciamus, inquil Auguslinus, homini- vuriiserroribus et superslilionibusdedili. Exaudiuntur
bus, qiti tafecor habenl, aul eos, quibusscripta sua in- aulemvelab spirilibusseductoribus;qui lamenniltil fa-
nolescerecupiunt, tale cor habereopinantur (De Unit. ciunt, nisi permiitantur,Deosublimiteratque ineffabili-
Eccles., n. 1)? Hoccigitur fuit causa, cur in Petilia- ler judicantequid cuique tribuendumsit; sive ab ipso
num librum secundumscriberet, et eum quidem satis Deo, vel ad pmnammalilim, vel ad solatiummiserim,
prolixum. Ineo enim ipsum quoqueepislolsePetiliani velad admonitionem quwrendmsalutismlernm.Adipsam
initium, quod jam primo suo libro refularat, ilerum vero salutemac vitamwlernamnemopervenit, nisi qtti
habel caput Chmlum. Rabere autem capul Cftristttt» ei omnia flagitiaaltribuebat (Ibid.,'tm. 20,19). Hoc
nsmopoierit, nisi qui in ejus corporefuerit, quodest etiam amplificabatuberius, nempe Augustinum, ut
Ecclesia, quamsicut ipsumcaput in Scriplurissanctis pro certo ponebat, ex Africa tanquamManichaeuni
canonicisdebemusagnoscere, non in variis hominum aiino trecentesimo octogesimosexto coactumexsu-
rumoribuset opinionibusel facliseldictiset visisinqui- lare : cum tamen anle hunc annumampliusjam anno
rere (DeUnitateEccL,c. 18, n. 46). Hacin epistolaPrc- Mediolaniversatus esset (Ibid., n. 30 ). Imo eum te-
textatumAssuritanumin Donatistarum communione merilate non ferenda eodemerrore adhucteneri con-
jam diem obiisse, Feiicianum autem Mustitanumin lendebat (Ibid., n. 11). Tertulli oratoris, a quo accu-
eademadhucdegeresigniflcat(Ibid., n. 46). Quo loco salus fuerat Paulus (Act. xxiv, 1), ei, ob rbetoricam
de perseculionibusagit (Ibid., n. 55), leguntur non- quam docuerat, nomen imponebat: simulqueut vim
nulla, quoelametsiad Honorii leges anni quadringen- illam argumentandi, q.uaDonalistasoppugnabat, in
tesimi quinti referri queant, perlinere putamus ad invidiamvocaret, eum pro dialecticotraducebat; et
superioresalias, quoevel in Donalistasnominatim, eo conferebat omnem eloquentisesuoetumorem ac
, vel generatim in quosvishoereticospromulgalaesunt. slrepitum, ut dialecticamtaniummodoad confirman-
;' Petiliani sane responsionem, quoe lertio Attgusihii dum mendacium valere persuaderet (Contra Lilteras
contra eum libro eonfulatur,nondum viderat sanctus Petiliani, lib. 3, n. 19). Senlentiisutebatur adversus
Doclor,cum istud opus composuit: quandoquidemin quosdam ialis, quorum nonnulli sanclo Yiro ignoli
ejus exordio a Petiliano postulat, ul vel eidem huic erant, atque ipsum delicti convictumteneri vel hoc
operi, vel primis duobuscontra ipsius litteras libris a solo volebat, quod eum absentem,interrogatusin ju-
se editis respondeat. Quiaporro id anle proestilitPe- dicio aliquis e numero quondam amicorum ipsius,
tilianus,quam secundumsuum librumadversusillum defendendisui causa nominaverat.Epistolarumejus
absolvisset Augustinus( Relraclalionumlib. 2, cap. titulos, quo illius reprehendendiansam aliquariiarri-
25); nonnisi ejusdemprimopoluit respondere ( Con- peret, a se vel a suis pro libidineinscriplosrefcrebat.
tra LitlerasPetitiani, lib. 3, n. 1). Ergo hujusce libri Cumque sanctus Vir amico cuidam suo alque uxorl
locos nonnullos aggrediebatur; quibus tamen nullo ejus significasset,eis se panem benedictionisergo
paclo salisfaciebat: compluresvero inlactos prorsus mitlere, sub his eulogiisabominanda scelera conti-
omitlebat (Ibid., nn. 22, 23, 60-62 ). Ac nominalim neri affirmabat; nec puduit eum communi omnium
ubi ad iliamvenit quoeslionem,Cur Maximianistarum sensu repugnanle dicere, amatoriamaleficiamulieri
baptismumquos damnaverant susceperunt, omnis data nominesacri illius muneris, cujus maritus non
eum ctiamsimulatapugna defecit; necinde se extri- solum conscius, verum eliam consors ac parliceps
care valuit, nisi ad secundum quem pollicebaturli- fuit (lbid.). Quippecitato loco libri conira Petilia-
brum remillendo(Ibid., n. 42). num post verba, marito nonsolum conscio, leclioni
4. Tandem cum expertus esset, tantam esse cirea quse ex Erasmi conjecturaobtinuit, verumetiamfa-
causaecaput debilitalemsuam, illud deserere maluit. vente, proeferenduniputamus, verumetiam consorte,
Simulqueelegit materiam, ubi ipsius eloquentiapar- aut, pariicipe.Veri enim simile est illic a Petiliano
tium suarum asseclis magisprobaretur. Hi porro lam notari, atque ad putidamadeo calumniamdetorqueri,
implacabililersanctoProosuliinfensi erant, ut quis- quodAugustinusPaulinoet ejus uxori Tlierasioescri-
quis in ejusgratiamloqueretur, hoc ipso illuminimici bens simpliciter ait : Panis quem misimus, uberior
loco haberent. Quapropter eumdem pro Ecclesia, in benedicliofiet, dilectioneaccipienlisveslrmBenignitatis
quam quid diceret non inveniebat, substituit; atque ( Epist. 51, n. 9 ). ProetereaPetilianuseorum haben-
co pactofit, ut cum AuguslinoIoquamur,summaino- dam esse ralionem contendebat, quoe adversus
pia copiosus(Ibid., n. 24). Iram suamomnemin eum Auguslinum presbyterum episcopalemunus adhuc
vcrtil (/Wactaliomuinlib.2, cap. 25 ). Eum innume- ineuntem iralus scripserat Megalius:quod vero is
ris conviciisproscidit(ContraLilterasPetiliani,tib. 3, peccati hujus a sancto conciliomoxveniam poposce-
n. 11). Sedcum mulla de ipso effutiisset,nihiltamen rat, pro nihilo ducendumvolebat. Imo et quod ei ut
dixit, nisi quod vel esset omninofalsum, vel repre- sibi ignoscerelurhumiliter poslulanliclemenler igno-
hensionenulla dignum,aut sallem ad eum post actum esset, crirainabalur (Contra Liiteras Petiliani,
ceplamBaptismigratiam nullo modo perlineret. Qua lib. 3, n. 19). Accersebatfurti crimine Augustinum,
in re Petilianusjudicium neglexit cordatorumhomi- quod is textum illius referens, duas dictionesquaeab
num , qui illum non cb aliud, quam ob infirmitalis exempload se transmisso aberant, nec ullo modofa-
: propriseconscienliam,negotiumquodam modopubli- ciebant ad queeslionemprsesentem,omisisset (Ibid.,
cumprivalojurgio mulare erant deprehensuri. In vi- nn. 18, 21,19, 20). Ipsi demum,quod monaslici in
lam, quamAugustinus anle convcrsionemduxerat, Africainstitutiauctor exstitisset, criminidabal (Ibid,,
copiosisverbis declainabat,affictiseliam delictis,quoe n. 48).
nunquamJlle perpelraverat, iis vero in quaereipsa 5. Longe opinionefallebaturPetilianus, si sperabat
inciderat, quandoqueprsetermissis(Ibid., n. 11). fore, ut Augustinumhoc agendi modoab Ecclesise
Quasdam ex ejus Confessionibusvoces in alienum defensionead propriam avocaret.Ipsi res erat cumeo
sensum detorquebat(lbid., n. 20 ). Asserebat eum viro, qui non alliciendisad se hominibus, sed iis ad
presbyterii officiofunctumapud Manichaeos,quorum Deum secum convertendis desudaret; qui paratus
5S3 VITA S. AUGUSflNI EPISCOPL 324
esset suani ipsius causam cilius, quam catbolicoeEc- bis omninoiiaberi oportebat. Atqui testatur se, quam-
clesise deserere; qui denique deprimere sese alque vis illud Apostoli, Niltil mihi consciussum (I Cor. iv,
abjicere, Ecclesiani autem domum Dei proedicareac 4), sibi usurpare uon liceat; affirmare tamen vcreet
exlollere veliemonler cnperel. DomtimDei mei, ait, coram Deo posse, conscientiamsuam nihil agnoscere
etyus decoremdilexi, prmconiovocis exlollam,me vero eorum, quibus vilam a seposlBaptismum actam Pe-
humiliaboel abjiciam(lbid.,n.% Falsa adversario- lilianus inficere moliebatur(ConlraLitt. Peliliani., lib.
ruin opprobria, quae prsedieandoeloqtiia veritatis, et 5, n. 9). Se"dlanlum abest, ut ad capessendam suam
erroris vaniloquiaconvincendo, in se concitarat, non defensioneminducere Ecclesiamvclit, ut conlra, illud
modotrisiiliam ipsinullam,sedeiiam abundaniissimam adversus hsereticos probandum suscipiat, nimirum
consolationemafferebanl,non inluenli videlicet quam abdicandamessc huinanam fiduciam, quo gloriam ac
esset amarum , sed quam falsum quod audiebat, et spem nostram omnem in Deum unum transferamus;
quam verax pro cujits nomine hoc audiebat, qui mer- proindeque nec domum Dei, propler malos qui in ea
cedem multam loleralis ejus causa opprobriis polli- nunc tolerantur, deserendam esse. Itaque Calholicos,
celur (Ibid., n. 7). In contumeliis Petiliani cogilabat qui veritatemin ipso diligebant,illamque ex ore ipsius
diaboli fraudem, qua eum in odium hominis, a quo cum voluplale audiebanl, securos esse, non quidem
tam indiguc tractabatur, studeret impellere. Quapro- ob honorificam, qua apud illos valebat, existi-
pter in id incumbebalVir sanctus vigilantimagnoque malionem, vcrum ob earn spem, quam in Deo
animo, ut inimicumalium occultum affligeret, alium ipso iidem collocarant ( lbid., n. 3 ). Donatislas
diligeret manifestum, et huie precibus suis divinam vero, non qualis esset ipse, qualemve eum Pe-
miscricordiamconciliaret (Ibid., n. 14). Itaque neces- tilianus esse dicerct, expendere debere; sed quanta
sariam in eum responsionem editurus, nullo paclo re^ argumenlorum vi ct efficaciaab eo demonslrabatur,
gulam iilam violavit, quam in sermonibus scriptisve Ecclesiam calholicam, cujus causam, qualis qualis
in se CQiilumeliosis solilus erat servare; qua videlicet ipse esset, propugnabal, victoriainde eorum errori-
haud quaquam justo suo dolori, sed auditorum seu bus reportare (Ibid., nn. 11,12, 17). Dein urgerePe-
lectorum coramodoserviebat, dum errores adversarii tilianum, ut omissisinulilibusconviciis,ad ea respon-
invjctis argtimenlis potius, quam probra probris vin- deret (Ibid., n. 18). Neque eliam operosius aliosiion-
cere nitebatur. Ld igilur u.num in lcrlio conlra Peti- nullos purgat, quos in scripto suo incessebal idem
lianum libro egil, ut planum fucercl, Petilianum eo- Petilianus. Etenim quod Augustinuscontenderet, ab
rumdem librorum primo, quem is refellendum sus- Ecclesisecommunione non licere cuiquam eo oblentu
ceperat, nullo modo respondisse : atque eam rem ita discedere, ut se a malis, qui convinciminime possinl,
diiucide commonstraturum se pollicelur, ut a Dona- seceruat; id ille in alienum sensum rapiens, quocvis
tistis ipsis, quantumvispartibus suisaddicti essent, vel scelera apud Calholicosimpunila remanere assevera-
Augustinoinfensi, si modo illos utriusque scripta per- bat (Ibid., nn. 45, 44). Cui rei ul fidem faceret, epi-
volverenon pigerel, certo agnoscipossel(/Ziid.,n. 15). scopum qucmdam ob Sodomitarumcrimen dignitale
Nihil sane aliud ad hunc finem requirebatur, quam ut abdicatum, ila ut in ejus locum alius jam suffecluses-
primum ejus librum cum Petiliani responsione com- sel, diclitabat in prislinum gradumpostea restitutum
ponerent: at ejus in homines lardioris ingenii chari- fuisse. Cui Auguslinusid unum repouit, Petilianum
ritas evicit, ul addito tertio libro majorem adhuc quse- nescire quid dical. Hic alterius eliam publice apud
stionilucem admoverel (Retract. lib. 2, cap. 25). In Donatistas poenitere jussi mentionem-faciebat: quod
eo primum Peliliani conviciacum insigni animi sim- per calumiiiam dictum mnuere videtur Augustinus.
piicilate ac mansueludinepropulsat. Dedarat se vitam Injiciebal simiiiter, quemdam Quodvultdeum, quem
omnem suam Baplismate accepto superiorem dele- duplicis adulterii quasi convicluma communionere-
stari, neque ejus velle recordari, nisi ut illius gloriam sciderant Donatisloa,tamen ad honores ecclesiaslicos
proedicet,qui me, inquit, per gratiam suam et a meipso (nam eum esse Peliliani sensum conslat) fuisse a Ca-
liberavil.Unde illamvilam meamcumvituperariaudio, tholicis admissum (Ibid., n. 3i). Sed illud non ante
quotibelanimo id faciat qui hoc facit, non usque adeo faclum fuerat, quam se ille esse exlra.noxam, vel de-
sum ingralus, ut doleam: qutmlumquippeitle accusat monslrasset, vel sallem persuasisset universis. Con-
vitiummeum,taniumega laudo medicummemn(Conira tendil autem sanclus Praesul, eum injuria disciplinse
Litt. Peiiliani, lib. 3, n. 11). Quod autem spectat ad, neglectum Ecclesise affingere. Exslant innumerabilia
illamvitse ipsius partem, quam posl Baplismumegil, documenla,inquit, in his qui vel episcopivel allerius
nulla quidem egebant defensione exteriora ejus facta, hujuscemodigradus clerici fuerunt, el nunc degradali,
appd Ecciesise filios, quibus ejus vivendi ralio per- vel pudorein alias lerras abierunl, vet ad vos ipsos aut-
specla eral; qui vero illam necdum satis notam ha- ad alias hwresestransierunl, vel in suis regionibusnoii-
bebanl, eos sperare poteral non tam iuiquos fuluros, sunt (lbid., n. 45). MilevilanumquemdamHonorium,
ul professi inimioi, qualis eral Pelilianus, quam no- qui forte Sevcri in episcopalupraccessorexstitit, no-
lorumsuorum,-lestimonio plus tribuerent.auclorilalis. minalim designat (Ibid., n. 44). Huic Splendoniunv
Si vero .P.etilianus'inlimos quoque animi recessus addit in Gailiis diaconalu exulum, qui cum Girlam;!
rimari vellet; erat eoruni;, quoe hic agebanlur, sola venisset, a Petiliano denuo baptizatus, atque ad pre-
AugustinLcoiiscienliatesiis, et.de iis fidemipsius-verr- sbyteriigradumevecUis fuitr Qua re impolsu*.15)^
325 LIBER QUINTUS. , 32$
tunalusCatholicorum Cirtensium episcopus, transmis- ipse complectebatur, charitate perspecfam feibiesse
sosadse illiusexauctorationiscodicillospalam recitari affirmabat, obseerat causam ejus deserant, ct ea de fe
jussit. Ac Pelilianus ipse perfidiam cxecrandam ab cum Donatislis contenlioiiemnullam ineant; urgeant
eodem Splendonioperpessus, eum post abjicere coa- vero circa Ecclesioecontroversiam, quam a sua ipsiuS
clusest. Venim cumPetiliano probari oponeret, pravos uegabat ullo modo pendere (Ibid., n. 20). Quid enini
quoque minislros apud Donalislas aliquanlisper lati- cgo sum, quid snm? inquiebat. Numquid Catholicaegp
lare; necessum habuit ei Cyprianum indicare Thu- suin? numquidhwreditasChrisli di/fusa per genles ego
bursicuburensem episcopum, quem cum merelrice in sum? Sufflcitmiliiut in ea sim (Ibid., n. 19). Et ilerum
lupanari deprelienstimPrimiano episcopo suo Cartha- qua ratione ad rei caput revocandi sint Donatisiso,de-
ginensi obluleranl; a quo ea de causa damnatus et claral in hunc modum : Prorsus, qui me dicis malum,
abjeclus fuerat; nec lamen eorum,quosillebaptizave- dico elego alia innumerabilia: cilo aufer de medio, fini
rat,quisquambaptismum ilerare compulsus est (Cont. causammeam; de re age, Ecclesimcausam allende, ubi
Ljll. Pelil.,lib. 5,n. 40).Librum suumclaudithiscevei?- sis vide. Verilaslibi undelibettoqualur, esuriensaccipe;
bis appellans Doitatistas: Sed inlerea vos, quosinler me ne nunquam ad le perveniatpanis, dum semperqtiid re-
et ittumjudicesposui, sapilisnealiquid inler verum fal- prehendas in vascuto faslidiosusel calumniosusinquirik
sumvediscernere,interinflalumet solidum,interlurbidum (Ibid., n. 20). Hanc orationem Carthagineab eo habi-
el tranquillum,inler lumidumet sanum,inter divinaprw- lam diximus, siquidem manifesto intelligitur, eam et.
dicta el humana prmsumpta, inter probationeset crimi- extra propriam Auguslini Ecclesiam, et in eadchl
nationes, inter docuntenlael ftgmenta, inler causmaclio- urbe, ubi ipsius adolcscentise errata quam niaxime
nem et causw aversionem?Si sapitis, bene el recte : si vulgala fuerant, pronuntidtam esse (lbid., n. 19). Ita-
aulemnon sapilis, nos vestri curamgessissenon posnile- que non est cur mircmur, si Cypriani menlioiiem
bit; quia etsicor vestrumad pacemnon converliiur,pax ibidem faciat (Ibid., n. 15). Ac primo quidem ante-
nostra lamen ad nos reverielur(Ibid., n. 71). Quod ad quam Psalmum aggrediatur, Evangelium de judicio,
secundum Peliliani librum, in quo is de Maximiani- videlicet, Duoin agro (Malth. xxiv, 40), etc, interpre-
st|s acturum se proniillebat; de eo non secus loquittir laiur(En«n\ in Ps. xxxvi, serm. 1, n. 2). Habila prima
Augiislinus, ac de nunquam sibi viso : etiamsi boc illa concrone cogitantem de redilu assiduoe pluvioe
comperlum habere se leslclur, nimirum iu illo nibil, relinueruiit, ct inlcrim ne sine fruclu abiret ista mora,
qnod sil rationi consenlaneum, posse reperiri. cum Catliolici rogarunt, coeplamejusdein psalnii ex-
6. Quoein fine expositionis in Psalmum trigesimum positionem prosequeretur (Ibid., serm. %-n. 1). QuO--
sexlum refert, ea cum libro adversus Pelilianum lerlio rum precibus cum annuisset, oralionis serie perducttiS
tanlum habent affinitatis, ut eodcm ferme tempore in Donatistarum mentionem, synodalis Maximianistd-
faciam ab iilo fuisse haud difliculler credideris. In ea rum advcrsus Primianum, epistoloemagnairi pafietn
testatur Donalistas, eo quod successionenisuam ttieri recitavit (Ibid., n. 20): in quo argumento lam diu mo-
nonvaleant, linguam in ipsum convertere, et nota ratus est, ut nec tum quidem Psalmum poluefit ab-
ignolaqucjuxla effutire. Qum sciunt, ail Vir sanctus, solvere. lllum crgo lerlio repetiit, a DeO ipso nolens
prmteritanosira sunt: fuimus enhn atiquando, sicul di- volens revocatus, id esl non secundum dispositiohem
cit Aposlolus,stulti, et increduli, et ad omneopus bo- suam reiardalus, ut debitum omninOdissolveret
(Ibid.,
num reprobi (Tit. m, 5). ln errore perversodecipientes serm. 5, n. 1). Curasse vidctur, ut alia quoque non
et insanientesfttimus: non negamus; et quanlum prm- pauea, proeter Maxiniianistarum synodum, instru-
teritum noslrum non negamus, lanto magis Deum qui menta ad Donatistas spectantia publice in ecclesia
nobis ignovit laudamus. Quid ergo, hwretice, dimiilis lcgerentur : siquidem excusat mullas chartas, multa
causam, et is ad hominem?Viluperasmala ntea prwter- quocin canone Scripturarum non conliiierenlur, reci-
ila, quid magnumfacis ? Severiorsum egoin mala mea, tata esse; verum cur id fiiclumsil, catisam proebuisse
| quam tu : quod lu viluperasli,ego damnavi. Ulinamvel- Donaiislas. Namelsi reprehendeni hmc, inquit, qUia
les imilari, ut et error tuus fterel aliquando prmlerilus. vobislalia legimus; nos reprehendamur,dum vos in-
Quodautemmodoreprehendunt,addit Augustinus, non struamini(Ibid., n. 18). Felicianum Muslitauumetiam
norunl. Sunl qum adhuc in me reprehendant: sed ta- lunc superstitem exlitissesignificat (Ibid., serm. 2, nn.
men multumest ad iltos , ul hmc noverint.Multa enim 20, 22); quem postea ferme nunquam memorat, nisi
ago in cogilalionibusmeis, pugnansadversusmalas sug- solum ; quod planissime arguit, Prsetextatumjam tum
geslionesmeas, el habensconflictalionemdiuturnam, el in vivis agere desiisse. Tangit ibidem sanctus Praesul
prope continuamcum tentalionibusinimicisubverleretne nomiullaDonalistarum acta, in quibus Calholicos tra-
volenlis.Gemoad Deumin infirmilalemea; et novilquid dilorum progeniem vocitabant, diclitabantquc
gladios
parlurit cor meum, ille qui novil parlum meum (Enqrr. suos acuere; cum ipsi neque ablata repelerent, neque
in Psal. xxxvi, serm. 5, n. 19). Quid autem simus, ille armis sese aliis quam Evangelio tuerentur
(Ibid., n.
novit ad quem getnhnus(Ibid., n. 20). At non diu in 18). Et sane dubium non est, quin hoc illud instru-
sui defensioneimmoratus, liberam illis, quidquid li- mentum sit, quod apud magistratum
Carlhaginensem
buerit, de se judicandi facil potestatem (Ibid., n. 19). confecit Primianus, scatens verbis in Catholicos ad-
Carthaginenses amem catholicos, apud quos loqueba- modum conviciosis, in quibus et hseclegebantur ililr
turêt quorum- in. se benevolentiam ex ea, qua illos- auferuntaliena, nosinlermitlimusabtatcL(GontraCre$ce~
827 VITA S. AUGUSTINIEPISCOM. 328
nfro», llb. i, n. 57). Quod seriptum omnibus com- gtnensiepiscopbsubscriberehaud infrequenter.Cirtsa
muniontssuteepiscopismisit(Enan. inPs. xxxvi,serm. pariter seu Gonstantltiaj, quae civiiiserat Numidiaa
% n. 18): necaliud, ut credere ticet, continebat, quam metropolis, antislitem non temere credideris prseci*
responsionemab eo vulgatamanno quadringentesimo puum aliquem loeum sibi vindicasse; quandoquidem
terlio jam exeunle mense septembri: quo lempore de in episloloecujusdam inscriplione (Epist. 53), Alypii
colloquio cum Catholicis ineundo interpellatns est. alque Augustini nomina non nisi post Fortunati le*
Conslatenim eum tunc in bunc modum respondisse : gunlur; de quo tamen exislimamusdubitalurum ne*
Indignumest, ul in unum conveniantfilii martyrum,et minem, quin hic Fortunalus ille sit Cirlensis episco-
progeniestradilorum(CodiceCanonumAfric, cann. 91, pus, quem constat Auguslino tempore inferiorem
92,,e/c). In hoc igitur rerum stalu Augustinus, qui fuisse. In eodemquoque concilio decreverunt Patres,
synodo Carlhaginensi seplimo calendas septembris si quis semel in ecclesia aliqua legisset, id sufficere,
interfuerat, Psalmum trigesimum sexlum, antequam ul ejus lector babealur, nec illi pnsibac in aliam
Hipponemrediret, exposuil: cum jam lertio libro con- transire sil liberum (CodiceCanon.Afric, can. 90).
tra Pelilianum, non longo ante tempore, supremam Cui sanciendo forsitan decrelo causam prsebuit orla
manum imposuisset. Ad heec citat Augustinusex li- inlcr Augustinum et Severum controversia occasione
bello, quem Primianus ad magislratum Carthaginen- Timolhei (Episl. 65); de qua superius (Cap.7).
sem detulerat, illa verba : Parentes noslros veslri 2. Idem conciliumMaximianoBagaiensiepiscopo,
majores variis exsiliisvexaverunt (Ad Donalistas post ejusqueplebi scribere conslituit: illi ut ab episcopalu
Collal., n. 20); neenon et islbaec alia : Ilti portant, sese abdicaret, his ut de alio sibi in episcopumdeli-
inquiebat, multorumimperalorumsacras, nos sota offe- gendo cogitarent (Codice Canon. Afric, can. 88).
rimus Evangelia(Ibid., n. 55). Auguslinuspostlibros ExstatAugusliniepisiola (Epist. 69), quaeplanissime,
contra Pelilianum, eos proxime recenset, qui ia Cre- ut jam ab aliis est observatum, cum hoccanone con-
sconium inscribuntur (Relract. lib. % cap. 26), quam- senlit: siquidem in ea legimus, Maximianumepisco-
vis bos ullimos non ante annum quadringentesimum pum EcclesiaeYaginensisejusque fralrem Castorium,
quinlum elucubraverit. Quodutique factum putamus, ejurato Donatidiscidio, in Ecclesue gremiumrediisse;
ob argumenti cognationem : cum ulrisque Petiliani laetiliamvero, quam suo reditu attulerant, scandalo
epistola occasionemdederil. Nechinc quisquamfacile contra Maximianumdiabolica fraude suscitalo inter-
nobis persuadeat, inler utrumque opus irallumaliud turbatam. Yerumtamen Deus offensionemillam ita
medium prodiisse. Nec nos tamcn ullum interjicie- sedavit, ut inde plusvoluptatiscaperet Ecclesia, quam
mus, ni forte suppetant evidenlissima argumenta, ut ante ex scandalo ceperat oegritudinis. Cum enira
Augustini, quanlum in nobis est, ordini sludiosein- Maximianusintclligeret, bonorem episcopalem reli-
sistamus. nere se non posse, quin Ecclesia turpi dissensione,
CAPUT IX. quoeforte Chrisli membris magnamquoque perniciem
i De statutisnonnullisconcitiiMilevitaniprimi. 2 Pro- allatura esset, agitaretur, posiia dignitate declaravit,
prio MaximianusBagaiensispropler Ecctesiwpacem se non quoesua essent, sed quseJesu Chrisli quaerere;
et commodumsponle cedil episcopalu:in quo ul fra- ab schismalicorumparlibus sincerocliaritatisacpaeis
tri suo succedat, Castoriusurgelur. 3 Auguslinusac studio transfugisse; sibi veram inesse humilitatem,
Hieronymussub hujus anni finemlillerasultrocilro- ac denique xdificiura, quod ejus in animo Christus
que seribunlad invicem.4 Aliasquoqucanno proxime excilarat, adeo firmum esse, ut lam molestoetentalio-
subsequeniu nis procellaminconcussumsustinerel. Postejusabdi-
1. Hoc anno concilium generale AfricanumMilevi cationem eleetus esl, qui ei succederct, Castorius
in Numidiasexto kalendas septembris actum est. Yi- germanus ejus fraler. Hunc, ne dignitalis istius vi-
dimus (Supra, cup. 6) anno superiori, Xantippum in- tandse causa fugeret, lenere jussi sunt Vaginenses.
ter ac Yictorinuminlercessissenonnullamde prirnatu Alypius antem alque Auguslinuseumdem per litleras
conlentionem : Xanlippum aulem jam ante paschalia horlati sunt, ut episcppatum susciperet Maximiani
praescntisanni hujusce digrrilalispolilum ; quippecui fratris sui, quem ipsi filium suum vocant, alque ob
eum lilulum lilteris lroc ipso lempore datis delulerit volunlariam proprii muneris abdicationeni exquisitis
Augustinus. Atqui videlur eadem controversia non laudibusprosequuntur. Hanc potissimumhabebat proe
paucis conciliiMilevitanicanonibus, qui cum illa ha- oculis Auguslinus,cum aliquot post annis Donalistas
bent aliquid affinitatis, occasionem praebuisse.Nam alloqueretur in hoecvcrba : Nonnulli sanclahumililate
Yalenlinus episcopus id poslulavit decrelo stabiliri, prwditiviri, propter qumdamin se offendicula, quibus
quod inter episcoposnunquom non obtinuerat, nimi- pie religiosequemovebanlur, episcopatusofficiumnon
rum ut eorum ordo ex antiquitate consecralionispele- solum sine culpa, verum eliam cum laude posuerunt
retur (CodiceCanon.Afric, can. 86). Et hoc quidem (ContraCresconium,lib. % n. 13). Yisuri sumusad an-
poslulatum Aurelio probalum est, ct poslea roganle num quadringentesimum quarlum Donalistarum in
Xantippo universi concilii calculisconfirmalum,salvo MaximianumBagaiensemseu Yaginensemepiscopum
tamen jure Numidiseac Mauritania;primalum, qui re- stupendas crudelitates. Primo quidem hunc illum
liquos forsan, etiam antiquiores prsecedebant.Reperi- fuisse Maximianum,de quo hic agftur, opinalus erat
pitis sallem primatem Numidisesecundum a Cartha- Baronius: deinde vero diversQSesse, ac diversarum.
LIBER QUINTUS. 330
sedium antistites affirfnavit (Baronius, ad annum 402, vaniioeque in eum suae tcslificaiione, stomachatur.
n. 62). Cujuspostrema senlenlia in eo quoque niti po- Quod aulera ad Aiigustini libros atlinel, nullos prseter
test, quodAuguslinuspeculiarem odii, quo in Maxi- ejus Soliloquia et qtiasdam in Psalmos commenta-
mianum confessorem flagrabant Donalislse, causam liones sibi in manibus esse significat. Verum hanc
refert; nec tamen dicit ipsum eorum partes aliquando iilorum controversiam modo dclibasse sufficiat, eam-
seeutum, quod utique ad eosdem in illum concitandos dem ad anni quadringentesimi quarti finem proseque-
salis superque valuisset (Epist. 185, nn. 27, 28). mur.
5. Hoc ipso anno quadringentesimo secundo, nisi CAPUT X
nos fallit conjectura, Augustinus Hieronymum data 1 Donalistmprmdicationeveritatisirritati mulla per vim
epistola (Epist. 67) rogavit, ut sibi ad lilteras alias aggrediuntur. 2 Angustinusdeerrando in via eripitur
( Episi. 40 ), quas ipsi jam inde ab anno trecenlesimo ex periculo. 5 Ob toleralas ab islis violenliasconfes-
nonagesiinoseptimo curaverat deferendas , aliquid re- sorum nomen adipiscunlur nonnulli. 4 Episcopi Ca-
sponsi daret. Et hse quidem litterae prseler Augustini tholici Donalislas antistites ad habendumcolloquium
volunlatem diu per Urbem ac per Italiam pervagatse provocanl publica inlerpellalione. 5,ld illi per arro-
fuerant, anlequam ad Hieronymum pervenirent. Cuni- ganliam recusant: ad eorumlaicosscribit Auguslinus.
que in iis nonnullas hujus opiniones, sed in primis 1. Yidimus alias quseriamesset, etquantum rebus
de Petri ac Pauli conlentione, amice idem Augu- Ecclesiseconduceret Maximianistarumhisloria (Supra,
stinus impugnaret; hinc factum, ut hic librum lib. 5, cap. 9, n. 1). Yidimus etiani quid anno qua-
adversus illum composuisse ac Romam misisse dringenlesimoprimo de perquirendis ad eam pertinen-
vulgo diceretur ( Episl. 67, n. 2). Sanclus Prsesul , tibus aulograpliis statuerit Carlhaginense conciliurn
cui nondum compertum erat undenam emanassel illo ( CodiceCanonum Afric, can. 67 ). Voluit nimirum,
rumor, Hieronymoetiam atque etiam asseverat, id se ut et cobortandis ad pacem Donatislismitterenlur epi-
nullo pacto fecisse quod dicebatur, nec modo nolle scopi: et qui mitterenlur, hane potissimum historiam
ejus in re ulla incurrere offensionem; sed voluptatem publicorum gcstorum fide testalam ad convincendos
non mediocrem pereepturum, si sibi una cum illo vi- ipsorum animos adhiberent (Ibid., can. 69 ). Concilii
vere, atit saltem eum crebro per litteras consulere placitis cgregie obsecundarunt, qui ad hoc opus fue-
fas csset. Erat Asterius subdiaconus in procincluîit runt electi. Eamdeni enim hisloriam, quaquaversum
e Palseslina in Africam iler arriperet, cuni Hieronymo poluere, ferventi diffamaverunt instantia : resque
reddita est illa poslerior Augustini epistola. Itaquc ad adeo recens et manifestata erat, ut Donatistsequod
eum statim per subdiaconum eumdem rescripsit conlraafferrent, nibil omninoinvenireut. Itaquecom-
( Epist. 68) cuni singularibus sui in Augustinum plures, salulari verecuudia perfusi, remque tam ex-
amoris testimoniis, etsi non sine aliqua slomacbi signi- ploralam negare veriti, errorem suum ejurarunt; ac
ficalione ob memoratas anni trecentesiminonagesini mullo frequentiores erant quain antea ad Ecclesiam
septimi litteras; quas nihilominus lamen illius esse, reditus; sed maxime iu iis locis, ubi minori Iicentia
uegat adhuc omnino sibi persuasum (Ibtd. ei Epist. 72, sseviebatCircumcellionumimmanitas (Ibid., etEpist.
n. 2). Quare Augustinum rogat, uli se qiiamprimum 185, ». 17 ). Verum quoeluxverilatis aliosillustrabatp
ejus rei faciat certiorem. Eadem opera secui.dam eadeni aliorum coecitatem adaugebat. Etenim quos;
suam in Rufinum apologiam sancto Prsesuli deferen- delectabant mendacii tenebrae , hi rationem omnem
dam curat. defensionis sibi sublractam. eegreferentes, solito cre~
4. Ea, quse Hiefonymus Asierio crediderat Augu- brius et audacius, inquit Augustinus, Circumcellionum
slino reddenda, satis multo post in Afrieam pervenere. violenliisturbisquefurentibusnosa prwdkanda catholictt
Sed inlerim Augustinus ad Hieronymum binas epi- verilale, suaque fallacia convincendadeterrere cmpe-
stolas dedit (Epist. 72, n. 1 ), quarum prior excidit runl (Conlra Crescon., lib. 5, n. 49). Nihil aliud opta-
injuria temporum ; posterior vero, cujus initium, Ex bant episcopi catholici, quam ut sibi liceret verilatem
quocxpi ad le scribere(Epist. 71), locum inlerejus epi- proedicare, quo quibus placeret, eam libere ae omni
stolas ad annum quadringentesimum lerlium obtinet. remota coactione amplecterentur. At haereticihanc
Hanc ei per Cyprianum diaconum misit una cum su- episcopis facultatem adimebant, omnesque yiolentiis
periorum epistolarum suarum exemplis; quod eas an suis territabanl ( Epist. 105, n. 5 ). Sic exarserunt,
accepissel, necne, ignorabat. In bac ingenue fatetur, ut verbis Augustini loquamur , el tanlis sunl odiorum
minime sibi probari, quod Hieronymus Scripluras stimulis incitati, ut contra eoruminsidias atque vio-
sacras ex hebrseo latine converteret. Quam in rern lentias et aperlissima lalrocinia, vix ullm nostrwcom-
eum admonel tumultus in Africana quadam Ecclesia munionis Ecclesiw possent esse securm; vix ulla via
excitali occasione vocis hederse, quam pro cucurbila, tuta, qua iler agerenl quicumqueadversuseorumrabiem
qua dietioneusi sunlSeptuaginta interpretes, in quo- pacem calholicam prwdicarent, eorumque demenliam
dam Jonse loco, usurparat. Hieronymus illi, quse de- perspicuaverilateconvincerent.Usqueadeo prorsus non
sideratur, Augustini epistolaerespondit cpistola, cujus solum iaicis , vel quibuslibelclericis, sed ipsis quoqtte
initium esl, Crebrasad me epislolasdirigis( Epist. 72); episcopis calholicis quodam modo proponebalur dura
in qua quidem paulo magis , quam in superiori per condilio.Aut enim tacendaerat verilas, aut eorumim-
Asterium missa, nunquam tamen sine amoris obser- manilas perferenda. Sed si veritastaceretur, non solum
SANCT.AUGUST.I. fOnze.J
nemo.eratejussilentioliberandus,sedmullieliamillorum rum furor, verberarnnt, in lutulenta lacuna volntarunt,
seductioneperdendi.Siautemverilatisprmdicalionefuror ac veste juncea, quam budam vocabant, induerunt:
eorum ad'swvicndum provocarelur, aliquibusliberalis cumque illum hoc ornatu aliquantisper aliorum qut«
noslrisqueftrmatis, rursus a sequendaverilaleformido dem jocis, aliorum vero dolori exposuissenl, quem-
impediretinfirmos ( Episi. 185 , n. 18 ). Atque hsec dam in Iocum abduxerunt, cujus adilu Catholicis;
ftierunt in causa, cur antistites, ul anno sequenli yi- omnibus interdiclura eral, el vix post duodecimum
suri sumus, Imperatorispraesidiumimplorarent. Anno diem dimiserunt (Conlra Cresconium, tib. 3, n. 55)-
vero superiori furiosos ejusdem factionis conatussan- Neque etiam forte illum omnino abire passi essent,
ctus Prsesul querebatur in liaecverba : An verovio- ni Proculeianus eorum Hippone episcopus veritus
lenlis incursibus Circumcellionumvestrorum, qui sub fuissel, ne ea de causa in jus iraheretur (Epist. 105,
veslrp principalu furiosis agminibus mililunt, non ex n, 5). De hac violenlia, deque tot aliis, quibus Dona-
agris undique pelleremur; nisi vos obsidesin civilaiibus lisla; Catholicps suoe dioecesisvexabanl, exposlulare
teneremus,qui quoquomodo ipsam faciempublicamet apud Coesaremnoluit Angustinus(Epist. 88, n. 7) :
honeslorumreprehensioncm,elsi non limore, vel pudore verum questus est tantummodo apud Proculeiaimm,
ferre nolilis? (Conlra LilterasPetiliani, lib. % n. 184.) cui, ne ignpranliam pMendere posset, illas aulben-
2. Hoc ipsoforsan lempore postdemandalamvariis licq acfu, quo de lanta sarcienda injuria eum com-
episcopis, et haud dubie in primis Augusiino, prsedi- pellabat, significavit(ConlraCrescohium,lib. 3, n. 53).
candseschismaticiscoucordisecuram (CodiceCanonum Scriplo mandala est Proculeiani responsio: qualis au-
Afric, can. 69), idem saoclus Anlistes in periculum tem eafuerit, nusquam legirous. Id solum constat,
niinime silentio praelermittendum incurril. Catholicas illi nullo modo violentiam lianc ulcisci curse fuisse,.
plebes non infrequenler, ut eas instruerel atque ad- imo et ab ea inquirenda prorsus dissimulasse. Qua
liortando confirmaret, rogalus invisebat. Qua re intel- causa cum Augustinus ad iterandum statim eumdent
lecta Circunicellionesarmali vias obsidpntesejus cba- actum impulsus fuissel, ille nihil amplius se dictu-
r.ilati aliquolies insidiati sunt. At cum aliquando eum ruin esse Geslis declaravit. Ac poslea sceleris istius
ita instructi exspeclarent illac transiturum , qua nec reos in presbylerorum ordine videre erat, qui Catho-
ipse nec alii ilineris CQmitesillorum manus ullomodo licis quotidie minas iulenlarent, eosque quprquopote-
vitaturi essent, singulari Dei providentia factum est, ranl modo vexarent (Episl. 88, nn. 6, 7). Restitutus
vl falsi in bivio ducloris errpre de recta via deflecle- hac in occasione priniuni qtiidem confessoris, in alia
renl. Atque ad eum niodum deerrantes, quo destina- autem marlyris quoque tilulum promeruil(Episl. 153,
liant, per devium iter pervenere, ac furiosorum ho- n. 1): verum id non conligil, nisi aliquot post annis,
minum iqsidiasevasere. Iiilellectopostea D.onatistarum quemadmodumsuo loco narraturisumus. Coeterumex-
consilio , laeti ob lam opportunum errorem, Deo de ploratum non habemus, num qusedamper vimaDona-
periculo ab ipsis propqlsalografias reddidenn.l (Pos- lislis facia, quorum, sicut et Restituti nientionem si-
sidhts , m VUa Augusliiti, c. 12; Encltirid., n. 5). mul facit Augustinus, ad hoc lempus referepda sint.
Conlra vero Circmnccllipnesin clericos laicosve ca- Quidam Casphalianensis presbyler, nopiine Marcps,
tbolicQSsoliia sua crudelitatp iram omnem converte- sua sponle ac nemine cogente ad catliolicani unitatena
runt. Ex quo cvenit, ut iti eam rcm inquisilione facla redierat: eum ap]eopersecuti sunt Donalistsc, ul ali-
publicum insirumenlum adversus eos conficerelur quando jamjam illorum nianibus esset trucidandus,
( Possidius, in Viia Auguslini,c. 12). ni Deus ipsorum vim nonnullorum hominum adventu
3. Hipponenses,cleripi, quse ppte Jlonprii edjcta, compressisset (Epist. 105, n. 5). Marcianuniquoque
et fo)te eliapi anle hujus anni ppppiliqm, a Circpni- Urgensem sive presbyteruni, sive episcopum, cum ad
ccllionibqs pa|rata fuerant mepiorajptes: Itistdiu§,in- cathoricam coniniunionepi se recepisset, fuga sibi
quiunl, in ilineribusnoslris episcqpisielenderunt,cpr\- consulere coegerunl; ac tum illorum clerici iulerce-
clericosnoslrosplagis imnianissiniisquassgverunl,Iqicis ptum ipsius subdiaconum,et prope usque ad mortem
quoque el plqgas gravisshnqsinflixerunl, et inluterunl cassupi ingestis saxis obruerunl: quorum sedes in
eornm wdiftciisincendia(Epist. 88, n. 6). Ilis jungtjpt admissicriminis poenanisolp aequalsesunt (Ibid.).
celebreni apud AugusljnumRestituti presbyleri liisto- 4. Ex iis quos Donalistarum errores tenebant ir-
riam. Restifutus ilie de septa ponatistarum fuerat, relilos, non pauci nec Circumcellionibus nequitia
Yictorianoein Hipponensi dicecesisjtae prpsjiytpr; qui pares erapt, nec per se satis valebant judicio, ut ex-
veritatis vi permotus, electione onmijio voluntaria, ac templo verilatem amplecterentur; attamen ab ea non
sine ulla cpjusquam coaptiqne unita|,epi ca|hpl(p£iqi omnino se praebebanlalienos: sed qupties a Catholi-
erat amplexus; qpo lemppre legcs, qujbqs jqssi sunt cis urgebanlur, diclilabant ea de re cum suis episcopis
Donalistsescliisniatj.rcmittere nuntium, necdun^tule- esse disputandum; se vero in vptis babere, ut inito
rat Honorius (ConlrqQrescqnium,lib. 3,; Epi^(. 8,8, inler utramque parteni colloquio,ratioiiibus ullro ci-
n. 6; Epist. 105). Cum igif,urRestiluti niutatiopppi troque perpensis, utrius partis esset veritas, dijudicari
indigne ferrent iidem haaretici, eoruni plerici ac Cir- posset (Contra Cresconiuni, tib, 5, n. 49). Quorum
cumcelliones hune domo abstractum interdiu in vi- animqs cum ila comparatos irilelligereiit orthqdoxi,
cinum caslellum, spcctante multitudine, n.eque obsi- ad coeundamconcertationem illam incubuere, acqpi-
stere audente, fustibus, quoad exsaturatus esset eo- bus viis id commodius fieret, in genprall concilioC;ir-
m LIBER QUIMTUS. 3;5,4-
thagine in basilica SQcupdaeregionis octavo kalendas Tesiis hujus rei Primiani Carthaginensis arrpgantisa
septembres anriiprsesenlisqtiadringentesimitertii ha- plena responsio : siquidem de collatione habendacom-
bito djscussere. Aderant inter alios Alypius, Augusti- pellatus, Indignuin est, ait, ut in unum conveniantfdii
nus et Possidius.Eorum quaehoc in concilio post exa- marlyrum et progeniestraditorum (Ad Donalistas post
minatos legatos acta sunt, nihil jam exstat, quod non Coltat., n. 1). Quod responsum scripto magistratui
pertineat ad Donaiistas.De liis pridie ejus diei habitus Carlhaginis dedit, ac per diaconum suuin apud scri-
sermo fueral, statulumqueuno omnium consensu, ut bas, sive, ut loquitur Augustinus, apu 1acta dicendum
unusquisqueepiscoporum, vel solus, vel sibi adjuncto mandavit. Superius autem (Cap. 8, n. 6) verba quse-
vieino episcopo,per nwgistratus aut locorum seniores dam vidimuse scriplo decerpta, quod idem Primianus
interpellel Donalistariim antistitem, ut acto cuni col- ad reiiquos Donalislarum episcopos misit, et quse, ut
legis convenlu deligantur ab ipsis aliquol e suo nu- quidem existimanius, prsedicta responsione contine-
mero, qui cum Calholicorumlegatis constiluto loco et bantur. Diximus quoque nequaquam esse a fide alie-
lempore discidii controversiam cum pace disciitianl, num, non ita mullo post Augustinum, proxime ante-
faciantque ut molestissima illa dissensio, qua plebes quam Hipponemrediret, expositionein suam in Psal-
omnes scindebanlur, landem aliquandq opiato fine mum trigesimum sextum apud plebem Carlbaginen-
terniinetur (Codice Canonum Afric., can. 9.1; Conlra sem pronuntiasse. Is ad sedem suam reversus, ex sy-
Cresconium,lib. 5, n. 49). Catholici suoein pacem pro- nodi pracscriplo Proculeianum conveuiri curavit. Re-
pensjonis testimoniumhoc dare gestiebani, sperabanl- spondit ille suartim partium coactum iri concilium;
que futurum ut Donalistae,si quidem colloquium acin quo quid esset reponendum, in communi staluere-
ciperent, nullo negolio erroris convincerentur; sin lur (Epist. 85, n. 7). Non dttbium est quin babitus
aptem illud reciisarent, id argunicnto fore, quam pa- fuerit hic illorum convenlus; verum non alia mente,
rum causaesuaefiderent oequitati. Quse res ad abdu- quam ut colloquiu.mrecusandum esse deeernerent.
cendos ab errore populos eorum sequaces commode Proeuleiamis siquidem iterum de mente sua, uti pro-
adhiberi posset. Porro ut episcopis omnibus eamdem mjserat, aperienda compellatus, omnem collationjs
in eo rationerp sequi facilius esset, Aureiius conven- habendse spem prancidit.Quod responsum satis liquido
lionis.qua uterentur, formulam obtulit; quoe lecta constal ex convenlus illorum placito redditum esse :
pariter ab omnibus comprobata est. Ea Concilio in- hanc enim rein illtid Atiguslininon obscure significat:
serta hpdie Iegitur. In ejus aulem fronlc supplicatio Si lupi conciliitm, inquit, fecerunl, ul pasloribus non
proemitlitur eujusque urbis magistrattii deferenda. respondeanl(Epist. 76, n. 4); qusc verba ex lilteris,
Qui in ea loquitur catholicus episcopus, ad id se pro- quas forsan hoc ipso lempore de rccusato a Donatistis
fitetur attcloritale illiits amplissimm sedis jussionem colloquio scripsit, pclimlur. Hasporro universis illius ,
hanc obtinuisse; quse in acium referenda erat (Codice schismalis scctaloribus inscribit, ubi posieaquam Ec-.'
CanonumAfric, can. 92).Nec sanealiade causa,nisi clesiaecalholicocveritaiem ipsis demonslravil, primo.'
ut. irnpetrarentur hujuscemodijussiones, concilium ad quidem locise divina Scriptura collectis : deinde tribus
judices sive gubernatpres litteras illas mittere statne- sententiis secuudum Coccilianumlatis : tum criminibus
rat, qtias, concilii noniine obsignari ab episcopoCar- Oplalicoriimmariyris,quem a commurnionesua mini-
thaginensi cupit. Exslat adhu.csupplex libellus idibus me resecarant (Ibid., n. 5): postremo historia Maxi-"
septembrisanni qiiadringenlesimiteriii SepiiniinoAfri- mianistarum , necnon indulgentia , qua Felicianum
c§eproeonsuliconcihi Carthaginensis nomine oblatus: Mustitaluiii (nec eiiim Prailcxlali nieininil) una cum
quo declarant antistiles se, tametsi violenler a Dona- illis quos exlra eorum Kcclesiambaplizarat, excepe-
tistis facta, vi legtim eam ob causam ab imperatoribus rant. Donalistas laicos rogat, uti proesulessuos, quan-."'
latarum comprimere possenl, quemadmodum et illi doquidcin cum Catholicis nollent in colloquium ve-
ipsi iisdem legibus ad cpercendpsMaximianistasabusi nire, ad solvendas liasce difficullatesurgeant; videant-
fuerant; malle tamen illos cum mansueludine com- que in bac ipsa recusatione indubitatum debilitatis
monefaccre, ul vel discidium spum repudient, vel illud lestimoniuincontineri. ll;ce auteni epistola legum Ho-
non Circumcellionum immanitate, sed pacifica via in norii mentioneni omnino nullam facit.
legitima concertatione, si quidem id se posse confi- CAPUT XI.
dant, tueantur : atque eam ob rem posluiant, ut eos 1 Crispinus ad coltoquium provocatusverbisrespondel
perlocorum magislratus, prout necessevidcbitur, con- amaris et maledicis. 2 Donatislw invadunl in Possi-
venire sibi liceat (Collat. Carlhag. 3, cap. 174). Cui dium. 5 Tutn Ecclesiwdefensorntulclmaurarim hee-
petitioni confestim assensus est Septiminus. reticis' irrogalm damnari Crispinum cural, quem et
5. Ilaque Donatistashanc inrem convenire non omi- subinde Possidius probal hwreticum. 4. llli tamen
seruiUCatholici: sed illicolloquiuni obfirmato semper postea hujus pmnm condonalionemimpetranl Catho- '
animodetrectarunt et recusarunt; quibusverbis,inqtiit lici. 5 ConciliiCarlhaginensislegatio ad petendas ab
Augustinus,quo dolo, maledictione,amariludine plenis, Imperaiore leges ht schismalicos, sed moderatas.
nnnclongumestdemonslrare(Cpnt.Cresc, lib. 3, n.49). 6 Legalio hmc Theasio et Evasio demandalur.7 Do-
Obtende.bantautem manifestissimum intolerandoesu- natisturumin Maximianumimmanilas.8 IiiServum '
perbiseargumentum,videlicet qupd sibicum peccatori- quoqueepiscopuminvadunt.
bus inpolloquiumvenire nefasessel (Epist. \05, n. \5). 1. Ut ad coiwentionem, qua Donatistasa Catholicis
35S VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI 336
uliis roganlibusflexus,quorum non tam videbalurin ira
provocari oportebat, redeamus : cum eam curasset
Possidius Calamensis episcopns Crispino significari sua curare deprecalionem,quamin facinorelestimonium
Donatislarum ejusdem urbis episcopo, qui et anliquus formidare (Conlra Cresconium,lib. 3, n. 50). Possidius
erat, et apud suos magno in numero habebatur; hic ipse eumdem casum perinde, quasi alieri evenisset,
compellationireposuil se, quid responsi dandum esset, referens, satis habel dicere, Donatistas , ubi illum in
visurum cum collegis. Salis longo posl lempore, anno itinere adorti essent, jumenta et res ipsius diripuisse,
jam Christi quadringcnlesimo quarlo, idem repelila necnon ipsum injuriis et csede gravissima affecisse
convculionc inlerpellatus, islud apudAcia responsum (Possidius, in Vila Attgusl., c 12).
dcdil: i Verbaviri peccatorisne limueris t (lMachab. 3. Hmcposieaquam, pergit Augustinus, nola facla
II, 62). Et iterum : «Inaures impritdentiscave quid- sunt in oppido Calamensi, exspectabaturCrispinusepi-
qttam dixeris; ne, cum audierit, irrideat sensatosser- scopus vesler(Donatistas alloquilur) quemadmodumin
mones luos » (Prou. xxm, 9). Poslremo, lianc respon- sttum presbylerumvindicaret.Accessiteliain proleslalio
sionemmeam piilriarchaii sermonedefmio: Recedant a municipatibusgeslisexpressa; cujus vel timore, vel pu-
me impii, vias eorum nosse noto (Contra Cresconium, dore, cogereturexercereecclesiaslicamvindiclam.Quod
lib. 5, n. 50). Ea Crispiui responsio doctis et indociis cum omnino conlemneret, ianlusque fterel veslrorum
risum movit: quippc qui se verba peccatoris neuti- lumulttis, ut verituli prwdicundm, cui responderenon
qnam limere jaclaret; eum lamen ei respnnderc non poterant,ilinera clausuri pulurenlur, imoverojam etiam
auderet. Satis quidem erai manifestum, quid sibi vel- cernerentur(Conlra Cresconium,lib. 5, n. 51): demum
let: nec deerant qui demonstrarenl, quam inulilis ne istiusmodi violentise pacis ecclesiasticse cursum
essel ista responsio, quamque propter verborum acer- prohiberent, Ecclesisedefensor ea de re qucrimonias
bitalem, ipsi respondenli noxia; atqtie hinc simul uni- ad magistratum servato jttris more delulit ( Possidius,
versisCrispini episcopidoctissima, utapud Donatistas in Vita Augusl., c 12), impetratumque esl (forsan a
habebatur, annosilas contra stante juveni ac lirone, Proconsulari Numidiae)ut episcopus Crispinus mul-
qualis Possidius erat, nibil adversum veritalem posse ctam legibus in hserelicosconstitulam, nimirum decem
probabatur. auri pondo, solveret (Epist. 105, n. 4; ConlraCresco-
2. Quapropler quando hac non successil, alia via nium, n. 51). Legem hanc Theodosius jam inde a de-
aggrediendum fuit : hsec vero visa est omnium potis- ciino seplimo kalendas julii anni Irecenlesimi nona-
siina.Coiitigit paucis post dicbus, utPossidius Calama gesimi secundi promulgaverat in hoereticosomnes, ut
ad invisendum in sua dicecesi Figtilinensem fuiidum qui apud eos vel conferrenl vel acciperent clericalem
proficisceretur eo consilio , nt Catholicos, qui pauci dignilalem, denis auri libris mulctarentur; et qusevis
illic erant, confirmaret, alios autem ad amplexandam, loca, in quse domino quidem consentiente conveni-
si vellent, uuitaiem cohorlaretur, ac deiiique pacis rent, fisco addicerentur; sin aulem illo inscio vel in
doclrinam, quam in Atigustini monasterio et clero, locis jam fisco addictis id (icrel, denas quoque auri
undc fuerat ad episcopatum assumptus, didiceral, libras fundi conduclori imperabat ( Codice Theod. de
omnibus traderet (Possidius, in Vita Attgusl.. c. 12 ; Hmrel., legeQl). Ejusdeni legis meminit passim Au-
Contra Cresconium, lib. 5, n. 50; Episi 105, n. i). gustinus (Contra Epist. Parmeniani, lib. i, n. 19):
Tum vero Donatisla; alio Crispino episcopi Calamen- prseter quanraliae non paucse suppelebani, ex quibus
sis presbylero, alque ejus, ut ferebalur, propinquo, Ecclesise cum haereticis agere Licebat. Verum quan-
duciore vias armaii laironum more obsidere, atque tumvis sequitati consentirenl illae, lanla ineratCatho-
insidias ponere. In eas jam pene inciderat Possidius, licis mansuetudo , ut eas negligerent, ac dormire, si
ctim liujus rei cei'tior factus alio divertit, seque in lo- fas est ita loqui, sinentes, earum iinperata fieri minime
cum iiomineLivelum recepit: ubi nimirum ille Cri- postularenl (Episl. 88, n.1;ConlraCresconium, lib.Z,
spinus r.ihil auderet, vel non proevalerct, vcl si quid n. 51). Nec sane alia res ad earum legum recordaiio-
eliain fecisset, negare non posset. Tum domttm, in nem excilavit Catholicorum animos, qnam necessitas
qtia cum suis se Possiditts incluserat, sepire armalis, propulsandi quas Circumcelliones ipsis violentias
lapidibus circutnlundere, ambire flammis, adilum ex afferebant. Istis primum legibus usi fuerunt Calholici
omni parle moliri. Qumvero aderat incolenlinmmulli- ad coercendam, si qua possenl, Oplaii Gildoniani ty-
ludo, memor periculi sui, si in eo loco aggressumlan- rannidem (Contra Lilter. Petiliani, lib. 5, n. 184). Eas
lum facinus implereiur, partim illum deprecabalurut etiam subinde adversus Crispinum episcopum adhi-
parcerel, quemresistendonon audebat offendere,parlim buerunt: at multo minus ut de palratis facinoribus
vero ignessupposilosexstinguebat.Eosdem usque ler- repelerent poenas, quam ut documenla lenilaiis suae
tio compressit; quod ni fecisset, Possidius una cum proebereiil; planumque facerent Ecclesiam, nedum
domo el reliquis in ea inclusisvivus combustus essel. sibi ullam, Circumcellionuminstar, potestatem usur-
Cum autem ille (Crispinus) nihilo segniuscmptisfervi- paret tyrannice, ea etiam nolle uti facullate, quani ab
dus alque inexoralus instarei, cessit aliquandoiclibus legilima auctoritate sibi juxta prophelicam veritatem
januu; ingressi sunt, sauciatisquecmde jumeitlis, qum famulanle accepissel (ConlraCresconium,lib. 5, n. 51).
in inferiore domus parte compereranl, de superioribus Judicio in se lato parere noluit Crispinus : stetit co-
episcopumdeposueruni,afflcientcsplagis et conlumeliis. ram proconsule, sibique crimen hoereseos neutiquam
Ubi ne graviussmvirenl,interccssilipse Crispinus, velul heorere conlendit (Possidius, in Vita August., c 12;
ContraCresconium,lib. 3, n. 51). Haud erat Ecclesiae nus mentionemlegationis,quam conciliumCarthagine
defcnsoris, quem nos quidem virum ex ordine laico- sexto kalendas julias hujusce anni quadringenlcsimi
rum fuisseopinamur,id probare. Illo igitur recedente, quarli in basilica sccundoeregionis habitum ad Impe-
in eam necessitatem adductus esl Possidius, ut Cri- ratorem niisit (Epist. 88, n. 7). Tunc lemporis vexa-
spino resisteret, eumque revera haeresiirretitum esse batur dirum in modum Ecclesia. Donalistoesiquidem
ostenderel: quippe cum alioquin offendieulumprse- indigneferentes, quod toties ad colloquiumprovocali,
beretur infirmis, ac periculum esset, ne ipse ab igno- quid responderent, nequaquam invenirent, vieem
rantibus haereliciis crederetur. Non longe aberat suam novis ac prorsus inaudilis immanitatibus ulcisci
Augustinus; quipro sua virili urgebat, ut concerla- conati sunl (Epist. 185, n. 18). Non pauci tamen ex
tionem inter se haberent duo Calamenses episcopi. eorum communionetalem agendi rationem horrebaul,
Tribus ergo illi vicibus in certamen devenicntes de quodque eam exosam haberenl, sese culpa omni so-
ipsa diversa communione,qua scilicet a vera Ecclesia lutos exislimabant (Ibid., n. 16). Quam in rem obji-
avulsi erant Donatistae, disceptarunt : cum interca ciebanl eis Catholici, si se a criminibus in commu-
numerosa hominum multiludo tum Cartbaginc, cum nione sua patratis immunes esse posse judicarenl,
in reliqtta Africarei exilum intenta exspeclaret. Tan- noii licere ipsis affirmare, universum orbem fuisse
dem haud oegre convictus fuit hoereseos Crispinus, Caccilianicriminibus, vel falsis vel cerle ignotis, con-
atque a proconsule sentcntia scripto libellari lata talis laininatuin.Earaiio nonnullosilaperniovebat, utscbi-
declaralus ( Possidius, in Vita Attgust.,c. 12). sma desererc, omnesqueinjurias, quas a furore Cir-
4. Attamen ea fuit Possidii manstieludo , ut suam cumcellionmnlimere poterant, perferre apud se sta-
apud proconsulem interposuerit gratiam, quominus tuerent. At eorum, quibus redeundi ad catbolicam
decemauri pondo Crispinus mulctarettir, hancque illi unitatem desiderium erat, pars longe maxima iram
immunitatemreipsa obtinuerit (Epist. 105, n. 4 ; Con- lioininttmperditorum adversus se concilare non au-
traCresconium,lib. 5, n. 52; Possidius,in VilaAugusl., debant, quorumdani exemplo deterriti, qui ob repu-
c. 12). Verum quantumvis mitissimum esset hocce diatuin discidiumatrocia perpessi fuerant. In his an-
judicium , ei lamen morem gerere noluit Crispinus gttstiis non laudandoepalienlioe, sed culpandoenegli-
(ConlraCresconittm, lib. 5, n. 51); scd majorem in genlia; nolam incurrissent catbolici proesules,si pati
modtimsese ingrattim prsebens, Imperatorem appel- opprcssionemhanc, quam ad praesidiumsibi divinitus
lavit (Episl. 88, H. 7, el Epist. 105, n. 4 ). Ferebatur in imperiali auctoritale oblatum confugere mallent,
id coelerisdisplicuisseDonatistarumepiscopis (Conlra neque christianorum principumdefensionemipsi Ec-
Cresconittm,lib. 5, n. 51), nec sane immerito; qnando- clesiae,ctijus et 111 £filiieranl, implorarent, ut ne sub
quidem nonnisi successumadversum inde sperare po- eoruni imperio liceret improbis debiliores pcrterrere,
terant. Etquidem adniissaftiil appellalio; responsum- cosque ad itl nielu compellerc, quod illis ratione per-
que dedit Imperaior, Donatistas, ubicumque locorttm suaderi possc desperabant(Ibid., n. 18). Permulti an-
degant, in mulctadecem auri librarum comprehendi, tistites, et ii quidem setate graviorcs, petendas esse
non secus ac in quibuslibet.aliis Iegibus, quoe contra leges censchanl, quibus onines oninino Donatistoc
hseretieos promulgataefuerant; eas proinde adversus juberenlur communiuncmcatbolicamamplecti (Ibid.,
illos exsecutioni mandandas : non solum autem a n. 25): exempia prnponebant multarum civitatum et
Crispinosolvendasesse decem auri Iibras, sed ctiam locorum, qua: proeliuiorc legiini Constanliniac sub-
ab ipsojudice, qtti illi gratiam ejus muleloefecissei, sequentiuin iiiiperaloruui susceptani vel invite com-
necnon abOfficio,hoc est a csclerisforensibusin illo lnunionemcatholicamsuniniain poslerumsinccritatect
judicio adminislris,exigendas(CorficeTlteod., de Ilm- coiislanliarelinuerunt (Episl. 185, n. 25; Episl. 95,
relicis, lege59; el Possidius, in VitaAugust., c 12). n. 10). MeiiiorabanlquciiominalimTagastam,qtiaecum
Alque ita maluil Crispinus periculum, quod sibi soli olim tota a Donato sietisscl, ab eo postea leguni im-
impendebat, et. qtiod ipsum a se nullo negotio pro- perialium lerrore dcfecerat; et unilatem sinccre am-
pulsare potuisset, in omnem Donalianam faclionem plexa, in Donalistarumsectam odiumlantum coucepe-
converlere, quam in presbyterumsuum alrocis delicti rat, ut in bac nunquam fuisse crcderetur. Eo pacto
reum degradatione sallem animadvertere (ConlraCre- sua Augustinoprse csclerisproponebatur civitas, quo.
sconium, lib. 5, n. 52 ). Nihilominustamen catholici facilius ad aliorum placilum adducerelur (Epist. 8/j'f
antistites, ac in primis Auguslinus,proediclsemulcloe n. 17). Nam illius primitus senienlia eral, uemt-
immunitatemillis ab Imperatoris clementia impetra- nem ad unilatem Cbristi esse cogendum: vorbo esse
runt: ita ul eorum proesidio,ne Crispinusquidemeam agendum, disputatione pugnandum, ralione vincen-
pendere coactus fuerit (Possidius, in Viia Augusi., dum; no ficti Calholiciin Ecclesia esscnt, qui apeni
c. 12). Hoccporro episcoporum indulgenlia magnas prius notique crant hserctici. Atqui manus landem
Ecclesioeaccessionesafferebat.At Auguslinuspalmam dedil, collegarum suorum lum rationibus, tumexem-
semper hincreporlabal, in omnibusqusepacis couci- plis victus : sed mitiorem viam adhuc aggredi salius
liandse causa gerebantur, primas concedens nemiiii; esse existiinavil (Ibid., n. 19). Noiumliis fratri-
et sic justitisecoronam , quoeipsi in coelisa Deoser- bns, iuqtiit, videbutur,in quibus cl ego exam,quamvis
vabatur, magis magisquein dies amplificabat. Donalislarnmrabies usqueqiiaquesmviret,non esse pe-
5. Post illam Crispini historiain subnectit Augusti- lendttmab hnperaloribv.s,ut ipsam hwresimjubereni
539 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. sao
omnino non esse, pwnam consliluendoeis, qui in illa minesperprovinciasdiversasoccidunt(Collal.Carthag,3,
esse voluissent; sed Itoc potius cotutituerenl, ut eorum cap. 141). Ambo propter vexaiiones, quas anno qua-
furiosas violenlinsnon paterenlur, qui verilalemcatholi- dringenlesimo octavo fideicausa pertulere, confesso-
camvel prwdicarentloquendo,vellegerentconsliluendo. ris titulum consccuti sunt ( Cod. Cann. Afric, in con-
Quod eo modofteri aliquutenusposse arbitrabamur, si cil. Cariliag. anni 408, posl can. 106). Hodieque su-
tegempiisshnmmemoriwTheodosii, quamgeneraliterin persunt mandata illis de Iegatione a concilio tradita,
omnes hmreticospromulgnvit, Ut quisqtds eorum epi- quibus, quid ab Imperatore ex Patrum placito peten-
scopus vel clericasvbilibel esset invenlus, decemlibris duin sit, ita prsescribitur, ut lamen ipsis quidquid Ec-
auri niulciaretur, expressiusin Donalislas,qui se nega- clesirc utililati conducere judicaverint, petendi plena
banl hmrelicos,ita confirmarenl,nl nonomnesea mulcta iiberlas relinquatur (Ibid., can. 95). Placuit quoque,
ferirenlur, sed in qttorum regionibusaliquas violentiasa ut Romano antistiti, etlocorum in quibus forte versa-
clericis, vel a Cireumceltionibus,vel populis eorumEc- relur Imperator, episcopispcr lilteras commendareu-
clesiacalliolicapaterelur : ut scilicelpost proleslalionem tur. Eisdem etiam legatis traditoe snnt alise ad Impe-
Callwlicorum,qtti fuissenl isia perpessi,jam cura Or- ratoremac praecipuosilliusministros epistolac,datis a
dinum ad persolvendammulclum episcopi siveminislri synodo mandaiis fidem adrogantes, quas Aurelius
cwleri letierenlur. Ita enim exislhiiubamuseis lerrilis, el Pairum omnium nomine solus obsignavit. Hsedubio
nihil lale fttceredudeitlibus,possetibcredoceri el leneri procul ab Augustino perscriptae sunt : quaudo Possi-
catltoiicamverilatem; ut ad eam cogerelur nemo,sed dius in recensendis ejus epistolis quatuor illas conti-
eam qui sine formidine vellet sequerelur, ne falsos el nua serie ponit : Innoccntio episcopo ; Imperaloribus;
simulatoresCatholicoshaberemus (Episi. 183, c. 7, n.25). Stiliconi; Prsefectis Italioe. Quarum quidem nulla
Huic consilio aliorum episcoporum sententioe cesse- nobis reslat.
runt, ac decrelum in synodo, de qua loquimur, fa- 7. At certe habemus in superioribus, quse Africanse
clum est, lectique legali, qui aulam adeuntes legem Ecclesiae consilia afflaverit Augustini mansuetudo.
Ecclesise, ul credebatur, necessariam ab tmperalore Sed Dei major misericordia, inquit idem sanclus, qui
suppliciter poscerent. Exstabat alia lcx, quse hocreti- sciret, harum legumlerror, et quwdammedicinalismo-
cis vel faciendi testamenla, velper doiiationes aliquid lestia quam multorumesselpravis velfrigidis animtsne-
conferendi, vel ex doiiationibus aul lestamenlis ali- cessaria, et illi duriliwquw verbisemendari non polest,
quid capiendi facultntemadimebat. Atque ob eam le- sed tamen aliquantula severilale disciplinmpolesl, id
gem, quse nunc in Codice dcsideralur, ante aniium egit, ul legali nostri quod susceperant, obtinere non
quadringentesimumImperaior feininsa cujusdam Do- possent. Jam enhn nos prwvenerantex aliis locis quw-
natistoelestamentumrescidcrat eiliclo, in quo furorem dam episcoporumquerelwgravissimm,qtti mala fueranl
etiam Circumcellionumtangebat. Constitiiit igitur sy- ab ipsismulta perpessi, et a suissedibus exlurbuli. Prw-
nodusCarlliaginensis, ul hujuscclegis conlirmationcm cipue horrenda el incredibiliscmdesMaximianiepiscopi
rogarelur Imperator; sed lainen cuni ea moderulione, calltolici Ecciesim Bugaiensis effecil, ul nostra legalio
ul in illos lanlum valcrct, qui pcrlinaciler in schisma- jam qnid ctgerel, non haberel (Episl. 185, n. 26). Hic
tica factione perseverarent : qui vero iu gratiam cum dicta inter partes judiciaria senlentia apud ordinarium
Eccicsia redirent, iis jus fasque esset ea recuperare, judicem basilicani fundi Calvianensisevicerat, quam
qmesibi aiiicreconcilialionem obvcnissenl; dummodo Donatistce, cum calholica esset, illicite aliquando
lion posl molam de bonis, quae sibi vindicabaul, li- usurpaveranl. Hanc cum jure perspicuo relineret, in
tcin ad uiiiialcm ealholicaintransiient. Tunc enim ad ea ipsa stantem ad altare invaserunt, irruenles hor-
id lerreni polius commodi, quam Dei melu inducti rendo impetu et furore crudeli, ut sub altari quo con-
censerenliir. Concilio quoque visum est, petere ut fiigerat, eodem supra se fracto, ejusque lignis, aliis-
urbiiun Ordines, et ii, quibus vicina essent pra;dia, que fuslibus , ferro eliam crudeliter cocsus, totum il-
luitiouem Ecclesiis contra Girrumccllionumfuroreni, lum locum sanguine oppleveril. Acceperat aulem et
imperaloribus satis riotum, ac s;cpe legilius conde- grande vulnus in inguine pugione percussus, unde
mnaliim, piicbere lenerenlur :atquc inleriin, dum re- cruore largius effltientecohtinuo moreretur , nisi ma-
dircnl legati, a provinciarum prsefeclisidem postulare jor eorum crudelitas per occultam Dei misericordiam
(Cod. Canon. Afric, cun. 93). profuissol. .Namcuin membris ex ea parle nudalisse-
0. Ea legutio Theasio et Evodio episcopis deman- inivivus insuper, prontisquc traheretur, exuudantes
data fuil (Ibid.). Theasii cujusdam Memblositensisin venas latenter pulvis obstrusit. Deindecmn ab eis re-
ProConsulari episcopi exsiat in Collatione mentio licttim Cailiolicicufli psalmis auferre lenlarenl, illi
(Qjlldl. Carthag. 1, cap. 155). Evodius fortc idem est ira ardcntiore succensi eum de portantium mauibus
aC Uzalensis, qui in epistola ad Augustinum Theasii absluleruiit, male mulctatis fugatisque Cntliolicis ,
episcopi meminit, qtiem senem vocitat, atque in mo- quos ingenli multiludiiic superabant, et facilc sx-
naslerio viverequodammodoiimiiit(Eptsf. 158, n. 10). vicado terrebant. Sicillisviolcnter extnrtum, gravius-
. In utrumqtie Pelilianus bis debactbatur verbis : Illos que mulctaluin inde in quamdam turrem excelsam
scilicet, quos prwcursoresac nttvigaloressemperhabenl, levatum, jam defecissc arbilrantes, cum ille adhuc
furiwqucsuw legalos, qui cxpelaulsttnguinem,expeluut viverel, abjecerunt. llle stibter cincre stercoris mol-
proscripliones,incutiant melus, pericula ingerunt, ho- liter jacebat exceplus, sensu amisso vix exiremum
m LIBER QUINTUS. 342
spiritum tenens. Ibi eum transiens quidam pauper in-. CAPUT XII.
venit, cum ventris exonerandi causa ad eum diver- 1 ScanddlumHipponepropterRonifaciumpresbyterum
tisset locum. Agnovil,autem, ciun pavidus suam con- et Spem exorlum.2 Auguslinihac de re ad conftr-
jugem accersiit, quam procul verecundia dimoverat, mandos Hipponenseslitlerm.3 Fclicem Manicltmitm
lucernam ferentem. Tunc eum ambo pervexerunldo- convincilel ab errore revocat.i Librum de Natura
mum, vel miserando, vel aliquid etiam Iucelli spe- boni scribit conlra Maniclimorumlimreshn.5 Hanc
rando; cum sive vivus, sive mortuus , collectus ta- libro prwserlim adversusSecuiidinumedito fundilus
men noslrisostenderetur. Quid plura? Adhibitamagna evertit.6 ExacerbalumHieronymianimumliumilitale
cura, mirabilicuralio.ie post multos dies ab illa de- sua miligal.1 Eoruin epistolwultro cilroqttemissw.
speraiione recreains est et sanalus. Huncad trans- 1. Pcr tempus illius forsitan, dequ» loquebamur,
marinas terras occisum fama nunliaverat, et ejus Carlbaginensisconcilii, data fuit ab Augustinoad suos
facinorisimmanitasgravisque indignitas, quaquaver- Hipponensessuper Bonifaciict Spei negotio epistola
sum audiri potuit, dolore horrendo cuncla commo- (Epist. 78) : qua: cerle quideinscripla est post decre-
verat. Qno posleaquam ipse secutus est, el vita ejus tum de rccipicndis in suo honore Donalistisclericis,
inopinatissimaapparuit, cicatricibussuis tam ingen- in Carlliaginensiconcilio anno quadringcntcsiinopri-
tibus, tarn multis, tam recentibus, non frustra fainam mo editum ; sed tamen cuni adbiic Proculeianus in
mortuum se nuntiasse monstravit. Nam quem tnnc vivisagerel. Eral in Augustini lamilia presbyter no-
inspicienles vix crederenl vivum, non temcre illa mine Bonifacius, una ciim Iaico quodam quem Spem
jactasse videbatur occisum. Auxiliumergo petivit ab vocabant (Episl. 77, n. 2). Hujus ad Augiisiinumde-
Imperatore Cbristiano, non lam stii ulciscendi causa, tulit Bonifaciussc motum sensisse impudicumac im-
quam luendseEccleshesibi ereditse. Quod si praeter- mundum , cui nec assensum proeslareipse vellet, nec
misisset, non ejus fuissellaudanda patientia, sed ne- silcntium. Spes conlra cOnlendebat se a Bonifacio
gligentiamerito culpanda (Contra Cresconium,lib. 5 , soilicitalumad impudicitiam, atque illtim proprium
n. 52; Episf. 185, n. 26-28). Ex Augusliniqiiidem crinien in se, quem ad llagiliumpellicere nequiverat,
verbis colligi posse videtur, illum Romamad Inipe- conferre slaluisse. Graviter admodumferebat Augu-
ralorem adiisse ( Episl. 88, n. 7 ) : attamen leges stinus, duorum e stiis domeslicis et convictoribus,
mense februario anno quadringenlesimoquiutoipsius allerum necessario perditsevitseexistimaridebere, al-
causalaioeRavennsedat;e sunl (6'odiceTheod., de Hm- terum qui esset ab scelerc alienus, lamen apud alio-
reticis, legeSS). Anno proximo vel sequenti, quo sci- rum animos sceleratum , apud aliorum saltem suspe-
licet sanctus Doctoradversus Cresconium scribebat, ctum haberi. Ipse quideni Bonifaciumcriminevacuum
adhuc ille in vivisagebat, ac plures in ejus corpore repulabat, cum de Spe nibil boni suspicaretur : et
•cicatrices, quatn meinbra numerabantur (Conlra Cre- cerle praijudicatambanc opinionemutriusque agendi
sconium,lib. 5, n. 47). In collationeCarihaginensinon ratio confirniabat. C;ctcrum quoiiiamdeerant, quibus
reperitur ejus nomen : at in Romano Martyrologio reus conviiiciposset, probationes; re diu multumque
sanctis confessoribusquintononasoctobrisadjungitur. perpensa, conslittiit illani judicio divino permitlere,
8. Is in aulamadveniens, ibi non paucosinvenil, qui dum quemsuspecluin babebat. de sua domo ejiciendi
illuc perfugerant, eadem qua ipse, aut certe haudmulto justa aliqua maiiifestaijuesibi causa procbcrelur. ln-
humaniori rationea Donatislisexcepti(Ibid.). Quos interea haud quaqnam aniino erat ita comparatus, ut
leraderatepiscopusTliiibursica;,quamBuramdicebaut, eum , qui apud se lanti flagitiisuspicione laborabat,
et unicovocabuioThubursicaburam: quoevideturfuisse in clerum allegendumputaret: at ille, sive Augustini
in Proconsulari posita. Huicautem prsesuliServo, seu in se animum experirivellel, sive innata quadam am-
Servo-Dei, nomen erat. Anno quadringentesimoun- bitione duccretur, oinnem macliinam adhibuit, utvel
decimo Carlhaginensicollationi interfuit (Collal.Car- per sanetumAmisiitem referretur in ejus clerum, vel
tltag. 1, cap. 121). Hic locum repetebat occupatuma acceptis ab ipso commendatitiis littcris sibi liceret
Donalistis (ConlraCresconium,lib. 5, n. 47), pro qui- alibi ordinationem suscipere. At Augustinus adduci
bus lunc temporis, Lrle poslCyprianumobsceierasua nullo modo potuit, ul aut ei manus imponeret, aut
condemiialiiiu(ConfreLitteras Peiiliani, lib. 5, n. 58), ulli e coepiscopissuis per commendationemsuam eum
Donatusqttidamepiscopuserat (Collal.Carlhag.1, cap. subinlroduceret. Quam ob repulsam ille turbulentius
121). Cum igilur delocoillo bi duo prsesulesiiligarent, agere, dictilareque, si sibi ad clerum proecluderelur
parliumqueproctiratores proconsulare procstolarenlur aditus,Bonifaciuinparilerde gradu dejiciendum esse.
examen, armati Donatistsein memoralo Thubursicu- Hoc proposilonibil eral iniquius.Yerumtamenei con-
bure oppido repente in Servum irruerunt, ita ut vix senlire paralum se profitebatur Bonifacius, eo quod
vivusanfugeril. Paler autem ejus presbyter, setaleac mallet honore presbyteriiapud homines privari, quam
nmribus gravis, ea csede, qua ab iisdem vchemenler ullam Spei ansam prsebere Ecclesiam perturbaudi.
affliciusest, post dies paucos excessit e vila (Contra Ea iu re mediam quamdam viam sibi ineundam esse
Cresconium,lib. 5, c. 45). Quibus porro legibus in existimavit Augustinus, videlicet ut uterque scripto
semetferendis causamlol suis facinoribusproebuerint placito pollicerentur, se Iocum aliquem miraculis ce-
Donaiistae,anuo prosdmodeclarabimus. Icbrem petituros, ubi reuni sive melus, sive divina
ultio ad confitendamculpamadigeret. Quocirca eos
Nolamad sancti Felicis tumulum ire jussit; propterea eos scandalum latere, ut secum instantius incumbant
quod ibi certius, qnain usquam, per Paulinum resci- orationibus , ut facli veritas divina revelatione com-
retur, quid ambobus conligisset.El ea quidem fuitBo- periatur. Eosdem vehementer juxia ac demisse re-
nifacii modestia, ul litteras, quae suam in Ecclesiam prebeiidil, quod adversus Proculeianum in se ipso
dignilalem tesiificarentur, nullas poslularet; Noloe polius, quam in Deo gloriali fuerant : neve cliam
cum alio juxta haberi non recusans, quo ulique in monasteria eo nomine criminentur , quod in illis im-
loco juxta erant incogniti. probos aliquos reperire sit, adhorlalur. Cum Felix
2. Res illa tisquedum tecla remanserat, ei remedia quidam atque Hilarinusde hac re ad eum scripsissent,
omnia sicadhibere Auguslinus stttduil, ut lamengra- respondil ad eorum litleras, minime mirum esse, si
vissimus cordis ejus dolor in plebis nolitiam non ve- lalia nascantur offendicula, aul conlra Dei servos si-
nirel; quia merito verebalur , ne hinc simul et in- nistrirumores in vulgussparganlur: porro seneefla-
fructuose cruciarentur firmi, el periculose turbarentur gitiosi quidquam deprehendisse in Bonifacio,nec cre-
infirmi; ac ipsis quoque schismalicis ansa darelur didisse; itaque non jussisse til ejus nomen de proe-
catholico populo illudendi. Factum nihilominus in- sbyierorum numero auferretur, quia divinum judi-
vito illo vulgatum esl, quamque animo prospexerat, cium, ad quod presbyleri hujus cansa relataerat,
offensionempeperit; et eo quidem acerbiorem , quod anleverlere non audcbat. Quo tempore seriptse sunt
anlea jactalum fuerat, Augustini clericos in criniina a beaio Viro illoe epistolse, jam Iier Bonifacius ac
nequaquam labi solitos, quemadmodum ii, qtiibus Spcs Nolam susceperant, aul sallem ad illud crant in
manus imposuerat Proculeianus. Fuere etiam qui pe- procinctu. Quem vero exitum eorum causa habuerit,
terent, utBonifaciinomeiiexalbopresbyteroruni,quos ignoramus. Et nos quidem infra de quodam Boniracio
moris erat ad altare recitari, cxpungerelur : nc sci- viro optimo , et sancti Prsesulis amicissimo, qui Ca-
licet ulla Donatistis relinquerelur occasio praedicandi, laquensis episcopus anno circiier quadringcntesimo
scelera apud Calholicos impunita rcmanere. Id vero octavo consecratus est, dicturi sumus. Taineki autem
noluerat Augustinus : ne hoc pacto Dei, cujus ad tri- ex humililate presbyteri non teniere conjicias, Dcum
bunal causa BonifaciiIronslaia fuerat, judicium proe- elillius innocenliam liquido declarassc, et illuin post.
verterelur; neveviolarelurconcilii slalulum, perquod qtiam fidei ejus ac palienliacpericulum fecisset, ad
non licebat clericum , qui nonditm convictus sit, a episcopalem dignitatem evexisse : ailamen uiinni at-
communione suspcndi, nisi jinlicio sc sistere recu- quc cumdem fuisse nulla evincuiit argumcnla.
sasset (Concil.Carthag. Zanni 397, c<itm.7, 8). Cleri 3. Ante hujus anni finein contigil Aiigiislinicum
lamen populiqiicjudicio hoc etiam permisit, si ita eis Felicc disputalio. Erat is unus c ManichaeoriiniElectis
visum fuisset expedire, ne iis qui com ad Ecclesiam (Possid., in VitaAttgust.,c. 16) ac ipsorum doctoribus
nollenlacccdere, qtircrebanlsaltem quodproelexerenl, (Rctracl. l.% cap.S), libcraliiimquidem tlisciplinarum
quoedam inde pra'beretur probabilis excusalio : tiinc imperilus; atlamen Forlunato, qtiem Augusliniis ad-
vero non ipsorum futurum esse boc factum, scd eo- buc presbyter in publica disccptaiionc anno trecente-
rum quorum causa ftierit faclum; neque etiam illinc simo iionagcsimo lertio couvicerat, longe vcrsuiior.
honiini, quem non iniqua consrionlia tle libro vivo- Ilipponcm vcnerat errores suos disscniiiiaiuriis. Au
rum deleverit, damni qiiidquam accessurum. Dum aiilcm is idernFelix fuerit, ad quem exslal Augustini
boccita gererentur, Ilippone aberal Aiiguslinis. Qua- cpistola (Epist. 79) quse presbytero Mauicliaiolaiitum
propler clero suo, senioribus, et universocplebi Ec- inscribitiir, baud certo scimus. Ex ca intelligitur, bo-
clesioeHipponensis epistolam misit, qoa eos qui se- ininem illum qualis csseldissimulare conalum; aicum
cum infelicemillum casum moleste fcrebant, quam- colloquium cum quibusdam Calbolicis babuissel, sta-
vis indc mullo minus qtiam ipse doloris caperent, lim ab illis deprebensum fuisse, ac sanclo Anlisliti
solari sludet; docetque jam pridem a Chrisio proe- delalum. Mortem a se despici praedicabat, diciilabat-
dicia fuisse ejusmodi scandala : ipsis cliam summoque se apud Auguslinuin magno in nuniero baberi,
pere cavendum esse, nc fralrcm ex falsis suspicioui- quandoqiiidemde suis comprimendis conatibtis soili-
bus judicantes in diaboli laqueos incidanl; quod in citus esset. Ad eum ergo epislolam dedit Augusiinus,
Bonifacii graliam dicit. Eos obteslatur, ne vulnera brevem illam quidem, at vehementem : in qua ejtif
euis ipsius vulneribus nova superaddant, necrucialus ostcntationem irridel, eamdemque raliocinalionem,
augeant, ne denique dolorem dolore cumuleiil, defi- quam diluere nequiveral ipsius praccessorFortunatus,
ciendo vel in suspicionibusfalsis, velin peccalis alie- illi proponit, denunlians ut vel eam solvat, vel inde
nis; ipsi videlicet, qui spem aliquam liabentad Dettm, abscedat. Si quidem presbyler illc Manichauisiilem
pro quibus ipse continuis periculis caput objicil: qttod sit, qui et Felix; hoce illi contigisse comperiinus.
enim ad schismaticos attinel, qui neqnitia plane dia- Oblata sunt ei sua scripta, hoc csl, qu;« secum liabe-
bolica gaudium e tam lucluosis casibus percipiebant; bat Manichseaedoctrinse volumina numero forsilait
atque in Ecclesioe membris vitia quoedaminvestiga- quinque, necnon sub publico sigillo custodita (De
bant, unde loti illitis corpori illuderent, ipsi quidera Acliscum Felice, lib. I, cap. 1). Ociavoidus dcccmbris
expeditius videbatur, eos coniemncre, el canum , a adiit Curatorem seu Majorem urbis, eiqite suppliccm
quibus vuluera Lazari lingebantur, loco habere. Mo- libellum obtulit, publiceclamitans, cuivicodicihussuis
net Hipponenses, Deiim fortassis ideo noluisse hoc se paratum esse incendi, si aliquid mali repertum io
LIBER QUINTUS. 346
ipsis fuisset (Ibid., cap. 12). Cum eo forlassis hoc ipso Felix, sed iis verbis usus, quse et perspeclam ei bia-
die aliquantum collocutusest Augustinus; quando Pos- sphemiarum isliusmodi abominationem, etrevera hor-
sidius bis aut ter eos dispulasse affirmat (Possid., in rori esse declarent. Uterque postea collalionis acta
Vita Augusi, c. 16), tamelsi in Actis ea de re perscri- obsignavit, quaejure merito Augustini opusculis in-
ptis duplex tantum dissertatio babeatur. Harum prior serta sunt : quandoquidem victoriam testilicanlur,
seplimo idus decembres, qusequarta erat feria, anno quam de hseresi, non lantum errore ipsius armis con-
quadringentesimo quarto acta est in ecclesia Hippo- fosso confusoque, sed eliam illis, a quibus propugna-
nensi (DeAcl.cumFeL, lib. 1, cap. i), populo ad can- baiur, ad veram fidem traduclis, reportavit (Possid.,
cellum adslante (Ibid., cap.Si)) et cum summo silentio in Vila Augusl., c. 16).
et modeslia audiente, ae notariis, qui verba utriusque 4. Post illud cum Felice colloquium, librum suum
exciperent,prsesenlibus (Ibid., cap. 12). Isfuit concer- de Natura boni collocat (Retract. lib. 2, cap. 9). Hoc
lalionis exitus, ut, cum illi Auguslinus idem argumen- adversusManichseosostendit, Deumnaturam esse im-
lum, quod anlea Forlunato, objecisset, nimirum qua mutabilem, ac summuni boniim, ct caeterarum natu-
rationeDeo, si quideni esset natura incorrupiibilis, rarum turn corporearum tum spiritualium, quaeomnes
nocere gens tenebrarum valerct; sin auiem ei nihil in se ipsis bonoesunt, auctorem. lbi simul demonslrat,
detrimenti afferre posset, quid erat quod adversus quid sit malum, unde nascalur, quot boria in natura
islam ita dimicasset, ut naturae suae partem buc mis- niali, quam vocant, quot e contrario mala in nalura
sam isli tenebrarum genti misceri, perque cam pollui boni, qtialem cam sibi fingtmt, involvanl. Horrendas
pateretur (Ibid., cap. 19); peteret Felix sibi tempus ad quoque lurpitudines memorat, quae fueranl in hujus
respondendum, usque ad secundam feriam proxiniam, sectacnonnullis, tum in Paphlagonia, lum in Galliis
pridie idus ejusdem mensis, quintum scilicet post diem deprebensoc(De Nal. botti,cap.il). Quseaulem in Africa
prorogari (Ibid.,lib. 2, cap. 1). Notosilloetam accuraloe similiter exsecranda patrata sunt, silet: quia ibi non
erroris circa colloquii lempus suspicionem omnem anle annum circiter quadfingentesimum vigesimum
removent. Promisit Felix se per illud spatiuin, cum primnm conligerunt. At abominaliones illas ipsis Ma-
chrisliano quodam, quem ex adslantibus elegit, man- nichseiplacitis nilicommonstrat (Ibid., cap. 46). Operi
surum : sin vero fugeret, neque enim relinebatur, finem imponit precatione, qua divinam benignitalem
consensit, non quidem ut Manichseumanalhemassc, obtestalur, ut per suum niinisterium, sicutccepit jam
verum ut judicio proprio victus, legis suoepraevarica- non paucos, ita pergat alios hujusce crroris irrelilos
lor, atque in Hipponensem civitatem reus exislimarc- laqueis cxsolvere (lbid., cap. 48).
tur(Ibid., lib. 1, cap. 20). Reipsaadcondictumdiem in 5. Erat inter ManichseorumAuditores Secundinus
ecclesiamPacis venil, ubi populoprsesente iterum coe- ( Relractationumlib. % cap. 10), homo Romanus, unde
pla esl disputalio (Ibid., lib. % cap. 1). Argumcnlum marmorum Aniciansedomus menlionem facit (Secun-
suum resumpsit Augusliims : cum vero Felix eludere dini Episl., n. 5), atque ad Panlinum ab Auguslino»
vellet necessiiatem respondendi, causatus suoscodi- remitlitur (Conlra SecutuL, cap. 11). Is cura sancti
ces redditos non fuisse, illos se repetere, ac biduo Doctoris libros quosdam adversus Manichaeosevolvis-
posl ad colloquium rediturum; testalus est sanctus set, in illis, ut faletur, oratorem numeris omnibus
Doctor illum codices istos, si necessarios sibi futuros absolulum, ac pene lotius eloquenlise deum animad-
putassei, petere debtiisse tum, cum dilationem postu- vertit: at vero cum sectocsuaeerrores quam persua-
laret. Itaque disputalio redintegrata est, ac praecipue sissimos haberet, vcrilatem ibi deprehendere nun-
circa liberum arbitrium, quo bonum malumve agitur, quam poluit (Secundini Episl.,n. 5). Quapropler sibi
versala : de gratia lamen, qua in libertatem asseri- proposuit in eam rem Augustino, cui ne de faciequi-
mur, neuliquam traclaliim fuit;quippe cujusquseslioad dem notus erat, tanquam ainico scribere : ila lanien;
Manicha;orumhseresimnibil spectaret (Relract. lib. % ut urbanitati suocac verbis officiosis subinde repre-
cap.S; DeAcl. cnmFei.,tib. %capp. 2,5,4). Et Felix hensiones baud parum acerbas insereret, objurgans
quidem primo concessit, quisquis Deum eorruplioni quod Manichseorumplacita scriptis suis insectareiur,
obnoxium diceret, eum anathemale feriendum esse Ab ea re ut desisteret, atque etiam ad eamdem se-
(De Act. cum Fel., lib. % cap. 14). At vero cum Augu- ctam rediret, admonebat (Retract. lib. % cap. 10);.
stinus blasphemiam hanc a Manichoeodocefi planum Quam ob causam et iisdem ille placitis fidem COJEO-
fecisset, illuinuonsiiie difficullateeocompulit, utquid- liare, et calholicsedoctrinse auctorilatem, quanLtiBii;i
quid sibi imperatum esset, facturum se profiteretur se erat, delrabere moliebatur. Epistola; Secundiui
(Ibid., cap. 22). Adjecit sanctus Episcopus, ipsiMani- aliam multo prolixiorem reddidit Augustinns : qua;
ehaeumanatbemandum ; et ex animo id quidem, quan- in ejus libris idcirco numerata est, quia usilala cpi-
ilo ad hoc a nemine cogerelur. Deum leslem invocavit stolarum inscriplione eam non prsenotaverat, sed ei
Felix, se animo ad hoc prscstandum paratissimum tanttim Secundini litteras, quas ibid.emetiamiium re-
esse; sed hoc rogare, tit sibi Felici, quo magis con- perire est, prsemiserat. In hac responsione crimina-
firmaretur, proeiretAuguslinus, ac Manichaeum,nec- tioncs privatim sibi a Secundino illalas paucis quidem
non et spiritum, qui in eo loculus fuerat, prior ana- ipse verbis et ctim summa modesiioe significalione
themaret. Chartam sanctus Prsesul stalim accepit, depulit (Contra Secund., capp. 1,2)-. in Ecclesia vero
alque anathematismum exaravit: idem priestilit et defendenda longior et vehementioi,'fuit,acKanicha30-
;:34¥ VITAS. AUGUSTINIEPlSCOPI. 548
rum haeresis prineipia adeoevertit confregitque,iit se nosset: liuhc etiam simul Obsecravit, ut si
qiiid hii-
pturis facefe opusculum islud; quam aliud quodeum- nus probaret iri sua ad Hieronyriiumepistola (Epish
que adversiis iliam pestem a se editum profiteatur 75), id sibi, qiio posset emendare, significaret.
(Relraclaiionum lib. % cap. 10). 7. Auguslini epistolam, cujus exordium est; Quam-
6. Aslerius subdiaconus, cui litteras ad Augustinum vis exisiimem'{ Ibid. ), necdum acceperat Hierony-
(Epist. 08) una cum secunda sua adversns Rufinum mus, ciim e suis illam quae incipit, Tres simut epislo-
Apologiaperfcrendas Hieronymus dederal, exlremo, las (Apud August., Epist. 75), ad eum, jain exlurbalo
ul quidem videtur, anno quadringcntesimo terlio in e scde Cliryso.siomo,eiproinde sub anni quadringen-
Africam pervenit : ac nou mullo post asciius est ad tesimi quarii finem, scripsit. fii ea variis Augustini
episcopalum (Epist. 82, n. 1). Tum demum perlectis quaistionibus respondere, necnon in primis ejus de
Hieronymi litleris, ejus a se ob epistolam suam, cu- mendacio officios»,deque Petri ac Pauli controversia
jus inilium est, Habeo graliam(lipisl. 40), abaliena- objeclis satisfacere nititur. Ipsi post h;cc reddiia est
tum animum Augustiiius intellexit. Quapropter prima supra memorala Augnstini epistola ( Epist. 73), quse
daia occasione, per quosdam ex amicis, qtiibits atino procul dtibio commolam ejus mentem sedavit: qitam-
forte quadringentesimo qnarlo in Palesiinam iter vis hac iili occasione rescribendum non putaverit. Sed
erat, litteras ei demissionis ac beiievoleulioeplenas, responsionis ioco, cnm Firmus sancli Prsesolisneces-
quibus ejusdem iinimum demulcerel, scripsit ( Epist. sarius ex Africa sine ullis ejusdem, qui scilicet amici
75). In bis de simitltale, qun llicroiiymus ac Rufinus profectioneinignoraverat, litteris in Paloestinariive-
inter se dissidebant, miruiri in nioduin loquilur. Non nissct, huie redetinti epistolam ( Apud Augusl., Epist.
lanlum sibi arrogat, ut in alterutrum seuleniiam pro- 81) ad Augusiinumamoris benevolenlioequesuavissi-
nuiiliei : laiitum in ulriusque proesenliam suspirans, ma tcstimonia prsefereniem dedil; in qua epistolam
declarat quid forte, si hoecsibi daretur, agerel dice- suam ad ipsum ultimam (Epist. 75) excusabat, at-
relve, quo eos in concordiam rcvocare sibi liceret. que in posterum ab ejusmodi quaestionibusabstinere
Quse lanien ad se in boc argiinieiitiiin Hieronymus se velle teslabalur. Alypiumquoque ibi salutabal. Hoc
transmiserat, legit: quod vero ad scripla Rttlini in tamen Augustinum non prohibuit quominus per quos-
Hieronymum, quamvis in Africam deiala essenl, se dam e suis familiaribus, prolixam episloLam postea
nunquam ea evolvisse, imo nec nosse, satis liquido Hieronymoscriberet {Episl. 82), iu qua fusede eadem
significal. Praesidium episcopum, quem ei qiiondam Petri et Pauli contenlione disputat; magnopereea-
Hieronymustanquam singulari necessiludinesihi con- vens, salva lamcn pro qua certabat veritate, ne Hie-
junctum cominendarat(Hieron., apud Aug. Episi. 59, ronymi animum exasperaret : simulque ad eum suam
n. 1), verbis oravit, ut epislolam stiain (Epist. 74) in Fauslum elucubrationem misit. Atque hunc habtiit
•eidem Hieronymo deferendam curaret, illumquc ad- finein celebris illa disputalio Augusiinicum Hierony-
ditis aliis litteris precaretur, ut ejus cxcusationcs ajino : qui quidem et ipse in Augustini sentenliam
tmitteret. Ad euindem Praesidium postca (iieronymi disccssit, ctim adversus Pelagianos anno quadringen-
«pislolam cum suoeexemplo misit, til qua ratione ad tesimodecimo quinto dimicandum fuit.
sauclum illum presbyterum scriberc deberel, facilius
LIBER SEXTUS.
In quo natranlur quseAuguslimisgessit a datisannoquadringentesimo
quintonovis legibusin Donatistas,usque ad Colla-
lionemcumiisdemschismaticiscarthagmensem.
CAPUT PRIMUM. quia, ut loquitur Auguslinus, Circumcellionumnobilis

i Severa tex ab Honorio lata contraDonalislas.2 Alim furor horrendum prsebens suis clericissaiellitium, us-
in eosdem legcs. 5 Auguslini ad Paulinum litterm. quequaqueodiosissimeinnotuerat, ingens in Donatistas
4 Fructum quttmniaximumex llonorii legibuscapit conflagraverat invidia : atque inde faclum eral, ut et
Ecclesia. 5 CoiiciliuinCarlhagineposlresiitui cmplam prseteritseomnes contra eos leges excitarenlur, et
ibi unilatemselebruiur. conderentur novse(Conlra Crescon.,lib. 5, n. 47). Nam
1. Digressi parumper a causa Donatistarum, jam Imperator religiosus et pius, perlatis in notitiam suam
nunc ipso mirrandi ordine ad eam revocamur. Cum lalibus causis, maluit piissimis legibus impielalis er-
adcomilatum devenissent episcopi legati, quibus a rorem omnino corrigere, el eos qui contra Christum
Carthaginensiconcilio commendalaerat, nihil tnm illic Cbristi signa portarent, ad unitatem calholicam ter-
a se proestandumesse compererunt (Epist. 185, n. 26). rendo et coercendo redigere, quam sseviendi tanlum-
Etcnim lex advecsus Donatifactionemjam ante eorum modo auferre licenliam, et errandi ac pereundi relin-
adventum lala, p>romulgataquefuerat. Toli eos homi- quere. Ergo lex promulgata fuit, ul tantaeimmanitatis
num querelse.qutinale mulctalidomum redire nou au- hseresis Donatistarum, cui crudelius parci videbatur,
debanl, ac in priinis Bagaiensiscpiscopi horreiidae ac quain ipsa saeviebat, non tanlum violeuta esse, sed
receutissimoecicatriceslmperatoremcommoverant. Et oninino esse iion siuerelur impune : non tamen sup-
LIBER SEXTUS. 350
plicio capitaii, propter servandam etiam circa indignos donationis, necnon cohtractus agendi facuHate,dohee
mansuetudinem christianam, sed pecuniariis damhis baeresimabdicaverint, privari: quicumqueillis opitu-
proposilis, el in episcoposvel ministros eorum exsi- Iali fuerint, eidem pcenoesubjici: provinciarum prae-
lio constituio. Habemus igitur edictum ab Honorio fectos, qui consensum opemque eis tulerint, viginti
dalum aimo quadringeniesimoquinto pridie idus fe- auri pondo solvere; eorumque Officia, hoc est foren-
bruarii, quo quidcm declarat Imperator, noLIese ses administros, tolidem : urbium denique magistra-
eorum qui Baptismumilerabant, errores diulius tole- tus ac defensores, si vel ea mandaia servare neglexe-
rare, aut nomen Donalistarum amplius audire : jubet rint, vel Ecclesias ipsis praesentibusvexari passi fue-
vero, utoniiies catholicam unitalem sequantur. Si qui rint, eadem mulcla damnari. Quod ultimum ad eam
illicita perpelrare perganl, ex lenore superiorum le- sane pertinet Carthaginensis concilii postulationem,
gum, necnon illius qua; non pridem (forsitan adversus qua civitales ad suseipiendam Ecclesiarum lulelam
Crispinum) conslituia fuerat. poenasluant: qui autem obligari petierat. Ea lex nullarauniversocDonalislarum
seditiosos conventus coire procsumpserinl, acrius se- sectse poenani irrogai, nec omnes eorum clericosexsi-
veritisque coerccanlur. Et hoccomnino sunt, quaeex lio, quemadmodura ab Honorioslatutum fuissedocet
illo edicto scisso nunc in duas, ut minimum, parles Atigiistinus, afficit. Utrum hsccin edicto alio praeci-
feperire esl in duplici Codicis loco.Nam ejtisuna pars pere sat habuerit, an vero quaeexstat constitulio, ad.
esl tiluli, Ne sanclum Baplisma ilerelur, lege lerlia ; noslram setatem non integra pervenerit, nobis non
allera, tiluli, De hmreiicis,legetrigesima octava. Exi- constat. Proeter leges pridie idus februarii anno qua-
stiniat non neino(/n Cod. Theod., lom. 6, p. 196) ad dringenlesimo quinto dalas, quas non obscure indica-
boc ipsum edicinm. referri debere, quas ad aiinum bal Honorius, cum secundo posl anno quid de factione
circiter quadringente.-imiini nonum citat Auguslintis Donatisentiret, se nuper ostendisse profilebatur (Ibid.,
ex quadam Iege pulclierrimas illas voces : ISamsi in rfe//o;i'ef.,/cflfi40);aliam quoque tertio nonas martias
eis, qui primo ittitiali sunt, idcirco religio Baplismulis ejusdem anni quadringentesimi quinti ad Diotimium
judicalur infirma, quodii a quibus accipiiur, peccalores Africoeproconsulem misit, qua ei mandabat, ut mis-
putenlur, loliesrenovarinecesseerit Iradilum sacramcn- sum a se in Africam Unitatis edictum, quo omnibus
lum, quoiiesindignus fuerit inventuscollati Baplismatis innotesceret,variis locis affigi curaret (lbid.,deRelig.,
adminislrutor: et ftdes noslra non ex nosirwvoluntatis lege 2 ). Idemque imperator sexto idus decembris
arbitrio, neque ex divhti muneris gralia, sed ex meritis proxime sequentis Diotimionuntiat, ab omnibus, qui
sacerdolumet clericonmiqualilate pendebit. Post quam in hecresi Donalistarum deprehensi ftierint, mulctam
Imperatoris senlenliam ila sanctus Praesul : Faciant, Iege constitutam sine ulla comperendinatione esse
inquit, mille.conciliacpiscopiveslri, huic uni sentenlim exigendam (Ibid., ile Hmrei, lege59).
respondeant; et ud quod volueritis, conseiilimusvobis 3. Theasii atque Evodii, quos contra Donalistarum
(Epist. 105, n. 12). Edictum lioc nonnulli Unionisseu factionem anno superiore ad Honorium miserat Car-
Henolicum appellant : quod idem a concilio Cartha- thaginenseconcilium, reditus in Africamjam proximus
ginensi auni quadringentesimi septimi lex Unitatis ptilabatur, cum Paulino per Celsum epistolam misit
dicitur. Alque ad o Honoriusipse ediclum de uuitate Auguslinus(Episl. 80). Isadeumdem sancium nupcr
testalur a se missum in Africam, ut omnibus significa- epistolam aliain de quadam qua'Stioncdcderat, quam
ret unam et veram (idem caiholicam esse relinendam ille quidemnimis cursim et breviter, sed plane christia-
(Cod. Theod., de Relicj.,lege2). na menle ac pietale dissolverat, affirmandoitaseNoloe,
2. Eodem dic, vidclicct pridie idus februarias, Ho- ubi degebat, manerestaluisse,ulsiqiiidaliudase Deus
norius Adriano procluriiproefeclolegem misil, qua de expeteret, ejus voluntatem susc anteponere paratus
lollentia fundilus Donatistarum hoeresiapud sc consli- esset. Perbrevem hancce responsionem videlur Pau-
tutum esse affirmat : idque maxime ob iterandi Ba- linus Celsocuidam tradidisse; qua needum accepla,
plismatis sacrilegium, adquod mancipia aliosque sibi ad eunidem rursus Augtistinus per Fonunalianum
subditos vi compellebant(/ftid., Nesanctum Bapi. ite- Hipponensem presbyterum Romamid lemporis peten-
retur, lege i et tege 5). Quodquidem ad Crispini facinus tem scripserat. Epistolacaulem illse tres, scilicet una
praecipuoquodam modo speclare judicalur. ls igitur Paulini,el Augustiniduae,exciderunt, Celsusea mcnte
deceruit illos, qui ab hujusce legis promulgatione Ba- Hipponem veneral, ul in Augustini familiarilate dies
ptismum secundo conlulisse deprehendentur, fortunis aliquot traduceret. Yerum occasionem navigii nactus,
suis omnibus spoliari; quse tanien eorum liberis , si sancium Proesulemsero admodum monuit, se postri-
redierint ad Ecclesiam , restituerentur : proedia, in dio discessurum, rogans ut sibi ad Paulinum respon-
quibiisconvenerint, si faclumsil consciis dominis, fisco sionem darel. Epistolam ergo propere dictavit Au-
addici; si secus, cos a quibus istiusmodi coelusbabe- gustinus : in qua Paulinum orat, ul, qua ratione divi-
reniur, plumbaiisflagellari, ac perpetuum in exsilium nam voluntalem inlernoscere possinius in illa actione
amandari : eorurn clientes, vel servos, quos denuo inter plures bonas seligcnda,quam a nobisDeus postu-
baptizare voluerint, in ecclcsias Calholicorumconfu- lel, atqueadeo quam nos ejus volunlaiiobtemperaturos
gere posse, atque ab binc libenalis jura oblinere : cseteris praeferre oportcal, sibi significet: inhoc enim
fepetendi Baptismi auctores consciosve, non solum noii falli, atque in pcccata, qiiai ignoremus, non labi,
testandij vertim etiam adipiscendi aliquid sub specie faletur difficile. Ei se uberius scripturum pollicetur,
ubi primum Theasitis ac Evodius, quorum in dies funditus evcrterentur? (Episl. 185, n. 15). In Cresco-
singulos exspeclabalur adventus, rediisscnt, ipseque nium cliam scribcns dicit Ecclesiam catbolicam qua-
eum in islorum cpiscoporum mentibus acverbis con- quaversum diffundiac dilatari, cum in ipsa Africa pars
spexisset. Reversi sunl, ul credere licet, mense mar- Donati in dies magis magisque minuatur (ConlraCre-
lio, vel sallem aprili, quando leges in Donatistas sconium, lib. 3, n. 71). Nam si posses videre, inquit,
pridie idus februarii jam concessae atque obsignatae quam longe tuteque Africam error isle pervaserat,el
erant. quam pauca ejus remanserint, quw nondumin paeem
4. Jamvero , narral Augustinus, cum ipsm lcges calholicamcorrecta transierunl; niillomodoasseriorum
venissentin Africam,prmciptieilliqui qumrebanloccasio- christianm pacis et unilalis infructiiosamel hianemar-
nem , aut smviliamfurcntium meluebant,uut suosvere- bitrarerisinslanliam (Ibid., lib. 1, n. 7). Ad anni qua-
cundabantur offondere, ad Ecclesiam continuotrans- dringcnlesimi oclavi fineni in hrcc vcrba loquilur:
ierunl. Mttlti eliam , qui sola itlic a parenlibttsIradila Multtimsane dequorumdam, nequepaucorum,ftdefirma
consueludinetenebanltir, qualem vero causam ipsa hm- et stabiti gratulamur, qui ex occasionelegnm ipsarum
resis Itaberel, nunquam anlea cogitaveranl, nunquam ad Chrislianamreligionemvelcalholicampucemconversi
qumrere et considerare volueranl; mox ubi ccepentnt sttnt; pro quorum salute sempilerna nos in hac lem-
advertere , el itihilin ea dignum htvenire, propier quod porati eliam periclitari deleclat. Proplerea cnimmaxitne
tanla damna paterentitr, sine ulla difflcullatecaiholici ab lioininibusnimium dureque perversis, nunc inimici-
facli sunt: docuil cnim eos sollkiludo , quosnegligenles liarum graviores impelus suslinemus, qtios nonnutli
securilas fecerat. Istorttm aulem omniitmprmcedentium eorumnobiscumpalientissimesustinenl(Episl. 97, n. 4).
uucloriialemel persuasionemsecuiisuni mulli, qui mi- Fatebaulur quam plurimi, hoc sibi gratissimum acci-
nus idonei erant per se ipsos inteiligere,quid distaret disse, ulad redeundiim in sinuni Ecclesisecogerenlur,
inler Donalislantm errorem, el calltoiicam verilatem. ac sic reditu suo Circuincelliomimvexationibus cau-
Ita cum magnaagmina populortimvera malerin sinum sam nuliam praeberent (Episl. 105, n. o).Quin eliam
gaudens reciperct, remanserunt lurbm durw, et in illa corum qui non ex animo, sed ex mero limore parlem
pesle ittfelicianimosilate sislentcs, Exltisquoque pltt- Donali abdicare videbanlur, non pauci in sequenlium
rimi simitlando communicaverunl,alii puucitate latue- lemporum difficultate majorcm constanliain prae se
runl. Sed ilti qui simulabant, paulalim assuescendo,el liilerunt, quam qui iiunquam a calbolica veritate de-
prmdicaitonem verilatis audiendo, maxime post colta- scivcranl (Episl. 89, n. 7). Sic mulli, inquit Augu-
tionem el dispulalionem qum ittler nos el episcopos stinus, per illas legescorrecli sunt, et quolidiecorrigun-
eorum apud Carlltaginemfuil, ex magna parle correcti lur; el se esse correclos,alque ab iila fttriosa pernicie
sunl. In quibusdamvero locis, ubi pertinacior ct hnpa- liberaios,gratias agunl. Et quioderunt, diligunl, mole-
calior praivaluit mullitudo, citi resislere non poleranl slasquesibi fuissesaluberrimasleges,quanlumin insania
pauciores,quorumerat meliorde communionesentenlia, deiestabanlur, tanlum recepla sanitate gralutantur; et
aul turbwattctoriiali paticorum potenliorum subditwin in residuos, cum quibusfuerant perituri, jam sitnili di-
malam parlemobtemperarunt,atiquanlo diulius labora- lectione nobiscum, ul pariter insiemusne illi pereant,
tum esl (Episl. 185, nn. 29, 50). ln epistola quoque excitanlur (Epist. 185, n. 1). Mullisetiamprofuil (quod
ad Yincenlium anteCollaiionem, ul quidem videlur, experimenlis probavimuset probamus),prius limorevel
scripta , sanclus Antistes adhuc uberius explical, dotore cogi, ut posleapossenldoceri, attt quod jam ver-
quantura utililalis Ecclesise severitas earum legum bis didiceranl, opere seclari (Ibid., n. 21). Atque illi
attulerit : quacdam inde verba subjecisse sufficict. stuil fruclus , quos peperit paterna illa severitas cum
De mullorum, ait, jam correclionegaudemus,qvi lam ea institutione conjuncta , qua Ecclesia redeuntes,
veraciterunilalem calliolicatnlenenl alque defettdunl,el praesertim Augustini iingua el calamo imbuebal. Si
a prisiino errore se liberulos esse twiantur, ut eos cum enim , ait idem sanclus, terrerenlur, et non docerenlur;
magna gratulalione miremur.El paulo infra : 0 si pos- improbaquasi dominaiio viderelttr. Rurstis si doceren-
sem tibi oslendere, ex ipsis Circumcellionibusquam tur, et non lerrereniur; veluslate consueludinisobdu-
multosjam calhoiicosmanifeslos habeamus, damnanles rali ad capessendam viam salulis pigrius movereniur
suam prislinam vilam el miserabilem errorem, qtto se (Episl. 93, n. 5).
arbitrabantur pro Ecclesia Dei facere,quidquidinquiela 5. Non igitur sine causa Idacii fasti unitalem inter
lcmeritale faciebunt! (Epist. 93, im. 1, 2) etc. Mulli Catholicosac Donalislas boc anno factam memorant.
corum, qtiorumjam itt unilale Chrisli, piumfidei fervo- Cceptaesl primum Carthagine ante decimumkalendas
retn charitatemquemiramur, ctim magna Iwlilia Deo septembris (CodiceCanonumAfric, can, 94), non qui-
gralias agunt, quod illo errore caruerunl, ubi mala isla dem omnium Donalistarum, cuni semper Carthagi-
bona putaverunl: quas gralias modovolentes non age- nensis episcopi litulum sibi Primianus arrogaverit, at
renl, nisi prius eliam nolentes ab illa nefaria socielate certe non exigui eorum numeri conversione : ereplis
discederent.Quid de iltis dicamus, qui nobis quolidie proeterea, qtias obtinebanl, sacris sedibus, quoe vel
conftlenlur,quod jam oiim votebanlesse calholici; sed Catholicis tradcrentur, vel sallcm occluderentur, quod
inler eos habilabant, inter qttos id quod vulebant esse jam anlc in Hipponcnsi dioecesi factum fuisse repe-
non poleranl per infirmilatem timoris, ubi si unum ver- rimus (Epist. 159, n. 2). Post factam sive cceplam
bum pro Calhoiicadicerenl, el ipsi el domus eorum unitatem babilum fuit decimo kalendas scptembris iii
555 LIBER SEXTUS. 3g4
basilica Regionis secundseCarthaginense concilium ; sequenli apud Primatem Donalistarum expostularunt.
quod Africselolius fuisse vel ex die solo satis superque Vivunlul latrones, aiunt illi, moriuntur ut Circumcel-
declaralur : quam rem etiam probat legationuin ex liones, honoranlur ul martyres, et tamennec lalrones
omnibus provinciis ad synoduin miltcndarum facta aliquandoaudkimus, eos quos deprmdaiisunt, excwcas-
mentio. Placuit per litteras rogare provinciarumpr;c- se. Occisosauferunt tttci, nonvivisauferunllucem(Epist.
fectos, ut ad componendam per totam Africam, qucc 88, n. 8). Illis in Gollalione exprobrala est ea dirilas,
nonnisi Carthagine tunc temporis redinlegrata eral, tanquam quoequodam modo ipsius dsemonis-in Job
concordiamlaborarent; ilemadComitalum, id esl, ad crudclitatem snperarel (Brevic Collat. 3, n. 22, et
Impcratorem ejusque ministros, scribere , ut ei gra- Cotlat. Carlhag. 5, cap. 298). Membra eliam cmlera
tioe, ob expulsos Donalistas, lotius Africsanomine age- plagis horrendis vulneribusquesauciarunt- Deprwdanlur
rentur (CodiceCanonumAfric, can. 94). Qui vero lit- eliam domos aliquas, el incendunt: fructus aridos diri-
teras illas deferrent, elecli sunt duo, non quidem piunt, humidos fundunl (Epist. 111, n. 1). Arma sibi
episcopi, sed tantum clerici: eo quod epislola Inno- ingentia et terribilia fabricarunt, quibus armati per di-
centii papse,quam procul dubio a legatis superioris versa discurfunl, comminanlesalque anhelantescwdes,
concilii allalam in hoc recitarant, Africani anlisliles rapinas, incendia,cmcilates(Epist. 88, n. 8). Quo ter-
monebantur, ne facile episcopos in Italiam proficisci rore in animos hominum injecto, complures adeo
palerentur. Qua de re prsesules concilii sive legati, percellebant, ut se paterentur iteraio Baptisraate fu-
idem plane cum Innocentio senserunt. Ex quo licet nestari (Eptsf. 111, n. 8). Ita fiebat, ut inter gravissi-
conjicere, episcoporum transmarinam profectionem, simas leges, quoefuerant in eos promulgatoe,ac de
tametsi illi Donatistarum vexationibus coacti ad Im- quibus perinde ac de vexationcdirissima querebantur,
peralorem perfugissent, reprehcnsione lamen non canon modo in possessionibus et suis et alienis securi
ruisse. Nullus autem est ambigendi locus, quin huic sederent, verum el orthodoxos, supra quam credi pos-
generali concilio Auguslinus, non secus ac prioribus sil, a fflictarent. Insuper eliam, narrant Hipponenses
aliis, interfuerit. clerici, si quas mortes sibi ullro ingerunt, nobis volunt
CAPUT II. esse invidiosas, vobis gloriosas. Quod nobis faciunt, sibi
1 HipponensiumDonalislarum immanitas 2 Cwcitiani non iinpulant; et quod sibi faciunt, nobis impulant
prmsidiumimploratAuguslinus.5 Schismaticorumin (Epist. 88,- n. 8). Tantae lamque inauditae ferilatis,
reliqua Africa furor. 4 Sanguine illorum manibus qua vel apud ipsos pariium suarum sectatores in invi-
fusofloret Ecclesia. 5 Legalos ad Iinperalorem mil- diam vocabantur, legum timor non tam causa erat,
lunt Donatislw. 6 De itlorum injuriis apud Janua- quam dolor ex profectu catholicae Ecclesioe, quam
rium queruntur Hipponensesclerici. Augustiniprsesertim conciones assidusemirum in mo-
1. Si quidfiduciaoin causa sua reposuissent Donali dum amplificabant. Dum enim, scribit Possidius,
sectalores; cum se tantopere vi legum imperialium verbumDei sedulo prmdicarelur, et cum his qui ode-
urgeri viderunl, amplectendum illis Calholicorum rant pacem, pacis ralio haberetur; illi loquentemdebel-
exemplum fuerat : ila ut ipsos atl colloquium, veri- labant gratis. El cum adversus eorum dogma veritas
lalis illuslrandoegratia, provocarent (Episl. 88, n. 1;. innolescerel,qtit volebant,el poleranl, sese inde vei eri-
Yerum hac ralione agendi neglecta , viam plane cou- piebanl,vel subducebant,el paci alque unitati Ecclesiw,
trariam inierunt, statueruntque pluribus adhuc, quam cum suis quibus poteranl, coltwrebanl.Unde illi sui er-
anlca, facinoribus debacchari, et leges eodem illo furoris congregalionesmhtuividentes,alqueaugmenlisEc-
rore coneulcarc, quo iis ferendis causam proebuerant clesiwinvidenles,accensiexardescebantira gravissima,
.(Epist. 108, n. 18). Quotidieveslrorum, inquit Augu- ei inlolerabilesperseculionesunitati Ecclesimcompacli
stinus, incredibitiapaliinur facta ctericorumel Circum- faciebant(Possidius, in Vita August.c. 10).
cellionum,mullo pejora quam quorumtibellaironumat- 2. Tunc lemporis cum per agros Hipponi vicinos
que pradonum. Namque horrendis arinali cujusquege- acerrima furcret hoerelicorumaudacia, datsesunl illse
neris telis, lerribililer vagando, non dico ecclesiasticam, ad Cueeilianumlitterse (Episl. 86), quibus eum rogat
sed ipsam Itumanamquietempacemqueperlurbant. No- Augustinus, ul eam, qua in Africa pollebat, auctorila-
clurnis aggressionibusclerkorum calholicoruminvusas tem, non quidem ad ulciscendas justa severitate in-
domos nudas atque inanes derelinquunl. Ipsos eiiam jurias, verum ad sanandos earum auctores adhibito
raplos, el fuslibus tunsos, ferroque concisos, semkivos terrore conferret. Ilic ille Coecilianusanno quadrin-
abjiciunl. Insuper novoet antehac inaudilo scelerisge- gentesimo nono prsetorio prsefectus fuit. Ad euindem
nere, oculiseorumcalcem acelo permixto infundenleset Augustinus suh finem auni quadringentesimi decimi
.inferciemes,quosevellerecompendiopoteranl, excruciare tertii scripsit, lanquam ad virum apud sc magno in
ampliuseligunt,quatn citius excmcare.Nam primo lan- honore habitum, sibique benevolenlia devinctumplane
lum calce ad hoc facinus ulebanlur; sed posteaquam singulari (Epist. 151). Cbristianam religionem inler
illos quibushoc fecerant, cilo salutem reparasse didice- calechumenos profilebatur, ac sibi demandatum in
runt, acelnmaddiderunl(Conlra Crescun.,lib. 3, n. 46). Africa munus cum non raediocri diligentiaeac pietatis
Prsecipuevero in Hipponensi dicecesiferitatem illam fama gerebat. Edictuin jam lulerat severum admodum
exercuerunt, barbaris ipsis incognitam (Epist. 111, in Donalistas, quo variis in Afrieselocis schisraatico-
». 1). Quapropler Hipponenses clerici ea de re anno rum cum Ecciesia reconciliationem egregie promovit.
At btijttsce edieti fruclus nondum Hipponcm nec in Cirtensis, altaria omnia in eivilate ab iisdem fuisse
alia loca NiunidioeHipponiconfiiiiaperveneral. liaqtie confracla (Ibid., cari. 159). Aurelius Macomadiensis
saneliis Procsulnolens iu re tanli niomenli negligen- occisum Rotariensem episcopum, ejusque ecclesiam
tia; insimulari, petiit per litteras a Coeciliano,ul cam ab ipsis per vim occupatam esse deploravit (Ibid.,
quoque regionem juvaret: prcsbylerumquc misit, cx cap. 187). Cum poptili Cocsarianoepars quoedam ab
quo quantopere urgerel neccssitos, certior (icrcl.F.um lucreticis defecissel, Cresconius ibiDonaiistarum epi-
autem alloquitur, quasi qtii noiidum in cjus cognitio- scopus presbylerum catholicum, a quo fideles rege-
nem devenisset. Dubitare nemo possit, quin ea lem- banlur, variis suppliciis affecit, quaecumque vel ille
peslate in Africa vcrsaretur, atqm; illam provinciam vel illius ecclesia possidebal, diripuit, pecuniamquo-
adminisirarel Coecilianus: unde colligas id ncc anno que ac frumentum Ecclesia; abstulit, et plaustra bis
quadringentesimo nono iribueiidimi, quo idem ipse in procdationibusonustadeduxil (Ibid., cap.188). Puden-
Iialia proetoriopnefectus erat, nec anno quadringcn- tiansesacrasCaihoIicorumsedeseverterunl, earumque
tesiriio decimo tertio, quo munus aliquod ibi eum ob- ornamenla omiiia abstulerunl: el Cresconius ibidem
linuisse minime coniperinitis. Etcniin vcrisimile vix illorum episcopus, uno atque eodem loco quatuor ba-
cuiquam videatur, ipsum post adcptain procfeciiprae- silicas diruit. Cum autem compulsi illorum furore ac
torio digiiitatcm provinciouulli praifuissc.At eumdem violenliaCatholiciprsesidiummagistratuumfrangendis
anno quadri genlesimoquarlo gessisse honorcm vica- eorum conatibus implorassent; inde quaedamneces-
rii animadverlunl (Golltofr.Cod.Theod. til. 6, p. 55i). sarioconligcre molestael odiosa, obquse in Collatione
Unde anno quadringcntesimoquinto non absurde eo- graviler conqucsti sunt Donalisloe(Ibid., cap. 201).
dem oflicio in Africa functus exisiimari potest. Non Hoec profecto eveniebant pra-ter voluntalem consi-
enim epislolam illain anno qiiadringenlesimoquarto, liumque bonorum ac pruicipuorum e Catholicis :
aule llonorii leges ponere licet. quippe qui leges, quibus semet tuerentur, non quibus
3. Donalistariimeffrenatus furor baud Hipponensis adversarios persequerenlur, postulaverant. Arosinle-
regionis finibus circumscribebatur : ejus quoque ne- rim, aiunt Ilipponenses, si quando vestros tenemus,
faria vesiigia |>eralios Afficse tractus exstabant. Si- citm tnagna dilectioneservamusillwsos: loquimurillis,
quidem apud Bagaium, cujus urbis, ut nobis quidcm el legimusotnnia, quibuserror ipse convincitur,qui fra-
videlur, Maximianusille ab ipsis adeo male mulclalus, tres a fralribus separal. Ac sic aliquoseorutn, conside-
episcopus crat, diolu borrenda perpelrarunl ( Brevic runles evidenliamverilalis et pulchriludinetnpacis, non
Co//n(.5,n.25). Illic basilica ab ipsis incensa est, nec- Baplismo,quemjam sicut regalentcltaracteremtanquam
non in ignem conjecii sacri codices, quos grassante desertoresacceperanl,sed ftdei qumillis defuit, et Spi-
Dioclclianipersecutione ab se servatos lantopere glo- rilus sanclicharilati ei Christi corpori sociamus.Si au-
riabanlur: judex ipse, dum eorum vim atque impetus lem vel nhnia duritia, vel pudore, non ferenteseorum
compescere niterelur, in proprioesalulis discrimenad- insullalionem, cum quibus contra nos tam mulla falsa
duclus est; ita ul, cum ille coaclus esset illatam vim jaclabant, el tam mulla mala excogitabanl,vel magis li-
vi atquearmis repellere, nonnulli ex iis interfectisint. more, ne qualianobisanlea faciebanl,tatia nobiscumjam
QuodcumiiiCo]lalioiieexaggerarenl(Co//a(.Carf/iaa.5, patiantur, unitali Christi conscnlirenoluerint; sicul il-
ca)j.258),dictilantes,Calholicoscausamprsebuisse,cur Iwsi reienti sunt, sic a nobisdhnilluntur illmsi. Hoc,
multorum Christianorum sanguis funderelur (Brevic quantumpossumus,monemuseliam laicos noslros, ut
Collal.5, n. 13), quamvisleves essent istiusmodipoenoe eos illmsosteneanl,el nobiscorripiendosinslruendosque
prae damnis, qitoeipsi priores intulerant : responsuin perducanl. Sed aitqui nos audiunl, el si possuntfaciunt.
est a Calholicis, eos lioc passos esse, dum eorum vio- Aliicum illis quemadmodumcumlalrottibusagunt,quia
lentiaeresisterclur, quam eljudici inlerre conatieranl eosrevera tales paliunlur.Aliquiicluseorumsuis corpo-
(Ibid., n. 25). Ad Bagaianamlianccevastitatem possunl ribus hnminenlesferiendorepellunt, ne ab eis ante fe-
speclare illa Augustini verba : Nam quanla ntata no- riantur: aliqui apprehensosjttdicibusofferunl,nec nobis
purlis intercedenlibuseis parcunl, dum ab eis paft maia im-
stris fecerhtlfuriosissimicierici el Circumcelliones
Donaii, noslis el vos. Incensw sunl ecclesiw,missiin mania perlimescunt.ln qidbusomnibusilti nondeponunt
flammuscodiccssancti, incensmetiam privulw domus, facta latronum, et honorem sibi exigunt marlyrum
rapli hominesde sedibitssuis, et omnibusqum inerant (EpisL 88, n. 9).
ablalis, aul perdilis, ipsi cmsi,taniali, excwcaii:necab 4. CseterumDeus eliam tum iis damnis, qua; Dona-
homicidiopoluit leniperari; quatttvissil miliushuic luci tislarttm furor Catholicisinfligebai, vocem illam plu-
morienlem, qttamislam lucemauferre vivenli.Venlum ribus ante annis pronunlialam comprobavit, sangui-
esl ad homines, non ul relenti aliquo ducerenlur,sed nem videlicet martyrttm semen esse Chrislianorum.
tanlum ul ista palerenlur. Nec tamen noslrosideojusli- Quod et Augustinus testatttr his verbis : A'os hujus-
ficamus,quia isla perpessisunt; scd quia pro chrisiiana modi affliciosmalis consequensconsolalus esl fruclus.
verilale, pro Christi pace, pro Ecclesimiinilaleperpessi Nam iibicumquea perditis ista commissasunl, ibi fer-
sunt (Ad Donal., poslCollal., n. 22 ). Gorgoniusplebis venlius atque perfeclius unitas chrisliana profecit; et
Liberaliensis episcopus in Collatione queslus est, ec- uberius laudatur Domintts,qui donare dignalus est, ut
*£clesiamsuam ab bserelicissolo sequatamftiisse(Collal. serviejus passionibussuis lucrarentur fratres suos, et
Carthag.i, cap. 135). Questus est quoque Forlunatus ovesejus mortifero errore dispersas in pacem.salulk
857 LIBER SEXTUS. 358
-
adernmsuosqnguinecongregarent(Episl. 185, «. 31). monem conferret, neque a coepiscopis suis ullum hac
Id certe proesertimlaboribus Auguslini, rnembri inter de re mandatum acceperat : ipseque adeo praefeclus,
alia omnia, quibus myslicum Domini corpus consta- quo judice li.rc agebanttir, milla aucloriiate ad collo-
bat, praecipuiconligit. Is indefessa ctira promovendis quium illtid concedondum pollebat; eique, til ex legi-
Ecdesioe rebus invigilabat, eamque hviitiain divina bus. adversus Donalislas lalis pronuntiarel, necesse
benignjtale adeptus est, ut superstes adhuc sudorum eral. Interca assensus ille babendaecollalioni sic ab
suoruni fructus.perciperet, ac pncem alque concor- ipsis praibilus, in rein Catliolicormn cessit; qui boc
djani primum Hippone, cujus urbis ac dioeceseosei titulo ad illam ab Imperatore obtinendam, licet non-
proecipuedemandala erat cura, conslilulam cerneret; nisi qualuor abbinc annis, opporlune usi sunt(Co//a(.
deindeper lotam Africam, ubi cum per se ipsum, lum Carlltag.5, cap. 110, el Brevic Collul., capp. 4, 5).
per episcopps, quos ex stta inslitulione ac disciplina Namet Marcelliiius in edicto, quod ineunte anno qua-,
ei dederat, Ecclesise magmnn incretnenttmi attulit dringeiitesimo undecimo coiivocandoaCoIIationiscau-
(Possid., in ViiaAugusi.,c i8).Hoclamenopusin sua. sa promulgavit, Donatistas eam ante brevissimum
dioecesinon nisi multis post annis absolvil : ac de tempus apud Proefectoruintribunal petiisse leslatur :
proesenti id tantumniodo cognoscere esl, basilicam el narrat Augusiinus, illos causai prnprioeapud gesta
quoeillic Donatistarum fueral, illis lunc aul post pau- proefecioriainconsullis ac temerariis quibusdam re-
lutn ereptani esse (Relract. tibro % cap. 27 ). Ciften- sponsis nocuisse, eamque ob rem sunima cura, ne in
sis Ecclesia, lam dirum in modumab heerelicisvcxa- Colialionc rccitareniur, cavisse( Brcvic. Collat. 3, n.
ta, pariter argumenlo fnit pluriinum apud Deum va- 5). In iisdem gesiis Donatistarnm vocabulum, quod
luisse servorum suorum pqenas, qtiarum haud dubie illi postea repudiarunt, sibimet imponebant(Collai.
inluitu ac merito Donatistas illius loci ad calbolicam Carlhag. 5, cttp. 51 ).
unitatem demum reduxit (Ept's(. 144). At illud anle 6. Porro Maximinus Sinilensis post hoc iter uni-
anppm quadringentesimum duodecimum conligisse lalem calholicnm amplexus est, quod supra obscrva-
non videtur. Ex Collatione quoqtte discimus, Liberli- vimns ( Lib. 3, cttp. 9, n. 6). Post illam quoque Do-
nae schismaticos omnes, nemine excepto, ad Eccle- natislarum logationem facium est, ut de vexationibus
siam rediisse (Collat. Carlhag. 1, cap. 116). Idem fue- Circuniccllionuin qttererenltir apud Donalisias ipsos
rat a plebe Bazaritana factuin ; ita ut Calipotius co- clerici Hipponense;, epislola banc in rem ad Janua-
rujn episcopus cum omnes a se defecisse conspiceret, rium illorum in Nuniidia primaiem dala ( Epist. 88):
aliq commigrare fuerit coactus (Ibid., cap. 129 ). cujus auclorem Aiigustintmistilus indical. Iu hac pri-
5.Nonalia sanedecausa mare trajeeerunt, et coram mo ostcnditur cx bistoria Caccilianiin compendium
proefectopraitorii sislcrunisese noiiimlliex Donatista- redacta, conlroversiam illam ad imperatores prius a
runi episcopis, qtiamut legtimlatarum in ipsosmiligari Donatiais, quani a Catbolicis delalam ; atque idcirco
seyeritalem rogarenl ( Episl. 83, n. 10 ). Horpm e nii- nibil esse cur iisdem Catholicis, quod Honorii opem
mero MaximinumSinilensem fuisse opinamur. Antc- iinplorarint, vitio vertant: secundo, ferendis adver-
quam autem is ex transmarina pcregrinatioue reiliis- sus eos legibus causam pramuisse Circumcellioiium
set, Augustinuspresbyterum Sinitum misii, ut Catlio- immanilates : tertio, has easdem leges impedimento
licorum ejus loci curam gereret, alque illic in sui non esse, quominus Donatistseperhumaniter habean-
juris domopositusinjttria nemini iilata calliolicam pa- tur a Catbolicis, cum hos contra illi quibuslibet da-
cem annuntiaret iis, quos eain audire deleclarcl: ve- mnis afliciant, malum pro bono rependenles. Ibi quo-
rum hscretici presbyterum crudeliter habilum hinc que calcis atqite aceti, cseterarumque crudelitatum
tandem ejecenml ( Epist. 105^11.4). Episcopi Dona- mentio fit. Quibus subjungunt, boc sibi in desiderio
tisi;r, qui ad Cnmitatum venerant, ad tribunal prseto- esse, ut cum episcopis catbolicis pacifice conferant
ris adierunt, ulque audirentur, et quidem in colloquio Donatistse, quo discidium tollalur, non homines; seu
cqm Valeptino calholico episcopo ibi tunc reperto, quo homines non punianlur, sed corriganiur : illos
magnopcre flagiiarunl, se non aliam ob rem venisse quidem suam de colloquio voluntatem apud prsefe-
affirniantes (Cpllat. Curlhug. 3, cap. 124). Gesta de Ctosnequidquam professos esse, quia hoceis propter
boc negotio confecta suiU Ravcnnoe tertio kalendas leges jam latas judex concedere non poteral; sed apud
fel)ruarias anno quadringentesimo sexto ( lbid.,cap. Iniperatorem non frustra id tentaturos, qui non ob-
141 ). Eprum exeniplum ex arcbivis ir.-jnscribenduni strictus eisdem legibus, alias ferre in polestate habe-
curarunt Catbolici, quod in Carthaginensi collalione, ret : cseterum cotlationemhancse tantopereflagitare,
ut hanc jilrimque peiitam fuisse ostenderent, recitari non ut causa jam plim terminata iterum finiattir, sed
postularunt. Quapropter buic tetnpori adscribenda ut eis qui nesciunl, jam finila monstretur. Sin talem
sunt illa Augustiniapud Collationemverba : Cum nu- disceplandi rationem minus probent, rogant ut saltem
per in Comitatum venissenlquidam illorum, apttd acla Hipponenses clericos coram se cum Donatistis ejus-
eliam prmfecloriadixerunt, audiri se velte, disculivelle dem loci disputantes audiant, ac, si quid a veritate
(Ibid.t cap. 110). Tuncigitur instabanlilli.utValen- abborrere videantur, eos doceant; aut denique sive
tinus calhplicus antistes, qui tum apud Imperatorem per ,seipsos, sive per alios in nefaria faciuora, quse a
aderat, secum disceptaret (Epist. 88, n. 10). At epi- suorum Circumcellionum exercilu perpetranlur, in-
'scopus ille noneo eonsilio huc venerat, ut cum iisser- quiranl : ac ipsos ab ceedibus, ab rapinis, ab excseca-
359 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. - 560
tione, si quidem ab illorum damnatione sibi lempe- 2. Epistolam ad Paulum episcopum non ante hoc
randum pulent, saltem prohibeant. His porro verbis tempus scriplam fuisse vel inde colligas, quod is cui
epislolamclaudunt: Si aulemquerelasnostras conlem- inscribitur, multos ad Ecclesiam catbolicamreduxis-
pseritis, nos minimepmniiebilordine pacificoagerevo- se laudatur (Epist. 85, n. 1 )• Qttiaporro Paulum Chri-
luisse. AderilDominusEcclesiwsum, ut vos polius hu- sto genueral Auguslinus, idcirco illius agendi ralio
mililatemnoslramconlempsissepmnileat.llbid., n. 12). proecipuoquodamjure ad suam IlipponensisqueEccle-
CAPUT III. sise curam spectare putabat. ls si, qucmadmodum
1 In Cresconiumscribit Augustinus. 2 Paulum Cata- censet Holstenius, ac res ipsa videtur persuadere,
quensemad vivendirationemepiscopodignam redu- idem sit, alque ille P.iulus de qtio meiitionem facit
cere frustra satagit. 3 Scribil ad Emeriium, dolens in epistola ad Olympium( Epist. 96, n. 2), Cataquae
eumschismaleimplicilum.4 Opusculaluncforteedita in Numidia episcopalem dignitatem gessit( Epist.
conlra Donalistas tria. 5 Liber de Dkinationedm- 91, n. 3 ). Hanc autem postquam esl adeplus, Augu-
monum.6 Sex quwsiionesexposiimconlra Paganos, stino multo plus doloris attulit, quam solalii. Etenim
ad presbyterumDeogratias.1 ExposilioEpistolmJa- si non paucos e Donatislisin Ecclesisesinum collegit,
cobiadduodecimiribus.8 Liber de UnicoBaptismo, adbuc longe plures inde corruptione morum disper-
ad Conslanlinum. sit. Ita vivebat mundanis negotiis implicatus, ut ab
i. Testatur quoque Augustinus in suis adversus illo episeopatumquaestuosseartis loco haberi dixisses
Crcsconium libris Catholicosexpetiisse, ut in collo- (Epist. 85, nn. 1, 2). Ac Deus quidem ut Paulo, si
quium venirentsecum Donalistao(ContraCrescon.,lib. tamen ulla in eo intelligentia fuisset, coramonslraret,
4, n. 85), quibus jam finitam esse causam dcmon- proeteranimi divil.ias,quarum causa fuerat ad episco-
strarent (Ibid. lib. 1, n. 6). Leges adversus hsereti- patum adoptatus, nullas alias quserendas esse, fecit
cos illosab Honoriojam quidem latoe(Retracl. lib. 2, ul nc quem e qusestibus odiosis fruclum caperet:
cap. 26), verumlamen adhuc recenles eranl, cum adeo ut nominibus, quse fisco debebat, solvendis im-
opus lioc elucubravil ( Conlra Crescon.,lib. 5, n. 51 ); par, rebus omnibussuis cederecoactus sit (Epist. 96,
jamque illi Calholicos ob eas legcs uon minus calce n. 2). Atqui nihilo secius institutumanlea commer-
et ace(o,quam ferro elignedivexabanl(Ibid., n.46). cium, contra ipsarummet humanarum legum ordi-
Cresconius ille de secta Donatislarum erat, ex Iaico- nem, repeliit, haud dubie cujusdam lunc temporis
rum ordine (Ibid., lib. i, n. 1), profcssionegramma- polenlissimi, forsan Bathanarii, prsesidio fretus. At-
licus ( Relract.lib. % cap. 26 ). Is cnm Augusiini li- que ita magis magisque negotiis sese immersit, eam-
brum in Pcliliani lilleras primum evolvisset, ea qua que arripuit vitaerationem, quam Ecclesiaesuselenui-
mediocriter inslructus erat, scribendi facultale fretus, tas sustinere nullo modo potcrat. Arbitratus esl.Au-
partes suas adversus Auguslinum defendendas (Con- guslinus sese ei, quem in Christo per Evangeliura
tra Crescon.,lib.i, n.2), necnonpropngnandaniPelilia- pepereral, magis quam alii debere salubrem morda-
ni epislolam suscepit (Ibid., lib. i, n. 1). Qttamvis cilatem cbaritatis, veraciter objurgando( Episi. 85,
autem Cresconiusopusculum suum Augustino inscri- n. 1). Quocirca eum monilis oninibus, quoeeo con-
psisset, ad ipsum lamen nonnisi multo poslquam fue- ducere putavil, sanare conatusest. Vcrtimfrustra fuit.
rat vulgatum pervenit (lbid., lib. 1, n. 1). Tum Ilaque ab cjus, licet a nullo ecclesiaslico judiccda-
putavit Augustinus esse et urbanilatis, auctori mnati, communionesemetsanctus Yirsegrcgavit,tam-
rescribere ; et officiiacmunerissui, defensionemve- etsi ei fralris, collcgoe, atque episcopi (ilulurn mi-
rilalis non delrectare. Ergo Cresconiumqualuor libris nime ademil. Augustini communionem per litteras
confutavit : quorum in primo minime probandamesse poposcit Paultis, atque simul queslus est, ipsum,quem
docet simulatam illam Donatistarum modestiam, qua eliam inexorabilem vocat, iis plus yequocredere, qui
cum Calholicis disceplare dediscidii causa nolebant; secum apertas iniiniciiias semper gesserant. Hac ipsa
lum deinde, nullius vel adversarii eloquentiam vel de causa epislolam,qua de agilur, severitatis juxta et
dialecticam assertoribus verilatis esse melucndam. cbaritatis plenam ad eum Auguslinusscripsit. Cum eo
Ostendit proeterea, lamelsi Donalistaruni Baptisma se idcirco communicare nolle profitetur, quia ul ei
verum esse Catholici concedant, hinc tamen colligi aduletur, adduci non polest: cum necesse sit ipsura,
non posse, illud recle accipi ab iisdem schismalicis. si quidem vulneribus, quseHipponensi Ecclesiaeinfli-
In secundo demonslrat, nibil a Cresconiodictum, quo xit, mederi velit, a Dominocuris el sarcinis ssecula-
suus adversus Pelilianum liber refellalur, quamvis ribus expediri, atque ad vitam victumque revocari
forte ab illo didicerit non Donatistasex Donato recte episcopali ordini convenienlein. Procul dubio non
dici, sed Donalianos; et alias quasdam grammaticales mtiltumfructus edidit hoecepislola; quandoAugusti-
nugas, quibus ille immorabalur (Ibid., lib. % n. 2). nus de boc prsesuie,eliam vila functo, parum hono-
Ubi iis Cresconii diclis, quoe majoris momenti vide- rifice loquitur. Narral eum, quo tempore cedere bo-
banlur, satisfecit; ne impcritiores aliquid ab co sine nis coactus est, aliquanla pecunia, quaeilli debebatur,
responsione prsetermissurapularent; lerlium adjecit recepta, ex agellis praeconisvoce subjectis nonnullos
librum in reliqua capita opusculi ab illo conscripli. lanquam Ecclesisesu;e sub domus tum poteniissimso
In quarto demum libro illud de integro ex sola Maxi- nomine comparasse; uteliam ex ipsis, cummore suo
mianislarum hisloriaa capite ad calcemdissolvil. nil fiscosolveret, nullas exaclorum molestias palere-
tur( Episl. 96, n. 2). Hsec deinde praedia successori natistas opera, quse nostra oetatedesiderantur, sub-
illius Bonifaciorelicta. Qusequidem ille sine ulla for- jungit Augustinus. Primum quidem ad Donalislas
silan coniroversia retinere poterat : sed ut erat sin- libellumdirexit, quoquidquid ad decidendamsecessio-
cerioris homo fidei, timuil ne coram Deo fraudis et nis causam faceret, acta scilicet omnia, lum ecclesia-
injuslilioeparticeps haberetur. Quapropter maltiit in- slica, tum civilia, necnon omnes sacrorum codicum
genue et aperte fateri, relictos sibi a praecessorefun- locos eis se traditurum pollicebatur; ut eos ad illa
dos pecunia serario debila emplos fuissc. Bonifacius exposcenda impelleret. Exiis, quorum in manus pro-
aulem jam indea mense augusto anni quadringente- missum illud incidit (Retract. libro % cap. 27 ), qui-
simi octavi ad episcopatum, ut suo loco dicemus, dam contrarium seriplum, in quo lantum se Donali-
ascittisfuerat. stam nuncupabal, edidit. Quocirca suum Auguslinus
5. Nihil est dubii, quin severiores illas anni qua- librum, quo eidem respondit, Contra nescio quemDo-
dringonlesimiquinli leges in Donatislas jam tum Ho- natislam, inscripsit (lbid., cap. 28 ). Quoeautem pro-
norius tulisset, cum Auguslinus epistolam ad Emeri- miserat, nna cum libello, quo primum ea promissa
lum Donatistarum Coesareensem episcopum scripsit fueranl, evulgans, totum hoc opus Probalionumetle-
( Episl. 87, n. 8). Neqtie minus conslat eam prius slhnoniorumcontra Donatistas lilulo donavit (Ibid.,
scriptam esse, quam habeatur Collatio, ubi Emeritus cap.27); ulque magisvulgoinnolesceret, illud basilicse
ille partis suae cattsam tairi acriter, quam quisquam Donalislis non prldem ablatoeparietibus aflixit. Cum
alius, defendil; quandoquidem eum Augustinus nonvero lucubrationes paulo fusiores a plerisque nec legi' '
nisi ex fama cognitum sibi esse, in pracdictaepislo- quidem inlellexisset : unam admodum brevem, pro
'
la teslalur(Ibid., n. 1 ). Fuerat apud schismalicos innala sibi charitate, in lucem emisit, quo illius ex-
Baptismo iniiiaius,nec unquarain Ecclesiae catholicse scribendse facililas cam per plurium manus tra- i
gremio constitutus (Sermone adCwsar. Ecclesim ple- duceret, efficeretque ut memorise nullo negotio
betn, n. 2). Ea erat illius apud suos auctoritas, ut mandarctur. Hujus opusculi titulus erat, Admonitio
eliam celebrem illam Bagaiensis concilii senlenliam Donatistarum de Maximianistis: quod scilicet ex sola
contra Maximianislas anno supra trecenlesimum no- Maximianisiarum historia demonstrabal, Donali fa- :
''
nagesimo qnarto composuisse creditus sit ( De Geslis ciionem nullo fundamento, nulla veritate nili (lbid.,
cum Emerilo, iw 10). Hubebatur felici proedilus in- cap.W).
genio, honeslis disciplinis excultus, liberaliter educa- 5. Eadem teinpestate librum suum de. Divinatione
tus (Epist. 85, «n. i, 10 ). Violenlis suorum conati- seu prsedielionedsemonum scripsit (Ibid., cap. 50) :
bus infensuserat, ac lanloedenique probitalis, quan- cui occasionem deditejus cum laicis quibusdani chri-
ta in schismalicoincsse posset. Augusiinus iis, quse slianis, qui apud eum magno numero aderant in die-
de illo cum laude spargebanlur, lidem non invitus bus sanctis oclavarum, quodam die mane ac prius-
habuit; quinimo ut ea veritati congruerent, optavit. quam divina mysleria celebrarenlur, habila collocutio
Etenim proecipuoquodamsludio in eos propendebat, ( De Divinulionedwmonum,nn. 1, 6). Nalum est ar-
qui lales esscnt, qualis apud se depingebatur Emcri- gumentum ex rumore, quo deslructio Serapidis lem-
tus : ciimque illos crasso quopiam errore constrictos pli, quod anno circiter trecentesimo oclogesimo nono
cernebat, quo mirabalur niagis, hoc magis in illorum Theodosio imperante, Alexandrioeeversum est, proc-
cognilionematque colloquium venire cupiebat, uteos dicta a mago quodam ferebatur. Hoc aulem in collo-
ab hoccevilio liberaret. Quodipsuni in causa fuit, cur qtiio Augustinus pfoediclsc divinalionis aiiarumque
semel ac iterum ad eumdem Emerilum scriberet, similium, quoeprsenuntiari a dccmonibuspossunl, ra-
quamvis magno locoruminlervallo disjunctuni : cum lionem afferre nisus esl. Curnprimumvero perotium
a viris fidedignis accepisset, fore ut ille sibi rescribe- licuit, quaetunc tcmporis dicla fueranl, cliarlis man-
ret(/6td., n. 6 ). Possidius quoque binasad lnuic epi- davit. In extremo eodem libro promitlit, si quid
scopumlilterasnotat (Possid., inlndic,cap.7i) : qua- Ethnici fis, quoeibidem dispulavit, vellent opponere,
rum quidem primse exciderunt. Cum nullam ad has se pro sua virili responsurum. Prius observat,
responsionemaccepisset Augustinus, incertusque es- idolorum cultum in dies singtilos immirmi, neque
set, suane epistola, an Emeriti responsio periisset; se- ulium esse annum, in qno non minor infidelium
cundam illam, quse adhuc superest, adjecit. In bae numerus, quam in superiore depreliendatur (Ibid.,
oslendit, quam nullius roboris essent, quocin gratiam n. 14).
secessionis afferri polerant: et posteaquam Optati 6. Proximo poslea loco in librorum suorum serie
Gildoniani exemploplanum fecit, vel manifesiissima, ponit Auguslinus sex Quscstionescontra Paganos ex~
quaein aliqua communione perpetrantur scelera, cum positas (Relract. tib. % cap. 51 ); quod nihilominus
legitimis de causis tolerantur, non aliis, quam propriis opusculumin excusis codicibusrelatum est inter ipsius
aucloribus, maculam inurere; eum ut sibi respondeat epistolas(Epist. 102). Illud scribendi occasionemipsi
oblestatur. Utrum hac in re sanclo Prsesuli satisfece- prsebuit paganus quidam, quem cum eximie charum
rit, nusquam legimus : verum postea insignem per- haberei, cbristianum fierimagnoperecupiebat (Retract.
vicaciamel obfirmatamin errore mentem prae csele- lib. 2, cap. 31). Quasdaraetiam adeumlitterasdederal,
ris Donalistisexhibuit. nec lamen ab eo quidquam ad illas responsi acceperat
i. Librisin Cresconium alia aonnulla adversus Do- (Epist. 102, n. 1); perinde quasi hominem Augustin
SANCT.AUGCSX.-I. (Douze.)
sectatdrem esse puduisset. Is demumpresbylero Deo eosdemlibros Colialionis quqque breviculo, qui sane
graiits, sex de religiohe qusestionesproposuit, quas liber sub anni quadringentesimi undecimi fiiicm, aut
partim se accepisse a Porphyrio pliiiosophojaclabai. non ila mullo post, editus cst, longe prsemitlit.
Porphyrium vero istum, a celeberrimo illo, nalione S. Quod vero ad opus de unico Baptismo, de
Siculo, qui sub fincm lertii soeculivivebal, diversum quo mox agit (. Ibid., cap. 54), id Collalionem
putat Augustinus(Retract. iib. % cap. 51). Proposi- prKcessisse, vel hinc manifestum esset, quod in eo
tas quseslionesprcsbyter statim a Carthagine ad Au- nulla inenlio ejusdem Collalionis exslat. Yerumcam-
guslimim misil, ex cttjus ore solutionem illarum acci- dem rem id pncterea dcclarat, quod Donatistas pro-
pere, quam ipsemet cam tradere malebal. Cui quidem bra, quoeMarcellinoet aliquot aliis Romanis episcupis
liac in re sanctus Doclor morem gessit, licet per id ingerebaul, hic negat ullis eos lestimoniis probarceo-
temporis occupatissimus:sed eum tanien epislolaopu- natos; qtii (amen in Colkuione nonnulia, tametsi
sculo suo pracfixarogat, ut ipseelhnico illi ad omniarc- commentitia, atiulerunt (De UnicoBaptismo,n. 27).
spondere ne gravetur; opusculum atilem quod ipsi lbidem quoque in errorc cujusdam lacli bxrel (Ibid ,
miltit, nonnisi iis quibus congruum judicavcrit, oslen- n. 2S), ctijuspene in omniumcoiitra Donalistaslibro-
dat. In extrema parte, cum prsesentirei animo', eum rum relractalione se ipse reprehendil ( Relracl. lib. 2,
qui quocstionesillas piopostiissei, jam qtiidem deam- cap.54): iiimirumquodFciicisAplungensisjiidiciumci,
plectenda Chrisli fide cogil.are,sed prius qua; in Scri- quotl in gruliam C;ccilianiConslantinus tulit, posipo-
pttiris obscura sunt vclle sibi explicari; illutn scdulo n.U.De quo quidem in Collalionenecdumcerlior crat
monendum duxit, ut jamjam cbrisliauus fiat, nec diu- factus : at illttiiisuuin errorcm jam tum cum eamdcm
tius hoereatin quajstionibus,qualesqtiasdamproposuc- Collationeniincompendiumrcdegit, agnoverat(/Jrfw'c.
rat: Areforle,inquit, cnmexspeclalanteLibrorumsancio- Coilal.5, ii. 42), el sane ante decimumoclavutnkalen-
rum ftnirequmstiones,quam sitChristianus, prius fmiat das julias anni quadriiigentesimiduodecimiLibrumde
vitamisiam,quamlranscatamorteadvituin.Suiitcnimiii~ Unico Baplismo, sive de Unilate Bapiismi, eo animo
itumerabites,qumnonsuntfiniendmanteftdent, nefmialur composuil, utalteri ejusdem inscriptionisresponderet
vila sine ftde. Sea plane relenla jam ftde, ad cxerccndatn (Reiract. itb. 2, cap. 54) : cujus auclor queni fercbant
piam deleclalionemmenliutnftdeliumsludiosissimere- esscPclilianuniCirteiiscm, uon posseBaptisma,nisi iu
quirendm,el quodin eis eluxerit, sine lypho arrogantim secia Donalistarum,legitimeadministrari conlcndehat.
communicandum;quod aulem laluerit, sine salulis dis- Iloclibro proclcrampullalavcrbaj ct incrcdibilescalum-
pendio tolerandum (Episl. 102, n. 58). Scriptio- iiias.nihilcontincbatur,qtiodcsset consideraiionealiqua
nem illam proferebanl Pelagiani, boc in rcm suam dignum (De Uttico Baptismo, n. 1). Ea siquidem
converli posse opinantes, quod ibidem legitur, Chri- auclor adducebat argumcnta ac tcslimonia, (SULB Ca-
Stum tuhc voluisse hominibus apparere, et apud eos tholicis poLiusf:\vereril,quam suis(I6ii/., n. 10) Plurcs
proedicari doclrinam suam, quando sciebalet ubi scie- c Romanis cpiscopis idololalrioe,sed sine ulla proba-
batesse, qui in eum fuerani crediluri. Verum doeel tione, arccssebat (Ibid.,n. 27). Quodautem calholicos
Auguslinus, id se lanlumde procscientiaChrisii dicere Cirtensis Ecclesbe proesules, probe cuguilos, Mani-
voluisse, quod convincendocPaganorum infideliiali, ciiseorumhairesim sequi assevcrabat (Ibiil.,n. 29), co
qui hanc objecerant quoesiionem,sufficere viderelur; ipso ostcndebal planissime,qiiaiituinfideialiis, quibus
cum aliuude, quidquid in eam rem'facerepossel,euu- in ignotosutebalur, criminalionibustribucndum csset:
clcandum suscipere nollel: cseterum oslendit liaud- quando Profiilurum Cirtcnscm ante paueissimoi an-
quaquam illud ad Pelagianorum causam peflinere. iibsdefuiicluni,cjiisqucsiiccessoremForlunatumadlitic
Prsclerea lionnullas ejusdem loei dictiones, quamvis siiperslilcm, homines tam exploraloctamquespectal;c
eas Peiagiani non objecissent, explanat (De PrwdesL innocentia;, tam atrociter insectabatur. Hunc librum
sunclorum,h. 17-20). presbyter quidam Donatislauni ex amicis Augiisiini,
\ 7. Jarnvero in suis Retraclafionibus opusculosupe- nomine Constantino, dedit; a quo illtimsanctus Do-
| ribrisubdit Expositionem Epistolae Jacobi ad duode- ctor aliatum ad se, dum ruri essel, accepit, simulqtie,
cim tribus (Relracl. lib. 2, cap. 52): qusequidem nihil ut ejus confiilalionemscriberel, obnixisprecibus roga-
cral aliud, quam adnotalionum ad marginem lextus lus cst. Id amico negandum, tamclsi jam ssepius 1113-
ab illo adscriptarum, diligenlia fratrum suorum con- teriam illam tractasset, liaud existimavil.; ratus bono-
einnata collectio; et liinclamen ad verborum hujus rum librortim cOpianiaugeri non sine fruclu; tum ut
cpislolseintelligentiam,adjumenti nonnihil aecedebat. facilius in omniummanus pervcniaiit, tumvel maxime
Verum islud opus nostra memoria non exslal. Huic ut illis salisfacianl,qui velus argttmentum novaratione
deinde tres libride Peccatorum meritis ac remissione, propositum pro novo diicuril. Hoc aulem opus ipsi
quibus Christi gratiam contra Pelagianam iiseresim Constanlihoinscripsit (lbid., n. \). Libelli cujusdam
prpptignare lum primumaggressus est, ab eo proxime supra meminimus, queni ea menle Augustinus edi-
subjiciuntur (Ibid., cap. 55) : cum lanienhoslibfosnisi derat, ul ad cvertendum iunditus bonalislarum ad-
post damnatum Cceleslium.hocestjquemadmodumin- versus Ecclesiam catiioiicam impiuni ac superhissi-
fra demonslrabitur,annoquadringentesimoduodecimo, mum errorem, soiamMaximianistarumhistoriam suf-
iion scripserit. Quod cum ita sit, eum hac in re tem. ficere planum faceret. Huicautem et secundum ejus-
ponun ordini minus mstitisse constat; quandoquidem dem argumenii librum post aliquot annos adjunxit,sed
haridos ciifafef. Matfferitiusdelectu Iritfsatiisiridieabat'
priore mftopf blreidreme'laecufatiofem (Retraci. lib.
% cap.55): qiii libfi paritef interciderunl. Nihil quideiti haudquaquam juri suo se diffidere.Reperitufin Colla-
suppfetit,uhde queat metiibfatis operibus suum cuique tiorie Maurentius quidani Tliubufsieensis (Ctiltai. Car-
tempiis assigharl : at ex ofdlne, qtib iri Retfactatio- thag. 1, cap. 145), qtiem nbn esseaHumaGerhiariierisi
tiibtis disponuhtuf, hoiis diiolalal suspicari licet, ea- cerisel IMstehiiiS. Ae fferi quldera pdtuit, ut Gefma-
uenrab arinOquadringentesimo sexto ad ihifium quania-Novaquoridamin ejus diceeesicoTnprehensafuerit,
dfingentesimi undecimi fuisse elticubrala*.Hoe ipsd qiiamvis pOstefioribus tempofibus una dioecesis ex
arino quadringeniesimo sexlo', ut iioslra qnidem fert ipsa sola constitiitasit.
bpiriid', belitim Rhadagaisi Goiiiofiim rCgis exafsit. 2. Idem concilium legalos ad Impefatorem misit
Tum vero Augnsthras, ciim Cartbaginee'sset,tioiisine Vineentium ae Forttinatianum espiscopos (Cod. Can.
Sutiiifiodoiore audivit, quairi inde catisani Pbtfeclairidj Afric, can. 97), hlnic forte SicCensem,Culusitensem
chfisliaiioereligioni captafent Ronireihftdeies. At cito illum, quibus una cum aliis legatis Ecclesiaecatisa in
titius eosdem ignommia peffudit inipii htijus corivicii Collationedefendenda credita esl (Coliat. Caflhag. 1,
feslmafa proflfgatio. capp. 158,159).LegatisiIlismandaltim, ulablmpefato-
fibiis, tolius provihcisenomine, petefetit facultaiem in
CAPUT IV. Ecclesioe defensores insiituendi advocatos, quibus,
1 Garlhdginensiscoriciliianni quadringenlesimiseplimi quolies iri rem Ecclesisejiidicarerit, ad Prsefectorum
. placitumde episcapoptebibttsexscltisinaleDonalican- triburialia, qnse jtidicum secretaria vocat conciliuni,
, versisprmficiendti.2 Ejusdem ad impeiatorem lega- adilus sive ad siipplicaridum, sive ad intercedendtim
iioltilegesindulttf.5 RogatistdrumschismaCaflennensi nuriquani iritefciuderetuf : quodjus olim provinciali-
oppido el vicinitiribuslocis conienlum. i Vincenlii bus Eilmicortihisacefdolibus coriipelebat. De caeterb,
apiid Rogalislasepiscopiprtfcipui epistoldmAugiisti- puta, uf adversus Doiiatistas, Paganos, ac idololatrise
nus refettil. siipcrslilioriesagererit, libera potestate donati sunt.
1. Africanumconcilhirh, qtiod anno quadrrrigenle- Vulgoopinantur, cbriCiliihujus pfecibusihdultas ftiisse
siiiio sepfiino ceiebratum est Caftbagine, quoedam ad duas illas leges, qiioe deeimo septimo kalendas se-
Aiigustinl Donatisiariihive fiislofiam peftirierilia ad ptembris datoe, in uriamcoaliierurit (Cod. Theod. de
nos trarismisit. Ftieralasupeiioribus syriodis probibi- Epist. et Eccl., lege 58). Utraque autem Romoelata est
Itirii; lie novi episcopStus,eb episeripdieriuerileecujds ahiio quadringentesimoseptinio, atque ad Porpiiyfium
dieecesidistrabenda erat hova sedes,-cdhstltuerentur.' Africse procohsuiem missa. Hafum prior privilegia
At proefefea voltiit pfsesenlis aiini cOiicilium,iil curii quoelibetsive Ecclesise sive cleficis concessa firmat.
primatis, tam proviricialissyhodi consenstis aceede- ac proeterea hbvam qtiamdam facultaterii addit, Ec-
ret (CodiceCationitinAfric, can. 98). Aqtia tariiehle- clesiarum seilieet e't ecclesiasticortim priviiegibrum,
ge eas Ecclesias exiffiit,qtioeciittiiriDdfiatislafliiripaf te deferisorcsassumendiex advocatoruirinumero, qiieni-
propritirii liabuisserit episcoptiin, etimdem sibi ipsis admodum a cohcilio petitum fuerat. Porro secunda
ad tinitatem reversis cohServari pOstulabunt : qudd pafs eas leges, qrioccbhtra Doriatistas ac Maiiichaios
eis sine tilla difficultate, nec exspectata syhodo tfibui factse fuerunt, ratashaberi, alque in tisuriifedigi nian-
jubel (Ibid., ian. 99). Sin aulein mbrtuo pfsesule,plebs dat (Ibid. deHmret., legeil). lnsuper octavokalendas
ejus vicinre dioecesi aggfegari, quarh ei suceessorehi deceriibris ejtisdemarihi quadririgenlesimiSCptimiHd-
peterej saliusputel; iieqtie hoc ei hegatidtitiiessede- nOrius legem ad Ciiftlum pf*fectfimpraetorioscripsit,
Cefnit. Deirteliatii statuit; ttt quas episcopus quisque mahcfaiis,quac Vihceiitiusac Fofluhatiaiius a synodo
plebes ad ECclesise sdeietatefh ahle legerii Honorii Caftliagiuensiacceperant, apprimeconveniehtem. Heec"
anni quadfihgetitesirtiiquiriti feduxisset, eas ipse tan- eriifif tinh ad EilihicOs, ttiin.fid haereticos, ac in his
quara jurisdicliorii stioe subdifSs episcopali jufe gu- riiaxime ad Doiiatistas, Mariicliabos,Prisciliianistas,
bernet : Ecclesisevero eOfum, qtii post legdm illarii Coelicolasquepertihebat. Fuil aritem ea lex rionis iii-
de utiitate iatairi sive fediisseht ad CalholiCam,sive riii aniio qiiadfingehtesime obtavd publice sub Pdr-
in hoeresi permansissent, Ctinisuis omnibus instru- pliyfii pfocdnsulis prbgramrftate affixa Carfhagine
menlis ac jtiiibus sint iri pbteslate Calholiciilliiis epi- (Sirmund.App. Cod.Theod.,tiup.12). Ejus iiOnftiinima
scopi, cujus in dicecesl pbsitoe efaht. Piahiim igitur pars diiobus cOdicisTheOdosianildcisiriseftaest(Cof/;
fit; Donalisiaftimecclesias cohstittito per Uriitatisedi- Theod., dellwfel., lege 43 et lege 44, ei de Pdgahis'f
cttim jufe ad Cathblicos pertihiiisse. Tunc lenipbris lege 19), et husquam nori attno qtiadringerilesinid
plebs Gefmariiae-Novse ciirh Mauferitio episcbpo lite octavo et decimd septimo'kalendas deceriibrisnotafa.
corilehdebat(Ibid., can. 100). Gohciliovisurii est, epi- At certum est Romae,uride praedictalex data signifi-
SCoposulrimque deligeridos esSe, qui ThubursiCam calur, anno quadringehlesimo octavd ihetisehoveihbf
proficiscentes, maturum ea de re judiciunvfefrent. hori fuisse Honofium,s6dRavennse.Neque etiSmPor-
Eiegit e vestigid Matirerititis Xaiftippntaj Augiisli- phyfiOprocohsule aniio qtiadfingenfesimohorio affigi
nurii; Floreiiliurri, TheasiuiO, Sjtmsucitim-,SCcun- pottiitCaflliagine; qtiaridoquideffiei Ddhatus sub aiihi
dtim et Possidiiiin : quos el cbhciiiurh comproba'- quadriiigeiitesiriii octavi fihemjam succeSsefaf. Qutt
vit, et pfbvhieiafhXarilippb dedil, iit alios ad fetippliiii- Ctiam exeurite afiho Tfidbdoriispfsetofii pfaefecttifafti
Wiii htoiefiM necessafios a GefifiahiensibuiSridnii- gefebat: hac vefb dignitate Cuftiufeaftnd*qjtatiriiigeh«
tesimo septimo et ineuhte quadringentesimo oclavo el appetentem, necnon ab omni violenter agendi ra-
potitus est. tionealienum esse. Quocircade severitate, quoein Do-
5. Sub hoc (empus Yincentius Rogalista de Catbo- natistas per legesprecibus episcoporum catholicorum
licis cum Auguslino pcr lilteras exposlulavit: certe dalas exercebatur, scripsit ad Augustinum, conten-
quidem non multo serius; nam in responsionc Augu- dens ad ampleclendamjustiliametunitatemcogendum
stini, quanquam prolixa ac de secessione Donatista- esse neminem (Ibid., nn. 5, 14):adversus inimicos
rum unice agenle, nullum exstat vel minimum eolla- communionisnoslrse, querelas Imperalori deferri illi-
lionis Carlhagineiisis vestigium. Procterea de facta cilum(Ibid., n. 15): neque in Evangeliis, neque apud
cuilibel sub exilum anni quadringentesimi noni po- Aposloloslegi, quidquaraa lerrenis principibusconlra
, teslate deligendoereligionis lacelur, tametsi litteroe Ecclesiseadversarios fuisse poslulalum (Ibid., n. 1):
severitale non contigisse aliquando, ut Apostolorumquispiam
| illocin defendcnda leguin quoeIatoefuerant
totoe vcrsentur. His adde quod niliil ibi de Stiliconis in alienas forlunas sub obtentu fidei invaderet (Ibid.,
occisione legilur, nihil de iis quoe subinde circum- n. 11): et alioqui violentiasillas in magnam hominum
agenteseannosupra quadringentesimum octavo eve- partem incassumadhiberi (Ibid., n. 5); ac vereri se,
nerunl. Yincentius ille Rogali Donalianoeparlis epi- ne hinc potius nomenDeia Judseiset Paganis blasphe-
scopi, aquo Rogalense schisma (Cont.Crescon.,lib. 4, melur (Ibid., n. 26). Ecclesise,ut in orbem universum
n. 75), brevissimum fruslum de majore frusto praeci- semper cresceret ac dilataretur, datum negabal;eam
sumesl(Epis(.95, tt.24), presbyterprius(Ibid., n. 47), contra asseverans posse in reliquo lerrarum orbe ex-
lunc vero temporis successorerat (Ibid., n. 1), sedera stinclam, una in regione servari (Ibid., n. 21): quam
suam Carlennis MauritaniaeCaesareensisoppido ha- in rem Hilari lestimonium proferebat, Asianas decem
bens (Ibid., n. 20). In Africa ipsa lot jam parles factee provincias ex majori parte vere Deum nescire scri-
erant de parte Donati, ut eas non ipsi, si interroga- benlis (/«id.,nn. 31,52).Pugnabat, eam partem in qua
rcnlur, Donatistaerecenserenl (Ibid., n. 25). Rogaten- fides religioque christiana floret, si cum loto mundo
ses porro, cum imperium capessivit Julianus, quod comparetur, modicam videri (Ibid., n. 22); adeoque
sub finemanni trecentesimi sexagesimi primi conligit, Catholicse nomen non ex totius orbis communione
nondum deseiveranta Donalislis(/fcid., ». 12). Ab his interpretabatur, sed ex observalione prseceptorum
autem illiob suamdcfeclionemdura valde atque accrba omniumdivinorumatqueomniumSacramenlorum:quo
perlulcre. Nequeenim jussionibus lanlum terrenarum sic videlicct Rogatensi particulsesuse litulum Catho-
potestatnm in hacreticosdatis, sed etiam Firmi ducis, Licaearrogaret (Ibid., nn. 25, 49). Baptismumextra
qui anno irecentesiiiiosepluagesimosecundo rebella- Ecclesiam adminislratum, nullum esse arguebal, lum
vit, tyrannide ad eorumdem Rogalistarum exitium martyreCyprianolesle, tum ipsiusdecessoreAgrippino;
abusi sunt Donatisiae(Conf. Lilt. Peliiiani, lib. 2, el debere post hsereticosbaptizari (Ibid., nn. 55, 56):
n. 184): quos ob eam rem Firmianos illi vocitabant Namet postJoannem,aiebat, baplizavUPaulus aposlolus
(Episl. 87, 'n. 10). Miliores quidcm vidcri ipsi vole- (Ibid., n. 47). Sciscitabatur, quadecausa, si Donatise-
bant, atque ab caeterorumDonalistarumsoevitieabhor- clatores nequamatque hcerelicierant, lanto tamenstu-
rentes : at hoc non tam chrislianaemansuetudinisstu- dio qusererentura Catholicis,el sinc difficultateullare-
dio, quam notac ipsorum imbccillilali tribuendura pu- ciperentur (Ibid., n. 46). Hsecepistola ad Augustinura
tat Auguslinus. Swvire, ait, vos nolle dicilis:ego non per calbolicum virum ipsiprobe cognitumperlala est:
possearbitror. Ita enimeslis numero exigui, ut movere quaproplercum nullus esset dubilandi locus, quin eam
vos conlraadversariasvobismulliludincsnon audealis, scripsisset Yincentius Rogatista, suum ei responsum
etsi cupiatis (Episl. 93, n. 11). Ponens lamen eos misit (Ibid., n. 1); alque id quidemsatis amplum; non
evangelicam sentenliam, Si quis tibi volueritlunicam tam de Yincenlii animo cogitaus, quam de ulililate
tollere, eljudiciotecumconlendere,dimilteilliel paltium eorum, a quibus forsitancum Deitimore legendumes-
(Malth. v, 40), sicintelligere, ut persequentibussenon set; acfulurum sperans, utex illo, si minus Vincentius,
soluni nulla injuria, vcrum etiam nullo jure resisten- saltemalii fructum aliquem perciperent (Ibid., n. 53).
dum pulent; contendit Rogatumeorurn auctorem, aut CAPUTV.
non ita inlellexisse,aut certe quod intellexit non im- 1 Melaniaseniorin Africamvenil.2 Augustinusscribit
plesse; quippe qui de quibusdamrebus, quas suas illi ad Paulinum, a quo vicissimlilteras accipil. 5 Cala-
diccrenl, acerrima perseveranlia, etiam forensi dis- mensiumidololalraruminsoleniiaet ferocilas.4 Au-
ceptatione conflixerit. Reliclum ab eo gregicultim guslinumNcclarius pro reis Calamensibussuis civi-
(Episi. 95, n. 49) apud Carlennas et viciniora loca bus deprecalur.5 Eorum obscelusin aulamse confert
curabat Yincenlius, cum novem sive decem collegis Pbssidius.6 Paulino rescrtbilAuguslinus.1 Necnon
et consorlibus(//>id., n. 20-22). Memoriepiscopo,cuisexlumex librissuk de Musica
4. Is Auguslinumadolescentemel Carthagine stu- miltil.
diis incumbenlem, vivo adliuc Rogalo, cognoverat . 1. Melaniasenior seu avia, malrona apud ecclesia-
(lbid.,nn. 1,51). Jamluncaiiimadverlerat pacisin ipso slicos scriptores celebratissima, Romam anle aliquot
ac bonestalis amorem; cumque iiluni suscepla Cliristi annos, post traduclum in Oriente longissimum lem-
religione sacris Lilteris navare operam rescivissel, poris spatium, redierat, cum iler in Africam susce-
existimavit mullo quam anlea magis quielis avidum pit; ubi, qua moderatione unici filii morlem suslinue-
rit.teslisfuit Auguslinus(Paulin. apudAugust., Epist. Quintus, cum eo Paulinus ad invisenda Apostolorum
94, n. 2). Haud sane videmus, qua id ratione referri marlyrumque monumenta annuo more post festa Pa-
queat in idem ipsum tempus, quo Albina ejus nurus schatis adventavit (Ibid., n. 1). Pascha autem anno
co cum universa familia trajecit, vergente scilicet quadringenlesimo octavo in quartum kalendas aprilis
anno quadringenlesimodecimo.Nam si filius ejusdem incidebat. Hanc igitur epistolam ibidem Paulinus ac-
MelanisePublicola etiam lum in vivis egisset, Albina cepit; neque tamen prius eam legit, quam Formiis
illius uxor eam potius, quara filiam Melaniamjunio- esset; quo in loco domum repetens diem integrum
rem, aut Pinianum generum comitata esset. Praeterea subsistere statuerat: eo quod per strepitus, qui Romae
Publicolae obitum seculus est Calamensis tumultus, vilari nequeunt, eam ibi non licuisset, ad explendum
cui causam posl annum qnadringentesimumoclavum desiderium, conlineiiler legere. Quodsane argumenlo
datam nullam deprehendimus. Alque isla quidem ra- cst, Iilleras illas, quse nunc desiderantur, peramplas
tio prohibel, quominus mortem Publicoloein anni fuisse atque a Paulino libelli nuncupatione jure do-
quadringentesimi decimi exitum rejiciamus : at prae- natas(/6id.). Eas non vulgaribus clogiis commendat
ter hanc alia est adhuc validior, qnod neinpe seditio in sua responsione, quam satis praecipitanleridibas
illa Calamensiskalendis juniis et sexto idus cjusdem maiis scripsit; cum Quintus eum pridie ejus diei, quo
mensis Possidio praesenle contigit: non igitur anno reipsa profectusest, discessus sui admonuisset (Ibid.,
quadringenlesimoundecimo, quo Possidius Cartbagi- n. 8): ex quo factum, ut quibusdam Augustinianae
nensi collationi iisdem plane diebus intererat. Nec epistolae capitibus satisfaeere oblitus sit (Episl. 95,
eliam liimultumillum anno quadringentesimodecimo n. 9). Cum summo demissionis ac pietatis sensu dis-
collocare licel; quando per id lempus lex nulla ad- serit de beatorum in futuro soeculo aclione post re-
versus Ethnicos recens erat promulgala; cum tamen surrectionem, eoque loci sanctum Prsesulem, a quo
scelus conlra recentissimas leges facluhi dicat Augu- suam hac de re sententiam rogatus erat, magnis lau-
slinus (Eptsf. 91, n. 8). Ac ipse quidem proximepost dibus exornal (Epist. 94, n. 6).
illas tnrbas Carlhagine hiemavit (Episl. 121, cap. 3, 5. Lex octavo kalendas decembris anno quadrin-
n. 14): cumcontrahiemem, quoeanno quadringentesi- gentesimo septirao data Carthaginc, uli diximus, non
mo decimoccepii,Hippone traduxerit (Epist. 124, nn. ante nonas junias anni quadringenlesimi oclavi pro-
1, 2). Quid sit causae,cur pracdiclamseditionem anno mulgataest (Sirmund.,Append.Cod.Theod., cap. 12).
quadringenlesimo ociavo ponamus, non autem qua- Videtur autem prius in Nuraidia ejus facta esse pro-
dringentesimonono,a nobisposteaexpticabitur. Ipsam mulgatio, si quod Calamse kalendis juniis conligit
anno trecentesimo nonagcsimo nono contigisse auclor (Episl. 91, 11.8), ad hunc annum polius referre libeat,
esl Baronius: al proelcrargumcnia quibus ea senten- quam ad subsequenlem : quam in opinionemhaccnos
tia labefactalur, assererenobis haud integrumesl, anno adducit observatio, quia videlicet exortum deilla se-
trecenlesimo nonagesimooclavo, in Africam venisse ditione negotium nondum confeclum erat exlremo
Melaniam.Ycrum his majorera lucem series hisloriac martio anni ab eadem proximi (Epist. 104, H. 1).
alialura est. eam ergo, si quidem anno quadringentesimo nono
2. Ipsa fortassis Melaniain Africamveniens Augu- ponalur, Possidius apud Comitaluiu adhuc mense
stino secum attulit Paulini lillcras priores illas quibus aprili anniquadringentesimidecimi versabatur; alque
nascentem Publicoloeviflutem jam abunde laudave- ita vix ille redierat in Africam (quod profecto nemo
rat, anlequam epislolam eidem ineunte anno qua- facile crediderit), cum ad Imperatorem a Cartbagi-
dringenlesimo octavo scriberet, quseincipil, Lucema nensi concilio die decimo octavo kalendas julias anni
semper esl pedibus meis verbuth tttnm (Episl. 94). Et ejusdem quadringentesimidecimi legatus est. At, sive
quidcm Publicolam in Africa excessisse minime Ira- octavo, sive nonosupraquadringeniesimumaniio, res
ditum habelur; constat solum, id, dum maler ejus ita Calamae se babuit. Contra recentissimasleges, in-
ibidemversarelnr, evenisse. Quas Iacrymashuicmorti quit Augustinus, kalendis jusdis, fesloPaganorum sa-
dedcrit illa, quam pias, quaraque moderatas, vidit crilega solemnitasagitala est, nemine prohioenle,tam
Augustinus; nec temperare sibi potuit, quin ea de re insotenli ausu, ut quod nec Juliani lemporibusfaclum
ad Pauiinum scriberet, eique significaret, sibi non esl, pelulanlissimalurba sallanlium in eodem prorsus
lam videri Melaniamunici filii mortem lugere, quam vico anle fores transiret ecclesiw.Quamrem illicilissi-
quod nondum is penitus saecularempompam ac vani- mam atque indignissimamclericisprohiberetentanlibus,
(atemabjecisset(Ibid., nn. % 5). Simnlex eodemPau- ecclesialapidala est. Deinde posl dies ferme octo, cum
lino sciscitabatur, quamnam bealorum post resumpta legesnolissimasepiscopusordini replicasset, et dum ea
corpora futurara incceloactionemputaret(//>td., n.4). quwjussa sunt, velut impleredisponunt, iterum ecctesia
Cum eo etiam agebat de felici illo otio ad percipien- lapidala est. Poslridie noslris ad imponendumperdilis
dam vel disserendam christianam sapienliam neces- metum, quodvidebalurapud Actadicerevolentibus,pu-
sario, quo Paulinum, cujus lamen incredibiles oecu- bticajura negata sunl. Eodemqueipsodie, ut vel divini-
pationes postea didicit, tum gaudere exislimabat lus ierrerenlur, grando lapidalionibusreddita esl; qua
(Epist. 95, n. 9). Epistolam hanc sub arini quadrin- transacta continuo lertiam lapidalionem, et postremo
genlesimi octaviinilium Quinto diacono perferendain ignes ecclesiaslicistectis atque hominibus inlulerunt;
dedit (Eptsf. 94, n. 8).ElenimRomse jamdudumerat unum servorumDei,'\&est, monachoruhi, quioberrans
m VITA % AEGUSTINIEPISCOPI. 172
occurrerepoluii,oecid&Unl,cmterispartimubi pottierant rogqveyunl;sed absii, ut talesservi simns, quos ab eis
latilaniibus, parlim qua poluerant fugienlibus,cumin- rogari deleciet, a quibns npsler Dominus non r.ogaiur
terea coulrususalque coarclatusqupdamLocose occulia- (Epist. 91, n. 10). Nectarljis , cujus feeim.us supra
rel episcopus,ubi se ad morlemquwreniiumvocesau- Tnenti.onem,ijiter prsecipuoscjves ejusdem urbis BU-
diebal sibiqueincrepantium,quodeo non inveiUogralis mcrandus , ethnicus ips.e (Epist. 90), licel patre sal-
tanlum perpelrassenl scelus. Gesla sunt hmc ab hpra lcm ante obitum cliristiano (Epist, 91, n. 2), cum
fertne decima usque ad noclis pariem non minimam. patriam s.u.amob illani sedilionem, cujus quidem pai>
Nemocompescere,neinosubveniretentavilillorum, quo- licipem eu.mnon fuisse credibile est, tamp periculo
rum esse gravis posselauctorilas, prmler unum peregri- obn.oxiamcerneret, ad Augustinum, fratris ,eum yo-
uum, per quemel plurimi seniDei,id eslmonachi, de cabulo compellans, seripsit: fassusqueCalarnamjuxta
manibus interficere conantium liberali sunt, et mulla leges scverissimoepcenaere.am teneri; illum, utamo-
exlorla prmdantibus;per quemclarum faclumest, quam rem niansuetudiiiis episcopo taiitopere convenienlem
facileilta vel omninonon fierenl, vel cceplqdesislerent, prse se ferat, obtestatur. Rerum, quaeperierant, p!e-
si civ.es,maximeque primaleseafieriperficiquevetuissent. iram offert alque integram reparationeni: a.c nein-
(Episl.Ql, n. 8).DicitalioinIoeo Augustinus,infelici nocenles cum nocentibus involvantur, peve supplicia
vulgo ad diripiendum exposita fuisse ea, quse aiendis adhibeanlur, exposcit (Episi 90). Ari-eptaoccasione
pauperibusreligiosissimis, mopasterio scilicetPossidii cx eo, quod in patriam ostendebat, studio , illumad-
cura instilulo, reposila fueranl;sanguiiiem quoque eo- liorlatur in sua responsione Augustiiius, ut et veranj
rum, uno es illis jnterfeclo, fusum fuisse (Ep. 101, n. patriam diligat, etcbristianam religion,esin lam sanclam
5). Ideni significat,lumultumiIlumnonaliundeortum, tamqiie;sal.utaremamplectatur. De Calainensi yero ser
quam ex quibusdam simulaeris argenleis, quac abs se ditione respon.del, staluisse episcopos eam animad-
conflata vel servare, «el adorare, vel cultu ac lionori- versionem prosequi, quse reliquas urbes ab ihiitando
bus sacrilegis publice prosequi peroptabant. Erat igi- boecc letcrrimo exemplo deterreret, neque tamen li-
tur in culpa tota civilas, cum ii soli minus ceeteris rei mites Iransilii^t l.enilatis chrislianse ac episeopalis,
essent, qui ne in inimieos Ecclesise, quos in illo op- cui quidem non injurias ulcisci propositum esl, sed
pido plurimum posse noveranl,in seconciiarent, Deo p.cecariliumcorreciioiijsalutir/ueconsulere (EpisL9i,
episcopum et monachos preeibus conimendaresat ba- n. C); d.emjimreis vitam, vilseque cons.ervandaene-
Iraerunl (Epist. 91, n. 9, et Epist. 104, n. 17). Unde ccssaria subsidia, tametsi resipiscere nolient, reliiir
ignavosistos et meliculosos homines e Christianorum .quere, iis tantum ademptis quibus ad malefaciaabur
tamen numero fuisse non levis conjeclura est. Etsane febanlur; iin.oquodad inquisitionemperlinebat, quidr
Auguslinus in publicum illud peccalum ex his 110,11 q.uid noi) posset nisi vi lormentorum exprimi, puta
paucos incidisse memoral, sive quod opem ecclesise quitiam primi spdiiionis auctor.es fuissent, omitlcre.
conflagranti non tulissent,' sive etiam quo.dex illa sa- At vero cum id Imperatoris et ciyilium judicum in
crilega Paganorum procda nonnihil abstulissent: qui nianibus et arb,itrioesset; s.ubdit,si Deo placuerit, ut
lamen poslea culpam suam confessione, prc.cibusac illud crimen vel severius puniatur, vel in prseseniiar
poenitenliaa luotu eluerunt (Epist. 104, n. 9). Ilanc rum per graviorem ipsius iram impunituro remaneat,
bisloriam ad annum trecentesimum nonagesimumno- lum episcopis nihil aiiud permissum iri, quam diyioo
num posl latas ab Honorio leges adversns idololatras consilio mentem submiltere; ac se ipsos inde coiisor
refert Baronius (Baroifius,ad annum 589, u. 78). Ni- lari, quod eam rem efficere eonali fueriiit, quam opti-
Iiilominus Pag.anorumfesta legibns anni trecentesimi mam fac.tuatque iililissimam judicarant (Ibid., n. 9),
noiiagesimi noiii minime proscrife,cbanlur;quinimo Epistolam hanc octo fere mensibus anle sextum ka;-
lege decimo terlio kalendas septembres anni trecen- lendas apriles, iioc est, sub mensis augusti initium,
tesimi nonagesimi noni data firmabanlur (Codice exaravil ( Epist. 104, n. 1); cui per totum illud tem-
Theod., de Paganis,legei1). Qua observatione inducii poris spatium non respondit Neclarlus. Quodquidem
ijuidam, eorum proscriptionem legi ad Curtiuoi in- salis commodeinannum quadringenlesimumoctaviim
scriploe(ibid., lege 19), tanquam omnium ineam rem quadral; quo tempore, ut videbimus, vulgo conien-
primai, adscribunt. debant diy.ulgabanlquc, leges quaeflorenle Stili.clion.e
4. Calamamnon ita multo posl tam impium faeinus datoe (uerant, ab ejus nece quse hoc anno mense au^
Aiigustinus profieiscitur. Ut nostri, inquit, in lain gusto conligil, fuisse antiqualas.. Quapropter Necta
gravi dolorevel consotamthvrafjlicli,vel sedqrenlurac- rius ratus fortasse, ium eam ob eausam, tum ob
censi; qucmlumpoluimus, quod in iempomoportuisse turbas hoc ipso tempore exortas, futurnm ut Calar
ewsthnavimus, cum Cltrhlianjs egimiis. Deindeeliam mensis tumultus excideret, Angustiixoinstare s.u-
ipsos Paganos , mali tastli caput el cansam, pelentesut p.ersedit.
ab eis videremur,admisimus,ut hac oocasioneadmone- 5. Erat adhuc in Afriea Possidius, cum adNecla.-
remus eos, quidfacere deberent,si saperenl, non tqnlum rium Augustinusscripsit { Ibid.): at poslea trajecto
pro removendaprmsenlisolticitudine,§iquidemnoh in- mari ad imperialem aulam se conlulit, causam suam
juria metuebant, ne pr-6 tanto Scelere poenas quani contra CaLamenses idololatras acturus , quos ve,-
gravissimas darent, veruin eliam proinquirenda salute rius sanctiusque diligebat, quam qui eornm crimen
penpelua.,Multa a nobh audierunl, multum eliam ipsi impunitum csge -voluissent..Quandonamillud iter su&-
ceper.it, no.nreperiin_u,s.Vemmtamen cum Augusti- epdeni Paulinus : guamvis eam brpypp fujsê s.igni-
nus sexto kalendas aprilis, utrum ille impetrasset fjcet '(Epist. 95^ ii.l- Evist.'m,n. %).Qiiippe jiiam
I quidquam, nondum comperisset, credi non absurd.e non aliter breypm ab epdipi ma.nifestunie?t, quam
>.potest, nQiinisihoc ypflente anno, vel etiam seque.nti comparate ad ea scripta qusc Iibrps conficiunt. Bre-
ineunte prpfeptiii))gsse. Et rcipsa quae per Possidium yem quoque, pro dognialis fidei quibus prat referla,
ipsum, apt sane haud multo post ejus profeclioneni dicpre baud dubie licebat.
missa est ad Paulinum epistola (Epist. 93, n. i), 7- Inter antis.tites Augusliqolitjprarum officiiscpn-
hsec per hiemem , quam Auguslinps Carlliqgine tra- junclissimos erat Meinpf, seu Menmrius,Juliani illius
duxi.t (Episl. 121, n. 14), scripta cgt. E.aporro epi- paier, qui postea in Peiagianprum haerpsimpiisere
slola illi respondet, quam ad se a Panlino idibus prolapsus pst (Cpnira Julidnum, lib . i, n. 12). Sed
' maiis datam diaconus Quintus detulerat, quemadmo- infelix filii casus nequaquam inipedimenlo fttit, qu.o-
duni ex ipsis ejusdem Paulini yerbis jn ca cjtatis in- minus ejus parenfes' tauguam catlio.lieoscliristiano.s
lelligere est. In eadem non sinc dnloris sensu neces- seniper lioiiorabiles Augustinushahuprit, repulaverit-
sitateni, qua Possidius in Ijt.aliani perlrahebatur, que in hoc fortunalos, 'q.updante defuncli S'ln|?1liajri
indicat; nec lamen aliter exprimit, quam dicendo, hffireiicum filium yiderept (Qperis. hnperfecli l,ib, 1,
inflrmpruni servire languoribus , epm tanlo imperio- cap. 08 ). J|cmor igilur litfefas ad Au.gusiiiin,ms.c.ri-
Siuscogi, quanto periculosiu.saegrotant. Atlame.npro- pserat ampris jiixta c|, hpnpris pjei.ias, pptens libro.s
fjtetur sibi solatio esse lsetitiani illam, quam ejc ab ep compositosdp M.usica(Episl. 101). Hos castiga-
Paulini conspectu capit Possidius. Ex eo Iocointelli- turuni se, necnon illi misspruni, saiiclus Doctor re-
gamys licet, quo apim.otam frequenter ad Comilatum ceperat. S.ed cuni esset n.egQtiisdis.tric.iissinius,iion
sanct.i illi Africani anlistites proficiscebantur. Tesfa- soluni ei non vacavit buic cmendatjqni iticumbere;
tur ibidem Augustmus, se faci.le solo vivendi Paulini sed nec illos quidem , saUem qjiinque primos, nisi
desiderio ad navigandum in Italiam induclum iri, oegrerep.erire poiuit: adep spatium i.ndulgendiliujus-
ni muneris sui officiis definerelur. Dum autem de modi relaxationibus pi suse occupationes nogabant.
rebus, qusc Possidium ad profeetioiiem Italicam im- Cum tamen Possidiuni in eani regionem pr.oficisci
P,ellebant, loquilur : Utrum exerceamur his, inquit, nollel, quin illtitn in cognilipiiem Mepiorisinduceret,
m pplius pleclamur, nescio; nisi quod non secundum abeunti sextum librum ipsi dcferpnduin tradidit; ad-
peccata noslra facit nobis, neque secunduminiquilales jecit quoque epislolam, in qua nonnulla de discipi.i.nis
nostrasrelribuit npbis,qui tanta sotaliadolpribusmiscet, edisseril, quse falso ple.rumque,cum absit v.crapietas,
xigitquemirabili medicina, ne amemusmundum, ne de- liberales vocilantur : ac Meni.or.enifpgat, ut ad se Ju-
(jciamusin mundo (Epist. 95, n. 1). Jianum filium tunc dia.cou.unimiliat secuni tantisppr
6. DeindeLiUerisPaulinirespondet(//itd.,n.2ser/«.): commoraturum. Scisciiatus ab co fuerat Memor, qui-
cumque idem sanclus dixisset, salius esse quo pacto busnani numeris consisterent Davi.dicivcrsus : iuge-
Iii.cviyere.deceal,,quamquis noster futurus sit in coelo nuo fatetur id sibi ignotuniessc, utpote hebraici idio-
jslalus,inquirere; hanc Auguslinusarripitoccasionem malis imperito; sibi lamen ab hujuscp )ingu;c doctis
propoiiendse qusestionis, haud Ieyis, ut ipsi quidem affirmatum,
' ' ' ' omnino certis numeris
illos ' """' constare.
videbatur,momenti, qua sciiicet ratione vivendumsit CAPUT"VI.
inter eos ac propfer.eos, qui nondum a cupiditatibus 1 In StilichonisauctorilalemsucceditOlympius.2 Huic
soluti sint et liberi: alque hinc animi sui in multis in Bonifacji Calaquensis episcopi negolio lilleras
vitse officiis sollicitudinem, anxi.etatem ac limorem millil Auguslinus. 5 Bonifaciiepiscopiquwsiionesab
professus, rogat ut ea de re communicet cum virp Auguslinoexponuntur. 4 Posf Siilicltonisnecem tu-
quopiam yerp pio, scu mansueto , ut loquitur, cordis mulluanlibusElhnicis et Hwrelicis perturbatur Ec-
niedico, quem aujtN,olaeubi degif, aut Romsequo sin- clesia. 5 Npvm in eps leges ab Imperalorc pblenlw.
gulis aimis pergijt, repere.rit; quodque ipsi Dominus 6 Donalum rogat Augusiinus, ul lenitatis christiqim
aperuerit, scribat sibi. Poslea ycro delabitur ad sla- memor, Dgiialislassic dala sibi pplestalecoerceal,ut
tum resurrccfion^s, in iis maxira.equse ad corpus per- npn pccidql, 1 Ad Italicqm de videndp D,eq ac de
linent. Ajque etiam qiiaestioneroagitat, num Aflgeli Urb.ispb.sidipnpscribU-
liabpeanlporppfa sujs officiisaecom.mpdala;quod Pau- I. Cum Hpnorius exirpnip piai.o Rpma prpfeptus
:linu,seos esse crpaiuras simpiicil.erspirituales, tan- esset, acccpta WitiSip matrimpni.un)Therniantia Sli-
quani rem ceftam ppsuiss.et. Orat igifur, ut bpatu.s lichonis spcunda fijia, queniadmpduin aniio trpcpntp-
ille yir sibi tum ea de re, tum de aiio capite i.n sup.e,- sjnip npnagpsiniooctavp Maria.nicjus nalu inajprpm
riori sua epistola circa cliristianum oli.umad capps- dux.er.af:jibi f iciuum pprven.it,grayi.ssimacoqrlase-
sendam sap.ieniiampro.posito satisfaciat: .quandoijtii- dil.ionemilites .praccip.pisImjierii prscfeelisnecem at-
dem Paulino per maturatum Quinti re.dit.uma.domiria lulerp : eujus .quidpmtuniultus hic exilus fuit, jil hi
respondere neuiiquam •Licuera.t,Putant hane jpsam yinppla cpnjiceretur ipse Siilichp, e,t Rayenpsedpcinip
essp de forma xBsuxr&cJiojus eplstola.m( Epist. 1M., kalep.dasseptembres anni qu.^dringentesirnioctayiju-
«. 14), quam ad secuodam Paulini consultatiQnem gulai'e,t,ur.p.lympi,umSt.i.lipLipnicxitiu.mcreasse, pp,m-
rescripserat Augustinus, in qna tractayerat.de meni- m.un.isesl.historicprun}cpnsensus, qupruin iilumprp-
brorum nsu; et qnam sibi iierum «t mittat, petit ab pterpa teudant alii, alii damnant. Gliristianuniiljip
fuisse Iradit Augustinus, qui et commendat ejus pie- minime sufficerenlriisuti, quopossetalios impelrare,
tatem, eamque pro vera ac solida videtur habuisse noluit Bonifacius.Quamobrem Augustinusejus gratia
(Episl. 96, n. 1, ef Epist. 97, n. 1). Erat ei cum illo Olympio scripsit, eumque rogavit, ut eidem episcopo
litterarum consueludo : quem forte exepiscopis Afri- adobtinendumhocbeneficium favcret; velsibiposses-
canis, qui illum in aula viderant, alque ad promo- siones illas ipse petcret, quas postea Cataquensi Ec-
venda sancta eorum concilia propensum experli fue- clesise donodaret. Reperilur in CollationeCataquensis
rant, cognituin habebat. Zosimus illi, si vere chri- illius Bonifaciimenlio (Collat. Carthag. i, cap. 142).
slianum pulabat, nccessario infensus, ipsum christianae Ex ea, quam in loto hoc negotio proe se tulit, con
pietalis officiis assiduam dedisse operam fatetur; scientioe integrilate, haud perperam augurabimur,
quamvis exlernam illam speciem conlendatei personse eum ipsum esse Bonifaciuma mendacio vehementer
lopo fuisse, qua et nequitiam legeret suam , ct Impe- abliorrenlem, adcujtis inquisitionesrespondel Augu-
ratoris voluntatem ad se pellieeret. Idem tradit, cum stinus (Epist. 98, n. 7): qui variis in locis de sanclo
veluii quodam religionis officio oegrotosmilites invi- fratre suo Bonifacio loquitur (Epist. 97, n. 3); ac te-
sere solilum. Addil proeterea, Honorium per Impcrii slatttr alicubi, apud illum sese anno circiter quadrin-
discidia in precibus istius Olympii fiduciamsuam col- gentcsimo decimo quarto fuisse(Ep/sf. 149, n. 2).
locasse (Zoshnus,Hisloriwlibro 5.) Vivente Stilicbone 5. Quod vero spectat ad quacslionesBonifacii, hoe
jam tum amplissiraos honorcs adeplus crat; eo aulem duseerant. Pritna scilicet, iilrnm parentcs liberis suis
cseso magistri officiorum, quem alii majorem palatii parvulis, quando eorum sanandorum causa vel reme-
vocant, dignilatem oblinuit; ac tandem primus midia supersiitiosa vel inanium deornm sacrificia adhi-
nister ct rerum aulicarum arbiter est constitutus. Au- bent, detriinenli quidpiam afferanl : cum negaret in-
gustinus eum hoc honore dignumarbitralus esl: cum- lelligero se, qnid esset, quod infantibus ad vivificas
que non ignoraret divinilus ipsum didicisse, non alla Baptismalis aquas oblatis parenlum fides prodesset;
sapere, sed hnmilibus consentire (Epist. 96, n. 1), si quidem cis illorum perfidia nihil noceret (Epist. 98,
minime dubilavit quin temporali felicitate sapienter n. 1). Defcndit Auguslinus, parvulis spiritualem vi-
ad selernacomparanda merita uleretur; et, cum verus lam eripi a parciitibus nullo modo posse : dein Iocis
esset Ecciesioefilius, ei suam operam hoc majori se- quibusdam absirusioris intelligentiseex Cyprianopeli-
dnlitate impenderet, quo plus in Imperio obtinebal tis respondel. Observal prselcrea, infantesab iis qui-
auctoritatis. Itaquc ubiprimum ejus promotio inAfri- dem, quoriim gestaniur manibus, si vere fideles sint,
cam nunliata est, necdum eiiam rei veritate plane offerriad Baptismiim; sed maxime tanien ab universa
comperta,hoc est, utquidem vidclur, ineunte scptem- sanctorum alque fidelium socielate. ld auiem cum
bri ve! circiter, eidem Bonifaciicausam commendavit. seniire Bonifacius videretur, parvulos ab originali
2. Hic BonifaciusCalaquse in Numidiaforsilanpo- macula non expiari, nisi ab utroque parentum ad sa-
sitae episcopus, Paulo illi successerat, cujus agendi Ititiferas aquas delalos; ei Augustinus posse quoque
rationem vidimus ab Augustino reprehensam (Supra, illos a quibuslibet offcrri ex constauti Ecclesise usu
cap. 3, n. 2). Paulus porro non solum quosdam agrcs demonstrat. Altera Bonifaciiqurestioerat, qua ratione
peeunia a se fisco debita emerat sub aiieno nomine, parentibus, dum ad sacros fontes parvulos sistunf,
verum etiam fructus agrorum illorum sub Ecclesioa cos credere, itemqiicad alias, quoefieri solent, inter-
nomine percipiens, haudquaquam pependerat tributa, rogationes, respondere Iiceat (Ibid., n. 1). Hoec ci
quibus ob eosdem fisco obnoxius erat. De his tributis qtiseslio, proplerea quod a mendacio multum abhor-
persolvendis inlerpellatus videtur successor ejus Bo- rebat, videbatur difficilis. Auguslinum in litterarum
nifacius. Et ille quidem cum posset immunitalem ab calcc rogabat, ul suis dubilalionibus responderel, in
hac summa lmperatorem rogare, ac deinde bona quse id non sola consueludinis auctoritate, sedargumcnlis
prsccessor ipsius comparaverat, et sub Ecclesioe no- ex ipsa ratione adductis. Ipsi igitur ut cumulate satis-
mine possiderejam coepcrat,consequenter etiam ipso faciat Atigustinus, usus ecclesiaslici rationem, quoad
sine ulla disceptatione retinere; fraudem tamen fisco erat necessum, exponit.
factam dissimulare non sustinuit, aut animum suuni 4. Quae Stilichonis casum in auia conseeolaesunt
bac religione angi, ut bona dolo malo comparata re- lurbse, eeedemalias quoque in Africana Ecelesia lur-
tineret. Itaque qua ralione res peracla esset, declara- bas continuo pepererunl. NamquePagani el Donalistae
vil; et eorumdem agrorum usum ab Imperalore po- Ieges vivente Siilicbone laias cum eo simul exstinctas
poscil; satius esse ducens eos manifestae Principis palam jactabant (Episl. 97, n. % et Episl. 100, n. 2);
benignitali, quam occullae prsecessoris iniquilati, re- utpote qusesola hujusce minislri auctoriiale, Impera-
ferri acccptos. Quin elsi contingeret, ut repulsam ea tore inscio aut eliara invito, promulgatse fuissent;
in re paterctur, servis Dei melius esse judicabatino- alque adeo jam niliil valere eas sanctiones, quse vel
piaolaborem tolerare, quam sibi necessaria cum con- ad hsereticos reprimendos vel ad idola confringenda
scicntia fraudisoblinere. Jam ab Imperatore quosdam perlinerent: quin eliam vulgata fuit a Donalistisfalsa
codicillos liac de re obtinuerat; idque ut videtur, quaedamHonorii in eorum graliam indulgentia (Epist.
Auguslini, a quo fueral Olympiocommendaius, bene- 105, n. 6). Vani hujuscemodi rumores ab Ecclesise
ficio : sed lamen rcs non omnino ex animi sententia adversariis sparsi dissipatique, tolam Africam subito
processerat (Ibid,, n. 5). Quapropler cum lri codicilli pervaserunt, et ingentes ubique tumultus edere, ac
animos adversus antistites ita concitare cceperunt, ut possit, proesulibusiisdem relinqual esponendum. At
illi de salule sua nbn essent ullo modo seeuri. Tum vero pelit, obsecrat, flagitat, ut ipse publicis quam-
porro necati sunt a Paganis aut haerelicis mense cir- primum documenlis declaret, leges, quaein Paganos,
citer septembri Severus el Macarius : Evodius autem, bsereticosquepropositse fuerant, ab Imperatore vo-
Theasius ac Victor episcopi verberibus ac plagis ex- lente ac sciente fuisse profectas, nec proinde illas
cepli fuere (CodiceCanonumAfric.,can. 106). Appendi- Stilichonis morte potuisse abrogari; ope.roepretium
cis ad codicem Tbcodosianum deciraa quarta consli- esse, ut sine ulla procraslinalione id fiat, nec adventu
ttilio si tota ad ea, quaeper Africam eo lempore gesta quideniepiscoporumin aulam exspectaio (Ibid,, n. 3);
sunt, spectat; ibi manifesto videre esl episcoporum proplerca quod ea procella in salutis periculum addu-
alios per vim ex suissedibus, imo eliame lemplis abs- cerentnr infirmi complures, quibns pcr vires fidei
tractos, ac diversis insuper suppliciisaffectosfuisse: nondumliccbal supra humanasese altollere. Ipse vero
alios vero minus quidem crudeliter, sed magis contu- qua ratione difficilliraishisce temporibus anirno com-
nieliose traclatos; quippe quibus eapillorum pars paralus fuerit, explicat in hunc modum: Multumsane
cvulsa, et variaein christianae fidei probruni ac dede- de quorumdam, neque paucorumfide firma et slabili
cus illaloesunt injurise: atque haec scelera, tametsi gratulamur, qui ex occasionelcgumipsarum ad chrislia-
mediis in urbibus perpelrata magistratuum cognitio- nam religionemvel catholkam pacetnconversisunt; pro
nem fugere non poterant, nullis tamen poenis coer- quorum salule seinpiterna nos in hac temporalietiatn
ciui ab illis esse, ac ne quidem perlala in notitiam periclilari delectat. Propterea enim maximeab homini-
Imperatoris. busnitniumdureque perversis, nunc inhniciliarumgra-
5. His permoli in Carlhaginensisynodo episcopi, e vioresimpelussustinemus(Ibid., n. 4). Quamvis asse-
suo collegioFlorenlium ac Reslilutum lertio idus octo- ral Auguslinus epistolam illara suam media liieme
bris in aulam adversus idololatras atque baerelicos exaralam (Ibid., n. 2); non desunt larnen qui ejus
destinarunt (Ibid.). Nec videlur aliud innuisse Au- causa (procul dubio quanla licuil diligenlia perlalse)
gustiiius, cum ab episcopis ad Imperatorem missis factum censcant, utlegem hoc ipso anno ociavo ka-
iwlicari posse tradit viam aliquam his malis occur- lendas decembres datani, ac Donalo id temporis in
rendi, prout communi collcgarura consilio diligen- Africa proconsulem agenli inscriplam (CodiceTlteod.,
tius deliberalum fuerat, quantum temporis permit- de Hwrelicis,lege ii), sanciri curaret Olympius: qua
lebat anguslia (Epist. 97, n. 3) : sibi vero con- quidem lege statutum intelligilur, ut si quis in religio-
siliumcum illis communicarenon licuisse (Ibid., n. 2). nem aliquid atlenlaret, sacramenlave profanaret, ex-
Quibus verbis Carthaginensiilli synodo, quam provin- pressis nominatim Donatistis, in eum cx legumjure
cialem tantum fuisse salis verisimile est, ipsum non animadverteretur. Decimd oclavo kalendas ejusdem
interfuisse declaratur. Simul etiam affirmalbene mul- lnensisjam fuerat ab Honorio probibilum, ne quis
tos antistiles ingcnli illo Ecclesiaetumultu ac trepida- ipsi fidei religionisquovinculo non conjunctus , hoc
tione, ut in aulam conlenderent, ac propemodum fu- est, ex adversariis verilatis catliolicoe, ulla imperialis
gerent, coactos (lbid.) : cum hi procul dubio, qui aulaemunera capesseref (lbid., lege 42). Hinc Ethni-
vexabantur alrocius, sese Iegalissynodi adjunxissent. cis eo tempore hujuscemodi honoribus interdiclum
li Roma transire constituerant. Horum quidem incom- fuisse lestatur Zosimus (Zosimus, Historiwlib. 5).
niodorum iu epislola , quam ad Olympiumde Bonifa- AdhsecHonoriusTheodoro proetoriiprocfectoediclum
cio scripserat Augustinus, nulla fuerat facla menlio; quinlo kalendas ejusdem mensisdedit, quo defensorcs
necdum enim illa conligisse audierat. Sed curn post- caeterique magislratus universos a communioneca-
ca litteras Olympii accepisset, eum ultro compellan- lliolicorum antislitum alienos a quavis concionesive
lis, ut de rebus Ecclesiae comraodo necessariis, quo in urbibus seu ruri habenda prohiberenl, univcrsa
procurandis illis operam navare suam possel, ab eo loca, in quibus istiusmodi illicili coelus celebrali es-
cerlior fieret (lbid,, n.i): opportunam tandcm episco- sent, fisco addicerent; atque adeo illos proscriberent
po Severoprocurante occasionemnactus (Ibid., n. 3), cogerentque ad solum verlendum, qui doclrinam ab
Milevitaniscilicet presbyteri, qui urgente necessitate ea, quam divinilus accepimus, condeninalani trade-
salule civis sui ad illas partes proficisci, quan- rent (CodiceTheod., deliwreticis, legeiH). Hoc eodcm
' pro
quam media hieme, compellebatur, eo usus est tabel- die, si credendum SirmtmdianoeAppendici ( Append.
Iario, utepistolam alteram Olympiomilterel, qua illi, Cod. Theod., cap. 9); vcl kalendis decembris, si Codi-
quam necessarium esset Ecclesiae Africanae praesi- cis edilionislandum (CodiceTheod., de Episcopis,lege
dium, quodeidem ab ipso sponte oblalum fuerat, ex- 59), Honorius demandavileidem Theodoro constitu-
ponit. In illo quantum fiducioereponeret, ea re de- lionem aliam , qua disciplinam ecclesiasticam sancit
monstrat, quod non dubitet simul commonilorium, ac firmat, cdicendo, ut qui ab episcopisclericatu fue-
quo quid agendum censeret explicabai, ad eum perfe- rint abdicati, vel eum suapte sponle dcseruerint, ejus
rendum dare, quod episcopis, posleaquam in aulam eliam privilegiiscaderent, muniis oneribtisque publi-
pervenerint, reddat (Ibid,, n. 4 ). Etenim pulabat cis Iaicorum instar mancipati; sed illis omninoaditus
fore, ut illi a presbylero, quanquam ilineri priores se ad dignitales militares inlercluderetur. Neque enim
dedissent, praeverterentur. Sic lamen consilia sua liominibus fideles praestare se ullo modo posse, qui
confert, ut quibus viis Ecclesiae consuli commodius fidem Deo fregissent.
579 VITA S. AUGUSTM EPISCOPI. gSO.
6. Ex illis sane eonslilutionibus salis constabal, au- dum remqtam yenisset, Qc.casi.Qn,e,m nitinquam esl;
Ise voltiniatcsac siudia in Ecclesiam calbolicam nulla adeptus (EpisL 112, n, 1 ),.Atubi teiênis curis spr
parte fuisseimmutala. Quapropter baud erit absurdum lutum illum ac liberum «'idit, aliqnjd cum eo com-
credere, ad primam earumdem lpgum famam Au- mercii coire dandis atque accipjendjs uIti\o citro.quc
gustinum DonaJo scripsisse epistolam illam, qua ei Htteris te.niavit.In his ad studium vjrfLili.s,non hii-
persuadere nilitur, ut Donatistiseas leges, quas anli- manaecxislimalionislaudtimvecupiditate, sed yirtjLiiis
qualas proedicabant,vim suam adhup obtiiiere quam- ipsius ac rcquiialis amore inflamma.t.Inluerj;, ait, ul
primum edicto siguificet (Epist. 100, n. 7). De ido- cwpisti,forlissimacordis acie PominumnpstrutnJesum
Lolatrisiiihil addjt, cum leges hoc anno bitse ea de re Chrislum, el ab omni inam faslu omninp detutnescens
verbis expressjs non perinde prseciperent, atque illa, assurge in illutn , qui tton vattose aiieml cpnversosqd
quseproxime sequenli promulgala est. Obnixe ac ve- se, sed certis ftdei'pqssibusinnilenles atque ascenden-
heinenter illum obsecrat, ut ne qitcm propler. vim Ec- tes collocalin sempUernofusligiocmleslisalque ungeti-
clesiocillatam capitis damncl (Ibid., nn. 1,2). Quod cm dignilalis (lbid.,11, 3). Ei de palre in Eccle-
utique in prsctcrilis criminibus necessum non erat, six gremio ipsius opera gcnjio graluialur. Supplicat
post Iegem decimo oclavo kalendas februarias anni eliam ut se conveniat, qijo pari consjlio laborent pro-
quadringentesimi noni dalam ; quippe qcsoe,quanlum curandae saluti quorumdam, prsedia ej,u.sin agro
ad illa, capitalem pcenam removcrel; eadem lamen Sinitensi aiqttc Hipponcnsiposila cplcnlium ; quibus
illis proposiia, qui tale qnidpiam in poslerum atlen- ut inlerim seribat, eosque ad ampl.eciendamEcclesiae
tassenl. Donatus, uti videlnr, pro.consulbaud ita pri- calholicce cnmmunionem benigne atquc humaniler
dem factos ftierat, cum litteras accepit ab Augustino. excitet, cup.ere s.e tesiatur. Quandoiiam proconsulari
Intercedebal alteri cum allcro vctus qusedam ac sin- dignitate Do.nat.usabierit, non liqtipl : id tamen pla-
gularis ueccssiludo (Epist. 112, n. 1): ita ut eliamsi num cs.t contigisse ante seplimiim kolendasjpliasanui
Augtislinusepiscopali dignilate careret, Donatusvero quadringentes.ijiijdecimi; quo d.ie dalani ad Macro-
gradum proconsulatu multo altiorem obtinerct, liuic bium proconsulcm Africse legcni rcperinius (Codice
tameii apud illum licuisset magnam liberlatem usur- Theod,, de InduL, lege 6 )..
pare (Episl, 100, n. 2). Eumdem sincerissimumEc- 7. Quo lempore AngtisjiiuisQlyiiipioalferam suam
clesioe calholicce filium appcllat; putavitque dum is epistolam mitlcbat (Ep.isf.97),qjia Jegaloscopcilii sl-
proconsulari anclorilale polleret, Africanse Ecclesise gnificabatbreyi Romam egse peryeiiturps; htijus prbis
dalum divinilus, qui solatium ei adbiberct maximisin ohscssionemnoji.dumautli.erat,cum i.ilibsnullaib.ifiat
maiis, ac inimicorum illius audaciam frangeret. Id mentio : v.erumi.dnon i.tamulto post evenjt. Legimus
unum ab ejus in justiliam studio metuebat, ne scilicet siquidem Romse pr.oesulesAfricanos ex.sjitissetum ,
admissa contraEcclesiam summa, quam merebanlur, cum eadcni urbs cjnsque coniitiia grayissimis premi
severilale, id est, cxlrcmo supplicio vindicarct. Quo.d calamilatibus ac damnis nun.l.iabantur(Epist. 991
ne cpmmittat, ipsum Jesu Clirislinomine inlerposilo ii. I). Et certe si Zosiroum audiendum putpmus, ne-
oblestalur : hinc siquidem fore, ut ea clcrici ad illum cessc fueril obsidionemjllam in anni qpadringentesimi
defcrrejam non audcant, ac cseteris illud officli ne- octavi exiium referre (Zosimus, Uisioriwlib.S). Cir^
gligentibus impunita illa remaneaiil, insuperque ad cumsessa Roma ad cxtreniam cjb.or.umcoinmeatustjue
cadem perpetranda accedal adversariis Ecclesicenova pccuniain, quani ipsa qiio.quep.es.tiscxcepit, redacla
audacia. Corrigieos cupimus,ail, non necari, nec disci- est. Atiguslinum de miserrhno illi.us urbis s.tat.udo-
plinam circa eos negtigi volumus, nec sttppiiciisqttibtts cucrpnt fratrum, ut indicat, cpiscop.orunilillerap
digni sunt exerceri. Sic igilur eorttm peccalacompesce, ( Episf. 99, w. 1). Ex his quidem ille molesla el dnra
ulsint quospmniteatpeccasse(Ibid., n. 1). Nec minori comperU, sed quiljus addidil vtjlgaiusr4impr niulio
studio eum admonet, ne Donatistarum vanissimainet adlmc acerbiorai Accepit deij) lialj.c;c nobilis Ro-
impisesuperbiaeplenissimam sectam ita curet impe- manoelilleras, qua; nibil pr.orsus ci hac de i;e nuntiar
rialibus legibus comprimi, ut vel sibi vel suis vidcan- bat. Id Auguslinus,quem sua cljaritas iion paliebaliir
tur qualescumque molestias pro verilate vel jusiitia fraternis cerumnisnon affui, miratus cs.t,sed ncp ill.ud
sustinere : ideoque si quis corum jussu ipsitis altinea- niinus , sanctos vidclicpt cpiscopos (Africanps haud
lur, ilium a Galhplicis, ubi petierint, manifestissimis dubie, qui tum in illis pariibus versabaniiir) per do-
rerum certarum documentis apud Acta convinci atque mesticos Italicse non res.crjps.is.s,e. Pai,e,tUrbis cpmr
inslrui patialur. Onerosiorest quippe, inquit, quam mercium tunc iiiterclusu.jn ii.e.uiiqua.mfuisse. Lnd.o
iililior diligentia,quamvisut magnumdeseraturntalum, inteliigas id vel priusquam Alaricu.s Tiberis aditus
el magnumleneatur bonum, cogi lanlum homines,non occlusisset, hoe est, inilio obsidi.oni.s,vel nonnisi iila
doceri (Ibid., n. 2). Quoniam aulem perspectis pro- jam transacta , factum. Eam reni per.tinere a.d pxpu-
consulis hujusce dotibus atque ornamentis, exislima- gnatioiiem Urbis illani, quse ajino qua,dr.ingeniesjmp
bat Augustinus idoneum viri pectus, cui sc Christus decimoconligit, opinalur Baronius. At vero.lex co.ntj-a
largissime infunderet, propterea desidcrio cjus vi- hsereti.cosHeracliano inscripta, quam nqn sine capsa
deridi quam vehemenlissimo tenebatur : verum ejus legatorum AfricanseEccJe.sia;pj-ecibuscoiicessainyp-
explendi, quoad ilie magistratum gessit, quamvis Ti- lunt, diem octavum kalendas septembris, qu.o ipsp
bilim Hippone-Regio,ut par est credere, non admo- tempore espugnata est Roma, prse sp fert .(Pojdjcp
%% EIBER SJS^TIJS, 382
T-heod.,de HiCeretjcis,lege 51-).Quo paclp igitpr ibi precibus antistitum, qui ad ipgum depreto Gartiiagir-
tiipi, cum capta est, legali fuisse dicpndi sunt? Nam nensis concilij terlio idus ociobris anni superioris
qsiodad annum quadringenlesimuinnonum, qup item Jegatisunt, prapsidiumopemque pQStulaluriconlraPa-
aniio Urbeni Alaricus copiis cinxit, Afrprun) aniislj- ganos atqup heerelipos, a qpibps leges in se promul-
lum in Ilalia , qnod guidem Iegpndo didicerjmus, gatas SliliphQneexstincto vigere desiisse jactabatur.
liullus iuit. Italicain illam, quani Augustinusreligipr JSTe siquidem Dpnatisfcpaliiv.e bserelici, Pagani, aut
sbsimarn ac merito laudabilemDei famulam appellat Judseide abrpgatione earnm legum sibi biandiantur, I
(Epist. 99), non abs re eamdem essp putanius , quam Imperator universjs judicibus, ut easdem sequantur, ;
CKrysds.lomus,malevqlqrumexagjtaius nequitia, per atque illarum exseputioniquam diligeniissiine prospi^ i
litteras ad operam suam comppnendis Orienlalis Ec- ciant, edicit; hjs, qpi impcrala facere negligerenl,
plesise discidiisprsestandatn adliorfabalur (Chrysost., proposita mulpta; pecuniarjse, priyationis Iioiiornnij
Episl. 70). Eam Romae tunc exstitisse diserlis illp necnon etiam boiiorupi publicatiopis et exsilii poena.
verbis indicat, sed proetereanihil addit. Eranl ei oetale Gum auten) inde perspicpe intelljgerelu.r, quam bene *
nondum adulla liberj, quos, prqcterjta marili men- in Ecplesiam animatus esset IniperatQr; erat sane cur
tione, in responso a.deam nuuc roissosaltitat Augustir verereiilur idololatrseCalamenses, ne raerilas propter
nus(E»isf. 99, n. 5). Et binc, jain anlp ademptum 3111 superipris anni nefarios conalus poenasluerent. Quam
fuisse c.onjugem, liquido constal; eaindemque hane ob rem animuni induxit JSectarius,ad opem Augustini
esse, quain de conjugis pbilti in exnrdio allerius ad denup confugere, et acceptis ab eo anle septem ociove
Jlalicamepis.tolseconsolaliir (Epist. 92, n. i), ubi ejus menseslilteris rpsponderc (Epist, 104, n. I). Uuiversis
qttoqupliberissalutem verbis suis nuniiarj jubet(Ibid., jlle, qui quoquo mo.dosceleri isti affines fucrant, vc-
n. 6.),.In ba.cporro tolus ferme est in refeljpndisiis, niam imp.elraj-enititur, falscehujus opinionis benefi-
qui Dcum videri qculis pprporeis ppssp aflirniabant. cio, quod omnia peccata parja sinl (Epist. 105, n. 5).
(hjinain isti cssenl, consultp non iodieat: nam prat Ejus ppislolam Atigustin.ussexlo kalendas aprilis ac-
inter cps Africanusquidam episcopiis, cujus nopiini cepit: ad quain respon.dens,prin.cipioillinn rogal, ut
parcendum exislitnayit (Epist. 148, nn. i, i) : a.c si quod edictum aequoseverius jmpetratum a Possidio
corum aliqui cuin aolea lantum dixjssent, Chrjsto fuisse fapja prcevola.nl.edidiceril, id sibi nuntiet, quo
praestilpra ul corporjs intujlu diyinam sjibstaniiam prospicpre valeat, vci qui.d agendura ne quidquain
coiispiceret, e.o dejnum progressi fueranl, ut ojnnes asperius fiat, vel q.uidrespondend.umiis qui falso rp-
post resurreclipnem san.cfos eodein mod.o yisu.ros mori lem.ere cre.didjssent. Quod yero ad pepuniarias
De.uniassere.r.enl,inip jslam.eliam ijppi.isvidendi Dei mulctas alfinel, quarum incommoda mirum quan-
possibiJjiateiTidoiiarenj (Epkl. 92, n. i). Hos duris Lumaniplificarat Neclarius, ei, quam sine causa de
admoduniatque asperriinis verbis casligat, yeritus s.ciiis tantopere laborarcl, ipsis philosopb.orumdocu-
licet ne s.ubindc Deus ipse corporeus ct per l.ocalla nienlis Augustinns d.cmoiistral.Prselcrquam qnod is
spatia djvisjbjjis credcr.cair(Ibid., ?.t.3, ef Epist. 148, non erat Christianornm animus. ul reos ad rerum
n. 1). Rpgal Italipam til eis, sjqjiidemipsos apud jUam inppian) nficessariaruni yellent rcdigere. Nec enim
de suis dejjratncutis disser.ere coii.tjngat, epjsiolam illis pmposilum , jjlcisci adversarios, scd eorum con-
hanc suani legat, sibjquc ad eajii quid respondei-int, sulerc salp.ti.Tum , .qup.diJIcde peccatorum parilitale
rescribat (Epist. 92, n. ,6). IJ.Ialja posterioro ad eam- dix.erat,sanctiis Do.ctor.confulal: ac eum summopere
dem epjslola, qjiantum dolore.mex Urbis incomroodis sd aniplexandam fid.em cjirisiianam hortatur. Po-
capiat, pstendit (EpisL 99.,n. 1). Remque animadver,- str,em.ode fili.oejus, ciji nomen Paradoxo, nientio-?
tit Ilalicse liberos, ex iis qu.acconlingunt, janj tnm nein facjcns, rjjrsum quam periculosa sit mox dicla
posse in selalula adeo tcnera i.nteJligere,.qua.msit Si.oico.r.iimde p.eccaitjsdoctrina, dexiere approbat
amor bujus ssecwlipericulpsus et n.oxius. Atque uti- (Epist. ISi).
nam, inquit, cnpimagna et ditra quaiiuntur, parm el 2. Praefer IisecHoporius Ecclesise gfatia sexto ka-
flexibiliacorriganlur(Ibid,, ».' 3). len.dasjuljas anni Iiji[usceqnadriugentesimi noni de-,
CARUT VII. erpyit, jit, qjioead iJlam perlinerent, judices sine ulla
d LegesadversusEthnicos el Hmreiicpslalrn confinmt prpcrastination.e§ta|.uerenj,:utque.edicta,si qua fortc
Honorius; rursumqm NfictmiusAugustinumpro Cfiz legib.usin IjKretj,co.s jam toticsiteratiscoptraria abs s.o,
iatnensibusroyah 2 LibertasHayeticisct Paganis ab impelrarpntur, pnini .onini.novi ac ajiptoritate par.e-.
Honorioindulla. 5 Ad DonalislasscribitAugusihms- rent, nec uljo m.odoexsccutiQo.imandarei),inr(jGodke,
4 Necnon ad Feslum. 5 Summpperecontenditn Ma- Thep.d.,d,eHppreficis,lpg.e4J). E.o.repi'sesagiebat.for.-;
crob.io, ut ne Rustifiiamm subdiacoimmapps.lalgni sitan, ut in tanta Imperii imbccillilate tamque afflictis
rebaptizet, 6 Littems ad varios scribit in Fuventii s.uis rebus, jnter prjs.cipuos suos adminjslro.s non
gratiam. 1 Vktorianumpbmtolerabilesprpis calainfc deessent, quQr.ii.rapravis suasio.nib.usad alipujd s.e.
tales,animp {raplm .cprmbprat, suaqpe rcljgione inflignumaddpcereiur. NPCeum •bac
1. Legem aobis rhe.odpsianu.sfiodcxsjippeditafjain jn re fpfejjit anjmiis,.Etenini.cs jco.uc.ilio Gari.has;jiip
adecimoseplimo kaleudasfebriiariasanijj quad.rijigen; deciino .octayo kalendas jujias aji.njquadri.ngenlpsimi
tesimi aoni ab Honorio datam (£pdjce Tlieo4,,de Hfe- dccjmi habJtPjCpnstat,jd temp.ori.slege eantum esgp,
f£tim, (ege46); jquamfluideni jffiiSetrMaii} ©uiasms I4Pqu]smi sHberayÎjijilatecJ)xis.liaaa! puj;
KfiJigipyis
383 VITA S. ATJGUSTINIEPISCOPI. v^- m
tum amplecferelur (CodiceCanonumAfric, can. 107). loquium non detrectent, quaedamadCseciliani causam
Quod quidem non aliud erat, quam cuivis religionem pertinentia, quse praecipuaraateria fuere collalionis
quamlibet sequendi oplionem relinquere, necnon ea- Carlhaginensis : de qua quidem collatione non signi-
dem opera quidquid ad eam diem contra haercticos ficat quidpiam adhuc fuisse constilutum. Plurimos in
Paganosve constitutum fuerat, antiquare. In edicto epislolse calccm congerit Scripturse Iocos, quibus
oclavo kalcndas septcmbris anni quadringenlesimi Ecclesiamcatholicamper omnes gentes diffusamosten-
j decimi dato agnoscil Honorius, hoerelicosrescriplum dat: ejus tamen maximam partem eo refert, ut ab
ab se per dolum expressisse, quo suos sibi conventus eorum criminationibuslegumHonorii severitatemvin-
celebrare Iiceret (CodiceTheod., de Hmrel., legeSl). dicet: unde id scriptum intelligas ante libertalem
Ilem in alio, quod pridie idus octobris dedit, declarat cujuslibet colendsereligionis ab Honorio concessam
Imperalor, si quid statuerit, qnod in rem suam esse extremo istoannoqiiadringenlesimonono. Huicautem
exisliment Donali sectatores, id in hoc tanlum animo scribendaeepistole occasionem praebueruntquidam e
factura fuisse, ut suavius eorum mentes ad supersti- Donatipartepresbyteri, qui renuntiari Augustinojus-
liones abjiciendas corrigendosque errores impelleret sere ipsissima hoecverba : Receditea plebibusnostris,
(Ibid., de Relig., sub lege 3). Legcm illam libertatis si non vultisut inlerficiamusvos (Ibid., n. 1).
aulumal Baronius consilio latam Heracliani Africoe 4. Insanoeillse, quse in exordio epislohe ad Festum
comilis et Macrobii proconsulem ibi anno quadringen- commcmoranfur, Donatistarum minoe(Epist. 89, n.l),
lesimo decimo agenlis; ut ne videlicet Donatistarum forsitan ipssesunt, quas ex dictis Augusiiniad eosdem
faclionem genlilemque seclam nimia superiorum le- litteris modo relulimus. Tentaliones vero, quibus eos
gum sevcritale abalienari, ab Honorio, alque ad probatos dicit, qui in gremium Ecclesise redierant
Attali partes traducicontingeret. Heraclianus quidein, (Ibid., n. 1), persequeadeaquaeautStilichonisnecem,
qualem eum Hieronymus depingit (Hieron., Epist.8), aut Honorii adversus Donalistas jussiones ab anno
eo erat ingenio, ut id consilii non difficuller daret: quadringentesimo quinto consecula diximus, referri
Macrobiusvero si, quod nonnulli putant, idem est, queunt. Nam quo tempore dala fuit hsec epistola, eo
qui Saturnalium libros edidit, haud obscure idolorum certe in illos ex imperialibus ediclis non segniler age-
cultui addictus deprehenditur. Ad eamdem legem batur (Ibid., nn. 1, 2, 3, 6). Collalionisautem in ipsa
speciasse videtur Zosimus, ubi tradidit aditum ad nulla mentio. Festus porro laicus erat, ac publicis
dignitaies tum forenses, tum militares ab Honorio gerendis muneribus implicalus. Huic erant in Hippo-
omnibus, retenla sua cujusque religione, palefactum nensi tractu e Donati secta subditi (Ibid,, n. 8) : quos
esse; aique ob eam rem, Iegem, quam decimo ociavo quidem ille scriptis litteris ad reconciliationem ctim
kalcndas decembris anni quadringenlesimi octavi lu- Ecclesia fuerat cohortatus; verum quominus id ex
lerat (Zosimus, Hisl. lib. 5), abrogalam. Huic autem volo succederel, nonnihil fortassis obslileral. Horum
abrogationi causam dedisseaffirmaiGeneridum quem- saltttis studiosns erat Augustinus, non ipsorum modo
dam religione paganum, quem cum Imperator Dalma- causa, sed eliamillorum qui cum ad catholicam fidem
licis legionibus prscficerevoluissel, facla ei legis, qua se rccepissent, nonnihil capiebant ex aliorum vicinia
honore illo excludebalur, gralia, delatam illc dignita- detrimeiili. Ilaque ad Festum litleras dedit, rogans
lein, nisi ea Iex oranino anliquareturjTecusarit. Id ut aliquem fidum ex domesticis, vet cx amicis desti-
ille conligisse tradit paulo antequam ab Alarico Im- naret, qui eo non recla pergens, ad se coeterisinsciis
perator crearetur Attalus : alque adeo non absurde in diverleret, quo communicatis consiliis , qua potissi-
medium annum quadringeniesimum nonum referri mum ratione pellici ad Ecclesiam possent decefnere-
posset. Et sane pulant Honorii in hoereticosindulgen- tur. Et ne quis Festum ab eo dehorlaretur studio, quo
tiam poslremos anni quadringentesimi noni menses revocandis ad fidem subditis operam navare suam
durasse, ac sequcntis,nempequadringentesimidecimi, coeperat,causam eidem exponit schismatis, quonamve
primos. Olympiuseo lempore Imperatoris gratia exci- modo ad se redeuntes Ecclesia recipiat. Ad Festum
deral, et dignitate exutus in Dalraatiamsecedere com- contra Donatistas sancli Prsesuliscommoniloriumad-
pulsus fuerat; atque ob eam rem neuliquam ei licebat, notat Possidius (/» Indiculo, cap. 3). j
Honorium a pravis, quae ipsi suggerebantur, consi- 5. QuemadmodumAugustinus in id incumbebattoto
liis avertere (Ibid.). Illis tamen non diu paruit Impc- animo et sludio omni, ut e sua Hipponensi dicecesi
rator, ac proximo anno visuri sumus, quemadmodum fundilus exstirparetur Donatislarum hseresis : sic Do-
in ipsis lurbulenlissimis rebus, eam legem, quam natistae vicissim illic ut ea firmaretur atque etiam in-
abs se extorqucri prseposterisconsiliis passus fuerat, crementum caperet, pro viribus enitebantur. Nequa
abrogaverit. profecto valuit vigilantissimi cura laborque pasloris
5. Datam credimus ab A"guslino sub hujus anni impedire, quominus de suo grege profligatusaliquis,
initium epislolam, quaegeneratim omnibus Donatislis et scelere perditus ac egestate, ad eorum caulas per-
inscribitur (Episl. 10S). In ea enim mentio fit falsse fugeret. Nam per hoc ipsum, in quo versamur, tem-
illius indulgentiae seu abrogationis latarum in eos pus Rusticianus quidam Hipponensisdicecesissubdia-
legum, cujus illi famam verlenle anno quadringente- conus calholicus, qui ob improbos mores excommu-
simo oclavo sparserant; ibique recipit sanctus Epi- nicalus a presbylero suo erat, necnon miiltorum etiam
6copus, demonstraturum se, modo ipsi venire in col- in illa regione debilor factus, dum aliquid prasidii»
585 LIBER SEXTTJS. •
58fl
cum adversus credilores suos, tum contra Ecclesise scopali ibi munere functurus (Collat.Carlhag.1, capp'.
disciplinam parare sibi cupit, oplimumfactu judicavit, 138, 201) : in hac quippe civitale plebem suam habe-
adire ad Macrobiumschismalicorum apud Hipponem bat (Episl. 108, nn. 17, 20). Ingredientem illum iii
episcopum , el allerum ab eo Baptismumsuscipere : urbem Circumcellionum duces cohorlibus suis stipa-
quo nimirum fieret, ut ab Circumcellionibusdiligere- tum deduxere, Deo laudes! inler cantica conclaman-
lur veiut mundissimus, et defenderelur (Epist. 108, tes (lbid., n. 14); quibus vocibus, tanquam proelioriim
n. 19). Auguslinusergo ubi primum consiliumRusli- suorum luba, solebant se ad caedesmuiuo cobortari.
ciani intellexit, litteras scripsit ad Macrobium,breves Macrobius tamen eorum pelulantia magis offensus,
illas quidem , sed nihilominus vehenientes; quibus quam obsequiis delectalus , aspera in eos postridie
illum per salulem animse adjurat, ne iteraiiim Bapli- perinlerpretem lingusepunicseverbaprotulit, indigna-
smum islisubdiaeonoconferat, autsaltemutqusestioni lionem suam professus ea libertate, quocvirum inge-
de Baptismate, quod Felicianus admiiiistraveral in nuum atque bonestum deceret: quod adeo impatien-
Maximianischisinate, respondeat. Quod postremum ter tulerunt, ut anle solutam concionem non siue
si ille prsesliterit, paratum se sanctus Doctor affirmal, motibus indignationis ac furoris indicibus exccderenl.
ad Baptismum dcnuo suscipiendum : sin autem de Hujus rei testes adfuerunl Catbolicorum nonnulli,
Fcliciani facto dubilet, id se probaturum ea lege re- quibus pariter egressis , pavimenlum ubi steterant,
cipit, ut ni fecerit, episcopalu suoeadat (Epist. 106). salsa aqua Macrobii clerici abluerunl, quod ipsum
Maximoet Theodoro epislolam hanc ad MacrObium familiareiilis fuisse testis eslOptatus (Optatus, tib.6):
deferendam tradidit. Hic primum illos , ne Augustini quem vero locum Circumcelliones occupavcrant, is
litteras ei recilarenl, admillere in colloquium noluil; ad eumdem modum nequaquam expiatus fuit.
sed tandem urgentibus cedens, eas sihi legi passus 6. Honorius duodecimo kalendas februarias pr;c-
est. Ad quashsecejus fuil responsio : Non possum nisi senlis anni legem posuit, qua inter csetera jubet, eos
ad me venienlessuscipere, cl iisdemftdein quam postu- qui detinentur, quique alio postmodum sunt tradueen-
taverint dare : hoc est ileralum Baptisma. Quod ad di uljudiciisexhibeaniur, prius rogari coram magi-
Primianum spectat, a quo et Felicianus et quos hic slralibus, velintne dies trigiuta in ea civiiate in qtia
baplizaverat odraissi fuerant, cum a Maximoac Theo- comprehensi sunt, sub modcrala custodia residere,
doro inlerrogatus essel, quid responsi ad id afferrct; tum iit domeslicis rationibus consulant, lum utsumplus
dixit: Se nuper ordinatum patris sui judiccm esse non sibi necessarios parenl; iisque illud spalii, si eo vellc
posse, sed in id quod a prioribus suis acceperitperma- uli significent, ex lege a Theodosio, tertio kalemlas
nere (Episi. 107). Hanc Macrobiiresponsionem cum januariasanni treeenlcsimi octogesiroipromulgala non
illi Augustinosignificassent, is limore simul et dolore negari (Cod.Theod., deExhibendisveliransmiticudisreis,
permolus ad eumdera pluribus scribendum judicavit. lege 6) : sin secus, illos e vesiigio cum accusatoribus
ilac illum in epistola, argumenlo ex eodem faclo Fc- perduci eum inIocum,quijudiciosildes(inalus (Ibid.,
liciani atque ex ipsa Primiani et Maximianicausa pe- lege 3). Hujns Augustinus legis in pluribus epistolis,
tito, urgere pergil, magisque operose demonstrat, unam eamdemque ob causam scriptis, meminit (Epist.
quidquid ab eo contra Ecclesiam afferri excogitarive 113-115). Favemius ergo quidam conducto saltu, ctiin
posset, id omne hac unica historia convelli, quam ab ejus possessore quidpiam sibi timeret, confngit in
propterea speculum ipsis correctionis a divinaclemen- eeclesiam Hipponensem, ibique lantisper commoralus
tia ob oculos positum vocat : ita ul omnis omnino est, dum negolium illud, sanctus Prsesul componeret.
difficultassublaia sil. Ilaque eum cobortatur, ul de Re autem morara trahente, sensim factus quasi secu-
prsedicta objectione cognoscat, illamque,si possit, rior, sui servandi atque inlra limites ecclesiseconti-
diluat: sin vero non possit, ne susceplas Donali par- nendi curam ferme adjecerat. Hinc factum, ut cum
les Dei limori propriseque saluti anleponat. Quam ob aliquando ab amico, quocum una coenaverat, rediret,
causam ei tum schismatis mala exponit, tum bona cuni Florentinus quidam Comitis Africae apparitor
iinitaiis (Episl. 108). Dicendi genus magna ubique cum militari manu interciperet, et, incertum quo, per-
lcnilate lemperatum non male quadrat in tempus in- traheret. Qua in re non servatas fuisse leges, asserit
dultirspcr Honorium libertalis, ad quam haud scimus Augustinus (Epist. 115). Is, ubi primum hujusce ra-
an quidpiam velet referri quod ait : Anleislam legem, ptus factus est certior, illum statim per schedulam
qua gaudetisvobisredditamlibertalem.Nequeenimjam, Cresconio tribuno, cui provincia luendi maritimam
ut ab iterando Baplismate deterreat, Iegum severila- oram commissa fuerat, nunliavit (Epist. 113): ab hoc
lem Macrobio, quemadmodum vel ante Iatas poste- missi aliquot e suis, nihil reperere (Episi. 115). Po-
riores Crispino, minitatur Auguslinus. Quanquam stero die cum diluxisset, Faventium in domo quadam
forlassis erga illum ila se gesserit, ne illius animum noclem egisse, ac summo mane certum in locum a
exacerbaret, futurum sperans, ut mansuetudine faci- Florentino traductum fuisse Auguslinuscomperit. Eo
lius expugnaretur. Praeterquamquod Moerobiumexi- confestimdirexit unum e stiis presbyteris nomine Cca-
stimabat bonaeiridolis jitvenem : cui ingenii quoque leslinum, lege Imperatoris inslructum, qui Florenti-
ac eloquentiaelaudem tribuit. Is porro, cum ad eura num de illa observanda compellaret. Recilavit ei le-
Augustinus litteras dedit, non ita pridem ordinatus gem Ccelestinus; sed ne potuit quidem ab eo impe-
fuerat- Hipponem solemni pompa perduclus est? epi- trare, ul sibi captmim videndj potestas fieret (Epist.
m VITA S. AUGUSTINIEPlSCOPI. S8S
144); Pbstridie ejus diei litleras ad eumdem misit eum qtiarripo&lea'quiveririt Romanr: cjfiasatitem iJJa pro*.
illa ipsa Iegecorijtinctas, fogans et per prbprisecxisii- viricia cladfes ab iis passa sit,-dici vix polesh Africa
matioiils curam e'l per debit-tiniPrincipi, cujus ille*irii- quoque luctuosrssimis iilis lehiporibiis haifd iniacla
riister erat, obseqtiium; ut episcopi quoqtie interve- fuit: heque enim dubitare licet, quin de quapiam Ira-
nientisac benigne deprefcaiilis fatiorie hsbita, viiictO jusmbfii calahTRaiescfipsefitad AtigustinumVictoria-
non denegaret, qudd ei legis Coticessudbbebaluf. Sl- ritis pfesbyter, ad quehi ille paulo posl rfiscripsit.
niul et aliara epistolam, iilsi fofte Idjampridie pfsSSIi- Gferletraclum Hipponensem, coi pepefcerant bafbari,
leral, deditCresconio deferehdan^ illi nimirom tfibu- ne mitius cabteris fegibnibtis tractafetur, fcedum in
nb, cxiicuslodia littoris deiiiandata fuefat; riam jarii mddtim Donatislafum ac Circumcellionum exagitavit
ante ad illum feademde fe scf ipsefat Atigiisliiitis.Hiiic furor. Qiia de re dictomjam a nobis supefius. Sed pfef I
porrb declarat, cum Faveritius ad ECciesiseSuse proe- hoc ipsum temptis, cum prima afierrenlur nuntia ex- t
sidiiim confugcritj sibi libefuhi noh esse, illuifi dese- scensus bafbaforiim in Hispariiam,.idque forte sub fi-
rcre, ac non defenderc pfO viribus : rie apud Deiiffi, nem octobris; ifrioin loco quadraginta octo liomines
imo et apud eum ipsura, a quo ille exagitabaluf, eul- ab istis hoefeticiscoacli sunl bapiismtim denuo stisci-
pam incurreret; quandoquideffiipse Iiaud imrfieritb pere. Moesiissimiiliius casus ccrtior cst factussahctus
suspiearetur, sese ab Ecclesia pariter desliluetidum Praesul pridie quani Vic:oriano presbylero super illa
fuisse, si ad eam simili in casu conftigerecohtigisset. rcsponderet barbarorum grassaliohCjqiia, ut is naf-
Ergo eum rogat, ut sibi accedat postulanii a Floren- rabat; quidarn servi Dei, id cst moriaehi, fuerant trti-
lino apparilore, ne caplivum beneficio legis uti prohi- eidali, necnon sacfsevirgines in captivilalem abdncloe,
beal; sperare enim se, rem amice iritra illud triginta" atquehomitium feligione omni acpudore destitulorum
dierum spatium posse cOiriponi(Epist. 113). Yeriim objectaslibidini. Rogabal AugustinumVictorianus, ut
omnis ejus diligentia ffustra fuit. Etenim nulla legis sibi hanc in rem patilo fusius rcspOnderet, velcapo-
ratione hahila, Florenlinus illum in remotiorem Iocum tissimumde catisa, quod ansam hinc Pagani arripe-
deduxit; quo, uti creditum est, sistereLtir tribunali fent blasphemisvocibusDeumimpeleridi,necnon raala
Numidioeeonsularis. Iluic nomen erat Generoso; ac illa conferendi in religionem chrisiianam. Respon-
eum fcrebant oequitalesumma alque integrilale judi- sum dedit ei Vir sanctus, pro suis occupationibtts,am-
cem: sed cum FavenLiores essel Cumliomine pecunio- plum, et quod a'd rem sat esset. In hoc demonstrat,
sissimo, subtimuit Vir sanctus, ne quid ille prseter fas niliil tum EtlmiciStumChrislianis aplius commodiusve
el sequumpaterelur ab Generosi ministris. ltaque ad posse repoui, quam si dicaraus gravioribus poenisdi-
eum superea re lilteras dedit (Episl, 116), nec tamen gnos csse, qtii Dominivoliinlatem, quain ignorare ne-
exposuil qttid hoc esset negotii, fogans ut a Fortunato queuiit, aspernantur, quam ii, quibusde illa nunquam
Cinensi episcopo, cujus ille manibus hanc epistolam quidquam audire conligit : pios verOjquantalibet vilaa
acceplurus erat, etad quem aliam ipse hiiserat eidem sarictimoniafulgeanljnequaquani in inlegrilate ac mo-
Generoso recilandam, de tota hac causa doceri se ne rum innocentia primas sibi arrogare posse prae Daniele
gravare!ur(Epts!i 115). Epislola igitur Forlunato in- sicsociisejtis sanclissimisiliisadolescenlibus,vel etiam
scripla lotam rei seriem exhibet, signifieatqueCupere Macliabajis; qiii tamen onines atrocibus conflrctati
se, ut morse et amplialionis aliquid cognitor concedat miseriis, puniri se digne et juste pro suis ipsorummet
Faventio; quippe qui violatis legibus abfeplus essct, peccafis prsedicarunt. Quamobrem Victorianum hor-
ac dilationis benefieiofrustratus. tatur, ul caveal pro viribus, probibeatque, quomiiius
7. Hoc anno multis et magnis calamilalibus confli^ in hisce eladibus ac damnis Deus indjgnisquerimoniis
ctaturn undique est OccidenlisImperium. Alaricus cui irritetur : tum ne cessel ad eum pro captivis virgini-
siiperiore annb suas bpes, ut a direptione se redimeret, bus ingemiscere; quid de illis factuni sil, aul qua in
Roffia dederat, ipsum Italise medilullium cum suis fe juvari possint, summa diligenlia iuquirat: ac tan-
copiis scmper tenebat; cumque nullam oum Honorio dcm speret fore, ut opem illis Deus afferal, vel prohi-
pacisceudi sibi propositam ralionem salis pfobaret, bita ab earuni corporibus injuria, vel confirmalis per
Erbem denuo veriit obsessum, atque eam ad susei^ gratiam earumdem auimis, ut quam ipsi voto nuncu-
piendum Altalum imperalofem compulit. Novus Cae- parunl, virginitaiem relineaut. His addit futurum for-
sar quasdam ad Africam occupandam copias misit: tassC, ul hanc ancillarum suarum captivitatem Deus
sed periere illse consiliis ac prudenlia:ComitisHefa- luffi in suam ip.4usgloriam, tum in illarum utilitatem
cliani, qtii praesidioqriibusque provihcise.poTiubuspo- non sine magiio fenoreconvertat. Cujus rei. documen-
sifo, Roriiam brevi ad pxtfeffiam annonse penririam lum narrat in virgine qfiadamsanrtimoniali regionis
redegilj el Honoriuriidigriitalfeirisigriiadeporifendiat- Siiifensis', Severi episCopi nepte,- ante paucos annos
que in Ofienteni fugiendinecessitateliberavil. Am!plius exhibitum. Domus enim itla, inquit; barbarorum, ubi
jam duobtis annis Gailise bafbarotuih. innmrieroriiiri captivd ingressaes(; subila cmpildomiiwruminfirinilale
iricursioiribuspatcbant-, ;ic insuper clvilis belli-,-q.uod jaclmi, ila Ul bmnesipsi barbari, ires, nisi falior,vel
ibiderii Coiistaiitlnusexcitaverat.-flagfabariiineehdio. ampliusfralres, periculosissimainftrmilate laborarenl.
In ilispaiiias exlfem'6'spptembVi,-aul pkuJPseriusbar- Quofummaler anhnadveflitpitellamDeodedilam, elcre-
bari Pyreriscorurri rnoriiium arfguslias sine: pfsesidio didil quod ejus oralionibussui filii possenlab iminhien-
riacti, Ha scse effuderifnt;ulindc illes expeliere ntin- th jam morlis penculo liberari; pelivitut orqrel pro
eis, pollkeris, qitod si sillvifacii esseiil,iatiishis ptireti- vaiearif, fola facit; AHsseamdgiiijar&|a'madfetufam',
iibts reddereni.Jejuhaviiilld, elofavii, ei exiudiiacort tiut pliiis iliataffi recfeiisRomfe vasiilatehi ofatiohe
linuoesl. Adhoc enhh fdcluhi erai; quahtuinexitus dti- perseqtiehs, auditoffessiilj:criiiCibriis
firieihobtestatur,
cuit. Itaiili lain repentinbDeibehcfrciosdliclepercepla, iit qrio niagis iri isla"6ccasibh'epefegfiriofuiri, egeno-
miranteseamet lionorahtes,qubdedrummaier proniisefai ruffi, laBoraiitium, augferi iiumerum cefrierent, Iioc
impleverunl. Iiaque pef mifabileiri Dei miseficordiaffi eliam riiagis eliafilateih ipsi a'c miseficbfdiam inten-
ctiriihonOremagno stiis parentibtis f eStitula esl., DP- defent sham; sic ehito ClirlstiafaisChrfsti pfseceptum
niuffi stibjicit,iaiitum irimeritevalere iniegritaleffi ca- impienlibtis, fdfe Ut Paganbftiri) iiripise in Detim vo-
stitatis, ut illa inviolata, riec in corpofe possit pudici- ces, nohnisi ii) suari) ipsoriim veftanfur perniciem.
tia violari (Ejnsf. 111). Quodjiibet Clifistus,iriquit, fdciant Christiani; el tdn-
CAPUT VIII. tum sito nialo blaspheihahi Pagarii (Sermone 81,
AmioqutidfiiigeniesModecimo,expugriala Urbe, va- n. 9). Exstat et seririo alius fn recentem ejusdeiri
rios ea de re sermoneshubeldd ptebem.2 Hipponen- urliis difeptioriemliabittis, ciijus ipsa iriseriptio est :
sibtisabseiiliamsuam exciisal, ulque de vestiendispro De Urbis Excidio. Iri ed auteni dempiislfat Vir sah-
sito mofe pauperibuscogilent, Itortatur. 3 A morbo cltis, istitismodi clades peccatis hostris acceptas re-
corivalescensruri respondetDioscofode qumsiionibus ferri debere; ac iiitef riibffaies hehiiriem briini ex
ab eo riussis.4 Consentiuinuniini simpliciialeac sine parte jUstum atque a delicii cohtagione Iibefuih esse,
afroganlia errantem dedocel, imbttilquesaniori do- multis ostendit arguriieritiset exeriiptis : quod ab eo
ctrina. 5 Colendwsuw cniquereligionisliberialcmda- videltir lacltim, ut exofieiiiium Peiagiariorumplacitis
tam tollil Honorius. 6 Idem jubel ut Caiholicicutn occufrefet. tnibi quoque meiitidnem facit ignitaeillius
Donatistisin colloquium venianl. 7 Curandofulurw hiibis, quse amio stipra trecenlesimum nonagesimo
Collalionismodoac ordini prwficilur Marcellinus. sexto apparuit Cbnstantinopoli impendens. Plura hinc
i. Superiore anno Viclorianum ob intolcrabiliama- non dicimus : suus infra se dabit Iocus explicandi,quo
la, qtiaebafbaroruih incufsionibusImpcrio acciderant, pacto Genliliuni impiis ob expugnatsimUrbem qucri-
aniiho fractum confirmare studebat Atigustinus: ve- moniis permofus ad aggrediendum egregium opus de
rum id geiius rerhediis, quaeipsi propensa in omncs CivitafeDei ahimum appulerit.
pietas suppediiabat, magis indiguit sanciiis Aniistesin 2. Contigit, sahcturiiEpiscopum aliquandiu per lu-
illis aerumnis,quas annus quadringentesimiisdecimus ctuosissima illa tempofa abesse Hippone, quo rioniiisi
tulit; qiio videlicetanno Golhorumrex Alaricus Urbeni coepta iiienic regresslis est. Qtia occasiorieaulem Ec-
obsidione cihxit,-et hono krileniJasseplembris tan- clcsiam stiam tum deserucfif, cum ob iiriperii oeru-
dera expugnavit. Hanc enim militi barbarus diripien- rnnas prsescntiamejus magis ilJa requirebat, ignora-
dam permisit; quanquam ea posita lege, ul et cliri- ihus: at ccrte nuiiqttamab sua dicecesiabfiiit liberiore
stiano sanguini parceret, et eorum quse iii basilicis liceiitia, sed sola juvandi alios necessitate compulsus
pracscrtimapostolorumPetii et Pauli recepta fuissent, (Epist, 122, n. i) : neque dubium est, qtiin ad iter boe
contingere quidquairinon atideret. Calamitalum, quoe poiissimuni tempore suscipiendiim causa euni solito
nobilissimamillam urbem bopulatoefucrant, tristes hrgentior adogerit. Nam populus Hipponcnsis,inquit,
riunliipio Antistitierebros e pectore gemitus, magnani ctti titeDominitsservumdedit, cum ex inagna el pene
ex oculis lacrymarum vim expresseruiit : atque hinc ix omni parle ita infirmussit, ut pressura etiamlevioris
solalium capere se vix poitiisseprofitetur (DeUrbisex~ tribulalionis possit graviterwgrotare, nunc tam inagna
cidio, n. 5). Al ei prse caetefisin molestiim erat, Pa- iribulalione cmditur, ul eiiamsirion sic tsset htfirmus,
ganos et ex ipsis eos etiam quorum saluti. nisi se cbri- iiix eamcuhi aliqua salutednhnisustinerel.Etun autem,
stianos irienlili e.ssent, aut iti Christianoruni tcmpla riergit ideih saiictus, ritodocuin regressussum, pericii-
confugissent, consultum omnino non fuisset, lamen iosissimescattdalizdiiimcoriipeiide abseitiiamea': prm-
adeo csecosatque immemoresbeheficii se praebere, ut sertim quoniam mulii siinl Itic, qui delraheiidonobis,
iinperii damna clirisiianoe rellgioni inipiilarenl, Ur- cmierorum'aniitios,a qiiihts diligividentur, adversusnos
bemque non ob aliud, qiiampropler eversa simulacra^ perlurbare conaniur, ui iocum in eis diabolo faciaht.
expugnatam fuisse prsedicarent. ilasce blasphemias •Ctimauiem irascimlur hdbis, de quoruih saluie sdtagi-
frequcns refellcbat in suis ad populum Sermohibus, mus, magnuminis consiliumvindkandi, esf libidomo-
ex quibus non pauci supersuiit adhuc, et unus in pri- rieiidi, non in corpore, sed in corde (Epist. 124, n. 2):
mis, in quo sigriifical, sibi a Gentilibusiiimiumcre- •quibusquidem, lit opinamuf, iacile innuif, transirecos
bram Roniansecladis meiitioiiemexprobrari, quasi in ad Donalistariim piirtes vetle. Quod ipsuiri in causa
aiiitnohaberet ipse alienis illudere atque insullare iri- fuil, cur lola liieme he pederri quidem HipporiPeffer-
forluniis : quaores ab ejus ingenio quam maxime ab- rct. Per illud ipsuni abseriliaesuse lempus cpistoiam
borrebal (Serin. 103, nn. 12, it). Et sancbocilio ser- ad cleruri) el populuiriTfiipponehseniscripsisse vide-
mone, ubi fidelcsdocet qua ralione ab ipsis excipienda; tur (Epist. 122): liac eriim caraniitates ih 'orbem penb
sinl dura et adversa, quidve pro sua spe responden- universum saevieniesmemorat, quibus ad prbspicicn-
dum Paganis insultatoribus et blasphemaloribus nodum,rie ilsdem siniilller opprimerentur, exciiari he-
minis chrisliani, horuin vicem simui graviter dolet,- cesse erat Hipponenses.Etenini direpla Roma vaslaia-
atque ut ad fidcm conversi, octeniamsalutem adipisci que Itaiia'Alaricustrajicere'in Siciliamdeslinabat (Oro-
sius, Hisl. lib. 1, cap. 43), inde in Africam, si Jornandi Cum autem illae ad explendam animi curiositalem
credimus, invasurus (Jornandes, lib. de Reb. Goth.). speetarent omnes, maximumin modum abhorrebant
Porro malorum islorum melu civium Hipponensium ab institutis episcopi; cujus illud in primis refert, cu-
nonnihil refriguit pietas. Mullisjam retro annis vestire riosilali nimium indulgenles cohibere. Dcumipsum in
pauperes erant soliti, quod eliam absenle aliquando epistola sua testem adducebat Dioscorus, omnino sc
Augustinoproestare non omiseranl. Eos sanclus Prse- ad eum inlerrogandum super hisce rebus nccessilaic
siilantequani sese in viam daret, diligenter adhortalus compulsum. Quapropter quaeoblestalionemillam se-
fuerat, ut pium illud opus suo more prosequerenlur, quebantur, quam attentissime perlegit Vir sanclus,
nihiiominus lamen id comperil neglectum ab illis fuis- nimirum ut, quid isthic esset lam urgentis necessilatis,
se. Quamobrem per litteras eis amanter admodum cognosceret. Atqui facile deprehendit id prorsus niliil
conalur pefsuadere, ut idem chrisliansecharitalis offi- aliud esse, nisi quod verebalur juvenis, ne reversus in
cium pro suis quisque opibus, uti solebat antea, non patriam, si fbrte istis quaestionibusrespondere non
delrectet exhibere impendentejam ruina etconiritione posset, pro tardo ac stolido haberetur. Hoc locovero
mundi. lmitelur polius illos, qui sedibusruinam mini- exarsi, ait Augustinus, ad rescribendumlibi: hoc enim
lanlibus, forlunas suas tuliorem in locum transferunt: lunguore animi lui penelraslimild pecins, el irrupisti in
memor scilicet aposlolici illius pronunliali, Dominus curas meas, ul dissimulare non possem, quanlumme
in proximoest, nihil solliciti fuerilis (Philip. iv, 5, 6). Deus adjuvaret, mederi tibi; nonul de luis quwslionibits
Suam illis absentiam purgat in principio epislolae, ad enodandisexplicandisquecogitarem, sed ul felicilatem
cam coaclum se esse asseverans aliis Christi membris tuam pendenlemex linguis hominumutque nulaiiicma
subveniendi necessilale; qua etiam , nisi valeludinis taminfelki retinaculoabrumpcrem,elcuidamsediotnnino
infirmilate fuisset prohibitus , ad trajicicndum mare, inconcussmslabiliquereiigarem(Epist. 118, n. 3). Ilic
quod non raro sui collegse fecerant, induclus esset. igitur demonstrat, cupiditalem ej.us meram essc va-
Neque illic dissiraulal absenliam haiic suam permo- niiatem, cui ab episcopis mos nullo pacto gerendus
lesle lulisse Hipponenses : quod ipsum non malc iri essel. Quin etiam eamdem nulli usui futuram, cum eo
annum, ut mox dicebamus, quadringenlesimumdeci- tcmpore reperirelur nemo, qui priscorum id gcnus
muin quadral. Adde quoque sub hiemis initium lar- philosopliorum,quorum fere vel nomina obliviouesc-
gienda fuisse pauperibus vestiraenta. pulta essenl, rimandis disquirendisquesenleniiis opc-
3. Hoc ipso fortassis quadringentesimodecimoChri- ram luderet suam : illi quidem nonnihil exislimatio-
sti anno quaesiionibusDioscorifacere satis Augustinus nis ac nominis, si qua ejus rei cura homini chrisiiano
aggredilur : quandoquidem se jam lum oclatecanum, csse deberet, accedere posse legendis, qui celebres
quod in hominem quinquaginta sex annos natum ca- etiamnum erant, Grsecisphilosophis; at vero quod ad
dere polest, esse testatur (Epist. 118, n. 9); alque orta Ciccronis libros, qui tum ncgligenter admodumhabe-
liic occasione dicendi de haereticis, qui per id lempus bantur apud Latinos, id eum pro cerlo lenere posse,
lumulluabanlur in Africa, dcque opinionibus, quas reperlum iri neminem, qui eorum in Grseciamentio-
opersepretium crat cognosccre, Donatislas, Maximia- nem injiciat. Facilius quippe, inquit Vir sanctus, cor-
nistas, et Manichseosnoniinat (lbid., n. 12), nulla niculasin Africa audieris, quam in illis parlibus hoc ge-
mentione injecla Pelagianorum ininiicorumve gratire nus vocis (Ibid,, n. 9). Quare ei nitilur persuadcre, ut
Cbrisli, in quos concilium aniio sequenti cogendum scientisecuipiam magis necessariae studeat, exempli
fuil. Porro Dioscorusille juvenis crat, e Grseciaoriun- causa hsereseoncognitioni; propler eas scilicet, quae
dus, qui postquam prima grsecanicselinguserudimenta tum Orienlem, quo iler ille dcstinabal, infesiabant.
imbibisset, Romam ac dein Carlhaginem, qua tum in Sed ilium cliam atqtte eliam adhorlatur, ut piclali in-
urbe morabatur, venerat lalinis litteris erudiendus cumbal, clhumilitati in primis, cui virtuti inatiis illitis
(Ibid., nn. 9, 10). Hic aliis quibuslibel doctrinis chri- philosophiaestudium vehementer adversatur. Ei ta-
slianam praeferebat, eamque profitebalur esse solam, men quasdampliilosophorumopinionesexponil, et sic
qua posset oeternsevitse spes afferri (Ibid., n. II). Is velul in transcursu ejus parlim enodat qusestiones;
igitur cum suos revisurus jam essel in procinctu ad quae vero de Plalonicis tradit, ea sunt observatu di-
rcpetendani Grseciam (Ibid., nn. 1,2), Augustino gnissiina. Quin eliam ad csetera philosophioeproble-
quemdam nomine Cerdonem destinavit, qusestionibus mata, quse sua in responsione non atligerat, observa-
oiiusluni longe difficillimis, tum in dialogosCiceronis, tiunculas nonnullasaddidit. Has in iisdcm membraiiis
ul varias philosophorum opiniones inlelligeret, lum scripsit, in quibus miserat ille suas qucestiones. At
etiam in Oratorem ejusdem Tullii, ac libros de Ora- vero quas ad rheloricam spectabant, ea si susccpissel
lore (Epist. 117). Permirum Augustinovisum est, quod explananda , terapus in meris nugis alquc inepliis le-
sibi totcuris tanlum non obruto quoestionespropone- rere sibi visusessel. Dioscorosignificalplura prscsuire
renlur adeo difficiles, ab episcopistudiis atque occu- sibi non licuisse : imo nec ea ipsa fuisseprsestituium,
pationibus adeo discrepanles, ac in ea demum argu- nisi niorbus ubi paulum remisisset, eum ad disccdcn-
menta, quse vel setas ex memoria delevisset, vel ipsa dum Hippone reficiendi corporis gratia compulissct.
cogniliouummagis ulilium oblitterasset investigatio; Pelit a Dioscoro, ut, qua ratione epistolam suam ac-
quaequeidcirco in mentem ipsi revocanda fuissent ex ceperit, sibi nuntiet. Porro quo tempore tabellarius
libris, quos ne reperire quidem Hippone potuisset. epistolam Dioscori ad euro pertulit, infirmaadhuc va-
LIBER SEXTUS. 394
Ietudine detinebatur : et postea etiam ipso in loco, ubi errore lenerentur non pauci (Epist. 119, n. 6). Re-
liberioris aeris gratia rusticabatur, febri per dies ali- duci se in viam sancti illius monitis haud satis babe-
quol repetilus fuit. i bat, nisi qui eodem adjumento indigebant, ii quoque
4. Epistolam quoque ad Consentiumscripfam rure, illo neutiquam destiluerenlur. Oplabat fratribus suis
quo sanctus Vir ad tempus secedere necessum ha- suum etiam esse Augustinum, cujus auctoritati cede-
buerat (Epist. 119, n. i), dum adbuc libros de Trini- rcnt, parerent doctrinse, summo sese subderent inge-
(ale componebat(Epist. 120, n. 13), alque tum datam nio. Familiari disceptatione, quam ei sanctus Praesul
esse cum reparandre valetudini vacabal, suspicari pro paterna sua benignitate offerebat, ejus pudori
licet. Verum utut est de lempore, cur ea scriberetur, magis consultum fuisset, quam refulatione publica : is
id in causa fuisse reperimus. Consentius ille in insulis vero, cum animaesuse utilitatem, non sseculi fumos,
quibusdam, ubi verisimile quidem est eum solitariam quara ardentissime expeteret, amari nihil inesse in eo
vitaraduxisse, cummultis aliisagebat (Episf. 119, n. 6). remedio putabat, quod foret sibi conducibile, quodque
Induxerat autem animum libros edere, ubi Deum in- lum sibi, tum aliis coeleslemvitam, ac solidam ve-
star immensaecujusdam lucis, sed tamen corporese, ramque laudem allaturum esset. Neque enim existi-
effingebat: quo figmentoprincipii loco utens, niteba- inabat homines fore adeo iniquos rerum sestimalores,
tur pro suo captu ctim trium in Deo personarum, lum ut eum, quod aliquantisper in errore fuisset, vilupe-
Incarnationis mysterium, explicare (Ibid., n. 3). Ejus rarent potius , quam quod inde ad veritatis lucem
vero jn simplicilate cum tantum inesset probitalis ac emersisset, commendarent. Alypio episcopo, quem
demissionis animi, ut ad veritatis cognitionem mcre- tum reducem e sua in Mauritaniam profectione fuisse
retur admitli, libros suos ad Augustinum deslinavit, credere licet, mentem suain aperuit, eumque rogavit,
in ea epistola, quaeprsefalionisvice erat, testatus sibi ut sibi hoc beneficii impelraret ab Augustino (Ibid.,
propositum, fluctuanlem suam fidem ejus sententia 11.1). Hunc ipse postea qusesitum venit: at non po-
stabilire, neque illos libros eo tantum abs se raissos ttiit ejus conspectu, nedum colloquio frui. Nam san-
ut legerentur, sed ut tanti Doctoris judicio subjice- ctus Prsesul rus, ubi eodem in loco eum forle ali-
renlur atque emendarentur (Episl. 120, n. 1). Utrum qiiandiu morari oportebat, concesserat necessitate
eum postea ex occasione Vir sanctus viderit, aut Iit- quadam compulsus. Ergo Iongioris morse impatiens
teris tantum alloculus fuerit, compertum non est; Consentius per litteras ab illo peliit, ut opiniones ac
tametsi primum a fide propius recedat: verum utra- libros suos scriplo emendare non gravaretnr. Quibus
Iibfitratione factum sit, ei clare aperteque declaravit, addit et illa verba : Cur ergo, vir, doctrinmhujus, quai
ejus sensuni iu idololatrisecsecitatemincurrere (Epist. in Christo est, cultnen, arguere palam corrigendum de
119,11. 6); nec Deum corporis instar nobis auimo cwtero fitium dubilas, cum sentenlimluw anchora, nisi
cogitandum esse, sed in modum juslitiae ac pietatis, morsumallius presserit,nos cerlius stabilire non possit
quarum nulla est imago corporea (Ibid., n. 5). Et cum (Ibid., n. 6) ? Reliquaepariler hujusce epistolsepartes
alioquin animadverteret, Consentio non solum virlu- humilitatem Consentii referunt, et quo ipse loco Au-
tem esse non mediocrera, sed eliam ingenium neuti- gustini aucioritatem ingeniumquehabueril, magnificis
quam aspernandum, et iis quoque, quae recte conce- et prscclaris passim declarat verbis. Ingenue confite-
pisset, scripto exprimendis idoneum, curam ejus ge- batur , se , qua ratione substantialis ac viva sit ju-
rere constiluit peculiarem. Quare eum amanter ac stitia, nondum cogitatione assecutum : adeoque non
non semel iuvilavit, ut ad se veniret, quoedamquae poiuisse haclenus Deura, id est, vivenlemnaturam ju-
suis ex opusculis magis illi conducibilia judicabat, stitiae similem cogilare. Quapropter Augustinum ob-
lecturus in emendatioribus codicibus (querebatur secrabat in primis, ut sibi ad cognoscendamDei uai-
enira Consenlius, se in mendosissimos incidisse); ac lateni ac discrelionem personarum facem praeferret
ubi quidpiam ostendisset paulo obseurius, ejus expo- (Epist. 120, n. 2). Jam aulem apud animum suum
sitionem ab se coram audilurus; quo sic viva voce, slatuerat, divina mysleria lumine fidei, non rationis,
quoad divina bonitas tribueret, eruditus in libris ipse esse cognoscenda. Optatis ejus sanclus Doctor satis-
suis propria errata per se corrigeret. Quin etiam jus- fecit scripta ad eum bene longa epistola, cujus ex
sit eum , donec Hipponem vaearet accedere, notas lectione atque aliunde etiam petitis institutionibus
aliquas prsefigere iis Iocis, quos minus intellexisset, adjutus, lucubrationem suam facilius emendaret
ut illos poslmodum prsesens prsesenti proponeret. (lbid.,n. 20). Principio oslendit, non recte facere
Quod Consentio beneficium offerebat, id sane haud illum, qui divina mysleria intelligere se posse animo
quaquam vulgare erat existiroandum. Nam quanlavis desponderet: ipsam enim fidem ratione niti, ralio-
esset utililas, qusecolligebatur ex Augustini scriplio- neraquc ad percipienda religionis arcana, quantum
nibus, eam tamen multo luculentiorem percipiebant, quisque intelligentia valet, conducere, dummodo illa
qui vel ad piebem illum verba facientem, vel in fa- prudenter ulamur, neque usquam fundamentum fidei
miliari congressu dicentem audiebant (Possid., in deseramus. Quam ob causam ille auctor esl, ut istam
VitaAugust., c. 31). Delalam sibi gratiam baud dubie recte intelligendi facultatem ardentibus ac fide nixis
tanti, quanti par fuit, fecit Consentius : verum doceri precibus a Deo efflagitet. Ora, inquit, fortiter et fide^
se ab eo lam viva voce quam scripto cupiebat; quod iiler, ul det libi Dominus illuminalionem,ac sicea qme
inter eos, qui secura insulas illas habitabant, eodem forinsecus adhibet diligentia prwceptoris sive doctorisi:
JSANCT. AUSUST.I. (Treize.) \
595 VITA Si AUGUSTiM EPISCOPI. m
possintesse fructuosa(Epist, 120, n. 14). Alque ul ipse tra supefcilio illud recusarint Donatistse; et tamen
eliam pro sua parte afferal Consenlio adjumentnm, arinodemum quadringentesimo sexto huc redacti fue-
tradil ei quid inconcussa fide ienendum sil de Trini- rint, ut sese id velle et cupere simularent. Arbitrati
laie, ac simul qua ralione cogitari Deusanimovaleat. sunt Catliolici, bono illoj ut videbatur; adversariorum
Eum iterum horlatur, ul ad se veniat dies aliquot se- animo ulendum esse (Cotlat, Carlhag. 3, cap. 110,
cum traducturus, ac de singulis quoe euin moverenlj ef Brevk.Collat. 3, h. 4). Ceinebant, eplebeiis Do-
qusesiturus.Quin etiam humamler arguil, quod bacte- natianseseclaecompJures, et peiie omnes dicere soll-
nus id minime prsesliterit. Iiecte quippeverecundareris, los : 0 si in unum locum convenirenl! o si aliquando>
inquit, ac le pigerelid agere> si vel semelvoluisses, et conferrent,alque itlis dispulanlibusverilas apparerel?
medifficilemreperisses(Ibid,, n. i). Quibus ex verbis (Ad Donatistas posi Collat., n. 58.) Prmierea iliorum.
bumanitaiem sancli Viri, atque affabilitatemagnoscas. furor, ait Auguslinus, occupaveral Africam lotam, nec-.
Spondeiqiioqtiecuraturum se, ut Conseniius perlegat prwdkari a Calholicisveriiatemconira suum paiieban-
quidquid de Trinitate, deqtie videndo Deo , aut jam tur errorem; violentisaggressionibus,ialrocinalionibus,
lucubrasset, aut eliam liim lucubraret; cum nondum, ilinerum obsidionibus,rapinis, ignibus, cmdibus inulta
propter amplitudincm difficultalemque argumenti, vaslantes, cuncla terrentes: cum quibus apud episcopos,
pervenire potuisset ad operis fniem (Ibid., n. 13): quo quoscommunesnon habebamus,nihil agere poleramus;
sane non alios quam Iibros de Trinitate intlicari, quod veroanie ferriiecenlumannos majores noslri cum
perspicuum est. eis egeranl, jam populorummemoria non tenebat. Hmc
5. Honorium pravis quorumdam consiliis inductum igilur necessitascomputil,ul saliem geslis noslra Colla-
sanclas ac salulares leges, qttas antea conlra Paganos liorieconfecliseorum conlunderemusinverecundianiet
alqtic hsereticos tulerat, omnes qttodammodo anli- reprimeremusaudaciam (Contra Jidianum, iib. 3, n. S).
quasse, concesso cuique cligeiidsa religionis arbitrio, Hse prseserlim fueruht causse, quibus, ut hocce collo-
supra vidimus. H;cc aiileni religiomtto licenlia dum quiumexpelerent, Africauiproesulesinducli suiit; non
obtineret, Africani proesules decimo octavo kalendaS vero quod exislimarenl illud remedii semperadversus
julias anni quadriiigeniesimi dccimi Carliiaginem in hsereticos expedire ( Opefis itnperfecti lib. 1, c. 10).
basilicam secundse Hegitinis conveiierunt. E cujlis Tam operbsi negotii, quod landein conficivehementer
eoncilii aclis idsolum invetihnus, Florentio, PossidiOj intereral Ecclesise incoeptor et perfector Auguslinus
Prsesidio ac Benenato episcopis legatioiiem ad Impe- fuit; aliis tameti episcopis suum quoque consensuui
ratorem aconcilio demandatam esse (CodiceCanonum adbibenlibus, illiusque curas propria secundaniibus
Afric, can. 107).Quam ob causam instituta sit hoee induslria (Posstdias, in Vila Augustini, c 13). Directi
legalio, colligere cst ex constilutione Honofii ad He- sunl igitur ad Imperatorem -legati,qtii peterenl, ulriusi
racliaiium comitetn Afri.eoeoctavokaleivdasseptembris que partis episcopos juberet convenirCCarlliagiiieuij
data, qua jus exercendi sacra propria hacreticiscoii- ubi deiecli uirirhque ex oinni nuihero nonniilli dispu-
cessum plenc planeqiie abrogatur, el constiluta pro- larent (Collat. Carlliag. 1, cap. 4); quo sic posset»
scriplionis aiil etiam capilis poanai nc ptiblicuhiullurii depfebeuSo nianifesle mendaciO, vprilas apparefe
conveniumhabeant iitterdiciluT(€odiccTheod.,de Hm- (Ibid., 3, cap. 110). Proiattim a iegalis fuit co-
reikis, lcge 51). Eam eiiim legeiii legatorum hujus ram HotiOrib actuin illtid-,quo Dotialistse ipsi col-
concilii iiidustrieeae diligentivehori iriimerito tribuen- loquitim aimo quadringentesimo sexfo postulave-
dam ptilaht. Hahc ipsam reperire esl laudalam in fant( Brevic. GoIhtl.Z, n. 4). Honoriuih auteffi; quo-
niandato ad Marceltitium de procufanda collaiiohe minus petilum a se coiiventuhianimo lubenii prolixo-i
scripto pridie idus octobris ejusdem amii; quo ffian- que arinueret, Imperii hon prohibuii horrenda confu-
dato HOnoriusconceptis verbis-,quidqtiid vel ipse vel fusio. Qua sauein fe clarissimo probavit ai'gumentOj
superiores imperatores caiholicoereiigirmisgratia sta-- non vanuinfuisse qtiod affifhtabat» Ulilitatemscilieet
luisseni, quam cxaclissiiue observari preecipit(Col- lionoremque catlioliese EcClesioecuram suam aut
lat. Carihag. 1, cap. i). Uude suo Marcellinusedicto-, unicam esse aut cerie primain; niliil aliud neque pace
quod sub iuiiium inartiiaiiiiouiidecimosupraquadrin- heque bello quaerefe se, nisi til in dilionibus suis Delis
geiiiesimuin dcdit, lestatur, per provihcias Singulas regnaret; dolere sibi qtiodprovinciahi Africaai, bujtis
cerlos quosdam, qui Donali scelalofes persequefeh- officiis (puta contra Altalum) fuisset adjtitus, eefne-
tur sive convenirenli destinatos fuisse (Ibid., eap; 5)i ret Donatistarum discidio lacefari (Colttt. Carthag. 1;
6. Episcopi Iegali, qui liberialis heterOdoxiscon-' cap. i). Hbnofiusvefb potestaiem ebnvenieiitliiiiicol-
efessoe rescissionem obliuuerant, iideiii quoqtie iii ioquium eo pfoniori voluiitatc fecil, quod idem utra-
mandalis liabebant rei haud levioris tnomeitti procu- que pars poposcisset(Ilrid:, tdp. 5). Exstat atihuc Hb-
rationcm. Neque cnimestj cur dtibitemus, qiiin eo- norii fescripiuii), quo rufsus ali.rogaia,qtiani hcereti-
rumdem prccibus debeatur Coliatiofiisaptid CarlhagU cis concesscrat, libertaie, Coliationem a Caiholicis
tiem iueundaeinandatum pridie idus octobris ab Ho- expetitam perinillit (Ibid., cup. i). Eaih in mettsem
norio dalum (Ibid., cap. i). Vidimusjamsupraquanlis quaftum, a proinulgatibne edicti, iiidicit; ac Douaii-
sludiis Donatislas ad (Oiiveniendumsecum de collo- Stas, si quidem ad id teffipus convenife delreclarenl;
quio caiholiciantisliles anno quadringentesiraoterlio statuit iteruin iic tertio vocafi; qua ratione rtlii adhuc
el quadringentesimo quarlo sollicilarint: quantocon- in duos menses ampliabat; Siu vefo ne lum rjuidehi
ad lempus constilutum adessent^ populos demum uni- tumultumcompescitPinianus^ Hipporieie maiisnrum
vefsosad praestandumcathoiicis episcopis obsequium adltibiiojurejurando poiticiius. 6 Albiriwatque Alg-
terieri, resiitutisineofummetpoteslatem omnibusec- pii de iis qum sibi sive Piniano evenefant querelm.
clesiis (CoUat.Carthag. 1, cap;30). Scriptum hoc Ra- 7 Purgal se apud eos Auguslinus.8 Piniano posl-
vennoedatum est pridie idus octobris-; se<Iquolo amio modum abeundi quo vellet, haud dubie licentia ub
non dicitur : haud dubieiamen quadringentesimo de- Hipponensibustributa. 9 A»'in«i(ari«met Paulinam
cimo , quando quidem anno quadringentesimo unde- ad mundi contemptum el ad solvendum continentiw
cimo habita Collatiofuit. Huc adde partem ejusdenl volumhortatur Auguslinus.
rescripli Theodosianocodici insertam, el consulalu 1. Quos fructus sive imperaloris Honorii, sive Mar-
Varonis, qui in annum quadringentesimum decimum cellini tribuni de promovenda tam diu a Calholieis
incidit, nolatam ; tametsi, quod ad diem atlinel, hon expelita Collatione sludium et cura peperit, in Im-
pridie, sed quario idus ejusdem mensis ibi signetur jusce anni quadringentcsimi undecimi decursu expo-
* nelur : jam quid ejusdem inilio conligerit, aperieu-
(GodiceTheod., de Relig., tege5).
7. Imperiale prseceptumde habenda collatione uni- dum. Haud ita multo ante expugnatam Urbem ; inde
versis Africaiiafum proviiiciartimjudicibus missum est Meianiasenior faiiiiliam stiam, videlicet Albinaffi nu-
(CoUal.Carlhag. 3, cap. 140), riecnoriFlavio Mafcel- rum, juniOremMelaniamneptem, et Piiiianum juhio-
linOdirecltim coiti mandatis, ut is corisessui cognilor ris hujus Melanise conjugem eduxeral. Hi porro
prsesideret (ibid. 1, cap. 4). Marcellinus illP ubique OmiieSjgenereatqueopibus inlerRomanos clarissimi,
appellatur tribuiiusac notarius; qusedignitasliaud mul- nobilissimse illius urbis voluptates aeqtiefeliquerunt
tuffirecedit a iiiuhere eorutil, quos Regi ab conimen- ac doinicilium : hincque non alio migraruiil animo j
tariis nominamns. Catliolicoeerat communioriis (De quara ut sese ae stia Christo nianciparent, vitam
Gestiscum Emerito, n. 2); etimquedicil Ofosiusvirtim vere monasticam victuri (Epist. 126, n. 11). Cumex-
in primis prudentefn et industrium, necrioh omniuni pugnata non pridem Roma Rhegium urbera Alaricus
studiorutii bonorum appelentissitnum (Orosius, Hislo- incendit, morabalur adhuc una cum suis in SiciliaPi-
rim lib. 1, cap. 42). Primse duse dotes ffiirum quan- nianus (Vdtois,in Euseb., pag. 129, ef Noris, Hist. Pe-
tum eluxerunt in Collalione, ubi non oequitalis ac lag., pag. 25). Melanisejunioris vita prodit, illam e Si-
moderationis lantum, sed eliam judicii sapienlioeque cilia Carthaginem primum, atque inde Tagastam, ubi
egregia speciraina dedit. Quam autem vcliementeres- cumPiuiano et Albina per hiemem agebat (Epist. 1241
set divinarumLitterarum studiosus, lestis est Augusli- n. 1), trajecisse (Surius, decemb.dieSi, veljanuar. die
mis (Epist. 190, n. 20): ex quo ejusdem integerriihos 2). Optime sane cum Tagaslensibus divino nutu actum
mores et preliosam morlem suo inferius loco enarra- cst, quod hospiles, qui sibi sojatium acerbissimis illis
turi sumus. Huic Honorius rescripto suo iffiperal, ut lemporibus pneberent, apud se haberent adeo illu-
quicumque ex magislratibus negiigenliores se in prse- stres. Quid iis cum nalalium splendor, tum Christi
stahdis adminiculisad conventum necessariis praebue- gratia contulisset, jam ante audierant, auditumque
rint, eos ipse sibi per litteras, quo punianlur, signi- cbaritate nioli credideranl: sed quibus eadem non)
ficet; ac primo quoque tempore sententiam abs se iri erat cbariias, his, ne tam insolita res fidem superare
ea causa laiam nuntiet (Collat. Carlkag. 1, cap. 4). omnem viderelur, vix fando narrabatur. Tagastensis
Jussi stint etiam proconsul ac vicarius Africsemini- prasul Alypius vir dicendi perilus, quique sancteecu-
stros omnes, quibus ille ad obeundum munus sibi im- . jusdain eloqueulise vi in animos hominum salutis
positum opus habereti ei tradere. Ergo ab imperiali amorem insinuabat, potiorem prse eseleris Iseiilise
Comitalu iri AfricamCollationis causa venil Marcel- istius partem capiebat, ac una cum bospitibus suis in
lintis (Possidius, in Vila Augustini,c. 13): quein Au- eloquii divini meditalioiie versabatur (Surius, decemb.
gustinus prO Ecclesise ulilitale missum affirmat; el dic 31, veljanuar. die 2). Illi contra, ut in MelaniaeVita
causas ecclesiaslicaseidem polissimtiminjunctasesse, legere est, variis ornamentis iisque auro ac multiplici
ila ut de coeptiset molitionibushsereticorumjudicare, geinina distinctis, necnon et praediishaud exiguisejus
in eos ex legum severilate inquirere, ac ultimo quo- Ecclesiam ditarunt; alque etiam Tagastse monasteria
quesupplicio, ubi res exigeret, animadvertere posset duo, altertim virorum in quo monachi octoginla,'fe-
(Epist. 155, ii. l-3).Multum quidemvoluplatisad Ca- minarum allerum, in quo virgines centum et triginta
tholicos rediit, cum primum iis de reconcilialione, degerent, sufficientibusad id reditibus allribiitis con-
quam coire imperator colloquii beneficio cogitabat, struxere. Testatum quoque reliquit Augustinus, varii
nunliatum fuit : at sibi temperare, quominus coh- generis muneribus Tagastensem Ecclesiam ab iis do-
ceptum ea de re dolorem atque segritudinemproese natam fuisse, ob eamque rem populum laetitiam prse
ferrent, Donatistseneutiquam valiierunt (Serm; 557, se lulisse non vtdgarem quidem, verum proprisecupi-
n.3); ditatis sordibus prorsus alienam (Epist. 126, n. 7):
CAPUTIX. quippe quod ejusmodi munificenlisenon ad privatos
i Piniams et Melunia cum hujus matre Albind Ta- cives, sed ad ecclesiasticos viros, monachos, sancti-
gastatn adventanl. 2 Hos iliuc invisere Augustino moniales ac pauperes tota rediret utilitas (Episl. 123*
non licet. 3 Hipponem venit Pinianus. 4 Eum sibi ». 2).
ptebsHipponensisin presbyterumposcit.S Orlumhinc , 2. Non alia de causa tam longo itinere spiendidis-
VITA S. AUGUSTINlEPISCOPI. 400
sima illa chrislianse religionis lumina Tagastam petie- 4. Facium enim est, ut ecclesiastico coetuicum iri"
rant, nisi ut Augustini conspectu colloquioque frue- teressent aliquando una cum Alypio Pinianus ac Me-
reniur (Epist. 124, n. 1). Tamen eiden) sancto, quan- lania, universa plebs, necdum dimissis catechumenis,
lumvis esset studiosus amicorum cultor, atque liosce Pinianurn sibi in presbylerum ordinari magnis cla-
invisendi gratia pervolare maria se posse exoptasset, moribus flagitaret (Eptsf. 126, nn. 1-3, 5). Ad eam
ne Tagastam quidem, ut et eos salularet, et suis civi- accessit Auguslinus, et concessa eorum clamoribus
bus de felicitale, quse ipsis obligerat, gratularetur, brevi mora, id sibi integrum non esse, propterea
conferre sese integrum fuit. Adversari quidem vide- quod invitum illum ab se consecratum non iri promi-
balur hiems aspera ttim et borrenda ; quippe cum eo sisset, declaravil: simulque addidit, si contra fidem
esset valctudinis habitu , ut natura frigus ferre non a se dalam Pinianum haberent presbyterum , fore ut
posset: ea tamen res eum ne Tagastam proficiscere- se ipsum episcopum non habereni. Quibus dictis ad
tur, non delerruil; sed eum animos Ilipponensium sedem suam se recepit, quam in eo Ioci subsellia, et
vertenle anno quadringentesimo deeimo absentia sua mox absidem vocat; quod genus erat suggesti multis
offensos comperisset, arbitratus est officioac muneri gradibus editius (Ibid., n.l). Aderant quoquePinianus
se defuturum suo, si profectionem aliam lam cito et Melania, sed nonnihil remoti ab Augustino, ad
susciperel. Quocirca quam servitutem Ecclesire suse quem augescente tumultu (nec enim eum sedavit Aii-
debebat, eam judicavit voluptali, quam Tagastse listitis responsio) accesserunt (Episl. 125, tt. 2).
percepturus esset, anteponendam. Dalis igitur ad Aliquantulum, inquit sanclus Prsesul, inopinala mea
Albinam , Pinianum ac Melaniam excusandi sui ergo responsionecunclali alque lurbali, velul ftanima vento
litleris, testatur, culpam quam incurrebat, quod pautulum pressa, deinde cmperuntmulloardenlius exci-
illos non inviseret, eam ipsam sibi poenam esse, qua lari; exislhnanlesfieri posse, ul vel mihi exlorqueretur,
illud non servare promissum, vel me tenentepromissi
gravior imponi posset ei nulla : addit tamen sperare
se, si quidem infelicior sit, quain ut videre eos Hip- fidem, ab alio episcopoordinaretur. Dicebamegoquibus
pone sibi contingat, non defuturam occasionem, cujus poteram, qui ad nos in absidemhonoratioresel gravio-
beneficio utcumque liber, eosquacumque in regione res ascenderanl, neca promissifide me possedimoveri,
Africse futuri sint, conveniat. nec ab alio episcopoin Ecclesia milti tradila, nisi me
3. Ilaud ita niullis, uli videtur, diebus post datam inierrogatoac penniltenle, posseordinari; quod si per-
hancce epistolam Pinianus cum Melaniajuniore Hip- mitlerem,a fi.denihilominusdeviarem.Addebametiam,
ponem venil. Cum vero, quse erat ejus lmmilitas , niliileos velle, si ordinarelur invitus, nisi ul ordinaius
timeret, ne quara vim ab Hipponensi populo Augusli- abscederel. Illi Itocpossefteri non credebant.Mulliludo
nus, et a BarcirtonensiPaulinus, passi fuerant, eam- vero pro gradibus constilula, horrendo el perseveranlis-
dem ipse quoquc pateretur, fidem sibi ab Augusliuo simo clamorum fremilu in eadem volunlale persklens,
dari voluit, sese ab eo presbyterum invilum nunquam incerlos animi consiliique faciebat (Episl. 126, n. 1).
ordinalum iri (Epist. 126, n. 1) : quin et ipsi pollici- Tum vero populus multa convicia in Alypium conji-
tus esl sanctus Episcopus , ul eam dignitatem accipe- cere, quasi non ob aliud cuperet Pinianum secum
ret, auclorem se ac suasorem ei non futurum (lbid., retinere, nisi ul ejus munificeiiiiamac liberalitatem
n. 2). Cujus promissi, sallem quod ad posteriorem in proprios usus converteret, His gravissime commo-
parlem , testis prseter unum , haud dubie Alypium, lus est Augustinus; tametsi quemquam e clericis aut
qui tum forle cum Piniano Hippooe versabatur, nul- monachis praesentibus baud comperissct esse reum
lus fnil. Pinianus multis variisque muneribus Augu- illius injurise (Episl. 525, n. 5), sed tantum imperi-
slinuni donavit, quibus hic prout judicavit conducibi- tiim vulgus, quod compescere non valuit (Ibid., n. 2),
lius utens, ca parlim clericis ac monacbis , partim quodque tam ingenli realu per Alypii orationes nie-
laicis quibusdam indigentibus distribtiit (lbid.,n.8). reatur absolvi, vebementer cupit (Epist. 126, n. 1).
Porro bisce opibus , quas Augustinoatque Alypio Pi- In his turbis, tum ipse, lum Alypius ac Pinianus non
nianus tradebal, factum , ut ambo illi verercnlur, ne immerilo extrema*omnia formidabant. Timendum
]in suspicioneminiquaedispensationis inciderent. Qua quippe erat, ne aliquiperdili, ait Augustinus, qui mul-
in re cum ipsis ininime sufficei*etconscicntisepropriae litudini eliambonorum plerumquemisccnlur, occasione
lesliinoiiium, sed curandum esset prseterea, ul, quan- sedilionis et quasi justm indigtutlionisinvenla, in ali-
tum abhorrerent a studio privataeutilitatis, homini- quam vimsceleratamrapinarumcupiditateprorumperent
bus , quos ex dominico proeceploerudire , quibusve (Episl. 125, n. 3, etEpist. 126, n. 1).
ad pietatem exeraplo suo praeire tenebantur, clarum 5. Adduci non potuil prsesenli periculoAugustinus,
'teslalumque reddercnt (Eptsf. 125, n. 2), colloculi ut vel obiter Piniano suaderet, populi voluntati mo-
sunt de hoc inter se, et qua ratione Ecclesisefiliis, rem gerere, tametsi hoc se non facturum, uno tan-
imo el adversariis, planum facerent, in administran- tum teste prsesente,paclus essel. Abscederecogitabam,
dis bonis ecclesiasticis mentes suas nulla cupiditatis inquit; sed meluendumfuit,nemaqismeabsenlealrocius
aut avaritiaenota inquinari, coram conferendo inqui- quid faceret et reverentia minor, et doior ardentkr.
siere (Ibid., n. 1, et Episl. 126, n. 9). Qiuecaulio quam Deinde si cum fralre Alypiodiscederem per populum
ipsis necessana fuisset, patuit ex tentaiione quadam, conslipalum,cavendum fuit, ne quisquamin eum ma-
quae Dei permissu non multo post tempore contigit. nwn milterc auderet: si autem shte illo, quw frons es-
401 LIBER SEXTUS.
sel existimalionis,si quid ei fortassis acciderel: et vi- secumagi populoexislimanle.Quod cumsanctus filius
derel eum proptereadeseruisse,ul furenti populo trade- nostcr vidisset, jussit inde auferri nomen necessitalis;
retur? Inter hos wstus meos gravemquemmroremet rursumquead Iwtitiampopulusremeavit.Et cumlassilu-
nultius consiliirespiraiionem, eccerepenle atque inopi- dinem excusarem,sineme ad plebemaccederenoluit: si-
nate sanclusftlius nosler Pinianus millil ad me servum mul accessimus.Dixil ei, quw a diaconoaudila eranl, se
Dei, Baniabam, qui milti dicerel eum se velle populo mandasse,se jurusse,euqueseessefacturum,continuoque
jurare, quodsi essetordinalusinvilusex Africa omnino omniaeo tenore,quo dktaverat, proseculusest. Respon-
discederel;credo, existimanseos, quandoquidempeje- sumest, Deo gralias, el petitumut lolumscriptumsubscri-
rare non posset, non jam utierius infrucluosaperseve- berelttr.Dimisiniusculecliumenos,conlinuoquescriplum
rantia clamaluros,ad expellendumhinchominem,quem subscripsil.Deinde peli cwpimusnos episcopi,non vo-
saltemdeberemusliaberevicinum.Milti aulem, quia vicibus populi, sed lamen a popido per honeslos fideles,
debalur vehemeniiorem eorumdolorem posl lianc jura- ut nosquequesubscriberemus.At ubi cmpisubscribere,
tionem fuissemeluendum, apud me tacitus liabui : el sancla Melaniaconlradixit.Miralussumquare tam sero,
quia shnul pelierat, ut ad eum venirem, non disluli. quasi promissionemillam et juralionem nos, non sub-
Cummilti dixisset Itocipsum, continuoet illud adjunxit scribendo,facerepossemusinfectam. Sed lamen oblem-
eidem jurationi, qitod milii dum ad eum pergo, per peravi,ac skremansil meanon plena subscriplio;necul-
alium Dei servum, Timasium, mandaverat, de prm- tra nobisquisquam, ut subscriberemus,pulavitinslan-
senlia scilicel sua , hoc est, Hippone se reman- dum (Episl. 126). Per eas (urbas Albinse sancti filii,
surum, si ei clericatussarcinamnolenli nullus impone- Pinianus scilicet ac Melania,qui eranl in abside, pa-
ret. Hk ego in lantis angusliis quasi aura spirante lam quesli sunt, non presbyterum ab Hipponensibus,
recrealus ( nequeenim poiui sic sapere, ut tanto vel lu- sed honiinemdivitem , pecuniarum cupiditale quoeri
mullu veloffensionemagis everli velletn Ecclesiamcui (Episf.125, n. 2). Ethanc narrationem, prseler-omissa
servio,quamid quod a lali viro itobis offerebuluracci- quaedamadjuneta, quoead rem nihil facerent, ipsissi-
pere) nihil ei respondi; sed ad frairetn Alypiumgradu mam rei veritatem esse testatur Augustinus: proinde-
concitutioreperrexi, eiquequid dixeril, dixi. At ilte, nt que Pinianum neque se, tit ferebatur, proecipiente,
cxislimo, devilansne quid se auclore fierel, unde vos, neque populo cogente jurasse, sed ipsum per se ac
Albinam alloquilur, putabat offendi, Hinc me,iiiquii, sponte sua id obtulisse. Cujusrei Barnabam acTima-
nemoconsulat. Quo audito, ad populumlumultuanlem sium, quos ille singulos ad se miserat, tesles citat
perrexi : factoquesileniio, quid promissum esset, cum (Episl. 126, n. 6). Utrosque vocitat servos Dei, id est
promissioneeliamjurationis aperui. Illi vero, qui solum monachos. An autem Barnabas, quem appellalione
ejus presbyleriumcogilabanlalque cupiebanl, non iia, sancti cohoneslat, idem habendus sit ac presbyter
ut puiabam, quod oblalumfuerat acceperunt; sed inler ille Hipponensis(Eptsf. 213, n. 1), quem Augustinus,
se aliquanlulutnmussiianles,peliveruntul adderelurei- familiaesuse praefccerat, el cujus exislimationem pu-
dempromissionialquejuralioni, ut si qtiandoilti ad sus- blice in sermone quodam defendit(Serm. 556, n. 15),
cipiendum clericalum consentireplacuissel, nonnisiin non definimus. Eral eo tempore Timasius monachus,
ipsa Hipponensi ecclesia consenliret: et hoc ea spe, qui auctore atque impulsore Pelagio nuntium mundo
quia per illam proesentiamcreditum est eum etiam ad remiserat (Episl, 177, n, 6): sed hujus rursum nobis
clericatum snseipienduni posse desiderantibus con- incidet mentio.
sentire. Reiuit ad ettm; sine dubilationeannuil. Re- 6. Cum habilaturum se Hippone Pinianus jurasset,
niintiaviillis; twlalisunt; et moxjuralionem pollicitam oborta quadam necessilate alio die illinc discedere
poposccrunl.Reverli ad ftlittm noslrum, eumqueinveni compellilur. Quod ubi populus Hipponensiscognovit,
fluctuantem,quibtisnamvcrbiscomprehendiposset illa haud mediocriter lumultuatum est, ac multa incale-
cumjttralione promissio, proptcr necessilalesirruentes, scentibus animis diela, qnaeeliam scripto mandanda
qttw possenleutn ul abscederelcogere.Stmiil etiam quid curarunl. Verum cum intellectum esset, id ab eo pro-
limerel ostendit, ne quis irruisset hoslilisincursus, qui pter neeessitatem privatam necnon animo revertendi
essetdiscessionevilandus.Volebaladdi sancla Melania, factum ; nemo fuit, quihocboninon consuleret (Epist.
et aeris morbidicattsaitonem: sed illitis responsioncre- 126, nn.6,13).Nequeeiiimconsiliumfuerat,eumexsulis
prehensa.csl. Ego av.lemdixi, gravem ub illo et non instar ibi retinere.sed sibi putabant abunde satisfa-
contemneiidamcattsamnecessilalisingestam, qumcives ctum, modociviumaliorummore sedemacdomicilium
eliatn emigrare competlcret: sed si hmc populo dke- ibi figeret,nec unquam inde discederet, nisi cum vo-
renittr, limendumesse, ne male nos ominari videremur; luntaleredeundi (Epist. 125, n. 4).QuodautemBaro-
si atitetn sub necessilalis nomine fteret excusalio, niusrefcrt, PinianuniHipponeelapsumesseclanculum,
nonuisi fraudulenlam necessitalem pulari. Placuit et Tagastam una cum suis reversum ; quippe qui se
tamen m de liac re poputi animum experiremur; et ejus, ad quod per vim et metura inductus esset, pro-
nihil alittd qiiatn id, quod putaveramus, invenimus. missi religione non teneri probe scirel (Baronius, ad
Nam cum cjus verba a diacono dicla recilarentur, et annum 409); ipsius est et dogma probare, et fa-
omnia placuissenl; ubi nomen inlerposilmnecessilalis ctum, quod contra raanifestam Augustini auclorita-
insonttit, conlinuoreclamaiumest, promissioquedispli- tem asseril, siabilirc. Rem aulem iniquo animo tulit
cuil, tumullu recrudescenle,ei nihilaliud quamfraude Piniani socrus Albina , scripsilque ad AugustinumJ
405 VITA S. AUGUSTINIEPlSCOPI. MU.
lillera» doloris plenas (Epist> 126), in quibus inita ut ea, si salvo officiopossit, carere cupiat, Quin
vidioso nomin.eillara a Piniano promissam sui prac- etiam sibi persuasum asserit, eamdem in hoc Alypii
sentiam Hipponensibus, exsilium vel deportationem mentem esse. Dein exemploPauli, qui similiin causa
aut relegalionem appellabat : simulque rogabat num Dei testimonio fuerat usus, jusjurandum suum ap-
exigendum censeret ut impleatur exlorta juratio : probat. Ad jusjurandum tandem, quod Pinianus prse-
maxime eum Pinianus illa non discedendi juratione stiterat, accedit, de quo non aliter hic loquilur, atque
fecerit exceplionem necessitatis. Cum Augustinoex- in datis ad Alypiumlilteris.adquas Albinamremittif.
postulabat, quod is promissionern hanc non prohi- El liinc colligas earo Tagastse, unde non reperitur re-
buissel : exprobrabal Hipponensibus, quod lurpissi- cessisse ante id temporis , usque lum forsitan reman-
mo pecuniae appetilu inducti presbylertim liabere sisse. Praeterea deferendumAlbinsecuravit commoni-
voluissent, vel apud se relinere locupletemhominem, torium, in quo perscfipta; erani adversus Pinianum
et diviliarum satis coiilemnentem,ul eas in alios di- Hipponeabsentem Hippoiionsiumciviumquerimonlae.
videret. Alypius quoque, qui Tagaslam se forte re- 8. Quidcveneril posiea, nusquam traditur; nisi quod
ceperat, epislola Augustino scripla contumeliosas prodit bealae MelanioaPiiiiani uxoris Yila, eam ip
lum jaclalas in se voces recordabatur. Monebatetiam, JEgyptiim, atque iude in Palaeslinamposl annos se^
quid de juramenlis istiusmodi per vim exlorlis sta- ptcin cum a.imirabilivilaesanctitate peractos in Africa,
tuere oporleret, communi consilio discutiendum : trahsiisse (Surius, decemb.die 51, veljanuar. die2).
quamvis iii eo quod rescripseral commonitoriosigni- Neque enim illam in ea provincia anno supra qua-
ficafet, Pinianum Hippone, civium aliorum instar, dringeniesimumquinto decimo egisse verisimile est:
ipsiusqueadeo Auguslini,deberehabitare (Epist. 125). quo annp Hieronymussuam ad Ctesiphontem episto-
7. Ad AlypiumAugustinusrescribens (Ibid.), do- lam, in qua parum honorifice de Melaniaillius avia
Iere se graviler ejus injurias testatus csl: quod vero ioquitur, scribebat. Sed eum anno quadringenlesinio
ad jusjurandum Piniani, posl celebratissima qusedam decimo oclavo Peiagium, qui per id tempus in Palajr-
Romanorum de hac ipsa re exemplaturpe esse docet, stina versabatur, Zosirmiscondemnasset (Retract. lib.
si vel in controversia, ulrum illud observandumesset, % cap. 50), Albina, Piniamis,ac Melanjade colloquio,
necne, ab ipsis poneretur : fore siquidem, ut episco- quod cum eodem haeresiarcliainierant, Auguslinum
pprum promisso vel eliam juramento nemo fideret, per iilteras consuluere. Hts ille responsi loco duos
si datum frangi a tanlo viro, aut vana ratione eludi suos de Gratia Christi deque originali Peccalo libros
permilterent; neque enim secundumverba jurantis, dicavit, in quibtis supra quam dici queat, laelarise,
sed secundumexspectationemillittscui juratur, quam quod ii corpore, alque etiam magis quod anima recle
novit ille qui jurat, fidcm jurationis impleri : sperare valerent, significat. Anno proxime sequenti sancttim
tamense, cum ex benignitaie divina, lum ex virtute Proesulemeorum nomine salutavit, qui tum in Bpthle-
Piniani, qui fidemDeoet Ecclesioepactam lanta cum hemitico monasterio vivebat, Hieronymus (Apud
religione servabat, non orituram eam segelem scan- August.,Epist.202, n. 2).Atqui nmluailia amoris atque
dali et offcnsionis. Cum hoc responso, exemplum observanliaesigna sufficiunt, ut neque contra fidem
promissionis Piniani ex subscripta ab ipso chartula datam, neque contra Atiguslini nientem Pinianum
Iranslatum et cmendatum Alypio misil. Litteris au- recessissearbitremur : qtieni forte etiam, ut a jureju-
lem Albinnerespondens (Epist. 126), testalur pri- rando absolverent Hipponenses, aueloritate ac preci-
mum, ad eam scribere se, non ul dolorem ejus exa- bus eviceratsanctus Episcopus.
speret, sed leniat; ncque ul animam, quam venera- 9. Epislolam Armenlario et Paulinse scripsit Au-
batur lanquam Deo dicatam , liistioribus diclis per- guslinus (Eptsf. 127) hoc forle anno quadringente-
turbet, sed ejus suspiciones sanet. Tum rei gestaera- simo undecimo : quandoquidemUrbem recens a bar-
tionem illi aperit, quo ipsa per se animadvertat, non baris direptam, ac mundum tantis calamitatibus
nisi spiritualis Ecclcsiaecommodi, et earum quibus infestari lradit,utex vanis illis falsisqueillecebris,
Pinianus ornatus erat, virlutum gratia, petitum ilium quibus homines in errorem inducere, ac stullos in
ab Hipponensiplebe in prcsbyierum : qua in re ne sui amorem pelliccre solebal, jam nullam ferme re-
minima quidem appareret avariliaecupiditaiisvespe- lineret. Armentarius sese una cum conjuge Paulina
cies; ac proinde nullum proeter se ea criminalione voto obstrinxeral, reliquum vitse tempus Deo conse-
perslringi, quamvisid Albinaestudii fuerit, ut vilium crandi, necnon, uii videtur, monasticum suscipiendi
quo laborare ipsum judicabat, non directe, ne paulo inslitulum. In Paulina quidem morsenihil erat, quo-
liberhis aut inverecundius in Episcopumagcre vide- minus perpetuam Deo continenliam dicaret: verum
relur, sed oblique ac velut alieno nomine sibi obji- nequaquam videlur ita paralus fuissead abdicandam
ceret: se vero in beneficiis ponere lianc ejus cbari- conjugalem consuetudinem Armentarius, sed rem
talem, non in malam partern accipere : al cum ab nonnihil distulisse. Quapropter Augustinus de hoc
eodemvitio alienumse ipsecognoseeret,neque ullum corum menlishabitu cerlior ab ipsorum affineRufe-
rei intra conscientiam reconditaetcslimoniumafferre rio faettts (Ibid., n. 1), utrique epislolam longe pul-
posset, se tcstari Dcrim, sibi bonorum Ecclesia;ad- cherrimam direxit, in qua tamen perpeluo marilum
ministralioncm,quam ob fratrum amorem et ob Dei alloquiiur : alque ut votum, quod nuncupavit, quod-
timorem necessario curabal, tolerare se, non amare, que sine gravi piaculo frangi non potest, omni pro-
405 LIBER SEXTtlS. 406
craslinationeomissa impleat, yalidis admodum argu- ttior, intra quos habenda Collatio erat, kalendis ju-
mentis suadet. niis definit Marcellinus(Ibid,). Atque ita Auguslinus
CAPUT X. legerat, quando edicto illius posteriori, in quo is
quoque terminus figitur, eumdem diem, quempriori,
1 De Collalioneinter episcopos Catholicoset Donatislas constitulum asserit (Brevic Collat. 1, cap. 5). Atta-
habila Carlhagine : illam indicit 2
Marcellinus. Apud nien in Coilaiioiie
pronuntlavit scriba decimo quarto
CarlhagineniAuguslinus instanieCollalione conciona- kalendas junias fixumedicto lerminumclaudi (Cotlal.
iur. 3 InsolensDonalistarumin eamurbemingressus,
Carthag. 1, cap. 27). Consenliletiam cum,illo Augu-
et eorumdem numerus.4 OmnemCollalionis rationem
stinus, missumquein provinciam edictum, id est pri-
edicioprmscribilMarcellinus.5 Collationislocosuos
mum, sic habuisse agnoscil (Brevic.CotlatA,cap. 8).
ac
omnesqui venerunlinleressevolunt, stibscripliones Marcellinus vero dictani Collalioni
sccundo edicto
suas dare actis recusanl Donaiislm.6 His Cailiotici kalendartim
juniarum diem profitelur (Collal.Carlhag.
€ondilionemeam offerunl, ut st cattsam oblinueril i, in primo edicto non intra diem
cap. 25). Quocirca
Ecclesia, vel episcopalumretineqnl illi redeuntesad kaleiidarum juniarum, sed inlra decimum
quartum
nnitatem, vel eo se ipsi pariler cumiltis exuant. 1 kalendarum juniarum diem
alius ante sermo de Pace. 8 legendum esset (Ibid.,
Auguslini Collalionem : nisi si quis malit erralum ibi a scriba fuisse,
cap. 5)
Episcopos,qiticum scliismaticisdisputent, Calliolici quod alibi quoqiie ab eodem admissumobservat Au-
designant, quos.el egregio mandalo conimuniunl. gustiiius (lbid., cap. 27). Et secundum quidem edi-
1. Marcellinus tribunus, cui provinciam cogendi clum ita kalendas junias conventui assignat, ut alium
Catholicosac Donatistasin colloqtiium mandarat Im- diem definitum prius fuisse nequaquam significet.
peralor, slatim atque venit in Africam , nihil dubio El vero coniendero in altcro , necnon in terlio collor
procul omisit, ut omni cura ac diligentia rcm lanti quio Catholici, proestitulos qualuor niense:. juxta
momenti promoveret: quanquam non reperilur quid- edictum, primum videlicet, cujus eo loci verbis utun-
quam hinc ab eo proestitum anle ediclumillud quod tur, ad diem kalendarum juniarum concludi (Collal.
menses quatuor antekalendas junias, seu verius ante Carthag. % cap. 50; Ibid., 5, cap. 404; Bretiic.
decimum quartum kalendarum juniaruin, id est, die Collat. 2, cap. 3). Et hoc indc probabanl, quod com-
circiter decimo quarto kalendas februarias anni qtia- pellatus venire ad CollalioiiemPrimianus, adfuturum
dringentesimiundecimi promulgarijussit. Hoe edicto, sese ad istam diem promisissel; ipsique Donatistae
quod Honorii jussioni adjunclum per universam Afri- delectis, qui suas in Collaiione partcs sustinerent,
cam misit (Brevic Collal.i, cap. 2), quoslibet episco- episcopis, non ante octavum kalcndarum juniarura
pos tam Catholicos quam Donatistas a locorum ma- diem mandalum dedissent, nulla prius, quse ad Col-
gistralibus staluit juridico more appellandos, ut lationis diem pertineret, vel petita dilatione, vel judi-
Carthaginem,suarum qiiisqueparlium peritiores viros cio flagitato (Collat.Cariltag. 1, cap. 28).
ad ineundum colloquium eleclurus, intra designatos 2. Eo anno Pasclia seplimo kalendas aprilis cele-
in imperialijussione mcnses qualuor accedanl (Collal. brabatur; proindeque pridie idus maias Peulecoste.
Carthag. 1, cap. 5). Non aliud se, nisi quod ex allatis Iloc fesium e consuela Ecclesioedisciplina jejimium
ultro citroque documenlisverum esse constiterit, ju- sequebatur (Senit. 357, n. 5), sivc iliud essel, quod
dicalurum, per sanetissima qusequejurat. Verumta- feriis qnarta el sexta, prseler Paschale lempus, serva-
men, cum is catholicse communionischristianus ve- batur toto anno; sivesolemnius aliquod;qusesenten-
nire in suspicionemposset apud Donaiislas(Possid., lia propius recedere a verbis Auguslini videtur. Et
in Vita August., c. 4), suam illis sequitatemapprobare quidem sermones ejus duos de jejunio Quinquage-
nitilur , ea concedens , quse et juris limites prseter- simse in Indicem retulit Possidius ( In Indiculo,
gredi viderenlur , et Imperatoris , ut ipse falebalur cap. 9). Per id certe lempus sanclus Doctor concio-
(Marcellin.,sent. post, Collat.),injussu fierent(/Jrewc. nem de pace, cujus initium est: Tempus cstexhortari
Collat, 1, cap. 2). Quippe recipit episcopos omnes (Serm. 557), pronuuliavil. Qiieriiur in hac, Donati-
Donatistas, qui ad colloquium vocati, se adfuluros, slas quam infensissimospaci acreconcilialionianiinos
esse rcspondcrint, in possessionem ecclesiarum ac prse se ferre. Catholicosad pacem, ut illos ad eam
jurium omniumsuorum, quibus forle CathoiiciCsesa- trahere possint, hortatur; rogatque, ut omnem jurgii
reorum decretorum vi fruerentur, restilutum iri ante rixaequecum hoereticisoccasioneni, ne iratiores inde
ipsani Collationcm (Collat.Cartltag. I , cap. 5). Ac ac magis implacabilesevadant, summa diligenlia fu-
jam tum, quasi per intercessionem, liles omnes giant. i\Tt»iccurandis instalur, inquit; in fervoresunt
aclusque forenses iisdem inlentatos intentandosve oculisauciorum, cautecurandi,lenilerqueiractandisunt
intermitti decernit. Necnonjuratus promiitit, qualis- (Ibid., n. i). Monetut quidquid illi vel contra Eccle-
cumqlie fulurus sit Collalionisexilus,' Donatistis qui siam, vel contraEccIesiseantistiles effutierint, patien-
eo venerint, ad propria reditum omninoliberum fore. ter ferant: Deura tantum fusispro illorum salute pre-
Verum, quod maxime mireris, sese, siquidem illis cibus alloquantur; cui et temporis hujuscejejunia of-
habeatur suspectus, paratum oslendit, quemlibet ex ferant, cum pro schismaticisad communionemcatho-
eorum cdmmunione,paris aut etiam superioris digni- licam revocandis, tum etiam pro episcopis, a quibus
tatis, in hoc judiciocollegam admittere. Mensesqua- propugnanda esset Ecclesia?causa, preces vero suas
uberiori adverSus egenos Iiberalitate fulciant. Impellit dringenlos anlistites per totam Africamse esse pra>
praelerea auditores, ut arrepta advenlarititimservo- dicarunt (Ad Donatisias posl Collal., n. 41). Coeterum
rum Dei opportunilate hospitalilatem excrceant. Ubi ab iis iiullus nominatimdesignatus. Etsane illud quam
sane episcopos Carlhaginem Collalioniscausa acce- fulili et inepta vanilate dicerent, satis superque appa-
dentes, vel certe adhserenles eis monachos, significari rebal, cum ex imposturis quas exaggerando suorum
nemo dubitet. Unde intclligas ea in urbe sermonem numero adhibuerant, tum ex eo quod solis exceplis
hunc habuisse Auguslinum : et hic revera illius in segrolis deesse neminem , sua in Notoria erant aper-
proxime sequenli, quem Carlhagine pronuntiatum in- tissime professi.
dubie constat, mentionem facil (Serm. 358, n. 6). 4. UbiCarlhaginemutriusque communionisepiscopi
5. Ad CollationislocumCatholici non compositoad advenere, Marcellinusaltero edicto CollationisIoeum,
faslum apparatu ac pompa, sed singuli venere ab tempus atque ordinem constituit (Brevic. Coltal. 1,
oslenlalione Donalislarum longe abhorrentes (Brevic. cap. 5). Simulque adhibilis caulionibus,- diligenler
Collat, 1, cap. 11) : hi quippe Carthaginem quinta providil, ne cui, quod in Collalione dixisset, postmo-
feria, quinlo decimo kalendasjunias, tanta cum ma- dum liceret inficiari. Dccrevit igitur, cujusque partis
gnificentia, tanta comitum lurba ingressi sunt, ut episcoposseplem, qui disputarentinter se, ab reliquis
omnium magnseillius urbis civium oculosin se con- omnibus eligendos; quibus adderentur alii lotidem,
versos distinerent (Co//af.Carthag. 1, capp. 14, 29). quos illis consulere, sieubi res poslulare yideretur, li-
Ipsique adeo jaclitant Carthaginem omnem, imo uni- berum forel; ac prseterea quatuor alii, qui Gestorum
versam Africam, adventus sui lestem esse, ita ut nulli conseripiioniprseessent: etkalendis juniisconvenien-
liceat ejus rei ignoranliam obtendere. Addunt indu- dum in tbermas Gargilianas ; qui locus tanquam om-
ctos se eo, quod sibi denuntiatttm a Marcellinofuerat, nium maxime opportunusdelectus fuerat (Collat. Car-
edicto,' ut propere Carthaglnem advolarent; senes, thag. 1, cap. 18). Eral hic in urbe media , spatiosus
quamvis exaclseac decrepitse octatis, non excusasse admodum, clarus et algidus, et sane tam celebri con-
imbecillilatem; neque ullos reliclos in provinciis, nisi ventu longe dignissimus : de quo Thrasamundi Van-
quos adversa valeludo retinebal invitos. Et cerle sic dalorum regis curis atque impensis resliliuo exstare
reshabebal: quippe eorum primas suos omnes abje- epigramma observalur (Rivius, in Vita Auguslini,
clis quibuslibetrebus eo concurrere jusserat, lestatus pag. 359). Episcopos omnes lam Catholicos, quara
nimirum eos qui cum reliquis venire deirectarent, id Donatislas capere haud difficulter potuisset: qnando-
prsesidii suoeerepturos causoe,quod haberent potissi- quidem eo simul universi intraverant. At quoniamma-
mum (Ad Donatims posl Collat.,n. 41). Itaque cumad giius iste numerus confusionem indubie peperisset,
Callationem publiris Gestis vocati sunt, adfuturos se statuit Marcellinus, ut episcoporumncmini, proeter-
promplo animp promiscre; nec Marcellinum, lamelsi quam vigintiocto, vel triginta sex memoratis, permit-
catholicam refigionem enm profiteri non ignorarent, taiur subditos prrcmoncant
' sibi adilus; praesules rogat,
in
'judicem in fideicausa repudiavere (Possidius, Vila populos, ne dieCollationiseodem convenianl.Huc
Auguslini, c. 4). Porro quQd'eis lantopere primas addit vellc sc, utriusque cominunionisepiscopos anle
optimum in causa sua ftiiurum commcndabat, id Au- diem congressus polliceri, se ratum habituros qnid-
guslino leste nihil efal aliud, nisi ut darent operam , quid a seplenis ad colloquiumelectisftieritactilatum;
quo numerosissimiesse viderentur (Ad Donalistaspost atque confectum hac de re actum , se prsesente , ab
Collat., n. 41). Quin cliam variis fraudihusacmenda- omnibus obsignandum sibi dari : quidquid dieelur,
ciis suorum amplifieare multitudinem sluduerunt: slatim noiis ab astanlibus sibi exceptoribus ptiblicis,
quibus tamen hactenus tantum profecere, ut ducenli simulque a quatuor de ulraqueparle nolariis ecclesia-
septuaginta novem numerarentur, paulo videlicetpau- siicis scribi; quos etiam, ne eorum fides in dubium a
ciores quam Catholici (Collat. Carthag. 1, cap. 215), quoquam rcvocari possit, qualerni Gestorum conscri-
quos ad ducentos ocloginta sex erat invenire (Brevic. ptioni praefeclicpiscopi pervigili ac sollicita observa-
Collat. 1, cap. 14, el Collat. Carlhag. 1, cap. 214). tione custodiant. Praeterea, ne quando hisce aclibus
iProeter hos, ut acta Collalionis tradunt, alii quoque vel minima corruptionis mutationisve criminatio im-
jcalholicae communionisviginlisupra ducentos (Collat. pingi queat, a singulis anlistitum ea subscribi quae
Carthag. 1, cap.215), seu verius, non ampliuscenlum dixerint: quod idem se primitus ad inlerloculiones
viginli (Brevic.Collat. 1, cap. 14), quem nuraerum stias proestiturumpromittil. Tabellas denique ad eum
.Auguslinus, necnon manuscriptus Collalionis liber modum descriptas et digestas una cum episcoporum
exhibent, in provinciisaut inttrmilate, aut senectute, qualuordecim, quos ad disceptandumelegissent, sub-
•aut alia quapiam necessitate detenti remanserant. scriplionibus stalim publice affigi,quo el omnibus eas
.Fuere insuper viduatsesuis praesulibusEcclesiaesexa- legere, et universo Carthaginensipopulode iiscleroju-
ginta. Ac proinde, si ralionem ad eummodum subdu- dicare liceat. Nam cum eis, verba sunl Marcellini,me
cere libeat, quadringenlossexaginla sex episcoporum judicem dederit Augusladignatio,quibus inferiorcmme
calholicorum sedes in Africa exstitisse dicamus, ne- esse pro tanli nominisveneraiionecognosco, ftdeisolli-
cesse est. Atqui absentes episcopos, vacanlesque Ec- ciludinis mew hac considerationeprospexi, ut de meo
ciesias sibi plures esse quam Catholicis, in Collalione vellemjudicio judicari. Ita quippe oculis, non solum
jactarunt schismalici, qui postea eliam plusquamqua- urbis hujusce, verum eftam universm prpvinciw(olue
m LIBER SEXTUS. 410
emensmdisputationisordo pandeiur, ut tam prcsecutio- ne eam ipse a Notoria Donatistarumdistinguit[Cotfaf.
nes dispulantiumepiscoporum,quam pronuntiationum Carlhag.i,cap.l7J) oblulerunt. Eisubscripsere nomi-
mearumseriessubseculadigeslisin publicovoluminibus ne aliorum episcoporum Aurelius Carthaginensis, et
explkelur : hwcenim in judice securitasfideiest, ut de SiIvanusSummensisdecanusacprimasNumidia3(J6irf.,
se non limeal judkari (Collal.Cartltag. 1, cap. 10). capp. 16, 18).Exempium ibi proponuntMaximianista-
Obsignandaeetiam crant, quoad omnino decisa esset rum, quos Dpnalistse una ctim universis per cos ba-
controversia, schedoesingulae, tam Marcellini, quam plizatis receperunt, servato episcopisetiam a se prius
episcoporum oclo custodum sigillis. Porro cautiones damnatis honore proprio : unicum hoc sibi fuisse in
illseomnesex singulari Dei in Donatistas benignitate Collationeexpelenda consilium testantur, ut sibi de-
veniebant: quas proinde isti non polerant, nisi cum monstrare Iiceret, Ecclesiam toto lerrarum orbe dif-
summa ingrati animi noxa, contemnere (Epist. 141, fusam nullorum hominumsibi commixtorum peccatis
it. 2). Atque adeo profitetur Marcellinus, siquis illas perire poluisse: causam Caeciliani,patefacla ipsius in-
observare sublerfugiat, quam causse suoe diffidat, nocenlia, et iis , a quibus accusabalur, pro calumnia-
quamque/parum bona fide agere statuerit, palam fa- toribus habilis, finitam esse; alios denique, quos isli
cturum. Idem epistolas ab ulriusque parlis primatibus criminabantur, aut esse innocentes, aut Ecclesise
subscripias, quibus illi conditionibusin cdiclo propo- omnino delictis suis non obesse. Id aulem potissimum
silis assenliri sese declarcnt, offerendassibi decernit. eidem epistolsecelebriiatem conciliat: quod ibi profi-
At vero disertis verbis a Collationeexcludit Maximia- lenlur Catholici, sub Donatistarumleges, si modo pro-
nistas (Collal.Carlhag. 1, cap. 10), qui scilicet, ut batum ab illis fuerit Ecclesiam in sola eorum commu-
exiguilatiet ignobilitati susehonoris aliqnid accerse- nione remanere, ita se venturos, ut omuino de reti-
rent, oblatosupplici libelload illamadrriitli petierant: nenda episcopali dignitate non cogitent: conlra vero
sed ea vanitas a calholicis despicatui habila est (Con- si demonslraverint ipsi culpam omnem hoerereDo-
tra Julianum, lib. 3, n. 5). natistis, se nihilominus velle, sic illos secuin tenere
5. Oclavo kalendas junias anni' quadringentesimi unitalem, ut honorem episcopalus non amiltanf: ubi-
undecimi Donatistoeactum, quem Notoriam vocant, cumqueepiscopi dtiofuerint invenli, alter Calholicus,
Marcellinocurant denuntiandum, quo Januarius ac alter Donalista, vicissimeos episcopalemoccupaturos
Primianus (qui duo soli subscripserunl) el cseterisin- sedem, alio interim juxta considentem, paulo lamen
cersechristianitatis episcopi et catholicseveritalis (eo- humilius, remanenle, qui Iocus peregrino episcopoas-
rum eniin h;3ecverba sunt) secundo iliius edicto, signari solebat: vel saltem suam cuique attribuendam
maxime quod ad subscriptiones, assentiri se non possc fore Ecclesiam, donec altero vila perliincto, dignita-
profilentur ; utque sibi ad Collalionemuniversisliceat tem aller, prout erat usu receptum, solus obtineret.
accedere, vehementer postulanl (Collal. Carlhag. 1, Quod si porro nimis impatienter duos uno in loco epi-
cap. 14). Ideo vero videbantur nolle subscribere, ut scoposferant populi; tum episcopaluutrumquepariter
possent de gestis corruptis, si e re sua foret, judici exuendum, aliumque in eorum gradum sufficiendum
calumniari (Ad Donaiistasposl Cotlat., n. 15). Atqui ab iis anlistilibus, quicompetitoresipsi nonhabiierunt.
licet Notoriailla suorum neminema Collationeabesse Quid enim dubilemus, inquiunt catliolici Patres , Be-
pelerenl; tamen boc ipso die, octavokalendas junias, demplorinoslro sacrificiutnisliushumilitalisofferre? An
e suis septem instiluere, a quibus EcclesiseDei causa vero ille de cwlh in mentbrahumana descenait,ut mem-
(et hic coruin verbis uli visum) adversus traditores bra ejus essemus; et nos, ne ipsa ejus membra crudeli
persecutoresquesuos defenderetur; polliciii,quidquid divisionelanienlur.,de calhedrisdescendereformidamus?
illi ogissent, idseratum habituros (Cotlat.Carthag.i, Propter nos niltil siffficieniius,quum Chrisliani fidelcs
cap. 148). Omnes quidem huic aclui, sed non prse- el obedienlessuinus : lioc ergo semper simus. Episcopi
senie Marcellino (Ibid., cap. 154), subscripserunt autempropierChrisliahospopulosordinamur: quod ergo
(Ibid.,cap. 149): quem licet in formam epistolaecon- Christiunispopulis ad chrisiianampacem prodest, hoc
fectum, lamen eligentes electis coram, seu prsesentes de noslro episcopalufaciamtts. Si servi uliles sumus,
praeseulibus se dedissc testantur (Ibid., cap. 148). curDominiwlernislucris pro noslris temporalibussubli-
Stibscriptionesquoqtie suas geslis firmandisnecessa- milatibnsinvidemus? Epvscopalisdignilas frucluosior
rias , quas primo recusarant, ut darenl tandem ali- nobis eril, si gregemChristi magis deposila collegerit,
quando compulsi sunt (Ad Donaiistas posl Coltat., quam retenta disperseril. Nam qua fronte in fuluro sm-
n. 15). Ab iis aulera ad dispulandum designati sunt, culo prpmissuma Christosptrabimushonorem,si cltri-
Primianus Carlhaginensis, Pelilianus Cirtensis, Eme- slianam in hoc smculonosler honor impedil unitatcm
rilus Caisareensis, Protasius Tubiniensis, Montanus (Ibid.,cap. 16). Augustinusposf recitatam iiitnrcon-
Zamensis, Gaudenlius Thamugadensis, et Adeodatus cionem ipsius jussu lilterarum islarura parlem, in
Milevilanus. hunc locum ita disserit: Dkam Charitali vestrw, et
6. Cum Donatisise in secundo Marcellini edicto commemoremrem dulcissimamet suavissimam,quam
mullu, quseipsos moverent, offenderese dictitarent; Doinino adjuvante sumus experli. Cumante ipsam Col-
contra Calholici eidem se in omnibus consenlire, ac lalioneminter nos aliqui fralres de hacre colloqueremur,
quidquid prsescribebat,se religiose observaturos pro- quia pro paceChrisliepiscopidebentesse,aut debenlnon
miserunt: qua de re Marcellinoepislolam (quo nomi- esse; quod vobis fatendum esl, circumspicienlesomntt
411 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. m
fratres et caepiscoposnostros, non facile nobis qccurre- 8. M«\rccllinurarogabant sua ep.istpla.Calhplici, ut
bant, qni IIPCveiientsustipere, et de liac humilitateDo- eani qiiamprimuin omnitiin Qculis p.roppneret.:quo
mino sacr.ificure,Dicebamus, ul fieri solet,Ille poiesl, forie, ctiam aute Collationem, seliismalicoruni vel in-
iiie non polest; ille consenlilhoc, ille non toierat; Ip- firma vel dura cprda, exliibiiacibi pisecharitalis testi-
qnentesmagis pro suspicionibusnostris, qui corda illo- ficatione, aut s.anarenliir, aut cdoinaretiiur (Collat.
riim videre minime poteramus. Quando autem ventum Cartltag.i, cqp, 10). Id ut praistarel Marcellinus,sna
est «( ILOC patam fterel, in conciliouniversorumtam fre- ipse pollicitatione, qua omnium judicio suam agendr
quenli, pene irecenioruinEpiscoporum,sic placuil omni- ratipnen) pcrmissurum se rcceperal, satis superque
bus, sic exarserunl omnes, ut paraii essenl episcopatum impellebatur (Ibi.d,, cap, 17). Raque cum epistolam
pro Cltrisli unilaie deponere, el non perdere, sed Deo Catliolicoruni, lum DQnatislaruraNotoriam publiceaf-
tulius commendare.Duoibi vixinventi sunl, quibus dis- figinoyo.edjclp.jqssii. Inde cnni factumesset, ut isth;ec
pMccrel:unus annosus senex, qui hoc eliam dicere libe- Noloria innolesceret Catliolicis, hi Marcellinolitteras
riusnusus esl, aller volutilalemsuam tacilo viiitu signi- alias ab Anrplio.item ac Silvano subscriptas obtulei'e,'
ftcavil: sed poMeaquamillttmsenemliberiushocdicenlem quibiis timere se significanl, ne a Donalistis, suos
obmilomniumfralernaco.rrepliojllomutaniesenlenliam, omnesad Collationemadmitti sine ulla, ul palam erat,
vUllitmeiiatn ille mulavil(De Gesliscum Emerito,n 6). causa efflagitantibus, ajiquid in ea emergerci sedilio-
Proposilmn adeo chrislianum non episcoporum lantum nis : coiisentiunl lameii illoruin poslulatis ea lege, ut
firmavit suhnolatio, sed eiiamuniversiconciliiad Deum ex Catbolicisepiscopi illi octodecim juxta secundiim
precatio consecravil (Serm. ad Cwsar. Eccl. plebem, Marcelliniedictum designati, soli interesseul, nescili-
n. 1). Quamvis aulem veritali refrag.ili fuerint Dona- cet, si quid lumultus excitarelur, in alios quam Dona-
tislse, niliilo.lamcn secius eamdem illisoflerre condi- tislas posset co.nferri. Addunt optime secum agi sese
tioneni Calholici non deslilere, qiiam et bona fide erga existimaltiros, si yanum fuissemeiuin illujn depreheh"
COSqui se ad Ecclesiam rcceperunt, implevere. IIoc derint, neque alia de causa voluisseDonalisias consi-
sallein ca synodo Carlhaginc anno stipra quadringen- lio inleresse universos, nisi ul, post illud solemni re-
tesinnMiidecimooctavocelebrata constat, Donalistasiii conciliatione lerininatiim, in eamdem ecclesiam una
episcopalemdigiiilatem recipi soliios (Cod.Can.A/Wc, cum Catholicis sese conlerrcnt, gratias Deo pro re-
cann, 118,119). parata commjinipnis socielate reddiluri (Ibid., cap.
7. Aliis prseterea locis admirandum illud promis- 18). In hac episiola tam perspicue, lam valide si-
Siiin, quo prsesulumAfricaiiortim pravipui suo se bo- mul ae breviter ipsa toia cxposita est causa, ut ea lecta
nore abdicatnros reecperunl, memoral Augustinus Donati,st;cnori sine ineptia questi fuerint, rem a Ca-
(Serm. 559, n. 5). Deuniqiiecomprecalur, titquoniam lliolicis prius actani, qttam de prseviisad eam condi-
illud e cliarilaiis fonte profectmn cst, gratum Iiabeat tion.ibusagicce-ptumcssel(Ibid.,capp. 18,20,efj5re!Jtc.
el acccplum (Serm. 558, n, 4). Qtta de re, si qnid ple- Collat. 1, capp. 1, 8). Tertiolcalendasjunias anniqua-
nius desideres, adcas licet sermonem de Pace elCIia- dringentesimi un.decimiomnes calholicae communio-
rilate, qui post memoratam quideni cpislolam, qtian- nis episcopi designarunt antistites ad Collalionem, et
luni ex eis,quocde condiiione liac ab anlistiiibus obla - mandatum quo instruclos illos volebant, in ecclesia
ta dicit, conjicimus, scd ante ipsum lamen Cpllationis Carihaginensi scripserunt praesente Marcellino, ipsi
diem habitns, est. Ibi citalur secundum Marcellini aulein concioni, qure ducenlis sexaginta sex episcopis
ediclum, imo ct lerfium, quo qtiid.cm,uf jainja.iiicx- conslabai, Au.relioCarlhaginensi el Silvano Numidiae
posiluri sumus, Calliolicoriiincpislolam promulgavit. primate prrosidcnlibus. Renunliali sunt, qui in Colla-
in oo populmn sauctus Episcopus oblestiltur, ut Mar- tione disputarent, Aurelitis Carlhaginensis, Alypius
cellini edicto morem gercns iu Collationislocum non Tagastensis, Augtistinus Hipponensis, ViucentiusCu-
irruat, quin etiam per illum locum , quoad ea plane Itisilanus, Forlunatus Constantinensis, Fortunatianus
solula sil non trauseat; ne qua sciliccl lumulluaudi Siccensis, Possidius Calamensis. A consiliis fuere isti
occasio iis qtii nihil oniiiiiio nialuissent, prxberetur septcm, Novalus Sitifensis, Florenlius Hipponen.sium-
(Ibid., n. 0). Ibi pius Anlistes slndium praese fertop- Diarrhylorum , Maurentius Thubursiccnsis, Priscus
pido iiiflammatum revocandi schismaticosad unila- Quidiensis, Serenianus Miditensis, Bouifacius Cata-
' lem :
qurc vera csset illorum vicloria. A'am, inquii, non quensis, et SquillaciusScillitanus. CuslodiendseGesto-
vincil nisi vcrilas , vkloria verilatis'esl cltarilas (Ibid, , rura conscriplioni prsefecti sunt, Deuierius Caesareen-
n. l).Qua ralione defendi oporteat Csecilianicausam, sis, Leo Moptensis, Astcrius Vicensis, ac Restitulus
etquo slndio cavendum cuique, ne hsercal in quolibet Tagorensis(Colial, Carlltag.i,capp. 55, 57). Hoseedu-
liomine, ibi osteiidil'(/fiid., n. 3). Quidvobis,a.itad pp,- centos sexaginta sex episcopossecundum inaugtiratio-
pulum, injungamus? Parles forte uberes pietatis. Nos nis suse ordijieni subscripsisse verisirnile est. At vero
dispulentus pro vobis: vos orate pro nobis, Oraliones electorum oclodccim, uno Aurelio excepto, qui sub-
eiiam vesiras jejuniis ct eleemosynisadjuvale. Addile scripsit oninium princeps, nomina postremo locosub-
pennas illis, quibus volant ad Deum. Sk agenles ne- notanlur (Ibid., capp. 156, 142). Porro ab universis
yoliam, forlasse uliiiores nobis erilis, quam nos vobis. prsesulibusservata lisec fuit in subscribendo forma :
Nemoenhn nostrumin huc disputationedese prwsumil,: N. episcopusN, Carthagini conslilutus,prwsenle V. C.
in Deoesl lola spes(Ibid, ,n. 6). MarcellinoTribunp el. Notayio, mandalo a. nobk facto
consensiet snbscripsi; vel, mandavi et subscripsi(Ibid., pseratlmperator, a depimpquarto kalendas junii ela*
cap. 57). Quibus yero demandata erat disputandi pro- psos contendit (Collat. Carthag. 1, cap. 20). Sed eos
vincia, hi loco vocum istarum, Mandalo a nobis factp ad kalendas usque protendi docuit Marcellinus; imo
consensi; reponebant, Hoc mandalum suscepi. Eoau- exaclis quatuor mensibus potuisse adhuc et aHosduos
tem Catholicorummandato simul et responsione ad adjici (Ibid,, cap. 30). Quo tamen prohibili non sunt
schismalicorum Notoriam, quidquid majoris momenti Donatistse, quin. poslea Catholicos, quasi ad legiti-
dieendumerat,contInebatur: idque de industria. Quip- mum diem non adfuissent, prsegravare tentarent:
pe vulgatumfuerat, Donatistarum esse consilium, de eadem enim secunda quoque cognitione ingesserunt,
prsescriptionibusac formulis quibusdam, quaerei tan- ubi validius etiam fuerunt a Catholicis revicti (Cotlat,
fum decisionein protraherent, litigare; quod eis si Carlhag. % capp. 48, 50). Sic factum, ut eo conatu
negaretur, timendum erat ne colloquium solverent nihil aliud Donatistse consecuti sint, nisi ut clarum
(Brevic Cotlal.i, capAO). Itaquescriptionibus illis te- exploratumque fieret omnibus, quanlopere vereren-
statum esseCalholicivolnerunt,quam invicta essent vetur, ne discussa penilus causa, tura factionis suse de-
ritatis, cujusa parlibus slabanl, arma; ut si continge- bilitas, tum vires Catholicorum proderentur. Questus.
ret Collalionem solvi per Donatisias, ncraini lamen fuerat Marcellinus vitilitigationes adhiberi a Donati-
non abunde notum fieret, eos haud alia de causa nostis , causse quse agebatur gravitate indignas : quare
« luisse conferre, ni.si quod de victoria desperarent, illi, ul formulis forcnsibus procul amandaiiS,juberet
quippe responsis omnino destitttti. solam in hoc judicio valere Scripturarum aucto-
CAPUT XI. ritatera, petiere (Ibid., 1, capp. 30, 31 ). Actio-
1 Collalionishabitmkrtlendisjuniis initia. 2 Donatistm nem Marcellinus ab electione personarum (quod eo
Cdtltolicosomnes,ut de subscriptionibtismandati eo- prsesente necdum Donalisloepraestiterant) auspican-
rum ceriioresftanl, vocari votunt, 5 Oblatam con- dam censebat; illivero forensem hancctiara formam!
sedendifacullalemnon accipiunlDonatislw : deleclos esse contendebant, ac proinde simul cum reljquis
autem pro se dispulaluros renuntianl. 4 In subscri- omittendain. Nihilominus tamen cum urgentibus Do-
plionibusmandali dispululoribussuis dati aliquolies natislis sciscitatus ex Calliolicis futsset, placeretne
peccasseconvincunlur.5 Necnonin Quodvultdeoepi- more forensium judiciorum agere, an sola divinarum
scopo mendacium admisisse. 6 Ad Cqllqlipnemse- Scripluraruni auctoritate ; responsumque essef, fn
cundam condicla die nonveniunt ex Dpnalislis nisi msndato contineri omnium voluntalem, cujus quidem
septemcpiscopi dispulatores, ex Catltoticisvero ad- lerminos prsetergredi sibi non liceret, nequeiamen
sunl ociodecimdelegati. 1 Donalislisconceditur di- id forensibus tricis ullo pacto hserere : oblinuit tan-
lalio, dem Marcellinusut recitaretur, tametsi infercederent.
l. Die adcolloquium conslituto, nimirum kalendis Donatistac,ac formam esse minime necessariam dictf-
juniis anni quadringentesimi undecimi, qup anno in tarent; cumin uno. inquit Emeritus, consiet Ecclesim
quintam feriam incidebant, Marcellinuscum viris va- tola persona (lbid., cap. 47). Lecto mandato bona,
risc dignilatis, sive rerum forensium adniinistris vi- fide confessi sunt, eo fori jurisque formulas excludi^
ginli, ac notariis ecclesiasticis, Catholicis duobus ae atqtte adeo faciendum sibi esse, ut Catbolicis ex di-
lotidem Donatistis, in secrelarium thermarum Gargi- vinoelegis testimoniis respondeatur (Ibid., cap. 70):
lianarum ingressus, eo eliam antistites, qui ad ja- verum hujusce proraissi memoriam brevi abjecerunt.
nuam stabant, e Catholicis videlicet oclodecim ele- 2. Post mandati lectionem petiei'e, ut qui illud sub-
Ctos, ac universosDonalislas inlroduci jussit (Collat. scripsissent, introducerentur, ne forte pro episcopis.
Carlhag, l, cap. 1). Atqtie ita Donalislooarrogantiam inferiores clerici subdititias insefuissent subscriptio-
illam posuere, qua aliquot ante annis, indignum esse nes. Suspicati sunt Catholici Donalistas, cum nihir
jactitaverant, martyruni filioscum progenie Tradito- tumultus usquedum ausi essent excitare, vcriti ne in,
rum convenire (ild Donatistas posl Collat.nn, 1, 59). ipsos, qui prope soli eranl, omnis invidia rccideret,.
Principio quidem Marcellinusrescriplum Imperaloris, de accersendis Calholicis eo consilio urgere, ut per
suaque ipsius edicta, necnon varias utrinsque com- multitudinis confusionem lumultu sensim cxcilatO'
munionis episcoportim ad se epislolas recilari jussit. disceptationemabrumperenl(/f)id., capp. 81,83, 84)..
Cum aulem in priori suo edicto Marcellinusschisma- Quapropter aliquandiu refragati sunt, quoad Donati-
tica; factioni promisisset alium, quemcumque volttis- strc ipsl suos ex una parte, Catholicos e diversa col-
sent, collegam in hoc judicio se recepturtim ; respon- Iocandosesse proposuerunt, ut, si quae turbse exortoe'
dit Petilianus , non decere, quibus primus eognitor essent, in insontes tamen non posset ejus rei pulpai
non petenlibiis datus esset, eligi ab ipsis secundum derivari. At vero postea intellectum est, Donaiistas,.
(Coltat. Carihag. i, capp. 6, 7). Verum propria con- ut proesentes Catholicos sisti pelerent, non alia re in-
scienlia propriusque liuioralter illiscognitor ao judex ductos, quam quod persuadere sibi neuliquam pos-
fuit, eo ipso quem Honorius dederat, longe sagacior sent eorum, quos cum apparatu ac pornpa urbem in-
etseverior (AdDonatislaspost Collat, n. 46). Hic an- gredi non viderant, lantum e-ssenumerum , quantus
tequam causa diceretur, prior judicavit. Perleclis ex snbscriptionibus apparebat. Conseiisei'6itaque Ga-
bisce scriptis, Emeritus prseteritum jam esse dispu- tbolici, ut coepiscopos suos , qui forte iu eecLesiam
tandi tempus, et quatuor illos menses, quos prsescri- aliquam convenire iuter se statuerant,. vocarentur_
YITA S. AUGUSTINIEPISCOPf. m
vana loca professus est (Ibid., cap. 157): neque etiam hicCa-
(lbid.,cap. 89); ciiiri autem non pauci per lliolici morati sunt, nisi quod suum Innocenlio jus
dispersi esse possent, recepit Alypius illos adduclu-
rum se in diem craslinum. Attamen inlroductis iis, servandum dixerunl (Ibid., capp. 161, 163). Quorum-
foribus reperli sunt, quosque ex composito vo- dam nomina recitala sunl, qui neutiquam accesserant
qui pro
catos iiulli dubitemus; eorum a quibus , subscriptum Carlhaginem , sed eorum absenlium vice, lametsi
fuerat mandatum, abesse, prseler eos qui Carihagini mandalum suum prwsentes prwsenlihus dirigerent,
ajgrotabant, reperlusest nemo. In hoc subscriptionum alii subscripserant (Brevic Collat. I, cap. 14). Sie
examine , schismatici Catholicis vitio dabant, quod episcopi sui loco, qui caplus oculis venire nequiverat,
in quo tractu unus lanlum esset ipsorum episcopus, Manilius presbyter Bazienus subscripsit, ne nomen
illi nonnunquam dtios aut eliam plures haberent quidem ejus expriinens (Collal. Carlliag.i, capp.182,
(lbid., capp. 65, 117): at Calholici idemquoqueapud 183). Sie quoque Rufinus presbyter pro anlislite
istosinveniri demonstrabant (Ibid.,cap. 125, vel 126). suo Juliano absenle subscripsisse reperlus est (/fttd.,
Mutuo criminabantur sese, qubd episcopos in villis, in capp. 195, 195). Item professi stint alii episcopi, ma-
fundis et agris, vcl in sedibus sinc plebe constituis- num se rogatos quatuor e suis collegis commodasse,
sent (Ibid., capp. 181, 182). Dcnique sibi invicem, quiadvcrsa,ut procdicabant,valeludine delenli in iti-
quoe alii abaliis passi crant, objicere non omittebant: nere ftterant (Ibid., capp. 208, 209). Felix Zummensis
verum ejttsmodi altercationes, quoea cardine rei tan- nec reperlus est ipse, nec quis ejus nomine subscri-
lum avertebant, Marcellinus, quoad in se erat, rese- psisset; atque adeo coaimunicatis inter se consilits
cabat. Cum Felicianus Mtisliianus, e Maximianista- Donatistae huc confugere coacti stint, ut dieerent.
rum quondam faclior.e, nominarelur, institit Aly- illius forte ac Felicis cujusdam Lambiensis, qui turrc
pius, ul eum Donatiste sua; communionis esse regrotabat, confusa fuisse nomina (Ibid., capp. 200,
aperte profilerenlur ( Ibid., cap. 122; Brevic.Cot- 201) : prius autem Felicem illnm Zummenscmmorbo
lat. 1, cap. 12) : id vero illi recusarunt. Episcopus distineri affirmaverant (Ibid., cap. 114). NovattisSiti-
ibi quidam, pro Paulino episcopocatholico proesente, fensis antistes catholicus, ctim Donatum videret loci
sed lilteras nescienle, subscribit (CoMaf.Cartliag. 1, cujusdamditioni suoesubdiliepiscopum sese ferentem,
cap. 153). ibi nullum esse nec episcopum nec ullo omninoDona-
5. Post recitata Catholicorumomniumnomina, Mar- listam asseruit (Ibid., capp. 203, 204). Asellicus quo-
cellinus episcopos rogat ut sedeant : quod nimirum que Tusurilanus episcopus juratus asseveravit tertio
illis slantibus ipsi scdore moiestumsit. Oblalum ho- kalendas maias, quo die ex Arzugibus, regione ad
norem recusanl Donatistoe,sibi inlerim simulac Mar- Africse meridiem sita, profectus est, Victorianum,
cellino vcrbis adblaiidientcs magiiificentissimis(/f>td., qui sibi Aquensis Donatistarum episcopi litulum ar-
capp.144,145). Tametsi auteni eum sic efferebant lau- rogabat, presbyterum tanlura fuisse, alque adco illum
dibus,ut dicerenl, ait Augustinus, honoriftcum,jitstum, in iiinereordioaium, tametsiadulterii postulatus esset,
reverentem,benignum; causam lamen propter quam cujus adhucpenderetcognilio(/ti/d., cap. 207, ue(208).
agendam tam inulli convenerant, apud eum agi nole- 5. Id porro videtur observatu longe dignissimum,.
•banl(Brevic Collat.i,cap. 13). Adactisunt illi taiidem quod inQuodvul!deoCessilanoepiscopoconligil(//)td.,.
aliquando, ut pro sua parte dispulaluros instituerent, capp. 206, 207); in quo scilicet manifestissimi inen-
seu verius eos, quibus islam provinciam jam inde ab dacii convicti sunt (Epist. 141, n. 1). Etenim euira
octavo kalendas junii delegaverant, renuntiarent istius episcopi subscriplio, perinde ac si illam Cartha-
(Collat. Carthag. 1, cap. 145). Leetum est igitur fa- gine exarasset, inter alias haberetur, nec lamen ille
ctum ea de re mandalum, quo quidem soli conlinentur suo nomine reciiato responderet; et cum quoereretur
septem dispulaluri : verura alios quoque septem, qui ubi essel, subila perturbatione coecati, ipsi eum con-
prioribus essent a consiliis, item qualuor, a quibus fessi sunt in itinere defecisse. Et cum quwrerentCa-
gesta cuslodirenlur, clectos esse, Auguslinus auctor lltolki, quomodopoluerilapttd Carlhuginemsttbscribere,
esl (Epist. 141, n. 2); quod ipsum in primre Colla- qui fuerat in itinere defimclus; illi diu flucluaveruni
tionis calce expressum legas (Collat. Carthag. 1, perlurbali, el nescienlcsquid responderenl. Nam primo
cap. 218). dixcrunt, non de ipso, sed de alio fuissesitggeslum.Et
4. Leclum mandalum secutse sunt subscripliones, cum Catholiciputassent de alio, id est, de clerico eos
quas illi denuo confirmarunt; idque urgentibus qui- dicere, qui pro morluosubscriberepoluil; quwsilumest,
dem Caiholicis, sed Donatislis ipsis acrius eliam in- ulrum clericussuo nomitte,an illius pro morluosubscri-
stanlibus (Ibid., capp. 152, 154, 165, 175). Hoc isti pseril. Sed post magnas angusliasperlurbationis, atque
obnixe a Marcellino efflagilarunt, prsecipuam causoe inconslantis et varise responsionis suse, responderunt
susc fiduciani in numero se repositam habere palam ipsumquidemsubscripsisseprmsentem,cumoclavokaien-
professi; quamvis ea de re baudquaquam agi Marcel- das junias tnandalum fteret; sed quoniammger subscri-
linus moneret, alquc adeo satis habiturum se, modo pserat, remeanlemad propriu in ilinere defecisse. Quo
primi deeem testiinonium.decaeterorumsubscriplione andilo Caiholicipelienmtsuperiora corumverba recilari,
ferrent; iti quo nec refragabanlur Calholici : verum ul ipsa varielas deprchensa clarescerel. Quod cum fa-
Donalistis morem gerere oportuit. Qui lerlio inler ctum fuissel, el inde appareret quam parum sibi in
eos loco subscripsil Feiix, episcopum se urbis Romrc responsk suis conslarenl; qumsivit Cognitor, utrum
sallemsub Dei teslificationefirmarent, eum fuisse Car- ipsorum arroganliam hac agendi ralione salis declara-
thagini, quandoprmsentesprmsenlibusmandaverunt, ut bant. Et quidem in tertia CollationeCalhOlici per oc-
subscriberent.Ubi vehementiusperlurbali, nec se per- casioiiem quarumdam litterarum ab illis scriptarum,
jurio illigare ausi, responderunt : Quid si el alius pro quibus respondebant, deridiculam illam vanitatem
eodemapposuil? Hanceorumfalsitatemdeprehensamju- perstrinxere : quippe eos Scripluras perperam inter-
dicioDeirelinquensjussit cmleranominarecitari(Brevic. pretari; aut si propter verba psalmi, Aron sedi in
Collat. 1, cap. 14). Alque ita Donatistae, qui Catholi- concilioimpiorum, secum, quos impiorum nuncupa-
corum subseriptiones idcirco volueraut examinari, tione notatos volebant, consedere prohiberentur,
quia falsas in eis nonnullas deprehendi posse credide- neque eliam in eumdem ingredi locum debuisse pro-
rant (Ad Donatist. post Collat. n. 56), suis se retibus pter proxime sequentes ejusdem psalmivOces,Et cum
implicuere. In hac autem conlentione cum subfrigide iniquagerenlibusnon inlroibo (Psal. xxv, 4); quando
dixissel Peiilianus, Non esf humanummori? conlinuo vero jam secum eodem introire minime dubitassent,
ab Alypioresponsum est, Humanitalisest mori, sed in- quominus eliam consederent, detrectare neutiquam
humanitulisesf fallere(Collat.Carthag.i,cap.'2.Q1).Per- debere (Brevic Collat. 3, n. 18).
lectis DonatistarumsubscriptionibusAlypius sexdecim 7. Marcellino igitur cseterisque stantibus Notoria,
adhuc episcopos catholicos, qui mandatum subscri- quam pridie obtulerant Donalistseperlecta est (Collal.
berent, praeter quatuor alios in urbe morbo impeditos, Carthag. 2, cap. 12). Sciscitanti deinde Tribuno,
obtnlit (Ibid., capp. 212, 215). Quo factum est ul in numquid parati essent episcopi sua quisque vcrba
episcoporumomnium supputatione Donatislas numero subscribere (/f»d.,c.l5); primoquidem Donatistsemo-
vincerent Catholici. Dein episcopos omnes, excepfis ris hoc esse negaverunt; deinde vero lum respon-
triginta sex illis, qui ad Collationem selecti fuerant, suros sese dixerunt, cum sibi gestorum superioris
dimiserunt(ZZ)t'd.,cap.216).Sedquoniamhora dieijam collationis, quae nondum oranino descripta fuerant,
nndecima prseterierat, hoc est, sexla pomeridiana traditum esset exemplum : cupere enim se prius
erat, Marcellinusde partium consehsu Collationem in quam res ullra promoveretur, ea denuo legere, nec-
perendinum diem, nimirum in diem sabbati, tertium non accuratiori judicio expendere, quod utique in
nonas junias, distulit, ut quaedicta fuerantet tantum exemplari notis exarato minus poterant, utpote qui
nolis excepta, per interjectum illumdiem exscribi et in eas non nossenl; cura alioquin nolas alterius sciret
dilucidioremformam digeri possent (Ibid., cap. 219). nemo (Ibid., capp. 16, 20, 55, 58, 45). Et hoc non
6. Postridie, quarlovidelicet nonas jmriasanniunde- aliud erat, quam tempus trahere, ac prolationibus
cimi supra quadringentesimum, quse sexta erat feria, agere velle ne ad judicium veniretur (Ibid., cap, 36).
actores Donatislse, defensorum Ecclesise veritatis ti- Itaque respondebatur a Catholicis, eos in prima Col-
tulum sibi arrogant.es, MarcelJinoNotoriam obtulere, Iatione, si quid gestorum apographo opus esset, pro-
quacumexposuissent, longioraessesuperiorisCollatio- spicere debuisse, nec polliceri se prius ad colloquium
nis acta, quara ut brevi describerentur, Catholicorum redituros, quam sibi ad id paratis esse liceret: nunc
mandati copiam inlerim sibi fieri petierunt, ut ad pro-^ vero post fidem dalam amplius procrastinare, haud-
pugnandam, quam susceperant, causam, essent paraii quaquaminlegrum esse; illos pridie ejus diei Catho-
(Ibid., % cap. 12). Jussit Marcellinus mandati licorum mandalum peliisse, nec uliius praelerea alte-
exemplum illis dari: quod utique in eorum animos rius rei menlionem fecisse (lbid., cap. 49). Quin etiam
perturbationem, ut ipsi confessi sunt, injecit non superiorem Collationem potius in recensendis epi-
minimam (Ibid., capp. 33, 36), cum revera, quod ei scoporurn subscriptionibus, atque in aliis hujusmodi,
responderent, nihil succurreret. Hinc prosequendse quara in re ulliusad negoliummomenti, fuisse colloca-
postero die, id est tertio nonas junias , Collationis, tam (Ibid., cap. 40). Verum istis minime contenti,diem
quantumvis ad id arctis se promissis obligassent, mu- Collationi conslitutum jam inde a quarto decimo ka-
tavere consilium, speranles scilicet fore, ut per mo- lendas junias elapsum esse, quemadmodumpridie fe-
ram aliquam animos recipere sibi liceret. Atlamen ad ceranl, moleste objeclabant (Ibid., capp. 48, 50).
colloquii locura hoc die junii tertio se conlulere, ex iis Denique cum in petenda dilatione mentem obfirma-
quidem soli septem disputatores; e Calholicis vero rent, ut hoc illis a judice concederetur, Augustinus
octodecim delegatorum nullus defuit (lbid., cap. 2). obtinuit (Ibid., cap. 56). El ipsi quidem haud iniqua
RogavildenuoMarcellimis,uli sederent. Continuomo- postulabant: sed cum se pridie promisso ad agendum
rem gessere Gatholici. Verum Donatistse non modo hoc die negolium obligassent; jam non erat, cur
hunc honorem respuerunt, sed etiam jactitarunt, ne isliusmodi postulatorum haberetur ulla ralio (Ibid.,
cum Calholicisuna sederent, divinis legibus sibi esse cap.66). Illis igitur, quamvis parum libenli animo, ta-
vetilum. Hoc Patres calholici dissimularunt, ut ne in men dilationem indulsit Marcellinus (Ibid., cap. 61);
confulandis iis quse ad rem nihil facerent, luderent ctimque notarii sese eodem die castigatas schedas ex-
tempus. Extemplo tamen consurrexere omnes. Quin pleluros promisissent (lbid., cap. 65), promisere simi-
et sede removeri jussa, Marcellinus ipse in pedes liter eas se subscripturos Donatistoe(Ibid., cap. 64).
stetit, professussibi non licereper eam venerationem, Hoc pacto capul illud, cui primo refragali erant, tan-
qua prosequebatur anlistites, sedere, dum idemfacere dem aliquandoadmisere (Ad Donat. postCollat. n. 15).
iili recusarent (Ibid., capp. 3, 4). Donatistse suam Non cnim eos fugiebat, quin, si dicla propria sub-
'
$19 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 420
scriptionibus confirmare detrectarenti binc liquido itlo capite conlroversiamexpedit.6 Accedilurad qum-
appareret, ipsos, ne suis verbis revincereniur, ti- stionemde Cmcilianoet de schismale. 1 Maximiani-
muisse. Quocirca satius esse duxerunt, verbis suis slurum hisloria perlurbaliac oppressi Donalistw,nec
postea fucum quaerere ac nebulas, quam illa jam inde causam causWj nec personam personm prwjudkare
a principio damnare. Ergo ubi se subscripturos acta confilenlur.8 Conlroversiamde verilateCirlensiscon-
Donalistae receperunt, fidem.quoque dedere notarii, cilii movent. 9 Locum Optali, quo ipsi revincuntur,
si quidem eodem autproximodie subscriberentur, la- inspicivolunt. 10 Iidem prolatis documenlis, quibus
boraniibusdiunocluque exceptoribus ila absolvi posse Cwcilianiac Felicis innocenlia declarabalur, omnes
eadem acta, ut feria quarta, seplimo die iduumjtinia- difflcullalumnodos secant.11 Calholicisdemumcau-
rum ederenlur in publicum(Collat.Carthag. % cap.65). sam adjudicat Cognilor.
Tum vero Catbolici pariler ac Donatistaead feriam 1. Sexto idus junias Collationera, prout condixe-
quinlam, sextum earumdem iduum dicm, sese in con- rant, primo mane auspicati sunt. Catholicos de more
cilium, ut de summa rei tandem disputelur, conven- oclodeeim numero, Donatistas vero lantura undeeim
luros pollicili suut ( Ibid., capp. 66, 67). Marcellinus ibi repertos inlroduci Marcellinus jtissit; ac deinde
quoque peleiilibus Douatislis annuit, ut primo mane decrevit ul amolis supervacanearum morarum lcrgi-
seplimi jam ante memorati traderenlur utrisque utri- versationibus, tandem de cardine lotius rei dispula-
usque Collationis exempla; quod impletum, scriplo rent. MoxCatholici Donatistarumesse dixerunt, quo-
testari tenerentur. (Ibid., capp. 67, 68). Sic terminala niam ipsos lanquam perseculores suos ac traditores in
estsccundaColIalio, Tribuno promitlente ediclumquo inandatis suis proscidissent, objecla crimina legitimis
ipsorum Donalistarum precibus concessam fuisse argumentis adstruere; necnon in universum sui ab
ampliatioiiemdeclararet, ab se promulgatum iri (Ibid., Ecclesia discidii causas profcrre (Cotlat. Carthag. 5,
capp. 72, 75). Hoc ulique Alypius petierat, veritus ne cap. 14). Quibus a schismaticis responsum est, pri-
quam liinc Donaiistse caperent occasionem populi muin omnium discutiendum esse, utri vel petitorum
falsis rumoribus, queniadinodum pridie faclunifuerat, vel defensorum personam suslinerent; camque ob
perturbandi. Cum autem per hancce disceptationem rem, ab utris petita Collalio fuisset, examinandum
Donalisias fratrum noiniue semel compellasset Augu- (Ibid., cap. 16). Id quidem obstinate ingesserunt, ut
slinus, diclum Pefilianus non sine oflensione acccpit, Catholicispeiiforum partes suscipientibus, ipsi ad fo-
neque de liocaliter, quam de injuriaexpostulavit(Ibid., rensem modum cavillarenlur : unde ortse fuissent di-
capp. 49, 50 ). Scribae diligentiam vel majorem lationes ac tricseinfinitse. Nec lamen Marcellinusalie-
suis promissis exhibuere ( Ibid., 3, cap. 5); nam num ab ea inquisitione animum prae se ferebal: sed
oclavo idus junias, hora diei tertia, id est, nostro in cum abunde [lerspectumesset Catholicis, quo specta-
Galliis numerandi niorc,circiler nonamalutina,duarum rent adversarii; licet hos ipsos vere accusatores esse,
Collationumacta in ecclesiain,quam Theoprepiamvoca- jam salis mandalo suo demonstrassent; nolebant ta-
banl, detuleruiil ad Donalistas ; cujus rei leslimonium men in hoc inquiri penilius; agendum ante omnia de
deditMontanusZamensis^/fJtd.jCap.SJ.Eaquoquedua- rei ipsius capite admonenles(Ibid., capp. 18,98). Ro-
bus post horis in basilicam Restilutam delata Catholi- gabant in primisostenderentDonatisise, quasobcau-
cis tradiderunl; quod elFortunatianus Siccensisscripto sas secessionem ab Ecclesia Scripturis divinis pro-
testatus est (Ibid., cap. 4). Sed in lestimonii sui scheda missa, ac toto terrarum orbe diffusa, fecissenl (Ibid.,
perscripsere schismatici, duas hasce Collationesad- cap. 82) : tum probarent id, quod receperant, nimi-
versus traditores et persecutores suos sese sustinuisse. rum apud se esse catholicam Ecclesiam (Ibid., mp.
Uirique autem dicto dicadcolloquium terlium redilu- 75). Qua occasione Auguslinus : Deus nos, ait, dis-
ros se promiserunl. Dubiumnon est quin Marcellinus, pulatores el collatoresmagis, quam liligaloresessevo-
ut fidem liberaret, utriusque Collalionis aela, simul luil. Non inlerppnantur, qum ad rem necessaria non
atque descripta luere, publice afiigijusserit: nec alio sunt. Ecclesiaest quam asserimustestimoniisScriplura-
forte referendum cst illtid edictum, quod in capite rum divinarum, omnibus nola, in monle, sicul scri-
secundaeCollatlonis memoratur, uhi, quse jam inler ptum est, altissimo constitula, ad quam veniunlomnes
episcopos gesta fuerint, atque inili partem conflictus gentes.Si estaliquidconira islamEcclesiamquod dicatur,
omnium oculis, uii proiniseral, proponere se tejam dkalur, et nullm morminierponanlur. Quamdiuista
slalur. tanta populiexspeclaliosuspensaest?De anima sua oinnes
CAPUT XH.
cogitanl, el nosmoralorias prmscripîiêsad hoc inter-
1 Tertia Collationesextoidus junias liabiia instant Do- ponimus, ut ad finem cognoscendmveritalis nunquum
italistm,ut disculialur quinampro petiioribushabendi vcniaiur! (Ibid.,cap. 21.)Neque tamen ibanl inlicias,
sint, ulque de petenda CollationeCathoikorumman- quin suis ipsorum precibus Imperator, ut ipse re-
data expendaniur.%Iidem catholicamEcclesiamagno- scripto quod denuo recitatum est testabatur, Colla-
scuni eam csse, qum loiootbe propagala est. 3 Ut in- lionem concessisset: sed non contenti ea professione
telligaiur, iitri sint pelilores, varia acta recitantur; haeretici, prseterea instabant, oblatum Honorio sup-
sicque invitisDonaiislis ad rei capul accedilur.4 Do- plicem libellum proferendum esse, declaranda lega-
natislm proferunt libeltumde Ecclesim,ut loquunlur, torum nomina, et edenda quse a Calholicishac de re
purilate. 5 Hunc refulutAuguslinus, ac de gravisshno acceperant mandata; quod ni fieret, omninonuJIius
m LIBER SEXTUS.
fcre momenli rescripium, quod impetraverant. Id unitate semper tenueranl. Quse sane manifesta erat
vero prursiis a causa alicnum esse contendebant Ca- horum victoria, nec sine divino beneficioconcessa.
lliolici/quibus tametsi Marcellinus in hoc faveret, ex- Negatum quidem est ab haereti.is, illos in coinniu-
pugnaii tomen nunqiiainpoluit pervicacia Donatista- nione hac universali esse : verum ipsi Jiuc recidisse
ruin. Exspectaiio, non dico hujus civitaiis, ingerebat causoedifficultatem sumina cum voluptate cogoove-
Augusliuus, sed wiiversipene generis humani suspensa runt. Itaque peliit contintio Alypius, ut sibi liceret,
esl; aiiquid de Ecclesiacupil audire': el nos adhuc fo- quod quserebalur, argumeiitis demonsirare(Ibid., cap.
renses formulas discuiimus , et miserrime liligamus! 102): sed alio dispulatloneni vertere conati schisnia-
(Ibid,, cap.il.) Quanta aguntur, ul nihil agatur! (Ibid., tici, denuo legatorum mandala sibi exhibcri popusce-
cap. 40.) Item alius e Calholicis episcopus : Quid est runt, Ecclesise causa, quam jam iugressi erant,
aliud, inquit, causam dimiitere, et personas quwrere; omissa (Brevic. Coflat. 5, n. 5). Cura veio Auguniinus
nisi effugerevelle? Quare venisli? (Ibid., cap. 56.) in Ecclesia toto orbe propagala velle segraduui figvre
Isihiec antem controversia de Catholicorum ad Hono- profitereiur, Hanc, inquiens, Ecclesiam eleginmsre-
rium legaiione continuatur ad usque ariiculum Colla- linendam; illi reposuit Eineritus, Sic seiupereligere,
lionis iionageshiiuni septimum, ubi rursus urgentur el mutareconsuesli(Collat.Curlhag. 3, eaijp. 100, 101).
ab haerelicis Catholici, ut se petitores esse profi- Quibus sine dubio Manicbseorunibairesiiii, in qua
teantur. hseserat adolescens, ipsi tacite exprobrabat : sed ne
2. Nonnulla quoque de Calhoiicorum nomine in- uno quidem verbo ad privatam illanl iiijuriam re-
terjeeta sunt ( Ibid,, 3, cupp. 22, 50, 75, eic.) : pellendam diclo, Vir sanctus oralionein suain prose-
de quo quid judicandum esset, post decisam eausos cutus est.
totius summamdeelaratum iri Marcellinus pronuntia- 5. Pronuntiavit tandem Cognitor, eos, qui crimina
vit (Ibid,, capp. 56, 94); inlerim nou licere sibi, huiic aliis iiitenderent, baberi pctitores; si quidem ipsam
titulum illis negare , quos eotiem cohonestassel in re- Collaiioneinab ulrisque panibus petilara fuisse pro^
scripto suolnipcrator (/frid., capp. 92, 94,147). Cuni baretur (Ibid., cup. 120). Quod ut Calholici planuin
examinari Tribunus voluisset, tttri vere petitores di- facerent, actiim corum, qua; terlio kalendas februa-
cendi essenl, eas vero parles Calholici, ne quam an- rias anni quadringeiitesirnisexti apud PrajfecloS pro-
sam Donaiistarum cavillis ciarent, in se recipere de- fessi fueranl Doiiatislae,Iegeiidmn obluleruul (Ibid.,
irectareiit; AugiiSliuus hoc esse respondil Catholico- cup. 124). At omnino rion licuit ultra diem, quo da-
rum consilium, criminaliones videlicel, quibus Ec- lum pramolaiur, lcgendo procedere : nain cum DOna-
clesiani Donatislaevel in suo mandato impetebanl, lisisuhoc in aclu sese impedivissent et implicassent,
diluere, neque ob aliud petiisse Collationem, nisi ut ne suis ipsorum verbis, quod apposite illis objeclat
iidem Donatistse, a quibus pelita quoque fuerat, vel Possidius, convicti tenerentur, nihil omisere, quo le-
discidii sui sequitatemapprobare, vel iniquilalem il- clionemejus prohiberent(Ibid.,cap. 141). Eamqueob
lius agnoscere alque emendare possent (Ibid., capp. rem illud fam detrilum et toties a Cognitore repulsum,
110 j 116) ; jam Marcellini esse, utris pelitorum no- hie etiam obtruserunt; velle se legalorum, a quibus
men convenirel pronunliare (lbid., cap. 108). Schi- fuentt impetrata Collatio, maiidata expendere. Quod
smatici tantisper de Catiiolici siguificatu litigartint: etsi taiii ardeiiti studio efflagitarent, ut concilium ea
fassi lamen sunt, id nominis abjudicari adversnriis de catis3 piope vidcrentur soluturi; id tanien sequum
suis non posse, dummodo universum terrarum or- negare Marcelliinisperseveravit; qnippe qui non alia
bem sibi communionis vinculo conjunctuni esse do- legi, quain qua; utraque pars in medium proferre vel-
monstrarenl (Ibid., cap. 102). Magnumautem veritaiis lei-,jussurum"sepromisisset(Ibid., cap. 140). Quocirca
parlibus momentum cx eo accessii, quod cum dice^ postqnain niiiil hac "via promovere se intellexerunt,
rent Catholici Ecclesiamlolo orbe diffusam fafsis cri- acta quoedamCatholicorum obtulere anteaiinum sex-
minalionibus ab illis esse appelitam, palam professi tuni a quadiingentesimo confecta, quibus ut schisma-
sunt scbismatici, nolle se litem universis totius orbis ticis coeundi ad colloquiura ediceretur necessitas,
Ecclesiis intentare; illas siquidem a Christianorum vai-iorumcriminuni eos insimulabant. Pelebant igitur
Africseeontroversia prorsus alienas, exspectare polius Donatistse, eadem acta tanquam aniiquiora his quse
certaminis exilum, ul eos sibi communione copulent Catholici proferebant, prsemitti, atque illos ex ob-
et Gatholicorum secum nomine gaudere velint, qui jectis ibidera criminibus petitores declarari (lbid.,
hac in Collationevicerint (lbid., cap. 99), Sic enim cap. 141 ). Interea Catholici relalionem Anulini
agnoscebant sibi nihil esse, quod Ecclesia?per mun- ad Constanlinum obtulere, ut, si rationem lem-
dum universuin diffusoeobjicerent. Ex qua conles- porum sequi placeret,ab eaiiitmulto antiquiore,
sione illud quoque consequebatur, Csecilianumscilicet duceretur exordium (Ibid.,capp. 144, 148). Et re-
idcirco ab eadem illa Ecclesia non fuisse resecatum, vera Marcellinus hunc servari ordinem jussit(/jjjd.,
vcl quia innocensesset ipse, vel quia fieri non posset^ cap. 150). Unde factum est, ut illa qtiscstio, utri sci-
ut ejus culpa commacularentur, qui eommunionem licet petitores essent,quam eo solum animo Donatista?
ipsius relinerenl. Et haecargumenti vis etiam ad Afri- injecerant, ut a praecipuorei capite averterent, sen-
canos omnes catholicos perlinebat; quippe qui cidem sim ad illud non sine divinoconsilio dedueerel {Brevk.
iili Ecclesise copulati, Calholicorum nomen in ejus Collal, 3,ii. 1, et Ad Donatistas post Cotlai. n. 45).
m VITA S. AUGUSTLNIEPISCOPI.
Hocillianimadverterunt, neque ullo modo sibi value- haud dubie occurrerent iis quaeinde fuerant consecu-
runt teraperare , quin illud segre se ferre testa- tura) Augustinum rogarunt, quo nomine defenderet
rentur, ac palam dicerenl : Sensim in caitsam induci Csecilianum, ejusne filius essel, an non (Ibid., capp.
mur (Coltat.Carihag. 3, cap. 151). Quo diclo satis 221, 227). Quibus ille, nullum vere ac proprie pa-
aperle declarabant,id sibi unicein omnibussuis moli- trem vel caput in bis qusc ad fidem ac salutem perti-
lionibuspropositum,ne quid fierel, efficere; alqueadeo nerent, praeterunum Christum, agnoscere Catholicos»
dissimulare neutiquam posse, quin sibi veritatem respondit; ac proinde qtiod se Pauius Coriiilhiorum
obesse scirent. Easdem querclas paucis inlerjeclis ile- palrem diceret, ncquaquam ad eum modum accipi
rant (Ibid., cap. 195). 0 violenlia verilalis, exclamat debere , sed tantum qttia esset dispensator evangelici
Auguslinus, quolibetequuteo,quibuslibetungulisfor- ministerii (Ibid., capp. 222,242) : Caecilianumigitur
tior ad exprimendam confessionem! Hujus limoris non palris, non matris, quod illi insulse interroga-
aperlissimamvocemquis de illorumclausopeclore excu- verant, locum obtinere apud Calholicos (Ibid., cap.
terel, et non dico si eos donis largissimisdilaremus, 231), sed lantummodo fratris , sive boni sive mali;
sed si eos pmnis crudelissimistorqueremus? Clamant hoc enim Ecclesise nihil officere: ejus se causamde-
prwclari viri, qui ad agendumvidebantur elecli, ac se 1'endere, quia innocenlem eum arbitrabantur; al si
polius ad non agendumeieclos esse teslanlur, et invi- secus forel, ipsi uni culpam suam fraudi futuram : si
diose judici conauerunlur, sensitn se in causmhtterna vellenl adversarii ab ejus accusatione discedere, nec
deduci (Ad Donaiistas posl Collul. n. 45). 0 mugna, cum defensuros quoque Calholicos; alque adeo
sed noii iniraitda confusio!quando enimdwmonsk ex- causam tanto breviorem fore (Ibid., capp. 250,
orcistam timeret? (Ibid., ti. 41.) Ergo, utpeniliorem 252, 255). Producta est diulicule bsec dispula-
illam iiiquisilioiiem eludereiil, Catholicos paclam lio : cumque interea MarcellinusDonatistis nonnun-
slandi solis Scripluris fidem, dum charlis publicis quam responderet verbis Augustini; Pelilianus illum
utuntur, violare obtenderunl (CollaL Carlhag. 3, insiinulavit, dejerans plus- oequo favere Calbolicis
cap. 149). Huic petiiioni responsum est ah Auguslino, (Ibid., capp. 235, 254).
suis Ecclesjam esse calbolicam, eosque ad illius au- 4. Augustinum, ubi sermoni suo de palerni nomi-
ctoritatem divinis eloquiis firmandam semper esse panis proprietate finem imposuit, Donatistoe sciscitati
ralissimos; ut atitem leges vel gesta vel quaecumque sunt, aquoesset in episcopumconsecratus (Ibid.,cap.
de archivis offerant recilanda, ab ipsis cogi Donatistis, 245). Possidius vero, utqui magniillius viri praeceplo-
qui prius talibus agunt. Criiiiinaenim, inquit, dicunt ris sui perspectum haberet animum, respondit, cau-
tradiiionis, el ea aul non probanl archivis, el nihil di- sam Augustini, qualiscumquetandem illa esset, de-
cunl; aul probunl, el archivisnos vicissimagere com- fendendam hicnon suscepisse Catholicos (Ibid., cap.
pellunt (Ibid., cap. 155). Cui responsioni cum Marcel- 245). Nihiloseciustamen illi institere, atquein sancti
linus essel suffragatus(Ibid,, cap.156), Donalistasnon Episcopi ordinatione quserere calumnise quidpiam
erubuerunt denuo ad rejeclam jam diu querelam de videbantur. Ubi tamen ipse manus sibi a Megalioim-
legatorum profefpndis in medium maiidatis confugere, posilas palam esset professus, simulque rogasset, ha-
sed non alio alque anlea successu (Ibid., capp. 157, berent nc aliquid, quod contra dicerent; aljo sermo-
164). Jussil itaque Marcellinus aclum, qucm Dona- nem detorserunt (Ibid., cap. 247). Libellum ilaque
lisloe afferebant, auno quadringentesimo tertio con- lolius concilii sui nomine oblulerunt, quo ex aucto-
fectum, legi (lbid.,cap. 174); Catholicos inleriin ro- ritatibusdivinis probare contendebanl, paslores malos
gans, ul sua, tametsi antiquiora, differri paierentur niaculas esse ac naevosEcclesioe,cujus in filiis impro-
(Ibid.j-cajK170). Peracla ea,lectioiie, Marcellinusap- buin iiulluni csse oporleret, saltem deprehensum ac
parere quideriiclixit.p.eliloresesse Calholicos, quando nianifestum : occultos enim aliquos in ea latitare,
illi schismaiis atque hsereseOs--crimen Donatistisim- ipsa vi verilalis fateri cogebanlur (Ibid., cap. 249). De-
pingerent; verumtamen, quo dc hac re slatueretur claravil Marcelliuus, islum libellum non omniuin suae
sequius, alia acta simililer esse recilanda(/Wd., cupp. parlis, sed lantunimodo septem disputatorum nomine
177, 180). Quo iiiliil ;miiius tergivcrsatoribus Dona- debuisse conscribi (IbicL,cap. 252, 255): unde libe-
tislis cordi cral. Quapropler hic ctiani ad solitas arlcs rum crat Catholicis, illum explodere, et quominus
redierunt, cl cavillaiioiies de prsescripto dic, queni rccitarclur, inlercedere; at ne rainimam quidem mo-
elapsum esse causabantur, de maudato, dcque rationc ramaulcunclalionem injicere voluerunl, ne argumen- i
procedendi ingesserunl, eadem caulilcna aurcs hule- lorum, quibus ulebantur adversarii, vim formidare
sineiiler obtundenles, ut scilicet vcl oiiinino rci caput viilerentur (AdDonatisl. post Collal. n. 49). Libellum
onulleretur, vel saltem, qui lam longa taiuque plcna igitur suum Donatistsecurarunt legendum ab uno ex
fastidii acla perlegeret, essel nemo (Ibid., capp. 181, ipsorum episcopis. Legentem sine interruptione ulla
183,188, 215). Vicit tamen aliquando tandem Cogni- Catbolici sequiset benignisauribus audierunt (Collal.
lor lam longas obstinaliones, et relalionem Anulini, Carlhag.5, eapp. 257-259, e(264). Scriptum aulem il-
qua Donatistarum querelas de Ceecilianoad Constanti- lud eo animo confecerant, ut Catholicorum mandato,
iiiim deferebat, recilari voluit (Ibid., capp. 216, 220): quod recitatum in prima Collatione fuerat, responde-
ad eumque modum de causa tractari coeptum est. rent. Atqui demonstravit Augustinus, nihil eos, quod
Perlecta Anulini de Csecilianoepistola, Donatistre(quo eidem mandato salisfaceret, atlulisse; quod ipsum
LIBER SEXTUS. 426
sola utriusque scripfi leclioneclarum erat (Brevic.Col- 284, 285). Atque ad eum modum terminala videba-
lat. 5, n. 10). Quare percommodumaccidit Calholicis, tur Ecclesiaecausa, in qua hoc sibi proposuere Ca-
ut suum ipsorum mandalumadversariis per Noloriam Uiolici,nullis eammaculari, nec Cseciliani,
iieccujus-
postulantibus edidissent, eisdemque pariter petilam vis alterius culpis demonstrare. Ac Donatistse ipsl
concessissentseptem dierum dilationem, quo illi elu- placitum illud tandem agnovere, cum in angustias
cubratam aliquam ac per lot dies meditatam respon- compulsi MaxiraianislarumIiistoria (Epist. 141, n. 6 ;
sionem afferrent: siquidem hinc liqttido erat animad- Brevk. Coilal. 3, nn. 21-23, et 27), sibi a veritate
vertere, quibus capitibus illi nihil responsi darent verba illa, qnoetolies illis Augustinusoggerit, exprimi
(quaesane perquam gravia erant), ipsa non fuisse me- passi sunl, nimirum, Nec causa causw, nec persona
moriaevitio prselemiissa: sed quod essent responsione personmprmjudical(Episl. 141, n. 6; Epist. 142, n. 3;
omiiisuperiora (Ad Donatistas posl Collat., n. 49). AdDonatistaspost Collat., «.24, etc). Ilaqtie pronun-
5. Recitalo isto codice schismatici ipsi Catholicos, liavit Marcellinus, caput hoc ampliori disputatione
ut ei responderent, interpellarunt (Collal. Carlhag. 3, non indigere, ac se postquam alia omnia discussa
cap. 260): his accidere nihil poterat optatius; eamque essent, de eo quoque Iaturum esse sententiam : jam
provinciarnAugustinus, tametsi perpetuo interturba- igitur schismalis causam atque originem exami-
rentadversarii, suscepit(/Wd., capp. 264,267). Etillo nandam (Collat. Carthag. 5, cap. 280). Inslabat con-
quidem urgente adversarios de palea dominicaearese tra uiraque pars, ut de unaquaque re, stalim atque
usque ad venlilationem loleranda, negabat Emeritus absolutum esset ejus examen, pronuntiaret (Brevk.
aream in Evangeliolegi (Ibid., cap. 262): sed citalis Collat. 5, n. 21) : at ille, hoc per leges non licere
ex Joanne verbis eum sanctus Praesul revicit; ipsique respondil; ac judicis officiuraesse, de toto
negotio
adeo Donalistsesecreto Emeritumsui monuerunt erro- simul ferre sententiam, menfemque suam, quoad
ris : qttem quidem ita correxit, ut nec tamen liaereli- omninocausa peracta sit,'premere (Collat. Carthag.5,
cam vel schismaticam posuerit perversittlem. Conti- capp. 292, 514).
nuo enim subjecil paleaenomine malos occultos signi- 6. Cum originem et causani discidii primam ex-
ficari (Contra Gaudenlium, lib. % n. 4). Quanquam plorari vellet Marcellinus, id quominus fieret, ob-
hrec responsio in actis Peliliano tribuitur (Collat. nixius Donatistaeobsistere cceperunt (Brevic. Collat.
Carthag. 3, cap. 265). Tribuni tandem auctoritate vix 5, n. 21); adeo ut ejus rei, utpote quse episcopos
Angustinus oblinuit, ut sibi conlinua serie ac nullo contingeret, Christum unum judicem esse causaren-
interpellanle loqui liceret (Brevic. Cotlat. 5, n. 16). tur; necnon Catholicos vocarenl in invidiarn, quod
Sermonem suum, quem universim Catholicis adscri- eam ad hiimanum tribunal detulisserjt (Coltat, Car-
bit, nobis ipse redegit in compendiura. Illic omni stu- lliag.S, capp. 245, 297). Huc etiam solitas inserebant
dio quaestionemhanc firmare aggreditur, improbos querelas de persecutionibus quas perpeti vidererttur.
liic ab Ecclesia manifestosperinde atque occultos to- Sed Catholici eadera illa, qure tam invidiose crimina-
lerari, nec eorum peccatis, qui cum illis versantur, bantur, cos priores admisisse moustrarunt. Nequc
bonos iufici. Exstat adhuc in actis Collationis bujus illis quiJquam profuit, quod Circumcellionumscelera
orationis initium (Collat. Carthag. 5, cap. 281); reli- dictitarent nihil ad episcopos pertinere ;
quandoqui-
qua vero, una cum scrie actuum, quorum prseter ar- dem furiosos illos dttcibus eorum clericis tot tamque
liculorum lilulos nihil superest, desiderantur. Quod horrenda mala commisisseconstabat. Hsec autem de
autem sanctus Doctor dixerat, seminatos in Ecclesia vexationibus atque injuriis controversia longius
pro-
malosadiabolo, id illi refellere studuerunt (lbid.,cupp. ducla est: verum cum Marcellinus proecepisset pro~
282, 285). Catholicivero cum aliunde idem confir- lata a Catholicis instrumenla legi, finis ci tandem
marunt, lum vel maximeauctoritale Cypriani episco- impositus fuit. Salva ergo causa Ecclesim,confirmata
pi, quem in primis sibi venerationi esse schismatici el incommulabiliterfixa ac slabilila, lanquamsupra fun-
prse se ferebant. Cujus quidem verbis, quoties ea sibi damenlum pelrm quam porlw inferorum non vincant:
objiciebantur, cum respondere neque auderent, ne- hacergo saliia, Augustinusinqiiit, venimuset ad causam
que valerenl, renuebant lamen ejus auctoritati con- Cwciliani,jain securi,quidquidille invetiirelurudmisissc.
cedere (Brevic. Collat. 3, n. 20, ef Ad Donatistas post Et diximus, Salva causa Ecclesiw,cui nihil prwjudicat
Collat. n. 10). Ad hsec Caiholicos calumniabantur, peccalumCmciliani, videainuset ipsius causam, qualis
quasi duas existerc'Ecclesias docuissent, quarura sit. Siinvenerimuseuminnocentem; jam vosubierilis, qui
etiam altera mortalis essel. Quaecriminatio eo niteba- et in ipsa humana calumniadefecisiis?Si auleminveiilus
tur,.quo prsesentemEeclesisestatum, in quo mortalis fuerit nocens,siinventusfueritreus; nec sic victisumus,
est,liocesihominibusmortiobnoxiisconsians, afuturo, quiaunitalemEcclesim,qu(E iiivictaest,obtineinus.Inven-
in quosancti regnaluri suntmortalitatis Iegibusexpedi- lussitprorsusreus;lwniinemanathemo,CliristiEcclesiam
li, distinxerat Augustinus(Collat.Carthag.5, capp.283, non desero. Hoc fechnus, dixhnus : deinceps eumad
287, Brevic Collat. 3, nn. 16, 19). Verum liaud ma- attare inter epkcopos, quosfideleset innocenlescredi-
gnum huic negolium fuit calumniam dissolvere : et- mus, non recilabimus. Hoc solum fecimus. Numquid
enim cum sua ipsius verba relegi petiisset, eo redacti propter Cmcilianumrebaptizaluriestis orbemlerrarum?
sunt Donatistse, ut noii quod ille dixerat, sed quod Hac securilateconslitutaet firmata, cwpit disculicausa
animo cogitaverat,accusarent (Collat,Carthag.3, capp. Cwciliani(Serm, 359, n. 6). Recitata est igitur Anu-
SANCT, AUGUST.J. fQuatorze.J
42? VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. .,428
Hni proeonsnlis ad Constanlinum imperatorem de Do- nistisdamnati historia demonstrarunt: ila ut schisma-
natistarum accusationibusadversus Crccilianumepi- tici vcritalisretibus impediti,et in horrendas conlrusi
slola; ilem alia ejusdem Anulini, qua Constanlinum angustias, nibil invenirent, quod in ea, in quam eos
certiorem faciebal, missos ab se ad Romanam syno- Maximianislarummentio conjeceral, consternalione
diim Csscilianumac ejus adversarios: quseepistola in- reponerent, nisi quod eratCatholicis fundamenlhloeo,
tcriil(Co//nf. Catliag.,5, capp.oi6, 318). Huiclectioni nempe nec causam causae,nec personam prsejudicare
adtlilrc quoquc sunt Constantini ad Miltiademaliosque personse (AdDonat.poslCoilal.,c. ZOiCollal.Carlhag.
anlislilcs ad concilium llomanum destinalos lilteroe, 3, cap. 572). Hinc erumpil Auguslinus in illa verba :
iiecnon ct prima Romani concilii anno supra trecen- 0 responsumbreve,liquidum, verum! Non potuil eniin
icsimuni decinio tertio habiti sessio (Ibid,, capp. 319, pro nobis brevior, el cerlior, el liquidiorferri sentenlia
321). Ilic vcro intcrturbarunt Donatistse, nec prius (Serm. 164, n. 15). Nihil aliudex iis exlorquere cu-
luinulluari dcslilcruiit, quam eis Tribunus concederet piebant Catholici. Illud, ait, si montesaureosdaremus,
ut. qu;« spcclarent ad Caecilianidamnationem, lege- quandoemerepossemus(AdDonat..postCollal.,n.^..) ?
renltir (Ibid., capp. 522, 555). Tum illi exorlum hinc Mullis quidemverbissuperfluis, addit idem sanctus,
csse discidium conlendenlcs, quod persecutionistem- geslaoneraverunl;el quianon polneruntefflcere,al causa
porc divina voltunina prsecessorCaecilianiMensurius non agerelur, hoc fecerunt mullum loquendo, vt quod
tradidisset, accusalionem illam ul probarent, cum acittinesl, difflcilelegerelur. Sed debentvobiseiiamisld
ejiisdem Mensurii cpistolam ad Secundum Tigisi- eorumpauca verbasttfflcere,nc propler nescioqumnescio
tanum , lum hujus responsionem ad Mensuriuni quorumhominumcrimina, oderilisunitatein calholicw
recitariini (Ibid., capp. 554, 342). Familiares craitt Ecclesim; quia sicul ipsi dixerunt, relegerunt, subscri-
illae cpislolrc, nec ullo pacto, verse.neessent an pserunt, nec cansa causw prwjudical,:iiec personaper-
secus, consiare polerat. Sed ex iis nequaquam fiebat sonw (Episl, 141, n. 1). Lalius excurrit Augustinus,
nianifestum, codices sacros Mensurium.Iradidisse : ul eos usus indicet, quos Ecclesia potesl ex illa veri-
quod ipsum tamen haud obscure de Secundo innue- ta.le elicere, quam Donatisloeillius lingua confessi
bant (Brcvic. Cottat. 3, n. 27). Lecta csl deinde, as- sunt, qui defensorura causoe suse' crat nobilissimus
senlienlibus Catbolicis, lata in Csecilianuma Carlha- (Brevic Collat. 5, n. 2-4). Non enim scivil quid dixit,
gincnsi concilio senlentia (lbid., n. 26, et Collul. inquit Auguslinus; sed Caiphmsimilis,cum essetPon-
Curtltag.Z,capp. 546, 547).Quam in remaniniadver- tifcx, prophelavit(Serm. 164, n. 15). Posl ipsam Col-
sum volucre Calbolici, publico nullo judicio damna- lalionem verba suain alienossensus convertere moliti
lum fuissc Mensurium; et Carlbaginense-concilium, sunt: sed frustra. Hine exclamat Auguslinus: 0 mira
qtiod coutra Csecilianumlegeranl, non habere consu- defensio! Tam densumel arctumest, ubi eisadhwserunt
lem et diem; quamvis hoc merse negligentiremagis, pedes,ul eosevellcreconanles,frustra elmanus el caput
qtiam fraudi, Iubentes ipsi tribuerent : denique Csoci- figanl, et in eodemtulo hwsilantesarcliusinvolvanlur
lianum in eo damnatum absentem, idque ab episco- (AdDonat. post Collat., n. 25). El hinc erat, cur~vel
pis qui, cujuscriminis illumcondemnabant, hocidem perlinacissimi Donatistarum sibi hoc uuo verbo
sibimetin alio concilio condonarunt ( Collat. Carthag. nullum responsi locum relinqui non dissimulareht
3, cap. 551).Ultiraumaulem illud ut planum facerent, (Ej)is(.;!75, n. 1).
Cirlcnse coucilimnanuo trecentesimo quinlo habilum i 8. UtCollationishistoriam prosequamur;fogavit
legi postularunl; cujus teslimonium, cum consulet Tribunus, num ad Gonstantinumanle conciliunvCar-
dies ejus legerclur, eo infinnare conati sunt sebisma- tliaginense, an tantum-posl illud celebratum perfuge-
lici, quod ei temporis nola, prseler acluum ecclesia- riiilDonalisloe(Co//af.Car(/!afjr. 3, cap. 577) : cui quid
sticorum, uti volebanl, consueludinem,essel adscripta illi responderint, non habetur. Calbolici vero, id sive
(Ibid,, cap.555). SedCatholici nunquam nonsui moris ante sive post memoratum concilium faclum fuerit,
fuisse conlendcrunl, consulem et diem conciliis ad- expendendumesse Constantini judicium, ac lectionem
scribere (Brevic Collal.3, >i.27). Altamen Donalistse acluum proseqtiendam eontenderunt (lbid., capp.
liinc dispulandi finem non lecerunt, donee palam 579, 582) : atque ita post varias schismalieorum de
cdixit Cognitor, decreti fidemadjectione consulisnon Cirtensiconciliovitiliiigaliones,Romanoesynodi, quse
pcrire (Coilat. Carthag. 5, capp. 593, 596). Ergo a Csecilianumcrimine liberaverat, conlinuata esl atque
conciiioCirtensiad Carlhaginensc redilum est. Insti- absolula lcctio (lbid., cap. 4-05). His peraclis Dona-
tere CalbolicisDonatistoe,ut ejus aucloritalem agno- tislce,cumdesynodoRomana, quemadmoduineosMar
scerent, ac Csccilianum,quandoquidem in eo fuerat cellinus inlerrogaveral (Ibid.,cap. 405),essel respon-
condemnaius, reum esse coufiterentur. Responsum dendum, ad Cirtense conciliumredeuiites, hoc ideirco
esl a Calholicis, Donalistas ipsos liquido significasse, suppositiliumesse affirmarunt,quodperseculionislem-
cum rem ad Constanlinum detulerunt, hujusmodi porenequaquam liberum fueritconciliaullacelebrare
condemnalionemminime sufftcere (Brevic Collat. 3, (Brevic.Goliat.5, n. 52; Collat.Garlhag.?>,capp.Mil,
n. 50). 40S). In eam rem inquiri voluil Marcellinus(Collal.
7. At vero eliam, quam inDrmumesset petitum ex Carthag.o, cap. 415).Calholici ergo christianas plebes
illo concilio Carthaginensi argumentum, multo luci- fervenle quoque persecutione solitas congregari com-
dius allata Priminiani eodem plane modo a Maximia- monstrarunlprseserlimex geslismarlyrum,quiconlite-.
429 LIBER SEXTUS. AW
bantur in passionibus suis se collectam et dominiemn et,quidem haud paulo jsolidiorem, si jnodo veritati
egisse. Quaproplerpetiere, ut esuis aliquos, a quibus esset innixa. bixeruntilaque,,post.datum iUudrcscri-
acta •hujuscemodi confessiones exhibeutia afferren- ptum, ab eodem principe condemnaluin fuisse Cseci-
tur, miltendi poteslas sibi fieret ( Collat. Carthag. 3, - lianum, ejusque rei Optatum testem esse (Ibid._,.cap,
cap.419). Qtia negata, atque inde expostulantibus Ca- 532). Jam anterogaverant.utrecitareturlocus Optali^
tholicis, Donatisloeipsi quacdammartyrum gesta in me- et boc Marcellinuscuraturum sese promiserat: C[ua-
dium prolulere recitanda (Ibid.;cap. 452). Pro se quo- propter,cumilIud secundopeliissent, annuere quoque
que Catliolicialia martyrum acta deprompsere, unde Caibolici, palam tamen conteslali .prius, errorem
privatos quosdam domum habendis fidelium coetibus ejusdem auctoris, si forte eum Jabi contigisset, sibi
(quod illi contendebant nulla ratione potuisse fieri) officere baudquaquam posse; quandoquidem illius
suam accommodasse, imo etiarn nonnullos in carcere scripta non babenda essent ab errandi conditione li-
ipso Baplismumcollecta plebis ibidem facta accepisse bera, quod uniuseratScripturae canonicae(lbid.,capp.
conslabal (Ibid., capp. 453, 449, 451, 455). Quibus 480, 482, 555). Verumillud unum deprehensum est,
recitatis, non semel pronuntiavit Tribunus duodecim videlicel Optatum scribere, per aliquantum lemporis
episcoporum concilium , quale Cirtense fuerat, tunc Brixiaepacis ergo detentum Caecilianumfuisse (Ibid.,
facile, quamvis persecutionistempore, potuisse con- cap 556). Tum contenderutit Donatistoe,Optatum ver-
gregari (Brevic Collal, 5, n. 33; Collat. Carthag.o, bis mollioribus extenuare voluisse Csecilianidamna-
•cap.441). Donatisfoaautem acta sua,nimirtim,utvero lionem. Sed responsum est, debere ilaque illos.aliud
simile esl, sanctoruro 'Saturnini, Dativi ci aliorum testimonium, quo id probarent, evidentius reperire;
ideo produxerunt, ut his oslenderentCirlense conci- in quo eorum diligentia fruslra fuit. Jussil vero Mar-
lium lempore persecutionisriabitum fuisse, cum ipsa cellinus paginam codicis, ut indeOptati sensusnosce-
pridie idus februarias anni trecentesimi quarti nota- retur. lotam recitari : cujus leclionepaluit, proditum
rentur. Catholici eontra, nolis temporum necdum litteris ab Optalo fuisse, concilium Romanum omnem
discussis, asserebant non fuisse nisiundecim post criminis suspicionem a Coecilianosententia sua remo-
mensibus celebralum. Et cerle elapsi eranl a marty- visse. Ex illo enim ab Officiorecilatum est :Cwciiiq-
rum passione menses tredecim; quandoquideni anno nus omniumsupra memoralorumsenlentiisinnocensest
trecentesimo quinto habituro fuit lertio nonas marlii. pronuntiatus..Quodcum recitaretur, Donalistsedixe-
Sed Officiumlum conciiii hujus,cum actorum illorum rtint hoc se non petiisse recitari, simulque slomacha-
tempus, consideratis consulibusac diebus computare bantur adversus eos, qui risuni tenere non polueranf,
jussum, unum omnino mensem intereessisse ;renun- cum audissent quam aperlam contra se paginam
tiavit. Ea re nonnihil turbali suiit Calholici; quippe protulissent. Sed guia risus non poterat notariorum
qui tanttimmbdopost finitamColIationemdeprehende- tabulis excipi, verbis Donatislse suis apud Acla risos
runt rea.pse acta raartyrum Diocleliani et Maximiani se esse lestali sunt, cum dicerent, Audiant,quir.ise-
consulatu, gesta autem Cirtensisconcilii .post eorum- runt-: quod ab exceptoribus scriptum, et a<Donatistis
deni consulatum consignala esse; hinc porro lapsum subscriptum est (Brevic Collat. 3, n. 38, etAd Donat.
esse Officium,quod in his, perinde alque in illis aclis, postCollat., n. 54).
non post consulatum, sed simpliciler consulatum le- 10. Hic jam aperlissimenos adjuvare cmpsrunl, in-
gisset (Coltal. Carlhag. 5, capp. 453, 455, ef Brevic quit Augustinus, lanquam a nobis essent inslmcli, vei
Collat. 5, n. 52). Longior illa fuit disceptatio de Cir- tanquam nobiscumad innocentiamCwcilianidefenden-
tensis concilii actis, neque Donaiistsefinem faciebant dam declarandamqueIdelecli(Ad Donatistas post Cof-
urgendi Catholicos,ut ea supposititiaatque adullerina lat., n. 54). Quin imo Iiac in parte ipsorummel Calho-
esse faterentur : tamelsi fraudein hic factam nullo licorum sedulitatem vicerunt: etenim pro Cseciliano
ipsi comprobarentargumento(Episl. 141, n. 11). Cum mouumenta Calholici quidem bina, illi autem qua-
tandem Marcellinusevicisset, ut dc Romana synodo terna iri medium prolulere (Episl. 14, n. 12), nimi-
responderent, Miltiadem, quo praeside habita ftierat, rum Optati lestimonium cum iribus aliis lectionibus,
dixerunt traditionis reurii: quam accusationem vanis quarum duas Galholici, cum illis inslrucli nonessent,
quibusdam ac futilibustestimoniisadornabant (Gollat, maximi emptas voluissent (Ad Donatistas post Collat.,
Cqrlhag.3, cap. 471). n. 54). Erat hoc ab iis docendura, Gocciiianuma
9. Ubi visa esl qusestio de Romano deque Cirtensi Gonslantino, qui eum, ut Catliolicidemonstraverant,
concilioabunde discussa, Constanliniad Eumaliumde priore judicio absolverat, in posteriori cognitione
sentenlia, quapartibus auditis Csecilianuminnocentem fuisse damnatum : quod ut efficerent,supplicemlibel-
i.psepronunliarat, litteroe perlectse sunt (Ibid., capp. lum eidem principi ab se oblatum produxerunt (Bre-
515, 550). His quod objici posset, nihil invenermit vic. Collat. 3, nn. 39, W); quo sane et illos ab eo
Donatistse,nisi quod caviilati sunt, eas nomina con- condemnatos, et declaratam Csecilianiinnocentiam,
sulum non prseferre : sed Cognitor ea re nequaquam exploralum erat. Dein imperaloris memorati ad Ve^
infirmari rescriplpm declaravit (Ibid.,capp. 525,525, rinum lilteras intulere, quibus eos graviter detesla-
528). At pontinuo post, earumdem litterarum exem- tus, nequiliam eorum Dominijudicio, qui jaminillos
plum, inquoeonsulesriolabantur,repertum est (Ibid., cceperat vindicare, dimittebat. In eos -afferri nihil
cap.iSSi).Tumilliad aliam responsionemconfugeruni, poterat luculenlius; neque id eos forsitan latebat:
m VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 4S2
verum a Tribuno impetraluros se sperabant eamdem logeretur, nihil superesse,Marcellinuspartes utrasque
libertalem, quam a Constantinoper hascelitteras per- locum sententiae scribendae secedendo dare jussit. ,
missam ipsisessepatebat: sed ille aliud sibi ab llo- Obortademum nocte (AdDonalistaspostCotlqt.,n.16)
norio procceplumesse respondit (Collat. Carlhag. 5, (nam illa setate ssepecontingebat, ut judices audiendi
capp. 155, 552). Atque adeo nihil aliud consecuti necessitate usque ad multam noctem sedere cogeren-
sunt prolalis lot instrumenlis, nisi ut ipsos damnatos tur, nec nisi noctu lites dirimerent), episcopisrursus
fuisse palam fieret; siniufque convineerentur quam introduci jussis, Marcellinus senleniiam recitavit:
inique Calholicisodium et invidiam propter id conci- qua totum suramalim negotium complexus,confuia-
tassent; quod apud Imperatoremcausam egissent Ee- tos a Catholicis Donatislas omnium argumenlorum
clesirc; cuni et ipsi Caccilianuma majoribussuisapud manifcstationepronunliavit. Quod posteaquam evul-
Conslantinumfatcrcntur accusalum, iisque agenlibus gatum cst, mirum quanta exstitit omnium lselilia,
ab illo dainnatum, elsi mcndacitcr, jactiiarent (Episl. quod Deus tandem, a quibus staret veritas, a quibus
141, n. 8). Jam vidcbaiilur afferre nibil posse, quod autem mendacium atque error, prodidisset (Cotlat.
Ecclcsiam cumulaliusadjuvaret : attulerunt lamen, et Carthag.3,capp. 584, 585).
sion secus ac Balaam invilo animo Dei populo bene CAPUT XIII.
precalus esl; sic isti cotnra voluntatcm parlibus Ec-
1 Quanlumeminueritin CollalioneAugnstinus.2 Dona-
clesi;c catholicoe, D eo compellente, mirum in modura tislarumquot tricmac tergiversaliones.5 Quam pru-
faverunt. Qttippe iu rem Ecclesiae erat, Felicem quo- denlersese gesseritMarcellinus.4 Donatislmad lin-
que Aplungeiisem, qtto a fueral ordinatus Csecilianus,
peraloremprovocant,5 Collationisacla Marcellinus
innocentcm demonslrare : cujus quidem rei docu-
ad maiium ul ubi causoe scriplo in scltismaticosedklo promulgat.6 In com-
menla Calholicis erant, ca,
pendiumitla redigitAugttsltnus.1 Posl Collalionem
ralio id poslularcl, dcpromerent : ncqiie tamen illis ad Ecclesiamse recipiuntDonatislm.8 In
salis aliunde manifesta frequentes
forsitan usi cssent, qiiando hisnominalimGabinusac virgo Felkia.
erat Crecilianiiimocentia. Sed ipsos Donatistsc proe-
vertorunt, et Constaniiiii, quod facluros illos speras- 1. Is exitus fuit ccleberrimiillius conventus, quera
set nemo, liltcras in mcdio posuere, quibus, discussa AfricanaEcclesia jam totos octo annos expetebat,
causa, Feliccm a tradilionis criniine iiberatum fuisse quemque in prsecipuisepiscopatusAugustinifructibus
agnoscebat; idemqtie decernebat, ul Ingenlius, qui jure numeramus. Certe quidem extra conlroversiam
adversus Feliccm, falsum se fecisse fassus erat, ad esl, ipsum ex Catholicorumparteejus quasi mentein
Comitaium, ubi Cicciliiiniaccusatoresmolesli nimium cxstitisse; necalia, utnos quidem arbitramur, ulla re
ac pcrlinaces confttlandierant, mitterelur. Donalistse melius intelligitur, quantum ingenio valueril doctor
lilleras illas, ipsis vchementer adversas, co profere- ille ac vindexEcclesiae.Etenim licel ubique ipse prse-
banl, quod eas senlenlia in ipsos a Constantino lata claras Alypiidoles extollat, licet etiam quibus dispu-
posieriorcs haberi vellent : qtto videlicet causam eo- tandi provincia demandata est, ii dubio procul
dcni illo judicio perstiatlerenl finitam nullo raodo omnium Africanorumantislitum ejus selatisclarissimi
fuisse; alque adeo examinari oporlere, quid hujusce juxla ac perilissimi fuerint; nihilosecius tamen in
lugenlii missionemesset consecutum (Ad Donalhlas omnibus Auguslini dictis, ea dilucet ingenii vis, ea
post CollaL,n. 55).' Sed respondobalur a Caiholicis, facilitas ac suavitas, tanlum denique gratise simul et
ltihil amplius esse dubii, quin absolutusfuissel a Con- nervornm, ut aliorum prseilloliiminaevanescant,exs»
slanlino Crccilianus; jamqiic hoc illis incumbere, ut tinguanturque. Juridiciales formulas, et curam ob-
insliltiluni allerum judicium argumenlis Icgitimisdo- servandi sicubi quidpiam peccent Donatistse,Alypio
cercnl (Brevic.Cotlat. 3, n. 42). Qtiin postea, collatis elPossidio relinquit : at quolies ardua quscdam et
iiiter se temporum notis, intollscliimesl Ingenlii cau- magni raomenti t[uoestioagilatur, aut firmanda est
sam absolulione Cseciliani priorem exstitisse. Hinc Ecclesise fides, lum vero illi disccplandi munus ac
inlerim illud compendii accedebat Catholicis, quod, vicem omnes deferunl. Hinc est cur eum in primis
quibus teslimoniis utebanlur adversarii, ea mirifice duabtisCollalionibusvixquidquani locutum reperias :
Felicis innocentiam adstruebant. lianc tameii ipsi in iis vero quse nobis e lerlia relicta sunt, nusquam
quoque prmtcrca confirmavefunt, oblala jEliani profere illum non audiamus. Si qui porro animadverte-
consulis, qui de causa illius cognovcral, relalione ad runt, eadem ab illo in suis Iibris niulto ciarius ac ve-
Conslanlinum; imoet ipsis ejusdemcognilionisactis; henicniius tractata, quam in Collalione; iidem simul
ad qure monumenlaquod opponcrent, nihil ponderis confitenlur, non licuisse illi per frequentes Donatista-
alicujus inventiim a Donalistis. rtim interpellationes cadem isthic ingenii libertate
11. Catholici tandem, ubi videre j;im satis ea dis- agere (Bald. in Hisloria Collal., pag. 125, C, D). Nec
cussa esse, quae sibi dcfendenda fuerant, petierunt ut forle immerito aul istiusmodi perturbationi, aut con-
lilemCognilorsenlenlia sua finirel (Collui.Carlhag.5, tentionis fervori tribueris, quod bbservalum quibus-
capp.571,576). Donalislaecoitlraeadem siue (ino in- dam, tunquamab incuria profeclum,inter saeramenta
gerebanl, et quseipsi pro se attttlerant, ca queritaban- regni Judse, quoe legitima erant, et regni Israel, ubi
tur ex voiuntate adversariorum adullerata (Ibid., cap. proeterlegem celebrabanlur, nonsatis distinxisseCa-
883). Quare comperto jam novi instrumenti, quod tholicos; sed generaiimaffinnasse, repudiatamaPro-
LIBER SEXTUS. m
pbetis nunquam fuissc Judaicorumsacrorum commu- mensoium causamlam pessimamutcumque adjuvare
nicnem. polueruni, quatnpolius desereredebuerunt. Deniquest
2. Ex omni sane actorum contextu adverlere est, in illos, qui egerunt, inlendanl cmieri accusalionem,
qtiot artes, quot cavillationesadhibuerint Donatisloo. eosquepotius asserant a nobis fuisse corrupibs, ul tot
Petilianus qui causidici munus in foro obierat, atque proseculionibus,vela se prolatis leclionibussk adjuva-
in hac causa parles agit prsecipuas, mullo magis arte rettt causam •xoslrum, sic perimerent suam; nescio
forcnsi, quam ecclesiaslicadoctrina pollcre se prodit. quemadmodtim se possinldefendere,el ab isla susfiicione
Emeritus vero, qtii secundas ipse sustinet, etsi vide- purgare, nisi forte dicant, Si corrupti essemus,causatn
lur aliqua prseditusdicendi facultate, tanla verborum tam malam, el per nos et per illos conviclam,cito etiant
ambage roentemexprimit, ut eam plcrumqueosgread- ftniremus: nunc vero vel inde crcdile, nos ex animo
modumassequamur(Bald, in HistoriaCollat.pag. 125) adfuisse,et aliquid prodessevoluisse,quod mullumlo-
Moratoriseeorum vitilitigaticnesac strophre eo specla- quendoegitnus, ne quod actum esl facile legerelur, et
bant omnes, utrei decisionemtraherent. Quofactum, nosessevicloscito cognosceretur.Si hoc ab eis non fie-
ul mulloplustemporisel verborumin Ieviculisrebus et rel, nec ipsis, nec nobisjuranlibus forsilancrederelur,
a propositoalienis iiisumplumsit, qtiam in ipso causse ilta qumpro nobisconlra se, el tam multa dixerunt, et
capile. Imoveriusdixeris, illoshocunum scculosfuis- lam mulla legerunl,gralis eos nobis omnia prmstitisse.
se, ut agendomulta, prorsus ageretur nihil. ElincDo- Nec tamenipsis, sed Deopotiushinc agimusgralias. Ut
nalistas alloquitur sanctus Augustinus in hsec verba : enim illa omnia vel loquendo,vel legendo,pro causa
Eccecpiscopipartis vesirw,quosomneselegerunt,ul pro nostra promerenl atquepropalareiil, veritas eos torsit,
omnibusloquerenlur,conati sunl, quanlum poluerunt, non charilasinvitavit(lbid.,n. 57). Enervareviresveri-
ul omnhioipsa causd non agerelur,propter quamlan- tatis conatisunt, el inanium nebulisproseculionumejus
tus numerusepiscoporumulriusqueparlis de universa serenilalemnebulare,quanlumpoluerunl,enisisunt.Ad-
Africa, et de tam longinquis locis,Carlhaginem vene- fuil Dominus, vicil serenitasejus nebulaseorum (Serm,
rat. Et cumGinnisanhna suspensaexspeclarelin lanla 164, «. 12). Ila nihil ferme in medium afferebant,
colleclioneqnid agerelur, illi vehementerinsiabant ul quod non potius cum Calholicis, quam secum faceret.
nihil ageretur. Quare hoc, nisi quia causamsuam ma- 5. Qui prreerat huic judicio Marcellinus,ad causam
lam sciebant,el facillimese possevinci,si agerelur, du- tanli momenti induslriam plane singularem cum civi-
bilarenon poterant?lpse ergoanimuseorum, quo thne- lis atque ecclesiasticijurisperitia conjunctam attulit:
bant ne causa agereiur,jam victoseosesse monstrabat. non. quidem utab ulra parte staret veritas dignosce-
Si enim exlorquerenlquod volebanl,ut jam collalioipsa ret; quippeetiamsi corruptus a Donatislisfuissel; eos
non fierct,nec dispulalionibusnostrisveritas apparerel: lamen propriis ipsorum probationibus convictosnon
redeuntesa Carthagine,quid vobis erant responsuri? potuisset non damnare : sed ut ejusmodi litigatorum
quiddemonstraturi?Credo, protaluri eranl Gesla, eldi- tricas et fallacias explicarel, atque amolis tergiversa-
cluri vobis: Nosinstabamusut causa non agerelur, illi tionibus, ad tractanduni id quod agebalur, eosdem ad-
inslabantul agerelur. Vosexspeclalisvidere quid egeri- duceret. Is lenitudine quoque ac patientia usus est
mus: ecce legile ubi eos vicimus,ul nihil ageremus. iricredibili; adeo ut in suspicionem animi adversus
Forie el vos respondcrelis,si corhaberelis : Niltil ergo Donatistas propensioris vocari potuissel, si minor
acluri, utquid islis? vel polius, qui nihil egisiis,ulquid ejus exstitisset integritatis ac probitatis exislimatio.
redistis? (Epist, 141, n. 5.) Scribit idein alio loco : Verumde induslria ad eum modumse gerebat. Nam
Congreganturex universaAfricalot episcopi,ingrediun- cumeos viderelpremiverilate, nec eis viderivellei ad-
tur Carthagiiiemcumlanla speciosiagminispompa,ul versus; nhnium pulienter perlulit homines per hiania
iam magnmcivitalisoculosin se inlenlionemqueconver- vaganles,et lam multa superfluadicenles, et ad eadem
Ittnt. Qui loquanliirpro omnibus,eligunlurab omnibus. toties convkla redeuntes ( Ad Donalislas post Coilat.,
Locus eliam re tattia dignus in urbe mediaprocuralur. n. 57). -
Ulrique conveniunt; judcx prmsto esl, tabulmpalent, 4. Quanquam autem ad ferendum judicium ei Do-
snspensaomniuincorda exitumlanlmCollalionisexspe- natistseipsi proeiverant, sive prolalis adversus semet
clanl. Tunc a lectissimiset diserlissimisviris, quanlis instrumentis, sive illa, quam dissimulare non potue-
viribusagidebuitaliquid,lanlisagiturut agatur nihil (Ad runt, caussediffidentiaet desperalione: tamen ad Im- '
DonatistaspostCollat.,c. 25, n. 45). Verum quam su- peratorem ipsi appellarunt, iis vehemenler miranlibus
spectam ipsi haberent causam suSm, nullo alio cer- qui gesta vidissent, propriaque eorum verba ibi scri- \
tiori probari posset argumento, quam quod tantopere pta et subscripta, quibus causam ipsi suam pereme- j
ne res enodaretur explicarelurque,formidabant. Ergo rant, inspexissenl(Possidius,in Vita Augustini,n. 15; '
ante omniaschismaticisdebilitatis inopisequesusecon- Augustinus, Ad DonatistaspostCollat., n. 16). Atqui
sciis, ut ne oronino conlroversia traclarelur, invotis dum illi provocabant a judice, nihiloseciusse e cer- i
fuerat : sedquando illud non valuerunl assequi, sal- tamine victores abiisse jaclitabant (Serm. 559, n. 6). !
te.macla longis suis ac superfluis sermonibus adeo Eademne sit illorum provocatio, atque scriplio illa,
produxerunt, ut vix ea quisquam legere sustineret. quam ipsos fama ferebat statim a Collationeedidisse,
Quodilli, inquit Augustinus, ulrummagisinopiaveri- et quam refellit Augustinus libro ad Donatistas post
talis, an industria calliditalis'egerint,nescio.Hinc ta- Collalionemscripto (AdDonalistaspost Cotlat., n. 32),
&s VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 436
non satis constat. Sed in liac eos ipsos Scripturse lo- provideant pro sua virili, ne conventus illorum aut in'
cos, qui jam in Collatione discussi fuerant, rursus urbibus, aut uspiam omnino sinant coire; itemque
proferre non verebantur : istum videlicetex Apostolo denl operam, ut ecclesiaesuo ipsius jussu Donatistis
petitum, Nolilejugum ducerecuin inftdelibus(II. Cor. ante Collalionem redditae, quam primum tradantur
vi, i4), aliosque hujusmodi; sed proecipueostenta- Catholicis. Persancte affirmat, eos qui jara istorum in
bant ilium Aggaei,Quicumqueaccesseritillo, inqnina- factionem transfugient, pcenam legibussuper ea re
bitur (Aggmi u, 14). Ibidem conabantur explicare, promulgatis, sed necdum tamen plene observatis,
quod in Collalione dixerant, Causam causre, et per- conslitutam vitare ulterius non posse. Item universos,
sonara non praejudicarepersonse (Ad Donalislas post qui Circumcollionesin suis praediishabuerint, eorum
Colial., n. 25 ). Causabanlur sententiam noclu pro- conatus seditiosos cocrcere jubet: qui ni paruerinl,
nunliatamesse(/Wd., nn. 16, 20, 58); se ipsos in loca illa a fiscomox occupanda; quippe hoc non fidei-
Collationis loco quasi in carcere inclusos; ereplam calliolica; tantum, sed ctiain publicaetranquillitatis.
sibi facultatem Iibere, quoevellent, in medium profe- inleresse. Attamen concessam edicto suo superiore
rendi; et quod cum judex fidemcatholicamprofitere- Donaiistis commealussecurilatem confirmans, nequa
lur, etiam propensiorc animo fuisset in Catbolicos reditus illis inlercludatur, velat, donec suis quisque
(De Gestis cum Emerilo, n. 2). Emcritus defensor sedibus redditi declarent, utrum ad Ecclesiamredire,
corum in Collationeprsecipuu (Possidius,in VitaAu- alque eas condiliones, quas illis jam ante Collationem
guslini, c. 14), aliquol post annis, fueritne auctori- obtulerant, ac etiam tunc offerebant Catholiei, acci-
tatevictus, an potentia oppressus, cuilibct ex ipsis pere demum sententia esset. Teslalur quoque jam
actis palere dicebat (De Gesliscum Emcriio., n. 5). peracta Collatione Augustinus, episcopali dignilate
Tum vero ipse, cum alii judicem a Calbolicis auro illosnon abdicari,qui se ad catliolicamcommunionem.
corruptum fuisse in vulgussparserunl (Ibid., n. 2 ; referrent; tamctsi, qui praefracloanirao perseverabant
Ad Donalislasposl Collal.,,nn. 1, 59, 57, clc.) Quan- in errore, hinc superbiendi ansam caperent (Ad Do-
quam vero Imperalorera appellaverint, niliilominus nalislas post Collat., n. 58 ). Marcellinusappellationis
lamen tertiscCollationisacla perinde, alque superio- Donatistarumsuo in edicto disertis verbis non memi-
rum duarum, subscripserant : scd nusquam fere non nil: hoc nimirum nihil aliud, quara superiores leges,,
addito, salva appellatione se subscribere. Marceinni ipso Imperatoris de habenda Collalionemandato re-
subscriplio, tametsi primum se siibscripturum spo- novatas, observari jubet. Marcellinojam vita functo
pondisset, lamen omnino in trium dierum actis desi- Honoriusgesta CollationisIege teriio kalendas septem-
deralur. At fieri sanc poluit, ul partibus in id consen- bris anni supra quadringentesimumdccimi quarli data
tientibus hoc oncre liberatus fuerit. confirmavit,et rata atque Iegitima haberi voluit ( Co-
5. Quin acla Collalioiiis,ubi primumfueredescripta dice Theod,, de Hmreikis,lege55).
concinnius, publice proposita fucrint, nulli censemus 6. Eadein Gesiavigilantissimiquique episcoporum,
ambigendum. Et huc indubioreferendum est subjun- ac potissimum Carlhaginensis. Ilipponensis, Taga-
clum exlremseCollalioniCognitoris cdictum.Sed hon stensis, et Constantinensis, per quadragesimalejeju-
ila perspicuum est, an hoc haberi debeat pro senten- nium, quo lempore hanc audire lectionera populo
tia secundumCatholicos pronuntiala, quaille, tesle magis vacabat, a capite ad calcem curabanl recitari:
Augustino , omnia quae de prolixa trium dierum jpseque adeo Augustinus, cum anno quadringente-
actione potuit recordari, eomplexusest (Brevic.Collat. simo decimooctavoesset Caesareao,Deuterio hujusce
3, n.45). Hocautem inedicto sequenliadeclarattan- civilatis antisliti, ad imitandumeuindem morein, au-
quara evidentissimeprobala(Labbe,lom.% pag. 1505): clorem se atque hortatorem praebuit (De Gcsliscum
Alieni' sceleris noxa alium fieri reum omnino non Emerito, n. 4). Signat haud dubie gesta illa suo in
posse; atque adeo non potuisse Ecclcsiamcollatis in Chronico Idacius, ubi ad annum quadringentesimum
Caecilianum criminibus infici; neque tamen illum duodecimumait: Auguslinushabelurinsignis: intercu-
admissi cujuspiamconvictum ullo modo fuisse; quan- jus siudia mugniftca, Donatislasab eo Dei adjuiorio
doquidem ei Concilium, a quo fuit inaudituset absens superalos probala fides denwnstral Acloruin. Nec ea
condemnatus,officerehaud magisvaluit, quam absenti' sane fuerunt incognita Graecis: quando quinla syno-
quoque Primiano Maximianistarum synodus : fuisse dus ex centcsimooctogesimoseptimo terliaeGollalio-
aulemcrimineliberatum in multis poslerioribusjudi- nis articulo verba quicdam Augustiniprofert, quibus
ciis ; Donatum vero auctorem discidii pronuntiatum : Iicere anaihema in demortuura dicere, demonstret.
Felicem- Aptungensem de calumniosa criminatione Acla priorum duarum Collalionum, cum parte tertiae
simililer in solemni judicio purgalum esse. Perstrin- ad noslrara setatem usque pervenerunl, sed mendis
git ibi Donatistarumperlinaciam,quibusperire in er- foedatacompluribus. Cum ea porro longissima sint,
rore suo., quam libere in viam salulis redire, salius et impeditissimis rerum ambagibiis implicata alque
videbatur.: utque periculum faciat, num forte , quod ad legendummolesta ; Mareellusquidam, quem non-
ab eisobtinere vis veritatis non valuit, sit expressura nihil auctoritatisin hoc judicio Marcellintishabere vo-
Eeverilas; autsallem prohibeat, ne quam sibi, eam- luerat, ih compendiumipsa redigere, a Severiano et
dem quoque aliis perniciem afferant, gi'avissimamul- Juliano, Catholicus videlicet a Catholicisrogatus est;
ela proposita edicit, ut omnes omnium ordinum viri Exstat adhuc epistola, qua certiores eos Marcellitsfa-
437 LIBER SEXTUS. i38
cit, sese,quodoptaverant,prastitisse, necnonarithme- amandietipsi. Mulli correctifleverunt, mulli correcli:
ticas notas articulis ubique addidisse, quo, quidquid nos novimus-,ad nos venentntde numeroipsorumfu-
fuerit libitum inveniaturcommodius(Labbe, tom. % riosorum.Flent quolidieprmlerilasua, necsalianlur la-
pag. 1537). Utrum autemopella baecMarcellieadem crymis, altendentes eorum furorem, qui non digesta
putanda sit, atque articulorumCollationistituli; quos ebrieldtevaiiiiatisadhncsmviunl( Serm. 559, n. 8 ). De
illius episloloesubjectos et cuique Collationiproefixos iisdem habet alibi sequentia : Ex Iwc generequisigno-
videas, non definimus; his certe actorum compen- raiquam multiantea per diversasmortesibanl, et peri-
dium quoddam exhibetur. Verum cum idem perob- banl; et nunc in illorumcotnparalione,quam pauci suis
seurumsit atqueitnperfeclum,nequaquam prohibuit, ignibusardeant? Sed si pulas moverinos oportere,quia
quin Augustinusaliud, quod etiam nunc pro numero islo modotot mitlia moriunlur; quantum existhnasnos
sessionumGollationistriparlitum exstat, concinnaret. habereconsolalionis,quod a tanla dementia parlis Do-
Laboremhunc suum ea re ulilitalem allalurum esse nali, ubi non solumnefarimdivisioniserror, verumeliam
exislimavit,quia in eo iiceret, quidquid irtCollatione furorislelexfactaest, longealqueimcomparabililer plura
gestum essef, cognoscere; necnon eadem opera, quo- millia liberantur?Nequeenim isti, qtti pereunl,ittorum
lies Jiberet, actaipsa consulere, numerorum seilicet saltemnumerowquanlur, qui ex ipsogenerenunc jam
beneficio,qui ad operishujusce marginem(unde nunc tenentur ordine disciplinw, co/endisquengris, amisso
quidem absunt) adscripti, Collationisarticulos deno- Circumcellionum etopere et noinine,inservhml,servant
tabant. Teslatur sanctus Doctor Iucubrationemillam, caslitatem, tenentunitatem: quanlo inimiscoccquantur
quem BreviculumCollationisappellat (Relractalionum isli perdili numero ulriusquesexus, non solum puero-
lib. % cap. 59), opus nmlti sudoris fuisse ; neque tarum el puellarum, juvenum et virginum, verum etiam
men sibi liberum id non suscipere, propterea quod, conjugatorumet senum; quorum'innumerabilesex Do-
qtn*prolixa adeo Gesta pcrlegeret, esset nemo (Epist. natistarumnefaria dissensionein parem Cliristivcram
139, n. 5). Bonifaciumcomiteih ad idem illud Bre- et catholicamtranseunt? Isli quippe, qui se incendunt,
viariumremitlit (Eptsf. 185, n. 6 ). Atqui non ei de- nec iot hominessunt, quol loca sunl populis plena,
ditoperam, nisi posl libros deBaptismo parvulorum quw ab exitiali peste erroris iltius cl furoris per hanc
absolutos, nimirumanno duodecimo supra quadrin- instanliam perficiendmunilatis eruuntur(Contra Gau-
genlesimum: uii Deo dante poslea sumus demon- dentium,lib. 1, n. 33 ).
straluri. 8. Nominatur inter eos, qui se a Donali factione
7. Verum anno huic quadringentesimo undecimo relraxere, in primis Gabinusquidam, ul vir prse cse-
adscribendusvidetur Serrooin Aposlolumad Galatas, leris honore illustris (Ibid., nn. 12, 15, 45). Anno
quem forlean Carthagine Augustinus, cum jamjam quadringentesimodecimooctavo DonatistarumCoesa-
publiceaffigendaerant Collalionisacta, pronuntiavit reerisiumvix quisqnamerat, qui se in gremium Ec-
(Senn. 164, n.-15). In eo causam hanc inter alias clesisecalholicreIIQIIretulissel; quamvistaraen eorum
nnam esse indicat, cur Donatistarum prsesulesani- plurimis necdum plane cognita esset alque perspecta
mumin secessioneobfirmarent, nimirum quod eorura veritas (De Gestiscum Emerilo, n. 2). Neque sane
limerertt offensionem, quibus falsitatem diulissime fieri polerat, quin in tot laniorumqtiepopulorumagmi-
vendiderant. Simuletiam explicat, quam illis men- nibus essent adhuc nonnulli ipsa novitate turbati; sed
tem, quseverba ad plebes, quas seduxerant, veritatis el ipsi paulatim ab hac infirmilate sanabantur. Et si
amor, si banc in pectore habuissent, suggerere de- ficti aliqui perseverarent, non utique propter ipsos
buerat. Dkant, inquit, suis: Simul erravimus,simul non fuerant colligendi veraces (Contra Gaudenlium,
ab errorerecedamus.Ducesvobisfuimus ad foveam,et iib. 1, n. 27); Exstat prsetereainter AugustiniSermo-
secutieslis cum duceremusad foveam; et nunc sequi- nes brevis quaedam-adpopulumoralio, cujus initium
minicumducimusad Ecclesiam.Meliusquidemerat, si est: Deo gratias, fralres, congralulaminifratri veslro
nunquamerraremus: sed vetquod secundumest facia- ( Serm.560 ). Ex ejus autem inscripiione ac stilo
mus, ut erroremaliquandoemendemus(Ibid., n. 14). haud injuriaquis conjecerit, illamftiisseab Auguslino
Tuin subjungit : Possenl ista dicere : indignanti- compositam; sed nomine Donatistoeillius, qui publi-
bus dkerent, iralis dicerent, aliquandoet illi ponerent cas Deo gralias, quod se ab eriwe liberasset, agit.
indignalionem,amarentvelsero unilatem.Ac demum Idem hic sermo prscnotaturad vigiliasMaximianiseu
ad Catholicosconversa oralione sic eos alloquilur: Maximihihabilus, id est, ni fallimur, inter nocturnum
Nos tamen, fratres, palientescirca illos shnus; in fef- OffieiumAfricanicujusdammartyris eo vocabulonun-
voresuntet lumoreoculiquos curamus.Non dko ut cu- cupati, sed cujuscognitioad nostram memoriamusque
rare cessemus;sed ut non insultalionibusad majores non pervenit. Sic psalmura septuagesimumsecunduni
amariludinesprovocemus;ralionem leniier reddanvus, exposuit in pervigiliosancti Cypriani, an autem Car-
nonde vktoria superbeexsultemus(Ibid., n. 15). Atla- thagine, non explicat: illud solum exlra dubium est,
men.speralo successu non plane caruit prudens illa, haudquaquammullo post elapsumprsesentemannum
quam Augustinustenuit, agendi ratio : siquidemCol- id factum; quandoquidem Honoratum epistola sua
lationemconseculisunt multorum, etiam Circumcel- medio circiter anno quadringentesimo duodecimo
lionum,ad Ecclesisefidemreditus. De his sermonem data ad eamderii expositionem remittit (Epist. 140,
habens Augustinus : Exercenda est, ait, charitas, ri. 13). Quo studio sibi populus aures prseberet-,ibj
439 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. m
significat, seque ncgat ejus ardori parem esse jam Ecclesiam , in cujus sinum se receperat, amare per-
posse : acdemum ab eo sibi viin adhiberi blande que- gal. Rogal eam, ut, quo anirao litteras iilas acceperit,
rilur (Enurr. in Psal. LXXII,n. 34). In corum nume- certiorem ipsum faciat rescriplis suis, sese, ut ad
rum, quos Deus voluit a servis suis compuisosin au- ipsam scriberet, salutis illius studio ct solliciludhie
lam nuptialem ingredi, virgo quiedani nomine Felicia adductum asseverans (Episl. 208 ). Post Collationem
refeftur , quam Cliristus virginitalis sibi nunuipatoe reversus Hipponem Augustinuscuravil, ut acta Colla-
ffuctu perstantem in scbismate destitui non est pas- tionis populo recitarentur. Et hoc ipsum rortassis iu-
sus. Eam in poslcrum Auguslinus in sua dioecesi, ut dicat, cum in sermone nonagesimonono per acstivos-
verisimile quidem csl, commorantem, pro filia sibi calores non Ionge post finitam Collationem pronun-
egregie chara, et honorabili corporis Christi membro, tiato, quaedamreferens quaein eadem fieri contigerat,
necnon Spiritussancti proesenlia vivo habuit. Ad nos addit : Quod eiiam in Gestis ipsis legere poleslis
usque pervenit epislola, qua illam oborto quodam ( Serm. 99, n. 8). In Donalistas plurimum ea in con-
scandalo perturbatam solatur, hortatiirque ut uno cione invehitur.
Dco, noii horainibus, nilatur, ac simul ne minus inde
LIBER SEPTIMUS.
undecimo,ex quo anno rem habere ccepitAuguslinuseum inimiciseratire
Annoscomplecliturocloa quadringentesimo
Dei.
CAPUT PRIMUM. cebat strepitu versaretur(De Peccato originati,n. 24).

1 Pelagius Itmresimsuam proferre incipit. 2 Discipulus Prius absentis et Romseconstiluli Pelagii nomen cum
ejits Cmlcsiiusa Carlhaghiensiconciliocondemnalur. magna ejus laude cognovit Augustinus; poslea vero
3 PelagianosoppugnatAuguslinus,ac librosad Mar- coepitad eum fama perferre, quod adversus Dei gra-
celtinumdttosde Baplisiuoparvulorumscribit.i Epi- tiam disputaret (De Geslis Pelagii, n. 46). illa sancti
stolam ctd eumdem se.ulibrum superioribus tcrtium Doctoris verba, Da quod jubes, eljube quodvis, Pcla-
cottira Pelagianosadjungil, 5 LibereidemMarcellino gius Romeecum a quodam episcopo fuissent eo prse-
nuncupalttsde Spiritu et Liltera. 6 Carlhagineconlra sente commemorata, ferre non poluit, ol contradicens
Pelatjianorumerroremsermonemhabet ad populum. aliquanto commotius,penecum eo qui illa commemo-
7 Pelagio rescribit, 8 In epislolaad Anaslasiumgra- raverat litigavil(DeDonoperseveranlim,n. 55). Postea
tim necessilatemad legemimplcndam probal. 9 Ho- vero quam in Africam venit, Hipponensilittore, cum
itoralo respondeusdisseril de gratia novi Teslamenli. Augustinusiilinc abesset, exceptus est, anno, ut vide-
1. BelloDonatislarinn post cenlum et quinquecir- tur, quadringcnlesimodecimo: sed quod ejus hseresim
ciler annos, per quos ab iis vehenienter admodum saperet, ibi omninonihil ab illo auditum est; quia et
agitata est Alficana Ecclesia, jam tandem feliciter citius quam putabatur, inde profcctus esl. Postmo-
confecto, alitid continuo cum Pelagianis suscipiendum dum ejus faciemCarthagine semel et iterum viditAu-
fuit, quod uoiversrc Ecclesise longe illo futurum erat gustinus, anno scilicet quadringentesimoundecimo,
periculosius magniludinc, ac diuturnitale molestius. quando propter collationem, quam Calholici cum Do-
Verum ut de lot prseliis, quse cum Donalistis pro Ec- natistis habituri erant, maximis occupalionibus disti-
clcsiacpace commissa sunt, palmam lulit Augustinus, nebalur. Pelagius vero ttinc abscedens C.artliaginead
pcr quem videlicet totum illud inslauratse unitatis ho- transmarina Ioca properavil(Oe GeslisPelagii, n. 46).
num et cceplum et pcrfectum esl (Possidius, in Vita 2. Interea per ora eorum qui Pelagii discipuli fere-
Angustini,c. 15); sic in quovis cum inimicis gratiae baniur, dogmata recentis haoresisfervebanl in Africa
Dei ceriamine, jam inde a tempore quo in eos dimi- (Ibid,). Erant ibi quidam, qui ubicumque poterant,
cari coppit,calholica acies ejusdem sancli viri ductu hoecsui erroris nova semina spargerent. Nam et unus
ct piignal ct vineit (Prosper,ConlraCollatorem,n. 2). eorum nomine Cceleslius,isque discipulonim Pelagii
Copiis illis inimicis gratise Dei, qttaetotius fidei chri- facile princeps, qui in civitatis Cartliaginensis Eccle-
sliaiisefundamentaevertere molittntur, Pelagianis no- sia jam ad presbyterii honorem subrepere coeperat,a
men esse a Pelagio carum auctore ac duce, nemo ne- calholicis viris christianse fidei amore animatis, pro-
scit (Episl. 176, nn. 5, 4). Hic in insula Britannia, pler has ipsas contra Cbristi gratiam disputationes,
unde illi Briloni cognomen, Iiumili loco nalus est. ad judicium episcopaie perductus est (Epist. 157,
Bionaslicseviioeinstilulum secutus, existimationesan- n. 22). Conciiium ea de re apud Carlhaginem cum
ctitatis aliquandiu floruit haud vulgari. Erroris sui collegis suis habuit Aurelius ipso fortassis incunle
semina ab veteribus philosopbis, necnon ab Origene anno quadringentesimoduodecirao, cerle annis ferme
collegit (Episl. 178, n. 2; Epist. 157, n. 21; Epist. quinque ante aliain Carlhaginensem synodum in Pe-
475, n. 6). Ea Romse, ubi diutissime vixit, spargebat lagii et Ccelestii ejusdem causa anno quadringenle-
cum in scriptis, lum in sermonibus et contentionibus simo decimo sexto celebralam (Epist. 175, n. 1). Con-
privatis; tamelsi in his timide, et vitalo quantum li- cilio libelli, quibus accusationes Ccelestiointentalaj
441 LIBER SEPTIMUS.
continerentur, oblati sunt duo, sletitque in eum ex dam necessitas eum ad illam scripto quoquc refel-
adversa parte Paulinus diacoims. Fr;tgiiientum ex ge- lendara induxil. Marcellinus quippe, idem ille qui"
stis hujusce concilii profert Augusiinus, unde com- collationis Carthagineiisis cognitor fuerat, cnra ejus-
monstrat Ccelestiurain hoc episcopali judicio damnare dem hoeresisscctatoribus, quos ipse quotidie disputa-
noluisse eos qui dictinl, Quod peccatum Adw ipsum lores molestissimos patiebalur, refutandisjmpar esset,
sotum tmserit,etpion genusItumanum; el, Quod infan- quosstionesillorum ab urbe Carthagine ad Auguslinum
tes qui nascuniif, in eo slalu sint, in quo Adam fuit per litteras retulit, rogans solutionem earum sibi
anle prmvaricatfonem(De Peccaio originali, nn. % 3). sci*iberene gravaretur (De GestisPelagii, n. 25). Ex-
Idem tamen Coeleslius ora cliristiana non sustinens plicari petebat in primis quaestionemde Bapiismopar-
(CoitlraJulianum, lib. 5, n. 9), in libello suo brevissi- vulorum : quia conlendebantilli, Adameliamsinonpec-
mo confiteri coactus est, propler baptizandos parvu- casset, fuisse morilurum, nec ex ejus peccaloquidquam
los, quod et ipsis redemplio sit necessaria (De Pecca- ad ejus poslerqspropagando transiisse (De Peccatorum
torum merilis, lib. 1, n. 62; Episl. 157, n. 22, et de merilis, lib. 3, n. 1). Nam etsi faterentur jam, uli Mar-
Peccalo originali, n. 21), licet noluerit confiteri, ex cellinus litleris suis intimabat, etiam in parvulis per
Adam in eos transiisse peccatum (De Peccalorumme- Baplismum remissionem fieri peccatorum; Non la-
rilis, lib. % n. 58, et De Peccalo originali,n.%i). Sed men originatiler, inquiebant, sed in vita jam propria,
quanquamnolueril de originali peccaio aliquid expres- posleaquamnati snnt, peccalumhaberecmperunl(Ibid.,
sius dicere,lamenipsoredempiionisnomine, ait sanctus lib. 1, tt. 62). Nuntiabat proelereaMarcellinus,aposto-
Doctor, non parum sibi prwscripsil. Unde enim redi- licum illud testimonium, Per unumhominempeccaium
mendi essem, nisi a diaboli potestate, in qua cssenon inlravitin muiidum,el per peccatummors(Rom, v, 12),
possenlnisi originalisobtigalionepeccati? aul quo prelio in aliam quamdam novam opinionem per ipsos detor-
redimuntur, nisi Chrisli sanguine, de quo apertissime queri. Nec silenlio mittebat quseslionem, qua suadere
scriplum est, quod in remissionemeffusus sit peccalo- conarenlur, quod in hqc vila sint, fuerint, futurique
rnm (Episl. 157, n. 22 )? Fuit in Diospolilanasynodo sinl ftlii hominumnon habentesullum omninopeccalum
relatum, pracler memorala duo capita, accusatum (De Peccalorum meriiis, iib 3, n. 1). Id temporis san-
quoque Cceleslium apud Carlhaginense concilium, clus Doctor molestiis curisque, ob negolia qu;e ipsi
quod doceret, Adatn morlulem factum fuisse, qui sive pcccatores, et ii forsitan Donatistac,facessebanl, ma-
peccarel, sive non pcccarel, moriiurus essel; et, Quo- ximopere prsepediebatur; quod ip;e, quaa sua erat
niam Lex sic millal udregnum, quemadinodumet Evan- animi demissio, peccatorum suorum meritis imputat
gelium; et, Quoniamattle advenlumChrisii fuerint ho- (Ibid.,lib.i,n. 1): non potuil tamen committere, quin
minessine peccalo; et, Qttoniamneque per morlemvel viri, quocuni erat magna el sancta necessitiidinecon-
prwvaricationemAdm omne genus Itominummoriahir, jtinctus, lam Iaudabili desiderio morem gcrerel. Ea
neque pcr resurreclionemChrisli omnegenus hominum insuper, quam erga Ecclesiam Cbristi haberc eum
resurgat (De Peccato originali, n. 12). Hsec Augusti- oportcbat, cbaritaiis sollicitudo minime paliebatur, ut
nus duobus in locis, quorum quidem allero nomiulla dum islarum senieniiarum contentiosissimis assertio-
ex liis capitibus csse teslatur, quse non meminit con- nibus jam usquequaque fcrvenlibus multorum animos
tenta geslis ecclesiasticis concilii bujus Carthagincn- infirmorum perturbatos cerneret, sibi interim silen-
sis; cui ipse quidem non interfuerat, sed cum venis- lium imperarel (De Geslis Pelagii, n. 25): maxime
set Carthaginem, eadem gesla reccnsuerat (De Geslis vero cum noviilli hseretici doclrinac susevirus publice
Pelagii, n. 23). Aiqui Ccelestium in eo convincere ac privatim, non viva voce taniuiii, scd etiara libris
non difficilefuit, corrigere vero nequaquam. Quapro- spargerenl, hisque eo raagis noxiis, quo majori calli-
pler cum audilus, conviotusque,atqtie ctiam opiniones ditate atque arlificio erant scripti (Possidius, in Vila
suas confessus esset, damnata sunl, quorum insimu- Augustini,n. 21). Porro inler illa, quse refulandis Pe .
Ialus fuerat, dogmata (Epist. 157, n. 22); ipsc autem lagianis, solvendisque Marcellini qutcstionibuscom-
reportavit diguam sua perversilate sentenliam (De menialus est, ordinem ducunt libri duo De Peccato-
Geslis Pelagii, n. 46), excommunicationis videlicet rum meritis el remissione.Sic enim eos in Retractatio-
pcena mulclalus (Retraclationumlib. 2, cap. 33).Quo nibus nuncupat (Relraclalionumlib. % cap. 53): alibi
facto judicio abseessit infamis, et profugit ex Africa tamen, De Baptismo parvulorum; quo eosdem titulo
(Orosius, in Apologia). Hierohymusappellal (ContraPelag., dialogo3, cap. 6).
3. Etsi qui Pelagiano errori sese imbuendos tradi- Primb libro demonstral, raortem hominis venire ex
dissent, pauciores haud dubie reperirenlur in Africa, merito peccati Adoe,eo etiam peccato lotam illius te-
iique Ccelestiicondemnalione deterriti, jamnonaude- neri stirpem obslriclam; atque idcirco baptizari par-
rent contra Ecclesisefundatissimam fidem nisi occulte vulos, utpeccali sui originalis remissionera accipiant.
mussitare (Epist. 157, n. 22): altamen decrevit san- Secundo aulem docet, hominem in hac vita sine pec-
ctus Antistes novam bseresiin, ipsius quidera judicio cato esse posse per Dei graiiam et liberum suum ar-
pestiferam sequealque impiam, Instanter oppugnare; bitrium, non tamen esse quemquam in hac vita sine
quamvis hoc prius non ageret nisi sermonibus d col- ullo prorsus peccato; quia nemo sit qui lantura velit,
locutionibus, ubi commodum atque ulile videretur quanlum res exigit, dum vel latet quod justum est,
(Retractaiionumlib. 2, cap. 33). Sed obortamox qure- vel facere non delectat; denique uno excepto Media-:
m WFA S. AUGUSTINIEPISCOPI. &&
tore Christo nullum esse, vel fuisse, vel fnturum esse caretur a multis, eum non dubitavit lionorificentius
liominem ab omni peccato immunem. In hoc secundo appeliare. Hcecilla est profecto ad MarceUinumepi-
libro libellum a Ccelcstioconcilio Carthaginensi obla- stola, quam AugtistinusCarthagine, ut prioribus duo-
tum, quo redemplionem parvulis opus csse fatebatur, bus libris jungeretur , incceptam nondum omnino
obscure signat (De Peccatorum merilis, iib. % n. 58). perfecerat, quo tempore de pervulgandis gestis conlra
Yerum aperte profiletiir in Retractaiionibus, se tan- Donalistas eonfeclis alias eidem litteras scripsit
tum post islud concilitmi, cnjus sententia idem ille (Epist. 159, n. 3).
excoramunicatusfuerat, scripsisse bos libros (Retract. 5. In secundo libro docuerat, fieri posse ut sit ho-
lib. % cap. 55), id cst anuo quadringentesimo duode- mo sine peccato, si velit, cum Dciadjutorio; quamvis
cimo. In his tamen tacenda adhuc arbitratus est ad- nullus, excepto Christo, tam perfectae justilise hac in
versariorum noinina; quod eos hac agendi ratione fa- vita sit. Hoc permotum se fuisse rescripsit Marcelli-
cilius posse corrigi sperarot. IIoc in opere meminit nus, quod dixissel fieri posse eam rem, cujus nullum
Augustitms cujusdam ex co genere faluortim, qui re- exstaret exemplum. Novrc huic quoestioni respondit
liquis ludos proebetit, moriones vulgo dicti. Talium Auguslinus novo lihro, cui titulum fecit, De Spiriluet
quidam, ait, fuit ila chrislianus, ut cum cssetomnium Littera : quia qtioeslionemexplicans, occasionemce-
injuriarum suarum mira faluilate palienlisshnus,inju- pit disputandi contra Pelagianos de adjutorio gratiae
riam tanten Chrisii nominis, vel in se ipso religionis, Dei, ostendens videlicel, non eo nos a Deo adjuvari
qua imbuluserat, sic ferre non posset, ul blasphemanles adoperandam justitiam, qttod legem deditplenambo-
videlket cordalos, a qttibushwc, ul provocaretur,audie- nis sanctisquepraeceptis,sed quod ipsa voluntas nosfra
bat, inseclari lupidibus non desisieret,nec in ea causa adjuvetur impertito spiritu gratire; sine quo adjutorio
vel dominisparceret. Tules ergo prmdeslinari et creari doctrina fegis Iittera est occidens, quia reos potius
arbitror, ul qui possunt, inlelliganlDei gratiam, et Spi- pracvaricationislenet, quam justificatimpios (Retract,
rilum qui ubi vult spiral, ob hoc oiiineingeniigenus in lib. % cap. 37 ; De Spirilu et Littera, n. i). Testalur
fitiis misericordiwnon prmlerire, ileinqueomne ingenii se, hoc in opere, qnantum Deus adjtivit, contra inimi-
genus in gehennw ftliis prmlerire, ul qui glorialur, in cos gratise Dei, qua juslificalur irnpius, acriler dispu
Domiiioglorielur(De Peccalorummerilis, lib. i, n. 52). tasse (Relracl. lib. 2, cap. 57) : alqui in illos tamen
Paucis deinde inierjeclis addil, fatuum illum in Chri- eam adbuc moderalionem tenuil, ut neminem adver-
Sti gratia multis acutissimis prrcfercndum. sariorum nominaliin appellavcrit.
4. Jam autem absolutis hiscc Jibris atqtie ad Mar- 6. Quin ctiara immoderato quodam studio revo-
cellinum transmissis, Carthagincm profectum esse candi homines ab errore, tanlum ipsis Vir sanctus
beatum Anlistitem, vcrisiniilc est. Namque eumdem indulgebat, ut patienler ferri juberet, etiam cum ipsi
illu«i Marcellinum ita alloquitur : Libros de Bapitsmo Calliolicos anliquse fidei defensores non vererentur
parvulorum,cumjam codicemipsuinPrwslanliwlummi- inter dispulaudum habere tanquam hoereticoset nova-
sissem, cur abs te rursus acceperhn, oblitus sum: nisi lores. Parumcst enim, ait, quia isti disseruntel dispu-
forle cuminspicerem,mendososeos reperi, el emendare lanl nescio quas impias novilates: et nos conanturar-
volui; quod mirabililer impeditus, adltttc usque non feci guere, quoduliquidnovumdicamus(Serm. 294, n. 19).
(Episl. 159, n. 5). Paucis post diebus, cum in ejus Sic omnino loquebatur ad Cartbaginensem plebem in
manus venissenl Pelagii exposiliones in Pauli Episto- sermone, quem Aurelii episcopi impulsu (De Geslis
las, argumentationem ibi quamdam advorsus originale Pelagii,n. 25), aliquanto post edilos priores ad Mar-
peccalum reperit, a sc minime confutalam : nam in cellinum libros, nec lamen ante annum, ut nobis qui-
mentem sibi omnino non venerat, quemqtiamposse dem videbatur, Christi quadringentcsimum decimum
talia cogitare vel dicere (De Peccalorum merhis, lib. 5, terlium (Vide Prmfut. tomi10, § 6), pronuntiavit in
n. 1). Quaproptcr cum superioribus libris ad umbili- basilica Majorum,in natali martyrisGuddentis, quinlo
ctim perduclis nihil addi posse judicaret, epistolam kalendas julii : ubi posteaquamquacstionemde Bapli-
hac de re propriam Marcellino scripsit, quam etoperi smo fusius tractavit, primum quidem divinas auctori-
sno tcrtii libri inslar annexuil (Relruct.lib. %cap. 55). tales proferens, dein gestans quoque in manibus epi-
Id lemporis Carthagine agebat Marcellinus(De Pecca- slolam gloriosissimi martyris Cyprianiquaeest ad Fi-
lortimmeritis, lib.Z, n. 10). Atqui Pelagius Ecclesire dum, et de hac re verba ejus recitans atque pertrar
fidem non ex sua persona impugnabat, sed lanquam clans, ut error nefarius de quorumdam cordibus
aliena objecta referens : eadem tamen, ubi semcl auferretur; ad exlremum pitis Antistes claud.it dis-
lirereseos suoesiguum sustulit, pertinacissima animo- putalionem in haecverba : Impelremuserga, si possu-
silate defendit(Refrac(. lib.% cap. 55). QuinetiamRo- mus, a fralribus nostris, ne nos insuper appellent hmre-
mae,qua in urbe-multi jam probe uoveraut quos ge- ticos; quodeoslalia dispulanlesnos appetlare possimus
reret animo sensus, illum velulisub hocpallio propriam forsilan, si velimus, nec tamen appellamus. Suslineal
menlem insinuarenondubitabanl (De Peccalo. orig.,n. eosmater piis visceribus sanandos, poriet docendos,ne
24). Nihilominustamcn Augustinus, adhuc moderatius plangat morluos.Nimium est quo progrediuntur; mul-
cumillo agendum putans, eamdeniomninoartemacra- tum est, vix ferendumesl, magnwpatienlimadhuc ferri.
tionem,quaille abusus fueral, in eorelellendosecutus Non abulantur liac patientia Ecclesiw, corriganiur, bo-
est : imo cuin Pelagius ob sanctitatem morum pradi- num est, Ul amici exhorlamur, npn ut inimicititiga-
4-45 WBER SEPTIMUS. &$
tmrs. Delrahuntriobis, ferimus: canoninon detrahant, in Hispaniis fortasse, opprimebant, constitutus erat.
verilati non detrahanl; Ecclesimsanctm pro remissione Quamobremex eo sciscitalur Auguslinus, quo stalu.
pcccaliorigitialisparvulorumquotidielaboranlinon con- res ejus essent, anve Deus quielem aliquam ipsi con-
tradicant. Fundata ista res est. Ferendus est dispulator cessam voluisset: simulque adbortattir, ul et mundi
errans in aiiis quwstionibusnon diligenterdigeslis,non- adversitates charilate superet, eteam virtutcm a Deo,
dum plena Ecctesiwauctoritate firmalis; ibi ferendus qui solusipsamimpertiri polest, effiagitet.Acceperat
esl error : non lantuni progredidebet, ut etiatn funda- sanctus Praesul ab Anastasio Iilteras, quibus an re-
menlumipsumEcclesiwquatereinolialur. Non expedit. sponsum, neene dedisset, fatetur omnino nescire se;
Adhucforle nostranon estreprehendendapalienlia: sed usque adeo curis ea tempestate distringebatur.
debeiniisliincre ne culpelur etiam negligentia.Sufflcial 9. Duni epistolam ad Marcellinumsupra memora-
Cliariiativestrw; habele ad illos qui nostisitlos, Itabete tam (Episf. 159, n. 5), quam libris de Baptismo adje-
cum illis-amice, frateme, placide, amanter, dolentcr: cit, scribercl Auguslinus, simu!eliara in manibus ha-
quidqttidpotestfaciat pielas; quia postea diligenda non bebat epistolam ad Honoralum, cujus inquisilionibus
erit impielas(Serm. 294, n. 20). ante omniafacere salis voluntas erat (Epist, 140; Re-
7. Lilteris eliam circiter hocidemtempusad se da- tract, lib. 2, cap. 5G). Charilas enim, inquit, qum lan-
lis a Pelagiorescribens Augustinus, tametsi ab ejus quatnnutrixfovetfiliossuos,non ordineaimndi, sedor-
laudibus lemperaverit, illum nihilominustam honori- dine subveniendi,inftrmioresfortioribusanieponil,quos
fice habuit, ut ipsius ille epistolam in Diospolytana tales vult esse, qualesjam illi sunt, quos non contem-
synodo, uttestimonio tanti viri, intentatum hserescos nendo, sed de his confidendo,interim prwteril (Epist.
crimen a sedepelleret, legendamprotulerit. Hsecporro 159, n. 5). Cum essct igitur Honoratus in calechume-
hujusmodieral: Dominodileclisshnoetdesideralissimo norum ntimero, nondura Baptismo iniliatus (Epist.
fratri Pelagio,Augustinus,in Dominosalulem.Gratias 140, n. 48), scripsit Carthagine ad Augiistinum sibi
agoplurimum,quodmelitteristuisexltilararedignaluses, familiarem, atqueilli quaestionesquinque explicandas
el cerlumfacerede salute veslra.Relribualtibi Dominus proposuit. Eo sane tempore Auguslinus contra Dona-
boiia,quibussempersts bonus,ef cum illo wlernovivas listas vehementer exercebatur : attamen satius csse
in wternum,dominedileclissime,et desideralissintefra- existimavit, oblatam sibi ab Honorato Pelagianos im-
lef. Ego autem, elsi inme non agnoscoprwconiade me pugnandi occasiohem arripere. Qurestionibus ergo
lua, quw lumBenignitalisepislolaconlinet;benevolola- quinque illis propositis ab Honoralo, sevtam ipse ad-
tikii animo erga exiguilaiemmeam ingratus esse non didit, nimirum qusenam habenda sit novi Testamenti
possum: simiil admonensut polius ores pro me, qtto gratia : hancque adeo praecipuaquadam cura ac dili-
talis a Dominofiatn, qualemmejam essearbilraris. Et gentia discussit, atque ad illam reliquas omues revoca-
alia manu : niemor nosfri incolumisDominoplaceas, vit. Quibus et explaiiationem Psalmi vigesimiprimi,
domine dileclissimeet desideralissimefraler (Epist. cujus initio una ex-Honorati qusestionibuscontineba'
146). Ibi dixit eum sibi esse desideralissimum, quo- lur,iiinexuit(/Je(rac(. lib. % cap. 56). Ea lucubralio,
niam valde cupiebat cum prsesente aliquid colloqui : quam libris suis annumerat (Ibid., el Epist. 159, n.5),
jam enim audicrat, contra gratiam, qua justlficamur, ac libri, eliam prolixi, sicuti revera est, appellalione
quando hinc aliqua commemoratio fieret, aperta eum donat (Epist. 140, n. 85), locuminler ejus cpistolas
conlenlione conari. Alia pariter hujus epistolre suse pridem obtinuit. Post illani, opusculum ctijus inscri-
verba singula expendens, uihil caussefuisse ostendit, plio cst, De Spirilu el Liltera, subjungil Atigustinus
cur eam pro se ad intentali criminis dcpulsionemva- (Relract. tib. % cap. 57); nec dubitare profectoliceat,
lere Pelagius aulumarel. Nam ipsum ibi, quoad sine quin ea posterius scriptum fuerii.
ipsius offensione,aut qusesiionisullius discussioneli- CAPUT II.
ceret, de Dei gratia recte sapere admonebat. Quan- 1 Aiiguslinus ad Donatislas laicos post Collalioncm
quamposlea sanclnmVirum pceniluit,quod tunc cum scribit, 2 lmperatoris llonorii rescriplo damnanlur
doloremfacere timeret, lumorcm ulceris, utijam in- Donatislm.5 Eorum rabies. 4 Cmdiiurab illis Resli-
tclligebatauxisset(De GesiisPelagii, n, 50-52). lutus, 5 Quamveltementeragil Augusiinus,ne cwdium
8. Revincendiseiiam Pelagianisscripta est epistola rei capite punianlur. 6 Operam dal, tit schismalko-
ad Anastasium (EpistAiS). Nam postquam in ea dorum in Hipponensidimcesiet in reliqua Numidiavio-
cuit, non per legem, sed per gratiam , neque servili lentiwcompescanlur.7 Varia scribit opusculu.
timore, sed libera charitate impleri juslitiam : decla- 1. In eadem ad' Marcellinum epistola, qua se Au-
rat se istam cumeo quoestionemper litteras tractasse, gustinus responsioni ad Honoratumconcinnandaeope-
non propteripsum, sed propter quosdam qui niraiura ram dare significat, Carthaginensem Collationem in
arrogant humanaevolunlali, quam lege data pulant, compendium a se redactam, necnon litteras de hac
ad eam implendarasibi possesufficere. Hancprofccto ipsa Collationead plebem Donatislaruni proximis ante
epistolam,in qua parcitadhuc adversariorumnomini, diebus absolutas tradit (Epist, 159, tt. 3). Jam supra
scripsit ante annum qnadringentesimum decimum de hocce Collationis compendio diximus : quod vero
sexlum, quo jam tempore nominare Pelagium non ad epislolam Donatistislaicis tunc scriplam, non alia
dubitabat. Anaslasiusautem ille mediisin tumultibus forsitan existimanda cst ab eo libro, cujus inscriplio
atqiiecalamilatibus,qtiscper idem tenipus mundum, est, Ad Donalislas post Collationem(Retraclalionum
Ul VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI.
lib. % cap. 40), in quo reipsa Vir sanclus eorum epi- verso quemque loco exsulare; eorum denique eccle"
scopos nullo modo aJloqnitur. Hocin opere, quod cum sias aut alia qucelibet conventicula cum proediisad
justre molis est, tum diligentcr accuratcque elucubra- cadem pertinentibus Catholicorum cpiscopis, juxta
lum, calumnisediluunlur ac vana commenta, qurc,no decretum ea de re anno quadringentesimo quinto
Marcellini parerent judicio, obtcndebant. Eamdem factum, aut saltem in lege octavo kalendas decembres
etiam rcm, sed brevius multo, tractat in alia quadam anni quadringenlesimi septimi Iata propositum, allri-
epistola , quam una cum synodo Zcrtensi postea , seu bui. Et boc erat caput, de quo Donatistrequam iuvi-
quod habet ipse, rursus cditlit (Ibid.) : qua: quidem diosissimo expostulabant, rati videlicet hinc facilc
Zerlensium Palruni epistola dccimo octavo kalendas persuasum iri, sese non alia de causa vexari agitari-
julias anni supra qiiadringentesiinum tluodecimi prre- que a Calholicis, nisi ut ipsorum spoliis illi ditaren-
notalur. Quare si prior babenda, qua; cst ad Donalistas lur (Epist. 185, n. 55). Tradit passim Auguslinus
posl Collationem, quemadmodum vox illa , rursus, iiijuslam hancce querelam a Donatislis, etiam anle
videlur iiuiicare; eam,cum aliis omnibus lcmporis Collationem,adversns catliolicos proesuleseo usurpari
ejusdem scriplis, inense julio anni qttadringentesimi solitam , ut quodam modo in sectse suse dispendio,
duodecimi superiorem babere necesseest. Cum aulem cum eam in dies magis magisque imminutam ccrne-
ea omnia Ccclcstii condemnationem sccuta sint, id- rent, dolorem tempcrarenl suum. Ecce, inquiebant,
circo bancquitlcm condemnationein anno quadringen- ubi VaiusSeius donavil fundutn Ecclesim, cui prweval
tesimo tiiideciino,scripla vero illa deinceps abineunie Fauslinus (In Joannis Evmigeliumtract, 6, n. 25); Do-
anno (piadringenlesimo duodecinio ad menseui circi- natistarum scilicetapud Hipponemepiscopus. At quam
ter juniuni disponenda, sumus arbitrati. In eodem injusla; essent ejusmodi querimoniae, et contra, quam
Iibro apcrle significal Augtislinus, decrelum esse C;i- ab omni parie justutn Imperatoris edictum, sanclus
tholicis, Donalislas porseqtti, corumque impolentiani Prsesul ubique demonslrat. Ut vero illos omnino co-
atquc iujiirias auctoritate legtim coercere, quando gat obmutescere, hoecEcclesisetolius nomine profile-
verbis ac doclrina ab bac agendi ratione revocari se tur : Qt(isr/wisex occasione hujus legis, quam reges
uon sinerenl : nolle tamen ipsos cruento supplicio in lerrm Chrisloservienlcs, ad emendandamveslram im-
quenipiam aniniadrerli, sed aliqtia mitissima pcena pietatem promulgaverunt, ies proprias vestras cupide
(Ad Donatislasposl Collat., n. 21). Ex qua quidem Ca- appelil, displicel nobis. Quisquis deniqueipsas res pau-
tholicoruin volunlale conjicias , Augustinum post le- perum, vel basilkas congregalionum, quas sub nomine
gem lertiolalcndas fcbruarias anni quadringentesimi Ecclesim tenebalis, qum omnino non debentur nisi ei
duodccimidalam(CodiceTheod., dellmrelkis, lege 52) Ecclesim, qitmvera Chrisli Ecclesiaest, non per jusli-
ea scripsisse. liam, sed per avariiiam lenet, displicelnobis. Sed nec
2. Marcellinusbaud dubic Imperatorem de successu facile isla monslralis; el si monslretis,nonnullostolera-
Collalionis, quemadmodum in mandatis habueral, cer- mus, quos corrigere vel punife non possumus; neque
tiorem fecerat; ct aliunde ad ipsura de Marcellini propler paleam relinquimus aream Domini ( Epist. 95,
sentenlia Donalisire appellaverant; ergo necesse crat n, 50). In camdem rem addit et ista : Hwc, si pau-
Honorium loqui. Alqtte ipsum horum respondisse perum compauperessutnus, et nostru sunl el illorum
appellalioni, illosqtie, u!i par erat, tanquam hsereticos (cum Calholicifutnt). Si aulem privaUm,qumnobissuf-
damnassc, leslis est Possidius ( Possidius, in Vita ficiant, possidetnus;non sunl illa nostra, sed pauperum,
August., c 15 ). Necdubitandum videtur, quin ea ipsa quottim procurationemquodam modogerimus, non pro-
tle cansa Iex, qua desagimu , fuerit ab eo lata (Codice prielalemnobisusurpationedamnabilivindicamus(Epist.
Tlteod.,dc Ilmrel., legeSi); quoeiamcn,quanlum con- iS5, n. 55). Alias se ipse apttd populum curae suse
jcct;'.ndoliccl assequi, nihil aliud quam Iegis integrse creditum purgans, Noslis, fralres mci, inquit, quia
fr.igmciiliim csl. Principio, quidquid anno quadrin- villwislm non sunl Auguslini: et si non noslis, el pu-
genlesimo nonoDonalistis fuerat concessum, ea revo- tatis me gaudere in possessioneviltarum; Deus novil,
cal; conlra vero . quidquid adversus illos decretum , ipse scil quid ego de illis villissenliam, vel quid ibi suf-
rcnovai. Deinslatuit quoslibet c Donatistis, qtii redire feram; novitgemitus meos, si milti aliquid de columba
aclcatliolicamsocielatem recusaverint, tam episcopos impertiredignatus est (ln Joannis Evangeliumtract. 6,
ct clericos, quam Iaicos el Circumcelliones, pro sua n. 25). Praeterea ex eo, quod orthodoxi circa schi-
cujusque dignitate, mulcta affici pecuniaria, eui sol- smalicorum revocationem prsc se ferebant, studio,
vendae raulicres non secusacmarili, seorsim conde- illos sanclus Doctor charitate duci solitos, non cupi-
j mnenlur : qui posl ejttsniodi mulctam irrogalam non ditn.te, docet. Elenim ubi primura quispiam ex isto-
resipuerint, cos facultatibus omuibus spoliari : quis- riim episcopis rediisset ad Ecclesiam, ei stalim omnia
quis illos receperit, prrcslilerilve adversus constilu- sua, pecmiioe, vesles, fructus, vasa, rura, aedificia
tum huic rei exsccutorem perfugium, eamdeni ipsi resliluebantur (Conlra Gaudenlium,lib. 1, nn. 50, 51).
'mulctam imperari. Servos colonosquccorporea pana 5. Catbolica ergo veritate Collationis beneficio il-
ad ejurandum schisraa adigi, ac eorum dominos quan- lustrala, necnon Imperaloris edictoconfirmata, plures
quam calholicos , si illa neglcxcrinl, perinde pecunia quam antea Donalistarum episcopi in Ecclesire sinura
mulctari, atque Donalislas cpiscopos aliosve clericos, se una cum clericis suis ac plebe generose adeo refe-
qui persevcrarint in discidio, ex universa Africa di- rebaut, ut infraclo animo vexari se, imo et membris
449 .... LIBER SEPTIMUS. 450
ae vita ipsa mulctari paterentur ab iis, qtii mentem divinilus sibi demonsfratam secultirus, ab eorum
in errore perlinaciter obfirmassent (Possidius, in Vila faclione defecisset (Sitpra, lib. 5, cap. 10, n. 5). Yeri-
August., c. 15). Neque enim omnibus, ut resipisce- simile autem fuerit, eumdem illum esse, qui per hoc
rent, a Deo concessum. Quinimo tanta fuit quorum- tempus vilam suam honore marlyrii coronavil. Hunc
dam pervicacia, ut se negarent tmquam a schismate enim cum Circumcellionesac Donatisloepresbytci i per
abducendos, eliamdemonstrata sibi catholica veritate, insidias intercepissenl, non solum illius verba, quibus
acDonalislariimperversitale(Epr'sf. 159, n. 1). Eorum eos ad resipiscendum horlabaliir,nonadmisere, verum
episcopi parlim fugam arripuerunt (Conlra Gduden- ctiara gladios in ejus adigentes jugulum, vitam ei
tium, lib. 1, n. 17), parlim abdili delitueruut, ut cruenta neee eripuerunt (Epist. 154, nn. 2, 4). Eral
Emeritus Caesareensis,quem Catholici, cum ad ipsos quoque ardoris ejusdem reus Innocentius presbyter :
colloquendi gralia esset egrcssus anno quadringente- quamobrem et illum ejusdem coronse parlicipem fieri
simo decimo octavo, dimisere (Ibid,, n. 41). Multis voluerunt. Quippe vel iidem Circumcelliones, vel alii,
prseter illum, sed non tanti nominis, impune rece- eum domo per vim extractum, oculorumeffossoaitero,
dendi Iocum reliquerant; quamvis prscdicarent Dona- digitoque uno lapidis , ut Augusiinus habet, ictibus
listae, illorum, qui in hos incidissent, salvuin evasisse prseciso, fcede truncarunt (Ibid., n. 2). Inter hcsce
neminem. Querebantur ea vexatione, qua iramanior grassatores ac sicarios primas obtinebat Donatus qui-
nunquam exstitisset, sese exagitari; nec jani, quo se dam olim Ecclesiaecolonus, qui cum iierato Bapti-
reciperent, ullas sibi superesse latebras (Ibid., n. 47). smate inquinari se, atque etiani in diaconum a Dona-
Nihilo tamen secius et conciliabula cogebant, el epi- tistis adoptari passus esset, in audacissimis perdilis-
scopos in eorum, qui se ipsi corabusserant, locuni simisque jure merito habebatur (Epist. 159, n. 2).
sufficiebant.Coierunt quidem ante annum, ut videtur, 5. Crudclissimum illud facinus procul dubio in
quadringenlesimumvigesiniumepiscopi cum Petiliano Ecelesiseutilitatem cederepoterat. Etenim prseterquam
amplius triginta : qua in synodo consliluere, episeo- quod passio servorum Dei confirmandis in patientia
pos ac presbyteros, qui calholicam communionem debilioribus exemplo erat perquam idoneo , et uni-
invili essent amplexi, culpse illius veniam impetrare versre Ecclesiselaudi atque honorivertebat; nonaliud
posse, atque in suis honoribus recipi, modo nec rei quidquam reperire licuisset, quo validiusobmulescere
divinaeoperali cssent, nec pubiiee verba fecissent ad cogerentur ii, qui ne criminum alienorum contagione
populum (lbid., n. 48 ). Quo sane decreto sectse suse polluerentur , ideo nolle se ad Ecclesiam catholicaBi'
fiwdamenlum ipsimet subrtiebant. Verum quanialibet reverti prsedieabant; aut idcirco gloriabantur verita-
industria revocandis ad concordiam scbismaticis Ga- tem abs se defendi, qtiia persecutionem sustinebant
tholici insudarent, ftiere tamen non pauci, qui non (Epist. 135, 154, 159). Ilaque vehemenier optabat
lantum in convivium salutis ceteruooet sanctse unita- Augustinus, sceleris hujusce acta legilima sibi venire
tis Ecclesiseingredi recusabant, sed etiam diris modis in manus , ut illa tum Hipponensi Ecclesiae,tum aliis
in Calholicossoeviebant(Epist, 175, n. 10), atque in ejusdem diceceseos frequenti populo recitarentur. Ni-
prknis in episcppos (Epist. 185, n. 50) et clericos hilominus lamen neque ipse, neque alius quisquam
(Conlra Guudenlium, lib. 1, tt. 7). JSdes sacrae, quas clericorum suorum eos poslulavit homicidii; sed qui
illi apud Cartbaginem lenebant, cum traditae fuissenl civiles magistratus, atque adeo disciplinre publicss
Catbolicis, non mullo post confiagrarunt; neque ha- curam gerebant, ii rem delulerunt ad Marcellinum;
bebatur ambiguum, quin eas prse invidentia iidem ad quem et Circumcellionesclericosque Donatistarum
incendissent. Cum etiam Circumcollionuraagmen in csedisutriusqtie reos, ut de illis quaereret, cum custo-
Rogatum, quem prius ipsi episcopum Assuritaiiuniin- dia miserunt. Ejus enim potissimum diligentise cau-
stiluerant, sed qui postea ex discidii fluclibus enata- sarum ecclesiasticaruminjuncta fueral eognitio; idque,
rat, impetum fccisseni, linguaro ei ac manum alteram ut verisimile est, lege tertio kalendas februjirii posita;
amputarunt, quibus truncatus adhuc anno supra quaea quippe Exsecutoris contra Donatistas mentionem
dringenlesimum decimooctavo vivebat (De Gestiscum facit; quo etiara titulo Dulcilius tribunus similitcrac
Emerito, n. 9). Phrenetki, ait Augustinus in sermone notarius postea donatus fuil (CodiceTheod., de Hwre-
de cbaritate el concordia paulo post Collationempro- licis, lege52). Quanquam atrox erat, de quo qusere-
nuntialo, moleslisunt, qui menlemperdiderunt,el insani batur, scelus; Marcellinus tanien non extendente
aique furiosi armati vaganlur hac alque illac, quwrentes equuleo, non sulcantibus ungulis, non urentibus flam-
quos occidant,quos excwcent.Novaenim nobisnunliala mis, sed solis virgarum verberibus confessionemillius
sunt : cuidam presbytero noslro linguam exsecuerunt. a reis atque consciis expressit ; qui modus coercilionis,
Isli phrenetici sunt: exercenda est charilas; amandi et inquit Augustinus, ef a magislrisartium liberalium, et
ipsi (Serm. 359, n. 8). ab ipsis parenlibus, el swpe eiiatn. in judkiis solel ab
; 4. Eadem illa lempestate nihil celebrius fuit ea episcopisadhiberi (Epist. 155, n. 2). Quapropter eum
diritale, quamiiiResliiutumalqueliinocentium Hippo- Vir sanclus laudat, quod iu hoc erinien multa cum
Regiensis Ecclesisepresbyteroscatholicos exercuerunt leaitate, atque adeo palris potius sollicitudine,
(Epist. 135, n. 1). Mentionemjam fecimus vexalipnum, quam judicis severitale usus, qusesivisset(Ibid., et
quas Reslitutus Victoriansein Hippo-Regiensi tractu Epist. 154, n. 2). Jam restare id unum videbatur, ut
jjresbyter ab illis idcirco pertulerat, quia veritatcm iureospro facti atrocilate, nimiriuri capitali supplicio,
' 452
m ViTA S. AUGUSTINIEPISCOPI.
animadverteretur. Ac poterat quidem Ecclesia sine beanlur, dum illis veniam de clementia Imperatorum
ulla iiilercessione rem permitiere omnem judicibus; impetrare curabit: quippe qui sciret, GentilibusAiiau-
interfectoribusante aliquot annos
quando istos non clcrici, sed civili disciplinaeprrcfecti nensium martyrum
ad judicium adduxissent: imo non deerant ex ipso Imperalorem rogalum , ne morte punirentur, facile
dericorum ordine, quibus primo ilio caloro , quem concessisse. Queritur et de injuriis ac violenliis, qui-
tanla lamqtie gravia facinora injicere solent, infiam- bus in dioecesi sua scbismatici, Macrobio episcopo
matis, eos levioribus pcenisnon sine quodamdisciplinae duce, insanire ac debaccliari pergebanl. Nam quas
detrimento et neglectu afficiposse videbalur. Atconlra locorum domini, legum timorc ducti, clauserant Do-
Augustinus probe judicavit damnum ad Eeclesiam natistarum basilicas, has Macrobius quoquoversum
rediturum non niinimum , si Donatistaecapitis puni- cursitans cum perdilorum hominumac mulierumsa-
au-
rentur; eam vero commoda percepturam longe tellitio, per vim aperiri sibi jubebat. Haereticorum
maxima , si hac arrepta occasione, quanta sua esset daciam nonnibilSpondeusfrenaverat, proediorum,quse
adversus infensissimos hostes clemenlia et charitas, Celer dignitate vir clarissinius iu Hipponensi traclu
cum is Carthaginem se
palam faceret. Alios quoque in hanc sentenliam suara possidebat, procurator. Sed
brevi redituros sperabat, ubi nimirum sedali fuissent conlulisset, reseralisstalimeecIesiisMacroKus suorum
prirai illi rnolus, quos recentium factorum borror in conventicula in ipsis Celeris aul Spondei possessioni-
eorum animis excitarat. Et sane molesium fulurum bus habuerat. Porro non sola Hippone-Regiensis,sed
erat, si judicii hujusce acta, quseut coram poptilo alire quoque per Numidiam Ecclesise graviorem a
legerentur, Ecclcsiseexigebat utilitas, non possent ad Donatistis lolerabant exagilationem. Hoeut aliquid
fitiemusque recilari; ne videlicet cruento fmeanimos proesidii adversus immiiiens periculum sibi pararent,
audilorum offenderent. Adde servorum Dei passiones Delphinum episcopum Carthaginem misere. Ibidem
sanguine inimicorum vindicari non posse, quin ipsa- erat quidam Augustini presbyter, ad quem is commo-
rum quodam modo obscuretur splendor. Itaque veri- nitorium pef Peregrinum diaconum , qui Bonifacium
lus sanclus Prrcstil, ne hac in causa summo jure age- antistilem eo coraitalus fuerat, curavit perferri; aliud
rclur, Marcellinum obnixe oravit per litteras, sevcri- praeterea commonitorium eidem presbylero una cujm
tatem suam non modo teraperaret, sed ut alii quoque hacce ad Marcellinum epistola misit. Ulrum autem
idem proeslarent, cfficerel : siquidem suspicabatur ille idemsit atqueUrbanus (Episf.139), aquo perlalas
fore, ut judicium hoc forte ad Apringiumproconsulem Marcellini litterasacceperat, incertum est. Habetalio
dcferrelur, cliristianum illum quidem et EccJesioe loco idem Augustinus, Hippone-Regioprofeclum cum
fiiium, atque ab hujusmodi cruenlis suppliciis suapte Urbano, quem suscipiendi episcopatus causa vocabat,
natura alienum ; sed tamen qui videbatur de capite Peregrinum diaconum (Epist. 149, n. 54). Itaque Mar-
sonlibus amputando statuisse. Ergo cl epistolam, ut cellinumobsecrat, ut commoiiitoria.absseCarlhagiiiem.
ei redderetur, ad Marcellinumdirexit. Quibus duabus dirccta legat, atque una cum Delphino et Bonilacio
in epislolis(Episil. 133,159) quidquid inest sibi facul- dispiciat, qua potissimum ratione eidem provincise,
latis dicendi el eloquentiae, id omne eo confert, ut rei quam ejus curse ac fidei commendat, consuli possit.
non capitcdamnenlur, sed alia quapiam leviori pcena, Rogat etiam sanctus Antisles, ut RufinumCirtensem
quoesiraul el male faciendi licentiam ipsis adimat, et Principalem prrcsidio suo destitui ne palialur (Epist.
lamen resipiscendi lempus atque in ulili quopiam la- 159, nn. 2,4).
bore sese exercendi potestatem relinquat. Id enimilli 7. Marcellinus clescriplione quadam, ut jam dixi-
maxime cordi erat, tum propter conscienliam, tum mus, ad se miltenda urgebat Auguslinum. Hicvero se
propter calliolicam communionem commendandam. excusal eo nomine, quod, quamvisvel maxime cupiat,
6. Sub idem forte tempus, Marcellinusad Augusli- id lameii sibi cum perhominum frequentiam, qui per-
nura litteras dcdii, qtiibus missurum se ad eum Gesla petuo ad se de suis ipsorumnegotiis adibant, tum per
reorum confessionem complccientia pollicebatur; opera varia, quse se in praesentiarum non sinebant
simulque rogabal, num ea in Tbeoprepia, quoeCoIla- omitli, praoslare minime liceat. Sed forte satius fuerit
tionis tempore ecclesia erat Donatistarum Carthagine illud ejusdem verbis explicare. Si aulem, inquit, ra-
(Collat. Carlltag. 5, cap. 5), affigendaviderentur; at- tionemomniumdierumel iucubralionuinaliis necessita-
que eliam ul fidem de promisso quodam scripto libe- tibus impensarum tibi possemreddere, graviler contri-
raret, adiiioiiebat(E;)is(.159,n)i. 1,3,4). Adeacupere stalus mirarefis, quanta me distendant, qum differri
se rescripsit Augusiiuus, ut promissa sibi Gesta mit- omninonon possunt, nec agere illa permittant, in qum
tanlur, quocscilicetquamprimum nonmodoih ecclesia me petendoetadmonendourgesvolentem,et ineffabililer,
Hipponerisi, verum etiara, si fieri possit, in cseleris quia non possum, dolentem.Cumenhn ab eorum homi-
omnibus ejusdem diceceseoscuretlegenda : illis vero num necessitalibusaliquantulumvaco, qui mesk anga-
Carlhagine affigendisIocumomnium frcquentissimum, riant, ut eosnullo modoliceat evilare, nec conlemnere
sive in Tlieoprepia, sive alibi, cleligendumesse. Ob- oporleal; non desunl qumdklanda prmpono,sic in ar-
testalur eliain, reorum capili parcat; sin autcm id tkulis temporum.conslituta, ut dilalionemnon ferant.
concedi non possit, binaslitteras, quas hac de re sin- Et post interjecta nonnulla prosequitur in hunc mo-
gulas ad illum el ad ProconsuJem dedit, sententiae , dum : Ef quid fciciamprorsus nescio. Audisti unde
inserat; aut saltem sontes in custodia tantisper ha- mecumDominumdepreceris:sedeliam quodtam instan-
$£ LIBER SEPTIMUS. 4S.4
ter et lam crebrc me admones, nolo cesses, non nihil quidquidcontigerilignorari(lbid., 11.2). Hic solam de
agens(Epist. 139, itn. 5,4). Diversascommentaliones Incarnaiione quaestionem, ne brevitatis epistolaris
enuinerat, a se per idcm fempus elaboratas : de qui- oblitus videatur, proponit: sed Marcellino aliisque
bus omnibus jam a nobis actum, praelerquara de me- pltirimisfatebatur, non panca superesse, qnaesilii vel-
moratis ibidetn lilteris ad Marceiiiuumel ad Volu- letenucleala. Hujusmodierat immutatioatque aboliiio
sianum. sacramenlortimveteris Testamenti: necnon etdociri-
CAPUT III. nac Evangelii, qtioad prseceptaquxdam majora, ctiin
1 Ai<a«s(mws et Marcellinus Volusianumab idolorum vita civiliac publico regnorum boiio, ut ipsi quidcin
cullu ad chrislianamfidemtraducere sludent. 2 Au- videbatur, repugnantia. Ilsec omnia MarcellinusAu-
guslini ad Volusianumpercelebrisepistola. 3 Gonci- gustino significavit, simulque ut non iis modo, quoe
liumZertense.4 Presbyteri et clerici quidam Donalis- proposuerat Volusianus, sed cseteris quoque qusestio-
twt ac civesquoqueCirtensesad catholkamEcclesiam nibus satisfaceret, obsecravit : futurum cnim, ut cjus
redeunt.5 Quoin loco ponat Auguslinus,poniqueub responsum in multorum manus pervcniat, quos iidem
amicisvelil suas tucubraliones. illi difficultatumIaquei implicalos impcditosque tene-
i. Volusianum Auguslinus stimma illa, quam ad- rent. Rogat inprimis utillud accurate revincat, quod
yersus eum perpetuo adhibet, observanlia, virum CliristtimaffirmabantEtliniciniliil unqtiam,quod alio-
amplissimoloco natum faleri cogit. Cerle quidem Ba- rum hominumvires superaret, effecisse, atque etiam
ronius ipsum Melanirejunioris avunculum fuisse opi- majora, quam illum, miracula patrasse Apolioniuin
nalur (Baronius, ad annuni 412), hoc est, Albinre Thianaeum, Apuleiuni, et alios e inagorum numero
rmtlrisgermanumfratrem ; siquidem Melanisejunioris bene multos (Epist. 156, nn. % 5).
pater, imicus erat senioris Melaniae filius. Quod si 2. Ratus est Auguslinus eommentaliones alias r
illum palruum vocet Melaphrastes, imputandus hic qttibus desudabat, omnes intermittondas ut Volusiano
enor traductori : idera enim exhibet Photii versio, sine procrastinatione ulla responderct, atque in eo
quamvisin texlu fcio;, quoevox patris matrisque fra- multorum qtioque aliorum inslitulioni prospiceret.
trem perreque significat, habeatur (Phoiius, Biblioth. Quare laudibus quibus ab illo ornatus fuerat, pcr
codice53). Ejus ingenium el eloquenliara Augustinus summam modesiiam clevatis, neciion allitudine sa-
ac et Marcellinus egregie eommeiidant: verum ex crortim voluminumipsi oboculos posita.quaesiioneai,
illis qusesiionibusquas fidei chrisiianac opponk, in- quoedisculienda erat, aggredilur,dcque Incarnalionis
telligere est, vel eam ipsum necdum professum esse, mysterio quam luculcntissime disputat: tum de Ec-
vel saltem nullo pacto in ea confirmalura ; alque adeo, clesia sermonem instiluens, eam ratione sane pulcher-
ut ejus animx consuleretur, tradendam fuisse illi rinia, et quaesit quasi magiii sui operisde Civitate Dei
uberius Ecclesisedoelrinara. JvlalremVolusianisan- compendium, adslruit asseritque. Hic eliam Volusia-
clam vocat Augustinus, et in Christo dignissime honum inducere nititur, ut sibi dubilationes suas omnes
norandam (Epist. 157, n. 20..). Hrcc-salutem filii significct, nihi! X'eritusne usitatum niodum epistola-
vehementer exoptabat (Epist. 152), piisquc a Deo rum Iranseat; illum denique Possidii verbis, quem
precibus petebat (Epist. 157, n. 20). Quin etiam ex- hinc Hippone-Regioidtemporisexstitisse merito col-
oraveralMarcelIinum,utsubinde Volusianuminvisens, legeris, saluiat (Epist. 137). Sufficere Auguslinus
eum, quantum in se esset, colloquiissuis in bono pro- exisiimavit, si Volusiano,dequibus iuterrogalus abeo
posito stattieret atque firmaret (Episl. 150, n. 1). Sed fueral, responsum daret: quod autem ad reliqua,
non scqueconslal, an ejusdem rogatu Augustinus ad quibus et illumet alios multos angi, cx litteris Murcel-
procurandam filii salutem animum adjecerit : hoc lini cognoverat, ipsi Marcellino suam super ea re
exlra dubium est, eum non minusquam illam ejusdem sentenliam rescribere maluit; ut, si id ila conducere
rei solliciiumfuisse. Ad istum igilur epistolium dede- judicaret, epistolam ipsius ostenderet iis,qui sibi mo-
rat (Episl. 152), quo cum ad legendas Scripturas divi- lestiam lalia perpetuo objectantes facescebaut; aut
nas, praeserliravero Paulinas epislolas, exhortabatur;. sibi prius significaret, quidnam illi, quod sufficere
si quid ille difficultatisislhic ofienderet,,scriplo sead posset, addendum videretur (Epist. 138, n. 1). Visuri
omnia responsurum pollicitus. Huic autem is rescri- sumus ad annuiii quadringentesimumvigesirnumpri-
psit urbanissima, qure etiamnum exstat, epistola (Ep. mum,Volusiano Urbis pnefecto rescriptum, quo Gce-
155), in qua sibi gratum esso illius promissum signi- lestius ac Pelagius inexsilium amandabantur, fuisse a
ficat : utque inde statim aliquid utilitatis capiat r Conslantio destinalum (Plwlius, Biblioth.codice 53).
exponit ei colloquium quoddam se proesenteinitum,. Cui suum quoque Volusianus addens edictum,. Cce-
in quo nescio quis certas de Incarnatione Verbi quce- leslium divinae fidei el quietis publicse lurbatorem
sliones objecerat, ea contendens mulla Deo indigna vocat (Baron., ad ann. 420, n. 5). Sed enim hinc illum
eonlirieri.Ergo Augustinum, ut eos nodos explicet, Christo noraen dcdisse haud quaquam sequitur, si
rogat; eamquein rem verbis ulitur, quse hoc loco» modo idem ille sit, quemadniodum apud Pholium
recensere operse pretium fuerit. lnterest famw tum, legere est, qui sanctse Melaniaeavunculus; quando-
inquit, ulqumsita noverimus.Ulcumqueabsque detri- quidem is, ut animam Baptismoexpiaret, ab sororis
mentocullusidiviniinaliissacerdotibustoleralur inscilia; filia multum oratus, instante demura obitu, abjuralo
«t cum qd anlistilem Augustinum venitur, legi decst, Gentilium errore traductus est ad Clirislum et bapti-
4S5 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. m
zatus (Pholius, Biblioth. codice.55). Haecita lcgas in (forte Petiliani) relinuit, quibusque eongregari cum
beatse illius feminaeVita, ubi dieni ille dicitur obiisse, eo, nisi clanculum, non Iicebat: quod quidem post
quo lempore in Constanlinopolitanacathcdra sedebat iter illuc ab Auguslino susceptum, sed eo tamen inde
Proclus (Surius, dec 51, aut jan.); quod Baronium jam regresso, contigit. Unde ille ansam arripuit, ut
induxit, ul illum anno quadringenlesimo trigesimo huncee felicissimumeventum non suis laboribus ar-
quarlo putaret collocandum. rogaret, sed uni Deo referret acceptura : Cirtenses
3. Cum jam librum posf CollalionemAugustinus ad vero plerique omnesDcum hac iu re illius opera usum
Donatislas scripsisset, babitum esl airao quadringen- exislimantes, dederunl ad illum lilteras, quibus et
lesiino duodecimo Zertcnse concilium: ex quo nihil corum, quse apud se evenerant, cerliorem illum fa-
superest, prseler epislolam ad eosdem decimo octavo cerent, et simul, ut sc inviseret, orarent. Rescripsit
kalendasjuliasscriplam (Epist. 141).Cum enim eorum ad ea sanctus Praesul, cupere se vehcmenter illud
epiacopijactarenl judicem a catholicis-,ul contra ad- itineris, ac Deum, ut sibi hujusce desiderii finem an-
versarios pronuntiaret, pecunia fuisse corruptum : nuat, comprecari; idquc co pi'opensiori voluulale se
pulida illa ac deridicula calumnia apud imperilre raul- suscepturum, quod non proprium suum opus, sed Dei
liludiuis aniinos fidem inveniebat, et quominus veri- conspeclurus pergeret (Epist. 144, n. 1-5).
lali plures manus darent, impedimenio erat. Nulla 5. AnimadverlimiissupraBoriifaeiiimepiscopum,ac
quidem re confutari validius, quam ipsoruramet Ge- presbylerum Hipponenscm, eum forte cui Urbano
storuni leclione poterat, in quibus videlicet tam raulta nomen, lum fuisse Carthagine, cum epistolam cujus
causrcsuaeconlraria Donalislas ipsos prolulisse, litte- initium esl, GeslaqumpromisitPrmslaniia tua (Epist.
ris consignaluni fuerat; ul eliamsi religionem suam 159), scripsit Augustinus : atqtii illorum ulerque inde
ab illis corrumpi passus fuisset Marcellinus, lanien lilteras singulas sancto Prsesuli a Marcellino retulit.
advcrsus cos non fcrre senlentiam, nunquam esset Quibusepistolis duabus ipse unica respondit, qure in-
ausus. Al vero cum non omnibus inlegrum csset, cipit, Episiolum luam (Epist, 145). In ea quem in lo-
cadcniGesta Iegere,raultiqueadeo, quibus idlicuisset, cum sibi a Bonifacio ailalam imprudens conjecerit,
ipsa corum prolixitale a legendo delcnercritur; expe- nescire seprofitetur; lametsi probe meminerit, id ex
dire calholicis episcopis visum, cum ul salutem popu- se isthic quseri petique, undcnam magis Pharaonis
lorum promoverent, lura etiara ut pervicacibusnullam suppetere aqua potuerit, quam in sanguinem conver-
excusationis speciem relinqucrcnt, quidquid paulo lerint, jam conversa in sanguinem tota aqua iEgypti.
majoris momenli factuin in Collationc fucral, contra- In ea vero, quam Urbanus ei reddideral, difficultalis
clius eorum oculis subjicere. Hoc autem prsestitere cujusdam ex ipsius libris de Libero Arbitrio enodatio-
cjus epistolse bcneficio, quam ut ad illos dirigerent, nem Marcellinussciscilabatur; eique sitnul indicabat,
divina cbarilale permoti sunt. Eam Augusiinus com- familiari cuidam suo (forte ipsi Volusiano),qure de
muni tolius concilii consensu ac nominc scripsit (Re- virginitate sanclre Marioaepistola ad Volusianumtra-
tracl. lib. % cap. 42) : ac prsefert illa in capite Silva- diderat, non omninosalisfecisse. Ad Iocmn porro U-
litim Summenseiii Numidirc decanum, Valentinum bri sui tertii de Libero Arbitrio respondens teslatur
Vagensem, Aurelium Macomadienscm,Auguslinuni in primis, nolle sesiclegi, autab amicisdelendi, tan-
ct, praeter eos quos reticct, alios quosdam. Fuit is quam ipse, sicutscriplores sacri, illi videlicel boniines
coiivenliis, ut veroproximumcst, provincialis,quando Dei qui Spiritu sanclo acti loculi sunt, nulli credalttr
eum Numidiseconciliumvocat Augijsliiius. errori obnoxius : quinimojam ibi significat, operutn
4. Aberal Hippone, bujusce forsilan Zertensis con- suorum omniurasese co animorecognilionemmedilari,
cilii causa, cum dedit aham ad. Saturninum et Eu- ul scripto ad id in vulgus emisso,quacsibi miuus in iis
fraleni presbyleros el conversos cum iisdcm ad uni- probenlur, quamque parura sibi ipse parcal, palam
lalcm clericos cpislolam ( Episi, 142); in qua videlicet demonstrel. Deindetamen affirmat, nihil iu eo, qui
dc conviclis in CarUiagiiieiiSsCoIlalioneDonalistaruni langitur, loco dictum a se, quod quisquam recte re-
episcopisquoedam,ul alibi observavimus (In Prwfat. prehendal. El certe non alios, quaniPelagiani dogma-
toini 2), sub iisdemverbis dicuntur, qurcin istiuscon- tis sectalores, verba de quibus agebatur, carpere au-
cilji epistola lcgimus. Ilorum haud dubiereconcilia. sos, Iiquidocognoscitur.
lio per Auguslini absentiam contigit : quapropler eis CAPUT IV.
de suo ati Ecclesiam redilu lrettisgralulatur, ac suam 1 Librum de Fide et Operibusedit Augustinus. 2 Ad
ipsius absenliam excusatam habeant, rogal; deinde Paulinam de videndoDeo scribil, necnon ad Forlu-
varia, quibus universalitatem Ecclesioeasserat, divi- nalianum, cujus Opein graliam cum episcopoquo'
noeaucloritatis teslimonia profert; ad extreraum eis dam, quicjus adversuserroneamopinionemdicla non
auclor est, ut suas quisque partcs alque officittmgna- sine offensioneacceperal, redire cupil, 5 Variassibi
viter atque alacriter impleat. Proximo post tempori mutuo epislolasmillunlPaulinuset Auguslinus.illic
adscribi potesl, quae sancli Antislitis profectionem ad scribendumsuum opus de CivilateDei appellit
quamdam secuta cst, Cirtaelotius ad catholicam uni- animum.
tatem conversio. Quippe in urbe bac, Numidiaedo- 1. Opus suum de Spiritu et Littera non ita pridem
mina, omnes ad Ecclesiam rcdicre, exceptis paucis- edideral Auguslinus, cum ad scribendum de Fide et
sjmis, quos in discidiovel amor vel limor hominis Opcribus aniraum appulit (De Fide et Oper., n. 21),
"
157 LIBER SEPTIMUS. / 4g8
ut nimirum quibusdam responderet scriplis, quresibi Carthagiiiensi, venire ille noluit, dolum forsitan in
nonnulli, laici quidem, sed divinorum eloquiorum se suspicatus, sive id Augustino esse animi illudere
studiosi fralres miserant (Retraclat. lib. % cap. 58). ipsi, alque de errore irjsullare : quod immane quan-
Ita porro istarum scriplionum auctores fidem in tum ab ejus ingenio abhorrebat. Attamen anlislitem.
Chrislum disiinguebant a bonis operibus, ut ad oeter- illum adeundum sibi domum non pulavit, ne, si mi-
nam vitara non sine illa, sine his tamen pervenire nos nus excusationem illc admitteret, id offensionem e't
posse existimarenl. Docebant proplerea, omnes ad scandalum pareret (Epist, 148, n. 4). Verum cum ei
percipiendum Baptismi sacraraenlum el ad Domini- contigisset Fortunatianum episcopum videre, quanto
cam mensam admittendos esse; nec curandum omni- et quam vero dolore ob amici abalienationem
punge-
no, de corrigendavita, necne, cogitarent; imo vero, relur, illi aperuit; simulquc rogavit, eum inviseret, i
eliamsi statuisse eos conslaret in criminibus ac flagi- certiorem de sincerilate animi sui redditurns ; non'
liis suis perseverare; de quibus emendandis ii nonenim se illum aspernari, sed in illo Deum ipsum ve-
nisi post acceptum Baptisma essent admonendi (De nerari ac limere, utque sibi offensamhanc ille eora-;
Fide et Oper., nn. 1, 10); novum enim esse, imo donet, oblestari (Ibid., n. 1). Eidem Fortunatiano
perversum atque prseposterum, prius docere quem- postea memoratara epistolam scripsit, in qua iteratis
admodum vivere debeat christianus, ac deinde bapti- iisdem precibus, ut se de impelrala ab illo
episcopo.
zari (Ibid., nn. 55, 1). Atqueilli in opinionem adeo venia exhilaret, quam humillime alque amantissime
perniciosam prcccipites acli sunt amore hominum potcst obsecrat. Atqtii quantolibet mitigandi viri
quorumdam, quibus eo denegatus forle fuerat Bapti- istius desiderio leneretur, eo lamen haudquaquam cst
smiis, quod repudiata priore conjuge aliam in malri- probibitus, quominus veritatem jam abs se propugna-
monium duxerant (Ibid., n. 2). Quoeres Augustinum tam constantissimel.tierelur.Etenim testatur se, quocJ
compulit, ut non solum doceret, qua ralione vitam in. ejus gratiam scripsisset, minirae pcenitere : ae
insliluere debeant, qui gratia Christi suut regenerali; Deum, quomodo nos qure sensu percipiuntur cerni-
verum etiam quales esse conveniat, qui cupiunt ad mus, videri omnino non posse, ne a gloriosis quidem
Javacrumregerr»raiionisadmitli. Qure toto voluminc corporibus, confirmat auctoritate Alhanasii, Ambro-
disputaverat, ea eapite ultimo velut in fascem reyocat sii, Gregorii, ac vel maxiroe Hieronymi. Sin aulem.
coiligitque(Relracl, lib. % cap. 38). corpora lam prope ad iisauram spirituum accessura,
2. Idem eodein cfrciler tempore ponit opusculum ul res incorporeas oculis usurpare valeant, episcopus
illud, quod Paulinredpvidendo Deo scripserat (lbid., ille exisiimet: se ad sudiendum, quibus rationum mo-
cap. 41). Hoc in operc quale sit futurum post gene- mentis opinioncm suam stabiliat, paratissimum esse
ralem resurreclionem beatorum corpus, utrumve na- (Ibid,, n. 4): intcrea, dum hrcc quaestioexacle paca-
turam spiritualem, cujusmodi Deus est, cernere ocu- teque discussa fuerit, cor ipsum, quo dubium non esl
lis possit, discutere, sancli Doctoris non est consilium quin Deum siraus visuri, parandum mundaiidumque.
(Ibid. et Epist. iil, n. 49). Spondet aulem, se in Innuere aulem videlur, eos,quorum tesiimonio utitur,
commentationequapiam ex professo, si Deus juverit, jam vita migrasse : quod si ila foret, illam epistolam
bac defe disputaturum (Epist. 147, n, 54). Et eam post aniium vigesimum a quadriiigentesimo, quosan'-
quidem libro de Civitate Deivigesimo secnndo tractat. ctus Hiei'onymus obiit, rejicere oporteret. Se^ verba
Egil quoqtie de hoc argumento in quadam epistola, illa non lam rigide pulamus interpretanda : siquidem
quod Commonitorium ad episcopum SiccensemFor- Fortunaliantis Siccensis anno quadringenlesimo ttn-
lunatianum vocat (Retractat.lib. % cap. 41; ef Epist. decimo Collationi Carthaginensi interfuit; unde colii-
148): necnon in alia ad Italicam aliquanto anle seripta gas ei successissein episcopatu Urbanum, quem Ec-
(Epist. 92). In hac dixerat, islius corporis oculos nec clesiaeSiccensi anno quadringentesimodecimo sextct
videre Deum, nec esse visuros; ad id asserenduro eo necnon et quadringentesimo decimo nono prre-
adductus, quod timenduni esset, ne Deus ipse corpo- fuisse visuri sumus; neque etiam parum veris-imile
reus et in loci spalio inlervalloquevisibilis crederetur est, eumdem jam inde ab anno quadringentesimo
(Episf. 148, n. i, et Epist. 92, n. 3). Ea ratione an- decimo lertio faelum ejus sedis episcopum. Quo-
lislitem quemdam ex amicis Siccensidicecesiin Pro- circa lardius isto anno memorala epistola poni non
consulari conterminum refellebat paulo vehemenlius, potest.
sicvidelicetardore reprehensionis abreptus, ut verba 5. Urbanum presbyterum, cujus mentionem in
sua ad observantiam episcopali dignitati debitam non epistola ad Marcellinum exlremo circiler anno qua-
salls exigeret; qua quidem lege eo se minus putave- dringenlesimo duodecimodata fecitAugustinus(Epist:
ral obstrictum, quod suis in lilteris neminem ex no- 145, n. 2), illum ipsum esse non dubitamus, de qua
mine appellaret. Nihiloseciustamen id episeopus illc idem in sermone ad plebem dicit: Sanctus frater et
in pejorempartem, suique adeo contumeliam rapuit. coepiscopusmeus Urbanus nosler, qui hic presbyler
Optavit Augustinus cum illo venire in colloquium; fuit, et modoest Skcensis episcopus (Sermon. Fragm;,
sperans fore, ut ejus animum sibi reconciliaret petita n. 1, primi fragm. ). Sed nec alium etiam significat,
suppliciter venia. Quod cum conatus esset, scribenle dum Pcregrinum diaconum Hipponensem Urbano ad'
ad eum, inquit, viro venerabili,nobisqueomnibushonore subeundumepiscopale niunus anno forte quadringen»
prceferendo,nimirum, ut nos iuterpretamur, Aurelio tesimodeci.motertio proficiscenticomitem fuisse tra>
gAHCT. AtJGUST.I. (Qmnse.) H
459 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPfc 460
dit (Episl. 149, n. 54). Is Roma, quo iter susceperat, Cum vos fiatres noslri (Epist. 95), illi traiismiUebatj,
jani in Africam anno post quadringentesimum decimo jam antetractaveral (Episl. 149, n. 55). De prscdeslina^
sexto remeaverat (Serin. Fragm., n. 1 primi fragm.): lione ibidem, quanquam non ex professo, tamen clare
Peregrinus vero, qui cum eo Sieeam fuerat pro- admodum et valide disputat (Epist. 95).
fectus, Hipponem nondum repetierat, cum Augusli- 4. Opusde Civitate Dei contra Gentiles, qui religh>
nus epistolam, cujus est inilium, Quodde perventiona nem Chrislianam maledictis et calumniis ob cxpugna-
tam prospera (Epist. 149), ad Paulinum dedit : qure tam Urbem proscindebant, non paucorura anhortim
proinde necanle annum quadringentesimumdecimum spatio elucubralum, hoc primumanno susceplum esl.
tertium, neque post quadringentesimum decimma Idenim scripsit AuguslinusadMarcellinum tribunum,
'
quinlum scripla fuit. Ea autem ad plures Paulini epi- qui anno ipso quadringentesimo decimo tertio, idibus
stolas responsioncm continet. Nempe Auguslinus seplembris csesus vivere desiit: nec lamcn diu anle
epistolam Carlbagine ad illum per hiemem anni qua- illius coedem raanum huic admovit operi; quando-
dringenlesimi octavi vel quadringentesimi noni desti- quidem libros ejus duos, cum illa conligit, vix perfe-
narat (Epist, 95) : hujus Paulinus, quse sibi forte cerat. Hinchaud dubiefactum.ulqui Marcellinumal-
elapsa erat, sibi mitti apograpbura, aut de integro loqui cceperat in exordio primi ac secundi libri, nun-
resurrcctionis, de qua in eadem illa epistola ageba- quam in reliquis scrmonem ad euni sonvertat. Cuin
lur, maleriara edisseri, cupiit. Simul Augustino pro- idem ipse Marcellinus libros in lioc argumentum coa-
ponit in Vetus ac Novum Instruraentum qusestiones fici deprecatus fuisset (Eptsf. 136, n. 5); responderai
novcm; quas cum ipsc sumraa expehdit diligenlia, ci anno quadringentesimo duodecimo Auguslinus,
tum Augustinum obtestatur, ut suam de illis sen- ejusmodi quaesiionesa se lum pertractari, non quem-
lentiam sibi rescribat, ac de nona in primis, quaecirca admodura de his agendum est librorum negotio ^ sed
Simeonisad Mariamdicla versabatur (Paul,,apudAu- queraadmodum potost epislolari sat esse colloquio
gust., Epist, 121, n. 14). Acceptis hisce litteris, quse (Episl. 158, n. 1} : quod quidem facile nos adducit, ut
a Paulino circiter anniim quadringentesimum deci- eum tunc temporis nonduminchoasse opus islud arbi-
nium scriptre fuerunt, Augustinus confestimillirespon- tremur. Sed cum simul Marcellinum rogat, ut sibi si
dit, ac ejus quseslionespartira expedivit, partini pro- quid ad convincendosinfidelesadhuc necessariumjudi-
peranle tabellario omisit. Exemplum vero epistolse, cet, signilicarene graVelurutvei episloiis,ait, vel libris,
qttod Paulinus petierat, adjungendunihuic responsioni si adjuverit Deus, ad omnia respondere curemus (Ibid.,
curavit. Hanc porro, quam desideramus, responsio- n. 20) ; nemo islhic non videatj qua ratione sensimad
nom verisimile est datam haud multis ante diebus libros de CivitateDeiconscribendossanctus Doctor in-
fuisse, cum aliam addidit Paulinus, quse similiter pe- ductus sit. Ergo zelo domus Dei; ut loquitur, exar-
riit, qua ilidem de psalmo sexlo decimo, deque ver- descens adversus Gentilitim blasphemias, propugna-
bis Simconis ad Mariam Augustinumconsulebat. Haec tionem illius suscipere apud animum suum consliluit
Hipponem cum est perlata, lum Gataqureapud Boni- (Retract, lib.% cap. 45, ii; 1). Scd abs singulari hoc-
facium ejusdem urbis episcopum diversabatur Augu- ce argumento ad tractandum generatim de utraque ci-
slinus. Quapropler illam Hippone sibi transmissam vitate, mundi videlicet ac Dei, sic calamum translu-
accipiens, Cataquseresponsum dedit; sed ibi grsecum lit, ut simul aggressus sit, et quidquid in genlililii
psallerium, unde psalmi decimi sexti exposilionem cullus defensionem splendidius afferri poterat, ever-
peteret, non reperit. Islud quoque responsum excidit; tere, et chrislianam religionem invietis rationum mo-
sed neque Paulino redditum fuit; sicuti nec illa epi- mentis astfuere. Quse porro grandi illo opere per
Slola, qua prius Auguslinus ad ejus quseslionesnovem duos supra viginti libros periractantur, eorum summa
responderat. Quare denuo ad illum scribere necessum capita in Retraclationibus altingit. Tot libros nonnisi
Paulinus habuit, cufn anno supra quadringentesimum pluribus annis interruplisque vicibus ei ficuit ad um-
i duodecimovel lertio decimo Quinli presbyteri et alio- bilicum adducere, coacto videlicet ab illis saepius sli-
' rum aliquot adventum illi nunliavit, de quorum itinerc lum removere, ut ad ea qusemagisurgere videbantur,
nihil aliud habemus compertum. Is autem ibi destina- illum converteret (Ibid.). Priores dtios vel tres, ut a
tum abs se quoddammisericordire, ut appellat, consi- nobis jam diclum, boc atmo, proximos vero istis duos
lium significabat Augustino(Epist. 149, n. 1); cujus anno quadringenlesimo deeimoquintocompQSuil,cum
conlubernales, divino mancipatos obsequio, univer- eos paulo ante quadragesimale jejunium esset exor-
sim quidem, Peregrinum vero diaconum nominalim, sus (Epist. 169, n. 1). Primum vulgati sunt ab eo tres
i uli conjicimus, salulabal (Ibid., n, 34). Postremseilli illi primi : nec ita multo post in quam plurimortim
$ epistolsePaulini Augustinus prima data occasioneRu- manus pervenerunt. Non defuere iiiter idololatras,
fini diaconi.qui ex Ilipponensiporlu solvebat, memo- qui de refellendis illis cogitarent; imo, ut responsum
ratam epistolam circiler annum quadringentesimum suum in Iucem emitterehl, dicebantur nihil aliud ex-
quartura decimum rescripsit. Ibi qusestionibusa Pau- spectare, nisi opportunitatemaliquam; cujus beneficio
lino propositis satisfacit; eam tamen qusead Simeonis id illis sine metu legum impefialiuni liceret. Qaos ad~
verba pertinebat, nonnisi leviter attingens, eo scili- moneo, inquit Auguslinus, non optsht quod eisnon ex*.
cet, qnia iltud argumenti inalteraepistola ad eumdem pedit. Facile est enim cuiquamvideri respondisse, qui
scripta, cujus exemplum sicut et aiterius quse incipit, tacere holuerit.Aut quid estloqitaciusvanitale? qumnpn
461 LIBER SEPTIMUS. 462
tded potesfifuodveritds,quia, si voluerit, eliam plus po- cujus tot ac tanta erant in Ecclesiam mefita, de me-
lest cldmafeqiiam veritas. Sed coilsiderenlomniadili- dib suslulit. Fatendum quidem est, Hieronymura tra •
genler : ei si forte sine siudio parlium judicantes talia dere, illum fuisse ab hsereticisinlerfeetuhi (Hieiori,,
esse perspexerint,qum polius exagitari, quam convelli contra Pelag., dialogo 5) : sed cum ejus neci societa-
possintgarrulilitteimpudentissimaet quasi salirka vet tem Heraclianiesetyrannidis, quamvis extra noxam
mimica levilate,coliibeantsuas nugas; et polius a pru- esset, obtentam adjicit; nOnambiguesignificat, mor-
dciilibuscmendari,quani laudari ab imprudenlibuseli- tem illi non intulisse Donatistas, nisi illorum opera,
gaitt, Nam si tion ad tibcrlatem vera dkendi, sed ad qui leges judiciaque adrainistrabant. Et cerle Orosius
licelilianimaledicendilempus exspcciani; dbsit ul eis illum a Marino comite seu privata invidentia slimu-
evenial,qitod ail Tullius de quodam qui peccandi li- lato, seu pecuniis Donalislarum, ut creditu quidem
ceniia fclix appellabatur: 0 miserum, cui peccare lice- proclive est, corrupto punitum capitali sententia as-
bat! UndeqUisquisest, qui maledicehdiliccntia felkem seril (Orosius, Historimlib. 1, cap.42).
se pulat, muho efil felicior, si hoc illi omninonon li- 2. Multa, quoead ejus mortem pertinent, reperire
ceat: cum possit deposila inahitate jaclantiw eliamisto est in Augustini ad Csecilianumepistola (Eptsf. 151);
lemporelanquam sltidio conSulendi," quidquid volueril, ubi tamen nominatim exprirai nemineni invenias;
contradicere; el quanlitm possunt, ab eis quos consulit sed de fratribus duobus, quorum innocentiam pro
amica disptltalione,lioneste,graviler,.libere,quodopor- compertissima semper habet, Carthagine gladio per-
tel audire (De Civit. Dei, lib. 5, cap. 26, n. 2). Quo cussis, conscripla est. Horum alterum laudibus plane
lcrtipOrpOrOsiOjtit hisloriam suam conscribcret, au- singularibus celebrat sanctus Doctor, virum slilo de-
clor fuit, niiiiiruni anno supra quadringentesimum pingens omni virtutum genere decoratum, ac cele-
deeimo sexto vel decimo septimo, ipse maximi illius brem multum corde vitaque christiana. Illumin causa ,
operis librurn undecimumcorainentabatur, edilis jam Ecelesiae venisse in Afficain, et in eo Ecclesise ipsi
decem primis, quorumorkrites radii, ut ejusdemOro- 'niaxime factam persecutionem asseverat. Gratuita
sii verba hie repracsenlemus, nioa; ttl de specula ec- crudelitate, nulla necessitate (quamviset alire causae,
clesidslkwclaritalis elali sttnl,toio orbe fulserunt (Oro- quas suspieari Iicebat, nec opus erat committerc lit-
sius, Hisioriw prmfatione). Quarti decimi, scribens leris, forsilan fuissent)Marinumatrociter contristasse
contra Adversaritim Legis el Prophetarura anno circi- Ecclesiam, scribit : impiis aulem isto supplicio pla-
lef quadringcntesimo et Vigesimo,meminil. Tradit cere conatura esse illum, vel placuisse laetatum. Caj-
eliam Augusiiniisad calcera deciffii octavi libri, jam dis adeo nefarioeauctor illam in necessitalem et Im-
annosaTheodori cbnsuialu, qui in annum trecentesi- peraloris pi-seeeptumtransferre moliebatur ; tametsi
mum honagesimumnonuni Incidit, ferme triginla nti- iraperialis Comitatus tam speclatam exploralamque
mcrari; quo se sub aiiriumChrisli quadringentesi- baberetutriusque fratrum innoceniiam, utnec indul-
mum vigesimumsexium scribefe indicat. gentia illis danda visa sit, ne qua suspicio eorum
CAPUT V. famseex eo hsereret. Et rcvera Marcellininecem im-
1 Mdriiins Hefaclianidebellatorparlam exislimationem probatam ab Aula fuisse, visuri sumus. Erant ea tem-
aihillit cmde Marcellini. 2 Hulic eumdemilluriiesse, pora calumhise mirum in raodum obnoxia, ut eliam
de cujus nece in epistola ad Cmcilianumnarraiur. unico teste adhibito impune in quemlibet, utpote
3 Marcellinuscum suo ftalre iii cuslodiahabelur Ma- quehi criminis ex sese invidiosi credibiliter insimu-
riiti jussu. 4 Hic ttl Ecclesimimponat, mitlendosad lare facile esset, exlremo animadverteretur supplicio,
lntpetatorein qui eis veitidm postutenl, persuadet. Quod sane aptius in nullura aliud, quam in perduel-
5 Damnalurcuirifraire Marcellinus,et gladio feritur. lionis erimen, maxime post iantam, quanla Hera-
6 Marinus Imperatoris gruiia excidii : Marcellitms cliani fuit, defeclionem , cadere queat. Quse etiara
ptobitaliset innocehlimfama marlyriiquelaufea insi- magha tunc erat illius, a quo damhalus est, poleslas,
gnis. 1 Ciancttlum Curthagine discedit Auguslinus, ea ihlra spatium lemporis non ila longura haud nie-
Marcellinihecetrigraviler dbleiis. diocriler imminuta fuit. Et reapse statim a nece Mar-
1. Poriendaest hoc ahiio Heracliani rebellio Africre cellini MairinuSCx Africa revocatus, Ioco suo ac fa-
comifis, qui Romam oppugnattiin veiiii, classe ara- vore excidit. Quibtisomhibus, ut Marcellinum ipsum
plius riavium tribus millibus instrucla. Vefum is a ea epistola designari nobis persuadeamus, adduci-
Marinocoffiitefusus fugatusqtie ih Italia, posfffioduin nitir. Gerle nihil, quod huic nostrseopinioni refrage- ]
Cartliagine, qtio se ex fuga receperat, jam ante tef- tur, videmus; idque hierito possumus affirmare, cut,
litim nonas augusti, ut quidem suadere vidcntur cOii- melitisres iis litteris relaloeconveniant, reperiri posse'
jecturrb, extferati supplicib affectus e&U Trajecit nemmem. Dubium profecto nullum est, quin tempo-
deinde Mafinus irt Africam, tibi ejus maxinia pfocul ribus Innocentii papae, qui vitam ad annum usque
dubio cufa in eo versata est, m HonOriifcscriplum in quadringentesimum dcciffium septimum produxit,
Hefaciiarium el ofnnes perduellionis ejus cortscios scriptse fuerint. Suht autem Caecilianoinscriptse, viro
teftib nonas julii prortiulgalum(Codice Theod., de proveclrejam ttim setaliset magna probitatis existima-
Pwn., lege21) adeffecttimadduceretur (Orosius, Hi- tione, verttffiadhuc catechumeno. Eratis reipubli-
storimlib. 7, cap. 42). At nomen suuffi reternre infa- caeadministrationi implicalus, roultisque impedilus
, miaenotahoc ilie affecit,q_uodMarcellinumtriJ)unum, communibus curia act negoliis.(Ibid. )k ftuapropter
4G5 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 464 :
nos quidem nibil videraus, quominus eumdem illum liendam abs se invidiam nccessarium esse, convince-
esse persuasum habeamus, qui prsetorio sub anni balur. Mulla praeclaraque promittebat Marinus; sed
quadringcnlesimi noni iriuium prscfectus fuit; alque eo lantum, ut fucum faceret antisiiiibus, neu caplivos
in Hippo- e vinculis eximerent. Hoc quippe fieri ab iis posse
* etiam eum ipsum, ad quem de coercendis
nensi tractu Donatislis circiter aunum quadringenle- credebatur, sive intercessione atqtie interventu Ec-
sinium quintum epistolam dedit Auguslinus (Episl. clesiae apud Imperatorem , sive eliam adhibitanon-
86): illum enim Vir sanctus velerem amicum vocat nulla violenlia, quod videntur ea sancii Prsesulis
(Eptsf. 151, n. 1). verba significare, Ecclesiaslka manus posset eos
3. Post Heracliani cladera conligit ut Creciliaiius eripere (lbid., n. 5). Atque eam ob rem, ut epi-
in Africa cum Marino comite una esset, longa sibi scoporum unus ad Imperatorem, fralrum acturus
familiaritale, ut ferebant, conjuncto. Gum autem ali- causam, milteretur, non consensit modo, sed etiam
quando ad eum vcnisset Caecilianus, Marcellinumac petiit, promittens interea, donec factus esset certior,
fratrem ejus Comes accersivit : qtiibus dimissis re- quid missus episcopus impetrasset, ejus se cognilio-
mansit, ut ferebatur, Crecilianus, et secrctum cum nem ampliaturum. Destinalus revera fuit ad Comila-
illo colloquium habuil; simulque missi, qui fralribus lum cum diacono quidam episcopus; isque fratribus
manum injicerent,.et ulrumque iu lelrum carcerem non veniam quidem oblinuit, ne videlicet eorum exi-
ac tenebricosum delruderent. Nihilosecius tamen stimalio vel lenui suspicione lsederetur, verum Ma-
isthic lselitia Marcellinusperfundebatur, necnon marino comili imperala, ut quamprimum eos dimitteret,
jori potiebatur felicitate, quam ipsemet Marinus, ut- neque ulla poenavel injuria afficeret. Sed responsum
pote qui nec dignitate nec potentia assequi poleral, Imperatoris proevertitComes.
quominus furoris proprii stimulis miserum in modum 5. Tertio die ante nalalem marlyris Cypriani, hoc
lancinaretur. Quodam die frater ejus, cum jam pari- cst, pridie idus seplembris , invisit CsecilianusAugu-
ter in custodia tenerentur, ail illi : Si ego hmc pro 'stinum, eique spem, quam unquam antea, meliorem
merilis palior peccatorummeorum; lu, cujus vitamno- dedit: Romam enim profeclurum sese propediem,
vimustam allente ferventerquecltrislianam,quibusma- sperareque adeo sibi, priusquam discederet, illud be-
lis merilis ad ista perductus es? Alille : Parvumne, neficii Comitem esse concessurum. Beato Anlislill
inquit, mihi exislimas conferri divinilus benefwium,si persancte affirmavit, se Marino cum ad illum venis-
tamen hoc lestimoniumtuum de vila mea verum est, ul set, aperte declarasse, familiaritatem illam, qua sese
hoc quod patior, eliamsiusque ad effusionemsanguinis tam frequentibus colloquiis dignabatur, si quidem
patiar, ibi peccatamea punianlur , nec mihi ad fulu- hosce fralres damnalurus esset, sibi non honori, sed
rum judicium reservenlur?Hk forle aliquis, subdit Au- danmo futuram longe maximo : elenim cum obscurse
gustinus, eredaf eum fuisse sibi conscium aliquorum essent nemini, quse sibi cum illis intercedebant, alie-
occullorum impudkiiiw peccatorum. Dicam ergo quid nationis causse , omnes facile credituros, se nec in-
me DominusDens, ad magnammeam consolalionem, consulto nec dissentiente captum utriusque de medio
ex ejus ore andire, el ptane scire volueril. Cumde hoc tollendi consilium. Denique manu ad altare porrecta
ipso, ut sunt humana, sollkilus solus cum solo agetem, dejeravit, vere se Marinodixisseea omnia, quibus ille
jant ht eadenicuslodia conslilulo, ne quid essef, unde adeo permotus sibi visus sit, ut minime dubitaret,
mnjore cl insigniorepwnitentiaDeumsibi placare de- quin amborum venia pro vialico , id est, munerum
berel; ilte, ut eral verccundiwsingularis, cumipsam, illorum loco, quibus donari solebanl amici disceden-
liccl falsam, meam suspkionemerubesceret,sed adino- les, sibi ab eo concederetur. Quibus audilis, falclur
nitioncmgraiissimeacciperet, modestegraviterquesub- Auguslinus sibi lam certo pcrsuasum fuisse, Cxcilia-
ridens, et utraque manu meam dexleram apprehendens: nura liberandis iis sedulam operam ac sinceram prre-
Teslor, inquit, sacramenta qum per hanc afferentur slare , ut eam opinionem etiam viso tam contrario
manum, me nullum esse experlumconcubilum,prwler cxitu non exuerit. Enimvero , cum postridie ejus diei
uxorem, nec anle, necposlea (Ibid., n. 9). accepisset, utrumque carcere eductum , ad Comitem
4. Alque bsec agebant Carthagine ; qua in urbe sententiae pronuntiandaecausa perductum esse; per-
procul dubio beatus Augustinus jam ante versabatur: culsus quidem fuit non mediocriter : verumtamen
nequc enim verisimile est, per tempus illi futurum iis , quse audierat ex Cseciliano, confirmatus, deque
fuisse liberum illuc cx proposito sese conferre. Is eorum liberatione lantuni non cerlus , Comitemexi-
porro niliil reliquit intenlatum , ut Marinusne Mar- stimavit Cypriani martyris pervigilium eo delegisse,
cellini ncce cor Ecclesise dolore percelleret, neve ul fidemsuam Caecilianoliberaret, alque ita fidelibus
suam ipsius animam lanto scelere perimeret. Quin hoe inopinato evenlu exhilaralis ad Iocum sancti
Caecilianusipse , quem nonnullre raliones suspicione Martyris ascenderet, parcendi benignitate, quam oc-
procuralaahujus detentionis onerabant, Ecclesisepre- cidendi poteslate sublimior. Sed Marino longe alia
cibus suas coiijunxit, cumque Marinum saepemonuis- mens erat; necdum enim licueral Auguslino, quae in
set, srcpe suppliciier orasset, spem lrctioris succes- ea quaesiionegererentur, sciscilari, cum ecce illi af-
sus ostendehat non exiguam. Episcopis subinde ailir- fcrtur de fralrum supplicio tristis nuntius. Siquidem
mabat, omnem se operam atque induslriam in id ne- . cum nihil seque vereretur Comes, quam ne Ecclesise
go|ij copferre; a quibus etiam illud omnjno ad amo- intervenlu suse crudelitali eriperentur, ulrumque,
465 LIBER SEPTIMUS, 4(?6
cum id minime exspectabatur, damnavit, atque e humilitas, erga omnescharilas; in beneficiisprmstandis
vesligio truncari jussil. Quin etiam quo magis nego- facilitas, in pelendispudor, in recte faclis amor, in pec-
lium maturaretur, locum eidera assignavit prius non catis dolor! Quanlumdecushoneslatis,quisplendorgra-
hominum suppliciis,sed urbis ornamento destinalum. tiw, qumcura pietatis! Quwin subvenkndomisetkordia,
Etenim damnatorum sanguine nunquam antea fuerat in ignoscendobenevolenlia,in orandofiducia! Quodsa-
funeslatus, nisi quod paucis anle diebus reos aliquot lubritersciebat,qua modeslialoquebatur! quod inutiliter
capilalem ibi pcenamluere voluerat; idque de indu- nesciebal,qua diligentiascrutabatur! Quantusin eo con-
stria factum ab illo persuasissimum fuit, ut ne vide- lemptus-rerumprwsenlium! quanla spes, et desiderium
licet percusso ibidem Marcellino, rei indignitatem bonorummternorum! Ne rclktis omnibussmcularibus
borroremque loci augeret insolentia. Non enini ei actionibussusciperelciiigulummililiwchrislianm, vin-
poterat esse obscurum, quam lucluosaEcclesirefutura culum prmpediebaluxorium,quojam innodaluscmperat
esset ea damnatio; qua sanctae illi matri crucialum concupisceremeliora, quando jam non liccbat illa,
inlerre non veritus, eo graviori scelere se obligavit, quamvisinferiora, disrumpere.Quid ergohuicin morte
quod ipsum inter cjus filios retulerat accepli ab ea accidilmali, ac non polius plurimumboni,cumhmcIta-
Baptismi beneficium. Frater, cujus ille consilium in bensdona ad Chrislum, sine quo inaniter habentur, ex
tanto scelcre secutus est, quondam in capitis discri- hac vita migraril? (Epist, 151, nn. 8, 10.)
mine conslitutus confugere ad Ecclesireopemcoactus 7. Post illam Marini comitistam impiam tamque
fucrat: imo vero Marinusipse, cuin aliquandopatroni crudclem perfidiam, non potuit abs se impetrare Au-
incurrissct offensara (is enim insperata felicilatead gustinus, ut Carthagine diulius moraretur. Quocirca
tantam poientiain devenerat), Ecclesise patrocinium postridie ejus ipsius diei se dedit itineri: sicque, cum
beneficiiloco imploraverat, quod illi nequaquam fue- illum alioqtii Csecilianusvoluisset, is de maluralo il-
rat denegalum. lius discessu certior factus est. Idcirco autem sese
6. Nilebalur quidem praeceptoImperatoris, quod clanculum exurbe subripuit, ulne distineretur gemi-
sibi per lilteras significatumpraedicabat, obsequendi tibus, lacrymis, clamoribusque plurimorum e claris-
necessilalem obtendere : sed quod legatus episcopus simis civibus, qui, ut Comitis furorem atque gladium
ab Imperalore mandatiim plane contrarium obtinuit, declinarent, in ecclesiaiasylumconfugerant. Hicenim
id vero planissimuni fecit Comitis mendacium. Et quanquam illorum vita minime periclitabatur, tamen
certe conlinuo revocatus ex Africa, et rauncre onnii haud dubie illum eranl obsecraluri, ul pro se Comiti
ac dignitate spolialus, conscientiseproprise, ul eara suppIicaret;quodsanedecorinequaquam sinebat ratio.
pcenitentiaesuse vel pcenrelestem haberet, permissus Namsi adversusComitemVirsanctuseo verborum ler-
est (Orosius, Historiwlib. 7, cap. 42). Quod adMar- roreusus fuisset, quod necesseadprocuranclamanimse
cellinum, is quidem vita cessit, non virtuium sua- salutem videbatur, id ille nunquam boni consuluisset.
rum modo, susceptorumvepro Ecclesia laborumnier- Quare tantam indignitatem non ferens, abscessit.
cedem ac fructum, sed etiam merilam effusosanguine Dolebamgraviter, inquit magnus Prsesul, vicem vene^
raartyris lauream recepturus; quo eum nomine donat rabilis coepiscopimei lanlm recloris Ecclesiw, ad cu-
Ecclesiain Romano Martyrologio: ubi cur oclavoidus jus perlineredkebatur offlcium, post hominis tam nefa-
apriles celebretur ejus memoria, causam vel auctori- riam fallaciamadhuc se prmberehumiiem, quo cwletis
lalem niillaniafferunt. Enimveroillum idibus septem- patcetelur : iis videlicet, qui se receperanl in eccle-
bris pridie videlicet ejus diei, qui Cypriani passione siam; nisi forte nonnulli eliam in custodia haberen-
solemnis erat, percussura vidimus. Quodut constabit, tur. Faleor, addit, cum lantuin malum nullo pectoris
dubium nulluni erit, quin cjus percussio evenerit robore poluissemlolerare, discessi(Ibid., n. 5). Quan-
prsesenlianno; cum el defeclionemHeraclianisit se- quam alias etiam, proeterAlarcellininccem, discessus
cuta, et antccesserit legem post obitum ejus terlio sui causas affert; (quarum) una est, inquit, quoniam
kalendas septembris anni quadringentesimi decimi laborem, quemin illa urbe perpeti necesseest, el queni
quarti datam ab Honorio, qua is gesta Collalionis,cui si exponete velhn, aliud tatilum loquendumest, jam
Marcellinusprsefuerat, habere vult perpeluam firmi- suslinete non possum, quod infitmiluti mem ptoptiw,
talem ( CodiceTheod,, de Hwretkis, lege 55). Isthic qucenotaest omnibusqui familiatius me novetunt, ac-
Imperator, ut exislimalioncmillius, quanquam per- cessiteliam seneclus,quwgenetis liumaniest communis
duellionis specie trucidati, sartam tectam vclle se infitmilas. Alteta causa est, quod stalui, si Dominus
'
ostendat, ipsum speclabilis memoriaevirum appellat: velit, quanlum mihi ex illis occupalionibus,quas Eccle-
Auguslinusvero eumdemnon religiosrctantum (Epist. siw, cui ptoptio munetesetvio, necessitasflagilal,dalur
166, n. 1; Episl. 169, n. 15), sed etiam sanctseme- tempotis, id lolum impendetclaboti sludiotum ad ec-
niorise litulo nobililat (De Natura el Graiia, n. 25); clesiasticasscientias petiinenlium; ubi me atbitror, si
cujus amici sibi charissimi (Epist, 190, n. 20) et in Dei misericordiwplacet, etiam posietisaliquidptofulu-
Christi charitate gratissimi ( Episl. 166, n. 6) inter- rum (Ibid., n. 13). Tum Coecilianumolim catechume-
itum deplorans : Qumilli, ait, probilasin moribus, in num, qui a sancto Doctore verum discere quaTebat,
amicitiafides,in doctrinasludium, in religionesinceri- graviter admonet, ne se per Baplismumadjungere fi-
tas, in conjugio pudicitia, in judicioconlinenlia; erga delibus diulius procrastinel ea vana ratione, quasi
inimkospatienlia, erga amicosaffabilitas,erga sanctos fideles non possint rempublicara recte administrarc
«67 WTA S. AUGUSTINlEPISCOPI. $68
{Episf. 151, n, 14). Eumdem eliam ergaMarinum qua faciliusconcupiscatel cogitel(Epist. 131). Respondit ei
Jatione se gerat, docere prius non omisit. Hunc si dili- Augustinns merito ipsam, quam impotens sit natura,
t/k, ait, delestare; si nonvk ul in wtetnum punialur, quamque tota in terrena propendeat, agnoscere; sed
exhorre, Sk exislimalionilum, sic estvitwillius consu- Christum, ut illam erigeret, ad nos deseendisse: quod
lenduin (Ibid., n, 11). Hsecautem epislola dici non vero ea praesentescalamitalesbonorumfuturorum spe
absurde polest exeunle hoc anno scripta. tolerabiles ducat, recte facere. Simulque eisdem illis
CAPUT VI. calamitatibus atque infortuniis non minimam afferri
1 Demeltias Utbc a Golltis capla in Africam una cum utilitatem docct. Ipsi futuraevitaepracmiapraesentisque
malre el avia transmiltit, 2 Ptobam Demeltiadis solatia a Deo precatur; seque ad extremum commen-
aviam pcr lilleras insliluit, eique de orandoDeo prw- dat dileclioniorationiqueomniumveslrum, inquit, in
cepla tradit Anguslinus. 5 Hujus suasu Demelrias quorum cordibus per fidem habilat Cltrislus. Cum id
setalisesset Proba, ut sibi pro se minus timendum vi-
virgitiulemsanclimoniam ampleclitur. 4 Augustinus
de velalioneDemetriadis cum tola Ecclesia gaudel. deretur; tunc porro ad eam maxirae pertinebat, oran-
5 Librumde Bono viduitatis Jutianm ejus matri scri- do concertare pro suis (De Bonoviduit., n. 29). Quare
bit, 6 Deinelriadisvirginis insliluendwoblentuPela- merito sanclum Antislitem peliit, ut de orando Deo
sibi aliquid scriberet, quo nempe el quid a Deo, et
gius epislolamedil hmresissumvenenosuffusam.
1. Elsi grave admodum erat vulnus, quod Augu- qua ratione poscendum sit, edoceretur (Episf. 150, nn.
stini animo inflixerat indignissima Marcellini csedes; 1, 9). Promisit Augustinus, se tam dignse vidua chri-
dolor lamen ejus niultum remisit viso insigni divinoe stiana pelitioni facturum salis : et cum primum ci per
otium Iicuit, fidem suam studuil liberare, atque hac
gralise opere, cujus el ipse in eadem illa peregrina-
lione Carthaginensi, in qua sanguis amici pene sub de re prolixiorem epistolam, cujus in libro de Vidui-
tate ipse meminit, ad illamdeslinavit (De Bonoviduit.,
ejus oculis fusus fuerat, minister exstilit: si tanien n. 29). Qua quidem epistola Probam non minus gra-
ponere hoc anno placeat memorabile illud gratioenii-
viter, quam modeste, ad amplexandara juxta proace-
raculum, quo Demetrias, virgo in orbe Romano nobi-
litate ac diviliis priina, in quam unam Proborum, plum evangclicum majorem perfectionem cohorlatus
Olibriorum, atque Aniciorum sanguis confluxerat, est; nec frustra : nam cum ipsa per se tantam ad be-
liuniiuin rebus omnibus, cum jamjam nuplura puta- nignitatis officia propensionem baberel; novo tamen
charilatis ardore correpta fuit ex adhortatione Augu-
batur, remisit, ut Christum Jesum sibi sponsum ha-
stini : idque tuiic conligit, quod scribit Hieronymus:
beret; atque ut sic eam gentem, in qua familiares
teranl consulatus ac maximoequsequeImperii dignita- Habitas, id est a majoribusacceplas, vendere dicilur
les, virginitalis etiamhonore ac Iaude augeret. Patrem possessiones,et facere sibi amicosde iniquo mammona,
illa Anicium Hermogenianum Olibrium, parentibus qui se recipiant in mlerna tabernacuta : ul erubescat
Sexto Peironio Probo et Proba Anicia Faltonia pro- omnis ecclesiaslkiminislerii gradus, cl cassa nomina
gnalum. matrem vero Julianam habuit. Agebat Deme- monachorum, emeteptmdia, lanla nobilitalevendente
Irias Romaeuna cum avia Proba, et Juliana malre, cum (Hieron., Epist. 8). Augustinus in hac ad Probam cpi-
Urbs a Gothis anno quadringenfesimo decirao capta slola Juliauseuurus ejus mentionem facit (Epist. 130,
cst: simulque illse Roma egressse sunt, quando ca n. 50), sed interim Demetriadis plane oblilus : quod
ferineadbuc incendiofumabat (Ilieron.,Epist.8). Ttmi quidem argumento est, scriptas hasce litteras prius
porro Proba, verila ne qui post vaslatam Italiam profuisse, quam se nobilis illa virgo Christo devovisset.
fectus fuerat, iterum in Urbem rediret Alaricus, suani El revera ejusdem ad Probam epistolse jam meminit
in libro de Viduitate, quem non multo post Demelriadis
suoruraque omnium, in quibus Juliana cum Deme-
triade filia erat, vitam ac salutem cymbsecommisit. consecralionem editum esse verba illa, modo cmpit
Felici quidem successu pervenit in Africam: sed isthic (De Bono viduit., n. 24), aperte declarant.
\ in Heraclianum comitem, qui rem Imperatoris agere 5. ConsecraiionemDemetriadis jam ab anno qua-
! simulans, totam illam provinciam misere divexabat, dringentesimo undecimofaclamvelle Baroniusvidelur
i incidit. Quare cum sancloematronseconservandaesset (Baron., ad annum 415, n. 15) : et sane ita necesse
j earum, quas haud exiguo numero secum habebat, fe- erit, si, cum primum eam vidit Augustinus, hoc ipsi
niinarum pudicitia, illam dala opum suarum parte a proposilum Deus injecit : sed rem eo modo contigisse
; tyranno quasi redimere coacta est: quod lamen mi~ baudquaquam narrat sauctus Anlistes. Eninivero si
nime obstitit, quominus ditissima adhuc remaneret. Hieronymus Demelriadi anno lantum, ut ipse Baro-
2. Cum aulem in universa Africa nullus esset Au- nius tradit, quadringentesimo decimoterlio, vel potius
gustino illustrior, in ejus cognilioiiemse suis litteris decimo quarto seripsit; cur is dicendus sit, ut de re
insinuare Proba et Juliana non omiserunt (Epist. 188, slalim ab initio per totum terrarum orbem pervagata
n. 1). Et forte eo commercionata est epistola, ex qua scriberet, duos vel tres annos exspeclasse, nihil nobis
discimus Probam, ut de valetudine ejus cerlior fieret, occurrit. Augustinus, ut jam a nobis dictum, Probam
litteras ad eum dedisse, in quibus hsec dicebat, quod ac Julianam primum ex ipsarum litteris cognoverat
in corporecorruplibilianinia consliluta, terrenaquadam (Episl. 188, n.l): illasposteaprsesenspraesentesvidit,
cenlagioneconslritigilur; el tali onerequodammodode- jam inde ab anno quadringentesimo undecimo, et quo-
pressa curvalur, ul in imp tiiulta, quainin summoununi, ties postmoduni Carlbagincm venit, salutarium proe-
«9 LIBER SEPTIMUS, 470
cepliommi, guas a Dep dfdicerat, semina in earum yitrc inslilulum esset professa, ad matrem ejus Julia-
peclora spargere non deslifit: illre vero eadem non nam Jibrum seu epistolam de Bono viduitatis scripsit
tanquam homipjs cujuspiam , verura , id quod erant, Auguslinus. Id eum Juljapa coram rogaverat, cum-
tanquain ipsiusmet Dei yerba excepere. Exhortaliones qtie is sajiclre feminrp refragari ac renuere non
illius, opitulante Dpi gratia, fructus in ea domo pepe- valuisset, hceceum per litteras saepesoepiuspromissi
rere longe masimos, Etcnim liaud ita multo post, adraonuerat. Igitur aliquot horas ipsura, quibus dis-
quam Carlhagine ille discesserat, Demetrias prseceplis tringebatur, occupationibus suffurari oportuit, illius
sibi ab illo datis recfe ac feljciter usa sanclimoiiiam Mtvolpntati satisfaceret. Illud aulem hoc in opere sibi
virginalem prpfess.aest; lerrenoqup liiarjlo, cui jan)- proposuil, nimirum et docere sua officiaviduas chri-
jani erat tradeiida, pastos sponsj ecelestis amplexus Slianas, et eas ad bonum, quod abs se faciendum esse
anleposuit. Teslatur Auguslinus, ea ip re se plque noverint, aniniose alque alacriter suscipiendum ad--
Alypiumjunclis operis Jaborasse; sed nujla parle laus borlari. Quanquam enim ad Julianam solam, non ta-
ejus aut merccs minuilur, quod eani cum aniico tam men soli Julianse, aut quse in ejus erat conlubernio,
unanimi tamque intinio habueritcommunem. Erat jam socrui ProbseFaltonise seribebat; sed et viduis omnb-
Demetrias in prflcinclu ul nuberet, cum vjrginitafis bus, qu.se hanc ejus Jucubrationem erant lecturre
votun) nuncupayil. De hoc porrp nobilissfmoeilljqs (Ibid., n. i), Ibi jnler caetera id polissimum suadet
virginis facto sjngularia niplta, eaque pulcherrinia pro- Julianae, adversarjorum graiise Chrisli perniciosa fu-
,ditIlieronymus (Hieron., Epist. 8): qusc qnidem accp- gere colloquia (Ibid., n. 21).
perat a sanclis quibusdam ac nobilibusfeminis, quibus 6. Tum vero cum illustriores Ecclesiaeviri Deme-
cx Galliis ob hostiles depopulationes excedere coactis, triadem, ab ayia el a matre ejus rogati, prseceptis
et per Africam, ut Jerosolyma peterent, iter facienti- informare ae in sancto proposito confirmare sttide-
bus, ibi Demelriadera videre contigerat. Deraelriadjs rent; Pelagius quoque sibi deesse noluil, qnin hacce
igiiur capiti flammeura (sic v.ocat sanctus Presbyter colligendte famse simulque tradendi sui erroris occa-
yirginitali.sinsigne) posl invocaluni Dei nomen publice sionc uteretur. Epjstolam ergo et ipse nobilis illius
imp.osuitpontifex (is fnit Aurelius episcopus Cartha- yirginis inslJtuendsecausa eam scripsit, quaoin Augu-
ginensis), et castam illam virginem Christo Doraino stinianarum appendice, incjpiens, Si summo ingenio,
c.onsecravit(Ibid.). conspicitur (Append,, Epist. 17). Inter ea prsecepta,
i, Nequaquam Prolja ac Juliana coinmisere, quin quibus Demeiriadem inslruit Pelagius, id eam monet,
Demetriadis proposilum per Jittcras Augusiinosignifi- ut sibi in Urbe, quse vox Roraam proprie Significat,
carent (E;jt'sf.150), eique rauneris aliquid in solemiii- solitudineminstituat (lbid., cap. 25). Et certe, qnomi-
tatis, qua yelata illa fuerat, testimonium milterent, in- nus co Proba jam tum reversa fuerit, nihil prohibet.
gens illud Dei beneficium,exhortalionum ejus fructuni Videmus saltemab HieronymoDemetriadem, ut lidem
csse profitentes (Epist. 145, n. 1). Aiiteverlit earum Innocentii sequalur, admoneri; nulla interim neque
epistola celeritatem famre; sanctoque Augustino tam Aurelii, neque Augustiui, mentione facta (Hieron.,
lrctusnuntius anle securam altulit voluptatcni, quam Epist. 8). Apparet insuper, epistolsePelagianrefamam
de veritate illius dubitare contjgisset : quod profecto ad Augustinum nequaquam anle annum quadringen-
fttturum erat, si rem tantum vulgatis rumorjbus acce- tesimum decimum sextum aut deeimum septimum
pisset. Quahta autem laetiliasanctum Antistilem ingens pervenisse : quod qujdem, si semper in Africareman-
illud gratise miraculum perfuderit, scire cupienli, satis sisset Demelrias, vix fieri potuisset. Illud saltem extra
fticrit epistolam, quam ea de re ad Probam atque Ju- dubium, hanc epistolara ipsum nonnisi posl synodum
lianara circiter inilium anni quadringentesimi decimi Palaestinam, quae tantum sub anni quadringenlesimi
qtiarti scripsit, perlegere (Epist. 150). QuocumquePro- decimi quinli finem celcbrata est, conspexisse : cum
bae nomen pervenerat, hoc est in regiones univefsas, is, an anle synodum illam, an vero postea scripta
virginitatis, quajn prpressa Demetrias fuerat, fama fuerit, ambigat (De Gratia Chtisii, n. 25). Auguslinus
perlala est (Ibid,). Cunclmper AfricamEcclesiw, Hie- epistolam hanc forte jam videi-at,cum ipse atque Aly-
ronymi verba sunt, qupdamexsultaveretripudia : non pius Demctriadis matreni admonuere, ne aures prse-
solutn a.diirbcs, pppida, vkulosque, sed ad ipsa quoque beret iis hominibus, qui fidem sernionibus suis cor-
iiiagalia, celebrisfqma penetravit. Omnesinter Africam rumpebant (Epist, 188, n. 2). Juliana plurinium illis
llaliamque insulmhoc rumore complelwsunt, et inof- ob hancce admonilionem debere se rescripsit; eos-
feiuo pede longitfs gaudia cucurrere. Idem proxirae demque cerliores fecit, ejusmodi honiines sibi perinde
ante : Quasi ex radice fecunda, jnquit, inullw simul ac suis invisos esse; dcnique familiamsuam omnem
mrginesputlularunl, exempluinquepatronw el dominm seraper usque adeo fuisse retinenlcm calholicsefidei,
(qure vota erant Augustini [Ibid.]) secula est clienlum ut in ea nullus unquam haeresiulli, ne levissimaequi-
lurba atquefamularum(Hieron.^ Epkt. 8). Quare non dem, adhaeserit.Commodum accidit, ut Alypius Hip-
inimerito Augustinus J.ulianaedomum non paryam pone esset, quo tempore responsio illa Juliansc Au-
Christi eeclesiam esse dicit (Epist. 188, n. 3), ejus- gustino reddita est. Quapropter ei rescripla conjun-
que familiaDialibi domesticamecclesiam appellat (De ctim suo nomine miserunt (Ibid., n. 1). Ac primum
Bono viduit., n. 29). quidem afQrmant,cum operam suam ad promovendam
5. Paucis post diebus, quam Demelrias sanctioris filire ipsius Demetriadi velationem adhibuerint, ip-
m VITA S. AUGUSTiNlEPISCXM.. 472
%uum visiim iri nemiiii, si id sibi juris sumere non gencratim quoslibet Donatistas, infaraes, ex omnium
dubilent, ul ipsas de stta salute, ac de graliaeadversa- congressu et socielate proscriplos, inteslabiles, deni-
riis commoncfaciant. Tum eam rogant de libro quoque privalos omni conlrabendi jure, declarandos.
•dam Demetriadi inscriplo, necnon erroribus longe Prselerea lerlio kalendas seplembris ejusdem anni
periculosissimis referto, sibi nuntiet, an illum ipsa quadringentesiini decimi quarli auctoritate sua, uli
evolverit; cujusvc habeatur auctoris, aut qua fronte jam dictum esl, Collationisacta comprobavit(Ibid,,
illum Demetrias cxcepcril ea docentem, unde credat legeSS).
virgiualem suam sanctilatem, omnesque spirituales 2. Etsi Augustinusapud judices magno studio age-
diviiias, nminisi ex se ipsa sibi esse; atque ita prius ret, ut imperialium legum in Donatistasseveritalem
<quaiiisit plenissime beala, discat Deo esse, quod ab- christiana mansuetudine miligarent; attamen facien-
sit, ingrata. El ipsi quidem hanc epislolam Pelagio dum sibi pulabat, ut illarum auctoritale sensim tradu-
adjudicare se non dissimulanl, sed pleniorem illius rei cerentur ad Ecclesiam calholicam, ii prsecipue,quo-
quaerebantconfirinalionem(Entsf.188,n.4). Stia ipsos rum in sua Hipponensi dicecesi residenlium saluti
ininimefefellit opinio: elenimin libro de Gralia Chrisli prospicere tenebatur (Episl. 153, ef Epist. 134). In ea
anHoquadringentesimodecimooctavo in lucem edito, procul dubio erant duo illi presbyteri partis Donali,
Augustinus haud semcl eamdem illam commentatio- qui sancto Episcopovel satagenle, vel saltem cupiente
aem tanquam Pclagii cilare nihil dubitat. Alque hinc comprebensisunt, alque Hipponemperducli, ut judi-
intelligas licet, Augustiniet Alypii ad Julianam rescri- cibus forte, quibus legum iraperata exsequi incumbe-
pla eo quidem opere antiquiora esse, verum paucis bat, sisterenlur, utque in cuslodia, ne violentas sibi
admodum diebus, quandoquidem in bis Pelagii ad manus inferrent, servarenlur. Alter eorum, cui Do-
Iniioeentium litleras, anno quadringentesimodecimo nalo nomen, oblatum equum non modo recusavil, sed
septimo circiter mensem seplembrem Zosimo reddi- etiam sese ad terram collidens graviter sauciavit :
tas, raemorant (/6id., n. 14). posteajam adduclus Hipponem, prsecipitemsein pu-
CAPUT VII. leum dedit, unde illuminvilumac reluctantemeduxere
1 Honorii iex severiorin Donalistas perlinaces.2 Do- Catholici. Tanta hujus erat pervicacia, ut clamilaret
natus Mulugennensiset alius pariler cumeo presbyler perpetuo, velle se in errore perseverare, velle in eo
de parle Donali in cuslodiamdanlur. 3 Auguslinns perire : cogendum ad bonum, quodeumque demum
Macedonio scribit de inlercessionibusepiscoporum illud sit, neminem, quando Deusnos noslrijuris alque
pro reis. 4 In iis inlcrcessionibusquamprudenlet ac arbitrii essc voluisset: Chrislum discipulossuos, cuni
•verecundesese gereret Augustinus,lesle Macedonio, eos deficcreab illo libuisset, non retinuisse; Aposlo-
cui ille de christiani magistratusofflciisverisquevir- lisque suis optionem ac plenam facultalem seu rece-
tulibus doclrinam tradil. 5 Contra Pelagianosad Hi- dendi seu remanendi permisisse; ad exlremum, non
iarii qumstionesa Sicilia missas respondel. debere sibi vitioverti, quod vimsibi afferre statuisset;
i. Sibi facile persuadcbant Donatistae,sese Ecclesirc Apostolum enim bonis et laude dignis adscripsisse
ipcr Marcellini csedem non minus detrimenli, quam aclionibus, si quis corpus flammis absumendumtra-
«rucialus atlulisse : vcrum haud multo posl Deus eos deret. Cum ei, quseconstituta in Collalione fuerant,
docuit, illam mortuo Marcellinonon ereptam sibi esse objectabantur,partium suarum causam jaclabal, etiam
potesiatem, qua Ecclesiam ante nalum Marcellinum conlra Augustinum, defendere se posse, modo revo-
intaius ftterat. Elenim decimo kalendas julias hujus carelur id quod Donatistsc concesserant, personam
ipsitis anni quadringcnlcsimidecimi quarti legem Ho- non proejudicarepersonse. Angebat magnopereAugu-
norius conlra eos tulit, qure quidem legis lertio ka- slinum miseri istius presbyteri Jugendaconditio, eum-
'
lendas februarias anni quadringenlesimi duodecimi que maxime sollicilum habebat salutis ipsius cura.
promulgatrcsingulis pene capilibus insistebat, sed ad Hac ergo stimulatus epistolam ad eum misil (Epist,
corumseverilatem mullumaddebat (CodiceTheod., de 173), amoris simul et vehemenliaeplenam, qua vanas
Il<ereticis,lege 44). Enimvero cum lcx anni quadrin- illas rationes argutationesque evertebat, quibus sibi
genlesimi duodecimi vcl nobilissimo cuique quinqua- ille fucumin sua pertinaciaatque csecitatefaciebat.Dc-
ginta lantum auri pondo mulctse nomine irrogaret, clarat ibi, quid inducat Ecclesiam, ut vim aliquam ad-
liocceosdemducenlis argenli libris mulclat; addito, Idbeat. Quod autem confessiDonalislsefueranl, per-
irrogatam summam esse toties ab unoquoque ex- sonam non prsejudicarepersonoe,demonstrat, si non
igendam, quolies ad communionem schismalicoruni possit ei, privato scilicet presbytero, officere, quod
redierit; qui si plus quinquies relapsus fuerit, lum illi tam solemniter concesseranl; multo minus Eccle-
ejus nomen ad Imperalorem, ut illi pcenamaliquam siseuniverssefraudi futurum, quod commisitcommit-
adhiic severiorem qua>rat, deferendum esse : quin et tereve poluit Caecilianus. Eum denique provocat, ut
superiori adjiclt, dominos, qui procuratores suos, a argumenlo, quod ex historia MaximianistaruraCallio-
quibus ccfilusin eorum proediis coire Donatistrenon lici pelieranl, commodiussi quapossilipse respondeat.
siut prohibili, impunitos reliquerinl, fructibusonrai- 5. Augustinussuperiore anno , ut vidinius , opus
bus, qui uno anno in iisdcm praediiscolliguiilur,mul- suum de Civitate Dei adorsus esl, cujus et librum
ctandos; clericos antequam eis aqua cl igni inter- quartum ac quintum proxime sequeuli absolvil. Quod
dicatur, universis suis facullatibus spoliandos; et cum ita sit, nequaquam abs re videbitur, huicaflu.o
ejus ad MacedoniumAfricselunc vicarium, epistolas, 4. Augustinus, qui episcoporum intercessiones in
quas parlim post missosad euradem primos tres hu- eadem epislola approbaverat, ac Macedonii fidem,
jusceoperis Iibros dedit, assignare (Possid., in Vita qua ei se postulationesejusmodi non negalurum quo-
August.,c 20). Alque irsius quidem Macedoniiepisto- dammodoreceperat, habebat obstrictam , haud ne-
las ad Augustinumhabemus binas, scile profecto ac gligenler jure suo utens , reos ad se confugientes pa-
Epistt. 152,154): to- trocinio suo destitui non est passus (Ep/sf. 152, n. 5;
eIegaiiterscriptas(At)!(dAM(jrtfsf.,
tidem quoque Augusliniad ipsum responsiones per- Episl. 154, n. 1): verum eam exhibuit hac in re sa-
quam egregias (Episff.153, 155). Hunc Augustinus, pienliam et verecundiam, ut non modoejus respuere
cum propter prseclaras ejus dotes atque in gerendis postulata non potuerit Macedonius, sed etiam, quin
publicis rebus prudentiam et inlegritatem, lum ob modesliamipsius laudibus cumularet, nequaquamsibi
hoc potissimummagni faciebat, quod animum ipsius, lemperaverit. Atque in Vitam sancli Viri transcripsit
utdicit, charilale seternitalisel verilatis, atque ipsius Possidiusilla verba : Miro modoafficiorsapientia lua,
charilaiis affeclu divinse illi ccelesiique reipublicae, et in illis qumedidisti, et in his qum intcrvenienspro
cujus regnator est Christus , agnosceret inhianlem , sceleratismitterenon gravaris. Nam et illa tantum ha-
videret propinquantem, ejusque potiimdaeamplecle- bent acuminis, sckntim, sanclitatis, ul nihil supra sit;
retur ardentem (Episf. 155, n. 1). Quapropler cum et hmclantum verecundim,ut nisi faciamquodmandas,
lalis ac tantus vir amicitiam inire cum sancto Prse- cutpampenes me remanere,non in negolioesse, dijudi-
sule, necnon per lilteras cum eo colloqui, scriplave cem, dominemerilovenerabilk, et vere suspkiendepa-
ejus aliqua videre percuperet (Ibid., n. 11), gratum ter. Non enhn inslas (quod pleriquehominesisliusloci
ille aceeptumqiiehabiiit; promisit aliquot e suis opu- faciunl) ut quodcutnquesollkiius volueris, exlorqueas;
sculis ei se missurum(Episl, 152, n. 5), ac eidem per sed quod libi a judice tot cutis obsttkto pelibile visum
Bonifacium episcopum, forle Calaqucnsem,liileras fuetit, admones subsetvienlevetecundia,qummaxima
quibus ab ipso veniam reo cuidam pelebat, misit difficiliuminter bonos efficacia est (Ibid., et Pos-
(Ibid., ii. 1). Macedonius certe haudquaquam erat sid., in Indic, n. 25). Simul Macedonius,quoe ex
commissurus, ut repulsam ab se ullam ferret An- illius operibus legerat, magmficaprsedicationecxtol-
tistes, quem unice colcndum vereque suspicieiidum lit (Epist. 154, «. 2): eaque non alia fuisse a primis
putabal (Epislt, 152,154, tit). Prseterquaraquod erat libris de Civilate Dei, non obscure indicant, cum
ipse lanta propensione in clementiam , ut cuni sua ipsius(lbid.), lum Augustiniverba (Eptsf. 155, n. 2).
sponte reos, ne criminibus patrocinari videretur, Macedonium in procinclu fuisse apparet ad redeun-
absolverenon auderet; eos de se optime meritos exi- dtlm in Italiam, unde scripturum Augustino, si qua
stimaret, a quibus de poena sonlibus condonanda id fieri possit, promittit: ut fanfcedoclrinwopus, iu-
rogatus esset (Epist. 152 , n. 5). Verum, cum vellet quit ille, debitis, elsi non salisfacienlibus,remuneretur
ut inquiebat, sibi pro concessa gratia mercedem ab obsequiis(Epist, 154, n. 5). Illum ante profectionem
Augustinorependi, eum per litteras urbanitalis ple- munere, quod se dignum esset, donatum voluit Au-
nissimas rogavit, sibi ille consilii sui ralionem ape- gustinus : etenim ipsi praestanlissimaepistola respon-
riret, anve religionis cliristianseofficiisconsenlaneum dit (Epist. 155), qua prsecipuaqusequeviri chrisliani,
esset, pro reis episcopos inlercedere : simul, ut pro- ac praesertimpotestatem gerentis officiaeidem pone-
missa sibi ab eo scripta mitterentur, petiit; quo scili- bar ob oculos; illud in primis eura admonens, ut
cet, quandoquidcmejus proesentia frui inlerim non omnes suas virlules divinsebonitati acceptas referret,
liceret, saltem ipsius doclrina aierelur (Ibid., n. 1). atque istum finem in omnibus magislratus sui offi-
Itaque Augustinus primos tres libros de Civitate Dei ciis sibi propositum haberet, subdilos ad Deumoeter-
curavitad eum deferendos. Quod vero ad proposilam namque vilam adducere. Hanc Possidius, De veris
sibi ab eo qusestionem, verbo illi respondit, viiam Virtutibus; alteram vero ad Macedoniuraepislolam,
scilicetac salulem reis eo animo petere episcopos, ut De Intercessionibusepiscppprumappellat (Ppssid., in
illis factaemendare ac per pceiiiienliameluere liceat: Indic, cap. 1).
Ne istam vilam, ait, sic finianlper supplkium, ul ea 5. Hocforle anno quadringentesimodecimo quarto
finila 11011possintfinire supplicium(Epist. 153, n. 5). librum seu epistolam ad Hilariumde qusestionibuse
Hac lamen de re paulo 1'usiuseorum gralia dispulat, Sicilia missis scripsit Augustinus(Episl. 197). Hanc
qui forte non eadem , qua pollebatMacedonius,saga- siquidem anno quadringentesimo decimo quinto Hie-
citate prrediti, epistolam hanc suam lecturi essent. ronymus et Orosius memoranl, ac nuperscriplam esse
Exponit etiam , qua ratione pro reis interpellare fas teslantur. Neminera ex toto chrisliano orbe lalebal,
sit: nectionde legibus in restituenda re aliena ser- quam longe inter Ecclesise doctores eruditione ac
vandis multa proecipit. Quin illud itidem notal, Ma- scicnlia prsestaret Hipponensisepiscopus; quem vei
cedoniumiiinala quadam humanitate impulsum, pro ipse Volusianusnondum fidelis, nihil quod ad sacrain
clerico qui deliclum aliquod admiseral supplicasse; doctrinam perlineret, ignorare audierat. Cum ad Au-
cujus quidem precibus initigatum Aurelium pcenas guslinum venilur, inquiebat ille, legi deest, quidquia
eidem clerico debitas lemperasse apparet: de qua canligerilignorari (Epist. 155, n. 2): atque adeo Au-
actione ila loquilur Augustinus, ul eidem se fuisse gustini famse interesse asserebat, ut sua sibi qusesita
prsesentemsignificet(Ibid., nn, 16,10). per eum cxplicarenlur. Cum ergo animadverterct Hi-
W§ VITA S. AUGUSTiNlEPISCOPI. ^g
larius, tradi a quibusdam apud Syracusas nova hoec risqtie hominum, ulilitalis. Et reapse niaximoliuic
dogmala , Posse esse Iwminemsine ptccaio, el man- operi extremam imposuit manum, ac Psalmos omnes
dala Dei facile cuslodire, si velil; infanlem twn bapl\- pariim diclando, partim concionandoedisseruit; al-
amlutnmotle prwvenlumnon possepcrire merito, quoque etiam ct hoc el illo modo nonnullos.
niam sine peccato nascilur, Divilem mancnlemin di- 2. Post memoralas in tres illos Psalmos commen-
viliis suis, regnumDei non posseingtedi, nisi omnia tatioiies, subjungit Auguslinuslibros a se per Oro-
sua vendidetil ; ncc ptodesse eidem posse, si fotte sium Hieronymo missos, tum alium quoque eidem
ex ipsis diviliis mandala fecetil, etc., dc liis Au- Orosio, Contra Prisciliianislaset Origenistas, inscri-
gustinum consuluit: persuasus ipsius gratia, id est, plum (Ibid.,n. 15). Orosius auteraHispanuspresbyter,
concessa ei divinilus ad docendum faculiaie , qum, qui et Paulus in iis, quse ex ejus operibus adhuc su-
ait, opmibusnola esl. Hinc enim suninia etimpollere nersiuu, vocilaiur, in extrema Ilispania, scilicelOceani
auclorilate, significare videtur istis verbis : De his lillore, natuseral (Ibid., clEpisl. 160,n. 2). Is cum non
omnibusrogo, quantisvaleoprecibus,Sanctilaiemluam, communione tanlum catholicus, verum etiam pietate
ut jubeas nos aperliusinstrui, quo noverimusqualenus ac fidei cbristianse studio succensus esset, patriam
sentiredebeamus (Epist. 156). QiianiobrcniAugusli- suam lunc a Barbaris diripi vaslarique minus gemuit,
nus, posleaquam affatim explicuil, quid de illis Pc- quam fidemper Ilispanias variis erroribus oppugnari.
lagiauisquoeslionibuscenscret: Accepisti,ail, quodmild Audita igitur Augustini fama, eo doctore de capilibus,
videlur: meliusexponanlisla meliores;nonisli qtiorum quibtts angebatur, quidquidvellet, discere se posse,
jam noviscnlenliamreprobandam,scd alii qui vcraciter necnon suo crga sacras Iitteras amori ab illo plene
possunl. Nam et ego paralior sum discere,quam do- cumulatequesatisfaclumiri exislimavit.Hoc uno con-
cere; et lu magnumconferesbcneficium,si ea quw iltic silio eum, ut in Africamex ullimis Hispaniis trajice-
asanclis fralribus adversus islorum vaniloquia disse- rel, adductum fuisse teslis est omni exceplione major
runlur, non me facias ignorare (Epist. 157, n. 41). Augustinus(Eptsf. 169, n. 15). Yideturniliilominusad
CAPUT VIII. proposittim cxsequendum citius quam destinaveraf,
i "Psalmi plures lum anno Cltrisli quadringenlesimo Barbarorum crudelitate coaclus. Enimverode se ipse
decimoquinlo, lutn anle exposili.2 Orosiuspresby- asserit, se in lumultu quorlam, infortunii formidine
ter ab exlremaHispania venitad Auguslinum.5 Hk perculsumaufugisse(Oros., Hist. lib. 5, cap.2); Barba-
illius consullalionifaclurus salis libruin contra Pri- rorum vix cvitasse insidias; alque etiam poslquam
sciltianistasel Origenistasconscribit.4 Orosiumcum jam mare conscendissei,saxis ac telispelitum, demuni
suis aliquol scriptionibusmiltil ad Hieronymum,a repenlinoenebulse beneficio.cum jamjam capiendus
quo edoceride animw prmserlimoriginecupil. 5 Ti- viderctur, evasisse : quse pericula tania fuisse addil^
masiumet Jacobumrevocatab errore Pelagii, contra ut ea sine lacrymisnemo nisi dtirusaudire queat(//jt'd.,
quetn opnscutum cdit de Natura el Gralia. 6 Ad /if>.5, cap.20). Dicitprrctcrea, cum e patriavi quadam
qumsilaqumdamEvodii, eaque prmcipua, rcspondet occuila ejectus, ac sine voluntate, sine necessilale,
per aliquol epislolas.1 Libruinde Perfeclionejusli- sine conscnsu esset egressus, in Africam trajecisse,
' timhominis
componit. neque se navigationemsuam eo tendere prius com-
1. In cpislola ad Evodium boe vertenle annotqua- perisse, quam ad ejus provincioelillus appelleret; lum
dringenlesimo decimo quinto data variae commenta- demiim considerato, qua ratione deporlaius eodem
lionesnolantur, quas Auguslinus, ul. ipse iradit, arile fuisset, cursus sui finem.et eonsiliumdeprehendisse;
Pascha , ac jam imminenle Quadragesimaincosptas, ac revocato collectoque animo cognovisse, eo se dir
tunc lemporis ad umbilicum adduxerat (Epkt. 1C9, viiiitusadAugustinumdirigi, utHispanicismalisreme-
n. 1). In bis autcm libros duos, quartum sciliccl et dium in ipso reperiret (ApudAugust.,OrosiiConsult,,
quintum de Civitatc Dei, memorat: quibus addit per- n. 1). Sicque a verisimilinon abhorret, eura, qua sese
amplas a se dictatas Psalmorura sexagesimi primi, praccipitifestinalione ad navem rapiebat, in quoddam
sepluagesimiprimi ct sepltiagesimiseptimi exposilio- navigium,quod alio vela faceret, ingressum esse, at7
nes. Psalmos alios seu calamo seu sermone jam benc lamen Deo cursum illius moderante, ad oram appfi-
multos cxplicueral : nam vidimus trigesimumsextum .cuisseAfricanam.
Carihagine ab eo inler concionandumjam inde ab 5. Cum Auguslini eolioquiumvehementer optaret.
ut de
j anno quadringentesimo terlio explanatum fuisse Orosius,exspectaretqueopportunilatem, capita,
(Stipra, lib. 5, cap. 8, n. 6); acin memorataepistolado- quibus ertidiri se cupiebat, eidem in libellumrclala
cet vehementer exspeclari flagitarique ab ipso reli- traderet; conligit ut eodem, quo ipse, desiderio pn>
quos Psalmos, quorum necdum expositionemneque curandaeomniumsalulis permoti Panlus atque Eutro-
scriplura neque habito ad plebem sermone cdiderat pius episcopi conimonitoriumde quibusdam hreresb-
(Episl. 169, ii. 1). Imiuitetiam id sibi lunc, nimirum bus sancto Doctori offerrent. Porro quoniam isli non
sub anni a quadringentesirooquinli decimi exitum , omnes, sed certas quasdam haeresesprodiderant, ea-
in animo fuisse, omnino huic operi, simulque alteri propter sibi necessariumduxitOrosius,oranesomnino
de Givitale Dei, absolvendoincumbere , eamque ob dogmatum haereticorum arbores cum ipsis radicibus
rem libros de Trinifate adhuc differre; cum praeterea ac ramis colligere. Hanc in rem ille bealo Praesuli
et majoris essent difficultatis, et minoris, saltem ple- consultalionemseu commonitorium epislpjari fprma
pbtulit, ubi qure Priscilliani, ttureve Origenis venena factus est omniumreus (Jacgbi 11,10 ). Hosce Iibros
Hispanianieotempore infeslarent, exposuerat (Ibid.). Hieronymusnon sine honoris testificationememprat:
Discendicupidilas illa, qua flagrabat Orosius, non po- sed illis respondere eo reeusavit, quod neqtie sibi
teral non esse acceptissimaAugustino : is ergo illius otium ad id necessarium suppeteret, neque ulilitati-
c oplalis ut salisfacerct, librum, cui lilulus est, Conlra bus Ecclesire
' Ptisdlliaiiistas el conduceret, Augustinum ac Hierony-
Origenislas,scripsit, atque ipsi nun- mum, vel in minjmis, opinione divisosvideri. Et hoc
ctipavitOrosio.In eo quanta potuit tum brevitate, tum forte Auguslino, prseterquam quod iljum sibi de his
perspicuilate usus, nihil fere advcrsus Priscillianista- aliquandoresponsurum sperabat, potissimumin causa
rtirii efrorcs dixit; eo quod suis contra Manichaeos fuit, cur eosdem illos libros, quoad vixil Hieronymus,
disputationibus, quasOrosius vel jam legerit, vel le- publici juris facere nolucril (ApudAugusl.,Epist, 172,
gere cominodepossit, stabilila principia essent, quibus 11.1;Relract.lib.% cap. 45). Exindeenim ut eorum apo-
ci ipsi Priscillianislrc prolligantur(Conlra Priscill. el grapbumcuipiamdaret, non modoinduci non poterat,
Origen.,n. 1). In fine, dum de ccelestiumspirituum dls- sed neque amicis credebat domum deferendos: id
tinclioiie Ioquilur, pulchre admodura de hujusmodi gratire tantum concedens, ut eosdem lectum ad se ve-
qurcstioiiibusobscuris, eisque non necessariis, disse- nirent. Certe in hac parte, anteqiiamHieronymi lilte-
rit: ac ingenue falelur Orosio, ad illud respondere se ras (ApudAugusl.,Epist. 172) accepisset.-sesegerebat
neutiquam posse. Quo, inqtiit, me conlemnas, quem liberius : nam inter alios complures libros, quos Evo-
magnumputas esse doctorem,qumnamisla sint, et quid dio describendos offert, hos quoque annumeral (Episl.
inler se differant, nescio (Ibid,, n. 14). Alibi quo- 169, n. 15). Videtur idem ab Hieronymo traductio-
que fructum hunc affirmat ex sua peregrinatione canem Septuaginta interprelum, ab eo factain, alque
piurum fuissc Orosium, quod illis, quse dc se fama astericis verubusque dislinctam, per Orosium peliisse
vulgabit,posthac non tantura fideisit habiturus (Epist. (Epist, i 72,11.2): necnon epistolasaliquol tum ad vir-
166, n. 2). Huic tractalui Augustinus locum assi- ginem Eustochium, lum adbujus matrem Paulam ju-
gnat inter cos, quos anno quadringentesimo decimo nioreni scripisse, quibus illas, ut procedere ac pro-
quinto composuit : cumque edilum eum oporleat non gredi in virtute pergerent, adhorlaretur.
niulto posl Orosii adventum in Africam, cur hic in 5. Ad scribendum Iibfum de Natura et Gralia jam
eam provinciamprius eodem anno quadringentesimo forle Augustinusaggressus eral, curiiex Africadisces-
decimo quinto venissc dicendus sil, 11011 videmus. sit Orosius.Hic enim non ila mullo post, quam in Pa-
4. Etsi quem ex navigatione sua fructum sibi pro- Isestinam pervenisset, ipsomet Pcfagio praescnte ,
miserat Orosius, eum abunde viso auditoque Augu- sanctumAnlistitem hujusce hoereticilibro, sibiab illius
stino perciperct : Auguslinus tamen, qui eum vellet discipulis tradilo, eorumdem rogalu plenissime rc-
pleno fenorc locuplctari, non contentus illi tradidisse spondere affirmavit ( Orosius, in Apologia). Per id
qusenoverat, ipsi fontem uberrimum , undc quidquid quoque lemporis de scripto quoda.mAugustiui Ioquitur
abs se doceri posse non putabat, facili negolio bauri- Hieronyraus, quod nondum sibi in manus venerat,
rer, indicavit; atquc ut Ilicronymum conveniret, est quodquePelagium recta impugnare ferebatur (Contra
adliorlatus. Id Augustini sive consilium, sive prse- Pelug., dial.Z,cap. 6). Augustinus similiter eidem li-
ceptum, quam Ijbenter accepit Orosius, eique morem bro locum eos inler, quorum epistola anno quadrin-
gerere lsetusdecrevit. llluin sanclus Antistes, ul in gentesimo decimo quinlo vertenle dala meminit, po-
reditu prius ad se diverterel, quara in patriam remea- stremum assignat. Pelagii librum Auguslino miserant
ret, rogavit; quod se proestiturum recepit Orosius. Tiaiasius et Jacobus (De Naiura et GraL, n. 1) adole-
Auguslinopergratum fuit, quotl eam occasionemllic- sccnles bonesiissime nati, et instilutis liberalibuseru-
ronymo dubitationes suas proponendi nancisceretur : dili (Epist, 179, 11.2), qui ipsiusmcl Pelagii borlatu,
etenira pro summo suo in verilatem studio, mulium omni spe srceulari abjecta, sese ad Dei servitium con-
desiderabat cura eo colloqui per litteras ; qnippo cu- tulcranl (Episl. 177,11.6;Epist. 179, n. 2). Sed vix illi se
jus ingenium aique eruditionem pluriini facicbat. At- Pelagii opera ssecularibusvinculis expediverant, cum
qui optis ad istud erat boroinead agendum fido, ad se Iaqueis multo funestioribus, nimirum inductx per
parendum prompto, ad ferendos ilineris labnres exer- iJlumhoereseos,implicarunt; a quibus tamen eosDeus
citato. Talem aulem jamdiu qiioerebatsanctus Prsesul; cripuit subsidio ac monitis Augustiui. Hic enim inter-
ncc ipsi facile occurrcbat. Quocircaeas onincs aliasque uiissis confestim quse in manibus erant, librum non
doles in Orosio adhuc juvene nactus, illum ad se di- mcdiocri intenlione perlegit (De Nal. et Grat., n. 1);
vino consilio hujusce rei gratia niissum exisiimavit. reperitque Pelagium naturam hominis contra Deigra-
Arripuit igitur occasionem , ac Hieronymo deferetida iiamquantapolefatargumenlalionedefeiiderc(/Ie(fac(.
curavit scripta duo Iongiuscula,quaelibros ipsemetvo- lib. % cap.42). Is autem Iibererat dialogiforma, quem-
citat (Epkt. 169,11.13;Epist.190,11.20), eoque tilulo admodum ex locis ab Auguslino citatis intelligitur,
in Retractaiionibussuis recenset, quamvis Iiacnostra concinnatus. In eo sibi ipse quseslionem illam oppo-
retale inler illius epistolas numerentur ( Epistt, 166, . nebat: Nuraquid gratiam non excluderet, cum sine
167).Hieronymumin primo consulilde origine animse peccato vivere hominem posse contenderet? Cui rei
bominis; in altero aufem de sententia illa Jacobi, Qui- vcrbis disertis gralireopem divinamque misericordiam
eumquelolum lcgemscrvaverit, offendalautem iri uno, necessariam esse profitebatur. Auguslinum quidem
em VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 480
eos, qui seclusagralia de juslificatione bominis loque- nem aliquam ad maiium habere, qua piorum ac san-
renlur, cum horrore detestantem, Isetitiarepente per- ctorum visa, ab imaginationibusplane eorum similli-
fudit confessiograliaelam aperla. Verum pergenti ipsi mis, quas persaepevel error vel impietas in fraudem
legere caetera, perspicuum tandem fuit, sub hac voce inducit, dignoscere valeret: additque citius fore.utse
sequivocationemlalere (De Nat. el Grat., nn. 11, 12): dc fallacibus visionibus narrantem tempus deficiaf,
cum illic Pelagius veram Christi gratiam non modo quam ejusmodiillusionumexempla (Episf. 159, n. 5).
non agnosceret, sed eliam conlraria ei mulla loquere- Et hinc intelligas fuisse id temporis et veras et falsas
ttir (Epist. 169, n. 5), eaque omninomoliretur persua- visiones, atque Auguslinum caulionem, ne temere
dere, quseillain de fideliunicordibus creditam deleant omnes vel respueret, vel admitleret, summam adhi-
(Episl. 186, n. 1). Isti ergo libro, quia id fieri oportere buisse (Supra, lib. 5, cap. 8, n. 3).
videbat, edila in vulgus disputatione respondit Au- 7. Nobis non licuit ante hoc tempus librum de Per-
gustinus, qui hoc suum opus eo inscripsit De Natura feclione juslitiaehorainis collocare, quem in Indiculo
et Gratia; quod ibi graliam defendat, non quidem (Co;). 4) non temere post opus de Natura et Gralia
conlra nattiram, sed per quara liberatur et regitur ponit Possidius : quandoquidem Augustinus in me-
natura (Relract.lib.%cap.42). lbi dictura illud Pelagii morata ad Evodium epistola (Episl, 169) illius non
liominemposseesseshte peccalo, et mandalaDei facile merainil. Verumtamen proximum post illam epistolam
cuslodire, st velil, ab Atiguslino condemnari, affirmat locum eidem tribtiere, rationi salis congruura vel hoc
Orosius (ln Apologia). Nulla aulem Iibri a Pelagio uno videatur, quod Paulo et Eutropio episcopis scri-
scripti verba nondiscutit el confulal,aperiens nimirum ptus sit, illis videlicel, qui Augustinolibellum adver-
cl qtiantopere aliorum verborum error fugiendus sit sus aliquas boeresespaulo ante obluleranl, quam Oro-
acdeiesiandus, el simtil quanluni in illis ipsis verbis, sius in Afrieamappulsus de iisdem ad ipsum scribe-
qurc ininimc niala videantur, lamen propter affectaret. Tura forte in episcoporum illorum manus venit
iiiin ver;e graiirc cjtisqttc auxilii silentium, inhaereat chartula, e Sicilia per fratrcs seu quosdam Calholicos
s.uspicionis(ApndAttgusL,Epist. 168). Cum eam Augu- allata, quaeqnein fronlc sic praenotabatur:Definiliones
slini lucubraiioncm accepisscnt Timasius et Jacobus, ut diciiur Cmleslii.Hanc illi slatim dederunt clarissimo
scriplis littcris gralias egerunl, et singularem ex ejus fidei asserlori ac vindici, alque ut ei responderet, pe-
leclionese voluptateraccpis<e teslificatisunt; afiirma- lierunt. Is iiiscripiionera quidem Ccelestii non esse
runlqtie, lameisi jam anlc abtlicassent errorcm, tamen judicavit, scd breves islas definitiones vel potius ra-
ei se deberc pltirimum, quod arina sibi, qtiibus illum liocinationes non abhorrere ab illius ingenio delexit,
in aliis oppuguarenl, suppeditassel. In bac epistola, inspeclo alio ejnsopere, cujus auclorem eumesse con-
quam Augustini beneficio eliani ntinc habeinus intc- slabat. Adjuncta definilionibuserant Scriplurse tnsli-
gram, Timasius et Jacobus, quod hoc tam procclarum iiionia, coquc totum id speclabat, ut humanaevires
graliae Dei munus, sic enim eumdem librum vocilant, asiruerenlur, suadereturque posse lioniinem hic sine
iion prins acceperint, dolerc se lesianlur; conligisse pcccaloesse (De Perfect.jusliliw, n. 1). Chartulameo
siqtiidem, ul nonnulli, quorum crccitashac lani per- pacto refellil Augustinus, ut nondtim illos reprehen-
spicuae verilatis illuslratioue indigeret, id tcmporis dereaudeal, qui dicerent, fuisse vel esse in hacviia
absentes essent; quos tamen idem gratiae doiium, li- aliquos honiinesjusios sinepeccalo (Ibid,, n. 44): quo-
cel serius, sperarent accepiuros. Qtiibusvcrbis eos rum nihilominus opinionem, aucloritale Carlhaginen-
Pelagium pollssimumsignilicasse, suspicalus est Au- sis conciliianiio quadringentesimo decimo octavo da-
guslinus (De GeslisPelagii, n. 49). mnalam, posteasanctusDoctorut perniciosumerrorem
6. Jam quidem absoluta eral illa de Nalura et Gra- carpit, et cavere jtibet (Coiifra Duas Episl, Pelag.,
lia disputatio, vcrnm hic anuus necdum evolutus, cum lib. i, n. 28). Inleriin vero in isto libro hoc docetal-
Auguslinus responsionemad qttoesilaEvodii de Trini- que huc incumbil, ul nostra omnis in ipsa, qua per
tatc el columbascripsit (Episl. 169). Sanctus illeUza- fidem ambulamus, peregrinalionejuslilia inielligalur
lensis aulisles, quocum is arcta quadam necessitudine. boecesse, ut ad iilam perfectionem plenitudineinque
jam inde a Baplismocoiijunclus erat, vrtriasei quoe- justitise, ubi in specicjam plena et perfecla charilas
slioncs de rebus maxinie ardtiis, quemadmodum,qua; erit, nunc ipsius cursus rectiludine ct perfeelione teu-
reslanl, ulriusque epistolscplaiium faciunt, proponere damus (De Perfect.jusliliw., n. 18).
consueverat. Huic sanctus Doctor ejus momentirebus CAPUT IX.
studiisque ttmc occupari se innuerat, a quibus nollet 1 Pelagii hmresisin Patwslina impugnatur ab Hicro-
avocari. Nibilominustamen ei circa prrccipuas inqui- nymo, eademquein Jerosolymilanoconvenludisculi-
sitiones satisfccit, parlim anno prrcseiili, partim su- tur. 2 Pelagius ab Ileroteel Lazaroaccusalusperdu-
periore; missis inlerim aliis, ex quarum explanatione cilur ad episcopalejudicium habitum Diospoli, ubi
niinus existere possel emolnraenti: quippecujus certa hwresis Pelagii ipso absoluloPelagio condetnnalur
esset senientia, non pati se a Iaborilras magis neces- 3 Pelagianorum in Hkronyinum el virginemEusto-
sanis, quiqiie pluribus conducerent, abduci, ut diPi- chium post illius synodi judkium violenler facta.
cnftates, quresoloserudilosspeclarenleiiuclearet. Ubi 4 Post eamdemDiospolilanamsynodum varias scri-
auwiw quaestionenide visis prodigiosisquibusdam ab plionesvulgal Pelagius.
Evodio prolatispertractat, cuperc se profitelur, ratio- 1. Orosius in Paloeslinamveniens, ab Hieronymo
481 LIBER SEPTIMUS.
pro suo merito, et pro ea, quam ab Augustinohabe- fensi, libellum Eulogio Csesareensi episcopo oblule-
bat, comniendatioiie exceptus est (Apud August., runt, erroribus, quos ex PelagiiCcelestiiquelibris ex-
Epist. 172, «. 1). HIuc Pelagius anle duos vel tres scripserant, refertum, cum capitulis eidem Ccelestio
forle annos advenerat, ac primo necessitudinem ali- objectis damnatisque in Cartbaginensiconcilio, cum-
quam cum Hieronymo,cum ei notus adhuc non esset, que iis, quread Augustinume Sicilia transmissa fue-
conjunxeral. Id sane his verbis, ne veleremtmderevi- rant. Conciliumhancobcausam apud Diospolim,quac
deamurnecessiludinem(In Jerem. tib. 4, prafal.); si- urbs in Scripturis Lydda appellalur (Act. ix, 52, 55,
gnifical sanclus Presbyter: qui posteaquampernicio- 38), habilum est hoc eodem anno quadringentesimo
sissimam, utvocat, hseresimclam ab illo disseminari decimo quinto, circiter diem decimumtertium kalen-
ac sensimpullulare inlellex.it,operam dare constituit, das januarias, cui episcopi numero quatuordecim,
ut eade Ecclesiisauferretur (Apud.August.,Epist. 172, quos inter primo loco sedilEuIogius,adfuerunt. Heros
n. 1). Scriptio ipsiusin illam bseresimprima fuit, quse autem et Lazarus propter gravem unius eorum oegri-
esl ad Ctesiphontem epistola, in qua disputalionem tudinem, prsesentes esse minime potuerunl (De Gest.
hac de re promittebat uberiorem. Tria deinde contra Pelagii, n. 1). Recitato eornm libello, Pelagius capi-
Pelagianos volumina forma diaiogorum composuit, tula sibi ab iis objecta partim agnovit; sed simul eo,
quibus manum jam inde ab exlremo julio praesenlis quo volebant adversarii-, sensu negabat ab se dicta,
anni admoverat. Eodem, quo Hieronymus, Pelagiani verum alio plane, quique a vera fide nihil abhorre-
erroris borrore perculsi Jerosolymilani quoque pre- ret: partim inficialus est, illa tanquam meras ineplias
sbyleri, contrahostemanliqusefideiveniunt.Cum illis, explodens; imo etiam analhema dicens iis, a quibus
ac illorumforte inductu, convenlum Jerosolymishoc propugnarentur (Pholius, Bibtibth. cod. 54). Quod
ipso anno quadringentesimodecimoquinlo, die quarto vero ad Ccelestiidoclrinam, quam a concilioCartha-
vel terlio kalendas augusli, habet Joannes episcopus. ginensi et ab Augustinodamnatamasseverabant, eam
Eo vocalusOrosius Ccelesliumjam a concilioCartha- ad se contendit neutiquam pertinere (De Gesl, Pela-
înensi damnatum fuisse declarat: Pelagii autem li- gii, nn. 57, 58); nihilominustaraen in eos, qui ipsam
brum ab ipsius discipulis proditum refelli ab Augu- tenerent tenuerantve, anatbema pronuntiavit (lbid.,
stino: cujussancti Doctoris in Pelagianasaliquotquse- n. 47). Objecta ut loquitur Innocenlius papa, partim
Stionesepistolam,missamnuper ad Siciliam,in eodem ille vilandosuppressil; partim multa in se verbarelor-
conventu legit. Inlroductus postea Pelagius, inlerro- quendotola obscuritaleconfudil; aliqua magisfalsisar-
gatur ab omnibus, an ea qureab Auguslinoessent re- gumenlis,quam vera ralione, ul ad tempuspoleratvi-
futata, docuisset. Quibus illc cum respondisset: Et deri, purgavit, negando alia, alia falsa interpretatione
quis est mihi Augustinus? hac responsione in episco- vertendo(ApudAugustinum,Episl. 183, n. 5). Verum
pum, cujus ore DominusuniversreAfricreunilatissa- prmler illa qum,quo modo poluil, ausus est qualkum-
nilatem exslinctoDonatistarumschismale indulserat, que ratione defendere,objectaquwdamsunt, qum nisi
injuriosa offensi sunt quotquot aderant, et Pelagium remolaomni tergiversationeanalhematizassel,ipse ana-
non e conventu solum, sed eliam ex Ecclesia expel- thematixatusexisset(Epist. 186, n. 52). Id quidem fu-
lendum conclamarunt. Tum vero Joannes, quo libe- sius Iegere est apud Augustinum,ulpote qui et Anti-
rius injuriam Augustino illatam Pelagio ignosceret, stitum et Pelagiiverba ex autographorum,quaead se
eamdem in se recipere professus est. Augustinusego missa fueranl, fide referat, adjectis eliam, ubi res
sum, inquit. Cui ab Orosio, sive etiam ab aliis, statim poslulare videbatur, observationibusac refutationibus
repositum: Si Augustinipersonamsumis, Augustinise- suis (Ibid. et De Gest.Pelagii, nn. 25, 24,65; De Pecc.
queresentenliam,Pergit Orosiusurgere Pelagium.Joan- origin.,n. 12). Cum aulem in concilionemo esset, qui
nes aulem post multam disceptationem, in qua Pela- intentatasPelagioaccusalionesdefenderet, ac lergiver-
gio ipsi studio et opera adesse videtur, obstrepentibus saliones ejus atque mendaciadetegeret, neque Groeci
plurimisac dicenlibus, non posse eumdemadvocatum prresulesejusdemIibros,latine videliceteditos, exami-
et.judicemesse, pronunliat fratres mitlendoscum epi- nareper se valerenl; id.unum, quod sequerentur, su-
stolis ad Innocentiumpapam, universis quod ille de- pererat, nempeopinionesPelagiiex ipsiusverbis ac te-
cerneret secuturis; ac sic ulrique parli inlerim silen- stimoniojudicare: alque ita decepti, eum, ut homines
tium imperatur (Orosius,in Apologia).In eoconvenlu erant, nullo ex altera parte urgente adversario, pu-
mentem Pelagii Joannes sive errore sive fatlacia in- tanles calholicum,tanquam calholicumpronuntiarunt
terprelis adeo non est assecutus, ut aliquot post die- (Conf.Julianum, lib. i,n. 19). Sicdejudicio Diospoli-
bus ipsum Orosium blasphemircarguerit: quam ille tano Pelagius quidemquantum ad hominum conspe-
criminatipnemvulgata mox apologiaab se propulsare ctum attinet, velut absolutus, suo tamen palam da-
compulsusest. mnato dograate, egressus est (Ibid., lib. % n. 54).
2. -Mensibusab Jerosolymitano conventu, quem 5. Post hocjudkivm, uti narrat Augustinus, ibi a
presbyteralemvocare licet, quinque nondum exactis, ncscio quo cuneo perditorum, qui vatdein perversum
vocalur Pelagiusad aliud in Palreslina episcopaleju- perhibenlurPelagio suffragari,incredibiliaudacia per-
oieium (De Gest. Pelagii, n. 55). Ejus accusatores petrata dicunturtanta mala, «f Dei serviel ancillwad
fuereGalliduo, Hero»Arelatensiumel Lazarus Aquen- curamsancliHieronymipresbyteripertinenlessceleratis-
sium episcopi,qui perversilatedisputationumejus of- sima cwde afficerentur,diaconusoccidereiur,wdificia
483 VITA S. AUGUSTIMEPBGOPI. 484
monasteriorumincenderentur,vix ipsum Hieronyraum superque inlelligebatur), testalus sibi decretum esse
ab hoc impeiuaique htcursuimpiorumiii Dei miserkor- ipsum amare, suspicere, colere, mirari, ac ipsitis di-
dia lurris niunilior iuctetur : qttorum scelerum fama cla, quasi sua defendere; necnoii jam se in dialogo
usquequaquevolilanieanhni graviier vutnerali sunl (De conlra Pelagianos edito, ipsius, ut dighum erat, re-
Gest. Pelagii, 11.66). De his quahdo cerlior factus fuit cordatum fuisse (ApudAugustinum,Epist, 172, n. 1).
Imiocenlius papa, scripsit hanc in rem binas epislo- Hocautera in hsecverba sanctus Presbyler prsestite-
Ias, unam ad Joaniiem Jerosolymitanum episeopum, rat: Scripsit dudum vir sanctus et etoquensepiscopus
alteram ad Ilieroriymumpfesbyterufn. Auguslinusad Marcellinum, qui poslca sub invidiaty-
4. Post eamdem Diospolilanam synodum editioni rannidis Heractianmab hwrelicisinnocens cwsus est,
Gestorummora dolose allata (IbicL,n. 55), confestim duos libros de Infanlibus baplizandis conlra hmresim
cpistola carnalis ventositalis et elationis, quse Pelagii vestram, etc. Unde supersedendumhuic labori censeo,
ad amictim suum quemdam presbytcrum scribenlis ne dicalur mihi illtid Horatii, In sylvum.ne ligna feras
esse dicebalur (Ibid., n. 54), ccleritale prsecedensin (Salyrar. lib. 1, sal. 10, vers. %i). Autenim eademdi-
ihanus honiinum praevolavil; in qua sic res acta cx- ceremusex superfluo; aul si nova voluerhnusdicere, a
ponebalur, ut taciia divina gratia, sola ibi legeretur ctarissimoingeniooccupata sunt meliora(Cont. Pela-
iiifelix et se ipsam dccipiens, velut victrix, humana gian,, dial. 5). Praelerea Orosius litteras in Africam
siiperbia. Prrelerca GestoruraPalsestinoruratanquain attulit ab Herote ac Lazaro, qtiibus Pelagius ef Cce-
breviaritim Pelagius in charlula fecit, quae facile ac lestius nefarii aiiathemandique erroris auctores ar-
cito usquequaque discurrens, ei vice apologire esset guebantur (Epist. 175, n. i) : atque horum unus, id
(Ibid., n. 57) : quam ob id forte Augustinus, cui est Ccelestius,eiiam ad presbylerium in Asia perve-
eamdem ille sine lilteris ipsi nominatim scriptis misit nisse; alter autem, scilicet Pelagius, agere Jerosoly-
(Ibid., n. 1), chartnlam defensionisejus vocal (Ibid., mis dicebatur, ibique nonnullos decipere, quamvis
n. 57), el conscriptam ab eo defcnsionem suam, qua longe plures qui ejus sensus diligenlias indagare po-
se dicebatobjeciis respondisse Gallorum (Eptsf. 169, tuerunt, ac praecipue Ilicronymus, adversus eura pro
n. 7). Alqui in eadem chartula, brcviationis obtentu, gratia Christi confiigerent(Epist. 176, n. 4).
Gesla locis quibusdam adullerabat, aul obscurabat 2. Has lilteras Proconsularis Provinciaeepiscopis,
(De Gest.Pelagii, nn. 57, 58). Opusculumdenique, in qui consuetum slatumque quolannis concilium tunc
quo de Gestis Palreslinacsynodi gloriabatur (De Pecc temporis Carthagine celebrabant, Orosius reddidit.
origin., n. 15), sub idem lerapus scripsit pro liberoar- Lectis in synodolitleris aniniadvertunt prsesules,gra-
bitrio (Ibid., ri. 14), qualuor in libros digestum; cu- vissiinumab deleslandi erroris magislris esse fidei
jus operis sui in litteris Romam missis, scriplisque calholicaeperieulum. Quapropterjudicii episcopalis,
circiter ineunlemannumquadringenlesimumdecimum quo ante annos quinque Ccelestiusapud Carlbaginem
septimum ad Innocentium papam, commeirioralionem damnatus fuerat, acta recilari jubenl. Et quaravis eo
fecisse reperilur (De Gfat. Clirisii, n. 52). In his qua- judicio lantum illud vulnus tunc excisum ab Ecclesia
tuor libris qusecumquepro gratia vidcbalur dicere, videretur; nihilominus lamen communideliberation.e
quajuvamur, ul deciincmusa nialo, bonumque facia- censenl, hujusmodi erroris auctores, nisi hunc aper-
nius, eo mddo, eaque verborum ambiguitate dicebat, lissime anatbemarint, ipsos anathemari oportere; ut
nt a suodbgmate non recederet omnino (Ibid., n. 45). si ipsorum 11011 potuerit, saltem eorum qui ab eis de-
CAPUT X. cepli sunt vel decipi possunt, cognitaque in eoslala
1 Liilerw Hkronymi simutquealim Herolis et Lazari est senlentia, sanilas procuretur. Hoc autem a se
per Orosiumafferunlurin Africam.2 ConciliuitiCar- gestum curant Iiuiocenlio papse inlimandum, ut suis
ihaginense,hujusqueexemploMilevitanum,Innocen- ipsorum statutis eliam apostolicseSedisadhibeaturau-
lio papmscribunl conlra Pelagium. 3 Idem prmstant clorilas. Nam compluives,qui eorum, ul aiunl, perhi-
quinqueconjunclimepiscopiAfrkani.4 Afrkana de- bentuf esse vel fuisse discipuli, huec mala >quibus
creta conlra Pelagianoserrores nola facitAuguslinus fuhdamenta christianoefidei conanlur evertere, qua-
HilarioNarbonensi.5 De iisdemerroribusin Pelugio ctimque possunl, affirmare non cessani'(Ej)tsf. 175,
deprehensk ad Joannem Jerosolymilunumscribit. nn. 1, 2). Qui eo terapore Sedeni apostolicain 11011
6 Epislola ad Oceanumab eo missa. 7 Doclrinam sine singulari Dei providenlia oblinebat Innocentius,
Ecclesiwin Scriplurispenitiusrimandi provinciada- is tanta diligentia sludebat rebus Ecclesise,ut si qure
lur Auguslinoa duobusconciliis. pro illa tunc suggcrenda erant, apud eum tacerent
i. Cum Oi'Osius,quem Auguslinus ad Hicrony- Africaniprsesules,hoe polius ex incuria veniret, quam
mum, ut ab eo quidnam de anima credendum sit, ex limore ullo, ne vel ,ea negligeretipse, vel molesle
addisceret, anno superiore miscrat, liocanno quadrin- gravateque acciperet (Eptsf. 176 , «. 1). Quocirea
gentesimo decimo sexto reverteretur in Occidenleni; provinciseNumidiaesynodus iu urbe Milevocongre-
Ilieronynius opportunitate usus, Iilleras abeunli tra- gata, eum perlitteras exemplo Carlhagiiiensisconcilii•
didit, quibus apud Augustinura,quod ejus duobus li- rogat, dignefurmagnis periculis infirmorummembro-
bris, nimirum de anima, deque sententia Jacobi non rum Chrisli pasloralem curam adhiberc; atque eos,
responderit, temporis difficullatem excusavit (quod ne hseresisnovaeac nimium perniciosae,quaeorationis
quidem in ahsolulionis Pelagii tempus cadere satis a majoribus^simulque Baptismi a parvulis necessita>
•488 LIBER SEPTIMUS. m
tem aufert; laqueis impllceritbr, iiislanter et eeleriter Hieronymi ftiisse(Apud Auguslinum,Epist. 165, n. .3),
provldefe. quippe qui ejus non modo evolyendisscriptis operam
5. Chrislianafides in discrimen tam aperttim, taffi- daret, sed doclririam ex ore quoque loquentis exci-
quepropinquum addticlavisa festsanctis illis episcopis, peret (Epist, 180, n. 2), liaudquaquam ambigimus.
utex hisipsis, quijdeduobusprovihciseCafthaginensis In stiis ille epistolis de origine animse pfimum agens,
ac NumidisSconeiliis iitteras conlra inimicos gratiae proponebat ex Hieronymi serttentia , quoroado Deus
Cliristi (EpisL 177) miserant ad Innocentlum papam, adultefinis etiarh conceptibus juste aniraas largialur.
quinque eonjiinclim suo nomine, Aurelius videlicet, Verum non haiicce qtisestionera,sed illaiii potitis mn-
Alypius,-Augtistinus;Evodius.acPossidius, familiares lestam esse respoiidet Augus(inus? qua quseritur : Si
! ad eumdemiitteras, ubi de ipsa causa aliquanto stu- novoeex nihilo anitiise sihgtilae singulis naseentibus
diosius ageretur, scripserint (Episl, 186, n. 2). Ex fiunt, quomodo juste in damnafioneni dantur , qure
bisce litleris intelligimus, epistolam ab Augustino ad sine Baptismo de corporibus exeunl? Neque pfobat
Pelogiumi qua ad defensioiiis ipsius seu purgationis sanctus Doctor, solvendrfi alise de officiosoutilique
in Diospolitanasyhodo chartulam respondebat, fuisse meudacio qurestioni, adhiberi ab Occano cxemplum
scriptanl : hanc criiffi ad InnOcentiumdirigunt, pe- Domini, de die et hora finiendi sseculi nec Filium
lentes ut eam mittat ipse Pelagio, quem ipsius indu^ scire diccntis. Nam existimat iropicam locutionem,
ctum auctofitate Iubenlitiseamlecturum putant (Episi: qualis ista fuit, nullo modorectedici possemendacium.
177, n. 15). AdomnialnnocentiusepiscopisAfricanis Petit denique, ut novum quemdam Hieronymi librum
rescripsiteo mOdo,quo fas erat atque oportebat apo- de resurreclione carnis millere sibi non differat.
slolicseSedis antistiteffi ( Episi. 186, n. 2). 7. Baronius et eum secuti scriplores nonnulli, con-
4. Post missas a duobus supra Iaudalis eonciliis ciliis apud Carlhaginem ac Milevum anno prresenii
epistoliisad lnnbcentium, ac prius forte quam eideni celebratis tribuuiit id, quod Augustinus anno quadrin-
scripsisseiit quinque episcopi, contigit ul Palladiu§ gentesimo vigesimo sexto tradidit (Episi. 213, n. 5),
qnidani ffiare frajecturus, ab Auguslino eomrnen- Scriplurarum scilicet meditandarum seu expoiienda-
datitias lilleras ad Hilarium episcopum , forte Nar- rum Curam sibi a fratribus et palribus suis coepi-
bonensehi; peteret (Epist. 178 , n. i ): hac occa- scopis in duobus coriciliisNuffiidiseet Carthaginis ante
sione gaudens usus est Augustinus, ut huic aniistiti ea paucos annos impositam fuisse (Baronius, ad annum
nota faceret, quserecens in Africadecreta fuefant ad- 416). Verumlamen jarn inde ab exeunte anno qua-
versus iiocresimPelagianam. Hujus novsetunc haeresis dririgeniesititodecimo teftib id sibi propositum tesla-
prrccipuacapita paucis ipsi verbis aperit: titcura pa- batur, quidquid tempofis a riecessariis Ecclesioesuse
storali caveal horaines, qui pesfifera illa impietate con- officiisliberum habiturus esset, hoc lotum ecclesia-
tradicunt orationibus nostris (Ibid., h. 5), duffi as- sticaedoctfinse studiis, ut ad posteros quoque uiile
seriint hominemposse suis viribus ad laniam justitiarii aliquidtrarismitteret (Episl. 151, n. 13), impendero.
pervenire, ut nequc hoc illi sit dicere necessariurti, Post susceptahi a syriodis bancce provinciam, sanctus
Dimillenobisdebilanostfa ; et illud, Ne nos inferas in Antisles, utei satisfaceret, dies qtiinque vacuos, ptila
leiiiaiionem(Malth. vi, 12( 15), sic accipiunt, tan- per hebdomadas sirtgulas, a populo suo impetravit
quam orandus sit Deus, ne quispiato irfuens corpora- (Epist. 213, ti. 5). Hac de re confecto instrumcnto,
liter nos humanus casus aflligat, non quo nos ad su- acelamavit populus , et aliquantisper fidem servavit.
perandas peccatorum tentotidnes adjuvet; quoniam At non raullo post COrum,qui cum Episcopo tractarc
eas vincere iia sit in nostra poiestate, possibilitate de suis febus cuperent, improbitas pactum infregit,
naturre, ut hoc inaniter impetraiidumorationibus arbi- eumque ab olio suo violenter abduxit. Non permilte-
tremur { SermonumFrugni., n. 5 primi fragrii.). baiiir nec ante meridiem, neque post, interquiescere:
5. Lilteras ad Joannem Jerosolymorum episcopum, sed ut alienis negotiis operam daret, ea ob qure va-
qui anno superiore conventumcum presbytefis aliquot care volebat, deserere atque abjicere cogebatyr. Intcr
in causa Pelagii habuit, dederat Aiigustihus, nee ab hujus otii fructus nOn postremo loco numerandse vi-
1 illo
rescripla ulla sumpserat: id tamen sanctus Prsestil dcntur expOsitiones in Joairaem : quas qtiidem etsi
baud inmalam partem accipiens, iteralo ad illumscri- forte aliquanlo ante boc lempus aggressus est Augu•
psit. Nam quiaaudilione accepci'al, Pelagium mullum slinus, nbnabsolvit lamen, nisi post corporis Siepliani
diligi a Joaiine, hunc mbnel eam illi exliibendamesse martyris, quaeanno quadringentesimo decimo qutnto
ab ipso dilectionem, ut ipse falli a Pelagio non exisfi- pfope elapso contigit, revelalioriem jam ubique fere
metnr. Haeresimergo 1'elagiiretegit contenlam libro gentium cognitam el pervulgatam. Huc eniin spectat
pereum ad extollendas naturaevires composito,quem illud in Tractatu ceritesimOvigesimo : Quodcerte, ait,
illi transmitlit, unacum optisculo de Nattira et Gfatia mbdoih revetalione corpoiis bealissimi Slephani fere
ase contra istum librum elaborato : pelitqtieVicissim, omriibusgentibus deciardlur (In Joannis Evangeiium
;; ut sibi mittat Gesta ecclesiastica Palrestinre synodi, tract. 120, n.i).
quibusPelagiusperhibetur esse purgatus(Ept"s(.179). CAPUT XI.
6. HoceliamanriO,neqtiemultopOstOrosiireditum, 1 Augusiini impulsu hisloriam suam scribil Orbsius.
Augustihiis responsionem ad geminas ternasve epi- 2 Innocenliuspapa adAfrkanos rescribens,Pelagium
stolas Oeeani dedit; quem celebrem amicum illum *. et Ctelestium,dahinata ntriusque doctrind, analhe-
mate mulctat. 3 De Gestis Palwstinm synodi librum 2. Sub anni hujus initium Innocentius papa epi-
in vulgusedit Augustinus. 4 Bonifacii comilisprw- stoliscohcilii Carlhaginensis, conciliiMilevitani, et
clarmdolesatque ad se uni Deo, rebusomnibusabdi- quinque episcoporum, anno superiore ad se missis,
calis , mancipandumpropensus animus. 5 Liberad singulis singulas epistolas rescripsit; ipsorum in Pe-
ipsum de CorreclioneDonalislarumscriplus ab Au- lagianos et doctrinam comprobans, et judicium
guslino. 6 Liber ejusdemad DatdanumdePtwsentia senlentiamque confirmans. Pelagium Cmlesliumque
Dei. 1 Epislolamad Paulinum Augusiinussuoel Aly- (Apostolici in eos decreti pars haec praecipuaest),
pii noniinesctibit conlra Petagianos. id esl, inventores vocum novarum, ecclesiaslicacom-
1. Anno post quadringenlesimumvel sexfo decimo munioneprivari, apostolki vigorisaucloritalecensemus
juxta Marcellini chronicon , vel septimo decimo se- donecresipiscanl.Hwcigitur, fratres charissimi,in su-
cundura noniitillosalios, OrosiusHisloriamsuam elu- pradklos maneat fixa senlenlia; absint atriis Domini,
cnbravit. Fieri enim poltiit, ut eam anno illo priore careanl custodiapastorali, ne duarumoviumdira con-
inciperel, nectamenante posterioremhunc absolveret. tagiaserpantforsitanpervutgusincaulum(ApudAugusl,
Eum corte consial illamnon scripsisse, nisi postquam Epist. 182, n. 6). Hoc ipso anno AugustinusCartha-
se contulissct Betblehcm , ibique Hieronymiconspe- gine concionem habuit, die dominico, nono kalendas
ctu polilus esset ( Otosius, Historiwlibro 1, cap. 43 ). octobris, in qua palamprofitetur, nunquam ferme ad
Innuere videlur, hanca se in Africa fuisse scriplam populuin verba facere se, quin gratiae divinoeneces-
(Ibid,, libro 5, cap. 2) : quod quidem creditu haud sitatem, pfopter ingratos quosdamhomines, a quibus
admorlumdifficiiesil; quippe cum Augustinum, qui ea parum agnoscebatur, at conlra viribus naturre ni-
ci cperis huftis suscipiendiauclor fuit, in principioet mium tribuebatur, declararet (Serm. 131, n. 6). Hor-
in fine compellel. Enimvero cum Pagani neque fulura tatur fideles, islis compatianlur; nec tamen, si quem
meditanlcs, neque recolentes proelerila,ex Urbis.ex- ejusmodi deprehenderint, falsa quadam misericordia
pugnatione,necnonaliis Rnmani Imperiicalamitaiibus capli, occultum illum esse paliantur. Jubet illos
ansam arriperent blasphemandi, conlendentes eas redargui, ac si quidem in orrore perlinacitdr ani-
conferre in religionemchrislianam, exstincti idolorum mum obfirroent, ad se addtiei. Jam enim, inquit,
ctillus effeclumesse hunc jaclilanles : prseceptumsibi de hac causa duo conciliamissa sunt ad Sedem apo-
ab Augustinodicit, ut e scriptoribns omnibus fune- slolicam: inde etiam rescripla venerunt. Causa finila
slissimos quosque ab hominum memoria evenlusex- esl; utinam aliquandofiniatur error! (lbid. n., 10.)
cerpere1;,bella, pestes, annonsecaritates , terrarum 3. Ad eum finiendumpertinere iu primis pulavit,
concussiones,inundationes fluviorum,ignium subter- ul Pelrestinaesynodi, ubi se Palagius purgatum fuissp
raneorum erupliones, vim grandiniscxlraordinariam, jactitabal, judicium haberetur : animum siquidem
crimimtmetiam maxime insignia, et demum quotquot induxerat, in eo Pelagium haeresim suam, ut a
legere est in monumenlis historiarum, tragica argu- catholicis episcopis absolvcretur, ejurasse, atque
mcnta :dein ex hisomnibushisloricamseriemetunum apud ipsos fidemomnino professum.essechristianam.
qttasi corpus oo contexeret, ut hine intelligeretur, Acceptis igitur hoc tandem lempore synodi Gestis,
plurc«ne a chrislianis temporibns hujusmodi clades rem ita se habere, non sine maxima animi voltiptate
evenissent (Ibid., Ub.1 , prwfat.). Non poterat Au- comperit: atque ut hseretici fraudem reiegerel, li-
gtistinus id per sc exsequi, districtus nimirumaliis brum contra Gesta illa breviata , qure Pelagius in
ccciipalioiiilius,et potissimum Iibris de Civitate Dei, suaedefensionis charlula vulgaverat, scribere quam-
quorum lunc undecimum in manibus habebat, lucu- primuni aggressus esl (De Geslis Pelagii, n. 2) : ne
brandis operam navans (Ibtd.). Hanc itaque provin- quis forte esset, qui eo velut absolulo, ipsa quoque
ciam dedit Orosio, qnem etiam per Julianum Carlha- ejus dogmata putaret judices approbasse. Itaque hoc
ginensem, servum Dei, quia tum fortassis Carlhagine in libro, De GeslisPelagii inscriplo, Auguslinussin-
morabatur Orosius, ad eam suscipiendam impulit. gula errorura capita Pelagio apud synoduraobjecta,
Paruit ille ullro ac lubens, ipso vel desideriomorem cum ejusdem ad illa responsis, diligentissimeexcuiit.
gerendi ei, qtiemutpatrem observabat, de successus Tamelsivero ille dogmala ipsa damnans, quaeinimica
periculo securus : quippe opus suum omnino permit- gratise Cbristi adversus eum de Herotis et Lazari li-
lebal sancto Doelori, ut si minus dignum quod in lu- bello legebanlur, catholicus a synodo pronuntiatus
rcm ederetur illud judicaret, tenebris damnaret(/6id., sit; ipsi lamen suspicionemhsereseosadhuc haerere
lib. 1, cap. 45 ). Generalem igilur omriramgenlium ostendit : ac demum sic eum synodi sententia esse
historiam aggressus, eam ab ipsa rerum creatione ad absolulum, ut ipsa haeresis, propter quam ad episeo-
annumChrisli quadringenlesimumdecimumseplimum pale judicium perlraclus est, incunclanter damnala
pertexuit : cupidilales et punitiones boiuinum pecca- fuerit (Relraclalionumlib. % cap. 47).
lorum , confiictationessseculi, el judicia Dei, quam 4. Tradit Auguslinus, se quo tempore de Geslis
brevissimeet quam simplieissimepotuit, explieans. Pelagii scripsit, eodem ipso composuisse librum de
Affirmat porro, ex investigalione sedula, prselerilos Correctione Donatistarum (Ibid,, cap. 48 ). Bonifa-
dies, non solum seque ut hos graves, verum etiam cius , cui liber inscribitur; inler maximos imperii
tanto atrocius raiseros, quanto Iongiusa remedioveroe Romaniviros numerabatur: et scriptum reliquit Pro-
religionisalicnos, se comperisse(Ibid., lib. 1, Prwfat.) copius, illum atque Aetium tum ob forliludinem
LIBER SEPTIMUS. 490
reique militaris periliam, tum ob animi magnitudi- crecutire; atque adeo innocenter Bonifacioruinam ac
nem caeterasquevirtutes, haud immerito Romano- perniciem accersentes, Vandalisin Africam irrum-
rum ultimos posse appellari(Procopius,Hkloriw Van- pendi causam prrebere.
dal. 1, 195). Quanto apud omnes erat in honore 5. Verum ut redeamus ad librum, cujus occasione,
propter humanam magnitudinem, tanta eum vene- quis esset Bonifacius,exponendum fuit, hoc in libro
ratione propler insignem pietatem eolebant sanclis- disputatur oraninode Donalistis, qui forte haud in-
simi quiqueejusdemaetatisepiscopi. Verumis lanlum frequenler molestosse Bonifacio exhibebant. Itaque
decus ad extremura usque non retinuit: cum enim a cum nobilis ille vir cognoscere Donalistarum sectam
Deo menlem et cogilalionem avertisset, in tot lam- cuperet, scripsil ad Augustinum, qnid illos inter
que atroces calamitates immersus fuit, ut ad fulcien- atque Arianos discriminis esset, inquirens (Episl.
dam temporaneam fluxamquefortunamsuam, coaclus 185, n. 1). Ei Augustinus totaffi hujusce schismatis
sil Ecclesirealque Imperio immane vulnus infligere, rationemaperuit, fundamenta subruit, paralogismos,
cui sanando nec ipse , nec omnes Romanaevires, per quibus illud firmare nilebanlur, rejecit : ac potissi-
totos centum annos, pares fuerunt. Eum in mediis mum legum in illos ab Honorio propositarum sequi-
bellorum et armorum curis vehemenli ardore divina- tatem, utilitatem, necessitalemque prosecutus est
runi rerum cognitionemquaerere mirabalur Augusti- (Retractationumlib. % cap. 48). Sub epistolaefinem
nus (Epist. 185, n. i) : neque poterat ejus commen- bis illum verbis alloquitur : Hos tibi ipsi, inquit,
dationi quidquam ad illud addere, quod monitis ad tanquam fideli filio, mater Ecclesia, ubi poluerk, et
vilaerationem probe instituendam ei, prout expe- quomodopolueris, sive ipseloquendo el respondendo,
tierat, datis subjecil, epistolam suam magis ei spe- sivead doctoresEcclesimperducendo, in adjulorio Do-
cultim esse, ubi qualis sit videat, quam ubi discat mini corrigendossanandosquecommendal(Epist. 185,
qualem eum esse oporteat (Epist. 189, n. 8). In pri- n. 51). Ab eodera pelit acta Collationisin compen-
mis ipsum ad pudicitise conjugalis curam abborta- dium abs se redacta perlegat; hocc apud Optatum
balur (Ibid., n. 7): verum Bonifaciusultrailla consi- episcopumforteinvenienda(Ibid., n.6).Quemquidem
Jia progredi peroptabat; et quamvis conjugalus, fi- episcojMimhaud absurde quis putaverit Vesceritanum
Jiam saltem unam, quam comiti Sebastiano uxorem esse, in provincia Silifensi (Collat. Carlhag. 1, cap.
dederat, suslulisset (Vktor Vitensis,De Perseculione 120): quandoquidemAugustinus ait, hunc ipsum li-
VandaL, lib. 1, n. 6); niliilominustamen a vanitate brum, siquidem apud Optatum non sit, nullo nego-
saecuiiabhorrebat, nihilque habebat oplatius, quam lio de EcclesiaSitifensi sumi posse. Ex quibus satis
renuntiato mundanisrebus divorlio monachum vivere intelligas, Bonifaciumtunc in eo tractu versatum
ac uni Deo mancipari (Episl. 220, n. 3). Re quidem fuisse. Id operis etsi inler libros suos referat Au-
ipsa morlua conjuge , cum non mullo post Tubinis gustinus, haberaus nunc inter ipsius epislolas.
in Numidia Auguslinum atque Alypium solos offen- 6. Liber de Praesenlia Dei, qui pro epislola quoque
disset, suum utrique consilium patefecit: sibi propo- uumeratur, per anni hujus sestatem compositus est
situm, abdicalis omnibus publicis et bellicis rebus, in (Epist. 187, n.l), atque obeam rem proximepostlibros
beata quiete reliquam vitam agere, ut jani nonnisi de Gestis Pelagii et de Correctione Donatistarum ab
contra doemonesin solitudinis silenlio cum sanctis Augusiino recensitus (Retract, lib. % cap. 49). Egre-
aliquot Chrislimilitibusdecertarel (Ibid.,n. 12). Abeo gium islud opus referendum est acceptum Dardano,
consilio illttmsancti viri dehortati sunl; ejus operam virohuj'ussseculidignitateperquamillustri (EpistA81,
in hoc honoris gradu ulilem admodum Ecclesirefutu- n. 1) :qui religioso quodam amore impulsus, duas il-
ram commonentes: arma sua tantum eo converteret, las qusestiones,grandi intentioneet aviditate discendi,
ul illi pacem, repressis Barbarorum incursionibus , explicari sibi postulavit: alteram , quomodo Christus
firmam pararet : nihil prseter necessaria sibi suis- nunc in ccelosit, qui latroni in cruce dixerit, eum
que inler liominesexpeteret (Ibid., nn. 5, 12) : ter- secum illo die futuruni in paradiso; nura forle quia
reuas opes neque oblatas respueret, neque ambiret Chrislus ubique exislit, an quia paradisus in ccelosi-
negatas, imo nec ablalas quideni, ne in islam neces- lus est; alteram, utrum infantes, etiam in utero exi-
situdinem perducerelur, ubi, ait Augustinus, cUm stentes, non Deum noverint, siquidem Joannes in
amanturbona,perpelranlurmala(Ibid., n.5). Denique, utero exsultavit ad praesentiammatris Domini (Ibid.,
ul inter arma corporalia spiritualibusarinis tutius for- n. 3). Ad priorem qusestionemAugustinus accurate
liusque muniretur , quam severissime contiiientiam studiosequerespondens, disputat quo pacto rebus in
servaret. Ad eum igitur modum, et in hominum com- omnibus, ac prrecipuein templo suo, hoe est in ho-
mercio manere, el ccelibemvitam nihilominuscolere mine fideli, dicendumsitinessenaturam divinam; qua
decrevit Bonifacius (Ibid., n. i). Quod quo tem- de causa traclatum illum inscribit, De Prwsentia Dei~
pore factum sit, ignoratur. Augustinus atque Aly- (Retract. lib. % cap. 49). Ad posleriorem ubi ventum
pius id consilii non alia menle Bonifacio dabant, est, animumin Pelagianam hreresim, non tamen ex-
quam quia ejus sajuti ita convenire arbitrabantur : presse nominatam, potissimum inlendens, disputa-
at qui non fallatur, praelerDeum, reperias neminem: tionem de parvulorum regeneratione copiosam, eam-
Deus autem judicio humanis cogitationibusinscrula- que valde necessariam instituit. Ibi usum ratioois et
bili, duos e sanclissimisviris in re tanta passus est voluntatis infantibus tribuere quara absurdum sit os*
SANCT.AUGUST.I. (Seize.J
m VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI.
tendit. In illis lamen bapiizatis, quamvisid nesciant, hoc anno celebrali; quibus nimirum videbatur, id mi-
Spirilum sanctum habitare , idque quomodorecte in- nime sufficere, quod se generaliter apostolicseSedis
telligatur, slatim explicat(Episl. 187, n. 25). consentire doctrinse profiterentur (CottfraDuas Epist,
7. Ad Paulinum cpiscopumNolanumpost Innocen- Pelag., lib. % n. 5).
tii paprc obituni scribens suo et Alypiisiraul nomine CAPUT XII.
(Epist, 186), aperlius istam hrcresim, longeque vehe- 1 RomamvenitCwleslius:hunc Zosimusmitissimetra -
mentius oppugnat: cujus auctorem Pelagiumeumesse ctat, proqueillo scribilad episcoposAftkanos. 2 Pe-
nunliat, qui, utfortedisiinguerelur a PelagioTarenti, lagii ad Innacentiumepislola rcdditur Zosimo, qui
Brilo cognomiiiabalur, et quem ul servum Dei, per- hujus quoqueambiguisverbis deluditur, alqueejtis.
inde atque ipsi, dilexit Paulinus. Mittit cidem Pau- gratia inAfrkam scribit.5 ZosimoCarthaginensecon-
ciliumducentorumquatuordecimepiscoporumrespon-
lino Africanorum duorum consiiiorumet quinqueepi- det, ac Innocentiisenlenliumin memoratoshmrelicos
scoporum epistolas Iiac de causa scriptas ad Innocen- diclam luelur. 4 Zosimusad Africanosrescribil, ni-
tium papam, Innoccniiique ad illas responsa : ad- hil se posl acceplasipsorumlilteras iinmulasse.Ple-
junctis haud dubie Gestis Palsestinijudicii, de quo, ul nariumconciliumAfricmcanonesocloveinovem edit
ait, damnatus Pclagiusexisset, nisi objecla sibi conlra contra Pelagiancs.5 Abeodemconciliosancila qum-
damde rebusspectanlibitsad Don.atislps.6 Pelugiani
graliam Dei dicla, quw obscurarenon potuil, ipse da- cum a Zoshnopapa, lum ab Honotioimperal.oreda-
mnassel(Ibid., n, 31). Eumdem nihilominus, in libris mnati.1Eorumdatnnalionemsubscriptionibus suis fir-
posl illud ab
judicium ipso edilis , haudquaquam de manl omnesepiscopi, prmter oclodeciin,qui provo-
adjulorib divinse gratioe recte senlire, hinc perspi- cant ad plenariamsynodum. 8 Pelugiuiii non sine
cuum csse affirniat, quod aliquando ita paribus mo- ntultoAugustinilaboreab Ecclesiavictisiint. 9 h li-
mentis poteslatem volunlatis aequa lance perpendit, bros ad Pinianum duoscontra Pelaghtmscribit.
nl aliquanlum etiam ad non peccandum valere defi- i. Peiagium et Ccelestium non diti latuit lala in
niat : aliquando autem quotidianograliaeDei muniri ipsos tum ab Africana Ecclesia, tum ab ajjoslolica
nos confiletur auxilio, quamvis habeamus ad non Sede senlentia: ncque sibi illi defuere, quin sine cun-
peccandum forte ac firmumliberum arbitrium ; ut vi- ctatione pnrgare se conarentur. Ccelestius quidem
deatur auxilium gratiae lanquam ex abundanli putare Romamse conferens, Zosimum Innocentii sucesso-
conccdi, scilicet ut quod hominesfacere per liberum rem adit, de faclo contra se in Africa judicio queri-
jubenttir arbitrium , faciliuspossint implere per grar tur, conlpndilque se fajso venisse apostolicseSedi in
tiani. Pnelerea audilione acceperal Augustinus,esse susptcionemerroris, et libellum fidei suse offert ea
in civitale Nolanaquosdam pro errore, quo dicebant arte concinnatum, ut rejici a Zosimonequaquampos-
infantes non baplizalos habcre vilam oeternam, lanta sit; maximectim se inslrtii velle profiteatur, dicat-
obstinatione mlenlcs, ul ab Pelagioipso,quam ab hac que ibi disertis verbis : Si forte, ut hoininibus, quis-
sentenlia, potiusdiscederent. Aliosmemoratalio circa piam ignorantimerror obrepsit,veslrasenlentiacorriga-
parvulorum Baptismum errore teneri, quo nimirtira lur (De Pecc. origin., n. 26). Nonhoc tamen conten-
infanles, qui non baplizali pereunt, reos propriorum tus Zosimus, explorat hominis animum variis inter-
constituunt peccatojtim, liberi arbilrii usu ab ipsis rogationibus, ac se purgare molienlemad consentien-
commissorum: ut qui bona malave cogilare non pos- dum Innocenlii lilteris (Cont.DuasEpist, Pelag. I. 2,
sunl, pulenlur pcr liberum arbilrium vol pccnani n. 5), crebra interlocutioneconstringit; ila ut oninia,
mereri posse vel gratiam. Nec perfugiumistud, quan- de quibus poslulatus est, damnare se respondeat se-
tumvis inepluni, silentio prselerit : Quod enimpolue- cundum ejusdem bealse menioriaa papae sententiam
runl, inquit, magna el acula ingeniacogitare, aut ino- (lbid., 11.6), elomnia quseSedes apostolicadamnaret,
pim est lacendo vilure, aui arroganlim conlemnendo se damnalurum essepromittal(De Pecc.origin., n. 8).
prmterire ( Ibid., n. 13 ). Quocdamin hac epistola HujusmodiCcelestiiresponsis induclus est Zosimus,
post annos fere diiodeciin improbare cceperuntii, ut eum, non quidem a vinculis exconimunicalionis
qui Pelagianaehxreseos rcliquias fovere potius,quam statim absolveret, sed duntaxat quam mitissimetra-
doctrinam catholicamde praedestinationeacdeperse- ctaret. Nam inlerposito duorum mensium tempore,
verantioedono profileri, animuminduxerant(DeDono donecrescriberetur ex Africa, resipiscendiei locuni
persev.,n. 55). Augustinusante finemejusdemepisto- sub quadam medicinali sententise lenitate concessit.
lse profert duodecimcrrores, quos in Palaeslinasy- Quinimode rebus cum ipso gestis epistolamerga eum
nodo vel invitus damnavit Pelagius, ac lotidem sub- benevolentiseplenam dedit ad Aurelium cseterosque
jicit opposiias illius sententias, quas Ecclesiacatho- Africanosepiscopos,quorum de ejus causajudiciumut
lica semper lentiit. Libellnm ex bac parte epistolae nimis properalum culpare videtur : accusatores porro
factum reperire csl in Codice CanomiiiiEcclcsiseBo- illius durius habet, mulctatque excommunicatione.
mansc(Cod.Can, Rom., can.18) : nec a veritate longe Annum Christi quadringentesimum decimiim septi-
abhorret, sicuti visum est erudito viro (Quesnel., in mum refert epistola: diem vero minime adjectum ha-
Leon,, tomo2, dtss. 15, caj).21), liunccelibeI|um,quo bet (Append,lomi 10, patt. % Zosimiepisl. ad eptsc.
distinctius proponuntnr ea , qiireCoeleslioseu Pelagio Aftic, de causa Cwtestii),
ejusque discipulis erant profilenda, missuni fuissead 2. Pelagiusautemin Palrcslinatunc temporisagens,
'Josinmm papam ab episcopisCarthaginensisconcilii se quoque molitus est per litteras ad Innocentium,
*93 LIBER SEPTIMUS. 494
quem defunctum esse nesciebat, scriplas purgare cum ejtis prreseniia poscerelur, ut certis ac dilucidis
(De Gratia Chrisii, n. 32). Litterse successori illius responsionibusvel astutia hominis, vel correclio dilu-
Zosimo reddilre sunt, una cum libello fidei, quem cesceret, et nulli arabigua remanerel; se subtraxit
simul uiillebal, desinenle in haecverba : Ilwc est ftdes, ille et oegavit examini (ConfraDuas Epistotas Pelag.,
lib. % n. 5). Neque etiam Pelagius, tametsi visus est
papa beatissime,quam in Ecclesiacalholka didkhnus ,
quamquesemper lenuimus el lenemus.In qua si mintts ad tempus aliquid dicere, quod fidei catholiceeconve-
perileaul parumcautealiquidforteposilumest, emetidari niret, Romanam Sedem usque in finem fallere pree-
cupimusa ie, qui Petri el fidemet sedetnlenes (Append. valuit ( De Peccalo originali, n. 24 ). Post rescripta
tomi 10, parf. 2, Libell. fideiPelagii, elc, n. 14), elc. quippe Africani concilii, non ea tanlum pestifera ejus
Deceptus eliam ab islo Zosimus, sicut pro Ccelestio dogmata, quoein Africam pervenerant, sed alia quo-
fecerat, pro Pelagio quoque epistolamalteram ad Afri.- que ipsius in urbe Roma , ubi diutissime vixerat, at-
canos prsesuleshoc eodem anno, die undecirao kalen- que in his fuerat prius sermonibus conteiitionibusque
das octobris, raisit, in qua in Herotem et Lazarum versatus, cura fidelium fratrum prolata
patuerunt;
acerbioribusmulto quam in superiori epistola verbis quoe landein papa Zosimus ab universis Catbolicis
invehitur : idque polliceiur sibi, fore ut ipsi quoque exsecranda censuit. Posteriores illre Zosimi litterse
Africaniprsesulesindecum ipsopariter persuasi, Pela- pervenerunt in Africam lertio kalendas maias. Tunc
gium el Ccelestiumpro calholicis habeanl, quod ambo temporis prsesules Carthaginem conveniebantad con-
isti damnanda damnarent, et sequenda sequerentur, cilium, quod hric in urbe ipsis kalendis maiis habitun»
nec ii post morlemet interitum revixissent inventique notalur, atque ab Augustino dicitur plenarium totius
essent, puta ad fidenj redeundo, sed omnino mortui Africse (Episf. 215, ti. 2). Inde profecti sunt octo illi
non essent nec periissent, de quibus videlicet falsa sive novcm contra Pelagianam lioeresimcanones, qui
vulgata-stint (Part. 1, Hypomnesikon conlra Petag., , Milevitansesynodo fuerant falso adscripti ( Vide Prw-
lib. 5,cc. 9-10). fat. in toinuin 10).
3. Quod aulem Zosimo Pelagius imposuerit, nihil 5. Maleriam huic tara frequenli concilio non soli
profecto mirum. Hic enim tam callide verba sua com- prsebuere Pelagiani: siquidem canones quoque in eo
posuerat, lantaque industria sequivocationiscaliginem plures conditi reperiuntur de rebus, quae ad Dqna-
offuderat veritali, ul cura ejus seripta in Africam a listas pertinebant. Generalis synodus idibus juniis
Zosimofuissent transmissa, vix ipsemet Auguslinus, anni quadringentesimi septimi coacta Carthagine, e.e-
quin ea catbolica judicaret, deque Pelagii reditu ad clesias ac populos, qui Donatislarum secessionem
rectam fideni laetaretur, sibi temperaverit (De Peccalo ante legem Honorii anno quadringentesimo quinto
originali,n, 20). Sed virus, quod in prolixioribus ejus latam reliquissent, statuerat fore episeopi illius, a quo
libris animadverterat, effecit ut ista quoque ipsi su- fuissent conversi; alios vero secuturos aiitistitem
specta essent: quae cum inspexisset attenlius, eorum urbis ejus, cui, dum schismalicis partibus adhaere-
denique ambiguitatem ac vilium deprehendit. Quod bant, subditi eranl (CodiceCanonumAfric, cann. 98,
ad Coeleslium,reseripserunt Africani prsesules non 99). Ex ea constitutione lites inter episcopos de fini-
suflicere, ait Augustinus, quod se generaliter Inno- bus diceceseon suarum ortse, concilium praesentis
centii episcopilitteris consentire fatebalur ; sed aperle anni, ut in ea nonnihil immutaret, impulere (Ibid.,
eum debere anathematizare quas in suo libello prava cann. 117, 118). Prseterea quantunictimque studium
posuerat (ConlraDuas Episiolas Pelag., c 5). Ex eo- exstinguendi Donatislarum discidii prse se lulissent
rum epislola ad Zosimum in concilio ducentorum Afri antistiles, erant tamen inler hos nonnulli, qui
quatuordecimepiscoporum scripla hoc decretum prode convertendis iis, quos plebi suse admixtos esse
fert Prosper : Consliluimusin Pelagium alque Cmie- cognoscebant, parum admodura gerebant sollicitudi-
slium per venerabilemepiscoputnInnoceiiliumde beatis- nis. In istos animadvertit concilium , et quosdam hac
simi aposloliPelri Sede prolatam manere sentenliam, in re officiisui negligenles excommunicationispcena
donecaperlissimaconfessionefaleanlur, gratia Dei per plecti jubel (Ibid. , can. 115). Beslabant, queni-
Jestim Christu.niDominum noslrum, iion sotum ad admodum conjicere est, negotia non pauca, quse
cognoscendam,verumeliamad faciendatnjnslitiam, nos moram longiusculam, ut constituerentur, desidera-
per actus singulos adjuvari; ita ut sine ilta nihil verw bant: igitur ne diulius tot prsesules Cartbagine re«
sanclwquepietaiis hubere,cogitate, dicete, agete valea- linerentur,eleetisunt ex unaquaque provincia terni,
mus (Ptospet, Contra Collatorem,n. 15). qui cum Aurelio, quidquid esset reliqui, componerent.
4. Anno subsequente Zosimus Africanis episcopis E Numidia cum Alypio et Restiluto delectus fuit Au-
responditper Iilteras duodecimokalendas aprilis datas guslinus. Hic itaque quoad in Mauritaniam proficisce-
(Append. lomi 10 , part, % Zosimi epist. ad Afr. retur, ubi decimo quarto et duodecimo kalendas
episc, de causa Ccelesl.)\,quibus eos certiores fe- oclobris agebat, remansit Carthagine: qua in urb,e
cit, nihil se post acceptas ipsorum Iitteras im- illura occupatissjmum varia detinueruiit negotia (De
mutasse, sed in eodem stalu cuncta, quemadmodum Gesliscum Emerito, n. 1).
rogalus ab ipsis fuerat, reliquisse. Neque per eum 6. Nondum Carthagine discesserat Augustinus, cum
stetit, quominus in Coelestii causam , ex illorum vo- allalis ad Africam nuntiis comperit, Pelagianos (um
Juntate consilioque, diligentius inquireretur. Verum Imperaloris lege, lum apostolicre Sedis auctoritate
d.amnatosesse. Lex ab Honorio hanc in rem pridie rantur octodecim (lbid., lib, i, n. 3); quorura ante-
kalendas maias anni quadringentesimi decimi oclavi signanus haud dubie fuit Julianus episcopus Ecla-
dala est, qua impiaecommentationiset dogmatisexse- nensis, hanc ob causam a Zosimo damnatus (Contra
crandi auctores PelagiumacCcelestiumex Urbe, si forie Julianum, lib. I, n. 15). Hic una cura suis sese ab
in ea versarenlur, expelli: ac si qui de caeteroquibus- Ecclesiacatholicascgregavit(Serm. 181, n. 5), lestatus
cumquclocis rcperli fuerinlhujuscesacrilegii sectalo- sibi suisque decretum esse, non communicarecumMa-
res, i.psosrite convielos,in exsiliumejicijubet (Append. nichaeis (Contra Duas Epislolas Pelagianorum,lib. 1,
tomi10, parl. 2, Sacr. rescript. conlraPelag. et CcelesL). 1111,
4, 42). Audienliampostulant (Ibid., n. 42),datoque
ilmperatores in istaconslituenda Iegejudiciumab Aure- ad Zosimumlibelloprovocant Pelagianiepiscopiad ple-
' lio
atqua ab Augustinofactuin se secutos fuissediserte nariam synodum (Append. lomi 10, part. % Libell.
profilenltir litteris ad ulrttmque seorsum datis, anno fidei S. J. C). Quin et ipsum Imperalorem pelunt,
quadringentesimo decimo nono, die quinto iduum j'u- causre sure judices dari jubeat (Contra Duas Epistoias
niarum (ApudAuguslinum,Epist. 201, n. 1): de judicio Pelagianorum,lib. 1, n. 42). Verumafcstfa christianis
sane loquuntur Alricani concilii contra Pelagianos poteslalibusterrenw reipublicw,inquit Augusliuus, ut
stiperiorc anno celebrali, cui videlicet, non secus at- de anliqua cailiolka ftde dubilenl; et ob hoc oppugna-
que prsesentis anni concilio, dux Aurelius, uti canit toribusejus, locuinet tetnpusexuminisprwbeanl.Isiorum
Prosper, ingeniumqueAuguslinuserat (Carminede In- nempesuperbiahanc etiam gloriam caplareinlelligilur,
gralis, parie 1, caj). 3). Ilorum antistitum existimatio ut propter itlos Orientis et Occidenlissynodus congre-
et aucloritas vim habuit procul dubio non minorem getur. Orbemquippe catholkum, quoniam Dominoeis
ad inducendum Zosimum, ut in eosdem hsereticos resistentepetvetlete nequeunt,salleincommoveteconan-
sentcnliam damnalionis lum demum proferret. Hac tur : cum potius vigilantia el diligenlia pasiorali, post
ille hseresis novoeauclores, vel cerle acerrimos notis- faclum de illis competenssufflciensquejudicium, ubi-
simosque suasores, Pelagium et Ccelestium,nisi cor- cumque isli lupi apparuerint, conlerendi sinl, sive
recti etiam egerint pceiiitentiam, tolo christiano orbe ul sanentur atque mutenlur, sive ul ab aliotum
damnavil (Apud Auguslinum,Episl. 190, 11.22, el De salute atque inlegtitale vitentur (Ibid., lib. 4, tt.
Peccato orightali,11.25). Lilleras hac de causa misit 54). Hoc petendi concilii generalis obtenlu Ec-
quasdam specialiter ad Africanos, alias autem uni- clesiis Orientis, ut eas in suas partes allicerent,
versaliler ad omnes episcopos; atque istis litteris quomodo molesti intervenerint, docet epistola ab
suis, quas conscripsit per oiiieni calholicum perfe- octodeeira episcopis Pelagianis, e quortim liumero
rendas papa Zosimus, exsecranda Pelagii et Ccelestii Juliamis, Tbessalonicam ad Rufum urbis anlislitem
dogmala attexuit (De Peccalo originait, n. 24). Roma- missa (Ibid., lib. 1, n.5), qua iilius sivealiorum Orien-
nos clcricos cpiscopi sui sententiam toto animo am- lalium prresulum societatem adversus inipiam Mani-
plexos esse, vcl ipsi tesles sunt Pelagiani; quando chiuorumhaercsiniefflagitant (Ibid., lib. 2, n, i). In eo
eos arguunt, non erubuisse proevarical.ioniscrimen quippe sita erat omnis illorum vis ac induslria, ut
admittere (ConfraDuas EpislolasPelag., lib. % n. 5). orthodoxis hacresim exsecrandara impingerent, quo
Cerle Sixtura Ecclesise Romanse presbyterum, eumsic proprios oblegerent errores, ac nalurse, legis, libe-
dem illum, qucm favere ininiicis chrisiianre gratiae rique arbitrii comniendatione,gratiam condemiiarent
(Epist. 194, tt. 1), atque illorum magni raonienli pa- (Ibid., lib. 4, n. 26). Istam epistolam, quam Augusti-
tronum esse ante faina jactarat, priorem, id esl, vel nus tribus poslerioribus ad Bonifacium libris refellit,
ante ouines, vel anle promulgalam daranationis sen- ipsc raemorat aguoscitqueJulianus ( Operis imperfecti
leiiliam , analhema eis in populo frequentissimo pro- tib.%cap. 178).
nnnliasse, eadem fama non tacitil (Episl. 191, n. 1). 8. Victoriaedc Pelagianisreportatac:gloriam Augu-
Aiigusiinus qui, sicuii diximus, Carlhagine a concilio stino priccipucdebitam, cujus inter alios oniiies, qui
kalcndarum maii remanserat, prius nuntio illo exhila- ad eos dc Ecclesia pellendos operam couiulerunl, in-
jralus esl sibi longe jucuiidissimo, quam inde recc- dustria hiajor, majus opus fueril, Prosper liaud inju-
deret. Neque id Vir sanctus ex communifama tantum, ria proedical (Carminede Ingralis, parte l,cap.Z).
sed etiani ex propriis Sixli ad Aureliumlitteris per Crvterum non maximis laniummodo laboribus, sed
Lconcra acolyiuin allatis didicit. Ibi de Pelagiano gravissimisquoque molestiisea saneto Doctorivictoria
tpcrniciosissimo dogmate, vel conlra de gratia Dei stelit: quodHieronymusperspicucdocetin litleris ad il-
quid sentirel, exponebat Sixtus, et id quidem paucis : lumcircilerlioctempusdatis.Ibi quasvel Romsepassa
undc cpiscopi prsesentes ejus epistolam describere fuerit vei-ilasdifficultates indical, cum dicit : Contra
feslinabant, lanla. eral eorum laetilia; et illam cun- flanlesventosardore fideiperslilisli.Malumetiam quod
ctis oslenderc gcstiebant. a Pelagii CceJesliiqucfautoribusimminebal insupera-
7. Pelagianoehaeresisdamnalionemsubscriptionibus bili gratloevindici, atque ab ipso fortiter coutemptum
suis firmarunl episcopi omnes calholici; qua de re significat, cum subdit : Muluisti, quanlumin te fuil,
conquesti Pelagiani dictitabant: Simplkibusepkcopis, solusliberari de Sodomis,quam cum pereunlibus com-
sine coiigregaiwnesynodi, in lock suis sedenlibusex- morari. Scit quid dicam prudenlia tua. His demum ad-
torta subscriplioesl (Conlta Duas Epist.Pelag., lib. 4, jieit verba illa magnificaetprreclara : Maclevirtule;
«. 34). Qui subscripiiones suas recusarunt, nuroe- in orbe celebraris.Culholici le conditoremanliqumrur-
sum pdei veneranlur alque snspiciunt, et quod signum Aptum de cavendo Juduismo scribit ad Asellicum.
majoris glorimest, omnesliceretkidelestantur: et me 1. SanctusPrsesul magna illa negotia , quibus Car-
pari perseqmmlurodio; ul quosgladiis nequeunt, volo thagine fuerat occupatus, non, quo se reiiceret ala-
inlerficiant (Apud Auguslinum, Epist. 195). Eidera bore deseruit, sed ut susceptis novis Iaboribus slu-
aliis posl scriptis liiteris de jugulala per ipsum Coele- dium in Ecclesiam suum probaret. Enimvero ex ea
stiana hseresigratulatur (Ibid., Epist. 202, n. 1). civitate decedens, iter CaesareamMaurilania;aggressus
9. Posteaquam Pelagiana liceresiscum suis aucto- est : quainurbedecimoquartoetduodecimo kalendas
ribus a Zosimo papa, necnon ab imperalore Honorio oetobres hujus ipsius anni versabatur (De Gestiscum
damnata est, scripsil Augustinus in ejusdem liscresis Emerito,n. 1). Porro eadem urbs-Algerium, ut exi-
auctores librds duos, ad Pinianum, Albinam ejus so- stimant, bodie dicitur, centtim viginli circiler lcucis
crumconjugemqueMelaniam(Retract. lib. 2, cap. 50; dissilaab Hippone-Regio : unde cum per hanc iter ad
De Peccato originali, n. 18). Hi videlicet suaserant illam essel, hac transisse eum non dubitamus : ve-
Pelagio, qiiieum forte in Palaeslina per id temporis rumtamen haudquaqtiam eum ibi diu commoratum
versabanlur, ut qusecumque adversus euin diceren- fuisse, ex epislola ad Mercatoremconjicere est (Epist.
tur, scripto damnarel: quibus ille responderat ea cal- 195, n. l).Hocautemitineris utipsecum aliisaliquot
lidilale, quse cuivis, dum non plane perspeclus es- episcopis susciperet, Zosimi papse litleris inductus
set ejus animus, faeilepersuaderet,ipsum niliil tenere esl (Epist. 190, n. 1), nimirum ad conflcienda gravia
nisi sanum, nisi catholicum (Vide Prasfal. in tomum quoidam Ecclesise negotia, qnoe cujusmodi fuerint,
10, cap. 20). Enimvero quisquis gratiam Dei, qua nisi quod ad Donaiistas ea nihil pertinuisse certuia
Christns venil in hunc mundum peccalores salvosfa- est (Possidius, in Vita Auguslini,n. 16), ignoramus.
cere, negaret omni momenlo omnique aclui necessa- Eum certe omnem illam peragrassc regionem viden-
riani, huic ille anaihema dieebat (De Gralia Clirisli, tur ista signiflcare : Per quas tolas lerras cum inlentio-
n. 2). Agnoscebatunum idemque Baptisma csse, ac nemnostramliuc alqueilluc, qumingerebanlursensibus,
iisdem verbis in infantibus quibus etiam inmajoribus diversaraptarenl (Epist. 195, n. i). CseterumCsesareae
celebrandum (Ibid., n. 35) : cumque adhuc interroga- quid gestum fuerit, ignotumest. Convenerunt eodeni
retur ullerius, infantes in peccatorum remissionem inter cseteros Deulerius,ejus ipsius sedis anlistes, et9
Baptismumpercipere fatebatur : doclrinam de parvu- quod insolens in Africa, metropolitanus dictus, Aly-
lorum Baplismosuam de libello, quem Romam mi- pius Tagastensis, PossidiusCalamensis, RuslicusGar-
serat, ipsis recitans (De Peccalo originali, n. 1). Se tenitanus, Palladius Tigabilanus; aliorumnomina non
itaque, cujus innocenlia etiam fuisset in Paloeslino recensentur (De Gestiscum Emerilo, n. 1). Adfuerunt
judicio probala, dicebat eadem cum Coelestiosenten- eliam ejusdem provinciseepiscopi(Relracl.L 1, c. 51).
tia non debuisseteneri (Ibid., n. 9). Non parva ipsos 2. DonalistisCsesareseurbisproaerat Emcritus, no-
id quod Pelagiusprofessus erat, loelitiaaifecit : alta- bis jam memoratus non semel, idemque clarus potis-
men de cjus verbis Auguslinum consulendum adhuc simum ob ea, quse pro faclionissusecausa egerat irt
esse duxerunt (Ibid., n. 5). Quamobrem scriptis com- Carthaginensi collatione. Illa finita Csesareamrepetie-
muni nomine litteris, quid ipsi de hoc sermonevide- rat, ubi perlinax in scbismate,etiam mulla, quibus re-
relur, sciscitaii sunt. Litterarum perlator sanctum lalam ab Ecclesia victoriam elevaret, conflnxeratja-
Anlisiitem Carthngine rcperit, ab eoque ibi oceupa- ctilaratque (De Geslis cum Emerito, n. 5). Ad eum
tionibus licel densioribus impedito, responsum tulit: quamdam scriptionem, quse temporis injuria periit,
ncc breve quidem (De Gratia Cltristi, n. 1). Nam cum direxerat Augustinus; illam sane perquam ulilem,
sanclos illos ea, quse ad sedificationemvel confirma- quippe in quam sanctus Doctor, quidquid ad exstin-
tionem fideiconscribuntiir, inexplelosemper desiderio guendum discidiumvalebat, brevi atque expedita ra-
legere compertum haberet (De Peccalo originali, lione coegerat. Elucubravit illud operis circiter annuni
n. 48), non dubilavit integra duo volumina, unum de quadringentesimumdecimumsextum : quandoquident
Gralia Chrisli, allerum de Peccalo originali, ad ipsos ipsum inter ea, quse ad Hieronymumanno quadrin-
dirigere : quibus in lihris quoenamsit Pelagii vera gentesimo decimo quintomisit,etlibrumdeGestisPe-
mens circa lioc utrumque eaput, ex iis ipsis operibus lagii ponit (Relracl. I. 2, c. 46). Verum hoc pacis opus
ejus docet, quornrn ilic se purgandi causa in epistola cum filiuin pacis Emeritum non invenisset, ad auclo-
ad Innocentiumlocos producebat. rem suum illa reversa est. Nihilominus tamen prsc-
CAPUT XIII. sulemsuum imitali non sunt CsesareensesDonalistse;
1 AuguslinusCwsareamob Ecclesimnegoliapropcisci- ulpotequiad catholicam communionemlerme omnes
lur. 2 In eamurbem disputalumcum.eo venit Emeri- sese retulerint, licet non eadem omnes sinceritate.
ius, quo praisenle ac obmulescenleconcionalurAu- Erant siquidemadhuc complures, qui dc veritate am-
gustinus.3 Alteradie Emerilointra ecclesiamconsti- bigerenl: imo et nonnulliexutroque sexu animo sem-
tuloet perseveranlein silentio suo, id commodead
causai surnutiHlatemverlit sanctusEpiscopus.4 Hic per ac voluntate schismati adhserescebant(De Gesiis
pravamconsuetudinemcirium Caisareensium habitoad cum Emerilo, nn. 1, 2) :ut autem el hi caecilatelibera-
plebcmsermoneabolet. 5 Ad Oplatumrescribit super rentur, et confirmarentur illi, Deus id, quod narraturl
quwstionede animaiorigine. 6 Idem respondet Mer- sumus, permisit. Ab urbe, cum isthuc adventavit Au-
calori. 7 Cwlesiinoquoque ac Sixlo. 8 Adversus guslinus, Emeritus aberat, quem lunc temporis, m
caperetur, delituisse, obscurum non est. Verum, ut cimi octavi incidente, episcopi, presbyleri, diaconi,
coniperitibipr:i'senlernesse Hipponcnsemcpiscopum, clerus universus ac plebs frequentissima in majorem
eo spontc sua decimo quarto kalendas octobris illius basilicam Ca;sareensem convenit. Deuteriusonuiium
videndi causa accessit. Nuntiatum est ex improviso primus et tanquam consessus prceses nominatur. Ad-
Auguslino eum adesse ; ad cum videndum sanctus erat eiiam Emeritus : notarii, a quibus omnia scribe-
Antistescontinuo convolavit. Ipsum in platea stantem rentur, atque in tabulas referrentur, adhibiti. Ralus
offendens,post prinias honoris urbanitalisquesignifl- est Augustinus prudenler ea utendum occasione, sin
cationes locumillum utrique neque commodumneque minus ad Emerili salutem procurandam, saltem in
decenlem esse commonuit : quocirca eum rogavil in gratiam eorum, quibus clariore quadam circa disci-
ecclesiam secum una venire ne gravarelur. Annuit dium exposilione opus erat (De Geslis cum Emerito,
illehaud invitus. Unde Augustinumspcs incessit com- n. 1). Quoniamigiturcum ipse Emeritus, lum alii fa-
munionemcatholicameumbono libenliquc animojam- ctionis ejusdem, Marccllini auctoritate sese in eolla.
jam amplexurum. Imoet hoc ab ipso jam praslitum tione Carthaginensi oppressos, neceaomnia, qusepro
fuisse, rumor vulgavit (Contra Gaudentium,lib. 1, n. sua causa dicenda babebant, expromere permissos
15). Eo pacto futurum erat, ul Deuterius Emerilo.qui querebantur (Possidius,m Vila Auguslini,c. 14); Au-
suis civibuscharus erat, cedere episcopalu.sieuti Ca- gustinus enarratis numerosissimoeilli coneioni, quse
Iholici faciuros se Donatistisante Collationem spo- feria quarta gesiafueranl, Emerilumrogavit, quidquid
ponderanl, cogi posset : qua lamen retardata non potissimum secumfacerejudicaret, inmedium profer-
fuisset reconciliatio; quandoquidem ad id paratissi- ret : ad respondendum paratum esse se, disputaiio-
mus eral Deuterrus; affirmatqucAugustinus,olim sibi nem illam utriusque parlis nemini prsejudiciofuturam,
notum esse animum hujusce prsesulis,'qui non esset populotamen prsesenlinon sine frucluabituram:nihil
comrnissurus unquam, ut Ecclesiseutiliiati privatum esse quod ille timeat, fore autem ipsi rem plenam glo-
honorem anteponeret (Serm. ad CmsareensisEccles. rise, sive coram civibus suis vincat, sive viclrici cedat
plebem,n. 1). Verum ei hoc suse virlutis specimen veritati. Relulit Emerilus, victoran vietus abiisset, ve-
dareper Emerilumnon licuil. Hic una cmn Augustino ritati an potentiseconcessisset, ex actis Carlhaginensis
se contulitin ecclesiam,quo maxima multitudoulrius- collalionisliaud dilficulter intelligi. Hic Augustinosei-
que communionis confluxit (Conlra Gaudent., lib. 1, scilanti, si nihildicere slatuisset, quid ergo venissel;
n. 15, el Possid., in Vita Auguslini,c. 14). Vix eo- reposuit, eo se animo vCnisse,ut hoc ipsi quod requi-
dem ingressus est, ac primo sermone compellatus,ut rebatdiceret. Urgenle adbuc sancto Viro, quie illum
ambiguishisce vocibus respondet: Non possum nolle causa adduxisset, et responsum notario exspectante:
quod vultis, sed possumvelle quod volo (Serm. ad Cm- Eac, id est, scribe, inquit Emeritus (De Geslis cum
sareensisEcclesimplebcm,n. 1). Cseterum necin sui, Emerito,nn. 2, 5, et Possidius,in VitaAugustini,c. 14);
nec in factionis defensionemquidquam addere valuit; post quod verbumveluti obmutescens, ultraresponde-
sed in recusanda communione perseveravit. Vencrat re quidquam nec voluit, nec potuit. Augustinus, cum
isthuc non aliahaud dubie de causa, quam ul schis- dcnuo moram illi dedissel ad loquendum, et derncim
malis sui patronum ageret: verum antequam medilata inlelligeret ipsum in silentio pertinacem esse, incoepli
possel effari, hsec ab Augustino per antecessionem atl plebem sermonis cursum conlinuavit. Disseruil de
adeo fundituseversa inlellcxit,ut, quid conlradiceret, Carlhaginensi collatione,cujus acta ul quotannis per
non invenirel (Conlra Gaudenl., lib. 1, n. 15). Ubi vi- Quadragesimam legi curaret, Deuterium obsecravit.
dere hoc trabi diutius, eumque intra ipsos ecclesise Voluit ab Alypiorecitari epistolameam, qua Catbolici
calliolicseparietes in diseidio et heeresipersislere con- antistiies pacis et unilatis inluitu dignitatum suarum
tumacem, Augustinus ad populum adstantem verba spontaneam abdieationem Donatislis obtulerant: cui
facere aggressus esl. Multadixi de pace, inquit, mulla recitationi observaliones et exempla charitatis chri-
de charitate, mulla de sanclmEcclesimcalholicm,quam stianoeque humililalis perquam egrcgia ipsemet inse-
Deus promisil el prmstilil,unilale.In quo meosermone ruit ( De Geslis cum Emerilo, n. 4). Denique totum
et vos alloquebar,et illum exhortabar; et quanlum in schismaticarumpartium fundamenlumevcrtit narrala
mepoterantvisceracliarilalis, omnesin periculo animm Maximianistarumhistoria, in qua haud leviler immo-
sumconslilutosin illo meosermoneparturiebam,et paralus, vocemab Emeritonullam, non secus acmulum
rere Dominocupiebam(De Gesliscum Emerito, n. 1). esset allocutus , expressit (Retracl. lib. 2, cap. 51 ).
In tota orationis serie pius Prsesul nunquam non os- Illum cognati ac civcs sui, ul cum sancto prasule col-
tendit sperarese, foreut Emerilum ab errore divina loquiuminiret, oblestatisuntinslantius, poiliciti, modo
clementia revocet. At quantumcumqucstudium alque Catholicos superaret, nihil in se morse fulurum, quin
industriam adhihuerit illius charitas, hic post audi- vel fortunarum, vel eiiam vitsc periculo, sese ac ejus
tam eam concionemin pertinacia mentem obfirmavit: referrent communionem: at illius animo major difli-
de quo lamen nec tuncquidem desperavitAugustinus. denlia insederat, quam ut ipsum quidquam hiscere aut
Concessumeliam est spatium, per quod in urbe ei niulire sineret (Possidius, in Vila Auguslini,c. 14).
securoesselicerel (ContraGaudent., lib. 1, n. 15). Sed hoc quantum ad ipsius exitinmalque supplicium,
5. Duobuspost diebus, id esl, ferin sexla in duode- ait Augusiiuus, lantum ad aliorum confirmalionemsa.
cimum kalendas oetobrisanni a quadriiigentesimode- lutemqueprofecit.Si enimviderentEmeritumnobiscom'
§01 LIBER SEPTlMUS. 502
municdnlein,susplcdrentuthominemfqrmidanteni: cuin dani Optati neeessarius, qui tunc Gsesareamvenieiis,
auiem videruntel in parte Dbnati permanentem,et ta- se quoque super eodeni argumento litteras ab Optato
menadversusCalholicamreticeiilem,inagis illis apparuit accepisse dicebat; rogabatque Auguslinum, ut quid ea
contra suossilendo clamare. Aii vero cum voceatque bre de re senlif el, vel voce vel scriplo sibi aperiret, quo
sano el liberOstaret,non erat pro vestracausa conira nbs illud posset Optato slgnilicare. Dedit itaque litteras
testis idoneusEmeritus ille, ille Emerilus, irtquttm, et ad ipsum Optatum sanctus Doctor, Coesarea, quod sa-
inimicusetnmtus?(ContraGaudeniium,lib. 1, n. 15.) Di- tis declarant illse vbces, cumin eodem oppido remora-
tnittitur landem Emeritus nulla affeetus injuria, ut ve- remur, jam pfofectus. De proposita autem difficultate
ritatis victoriam lenitasEecIesiasanedignacoronaret: illi fescripsit, non Iiahere se quod certo statuat, pro-
ipse aulem in poslerum delituit (Ibid., n. M). Augti- pter argumenta, quse in utramque parlem faciebant :
stinus tabellas sive acta eoruni, quse hac in re duode- id tantummodo cavehduni esse, ne quis hacce quoe-
cimokalendas octobris disputala fuefant,crlat(Refra:{. stione abutens, de peCcatooriginali, quod constans et
tib. 2, cap. 51) : atqire ut planum omnibus faciat, ra- catholicum dogma erat, vellet ambigere; atqueita
tionum peiiuria obmuluisse Emeritum, provocat Gau- PelagiiCoeiesliiquenovam hseresim imprudens admit-
dentiuin cpiscopumThamugadensern,virum primarise tere|, quam recenti memoria damnarant concilia et
Ronfani aniistites Innocentius ac Zosimus; quorum
apud Doiiatistasauetorilatis, ad respondendum (Conira
€dudenlium,lib. {, n. 15). epistolas, saltem postremi hujus, iie forte ad Optatum
4. Facere non poSsumus, quin hic referaniiis necdum pervenissent, simul miltebat. Non contentus
fructum longe maximurhin Csesareensesex illoitinere fuit procul dubio hac responsione idem Optatus; illi
Augustini profectum, Rem ipsismet Viri sancli . siquidem Augustinus prasterea duas epistolas, quse
verbis narfabimus. Denique, inquit ille, cum apud temporum injuria intercidere, super eodem argumento
Cmsaream Mauritanim populo dissuaderem pugnam misil. LaudatFuIgentius eruditionem atqueingenii vitn:
civilem, vel' polius plus quam civilem,quam Cater- eam, qua cutn in hisce tribus epislolis, tum in aliis
vam vocabant; neque enim cives lantummodo, verum quibusdam suis operibus quaestioneni illam sanctus
etiam propinqui, frdires, postremo parentes ac filii la- Doctor excusserat: sed ejusdem in primis modestiam
pidibusinler se in duas partes divisi,per aliquoldiescon- prsedicat,utpotequse eum deterruit, ne de re peroeque
linuos,.certolemporeanni solemniierdimicabant; et quis. gravi el abstrusa quidquam decerneret. Cujusqumstib-
sibi imperscrulabilemcernens,
que ut quemquepoteral bccidebal: egiquidemgranditer, nis, ait, prbfunditatem
quanlum vaiui, ut iam crudeleatque inveteraluntmalum nullam voluit hujus rei definitam proferre sentenliam,
4e cordibuscl moribuseorum evellerem, pelleremquedi- incongruum prorsus existimans aliquid ufftrmare slne
cendo; non lamenegissealiquidme pulavi, cum eos au- dubitationevelle,quod alter possetconlraria responsione
direm acclamantes, sed cum flentesviderem. Acclama- convellere ( Fulgenlius, de Prmdeslinationeel Gratia,
lionibusquippese doceri et deleclari, flecti autem lacry- lib. 5, cap. i8). Pertractatis ergo latiuscontrariis sen-
mis indicabant. Quas ubi adspexi, immanemillam con- tenliis, tum ea quam sibi Hieronymus , ab quolibet
suetudinem a palribus el avis longequea majoribus tra- efrore, Origenis, Manichaci,Priscilliani, Tertullianive
ditam, qumpecloraeorum hosliliterobsidebat,velpolius abhOrrens, elegit, scilicet singulas singulis nascenti-
possidebat, devictam, antequam reipsa id oslenderent, bus animasa Deocreari (ApudAugustinum,Epist. 165,
credidi. Moxqucsermonefinitb, ad agendasDeo gralias n. 1, el Contra Rufinum, lib. 2): tum alia qua propa-
corda atqueora converli.Et eccejam ferme octovelatn- gari aninias et non quotidie fieri a Deo ila creditur,
plius anni sunt, propitio Chrislo, ex qUoillic nihvi tale ut ab erroribus hsereiicorum quorumvis super animae
tentatum esl (De Doctrinachristiana, lib. 4, n. 53). natufa recedalur; non aususestipse Augustinus alte-
5. Ineadem illa peregrinatione Csesareensi,autnon ram ex illis partem vel repudiare unquam,' vel aslrue-
niulto postquam inde discessisset,epislolam de Animae re (Epist. 66, nn. 8, 28, et Epist; 190, n. 21). Quapro-
"Originescripsit ad Oplatum episcopum (Episl. 190 )•. pter cum ingenio sancli Doctoris nihil eo magis con-
Is angebatur circa animseoriginem, utrum ea per pro- senlit, nedum ejus doctrinse quidquam derogat, quod.
jpagatioriemex anima a Deo creata atque Adamoin- in fine epistolaeCoelestinilegimus : Profundiores vero
dita descenderet, anve singulis hominibus singulas de difflcilioresque parles incurrentiumqumslionum,quas la- .
novo Deus crearet, nosse cupiens. Attamen in ulti- lius perlractarunl qui hmreticis restiterunt, sicul non
mam hanc opinionem, utividetur, concesserat; deque audemuscontemnere, ita non necessehabemusaslruere
eodem argumento quoddam ediderat opusculum, nec- (Append. tomi10, parl. 2, epist. CcelestiniPapm, pro
non lilleras ad amicos quosdam suos familiarisslmos Pnsp.,et Hilar., etc, n. 15). Hujusprudenlissimipapaa
destinatas: quse cum perlalse essent Caesaream,ipsi vestigiis insistens Africanorum episcoporum exsulum
Augusliho' illic adliuc versanti tradilae sunt a famulo synodus, cum regulas calholicsefldeidegralia similiter
Dei, cui nomen Renato; qiii sanctum doetbrem taiild- traderet, non absimililer adjunxit hoc monitum : Qum-
pere ad respondendum insligavlt, ut boc reeusare, stionemvero animarum aul tacilamdebemusrelinquere,
quamvis rebusaliis tunc occupatus, nequaquam pos- aut sine conientionetraclare(lbid., epist. sijnod. episc.
set. Videtur quoque in epistola sua optasse ipsemet Afric. exulum, n. 16). Quo sane modo sese gere-
Optatus de sancti Doctorissententia super ea re certior bat Augustinus , si quando cum Pelagianis decertans
fieri. Augustinum prsetereaad id induxit Muressisqui- iticurreref; in quaestiones nondum divinaerevelationi$.
'V
ope liquidoexplicatas. Neque alia de causa etiam illam surum esse pollicebatur : quam reipsa paulo post ad
sineconlentioiienon semeltraclavit, an scilicetvivi re- eum perferendam dedit Firmo presbytero (Epist. 194,
perli adveniente Dominoin sreculifineex hac mortali- n. 1). Hancsanctus Doctor poslerioribus gratiae inimi-
latc ad immortalitatem sine media morte transituri sint cis aliquando velut ob oculos ponens : Inspiciant, ait,
(Episl. 193, n. 9 seqq., et de Civit.Dei, lib. 20, cap.20). quam dedi ad Sixlum RomanmEcclesimpresbylerum,
6. Augustinus Hipponem reversus calamum, quo quandoadversusPelagianosacerrima conflictationecer-
Mercatori rescriberel, arripuit. Nam hujus apud Car- lavimus (De Dono perseverantim,n. 55). Illic ct solitn
ihaginem, prius quam Caesareamproficisceretur, lit- effugiaintercludit Pelagianis, et eorum contra gratiam
teras acceperat, quibus respondere nondum ipsi gra- objecla dissolvit: petitquepostremo Sixtum, ut si qu.r.
vioribus negotiis occupatissimoac inlerdum perlatoris alia noverit eos adversus catholicam fldcmexcogilsirc,
occasione carenli licuerat. Propterea Mercator, quem necnon qusecumque adversus eosdem pro flde ipse
ejus scripla vehemenli ac praefervido ingenio fuisse disseruerit, nota faciat sibi (Epist. 194, n. 4").
indicant, secundis ad cutn datis litleris, quod nihil 8. Si qua res id temporis locum praeberet Pelagianse
accepisset responsi, perinde querebatur, quasi negle- hacresis perniciem commonstrandi, Augustinus ea op-
cius despectusque essetab Auguslino : cui aliud simul portunitale solerter ulebatur et perlibenter. Aptus
opusculum adversus novos haerelicos, Pelagianos sci- quidam, idem ille forsitan episcopus e parte Donati
licet, ab ipso considerandum probandumque miliebat. Tusurritanus (Collal.Carlhag., cap. 120), qui semulum
His perlectis, sanctus Doctor animi commolionem, suum in Collatione agnovit Asselicum, Judseum se ac
quam ibi Mercator proe se ferebat, non modo non ac- Israelitam vocilari volebat; necnon Judaizare Chri-
cepil in malam parlem, sed et maxime gratam habuil; stianos, id esl, abstinere ab escis Lege prohibitis, ac
atqtie ejusdem querimonias sinceritatis charitatisve cseterosJudaicos rilus observare docebat (Epist. 196,
jndicia esse credidil, non iracundiae vel simullalis. n. 16). Asellicus itaque, sive Asselicus, ille, nisifalli-
Itaque rescribendi per Albinum Ecclesise Romanae mur, Tusurritanus anlislcs catholicus , qui Collationi
acolylhum occasionem nactus, dilatum rcsponsum, cum Apto Tusurritano episcopo Donatistaadfuit, littc-
prout bonitatc sua atque humilitate dignum eral, illi ras de eavendi Judaismi disceptatione ad Donatianum
excusavit; ac duhiis quibusdam sibi ab eo proposilis Bizacenre provinciae anno quadringentesimo decimo
circa id quod mortem peccati effeclum ac poenam ociavo primatem misit: quas iste ad Augustinumper-
esse negabant Pelagiani, satisfecit. Enimvero ob- ferendas curavit, uteis responderet, vehemenler ob-
jiciebant illi, neque Enochum, neqne Eliam obiisse; secrans (Ibid., n. 1). Morem gessit Auguslinus, ac
necnon asseverare Paulum eos, qui Christo venienie demonstravit Chrisjianos vere Judseos et Israelilas,
superstites erunt, non moriluros, sed ei vivosobviam Abrahami quoque ac Sarse filiosnon carne , sed spi-
raptum iri in acra : unde colligebant ipsi, cum omnes rifu esse : nec tamen eis, nisi perraro hscc usurpanda
liOmines mortem non subeant, aut eos sine peccalo vocabula, nec ea quotidiano usu frequenlancla; ne
natos, quod Catholici de solo Christo posse affirmari videlicet recepta olim consuetudo loquendi perlurbe-
contendebanl; aut poenam peccali mortem non esse. tur, ct cum Judoeis carnali generalione de Abralue
Objectionem hanc Augustinus explodit; eo quod ni- slirpe venienlibus confundantur Cliristiani (Ibid.,
niirum, ut maximecertuni essetamoriendinecessitate n. 9-16): a quibus illa quidem opera Legis, quoesunt
quosdam fore immunes, haud lamen difficulter con- in veleribus sacramenlis, nunc revelato Testamento
cipi possit, id singulari aliquo Dei privilegio conces- novo, nequaquam observandaesse. At illa quoein Lege
sum iri, quo, si voluerit, quosdam huicpoenscexiraere ila prsecepla sunt, ut valeant ad informandos mores
potest, non secus ac multis aliis non eximit. Epistolam fidelium, sic accipienda et observanda docet, utquid-
suam lerminat professione illa huniilitali ejus lam fa- quid in eis quisque proficit, non sibi, sed gratise tri-
miliari, malle se ex aliis quaestionum abstrusarum buat (Ibid., n. 1-8). Nam ii, qui cum profiteaniurse csse
solutionem discere, quam ex semet eam illis tradere. Chrislianos,ipsi gratimChrislisic adversanlur, ut se hu-
Plus amo, ait, discere,quam docere.Vt ergo discamus, manis viribus divina exisliment implere mandala; non
invilare nos debet suavitasveritatis; ul autemdoceamus, quidemnomine, inquit sanclus Doctor, sed errore Ju-
cogere necessilascharitalis (Epist. 195, n. 15). daizant. Hocgenus hominum, ait, capita sibi invenerm
7. Albinus ille acolythus superioris epislolaeperla- Pelagiumet Cmleslium,impietatishujus assertoresacer-
tor, alias quoque duas delulit, unam (Episl. 192, n. 1) rimos : qui recenti judicio Dei, per diligenleset fidelei
ad CoelesiinumEcclesiseRomansetunc temporis dia- servosejus eliam catholicacommunioneprivati sunt, el
conum, ac poslea praesulem; quam epislolam Augu- propler cor impcenitens,adhuc in sua damnationeper-
slinus cjus litteris Hipponem, cum ionge abesset, sislunt (Ibid., n. 15).
allalis reddidit, ul ei mutuam benevolenliamtestare- CAPUT XIV.
tur : alteram aulem (Epist. 191) ad ejusdem Ecclesise 1 Anno quadringenteshnodechnonono Honoriusman-
dalum Anrelio,necnonAugustinomitlil, quo episcopi
presbylerum, eumque deinde Coslestiniin episcopatu
successorem Sixlum, scriptam, qtia ei, ul jam a nobis quilibelsubscriptionescontraPelagianamhmresimsuas
dare teneanlur.2 Prodigia Jerosolymmalibiquenuper
ob
observatum, susceptamgratioe defensionemcontra visanarrat Augustinusin concioneapud Carlhaginem.
Pelflgianos, quibus ipsum favere fama eral, plurimum 5 HieronymusAugustiniamoreincensus,prmserlimob
gratulalus est. Hac epistola prolixiorem aliam se mis- jugulalam ipsius ope Ccelestianamhmresim,&Augu~
slinusadHesychiumSalonensemde fine smculiscribit. ptum fuerit ab anno quadringentesimo terlio, aut qua-
5 Edit librumde Nupliis et Concupiscenliaprhnum. dringentesimo quarto, quo gladiatores abolevit Hono-
GQumslionesetLocutionesinHeplateuchum. 7 Vincen- rius (Prudenlius, adversusSymmachum,lib. 2, et Theo-
tiusVictorlibrisdeOrighieanimmredarguiturabAugu- doretus, Hist. ecclesiast.lib. 5, cap. 25). -
slino, el ad revocandaperperamabsedictacompellilur. 5. Qui Alexandriam a supra memorafo Carthagi-
8 Pollenliolibri de Conjugiisadullerinis duo scribun- nensi concilio missus est Innocenlius presbyler, ut
lur. 9 RefellituradversariusLegis et Prophetarum. veros ac germanos canones synodi Nicaenseab Cyrillo
1. Agitari superiore anno coepitApiarii causa, pre- reciperet, idem ille, quantum conjectura asseqtii licet,
sbyteri nimirum illius Siccensis, qui per Urbanum epistolam illuc ab Augustino conlra Pelagianos scri-
episcopumsuum excommunicalus, deque suo dejectus ptam delulit. In ea sanctus Doctor Pelagium ab Hie-
gradu, ad aposlolicam Sedem, cum tamen Id ei per ronymo in dialogisScripturarum oppressum molibus,
AfricanaeEcclesiie consuetudines aut Ieges minime ut Julianus tradil, praedicabat(Operisimperfectilib. 4,
liceret (CodiceCanonumAfric, can. 125), appellavit. cap. 88). Verum periit haecepistola, non secus ac alia
Ea res disceplalioneni inter Romanum anlisiilem et quam tunc eidem Innocentio dederunt Augustinus et
cpiscopos Africanos iongam peperit ac permolestam, Alypius perferendam ad Hieronymum, sciscitantes
quoe ante mortuum superiori exeunle anno Zosimum librisne Pelagiani cujusdam, qui se Aniani diaconi
finiri non potuit. Zosimi tuccessor BonifaciusAfrica- Celedensis nomine ferebat, adversus ipsum edilis
norum agendi ralionenr, et ad se datas ab ipsis lilte- respondisset. Nam per eumdem Innocenlium rescri-
ras, qunntumvisgraves essent ac fortes, baudquaquam psit illis Hieronymus, per dolorem ab obitu beatae
in dcleriorem partem accepit: id siquidem nullalenus Eusiochii acceptum, id aggredi necdum sibi integrunr
probibuit, quominus cum Hipponensi episcopo, qui fuisse; sperare tamen, fore ut non magno negotio
celebratorum in Africa de Apiarii negolio conciliorum illud proeslaret; ac ipsos nihilominus gratum sibi fa-
pars magna fuit, necessiliidinem habuerit singularem. cturos, si hoc laboris in se vellent recipere. Eisdem
Hic sanctsememoriaapapa latidatur a Prospero, quod Albinse, Piniani, Melaniaeac Paulae junioris nomine
contra inimicos gratiae Dei non solum auctoritate sua salulem dicit (ApudAugust., Epist. 202, n. 2). Hiero-
apostolica, sed etiain Imperalorum, quorum pictas nymus anno sequenli migravil ad superos. Hac itaque
Sludioillius opiiulabatur, ediclis egerit (Prosper, Con- sancttis Presbyter epistola sua, ut Baronio visum est,
tra Collatorem, n. 57). Ipsius curse fortassis illud ad- ultima, ultimam sui in sanctos illos episcopos amoris
scriben.dumedictmn, quod Aurelio, die quinto idus declarationem contineri voluit in haec verba : tlihi
junias, anno quiidringentesimo decimo nono, inscri- enim. omnis occasio gratissiftia est, per quam scribo
ptiim est (ApudAugust., Epist. 201). Honorius ibi si- veslrmReverentim;lesleminvocansDeum,-quodsi possel
gnificat, edictum superioris anni adversus Pelagium fieri, assumplisalis columbm,vestrisamplexibusimpli-
atque Coelesliiima se recenti sanclione renovatum carer; semper quidem pro merito virlutum vestrarum,
esse, simulque conslitutum, ul quisquis eos, quocum- sed nunc tnaxime, quia cooperatoribuset auctoribus
que dilionis suseloco constiterinl, sciens non proderet, vobis hmresisCwleslianajugulata est (Ibid., n. 1).
aut expelleret, ipsemet in exsilium pellerelur. Epi- 4. ad Hesychium Salonse, quae Dal-
' niatiseAuguslinus
scopos aulem qui minime obniterentur iisdem liaere- metropolis est, antistilem, lilteras circiter hunc
tieis, aut cum eis lacite consenlireni, ab Aurelio adannum dedit. Narn quo teriipore ei scripsit, eo jam a
moneri jubet officii sui. Vult adigi omnes universim Christi nativitate anni ferme quadringcnli et viginti,
antistites ad subscribendam Pelagii damnalionem, ila ab illius aulem resurreetione vel ascensione plus mi-
ut recusantes dignitale sua exuantur, alque in perpe- nus trecenti nonaginta numerabantur (Epist. 199,
tuum expulsi civitatibus suis, communione privenlur. n. 20). Superslilem etiam Hieronymum adhuc fuisse
Datum est edictum baud absimile ab Imperalore ad obscurum non est (Epist. 197, nn. 1, 5, et Epist. 198,
Augustir.um,qui videlicet suis meritis auctoritatem et nn. 1, 7). Conligerant eo tempore quaedam prodigia
existimationem eam sibi comparaverat, ut honore (Epist. 198, n. 5; Philaslrius, 12, 8; Idacius, ad
primarise sedi Africanseproprio dignus haberetur. annum 418 ; Marcellinus et Prosper); hinc porro
2. Carlhaginensi concilio praesenlis anni cum ad- Hesychio nala occasio videtur ad Auguslinum per
fuisset Augtistinus, ab illa forsilan urbe priusquam unum e suis presbyteris, cui nomen Cornulo, scri-
abiret, sermonem in basilica Restilula illum habtiit, bendi, ut disceret ex eo, numquid novissimi adventns
in quo prodigiorum, quaeJerosolymaeanno, uli docent Dominitempus immlnere non pularet: idque satis in-
Chronologi, quadringentesimo decimo nono visa sunl, telligitur, ipsum Hesychium idem illud tenipus ex
lanquam admodum recentium meminit. Ibidem etiam sepluaginla Danielis hebdomadibus, quas secundo
narrat, Sitifensem civitatem gravissimo terrse niotu adventui Christi accommodabat, eruere voluisse: qua
concussam fuisse"(Serm. 19, n. 6). Titulus diclum esse de re Augustinum sentenliam rogabat. Huic sapientis-
die Munerum prcdii; ex quo intelligit Sirreundus, simus Prsesul per eumdem presbyierum respondit, a
exhibilum islo die fuisse gladiatoriuir. certamen . sed ralipne alienum videri, eam rem quserere, quam ipse
minus a vero abhorret, notari vel stalum solummodo Christus.tectain esse voluisset; neque aliud quidquam
diem, quo illud olim exhibebatur, vel aliud muneris cerlius de hoc affirmari posse, nisi quod evangelica
genus, quod loco gladiatorii certaminis exhiberi coa- lex nondum per orbem universum esset promu!gata,t
507 VITA S. AUGUSTINiEPISCOPI.
De septuaginta autem hebdomadisnon dubitare se, 53). Ipsi beatus Doctor saepius, et forte jam ab anno
quin eas de primo advenlu interpretari oporteret. quadringentesimo decimo septimo scripserat, ab eo
Cum vero ab Hesychio,ut easdem illi exponeret, esset nulla responsione resalutatus; quod ei sollieitudinem
rogatus, ad.eum, quod Hieronymusin Danielemsuper aliquam arTerebat: sed tandem aliquando tribusejus
eodem loco conunenlatus fuerat, misit, pelens ut quid epislolis eodem ferme temporc exhilaratus est; pri.ua
ipsi de hoc viderelur, sibi rescriberet. Epistola hoc sibi perVindemialemepiscopumreddita, neque inullo
pulcherrimo fine claudilur : Mallem quidem eorum, posl secunda et terlin per Firmum presbyienun, a
quma me inquisisli, haberescienliam, quam ignoran- quo Sixti lilteras mediocirciter anno posl quatlringen-
liam; sed quia id nondum potui, magis eligo^caulam lesimumdecimo ociavo receperat, quemque honiinem
ignorantiam confiteri, quam falsam scienliamprofileri Dei vocitat (Epist. 200, n. 1). Comperit eo lempore,
( Episl. 197, n. 5). Exstat Hesychiana responsio ac forle etiam ex eodem illo presbytero, incidisse in
(Apud August., Episl. 198), eaque ferme in hoc ver- Valerii manus couimentationemquamdamPelagianam
salur, utnequedicm, neque antium judicii notum ha- ipsi illi comili inscriptam , qua Augustinumoriginale
bere nos posse, neqtiaquam eat inficias; contendat peccatum aslruendo nuplias damnare jacfilabanl.
vero ejusdem tempus quodam modo sub nostram ca- Quamvis Valerius calumniamillam fide robustissima
dere cognitionem,imoeliam nosad iliudexplorandum irrisisset, Auguslinus tanien doctrinam Ecclesitecon-
leneri adstriclos. Tum addil ex prodigiis, quse appa- tra ejusmodi criminalionem sibi defcndcndaiiiesse
ruerant, aliisque calamilalibus ac bellis, qua; illis putavit. Hac igitur de causa ptimum composuit duo-
temporibus conlinuo saaviebant,haudquaquam lemere rum librorum, quos De Nuptiis el Concupiscenliain-
concludi, illud jam non esse remolissimuni: populos scripsil. In hoc quaesint iiuptiaruin bona demonstrat,
autem , qui fidem haclenus amplexi non fueranl, ad hsec distinguens a concupiscentia, quaiii esse maliim,
eam intra spalium non ita magnum adduci posse. non de nuptiarum natura, sed in nuplias ex liominis
Quod ad sepluaginta hebdomadas, Hieronymumait peccalo derivatum docel : quo tamen malo conjugalis
nihil definire, utpote in hoc dubium ac fiucluantem. pudicitia bene utitur ad liberorum procrcationcm. Id
Ad extremurn iis, qui easdem primo advenlui ad- operis post Pelagiumalque CcelesiiumdamnatosIucu-
aplarent, difficullatemunam opponit, quam diluanl. bravit, illudque nunciipavit Valerio comili, tum quod
Hisce litteris Augustinus epistola allera respondet idem scriptionem a Pelagianissibi directam recepisset;
(Epist. 199): ac primum omnium desiderium advenlum quod ipsis illis haereticisconstanter ac efficaciter
lus Dominici ab inquisilione temporis, quo ille fiet, restifissel; tum denique quod conjugalemcastitatem,
distinguit; alterum ad Christianorum officium perti- quacad hujusee disputationis argumentum perlinebat,
nerc docens, alleruin Evangelio adversari; quando- colerel quam severissimc (De Nupliis el Concupiscen-
quidem nemo sibi arrogare debet cognitionemeam, lia, tib. i, n. 5). Remotis enim tantis raiiouum mo-
qsiam Aposlolis suis negalam Chrislus voluit. Dein menlis, haudquaquam is erat, qui viro ea dignitate
fatetur quidem a Chrislo nato horam novissimam, conspicuo, necnon impedito ncgoliis, libros suos non
hoc est, extremum lempusagi; at vero quamdiu idem pelenti oblruderef; quod inipudenlioe,quam urbani-
producendum sit, ignorari; perinde crrari ab eis tali, propius existimabat. Librum hunc epistola co-
posse, qui Chrisltim brevi, afque ab eis qui tarde miiata est Iaudum ejusdem comilis plena, in quo ne
veiilurum Crederent; eosque tutissime faccre, atque veritalis limites fransilierit, verendum non est. Et-
ab Evangelio recedere propius, qui a pronuntiaudo enim proelerquamquod nihil eratejus charilate magis
siiper ea re abstinerent : affirmare aulem Christum sincerum, ipsum prselerea caverc, ut ipse lestatur,
propediem adfuturum , siquidem nonnisi post longum oportebat, ne suspicionem adulanlisincurrerct (Epist.
intervallum esset venlurus , periculosumesse ; cala- 200, n. i). Et revera Pelagiani Iiinc occasionemarri-
mitaies et bella nihil distare ab cis, quse sub Gallieno puerunt jactandi, illum non alio consilio scribere ad
atque aliis temporibus visa fuerant: signis item, quae militarem virum, nisi ul ejus potentiam adversus ipsos
vulgabanlur, nihil inesse praeter niorem solilum : concitaret (Operisimperfeclihb. 2, cap. 14).
neque eliam a ratione alienum videri, quae super ea 6. Inter primum hunc librum ad Yalerium, et se-
re leguntur in Evangelio, ad intellectum spiritualem cunduni ad eumdem, Augusiinus in Retractaiionibus
traducere. Ad exlremum conlendil, id quod a Davide suis non parvum iibrorum numerum interjicit. Iiorum
pronunlialum est, In omnemlerram exivitsonuseorum primi sunt, in septem primos divinaeScripturaolibros
(Psal. xvin, 5), sua Klale non fuisse complelum, lolidem Locutionum libri, quibus et sepiem aiios
nedum fuerit Apostolicis lemporibus. Hujus loci oc- Quaestionumineosdemdivinoslibrosadjunxit(Retracl.
casione docet, Africaminnumeris barbaris nalionibus lib.% capp. 54,55). Incumbebateodem temporc utri-
incoli, quibus hactenus Evangeliumincognitumesse, que operi. Libros Quoestionum,quaein Locuiionibus
ex iis qui Romamin servitutem inde abducebantur, non semel citantur, composuitlegendo sanctas Scri-
depreheudere quolidie licebat (Epist. 199, n. 46). pluras (Qumst.in Heplaleuclmmiib. 2, qumst.6*2;lib.
5. Nuncupaioscomiti Valerio libros de NupliisAu- 6, qumst.29; lib. 7, qumsll. 49, 51) et varia Septua-
giistimis in suis Reiraclniiouibus secundo post Gesta ginta inlerprelum exemplaria conferendo, inteidum
cum Emerilo,qusead annum quadringcntesimumdeci- eliam adjuncla, cum versionibus Aquilseac Syinma-
mutn octavum pertiuent, loco recensel (Retract. 1.2, c. chi, traductione ex hebrsco (Ibid., lib. 1, Prmfat.).
, Hieronymi hanc esse non dubitamus ; quando alia scripsit (De Animaet ejus origine, lib. 3, n<2). Gassa*
nulla hoc titulo exstabat apud Latinos, et cum Yulgata resetunc agebalRenalus monachus(Relract.lib.% capj
nostra edilione eonsentiuntea quaeex eademilla profert 56), idem forte qui sancto Auguslino in eadem urbe
Auguslinus(Qumstionum,in Heptaleuch.1.5, qu.%S;/. Optati de animse origine inquirentis epistolam anno
6, qumslt.7,15,19,24,25;/. 7, qumslt.21, 55). Igitur quadringentesimo decimo ociavo exhibuerat: is ergff
cum ea ratione Scripluroevacarct lectioni, slatuit apud licet ex laicorum ordine, fide tamen admodum orlho-
se, qiiidquiddiflicultatis occurreret, chartis mandare; doxa, cuni libros, quorum doclrinam minime proba-
contentus inlerim noiinulla adnotare, cursim expen- bat, el in quibusAugustinumindigne habitum videbat,
dere alia, et ea duntaxat expedire, quselongioris morae offendisset, eos diligenler descriptosad illum curavit
non indigerenl. Quapropter commentationem hanc perferri ('DeAnimael ejus origine, lib. 2, H. 1; lib. 1,
Qusestionumtilulo voluil inscriptam : lamelsi illarum n. 55). Libros eosdemCoesareaHipponemtransmissos
plersequeibi sic disputalse reperiantur, ut abunde il- sestivatempestate, noniiisi exfremo tamen aulumno,
lustralseenucleatsequevideri queant. Sed ne illse qui- accepit Augustinus; cum videlicet per lolum illud tein--
dem, quas scriplo consignare satis habuit, omnino pus, ob iter quodpiam nobis incognitum, abfuisset..
sua utilitate destituuntur; cum sit inveniendi initium,- Hic solilam et sapientiam et humililatem exhibuit san-
quid iiivestigandumsit cognoscere.Cogperatin libros cl.usDoctor : quee in se Vietor aggressus efat, bonii
Regum eadem ratione inquirere; al cum nonnihil in consuluit, gratissimumquehabuil, quod cum iilesen-
eo labore promovisset, eum ab illo quaedam magis tenlia ab se dissideret, nientemsuam declarasset scri-
necessaria revocarunt (Retract. lib. 2, cap. 55, n. 1). plis etiam editis. Rebatur enim illum forsitan bene-
Quod vero ad libros Locutionum, collecfio est phra- volentioecausa id fecisse, ut ipsum ab errore, quo
sium Scriplursepropriarum , quae noii aiiunde, quam teneri judicabat, cxpediret. Nam sibi eam regulara
ex ratione modoqueidiomatis graecivel hebrsei, pro- Vir saiictus consliluerat, ut quoties animum cujus-
iluxertmt; quoevidelicet cum in latina consuetudine quam rninus exploralum haberet., ejus eonsilium po-
minus usitataesint, occasionemprosbentparum adver- tius approbarel tanquam bonum, quam pro malo con-
tentibus, ibi quosdam mysticos sensus captandi. Qui demnaret. Vbi enim, ait, miliianimus erga me hominis
nonnunquam, ait sanclus Doctor, exsculpunt aliquid ignolus estet incerlus, meliusarbilror meliora sentire,,
qnod a veritate quidem non abhorreat; non tamen id quam inexplorala culpare (Ibid., iib. 1, n. 2). Quod-
sensisseauctor, a quo hoc scriptum est, invenitur(Ibid., Victor alii potius, quam sibi, ut decebat, menlenr
cap. 54). Pulavit igitur ad intelligendos locos bene aperuerat, hoc illius dabat modestioe: proelerquam
mullos, quibus aliquid obscuritalis inesse videbatur, quod eum, qui opinionem suani minime dubiam esse;
nihil aliud requiri, quam quo sensu in aliis usurpa- crederel, ad se consulendum obligari poluisse non
rentur locis quorum expeditus esset intellecttis, ob- ducebat. Si autem juveni laico, inter dispulandum,
servare, ut ideni quoque minus claris loeulionibus aliquod in Auguslini conlumeliam verbum exciderat,
accommodetur. Dedit ipse operam excerpendis ejus- id eum sanctus Episcopus non convicianlis voluntate
uiodi loquendi formis seu idiolismisex quinque libris credebat, sed diversa sentientis necessitate fecisse.
Moysis et ex Josue ac Judicibus; unde septem illi Atlamen ul animi modestiael humiliiatead emendan-
libri, qui Loculionum lilulo inscribuiitur, conslant. dum malum, quodsibi forle boarere poterat, sanctus
Interdum easdem Ioeutiones lanlummodo exscribit; Antistes impellebatur: ila veri amor non sinebat, ut
interdum vero enucleat. quod sanum eral, indefensnm relinquerel (Ibid., lib. i,,
7. Memoralis Quaestionum ac Locutionum libris n.l): bujus autem generis erant, quaea Yictore im-
subjicit qualuor illos occasione Vincenlii Victoris in pugnabanlur. Quare pro responsione sua qualuor li-
lucem editos , qui De Animaet ejus origine inscribun- bros reddidit, unum ad Rcnatum moiiachuiU',allerum1
lur (Itftd., cap. 56). Erat hic VincenliusVictorjuvenis ad Petrtim presbyterum, et duosad ipsum Yictorem::
in MaurilaniaCsesareensi natus , et ex Rogatistarum quanquam ad Petrum epislola erat, sed libri nomen,,
factione, qttaeDonalistarumparticula et scissura erat, quia separari a cseteris non debebal, accepit (Relract,-
ad Ecclesiamconversus: qui cum apud Petrum quem- lib. 2, cap. 56). In his atitem omnibus libris, in qui--
dam presbyterum Hispanumesset, incidit in Augustini bus multa scitu necessaria disserunlur, dcfendit de^
commentationem, qua Yir sanctus fatebatur (quae origine aniiiiaruhi, quse singulis hominibus dantur,,
ipsius erat modestia)ignorare se, an omnes animaeab cunctationem'sitam, et mullos Yicloris errores alque:
una Adami anima propagarenlur, anve singulis qui- pravitales prsesumplionisejus oslcndit; ipsum tameni
busque liominibusnascentibus singulas Deus crearet; juvenem non prxpropere detesianduni, sed adhue
minime tamen dubitare, quin anima spiritus esset, docendumputans-,praeserlimquia audierat eum nuper
non corpus. Displicuitex aequoVictori, et quod Au- calbolicumfactunijquanlapoiesllenitale lramt(Ihid.f
gustiuus non doceret sine cunctalione quid de animse et de Animaet ejus origine, lib. i,n. 2): atque buic
origine leiiendum sit, sed propagationem animarum agendi ralioni et labori sancti Doctoris tam felix re-
verisimilemesse duceref; ct quod animoenaturamindu- spondit exitus, ut ab eodem Yictore rescripta corre-
bitanter diceret incorpoream, Ergo hancin rembinos ctionis ejus acceperit (Retracl. lib. 2, cap. 56).
ille ad eumdem Pelrum presbylerum libros, sedPela- 8. Post libros de Origine anima3, duo de conjugiis
gianis aliquotplacitis aliisque erroribus referlos, con- adulterinis ad Pollentium libri locum in Retraclatio-
511 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 51S
nibus proximum occupant. Pollentius autem ille quis suis memorat (Confess.lib. 4, n. 8).Imoet graliam il«
fuerit, nusquam reperias : id solum vere dixeris, vilam ad eos quoque extendit, qui, cum retineant adul-
rum pielate fuisse insignem, quem videlicet religiosum terina consorlia, ad Baptismum, si sani corpore essent,
fralrem nominat Augustinus (De Conjugiisadulterinis, non admitierentur. Quodque de baptizandis catecliu-
lib. 2, n. 1). Ille igitur eum evolverel eas commenta- menis constituil, idem in reconciliandis poaniteritibus
tiones, quibus hic ante plurimos annos sermonem in sefvandum dicit. Nec ipsos enim, ait, ex hac viia sine
monte a Doniinohabitutn exposuerat, admiralus est arrha sum pacis exire velte debet maler Ecclesia (De
contendere, sanctum Praesulem, mulieribus legitime Conjugiisadult., lib. 1, n. 55).
separatis ab adulteris eonjugibus non licere, quoad hi 9. Conligit sub idem tempus, utCarihagiue vennm
fuerint superslites, aliis nubere, sed ipsis servandam proponerelur codex anonymusMareionistsecujuspiam,
csse continenliam. Quapropter Auguslinum rogavit aut alterius e sectis illis, quoscum Maniclwis Legem
per litteras ut illam sibi dubitalionem eximeret: sibi ac Prophelas condemnabant, et prseterea nniiidicrea-
enim ita potius videri, mulieres, quse ob aliam quam lionem daemoni, non Deo, quod dogma alieiuim erat
fornicalionis causam a viris diseederent, solas esse, a Manichaeis,tribuebant (Retract. lib. 2, cap. 58; Contra
quibus per horum vitam secundo conjugio inlerdice- Adversar. Legis et Proph., lib. 1, n. 1). Hic doctriiiam
retur. Idemque cum accepisset illum parando sihi suam a Fabricio quodam, in quem Romse inciderat,
responso dare operam, quasdam insuper de eadem el cujus se discipulum esse gloriabalur, sibi traditam
nialeria novas quaestionesad eum misit (Ibid.). HisAu- fuissenarrabat. Sibi proposuerat auctorifaleni detrahe-
gustino, postquam opus suum jam absolverat, redditis, reVeteri Testamenlo, variis adhibitis cum ex eodem,
cogitaverat Vir sanctus addito supplemento illis retum etiam e Novo lestimoniis (Conira Adversar. Legis
spondere: verum cum ejus liber citius, quani optave- et Proph., tib. 2, nn. 5, 40). Ulebatur auctorilate scri-
rat, ab amicis essel evulgatus, novum componere co- ptorum apocryphorum (Ibid., n. 14); necnon in ealee
actus esl. In his iiaque duobus libris Scripturarum opeiis hocresim suam a paucitale secfatorum com-
auctoritate qtiseslioncmde conjugio examinat, illain mendabat (Ibid., n. 41). Cum volumen tioc erro-
quidem , ipsius judicio, difficillimam (Relracl. lib. 2, ribus refertnm prostaret, complurcs curiositate
co;j.57),obscurissimam, implicalissimam (De Conjug. ducti ac delectatione periculosissima, vel illud le-
aduller.. lib. 1, n. 52). Cum autem ei opponeretur inter gcbant, vel legeniibus aures pracbebant: quo co-
alia, viros ab uxoribus separalos, coniinentiam ser- gnilo fideles quidam animo vere christiano, li-
vare non posse; objectionem evertit adducto proeser- brum ad Augustinum miserunt, petenles ul illum
lim exemplo clericorum, quibus continentioeneccssi- scripto quamprimum refutaret. Paruit itaque eo-
tas, iisque ssepenumeroad accipiendum honorem clerum voluntati, suamque ipsis responsionem, cui
ricalem improvisa vi coaclis imponebatur; qui tamen, litulum fecit, Contra Adversarium Legis et Prophe-
divina gratia opitulante, islud oneris, de quo subeundo larum, inscripsit. Hanc ille ulilitati lectorum consu-
cogitavcrant nunquam, religiosissime perferebant lens, in binos libros partitus est : quorum in primo
(Ibid., lib. 2, n. 22). Proeter hsec Augustinum regaral eos locos veteris Instrumenli, quos iste nebuio irri-
Pollentiiis, numquid Baptismum calechumenis, qui debat, nihil continere neque mali neque ridiculi de-
morbo correpti illum petere non possent, confcren- fendit; in secundo autern Fosderis novi leslimotiiis,
dum crederet (Ibid., lib. 1, n. 35). Sanctus Doctor qu:e adversus vetus, idem haerelicus adhibebat, re-
miicuique liberam esse vult hac in re sequendi, quod spondet. In primo libro quarlum decimum de Civifale
sibi optimum videbitur, facullatem : ipse vero id proc- Dei cital (Ibid., UbA, n. 18). Porro si quatuor libros
slare existimal, ut idem sacramenttim illis, etiamsi de Origine animacsub extremum autumnumanni qua-
antea nullam illius accipiendi voiuntatem aliam prse dringentesimi decimi noni lucubrarit, quominus hosce
se lulerint, quam quse in eorum fide nota est, confe- duos circiler ineuntem quadringentesimumvigesimuni
ratur. Ad quam sententiam multo efficaciusvalet id, scripserit, affirinare nibil prohibebit.
quod amico ctiidam suo evenisse in Confessionibus
LIBER OCTAVUS.
De reliquisAugustiniactisab Ctoistiannoquadriageritesimovigesirno,ad annumquadringentesimunitiiigesiniuni.
CAPUT PRIMUM. tlwlicis. 5 Ejusdem Consenlnqumstionesexplicat, in-

i Donatistm proprio furore exagilali se interimunt et primis utrum nunc corpus Dominiossaet sanguinem
comburunl.2 Dulcitiustribunus et nolarius Gauden- habeat, et reliqua carnis lineamenla.6 Ad Cerelium
tium ex Donati parte episcopuma consiliocremandi scribil conlra Priscillianislas scripluris apocryphis
revocarestudel, atque ab ipso epistolasduas accipit. abulenlesac perjurio.
3 Dulciiii rogalu Gaudenlio respondet Auguslinus. 1. Vidimus jam anfe quos progressus in Donalista-
4 LibrumConsenlioscribit conlra mendacium, quod rum schisma, tum Carthagincnsis collationis, tum !e-
eo nec ad investigandbsPriscillianislasuti liceatC«- gum ab Honoriomuniendisillius decrelis latarum ope,
§13 LIBER OCTAVUS. 514
lecerit catholica Ecclesia. Vidimusinsuper cujusmodi per plurimasAfricmregionesab illa perdilioneliberalo-
violenla facinora pepererit eorum dolor, qui suam rum,sisub uno conspectuvideres;tunc diceres, nimim
expugnari coulumaciam pati noluerunt: alqui furoris fuisse crudeliiatis, si dum timereturne Iwmincsdespe-
ipsorum nequaquam fuit hic tcrminus. Sicul enim , rali, et islorum innumerabilimullitudininulla mslima-
ait Augustinus, charilas laboral Ecclesimsic eosab illa lione comparandi, suis et volunlariis ignibus cremarcn-
perditioneliberare, ul corumnemomorialur; sic eorum tur, isli in mternum perdendi, el sempilernis ignibus
laborat furor, aut nos occidere, nt sum crudelitalis cruciandirelinquerentur(Episl. 185, n. 52).
pascanl libidinem,aut eliam se ipsos, ne perdidisse vi- 2. In illis aulem, quorum amentia maxime fuit
deanluroccidendorumhominumpotestatem(Episl. 185, insignis, nobiliiavit se Gaudentius Thamugadensis
n. 11). Sunt igitur in usum revocatse neces illsehor- episcopus, celebris illius Optati Gildonianisuccessor,
ribiles ac lugendse, quas illi quondain excrcuerant, el iiiius e seplem, quos Donatislaesuarum pariium in
quibusqueCiicumcellionumnomen per orbem univer- collalione Carthaginensi patronos elegerant (Contra
sum adeo celebre factum fuerat, imo et hominibus e Guudent.,lib. 1, n. SI^Retract.lib.2,cap. 59).Isprimo
seclasua paulomoderatioribus odiosum. Imperator in cuin fugisset,poslmodumredierat (Cont.Gaudent.,lib.
eos solo exsilio animadverlebat (Contra Gaudent.,lib. 1,n. 17), dejerans, si cogeretur communicare Catho-
i, n.21): Calholicivero eosdemlatere paliebaniur non licis, se incensa propria ecclesiacum aliis aliquol fu-
inviti (Jbid., n. 41.),quippe quos in exsilium pelli boc riosis, qui adhuc eidem adhserebant, conflagraturum
soluni animo postulabant, ne aliorum saluti essent (Ibid.,nA,etRelract.lib.2, cap.59). Honoriusimpera-
impedimento(Ibid., n. 12). Verumtamencum extrema tor legum pro unitate laiarum curam Dulciliomanda-
supplicia merito jure illofum facinoribus deberenlur, veral, laico et militari viro, catholicse communionis,
bsec in se ipsi et slaluebanl et exsequebantur, facti quique, ut paucis ante annis Marcellinus, tribuni ac
sui ipsorum judices simulet carnifices. Cumquesancli notarii dignitate ornatus erat (Conlra Gaudenl., lib. 1,
inarlyres pro veritate mortem oppelant, hi quo n. 12). Htiic muneris sui ratio non irrogandam illis
prohiberenl, ne veritas annuiitiaretur, ne verilas te- capitispoenam,sed tantum exsilii, permittebat (Epist.
neretur, ne unitas amaretur, ne cliaritas susciperetur, 204, n. 5). Inerat ipsi lenitalis plurimum; ejusque
ne compararetur aeternilas, inleribant (Serm. 325, opera non paucos a schismate ad catholicam unitatem
n. 2). Si fides habenda Gaudentio, infinitam mullitu- Deus traduxerat. Cum essent Thamugadensescaeteris
dinem abstulit id mortis genus (Conlra Gaudent., lib. pertinaciores, Dulcilius adversus eos mansuetudine,
1, n. 52). At vero Augustinus contendit non fuisse lot ut decebat, uti cogilans, illos offlcii sui ediclo mo-
homines,qui sibi manus violenlasafferrent, quotpagi, nuit; in quo inter alia, cum eos sciret sese cremandi
quot oppida, quot urbes inlegrae ac populi iegum im- animum habere, declarabat, ipsos morlem, quam me-
perialium metu a schismate deficiebant. Illi porro rerentur, toleraturos : quo nimirum dicto necem,
cum se ferrum in vitam propriam conversuros, ac quam propriis manibtis sibi ipsis afferrent, signiflca-
prsecipiliovel igni Iradituros minabaniur, Catholicis bal: illi aulem hoc ita sunt interpretali, quasi capi-
hac arte persequendi moram se injecturos, necnoii tale supplicium ipsis inieniasset. At ipse alio edicto
eorum ardorem imniinuturos sperabant: sed videba- promulgato mentem explicatius aperuit. Quin etiam
lur Catliolicissalius esse paucos exstingui perditos ac lilteras ad Gaudentium, quibus eum ad unitatem ca-
desperaios, quam in lelhifero discidio innumeros re- lliolicam adhorlaretur, et incendium, quo se ac suos
linqui,quos inde leguin, qusenon sine divinonutu sibi cuiii ipsa in qua crat ecclesia consumere minabatur,
suppelebaiit, beneficioeruere potuissent (Epist. 204, dissuaderet (Retracl.lib. 2, cap.59). Dicebatesseibi in-
nn.1,2). Quorum consilio sic aspiravit coelestisfavor, nocentes, quos ille ad exitium lenerel invitos, id est,
ut nemine sibi neceni consciscente, ingens numerus qui nisi auclorifatis ejus conlemplationeac reverentia
tum in Numidia,tum in reliquis Africaeprovinciiscum inbiberentur, ad calbolicam Ecclesiam sponte red-
Ecclesia in pacem redierit. Sin autem in aliquo Ioco irent (ConlraGaudenl.,lib. 1, n.,6). Addebat,caveret ne
id mali conlingeret, Ecclesia, Davidisinslar de Absa- tantum basilicaeaedificium,ubi saepiusnomen Dei in-
lone inlerfectomoestitianisuam pace regni sui acqui- vocaverat, concrematum ab ipso fuisse dicerelur :
sita consolantis, dolorem materni cordis leniebat, et laetatum se, quod in provinciam aut forte etiam in
sanabat inslauralione unitalis ac lanlorum liberalione urbem Thamngadensem adveniens absentem illum
populorum. Quorumsi videas, ait ad Bonifacium, in reperisset: contra vero, quod reversum eumdem vi-
Christi pace Imtilias,frequentias,alacritales, et ad hy- derct, molesle ferre; nolle siquidem sibi ejus perse-
mnosaudiendosel canendos,et ad verbumDeipercipien- quenti occasionemdari, neque illius prsesenliam obi-
dum celebreshilaresque convenlus,mullorumquein eis cem afferre saluti aliorum : si se ille innocentem cre-
cum doloremagno recordalionem prmlerili erroris, el deret, fugeret potius juxia dominicum praeceplum,
cum gaudio considerationemcognitmveritatis, et cum quam se ipse cremaret (Ibid., n. 12). Testabatur se
indignalione et deleslationemendacium.magislrorum, quorumdam relatu cognovisse, virum illum esse pru-
quod modocognoscantde noslrissacramenlisquamfalsa dentia praoditum; ac semper eum honorificenlius
jactaverint; multorumeliam in eis confessiones,quod tractabat, quam haereticum deberet calholicus : sed
olim vellenlesse Callwlici,necinter Iwmineslanli furo- hunc ea ratione redditum iri dociliorem sperabat
ris auderent : horum ergo populorum congregationes (Ibid.,n. 3). AcceplaGaudentiushac epistola, actutum
brevissime, ne moram, ut dicebat, afferret perlatori- Gaudent., lib. 1, n. 1). Lecto hoc libro Gandentrus
bus, rescripsit (ConlraGaud., I. l,n. 12). Ibi ille profi- ipsimet Augustino rescripsit, non eum ut confutaret,
lebatur, sibi quidem definiturnet conslitutum esse, si sed lantummodo ne convictum se silontio suo faterr
vimullam imminentemcerneret, intra dominica castra crederetur (Ibid., lib. 2, n. 1 ; Retracl. lib. 2, cap.
vitseexilum terminare, hocest, semetcum ecclesia in- 59). Yerumtamen dum infirmitali suaevelum obten-
cenuere : quodvero adalios, lanlum abesse, uteogere dere cogilabai, illam multo manifestiorem reddidit.
illos sibi proponeret, ut potius omnibus, qui ex ec- Quippe animadverlebal quilibet, voluisse quidem eum
clesia decedere cuperenl, aucfor fuisset, illud palam respondere, attamen nihil sani aut solidi opposuisse,
ac libere declararent (Ibid., n. 7). Postridie ejus diei Quo fiebat, ut despefatam ipsius causam esse ambi-
aliud responsum priori verbosius fecil, in quo nitcba- geretnemo. Haud erat magninegotii etiam mediocris
tur furorem suum Scripturoe defendere testimoniis, prudenlioeviris, quam inepte Auguslinoille responde-
in hisque exemplo Razii, cujus mortem liber secundus ret, collatis ulriusque scriplis cognoscere : istud au-
Machaba:orum narrat (Ibid., n. 12). Memorabat id tem ut per singula capita dcmonstraretur, prolixiori
quoque, quod Emerito contigerat, cum Auguslinus disptitatione indigebat. Erat Augtisiinus ad hunc Ia-
vertente anno quadringcntesinio decimooctavoCsesa- borem.sivideretur itanecessarium, paratissimus: at
reampetieral; sedrei dissimulataveritate(/6id., n. 15). ne inierim sine responso Gaudentius relinqueretur,
5. Dulcitius ulramque epistolam Augustino defe- brevissimumdedit, qui secundus est in eumdem liber. .
rendam curavit, orans illas ut refelleret (Retract. li- Eo satisfactum esseliominum.exspectationiinde con-
bro 2, cap. 59 ), ac sibi prseciperet, quo pacto ipsi jicias, quod Yir sanctuseinihil postcareperiatur addi-
esset haereiicis respondendum (Epist. 204, n. 1) : id disse. Hos ille duos libros quasi Gaudentio ipsimet
est, nisi nos fallit conjectura, quam rationem eum ha- inscriptos memorat. Possidiovero in Indiculo separa -
bere oporteret minarum, quibus in se ipsos ferro tim notatur, Responsionumcontra epislolasduas Gau-
flammaque usuros jactitabant. Ad hoc relulit san- denlii episcopiDonatistarum, liber unus ; et, Ad Gau-
ctus Anlistes, minas bujusmodi nihili faciendas; ne- denliumDonalistarumepiscopum,epislolauna (Possid.,
que debere illum mettiexitiimiserorum aliquot deter- inlndic, cap. 3 ). Quid Gaudentio cseterisque Dona-
reri, quominus aliorum saluli, quoad ejus fieri poiest, tistis inde ad mortem usque Augusiini faclum fuerit,
consulat. De refellendis autem Gaudentii epistolis, nusquam reperimus.
ait id sibi per occupationesvix licere, aliisque in ope- 4. Dum Auguslinus Gaudentio respondebat, simul
ribus jam se respondisse iis argttmentis, quse istoa etiam operam dabat libro contra Mendacium,quem
continerent (lbid., n. 4) : illas tamen seexacte, cum Conseniio, non procul forte ab Hispania, ubi Priscil-
ejus alque Eleusini, qui idem a se postulabat, gratia, lianislarum haeresis vigebat, agenti, destinavit ( Re-
lumsua in Thamugadensempopulumcharilate confuta- tract. lib. 2, cap. 60). Hic Auguslino legenda multa
turum (Ibid., n. 9). Quin eliam easdem, atqtte in pri- rniserai, eaque de Priscillianislarum dogmatibtis, quae
mis adductum Razii exemplum, strictim dissolvit in singillatim, post accuratam inquisilionem et quam
ea ipsa adDuIcitium epistola. Huncporro Eleusinum, plurima ex quodam Frontone cognita, referebal (Con-
quem Auguslinus honorabilem et charissimum (ilium tra Mendacium, nn. 1, 4). Ad hosce hsereticos inve-
suuni vocat, necnon apud Thamugadenses tribuna- stigandos, qui haeresim suam non mendacio lanlum,
tum obiisse lestatur, haud absurde quis putaverit sed peijurio quoque adhibito exislimabant occultan-
eumdem illum esse Eleusinum, virum tribunitium, dam, videbatur Consenlio simulatione utendum esse
qui praedium in agro Hipponensi possidebat, ubi et Catholicis, (ingendo se esse Priscillianistas, quo sic
beati Stephani aediculaseu memoria erat. Is filiumad- eorum Iatebras penetrarent. Id prorsus improbavit
huc infantulum, quimorbo fuerat sublalus, super me- Aiiguslinus,scripto hanc in rem libro, cui liiulum in-
moriarn, seu forte oediculamsacras Martyfisreliquias didit, Contra Mendacium(Relracl. lib. 1, cap. 27),
conlineniem posuit; cumque Deo uberlim lacrymans eo quod aperto martehoc vilium aggrediatur, solvens
supplicasset, eunidem vivum ac sospitemretulil(De Scripturse locos eos, quibus nonnulli, et in bis forsi-
Civit. Dei, lib. 22, cap. 8, n. 19). Narrat insuper san- tan ipse Consenlius, eidem patrocinari moliehantur,
ctus Praesul, dilectiim atque honorabilemfilium suum Sed illud in primis demonslrat, ut maxime veruiii es-
Eleusinum Hipponensimonaslerio villam dono dedisse set aliquando mentiri licitum esse, id tamen in
( Senn. 356, n. 15 ); quam vel hinc intelligas fuisse rebus, quae ad religionem pertinent, liaud un-
proventus non mediocris, quod is illamdiceretur ven- quam sine magno crimine ac periculo posse usur-
didisse, cum hoc muneris ab eo gratis profectum ne- pari. Horlatur Consenlium, ut contra Priscilliani-
mo facilc crederet: sed huiie rumorem falsum decla- stas, quando viribus ad hanc rem necessariis a Deo
ravit, atque hujus donationis teslem se professus est esset instructus, slilo decertet; cum supervacaneum
Augiistinus. Is ut primum sibi licuit, Udem suam de foret, illorum explorare atque eruere dogmata, si sine
confutandisGaudenlii duabus epistolis liberavit, in- confutatione relinquerentur (Conira Mendac, n. 25).
que eam rein librum unum elucubravit, in quo proe- At vero id ante omnia jubet, corum doctrinam de
niissumadversarii conlexlum suaipsius responsio se- niendacio in causa religionis usurpando oppugnet, in-
quebatur; ut scilicet imperilioribus quoque clarum que eam rem Dictinii episcopi Priscillianislselibrum,
fieret, a se sine responso nihil prsetermissum(Contra cui Libraenomen, refellat (Ibid., n.5). Illud porro con-.
Sl7 LIBER OCTAVUS. S/8
tra mendacium opus verno circiter tempore, anni, ut primebatur, ei vix satis olii reliquerunt, ut horum
yidetur, prassentis elucubralumfuit. Nec est dubium, voluminum alterum decurreret: t]uod enim ad alte-r
quin hoc ipsum opus innuerit Augustinus, ubi aiebat: rum, id aliquo distractum est, ut illud postea reperire
Verumhic difficUlimaet lalebrosissimagigniturqumslio, non licueril. Exncto igitur non ita brevi inlervallo fe-
de qua jam grandem librum, cum respondendinecessi- spondit Ceretio, eique seexistimare nuntiavit, Argi-
tas nos urgerel, absolvimus(Enchirid., n. 6). Quod rium autPriscillianislarumsectac nomen dedisse, aut
enim attinet ad librum de Mendacio, eompositum sallem eorum errores scctari imprudeniem; sibique
eum fuisse ad respondendum cuipiam non videmus. neutiqnam videri dubium, quin scripta illa, quae ejus
Huc adde, eumdem non ante prodiisse in lucem, missu ad se perlala fueranl, non alia essent ab hisce
quam Auguslinus ad opera sua retractanda manum apocryphis, quibus perinde atque divinis abulebantur.
admovisset (Retract. lib. 1, cap. 27). Relert bene mtifla verba ex eo hymno, quem ipsi has-
S.Epislolamcujus initium est, Quanlumadoculosat- retici ipsunr hunc esse jactifabant, qui finita ultiuia
tinet corporales( Epist. 205), non inviti crediderimus, coana fnerat a Cbrislo dictus, quoque ejusmodi my-
et ad eumdeni Consentium, et eodemquoqtie anno steria comprehenderentur, quibtis capiendis vulgaris
scripfam : Consentiivero epistolam, cujusibidemAu- notse homines pares non essent. Eo nihil contineri
guslinus meniinit, eam ipsam esse, quae scribendo Ii- ostendit, quod canonicaeaucforiiatis libri non habe-
jjro, de quo narrabamus, occasionem dederit. Praeter rent, si ralio qua illum publice interpretabantur, spe-
hanc epistolam, separata charlula Consentius Augu- ctarelur: vero tamen simillinium esse, illos hseresis
stinuin quarumdam quaeslioiiumsolutionem rogarat : «uae dogmata islhic occultare, quae suis tantummodo
ut puta, utrum nunc corpus Dominiossa et sanguinem prodant; quia revera nefaria sunt et detestanda : iis
habeat, aut reljqua carnis liiieamenta : utrum singil- praeceptumquoque, ut occultandorum dogmaium suo-
latim a creatore Deocorporum, quaenunc fiunt, linearum causa, eliam cum falsa juratione mentianlur, tra-
menla formentur : ulrum baptizali omnes veniam di in hsec verba : Jura, perjura, secrelumprod-erenofi.
aliquando landem consecutuiu sint, eliamsi absque Testatur abunde se id aliaque illius seciae scelera
poenitentia variis criminibus irretili, de corpore ex- habere cognita ex iis viris, qui cum in illa prius hse-
ierint: ulrumDei fiatus in Adam, ipsa sit ejus anima. sissent, inde postea divino beneficio erepli fuerant.
His de rebus ad eum rescripsit Augusiinus : sed prae- CAPUT II.
cipue super statu Dominici corporis ac beatorum in 1 Julianus librosadversusAugustinumqiigtuor,et.aliquot
coelodisseruit. Istarum quaesiionumauctor idem ille pro Pelagianisepistolqsscribit.2 Augustinusexcerplas
forte est Consenlius, qui anle decem circiter annos ex primo librorumJuliani senlentiasrefellit, edilb ad
alia quaedam de Trinitate inquirebat, cui videlicet Valeriumlibrosecundo;necnqnconlraduas
Pelagiqnq-
Augustinus luiic respondens dicebat : In libris luis rum Epistolas, libris qualuor adRonifaciitmsariplis..3
valde sum iuo delectalusingenio. Ejus quippees facul- Hos omnesAugustinilibros in llaliam deferl
Alypjus,
ut
talis, possis qumea senseris explicare (Epist. 120, 4 Alios sex librosin Julianum Auguslinusedit.5 Re-r
n.i ).Quemadmodumet ipsi nunc de mendacio rescri- scriplum ab Constantioimperatorepromulgaturconlra
bens, dieit: Valdesum tuo delectaluseloquio, et san- Pelagianos; ei Cmleslisdem lemplumsolo mquatur.
ctarum niemoriaScripiurarum, ingeniiquesplertia ( Con- 1. Vidimus anno superiori, quemadmeduni
Augu-
tra Mendac, n. 1 ). Ille anno quadringentesimo deci- ad
stiiius Yalerium comjlem Ijbrum de Nuptiis et Con-
mo insulas quasdam incolebat (Epist. 119, n. 6 ), et cupiscentia primum direxerit. Is liber in lucem vix
in Africam Augustini videndi causa navigaral (//>«/., prodierat, ctini Julianus c Pelagii factjone episcopus
n. 1): sed eum rus aliqua necessjtale profectum, vi- Eclanensis libros in illum unum quatuor evulgavit,
dere sibi non licuerat. Eo tanien tempore narrabat Illius tainen reipsa ne quidem quartam partem
perr
se
Augustinus, quidpiam ab illo audisse; quod nisi ita slringebat, contentus qusedebiliora pularet, exagitare,
dixerit, ut npn coram, sed alio quodam modo id ab quasi futurus esset nemo qui lotuni ulrumque opus
illo didicisse intelligatur, non convenit in etim Coiir evolveret (Cont.Julian., lib. 1, n. 2).
Yeritatedesertus,
sentium, cujus modoquseslionesexpendit Auguslinns. adriialedicta convcrtebatur(Ibid.,n. 3):Caiholicos in-
Hunc enim in eorum numero ponit, quos cum nun- jurioseManichseorumiiomineappellans,atque in primis
quam vidisset, amabat tamen; et quorum eonspectum Augustinuin, quem eiiarji contempius causa vocitabat
ep animo peroptabat, ut suumin eos amorem expleret Pcenum disputatorem (Ibid., lib. 3, n. 32). Obtreclabat
(it>-sM20, n. 1). quoque nonnullis, qui Pelagianaejurata hffiresi,ad pr-
6. EamdemPriscillianistarum haeresim Augustinus thodoxam fidem redierant, quorum aliqups Augustinus
sua ad Ceretium episcopum epistola (Epist. 237 ), asserere videtur sibi notos esse, ac.yilan)vivere longe
cujus nossetalemignoramus, aggreditur. Ceretius ille, castissimam ; quod vero ad alios , quinani essent ii,
de quodam Argirio illi significaverat, et ad eum volu- nescire se (Ibid., lib. 6, n. 35): se.dYaleriumcomilem
mina duo miserat, eaque, uti videtur, apocr^^pha; fractabat honorificentius (Oper. imperf. lib. 1, cap. 10).
addito hymno uno, qui ferebatur esse Christi Domini, Irrito conalu desudabat (Ibid., cap. 67), quq in suum
et super quo praecipue,quid ille sentiendum duceret, sensum detorqueret celebria illa verba Apostoli, Quis
ex ejusdem litteris cognoscere cupiebat. Magnaet me liberabitde corpore morlis hujus ? (Rom. VJI,24.)
continua negotia, qttibus Vir sanctus tantum non op- QuaedamBasilii et Chrysostomidieta, quaecontende-
m YITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. S20
bat haeresi suse favere, proponebat (Conira Julian., strietissimo nexu obligavit (Cont. Duas Epist. Pelag.,
lib. 6, n. 69). Denique se argumentis omnibus a Ca- lib. 1, n. 1), Quapropter Bonifacius Alypio duas illas
tbolicis ad probandam originalem culpam allatis res- epistolas, ut a nobis jam observatum, alieram quam
ponsurum pollicebatur (Operis imperf. lib. 1, n. 1.) Julianus Romam, alleram quam octodecim episcopiad
Hos quatuor libros Turbantio nuncupavit, susefactio- Rufum Thessalonicensem scripserant, ob hoc praeci-
nis episcopo : quem virum magno virlutum fulgore pue traclidit, quod in utraque sanclum Doctorem ca-
conspicuum proedicat in aliis ad Fiorum libris. At lumniose habilum cerneret (Ibid., lib. 2, n. 5). Rediit
proxime post editos hosce posteriores libros, post- ilaque Alypius in Africam duobus hisce libris ac me-
que has a Juliano laudes, eumdem TurbantiumDeus, niorala senteiitiarum charlula onitslus. Has Augusti-
Ecclesiae pro illo precibus exoralus, ab Pelagiano nus senlentias ex libris Juliani collcctasesse conjiciens,
errore liberalum, ad frdem catholicam sua operatio- melius fore judicabat, si universo ipsi operi ejus re-
ne et miseralione convertil, illo ipso forsilan ad id fellendo daret operam : verumtamen arbitratus est
usus opere.quo eum Julianus in hseresi obflrmare sibi festiiiandum, ut Valerio comiti saiisfaceret (De
studueral (Ibid.,lib.%, cap. 11, ellib.5, n.i). Sanclus Nupl. et Concup., lib. 2, n. 3). Quamobrem in illas
forle Turbanlius, ait Augustinus, ipso opere-luo lecto, senlenlias allerum eideniYalerio librum, eodem titulo,
quod ad eum le scripsissecommemoras,eliam propterea De Nuptiis et Concupiscentia,inscriptum , quantocius
in calholicamfidemrespiravit, quoniam te in lali causa edidit, anno jam a primi libri editione uno circiter
defecissecognovit(Ibid., lib. 4, n. 50). Conscripto hoc exacto : aique ibi confutalis Juliani calumniis oslendit,
opere Julianus, aclulum epislolam inUrbem misitper catholicum dogma de originali malo ab Maniciiseorum
quam quos posset, ul dicit sanclus Doctor, suos aut hseresi iongissime distare. Libros etiam quatuor dua-
inveniret, aut faceret (Cont.Duas Epist. Pelag., lib. 1, bus memoralis epislolis.refellendis elucubravit; ita ut
n.5). Ibidem audientiae,hocest synodi, quam Pelagia- primo libro epistolam qttseipsius, ut ferebatur, Juliani,
na faclio flagitabat,meminit (Ibid., n. 12). Hanc cpi- tribus sequentibus aliam, quoeoclodecim episcoporum
stolam Auguslinus primo suo libro ad Bonifaciumrc- erat, redargtieret. Enimvero cum gratise adversarios
fellit. Quanquam videtur Julianus vana quadam de a sollicilandisper varias commentationes inrirmiorutas
causa voluisse illam abdicare ; nec prohibuit Augusli- animis videret non interquiescere, officiisui esse ju-
nus : Si eam, inquit, non agnoscis, ecce rion sit tua dicavit, iisdem eadem ratione occurrere ; tum nee Ca-
(Operis imperf. lib. 1, n. 18). In eadem epistola istud tholicorum quemquam decipi ab iis pateretur, tum
ipsum legerc eral, quod Pelagianorum oclodecim epi- ne ipsi sc vel suos in illo ncfario errore firmarent.
scoporum nomine adThessalonicensem anlislitemmis- Illud operis ipsi polissimum Bonifaciomitlere consti-
sa epislola conlinebal, scilicet Auguslini dicta ab suis tuit, ut illud,non lam discendi gratia evolveret, quam
ipsorum inimicis in odiumveritatis esse suscepta(Cont. examinandi emendandique, quoties in locum aliquem,
DuasEpisl. Pelag. lib. 1,n. 9 ; lib. 4, n. 20): quo e loco qui sibi minus probaretur, incideret. Dum ibi injurio-
utrasque sub hoc idem tempus scriptas fuisse conjicias sam illam,qua secum agebant Pelagiani, ralionem
licet: atqui hoc sallem minime ambiguumesl; easdem commemorat: Spero, inquit, de DominoDeo nostro,
haudquaquam tardius in lucem prodiisse. quod nonsine mercede,qumin cmlisest, illi me lacerant
2. Cum utraque hsec epistola in manus Bonifacii dente maledico, quibus me pro parvulis, ne fallaci lau-
papse, non sane nisi vigilantissima Calholicorum Ro- datori Pelagio perdili relinquanlur, sed veraci Salvulori
manorum diligenlia, venisset (Ibid.Jib. 1, n. 3);hic Chrisloliberandi offeraniur, oppono (Cont.Duas Epist.
illas Augustiiio curavil deferendas per sanctum Aly- Pelag.,HbA, nn. 2, 3).
piuin, qui iransmarinam profeciionem liac tempestate 3. Alypius in Ilaliam ilerum sub ejusdem anni qua-
cur susceperit, nobis ignotum esl. Tunc porro ipsi, dringentesimi vigesimifinem aul sub proxime sequen-
cum Ravennoeessel, litteras ad Auguslinum dedit Va- tis initium trajiciens, novas illas Auguslini adversus
lerius comes, quibus et gralias de misso sibi libro Pelagianos lucubrationes, quatuor scilicet ad Bonifa-
agebat sancto Doclori, et eum simul admonebat,ut per cium libros (Operis imperf. lib. 1, n. 85) et secttn-
niemoraiumAIypiuniaudiret,quidhaereticiconlraquos- dum ad Valerium , jdetulit (Ibid., n. 7). Contra mo-
dam hujus libri locos jactarent(/)e Nupt. et Concup., lestissimos inimicos gratiae Dei venire tunc necesse
lib. 2, n. 1). Eidem Alypio Ravenna posthac Romam erat, quando in iliis maxime partibus heeresim suam
profecto Yalerius charlulam misit ad Augustinum de- ab interilu vindicare oriini studio conabantur. Hanc
ferendam, qua conlinebantur sententiaede libro primo sane Alypio vel solam vel proecipuamiierandaenavi-
Juliani, per quempiam ad libitum nonnullis etiam mu- gationis causam fuisse arbilrali illi, hinc ad obtrectan-
tatis decerptae,alque ad eumdem Comitem, ut Augu- dum orthodoxis ansam arripuerunt, Juliani stilo eam
stini libroresponsum brevius alque expeditiusbaberet, in rem insolenlius abutentes. Criminabatur ille, Aly-
transmissae(Operis imperf.Prmf.). Ilas ergo sentenlias pium hac profectione octoginta et amplius equos tola
perferendas ad Auguslinumcuravil, pelens ut easdem, Africa saginatos tribunis adduxisse (Ibid., n. 42); sibi
quam maxima posset celeritate, refutaret, AlypiusRo- vero exinde blandiebalur in hunc modum : Amplissi-
mae a Bonifacio papa benignissime acceptus est, ubi mam essenoslri negotii dignitalem, ut ipsa rerum con-
cum eo convivens, parvo licet tempore, magno ei jun- sideratioet appensioindicat,quas tuemur,ita eliamvesler
ctus affeclu, eumdem ipsi quoque Auguslino amiciliai pavor; qui contra nostrorum sanguinem, pecuniamm
g2i LIBER OCTAVUS. *M
effusione,hmreditatmnlargitale,equorumtransmissione, adjuvari denionslrat. Secundusetiam liber ex Patrum
populorumsedilione,poteslatumcorruptibnepugnanles, sententiis, qusoJuliani argutiis ac sopbismatis ibi op-
el fideinveslram,quma nobis impugnatur, erubescilis ponunlur, constat. Cum autem Augustinusvereretur,
profUeri(Oper.Imp. IA, n. 74). Ac post multa adeam- ut tot tam sancloruni tamque eruditorum Palrum au-
demcalumniandicausamreversus:C«re)'</o,ait, tantis ctorilati cederet Julianus; imo neque dubitaret, quin
lotamllaliamfactionibuscommovistis?cursedilionesRo- etiam ipsos hac in re errasse dicturus esset; propterea
mmconductispopulisexcilaslis? cur de sumplibuspau- ne quidquam ex tolo illius opere non explosum de-
perumsaginaslisper lotam peneAfricam equorumgre- structumque remaneret, singulos quatuor Juliani li-
ges, quos prosequenteAlypio tribunis et cenlurionibus bros singulis totidem suis refellit, exquisilis confir-
destinastis? cur matronarumoblalis hmreditalibuspo- mans argumentis et veram esse doclrinamcatholicam,
testates smculi corrupistis, ut in nos slipula furoris et Pelagianis placitis Manicbseorumhseresimstabiliri
publici arderet? cur dissipaslis Ecclesiarum quietem? (ConlraJulianum, lib. 3, n. l).Principio lolius operis
cur religiosiPrincipis temporaperseculionumimpietate aperle profiletur, se Juliani contumeliasnon prorsus
maculastis? (Ibid., lib. 3, n. 35.) Sed impotentiam conlemnere.Verum(quodCatholicosdisputatores, qul
hominisatque insignemimpudentiamAugustinushac a gratiae Dei inimicismale habentur, animadvertere
responsioneretundit: Aul calumniaris,uul nescisquid juvat) non ob aliud sese iis commotumdeclarat, nisi
loquaris: el ideoaut mendax,aul lenierariusisla loque- quod inde sibi maleria praeberetur, tum lsetitiseet
ris. Quid le auiem nequius,si hmc ipse finxisti? quid exsultalionispropter mercedemquam habebat uberio-
slolidius,si fmgentibuscredidisti? Jam veroquod eliam rem in coelis,tum moeroriset tristitiae propter peri-
scribereaususes, nequeverilus ne ad ea localibri per- culum Juliani, cujus vicem prae sua in eum charitale,
venirenllui, qum terra marique transeunlem seu veni- necnoneorum qui ab illo decipiebantur,dolebat(Ibid.,
enlem collegam meum Alypium susceperunl,ubi legi lib. 1, n. 1). Quod ad monomachiamsibi oblatam a
aperlissimetua falsiloquia,sine tua irrisione, vel polius Juliano attinet, eam ipse nequaquam pulat accipien-
detestalione, non possunl; cui non dico impudentim, dam. Absit,inquit, ut mihi apud Calholicosarrogem,
seddementimcomparatur? (Ibid., lib. 1, cap. 42.) De- quodte tibi apud Pelagianos arrogare non pudet. Vnus
nique improbamJuliani dicscitatem rursum castigans, sum e mullis, qui profanas veslrasnovitales, ut possu-
ait: Sicutfalsa sunt criminaqumobjicisnobis; ita falsa mus, refutamus, sicut unicuiquenoslrumDeus partitus
sunt dogmataqumfingilisvobis (Ibid., lib. 3, n. 55). esl mensuramfidei(Ibid., lib. 6, n. 22). Absilul ad mo-
4. Quatuor Juliani libros nondum viderat Augusti- nomachiamvos provocem,quos, ubicumqueapparueri-
nus, cumeorum excerpta refutavit: sed non ita mulio tis, ubiquediffususChrislidebellatexercitus;qui dtbel-
post in ejus manus illos venissehinc intelligitur, quod lavilapud CarthaginemCmleslium,quandoillic ipsenon
eorum confulationemproxime post libros ad Bonifa- eram; et rursus Conslantinopoli,tam longea regionibus
cium ponat (Retractalionumlib. 2, cap. 62). Episcopus Africanis: qui debellavitin Palmslina Pelagium, ubi
quidam (Claudionomen eral[/i'pisf;207]),hosadeum causamvestramsumdamnalionislimoredamnavit(Ibid.,
priusquampeteret, misit. Acceptosigilur sanctusDo- lib. 3, n. 4). In primo libro Hieronymi commemi-
ctor sedulo excussil, ac tales legendoreperit, quales nit tanquam mortalitate jam defuncti ( Ibid., n.
esse antequameos baberet, existimaverat,scilicetfal- 54). Atqui sanctus ille presbyter diem obiit anno
laciis ac mendaciisrefertos: et sane non polerant nisi tantum quadringentesimo vigesimo pridie kalendas
ejusmodi lelis veritatem, quam impugnabant, adoriri octobris : quo fit, ut hosce Iibros in annum quadrin-
( Operisimperfectilib. 1, n. 17). Eadem illa lectione gentesimum vigesimum primum referrc non dubi-
deprehendit, excerpta qusesibi miserat Yalerius, in temus.
nonnullisab Juliani opere discrepare. Unde veritus 5. Consenliuntinter se cbronographi,Constantium
est, ne ipsum Julianus, vel alius quispiam, vulgatam imperatorem Honorii levirum e vita hoc anno qua-
ad ea responsionemconspiciens,fraudis reum ageret dringentesimovigesimoprimomigrasse, cum omnino
(Relractalionumlib. 2, cap. 62). Non omisil certe Jat- sex menses imperasset, septimo secundum Olympio-
lianus id ei criminis injuriosissimeimpingere, quam- doruminito. Hujus inter alia, quaesui erga Ecclesiam
vis illius criminationes per se confractaecorruerent: ardoris reliquitmonumenta, exstat rescriplum ad Yo-
imo vero sanctum Docloremnon obscure excerpt»- lusianum prsefeclumUrbi, ut Roma pellatur Coele-
rum, quibus responderat, auctorem designabat (Ope- slius. Cui rescriplo Volusianus oblemperans jubet-
ris imperfeclilib. 1, n. 19). Ad confutandum igitur Ccelestium,quem divinasfidei et quietis publicseper-
Juliani opus, proeler alia, hujus etiam accusalionis turbatorem appellat, Roma atque omnivicina regione
metus eum impulit : id aulem sex libris luculenter exturbari, proscriptionis posnaillis, qui eumdemoc-
praeslitit. Ac primum quidem quia Julianus in eos cultaverint, intenlata. Sub ejusdemprincipis imperio,
omnes, qui ex Adam trahi peccatumoriginale dice- tribunus nomine Ursus omnia aedificiaceleberrimi
rent, conferebat impium Manichseorumdogma, hanc templi Coelestisdeae Cartbaginensiumad fundamenta
in clarissimosquosque EcclesisePatres rccidere ca- usque diruit, ac solum illius sepeliendismorluis de-
lumniam ostendit, allatisin eam rem tam Graecorum stinavit (Prosper, de Prmdeslinatione,lib. 3, cap. 38).
quam Lalinorumtestimoniis: quin etiam ipsius potius Haecaedesjam fuerat Christianis tradifa, necnon iu
Juliani temerariis quibusdam sentenliis Manichoeos ecclesiamab Aurelio consecrata : sed nihilo secius,
SANCT.AUGTJST. I. (Dioc-sept.J
§25 VITA S. AUGUSTM EPISCOPI. 524
infideles ex vani cujusdam vaticinii auctoritafe fore aliquot, qui partim intractu Csesareensi, partimHip-
sperabant, ut priscas suas superstitiones aliquando pone-Regiohabitabant, nominat. Hliusdenunliationem
in hoc supcrbo oedilicioredivivas cemerent; atque sequitur Commonitorium Augustini nomen prse se fe-
adeo necessum erat, ut Deus hanc illis fiduciampror- rens, nec ipso auctore indignurn, in quo quid circa
sus adimerct. redeunles ad Ecclesiam Manichseosobservandum es-
CAPUT III. set, praecipitur(In Appendicetom. 8). Illic eos ante
1 Nonnulli Manichmorumdetecd Carthagine. 2 Victo- omnia libellum tradere jubet, errores suos pristi-
rinum Manichmum ejicit Augustinus.3 Encliiridion nos compleclentem, quorum suppliciter veniam pe--
in grali.amLaurentii componil. 4 Paulino eumconsu- tent, ct Maniehaeumcum flagitiosisipsius deliramen-
lenliscribil librum de Cura pro morluis gerenda. 5 Ad tis ea verborum forma detestabuntur, queeprsscribi-
oclo qumsiionesD.ulcilii-rcspondel. tur in Conimonitorio. Si libellum eorum probet epi-
i. Ex proxime allato Prosperi loco , unde Ursum scopus, iis qui solum Auditores inler illos fuerint, lit-
tribunuin id temporis in Africa degisse discimus, in- teras dabit die et consulatu proesenlisubnotatas, quibus
super admonemur, ul qua; ibidem circa Maniclioeos, eosdemad Ecclesisemisericordiam confugisse te-sfabi-
bujus ipsius Ursi opcra gesta sunt, hic referamus. tur : nevidelicet autad ecclesiaslica tribunalia, autad
Cum ille, qttem non modo tribunum, verum etiam re- laicos magistratus cilari possent; quod huic haeresi,
gise domus procuratoreni uuncupant, fidem ealholicam quam severissime civiles leges ab ipso eliam Dioclefia-
profilerelur, inlerceptos aliquot e numcro eorum , iio latae puniebant, ad id temporis adhaesissent.Quisi
quos Eleclos atoue Electas vocabant Manichsei, in denuo redirent ad vomitum; jam in eos, qua digni
quibus eral puella quoedamnomine Margarila nondum sunl, juris severitale animadverti Commonitoriumju-
nata annos duodecim, el Eusebia quaedam quasi san- bet, hoc est, fideies ab eorum consortio, vel aniicifia,
ctimonialis, adduxit in ecclesiam apud Carthaginem, vel quacumquesoeietate christiana se abstinere. Quod
ubi el ab episcopis interrogati fuere, atque in primis vero ad alios spectat, acceplis episcopi testimoniaiibus
ab Auguslino; qui cum prse cacteris exsecrabilem litteris, statuitur eos piis aliquibus viris, sive clericis,
'lianc sectam cognilam haberet, necnon eorum bla- sive laicis , commendari oportere, qui una veljuxta
sphemias ex propriis ipsorum libris demonslraret, eos habifanles, ipsos ad verbum divinum frequentius au-
ad iilas confitendas adegit, acflagiliosarumlibidinum, diendum impellerent, testimoniumque reddereut eo-
rum vitoc,ut intelligerelur quandonam ad Baptismum,
quas inler se cxercebant, et quarum levissiraa crat
virginum consiupralio, confessionem ex ore Electa- si necdum eo essent initiati (nam videbatur Manichffiis
rum expressit. Margarita turpitudines iliasprima con- Sacrameulum.hoc supervacaneum), admilti deberent,
fessa esl, a qua poslmodum Eusebia, quaese virginem Siil ad reconcilialionem, si redacti in ordinem pueni-
esse prosdicaveral,dedecus ac propudium suum fateri tentium fuisseut : at generaliter neulrum eis facile
coacta, alia eliam secloe suae abominanda facinora eoneedendum, nisi si mortis periculum aliud persua-
aperuit. Per omnem illani inquisitionem cuncta eccle- deat. Ad Eleclos porro quod speclat, monet testimo-
siasticis gestis mandabantur; et forle hinc est, quod niuiii resipiscenliaenonnisi difficulter eis dandurn al>
Possidius ad labulas auditos esse Manichaaostradit. episcopo, ut ne loca ubi probationis causa colloeali
Idem cliam subjungit, cura ac diligenlia, quam epi- fuerint, nempe monasteria vel xenodocbia, in quibus
scopi adhibuere in hoc negotio, Ecelesiam Domini tam diu manere debent, quoad Baplisnium aul recon-
iiova accessione locupletalam, necnon armis novis, ciliationem illis jam negandam non esse constet, facile
quibus adversus fures atque latrones defenderetur, in- deserant.
struciam. Idem adhuc poslea illorum non sacramen- 2. Erat Yictorinus nescio quis e secta Maniehaeo-
tum, scd, ut cum Auguslino loquamur, exsecramen- rum, qui simulata fide catholica hypodiaconus Ecele-
tum episcopi detexere confessionecujusdaminter alios siaeMallianensisin Mauritania Caesareensifuerat con-
Manicbseinomine Yiatoris; cujus rei acta sanclo Au- slitutus (Epist. 256, n. !). Hic Hipponemvenerat, ubi
gtislino Quodvultdeus Carthaginensis diaconus misit errores suos docuerat haud paucos hornines, quibus
(Possidius , in Vila Augustini, c. 16; Augustinus,De inentem suam ideo aperiebat, quod ad se discendi
Ewresibus , hmr. 46). Hoc ipsuni verisimile est desi- gratia eos venlilare arbitrarelur. Quapropter re co-
gnari ab Augustino, cum anno circiter quadringente- gnita Augustinus in eo conviiicendo non laboravit.
simo vigesimo seplimo eunidem diaconuni rogat, se Cum enim de doetrina hominem iiiterrogasset, illequi
de Theodosio, qui Manichasos aliquot prodiderat, sensus su-osniniis muliis patefeceral, quam ut ncga-
certiorem facerel, num ct ipse et qui delecti ab ipso lioaem speraret sibi profuturam, sponte sua Mani-
fuerant, quos dicebaterrores emendasse, in catholica chocum se*esse confessus est: carterum non Electis,
fide perseverarent (Epist. 222, n. 2). Exstat fragmen- sed tantum Auditoribusadscriptum se coiiiendil. Quin
tum actorum quorumdam ejusmodi, in quibus de Ma- eiiam oravit sanctuin Anlistilem, ut sc in veiitatis ae
nichaeis indagandis explorandisque agebatur (Admon. doctrinsecatholicaeviam reduceret. At vero hicinsene
in lib.de ActiscumFelice, lom. 8); siquidem Felix, qui dissimulatam sub sacro honore clericatus haercsim
seetani iilam ejuraverat, sese jurejurando obligat ad exliorruit: illum coerceri jussit, atque ex urbe ejici.
eos omtics, quos eidem superstilioni addiclos nosset, Et ne provinciam Mauritaniseiniiceret, Deuterio Caj^-
deferendos; quam iii rem homines duos ac feminas _ sareensi episcopo metropoHlanorem signiucavit, quo
m LIBER OGTAVUS. ,,^
videlicet prsemonitus malo occurreret; caveret ne Felicis basilica, quani Paulinus construxerat, eiant
pcenitentiailli, nisi prius detectis omnibus, quos nos- sacrse cella3, sive sacella oralioni el mortuorum se-
set, Mallianoaatque adeo totius provinciae Manichseis, pulturse destinata. Cum porro FloroePaulinus reseri-
concederelur; illum denique vitari, ae dignitate abdi- beret, eadem usus est opportunitate, ut Iitteras ad
cari, seu denuntiari Hippone abdicatum, juberet (De Auguslinum darel. !n his ab eo sciscitabatur, nii;n
GesliscumEmerilo, n. 1). Simul eidem Deuterio expo- credat prodesse cuique post mortem, quod
corpis
nit, quas blasphemias credercnt, quamve disciplinam ejus apud sancti alicujus memoriam sepelitur : ac si i
observarent ManicbaeorumAuditores. quidem videri dicebat, non esse inanes mofus anim •
5. Enchiridion suum seu Manuale non ante hunc rum religiosorum atque fidelium pro suis ista cunt •
annum Chrisli quadringentesimum vigesimum pri- tium : et adjungebat vacare non posse, quod univer i
mttni composuit: quandoquidem in eo Hieronymus pro defunctis Ecclesia supplicare consuevit; ut hi. :
cum sanetosmemortselaudatur elogio(Enchirid.,n. 25). et illud conjici possit, homini prodessepost
morfei.;,
Inscribitur boc opus ad Laurenlium Dulcitii fratrem si fide suorum sepeliendo ejus corpori talis provide.. -
(De octo Dulcitii Qumslionibus,qumst. 1, n. 10), qui tur locus, in quo appareat opiiulatio etiam isto moci>
Augustinuniper lilleras pelierat, ut sibi librum con- qusesita sanctorum (DeCurapro nwrtuisgere-nda,n. V.
scriberet enchiridii forma , quem semper haberet in Aliunde vero sibi-dubilalionem id injicere aiebat,
manibus : in quo disceret quid maxime nos amplecti quod non satis videret, quonam paclo illa conciliari
oporteat, quidve ob varias hsereses prasesetcrisfugere; C[ueatopinio cum hoc Apostoli pronuntiuto : Unus-
quibus in rebus Ddem ratio sequatur ac slabiliat, qui- quisque recipiet prout gessit in corpore (II Cor. v, 10).
hus conlra illi refragetur, et solam , utpole ad ejus Modesla illa inquisiiio tam illusiris episcopi, famqiie
premendavesligiaimpar, deseral; quibus finibus spes in sacris Litteris eruditi, mirum quantum disiat al>
nostra conlinealur; quse sit chrislianoe doctrinoe eormn confidentia, qui ob eamdem clifficullatcmora-
summa, quodve certum ac proprium fidei calholicaa tiones pro spiritibus dormientium fieri solifas proscri-
fundamentum. Atqui haectanta tamque ardua sibi pau- psere. Vim difficultatisille icqite vidit, atque isti; sed
cis omnia definiriperoplabal (Enchirid., n. 1). Sanclus pra istis abjecte de se senliebat Vir sanctus : siqui-
Auguslinus, qui cum ejus eruditione plurimum dele- dem neque Paulum, neque Ecclesiam condemnarc
ctabatur, tum multo vehementius eum adjungi veris ausus, animo tranquillo, quoad sibi cum fide quiciôiifi
sapienlibus cupiebat, postulatam institutionem ipsi rem Deus revelaret, exspectavit; ac landem ad voii
negare noluit. Cumque omnes illius quaestioneseo finem Auguslini beneficio pervenit. Hic Pauli»o re-
pertinerenf, ut quid credendum sit, quid sperandum, spondere diu distulit; et forte etiam hujus officiiom-
quid amandum denique cognosceret; sanctus Prsesul, nino fuisset oblilus, adeo negotiorum aliorum mole
beFide, Spe el Charitaie in commentatione sua disse- premebalur, nisi ipsum ad id Candidianuspresbyter
ruil; cui eliam hunc ipsuni litulum indidit in variis nullis datis induciis compulisset (De Cura pro mortnis
locis : tametsi Laurenlii prudentisepermittat, uiillud, gerenda, nn. 1, 25). Hlic propositum sibi ex Pauli
si maluerit, Enchiridionappellel(Relract.lib.2, cap. 65; sentenlia dubium circa orationes pro mortuis solvit
Episl. 251; De oclo Duiciiii Quwslion., qumst. 1). (Ibid., n. 2). Quod vero ad sepulturam apud memoria:-
Tcslatur autem hie se diligenter de ralione colendi martyrum atlinet, eam aulumat non ad aliud prodes'
Dei, quse vera hominis sapientia est, disputasse. In defunclo, nisi ut affectus pro illo supplicaiionis, e;1
quaestionesuper his qusepro mortuis frequentat Ec- etiam marlyrum patrocinio commendans, augea
clesia, num scilicet ea non essent aposlolicaeadversa (Ibid., n. 22). Cum ergo, ait, fidelismater fidelis i
sentenlise (quod tunc temporis ab eo Paulinus qusere- defuncti corpus desideraviiin basilica marlyris poni:
bal), affirmatsanctus Doctor, illa quibuspros"unt,quia quidem credidit ejus animam meritis mariyris adjuv
cum viverenl, ut sibi possent prodesse meruerunt, hoc quod ita credidil, supplicatioqumdamfuit; et i
aul ad hoc prodesse ut sit plena remissio, aut certeut profuil, si quid prbfuil. Et qv.odad idem sepulcrum
tolerabiiior fiat ipsa damnalio. curril animo, et fiiiumprecibusniagismagisquecomih
4. Enchiridio Auguslinus librum illum subjicit, cu- dat, adjuval defunclispirilutn, non nwrtui corporis
jus inscriptio est: De Cura pro morluis gerenda (Re- cus,sedexlocimemoriavivicsmalrisaffeclus(Ibid., ;>
iractationum lib. 2, cap. 64). Ejus argumentum sug- Narrat oblata vivis mullorum defunclorum et sa;
gessit Paulinus, qui dubio procul amiciliam Augustini rum visa : et tandem quaesua esset animi consi;
nunquam non coluerat; quanquam a mullis relrOan- in iis difficultatibus, quarum enodationem noi
nis nullum ejus rei specimen advertimus. Contigerat acceperat, mirumin niodumibiexpromit (lbid.,n. .;
aulem ut malrona quaedamFlora nomine, vidua, atque 5. Dulcitiusin Africacirciter annum quadring.-ute-
in Africa degens, humando filio, quem sat credibiie simum vigesimum, ut sttpra vidimus, agebal ex;;e-
est haud procul Nola diem obiisse, locum in sancli quendis adversus Donatistas legibus ab Imperatore
cujuspiamaede a Paulino peteret. Hanc ille roissa cpi- prsefectus. Idemibidemadhuo morabatur, cum Augu-
stola solattis est, id siniul nuniians, de cadavere fide- stinutti devariis quseslionibusper litteras Carthagine
lis juvenis Cynegii, quod malerno etpio affectudesi- datas consuluit,quseilli per Paselialiafeslasunt ret!Jiire
deravjt, esse completum, ut scilicet in beatissinii (De ocloDulcitii Qumslibn.,Prwfat.).T\mc quidei:. re-
Felicis coufessorisbasilica poneretur, In Kac sahcti sporisum eis scribere saricfoDoctorlneuliquam licuit;
§27 VTTAS. AUGUSTINIEPISCOPI. S28
eo quod pnst sacros illos dies slatim sese contulit Car- mo vigesimo secundo evenerat; vel decimo kalendas
tbaginem, unde nonnisi tribus mensibus exaciis ad aprilis, quo die Bucherius asserit fuisseanno quadrin-
suos reverti permissus est. Quinautem eo gravissimis gentesimo vigesimo quinlo celebralum a quibusdam
negoliis pertractus sit, nulli ambigendum; tametsi de Latinorum , queis Hipponensem Eeclesiam adjungi
his nihil comperlum habeatur, nisi quod ipse litteris oportere verisimile est.
prodidit, ibi se occupalionum, quse sibi in hac urbe CAPUT IV.
nunquam deerant, multitudine districtuni adeo fuisse, 1 Curat Augustinus, ut episcbpus Fussalm brdinetur
ul ad dictandum quidpiam otium omnino ntillum sup- Anlonius.2 EjusdemEcclesiwadministralionemadi-
mereilli cogitur. 3 AnloniusNumidimprimati el Ro-
petcrel. Reversum inde, negotiisquaemagis urgebant,
nimirum proprioe dioeeeseos, mentem adjiccre per nifacio papmfucum facil, ul in integrum restiluatur.
dies quindecim oportuit; quibus peractis nonnihil otii 4 CmlestiiiumobsecratAuguslinus, ut senlentiamin
nactus, sinemora ad satisfaciendumDuIcitioincubuit. illum latam vigeresinal, ac secumpro Fussulensis
Rogalus ab eo fuerat super oclo quscslionibusScriptu- Ecctesimpace collaboret.5 Alioquinsanclus Vir, quod
rae seu ecclcsiasticoedoctrinae; quas omnes , si quin- illius ordinationiper imprudenliam suffragatus sit,
tam exceperis, in variis operuni suorum locis explica- propriam dignilalem exuere cogilat.
rat. Quapropter qusejaui de sepiem aliis dispulaverat, \. Baroniusanno quadringentesimo vigesimoterlio
satis habuit excerpere, quo simul el Dulcitii tam lau- mortem Bonifacii papae octavo kalendas novembris,
dabile desiderium explerel, et sc labore liberaret de Ccelestinivero ejtts succcssoris electionem tertio no-
integro eadem recudendi; quae sane res, cum permo- nas novembris ponit. Secl htijus rei veriiatem cogno-
lesla sibi, tum inulilis Dulcitiocrat futura. Hocautem scere haud in promptu est: nec minus sallem videtur
in scriplo hisloriam admodum singularem referl, probabile, sub finem anni quadringenlesimivigesinu
quam ipsiusmctvcrbis subjiciemus.Dicamquodfaclum secundi desiisse vivere Bonifaeium, Cceleslinunivero
esl, inquit, in Maurilania Silifensi. Neque eniin Deus in ejus locum anno quadringentesimo vigesimo terlio
sanctorumPatrum, non ipse esleliam Deus nosler. Vi- suffectumcsse. Et baecquidem causa est, cur anno
duam in proposiloconlinenlimconslitulamCellicchius supra quadringentesimum vigesimo secundo historiae
quidamcatechumenusjuvenisrapuil, ut haberetuxorem. Antonii Fussalensis, qua non facile aliam mcmoratu
Anlequamconcumberent,pressus somnoet terrilus so- digniorcm in Augustini vila reperias, exordia collo-
mnio, Silifensiepiscopocamdemvehe.menlissime requi- cemus. Fussala casiellum rseu oppidum erat in confi-
renli, revocavilintaclam. Vivunladhucde quibusloquor. nio Hipponensisterrilorii positum (Episl. 209, n. 2),
llle baplizatus,et ipso in se facto miraculoconversusad atque ab ipsa Hippone quadraginla millibus, hoc est
Dominum,ad episcoputumvenerabiliprobilalepervenit, Ieucis sexdecim , distans; quod tamen Hipponensis
illain sanclaviduitalepersisiil(De octo Dulcilii Qumst., diceceseos finibus comprehendebatur, cum ad Augu-
qumst.7, n. 5). ln Carlliaginensis concilii epislola ad slini tempora propriuni episcopum nunquam habuis-
CoeleslinumundecimusinlerepiscoposCellicchius no- set. Litteris consignavitaliquot miracula, quse hoc in
minatur. Hujus libri contextus docet, dominicumPa- loco, dum illum idem gubernaret, et post Maximini
schalis diem lioc anno incidisse in tertium kalendas Siniiensis conversionem, id est, post annum quadrin-
apriles: quod per episcopalum Auguslini annis supra gentesimumquintum, evenere (De CivitateDei, lib. 22,
quadringenlesimum decimo nono solum et trigesimo cap. 8, n. 6). Erat Fussalselocisquefiniiimisnumerosa
conligit. Atqui de ultimo hoc id nulliis intelligat, cum plebs; sed ea omnis niiserrimo casu in scbisma prae-
secundus Retractalionumliber, in quo eademhoeccom- ceps ierat (Epist. 209, n. 2). Reslabant solumin ejus
menlatio recensetur, eo usque non perveniat. Superest agro pauci Calbolici; at iii oppido ne unus quideni.
igilur ul illudanno quadringenlesimo decimo nono tri- Primi presbyterorum, qttos ibidem Auguslinusconsti-
buanius, quo anno mensemaiovertente Carlhagineeral tuit, spoliati, csesi, debilitali, excaecati, atque etiam
sanctus Prsesul. Verum quoininusopinionem hanc, li- trucidati sunt: verum inutiles ac sleriles corum cru-
cel ralione lam plausibili fultam, admitlamus, facit ciatus non fuere ; et post infinitosIabores ac pericula
Enchiridion in hoc eodem traclatu allegatum (lbid., fandem aliquando divma aspirante clementia nullus
qumst.1, n. 10, et quwst.2, n. 4), quod ante annum illius regionis locus cum Ecclesiain pacem non rediit,
quadringenlesimum vigesimuniprimum, quando illic ac pauci, qui remanserunt Donatistae,non jam de ve-
Hieronymus sanctae memorise vocilatur, scribi non xandis aliis, scd de occultandis se ipsis cogilabant.
potuit. Eumdem eriim Hieronymum tradit Prosper Sanctus HipponensisAnlistes, qui limoribus ac doio-
anno lantum quadringentesimo vigesimo pridie ka- ribus suis alios parturierat, iios quoque Christo Do-
lendas octobris obiisse, quem et Auguslinus adhuc mino lucrari cupiebat (Ibid., n. 4). Quare cum pro-
mense septembri anni quadringenlesimidecimioetavi plcr loci longinquitatem sc lantum curse, quantum
in vivis agere ponebat, et nos etiatn amio quadringen- oportebal, huic rei impendere non posse intelligeret,
tesimo decimo nono epistolam ad eumdem Augusli- nulla suoedignitatis, quam parte illa jurisdiclionis re-
num misisse ostendimus. Falendum tamen est men- secata ibat imminulum, ralione habifa, staluil operam
dum in Augustini contextum irrepsisse, ac pro tertio dare, ut ibi constitueretur episcopus (Ibid., n. 2).
kalendas aprilis reponendum esse vel septimo kalen- Quaesivitergo aliquem non imparem ei muneri, cui
das aprilis, quo die Pascha hoc anno quadringentesi- etiam obeundonecessaria sive conducibiliserat linguas
529 LIBER OCTAVUS. §50
punicsecognitio (Epist. 209, n. 3). Ad id e clero suo Fussalensibusesse proposilam; hi vero obnixe recla-
presbyterum, qui ei paratus videbatur, designavit.Tum marunt, professi cilius, quam id fleret, ad extrema
provinciaeNumidiseprimati (is vero lune, nisi fallimur, omnia se descensuros; nimirum vel redituros ad schi-
Silvanus Summensis erat), cujus sedes ab Hippone- sma pristinum, vel forle etiam Antonium ipsum in-
Regio longe erat dissita, scripsit, pelens ut ad ordi- terempturos. Celer vir speclabilis, quem sibi infen-
nationem hanc accederet. Cumque ille venisset para- sum esse alque alios in se potentia sua concitasseja-
tis jam rebus omnibus, presbyler, quem Vir sanclus ctabat Aulonius, lunc temporis poteslatem nullara
huic episcopatui destinabat, omnino illum accipere gerebat: unde non erat obscufum, Fussalensium ab-
noluit. Docuit eventus poslea, satius futurum fuisse, alienalionem ab Antonio ex illius instigatione non
rem tanti momentidifferri in aliud tempus, quam prae- proficisci. Necesse itaque fuit ei dioecesis suseadmi-
cipitari: sed tunc Augustinus sibi non committendum nisfrationem adimere, concessa venia ibidem habi-
putavit, ut cum gravissimum et sanclissimum senem tandi; ne si inde alio mitteretur, in alienam cathe-
accersisset e tam longinquo, eum re infecla dimitteret. dram contra statufa conciliorum translatus illicite di-
Quapropler adolescentcmFussalensibus non petenti- ceretur (Ibid., n. 7). Quidquid in eo judicio decretum
bus obtulit nomine Antonium, quem secum tunc ha- est, simul in labulas referebatur : quod in universa
hebat (hoe enim forsan Fussalaegestum est), quemque Africa id temporis usu receptum fuisse, dubitet nemo.
jam iiide a puero educaveral; verum cujus nec setas Fatetur porro Atigustinus, boc judiciuin ad exaclam
satis adhuc matura erat, nec indoles satis probala severitatem minus compositum videri posse ; necnon
(Ibid., n. 9); cum eum in nullo officioclericatus, pnc- isthic aequo remissius actum esse teslatur; an autem
terquam lectoris, explorasset (Ibid., n. 5). Hunc ta- alius episcopus Fussalae conslilulus interim fuerit,
men ab Antislite suo sibi propositum Fussalani obviis anve redierit ad suam curam, silentio praeterniittit.
manibus exceperunt, aequevidelicet, atque ille., ne- Ultimum tamen a fide minus alienum est, si non om-
scii eorum quaepostea accidere. Ac eo paclo Anlonius nino certum habeatur : quandoquitlem honore episco-
ordinatus fuil, inque episcopali sede collocatus. Quo pali Antonio in propria sede conservaio, si alium an-
tempore facla fueril hsecordinatio, ignoramus; quaa- tislitem illuc induxissent, biceps futura eral haecEc-
quam tamen a raiione non videtur alienuni, eam Car. clesia. Huc et illud adde, ipsum Augustinum sub
thaginensicollatione, in qua Anlonii nornennon legitur, extremos vilse suae annos litieris commendasse pre-
posteriorem dicere. Hunc ipsum in Milevilanasynodo» sbyterumquemdam Fussalensem in ha?,cverba : Non
anno quadringentesimodecimo sexto celebrata, nomi- enimpossumusnecessitateshominumhujusmodi desere-
nari inler ultimos, opinio est; atque ifa manus ei Sil- re, quinoslrinon coloni,sed,quodmajusest, fratres sunt,
vanuniSuiiimensemimposuisse, necessum erit. et in charilaleChristiad curam pertinenlnoslram(Epist.
2. Id porro dolorem Augustini animo incussil eo 224, nn. 1,5). Quseres nequaquam prohibet, quo-
acriorem, quod iis, quos filiorumloco habebat, con- minus defuncloAnlonio ibidem constitutus fuerit alius
sulere dum voluerat, e contrario maxima damna invi- episcopus. Quippe ex notitia Africae cognoscere est
tus alliilisset. Negat se Antonii, quem aluerat, vilani sedisse Fussalse episcopum nomine Meliorem.
traducere velle ; at fateturlamen ratiouem, quam illc 3. Finitojudicio.quantum Fussalenssbus rependere
tenuerat, tam graves peperissc offensiones, ut de ipsa Antoniusdeberet, aestimalumest; isque pecuniam il-
judicium necessarioinstituendum fuerit (Ibid., n. 4). lam, ut compiunionem obtineret, deposuil. Quod vero
In eo rerum capitaliumalque adulteriorum ab homi- ad alteram poenae sibi impositsepartem, ipsa illa in-
nibus non suae dioecesis aecusalus est; a Fussalanis dulgentia, quaeadhibita adversus eum fuerat, colorem
vero intolerabilis dominationis, rapinarum, mullo- eisuppeditavit, ut ipsam a Sede apostolicarescindi cu-
rumque per vim admissorum postulabatur, neganti- rarcl, obtendens videlicet sese cpiscopatu, siquidem
bus, ut ejus auctoritalem diulius ferrent, induci se reus fuisset depreliensus, oporluisse abdicari; quod
posse; el sane dubitabal nemo, quin justo dolore pun- autem id factum non esset, argumeuto esse, nec se
gerenlur(//j!'d. n. 5). Verumtamen cum alia graviora privari sede sua merito pptuisse (Epist. 209, n. 7).
crimina, quorum insimulabatur, probari non poluis- Convenititaque primatem, Valentinum forte Baianen-
sent, ea res tantum illi conciliavit misericordiae,ut sem, qui Silvano Summensi in ea dignitate successit;
caeteraqusedeprehensa manifestaque eranl, jam mi- et quanquam sanctus ille ae venerabilis senex gravi-
nus animos percellerent; nec omnia simul abdicatione tate erat prseditus, ipsi tamen astulia sua, ac forle
digna viderentur. Damnatus igilur tantummodo ad eo- eliam mendacibus atque interpolatis aclis imposuit;
rum omnium, quae Fussalensibus abslulerat, restitu- ita ul hic eorum, quaeab illo dicebanlur, nihil non
lionem, el eommunione,quoad illis satisfecisset, pri- credens, illumBonifacio papaatanquam ab omni cul-
valus est(/Md., n. 4). Consenlienti Antonio huic pa alienum commendaverit (Ibid., n. 6). Secundum
sententisehonorepiscopatusinteger relictus esl(Ibid., Antoniumjudicavit Bonifacius, deque illo in jura sua
n. 6); quod speraretur scilicet fore, ut qui ju- restilucndo, si lamen sibi rerum statum in suo libello
ventutem necdum esset egressus, ad bonam frugem sincere aperuisset, scripsit in Africam (lbid., n. 9).
emergere valeret (Ibid., n. 5). Quin eliam illud est Fussalanisjam nihilaliudintentabatur, quamjudicum
animadvertere, de permittenda ipsi Ecclesiaesuae ad- ac magistratuum iniperialium poteslas; atque adeo
ministratione acfum in judicio, eamque rem legatis miHlaris manus adhibenda, quse ad parendym Sedis
YI-TAS. AOGtJSTINI EPISCOPI. m.
apostolicsejudicio miseros adigeret: ita ut infelis ille ipse Deus avertaf, etiam cum vgstanlis perdilioneperire
populus, inlra Ecclesiam catliolicam, ab episcopo ca- conspexero.Recolensenim quod ait Apostolus,i Si nos-r
tholico limeret acerbiora iis, quse in schismate a le- melipsosjudicaremus,aDominononjudicarenuiri(lCm: E
gi.ni Imperatoris catholici auctoritale timuerat. xr, 51); judicako me ipsum, ut parcat mihi qui judica^ '
4. Sublalo interime rebus Immanis Bonifacio, COB- turus est vivos et mprtuos.Si autem et membraChristi,
Scsfiiiiin ejus loeum suffecti opem Fussalenses implo- qum in illa regwne sunt, ab exiliabili timoreac tristitia
ravere, illum per Christi misericordiam obtestantes, recreaveris,et meam senectulemJiac misericordijuslilia
ul se ex eis malis eriperet, quaesibi inferebat, aut illa- fueris consolatns,relribuetfibi etinpmsenti,elin fuiura
furum minitabatur Antonius (Epist. 209). Quin etiam vita, bonapro bonis, qui.pertenobisin isla.tvibulalione
dc Auguslino, a quo ejusmodi episcopumacceperant, suecurrit,etqui le in illasede consliluit(Ep.%0% n.iQ).
qiierebanlur : quod jure ab eis factum esse, humiliter Ccelestinus dubio procul epistola illa tam vehemenii
ac modeste agnoscit sanctus Antistes. Itaque non so- permotus est, omnino que noluit orbare Ecclesiam eo
lum cis inde non faetus offensior, sed conlra eorum Prasule, cujus doctrinam ac famamdefendit, patronus
poslulalis fautorem se apud Ccelestinumpapam prse- omnium longe illustrissimus. Quare, cum Augustinus
buit, ad quem et praeclaram ea de re epistolam, ad exfremum usque spiritum Hipponensi Ecclesise
quam eliamnuni habemus (Ibid.), quseque hoc anno prsefuerit, et Fussalensem quoque rexerit anno supra
quadringentesimo vigesimo tertio, pro inslitufo a no- quadringentesimum vigesimo septimo vel vigesimo
bis ordinc, ponenda est, misit. Quineliam videtur ip- octavo; hinc judicatur Ccelestinum,ut Antonius hujus
semct primas fraudem, quadeceptus ab Antonio fue- sedis adminisiratione spoliatus maneret, consensisse.
rat, intellesisso; quippe qui acta et monumenla om- Quod eiiam confirmat ejusdem ponlificis in Augusli-
nium, quae ad causam hanc pertinebanl, adGoelesti- Dflmjam vita functum amor ac veneratio. Atqui licet
iium perferenda curaverit. Augusiinus in suis ad a Papa in hac oequissimapelitione repulsam tuiisset,
eumdcm illum ponlilicem litteris principio ei gralu- ei lamen licuissetab illa injustilia vindicare se bene-
latur, quod sine lurbis aut ullo discidioad apostolicoe ficio professionis ejus, qua Patres Africani declarave-
dignilatis apicem fuerit eveelus : deinde quanto se do- ruiit nolle se tolerare diutius, ut vel ipsi episcopi in
lore Antonii causa afficiat, exponit. Mox narrata rei posterum ad curiam Romanam provocai'ent (Codice
totius bistoria, Papam obtestatur, ut ejusdem monu- OanonumAfric,can. 158).
menta ad cum a primate transmissa legat expendat- CAPUT V.
qtie. Rogat postea, segritudini suoecompatialur; Fus- i
sr.lensemEcclesiam ab eo, a quo miserum in modum Slephani mm-tyrisreliquimsub anmim Christi qua-
divexabatur, Iiberet; acbenedeboc populoet deAn- dringentesimumvigesimumquarlum habentur Hip-
pone. 2 Januarius Hipponensis presbyter, pecunns
lonioipso eademopera mereatur,nehic ingenliama-
h inferal, neve illi eadem patianlur, prohibendo, si- quas contra communisvitm propositum relinuerat,
Ecclesimlegatis, moritur. HJSermonemde hac re ad
ruulque occurrciido illiscriminibus, qua; ipsiusresti-
f- tioiicm erant seculura. Sed per Christi sanguinem populum habet Augustinus; limreditatem Januarii
c: memoriam apostoli Petri, qui Christianorum prac- respuit, et filiisipsiusrelinquil,ac declaratse clericis,
ne violenfer dominentur qui propriumaliquid habcrevelinl, indulgere ul exlra
j -isitospopulorum nionuit,
domum episcopalemhabilanles grudus sui honorem
i-i fratres (IPetr. v, 5), Cceleslinumobsecrat,neFus-
servent. 4 Aitero poslea sermone testalur suos omnes
sienses ad obediendum Antonio per vim compelli
clericosin vilmcommunisproposilopermanere velle.
s.nat (Epist. 209, n. 9). Nam apparet illis temporibus
aut sal- alque a proprio ablwrrere, eosque de clericorumta-
aecidisse, ut mitterentuv ab apostolica Sede,
bula delendos,qui aliquid sibi relinerent; lum etian:
tem peterentur, eorum quorum intererat precibus,
miitendi in Africam clerici Romani, qui sentenliarum eos, qui divitespecuniosiqueaudiebant, apud eumdem
illins exsecutores essenl (CodiceCanonumAfric, can. populum purgal. 5 Decem liberorum, quibus maler
ut civilium imprecala fuerat, horribilis pwna. 6 Ex illis decem
158): quibus haud dubie injungebatur, Paulus divinilus sanalur apud Hipponem. 7 Alia
potesiattim opem, ubi res posceret, implorarent. Ejus-
dem Anlonii nunquam nisi summa cum moderalione post diesanatur ibidemPalladia. 8 Gallam et Sim-
et tanquam filii sui mentionem facil Augustinus; ve- pliciolam QuinlilianocommendatAuguslinus.
rum quo illum diligebal vehenienlius,hoc magisdam- 1. Nondum exactum erat biennium , ex quo Au-
nandse illius cupiditali obsistebat. gustinusHipponeStephani marlyris reliquias habebat,
5. Quam imprudens culpam incurrerat, Anlonium cum librum ultimum de Civitate Dei, quem vertente
in cpiscopalem ordinem cooplando, passim fatetur : anno quadringentesimo vigesimo sexto absolutum
at quo potuit ullra progredi sancti Viri bumilitas ac fuisse supra diximus (Sup., iib. 7, cap. 4, n. 4), elu-
pceiiitudo? Jlfe sane, inquit, quodconfitendumestBea- cubrabat (De Civ.Dei, lib. 22, cap. 8, n. 20). Quocirca
titudini lum, in isto ulrorumquepericulo, tantus limor non potuit easdem sacras reliquias, nisi sub anni ut
al mcerorexcruciat, ut ab officiocogitemgerendiepisco- minimum quadringentesimi vigesimi quarti finem
paeus abscedere,et melamentis errori meoconvenienli- adipisci. Neque multum a fide abhorreat, sermonem
bus dedere, si per eum cujus episcopatuiper impruden- de sanclo Stephano quartum (^ 517) in earum
tiam suffrugaiussum, vastari EcclesiamjDei, et, quod recepiione; ac de eocienj martyro qumtum (Sermi
LIBER OCTAVUS. §§4
318), antequam sub ara conderentur, esse pronun- quam in suo contubernio amplecli tenerentur (Ibid.,
tiatum. Etenim venerandum hoc pignus sanctus An- n. 2) : quod vero ad praxim, conscientiaeeorum il-
tlstes in quadam ecclesiae suaecella sacra, quod sa- lam permittere malebat, quam nihilne prorsus possi-
cellum vocamus, deposuit, cujus in fornice jussit deroiit, scrupulosius inquirere; propterea quod ejus-
insculpi quatuor versus, ut inde cuneti fideles admo- modi inquisilio quiddam odiosse suspicionis pra? se
nerentur, insolita illa prodigia tunc temporis sancti ferret. Verumtamen imposuit ipsi Januarius quidam
Stephani precibus ac reliquiis perpetrata, ipsi Deo presbyler. Hic enim ad eum venit, vitam commuaem
accepta referri oporlere (Serm. 519, n. 7). Ad evul- promisit, una habilavit, de facultalibus Ecclesiaesus- <
ganda eademmiracula Augustinusin Africamomnium tentatus est. Erant ei liberi duo, filius ac filia; quos
prinius consuetudinem hanc induxit, ut in quorum in monasieriis Hipponensibus , puerum cum viris,
graliam facta essent, illud libello coram omni plebe puellam cum feminis, alendos collocavit. Omni omni-
recitando proponerent ac testificarenlur (De Civ.Dei, no possessioni renuntiasse, ac de suis fortunis eo
lib. 22, cap. 8, n. 20). Hujusmodi libelli infra bien- modo constituisse putabatur, quo ejus propositi virum
nium Hipponead septuaginta ferme dati, atque unum decebat. Minimetamen ignotum erat, certam pecu-
ex eisdem legi jusserat, quo die sermonem de Ste- niae summam eum reservasse : verum id illias sua3
phano martyre sextum pronuntiavit (Sei-m.519). In- esse praedicabat. Cum autem virgo illa nequedum e
ter omnia illa miracula Hippone per duos primos pueritia excessisset, nihilque certi ex ejus propen-
annos, ex quo isthuc beali Protomartyris reliquice sione in ccelibem vitam (quamvis ad eam vinculo
illatse erant, facta, Aiigustinus tres tantum mortuos jam aliquo alligatam fuisse appareat) circa ipsam de-
ad vitamrevocatosnominafimindicat (Ibid., n. 17-19), cerni posset; nemini licebat in sequiorem partem ac-
addifa PauliacPalladiaecuratione (Ibid.,n. 22),quam cipere, si paler id quod ejus esse dictitabal, servarel;
nos sequenti anno memorabimus. Porro si ponamus dum tandem adulla faceret inde , quod virginem
jam dictas reliquias hoc ipso anno quadringentesimo Christi deceret, quando optime jam facere posset.
vigesimo quarfo Hipponem allatas fuisse, nihil ye- Interim autem aegrotare Januarius ccepit : de hac pe-
tuerit quominus de aedjcula, ubi servabantur, id in- cunia, tanquam de proprio, testamenlo cavet; libe-
terpreteris, quod sanctus Prsesul in sermone de vila rorum suorum huuc quidem cum vituperio , illam
et moribus clericorum suorum sccundo, circa ini- vero cum Iaude exheeredat, necnon facultatum sua-
tium atmi quadringenlesimi vigesimi quinti non ita rum hoeredilate Hipponensi Ecclesiae legata mori-
mullo post Epiphaniam habito (Serm. 355, n. 7) dicit, tur (Ibid., n. 5). Ubi hanc in presbytero socie-
Heraclii diaconi opere ac jiecunia memoriam sancti tatis suac fraudem deprehendit Augustinus, hinc
Stephani constructara (Serm. 356, n. 7). Sin autem magnum dolorem animo concepit, detestatusque est
anno duniaxat quadringentesimo vigesimo quinto factum illud, quod prseter damnum saluti Januarii
sancli Stephani reliquise Hipponempervenerint, jam allalum, offensionem quoque acscandalum injiciebatf
difficilius aedieula, quam excitavit Heraelius, Ste- Ecclesiae,necnon omnino bonumillum odorem, quem
phano sacra dicerelur. TUncenim sermo ille, m"quo in plebem spargebant ipsius clerici, exstinguebat
de inemoratis reliquiis agitur, haberi nisi ineunte (Serm. 556, n. 2). Is igitur, qui solebat eas haeredi-
anno post quadringentesimum vigesimo sexto non tates rcspuere, quas abdicatis liberis parentes Ecele-
potuisset: cum tamen idem Heraclius, qui lunc tem- siae legalas voluerant, ad banc recipiendam inciucl
poris diaconi tanfum officio insignitus erat, postmo- nequaquam potuit (Serm.-555, n. 4). Fiiidrmn ipsius
dum ad presbyteriigradum fueritevectus (Epist. 215), sit, ait ille, quod reliquit, ipsi inde faciantqudd volue-
ac deinde ab Augustino die sexto kalendas octobres rint. Videlur enim mihi, quia si eam (haercditatem)
anno quadringentesimovigesimosexto designatus, ut suscepero, in islo facto , quod mihi displicet, et quod
ei succederet, atque interim res Hipponensis Eccle- doleo, ejus parlicepsero (Ibid., n. 5).
siaeadministraret procuraretque. 3. Postquam ad .eum modum conscientiaesuse sa-
2. Quidquidsit, plane constat sanctum Antistitem tisfecit, ratus est officiisui, propriam existimationem
oetategravem atque omnino canum fuisse tum , cum apud populum, cujus sub oculos et cui vivebat, exo-
de vita clericorumsuorum habuit duos celebres illos nerare invidia, et coram eo suam agendi rationem
ad Hipponensemplebem sermones (Serm. 555, n. 7; exponere, ne quis inde lapsus arriperet occasionein.
, Serm. 556, nn. 7, 13). Horum istli3ecoccasio fuif. Rogavit itaque plebem, in crastinum adesset frc-
Vidimus sub exordia episcopalus Augustini, sanctis- quentior. Cumque jam omnes convenissent, sermo-
_ simum illumvirum suos omnes clericos in domum nem ad eos plane simplicem ac familiarem Iiabuit,
episcopalemcoegisse, quibuscum abdicala rei cujus- sed permovendis animis maxime accommodum. Hic
libet proprietate in perfecta bonorum omnium socie- illis posuitob oculosillud vivendiinstitutum, quod una
tate vivebat (Serm. 355, nn. 1,2). Nemini manus ad cum clerO suo tenere semper decreverat; item Ja-
clericalum imponebat, nisi bac Iege, ut secumvitam nuarii culpam ac suam ipsius volunlatem, qua prohi-
illam communemsequeretur (Ibid., n. 6); quod etiam bere, ne memorala hoereditassusciperetur ab Eecle-
illum apparet coram universo populo diserlis verbis sia, staluerat; tum rationes addidit, quibus persuasus
declarasse. At satis idem habebat, illud innotuisse apud se proposuerat, alias quoque rejicere, lametsi
oaiuibus suis clericis, hanc esse vivendi rationem, hocce tam prudens tamque generosumconsilium non-
S55 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. '536
nulli improbarent,reprehenderentque (Serni.355n. 1). late pauperem (Ibid., n. 3). Etenim si quis quidpiam
Post hacc declaravit, se praecepisseomnibus suis cle- habere permittebatur, illud religiosa piaque necessi-
ricis, quibus adhuc aliquid esse proprii viderelur, tate retinebat, aliorum causa , non sua, neque ulla
utputa iis qui necdum cum fratribus palernas facul- in avariliam propensione. Quocirca omnes socialem
tates eranl partiti, vel qui aelatemeam, qua liceret de inlegro vitam amplexisunt, laetiqueexcepere Yiri
de illis slaluere, necdum attigerant: declaravit, in- sancli consilium, quo e clericorum albo omnes eos,
quam, istis omnibus se praecepisse, ut sua universa, qui deinccpsproprium habere deprehendereiitttr,
siquidem in suo conlubernio remanere vellent, aut expungere consiituerat (Ibid., n. 14).
vciideroit erogarentque, aul donarent mitlerenlque 4. Transacto igitur Epiphaniaefesto gratos hosce
in commune; eamque rcni infra Epiphanisetempus, nuntios populo, quemadmodumerat pollicitus,retulit;
quod festum in aliquot forle menses erat celebran- ut quoniam aliorum qttidemlaudibus, aliorum vero
duni, fieri edixisse (Ibid., n. 6). Hanc legem antea criminationibus, quse sua conditio erat, obnoxium
conslitueral, ut cui voluntas esset a proposito viloe sese intelligebat; qui se diligebanl, pudore non per-
communisdiscedere, eum clericali munere abdicaret; funderentur ab eis, a quibus non amabatur. Primum
quia desereret sanctoesocietalis promissum cceplum- itaquejussit Lazarum diaconumex ApostolorumActis
que consoftiuin. At vero isthic profiletur, sibi, ut locum eum, ubi describilur primorum Christianorum
eamdem illam legem permutaret, animum induxisse; vita, ad quam quidem cleri sui mores dirigere cogita-
acproinde, si quis clericorum habere aliquid probat, recitare; quem locum insuper ipse quoque pro-
prium, quaiii Deo et Ecclesia contenium esse malit, nuntiavit. Deinde clericorum suorum oninium, vel
cum servalo suo gradu posse ubi libuerit, exlra do- qui legitimas ob causas necdum omnino rebus suis
xnum episcopalem degere : non nescire se hoe esse renuntiare potuerant, vel qui injuria proprium habere
malum, hoc esse cadere a proposito , hoc esse dicebantur, singillatim rationem reddidit. His ila ge-
deserere sanciam ]irofessionem, ac votum violare; slis, licentiam qua concesseral, ut illis exlra episcopii
perinde ac si virgo monasterium quod erat ingressa doraumde proprioIiceretvivere, revocavil: declaravit-
deseral , virginilatem inlerim eolere perseverans : que, quandoqtiidemonjnes in socialemvifam eonsen-
sed hypocrisim sibi mullo deteriorem videri; eoque sissent, quisquisdeprehensus fueril habens proprium,
nolle se illos ad id necessilatis redigere, ut hae si- eum a se clericali gradu dejectum iri. Interpellel con-
mulalione conlinua plane corruant; neque causam tra me , ail Vir sanctus, mille concilia, navigetcontra
proebere posse, cur suis illi propter ablatum clerica- me quo volueril; sit certe ubi potueril: adjuvabit me
lum querelis, quae forsan aliquibus ctiam episcopis Deus, ut ubi ego episcopussum, ille clericusessenon
non censcrentur injuslae, Ecclesiam lurbari pergant; possit.Audislis,audierunl: sed spero in Deumnostrum
iMallevel claudos habere, quam plangere mortuos et misericordiamejus, quia sicut disposilionemmeam
(Serai. 556, n. 14) : sibi ergo sufficere, illis quan- islam hilariter acceperunl,sic eam pure fidelilerqueser-
tum periculum el quanlum malum sit, cadere a pro- vabunt (Ibid.). Inilum quoque inter Januarii filios pa-
posito, ob oculos posuisse; ac post illa eosdem diclum memorat; post quae subdil sperare se, eos a
vino permittere judicio : ipsis clericatus polliceri se quibus diligitur, audacter laelitiamstiam lestaturos,
conservationera , eorum vero esse , an felicitatis alios autem dolorem suum pressuros silenlio : verum
selernitatem sperare possint, dispicere. Orationi si qui sint, qui velint in se quidpiam deblaterare et
deinde finem imponit, pollicens plebi, ad eam se cavillari, eos se publice, siquidem id res exigere vi-
post Epiphauiam relalurum, quidnam de suis cleri- dealur, confutaturum(lbid.,n. 11). Anleoculosveslros,
eis, de quorum obsequio nihil non exspeclabat, sta- inquit, volo sit vila noslra. Scio quia qumrenleslicen-
luisset, quidve de Januarii liberis, quibus infelix tiam male faciendi, quwrunl sibi exempla male viven-
parens prseter alia mala etiam litem reliquerat. Soror lium, el mulios infamant, ul sociosinvenissevideanlur.
enim a patre quidquid fuerat relictum, suum esse, Ideo quod noslrum est, fecimus: plus quid faciamus,
prout ipseinet lam srepeaffirmaveral,conlendebat; fra- non Imbemus.Anle oculosvestrossumus. Nullius ali-
ter vero nitebatur teslamento patris, qui de hac pecu- quid desideramus,nisi bona opera veslra(Ibid., n. 12).
ijiatanquam de propria, non autem tanquam de filise Ex hoc sermone cognoscere est, quo plerique cleri-
deposito, quid fierivelletmandaverat.Decrevitsancius corum ejus in statu essent. Namde illis solis loquitur,
Praesul quasi communis parens conlroversiam hanc in quibus nonnihil reprehensione dignum videbatur.
dirimere, ac probum aliquem virum assumere secum Quaproplerquod ad presbyleros suos altinet, id so-
ex laicis, ut illam secundum oequilatisnormam simul Iummodoasseverat, eos, quidquid de ipsorum opibus
drjudicarent (Serni. 555, n. 5). At eum ipsi liberave- vulgojactetur, pauperes esse, ac nihil secumad ipsius
runt hoc labore: rem amice composuerunt, seculique societatem attulisse, nisi jpsarn, qua nihil charius
sunt consiliumbeati Viri, ut inter se pecuniam par- est, charilalem. Subdiaconi pariler pauperes sunt,
tirentur, suadenlis (Senn. 556, n. 11). Neque vero Deo propitio, inquit, misericordiamDei exspeclant.
plus negotii eidem facessivere sui clerici; sed omnes Vnde ipsi faciant, non habent: nullas habentesfacul-
ille presbyleros, diaconos, subdiaconos, horumque tates, finierunt mundi cupiditales. Vivunlnobiscumin
ex ordine Patricium nepotem suum, quales volebat societatecommuni,nemoeos distinguitab illis, qui ali-
reperit, hoc est, eorum neminemnon animo el volun- quid atlulmmt. Charilatis nnilas prwponendaesl ler-
537 LIBER OCTAVUS. 558
renmeommodohmreditatis(Serm.5S6n.8).Ex diaconis neque opprobrium hominum ferre diulius posset, la-
autem si qui forle venerant in suspicionem deserti queo guttur astringens, luctuosamvitara termino fu-
propositi ad habendum proprium; hoc ab istis nomi- nestiore conclusit (Serm. 522). Et sic una familia tum
natim singillatiniquepurgatis crimen amolitur. Ora- filios, quem honorem obedientiamqueparentibus de-
tionem denique fmit in haec verba : Nemo laceret berent, edocuit, tum parentes, ne sui nominis obli-
servos Dei:. quia non expedil lacerantibus. Servis Dei viscerentur, neve iracundioe impetu sese adversus
quidemmerces faisis detractionibuscrescil; sed crescit filios abripi sinerent, admonuit. Liberi conspectum
eliam pmna delrahentibus. Nolumus cum delrimento civiumsuorum in Iugendoillo statu non ferentes, patria
veslro magnamhaberemercedem.Minusibi habeamus, excesserunt, et alius alio, prout cuique placuit, profecti
el lamenvobiscumibi regnemus(lbid., n. 15). sunt; atque ad eum modttm toto pene vagabantur
5. Curalio Paulo et Palladiaehoc eodem anno divi- orbe Romano, miseriam suam omnium exhibentes
nitus concessa est; quod quidem miraculum non fuit oculis (De Civit. Dei, lib. 22, cap. 8, n. 22), necnon
cxteris, quae lunc temporis apud Hipponemper Ste- superbos exemplo supplicii sui deterrentes (Serm.
phani martyris reliquias facla sunt (De Civil.Dei, l. 22, 525, n. 1). Secundus fratrum Ravennse reliquiarum
c. 8, n. 20, in not.Hincvero), quod ad rem grandius, sed sancti Laurenlii, quseillicreceirseollocataefuerant, ope
tam clarum alque illustre , ut in ea urbe reperiretur sanrtatem recuperavit. Paulus ac Palladia loca omnia,
nullus, qui hoc non vidisset vel didicisset, nullus in quibus fleri miracula dicerentur, magno salutis re-
qui oblivisci ulla ratione posset (Ibid., n. 22). cipiendaedesiderio petitUri, sese viaecommittunt. Quo
Csesareae in Cappadocia familia erat non ignobi- factum, ut variis in regionibus miseria stia celebres
lis, eaque liberis decem, nimirum septem masculis evaderent. Petiere inter alias urbes Anconem in Italia,
ac feminis tribus conslans; inter quos Paulus atque Uzalim in Africa, utramque propler beati Ste-
sextum sibi Iocum, Palladia septimum vindicabat. phani miracula insignem. Verumlamen in neutra re-
Conligit autem ut patre dcfuncto, non multis post stitui in pristinum statum potuere; aut potius Deus,
illius obitum diebus, cum fratres omnesdomi essent, qui nullo negotio id poterat prsestare, noluit, Hipponi-
natu maximus matrem viduam gravibus atque intole- Regio spectandam utriusque ciiralionem reservans.
randis afficeret injuriis, in tantum ut ei etiam manus Quare illud eis signiflcavitmanifesta quadam ipso ka-
non dubitaret inferre; nullo interim e fratribus, ne- lendarum januariarum die visione, quae tribus ante
qtie impietatem illam curante, ueque verbo saltem mensibus, quam hoc fieret, accidit. Ait enim mild
fratris insaniam coercente. Hanc tam atrocem inju- quidam, ut Augustinum alloquens Paulus ille testatur,
riam mulief infelix acerbissime lulit, ita ut illis ira- aspeclu clarus, et candidocrine venerabilis, quod intra
cundioe motibus, qui sexui isti perquam familiares tertium mensemdesiderata essetmihi sanilas adfutura.
sunt, sestuans dolorem suum ulcisci primogenito suo Sorori autem mew in visioneSanctitas tua in ea effigie,
dira imprecando constituerit. Cum autem ad sacri Ba- in qua le prwsenlesvidemus, apparuit : per quod nobis
ptismatisfonlem,inquit in libello curalionis suse Pau- significalumest ad islum locum nos venire debuisse.
lus, post gallorum cantusmemoralofilio suo iram Dei Nam. et ego Bealiludinemtuam smpiuspostea videbam
imprecatura properaret; tunc ei nescioquis in patrui per alias civitales in ilinere, quo veniebamus,lalem
nostrisimilitudine,ut inlelligitur, dwmonoccurril, el ab prorsus, qualemmodoconspicio.Admonitiergo evidenti
ea prior, quo pergeret, requisivit. Cui illa, ad maledi- auctoritale divina ad hanc venimuscivitalemante dies
cendum filio suo ob inlolerabilemconlumeliamse ire ferme quindecim(Serm. 322), nimirum circiler octavo
respondit. Tunc autem ille inimicus,quoniam in mulie- idus martias. Hic diebus singulis ecclesiam, et in
ris corde insaniente locum facile invenire poluit, ut ea memoriam sancti Stephani frcquentabant, fusis
omnibusmalediceret, persuasit. Itla autem vipereisin- lacrymis comprecantes Deum, ut et sibi peccatum
flammalaconsiliis,sacrumfontemprovolutacorripuit,et ignosceret, et optatam valetudinem restitueret. Et
sparsis crinibus nudatisqueuberibusIwc a Deo potissi- illic, et quacumque ibant, convertebant in se civitalis
mum postulavit,ul exlorres palria el circumeunlesalie- aspectum. Etnonnulli, qui eos alibi viderant, cau-
nas lerras, omne hominum genus nostro lerreremus samque tremoris eorum noverant, aliis, ut cuique po-
exemplo(Serm. 522). Precem, quam ei dolor sugge- terant, indicabanl (De Civit.Dei, lib. 22, cap. 8, n. 22).
rebat, audivit Deus, et quantumvis sccleraia illa foret, 6. Venit et Pascha, atque ipso die dominico mane,
se tamen ea passus est exorari: quippe cum is unde- cum jam frequens populus prsesens esset, et loci san-
cumque justus sit, nonnisi justum ipsius judicio ha- cti cancellos, ubi martyrium erat, idem juvenis orans
beri potest in fllios adversus matrem impietatis rcos teneret, repente prostratus est, etdormienti simillimus
animadveriere. Major natu e vestigio fuit tremore jacuit : non tamen tremens, sicut eliam per somnum
horribili correptus, quo ipsi etiam inter dormiendum solebat. Stupenlibus qui aderant, atque aliis paven-
membra quatiebantur. Tum alios fratres sororesque, tibus , aliis dolenlibus, cum eum quidam vellent eri-
secundum ordinem quo nati erant, intra unum annum gere, nonnulli prohibuerunt, et potius exitum exspe-
illa eadem omnes pcenacorripuit (De Civit. Dei, lib. ctandum esse dixerunt (Ibid.). Ipse autem alienalusa
22, cap. 8, n. 22). Miseraac maledicla parens eo pu- sensu, ubi tunc fuerit nescivit. Yerum, cum paulo
nita severius, quo se promptius pleniusque videbat post surrexisset, liberatum se ab agitalione illa et
exauditam, cum neque impietatis suse conscientiam, perfecte sanatum esse cognovit (Serm. 322). Stdbat
S3g YITA S. AUGUSTINIEPISCOPL ft&ft
incolumis,ait Augustinus, iniuens intuentes. Quis ergo (Ibid.). Pauli deinde recitatus est lihelluS, quem ille
se tenuit a laudibusDei? Clamanliumgralulanliumque finiebat orando, ut pro sorore divinaebenignitati sup-
vocibusecclesia usquequaquecomplelaesl. Inde ad me plicarent, pro se autem gratiarum aetiones referrent
currilur, ubi sedebamjam processurus: irruit allerquis- rependerenlque. Hac peracla lectione sanctus Praesul
que post alterum, omnisposterior quasi novum, quod utrumque dimisit e gradibus. Palladia ad memoriam
alius prior dixerat, nunliantes: mequegaudente,el apud memorati martyris oratum se contulit : ipse vero
me gralias Deo agenle,ingredilur eliam ipse cumpluri- populum, quae modo lectis et auditis conveniebant,
bus, inclinaturadgenuamea, erigiluradosculummeum. docere ccepit; idque primum lestificatus est, sperare
Procedimusadpopulum; plenaeratecclesia,personabat sefbre, utreliquis fratribus sanilas, qua jamPaulus
vocibusgaudiorum, Dco gralias ! Deo laudes! nemine gaudebat, restitueretur (Serm. 525, n. 1). Cum afflr-
lacente, hinc atqueinde clamantium.Salulavi populum, masset in Iibello suo ideni Paulus, frequenter sibi
et rursus eademfervenliorevoceclamabant.Faclo lan- apparuisse beatum Antislitem; hic serione suum in
demiilenlio, Scriplurarum divinarumsunl tecta sole- honorem illud convertatur, vetat. Quid enim sumus,
mnia. Vbiautem venlumestadmei sernwnislocum, dixi inquit, quia ego apparui istis nesciens? Illi enimme
pauca pro lemporeet pro illiusjucundilale Imtitiw.Ma- videbant, el ego nesciebam: el admonebantur, ut ad
gis enim eos in oper.edivinoquamdainDei eloqubiitiam, istam civilatemvenirent.Quissumego? Homosuni unus
non audire , sed considerarepermisi(De CivitaleDei, de multis,non de magnis(Ibid., n. 2). Exorsus postea
lib. 22, cap. 8, n.22). Habemus eiiamnum oratiuncu- erat loqui de miracuiis iis, qtiseAnconaeafque Uzali
lam, quamsuper boc evenlu pronunliavit(Serm. 320), reliquiarum ejusdem sancti martyris bencficiopalra-
aut certe ejusdem orationis compendium : quippe bantur, cum ecce exauditus est subito dc ipsius me-
creditu diffieilc cst, ipsum, quominus plura diceret, moria clamor ingeminanlium, Deo gralias! Christo
sibi temperassc. Atiamen illic sermonis sui brevita- laudes! (Ibid., n. 4.) Porro aeclamationesillasexcifa-
teni excusat, ejusque causam affert defaiigatione:ii verat curatio Palladiae, qusevix ad cancellos, quibus
suam. ac magniludinem pridiani laboris, cui quidem memoria claudebalur, accesscrat, cum fratris instar
ferendo se parem futurum fuisse negal, jejunio scilicct in soltim collapsa crat quasi dormiens, moxque sur«
inaceratum, nisi orationum sancli Stepbani subsidium rexerat perfecta salute recuperala (De CivilateDei,
sibi adfuissel. Enimvcro observatum a Paulino fuit lib. 22, cap. 8, n. 22). His , qui videre niiraculum,
(In Vita sancli Ambrosii,n. 58), die sabbati, quo san- illico magno cum plausu Deo gratias acclamantibus,
ctus Ambrosius migravit ad superos , obcundis Ba- populus , qui Augustinum audiebat, eo concurrit;
plismiceremoniis,quasipseperagerc solusconsuevcrat', dumqueVir sanctus, quidnam rei essct, sciscitaretur;
vix quinque episcopos suffecisse. Panlum Auguslino in basilicamatque ad suggestum,ex quo verba faciebat,
adstilisse proximum cx hoc sermone licel inlclligas: eadem puella adduclaesf (Serm.525, n. 4). Tum vero
«juandoquidemliic illiim populo ostcndit, cjusque tanlus, inquit ille, ab utroquesexu admiralionisclamor
conspectum ioco esse dicit corum libellorum, quos cxortusest, ut vox continuatacum lacrymisnon videre-r
alii ad pervulganda beali Stepbani precibus obtenla lur possefiniri. Perducta est ad eum locum, ubi paulo
beneficiatradebanl. Et sane apparet, Augtistinnmilla anle steterat tremens. Exsultabant eam similemfratri,
re contentum , libellum a Paulo neutiquampelilurum cui doluerantremansissedissiinilem: et nondum fusas
fuisse (Serm. 52.1);al cum eumdem doiiium ad pran- precessuaspro illa, jam tamen prwviamvoluntatemlam
dium adduxissct, necnon accurale omnemillam suae cilo exauditamessecernebant. Exsultabanl in Deilau-*
ac maternsefratcrnsequecalamifatishistoriam narrare demvocesine verbis,lanlo sonitu, quanlumaaresnoslrm
jussisset, ratus est eam populo exponi oporlere, ut ferre vix possent. Quid erat in cordibusexsullaniium,
inde provjdenliamdivinam magis suspicerent, atque nisi fidesChristi,pro qua Stephanisanguiseffususesl?
in sanctorum suorum memoriis admirabilem praedi- (De CivitateDei, lib. 22, cap. 8, n. 22.) Ubisedatus
carent. Quocircaposlridie ejus diei, cum verba solito est ille strepitus, nihil aliud sanctus Doctoraddidit
suo morefecisset, oraiiunculam,quseetiamnumexstat, praeter paueula verba, quibus misericordiam Dei, a
habuit; qua pollicitus est, curaturum se, ut narratio quo ipsa eorum vel sola precandi voluntas audita
bseclitleris texerelur, ac postera die recilaretur (De fuerat, commendaret. Die sequenti perrexit, quem-
CivitaleDei, lib. 22, cap. 8, n. 22). admodum pridie fecerat, inqiiirere, quid causaeesset
7. Feria tertia post Pascha conscensaexedra, unde cur Deus hoc miraculum Hippone potius quam aufc
plebemsuam alloquebatur, Paulum quoqueac sororem AnconaeautUzalifactum voluerat (Serm.324). Yerum-
ejus Palladiam, quae necdum sanitatem reeeperat, tamen quod ex eodem sermone superest, insignis
ejusdem suggesli gradus, petita prius quodam modo iniraculiUzalcininfantulo anle susceptumBapiismum
populi volunlate, jussit conscendere, ut omniumob- cxstinctofacti solam relationem continel. Unde conji-
tulibus permitterenlur. Inluebatur, ait Vir sanctus, cias eumdem sermonem ad nostram memoriam inte-
populns universussexus ulriusque, unum stanlemsine grum non pervenisse.
deformimotu, alleram membrisomnibusconlremenlem. 8. Hocipso anno forsitan Augustinus, cum aliquan-
El qui ipsum non viderant,quid in eo divinmmiserkor- diu Gallam , qttseviduitalem erat professa, et filiam
diw factum esset, in ejus sorore cernebant.Videbant ejus Simpliciolamquae Christo virginitatem suam vo-
enimquid in eogratulandum,quidproilla essetorandum verat, divini eloquii cibo pavisset, eas a se dimissas
LIBER OCTAVUS.
in patriam, Quintiliano, qui episcopale munus ibi unum Ecclesisc commoduni sibi proposuisse. Itaque
gerebat, litteris eommendavit. Ferebant illse secum reversusMilevodie sabbali, septimo kalendas oclobris
memorati martyris reliquias : Quas non ignorat San- anni supraquadringentesimum vigesimisexti, plebem
ctilas veslra, ut scribit ille ad Quintilianum,sicut el nos rogavit in erastinum quanta maxima posset frequentia
fecimus, quam convenienterhonorare debeatis (Episl. conveniret, de re maximi momenti auditura.
212). Nec longe etiam ab hoc tempore Uzalim se con- 2. Igitur dominico die, sexto kalendas ejusdem
lulit, ubi Petroniam ciarissimam feminam ad niiracu- mensis, in basilicam Pacis Hipponensium-Regiorum
lum,, quod sua causa idem Stephanus ediderat, scri- coivit numerosa plebs : quo etiam Augustinus duobus
pto libello declarandum impulit : auctorque fuit Evo- episcopis, Religiano et Martiniano, septem presbyte-
dio, ut illud quoque ab iis, qui sanali eadem ratione ris, ae reliquis e clero comitantibus venit (Ibid.).
essent, exigeret (DeCMlale Dei, lib. 22, cap. B, n. 21). Sermonem, ut sui moris erat, iiullum habuit, cer-
• '
CAPUT VI. ttis proe impatientia cognoscendi, quse serelaturum
1 Severi Milevitaniepiscopiobilus. 2 De Heraciio pre- promiserat, populum ad alia animum advertere non
sbyterp. 5 In eumsibi successoremdesignatum Au- posse. Quapropter cum pattcis proposuisset, quantse
guslinusrerum administralionemtransferl. 4 Conten- sibi esset necessilatis, plebis suaepaci consulere; pro-
liones inter Adrumelinosmonaclws super qumslione fessus est, ut incommodum, quod Milevioborttim erat,
de gmtia el libero arbilrio. 5 Liberi arbitrii contra fugeret, nullamque ansa"mquerimoniarum cuiquam re-
graliam defensoresadeuntad Augustinum, a quodo- linqueret, declarare se voluntatem suam, quam et di-
cenlur, et accipiunt cum binis epislolis librum de 1vinseconsonam pufabat, hanc csse, ut Eraclius presby-
Gralia et LiberoArbilrio, ad Valenlinum et.cum illo ter sibi in episcopatum succederet. Cui statim omnes
monaclws. 6 Aliumad eosdemlibrumde Correptione cum plausu et acclamatione suffragati sunt. Eraclius
et Gratia mitiit sanctus Doctor. auteni, sive Heraclius, quo nornine inlerdum appella-
1. SeverusMilevitanusepiscopus,Augustini amicus tur, septem presbyterorum, qui cum sanclo Episcopo
ct pernecessarius, subanniquadringentesimi vigesimi praeseniesaderant in co conventu, nominatur ultimus,
sexti initium ex hac vita roigravit (Epist. 215, n. i). unde colligas eum exantiquiorum numero non fuisse.
Is ante mortem eum, qucm volebat sibi succedere, Cerfe quidem erat adhuc juvenis, ac diaconalus offi-
designarat: sed rem populo, uti par erat, proponere eio tantttm fungebatur (Ibid., n. 5), qtto tempore
iusuper habens, sufficereexistiinavit, illum coram suis Augustinus Sermones de vifa et moribus clericorum
clericis instituisse. Hic autem defectus in causa fuit, suorum pronuntiavit (Serm. 356, n. 7). Ejus vero
cur eo mortuo ne quid turbarum in plebe oriretur, jam tum adeo vita eminebat, ut gaudium facerct san-
sublimerenl. Quocircafratres, nimirum, ut conjicere cti Praesulis, qui nequaquam babebat necesse populo,
licet, clerici atque in primis servi Dei, hoe est mo- cui probe notus ille erat, et a quo nemini non fuisset
nachi, Auguslinum rogarunt, ut ad consulendum antepositus, qtiidquam dicere in ejus commcndaiio-
tranquillitali illo accederet. Adspiravit ei divina cle- nem, ne cujus sapientiam prscdicaref, Iscderet mode-
mentia , et quanquam nonnulli offensionemaliquam stiam (Epist. 215, n. 2). Ipsius , diaconi ad.l.iuc,opera
ob consilium hoc a Severo sibi non communicatum in oculis universi populi. riidiabant. Apparet hperedi-
prae se ferebant; tamen hsec tristiliae nubecula con- talem palernam-illi obvenisse .admodum luculentam;
festim sereno laetitiaecessit, et cumprimum designa- quam partim excitandae.memor.iseMartyris, id est
tum sibi futurum praesiilenicognovere, illum volentes sancti Stephani. quemadniodum visum nobis supra,
lubentesque aecepere : quo pacto pacate ac de con- insumpserat, partim Augustino, prout satius csse ju-
sensuomniumconsecratusest. Induclusfuithoceventu dicaret, distribuendam traderc VGluer.at.Et cerfe, si
Augustinus, ut apud se denuo revolveret turbas illas, qua pecunisecupidilale sanclus Praesui duelus fuis-
quassaepe numero in aliis Ecclesiis post episcoporum set, nec aliud nisi pauperum, quorum ad se spectabat
Hiortem, Jiorum. ambitione, illorum nato ad conten- cma, indigentiam copsiderasset, non erat istiusmodi
tiones ingenio excitatas non sine dolore aspexerat. dpnum rejecturus ; verum cum famse suse rationem,
Ergo arbitralus natum se duobus supra septuaginta npn sua, sed plebis sibi commissaecausa (ipsi enim
annisvitammultumproducerejamnon posse, decrevit suffrciebatproprise conscientioetestimoniuro), maxi-
prospicere Ecclesiaesuae securilati, eamque ob rem, mam haberet; auctor Eraeliofuit, ut hac pecunia fun-
quis sibi successurus esset, designare. Id ne fieref, duni emeret. Paruit ille isti consili.o,.et agrum hunc
Ecclesia quandoque prohibuit: verum in ejusmodi Ecclesiaelargitus est. Atqui aliud etiam prae oculis
rebus, quseper se neque inter bona neque inter mala habehat-idem Sanctus : Fateor enim vobis, inquit ille
referuntur, eadem Ecelesia rem eamdem modoper- adpopulum, et ipsa suspeclamihiadhuc ejuswtas fuit:
mittere, niodo prohibere polest, prout condueibilius et.verebarne forte, utsunt homines,malri ejus hoc dis-
judicayeril. At certe prohibitio illa de successore sihi. pliceret; et diceretinducluma me fuisse adotescentem,
instituendoid temporisnequaquam obtinebat m Africa; ut bona ejus paterna consumerem, et eum egcnlemre-
quando sanclus Augustinus et ipse sihi successorem linquerem.Ideo volui ejus pecuniam in illa possessipne
designavit, etidem illudin Severocomprobavit; estque servari; itt si aliquid, quod Deus averlat, aliler quam
.iraoninem Gpntroversiam,eum, ut hoc faceret, nec votumusevenisset,redderetur villa, ne culparelur epi-
ubilione nec propriaeutilitatis studio ductum, sed scopifama, Scio enim quantumvobissit fama mea ne«
S43 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. §44
cessaria: nam mihi sufficitconscientiamea. Emit eliam hanc provinciam. In eam rem populus illi quinos dies
spatium, pergit Augustinus, ab isla postea Ecclesia, per hebdomadas singulas concesserat. Verum non
nolum vobis, el sua pecunia mdificavitdomum; et hoc diu istud servatum est : neque minus mane quam a
noslis.Anlepaucos dies priusquam sermonem de hac re prandio causas audire Vir sanctus cogebatur. Et hoc
haberemvobiscum, eam donavit Ecclesim.Exspcclabat quidem fuit, cur plebi supplicaret, molem hanc in
enim ut eam perficerel, el perfectam donaret. Fubri- Heraclium transferri sineret, annueretque : quam
candi autem domumnecessilasilli nulla erat, nisi quia petilionem nihil cunctata plebs gralam se habere
cogiiavilmalremsuam huc esse venluram; si aulemve- signiflcavil(Ibid., n. 5). Petiit demum Auguslinus, ut
nisset, in re filii sui habitaret : modo si veneril,in opere qui possent, rerum in proesenlia gestarum tabulas
filii sui habitabil. Testimoniumei perhibeo, pauper re- obsignarent, eaque omnia populus ultimo suo suffra-
mansit : sed in charitalis possessionepermansit. Alu gio communiret; quod et factum est illico variis ac-
qui servuli ei reliqui fuerant, jam quidem in mona- clamationibus, quas quidem in episcopis. eligendis
slerio viventes, quos tamen Geslis ecclesiaslicismanu- usurpari solitas, vero simile est,(Ibid., n. 6). Sub hoec
niissurus esl hodie. Nemo ergo dicat, divesest: nenw Vir sanctus perrexit ad offerendum sacrificium, po-
existimel, nemomale loqualur, nemo se ipsum vel ani- pulo prius impense admonilo, ut sacrse htijus suppli-
mamsuam suisdenlibuslaniet. Pecuniam nullam liabet calionis hora se quisque ab aliis curis avelleret, ac
servatam,ulinamquamdebetreslitual! (Serm. 356, n.7.) sedulo pro HipponensiEcclesia, pro se atque Hera-
3. Hoc apud Hipponensem plebem teslimonium clio precarentur (Ibid., n. 7).Ethoec porro conlinent
servati sancli propositi Eraclio adhuc inter diaconos hujusce conventus acta, queeinter Augustinianas epi-
conslituto dedit Auguslinus; illius haud dubie vhius stolas inserta sunt. Extant Heraclii presbyteri sermo-
incrementum ab eo lempore non modicum ceperat, nes duo : unus Augustino preesente babitus, in quo se
quando illum HipponensisEpiscopus, non modo pre- ille proedicandiverbi Dei provinciam nuper suscepisse
sbyterali munere dignum judicavit, verum etiam sibi necessitate compulsum, atque illud jam antc proedi-
adoptavit in successorem. Hoc pppulo, uti diximus, care coepisseprofitetur; alter de verbis Domini, Mat-
declaravif, et in nomine Chrisli ad illud munus de- thaei capite decimo quarlo, ubi Dominus super aquas
signavit (Epist. 213, n. 5) : atque ut eadem illa res, ambulavit, et Petrus titubavit. Maxiniinus Arianae
quod atlinet ad bomines, firma ralaque maneret, ad sectoeepiscopus, qui sub idem tempus Hipponem ve-
auctoritatem authenticam aclui conciliandam, jussit nit, principio disceptavit cum Heraclio sive Eraclio
a notariis ecclesiasticis, et sua ipsius verba, et populi presbytero, per quem postea ipse Augustiuus ad
sibi respondentis acclamationes, stilo excipi. Quod ineundum cum eodem haeretico colloqtautn vocalus
vero ad voluntalis divinse placila ac decreta, plebem est (Coilat. cumMaximino, n. 1).
adhortatur, ut jimctis precibus, eorum quoe Deus 4. Libri ad monachos Adrumetinos neque post hoc
in ipsis operatus fuerat, confirmaiionemab eodem im- tempus, neque ante conscripti sunt: quandoquidemin
petrare satagant: Hocergo volo, inquil, Iwca Domino Relractationibus circa annum quadringentesimum vi-
Deo nostro nunc eliam in mtale frigida volis ferventibus gesimum septimum editis comprehenduntur, nec la-
posco; hocul mecumorelis, exhorlor,admoneo,rogo, ut men ibi nisi ullimum locum occupant. Erat porro apud
omniumin paceChristicollatisctconflatismenlibusconfir- Adrumetum, .civitatem in Bizacena provincia cele-
mel Deus,quodoperaluseslin nobis. Qui misitmihieum, brem, monachorum congregatio, cui tunc abbas prae-
serveteum, servelincolumem,servetsine crimine; ul qui erat Yalentinus. Cum ex ejus alumnis quidam nomine
facit gaudiumviventis,tocumsuppleat morientis(Ibid., Florus , ad urbem Uzalensem, qusepatria ipsiusfuit,
n. 2). Ardentius atque affcctu plenius nihil reperias. una cum Felice Adrumetinseiiem congregalionismo-
Heraclium porro sibi successorem designasse conten- nacho venisset, is repertam illic Augustini ad Sixlum
tus, episcopum eum consecrari noluit, in hoc scilicet epistolam (Epist. 194), dictante eodem Felice, tran-
peccalum esse existimans, quod vivo Yalerio ipse scripsit (Apud Auguslinum,Episl. 216, n. 2). Hanc
fuisset consecralus (Ibid., nn. 4, 5). Illum igilur in or- vero, cum Adrumetumallata esset, in alienum sensum
dine presbylerali voluit remanere, nihilo tamen se- rapuerunt nonnulli, quinque forsitan aut non multo
cius omne negoliorum pondus in eumdemcontulit, po- plures monachi, qui ab sociis suis , quos rectius epi-
pulum obsecrans, perque Cliristum obslringens., ut stolam intelligere cerlum erat, contendebanl ita de-
in emergentibus negotiis adirenl ad Heraclium, quo fendi gratiam, ut liberum arbitrium adimeretur ; ct
eis ipse pro sua sapienlia provideret, vel a se tan- cousequens esset, Dominum in extremo judicio non
quam a patre, ubi necessarium haberet, consilium et redditurum unicuique secundum opera ejus (Ibid.,\
auxilium poseeret. Non enim cogitabat suo se populo n. 3). Ingravescente in dies discidio, cum etiamim-,
sublrahere, aul ei ullo pacto deesse ih necessariis : periti illi in monachos innocentes invidiam commo-;
at sibi tanlummodo quielem aliquam eo animo quie- verent, perturbarentque [omnia, ratus est Florusof-,
rebat, non ut otiaretur ac per desidiam tempus lc- ficii sui esse, hujus rei tandem Valentinum abbalenv
reret, sed ut se totum, quoad in hac vita superesse admonere. Hic epistolam illatn vere Augustini esse,
Deus concederet, Seripturarum studio traderel. Jam eaque non aliam quam orthodoxam doctrinam tradi
ante a nobis observatum est, duo concilia Numidise minimedubitans , animum induxit operam dare, ut
et Cartbaginis eidem ante paucos annos commisisse impias illas quaestionesab inscitia quorumdam e suis
m LIBER OCTAVUS. Si&
alumnis profectas auferret (ApudAug.Ep.216, n. 1): quinque episcoporum ad Innocentium epistolas, cum
eamque ob causam misil ad Evodium Uzalensem epi- tribus ejusdem papae responsis; epistolas quoque
scopum, illius super his quacstionibusrescriptaflagifans Africani concilii ad Zosimum, el Zosimi ad universos
(Ib.n. 3). UbicomperitEvodius,esseinterAdrumelinos tolius orbis episcopos; denique concilii plenarii to-
monacbos lam vehemenles super gralia et Iibero ar- tius Africoeconstilutiones adversus errores Pelagia-
bitrio vel Dei justitia contentiones, rescripsit, quod nos : quse omnia illis dirigenda esse credidil, quibus
ipsi verilatis indagationi studerent, sibi probari id cognoscerent quemadmodum calholica Ecclesia in
quidem, verum studium istud oportere ab asperitate - Dei misericordia Pelagianeehseresis venena depulerit
omni et conlenlione esse alienum; e contentione tur- Ibid., 11. 2). His addidit novum de hac ipsa quse-
bas nasci, ab amore autem veritatis pielatem requiri. siione, circa quam laborabant, scriptum a se librum
Dein illis secundum Auguslini doclrinam exponit, li- in eorum gratiam , cui titulum indidit, De Gralia et
berum arbitrium esse quidem in homine, sed a per- Libero Arbitrio, ad Valentinumet cumillo monachos;
petrata Adami culpa saucium atque inflrmum, eique ubi demonsirat quidem copiose, homines Iibero ar-
sanando Chrislum Salvatorem missum fuisse. Tum bitrioesse praeditos, sedhocmulto copiosius, liberum
additis hanc in rem aliis documentis, illos admonet, scilicet arbitrium gratise prsesidio destitutum nihil
si quando inter legendum illustriorum virorum scri- posse : alque ad ejus lectionem eos exhoiians ait:
pta incidunt in ea quaedifflculter intelligant, non de- Repetite assidue librum islum; et si inlelligitis, Deo
bere ipsos prsecipitanter in eorum condemnationem gratias agite; ubi auiem non inlelligilis,orate ut inlel-
ferri, sed oratione, ut eadem illa merite asse.quantur, ligatis: dabit enim vobisDominus intelleclum(DeGra-
contendere? (Tom. 10, Epist. Valent. adAug., in not. tia et Libero Arbilrio, n. 46). Hunccelibrum et alia su-
Rescripsit.) pra memorata instrumenta, quse ad Pelagianorum
5. Imperitorum querelis nec Evodii episcopi re- condemnationem spectabant, monacbis, per quos
sponsio, nec etiam a Sabind sancto quodam presby- mitlebantur, ante discessum in prsesenlia legerat,
tero data in epistolam , de qua disceptabalur, expo- necrion Cypriani pariter librum in Orationem Domi-
silio satisfecit (Epist. 216 , n. 5). Hinc Augustinum nicam, in quo sauctus ille martyr graliam luculenter
ipsummet convenere duo, Cresconius duntaxat et coinmendat.
Felix, alius hic quidem ab eo qui Flori comes apud 6. Augustini litteras librumque sibi et suis fratri-
TJzalimfuerat; atque horum duorum discessu , alii bus nuncupatum ea qua par erat veneratione accepit
fratrum quieli remanserunt. Apud sanctum Docto- Valentinus : neque commisit, quin fratrem Florum
rem conquesli sunt isti, gratiam sic praedicari a qui- ad illum mitteret; dala insuper epistola (Apud Augu-
busdam e suis fratribus, ut ab iis et negetur liberum slinum, Episl. 216) , qua id omne quod in monasterio
arbitrium, et affirmetur nos ex nostris operibus ju- suo gestum fueral, narrabat sancto Proesuli, ac suam
dicandosnon esse : a pluribus tamen aliis cum gralia ipsius fidem , camdem et fralris Flori esse affirmans,
liberum arbitrium agnosci testati sunt (Epist. 214, profitebatur. Augustinus lectis Valenlini litteris, quas
n. 1). Iidem insuper excilatae apud se perturbationis frater Florus aliique cum eo simul ad ipsum venien-
causamin Florum transferebant (Ibid., n. 6). Suam tes altulerant, egit Deo gralias, quod eorum in Do-
igitur ad Sixlum epistolam illis coram exposuit Au- mino pacem, et in veritate consensionem, et in cha-
gustinus (Epist. 215 , n. 1), acprseterea epistolam ad ritate flagrantiam ex illis cognovisset: verum de fra-
Valenlinumel ejus congregationis monachos scripsit tre Floro nominalim, catholicamin co fidemde gratia
in arduam illam de volunfale et gratia quoesiionem et libero arbilrio invenisse se lsetatus esl. Vnde hi
(Ibid., n. 2). Ibi rogabat, sibi mitli Florum, id nimi- potius corrigendisunt, ail, quos quidem propilio Deo
rum conjectans, quod res eral, adversus illum ideo correctosesse jam existimo, qui eum non inlelligebant
lumulluari nonnullos, quod non satis ab iis inlelli- (DeCorreplione et Gralia, nnA, 2). Accepit lamen
geretur, cum difficillimamquseslionem et paucis in- sanctus Doclor, idque forsitan ex ipso Floro, esse in
lelligibilem solvere atque enodare conaretur (Epist. Adrumatensi monasterio quemdam , qui dicerel : Si
214, n. 6). Epislolam hanc tradidit monachis reditum Deus operalur in nobis velleel operari, nequidquam
parantibus in monasteriiim suum , ubi Pascha, quod prmcipiuntqui prmsuntquidagendumvel fugiendumsit;
hoc anno quadringentesimovigesimo seplimo in ter- aul saltem posiquamquod bonum reclumquesil prwce-
lium nonas apriles incidebat, celebraluri erant. Ye- perint, tanlummodoorentJDeum, ut id discipuliagant;
rum vel quidpiam ne proficiscerenlur inlercessit, vel nonautem eoscorripiant, si non egerint, cum Deus non
illos Augustinus aliquanto diutius ob id solum apud illis dederitipsam, qua prwceptaejus fiunl, fidelemDei
se tenuit, ut contra novam haeresim Pelagianorum et proximi charilatem (Relractalionumlibro 2, c 67,
inslructiores ad suos redirenl (Epist. 215, n. 1). DeCorreplioneet Gratia, n. 3-6). Ut boc etiam telum,
Transacto Pascha, epislolam iis alteram adhue dedit quo validius nihil ab iis qui terrena sapiunt intorqueri
ad Valentinum el ejus monachos, quos de Floro ad posse videatur, a tradita docuina gratise depelleret
se destinando rursum compellat in hsec verba : Si Auguslinus, alterum librum, qui De Correptioneet
quid de vobismereor, venialad me fraler Florus (Ibid., Gralia praenotatur, ad eosdemYalentinum et cumillo
n. 8). Illis etiam per eosdem misil duorum concilio- monachos scripsit; non quo adversus eos ipsos, quo-
rum Carthaginensis provincise et Numidiae, necnon rum reclum erat cor cum Deo, sed adversus ipsas
VITA S. AtlGUSTINI EPISCOPI. §48
humanas, ut ait, cogilationes pro ccelestis et divihar riamesse constaret. NamadilludApostoli,Deusesi"</f«
gralioe charilate certaret. Nam ille ipse monachus, operatur in voMsetvelieetperficere(Philipp. u, 15), re-
cujus animo occurrerat ejusmodi cogilatio, potuit spondebat, per Iegemsuam, per Scriptaras suas Deum
recto in Deum corde non ob aliud mentem de hac re operariut velimus, quas vel legimus vel audimus ; sed
suam apetire, nisi ut istum qtioque nodum solertissi- eis consentire vel non consentire, ita nostrum esse, ut
mus ac perspicacissimus gratise Doetor §xplicaret. sivelimusfiat, si aulem nolimus, nihil in nobis opera-
Explicuit sane perquam diligenter Dei adjutus reve- tionemDei vaierefaeiamus(Epist. 217, n. 1). Necsecus
latione; quo fit ul non injuria librum suum hoc fine interpretabatur Psalmograplrum, idcirco dictuni pu-
concludat : Qum cum ila sint, nec gralia prohibet cor- tans, gressus hominis dirigi a Domino, ut viam ejas
repiionein, nec correptio negat gratiam : el ideo sic est velit (Psai. xxxvi,25); quia ejus doctrinam, suasione
prwcipiendajusliiia, ut aDeo gratia, qua id quod prm- praecedente, subsequente cousensione sectatUr; quod
cipitur fiat, fideli oratione poscatur, et Iwc utrumque libertate naturali sivult facit, sinonvultnon facit,
ita fuciendumest, ut neque jusla correplio negligatur pro eo quod fecerit, preemiunivel supplicium rece-
(De Correplione et Gralia, n. 49). Hic quidem liber pturus. Ad eumdem modum, per lcgem Dei atque
parvus mole esl, sed doclrina maximus; tolus my- doctrinam Scripturarum fieridicebalur, quod scriptutn
steriis refertus, universam divinse gratise oeconomiam est, Prmparalur voluntas a Domino (Prov. xa% 15):
oculis subjicil, ut iure merilo aureus a doclissimis ac non per oceultam inspirationem gratise Dei.
nuncupelur.%0 quidem,emiiientissimiviri verba sunt, Contra IiunCYitalis errorem Augusiinus in epislola
hunc librum soleo appellare clavem, qua ad universatn circiter hoc lenipus ad euni scripta. profert argumen-
Augustini de divina gralia el libero arbitrio doctrinam tum ex precibus Ecclesiae,judicio suo, ac re quoque
aditus aperitur (Noris, HistorimPelag. lib. i,cap. 25): ipsa, perquam validum, et persuadendseverilati valde
quem sane librum sanctus Prosper merilo plenum idoneum. Ecclesia quippe et pro infidelibus rogat ut
divinasauctoritatis in epistola ad Augustinum nuncu- convertantur, et pro iisdem conversis ad iidem gra-
pavil (ApudAuguslinum,Episl. 225, n. 2). tias agit; quemadmodum et pro ipsis fidelibus Deum
CAPUT VII. precatur, ut iti eo quod esse cceperunt ejus munere
1 ConlraPelagiani erroris reliquiasin Vitali deprehensas perseverent. Atqui, ait, hwc a Domino poscenda esse
Auguslinus pugnat, et sententias de gralia duodecim non renuis; quid restat, frater Vilaiis,nisi ut ab illo ea
profert. 2 Palalinum monet, pelenduma Deo gralim donari fatearis, a qno poscenda esseconsentis(Epist.
adjutoriumad perseveranduminbono. ZLepnriicon- 217, n. 5 sgf/). Urget eumdem auctoritate sancti Cy-
tra fidem lncarnalionis et gralim errores in Gailiis priani de libro in Oralioiiem Dominicam, et libro de
damnantur. 4 Ad sanam fidem revocatur Leporius Mortaliiate. Monens deinde ut, si vere volumus de-
opera Augustini. 5 Hic recensendis suis opusculis fendere liberum arbitrium, ne oppugnemus unde fit
incumbit.6 Speculum ex universmScriplurw locisad liberum, doeet arbitrium eorum, qui fideles fiunt,
conformandos vet emendandos mores idoneisinsti- per Chrislum liberari a diaboli poteslate, ut illo noa
iuit. impediente credant in ipsum libera voluntate. Quo-
1. Circa quaestionem de gratia Dei et libero arbi- niam tandem quaestioadversus Yitalem tractanda haec
trio laborabat Yitalis quidam, perinde atque monachi omnino erat, ulrum praecedatgratia, an subsequalur
Adrunieienses. Vir iile in Carlhaginensi Ecclesia eru- hominis voluntatem, hocest, utrumnobis detur, quia
dilus (Episf. 217, n. 2), ac vitae forsitan genere ac volumus, an per ipsam Deus etiam hoc efficiat, ut
professione monachus erat; ob idque noii alia quaiu velimus; proponit illi duodecim sentenlias de gratia,
fratris appellatioue decoratur ab Augustino ; qui etiam quae totam hanc quoeslionem dirimunt : cum ex illis
ut ad servi Dei, cui salutem dicit, sese modum compo- non solum omnibus, sed etiam singulis id conficiatur,
nat, sibimelipsi servo Chrisli ac per ipsura servo ser- ut confiteamur gralia Dei prseveniri bominum volun-
voruiii ipsius tilulum sumit. lllum quidem non credebat tales; et per hanc eas potius praeparari, quam pro-
Ii3crelicumesse Pelagianum; sed lam orihodoxum pter earum meritum dari. Haec autem ad numerum
esse volebat, ut nihil istius ad ipsum transiret, vel in duodenarium redigit, ut facilius memorisemandenlur,
jpso relinqueretur erroris {Ibid.,n. 25). Pelagiani distinctiusque teneantur. Sese, cum sit propitio Cini-
quippe omnia ad fidelem piumquevitam hominumper- sto christianus catholicus, asserit induhitanter scire,
tinemia ita tribuunt, inquit sanclus Doctor, libero vo~ heecilla tolidem dogmata esse calholica extra coufro-
luntaiis arbitrio, ul habenda ex nobis, non.a Domino versiam omnem posita, a quibus recedere nequaquam
putent esse poscenda : iu aulem, si ea qum de le audio liceret, quaevead fidem pertinere ne Yitalis quidem
verasunl,iniliumfidei,ubiesleliaminiliumbonm, hoc esi repugnareposset. Si lamen ex eis aliqnod esset, de
piw volunlatis, non vis donum esse Dei; sed ex nobis quo censeret dubitandum, rogabat id sibi significarci;
nos habere contendisui credere incipiamuSi:cmleraau- ut eidem ipse pro ea,, quam Dominus daret, facultale
tem religiosmvilwbona Deum.per.givtiam suumjamex responderet. Interim quaecontra proferre potuit frater
fide pelenlibus,.quwrenlibus,.pulsantibusdonareconsen- Vitalis, et. quae parlim protulere postea qui vulgo
tis:(IMd.,n. 29).Yitalis ergo divinas auctoritates errori dicunlur Semipelagiani, ea diluit et evertit egrjegius
suo contrarias' alio detorquebatj ne ex.illis:graliam gratiae defensor. Denique in.extrema epislola hec ad-
Deiadinitiumquoque fidei ae pise voluntatisneeessa- dit, si contendat iilepro eis quiioredere;nolutn>'ut
fe'49 LIBER OCf AVUS. 550
velint credere, non orandum esse ; ilemque gratias beltoEmendationis). Quo paeto proprietatesdivinas ita
Deo non agendas, cum hi, qui credere nolebant, id- disjungebat ab humanis, ut duos Christos efficeret,
ipsum voluerint; tunc necessum fore, ut is alia via necnon quartam Trinitati personam adjiceret. Ad haec
refellatur; qui si perseveret in errore, daudimi ope- effuliebat, Christum sibi gloriam comparasse labore,
ram, ne alios in illum pellicere queat, nimirum ut ab religione, fide, bonis operibus : ei, quoe tantummodo
Ecclesiaecorpore rescindatur. puris hominibus conveniunt, adscribens, ae ipsum
2. Sub idem forte lempus dabat Augustinus hsec ferme ad conditionemsanctorum hominum, licet proe-.!
Palatino moniia : Ora ne inlres in tentationem. Ipsa ter intentionem, dejiciens. Errores etiam suos evul- t
quippe oralio admonetle, quod indigeas adjuiorio Do- gavit scripla epistola, quoe omnibus orlhodoxis offen-'
mini tui, ne spem benevivcndiin le ponas. Bonum quo- sioiiem prsebuit. Itum est obviamab eruditis Galliarum
niam jam cwpisti, esl unde gralias agas. Sciens aulem viris, quiLeporio, ut pravas suas opiniones corrigeret,
unde acceperis, ab illo pete ut perficiatur, a quo dalum persuadere conati sunt: sed frustra. Quapropter im- '
est ui inciperelur. Cum timore itaque et tremore tuam piis ejus dogmatibus Gallorum episcoporum Proeuli
salutem operare. Deus est enim qui operatur in te et et Cylinnii auctoritate damnaiis, solum vertere co-
Velleet perficerepro bona volunlate;quoniamprwparatur gitur.
voluntasa Domino,atque ab ipso gressus Iwminiscliri- 4. Expulsus e GalliisLeporius transmisit in Africam
guntur, et viam ejus volet. Hwc cogilatiosancla servabit cum aliquot erroiis sui sociis. Illic Aurelius Cartha-
te, ut sapieniia tua pietas sil; id est, ut ex Deosis bonus £'nensis, Augustinus et alii nonnulli operam pariler,
el Christi ijraliw non ingralus (Episi. 218, n. 5). Pa- «i eum ab errore revocarent, suarn contulerunt, sed
lalinus iste patria, ut videfur, Hipponensis, qttidquid proecaetcris Augustinus. Errorem aliquando landem
ia saeculo speraret, Christi operanle gratia contem- ajnovit, detestatusque est; acejusdem virus vivo ctiru
pserat, ut exoneralus jugum Dominiet sarcinam ejus dolore ac sancfa quadam impudenlia publice eonfes-
tolleret : isque in loco ubi necessarise hortationes ei f us est. Qui cum eo trajecerant, ctiam cum eo sen-
affalim suppetebanf, in quodain fortasse monasterio teitliam niutavere. Porro quemadmoduni primo in
Carihaginensi, Deo serviebat. Augustinus, ad quem Galliis vulgatus erat illius error, ita resipiscentiam
ille scripserat miseratque cilicia, eumdem ad perse- suam illic palam apparere voluit: ut quos peecati sui
verandum in bono proposito cohortatur per litieras, testes habucral, haberet et pcenitentiae. Quocirca
atque missa ab eo cilicia se velut servandsehumilitatis isthuc libelluin misit lacrymis ac gemilibus doloris
et frequentandae orationis symbola gratissime acce- sui plenum; in quo sic male conceptam persuasionem
pissevprofitetur. magnificecondemnavit, ut non minus pene admiranda
3. Augustinus in supra inemorato libfo deCorrc- sit correctio illius, quam illaesamultorum fides (Cas-
ptione et Gratia, cum doceret subveniri nobis per sianus, De Incarnalione, lib. 1, cap. 4). Leporiusergo
potentiorem graliam Salvatorfs, de FilioBei incamato emendationis suaclibellum ad Proculum et Cjiinniu.a
hac occasione disserens, dixit, neminem esse tam cse- direxit, eosque ut. sibi ignoscerent, comprecatus est.
cuni, tamqueignarum infide,ut dicere audeat, quam- Hanc vero ille in Carthaginensi basilica, ubi proiude
vis de Spiritu sancto et virgine Maria filium hominis haic gesta fuisse colligere est, obsignavit prsesentibus
natum, per liberum tamen arbitrium bene vivendo, e£ episcopis, nimirum saltem Aurelio, Auguslino, Flo-
sine peccato bona opera faciendo, meruisse ut esset reniio et Secundino : quam et Dominus ac Bonus,
Dei filius (De Correplioneet Gratia, n. 50). Quapro- Leporii forte socii, subscripsere, suara pariter essehauc
pter cum in hunc errorem se lapsum esse confucatur fidem contestati. Iidem quatuor antislites memoraiam
aperle Leporius in emendationis suoelihello; hsecLe- episfolam, ut et eam Leporii esse lestarentur, et ejus
porii emendatio, quseAugustini potissimum labori ac doctiinam approbarent, sua qtiisque subscriptione
diligentisetribuitur (Gennad., De Scriploribus ecclesia- coiiiinunicrtint. Quin etiam litteras ad Proculum et
slicis, c 59), secula sit uecesse est supra memoralum Cylinnium dederunt super Leporii et consortum ejus
librum. Sed et prsecessit illa Opus imperfectum in conversione (Apud Auguslinum, Epist. 219), cujus
Julianum, ubi sanctus Doctor in hunc ipsum erroretn omnem gloriam redire ad miscricordiam divinam vo-
e Pelagiana hseresi emergentem animadvertit. Lepo- iunt. Quam Galli iidem praesulesatlversus Leporium
rius ergo, professionemonachus, vitoeinuocentiam, adhibuerant severitatem, non damnant, contra vero
qua in Galliis florebat, non auxilio divino, sed libero proedicant, fateutes, nisi ea praecessisset, lenitatem
arbitrio propriisque viribus arrogabat, doctrinam Pe- qua ipsi postmodum usi sunt, futuram inutilem. Ro--
lagianam secutus. Quin etiam recensitus est inter pri- gant, ut quod faclurn a se fuerat, illi suo suffragio
mos prseeipuosqueduces eorum, qui per id tempus e comprobent; Leporium recipiant per suam ipsius epi-
Pelagianse bsereseosprincipiis el antiquain Ebionita- stolam, seu libellum ad eos missurn emendationis
runi impielalemrenovarunt (Cassianus,De Incarnatio- ipsius fidem facientem, quemadmodum ipsi per pce-
ne, lib. 1, eap. 4), et Neslorianoejecerunt fundamenfa nilentiam cujus oculati testes erant, eumdem receper
(FacundusHermianerisiSjlib. 4).Deumexvirginenatum rant; ejus emendationem omnibus iis, quibus offen-
esse aul hominem factum dicere verebatur, hoc unum sionem ejusdem culpa incusseral, significent, ae
concedere animum inducens, Jesum Christum cum responsis datis gaudium, quodex fraterna correetione
.Deoperfectum hominemeditumfuisse (Leporms,in li-, ceperint, secum communicent, Eorum se exspectaro
851 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI.
consensum, ut illi communionem,quaprivatus ab eis amplectenda (Retractalionumprologo,n. 3). Accurate
fuerat, reslituant, minime signiflcant : sed contra in singulis quibusque operibus, quse vel se ipsum
absolute dicunt eumdem a se fuisse receptum, rati offenderent, vel alios offendere possent, adnotat,
dubio procul, quando is pravas opinionesob quas in- illustrandolocosobscurosacpravis inlerpretatiouibus
currerat damnationis poenam, ejuraverat, se posse obnoxios (Episl. 224, c 2); el corrigendoquidquid
illam senlentiamlollere, nec eum esse ad primos suos ab ecclesiastica regula alienum pulavil (Possidius, in
judices remittendum. Ex hujus epislolae stilo censet Vila Auguslini,c. 28) se illis tum immiscuisse, cum
Jacobus Sirmundus eam ab Augustino dictatam esse. Ecclesiaeusum vel doctrinam necdum satis essel as-
5. Omnium qui ab Augustinorelraclanturlibrorum secutus. Faciendum sibi putavit, quando ex lot lu-
seriem, ut jam observavimus, claudit liber de Cor- cubrationum suarum exemplis nsevi, qui irrepserant,
replione el Gratia. Inde vcro non temere colligas, expungi non possent, ut eorum admoneret omnes
liune librum et Retractalionum opus uno eodemque homines, atque ila se ipse sub magistro uno judica-
propemodum tempore perfecla fuisse, sub finem viret, cujus de offensionibus judicium evadere cupe-
delicet anni quadringcntesimi vigesimi seplimi. Nam ret (Relractationumprologo, nn. 2, 3). Eo ductus
ctsi liber ille in Galliis ante visus sil, quam sanctus consilio, quidquid homines parum cordati dicteri
Doctor Retractaliones easdem vulgasset; hanc tamen erant, nihili fecit. Nam de prudenlibus id certum
lucubrationem, siquidem Iibros conlra Maximinura exploralumque habebat, eos sibi vilio nunquaiciida-
anno quadringentesimovigesimooclavo confectosnon turos, quod errores suos humilimodeslia corrigeret,
comprehendit, nemo pulaverit absolutam multo post cum ad perfectionem humanis viribus superiorem
exaclum superiorem annum : neque eliam diu mul- sibi non licuisset perverjire, ut scilicet nusquam la-
loque ante, quippe cum in libro de Doclrina chri- beretur (Epist. 143, nn. 2, 5). Primum librum san-
stiana quarlo, quem tumfecit, cum secundumlibrum ctus Doctor ex iis composuit, quse ante episcopalum;
Retractationum vix incepcrat, tradat Auguslinusan- secundum vero, ex iis quaejam episcopus ediderat.
uos ferme oclo vel amplius effluxisse, ex quo Csesa- Ea ratione comperit (namque hactenus illud ignora-
ream mense seplembri anni post quadringentesimum verat [Episl. 224, n. 2]) se opera nonaginta tria in
decimi octavi petierat. Augustinusjamdudum propo- libris ducenlis triginta duobus in lucem emisisse
suerat, suos omnes Iibros, epislolas ac sermones (Retractalionumlib. 2, cap. 67). Duoshosce libros ut
aiZhibila judicis severitale recensere; necnon rigidi ante publicijuris faceret, quam epislolas ac sermo-
censoris inslar, quidquidin illis reprehendeiidumpu- nes suos recensuisset, a fralribus fuit compulsus.
taret, opusculo ad hoc ipsuni inslituto colligere(Re- Possidius testatur titulum illis inditum fuisse, De
tractalionum prologo, n. 1) : nec sane pauca erant, Recensionelibrorum ( Possidius, in Vila Augustini,
quoea se dicta scriptave noluisset. Marcellinojam c. 28). Verumtamencura eorumdem meininit Augu-
inde ab anno quadringentesimo duodccimo teslaba- slinus, ut plurimum verbo Retractare ulitur. Itaque
tur, oplare se ut incumbere huic labori sibi liceret hodie Relraclaliones inscribuntur iidem libri, qtio-
(Episl. 145, nn. 2, 5); quo palam faceret, quam modo apud ipsumraet Auguslinum, et secundum
non esset acceplor personoesuse. Igitur indicem pereum apud Prosperum et Cassiodoruminscriptos re-
lexuit librorum suorum, quos idcirco secundum aela- perias. Sed cave ne vocem hanc idem sonare pula^
tem cujusque ordinavit, ut si quibus placeret eosdem veris, quod palinodiam, ut dicunt, canere : illa
eK illa serie evolvere, quomodo scribendo ipse pro- quippe apud Auguslinumpassim recensere ac secun-
fecerit, animadvertere valcrent (Retraclationumpro- dam curam adbibere signiflcat. Et reipsa quanta
logo, n. 5). Propterea nunc facio libros, ait, in quibus quanta severitate hanc exerceal censuram, in hoc
opusculamea relraclanda suscepi, ul nec me ipsum in ferme occupalur, ut mentemsuam aperial, provideat
omnibus me seculum fuisse demonslrem; sed pro- ne in sequiorem sensum verba quxdam paulo obscu-
ficienler me exislimo Deo miserante scripsisse, non riora accipianlur, autemendet alia nonnulla; inlerim
lamen a perfeclione cmpisse . quandoquidemarro- errorem, in quem inciderit, nullum relraclans ,
gunlius loquor, quam verius, si vel nunc dico, me prsefer Semipelagianum, ne quem forle delerreret
ad perfcclionem sine ullo errore scribendi jam in ejus observantia et existimatio , quominus hac in
isla wtate venissc.Sed interesl quanlum et in quibus parte a senlentia ipsius discederet. Idem ipse varios
rebus errelur; et quani facile quisque corrigat, ex istis duobus libris producit locos, ubi errorem il-
vel quanla perlinacia suum defendere conelur er- lum, in quem ante episeopatumlapsus fuerat, ab-
rorem. Bonw quippe spei esl liomo, si eum sic pro- jurabal. Sauctnm Doctoremrecensendis suisoperibus
ficienlemdies ullimusvitwhujus inveneril, ut adjician- desudare, etiam priusquam hac de re quidquam
lur ei, qumproficienlidefuerunl; et perficiendusquam edidisset, ferebatur in Galliis; et illuni Hilarius ob-
puniendus potius judicetur (De Dono perseveranliw, secrabat, ul ubi primum ea recensio in lucem exiis-
n. 55). Eidem calalogo inscrcre voluil eas quoque set, hanc ad se mitteret (Epist. 226, n. 10). Quo-
commenlationes, quas post conversionemadhuc ca- circa Auguslinusin suo ad Hilarium responso, eam-
techumenusediderat, eo quod publicijuris faclsees- dem ab eo necdum lectam fuisse," ut certum ponit
sent, nec sine fructu legerenlur, modo qusedam in (De Donoperseverantim, n. 27), Aggressusest deinde
illis errala excusarentur, aut sallem non putarenlur recensionem epislolarum suarum, e quibus mullas
jam relegerat, cum eum respondereocto Juliani li- Speculo praefixamab auctore snentio praeterierit.
brisoportuit (Epist. 224, n. 2). Alquine tum quidem CAPUTVIII.
Iaborem,quemoppidonecessariumjudicabat, inter- 1 Bonifaciussecundamuxoremducit, *t magnisposlea
misit: horum operum alteri diem , alteri noctem, calamitalibusconfliclalur.2 Bellum ei hosli Imperii
cumnon aliud majoris momenli negotium obstaret, declarato infertur, inisso Mavortioaliisque in eum
impertiebatur.Verum quanlovis teneretur desiderio ducibus.3 AuguslinusBonifaciumper lilteras ul in
memoratumopus perflciendi, illud tamen imperfe- officiumredeatadlwrlalur.4 Segisvulluscmpliin Bo-
ctum relinquereprimumVandalicobello, dehinc pro- nifaciumbelli curam suscipit.5 Effundunt se Van-
pria sua morte coactus est. Possidius enim duos dali in AfricamDei nutu, ut punianluralii, atii co-
tanliim Retraclationumlibros agnoscit. Supplevithoc ronenlur. 6 Africwper Vandalosferox et Iwrrenda
quodammodoidem Possidius eo indiculo, quem e depopulalio.7 An episcopisliceatin isliusmodicalar-
sancli Viri libris, epistolisac sermonibuscontexuit; mitatibusfuga sibi consulere.
quibus omnibus summam mille trigiula scriptionum 1. Antequam hunc annum claudamus,repetenda
conficiaffirmat; exceptisiis, addit ille, qui numerari est Bonifaciicomitishistoria; qui nunc mirum quan-
non possunl, quia nec numerum designavitipsorum tum mutatus ab illo esl, cujus ante aliquotannos feci-
(Possidius,in lndiculo, cap. 10). Innumerabilesesse mtis mentionem.Diximusillum in Africa anno qua-
illius epistolas ac sermones Victor Vilensis auctor 'dringentesimodccimoseptimo in hello gerendo con-
est (De PersecutioneVandal.,lib. 1, n. 3). Nequehoc tra Barbarosoccupatum,de abdicandisomnibus cogi-
profecto sibi quisquamaegrepersuadeat de illo An- tasse; at ei persuasisse Auguslinumatque Alypium,
tislite, qui lotos triginta annos oraculi loco universae ut in comiiismunere perseverans, Dei et Ecclesiae
Ecclesiaelalinae fuit; qui aliorum rogatu quacumque rebus, quodprofectofaciebat, operam praeberet, ser-
data occasioneverba facere compulsuscst (Relracla- vansinterim proposilumcolendiperfectam continen-
tionumprologo, n. 2); qui denique ad extremam tiam, ac nihil de fortunaecommodisaut vanis hono-
usque aegritudinemassidue verbum Dei praedicavit ribusaugendis sollicitus(Epist.220,n. 5). Is Castiiiiim
(Possidius,in Vita Augustini,c. 31). in Hispaniasanno vigesimosecundopost quadringen-
6. Videlur Possidius innuere, Augustinumillud tesimumsecutus, ibidem eum illo adversus Vandalos
operisquod Speculuminscripsit,composuissecirciter depugnavit(Prosper, in Chronico);nec dubium,quia
idem tempus,quo Retraetationessuas, et paulo ante- militaris ejus peritia funestum hujusce belli exiium
quam vel descenderent in Africam,vel Hipponein- avertisset, nisi arrogans ingenium Castini reveritus,
Regium accederentVandali (Ibid., c 28). Ea com- in portum Urbis, ac inde in Africamsese recepisset.
mentaiio conslat excerptis ex ulroque Testamento Prosper certe discessum illum lmperio fuissemulta-
Iocis, in quibus nobis aliquid a Deo prsecipituraut rum calamitatumet malorum subsequentii>niinitium
prohibelur : non enimproptereacomposilaest, ut illa tradit. Hoctamen non ita statim apparuit: e contra
discamus, quse tantummodonos oporleat credere; cuni Placidia anno quadringentesimovigesimo tertio
riequeut proponanturm quibus sacra quadamobscu- ineunleConstanlinopoliinperftigereesset coacfa; Bo-
ritate exerceamur; verum ut praeceptissimplicibus nifacius,quod ei solusfidem servaverit, ac necessa-
atque a figuraruminvolucroliberis, quse fideles om- riam ipsi pecuuiam ex Africa transmiserit, ab histo-
nes servare necesse sit, nostri instiluanlur mores. ricis commendatur.Idem quoque defunclo Honorio
Hancaulem collectionemeorum gratia concinnavit, quod quidem decimo octavo kalendas augusli anni
qui jam credentes,obedire Deovolunt; maxinievero, hujus contigit, illam in recuperando OccidentaliIm-
quibus non licetmultseleelioni operam dare, quo se perio,quod Joannes occupaverat,juvit (lbid.). Post-
ipsos in ea contemplantes,ubi Deo pareant aut non quara hic anno quadringent.esiniovigesimo quinto
pareant,quantumprofecerintin operibusbonis,quidve victusnecatusqueesset., ac YalenlinianusRomaenono
sibi adhuc desit ad perfectionem,deprehendant: et kalendasoclobris eyasdem anni Augustussub malris
sic ipsi de bonis, qusein se animadverlerint, gratias tutela declara.ÛS;Bonifaciumex Africa in Urbem
agant; omnessuascuras ac preces ad eorum conscr- evocavitPjacidia; quem et novis dignitatibus auxit
valionem fideli pielale conferant et nervos suos ad (Epist. 220, n. 4). Ejus ruinam ad tanlum istum
ea, quibus se destitutos viderint,comparandainten- hdhoruni cumulumpleriqueomnes retulere; quippe
dant. Et hoc fuit causae,cur eisdemexcerplisSpeculi quo in illum Aetii, qui jam tunc in aula plurimum
titulum inscriberet; quibus duntaxatadjccitpraefatio- valere cceperat,concitataesset invidentia.Quanquam
nem, qua consilii sui rationem reddit. Locos illos sanctorumvirorumjudicio,causaejusdemcasus prae-
secundumordinemlibrorum Scripturaerefert: cuni cipua fuit, quodcupiditatiobsecutus,quam colere in-
autem inter ipsos nonnullivideantursibi invicemcon- stiluerat, conlinentiamdeseruisset(Ibid., n. 5), alque
trarii, hossanclusAntisles,post absolutumSpeculum, ileruni uxorem Pelagiamquamdampraedivitemfemi-
quaeslionibusproposilis expositurum se conciliatu- namduxissetdomum (Marceliinus,inChronico).Haec
rumque pollicetur.Lucubrationemhanc nusquamin- Arianamhseresimprofilebatur; sed eam ille ducere
venias; imovero eam ab Auguslinoomninononfuisse noluil, nisi prius factamCalholicam: quod utcunique
editam hinc judicare est, quod Possidiusnullam ejus Auguslino,quem summusdolor ceperat ob nunquam
mentionem facit, lametsi ne proefalionemquidem sibi exsgectatum harum nuptiarum nuntium, solatio
ÂNCT.AEGUST-I. (Dix-huit.J
555 VTTAS. AUGUSVINIEPISCOP/. £.56
fuit (Epist. 220,n. 4). Porro conjugiohuic illud de- Mavortio, Galbione ac Sinoce; qui pum Ponifacium
decoris aecedebat,quod, tametsi uxor ejus catholicam ohsiderent (quonamin loco non exprimitur), Mavor-
fidemamplcxadicerelur, tamen inipsius domotanlam tiusetGalbio per obsidionem interfecti sunt pradi-
sibi auctoritalem arrogaverant Ariani, ut ejusdem tione Sinocis; quem ipsum postea Bonifacius detecta
filiam, ex hoc forle matrimonio natam, baplizarent. ejusdem perfidia interemit (Prosper,inChronico).
Unam quidem, ul superius observatum, ex priore 3. Bonifacio,durnversarelur in periculis, non scri-
conjuge luleral, quam' nuplui tradiderat Sebastiano psit Augustinus, veritus sciiicet, ne vel perlalor liue-
comiti : verumcumille comes fidei calholicse esset rarum in discrinien veniret, vel ipsaelilterse, quibus
addiclits,uxorem eum duxisse Ariaiiam,credibilenon Cpmitisconsilia improbaret, in ejusdem adversario-
videlur. Quin eliam ancillas Deo dicatas de domoBo- rum manus inciderent (Episl. 220, n. 2). Sed cum
nifacii ferebant ab eisdem hserelicis rebaplizatas. postea fidum hominem et ipsimetBonifacio charum
Illuni quoqueuxore legilima non conlentum, pellices nactus essef, Paulumvidelicet diaconuni, sua adver-
cliam domialere jactabat rumor. At vero, si conju- sus illuto charilas bealum induxil Praesulem, ut ipsi
gium hoc scelerum scaturigo exstitil, illud eliam insi- pro sua in Christo aelerna salule aliquid loqueretur
giiium calamilalum innumera consecuta est multi- (Ibid., n. 1). In damnis quae ex bello patieba-
ludo: qtiibuscalamitatibuscausamipsemel Bonifacius tur Africa, ad superiores causas polius attendebat
parlim proebuissedicitur (Itwf., n. 5). Augustinus, ut qui nescius non esset debere homines
2. Memoriaeprodit Prosper, hellum ei publicono- quidquid mali tolerant, suis peccalis imputare : at
mine indiclum fuisse, quod redire in Italiam jussus vero cum impenseComitemdiligeret, optabat ex eo-
noii paruissot (Prosper, in Chronico).Rem paulo larum numero illum non esse, per qnos Deus tempora-
tius narratProcopius. AtquiexAuguslinointelligitur, liter populorum crimina ulciscitur, et quos postnio-
Bonifaciumbelli causam solitum rejicere in eos, qui dum setemis suppliciispunit (Jbidr, n. 8). Principioilli
illi optime de republica meiito malam gratiam et con- in memoriamrevocat prisfinani pi.efalem,desiderium
traria reddidissent (Epist. 220, n. 8); alque in hoe omnia relinquendi, et conlinenliaeservandaeproposi-
eliam, quod bonasaeculihujus, quaenimirum vel spe- tum. Deinde ob oculos eidem summo cum afleclu
rabat, vel possidebat, sibi negata aut aliis delegata charitalis ponit, quam lugendum Jn slatum adduclus
doleret (Ibid.,n. 5). Venit Ilipponemeo fempore Bo- esset, cuiii secundosuo matrimonip, tum bello, quod
nifacius: at sanctum Antistitcmpraecorporis imbecil- susceplumab eo fuisset; qusescelera vel ipse per se
lilate vix loquenlemreperit: atque ita, quaead ipsius commltteret, vel sua causa ab aliis comroiui opor-
salulem necessaria erant, audire ab illo nequaquam leret. Quodad ralipnes, quibus sese purgari Bonifa-
potuit (lbid., n. 2). Bellum, quod ille adversus Impe- cius exisfimabat, suum non esse de illis pronuntiare
rium sustinuit, nova culpa fuit, et aliarum pene jnnu- testatur; quandoutramque partem non audierat: sed
merarum fons atque origo. Quis non videat, quod ad Bonifaciumpertinere, ut si non apud homines,
mulli Iwmineslibi cohwrcanlod tuendamtuam polen- certe apud Clirislum ipsum, cujus se fidelemservuni
liamvel salulem,qui eliamsilibi omnesfidelessint, nec profitebatur, et apud conscienliam propriam, in qua
ab aliquo eorum ullm limeanturinsidim, nempe tamen se solo soecularisvanitatis amore ep devenisse per-
ad ea bonaquwipsi quoquenon secundumDeum, sed specturus erat, innocenliam suam defendat: tandem
secundumsmculumdiiigunt,per te cupiunt pervenire; ut maxime verum esset, labpribus suis non parem
ac per hocqui refrenare et compesceredebuislicupidi- gratiam rependisse Imperium, haud esse chrisliani,
taies tuas, explerecogerisalienas?Quod ut fiat, necesse cujusmodi erat, mala sive pro bonis siye pro malis
csl multa qumDeo displiccnt,fiant. Necsic tamen ex- reddere (Ibi.d.,et n. 5)- His addit, si se consulat, quid
plenlur lales cupiditaie.s;namfacilius resecanturin eis sequendumin tanta necessitate videatur; non babere
qui Deumdiligunt,quam in eis qui mundum diligunt, se quid consilii super dignitalum atque opum ipsius
aliquandosatianlur. Videstam m.ullaconlrila, ut jam conservationesuggerat: verumsi animae,quam caete-
vite aliquid, quodrapialur,vix inven\<xuir(Ibid.,n.d). ris omnibus ipsi oportet esse preliosiorem, consultum
Ad haec, cum Bonifacittsin armis eo soVmireman- velit, eum a se illud Joannis audilurum: t ATo/i(e dili-
sisset, ut provinciam lutarelur ab Afris bwbaris, gere mundumnec ea qumin mun.dostmt» {I Joan. u,
quos omnino perdomifumiri, slatini atque suiiiiiumi 15). Ecce consilium,pergit sanetus Vir, arripe, et age.
copiarum imperium obtinuisset, communis erat ex- Hic appareat si vir.forlis es. Vince cupiditatcs,quibus
spectatio; conlra vero lamelsi bac jam polestate pol- iste diligilurmundus; age pwnilenXiam dn pr.wteriiisma-
leret, numerosumque ductaret exercitum; lamen lis, quandoab eis cupiditaiibusvictusper desiderianon
iidem 1111 barbarialiissime in provinciamirrumpebant, bona trahebaris(Epist. 220, n. 9). Eumdem jam ante
oninia devastabant, expilabant, depopulabantur; ita cqmpellaveratin hsecverba (IMd., n. 5) : Chriptianus
utmult3, quse plena populis erant, loca in deserta es, cor habes,Deumtimes: lu ipse considerqqum nolo
converterent, nec resistente quoquam,nec Bonifacio, dicere,etinveniesde quantismalis debeasagere pmni-
ut coercerentur, providenle, quippe quem proprise tentiqm; propter quam libi credoDominum parcere,
stiae salutis cura veliementer occupa.tumhabebat et a periculisomnibusliberare,ut agas eamsicut agenda
(Jbid., n. -7). Etenim eodem hosle Imperii declaralo, est; sed si illud audias quod scriptumest, t Ne iqrdes.
curavit Felixin illurii;uiexercitus mitterelur, ducibus converiiad Dominum, neque differas de die in dieni
(Eccli, v, 8). Bonifacio,ut id lemporis ejus res habe- ceptis urbibus totambienniooeeuparunt. Huc trajecere
banl, in proclivi non erat hoc sequi consilium. Qua- Dei potius quara Bonifacii accitu; nimirum ut a po-
propter illud ei commendat, Deum etiam atque etiam pulis admissorum pcenas expeterent; ipsique adeo
orare obsecrareque,uti se necessitatum, quibus im- confitebantur, se hac in expeditione non tam molu
..plicituserat, vinculis expediret. Tunc enim, inquit proprio, quam divino impulsu agi. Salvianus, quam
Auguslinus,finiunlurislw necessilales,quandovincun- justus fuisset ille impulsus, ex consuetis ac familiari-
tur illw cupiditales(Epist. 220, n. 10). Jungi vull pre- bus Afrorum sceleribus demonstrat, maxime vero ex
cibus' eleemosynas,.alqueinsuper, quantum illius va- impudentia et blasphemiis,hoc esl rebus iis, quse Dei
letudo patietur,jejunium (Ibid., n. 11). Si conjugem religionisque honorem speclant: ac juslitiara divinam
ille non haberet, tum se illi dicit aucforem fore, non eo clarius elucere ostendit in hac Vandalorum irru-
modout coniinentiamservaret, verum etiam ut ad vi- plione, quod hi fcedasspurcasque libidinesex ea pro-
tam in socieialeservorumDei piis operibus tradueen- vinciadelevere (Salvian.,deGub., lib.7). Isquidemhae
dam, quod prius fieri prohibuerat, se reciperet: ve- in re multus est, tamque horribilemAfricaeimaginem
ruiii sibi inlegrum non esse, illum ad hoc vitaegenus depingit, ut difficulter hic modum tenuisse videatur.
adliortari, proptef conjugem videlicet, quse continen- Enimvero cum isthic essent complures sanetissimi
tise ab eodem nuncupatseminime conscia, ipsi nupse- episcopi; quis dubitet eorum curis ae laboribus in
rat : ut ea refragante votum suum servare haudqua- bene multis e populo Deum aspirasse? Atque simul
quam posset: felicemUlumfore,si se illa ad colendam verissimum est, quo pluribus ad salulem praesidiis
eamdemvirtutem pateretur induci, ut isto pacto,quod inslrucfa erat haecprovincia, eo fuisse eorum erimen
se Deo debere noverat, exsolveret; sin autem illud immanius,qui eisdemabusi, vel in infidelitalePagano-
non posset, saltem intra conjugales liniites se conti- rum, vel in schismate Donatistarum,vel in Manichaeo-
neret, atque interim peteret-a Deo, ut quod sibi tunc rnm aliorumque popularium hsereticorum impiis
non licebat, liceret aliquando. Verumtamen,ait, ut dogmalibus, vel denique in vitiis et criminibus con-
Deum diligas, non diligas mundum; ul in ipsis bellis, tumaces permanserunt. Ipsi quoque sancti Afrieani
si adhucin eis le versari opus est, fidemteneas, pacem anlistites agnoscunt non sine dolore, perfectum esse
quwras; ut ex mundibonis facias bona opera, et propler hocce flagellum tum ex improborum pecealis, tum
mundibonanonfaciasopera mala, aul non impedilcon- etiam e limidilate bonorum; qui, ne facultatum tem-
jux, aul impedirenon debet(Ibid., n. 12). poralium jacturam facerent, malis, de quibus inge-
4. Haecepislola fortasse Bonifaciumimpulit, ut ali- miscebant, obsislere verebantur (Serm. de Tempore
quaiito post in offlciumrediret. At ei tunc morem barbar., cap. 1 ). Cum autem Deus aeque miseri-
gerere, nisi gralise miraculo plane singulari, non po- cors sit ac justus, faasce pcenas Africae miseri-
terat. Oportebat eum aul suam ac familiaefortunam cordia perinde atque justitia temperatas fuisse,
omnino deserere, aut ad exirema illa ferri, quo eumnon immerito dixerimus. Quippecalamilatesillaetem-
dem redaclumvisuri sumus.Enimveroquibusejusdem porales multos dubio procul bonos Christianos, a
ruina cordi erat, effecere ut coepli conlra eum belli quibus palienti animo sunt exceptse, perpurgarunt.
cura in Segisvullumcomitem transferreiur (Prosper, Ad hosccum Deus plurimos opera sanctorum episeo-
in Chronico).Is Gothus, alque Arianus erat, ut vide- porum, quos eis praefecerat, maxime vero Augustini,
tur : namMaximiniAriani episcopi,qui cum Gothis in ad martyrium praeparasset, ad ipsius gloriam perti-
Africamvenerat, opera ulebatur. Segisvtiltus, cum nebat, ut virtutem, qua eosdem exornaverat, omnium
non fuerit, nisi posl Mavorliumcumaliis qui adversus oculis proponeret; et illud sane docuit evenlus Nam
Bonifaciummissi fuerant dueibus necalum,huicbello Vandalorumtyrannis, qua per annos eentum Africam
praefeclus,difficulteradmodumpoltiit in Afrieamanle tenuere, minus celebris evasit horrenda illius de-
annum quadringentesimumvigesimumoclavumtraji- vastatione, quam ingenti numero confessorum atque
cere. MaximinumCarlhagineHipponemvenisseipsius niartyrum, quos illic istorum coronavit immanitas.
jussu cognoscimus(Co//a(.c«mMaximino,n.1); quod (Viclor Vilens.,de Persec Vandal., lib. 1, n. 1, sq.).
cum ita sit, niagnas hasce duas urbes eidem oportet 6. Gensericus cum ingenli exercitu, non ex solis
paruisse : cseterum de bellicis ejus facinoribusnihil Vandalis, verum eliam ex Alanis, Gothis,' aliisque
usquam est invenire. Quin si standum Procopii tesli- omne genus nalionibiis conflato trajiciens , Afrieam
monio, post YandalorumexscensionemCarlhagineerat olio rebusque omnibus affluentem reperit: de qua
Bonifacius. Salvianus ita loquitur, ut ea ditiorem in provinciis
5. Inprsesenlemannum inciditYandalorumin Afri- lotius Romani Imperii nullarnexstitisse significet (Sai-
cam irruptio, qua nullum lolo vitsecurriculo evenlum vian., de Gub.,lib. 7). Sed brevi faciemejus mutavere
insignioremtristioremveconspexitAiiguslinus.Boni- Barbari. Divina, inquit Possidius, voluntaleel poleslale
facius nempe foederecum Vandalis sui adversus Im- provenit,ut manus ingens diversislelisarmata et beltis
perium dcfendendicausa inito, illos inaio mense anni exercitala, immaniumhostium Vandalorumet Alano-
quadringeiitesimivigesimioctavisecundumopinionem rum, commixtamsecumhabensGothorumgentem,alia-
propius a verisimilirecedentem, exllispaniis in Afri- rumque diversarum personas, ex Hispanim partibus
cam evocavit, alque eorum libidini permisithanc lan- iransmarinis, navibus Africw influxisset et irruisset.•
tam tamque florenleni provinciam, quam tribus ex~ miversaqueperlocaMauritaniarumeliamadaliasnoslra&.
gS9 - VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 560 p
transkns provinciasel regiones,omniswvienscrudelitale Christi ebaritas alligavit, pbsse rumpere; atque adeo
et alrocitate,cuncla,quwpoluil, exspolialione,cwdibus, quamdiu ipsorum praesentia plebi necessaria est fu-
diversisquetormentis,inccndiis,aliisqueinnumerabilibus tura, cis riihil prorsus aliud relinqui, nisi ut se totos
el infandismalis depopulala est; nulli sexui, nulli par- divinaevoluntati committant.,el spem suam in superno
censwlati, nec ipsis Dei sacerdolibusvel minislris, nec adjulorio collocent(Epist. 228, n. 1). Hpnoratus Thia-
ipsis ecclesiarumomamentisseu inslrumenlisvel mdifi- bensis episcopus, idemque a Possidio sanctus vir ap-
ciis. El hanc ferocisshnamhostium grassalionemet pellalus (Possidius, in Vita August., c 50), eadem
vastationem,ille Dei homo, et faclamfuisseelfieri,non poslmodum ab Auguslino de praesulibus et clericis
ut cmterihominum, senliebalet cogilabat: sed allius et sciscitatus est. Hic sancto Antistiti signiflcabat, non
profundiusea considerans,et in his anhnarumprmcipue videre se, quid aliud remanendo in sedibus suis vel
vel pericula vei morles prmvidens,solilo amplius (quo- sibi vel populosuo profuturi sint episcopi, nisi ut ante
niam ui scriptum est, « Qui apponit scientiam,apponit ipsorum oculos viri cadant, feminae constuprenlur,
dolorem >[Eccle.i, 18]; et « Cor inlelligens,tinea ossi- incendantur ecclesiae,atque ipsi quoque in lormentis
bus) >fuerunteilacrymwpanesdieacnocte(Psal.XLI,4), deficiant, cum de ipsis quseritur quod non habent»
amarissimamqueet lugubremprw cmlerissuw seneclulis Augustinus sufficere pulavit, ei suam ad Quodvult-
jam pene exlremamducebalac lolerabalvilam. Videbat deum epistolam mittere. Sed illi itcrura Honoratus
enimille homoDei civitatesexcidioperditas, pariterque hoc sibi salisfactumnon esse significavit,quando Chri-
cum mdificiisvillarumhabilalores, alioshostili neceex- stus et fugere praecepisset,et praeceptumsuum exero-
stinclos, alios effugalosalque dispersos; Ecclesias s«- plo proprio confirinasset. Hoc igifur fuitincausa, eur
cerdoiibusdc minislris deslilutas,virginesquesacras et ei sanctus Doctornovam super ea re scriberet episto-
lam (Epist.228, n.2), quam dicit Possidiusinslituendis
quosque conlinenlesubique dissipatos; et in his alios
tormenlisdefecisse,alios gladio interemplos esse, alios episcopis aliisque Ecclesiaeministris apprime utilem
in caplivilale, perdila animi et corporis inlegritale ac et necessariam, ob idque sibi visum, eam, licet lon-
Vitse sancfi Praesulis inserere (Possidius?
fidei, malo inore ac duro hostibusdeservire; hymnos gitisculam,
Dei el laudes de ecclesiisdeperiisse,wdificiaecclesiarum in Vita Auijusl., c. 50). Porro id ille in ea docet, fu-
tum demum Iicilam esse, cum vel ipsi
quam plurimis locis ignibusconcremata; solemnia,qum gam episcopis
Deo debentur, de propriis locisdesiisse sacrificia; sa- specialiter quaeruntur, et per alios qui non ita quae-
cramenla divina vel non qumri, vel qumrenliqui iradat runtur, potest impleri necessarium minislerium ; vel
non facile reperiri; in ipsas monliumsilvaset cavernas recessit universa plebs. Uliimo huic approbando quo-
rumdam Hispanorum antistitum exemplum adducit;
petrarum et speluncasconfugientes,velad quasquemu-
niliones alios fuisse expugnalosel interfeclos,alios ila primo autem Alhanasii; cui poterat et Cyprianun*
necessariissuslentaculisevolulosatque privalos,ut fame adjungere : demptis autem duabus hisce conditioni-
contabescerent: ipsosqueEcclesiarumprmposhoset cle- bus, ignoranlia sola autignavia cleiicum, maximeque
ricos, qui forle Dei beneficiovel eos non incurrerant, episcopum, induci posse, ut populum ministerio suo,
vel incurrentesevaserant,rebusomnibusexspoliatosatque quo tempore poiissimum eo indiget, deserlum patia-
nudalos, egenlisshnosmendicare, nec eis omnibusad tur. Quia vero ab alio praesule fuerat objectum, si.
omnia, quibusfulciendiessenl,subveniriposse: vix tres Cbristus in eis perseculionibus,ubi pofesf frucfusesse
supersliles ex innumerabilibusEcclesias, Iwc est, Car- martyrii, fugiendumpraecepit; multo magis fugiendas
thaginensem, Hipponensem,et Cirtensem,qumDei be- esse passiones steriles, quando est barbaricus el ho-
neficio excism non sunl, el earum permanenlcivilates, slilis incursus : respondet Augustinus, verum esse id
et divinoel humanofullw prmsidib; licet post ejus ob- quidem de his quos ecclesiasticiofficiinon lenent vin-
ilumurbs Hipponensisincolisdeslitulaab hoslibusfuerit cula; secus autem de iis qui, quod fidelibus operam
concremata. Et se inter liwc inala cujusdamsapienlis suam debeant, remanent; eos enim charitatis hujus
senlentiaconsolabalurdicentis:Noneril magnusmagnum beneficiouieritum illusirioris marlyrii sibi comparare,,
pulans, quod cadunt ligna el lapides, el moriunlurmor- quam si retinendae lantum fidei causa paierenlur. At
iales. Hmcergo omniaille, ut erat alte sapiens,quotidie cum ipsamet charitas videretur ad id inducerc, ut
ubertimplangebal(Possid.,in VitaAugust.,cap.28). optaretur cleri partern aliquam, ne deessenl qui eva-
7. CaeterumVir Dei neque lidem suam, neque epi- dentibusbarbaricum furorem opitularentur, secedere;
scopalem fortitudinem dolore, quo tanlas inter cala- monet eos qui sponte consilium hoc essent aniplexuri,
inifales afficiebatur,frangi debilitarive sinebat: quod ne vel notarentur ignavia, vel prae aliis, judicio suo,
quidem is epistola ad Quodvultdeumepiscopum data magis Ecclesiaenecessarii viderenlur, sortibus rcm
liquido demonslravit. Rogatus enim ab hoc episcopo, commiltere posse: neque hoc ulli praeterquamigna-
prsesulumhoc in casu quod esset officium,an eis li- ris culpatum iri, quamvis eam rationem minus usi-
ceret ftigam populis permitlere, ac se ipsosrecipere tatam esse fateretur. Asseril Augustinushanc animi
periculi vitandi gralia : paucis quidem illi respondit, magnitudinem,qua epjscopuscum plebe sibi divinitus
sed pro ejusdemnecessitale sat multis, netnpe nec eos crediia mediis in periculis perseverat, non mundanse
esse prohibendos, qui ad Ioca, si possunl, munita cupiditalis fumo, sed ccelestisamorisflammagenerari,
niigrare desiderant; nec episcopos minisierii sui vin- et amoremhunc a Deo proficisci, necnon ab ipsopre-
cula illa sacra, quibus eos, ne Ecclesias deserant, cibus esse efflagitandum.Oremusergo,ait, ul ab illo de-
tur aquojubetur(Epist.228, n.7).Hoedemumadditpro (Ibid., lib. 4, n. 5). Horum sex in Augustinianarefu-
coronide, consiliurain his calamilatibusnullum con- talione contiiientur, in quibus Calholicosvix unquam
ducibiliusrelinqui, quam ut confugiatur ad orationis aliter nominat, quam Traducianosel Manichseos,ac
praesidium,atque obnixedivinaclementia imploretur. maximesanctum Antistitem, quem illic quoque Tra-
Porro ex hae epistola judicare est, Calamam urbem clalorem Pcenum vocilat, Alypium autem Vernulam
aliasque compluresa civibus omnino desertas ac de- peccalorum Augustini (Ibid., lib. 1, n. 7). Verum
solatas fuisse; quando Possidius, qui ab Augustini conviciailla niliili sibi, vel polius magni pendcnda
senlentia, quam tot tantisque laudibus prosequitur, putat Augustinus; quia quando pro defensionecalho-
discedere nunquam in animum induxisset, sese alque licmfideiabhmreliciscontumeliasaudio, inquif,pro lau-
alios finitimosantislites Hipponemperfugissetestatur dibushabeo(Ibid., lib. 3, cap. 18). Julianus opus illud
(Possidius,in Vila Augusl., c 28). suum inscribit Floro, inter Pelagianaefactionis epi-
fe CAPUT IX. scopos celebri, cujus rogatu vel polius auctoritale
1 Vllimumopusin Julianum sanctusDoctoraggredilur. paterna adductum se prsedicat, ut misso brevioris
2 ln colloquiumvenil cum MaximinoArianorum operis consilio magnum hoc susciperet (Ibid., tib. 1,
episcopo,quemel editis libris confutat. 3 Maximum nn. 2, 7). Et alio loco illud oneris sibi a sanctis viris
ab Arianahwresiconversumadhorlalur, ut suosalios- et ejus temporis confessoribus, hoc est, ab iis qui
que eodemerrore implicatosad calholicamfidem ad- Pelagianidogmatiscausa solumverlere jussi fuerant,
ducere sludeat. 4 Refellit Sermonem Arianorum. impositumjactat (Ibid., lib. 1, n. 51). Duos Retracla-
5 Colloquiumcum Pascentio eidemArianw hmresi tionuni libros jam absolverat Auguslinus, cum idem
addicloscriplisad eumdemlitteris evulgat. 6 Elpidio illud opus videre sibi conligit.Nempe Alypius sub id
in fide Trinitatiserranti rescribit. lemporis tertio Romam profectus, illud ibi cum ac-
1. ln illa totius Africsevaslatione, dum eo tantum cepisset, nondum lotum descripscrat, cum oblatam
incumberent plerique omnes, ut vel pafriaelaboranti occasionem noluit prseterire, per quam Augustino
opem ferrent, vel sese saltem eriperent ab interitu; quinque ejusdem operis libros dererendos curavit,
sanctus Anlisles inslitutum nihilominusstiumin ad- promittens «lios tres cito se esse missurum, multum-
juvanda continuissuis laboribus Ecclesia, propugnan- que instans ne respondere differret (Episl. 224, n. 2).
daqueadversus illius hosles veritate ac flde, conslan- Revocandisad examen Epistolis ac Sermonibussuis
ter lenebat. Jam ante observatumnobis est, seriptis a tunc operam dabat sanclus Doctor, el plurimas epi-
Juliano in primum Auguslini librum de Nuptiis et stolarum jam legerat, tametsi nihil adbuc inde dicta-
Concupiscenliaquatuor libris, excerpta qusedamex verat, cum euni etiam isti Juliani libri occupare cce-
illorum primo sanctum Doetorem suo de Nuptiis et perunt. At cum operum suorum recognitioiienigravio-
Concupiscenliasecundo refutasse; ac postea qualuor ris duceret necessilatis,quam ul dimittendavidereiur;
illos inlegrosadeptum, conlra eosdemsimul prolixius duobus hisce laboribus, ut jam observalum, oliutn
opus, cujus inscriplio in Retractationibus non alia suuin ita partitus est, ut uni inlerdiu, alteri nocte
legitur, nisi: ConlraJulianum librisex, edidisse. Aly- incumberet. Aliaelamen supervenientescuraeejus ge-
pius librum de Nuptiis et Coneupiscenliasecundum neris ac momenti, ut eas negligere liaudquaquam
jam inde ab anno quadringenlesimovigesimoprimo, posset, ipsum ab eo quod habebal in manibusaverle-
quanlum conjectura nobis licet assequi, secum in runt. Juliano eiiin in modum respondebal, ul primo
Italiamlulit. Hoc autem adortus esl maturata respon- hserelici illius texlum exhiberet, deinde quse ad eum
sione Julianus, cum sex libros, quibus quatuor sui revincendumviderentur apposita, subjungeret(Ibid.,
refutati ab Auguslinofuerant, necdum cognitoshabe- n. 1). Haccratio eum ad iteranda crebro eadem re-
ret; quandoquideman eos Augustinuslegisset, addu- sponsa adigebat, eo quod Julianus in iiiculcandis iis-
bilat (Operis imperfecli lib. 4, n. 58). Isla Juliani deni erroribus perpeluus esset: sed malebal Vir san-
responsiolibris oclo constabat in quibus erat ille va- ctus nimiam suam diligentiam a celerioribus ingeniis
gabundaloquacitatenoncopiosus, sed odiosuseis, qui sibi condonari, quam a lardiusculisde neglecta ipso-
rebus inhserenlessuperflua verba coiilemnunt(Ibid., rum tarditate secum expostulari (Opeiis imperfecli
lib. 5, n. 20). In hoc scite Auguslinus jocalur, ait- lib. 6, n. 17). Is autem ibi bistoriamhanc observatu
que illum, siquidem eidero viae insistere constiluit, minime indignamrefert: Eral apud nos,'inquit, Aca-
amplius mille volumina, ut sex suis Iibris, quibus tius quidamhonestoapud suosorlusloco: clausisoculis
illius qualuor confutavit, rcspondeat, nullo negolio nalumse essedicebat; sed quia inlus sani patpebrisco-
posse conflcere (Ibid., lib. 1, n. 34; lib. 4, n. 5). hmrenlibusnon patebant,medicumeosferroaperire vo-
Nihilolamen minus perpetuo brevitalis studium ja- luisse, nequehoc permisisseretigiosammalrem suam,
ctabat, perinde ac si niulla, quaepotuisset adjungere, sed id e/fecisseimposilo ex Eucharistia calaplasmale,
reticuisset. Hinc illi Augustinus : Ideo conlra unum cumjam puerquinquefere aut ampliusessel annorum;
Ubrummeumlibros octo scripsisti,quia per lua com- unde hoc se satis meminissenarrabat (Ibid.,lib. 3, n.
pendia dialecticadiu dispulare noluisli (Ibid., lib. 1, 162). Huicin Julianum operi sanctus Doctorad ex-
n. 34). Sed ne librum quidem Augustinr tolum tremam usque vitam operamnavavit, cui adhuc insta-
octo suis oppugnat (Ibid., lib. 2, n. 127); imo bat in urbe Hippone jam a Vandalis obsessa; sed
nullam ejus partem refellens, vix tertiara attingit rooiie occupatus, idem opus imperfectumrelinqucre
S65 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. §64
coactus est (Prosper, in Clironico), quemadmodum spondere Augustinum : verum recepil idem hie san-
cliam liquido tradit Possidius, ubi mentionemde illo clus, se disceptationemscriptis tradituriun, ac Maxi-
facit in boec verba : Conlra secundamJuliani respon- mino, quam falsa dogmata tueretur deinonslraturum:
sionem, imperfecium Opus (Possidius, in Indiculo, quod promissum subscriplione sua munivit. Maximi-
cap. 4). nus quoque propria manu scripsit in culpa fore se,
2. Diximus supra jussu Segisvulli Hipponem ve- nisi accepto illius libro singulis capitibus salisfaceret.
nisse Maximinum (Supra, cap.8, n. 4). Venerat Augustinus fidem Iiberavit suam, eoque magis id il-
aulem, ul ipse jactilabat, conlemplatione pacis(Collat. lum praestare necessumfuit, quod reversus Carthagi-
cumMaximino,n. 1): quod quidem clarius non expli- nem Maximinus, e collalionevictorem se discessisse
cat. Idem testalur infra, se adductum ad responden- gloriabatur; quia videlicet illie se verbosiorem
dum timore Dei et studio colligendi fratres seu disci- exhibucrat ( Possidius, in Vila Auguslini, c. 17).
pnlos suos, quos Augustinus non exbortalionibus Quamvisautem illius vicloria commentum esset, non
lanlura privatis, sed et publico traclalu, in quo de erat tamen expeditum tardioribus ac niinus in fide
invisihilitate Dei dispulaverat, sibi eripere Ecclesiae- eruditis de ipsa judicare. Scripsit itaque Yir sanctus
que reconciliare conatus erat (Ibid., disput. Maximini, duos Iibros admodum prolixos, quorum priore iis quse
n. 26). Innuebat forsitan quosdam Segisvulli Golhos, ipsemet proposuerat, Maximinumminime respondisse
qui ne Calholicorum parles Hippone potiores essent, planum fecit: in posteriore autem, ejusdem hocretici
iieutiquam efficere valebant; quandoquidemMaximi- disputationem prolixiorem, cui in colloquiorespon-
nus leges verebatur imperiales(Collat.cumMaximino, dere temporis angustia fueral prohibitus, totam refu-
n. 4), Augusiinus vero tanquam principum auctori- lavit. Hos libros sanctus Prsesul eo reiicet in Retra-
lalemmiilusloquebatur(/(>!</.,disput.Maximini,n. \). ctationibus, quod his jam anle summam nianum
Ille primum amicum cum Heraclio presbytero collo- apposuerat. Sed illorum in ejusdem Vita, necnon in
quium iniit ab ipso, ut inquiebat, provocalus(Coilat. Indicementionemfacit Possidius(Ibid., el in Indicuto,
cum Maximino, n. 1) : at Heraclius posiea vocavit cap. 5). Dicla ejusdem Maximiniquasdam redarguit
Auguslinum. Hic roganlibus plnrimis in colloquiima sanctus Antistes in sermone ad plebem, qui hoc lifulo
vciiire consensit : quod ipsum recusare Maximinus, prsenolalur : Contra quoddam dictum MaximiniAria-
ne a suis asseclis desererelur, ausus non est (Possi- norum episcopi, qui cum Segisvultocomite constilulus
dius, in Vila Augustini, c 17). Convenere igiturco- in Africa, blasphemabat(Serm. 140): sed an sermo ille
ram niagna frequentia hominum nobilium aliorumve colloquium superius memoratuni prsecesserit, an se-
lam clericorum quam laicorum ; necnon et nolario- cus, ignotum est.
rum, qui utrimque dicia exciperent. Maximinusprin- 3. Haecsancti Antistitis cum Maximino disputalio
cipio adscita quadam modestisespecie palam agnovit, monet, ut alia contra hseresimArianam opuscula, ea
Augustinum sibimel ipsi injuriam vel eo fecisse, quod prseserlim quorum tempus explorare nobis non licuit,
secum in colloquiumvenire dignatus sit. Tum Arimi- hoc loco velut in fascem colligamus. Erat Maximus
nenscm fidem tenere se professus est; cujus dehinc quidam , dictus in anliquis codicibus medicus Theni-
divcrsa capita declaravit: quaesanctus Doctor, quan- tanus Eunomianista, qui pridem irrelitus Arianis do-
tuiii ipsi licuit per tempus, redarguit (Collat. cum gmatibus, etiam persuasu suo eamdem pestem aliis c
Maxhnino, n. 1 ). Unde ex ea conlroversia discere familia sua afflaverat (Epist. 170, n. 10 ). Aitamen is
est, qu:e esset hujtis haereseosdoctrina, quibusvefal- jam gravis aetate, divinobeneficioinde emersit, seque
laciis haerelicidebilitatem ejus operire et simpliciori- catholicseEcclesiseconsociavit, Augustino atque Aly-
bus imponere nilerentur; ac demum quam de divina pioprsesentibus; quos ad hoc operam suam contulisse
Trinitate fidem catholica sequeretur Ecclesia. Illic nulli dubitemus. Yerumlamen apparet, illum ad re-
Maximinus, quse cogitat, non expedilissime tanlum ducendos, quos a verilate averterat, atque alios e
efferl, sed etiam suaviter atque ornate; licel se nec suis, quos spes fuerat ipsius reditum secuturos, minus
rheloricaearli, nec humanioribuslitteris unquani slu- ferventem se praebuisse. Atque hoc sanctos antistites
duisse prsedicaret. Certe quidem felici memoria erat impulit ad scribendum eidem Maximo; quem cohor-
pra;ditus, necnon in numeralo habebatScripturaetesli- tantur, ut illos urgeat, pro illis oret, illos demum ad
monia longe plurima, quaemagna lingusevolubilitate Ecclesiamadducat. Reliquamepistolam in explicando
effcrebat: atque adeo multa, eaque pulcherrima di- divinseTrinitalis mysterio, ut Maximumin fide magis
cebat, sed ad rem minime pertinenlia. Unde fiebat, ac magis confirmarent, posuere. Peregrinum quoque
ut, cum miiltum declamitasset, non effecisse quid- episcopum, fortasse Thenitanum, datis simul ad eum
qnam, neque ad inlerrogala respondisse reperiretur. litteris (Episl. 171) petiere, ut priraa nata occasione
lioc se de industria facere postrema sua disputatione, cerliores ipsos faceret, num epistolam Maximus
quam ad finem usque diei produxit, abunde ostendit: grato accepisset animo, suisque ipsorum monilis
non enim per tempus licuit eam relegere, ut ab Au- oblemperasset. -Ad haec eumdem Peregrinum obse-
gustino rcdargueretur. Sed nec Maximinuminducere, cranl, uti suis ipsorum verbis illi significet, prolixas
ut coiloquium die sequenli conlinuaret, licebal, eo epistolas ad familiarissimossuos, eliam ad episeopos,
q«od sc Carthaginem urgenti riecessilale revoeari ea, qua illa scripla erat, forma scribere se solere, ut
oblendcrct. Proindeque oportuii uno verbo illi rc- et cito scribantuT, et charta teneatur commodius
eum Ieguntur : ne forte, mquiunt, tstum morem no- bus et d valeritibustegere Cdmprobatuf(Pdssid., id
Sltuinnesciens,factamsibiarbiiretur injuriam. Vita August.,c 17).
4. Tamelsi hoereticiex Ariana seeta nulli alias nipV 6. Idem Possidius epistolam quoque ad Elpidium,
pone degerent; quosdam lamen eo intolerat adven- iriler opera adversusArianos suscepta refert (Idem, iri
lantium frequentia (In Joan: Evdng. traci 40, n. 7). Indic, cap. 5). Etsane hic Elpidiusin Trinitate erra-i
Ibi ergo cum aliquando, anno videlicet, ut ex Re- bat, ac Filium Patri sequalemdicere, stultum ducebat
tractationum serie intelligitur, quadringeiitesimode- (Epist. 242, n. 2). Is nunquam viderat Augustinuro:
cimo ociavo', Sermo quidam Arianorum, sive Hippo- attamen ei venit in mentemillumbenevolentise
ergo,
nensium, sivealiorumcura prodiisset (Retract. lib. % ut praedicabat, ab errore velle revocare (Ibid., n. 1);
cap. 52), ac sanclODoctori,a (idelibuscalholicismissuS Eam ob fehi cujusdam episcopi suae sectselibelluni
essety hunCipseqiianla diligenlia et brevitaie poldit\ illi tfansmisit, hortatiisque est ad mare trajieiendum;
confutavit; atque ne textum cogeretur, queni excu- ut Bonosuni ac Jasonemdoclissimos viros, quorum e
tiebat, opusculo suo passim inserere, Sermonem iri colloquiouberes fructus esset reporlaturus, audiret.
illius ffonte integrum praefixit, numeris adhibitis; Quanlumvisridiculum esset Elpidii consilium, ei ta-
quibus refutationissuseloci quiqueindicafentur (Corit. men sanctus Doctor cum beiiignitafe respondit, quod
Serni. Arianoi\, cap. 39). in se benevolentiamtestaretur, seque ab errore libe-
5. Pascenlius quidam comes domus regiae, addi- fatum vellet, graliam debere se ae profiteri: veruni
clus Arianse haeresi, qui, ut narrat Possidius, per ulereorum erret in fide vel in cognitione Trinitatis,
auclofilatemsum personmfiscivehementissimusexactor, aliamquaestionemessedicit; optafquenosseeum Deus
fidem caiholicamatrociter ac jugiter oppugnabat, et faciat, quodnosse se putat. De libello autem ab epi-i
qnam plurimossacerdotesDei simpliciorifide viventesj scopo Elpidiiedito, seseauctoris vanitaiem iiifirmita-
dicacilateac potestateexagildbalet perlurbabal(Possid.j temque spondet oslensufum, si per otium singillatim
in Viia Augusl., c. 17), Auguslinum provocavit ad illum excutere sibi sit liberum (Ibid., n. 5). Atqui
sefmonera cum ipso conferendum apud Carthagirtem^ quominus id operis aggrederetur, probibuere sine
interpositis (id est, prsesenlibus)honoratis et nobili- dubiovaria illa negotia, quibus distentum se passim
bus vifis (Epist. 228, n. 9). Sed idem hmrelicus, per- conqueritur.
git Possidius, tabulasalqueslilum , id est notarios ad CAPUT X.
excipiendum,quodmagisternosler(Auguslinus)et dnte 1 In prwdestinationiset gralim doclrinamsuperioribus
coHgressum et iii congressuinstantissimefieri volebat; libris ab Augustinoexplicatam insurgunl Massilkn-
ne ddesseiil, omni modo recusabat. Et dum id perne^ ses et alii quidamin Galliishaud in lotuma Pelagia-
gasset, dicens quod melu legum publicarumpericlilari nis ablwrrenteS.2 Calholicamfidenxconlra eosdefen-
labulis scriptis nollet, alque inlerpositis(liocest, prw- dil Augustinusscriptis Prosperi el Hilarii impulsu'
senlibus)id placereAugustinusepiscopuscum suis qui libris de Prmdestinaiionesanclorum. 3 Quodvult-
aderant consacerdotibus videret,ul absqueullascripturd deus rogat sanctumDoctorem,ut de hmresibusscri-
privalimdispularent, collalioneinsuscepit; prwdicens; bat. 4 Vrgente QuodvultdeoAugustinusaggredilur
ui poslmodumconligil, quod post soluium conveniuni opus de Hmresibus, quod imperfeclumrelinquereco-
essecuiquamposset liberumforte dicere, nullo scriptu- gitur. 5 Dioscoriconversionem miraculiplenamnar-
rw documento,se dixissequod forle non dixeril, vel rat per litteras Alypioscni.
non dixissequod dixerit. Et miscuitcumeodemsermo- 1. Verum quantacUmque curarum euni multitudo
nem, atque asseruitquidcrederet,et ab illo quid teneret premeret, non propterea deponebal e memoria san-
(id est, quid contra fidem calhoiicamdiceret), audivit ctus Doclor, sibi dcfendendaegratiaeimpositam esse a
(nam alioqui a Pascenliooblincrenon poluit, nt suam Deo provinciam. Itaque praeterquamquod slilo decer-
fidemdiseriisverbisdicerel);et veraralionealque aucto- tare cum Juliano ad extremam usque vitam non desti-
rilate Scriplurarum probala docuit, et ostendit noslrai tit, novis adhuc non longo ante mortem ipsius tem-
fidei firmamenta: itlius aulem asserta nulia veritate, pore surgenlibus gratiae inimicissese sine raora ob-
nulla Scriplurarumsanclarum aucloritale snffutta do- jecit. Multinimirum servorum Christi, id est, mona-
cuit, et frustravit. El ut a se invicemparles digressw chorum, qui in Massiliensiurbe consistebant (Epist.
sunl, ille magismagisqueiralus el furens , mendacia 225, n. 2), aliique in aliis Galliarum locis (Epist. 226,
multa pro fide sua falsajactabal, victumessea se ipso n. 2) nonnulli Augustiniscripta evolventes, quidquid
proclamansmultorumore laudalum Auguslinum.Quw in eis de voeationeeleclorum secundum Dei proposi-
cum minime lalerent, coactus esl ad ipsum scribere lum disputabat sanetus Doctor, illud Palrum opinioni
Pascenlium, propler illius meluin omissis noniinibus et ecclesiaslico sertsuieonlrarium diclitabant: alque
conferenlium,el in eis litteris quidquidinler partes di- hoc propositum vocalionis Dei, quo vel ante mundi
ctumvel geslumfuerat, fideliterintiinavil: ad ea, si ne- inilium, vel in ipsa conditione generis humani eligen-
garenlur, probanda magnam testiumhabens copiam, dorum et rejiciendorum dicitur facta discrelio, et la-
clarissimosscilicetatque honorabiles,qui tunc aderant, psis curam resurgendi adimere, et sanctis occasionem
viros. Atqueille ad duo sibidirecta scripta, unum vix temporis afferre: deinde sub hoc praedeslinationis
reddiditrescriptum,in quomagisinjuriamfacere, quam noniine fatalem quamdam induci necessitalem : uno
suw seclmralionem valuil declarare. Quoda vblenti- verbo, quidquid gibi Augustinus ex adversa parte
$67 VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 568
opponit in Iibro de Correptione et Gratia, vel in libris sime accipiemus, tanquamg nobis charissimaac reve*
conlra Julianum; hoc totum ipsi pro se regcrebant rendissima auctorilate decrelum (Episl. 226, n. 10).
summa contentione ac pugna : tum doclrinam illam Eidem significat, a Prospero se oblinuisse epistolam,
sedificationi audienlium contrariam esse dicebant, quara suse conjuiictam illi mittit, qua ipse Prosper ,
atque ea propter, eliamsi vera sit, non promendam. quantum in se fuit, adversariorum dogmata princi-
Caelerum obslinationem suam vetustatis nomine de- piaque omnia complexusest. Hujus ille initio declarat
fendenles, conlendebaiit Paulum , cujus auctoritale sancto Doctori, jam non solo urbanitatis offlcio, ut in
nililur Augustinus, a nullo hactenus ita esse inlel- priore quadam epislola fecerat, ad eum scribere se,
leelum. Quod ad parvulos speclat, in quibus divina sed amore fidei, qua Ecclesia vivit. Excubanleenim,
elucet praedeslinatio, tales aiebant perdi talesque sal- inquit, pro universismembriscorporis Chrisli vigilan-
vari, quales futuros illos in majori aelate, si ad eam lissimaindustria tua, el adversushwretkarumdoclrina-
pervenirent, scientia divina praevidisset(Epist. 225 , rum insidias verilatis virtutepugnante, nullo modomihi
«. 5). Nec absimiliier quaestionemde majoribus, cur verendumputavi, ne onerosustibi aut importunuses-
Evangelium non omnibus praedicelur, enodabant; id semin eo , quod ad multorumsalutem, ac perinde ad
affirnianles prsescientiaeesse divinae, ut ideo quibus- pielalem luam pertinet: cum polius reum fulurum esse
dam populis non praedieelur, quod illud non sint me crederem, si ea quwvalde perniciosaesse intelligo,
recepturi (Ibid.,elEpist. 226, n. 5).Prseterea discri- ad specialempatronumfideinon referrem(Epist. 225,
men constitutum ab Auguslino inter gratiam Adamo n. 1).
datam, et eam quae nobis dalur, molesle ferebant 2. Molestetulit Augustinus, quod divinis eloquiis,
(Epist. 226, n. 6). Nec volebant cuiquam talem dari quibus Dei gratia prsedicatur, quaeomnino nulla est,
perseveranliam , a qua non permiltatur prsevaricari, si secundum merita nostra datur, tam multis niani-
sed a qua possit sua voluntate deficere, et qua? vel feslisque non cederelur : Prosperi lamen et Hilarii
suppliciter emereri, vel amilti contumaciter possit studio, acpiaerga erranies cura motus est, ut isto-
(Ibid., n. 4). Quidam eliam ex iisdem Gallis adhue rum causa, post tot libros et epistolas de hac re suas,
propius a Pelagiana haeresi recedentes, graliam sal- adhue agerct, quod se satis egisse credebat (De Prw-
vantem distinguebant ab iniliali gralia, et hanc nihil dest. sancl., lib. 1, nn. 1, 2). Duos ilaquead eosdem
aliud esse ponebanl, quam rationem et liberum arbi- Prosperum et Hilariumlibros De Prwdestinationesan-
trium homiiiinibil prius merenli, quia nec exislenti, clorumscripsit, hoc amboslitulo (quamvishorum al-
Creatoris beneficio concessum; aique ejus openihilo- ter nunc vulgo De Dono perseveranlimvocitetur) non
minus hominem, dum bono nalurae bene utitur, ad injuria praanolatos (Admon. in lib. 2 de Prwdest.
salvanlem gratiam pervenire (Episl. 225, n. 4). Ac sancl., el Prwfat. in lom. 10, cap. 29) : cum in utro-
sic cum in majoribus, qui libero uluntur arbitrio, duo que sancto Doctori scopus sit, Ecclesiaecatliolicaede
sint quae humanam operantur salutem, Dei scilicet prsedestinalione, qua nos Deus elegit, non quia san-
gratia, et hominis obedientia ; priorem volebant obe- cli futuri eramus, sed, queraadmodumApostolus do-
dicmiam esse, quam gratiam, ut initium salulisex eo cet, utsancti essemus (Ephes. i, 4), doctrinam lueri
qui salvatur, non ex eo credendum sil stare qui sal- (DePrwdest. sancl.,n. 55-59, et De Dono persever.,
vat; et voluntas hominis divinae gratiae sibi pariat nn. 54,48, etc.); duosque contra illam singillatim
opem, lioii gratia sibi humanam subjiciat voluntatem convellereerrores Gallorum, quiutex Prosperi Hila-
(Ibid., n. 6). Tandem quantum quisque ad nialuin, riique litteris intelligere erat, et initium fidei, et prae-
lanlum habere facultalis ad bonum praedicabant; pa- lerea usque in finem perseveraniiam, sic in nostra
rique momenlo animum se vel ad vitia velad virlutes consiituebant poteslate, ut Dei dona esse non pula-
inovere, quem hona appetentem gratia Dei foveat, rent; neque ad hoec habenda atque retinenda Deum
niala seclantem damnatio jusla suscipial (Ibid., n. 4). operari nostras cogitaliones et voluntates: elsi caetera
IIosc aliaque conlra fidem praedestinatioiiisel gratise ipsum dare concederent, cum ab illo credentium fidc
jaclabanlur a viris qui vitsemerito vel sui in Ecclesia impetrantur (De Dono persever., n. 42). Primo igitur
gradus dignitate tantum praeslabant, nt" non facile libro docet Auguslinus, donum Dei esse non solum
quisquam, praelerpaucos perfectaegratise intrepidos incrementum , sed etiam initium fidei : gralia duri-
amafores , obsistere eorum dispulationibus auderet tiam cordis auferri; et ad Christum venire omncs,
(Ibid., n. 7) : ac proinde necessarium existimarunt qui a Paire docentur ut veniant: quos autem docet,
Prosper et Hilarius, vir uterque Iaicus, Augusli- misericordiadocere; el quos non docet, judicionoft do-
num per litteras admonere, ut suam ipsius auctorila- cere. Ostenditquid inlersit inler graliam et praedeslina-
tem illis objiciens, qusein istis quseslionibusobscu- tionem : porro praedestinationeDeumea praescivisse,
riora sunt et ad percipiendum difficiliora, quam luci- quseesset ipse facturus. Proedestinationisadversarios,
dissimis expositionibus aperire non gravaretur : qui seadincertum voluntalis Dei deduci nolle dicuntur,
quippe qui sperarent, non solum se disputationum miratur mallese ipsosinfirmitatisuae,quamfirmitatipro,
ejus praesidioroborandos, sed eliam ipsos adversarios missionis Dei commiltere. Gratiaeet prsedeslinalionis
defoecatissimumIumen graliserecepturos (Ibid.,n.§). vcritatero docet relucere in parvulis qui salvaiitur,
Quidquid, ait Hilarius, pro ea gratia, quam in te pu~ nullis suis meritis discreti a caeterisqui pereunt; non
silli ctmimagnismiramur, votuerisaut valueris,gralis- eiiim inter eos discerni ex. prsescieiilia •merilorqm?
S69 LIBER OCTAVUS. 570
qusesi diutius viverent, fuerant habituri; prseclaris- lare eumdem, senio licet et infirmitate corporis la-
simum autem exemplum praedestinationis et gratiae boranlem, conslituii, rogaturus ut de omnibus ab
esse ipsum Salvatorem. Deniqueprsedestinatos ante Ecclesia condita natis hseresibus narrationem texat;
mundi constitutionem electos esse, non quia credi- ubi quoesint illarum dogmala, quibus opiniouibus a
turi praesciebantur et fuluri sancti, sed ut tales es- veritate disseniiant, quidnam ad ipsas revincendas
sent per electionem gratise. In secundo libro probat Scriptura et ralio suggerat, qua ralione qui eas abju-
perseverantiam illam, qua in Christo usque in finem rant, Ecclesia suscipiat, qrrarum denique illa Bapti-
perseveratur, esse donum Dei : quod quidern donum smum admittat vel respuat, ab eodem exponatur.
suppliciler emereri potest, sed cum datum fuerit, Quoniam autem Augustinofutura erat immensi laboris
amitli conlumaciternon potest. Illud non secundum provincia universas hoeresesrefellere; cogit se con-
accipientium raerita, sed aliis Dei misericordia dari, tinuo infra breviores limiies Quodvultdeus, seque
aliis justo ejus judicio non dari. Cur ex majoribus ille contentum fore testatur, modo ille per compendiura
potius quam iste vocetur, quemadmodum et ex duo- adnotet, cujusmodi sint earum placita, quamve do-
bus parvulis, cur iste assumatur, ille relinqualur, ctrinam calholica Ecclesia adversus easdem tuealur;
inscrutabile; inscrutabiliusvero, cur ex duobus piis, qui ampliorem cognitionemcuperent, mittendo ad il-
huic perseverare donelur, non illi: sed illud tamen Ias disputationes, qnas vel ipse Vir sanclus, vel alii
cerlissimum , hunc esse ex praedestinatis, illum non super eodem arguraento lucubraverant. Hic labor
esse. Postea refellit quod adversarii jactant, prsede- haud dubie poterat utilitalem non mediocrem, tum;
stinationis definiiionem esse ulilifali exhortalionis et rudibus, tum ipsis etiam erudilis afferre : quocirca il-
correptionis adversam : asseril contra praedestinatio- lum ut sanctus Doclor ne delrectet, eum per Christi
nem utililer prsedicari, ut homo non in se ipso, sed nomen, qui doctum sine invidentia esse ipsi conces-
in Dominoglorietur. Quae ab illis contra praedestina- serat, obtestatur. Non difflletur quidem gravissimum
tionem objectanlur, eadem vel contra Dei prsescien- onus imponere se, meliora cogitanti, et disponenti
tiam, vel contra gratiam illam, quam excepto initio majora sancio seni, et querelas corporis sustinenti.
fidei et perseveranliae perfeetione, necessariaro esse Sed me animavit, ait ille, Beatiludinistum benevolentia
consentiunt, posse objectari. Praedestinationemenim omnibuscomprobata: quam dum considero, magis li-
sanctorum nihil aliud esse, quam praeparationembe- mui, ne non petendosuperbus, non quwrendodesidio-
neflciorumDei, quibus certissime Hberantur, quicum- sus, non pulsando piger a Dominojudicarer (Epist.
que Hberantur. Verum praedestinalionemcongrua ra- 221, n. 1). Cogitaverat jamdudum Augustinus, Imnc
tione preedicari jubet, ac non eo pacto, ut apud im- illum laborera suscipere; ac eum utique suscepisset,
peritam multitudinem redargui ipsa praedicatione vi- nisi perpensa rei difficullate, illud oneris vires suas
deatur. Postremo illustrissimum praedestinalionis Ionge superare esset arbitratus (De Hares., prwfat.).
exemplum nobis positum ob oculos DominumJesum Nacius igitur opportunitatem Hipponensis cujusdam
rursus commendat. His praesertim ex libris agnosci primarii civis, cui nomenPhilocalo (Epist. 222, n. 1),
voluit Hormisdas papa, quid Romana et catholica confestimad Quodvulldeum epistolam, quoetemporis
Ecclesia de libero arbitrio et gratia Dei proflteatur : injuria perdila est, misit, qua illi postulalum nimii
cujus auctoritate libros eosdem episcopi Africani pro Iaboris ac negotii esse ob oculos ponebat. Huic aliam
flde in Sardinia exsules maxime commendant in epi- paucis posl diebus adjecit per suum quemdam hypo-
stola synodica. Prm omnibus,inquiunt, studiumgerile, diaconum, quem Carlliaginem proflciscicausa quoe-
librossancli Auguslini, quosad Prosperum et Hilarium piam adigebat. Hisce litieris heeresum catalogos a
scripsit, memoralis fralribus legendosingerere. Quo- Philastrio atque Epiphanio jam concinnatos fuisse
rum menlionembeatmmemorimHormisda Sedis aposto- testatur; quarum si minorem numerum Epiphanitis,
licm gloriosus anlistes, in epistolaquam consulenlise Philastrio Ionge doclior, constilueret, id hinc fieri,
sancto fratri consacerdotiquenoslro Possessori reseri- quod sit operosissimum, quidnam pro hseresi haberi
psit, cum magno prmconio calholicmlaudis inseruil. debeat, pronuntiare (Ibid., n. 2). Paralum se di-
Cujushwcverbasunt: t De arbitrio tamen liberoet gra- cit ad eum transmillere Epiphanii librum, groecum
tia Dei quid Romana, hoc est, catholica sequatur et illum quidem, sed quem Ialine qui redderet, Carlha-
servet Ecclesia, licel in variis libris beati Augustini, el gine nullo negotio reperiret. Petit a QuodvulideoAu-
inaximead ProsperumeiHilariumabundepossilagnosci, gustinus, ut sibi de Theodosio, deque Manicliaeis
lamen et in scriniisecclesiaslkisexpressacapitula conti- quos hic prodiderat j ac de profeclione sanctorum
neniur»(Append.tomi10, episc. African. epist., n. 17). episcoporum scribat. De Theodosio islo supra egi-
iliis Pelagiani erroris reliquiis non recordatur Augu- mus (Lib. 8, cap. 5, n. 1) : quod vero ad episcopo-
stinus in libro de Haeresibus: quia partem hanc operum iter, illud eo spectare polest, quod Alypium
ris ad Quodvultdeum, quod altero adhuc libro con- Romaeanno quadringentesimo vigesimo octavo com-
stare debebat, jam fortasse ad umbilieum adduxerat, moratum esse observavimus (Ibid., cap. 9 , n. 1);
cum Prosperi et Hilarii litteras accepit. quippe ante hoc tempus eam Auguslini epistolam da-
3. Cum animo reputaret Quodvultdeus Carthagi- tam fuisse nihil vetat.
nensis diaconus, quanta gratia Deus Hipponensem 4. Quodvultdeus alteram hanc ad Augustinum epi-
Episcopum ad alios instituendos donaverat; interpel- stolam lantum receperat, cum infeiicitatem suaro aliis
SH VITA S. AUGUSTINIEPISCOPI. 573
litteris cum beato Doetore conqueslus est, quod vi- persuadet ; quod superare humanam pufat facultatem
delicet, ne rem lantae utilitalis universse Ecclesiae (Ibid., perorat.). Quoedicit, ea potissimumexEpipha-
futuram impetraret, per sua ipsius peccafa stetisset. nio, quem tamen non usquequaquesequilur, desumit.
Aiebat nihilominuse Chrisli miserioordiaet eis visce- Huic Philastrium quoque ac Eusebium a Rufino con-
ribus pielalis, quibus ad bene de aliis merendum nun- versum, quem dedila opera videtur ob hoc ipsum lc-
quam paratus non erat Vir sanctus, sperare se fore, gisse, adjungit; iis prseterea adhibitis cognitionibus,
ut alimenlum, quod sibi alque aliis postulabat, ille quas per se sibi comparaverat. Postremo loco memo-
non negaret. Ejus epistola caeleris capitibus, quorum rat Pelagianos : nondum satis exploralam habens no-
in sua mentioncmAugustinusfecerat, minimerespon- vain lieeresim Nestorianorum. Librum suum, stalim
det: at liujus rei videlur haee esse causa, quod ex atque ultimamilli manum apposuit, ad Quodvulideum
scriploribus placuit ea resecare, ut quse pertinebant eo deferendtinicuravit, ut cum ille, tum alii qui eum-
ad librum de Hseresibus, sola ponerenlur. Etonim ne dem essent Iecturi, inde vehementius accenderentur
illa quidem salutaliuncula, quam in flneaddere manu ad implorandam a Deo gratiam ac lucem, queis ad
propria solemne erat, servala est. Ibidem aperle pro- alterara parlem, cujus tanta erat utililas futura, ab-
fitctur, nihilominus ei se molestum tam diu futurum solvendam opus habebat. Sed illam ut conscriberet
esse, quoad sibi poslulata ille concessisset: ul quodnon vel perficeret, divinum consilium non coricessit: ob
impetrat privilegium,ubinullumest meriium,saliemin- idque liber de Haeresibusa Possidio imperfectumopus
defessaimporlunilasmerealur (Epist. 223, n. 3). Asserit appellalur.
5. Epistola quoe inscripla est, Alypiosmi, ad hoc
Anguslinus, ab illo se crebrescentibus petitionibus
coactum, ae vehementer urgenteillo hoc opus susce- fcre tempus pertinet: nisi forle alius iste sit ab cpi-
pisse, nec sibi unquam alium ullum tantopere insti- scopo Tagastensi, qui profecto ad provinciseNumidise
fisse poscendo. Igitur cedendum landem aliquando decanalum seu primatum hac demum setate perve-
pulavit; in quo eliam divina voluntate, quam nomine nisse, non temere existimetur. Caeterumquoquo anno
ipso idem diaconus significabat, motum se dicit (De exarata fuerit epistola, rem memoria dignam illic Aly-
Hwres., prwfat.) Quare cum forte fortuna Fussalensis pio narrat Augustinus in haccverba : Archialer eliam
presbyler Carthaginem esset profeclurus, primam Dioscoruschrislianusfidelisest, simul gratiam consecu-
Quodvultdei epislolam Vir sanclus relegit, lucubra- tus; audi eliam quemadmodum:neque enim cervicula
tionem hanc saltem exordiri cogitans, ul quasi speci- illa vel lingua, nisi aliquo prodigio domaretur. Filia
inine transmisso eum doceret, quam difficileonus ille ejus in qua unica acquiescebat,wgrotabal, el usque ad
sibi vellet impositum. Atqui nihil omnino scribere lolam desperalionemsalutis temporalis, eodemipso pa-
potuil ob emergentes occupaliones, quaeetiam, ut re- tre renuntiante, pervenil.Dicilur ergo, et constat; cum
sponsum ad Julianuni intermilteret, in causa fuerunt. mihi hoc et anle fratris Pauli redilumcomesPeregrinus,
Tune crgo nihil aliud quam Fussalensem presbyte- vir laudabiliset benechristianus,qui cumeis eodemlem-
rum , ejusque causam Quodvultdeo commendavit; pore baplizatus esl, indicarit : dicilur ergo ille senex
addens liihiloniinussperare se fore, ul cum primum tandem conversusad imptomndam Ckrisli misericor-
quae se dislinebant expediisset, iiecnon quinque Ju- diam, volose obligasse, chrislianum fore, si illam sal-
liani libris respondisset, operi, quod ille expetebat, vam viderel.Faclum est. Al ille quod voverat, dissimu-
incumberet, ac simul reliquis relraetandis opusculis labat exsolvere:sed adhuc manusexcelsa. Nam repen-
suis, nociem nni, alteri diem impendendo: si tamen lina cmcitale suffunditur; slalimque venil in mentem
tres Juliani libri ad se prius allati non fuissent (Epist. unde illud essel: exclamavilconfitens,alque ilerumvo-
224, n, 1). Fidem suam demum liberaturus hoc ver- vit, se receplo lumine implelurum esse quod voverat.
tenle anno quadringentesimo vigesimo oclavo vel Recepit, implevit; et adhuc manus excelsa. Symbolum
ineunle sequenti manuro admovit operi; cujus quinon tenuerat, aut fortassetenere recusaverat, el se non
dembinas paiies facere cogitabat: primas videlicet de poluisseexcusuverat:Deus viderat. Jam lum posl fesla
haeresibus quoe post Chrisli advenlum et ascensum omniareceplionissum, in paraiysim solviturmultis ac
adversusdoctrinam ipsius exstiterunt: posleriores de pene omnibusmembris, et etiam lingua. Tunc somnio
qusestioiieperquam ulili, scilicetquidfaciathserelicum; admonilusconfilelurper scripluram, obhocsibi dictum
ut nimiruin omne genushaeresessivenotas sive ignotas esse accidisse,quodsymbolumnonreddideril.Posl illam
declinarc, deque omnibus quaenascerenlur in posle- confessionemredduntur officia omnium membrorum,
rum, senlentiam ferre in promptu esset (De Hwres., nisi lingumsolius: se tamen didkisse symbolum,ideo-
Prwfat.). Id consilii magnamsane utililatem praefere- quememoriajamlenere,nihilominusin eademtentalione
bal, siquidem illud adduci poluisset ad exitum : sed lilteris fassus esl: sicque omnis esl ab eo delela nuga-
res eral plenissima difficultatis, cuni generalis nulla citas; qum,ut scis,mullumdecolorabatnaluralemquam-
regula, quis definiendus sit hsereticus ostendere va- dam ejus benignitalem,eumque insultantemChrislianis
leal, eo quod 11011omiiem errorem habere oporteat fackbat valdesacrilegum(Epist. 227).
pro hseresi.AChristo passo ad suam usque memoriam CAPUT XI.
ocloginla octo hoeresesin primo libro enumeral: ne- 1 Ronifaciuscum Placidia in gratiamredil; idque, prm-
que proinde quolquot fuere unquam, aut earum de ler alios, agenle, ut vidcbilur, Dario comite; cujus
quibus loquitur, dogmata omnia se recensuisse sibi amkiliam quwrit Auguslinus.2 Viclus a Vandalis
BonifaciusHipponem-Regiumse recipit: eo Vandali viro, a quo laudari se ideo gaudebat, quod is propter
ad eumobsidendumadmovent:interea nwrbo corri- Christum diligeret servos ejus; necnon vir bonus, et
pitur Augustinus.5 Sanitales divinilusfaclw ad Au- non in superficie', sed in christiana charilate esset
gustinipreccs: animototose lacrymis et pwnilenliw christianus(Epist.251, nn. 2,6). Quapropteramiciliam
dedit, ut aclexitum se comparel: moritur; ac oblalo ejus sibi comparare sanctus Yir magni putabat. Illi
procommendandaejusdeposilionesacrificio,sepelitur. de pace sive induciis, quas fecerat, gratulatum scri-
4 AnnusobilusAugustini: hoc ipso anno ad Ephesi- rjsit (Epist. 229), voluptatem fortassis ob id maximam
nam synodnm a Theodosiovocabalur. 5 Hippone- praese ferens, quod res amico suo Bonifacioobtigisset
Regio urbe aliquantopost temporeincendiovastata, longe gratissima. De Iibris autem suis, illos dicit for-
conservanlurnihilominusibidemipsius scripta: quo- sitan ipsi non displicuisse, dummodo illis evolven-
rum indiculum Possidius Vitwejusdema se litieris dis plus charitatis adhibuisset, quam severilalis.
commendalmadjunxit. (Yid. tom. ult. hujus edit.). Ad exlremumut se sua aliqua epistola dignetur petit.
1. Superiori anno Bonifacium comilem, forlunse Darius illius voluntati morem gessit: ac benevolen-
temporalis servandsecausa, societatem cum Vandalis liam erga virum sanctum ac venerationem plane sin-
iniisse vidimus: attamen Deus satis habuit, decrefas gularera litteris amplissimistestatus est(E;jjs/. 250).
pcenas ab Africa per iniquamhtijusee comitis volun- Ibi quse ad pacem conciliandamgesserat, illi signifi-
tatem exegisse: usus enim est adversus eum clemen- cat, addens sperare se, votorum ejusdem atque ora-%
tia, cique admissasua ulcumque reparandi facultatem lionum prxsidio fore, ut bellum qtiod ipse duntaxat
dedit, ipsum ctroi Placidia reconcilians. Procopius distulisset, penitus tolleretur. De historia Abagari
Bonifacii redittim in gratiam acceptum refert eorum, mentionemfacit; etsanctum Antistitem obtcstatur, ut
quos idem in Urbe habebat, amicorum officiis.PLici- ad se scribat, HbrosqueConfessionumuna iransmiltat.
dia Dariicomitis forsitau opera in hocce negotio usa Ipse vero per Lazapum presbylerum deferenda ad
est. Is namque post editum anno quadringenlesimo eum curavit quaedamniedicamenla,quseejusdem va-
vigesimoprimo Encliiridion de Fide, Spe, et Chari- leiudinem levare posse medicus affirmarat: his pecu-
tate, alque ultima Augustini aetatevenit in Africam niam quoque adjecisse videlur, ad coemendos illius
(Epist. 231, n. 7 ; Epist. 229, n. 1); £l eo missuserat bibliothecaelibros; tametsi hoc silentio praelerierit.
ad conciliandam pacem, ad bellum voce componen- Comitis dona et laudes grato aniino Vir sanetus ac-
dum, ac ne cujusquamsanguisqusereretur : qua in re cepit; quia bonam danlis et laudanlis mentem argue-
illum asserit Augustinusgloria superiorem esse fortis- bant: quocirca ci tam incitalo tamque tenero affcclu
simis et fidelissimisbellatoribus, qui Deo suis ipso- respondit, ut in hoc a suo more ipse recederet. Non
rum armis opitulanle, fregerunt hostem indomitum, solas Confessionesad eum misit; sed ejus posiulatum
ac reipublicse provinciisque quietem pepererunt superare cupiens,adjecitqualuortractalus, quos libros
(Epist. 229, n. 2). Bonilaciumcefte cum Imperio revocat, De fide rerumquwnon videntur,de Patienlia, De
conciliatumesse constat, non ex Procopio solum, ve- Conlinentia,De Providentia,necnoiigrande opusDe Fi-
rumetiam ex Possidio,a quo illea Vandalis,annovide- de, SpeetCharilale, quod vulgoEnchiridionappellatur
Iicel.quadringentesimotrigesimo,intra Hipponis-Regii (Epist. 251, n. 7). Rogat, ut sibi suuro de hisce lucu-
nuirosobsessusdicilur(Poss/</.,in VilaAugust.^c^). brationibus judicium, siquidem iilas prius legere po-
Nequeetiam dubium est,bellura a Dario, sin minus tuerit, quam proficiscalur ex Africa , rescribat: sin
exslinctum, saltem dilalum fuisse, ac mala, qusetunc autem secus, illud Carthagine relinqual, unde ipsum
ad calamilatum cumulum devenerant, sopita (Epist. Aurelius dominus suus ac frater ad se deferri jubeat.
250, n. 3). Abanno autem quadringenlesimovigesimo 2. Bonifaciusin gratiam receptus a Placidia, nihil
priino nulla occasio nobis occurrit, in quam illud jntentatum reliquit, ut Yandalos, cum quibus tam
queat apte quadrare, nisi dicamus huncce comitem, striclaminiissesoeietatemeum serius sequopcenilebat,
dum agebat cum Bonifacio,simuletiam cum Yandalis qua precibus , qua promissis, ad excedenduro ex
egisse, necnon cum eis fecisse inducias: hac enim Africa impelleret : sed frustra fuit; seque deludi ab
belli dilaiione nihil aliud videlur significari. Accepit eo Barbari conquesti sunt (Procopius). Itaque arma
Darius pacis obsidem quemdam Verimodum, patria, capere, atque ad eos vi ac ferro ejiciendos aggredi
quantum conjeclura Iicet asscqui, Roraanum, aut coactus est. Yerum cum manus, forte jam ab anni
saltera affinilatecum Bonifaciojunclum : quandoqui- quadritigenlesimivigesiminoni exitu, cum illis con-
dem ab Auguslino salulalur, quem el ille muluo re- seruisset, victus; atque Hipponem, quae urbs tunc
salulat, quodque sui meminisset,impendiogaudere se temporis valida erat, ex fuga petere compulsus est.
teslificatur(Ibid. et Epist. 229,n. 2; Episl.251, n. 7). Hoc modo Deuseum Augustinoevivis haudmultopost
Dariusclirisiianamreligionemsibi a majoribus trans- exiluro reddidit: unde licetexistimes, hanc ipsi gra-
missam profilebatur; nec tamen a yana Paganorum tiam Deum impertitum esse, quod eumdero, uti jam
superstitione satis abhorrebat: sed lecto demumAu- cum Imperio, ita secumreconciliare decrevisset: sal-
gusliiio,gentilesrilus, ut nunquam alias, abunde affa- tem non est, cur sanctum Praesulemhujus rei causa
timque conlempsit (Epist. 250, n. 4). Quin eliam ad omni ope conatiim, ac sapienler tamopportuna occa-
eum pietatis gradum pervenit, ul sanctus Praesulde sione usum fuisseaddubites-.HipponemquoquePossi-
eodem locutusreperiatur, laiiquam demagno quodam dius alque alii complures e vicinisantistitibus confu-
575 VITA S. AUGUSTINlEPISCOPL' S76
gere. In causa fuit hic Bonifacii receplus in eam distulit; et illum infinriumconlinuoDominussanumab
urbem, cur illam Vandali sub rege suo Genserico eodemdiscederefecit(Ibid., c. 29) Yisum est divinae
obsessum venerint (Possirf., in Vita August.,c. 28) clemenlisehoc miraculo,quod pereum in ultimovitae
anno quadringenlesimotrigesimo, sub exitummen- curriculo perpelravit, ejus in agendosanctimoiiiam,
sis maii vel junii initium, quandobeatus Augustinus, necnon in scribendo docirinamac pieiatemquasi ob-
qui ad superos quinto kalendas septembfis ejusdera signare. Novi quoque, ait idem aucior, eumdemet
anni migravit, tertio obsidionismense in extremum presbyterum,el episcopum,pro quibusdamenergumenis
incidit morburo, quem duas tresve hebdomadas,ut patientibusut orarel,rogatum,eumquein orationelacry-
solet, durasseverisimileest; cumis neque diuturnus mas fundenlemDeumrogasse,et dwmonesab hominibus
neque brevior fuisse animadvertatur, atque aliunde recessisse(Ibid.).Et hsecomninode exierioribusSancti
certum sit eumdem ultra decem dies productum hujus nostri miraculis reperias. Dkere autem nobis,
(Ibid. c. 51). Dolori, quem sanctusPreesulex alia- inquit Possidius, inler familiaria coltoquia consue-
rumAfricse civitatuinruinaceperat, tantum augmenti verat, post perceptumBaplismum,eliamlaudalosChri-
ex proprioe suseurbis obsidione aecessit, quantum slianoset sacerdolesabsque digna ei compelenlipwni-
facile secum quilibel conjiciat. Tunc, ait Viclor tenlia exire de corpore non debere.Quod et ipsefecit
Vitensis, illud eloquentim, quod uberlim per omnes ultima, qua defunclusest, mgriludine:nam sibijusserat
campos Ecclesimdecurrebat, ipso melu skcalum est Psalmos Davidicos,qui sunt paucisshnide pmnilenlia,
flumen; atque dulcedo suavitalis dulcius propinata, scribi, ipsosquequalernionesjacens in leclocontrapa-
in amaritudinemabsinthiiversaest(Viclor.Vilensis,De rietempositosdiebussuminfirmilatisintuebaturet lege-
Persec.Vandal.lib. 1, n. 5). Eumdemconlinuorecrea- bat, et jugiter ac uberlimflebat: et ne intentio ejus a
vil hocsolaiium.quodiunc plures episcopos,inqueiis quoquamimpedirelur,anledies fermedecem,quamexiret
Possidium,discipulorumilluslrissimum,secumhabue- de corpore,a nobisposlulavilprmsenlibus,ne quis ad
rit. Nobiscum,ait ille, super bis inforluniis smpissime eum ingrederelur,nisi iis tanlum horis, quibus medici
colloquebamur,et Dei tremendajudiciaprm oculisno- ad inspicienduminlrarent, velcvmeirefeclioinferretur.
slris positaconsiderabamus dicenles: « Juslus es, Do- El ita observatumac facium esl; el omni illo tempore
mine, et rectum judiciumtuum t (Psal. cxvm, 137). orntionivacabal.Verbum Dei, usque ad ipsam suam
Parilerque dolentes, gemenles, el fientes orabamus extrematamgritudinem,imprcetermisse, aiacriterel for-
miseralionumpatrem el Deum omnis consolationis, titer sanamentesanoqucconsilioin Ecciesiaprwdicavil.
ut in eadem nos tribulatione sublevare dignaretur. Membrisomnibussui corporisincolumis,inlegroaspectu
Et forte provenil, ut una cumeodem ad mensamcon- alquaaudilu,el, ut scriplum est, nobisastanlibuset vi-
slilulis, el inde confabulanlibus,nobis diceret: No- dentibus,et cum eo pariler oranlibus, obdormivilcum
verilisme hoc temporenoslrwcatamilalisid Deumro- palribus suis , enulritus in bona senectule; et nobis
gare, ul aut hanc civilalemab hostibuscircumdatam coram pro ejus commendanda corporis deposiiione
liberaredignelur,aut si aliud ei videlur,suos servosad sacrificiumDeo oblalum esl, et sepulius esl (Ibid.,
perferendamsuamvoiuntalemforlesfaciat, aut cerle ul c 31). Prosper ad annumChrisli quadringentcsimuin
medehocswcuload se accipiat. Qumille dicens,nosque trigesimum, scilicet Theodosiodeciinum lertiitm et
inslruens, deincepscum eodemet nos, et noslri omnes, Yalentiniano terlium consulibus, obitum cjus refert
et ipsiqui in eademfuerantcivitale,a summoDeo simi- his verbis : Auguslinusepiscopusper oinniaexcellentis-
liter pelebamus.Et ecce terlio illius obsidionismense simusmorilurquinloludendasseplembris,librisJuliani
decubuit febribusfaligalus, el itla ullima exercebatur inler impelus obsidenliumVandalorumin ipso dierum
mgriludine.Nec suum sane Dominusfamulumfruclu suorum finerespondens,el gloriosein defensionechri-
sum precisfraudavit. Namet sibiipsi, el eideincivitali, slianmgratimperseverans(Prosper, in Chron.ad ann.
quod lacrymosisdepoposcitprecibus,in lemporeimpe- 450). E vila migravit annos natus sepluaginla sex,
travil (Possid., in VilaAugust.,cc.28,29). Quibusver- quorum fermequadragintain obeundistum presbyte-
bis id indicare videturPossidius,quod a Procopiotra- ratus lum episcopatusofficiisexegerat, a Deo, videli-
ditttr, fessosobsessionismora Barbaros,ab ea tandem cet lam productaaetatedonatus, ut Ecclesioeutilitati
recessisse: quoeres civibusdeserendaiurbis,quod eos et felicilati serviret. Testamentum,pergit Possidius,
fecissePossidiusait, acsalulis suaeasserendaefaculta- nutlumfecil; quia unde facerel,pauper Deinon habuit.
tem dedit. Ecclesiw bibliolhecain,omnesque codices diligenter
5. Non dubium est quin Possidius ad exlremum posteriscustodiendossemperjubebat.Si quidveroeccle-
hunc morbumrelata voluerit ea, quaepaucisinterje- sia velin sumptibusvetin ornamentishabuil,fidei pre-
clis subjicitin haecverba : Ilemque(novi),ad mgrotan- sbyleri,qui subeodemdomusEcclesimcuram gerebat,
tem el leclovacanlcmquemdamcumsuomgrolovenisse, dimisil,nec suosconsanguineos,vel in proposilo, vel
:.: el rogavisse,ut eidemmanumimponeret,quo sanusesse extraconslitulos,in sua vita el morte vulgi moretra-
posset: eumquerespondisse,si aliquid in his posset, ctavil: quibus,dum adhucsupercsset, id si opusfuit,
sibi Iwculiqueprimitusprmslilissel: et illum dixisse,vi- quod el cmteriserogavit,non ut diviliashaberenl,sedut
sitalum se fuisse, sibique per somniumdictumesse: aut non, aul minus egereni. Clerumsuffickntissiinum,
Vadead Augustinumepiscopum,ul eidemmanum im- el monasleriavirorumac feminarum,conlinentibus cum
ponat,el salvuserit. Quoddumcomperissel,facerenon $uisprmposilisplena, Ecclesiwdimisit, una cum biblio-
g77 LIBER OCTAVUS. S78
tkecis,librosel traclatusvelsuos velaliorumsanclorum tantiDoctorisoperaperYandalosabolerehaudquaquam
habenlibus(Possidius, in Vita Auguslini,c. 31). valuisset, ut eorum saltem auctoriiatem ac doctrinam
4. Marcellinus Augustini obitum anno quadrin- Iabefactaret, varias arfes et calumniasadhibuit, quas
gentesimo vigesimo nono consignavit (Marcetl., in mullis in'locis diversis hominibus afflavit.Verum non
Chron.): sed Prospero eumanno quadringentesimotri- credimus nostri esse instituti, eade re hocloco dispu-
gesimo adscribendi lestimonium, quo nobis ad sancti tare, nequeexponerequemadmodumeipraesfantissirai
Praesulisconsecrandam memoriam ne oplari quidem defensores conlinuoin Prospero, Hilario,acCcelestino
possit ullum aliud splendidius, suffragatur. Etenim papa divinitus excitati sunt; sicut nec laudes, quibus
cum Nestorianorum haeresis Theodosium juniorem eumdem et vivumet mortuum viri in Ecclesia claris-
impulisset, ul oecumenicamsynodum Ephesumconvo- simi decoraverunt, huc in acervum congerere. Possi-
caret, eamque ob rem litleras daret ad omnes melro- dius Calamensis episcopus, qui ejus in contubernio
politanos; misit etiam in Africamper quemdammagi- annos fermequadraginla vixerat (Possid., in Vita Au-
strianum, cui nomen Ebagnio (Liberal. brev., cap. 5), gust., c 51), ejusdemgesta ex eis quaelum ipse per se
sacruni rescriptum Augustinopraecipue,id est, potius observaverat, tum in faroiliaricongressuab illoaudie-
quam Capreolotunc temporisCarthaginiensiepiscopo, rat, memoriaeprodidit; ratus nimirum hanc ad rem
destinalum (Capreol.,Epist. adSynod. Ephes., parte%, adhibendasesse, quas divinomunereacceperat,ingenii
act. 1): quo rescripto illuni, ut accedere ad concilium et sermonis facultates, ut ad Ecelesisecatholicaeoedi-
dignaretur, peculiari ratione rogabat Imperator. Quo ficalionem aliquid conferrct. Quin etiam ut sancta
hic Ioco Augustiiium baberet, alia quoque declarat veritatis aviditale succensisomni ratione saiisfaceret,
epislola, his ipsis metropolitanis, quos ad concilium idem sancti Doclorisvitaeattexuit openim illius indi-
invitaverat, niense julio anni sequenlis missa (Noris, culum, in quo qui terrenis opibus divinam veritatem
Hist. Pelag. lib. 2, cap. 9). Hicenim clarissimusPraesu! anteponunt, inter incredibilemillarn scriptorum mul-
proximepostTliessalonicensemantislilem.anteomnes titudinem, quae sibi roagis conducibilia judicarent,
nudos metropolitanos, collocatur. Sacra Imperaloris seligere, ac sine invidenlia communicare cum indi-
ad metropolitanos,signalurdecimotertio kalendasde- gentibuspossent (Ibid., c 18). Elucubravitillud operis
cembris anni quadringentesimiIrigesimidala (Concil. jam collapsoin cineres Hippone-Regio,mortuoque, uli
Ephes. partel, cun. 52); proindeque Augustinum videtur, Bonifacio(Ibid., c 28), post annum videlicet
quinlo kalendas sepiembris anni quadringentesimi quadringentesimum trigesimum secundum ; verum
vigesiminoni obiisse, jure dixerit nemo. ante annum quadiiiigcntesimumtrigesimum nonum,
5.PostAugustini transitum, Hippo-RegiusVandalo- quoexpugnata fuit Carthagoa Yandalis , conscripium
rum suslinere impetusperseveravit: et quamvisii por- fuisse manifeslum est; quandoquidemnecdumCartha-
tumipsum interclusissent (Possidius,jn Vila August., ginem et Cirtam excisas esse, sed divinoet humano
c. 28), nunquam tamen urbem, neque vi, neque dedi- fultas praesidio, etiam lunc stare significat. Caeterum
tione capere poluerunt : ita ut post longum spalium qualisdono Dei, quanlusqueinlEcclesiaexstiterit, cujus,
ad ejus muros nullo operaepretio coiisumplum, ob- res gestas memorioeac litteris mandat, videri vult in
sessionemlolos ferme quatuordecim menses produ- ipsius pro illa editis libris et tractalibus : in quibus»
ctam, solverint (Procopius). Haud multo post Iibera- uti affirmat, semper vivcre a fidelibusinvenilur. El in
tam obsidioneHipponem,BonifaciusacceptoRoma et suisquidemscriplis,pergit idemPossidius(Ibid.,e. 18),
Constantinopolivalido subsidio, collalis signis iterum ille Deo acceptuset cliarus sacerdos, quantum lucenle
citm Vandalis pugnavit, sed aeque infelicisuccessu : veritatevidereconcedilur,reclw ac sanm fidei, spei, et
profligaliomnino fuere Romani; alius alio fugam ca- charilatis, catlwlicwEcclesiwvixissemanifeslalur : quoet
pessivit; Bonifaciusvero in Italiam vela feeil, anno agnoscunt,qui eumde divinisscribentemlegenlespro-
salutis quadriiigeiiiesiino trigesimo secundo. Hippo- ficiunt.Sed egoarbilror, plus ex eo proficerepotuisse,
nenses omni spe defensionislum demum, ut vero est qui eumet loquentemin Ecclesia prmsenlemaudire et
simile, deslituti. urbem suam deseruere. Hanchosles viderepotuerunt,etejusprmserliminler hominesconver-
incendio deleverunt, excepta lamen, quam Ecclesise salionemnon ignoraverunl.Erat enhnnonsolumerudi-
Vir sanclus reliquerat, bibliolheca, quae mediis in lus scribain regno cwlorum, de thesaurosuo proferens
flammisArianisquebarbEri* conservata est; quando novaetvetera; el unus negoliatorum,qui inventampre-
Possidius eos, quibus cordifuerit emendatiora Atigu- liosam margaritam, qum habebatvenditis,comparavit
stini exemplaria legere vel transcribere, ad Hipponen- ( Mallh. XIII, 45, 46) : verumetiam ex iis ad quos
sera miltit biblioihecam(Possidius,ih Vila Augustini, scriptum est, e Sic loquimini,et sic facite i (Jacobi
c. 18): et hoc utique fieri, nisi singulari Deiprsesidio II, 12); el de quibusSalvalordicit, « Quifeceritet do-
non potuit (Baronius, ad ann. 450, et Rivius, in Vila cueritsic homines,hicmagnusvocabiturin regno cwlo-
S. August.lib. 4, cap. 11, §8).Invidus diabolus, cum rum > (Mallh.v, 19).
IN PEMUM TOMUM
1)
pmf&tta*(
De hujusce tomi edilione, EruditeLector, non est a nobis instituenda longapraefalio.Complectilur hsecpars
cadem omnino Auguslini opuscula, quae apud Erasmum el Lovanienses conlinebautur. Illud tantum itilerest
discriminis, quod in Appendicem rcjecimus nonnulla, quse pro genuinis Augustini lucubrationibus habuerant
viri eruditi; et quod quaedamS. Docloris opera loco tantisper movimtis, ut seriem ordinemquelemporis, quo
unumquodque opus ab Auctore prodiit, quoad ejus fieri potuit, serVaremus.Etquidem opportune inhoc tomo
disposita sunl ea, quseAuguslinusjuvenis ac nondum presbyier scripsit; ita tamen ut primum locum ohtine-
renllibri Reiractationum, quos edidit senex, quasi praeviam introductionem ad alios libros. Relractationes
porro Confessionumlibri, quos episcopus vulgavit, non immerilo consequunlur : quia sicut in scriplis suis si
quid obscurum, si quiddubium, si quid veritali non satis consonumirrepseral, relractando explanavil, enodavit,
emendavitque; ita in Confessionum libris si quid in moribus ac vita sua a versoqnam tradit pielatis tramite
aberraverat, piaculari confessione expiavit. Sicque in libris Retractationum sincerum ac minime fucatum
veriiatis amorem cnm singulari modestia inspirat, in Confessionibusvcram pietatem et disciplinam : quibus
dolibus instruclum esse oportel euni, qui ad ejus doetrinam contendit ex animo.
lllis non sine uberi fructu, multpque voluptatis sensu decursis, succedebant apud Erasmum et Lovanienses
opuscula queedam,nimirum de Grammatica, Categorise, Principia Dialeclicse, et Principia Rlielpricae; in qui-
bus erudilionem , ingenium solertiamque Augustini desiderabant cordali leclores, qui ab ipso liminea perie-
gendis tomi primi operibus referebant pedem, quasi ejusdem farineealia subsequeremur. At hujusmodi quis-
quilias propius inspicientes, cum certis argumenlis deprehendissemus non pertinere ad Augustinum, inde eas
in spuriorum scriplorum classem aniaudavimus; ut post Retractationum Confessionumquelectionem sludiosos
nihil remoretur a lectione librorum, quos Augustinus receiis conversus elucubravit.
Neque vero propterea striclim, ut pluribus in meiilem venire solet, prselereunda, aul quasi e limine salu-
tanda sunt nobilis ingenii prima monumenla, quasi nihil recoiiditsedoclrinse contineant, quae a catechumeno
neqphytoque, stilo perpolilo in dialogorum formam perfecta sunt. Certe enim qusestiones illic perquam diffi-
ciles, in quibusolim maxima qusequeingenia desudarunt, defeceruntque, discutitipsegnaviler, ac sagacissime
resolvit. Quam gravissimis rationum momentis de veritatis perceplione contra Academieos, tum de Beata
vila, de Ordine rerum, de Aniniaequantitate et imroprlalilale, deque aliis niagni momenli rebus intcr dispu-
tandum occurrentibus agat, quis non admirelur?Peinde in quinquc postrcmis tomi ejusdem opusculis, quaj
adversus Manichseosdictavit, quam variis el multiplicibus eorum hseresim, quam vaHdis ac invicîsargumenlis
labefactat et evertil ? quae nimirum opuscula ila mirari se alque suspicere dicebat S. Paulinus, ut diclala divi-
nilus verba crederet (Epist. 24, n. 2). Denique dum tirocinii sui partes implet, atque animum nuper ab bseresi
conversum catholicoefidei penitus subigit, nihil omnino prsetermittit, quo alios liberet a perniciosis illis erro-
ribus, in quos infeliciter incurrerat. Et sivedePhilosopbis, sive de Manicliaeispoenasrepelit, pontra eorumdem
errorescoroniunitlecloris animuin,versequefidei ac religionis Chrislianaefundamenta menli allius infigit. Quid
quod ab ineunte vilae melioris proposilo ila compafatus fttit vir sanctus, ut artes ipsas liberales non jejuuo
illo vulgarium auelorum modo tractaret, sed animo plane chrisiiano, quatenus lectorum animos ad Condito-
ris araorem perducerel? Ila enim menlemhac de re suam aperit in lib. 1 Retract., c. 6. Unde quinque de
' Musicaabsolutis libris adjecit sexlum, qui totius argumenti summam adDeum traducit, erigitque.
Jamvero qui Augustiuiansedoctrinaeanimum assuefacere, ejusque praeceplis et inslitutis penitus imbucre
voluerit , per eosdem necesse est ut proficiat gradus , et ad absolutam illius perfeclionem pedelentim
assurgal. Non pigeat eamdem incedere viam, quara lenuit Augustinus, vir tantus. Eo invitat aulargumenti
dignitas, aut modus traclandi res, ubique sumrno et plane christiano homine dignus : ubique quid discas,
aut quomodo discas invenies. Sane in his de quibus agimus libris graves passim occurrunt senlentias
studiosis inslituendis peruliles, quarum vel una cuivis fuerit pro integri libri compendio. Accedit quod in iis,
quoejuvenes scribimus, pinguior incedat oratio, ac plenior eloquentisesucco; plusque habeat vivaciorisingenii,
quam ea quaetorpente jam aetale meditamur. Id experimento cpnslat in primis hisce libris, quos Rhetoricae
pracceplis perfecte imbutus elimavit Auguslinus ante pauloque post baplismum suura. Ilabent ergo plurimum
momenti haecopera, sive ingenium el eloquenliam, sive doclrinam ac pielatem spectes. Quod de omnibus di-
cirous, id de eo quod de Libero arbilrio inscripsit Augustinus, expertus est Odo, postea episcopus Cameracen-
sis, qui dum forte forluna a quodam clerico hunc librum coemisset, in scrinii angulum projecit, ulpole qui
(1) Hieincipittomusprimus Benedictinae solumepistoladedicatoria,.BI-
editionis,praeposita
m ADMONITIODE DUOBUSRETRACTATIONUM LIBRIS. S82
adhuc mundanwsapientiwdedilus, magisdelectqbaturleclionePlalonis, quam Augustini. Cum vero post duos
ferme rnensesBoeliumde ConsolalionePhilosophisediscipulis praelegens,ad quartum librura, in quo de Hbero
arbitrio disserit, perveuisset; recordatus empti libri, vocalo minislrosuojussit eum sibi deferri. Leclis duabus
tfibusve paginis, convocatisseholaribus suis, Vere, inquit, hactenusignoraviAugusiinumtantmtamquedelecla-
bilis fuissefacundiw.Peiiegendo tertium Hbrum, in virum alterum mutatus, scholas paulatim deserit, eccle-
siam frequentat, ac deniuro saeculonunlium remillit. Hsec ex HerimannoTornacensimonachodiscimus (a).
Idem expertus fueraf Paulinus (Epist. 25, n. 1) jam a nobis laudatus, qui easdem Augustinicontra Manichseo-
rum haeresimscripliones primas, el de sclwlaslicisfacultalibusaffluenles, el de cwleslibusfavisdulces,ut animm
suw medicas,et altrkes avidissiraeIectilare solebat. Hos igitur libros, inquit, leciionihabeo, in his me oblecto,
de his cibumcapio, non illum qui perit, sed qui opemiur vitmwlernmsubstanliam. Tum in Auguslinilaudetn
. exclamat: 0 vere sat terrw, quo prwcordianostra, ne possinlsmculivanescereerrore, condiuntur,etc.
Cseterumquantum operse in emendandohocce tonio posuerimus, nihil interest explicare per partes. Admoni
liones in opusculorumfronle praefiximus,atque argumentumcujusque libri ascripsimus initio. Capitulationum
lemmala ssepiusinconcinnamulavimus passim, earumdemque numericas notas marginibusatfixas, ne receplis
citationibusconfusiogigneretur, relinuimus, mutatis tamen interdum et multiplicatissectionibus, quas in nu-
meros etiam dislinguere visum est, ut facilioresset AugustiniIectio. Notulasin margine inferiori apposuimus,
libi insigniorumcorreclionumralionem reddidimus. Comparavimus rerum Scripturaeque lndicem l in hujus
lomi opuscula, studiosisnonnihil ulilitatis, uti speramus, allaturum. Alia proeslitimusdemum, quse superius
in pfsefalionegenerali abunde explicanlur.
1 Patrum Maurinorum rationemnon omnmosequi nobisvisumest. Inutilisenim est index analyticuspartieularis
cuiquetorao suffixus,cumindicegeneraliclaudendumsit lotumopus; saltemmultomagisproderitindicemrerum,prout
in quolibetvolumiiieveniunt, ad frnemuDiuscujusque posuisse.Quodin Benedictinaeditionea multis,nec inimerito,
desideratur. M.
(«) Herim.in Karrat.uestaurationisAbb.S.Mart.Tornae.,n. 4, spicileg.lom.12.
ADMONITIO
DE DUOBUS RETRACTATIONUM LIBRIS.
Quid caussesanclum Auguslinum ad retractandas castigandasque lucubrationessuas impulerit, aperit ejus
praefalioitisequenteslibros. Id negolii aggressusest sub ultimamvitoesuseperiodum;cerle nonmulloante annum
Chrisli 427, cum in quarto de DoclrinaChrisliana libro, quem in Retractationibus testalur a se, dum htiic rei
incumbit, conscriplumesse, annos numeret fermeoclovelampliusa sua apud Ctesareensesperegrinatione, unde
ipsum labente auno 418 rediisse liquet. Cum autem scriptiones suiis omnes, nempe Libros, Epislolas, Sermo-
nes, seu quos dictaverat, seu quos dixerat, ad examenrevocare animo destinasset, a Libris suis rem adorsus
est: jamque omnes haclenus editos expenderat, cum epistolam secuiidam scripsit ad Quodvulideum(Episl.
224), anno forte 428, quo tempore Prosper et Hilarius in Galliis nondum rescierant edituin quidquamhujusce
operis, uti ex Hilarii Epislola inlelligitur (Epist. 226), cujus lamen libros duos antequam eorum litieras reee-
pisset, absolulos fuisse rescribit Augustinus in lib. de Praedesi. SS., c. 5. Quod itaque dicit Possidius c. 28,
Anle proximumdiem obiiussui, a se dktalos et editosrecensuitlibros; id rigide ex litlerartim apicibus non in-
terpretandum est: praesertimcum eodem ipse loco voluminahac de re duo anle Vandalorumin Africaroirru-
ptionemperacta referat.
Epistolis etiam exigendisoperam dabat Augusiinus,jamque bene multas sedulus relegerat, tametsi nullani
in eas animadversionemin scripta redegerat; cum ecce Juliani pelagianiposterioresocto librosprodiisseaudit,
eosqueadhortante Alypio refellere aggredilur; alque inlerim coeptumopus remissius agit, quod demum morte
prseoccupatusabsolvere non valuit.
Porro S. Doctorlibros suos, ex temporum plerumque ordine recensitos, duas coegit in classes,ut quos a con-
versionissuaedie scripserat nondum Episcopus, horum retractationem codex unus complecteretur; aller cse-
terorum. Quorttmomniumtitulos, tempora, argumenla et occasioneshic persequitur, ac posiremosingulorum
iiiitia diligenter nolat. Huicoperi Possidiustilulum tribuit, de liecensioneLibrorum.Omnes tamen libri edili
ac scripti Relractationumlibros appellanl, uno forte excepto velusiissimoMs. codice Corbeiensi, qui, mutato
vocabuIOjinfine libri primi sic habet: Explicit liber primus/JeeognitionMin.ApudipsiiniAuguslinum tumin epi-
stola ad Quodvultdeum, libroque de Praedest.SS., cc. 5 et 4; tum in brevi quihisce librissubnectitur epilogo,
nomen Relraclationis,seu Relractalionumqpus istud obtinet. Alque hoc perquam opporfunum,jjuo intelligas
non modoerrala reprehendi, verum etiarodefendi recte dicta; el quos imperiti locos sollicilabarit, traciatione
iterata firmari. Relraclabam, ait in laudata epistola ad Quodvultdeum,opusculamea: et si quid in eis me offen-
deret, vel alios offendereposset; parlim reprehendendo,parlim defendendo,quod legi deberelel posset, operabur.
Deniqueopus illud celebrarunt eo nomine veteres, Prosper, ad Exc. Genuensium;Cassiodorussenalor, de In^.
stitutionediv. Script., cap. 16; Beda, prccfat.in lib. Retract. in Act., etc»
S. AURELII AUGUSTINI
RETRACTATIOMJM
L3BRI DUO H
%tttom$.
1. Jam diu est ut ' facere cogito atque dispono quantalibet sermonum multitudine ac prolixitale di-
quod nunc adjuvanle Domino aggredior, quia diffe- cantur): sed istam sententiam Scripturoesanctaepro-
rendum esse non arbitror, ut opuscula mea, sive in pterea timeo, quia de lam multis dispulationibusmeis
Libris, sive in Epislolis, sive in Traclatibus, cum qua- sine dubio mulla colligi possunf, qusesi non falsa, at
dam judiciaria severitate recenseam , et quod me of- certe videantur, sive etiam convincanturnon neces-
fendit, velut censorio stilo denotem. Nequeenirn quis- saria. Quem vero Christus fidelium suorum non ter-
quam, nisi imprudens, ideo quia mea errata repre- ruit, ubi ait: Omneverbumotiosumquodcumquedixe-
hendo, me reprehendere audebil. Sed si dicit, non ea ril homo,reddetpro eo ralionemindiejudkii? (Matlh.
debuissea me dici quaepostea mihieliam displicerent; xu, 56.) Unde et ejus apostolus Jacobus : Sit, inquit,
verum dicit, et mecum facit. Eorum quippe repre- omnishomo veloxad audiendum, tardus aulem ad lo-
hensor est, quorum et ego sum. Neque enim ea re- quendum(Jacobir, 19). Et alio loco : Nolite, inquit,
prehendere deberem, si dicere debuissem 2. pluresmagislrifieri, fratresmei, scienlesquoniammajus
2. Sed, ut volet, quisque accipiat hoc quod facio; judicium sumilis.In multis enim offendhnusomnes. Si
me lamen apostolicam iiiam sententiam et in hac re quis in verbonon offendit,hic perfeclusestvir (Ibid. m,
oporluit inlueri, ubi ait: Si nos ipsosjudkaremus, a 1, 2). Ego mihi hanc perfectionem nec nunc arrogo,
Domino non judicaremur (I Cor. xi, 51). Illud eliam cum jam sim senex : quanto minus cum juvenis coepi
quod scriptum est, Ex multiloquionon effugiespecca- scribere, vel apud populosdicere; lantumque mihi
lum(Prov. x, 19), terrel me plurimum; non quia tribulum est, ut ubicumque me prsesenle loqui opus
multa scripsi, vel quia mulla etiam, quaedictata non esset ad populum, rarissime tacere atque alios audire
sunt, lamen a me dicta conscripia sunl (absit enim ut permitterer, el esse veloxad audiendum,lardus aulem
mulliloquiumdeputem, quando necessaria dicuntur, ad loquendum.Restat igitur ul me ipse judicem sub
KETRACTATIONUM LB3IUS EMENDANDIS ADUIBITI SUNT CODICES
MssCorbeiensis optimasnotaeannospraeferensfere 900,et Theodoricensis quiolimHincmari Remensisfuit,Jolyensisan. 800
HemnervetustiFloriacensis, Albinensis,Benigmanus; aliquamo setate posterioresPratetlensis,siicliaelinus,
Be^censis'
Viclorinitres, sorboniei tres, Regius,Regio-montensis, Germanensis: prteter aliosquosdam studiosorum virorumoperaiti
rem noslrarn reccnsilos. H isunl Arnulfensis, Cisterciensis, Vedastinus, Vaticanus, Anglicanisex, scilicetex Bodleianabi-
ex
bliolUeratres, Collegio Mertonensi duo, et ex arcliivaLaudina unus : quorum sex codieum absoluiaiam
bacceEdilioneadnosper v. C.E. BernardumAstronomise inOxoniensiAcademiaprofessoremLectionibus,
IransmLsis, onfimianlur
c
hicfaetae. subsidiouerunt
rjassimcasligationes Mss.intomo inscribilur eliam Lectiones aLovaniensibus ex Mss.quatuorBelgiciscollectseCon-
suleNotiliam Codicum qui A ugusliniana.
' demumaiitiquioreset casligalioresadhibitisunt Am.,
Editi id est,quiper JoannemAmerbachium an. 1505prelumsubiit•
1'ultan. 1329; elLov. quijuxtaLovaniensiumTheologorumreco^
Er nuiDesideriiErasmicuraFrobemanislyi.isexcusus
gnilioneniex plaulinianalypographia an. prodiit1577.
COMPARAVIMCS PDJETEREA EDITIONES
I» Er.Guill.,idesta((eraiHErasim ParkmdalaminwdibuscarolwGuillard, 1541,Basiliensique multoaucliorem.
2° Lugd.,idest«'gd«HensemcmHil561.
5» venet;,id est renelamanni1584.
4° i.ov.vm.,id eslLovanknsium, quwprodiitparisiis1651.
5" Lov.,id estalleramf.ovanknsium, quwprodiit"rituerpiw1662.
6° Benedict.,id eslBenedictinamMuerpimrecusam1700-1702. M.
iahisceRetraclationumlibrisLemmaiacapilum, necnonopuseulorum initiaquaereferuntur in capitiscujusquefine,sic
reprsesentamus, uli exslantin Mss.,nonnunquam veropauloaliteratquein editisexhibebantur.
PltiECIPUARTJM ABBHEVUTIONUM EXM.ICATIO.
Edd.Ediii. vatic.valicanuscodex.
ueg. Regiuscodex. Theodoric.Theodoricensis codex. M.
1 i.ovanienses habent,jam diuislud. AtMss.supra desi- secundashabeat partesmodeslim;nt qui non valrit omnia
guali banc praeieruntleclionem, jam diu est ut, quaesane impwnitenda dicere,saltempwniteatuuwcognoverit dicenda
Augustino f amiliarise S
st.: iein 7 1, ad
Epist. —Er. Hieron., n . 2, le- non fuisse.Id porronon habent editiab Joan.Anierbacliio,et
gitur : «quodjanidiuest ut exspeclo.» Guill,,jam diu a Desid. e
Erasmo,nequequatuordecim Mss.quosinspexi-
istud, ut Lovanienses. M. mus.Adscilum puta ex E;ist. 143, Augustiaiad Marcelli-
*AdduntLov.:sed quiprimasnonpoiuilhaberesapknliw, iium.—Er.Guill. utLovanienses.M.
(a) Scriptiann.426aut427.
585 LIBER PRIMUS.
magistro uno, cujus de offensionibusmeis judicium terrenam gerebam , sed adhuc secularium lilterarum
evadere cupio. Magislrosautem plures tunc fieri exi- inflatusconsuetudinc scripsi: quia et ipsa exierunt in
stimo , cum diversa atque inler se adversa sentiunt. nolitiam describenlium atqtie legenlium, el leguntur
Cum vero idipsum dicuntomnes, et verum dicunt, ab utiliter, si nomiullis ignoscaltir; velsi non ignoscatur,
unius veri magistri magisterio non recedunt. Offen- non tamen iuhaereaturerralis. Quapropterquicumque
dunt autem, non cum illiusmtilta dicunt, sed cum ad- ista lecturi sunt, non iiie imiientur erranlem , sed in
dunt sua. Sic quippe incidunt ex multiloquio efiam in melius proficientem. Invenietenim fortasse quomodo
falsiloquium. scribendo profecerim, quisquis opuscula mea, ordine
5. Scribere autem isla mihi placuit, ut hsecemit- quo scripta sunt, legerit. Quod ut possit, hoc opere,
tam iu manus hominum, a quibus ea quaejam edidi, quantum potero, curabo ut eumdem ordinem no-
revocare emendanda non possum. Nec illa sane prse- verit.
tereo, qusecalecbumenus jam, licet relicta spe quam
LIBER PRIMUS.
m QUO RETRACTANTURLIBRI QUOS SCRIPSIT NONDUMEPISCOPUS.
CAPUT PRMUM. allingil(Ibid., n. 5); addendaerant verba, ut dicerotur»',

Contra Academicos,libri tres. quidquid morlalis corporis utlus sensus altingit: est
1. Cum ergo riliquissem, vel quaeadeptus fueram enim sensus et menlis. Sed eornm more tunc loque-
in cupidilalibus liujus mundi, vel quse adipisci vole- bar, qui sensum non nisi corporis dicunt, et sensibi-
bam , et me ad christianse vitae otium contulissem; lia non nisi corporalia. Iiaque ubicumque sic locutus
nondum baptizatus, contra Academicosvel de Aca- sum, parum esl ambiguitas evilala, nisi apud eos quo-
demicis primiim scripsi, ul argumenta eoruro , quae rum consuetudo est locutionis hujus. Item dixi: Quid
muUis ingerunt veri inveniendi desperationem, et censesaliud esse beate vivere,nisi sccundumid quod in
prohibenl cuiquam rei assenliri, el omnino aliquid, homineoptimumest, vivere? El quid dixerim, in ho-
lanquam manifestum certiimque sit, approbare sa- mine esse oplimum, pattlopost explicans : Quis,in-
pientem, cum eis omnia videantur obscuraet incerta, quam, dubilaveril, nihil esseatiud hominisoplimum,
ab animo nieo, quia et me movebant, quantis possem quam eam partem animi, cui dotninanti obtemperare
rationibus amoverem. Quodraiserante atqueadjuvanle convenilcmleraqumquein honiinesunt ? Hmcaulem, ne
Dominofactum est. aliatn postules definiiionem,mens aut ralio dici polest.
2. Sed in eisdem tribus libris meis, non mihi placet (Ibid., c. 2, n. 5). Hoc quidem verum est; nani quan-
toties me appellasse Fortunam(Li6.1, c. 1, n. 1 el 7); lum attinet ad hoininis naturam, nihil est in eo
quamvis non aliquam deam voluerim hoc noniine in- mclius quam mens et ratio : sed non secundurnipsam
teliigi, sed fortuilum rerum eventum, vel in corporis debet vivere, qui beate vult vivere, alioquin secun-
nostri, vel in exlernis bonis aut malis. Unde et illa dum hominemvivit, cum secundum Deum vivendum
verba sunt, quoenulla religio dicere prohibet, Forle, sit, ut possit ad beaiitudinem pervcnire; propter
forsan, forsitan, fnrtasse, foriuito : quod lamen tottim quam consequendam non scipsa debet esse contenla,
ad divinam revocaudtimesi providenliam. Hoc eiiam sed Deomens noslra snbdenda est. Item respondens
ibi noii taciri, dicens : Etenimforlasse, quwvulgofor- ei, cum quo dispulabaliir: Hic plane, inquatn, noner-
luna nominalur, occultoquodamordinc regilur; nihil- ras; uuod ul libi omensit ad reliqua, libenler oplave-
que aliud in rebus casum vocamus, nisi cujus ralio et ritn (Ibid., c. 4, n. 11). Iloc licet non scrio, sed joco
causasecrelaest. Dixi quidem hoc, verumtamen pce- dictum sit, nollem tamen eo verbo uti. Omen quippe
nilet me sic illic nomiiiasse foriuriam, cum videam me lcgisse non recolo, sive in -sacris Litteris no-
homines habere in pessima consuetudine, ubi dici stris («), sive in seimoneciijusquam ecclesiaslicidis-
debel, HocDeus voluit, dicere, Hoc voluil forluna. putatoris : qtiamvisabominatio inde sitdicta, quae in
Quod aulem quodam loco dixi, Ita comparalumesl, divinis Libris assidue repcritur.
sive pro merilisnostris, sivepro necessitalenalurm, ut 5. In secundo autem libro prorsus inepta est et
divinum animum morlalibus inhwrenlem nequaquam insulsa illa quasi fabtila de Philocalia et Philosopiiia,
philosophimporius accipiat, elc. (Ibid.), aut ni- quod sint gennanmet eodemparenleprocreatw(Lib. 2,
hil horum duorum dicendum fuit, quia etiam sie c. 3, n. 7). Aut enim philocaliaquaedicitur, non nisi
sensus posset esse integer; aut salis eratdicere, pro in nugis est, et ob hoc philosopliiecnulla ratione gcr-
meritisnoslris, sicul verum est ex Adam tracla mise- mana : aut si propterca esl hoc noinen Iiouoraiidum,
ria; necadderc, sive pro neccssiiatenaturm, quando- quia laiine interprelaium, amorcm siguilicatpulchri-
quidem nalurse nostrse dura necessitas nierito praece- tudinis, et est vera ac summa sapientiae pulchri-
dentis iniquitaiis exorla est. Iiemque illic quod dixi, (a) omentamen legimus111Reg.xx, 33. At S. Augusti*
JV//ii/omninocolcndumesse, lolumqueaojkiendumquid- nusvelnonlegeratin versioaequautel atur, vel quiaserroo
ibiestde Pagauisviris, profanivocai.uliusum iude appro-
quid mortalibusoculis cernilur, quidquid ullus sensus bandumessenonexistimavit.
SANCT.ATJGUST. I. (Dix-neuf.)
*SS7 RETRACTATIONUMS. AUGUSTINI 58B
tudo; eadem ipsa est in rebus incorporalibus atque CAPUT II.
sunmiis philocalia quse pbilosophia, neqtte ullo modo De Beala Vita , liber unus.
sunl quasi sororcs duae. Alio loco de animo, cum Librum de Beafa Vita, non post libros de Acade-
agerem dixi: Securiorredilurusincwlum (Lib.% c. 9, micis, sed inter illos ut scriberem, conligit. Ex oc-
n. 22). Ilurtis auleni, quam, rediturus dixissem se- casione quippe orlus est diei nalalis mei, et iridui
curitis, propter eos qui pulant animos humanos pro disputatione completus, sicut satis ipse indicnt. In
meritis peccalorum suorum de ccelo lapsos sive dequo libro constilit inter nos,. qui simul quaerebamus,
jectos, in corpora ista delrudi (a). Sed hoc ego pro- non esse beatam vitam , nisi perfectam cogniiionem
plerea non dubilavi diccre , quia ila dixi, in cwlum, Dei. Displicet autem illic quod Manlio Theodoro, ad
tanquam dicercm, ad Deum , qui ejus est auctor et quem librum ipsum scripsi, quamvis docto el ehri-
condilor sicul beatus Cyprianus non cunclatus est stiano viro, plus tribui quamdeberem (In prwfat.,n. 7,
dicere : Nam cutn corpus e lerra, spirilutn possidea- sqq.). Et quod Fortunam etiam illic saepe nominavi.
mus e cwlo, ipsi lerra el cmlumsumus ( Cypr., lib. de Et quod lempore vitae liujus in solo animo sapientis
Oral. /)om.).El in Iibro Ecclesiaslasscriplum est: Spi- dixi habitare vitam beatam (Dispul. 3), quomodoli-
ritus revertalurad Deum,qui dedilitlum (Eccle. xn, 7). bet se habeat corpus ejus; cum perfeclam cogniiio-
Quoduliquc sic inteHigendura est, ut non resistatur nera Dei, hoc est qua homini major esse non pos-
Apostolo dicenli, noiidum natos nihil egisse boni sjt, in futura vita speret Apostolus, quse sola beata
aul mali (Rom. ix, 11). Sinecontroversia ergo quae- vila dicenda esl, ubi et corpus incorruptibile atque
dam originalis regio beatiludinis animi, Deus ipse imroorlale spirilui suo sine ulla molestia vel relucta-
est, qui eum non quidem de seipso genuit, sed de tione subdetur. Sane istum librum nostro in codice
nulla re alia condidit, sicut condidit corpus e terra. inlerruptum reperi, et non parum minus habere,
Nam quod allincl ad ejtis originem , qua fit ut sit in et sic a fralribus quibusdam descriptus est, nec ad-
htic apud aliquem integrum inveneram, ex quo
corpore, utrum de illo uno sit, qui primum creatus
est, quando factus est bomo in animam vivam ; an emendarem quando haec relraclavi. Hicliber sic in-
simililer ita fianl singulis singuli, nec tunc sciebam, cipit : Si ad phitosophimporlum.
nec adhuc scio. CAPUT III.
k. In Hbro tertio : Si quid mihi videatur qumris, De Ordine, libri duo.
1. Per idem lempus, inler illos qui de Academicis
inquam; in menle arbitror esse summum homhiisbo-
num (Lib. 5, c 12, n. 27). Verius dixissem, In Deo: scripti sunt, duos etiam libros de Ordine scripsi, in
ipso cnim mens fruitur, ul beata sit, tanquam sum- quibtts magna qusesiioversatur, utrum omnia bona
mo bono suo. Nec mihi illud placel quod dixi : Li- el mala divinoeprovidentiseordo contineal. Sedcum
quel l-dejerare per otnnedivinum(Id., c 16, n. 55). rem viderem ad inlelligendumdifficilem, satis eegre
Item quod dixi de Academicis, quia verum noverant, ad eorum perceptionem , cum quibus agebam, dis-
cujus simile appellabant verisimile, idque ipsuin ve- putando posse perduci; de ordine studendi loqui
risimile appellavi falsum, quod approbabant; duas malui, quo a corporalibus ad incorporalia potest
ob causas non recte dictum est: vel quod falsum es- profici.
set, qttod aliquo modo esset simile alicujus veri, 2. Verum et in his libris displicet mihi saepe
quia in genere suo et hoc verum est; vel quod appro- inlerpositum fortunae vocabulum (Lib. 2, c. 9,
babant isia falsa , quae vocabant vcrisimilia , cum illi n. 27). Et quod non addebam, Corporis, quando
nihil approbarent, et affirmarent nihil approbare sensus corporis nominavi (Lib. 1, cc. 1, 2 , elc).
sapicnleni. Sed quia hoc ipsum verisimile etiam Et quod mulitim tribui liberalibus disciplinis
probabile nuncupabant, hinc factum esl ut hoc (Id., c. 8; el lib. 2, c. ii), quas nuilti sancli mul-
dc illis dicereii). Laus quoque ipsa, qita Plalonem lum nesciunl; quidani eliam, qui sciunt eas , sancti
vel Plalonicos seu Academicos philosophos tan- non stint. Et quod Musas quasi aliquas deas, quamvis
tumexiuli (/</., c. 17, n. 37) quantum impios homi- jocando, commemoravi(/(/., c. 3, n. 6). Et quod ad-
nes noii oporluit, non immerito mihi displicuit ; niirationein vitium nuncupavi (Ibid., n. 8). Et quod
prreserlim quorum contra errores magnos defendenda philosoplips non vera pietate praeditos dixi virlutis
est christiana doctrina. lllud eliam quod in compa- luce fulsisse. Et quod duos mundos, unum sensibi-
ralione argumentorum Ciceronis, quibus in libris suis lcm , altcrum inlclligibilem (Id., c 11, nn. 31, 32),
Academicisusus est 2 mea, nugas esse dixi (ld., c 20, non ex Platonis vel ex Plaionicorum persona, sed ex
n. 45), quibus argumenla illa certissima ratipne remea sic commcndavi, lanquam hoc etiam Dominus
fulavi; quamvisjocando d.ictum sit, et magis ironia significarevoluerit, quia non ait, Regnum meum non
videalur, non debuit tanien dici. Hoc opus sic iiici- est de mundo; sed, Regnum meum non est de hoc
pit : 0 ulinam, Romaniane, hominemsibi aplum. mundo(Joan. xvm, 56); cuni possitelaliqua locutione
1Er. etLov.habentlibet dejerare.sed meliuscum Am. dictum inveniri; el si alius a DoniinoChrislo signifi-
seripti octodecim,liqueldejerare, quodusurpalumest ex catus est mundus, ille congruentius possit inielligi,
Terenlioin Eunuelio,act. 2, scen.5.
s SiceodexBenign.:i:susest, meanugasessedixi; supple, in quo erit ccelumnovum el terra nova, quando com-
argumenla.Aliiplerique,meas,utin viilgatis. plebitur quod oramus, dicentes, Adveniat regnum
(a) Plalonicos,ut videreest lib. 12 ue civii.Dei,c. 26. limm (Matth. vi, 10). Nec Plato quidem in hoc erra^
JJ89 LIBER PRIMUS. SOO
Vit, quia esse niundum""intelligibilemdixit, si non sensus. Sed illo more adhuc loquebar, quo sensus
vocabulum quod ecclesiasticeeconsuetudini in re illa proprie corporis appellatur; nec assidue repetendum
non usitatum est, sed ipsam rera velimus altendere. est, quod et superius inde jam dixi (Lib. 1 Retract.,
Mundumquippe ille inlelligibilem nuncupavit ipsam cc. 1,3), sed hoc recolendum, ubicumque ista io-
ralionem sempiternam atque ineommulabilem , qua cutio in meis lilteris invenitur.
fecit Deus mundum. Quam qui esse negat, sequitur 3. Et ubi dixi de Patre et Filio, Qui gignit, et quem
ut dicat, irrationabiliter Deum fecisse quod fecit; gignit, unum esl ( Lib. 1, c 1, n. k); dicendum fuit,
aut cum faceret, vel antequam faceret, nescisse quid unum sunt, sicutaperle ipsa Veritas loquilur, dicens:
faceret; si apud eum ratio faciendi non erat. Si vero Ego et Paler unum sumus (Joan. x, 50). Nec illud
erat, sicut erat, ipsam videtur Plato vocasse intelli- mihi placet, quod in isla vita Deo inlelleclo jam bea-
tam esseanimam dixi, nisi forte spe. Item quod dixi,
gibilem mundum. Nec tamen isto nomine nos utere-
mur, si jam satis essemus Htteris ecclesiastieis Ad sapienliwconjunclionemnonuna via perveniri (Lib.
eruditi. 1, c. 13, n. 23), non bene sonat; quasi alia via si(
3. Nec illud mihi placet, quod cum dixissem , praeter Cbristum, qui dixit : Ego sum via (Joan. xiv,
Summa opera danda est oplimis nwribus; mox addidi: 6). Vitanda ergo erat hsec offensioaurium religiosa-
Betis eHimnosleraliler nos exaudire non polerit; bene rum; quamvis alia sit illa universalis via, aliaeautem
autem vivenlesfacillimeexaudiet(Lib. % c 20, n. 52). visode quibus in Psalmo canimus : Viastuas, Domine
Sic enim dictum esl, tanquam Deus non exaudiat nolas fac mihi, et seinkas tuas doce me(Psal. xxrv, &).
peceafores; quod quidam dixit in Evangelio, sed ille Et in eo quod ibi dictum est, Penitus esseistu sensibilia
qui nondum cognoverat Christum, a quo fuerat jam fugknda ( Lib. 1, c. U, n. 24), cavendum fuit ne pu-
Hluminatus in corpore (Joan. ix, 50, 31). Nec illud laremur illam Porphyrii faisi pbilosophi tenere sen-
mihi placet, quod Pylhagora; philosopho tantum lau- tenliam, qua dixit: Omne corpus esse fugiendum. Non
dis dedi (Lib. 2, c. 20 , n. 53), ut qui hanc audit vel autem dixi ego, Ornnia sensibilia; sed, ista, hocest,
legit possit ptifarc, me credidisse nullos errores in corruptibilia ; scd hoc potius dicendum fuit: Non
Pythagorica esse doctrina, cum sint plures, iidemque autem talia sensibilia futura sunt in futuri sseculiccelo
capitales. Hoc opus sic incipit: Ordinemrerum,Zenobi. novo el terra nova.
CAPUT IV- 4. Itcm quodam Ioco dixi, quoddisciplinisliberalibus
Soliloquiornmlibri duo. erudiii, sine dubioin se illas oblivioneobrutaseruuntdi-
1. Inter hsec scripsi eliam duo voluniina secundum scendo,el quodammodorefodiunt (Lib. 2, c. 20, n. 55).
studium meum et amorcm , ratione ' indagandaeve- Sed hoc quoque improbo : credibilius est enim, pro-
ritatis, de liis rcbus quas maxime scire cupiebam, me pterea vera responderede quibusdamdisciplinis, etiam
interrogans, mihique respondens, tanquam duo csse- imperilos earum, quando be.ie interroganlur , quia
mus , ratio et ego, cum solus essem ; unde boc opus pracsens est eis, quanium id capere possunt, lumen
SoHIoqiiiauominavi , sed imperfectum rcniaiisil : ita ralionis selcrnae,ubi hsecimmutabiliavera conspiciunt •
tamen ut in prirno Iibro qusereretur, et utcumque ap- noii quia ca noverant aliquando , et obliti sunt, quod
pareret, qualis esse debeat qui vuli percipcre sapien- Plaloni, vel talibus visum est. Contra quorum opinio-
tiam, quseulique non sensu corporis, sed mente per- ticm quanta pro suscepto opere dabatur occnsio, in
cipitur; et quadam raliocinatione in libri fine colli- libro duodecimode Trinitate, disserui (Lib. 12, c 15).
gilur, ea quaevere sunt immortalia esse. In sccundo Hoc opus sic incipit : Volventi mihi mulla ac varia
auteni, de immortalilale animaediures agitur, etnon mecum.
peragitur. CAPUT V.
2. In his sane libris non approbo quod in oratione De Immortalitate Animw, liber unus.
dixi : Deus, qui nisi mundos verum scire noluisii 2 1. Post libros Soliloquiorumjam de agro Mediola-
(Lib. 1, c. 1, n. 2). Responderi enim potest, multos niimrevcrsus, scripsi librumDoImmortalitateAnimae,
eliam non mundos multa scire vera : neque enira de- quod miiii quasi commonitoriumesse volueram
pro-
fmitiini est hicquid sit verum, quod nisi mundi scire pter Soliloquia terminanda, qux>imperfecta reman-
non possint; et quid sit scire. Et illud quod ibi po- serant : sed nescio quomodo me invito exiit in manus
silum est, Deus, cujus regnum est totus mundus, quem hominum, et inter mea opuscula nominatur. Qui primo
sensusignoral (Id., cA, n. 3); si Deus intelligendus ratiocinationum contortione atque brevitate sic ob-
est, addenda fuerant verba, ut diccretur, quem mor- scurus est, ut fatiget, cum Iegitur, eliam intentionem
talis corporis sensus ignorat. Si autem mundus dictus meam, vixque intelligalur a meipso.
est, quem sensus ignorat, ille recle intelligitur, qui 2. Deinde cogitans nihil aliud quam animos homi-
futurus est ccelo novo et tcrra nova : sed eliam hic num, in quadam argumenlationc ejusdem libri dixi :
addenda eranl illa, ut diceretur; mortalis corporis Nec essein eo quod nihil discil, disciplinapotest. liem-
1 Lov.,ralionh.AtpluresMss.necnonAm.etEr., ratione. quealio loco dixi, Nec ullam rem
— Lov.Par., ralione. M. scientiacomplectitur
8Quinonnisimundosverumscirevokisti.Haeclectio est nisiquwad aliquam perlinetdisciptinam(Cap. l,nA),
vatic.codiciset Iib.1 Senl.,dist.2, magisquidemperspicua: nec venit in mentem Deum non discere disciplinas,
verum S. Auguslino familiarioraltera quam relmuiiiius.Sic et babere omniuin rerum
libro5 contraAcadem.,cap.17: «Quae nisipaucissapientibus scieniiam, in qua etiam
Egnotse essent.» prteficicntia est futurorum. Tale est illud quod ibl
S91 RETRACTATIONUMS. AUGUSTINI §92
diclum est, J.VOH essevilam cum ralioneulti, nisianimw ferre tacitus possem Manichseorumjactanliam de
( Cap. k, n. 5 ): neque enim Deo sine ralionc vita esl; falsa el fallaci continenlia vel abstinentia , qua se ad
eum apud eum et summa vita, et summa sit ratio. imperitos decipiendos, veris Christianis, quibus
Et illud quod aliquando superius dixi , Id quod comparandi non sunt, insuper praeferunt,scripsi duos
intelligitur, ejusmodi esse semper (Cap. 1, n. 1), libros; unum de MoribusEcclesiaeCatholicae; alterum
cum inlelligalur et animus, qui ulique non ejusmodi de MoribusManichseornm.
est semper. Quod vero dixi, Animutn proplerea non 2. In eo igitur qui est de Moribus EcclesiaeCatho-
posse ab wlerna ralione separari, quia non ei localiter Iicse, ubi posui testimonium, in quo legitur, Propter
jungilur (Cap. 6, n. 11), profecto non dixissem, si le afficimurlola dk; wslimaii sutnus ul ovesoccisionis
jam lunc cssem Lilleris sacris ita eruditus, ul reco- ( Psal. XLIU,22; Rom. vm, 36); mendositas nostri
lerem qu"d scriptum est: Peccala veslra separanlinter codicis mc fefellit minus memorem Scripturarum, in
vos et Deum (Isai. LIX,2). Unde inlelligi dalur eliam quibus noiidum assuetus eram. Nam ejusdero inler-
earum rerum posse dici separationem, quse non locis, pretationis alii codices non habent, Propier ie affici-
sed incorporaliter junclse fuerant. mur : sed, Propler le inorle a/ficimur; quod uno verbo
| 5. Quid sit etiam quod dixi, Animasi carct corpore, alii dixerunt, mortificamur.Hoc esse verius grsecilibri
jn hoc mundo non esl ( Cap. 13, n. 22 ), non potui' indicant, cx qua lingua in latinam secundum Septua-
recordari. Numquid enim animae mortuorum aut ginla inlerpretes, veterum dtvinarum Scripiurarum
non carent corpore, aut in hoc mundo non sunl? est facta translatio : et lamen secundiim hsec verba ,
Quasi vero inferi non sint in hoc mundo. Sed quia id est Propler te afficimur,niulla disputans dixi (Lib.
carere corpore, in bono posui, forfasse nomine cor- l,c. 9, nn. 14, 15), quaein ipsis rebus non fanquam
poris pestes eorpotvas appellavi. Qtiodsi ila est, nimis falsa improbo. Veruiiitamen convenientiam Scriptu-
insolenier verbo usus sum. lllud quoqtie temere di- rarum veterum et novaruin, quam demonstiare cupie-
Ctum est : A summa essenliaspeciem corporiper ani- bam, ex his duulaxal verbis non utique deinonstravi;
mamtribui. qua est. in quantumcumqueesl. Per anhnain unde autem mihi crror obrcpserit, dixi : ex aliis
ergo corpus subsistit, et eo ipso est, quo animulur, sive vero testimoniis camdem convenientiam sufficienter
universuliier, ul mundus, sive parlicutariler, ul unum- ostendi (/(/., c. 16, n. 26-29).
5. Siiniliter et paulo posl lestimonium posui de li-
quodqueanimal inlra mundum(Cap. 15, n. 24). Hoc10-
tiim prorsus lemore diclum esi. Hic libcr sic incipit: bro Sapientise, secundum codicem noslrum, in quo
Si alicubiest disciplina. scriptum crat : Sobrieiatemenhn sapientia docet, et
CAPUT VI. justitiam et virtutem (Sap. vm, 7). El secundum bsec
Disciplinarumlibri. vcrba disseruires quidem veras, sed ex occasionemen-
Per idem tempus qtio Mediolnni fui, Baplismum dositntisiiivcnlas (Li&.l^c.lOjH.^^J.Quidenimverius,
percepturus, eliam Disciplinarunilibros conatus sum quain quod sapientia doceatvcritaleui coniemplalionis,
scribere, inlerrogans eos qtii mectim eranl, atque ab qiiam nominesobrielatis significatamputafi; eiactio-
nis probilatem, qunm per duo alia intelligi volui, per
hujusmodi studiis non abhorrebant; per corporalia
virtiitem : cttin codices ejusdern inter-
cupiens ad incorporaliaquibusdamquasi passibuscertis justitiain atque
vel pervenire vel ducere. Sed earum solum dc Gram- prelalionis veriores habeant, sobrielalem enimet sa-
malica librum absolvere potui, quem postea de ar- pieniiam docet, et jusliliam et virlulem? His enim no-
mario nostro perdidi : et de Musica sex voluniina; minibus lalinus interpres quatuor illas virlules, quse
aitinet ad eam quaeRyihmus vo- maxime in ore philo»op!ioruinesse assolenl, nomina-
quantum parlem
cnttir. Sed eosdem sex libros jam bapiizalus , jamquc vil; sobrielalem appellans tcmpeiantiam, prudenliae
e\ Iialia rigiesstis in Africam scripsi; inchoaveram iinponens nomen sapicntiam, fortliidinem vero virlu-
laniummodo islam Mediolanum lis vocabulo cnutiliaiis, solmn justiiiam suo noniine
qui| pe apud disripli-
nam. De aliis vcro quinque disciplinis illic simililcr inlcrprclaliis est. Hitsautcm quatuor virluics in eodem
inchoatis; de Diuleclica,de Rheiorica, de Geometria, libroSapientiic suis noininibusappeilatas, sicut aGrae-
de Ariihiuelica, de Philosophia, sola principia reman- cis vocantur, longe posica ivperimus in codicibusgrse-
serunt, qunetiuiKn cliam ipsa perdidimus : sed haberi cis. Item, quod posui de libro Sulomonis, \auilas, va-
ab aliquibus existimo («). nilanliutn ', dixit Ecclcsiasles( Eccle. i, 2); in mtillis
CAPUT VII. quidemcodicibuslegi, sed hoc Gra-cusnon iiahet: ha-
De MoribusEcclesimCallwlicm, et de MoribusMani- belatttem, vanitas vanilatimi; quod posiea vidi; ei \n-
chmoruni,libri drio. veni eos Laiinos esse veriores, qui habent, vauitalum,
1. Jaro baptizatus auiem cum Romse essem, nec non, vanitantium.Ex occasione taiueii hujus nientlosi-
tatis qusecumquedi.-.seruivera esse ipsis rebus apparet
1 Er. et duoMss,,nonpotuimortuosrecordari.
i n « Hoc us sic (Lib. 1, c 21, n. 59).
(a) Additur vulgatis, oi incipit: Omniano-
mina iredecim; » quod initiumest libri de Grammalica 1 Vanitaniiv.m restituimusex sanioribusMss.proquovul-
adeoquemale cumproxinieantecedentibuscohseretislUsec gati ferunt,vanitalum.Ac pauo i ost. Am.et.Er. ita jrose-
chnsula,quaeetiamabesl a vss. EXlibris autem Discipli- quuntur:HabetaulemFanitusvanitanium,quodpo. teavidi,
narumhic recensilis,quosdialogimore,alque eo consilio etinveni eos latinis esseverioies,qtd liabent,
ut «percorporaia ad n.corjoralia» deduceret,a se con- non, vanitatum.Corrupleadmodum;atque UicIixi vcnitanti:.m,
seri^lus dicitAugusliuus,non reperiunlur nisi sex de Mu- feliciusvariaalMss.— Benedictinorunilectioui iavet nihilo
Sica. Er.
Guill.in margine. M.
S93 LIBER PRIMUS. 594
4. Quod auleni dixi: Eum ipsutn quem cognoscere Non enim recurrunt ad Deum a quo delecerunt, qai
Vutumus,hocest Deunt, prius plena charitate diligamus sempiterno igne punioniur: quamvis omuia deficien-
tia sic ordinentur, ut ibi sinl, ubi congruentissime
(Lib. 1, c. 25, n. 41): meliusdiceretur, Sincera,quam
elilli qui uou recurrunt, congruen-
plena; ne' forle putaretur charilatem Dei non futuram possintesse; quiasunl. Alio
esse majorem, quando videbimus facie ad faciem. Sic tissime in pcena lnco, iVeinofere, inquam,
de in
itaque hoc accipiatur, lanquam plena dicla sit, qua de scarabmisdubitat, quin fnno pilam rotundaloab
major csse non possit, quamdiuambulamus per fidem: his atque obrutoexislant (Id., c 17, n. 65); ctim hoc
eritenim plenior, imo plenissima, sed 2 per speciem. utrum verum sil, mulli diibitent, niulli ne audiverint
Item quod dixide iis qui subveniunt indigentibus,quia quidem. Hoc optis sic incipif. In aliis iibris salis opi-
misericordesvocanlur,eliamsi sapientesusqueadeo sini, nor egissenos.
c n. CAPUT VIII.
utjam nulloanimi doloreturbentur (Id., 27, 55) ; DeAnimwQuaniiiatc,liber unus. — [Tom. lj
non sic accipiendum est taiiquam deiinierim, in hac
1. In eademurbe scripsi dialogum, in quo de anima
vila csse talcs sapientes: non enira dixi, Cum sint; sed multa
quserunlur ac disseruntur; idest, unde sit, qua-
dixi, eliamsisint. lis sit, quanta sit, curcorpori fuerit data, cumad cor-
5. Alio loco ubi dixi c.
(/(/., 30, n. 64), Jam vero
pus veneril qualis efficialur, qualis cum abscesserit.
cum Itwchumanadilectioinhwrentemnberibusluis nu-
sil, diligenlissimeac subtilissime
Iriverit et roboraverit animum, sequendoDeo factum Sedquoniam qtianla
ubi ex lanla ho- disputatum esl, ut eam, si possemiis, osienderemus
idoneum, ejus majeslas parte, quattta corporalis quantitalis non esse, ct tamen magnumali-
tnini, dum lerrw liujus inltabitalor esl, sufficit, aperire
3 quid esse; ex hac una inquisilione lotus liber nomen
se cwperii; tanluscharilalisardor innascitur, et lanlum
ut omnibus accepit ul appeliaretur, de Animaequanlilale.
divini amoris consurgit incendium, exustis 2. In quo libro illud quod dixi, omnesartes anhnam
vitiis, et homhie sanclificaloalquepurgalo, salis appa- secumattulisse tnihi videri; nec aliud
quidquam esse id
reat quam divinediclumsil: « Ego sum ignis consu- dicilurdiscere,guamreminisci ac recordari(Cap.W,
t Ilebr. quod
mens (Deut. iv, 14; xu, 29); possunt ptilare n. '64), non sic accipiendumest, quasi ex hoc appro-
Pelagiani isfam perfectionem in hac morlali vifa me belur, auimam vel hic in alio corpore, vel alibi sive
dixisse posse contingere. Sed non boc putcnt: ardor in
corpore, sive exira corpus, aliquando vixisse; et
quippe charitatis sequendo Deofactus idoueus, etfam ea quaeinterrogata respondet, cum hic non didicerit,
magnus ul vitia cuncia consumat, in hac viia nasciet in alia vila anle didicisse (a). Fieri enim poiest, sicut
crescere polest; perficerc vero propler quod nascitur, in hoc opere supra diximus, ut hoc ideo possit,
jaro
ul nttllum insit iiomini vilium, uon consequentcr hic natnra intelligibilis est (Sup., c 4, n'. <i),elcon-
quia
potest: quamvislanla ista res codem ardore charilalis nectitur non soluni inielligibilibus, verum eliam im-
perficiatur, ubi perfici cl quando perfici potesl; ttt mutabilibus rebus, co ordine facia *, ut cum se ad eas
qtiemadmodtimlavacrum rcgcneralionispurgat a reatu res movetqtiibus connexa est, vei ad seipsam, in quan-
omnium peccatorum, quse humana fraxit nalivitas, et lum cas videt, in tanlum de his vera
respondeat. Nec
contraxil iniquitas ; ila illa pcrfectio |iurgel ab omni sane omnes arles eo modosecum
attulit, ac secumba-
Iabe vitiorum, sine quibtts humana csse non poiest in bet: nam de artibus quaead sensus corporis
pertinent,
hoc ssectiloinfiniiilas. Sicut accipiendum esl eliam sicut multa metlicinse,sicul
astrologiaeomnia, nisiquod
quod ait Apostolus: Cltrislusdilexil Ecclesium,et se- hic didicerit,non polesldicere. Ea vero quoesola intel-
ipsum tradidit pro ea; mnnduns eam lavacro aqumin ligenlia capit, propter idquod dixi, cumvel a seipsa vel
verbo,ut exhiberelsibi gloriosain Ecclesiam, nonha- ab alio fueril bene interrogata, et recordata respondet.
benlemmaculam aul rugam, aut aliquid hujusmodi 5. Alio Ioco: Veltem,inquam, hinc plura dicere, ac
4
(Eph. v, 25-27). Hic est enim lavacrum aqtin: in meipsumconslringere,dum quasilibi prwcipio,ul nihil
verbo quo mundalur Eeclesia. Sed cum tola dicat aliud ugeremqttamredderermild, cui me maximedebeo.
quamdiu hic est, Dimillenobisdebita noslra (Mallh.vi, Ebi videordicere potius debuisse, Rcdderer Deo, cui
12); non utique hic est sine macula et ruga, aut ali- me maximedebeo. Sed qtioniamprius sibi ipse homo
quid ejusmodi: ex eo tamen quod liicaccipit, adillani reddendus esi, ut illic quasi gradu facto inde surgat
gloriaiii,quEehic nonest, perfcctionemqueperducitur. alque atlollatur ad Deum, sicut filius ille minor prius
6. ln alio libro cujus est tilulus, de Moribus Mani- reversus est ad semetipsum, el tunc ait: Surgam, et
chaeorum,illud quod dixi: Dei bonitasomniadeficien- ibo ad palremtueum (Luc xv, 18); ideosic sum locu-
tia sic ordinal, ul ibi sinl ubi congruenlissimepossint tus. Denique mox addidi: Atqueita fieri amicumman-
esse, donecordinalismolibusadid recurrant unde defe- cipium Domino(Cap. 28, n. 55). Quod ergo dixi, cui
ceruni (Lib.2, c 7, n. 9), non sic accipiendlim est, me maximedebeo,ad hominesretuli: magis enim mihi
tanquam omniarecurranl ad idunde defecerunt, sic- me debeo, quam hominibuscseteris, quamvisDeoma-
ut Origenivisum esl; sed ea omnia quaerecurrunt. gis quam mihi. Hic liber sic incipit: Quoniamvideote
1 InMss.fere omnibus,nisi forlepuiatur.lu Edd.Am. et abundareolio.
Er., nisiforteputaretur. 1InEdd.nullo propenexu verba illasicredduntur: re-
2 Am. t Er.cumtribusMss.,scilieelper speckm.
3Mss.eseplcm, etintanlum.
rumeliamimmutabilibus rebus.Eoordinefactaest, ut cum.
4ita magnoconsensuMss. At Edd.,hocesl, quodmendum InterpuQCtionemjuutavimus abjeclo est, quo carent scripti
ontimi.
esse probatorationisseries. (a) Vid.lib. 12de Triuit.,e. 15, n. 21.
695 RETRACTATIONUMS. AUGUSTINI 596
CAPUT IX. dcgere? (Id., c 13, n. 28). Item alio loco : Ex quo
De Libero Arbilrio, libri tres. conficilur, inquam, ul quisquis recte honesteque vult
1. Cum adhuc Romaedemoraremur, voluimus dis- vivere,si id se velleprw fugacibusrebus velit; assequa-
putando quserere unde sit malum. Eteo mododispu- inr lanlam rem lanla facililate, ut nihil aliud ei, quam
tavimus, ut si possemus, id quod de hac re divinaeau- ipsum velte, sit habere quod voluil (Id., n. 29). Ilem-
ctoritati subditi crcdebamus, etiam ad inielligentiam que alibi dixi : Hoc enim wtema lex illa, ad cujus
nostram, quantum disserendo opitulanle Deo agere consideralionemredire jam tempus est, incommutabili
possemus, raiio considerata el tractata perduceret. Et stabililalefirmavil, ut in voluntate meritum sit; in bea-
quonianiconstilit inter nos, diligenterratione discussa, litale autem et miseria prwmium atque supplicium
malum non exorlum nisi ex libero voluntatis arbitrio; (/(/., c. 14, n. 50). Et alio Ioco: Quid, inquam, quis-
tres libri quos eadem disputatio peperit, appellatisunt, que seclandumel amplectendumeligal, in voluntateesse
de Libero Arbitrio. Quorum secundum el lertium in positum conslilit(Id., c. i6, n. 34). Et in Iibro se-
Africa,jam eiiam Hippone-Regiopresbyter ordinatus, cundo : Homoenhn ipse, inquam, in quanlumhomoest,
sicut tunc potui, terminavi. aliquod bonum est, quia recte vivere cum vult, potest
2. In his libris ita multa disserta sunl, ut inciden- (Lib. 2, c 1, n.2). Et alio loco dixi : Recte fieri non
tes nonnullaequeesliones.quas vel enodare non pote- posse, nisi eodemlibero volunlatis arbilrio (Id., c. 18,
ram, vel longam sermocinaiionem in proesentirequi- n. 41). El in Hbro terlio: Quidopus est, inquam, quwri
rebant, ita difTerrentur,ul cx utraque parte, vel ex unde istenwlusexistat, quo volunlasaverlilurab incom-
omnibus earumdem quscslionum partibus, in quibus mutabilibonoad commulabilebonum; cum eumnon nisi
non apparebat quid polius congrueret verilati, ad hoc animi, et volunlarium,el ob Iwc culpabilemesse fatea-
tamen ratioeinalio nostra concluderetur, ul quodlibet mur : omnisquede hac re disciplhiautilis ad id valeal,
eorum verum essel, latidandus crederefur, vel etiam ut eo moluimprobatoatquecohibito,voluntaiemnostram
ostenderetur Deus. Propler eos quippe disputatio illa» ad perfruendutnsempilernobono, a lapsu lemporalium
suscepta est, qui negant, ex Hbero voluntatis arbitrio convertamus?(Lib. 3, c 1, n. 2.) Et alio loco : Optime,
mali originem duci, el Deum, si ita est, creatorem inquam, de te verilas clamal, Non enhn posses aliud
omnium naturarum culpandum esse conlendunl : eo senlireessein poteslalenoslra, v.isiquod, cutn volumus,
modo volentes secuiidum suac inipielatis errorem fachnus. Quapropternihil tam in nostra potestate,qnatn
(Manichaei enim stint), immutabilem quamdani et ipsa volunlas,esl. Ea cnim prorsusnullointervallo,mox
Deo coaeternaminlroducere mali naturam. Dc gralia ul volumus,prwsloest(/</., c. 3, n. 7). Item alio loco:.
vero Dei, qua suos eleclos sic praedestinavit, ut eo- Sieniinlu laudaris, inquam,videndoquidfaceredebeas,
rum, quijam in eis utunlur libero arbitrio, ipse etiam cumid non videas,nisi in illo qui esl incominulabilisve-
praeparet voluntates, nihil in his libris disputatum est rilas; quanto magis ilte qui ei velle prwcepit,el posse
propter hoc proposila quaeslione'. Ubi aufem inci- prwbuit,et non impunenolle permisit? Deinde subjunxl
dit locus ul bujusgratiaefieret commemoratio, trans- dicens : Si enitn hoc debel quisquequodaccepit,et sic
eunler commemorata est; non, quasi indc agcrettir, hotnofaclus est, ul nccessariopeccel, hoc debetut pec-
operosa raiioeinalione defensa. Aliud est enim quae- cet. Cumergo peccat, quod debet, facil : quodsi scelus
rere, unde sit nialum; et aliud est quaerere, unde re- esl dicere; neminem natura sua cogit ul peccet(Id.,
deatur ad pristinum, velad majus perveniatur bonum. c. 16, n. 46). Et itcrum : Quw landem esse poterit,
3. Quapropter novi hosretici Pelagiani, qui liberum inquam, anle volunlatemcausa voluntalis? Aut enim et
sic asserunl volunlatis arbiirium, ut gratise Dei non ipsa voluntasest; el a radice isla voluntalisnon recedi-
relinquant locum, quandoquidem eam secundum melur : aut non csl volunlas; et peccatumnullum habet.
rila nostra dari asserunt, non se extollant, quasi eo- Aul igilur volunlascsl pritna causa peccandi; aut nul-
rum egerim causam; quia multa in liis Hbris dixi pro lum peccatum esl prima causa peccandi: nec esl cui
libero arbitrio, quae illius disputalionis causa posce- recle imputelur pecculum nisi peccanti. Non ergo est
bat. Dixi quippeinlibro primo, malefacta justilia Dei cui recte impulelur nisi volenti l (Id., c 17, n. 49).
vindicari; et addidi: Non enim juste vindkarentur, El paulo posl: Quis, inquam, peccatin eo quod nullo
nisi fierenl voluntale (Lib. 1, c. 1, n. 1). Item cum modocavcripotesl? Peccalur aulem: caveriigilur pol-
ipsam bonam volunlalem tam magntim bonum esse esl (/(/. c. 18, n. 50). Quo testimonionieo in quodam
monslrarem, ut omnibus corporeis et externis bonis libro suo Pelagius usus est. Cui Hbro cum respondis-
merito anteponerctur, dixi -.Videsigilurjam, ut exisli- scm, tituluui libri meiessevolui, de Natura etGralia.
mo, in votunlale noslra esse constilulum, ut hoc vel 4. Iu his atque hujusmodi verbis meis, quia gratia
fruamur vel careainus lanlo el latn vero bono : quid Dei commemorata non est, de qua tunc non ageba-
enim tam in voluntatequam ipsa voluntassila esl? (Id., tur, putanl Pelagiani, vel putare possunt, suam nos
c. 12, n. 26.) Et alio loco : Quid ergo causw esl, in~ teiiuisseseiiteiitiaiii.Sedfrustra hoc pulant. Yolunlas
quam, cur dubilandumpulcmus, eiiam si nunquamunle quippe est qua et peccatur, et recle vivilur : quod
sapknles fuimus, voluntalenos lamen laudabilem et his verbis egimus. Yolunlasergo ipsa nisiDei gratia
beatam vilam,voluntale lurpem el miseram mereri ac
1Lov.etcodexCorb.,nisioo/anto/i.sed veriusAm.etEr.,
' wss. aliquotcum Am. et Er., propterlianepropositam cum Mss.aliis plerisque, nisi volenli:nam sic etiamLov.
quwstionem. lih, 3de LiberoArbitrio.—Er.Guill.,volenti,iu margi.ue.Mf
mi LIBER PRIMUS. , ?98
liberelur a servitute, qua facta est serva peccati, et ab eo modoquo naturaliler factusesl, ila ul meliusesse
ut vitia superet, adjuvetur; recle pieque vivi a mor- non possit; ea quwdebet,facit, cum hwc facit. Siaulem
talibus non poiest. Et hoc divinum beneficiumquo bonushomoessel, aliter esset; nunc autem qttiaila est,
liberatur, nisi eam preeveniret,jam meritis ejus da- non est bonus, nec habet in poteslateut bonus sil, sive
retur, et non esset gralia, quse ulique gratis datur. nonvidendoqualis essedebeat, sivevidendo et non va-
Quod in aliis opusculis nostris satis egimus, istos ini- lendo esse qualem se debereesse videt. Pwnam istam
micos hujusgratiaenovoshsereficosrefellentes; quam- essequis dubitet? Omnisaulempwna, si justa est, pec-
visetiu his libris, qui non contra illos omnitio,quippe cali pwna est, el supplkium nominatur. Si aulem in-
illi nondum erant, sed contra Manicbaeosconscripti justa pwna est, quoniam pwnamesse nemo amhigil;
sunt, de Libero Arbilrio; non omnimodode isla Dei injuslo aliquo doininanlehominiimposila est. Porro
gratia relicuimus, quam nefanda impietate conantur quia de omnipotentiaDei el justilia dubitaredemeniis
auferre. Diximusquippe in secundo libro, uon solurti esl, justa hmcpwna est, et pro peccaloaliquo penditur.
niagna, sed etiam minima bona non esse posse, nisi Non enim quisquaminjustus dominalor,aut subripere
ab illo a quo sunl omnia bona, hoc est, Deo. Et paulo hominempotuit velut ignoranliDeo, aut extorquerein-
posl : Virtules, inquam, quibus recte vivilur, magna vilo, lanquaminvalidiori,vel lerrendovel confligendo*,
bonasunl : specks autem quorumlibetcorporum,siiie ul hoinineminjusia pwna cruciaret. Relinquilurergo ut
quibusrectevivipolest,minimabonasunl: polentimvero hwc pwnajusta de dainnalionehominisvenial(Lib. 5,
animi, sine quibus recte vivi non polesl, inedia bonA c. 18, nn. 50, 5i). Et alio loco : Approbare,inquam,
sunt. Virtuiibusnemomale ulitur: cmterisantem bonis, faisa pro verisut erret invilus, el resistenleatque tor-
id est mediisct minimis,non solumbene,sedeliam male quente dolore 2 carnaiis vinculi, non possea libidinosis
quisque uli polesl. El ideo virlule nemo maie utitur; operibuslemperare,nonest natura inslitutihominis,sed
3
quia opusvirlulisest bonus usus islorum, quibusetiani pwna damnali. Cumautem de libera voluntaterecle
nonbeneuti possumus: riemoaulembeneutendo,male faciendi loquhnur, de illa scilket in qua homo factus
uliiur. QuareabundanliaetmagniludobonitdlisDci, non •est,loquimur(Ibid., n. 52).
soium magna, sed eliatri inedia el minima botia esse 6. Ecce tam longe antequam Pelagianahaeresisex-
prmstilit. Magis laudandaest bonilas ejus in liiagnis, stitisset, sic disputavimus,velut jam contra illos dis-
quam in niediis; et magis in mediis, quam in ininimis putaremus. Cum enim omnia bona dicerentur ex Deo,
bonis: sed magisiii omnibus,quarii si non oinniatri- id est el magna, et media, et niinima: in mediis qui-
buissel(Lib.2, e. 19, n. 50). Et aliolocO: Tti ianlum, dein bonis invenilur liberum volunlatis arbitrium,
inquam,pielaleminconcussamlene *-,ut nullumtibibo- quia et male illo uti possumus; sed lamen tale est,
num, velsenlknli, vel inlelligenli,vel quoqUomodoco- ut sine illo recte vivere nequeamus. Bonus autem
gilanli occurrai,qUodnon sit exDeo. Itenique alio locb usus ejusjam virtus est, qusein magnisreperiturbonis,
dixi : Sed quoniam non sicul sponte homo cecidil, ila quibus male uti nullus potest. Et quia omnia bona,
eliamsponte surgere potesl; porreclam nobis desuper sicut dictum est, et magna, et media, et minima ex
dexteramDei, idesl DominumnoslrumJesum Chrisium, Deo sunt; sequitui-jut ex Deo sit eliam bonus usus
firma fide teneamus(/(/., c. 20, n. 54). Iibersevoluntatis, quaevirtus est, et in magnis nume-
5. Et in libro tenio, cum dixissem illud, qUo et ratur bonis. Deinde dictum est, ex qua miseria pec-
Pelagiumde meis opusculis usum fuisse cOtnmenid- cantibus justissime inflicla, liberel Dei gratia, quia
ravi, Quis enitn,inquam, peccatin eo quod nullo mO- sponte homo, id est libero arbitrio, cadere potuit,
do caveripolest? Peccatur autem : caveriigitur polest; non etiam surgere : ad quam miseriam justsedamna-
continuo secutus adjunxi : Et tameneiiam per igno- tionis pertinel ignorantia et difficultas, quam patilur
ranliam factaqumdamimprobatltur,et corrigendajudi- omnis homo ab exordio nalivitatis suea; nec ab isto
canlur; sicut in divinisauctorilalibuslegimus.Ait enitri nialo, nisi Deigratia, quisquam liberalur (Lib.2, c. 20;
Apostolus,< Misericordiamconsecutussutn, quiaigno- et lib. 3 , c. 18): quam miseriam Pelagiani noliint ex
rans feci n (I Tim. i, 15); ait et prophela : « Delicla jusla damnationedescendere,negantes originale pec-
juventulismewet ignorantiwmewnememineris» (Psat. catum : quamvisignorantia el difficultas, etiamsi es-
xxiv, 7). Sunt etiani necessilatefacla hnprobanda,ubi sent homiiiisprimordia naturalia ; nec sic culpandus,
vult homorecte facere ei non polesl. Nam unde sunt sed Iaudandus esset Deus, sicut in eodem terlio Iibro
illm voces: « Non enimquodvolo, facio bonum; sed disputavimus (Lib. 3, cc. 20, 21 ). Quse disputatio
quododi maiutn, hoc ago. » El illud : « Fe//e adjacet conira Manicheeos hahendaest, qui non accipiuntScri-
mihi; perficereautem bonum,non »(Rom.vn, 15,18). pturas sanctas Veleris Insirumenti, in quibus origi-
El iltud : « 6'aj'oconcupiscitadversus spirilum, spiri- nale peccatumnarratur; et quidquid inde in Litteris
lus auiemadversuscarnem. Hmcenim invicemadver- apostolicis legitur, detestabili impudenlia immissum
santur, ut nonea quwvullis,facialis? t (Galal. v, 17.) fuisse contendunt a corruptoribus Scripturarum, tart-
Sed hmcomniaIwminumsunl ex illa nwrtis damnatio- 1Scriptiplures ac potiores,conturbando.
2in Mssduobus,necnoain marg. Am.et Er., calore.—<
ne venienlium.Nam si nonest isla pwna hominisjsed Er. Guill.in margine,dolore.M.
haiura; nutta isla peccatastint. Si enim non recedifur a 3Lov.cumaliquotMss., de illavolunlale.Abestveroilla
corb.,pro quoapud Am.et Er., iibera.sie porrolib.3 de
LiberoArbitrio,uade huc revocavimus —Lov.Par.,de IU
*Mss.quatuor,pietateinconcussatene. beravoiuntate,siueilla. M.
599 RETRACTATIONUM S. AUGUSTINI 600
qiiam non fuerit ab Aposlolisdictiim.Contra Pclagia- c 25, H.40); quandoquidem apud genles sacrificare
nos autem hoc defendendumesl, quod ulraque Scri- non poterant, sicuteos el nunc videmus sine sacrili-
ptura commendat,quam se acciperc profiienlur. Hoc ciis remansisse; nisi lorte quod per Pascha inmwlani
opus sic incipit: Dk mihi, quwsole, uirum Deusnon ovem, hoc insacrificio deputetur (a).
sil auclormali. 5. In secundoetiam libro illud quod posui, nomine
CAPUT X. pabulisignificariposse vitam (Lib. 2, c. 5, u. 4), cum
De GenesiadversusMankhwos,libri duo. melioris interpretalionis codices non habeant, pabu
1. Jani vero in Africa constilulus, scripsi duos li- lutn; sed, fenum; non satis apte dictumvidetur. Non
bros de Genesi contra Manichseos.Quamvis enim in enim congruitleninomensigiiificaiionivitae,quomo.lo
superioribus libris quidquid disputavi, unde oslende- pabuli. liem videor (/(/., c. 5, n. 6) non rcctc appel-
rem Deumsumme bonum et iinmuiabilemcreatorem lasse verba proplietica quibus scriptum esl, Quid su-
esseomnitini niulabilium nalurarum, nec ullam esse perbil lerra el cinis(Eccli. x, 9) ? quia non in ejus libro
naturam malanil sive subslantiani, in quantum na- legiiur, quem cerli simus appellandum esse prophe-
lura est atque substantia, adversusManichaeosnoslra tain. Nec illud Apostoli, ubi adhibet testimoniuindc
invigilaret iuteniio; isli tameii duo libri apertissime Genesi, dicens, Facius est primus homoAdainin ani-
adversus eos edili sunt in delensiononiveteris legis, matn viventem(I Cor. xv, 45); sicut ille voluit, in-
quam vehemenii studio vesani erroris oppugnanl. In lellexi, cum exponeremquodscriptum est, Itisitffluvit.
prinio, ab eo quod scriplum est, In principio fecit Deusin faciem ejus flulum vilm, et faclus est hotnoin
Deus cwlumel lerram (Gen. i, 1), donec septem peranimam vivum,vel, in animamvivMlem(Geu. n, 7).
aganlur dies, ubi legitur Deus requievisse in die se- Apostoluseniin ad hoc adhibuitillud teslimoiiiuni, ut
plimo. In secundo aulem, ab eo quod scriptum est, probaret esse corpus aiiimale: ego autein hinc putavi
Hic libercreaturwcwli elterrw(ld. u, 4), donecAdam esse iiionsiiaiiduin,animaleniiaciuin prius honiinem,
et niulier ejus dimissi sunt de paradiso, et custodia non corpus hoiniuis boluro(Lib. 2, c. 8, n. 10).Quod
posila est ligno vitac.Deindein fiue libri, errori Ma- aulem dixi, nulli nalurw nocere peccatanisi sua (ld.,
nichaeorumfidem calholictcvoriiaiis opposui; qttid c 29, n. 43), ideo dixi, quoniainjusto qui nocet, non
illi dicanl, etnos quid dicamus, breviler aperteque ei vere nocet,, quandoquidem otiain inercedem cjus
coniplectens. auget in ccelis: sibi autem peccandovereuoccl; quia
2. Quod vero dixi, Illud autemnonirralionabilium propter ipsam voluntalemnocendi recipiet id, quod
avium- oculos pascil, sed pura corda eorum qui Deo nocuit. Possunt sane Pelagiani ad suiim dogina tra-
credunl, el ab amorevisibiliumrerumet lemporalium,se here istam sententiam, ei ideo dicero, parvuiis aliena
ad ejus prwceplaimplendaconverlunl;quod omnesho- lion nocuisse peccala, quia dixi, mi//i nalurw nocere
minespossuni,si velinl(LibA,c. 5, n. 6), non existi- peccalanisi sua; non inluentcsideo parvulos, qui uli-
liienl novi haeretici Pelagiani secundumeos esse dique pertinenl ad huinanamiiaiuiam, trahere origmale
cium. Verum est enim omiiino, omnes homiues hoc peccatum, quia in primis hominibus nalttra lnmnuia
posse, si velint; sed praeparatur volunlasa Domino, peccavit, ac per hoc nalurie liumanacnuila nucuere
et tatilum augetur munere charitalis, ut possinl: peccata, nisi sua. Per unum qttippehomincni, in tjtio
quod hic ideodiclura non est, quoniam prsesenii ne- oiniies peccaverunl, peccatum inlravit in mundiim
cessarium non erat quaestioni.Quod vero ibi legilur, (Rom. v, 12) : non enini iiulli i.oinini,sed nulli na-
benedieiionem Dei qua dictum est, Cresciteet multi- lurse dixi peccata nocere, nisi sua. Itcm in eo quod
plicamiui(Gen. l, 28), in carnalem fecunditaiempost paulo post dixi, Nullumessematumnalurale (Lib. 2,
peccatum conversam esse credeiidam(Lib. 1, c. 19, c 29, n. 45), possuni qua;rercsimilciulatebraui, nisi
n. 50); si non polesl alio modo dicluni videri, nisi ut hoc dictum ad naturani lalem referamr, qualU sine
puleniur illi homincsnon habituri fuisse lilios homi- vitio primitus condita est: ipsa eniin vcre ac propiie
nes nisi peccassent,omninonon approbo. Illud etiam nalura hominis dicitur. Trauslato auieni verbo uii-
non est consequens, ut ideo infclligatur in allegoria mur, ut naturamdicamusetiam, qualisnasciiur hoino,
lanlummodo esse accipieudum, quod berbaevirides, secunduin quam locutionem dixit Aposlolus: Fuinms
et ligna fruciifera omiii generi bestiarum, el omnibus enimel nos atiquando nulura filii irw, sicul et cwteri
avibus, et omnibus serpentibus in libro Geneseosdan- (Epkes. n, 5). Hoc opus sic incipit : Si eligeremMa
lur ad cibum, quia sunt et quadrupedia et volalilia nichwiquosdeciperent.
qusesolis carnibusvivere videantur (ld.,c20, n. 31). CAPUT XI.
Fieri eiiim posset ul alerenlur ab hominibusetiamde De Muska libri sex.
fructibus terrae, si propler obedientiamqua ipsi ho- 1. Deinde, ut supra conimemoravi(Lib. 1 Retraci.,
mrnes Deo sine ulla iniquilale servirent, mererentur c. 6), sex libros de Musicascripsi; quorurnipse sex
omncs bestias el avcs omui modohabere servientes. lus maxime innotuit, quoniam res in eo digua cogui-
Item movere poiest tpiomodo dixerini de populo tione versatur, quomodo a corporalibuset spiritua-
Israel, Adhuc corporali circumcisione el sacrificiis,tanlibus, sed mutabilibus numeris, perveniatur ad ini-
quam in mari genlium populus ille legi serviebat(Id., (a) Sancitumest Deut. xvi,6, ne Paschaubivislocorum
1Mss.qualuor,matum. mactare liceret. Hincergo a Judaeisper orbemdispersis
- ItaMss.couslanler,hicet lib. 1 de Gen. contra Mani- paschalem celebritatemaiunt quotannisita recoli, ut ni-
hilominusab ovisinunolationereligioseabstineaut.Vide
cliseos,ubiEdd.habent,unimalium. Hieron.,Epist.2, ad Kepotianum.
601 LIBER PRIMUS. (;02
mntabiles numeros, qui jam sunt in ipsa immutabili summo Deoper animam trajiciatur (a). Sed animal esse-
veriiate, et sic invisibilia Dei, per ea quae facla sunt, istum mundum, sicut Plalo sensit, aliique philosophi
intcllecta conspicianlur. Quod qui non possunt, etta- quamplurimi, necratione certa indagare potui, nec di-
men ex fide Christi vivunt, iid illa ceriius alque feli- vinarum Seriplurarum aucloritate persuaderi posse
cius conspiciendapost hanc vitamveniunt. Qui autera cognovi. Unde tale aliquid a me dictum quo id accipi
possunt, si desit eis fides Christi, qui unus mediator possit, eliam in libro de Immorlalitate Animaetemere
est Deiel hominum, cum tota sapientia sua pereunt. dictum notavi (Lib. 1 Relract., c 5, n. 5); non quia
2. In hoc libro illud quod dixi, Corporaenimtanlo hoc falsum csse confirmo, sed quia nec verum esse
meliora quanlo numerosiora lalibus numeris : anima comprehendo, quod sit animal mundus. Hoc sane in-
veroistis qum per corpusaccipit, carendo fit melior, concusse relinendura esse non dubito, Deum nobis
cum seseaverlita carnalibussensibus,et divinissapien- non esse istum mundum, sive anima ejus ulla, sive
liw numerisreformatur ( Lib. 6, c. 4, n. 7), non sic nulla sit. Quia si ulla est, ille qui eam fecit, est Deus
accipicndumest, quasi non shit futuri numeri corpo- noster: si aulem nulla est, nullorum Deus potesl esse
rales in corporibus incorruplibilibus et spiritualibus; isle; quanlo minus noster ? Esse tamen spiritualem
cum multo speciosiora et decenliora fulura sint: aut vilalemque virtutem, etiam si non sit animal mundus;
anima eossensura non sil, quando erit optima, quem- quse virtus in Angelis sanctis ad decorandum atque
admodum hic cis carendo fil melior. Hic enim opus adminislrandum mundum Deo servit, et a quibus non
liabet avertcre se a carnalibus sensibus ad inlelligi- infelligitur; reclissime creditur. Angelorum aulem
bilia capienda, quia infirma est, et minus idonea sanctorum nomine, omnem sanctam creaturam spiri-
Utrisquesimul adhibere intenlionem suam : et in his tualem, in Dei secreto atque occulto ministerio con-
corpornlibus nunc illecebra cavenda est, quamdiu slitutam nunc appellaverim : sed spirilus angelicos
anima illici ad delectationem lurpem potest. Tunc sancta Scriptura nomine animarum significare non
aulem lam firmaerit atque perfecla, ut numeris cor- solet. Proinde in eo quod circa finem libri hujiis dixi,
poralibus non avertatiir a contemplalione sapienlise, Rationaleset intelleclualesnumeri beatarumanimarum
etita sentiat eos ut non illicialur ab eis, nec eis ca- atque sanctarum legemipsam Dei, sine qua folium de
rcndo fiat melior; scd ila sil bona ct recla, ut nec arbore non cadit, et cui nostri capilli numerali sunt,
latere possint eam nec occupare. nulla interposiia nalura excipienles,usquead terrenael
5. Itein quod dixi, Hwcautemsanitas lunc firmissima inferna jura transmitlunl (Lib. 6, c. 17, n. 58), non
erit clque ccrtissima, cum prislinw slabilitalicerto suo video quemadmodumvocabulumanimarum secundum
lcmporealque ordinehoc corpus fueril reslilutum(Id., Scripluras sanclas positum possit ostendi; quando-
c. 5, n. 15), non ita dictum putetur, quasi non sint quidem hic non nisi Angelos sanctos inlelligi volui,
futura posl resurreclionem corpora ineliora, quani quos habere animas nusquam nie legisse iu divinis
primorum hominttmin paradiso fuerunt, cum illa jam eloquiis canonicisrecolo '. Ilic liber sic incipit: Sa-
non sint alenda corporalibus alimentis , quibus ale- tis diu pene 2.
baiitur ista : sed pristina slabilifas bactcnus accipien- CAPUT XII.
da est, quatenus acgrittidinemila nullain corpora illa De Magislro, liber unus
palienlur, sicut nec isla pati possent ante peccatum, Per idem tempus scripsi librum cujus est titulus,
4. Alio loco : Laboriosiorest, ittquam, liujus mundi de Magislro : in quo dispulalur el quaeritur, et inve-
amor. Quod cnitn in illo anima quwril, conslanliatn nitur, magistrum non esse, qui docet hominem scien-
scilicel mternitatemque,non invenil : quoniam rerum tiain, nisi Deum, secundum illud etiam quod in Evan-
transitu complelurinfirma pulcliriludo, et quod in illa gelio scriplum est: Vnus est Magister vesler Chrislus
imitalur constanliam, a sumtnoDeo per anhnatn traji- ( Matth. xxiii, 10). Ilic liber sic incipit : Quid libi vi-
cilur : quoniamprior esl species lanlummodolempore demur cfficerevetlecum loquimur?
commulabilis,quam esl ea, qumet tetnporeel locis(ld., CAPUT XIII.
c. 14, n. 45). Haecverba si eo modo accipi possunt, De Vera Religione,liberunus.
ut non intelligatur iniima pulchritudo, nisi in corpo- 1. Tunc etiam de Yera Religione librum scripsi;
ribus lioniinuin, omniumque animalium, qttae cum in quo multipliciter etcopiosissime disputalur, unum
sensu corporis vivunt, ratio manifesta defendit. Hoc verum Deum, id esl Trinitatem, Palrein et Filiuin et
quippe in ea pulcliritudineimitatur consianliam, quod Spiritum sanclum religione vera colendum : etquanta
in compage sua manent eadem corpora, in quantum misericordia ejus, per tcmporalem dispensationem
manenl: id autem a summoDcoin eaper animam tra- concessa sit hominibus christiana religio, queevera
jicitur. Anima quippe ipsam compagemlenet, ne dis- religio est, et ad eumdem cultum Dei quemadmodum
solvatur, et dilfiual; quod videmus in corporibnsani- sit honio quadam vifa sua coaptandus a. Maxime
malitmianima discedentecontingere. Si autem infima ! Lov.,canonicisque
in recolo.Aliicodicescarent,que.
pulchriludo omnibus corporibus intelligatur, cogit 2In Edd.babetur: llic liber primus sic incipit: modus
ista senleniia etiam ipsum mundumaninial credere, ut quis pes est. sextus aulem: Salis.diupene.Konadmodum
eliam in ipsuni ', quod in ilio imiialur constanliam, a coha?retisthaeclectio; nostrama scriplisintegerrimisusur-
pavimus.
3 MSS.non pejores,quadanisuavitalecoaptandus.
Alii
'.Lov.,idipsum. Edd.,in ipsum. (cr)Vid.lib. 7 de Civit.Dei, c. 25.
tamen contra duas naturas Manichseorumliber hic verissima. Peccalum quippe illud cogitandum est,
loquitur. quod tantunmiodo peccatum est, non quod esl eliam
2. In hoc libro quodam loco : Sit, inquam, tibi ma- pcena peccati, sicut superius oslendi, cum quaedam
nifeslumalque perceplum, nultum erroremin religione commcmorarem ex libro lertio de Libero arbitrio
csse poluisse,si anima pro Deosuo non coleretanhnam, ( Lib. 1 Relracl., c. 9, n. 5). Quanivis et illa quaenon
aut corpus, aul phantasmala sua. Hic animam pro uni- iiiimerito non voluntaria peccala dicuhtur, quia vel a
versa creatura incorporali posui non loquens more nescienlibus vel a coactis perpelraiitur, non omni-
Scriplurarum, quse animam quando non translato modo possunl sinc voluntate commilli : quoniam et
verbo utuntur, nescio utrum velint intelligi nisi eam iflefquipeccal ignorans, voluntate ulique facit ', quod
qua vivunt aniinalia mortalia, in quibus ct honiines cum faciendum non sit, pulat esse faciendum. Et ille
suul, qiiamdiit mortales sunt. Paulo posl autem cum- qui concupiscente adversus spirilum carne, non ea
dem sensuin melius suro breviusque complexus, ubi quae vult facit, concupiscit quidem nolens, el in eo
dixi : A'ouergc creaturm polius quam Crealoriservia- non facit quod vult: sed si vincitur, concupiscentise
mus, nec evanescamusin cogilalionibusnostris, el per- consenlit volens, el in eo non facit nisi quod vult, li-
fecla religioest. Crcaturam qtiippe uno nomine titram- ber scilicet jusliliae, servusque peccati. Et illud quod
que, id est spirilualein corporalemque significavi. in parvulis dicitur originale peccalum, cum adhuc
Resiat quod ibi dixi, aut phanlasmata sua : pro- non utantur arbitrio voluntatis, non absurde vocatur
pter quod hic dixi, nec evanescamusin cogitalionibus eiiam volunfariuiii, quia ex prima hominis mala vo-
noslris. luntafe coiitractum, factum est quodammodo heeredi-
3. Ifem quod dixi, Ea est nostris temporibus cliri- tarium. Non itaque falsum est quod dixi, Vsqueadeo
sliana religio, quamcognoscereac sequi securissimaet peccalum volunlarium malum est, ut nullo modo sit
certissimasalus est, secundurohoc nomen dictum est, neccatum, si non sit volunlarium. Ideo gratia Dei non
non sccundiiiu ipsani rem, cujus hoc nomen est, Nani sohim reatus omnium prseferitoruin solvitur in omni-
res ipsa quse nunc cliristiana religio nuncupalur, erat bus qui baptizantur in Chrislo, quod fit Spiritu rege-
apud anliquos, nec defuit ab iuitio generis humani, neralionis ; verum cliam in grandibus voluntas ipsa
quousque ipse Chrislus veniret in carne, unde vera sanalur, et praeparatur a Domino, quod fil spiritu fidei
religio quaejam eral, ccepit appcllari chrisliaria. Ctim et charitatis.
enim eum post resurrectionem ascensionemque in 6. Alioloco in eo quod dixi de DominoJesu Christo,
coelumccepisscnt Aposloli prsedicare, el plurimi cre- Niliil egit vi, sed omnia suadendoel monendo(Cnp.16,
derenl, primiiin apud Anfiochiam, sicut scriptum est, n. 51), non mihi occurrerat quod vendentes ct emen-
appellali sunt discipuli Christiaui (Acl. xi, 26). Pro- tes llagellando ejecit de tcmplo. Sed qtiid hoc, aut
pterea dixi, Ilwc esl noslris tetnporibuschristicmareli- qiiantum cst? Quamvis et dscmonesnolentesab homi-
gio; non quia priorihtis lemporibus non fuit, sed nibtifi, non sermonesuasionis, sed vi potestatis eje-
quia poslerioribus hoc nomen acccpit. cerit. ltem alio Ioco : Prius,inquam, islisequendisunt,
4. Alio loco : Intende igilur, inquam, in hwc quw qui unum Deum summum, solumvcrum Deutn el solum
sequttnlur, diligenterel pie, quanlumpoles; lales enim colendumesse dicunt : si apud liosveritas non eluxeril,
adjuvul Deus (Cup. 10, n. 18-20). Quod non ita in- tum detnuin migrandum est. Quod ila potest videri
telligendum est, quasi lanlummodo lalcs adjuvet, dictum, qunsi de liujus reiigionis veritate dubitaverim.
ciim adjuvet etiani non tales ut sint tales, id cst, Dixi auteai sicut ei congruebat ad qtieni scribebam.
ut diligenlcr et pie quxranl: lalcs aulem adjuvat Sic cnim dixi, si apud hos veritas non eluxerit, nihil
ut inveniant. Itemque alibi : Deinde, inquam, jam dubiians quod apud eos elucescerct; quemadmodum
erii consequensul posl morletncorporalem quam de- ait Apostolus, SiCltrisius nonresurrexit (IGor.xv, 14),
bemus prhno peccalo, lempore suo alque ordine suo non utique dubitans quod resurrexerit.
hoc corpus restiiuatttr pristinm stabiliiati ( Cap. 12, n. 7. Ilem quod dixi, Nec miracula illa in noslra tem-
25). Quod sic accipiendum est. quia etiam prislina pora durare pertnissa suni , ne anima semper visibilia
stabilitas corporis quam peccando amisimus, babebat qumrerel, et eormn consueludinefrigesceret genus hu-
lantam felicitalem, ut in defectum noii vcrgerel se- manum, quorumnovilateflagravit(Cap.25, nn. 46, 47),
neciulis. Huic ergo pristinae siabilitati restituetur hoc verum est quidem : non enim nuncusquecummanus
corpus in resurrectione mortuoruni. Sed habebit am- imponitur baptizalis, sic accipitinl Spiritum sanclum,
plius, ut nec alimentis corporalibus suslentelur; sed ut loquantur linguis omnium genlium; aut nunc
iid sufficienliam vivificetur solo spirilu, cum resur- usque ad umbram iranseuntium praedicatorumChristi
rexerit in spiritum vivificanlem, qua causa etiam spi- sanantur infirmi; el si qua lalia tunc facla sunt, quse
riluale erit. Illud autem quod primum fuit, quamvis postea cessassemanifesium est. Sed non sic accipien-
non morilurum, nisi homo peccassel, tamen animale dum est quod dixi, ut nunc in Christi nomine fieri
factum est in animam viventem. miracula nulla credantur. Namego ipse quando istum
5. Et alibi : Vsqueadeo, inquam, peccalumvotunta- ipsum librum scripsi, ad Mediolanensiura corpora
riutn matum esl, ul nullomodo sit peccatum, si non sit martyrum (a) in eadem civitale ceecum illuminatum
volnnlarium(Cap. 14, n. 27 ). Potest videri falsa haec 1 ApudAm.etfir., voluntarie
voluntateutiquepeccat. utique peccat.lu Mss.sexf
definitio; sed si diligenler diseutialur, invenieiur esss (a) protasiiet eervasii; fib.t9 conf., c, 7,:»._d6.
fuisse jam noveram , et alia nonnulla, qualia lam ceplisatque tnandalis, quibus nunc chrislianouli fa&
inulla eliam islis leirtporibus fiunt, ut nec omnra nonesl; qualc vel sabbatum est, vel circumcisio, vel
cognoscere, nec ea quse cognoscimus, enumerare satrificia, el si quid hujusmodiest; tanta mysieriacon-
possimus. tinenlur, ul omnis pius inleltigal,nihilesse pernkiosius,
8. Et alio loco illud quod dixi, Sicul ait Apostolus, quam quidquidibi est, accipi ad iilteram,id esl ad ver-
nOmnisordoa Deo esl, t non eisdem verbis hoc dixit bum : niltilautemsalubrius, quain spirilurevelari. Inde
Apostolus, quamvis eadem videatur esse senlentia.* est, «Lillera occidit; spirilus aulemvivificatt (II Cor.
Ait quippeille : Quwautemsunt, a Deoordinalwsunt III, 6). Sed aliier exposui vcrba isla apostoliPauli, et
(Rom. XIII, 1). Et alibi : Prorsus, inquam,nemonos quantum mihi videtur, vel potius ipsis rebus apparet,
fallat : quidquid rccle viluperatur, in melioriscompa- multo convenientius in eo libro qui inscribitur de
raiione respuitur(Cap. 41, nn. 77, 78). Hoc de sub- Spiritu el Littera : quamvis non sit et iste sensus
slaiuiis alque naturis dictum est : inde enim disputa- respuendus.
batur, iioridebonis aciionibusalquepeccatis. Itemque 2. Item dixi, Duw sunt enim personw in religione
alibi : Sed nec sic quidem, inquam, ab hominehotno laudubiles. Vna eorum qui jam invenerunl;quos eliam
diligendusest, itt diligunturcarnales fralres, vel filii, bealissimosjudkari necesseest : alia eorumqui sludio--
vel conjuges,vel quiquecognali: aut affines, aul cives, sissimeel rectissiineinquirunt. Primi ergo sunt jam in
nam et ista dilecliotemporalisesl. Non cnimullas lales ipsa possessione; alleri in via, qua tamencerlissitne
necessitudineshaberemus, qum nascendoel moriendo perveniiur. In his verbis meis, si illi quijara invene-
conlingunl,si natura noslra in prwcepliset imagine Dei runt, quos in ipsa possessionecssejam diximus, sic
manens,inisiamcorruplionemnonretegaretur(Cap.46, accipiantur bealissimi, ut non in hac vila, sed in ea
n. 88). Huncsensum prorsus improbo , quem jam et qiiani speramus et ad quam per fidei viam lendimuSj
superius improbavi in primo libro de Genesi contra sinl; non habet istc sensus errorem : ipsi enim judi-
Manichaeos(Lib. 1 Relracl., c 10 , H.2). Ad hoc eniin candi sunt quod quaerendumest invenisse, qui jam
ducit, ut credanfur illi conjuges primi non gcneraluri ibi suiil quo nos quscreiidoel credendo, id est viam
posteros homines, nisi peccassent; lanquam necesse fidci lcnendo, cupimuspervenire. Si autem inhacvita
fueril ut morituri gigiierentur, si de concuhitu niaris putanltir isti csse vel fuisse , id verum essenon mihi
et feminae gignerenlur. Nondumenim videratn fieri vidclur : non quia in hac vita nihil veri omnino in-
potuisseut nonmorituride non morituris nasccrentur, veniri potesi quod nienie cernalur, non fidecredattir;
si peccato illo magno non mutarctur in dclerius hu- scd quia laiitumest quidquid esl, ut non facial beatis-
niana nalura ; ae per hoc, si et in parentibus et in simos '. Nequc enim quod ait Apostolus, Videmus
filiis fecundilasfelicitasquemansissel, usque ad cer- nuncperspecnlv.tniumnigmale, el,Nuncscio exparte 5;
tum sanclorum nunierum, quem pracdeslinavilDeus, noii cernitur mcnte : cernitur plane, sed beaiissimos
nascerenlur homines non parentibus successurimo- nonduin lacit. Illud enim beatissimosfacil quod ait:
rientibus, sed cum viventibus rcgnaluri. Essent ergo Tttiicaulem fack ad faciem; ei, Tttnc cognoscamsicut
etiam istae cognalionesatqueaffinilales, si nullus de- el cogiiilussum (1Cor. xru , 12). Qui hoc invenerunt,
linqueret, nullusque moreretur. ipsi diccndisunl in bealiludinispossessioneconsistere,
9. Item alio loco : AdunumDeumtendentes,inquam, ad quam ducit via fidei quani tenemus , et quo cre-
et ei uni religanlesanitnasnostras, unde religio dicla dendo cupirouspervenire. Sed quinam sint illi bealis-
creditur;omnisupersiilionecareamus(Cap.55, n. 111). simi, qui jam siinl in ea possessionequo ducit hase
In his verbis meis ralio qusereddita esl, tinde sit via, magnaqtiaestioest. Et Angeliquidcm sancti quod
dicta religio , plus mihi placuil. Nam non me fugit ibi sint, nulla quseslioesl. Sed de sanctis hominibus
aliam nominis bujus originem cxposuisse latini ser- jam defunctis , ulruro ipsi saltem dicendi sint jam iu
monis auclores, quod iude sit appellatareligio, quod illa possessioneconsistere merilo quseritur. Jam enim
religitur : quod verbum composilum est a legendo, corporc quidem corruptibih, quo anima aggravatur,
id est eligendo, ut ita latinum videalur religo sictit exuli sunt; sed adhuc exspeclaiit eiiara ipsi redem-
eligo. Hicliber sic incipit: Cumomnisvitmbonwac ptionCmcorporis sui, et caroeorunirequiescit inspe,
bealwvia. liondum in ftilura incorrupiione clarescit. Sed utrum
CAPUT XIV. ad conlemplandam cordis oculis veritatem, sicut
De Vlililatecredendi, ad Honoratumliber unus. dictumcsl, facieadfaciem,nihilex hoeminus habeant,
non hic locus est dispulando inquirere. Ilem quod
1. Jam vero apud Hipponem-regium presbyler
dixi, JVffjnscire magna et honeslaveletiam divina, bea-
scripsi librum deUlililale credendi, ad amicunimeuin lisshnum esl, ad eamdembeatitudinem referre debe-
quem deceplum a Manichseis, adhuc eo errore no- mus. In hac enim vita quanlumcumque id scialur,
veram delineri, etirridere in caiholicaifideidisciplina, nondum est beatissimum; quoniam incomparabiliter
quod jtiberenlur liomines credere , non autem qttid longe esl amplius quod inde nescitur.
esset verum certissima ralione docerenliir. In hoc 5. Et quod dixi, Mullum interesse uirum aliquid
libro dixi (Cap. 5, n. 9) : In quibus lamen legis prw- 1 Er. Lugd.ven. : sed quia tantumnonestquidquidest,ui,
nos facialbeatissimos. M.
_ *Lov.:ADeoordinalasunl.UeposuimusexMss. ordinatw, - Etnuncscioex parte,reposuimusexMss.;nam toprius
juxta grsec.tetagmenaieisin. excusismeudose,et nunccernitur.
«07 RETRACTATIONUMS. AUGUSTINI GOg
menliscerta rationeleneatur, quod scire dicimus; an lassisin cwtcrispromptior(Cap. 18, n. 30). Slaecnon
famwvel lilleris credendumposteris ulililer commende- ita dixi, qttasi nihil adversus Manichseosadliuc scri-
lur; et paulo post, Quodscimusigilur, debemusrationi: psissem , vel nihil de doctrina catholica mandassem
quod credimus, auclorilali (Cap. 11, n. 25), non sic litteris, cum tot superius edita vohimina de utraque
accipiendum est, ut in sermone usitatiore vereamur re non me tacuisseteslentur : sed in hoc libro ad il-
nos dicere scire quod idoneis testibus credimus. Pro- lum scripto nondum Mauichscosrefellere coeperam,
prie quippe cum loquimur, id solum scire dicimus, elillas nugas nondum invaseram, neque de ipsa Ca-
quod roentis firma rationc comprehendimus. Cum tholica niagnum aliquid aperueram ; quoniam spera-
vero loquimur verbis consueludini aplioribus, sicut bam, hoc initio facto, ad eum ipsuni me scripiuriiin
loquilur etiam divina Scriptura, non dubitemus di- fuisse quoe bic nondiim scripseram. Hic liber sic in-
cere scire nos, et quod percipimus noslri corporis cipit: Si milti, Honorale, unum alque idem videretur
sensibus, ef quod lide dignis credimus testibus; duni esse.
tanien inter haecet illud quid dislet intelligamus. CAPUT XV.
4. llem quod dixi, Nemini dubiutn est, omnesho- Conlra
minesaul stullos esse aut sapkntes (Cap. 12, n. 27), Mankhwos, de Duabus Animabusliber unus.
potest videri csse conlrarium illi quod legilur in libro 1. Posthunc librum scripsi adhuc presbyter conira
tertio de Libero Arbitrio, Quasi veronalura humana Manichaeosde Duabus Animabus, quaruin dicunt
prmter stullitiamel sapientiam nullum mediam recipiat unam partem Dei csse, alteram de genle tenebrarum,
affeclionem(Cap. 24, n. 71). Sed illud ibi dictum est, quam non condiderit Deus, et quse sit Deo coaeterna;
ubi de priino liomine quscrebalur ulrum sapiens fue- et has ambas animas, unam bonam, altcram malam ,
ril faclus, an stultus, an neutrum : quoniam nullo in uuo homine essc delira.nl: isiam scilicet malam ,
modo slultum dicere poterauius qui sine vitio factus propriam carnis esse dicentes, quam carnera etiam
est, cum sit slultilia inagnum vitium; et sapientem dicunt genlis esse tenebrarum ; illam vero bonam, ex
quomododiceremus qui potuit seduci, non salis ap- adventitia Dei parte, queecum leuebrarum genlecon-
parebat. Ideoque ad compendium dicere volui, quasi flixerit, atquc ulramque miscucrit: et omnia quidem
vero natura huniana prscter slulliliam el sapientiam bona hominis illi bonse animoe; omnia vero mala illr
nullam mediam recipial affectionero.Intuebar quippe nialaa animae Iribuunl. In lioc libro illud quod dixi,
etiam parvulos ', quos licelcoiifileamur trahere ori- Nullatn esse qualemcumqueviiam, qum non ee ipsoquo
ginale peccalum, tamen nec sapienles nec stullos pos- vila est, et in quanlum omninovila esl, aa sumtnum
sumus proprie dicere, noiidumutenies libero arbitrio, vitmfontemprincipiumqueperlineal(Cap. 1, n. 1), ita
seu bene seu male. Nunc atilem aut sapienles aut dixi, ut tanquam creatura ad Creatorem pertinere in-
slullos esse omnes homines dixi, eos volens inlelligi lelligatur, non aulem de illo esse tanquam pars ejus
qui jam ratione ulunlur, qua discernuntur a pecori- existimetur.
hus, ut Iiomines sinl, sicut dicimus beatos esse 2. Item quod dixi, nusquam scilicet, nisi in vohm-
omnes homines velle. Numquid enim in hac senlentia lale esse peccalum, possunt Pelagiani pro se dictuni
tam vera alque manifesta metuimus ne intelligaiilur putare, propter parvulos, quos ideo negant habere
et parvuli, qui hoc adhuc velle non possunt? peccaturnquod eis in Baptismateremittatur, quia non-
5. Alio Ioco cum commcmorassem, quae Dominus dum arbitrio voluntatis tituntur. Quasi vero peccalum
Jesus fecit cum hic esset in carne, adjunxi, dicens : quod eos cx Adarn dicimiisoriginaliler trahere, id est
Cur, inquis, ista nwdo non fiunl? Alque respondi : reatu ejus implicaios, et ob hoc poenseobnoxios de-
Quia non moverenlnisi mira essenl; si autemsolita es- tineri, usquam esse potuil nisi in voluntate ', qua vo-
sent, mira non essenl (Cap. 16, n. 34)v Hoc autem lunlale commissum est, quando divini prsecepti est
dixi, quia non tanta nee omnia modo , non quia nulla facta transgressio. Polest etiam pulari fiilsa esse isla
liunt eliam modo. senlentia qua dixiraus , Nusquamnisi in voiuniateesse-
6. In fine autem Iibri : Sed quoniamsermoisle no- peccatv.m,quia dixit Apostolus : Si autem quod nolo,.
ster, inquam, multo processitlongiusquam puiabam, hoc facio, jam non ego operor illud , sed quod habitaV
hic finetn libro fuciamus, in quo meminerisvolo, nonin tne pcccatum. Hoc enira peccalum usque adeo non
dum Munkhmosnte cmpisserefcllere, et illas nugas eslin volunlale, ut dicat: Quodnolo, hoc facio.Quo-
nonduminvasisse, nequede ipsa Callwlicamagnnmali- modo ergo nusquam est nisi in voluntate peccalum?'
quid aperuisse: sed voluisselanlummodoeruere tibi, Sed hoc peccalura de quo sic est loculus Apostolus,
si possem, falsaai opinionemde verisGhrislianismali- ideo peceatum vocatur, quia peccato factum est, et
lioseaul impcritenobisinsinualam2, et erigere ad ma- pcenapeccali est; quandoquidcmboc de concupiscen-
gna qumdamel divinadiscenda.Quare hoc volumenita lia carnis dicitur, quod aperit in consequentibus di-
sesehabeat: placalioreaulem anhnoluo faclo, ero for- cens : Scio quia non habitalin me, hoc estin carnemea-
1Lovaniensesconjunctionemeliam,qusehicperindeso- bonuin: velleenim adjacet milti, perficere autem bo-
nat ac prwlerea,omitlipassisunt. Kosinomnibusrepertam numynon (Rom. vn, 16-18). Perfectio quippe boni
Edd.hucrevocandamesseduximus.
2 Lov.etEr., vobisinsiimalam.
Mss.etAm.,nobis.Significat 1Am.Er.et pratel. cod.,nusquamessepotuerit.Sorbon.et
Augustinusse cum Honoraloquemalloquilur,a Manichaeis Regio-motensis, nusquamesseconstet.Moxquecorb. et alii-
olimfuissedelusum. e Mss.nondeteriorisriotaehabent,nisiex voluntate.
609 LIBER PRISIUS. 6i0
est, ut nec ipsa concupiscentiapeccati sit in homiiie, quse non est, sicut Manichseidesipiunt, alienee na-
cui quidem quando bene vivitur, non consentitvolun- lurae addilamentum, sed nostrse vitium a quo noh
tas : verumtamen non perficit bonum, quia inesl ad- sanalur nisi gratia Salvaloris. Quod si quisquam di-
huc concupiscenfiacui repugnat voluntas; cujus con- cit, etiam ipsam cupiditatem nihil aliud esse quam
cupisceniiicreatus in Baptismale solviiur, sed infir- voluntatem, sedvitiosam peccatoqueservienlem; non
niitas mar.el, cui donec sanetur, omnis fidelis qui resisleridum est, nec de verbis, cura res constet,
bene proficit, sludiosissimereluctalur. Peccatum au- controversia facienda. Eliam sic enim ostenditur sine
tem quod nusquam est nisi in voluntate, illud prae- voluntate nullum esse peccatum sive in operc, sive in
cipue inlelligendumest, quod justa damnatioconse- origine.
cuta esl. Hoc enim per unuin hominem inlroivit in 5. Rursus in eo quod dixi, Jam qumrerecwperam,
munduni: quanquam et hoc peccatum quo consentitur ulrum illud malum genusanimarum,antequambonomi-
peccali concupiscenlise', non nisi voluntate commit- sceretur,habuissetatiquamvoluntatem.Si enim non ha-
litur. Propter hoc et aho locodixi: Non igilur nisi vo- bebat, sine peccaloalque innocens eral, et ideo nullo
luntate peccalur(Cap. 9, n. 12). modomalum ( Cap. 16, n. 17). Cur igitur, inquiunt,
3. Itemque alio loco ipsam voluntatem definivi di- peccatum dicitis parvulorum, quorum voluntatem
cens : Volunlas est animi motus, cogente nullo, ad noii tenetis ream ? Respondetur, non eos proprietate
aliquid vel non ainittendumvel adipiscendum(Id., n. voluntatis, sed origine reos teneri. Omnisenim homo
14). Quod propierea dictum est, ut hac definilione terrenus quid est origine, nisi Adara? Porro autem
volens a nolente discernerelur, et sic ad illos referre- /.dam habebat utique volunlalem, qua volunlate cum
tur intentio, qui primi in paradiso fuerunt humano peceasset, peccatum per eum inlravil in mundum.
generi origo mali -, nullo cogente peccando, hoc est 6. ltemque in eo quod dixi, Nalura esseinalwani-
libera volunlate peccando,quia et scientescontra prae- mmnullomodoqueunl, si quseritur quomodo accipia-
ceptum fecerunt., et ille tenlator suasit ul hoc fieret, mus quod ail Apostolus: Fuitnus et nosnaiura filii irm,
non coegil. Nam et qui nescicns peccavit, non incon- sicut et cmteri(Ephes. n, 3); respondemus, naturam
gruenler nolens peccasse dici poiest, quamvis etipse in liis verbismeis me intelligivoluisse illam, quaepro-
quod nesciens fecit, volens Uimen fecit; ita nec ip- prie nalura dicilur, in qua sinevilio creali sumus. Nam
sius esse poluil sine volunlate peecalum. Quaevolun- ista propter originem nalura appeilalur: quseorigo uli-
tas utique sicut delinila est, animi molus fttit, nullo que habet vitium , quod est contra naturam. Et ite-
cogente, ad aliquid vel non amitteiidum , vel adipi- rum in eo quod dictum est, Peccati reum teneri quem-
scendum. Quod enini si noluisset, non fecisset, non quam, quia non fecit quod facere non poluit, summm
coactus esl facere. Quia voluil ergo fecit, eliamsi non iniquilatiset insaniw est, Cur ergo, inquiunt, parvuli
quia voluit peccavit, nesciens peccatum esse quod lenentur rei? Respondetur , quia ex ejus origine te-
fecit: ita nec talepeccatum sine volunlaieessepotuit, nenlur, qui non fecit quod facere potuit, divinum sci-
sed voluntate facli, nou voluntaie peccati, quod ta- licet servare mandatuin. Quod autem dixi, lltw ani-
men factum peccatumfuit; hoc enim factumest quod mw quidquidfaciunt, si nutura non voluntatefaciunt,
fieri non debuit. Quisquis aulem sciens peccat, si id esl, si libero et ad faciendum el ad non faciendum
potest cogenti ad peccatum sine peccalo resistere, moluanimi carent, si denique his abstinendiab opere
Iiec tamen facit, ulique volens peccat; quoniam qui suo poleslasnulla concedilur,peccalumearum lenerel
3 non possumus(Cap. 12, n.
potest resislere, non cogitur eedere. Qui vero cogenti 17): propterea non pertur-
eupiditaii bona voluntate resislere non potest, el ideo bat dc parvulis quauslio,quia ex illius origine rei te-
facil contra prseceptajusliliae, jam hoc ita peccatum iientur, qui volunlate peccavit, qtiando Iibero et ad
est, uisiieliam posnapeccati. Quapropter peccatum facienduraet ad non faciendum moluanimi non care-
sine voluntate csse non possc verissimumest. bat, eique ab opere malo abslinendi summa potestas
4. Itemquedefmitiopeccati qua diximus, Peccatum erat. QuodManichseide tenebrarum gente non dicunt,
esl volunlasrelinendivel consequendiquodjustilia ve- quam fabulosissime inducunl, eamque naturam sem-
ial, et unde iiberumest abstinere (Cap. 11, n. 15), per malam, nunquam bonam fuissecontendunt.
proplerea vera est, quia id definitum esl quod tan- 7. Illud autem quseri potest quomodo dixerim,
tummodo peccaium cst, non quod eliam pcenapec- Etiamsi sunl animw,quod interim inccrlumest, corpo-
cati. Nam quando lale est ul idem sit et pcena pec- reis officiis,non peccalo, sed natura dediiw, nosque,
cali, qtiantum est quod valet volunlas sub dominante quanquamsinl inferiores, aliqua lameninteriorevicini-
cupidiiate, nisi forte,si pia est, ut oret auxilium? tale coniingunl; non illas ideo malas haberi oporlere,
In tantum enim libera est, in quanlum Iiberata est *, quia nos cum eas sequimurel corporea diligimus, mali
et in tanium appellatur voluntas. Alioquin tota cti- sumus; quandoquidemde illis hoc dixi, de quibus su-
piditas s, quam voluntas proprie nuncupanda est : ctionem,quamtuentur Mss.exceptounofere Gerrn.in
tam et quo
1 Mss.quatuor,consenliturpeccaloconcupiscentim. perperamlegitur, cupiditas; altero Pratel.in quo,
s inscriijlissex, fecerunthumanogenerioriginem cumtrilms Angl., tutiustota cupiditas. Prohe quidem; secl
s Am.etEr., voienti. nutli. meliusut in caeteris
a motocomparalivo, quod reticere amat
S. Aug. Sic 2 aelract, cap.6 : «Quae mihi quasi decla-
\ Edd.,q:.Lin taniumliberataest.SedelegantioresMss., «maliolevis,quamgravisconfessio videlur.»
omissoquia,lerunt, in quuntumliberataest. 1 Ara.,Er.et Beccensiscodex,peccato eorumteneri.Sic
* Lov.,aiioquintuiius cupiditas.PraetulimusAm.
et Er.Ie- eliamLov.in librode DuabusAnimabus.
perius loqui cceperam dicens : Quanquameiiamsieis- gratiam; verum etiam ut convertantur ad Deum,ad
detn concedalur inferiorealio genereanimarumnosilli- ipsam Dei graiiam pertinere : quandoquidem pro eis
ci ad turpia ; noninde confwiunlaut illas natura malas oravi qui erant ab illo nimis aversi, aique ut ad illam
essc, aul islus summumbonum (Cap. 15, n. 20). De bis converlerentur oravi. Hic liber sic incipit : Opitu
eiimi disputiilioneni usquc ad hunc locum perduxi, lanle Dei misericordia.
ubi dixi: Eiiamsi sunl animw, quod interim incerlum CAPUT XVI.
cst, corporeisofficiis,tton peccalo,sednalura dedilw,etc. Acta contra Fortunalum Manichwum,liber unus.
Quaeriergo potest, cur, dixerim quod interimincerlum 1. Eodem tempore presbyterii mei, contra Forlu-
est, cutn prorsus dubitare non debuerim, non esse
natum quemdam Manichaeorum presbylerum dispu-
lales animas. Sed hoc ideo dixi, quia expertus sum
in tavi, qui plurimum temporis apud Hipponemvixerat,
qui dicerent diabolum el angelos ejus bonos esse
in ea in eos creavit Deus seduxeratque tam multos, ul propter illos ibi eum
genere suo, et natura qua delectarel habitare. Qusedispulalio nobis allercanli-
ordme proprio lales quales sunt : sed nobis nialum bus esl a notariis, veluti Gestaconficerentur ;
excepla
esse, si illiciamur et seducamur ab eis; si auteni ca- riam et diera babet, et consulem. Hanc in librum me-
veamus eos atque vincamus , decorum atquo gjorio- moriae mandandam conferre curavimus. Versatur ibi
sum. Ethoc qui dicunt, videntur sibi ut id probent, unde sit maltim: me asserenle exortum fuisse
quaestio
de Scripluris adhibere idonea lestimonia; vcl illucl hominis malum ex Iibero voiuntalis
14 arbitrio; illo au-
quod scriplum est in libro Job XL
( , ), curn dia- lem naturam mali Deo coseternam persuadere mo-
bolus describeretur, Hoc csl initium figmenli Domini liente. Sed conscquenti die tandem confessus est,
quod fecil ad itludendum ab Angelis suis ; vel illud, nihil se adversus nos invenire
quod diceret. Nec sane
Draco Itic quem finxisli ad illudendum ei ( Psal. catholicus factus
non adversus esi, sed tamen ab Hippone discessit.
ciu, 26). Quam quacslipnem, quae 2. Iti lioc libro illud qttod dixi, Animam dico csse
Manichaeos qui hoc non sentiunt, sed adversus a Deo , ul cmleraomnia qum a Deo facla sunt;
faclam
alios qui hoc sentiunt suscipienda esset atque et inler illa
enodare tunc qum Deus omnipotensfecit, principalem lo-
solvenda, perlraclare atque nolui, cum datum esseanimm
facerem : (Dispul. 1, n. 15), ita dixi,, ut
ne librum mullo quam vellem longiorem hoc generaliter de universa creatura rationali accipi
cum viderem etiam si hoc concederetur, tamen de-
vellem, qiiamvis in Scripturis sanctis animas dicias
bere Manichseosac jam posse convinci, introducenics esse aut non omnino, aut non possit fa-
mali aeterno cose- Angelorum,
insanissimo errore, naturam bono cile reperiri, sieut stipra jnm diximus. Iiem alio loco :
ternam. Ideo ergo dixi, quod interimincertum est, non
inde dubilarem sed iuter me et Ego dico, inquam, peccalum non esse, si non propria
quod ego , quod illos, volunlale peccetur (Disput. 2 , n. 21). Ubi peccatum
quos ila sapere inveneram, nonduni esset ista quarelio illud inlelligi volui, quod non csteliam pcena peccati:
dissolula ; quam tamen in aliis longe posterioribus nam de lali
poena dixi alibi_ in eadem dispuiatione,
libris meis de Genesi ad litteram, socundum Scriplu- quod dicendnni fuil
dissolvi. (Disput. 1, n. 15). Iiemque dixi:
ras sanctas quanta poiui manifesiatione Vl posleaeadatn ipsa caro, qum nos pwnislorsit in pac-
8. Alio loco, Propterea, htquam,corporea diligendo calis nobis in resurrectione, et
manenles, subjicialur
peccamus, quia spirilualia diligere et justilia jubemur, nulla adversilalenos qualial, quominuslegemet prwce-
et nalura possumus, el lunc in noslro yenereoptimi et
n. Ubi pta divina servemus(Disput. 2, n. 22). Quod non ita
bealissimi sutnus (Cap. 13, 20). quaeri potest esl accipiendum , lanquam et in illo Dei regno, ubi
cur, natura, el non, Gratia possumus', dixerim. Sed incorruplibile alqne imniorlale corpus habebimus, de
conira Manichaeosde natura qusestio versabatur. Et
ut sanata natura vitiata Scripturis divinis lex et praecepla sumenda sinl: sed
ulique id agit gratia, quod
vcnit sal- quia perfcctissiine ibi lcx aiterna servabiitir, et illa
non polesl, possit per eum qui quaerere el duo praicepla de diligendo Deo et proximo , non in
vum facere quod perierat. Quani lameii graliam cliam Iectione, sed in
ipsa perfecfa et sempiterna dileciione
tunc recojens oravi pro faniiliarissimismeis qui mor- tenebinius. Hoc
opus sic ineipit : Quinlo calendas
tifero illo adhuc tenebantur errore, et dixi: Deus ArcadioAuguslobis et Rufinoviris clarissi-
sepiembris,
magne, Deus omnipolens, Deus summw bonilalis,qitem misconsulibus.
2
inviolabilem el incorruplibikm credi alque hueltigi
calhotica Ecclesia CAPUT XVII.
fas est, Trina Vnitas, quam colil,
oro in me misericordiam luam ne De Fide et Symbolo, libc unus.
supplex , experlus ,
homines cum qaibus mihi a puerilia in omni conviclu3 Per idem tempus coram episcopis hoc mihi juben-.
fuit summa consensio, in tuo cultu a me dissentireper- libiis, qui plenarium tolius AfricaeconciliiimHippoiie-
millas (Cap. 15, n. 24). Sic ulique orans, jam fidere- regio hahebanl de Fide et Symbolo presbyier dispu?,
tinebam , non solum conversos ad Deum graiia ejus tavi. Quamdisputationem c nonnullis eorutii qui nos
adjuvari, ul proliciant ac perficiantur, ubi adbuc dici familiarius diligebanl studiosissime inslantibus, in
potesl, pro meriio conversiouis illorum istam dari librum contuli; in quo de rebus ipsis iia disseritur,
> ApudAm.et aliquote Mss.,gralia potiusdixerim. ul tamen non fiat verborum illa contextio, qtise te-
2 Mss.quatuoraddunt,alquemcommulabilem. Am.etEr., nenda memoriter competenlibus traditur. In hoc li-
atque immutabilem.
* Editi,in hotninumviclufuit. AtMss.,in omuicQwktu, bro cum de resurreclione carnis ageretur : Resurget,
«13 LIBER PRIMUS. 614
ostendalnullaminlervemredmhnrii-'
inquam,corpus secundumchristianam fidem, quw fai- Pafns, quanquam l
lere ' non potest. Quodcui videlur incredibile, qualis ludinem,non lamensolusest Pater, si habet shnililu-
sit nunc caro aliendit,qualisautemftilurasit non consi- dinem(Cap. 16, n. 60). Post hoccrepelivi verba Scri<
derat: quia illo lemporeimmutalionisangelkw,nonjam pluree rursus consideranda atque fraclanda, Et dixit
caro erilel sanguis,sed lanlumcorpns(Cap.10, n.25); Deus: Faciatnushominemad imaginem et similitudi-
et cailera quseibi de corporum terrestrium in corpora nemnosiram (Gen. i, 26). Huc usque diclalum librum
ccelestiamutalionedisserui, quoniam dixit Aposlolus, iropeiiectum reliqueram. Quod autem ibi sequitur,
cum inde loquerctur, Caro el sanguisregnum Dei non addendum putavi cum eum reiraclarem : nec sic la-
possidebu.nl. Sed quisquisea sic uccipit, ul cxistimet men perfeci, sed boc quoqueaddito impcrfertum re-
ita corpus terrenum, quale nunc habemus, in corpus liqui. Si enim perfecissem, saltcm de omnibusoperi-
cceleste resurreeiioiie muiari, ul nec menibra ista, bus et verbis Dei, quae ad sexlum diem perlinenl,
nec carnis sit fuiura substantia; procul dubio corri- dispulassem. In hoc libro ea notare quae mihi displi-
gendus est, commonilusde corpore Domini,qui post cenl, vel defendercqusealiis non bene intellecla dis-
resurrectionem in cisdem membris non solum cou- plicere possunt, superfluum mihi visum est. Brevi-
spiciendusoculis, veriini etiam manibus iraclandus ter enim potitis admoneoul illi duodecimlibri legan-
apparuit, cariiemquese habere etiam sermone firma- lur, quos longe poslea episcopusfeci , et ex ipsis de
vit, dicens : Palpate et videle,quia spirilus carnemet isto judicclur. Hic ergo sic incipit : De obscurisnaiu-
ossunon habel, sicut ntevidetishabere(Luc.xxiv, 39). ralium rerum, quw omnipolenleDeo arlificefacla sen-
Unde conslat Apostolumnon caruis substanliam ne- limus, non affirmando, sed quwrendoIraclaudum est.
gasse in regno Dci fuluram ; sed aul hotnines qui se- CAPUT XIX.
cuiidunicarnem vivutit, carnis et sanguinis noniine De SennoneDominiin monlc, libriduo.
nuncupasse, aul ipsam carnis corruptionem, quae 1. Per idein tempus de SernioneDominiin monte,
luiic ulique nulla erit. Nam cnm dixisset, Cai-oel san- secundumMatthseum, duo volumiiiascripsi. Iu quo-
guisregnum Dei non possidebunl; bene intelligilur, rum primo propter id quod scriptum est,« Beaiipaci-
taiiqiiamexponendoquiddixerit, continuosubdidisse: fici, quoniamipsi fitii Dei vocabunluri>(Mallh. v, 9) ;
Neque corruptioincorruplionempossidebil(I Cor. xv, Sapienlia, inquam,congruilpacificis,inquibusjam or-
50). D.oqua re ad persuadenduminfidelibusdifficili, dinata sunl oinnia, nullusque molus adversusraiionem
diligcnler quanium polui me disseruisse reperiel, rebellis esl, sed cuncla obletnperantspirilui hominis,
quisquisde CivitateDeilibrum legeritnovissimuni(a). CMIH et ipse oblemperetDeo (Lib. 1, c. i, n. 11).
Hic Iiber sic incipil : Qtwniamscriptumest. Quod merito movet qiioinododixerim. Non enira cui-
CAPUT XVIII. quam provenire in bac vita potest, utlex repugnans
De Genesiad litleramimperfectus,liberunus. legi mentis oniniiio non sit in membris. Quandoqui-
Cum de Genesiduos libros conlra Manichseoscon- dem etiam si ei sic resisleret spiritus Iiominis, ut in
didissem; quoniam secundumallegoricamsignifica- nullumejus labcretur asseusum; non ideo tamen illa
tionem Scripturseverba traclaveram, noiiausus nattt- non repugnaret. Hoc ergo quod dictum est, Nullum
ralium rerum tanla secrela ad litleram exponere , boc essemotuni adversus raiionem rebeltem, recte accipi
est qucmadmodumpossenl secundiimhistoricampro- noiest id nunc ageniibuspacilicis, domando concupi-
prielatem quaeibi dicta sunt accipi: volui cxperiri in scentias carnis, ul ad istam pacem plenissiniamquan-
hoc quoquenegotiosissimoac difficillimoopere quid doque veniatur.
valerem; sed in Scripluris exponendis lirocinium 2. Proinde quod alio loco, cum eamdem senlen-
nieumsub lanln sarcinsemole succiibuit. Et nondum liam evangclicanirepetens dixissem, Beati pacifici,
perfeclouno libro, ab eo quemsustinere non poteram quoniamipsi filii Dei vocabunlur(Mailh. v, 9); ad-
labore conquievi. Sed in hoc opere cuin mea opn- junxi dicens , Et isla quidemin hac vila compteripos-
scula relraciarem , isle ipse ut crat impeiieetus venit sunl, siculcomplelaessein Apostotiscredimus(Lib. 1,
in nianus ; quemneque edideram, et abolere decre- c. 4, n. 12): sic accipienduinest, non ut in Aposlo-
vcram , quoniam scripsi postea duodecinilibros quo- lis hic yiveiitibus nulliim carnis motum arbitremur
rum litultis cst, De Genesi ad litleram, In quibus spirituirepugnasse; sed hactenus hic ista posse com-
quamvis multa quaesilapolius qtiam inventa videan- pleri, quatenus in Apostoliscredimusesse completa,
lur , tameneis iste nullo modoest comparandus. Ye- ea mensura scilicet perfectionis humanse, quanla in
rum el hunc posteaquamrelraclavi, manere volui ut hac viia potest esse perfectio. Non eiiimdictum est,
esset index, quantum existimo, non inutilis rudimen- Ista in hac vita compleripossuiit, nam complela esse
torum iiieorumin enucleandisalque scrutandis divi- in Aposlolis crediinus; sed dictum est, sicul conu
nis eloquiis, ejusque lituluniesse volui, de Genesiad pleta essein Apostoltscredimus,ut ita compleanlursi-
lilteram imperfectus.Inveniquippecum usque ad liaee, cul,in illis complela sunt, id esl quadam perfeclione,
verba dictalum : Pater UinlumPater est, nec Filius cujus capax est isia viia, non sicul coniplcnda sunt
aliud est quamFilius; quia el cum dicilur simililudo illa quam speramuspacc plenifsima,quando dicelur:
Vbiesl, mors, conlenliolua? (I Cor. xv, 55.)
1 NonnulliCdd.habent falli. 1m Edd.Am.,Er.ae Benignian.Ms,,sed habetsimilitU"
\ £a)vid.lib,22de Civit.Dei,cc. 5,21, dinem.
615 RETRACTATIONUMS. AUGUSTINI
3. Alio Ioco (Lib. 1, c. 6, n. 17) quod interposui Dei , et oderimus in propinquis, si impediunt a re-
testimonium, JYOHenitn ad mensuram dat Deus spi- gno Dei.
ritum (Joan. m, 34), nondum inleilcxeram de Cbristo 6. Iiem de prseceploquo prohibetur uxor dimitli,
proprie verius accipi. Aliis quippe hominibusnisi ad nisipropter fornicationem, hic quidem scrupulosissime
mensuram daretur spiritus, non duplum peteret Eli- disputavi (Lib. 1, c. 91). Sed quam velit Dominusin-
saeus quam fuit in Elia. Item quod scriptum est, Iota telligi fornicationcm, propter quam liceat dimittere
unum, aul unus apex non transiet a lege donecotnnia uxorem; utrum eam quaedamnatur in stupris , an il-
fiant ( Maith. v, 18), cum exponerem, nihil dixi posse lam de qua dicitur, Perdidisli omnem qui fornkatur
aliud intelligi, nisi vehementeni perfeclionisexpres- abste(Psal. LXBII, 27), in qua utique et ista est (neque
sionem (Lib. 1, c. 8, n. 20). Ubi merito quaeritur, enim non fornicalur a Domino, qui lollens membra
utrum ista perfectio sic possit inlelligi, ut lamen ve- Christi, facit ea membra mereiricis); etiam alque
rum sit, neroinemjam utentem volunlatis arbitrio hic etiam cogilandum est atque requirendum. Nec volo
vivere sine peccalo. A quo enim usque ad unum api- in re lanta tamque ad dignoscendum difficili putare
cem lex perfici potest, nisi a quo fiunt universa di- Ieclorem , istam sibi nostram disputationem debere
vina mandala? Sed in eisdem mandatis est etiarn sufficere : sed legat et alia , sive nostra quse postea
quod jubemur dicere, Dimiltenobisdebila nostra, sicut scripla sunt, sive aliorum melius considerata atque
et nos dimilthnus debiloribusnostris (Matlh. vr, 12): traclata; vel ipse si potest, ea qusehic merito movere
quam oralionem usque in finem saeculitota dicit Ec- possunt, vigilantiore atque intelligenliore mente dis-
clesia. Omnia ergo mandata facta deputantur, quando culiat. Non quia omne peccatum fornicatio est; ne-
quidquid non fit ignoscitur. que enim omnem peccanlem Deus perdit, qui quoti-
4. Sanequod ait Dominus, Quicumquesolverilunum die sanctos suos exaudit, dicentes, Dimiiie nobis debila
de mandatis istis minimis, et docueritsic, et caetera, Hos«!'a(llaM«.vi, 12): cumperdatomnemquiloriiicaiur
usque ad eum locuin ubi ait, iVisiabundaveritjuslitia ab eo. Sed qualenusintelligendaatque limitandasit haec
vestru plus quam Scribarum et Pltarismorum, non in- fornicatio,et ulrum eliam propter hanc liceat dimitiere
trabitis in regnum cwlorum(Id. v, 18-20) ; multo me- uxorem, latebrosissima quaeslio est. Licere tamen
lius et convenieniius exposui in aliis postcrioribus propter islam qua; in siupris commiuitur, nulla quae
sermonibus meis, quod etiam liic reiexere longum siio est. Et ubi dixi hoc permissum esse, non jussum,-
est. Ad lioc autem ihte ibi perducilur sensus (Lib. 1, non attendi aliam Scripturam dicenlem : Qui tenet
c. 9, n. 21), ut eorum sit juslitia nlajor, quam Scri- adulleram, slultus el impius est (Prov. xvm, 22). Nec
barum et Pharisseorum, qui dicunl et faciunt '. De sane adulteram dixerim fuisse deputaiiilani illam mu-
Scribis quippe el Pbarisaeis alio loco ipse Dominus lierem, etiani posteaquam audivit a Domino, Nec ego
ait : Dicunl enhn, et non faciunl (Malth. xxiu, 3). II- te damnabo; vade, deincepsjam noli peccare (Joan.
lud ctiam melius intelleximus poslea quod scriptum VIII,11), si boc obedienter audivit.
esl: Qui irascilur fralri suo (Id. v, 22). Codices enim 7. Loco alio peccatum fralris ad morteni, de quo
graecinon habent, sinecausa 2, sicul hic positum est; dicit Joannes apostolus, Non pro illo dicout rogel quis
quamvis ideni ipse sit sensus. Illud enim diximus in- (I Joan. v, 16), iia dcfinivi ut dicerem : Peccaium
luendum, quid sit irasci fratri suo; quoniam non fra- fralris ad morlem puto essecum posl agniiionemDei per
tri irascitur , qui peccalo fratris irascitur. Qui ergo graliam Domini noslri Jesu Christi quisqueoppugnat
fralri, non peccalo irasciiur, sine causa irascitur. fraternitatem, et adversusipsamgratiam qua reconcilia-
5. ltem quod dixi, Hoc et de palre el de matre el de tus est Deo, invidentimfacibus agilalur (Lib. {, c. 22,
cwleris vinculissanguinisinleltigendum est, ut in eis n. 75). Quod quidem non confirmavi, quoniam hoc
oderimus quodgenus humanum nuscendoet moriendo puiare me dixi : sed tamen addendum fuit, si in hac
sorlilum esi (Lib. 1, c. 15, n. 41), ita sonat, quasi non tam scelerata menlis perversiiaie finierit ha c vitain;
essenl futurae istso necessitudines, si nullo naturae quoniam de quocumque pessimoin hac vita consiiluio
bumanse prsecedenle peccalo nemo morerelur; quem non esl utique desperandum, nec pro illo imprudenler
sensum jam superius improbavi. Essent enim pro- oratttr, de quo non desperalur.
feclo cognationcset affinilales, eliamsi originali nullo 8. In secundo ileni libro : Nulii, inquam, licebit
exisiente peccalo, sine morle crescerel et multiplica- ignorare Dei regnum, cum ejus Vttigenitusnon sulum
retur genus humanum. Ac per hoc aliler solvenda est inlelligibiliter,sed eliamvisibiiuer in homine Dominico
quaesiio, cur Dominus praceperil diligendos inimicos de cwlo venerit, judicalurus vivos el mortuos(Lib 2,
(Matth. v, 44), cum alio loco prxcipiat odio haben- c. 6, n. 20). Sed non video tilrum recte dicatur houio
dos et parenles el filios (Luc. xiv, 26), non sicul hic Dominicus qui est medialor Dci el hominum, horno
soluta est, sed sicut eam posterius ssepe solvi- Christus Jesus , cum sit utique Doniiiius: dominicus
mus : id esl, ul diligamus inimicos lucrandos regno autem homo quis in ejus sancta familia non poiest
1ia prius excusislegitur, qui dkunt etnon faciunt.Ex- dici? Et boc quidem ut dicerem, apud quosdnm legi
punximusneganlemparticulam,quaea Mss.abesl,ut pro- tractatores calholicos divinorum cloqiiiorum (a). Sed
nornen,qtd, relativumsit ad eosquorumjustitiamajor. dixisseme iiollem.Poslca quippe
2 Mniclarnenvix ullumreperias graecumcodicem,qui ubicumquehocdixi,
non ltabeateike,sinecausa; quodinsuo quoqueClirysosto-
muslegeâl. Id raderidumesseait Hieronymus, Augustinus (a) Forfasseapud Athanasium,in ExposifloneFidei; et
verouicad legilimumseiisujnrevocat. apudEpiphanium, in Ancorato.
vidi non esse dicendum, quarnvisnonnulla possit ra- communione baptisma Christi esse credalur : cui nos
t-ionedefendi. Item quod dixi, Nullius enhn fere con- contradicimus in hoc libro l. Dixi in quodam loco de
scientiaDeumpotestodisse(Lib. 2, c, 14, n. 48), non vi- apostolo Petro, quod in illo tanquam in petra fundata
deo fuisse dicendum. Multi enim sunt de quibus sit Ecclesia; qui sensus etiam canlalur ore multorum
scripium est : Superbia eorum qui oderunt te (Psal. in versibus beatissimi Ambrosii, ubi de gallo gallina-
JLXXIII, 23). ceo ait: Hoc ipsa petra Eeclesiwcanenle, culpam di-
9. Alio loco in eo qnod dixi, Ob Iwc dixisseDomi- luit. Sed scio me postea ssepissime sic exposuisse
num, tSufficitdiei maliliasua-t (Matth.vi, 54), quiaci- quod a Dominodictumest, Tu es Pelrus, et super hanc
bos sumereurgebilipsa necessilas,quam proptereama- petrammdificaboEcclesiammeam; ut super hunc in-
litiam nominalamarbitror quia pwnalis nobisest; perti- lelligerelur quem confessus est Petrus dicens, Tu es
net enimad hanc fragilitalemquam peccandomeruimus Christus filius Dei vivi (Matlh. xvi, 18, 16): ac sic
(Lib. 2, c. 17, n. 56), non attendi etiam primis ho- Petrus ab hac petra appellatus personam Ecclesiaefi-
minibus data fuisse in paradiso corporis alimenta, guraret, quse super Iiane pelram sedificatur,et accepit,
antequam istam mortis pcenampeccando meruissent. claves regni ccelorum. Non enim dicluni est illi, Tu
Sic enim erant immortales in corpore nondum spiri- es petra; sed, Tu es Pelrus. Petra autem eral Chri-
tuali, sedanimali, ut tamen in ejusmodi irnmortalilate stus; queni confessus Simon, sicut eum tota Eeclesia
corporalibus alimentis uterentur. Item quod dixi (ld., confitetur, dicius est Petrus. Harum autem duarum
e. 19, n. 66), QuamsibiDeus elegit « gloriosamEccle- sententiarum quae sit probabilior, eligat lector.
siam, non habenlemmaculam neque rugam t (Ephes. 2. Alio Ioco dixi, Nullius nwrtem Deus qumrit;
v, 27), non ideo dixi, quia nunc ex omni parte jam quod sic accipiendum,quia homo sibLacquisivit mor-
talis esl; quamvis ad hoc clecta non dubitaretur, ut tem deserens. Deum, et acquirit qui non' recurrit ad
talis sit quando Christus apparueril vita ejus : lunc Deum, seeundum quod scriptum est: Deusmortemnon
euiin et ipsa cum illo apparebit in gloria; propter fecit (Sap. i, 15). Sed etiam illud non minus verum
est: Vita et mors a DominoDeo est (Eccli. xi, 14):
quam gloriatn dicta est Ecclesia gloriosa. Ilem quod
Dominus ait, Petite, et accipietis; quwrite, et invenie- vita scilicet a donante, mors a vindicante.
3. Item quod dixi Donatum, cujus epistolam refel-
tis; pulsate, el aperietur vobis, operose quidem tria
istaquid inler se differant exponendumpulavi (Lib. 2, lcbam, rogasse ut Imperafor inler ipsum et Caecilia-
c. 21); sed longe meliusad instantissimampelitionem num iransmarinos episcoposjudices daret; non ipsuro,
omnia referuntur. Hoc quippe ostendit, ubi eodem sed alium Donalum , ejusdem tamen schismatis, hoc
verbo cunela conclusit, dicens: Quantomagis Pater fecisse probabilius invenitur. Ille autem non erat Car-
vester qui in cwlisest, dabit bonapetentibus se (Matth. thaginensis Donatistarumepiscopus, sed a Casas-ni-
vii, 7,11)? non enim dixit, petentibus, et queerenti- gris, qui tamen primus apud Cartiiaginem ipsum »e-
bus, et pulsantibus. Hoc opus sic ineipit: Sermonem farium schisma commisit (a). Nec sane Donatus Car-
quem locutuseslDominus. tliaginensis ut Christiani rebaplizarentur instituit;
CAPUT XX. quod ego eum instituisse credlderam, quando ejus
Psalmus contra parlem Donali-. epistolserespondebam. Necde libro Ecclesiastici 2 ipse
Volens etiam causam Donatistarum ad ipsius hu- abstulit de media sententia verba ad rem necessaria,
niillimi vulgi et omnino imperitorum alque idiolarum ubi cum scriptum sit, Qui baplkatur a mortuo, el ile-
notitiara pervenire, et eorum quantum fieri posset per rum tangil illum, quid proficitlavatio ejus (Id. xxxiv,
nos inhsererc memoriae,Psalmum qui eis cantaretur, 50) ? isle sic posuil tanquam scriptum esset, Qui ba-
per latinas litleras feci: sed usque ad V litteram. Ta- ptizatur a mortuo, quid proficit lavalio ejus? Nos att-
les atitem abecedarios appellant. Tres vero ultimas tem et antequam esset pars Donaii, sic habuisse co-
omisi; sed pro eis novissimumquasiepilogumadjunxi, dices plurimos,. verumlamen afros, ut non essel iii
tanquameos maler alloquerelur Ecclesia. Hypopsalma medio, et iterum tangit illum, postea didicimus. Quod
etiam quod responderetur, et procemiumcaus3e,quod si tunc scissera, non in istum lanquam in furem di-
nihilominuseantaretur, non sunt in ordine litlerarum: vini eloquii, vel violatorem tanta dixissem. Hic liber
earum quippe ordo incipit post procemium. Ideo au- sic incipit: Abste ipsoprwsenteaudieram.
tem non aliquo carminis genere id fieri volui, ne me CAPUT XXII.
neGessitasmetrica ad aliqua verba qusevulgo minus
sunt usitata compelleret. lste Psalmus sic incipit: ConlraAdimanlumManichwidisciputum,liberunus.
Omnesquigaudelisde pace, modoverumjudkate; quod 1. Eodem temporevenerunt inmanus meas qusedam
ejus hypopsalmaest. disputaliones Adimanti, qui fuerat Manichaeidiscipu-
i CAPUT XXI. 1 cui nos contradicimusin Iwc libro: in quo dixi. Sic
Contra Epistolam Donati hwretid, liber unus. — cumMss. uglic.et aliquote nostris.
2 Mss.cumAm.etAEr.,
legendum
de librosapientim.
[Non exstat.]
1. Librum eliam contra EpislolamDonali, quipar- (a) «Hicscilicet de Kumidiaveniens,» inquitAugusti-
nus, «et coutraCaecilianum cliristianamdividensplebem,
tis Donati secundus post Majorinum episcopus apud «adjunctissibi.ejusdem factionisepiscopis,Majorinum apud
«Carthaginem ordinavit C ui
episcopum. Majorino D onatus
Carlhaginem fuit, eodem presbyterii mei tempore «aliussuccessit,qui eloqueutiasuaconfirmavitlianc haere-
scripsi; in qua epistola ille agit, ut nou nisi in ejus «sim.»Exlib. de Hseres.ad Quodvultdeum, cap.69.
•SANQT. AuecsT. I. fVingt.J
619 RETRACTATIONUM S. AUGUSTINI 620,
lus, quas conscripsit adversus Legem et Prophetas, lal. iv, 28). Quodaulem dixi (Cap. 12, n. 5), C«iu
velut contraria cis evangelica el aposlolica Scripta induerilincorruplionemet immortalilalem,jam noncriro
demonstrare conatus, Huic ergo respondi, verba ejus elsanguiseril(I Cor. xv, 54); secundum corruplionem
ponens, eisque reddens responsionem meam. Quod carnalemdiclum est carnem non futurani, non secun-
opus uno volumineconclusi, el in eo quibusdamquse- dum substanliam, sccundum quam Domini corpus
stionibus non semel, sed ilerum respondi, quoniam cliam post resurrectionem caro appellata est (Luc.
quod primum responderam perieral, ct tuncinven- xxiv, 59).
tum csl, cum jani iterum respondissem. Aliquassane 4. Alio loco (Cap. 26), Nisi quisque,inquam, vor
carumdem quaesiionumpopularibusecclesiasticisser- lunlatemmutaveril,bomm operari non potesl,quod in
monibus solvi: adhuc eliam quibusdam non respon- noslra poteslaleesse positumalio loco docet, ubi ait:
di; aliquae reroanserunt, quaerebus aliis magis ur- « Aul facile arborembonam,el fruclumejus bonum;aut
gcntibus praetermissaesunt, cumulo quoqueoblivionis facile arboremmalum,et fruclum ejus malumi (Malth.
adjunclo. xn, 55). Quod non est contra gratiam Dei quamprse-
2. In hoc ergo dixi: Cerlis enim quibusdamumbris dicamus. In potcstale quippe hominis est mutare in
el figurisrerum anleDominiadvcnlum,secundummira- melius voluntatem; sedea potestasnullaeslnisiaDeo
bilem alque ordinalissimamdislribuiionemtemporum, detur , de quo dictum est: Dedit eis poleslaiemfilios
populusille tencbalurqui TestamcntumVelusaccepil; Dei fieri (Joan.i, 12). Cum enim hoc sit in pole-
lamenin eo lanla prwdicatioet prmnuntialioNoviTesla- slate quod, cum volumus,facimus,nihil tam in pote-
menli esi, ut nulla iu evangelka alque aposlolicado- slate quara ipsa voluntas est; sed praeparalur volun-
ctrina rcperianlur,quamvisardua et divina prmceplael tas a Domino.Eo modo ergo dat poteslatem. Sic in-
promissa, qumillis eliamLibris veleribusdesint (Cap. telligendumest et quod dixi postea, In nosira potestate
5, n. 4). Sed addendiimerat, Pene , alque dicendum, esse, ut vetinseri bonitaleDei, velexcidiejus severilale
Utpene nulla in evangelicaalque apostolica doctrina mereamur; quia in potestatenostra non est, nisi quod
reperiaiitur, quamvisardua et divina praecepiaetpro- nostram sequitur voluntatem : qusecum fortis et po-
missa, quae illis eliam Libris veteribus desint. Quid tens prseparatur a Domino, facile fit opus pietatis,
est enim quod in sermone evangelicoin monte Domi- etiam quod difficile atque impossibile fuit. Hic liber
iitis dicit, Audisiisquiadiclumesl anliquishoc; ego au- sie incipit: De eo quodscriplumest,«In principibfecit
letn dico vobis(Matth. v, 21); si nihil ipse amplius Deuscwlumet terram. i>
prsecepitquam prseceplum est in illis veteribus Li- CAPUT XXIII.
bris? Deinderegnum ccelorum illi populo fuisse pro- Expasilio quarumdam proposilionumex Epistola
lnissum non legimus in iis quaepromissa sunl Lege Aposloliad Romanos.
data per Moysen in monfe Sina (Exod. xix, 5-6), 1. Cum presbyter adhuc essem, conligit ut apud
quod proprie Vetus dicitur Testamenlum ; quod prae- Carthaginem inter nos qui simul eramus, ad Roma-
figtiralum dicit Apostolusper anciliamSaraeet filium nos ApostoliEpistola legerelur, et qusedam interro-
ejus : sed el ibi figuraturaest el Novumper ipsarn Sa- gabar a fratribus : quibus cum , sicut poteram, re-
ram et filium ejus (Galat. iv, 22-51). Proinde si sponderem, voluerunt scribi polius quse dicebam,
figuraediscutianlur, oiniiia ibi propbelatareperiunlur, quam sine litleris fundi. Ubi cum eis oblemperarem,
quaesunt prsesentata , vel exspectantur prsesenlanda liber unus accessit superioribusopusculismeis. In quo
per Christura.Yerumianieiiproptcr qusedamprsecepla libro : Quod aulemait, inquam, i Scimus quia tex spi-
lion figurala, sed propria , quaenon in Vefere Tesla- rilualis esl; ego aulem carnalis sum; » salis oslendit
menlo, sed in Nov.oinveniuntur, caulius et modera- non posseimpleriLegem,nisia spirilualibus,qualesfacit
lius diceretur, Pene nulla , quam nulla hic esse quse gralia Dci. Quod ulique non ex persona Apostoliac-
nonsinl elillic; quamvis illic sint illa duo praccepla cipi volui, qui jam spirilualis erat; sed hominis sub
de dileclione Deiet proximi, quo rectissimc omniaet Lege posili, nondum sub gralia. Sic enim prius hcec
legitima et prophetica et evangelicaet apostolica re- verba sapiebam; qusepostea lectis quibusdamdivino-
ferunlur. rum traelatoribus eloquiorum, quorum me moveret
3. Item quod dixi, Tribus modis in Scripturis san- aucloritas, consideravi diligentius et vidi eliam de
ctis filiorum nomen accipitur (Cap. 5, n. 1), minus ipso Apostolo posse intelligi quod ait, Scimus quo-
considerate dictum esl. Et alios enim quosdam mo- niam Lex spirilualisest; ego aulemcarnalissum: quod
dos sine dubio praeierniisimus; sicul dicitur filiusge- in eis libris quos contra Pelagianos nuper scripsi,
hennae (Matth. xxni, 15), velfilius adoptivus (Rom. quantum poluidiligenler oslendi. In islo ergo libro et
vin, 14, 15) :quse ulique nec secundum naturam, boc quod dictum est, Ego aulem carnalis sum; et
nec secundum doctrinam, nec secuudum imitationem deindecaeterausque ad eum locum, ubi dicit, Miser
dicunutr. Quorum trium modoruni tanquam sola sint ego homo, quis me liberabitde corpore morlis hujus?
exempla reddidimus; secunduninaturain,siculJudsei Gralia Dei per Jcsum Christum Dominum noslrum
filii Abrahae(Joan. vui, 57): secundum doctrinam, (Rom. vii, 14-25) : dixi bominem describiadhuc sub
sicul filios suos, quos Evangelium docuit, Aposlolus Lege, nondum sub gralia constitulum, bcne facere
vocat (1 Cor. iv, 14) : secundum imitationem, sicut volenlem, sed victura concupiscentia carnis niale fa-
filii Abrahsenos sumus, cujus imitamur fldem ( G'a- cientem (Prop. 41-46). A cujus concupiscentieedo-
minatu non liberat, nisi gisatia Dei per Jesum Chri- ipsius est, quia ipse praeparat volunlatem; ef ulrum-
stum Dominum noslrum, dono Spiritus sancti, per que nostrum, quia non flt nisi volenlibus nobis. Ac
quein diffusacharitas in cordibus noslris vincit carnis per hoc quod etiam postea dixi, Quia neque velle pos-
concupiscenlias, ne consenliamus eis ad male facien- sumusnisi vocemur;et cum post vocalionemvoluerimus,
dum; sed polius bona faciamus. Unde quidem jam non sufficitvolunlas noslra el cursus noster, nisi Deus
evertitur hairesis Pelagiana, quaevult, non ex Deo et vires currentibus prmbeal,el perducat quo vocat; ae
nobis, sed ex nobis esse charilatem qua bene ac pie deinde subjunxi, Manifestum esl ergo, non volentistte-
vivimus. Sed inillislibrisquosadversuseosedidimus, que currentis, sed miserenlisDei esse (Rom. ix, 16),
etiam spiritualis hominis jamque sub gratia constituti quod bene operamur: omninoverissimum est. Sed pa-
melius inlelligi verba ista moiistravimus,propter car- rum de ipsa vocatione disserui, quae fit secundum
. niscorpus, quod spirituale nondum est, erit autem in propositum Dei: non. enim omnium qui vocanlur la-
/ resurrectione morluorum; et propler ipsam carnis lis est, sed tantum electorum. Itaquequod paulopost
concupiscenliam, ctiro qua ita confligunt sancli, non dixi, Sicut enim in iis quos eligit Deus, non epera sed
ei conseiilientes ad malum, ut lamen ejus motibus, fides inchoat meritum, ut per munus Dei bene operen-
quibus repugnantibus resistunt, 11011 careant in bac tur; sic in iis quosdamnat, infidelitas el impietasinchoat
vita : non eos autem habebunt in illa, ubi absorbebi- pwnw merilum, ut per ipsum pwnam etiam male ope-
lur mors in victoriam. Propter hanc ifaque concupi- rentur; verissime dixi : sed fidei meritum eliam
scenliam motusque ipsos, quibus ita resistitur, ut la- ipsura esse donum Dei, nec putavi quaerendum esse,
men sint in nobis, pofest quisque sanctus jam sub nec dixi.
gratia positus dicere ista onmia, quae hic esse dixi 4. Et alio loco : Cujusenim miserelur,inquam, facit
verba homiiiisnonduin sub gralia positi, sed sub Lege. eum bene operari; elquemobdurat (Ibid., \8),relinquit
Quod hic ostendere longum est, et hoc ubi oslende- eum ut mate operelur. Sed et illa misericordiaprwce-
rim dictumest (Cap. 6). denli merilo fidei tribuilur; et ista obduratioprmcedenti
2. Ilem disputans quid elegerit Deus in nondum impielati (Prop. 62). Quod quidem verura est; sed
nato, cui dixit servifurum esse majorem; et quid in adhuc quserendum erat ulrum et meritum fidei de
eodem majore simililer nondum nalo reprobaverit, de misericordia Dei veniatl, id esi, ufrum ista rniserl-
quibus propter lioe commemoratur, quamvis longe cordia ideo tantummodo fiat in homine, quia fidelis
postea prolatum propheticum testimonium, Jacob di- cst, an eliam facta fuerit ut fidelis esset. Legimus
lexi, Esau aulem odio habui (Rom. ix, 13) : ad hoc enim, dicente Apostolo, Misericordiam conseculus
perduxi ratiocinalionem, ut dicerem : Non ergo elegit sum, ut fidelisessem(lCor. vn, 25) : non ait, Quiafi-
Deus opera cujusquamin prwscienlia, quw ipse dalu- delis eram. Fideli ergo datur quidem, sod data est
rus est; sed fidem elegil in prmscieniia,ul quemsibicre- etiam ut esset fidelis. Reetissime itaque alio loeo in
diturum esse prmscivit, ipsum elegerit cui Spirilum eodem libro dixi, Quoniam si non ex operibus, sedmi-
sanclumdaret, ul bona operando eliam vilam mternam serkordia Dei et vocamur ut credamus, et cfedenlibus
consequerclur(Prop. 60).Nondum diligenlius quaesi- prmstatur ul bene operemur, non est genlibus isla invi-
veram, nec adhuc inveneram qualis. sit electio gra- denda miserkordia (Prop. 64) : quamvis minus ibi di-
tise; de quaidem dicit Apostolus, Reliquimper elcctio- ligenter de illa, quseper Dei proposilumfit, vocatione
nem gralim salvm factmsunl (Rom. xi, 5) : queeuti- tractaverim. Hic liber sic incipit : Sensus hi sunt in
que non est gratia si eam merita ulla prsecedant, ne Epistola Pauli ad Romanos.
jam quod dalur, non secundum gratiam, sed secun- CAPUT XXIV.
dum debilum reddalur potius meritis quam donelur. Exposilio Epistolmad Galalas, liber unus.
Proinde quod continuo dixi, Dicitenhnidemaposlolus, 1. Post hunc librum exposni ejusdemapostoli Epi-
< idemDeus qtti operalur omniain omnibus » (I Cor. stolam ad Galatas, non carpiim, id est aliqua praeter
xn, 6 ); nusquamautemdiclumest,DeuscredUomniain mittens, sed continuanler et lotam. Hanc auteni expo-
omnibus: acdeindesubjunxi, Quodergocredimus, no- sitionem uno volumine comprehendi. In quo illud
slrum est; qnod aulem bonum operamur, illius esl qui quod dictum est, Priores ergoapostoliveraces,qui non
credenlibus dql Spirilum sqnclum( Prop. 61); profe- ab hominibus, sed a Deo per hominemmissi sunl, per
cto non dicereni, si jam scirem etiam ipsam fidem Jesum Christum sciliceladhuc mortalem. Verax eliani
inter Dei mtmera reperiri; queedantur in eodem Spi- novisshnusaposlolus,quiper Jesum Chrislumtolumjam
ritu. Utrumque ergo nostrum est propler arbiirium Deum post resurreclionemejus missus est, propter im-
voluntafis, et utrumque lamen datum est per Spiri^ morialilatem dictum est, totumjam Deum, quam post
tum fidei el cliarjtatis. Neque enini so.la charitas, sed resurrectionem habere ccepit;non propter divinita-
sicut scriptum est, Charilas cum fide a Deo Patre et tem semper immortalem, a qua nunquam recessit, in
DominonostroJesu Christq (Ephes. vi, 23). qua totus Deus erat, et cum moriturus adhuc eraL
3, Et quod paulo ppst dixi, Neslrum est enim cre- Hunc autem sensum sequenlia manifestant; adjunxi
dere et velfe,itlius.autem dare credentibuset volentibus enim dicens : Priores sunt cmteri Apostoli per Jesum
facullalem bene operandi per Spiritum sanctum, per Christumadhuc ex parle liominem,id est morlatem :
quemcharitusdiffunditurin cordibusnoslris(Prop.6i), * ApudAm. legitur : Mieritumfidei misericordiamDei
verum est quidem, sed eadem regula, et uirumque prwveniat.ApudEr. et Mss.aliquot: Meriiumfideimiseri-
cOrdiaDeipraeveniat. -
novisshnus est apostolus Paulus per Jesum Christum tem scrmoni nostro difficillimani quaestionemde pec-
jam lolum Deum, id est cx omni parte immortalem cato in Spirilum sanctum, quod non remittalur neque
(Num. 2). Hoc enim dixi, exponens quod ait Aposlo- in hoc sseculoneque in futuro. Sed deinde alia volu-
lus, Non ab Iwminibus,nequeper Itominem,sed per Je- mina cessavi adjungere exponendoEpistolam totam,
sum Chrislumel DeumP«frem:quasijam Jesus Chrislus ipsius operis magnitudine ac labore deterritus, et in
;' non sit hoino. Sequilur eniin, Qui suscilavililluma alia facilioradeflexus sum. Ita faclum est ut librum
morluis (Galat. i, 1) : ut hinc appareret cur dixcrit, quem feceram primum, relinqueremsolum, cujus esse
[ Neque per hominem.Proinde, propler immortaliialem titulum volui: Epistolaead Romanos inchoata Expo-
I jam nuncnon homo Chrislus Deus: propter substan- sitio. Ubi quod dixi, gratiam csse in dimissionepecca-
tiam vero naturaehumanse, in qua ascenditin coelum, lorum, pacem vero in reconcilialioneDei, ubicutnque
eliam nunc mediator Dei et hominum homo Christus hoc dixi, non sic accipiendura est ac si pax ipsa et re-
Jesus (I Tim. n, 5),quoniam sicveniet quomodo eum conciliationon perlineat ad graliam generalem, sed
viderunt qui viderunl euntera in cceluin (Act. i, 11). quod specialitcr nomine gratiae remissionem signifi-
2. Iiem quod dixi, Gratia Dei esl qua nobisdonanlur caverit peccalorum. Sicut Legem et specialiter dici-
peccata, utreconcilienmrDeo: paxaulem qua reconci- mus, secundum quod dictum est, Lex et Prophelw
- liamur Deo (Num. 3), sic accipienduni est, ut tamen (Matlh. xxn, 40); et generaliter, ut in ea sint et Pro-
sciamus eliam utrumque ad generalem Dei graliam pbetse. Hicliber sic incipit : ln Epistolaquam Paulus
pertinere : quomodo in populo Dei aliud specialiter aposlolusscripsil ad Romanos.
Israel, aliud Judas; el laraen ulrumque generaliler
Israel. Item cum exp.onerem, Quid ergo? Lex trans- CAPUT XXVI.
gressionisgralia proposila esl' (Galat. m, 19), ita dis- De DiversisQuwstionibusoctogintatribus, liber unus.
ut
tinguendum putavi, inlerrogalio esset, Quid ergo?
ac deinde responsio, Lex transgressionisgralia propo- Estetiam infer illa quae scripsimus quoddam pro-
sita esl' (Nuin. 24). Quod quidemnonabhorret a vero; lixum opus, qui tamen unus deputatur liber cujus est
sed melior mihi videlur isla dislinctio, ut inlerroga- titulus : de Diversis Queestionibus octoginta tribus.
tio sit, Quid ergo lex? et inferatur responsio, Trans- Cum autem dispersae fuissent per chartulas multas,
gressionisgralia proposita esl. Quod autem dixi: Or- quoniain ab ipso primo tempore conversionis mea;,
dinatissimeitaquesubjunxil, t Quodsi spiritu ducimini, posteaquam in Africam venimus, sicut interrogabar a
non adhuc estissub Lege» : ut inlelligamuseosessesub fralribus, quando me vacantem videbant, nulla a me
Lege, qnorum spirilus ita concupiscitadversuscarnem, servata ordinatione dictatassunl; jussi eas jam episco-
ut non ea qum volunt facianl; id esl, non se teneantin- pus colligi, et unum ex eis librum iieri, adhibilis nu-
vktos in charilatcjustitim, sed aconcupiscenleadversum meris, ul quod quisque legere voluerit, facile inve-
secarne vincanlur (Num. 47),; hoc ex illo sensu esl, niat. Harum quaeslionumest prima, utrura anima a se-
quo sentiebam id quod dictuni cst, Caro concupiscil ipsa'sit. Secunda, de libero arbitrio. Tertia, utrum
adversus spirilum, et spirilus adversus carnem : hmc Deo auclore sit bomo delerior. Quarta, quae sil causa
enim sibiinvicem adversanlur; ut non ea qumvullis fa- ut sit homo deterior. Quinta, utruni animal irratio-
ciatis (Galal. v, 17,18),ad eos pertinere qui sub Lege nale beatum esse possit. Sexta, de malo. Seplima,
sunt, nondum sub gralia. Adhuc enira non intellexe- quae proprie in animanle anima dicatur. Octava,
ram hsec verba et illis qui sub gratia sunt, non sub ulrum per se anima moveatur. Nona, utrum cor-
Lege, proplerea convenire, quia et ipsi concupiscen- poreis sensibus percipi veritas possit. In qua illud
tiascarnis, conlraquas spiritu concupiscuni, quamvis quod dixi, Oinne quod corporeussensus altingit, quod
eis non consenliant, nollent tamen ullas habere si et sensibile dkilur, sine ulla inlermissione temporis
possent. Et ideo non quaecumquevolunt faciunt, quia commutatur, sine dubio verum quidem nonesl in cor-
volunt eis carere, nec possunt. Tunc enim eas non poribus rcsurreclionis incorruptibilibus; sed nunc ea
habebunt, quando nec corruptibilem carnero. Hic Ii- nullus nostri corporis sensus altingit, nisi forte divi-
ber sic incipit: Qausa propler quam scribit Aposlo- nitus tale aliquid revelelur. Decima, utrum corpus a
lus. Deo sit. Undecima,quareChristus de feminanatus sit.
CAPUT XXV. Duodecima, Ioco ubi litulus est, Seulenlia cujusdam
Epislolm ad RomanosinchoalaExpositio, liberunus. sapientis; non esl mea : sed quia per me innoluit qui-
busdam fratribus, qui lunc a me ista diligentissime
Epislolaequoque ad Romanos. sicut ad Galatas, ex-
Sed si colligebant, et placuit cis, inter nostra eam scribere
positionem susceperam. hujus operis, perfice-
voluerunt. Est aulem cujusdam Fontei Carlhaginen-
refur, plures libri eranl futuri; quorum unum in sola
sis ', de menle mundanda ad videndum Deum , quod
disputalioneipsius salulalionis absolvi, ab inilio scili-
cel usque ad illud, ubi ait : Gralia vobisel pax a Deo paganus quidern scripsit, sed christianus baptizatus
con-
Palre noslro, et Domino Jesu Chrislo. Factum est est mortuus. Decima terlia est, quo documento
stet hornines bestiis excellere. Decima quarta, non
quippeutimmoraremur cum vellemussolvereinciden-
fuisse corpus Domini nostri Jesu Chrisli phantasma,
1 ita Mss.pleriquejuxla graec.prosetethe,necnon Lova-
niensesin eoloco, qui retractalur,quamvisUicsequantur 1 AdditurapudLov.:Quide vitaBrachmanarum aliquanta
Vulgat.positoest. Er.
conscripsil;quodprorsusabesl ab Am., etMss.
625 LIBER PRIMUS. m
Decima quinta, de intellectu. Decima sexta, de Filio lectio dicitur, quoniam caro diligilur quidem, nee la-
Dei. Decimaseplima, de scientia Dei. Decimaoclava, men proprie, sed propter aniroam cui subjacet ad
de Trinitate '. Decima nona, de Deo et creatura. Vi- usum. Nam etsi propter seipsam videtur diligi, cum
gcsima, de loco Dei.t Vigesima prima , utrum Deus eam nolumusesse deformem,ad aliud referendumest
auctor mali non sit. Ubi videndumest, ne male intel- decus ejus, ad illud seilicet a quo decora sunt omnia.
ligalur quod dixi, Mali auclor non est, quia omnium Trigesima septima.desemper nato. Trigesima octava,
quw sunl auctor est; quia in quanlum sunt, in tantum deconformationeanimae.Trigesinianona,dealimenlis.
bona sunt: et ne hinc putetur non ab illo esse pcenam Quadragesima,cum animarum naturaunasit,unde ho-
malorum, quse utique malum est iis qui puniuntur. minum diversaevoluntates.Quadragesimaprima, cum
Sed hoc ita dixi quemadmodumdictum est, Deusmor- omniaDeusfecerit, quarenonaequalilerfecerit.Quadra-
tem non fecil (Sap. i, 13); cum alibi scriptum sit: gesima secunda, quemadmodumDeiSapientiaDominus
Mors et vila a DominoDeo esl (Eccli. xi, 14). Malo- JesusChrislus el in uiero malris fuerit et in ccelis.Qua-
rum ergo poena,quse a Deo est, malum est quidem dragesimalertia, quare FiliusDeiin homineapparuil,et
malis; sed in bonis Dei operibus est, quoniamjuslum Spirilus sanctusin columba(Matlh.m, 16). Quadrage-
est ut mali puniantur, et utique bonum est orane quod sima quarta, quare tanto post venit DominusJesusChri-
justum est. Vigesimasecunda, Deumnon pati neces- slus. Ubicum generis humani tanquamunius hominis
sitatem. Vigesimatertia, de Patre et Filio. Ubi dixi oetatescommemorarem,dixi: Nec oportttilveniredivini-
quod eara ipse genuerit, qua sapiens dicitur, sapien- tus magislrum,cujus imilalionein moresoplinwsforina-
liam : sed melius istam quaestionemin libro postea de relur, nisi temporejttvenluiis.Eladjunxl ad hoc valere
Trinitate tractavimus. Vigesimaquarta, utrum et pec- quod Apostolusdicit, sub Lege tanquam sub pseda-
catum et recte factumin libero sil volunlalis arbitrio. gogo parvulos custodilos (Galai. m, 25). Sed potest
Quod ila esse omnino verissimumest: sed ut ad recte moverecur alibi dixerimus, Christumin generis hunia-
faciendumliberum sit, Dei gratia liberalur. Vigesima rti sexla setaletanquam in senectuie venisse (Lib. 1 de
quinla, de cruce Christi. Vigesima sexta,.de diffe- Gen. contra Manich., c 23, n. 40). Hoc ergo quod de
reulia peccaforum. Vigesimaseptima, de provideniia. juventule dicium est, ad vigorem fervoremque fidei
Vigesimaoctava, quare Deusmundum facere voluerit. referlur, quaeper dilectionem operalur; illud aulem.'
Vigesimanona, utrum aliquid sit stirsum aut deorsum de senectule, adlemporumnumerum.Potest enim in-
in universo. Trigesima, utrum omnia in ulilitalem telligi ulrumque in universitate liominum, quod non
hominis creata sint. Trigesima prima 2, nec ipsa mea polest in aetatibus singulorum : sicut in corpore non
est, sed Ciceronis(Tullius, De Offic, lib. 1) : verum potest esse simul et juvenlus et senectus, in animo
quia cl haccper me innoluit fralribus, inter ista quoe aulem potest; illa propter alacritatem , ista propter
colligebantscripserunt eam, volenles nosse quemari- graYitatem. Quadragesima quinta, adversus mathe-
modum virlutes animi ab illo divisse ac definitsesint. maiicos. Quadragesima sexta, de ideis. Quadragesima
Trigesima secunda, utrum rera illam alius alio magis seplima , utrum aliquandocogitaliones nostras videre
intelligat, atque ila ejusdem rei per infinitum eat in- possimus. Ubi quod dixi, angelka corpora, qualia nos
telligentia. Trigesima tertia,<de melu. Trigesima speramushabituros,lucidissimaatque wthereaessecre-
quarta, ntrum non aliud amandum sit quam metu dendumesl; si hoc sine membris quaenunc habemus,-
carere. Trigesima quinta , quid amandum sit. In qua et sine substanlia, quamvis incorruptibilis, lamen.
illud quod dixi, id esse amandum, quod nihil est aliud carnis accipiatur, erratur. Multo autem melius in
habere, quam nosse, non satis approbo. Neque enim opere de CivitateDei, queeslioista traclata est, de
Deumnon habebant, quibus dictum est, Nescitisquia videndis cogitationibusnostris (Lib. 22, c. 29). Qua-
templumDei eslis vos, et Spiritus Dei habitatin vobis dragesimaoctava, de credibilibus.Quadragesimanona,
(I Cor. in , 16) nec tamen eum noverant, vel non quare filii Israel sacrificabantvisibiliterpecoruravicti-
sicut nosccndusest noverant. Item quod dixi, iVemo mas.Quinquagesima,de sequalitateEilii.Quinquagesi-
igilur beatam vilam novit, et miser est, Novit, dixi, maprima, de homine facto ad imaginemetsimilitudi-
quomodonoscenda est. Nam quis eam penitus nescit, nem Dei.Ubi quid est, quod dixi, Homo sine vita non
eorum duntaxat quijam ralione utuntur; quandoqui- recteappellalur;cumdicalurhomoetiamcadaver homi-
dem beatosse esse velle noverunt? Trigesima sexta, nis?Ergosaltemdiceredebui, Non propriedicitur;ubi
de nutrienda charitate. Ubi dixi: Deus igitur et ani- dixi, non recle dkilur. Item dixi: Nequeinsciledistin-
mus quo mnalur, charitas proprie dkilur purgalisshna guilur, quod aliud sit imagoet similitudoDei, atiud ad .
el consummata, si nihil aliud amalur, Quod si verum imaginemel similitudinemDei, sicul hominemfaclum'
esl, quomodoergo Apostolus ait: Nemounquamcar- accipimus.Quodnon ita intelligendumest, quasi homo ,
nemsuairiodiohabuit(Ephes.x, 29).Et ex hoc admonet non dicalur imago Dei, cum dicat Apos.tolus, Vir \
ut diliganluruxores. Sed ideo dictum est, proprie di- quidemnon debetvelarecapui, eumsit imago el gloria
Dei (I Cor. xi, 7) : sed dicilur etiam ad imaginem
1 Am.,Er.etMss.nondeterioreshabentâfe Trinaunitate. Dei, quod Unigenitus non dicitur, qui tantummodo
'HicLovauiensestitulum sententiseprimaeelib.21Sen- imago est, non ad imaginem.Quinquagesimasecunda,
tent. sicinterponunt:xxxi, Eumqui ut vull vivit,beatum de eo
esse.Neetpsa meaest. uiterpolationemdeteximussubsidio quod dictum esl, Pwnitet me fecisse Iwminem
Am.,Er.etveriorumMss, (Gen. vi, 6, 7). Quinquagesimatertia), de auro et a».
C27 RETRACTATIONUM S. AUGUSTINI 628
gcnlo quod Israelitaeab Jigypiiis acceperunt (Exod. seipso mn possit hoc dicere, et caetera' usque ad eum
in, 22; et xn, 55). Quinquagcsimaquarla, de eo quod locum ubi dictum est, Miser ego homo, quis me libe-
scriplum est, Mihi aulem adltwrcreDeo, bonumest rabit de corpore inorlis hujus (Id. vn, 14-24) ? quod
(Psal. LXXH , 28): Ubi quod dixi, Quod aulem est postea didici, sicul jara sum ante confessus. Rursus
omni anima metius, id Deum dkimus, magis dici de- exponens quod ait Apostolus, Corpusquidemmortuum
buit, Onini creato spiritu melius. Quinquagesima esl propterpeccalum(Id. vm, 10): Morluum,inquatn,
quinla, de co quod scriptum est, Sexaginta sunl regi- corpusdicit, quamdiutale esl ut indigenliarerum tent-
nw, octogintaconcubinw,et adolescenlulwquarum non poraliummoleslelanimam. Sed multo meliiistnihi po-
est numerus (Canl. vi, 7). Quinquagesimasexla, de stea visuin est, ideo mortuum corpus dictum, quod
amiis quadraginla sex sedificalitempli.Quinquagesima habeat jam moriendi necessitatem, quam non habuit
seplima , de cenlum quinquaginla tribus piscibus. ante peccatum. Sexagesimaseptima, de eo quod scri-
Quinquagesimaoctava, de Joanne Baplisla. Quinqua- plum esl, Exislimoenhn quod indignw sinl passiones
gesima nona,de decem virginibus.Sexagesinia,rfedie Itujus temporisad fuluram gloriam quw revelabilurin
aulem et Iwra nemoscil, nequeAttgelicwlorum, neque nobis; usque ad id qttod dictum est, Spe enhn salvi
Filius Iwminis, nisi Pater solus (Mallh. xxiv, 56). facti sumus (Ibid. , 18-24). Ubi cum exponerem
Sexagesima prima, de eo quod scriptum est in Evan- quod scriplum est, Et ipsa crealura liberabitura ser-
gelio, lurbas Dominum in monte pavisse de quinque viluleinleritus; dixi: Et ipsacrealura, id esl ipsehomo,
panibus (Id. xiv, 15-21). Ubi quod dixi, duos pisces cum jam signaculo imaginis propter peccatumamisso
duas illas significarepersonas,regiam scilicelet sacer- remansit lantummodocreatura. Quod non ita accipien-
dotalem, ad quas eliam sacrosanctailla unclio pertine- dum esl quasi totumamiserit Iiomoquod habebat ima-
bat; dicendum potius fuit, Maxime perlinebat, quo- ginis Dei. Nam si oninino non amisisset, non esset
niam unctos aliquando lcgiraus ct Prophetas. Item propler quod dicerelur, Reformaminiin novitatemen-
quod dixi, Lucasqui lanquam ascendenlempost aboli- lis veslrw(Rom. xn, 2); et, in eamdemimaginemirans-
lionempeccatorumsacerdotemChrisluminsinuavit,per formamur (II Cor. m, 18): sed rursum, si totumami-
Nalhan asccndilad David (Luc. m, 51) : quia Nalltan sissel, nihil maneret unde diceretur, Quanquamin
prophela inissns erat, cujus correptione David ipsius imagine ambulelhomo, tametivane coniurbalur(Psal.
peccaliabolilionempwnilendoimpelravit, non sic acci- xxxviri, 7). Item quoddixi, spiritualilersummosAngelos
piendum est lanquam ipse fuerit Nathan propheta, vivere,infimosvero animaliter; audacius dictum est de
qui (iliusDavid: quia nec hic dictum est, quia ipsc infimis quam ut possit vel Scripluris sanclis, vel ipsis
propheta missus erat; sed dictum est, quia Nalhan rebus ostendi: quia elsi forsitan potest, diffrcillime
propheta missuseral, ut mysterium non in eodem ho- potest. Sexagesimaoctava, de eo quod scriptum est:
mirie, sed in codera nomine intelligatur. Sexagesima 0 homo,tu quis es, qui respondeasDeo (Rom.ix, 20) ?
secunda, de eo quod scriplum est in Evangelio,quod Ubi dixi: Quia eliamsilevioribusquisque peccalis, aut
baplizabat Jesus plures quam Joannes; quamvis ipse cerle quamvisgravioribuset multis, tamenmagnogemilu
non bapiizarel, sed discipuliejus (Joan. iv, 1, 2). Ubi et dolorepwnilendimisericordiaDei dignus fuerit; non
quod dixi, Lalro ille cui diclum esl: «Amendicolibi; ipsius est, qui si relinquerelur,inleriret, sed miserenlis
i hodie mecum eris in paradisot(Luc xxui, 45j; qui Dei, qui ejus precibus doloribusquesubvenit. Parum
nec ipsum baplismum acceperal: hoc qtiidem et alios est enim velle, nisi Deus misereatur; sed Deus non mi-
anfe nos rectores sanclaeEcclesiscposuissein suis lit- serelur qui ad pacemvocat, nisi voluntasprwcesseritad
tcris invenimus (a); sed quibus documenlis salis pacem.Hoe dicturaest post pcenilentiam.Namest rai-
possit oslendi quod non fuerit baptizatus ille latro, scricordia Dei etiam ipsam praeveniens volunlalem,
ignoro. De qua re in poslerioribusquibusdam opuscu- queesi non esset, non prseparareturvoluntas a Domi-
lis nostris diligentiusdisputalum esl, maxime in co no. Ad eam misericordiam pertinet et ipsa vocalio
quod ad VinccntiumVictoremde AnimaeOrigine scri- quse etiam fidem prsevenit. De qua paulo post cum
psimus (Lib. 5deAniiH<EOi'/a.,c.9,n.45).Sexagcsima agerem dixi: Hwcautem vocalio quw sive in singulis
tertia, deVerbo. Sexagesimaquarta,de muliereSama- hominibus,sivein populisalque in ipso genere humano
ritana. Sexagesima quinla, de resurrectione Lazari. per lemporumopportunilalesoperalur,allwel profundm
Sexagesimasexta, deeo quodscripiurnesl,Anignoralis, ordinalionisest. Quopcrlineteliam illud, iln ulerosan-
fralres(scienlibusenimLegemloquor),quiaLexdomina- i clificavilei (Jerem.i,S); Et, i Cumessesin renibus
lur Iwmini,in quantumlempusvivil?usquead eumIoeum i patris lui, vidi le;t Et, eJacob dilcxi,Esau autemodio
inquoscriptum est: Vivificabitelmortaliacorpora ve- Itabuii (Rom. ix, 13; Malach. i,2, 3), el cmlera.
straperinhabilantemSpiritumejusinvobis(Rom.vii-\'iu, Quamvisleslimoniumillud, CMHI essesin renibuspalris
11). Ubi illud quod ait Apostolus, Scimus aulemquia tui, vidi le; unde mihj tanquam scriplum sit, occur-
Lexspirilualiscst; egoautcincarnalissum, exponerevo- rerit, nescio. Sexagesimanona , de eo quod scriplum
lens, dixi, Id est cami consentio, nondum spiriluali 1Editi: PossitItwcdicere, venumdalussumsub
gratia liberalus: quod non sic accipiendumest, quasi quodenimoperornon inielliqo.Konenimquodvolo peccato;
bonum
spiritualis homojam sub gratia conslitulus, eliam de hoc ago; sed quod odimalum illud facio,et caiteraqumse-
quunturnsque ad eumlociim. K osautemhic meliorumrua-
nuscriplorumverbisservatis onanibus,reliqua postulante
(a) lnter eos ad
Epist.73, Jubaianum.
Cyprianus, sensuiocomovimus.
629 •'. LIBER SECUNDUS. m
«st: TiJttr;et ipse Filius subjecluserit ei qui illi subjecit omnemfilium quem recipit (Hebr. xn, 6); Oclogesima
omnia (I Cor. xv, 28). Septuagesima, de eo quodApo- tertia, de conjugio, in eo quod Dominusait: Si quis di-
Stolus dicit: Absorptaest mors in victoriam. Vbi est, miserituxoremsuam exceptacausa fornicalionis(Mallh.
mors, conlentiolua?ubiestmors, aculeus luus? Aculeus xix, 9). Hoc opus sic incipit: Vtrumanima a seipsa sit.
autemmorlispeccatum,virtusveropeccalilex (Ibid., 54, CAPUT XXVII.
55): Septuagesima prima, de eo quod scriptum est: De Mendacio,tiberunus.
Invicemonera vestra porlate, et sic adimplebilislegem Item de Mendaeioscripsi librum, qui etsi cum ali-
Christi (Galat. vi, 2). Septuagesima secunda, de quo Iabore intelligitur, habet lamen non inutilem in-
temporibus aeternis.Septuagesima terlia, de eo quod genii et mentis exercifationem, magisque moribus ad
scriplum esl: Et habilu invenlus ut Itomo (Philipp. veriloquium diligendumproficit. Hunc quoque auferre
II, 7). Septuagesimaquarta, de eo quod scriptnm est statueram de opusculis meis, quia et obscurus et an-
in Epistola Pauli ad Colossenses: In quo habemusre- fracluosus, et omnino molestus mihi videbalur, pro
demplionemel remissionempeccalorum, qui esl imago pter quod eum nec edideram. Deindecum postea scri-
Dei invisibilis(Coloss.i, 14,15). Septuagesimaquinta, psissem alterum, cujus titulus est, Contra Mendacium,
de hsereditale Dei. Sepluagesima sexla, de eo quod multo magis istum non esse deereveram et jusseram ,
apostolus Jacobus dicit: Visaulem scire, o homo ina- sed non est faclum. Itaque in ista retractatione opu-
nis, quia fides sine operibusoliosa est (Jacobi n, 20) ? sculorum meorum cum eum incolumen reperissem,
Septuagesima septima, de timore; utrum peccalum etiam ipsum retractalum manere prsecepi: maxime
sit. Sepfuagesimaoctava, de pulchritudine simulacro- quia in eo nonnulla sunt necessaria, quaein illo allero
rum. Septuagesimanona, quare magi Pharaonis fe- non sunt. Propterea vero illius inscriptio est, Contra
cerunt miracula qusedam sicut Moyses famulus Dei Mendacium; islius aulem, De Mendacio : quoniam
(Exod. VII,22). Ocfogesima,adversus ApoIIinarislas. per illum totum pppugnatioest aperla niendacii; istias
Octogesimaprima, de Quadragesimaet Quinquagesi- autem magna pars in inquisilionis disputatione ver-
ma. Octogesima secunda, de co quod scriptum est: satur. Ad eumdem tamen finem ulerque dirigitur.
Quem enhn diligit Dominus corripil; flagellat autem Iiic liber sic incipit: Magnaquwslioest de Mendacio.
LIBER SECUNDU8.
1N QUO RETRACTANTURLIBRI QUOS SCRIPSITEPISCOPUS.
CAPUT PRIMUM. quid gloriarisquasi non acceperis(I Cor. IV, 7) ? Quod

Ad Simplkianum, libri duo. volens etiam martyr Cyprianusostendere, hoc tofum
I. Librorum quos episcopuselaboravi, primi duo ipso litulo definivit, dicens: In nullp gloriandum,
sunt ad SimplicianumEcclesiaeMediolanensisanlisli- quandonostrutnnihil est (Cypr., lib. 3, testim. i).
tem, qui beatissimo successit Amhrosio, de diversis 2. In sccundo libro traclantur caeteraequaestiones,
quaestionibus,quarum duas ex Epistola Pauli apostoli et pro nostra quantulacumque facultate solvuntur,
ad Romanos, in primum Iibrum contuli. Harumprior quae sunt omnes de scriptura quoeRcgnorum appel-
est de eo quod scriptum est, Quidergo dicemus?Lex latur. Harum prima est de eo quod scriptum est, Et
pcccalum esl? Absil; usque ad illud ubi ait :Quis me insiliil spiritus Domini in Saul (l Reg. x, 10); cum
liberab.itde corporeinortis hujus? Gratia Dei perJesum alibi dicatur, Et spiritus Dominimalus in Saiil (Ibid.
ChristumDominumnoslrum (Rom. vu, 7-25). In qua xvi, 14). Quam cum exponerem, dixi: Quamvissit in
illa Apostoliverba, Lex spirilualisesl; ego autetncar- cujusquepotestaleJjuid velit, non esl latnenjn cujus-
nalis sum, etc., quibus caro contra spirilum confligere quam potcslatequid possit(Lib.2, qiiwst.i). Quodideo
oslenditur, eo modo exposui, lanquam bomo descri- dictutn est, quia non dicimus esse in potestale no.sfra,
liatur adhuc sub Lege, nondum sub gratia constitutus. nisi quod, cum volumus, lit; ubi prius elmaximeest
Longe enim postea eliam spiritualis hominis (et hoc ipsum velle. Sine ullo quippe intervallo lemppris
probabilius)esse posseillaverba cognovi.Posterior in praesto est volunlas ipsa, cum volumus ; sed hanc
hoc libro queestioest, ab eo Ioco ubi ait, Non solumau- quoque ad bene vivendum desuper accipimus pote-
lem, sedet RebeccaexunoconcubituhabensIsaac palris slatem, cum praeparalurvoluntas a Domino.Secunda
noslri/usqueadillud ubi ait: Nisi Dominussabaothreli- quaeslio esl, quomodo dictum sit, Pwnitetme quod
quisselnobissemen, sicul Sodomafacti essemus,et sicut constiluerimregemSaiil(lReg. xv, 11). Tertia, utrum
Gombrrhasimiles fuissemus(Id. ix, 10-29). In cujusquse- spiritus immundus qui.erat in pythonissa, potuerit
stionis solutionelaboratum est quidempro libero arbi- agere ut Samuel a Saiile videretur, et loquerelur cum
trio volunlatishumanse; sed vicit Dei gratia : nec nisi eo (Ibid. xxviu, 7-20). Quarta, de eo quod scriptum
ad illudpotuit perveniri,ut liquidissimaveritale dixisse est: Intravit rex David, et seditanieDbminum(II Reg.
intelligatur Apostolus, Quis cnim te discernil? quid vu, 18). Quinta, de eo quod dixit Elias: 0 Domine,
atttem habes qubd non accepisti? Si autem accepisli, testis hujus vidnm cum qua ego inhabitoapud ipsani,
tu malefecistiocciderefiliumejus (III Reg. xvn, 20). temnonvidelurappellareVetusTestamentum,nisiquod
Hoc opus sic incipit: Gralissimamplane. dalum estin monte Siua (Galat.iv, 24). Et in eo quod
CAPUT II. dixi, DetemporumliistoriasanciumAmbrosium' solvisse
ConlraEpistolamquam vocantFundamenli,liberunus. qumstionem(Cap.28, n.43), lanquamcoaelaneifuerint
Liber contra Epistolam Manicbsei, quam vocant Plalo et Jeremias ; me fefellitmemoria. Nam quid ille
Fundamenli, principia ejus sola redarguit; sed in de hac re cpiscopus dixerit, in libro ejus lcgitur,
ceeteris illius partibus ' annolationes ubi videbatur, quem de sacramentis, sive de philosophiascripsit.
aifixocsunl, quibus tota subvertilur , ct quibus com- Hoc opus sic incipit: Suni"prwceptaquwdam.
monerer, si quandoconlra totam scribere vacavisset. CA.PUTV.
Hic liber sic iucipit : VnumverumDeum. ConlraParlem Donali, libri duo.—[Nonexstant.]
Sunt duo libri mei, quorum titulus est, Contra Par-
CAPUT III.
tem Donati.In quorum primo libro dixi, non mihi
De AgoneChristiano,liber unus.
Liber de AgoneChrislianofrairibusin eloquiolatino placere ullius ssecularis potesfafis impetu sehismali-
cos ad communionemviolenter arctari. Et vere lunc
inerudilishumilisermoneconscriptuscst,fideiregulam
mihi non placebat, quoniamnondum experlus eram,
continens,el preeceptavivendi.In quo illud quodposi- vel quantum mali eorum auderel impunilas,vel quan-
tum cst, Neceosaudiantus,quicarnisresurreclionemfu~
lum eisin meliusmulandisconfcrrepossetdiligenliadi-
turamnegant,elcommemoranl quodail apostolusPaulus,
«caroet sanguisregnumDei non possidebunt;t nonintel- sciplinee.Hocopussicincipil:QuoniamDonatislmnobis.
CAPUT VI.
ligentesquodipse dicit Apostolus,«Oporlelcorruplibile libri tredecim.
hocinduereincorruptioncm,et morlalehoc induereim- Confessionum
1. Confessionuni mearum libri tredecim, et de
morlalitalemi(lCor. xv, 50, 55); cumenimlwc faclum
malis et de bonis meis Deum laudant justum et bo-
fueril, jatu non erit caro el sanguis, sed cmleslecorpus nuin, aique in eum excitant humanuminielleclumet
(Cap. 52, n. 34): non sic accipiendumest, quasi car- affectum; interim quod ad me attinet, hoc in me
nis non sit futura substantia, sed carnis et sanguinis
nomine ipsam corruptionem carnis et sanguinis in- egerunl cum scribercntur , et agunt cuni leguntur.
Quid de illis alii sentiant, ipsi viderint; multis ta-
telligendus est Apostolusnuncupasse; qc.aeulique in men fralribus eos multum placuisse et placere seio.
regno illonon erit, ubi caro incorruptibiliscrit. Quam- A piiino usque ad decimumde me scripti stint: in
vis et aliter possit intelligi, ut carnem et sanguinem tribus caeteris,de Scripturis sanclis, ab eo quod scri-
opera carnis ef sanguinisdixisse accipiamusAposto- ptum est, In principiofecii Deus cwlum cl terram,
lum, et eosregnumDeinonpossessuros,quipersevcran- usque ad sabbali requiem (Gen.i, 1; n, 2).
tcristadilexerint. Hiclibersicineipit: Coronavkiorim. 2. !n quarto libro, cum de amici morte animi mei
CAPUT IV. miseriara confilerer, dicens quod anima nostra una
De Doclrina Ghrisliana, libri qnaluor. quodammodofacta fuerat ex duabus, el ideo, inquatn,
1. Librosde Doctrina Chrisliana, cum imperfcctos forte mori metuebam, ne lolus ille nwrerelur, quetn
comperissem,perficere malui quam eis sic reliclis ad multumamaveram(Cap.6): quae niihiquasi declama-
alia relraclanda transire. Compleviergo teiiium qui tio Ievis, quam gravis confcssiovidelur, quamvis ut-
scriptus fuerat usque ad eum locum ( Cap. 25, cumque tcmperala sit hoecineptia in eo quod addi-
n. 36) ubi commemoratumesl ex Evangelio testimo- tuni cst, forle. Et in libro tertio decimo quod dixi,
nium de muliere , quse abscondil fcrnieuluni in Firmamentumfactuminter spirilualesaquas superiores
tribus mensuris farinae donec fermenlarelur lotum el corporalesinferiores(Cap. 52); non satis conside-
(Luc xni, 21). Addidi etiani novissiraumlibrum, et rate diclum est: res aulem in abdilo est valde. Hoc
quatuor libris opus illud implevi; quorum primi trcs opus sic incipit: Magttuses, Domine.
adjuvanl ul Scripturse intelligantur, quartus autem CAPUT VII.
quomodoquseintelligimiisproferenda sint. ConlraFauslummankhwum,libritriginlatres.
2. In secundo sane libro de auclore libri, quem 1. Contra Faustum raanichseum blasphemanlem
plures vocanl Sapienliam Salomonis, quod etiam Legem et Prophetas, et eortim Dcum, el incarnatio-
ipsum sicul EcclesiasticumJesus Sirach ! scripserit, nem Chrisii; Scripluras aulem Novi Testamenti, qui-
non ila conslare sieut a me dictum esl (Cap. 8, bus convincitur, falsatasesse dicenlem, scripsigrande
n. 15), postea didici, ct omnino probabilius comperi opus, verbis ejus propositis reddens responsiones
non esse hunc ejus libri auctorem. Ubi autem dixi, meas. Triginta et tres disputationessunt; quasetiam
His quadraginlaquatuor librisTestamenliVeleristcr- libros cur nnn dixerim? Nam elsi sunl in eis aliqui
minatur aucloritas; ex consuetudinequa jam loquitur perbreves, tamen libri sunt. Unus veroeortim, ubi a
Ecclcsia,VetusTeslamentum,appellavi:Aposlolusau- nobis adversum ejus criroinaliones, Palriarcharum
' in septemMss.sicfereIegilur: Sedin ultimisiUius vita defenditur, lantseprolixilatis est, quantsenullus
_ par- ferelibrorum meorum.
libusanfractusoinnes,ubividebalur, expbsi sunt: sedet in
cmleris.AtinParcetisilegebanlLovanienses : Sedinulliinh 2. In iibro ergo tertio cum solverem qusestionem,
ejus pariibiiscum u bi
anfractusoihnes, videbatur,exptosi
sint, atinotationes. 1 Editi:secundumJmbrosiumsohisse;at Mss.:sanctum
* Am.Lug.Ven.,/es«sftliussirach.M. . . Ainbrosium.
"
633 LIBER SECUNDUS. ..;. 634
Ium operandum, sive ad bonum : sed de gratia qna
quomodo potuerit duos patres habere Joseph, dixi
vere liberi fiunt, de quibus scriplum est, Si vos Filius
quidem guod ex alio natus , ab alio fueril adoptalus
dicere debui: liberaverit,tuncvereliberierilis (Joan. vm, 36), diligen-
(Cap. 5); sed genus quoque adoptionis
sic enim sonat quod dixi, tanquam eum vivus adopta- tius disputare, quoniam talis erat cum quo agebamus,
verit alius pater. Lex autem filiosetiam mortuis ad- nulla sumus necessitale compulsi. Hoc opus sic inci-
duceret pit: HonorioAuguslosextum consule,sepiimo idus de-
optabat', jubens ut fratris sine filiismorlui
frater uxorem , et fratri defuncto semen ex eadem cembris.
de duobus CAPUT IX.
suscilarel (Deut. xxv, 5,6): quae profecto De Naiura Boni, liber unus.
unius hominis patribus expeditior ibi redditur ratio.
Liber de Nattira Boni adversus Manichaeos uhi
Uierini autem fratres fuerunt inquibus hoc conligit ut ostenditur naluram incommutabilem Deum est, esse ac
unius defuncti qui vocabalur Heli, duceret alter uxo- sunimum
a Matthaeus narrat genitum esse bonuhi, atque ab illo esse caeleras naluras
rem, idest Jacob, quo
suo eum sive spiriluales sive corporales, atque omnesin quan*
Joseph : scd uterino fratri genuit, cujus
tum naturee sunt, bonas esse; et quid vel unde sit ma-
filiumLucas dicit fuisse Joseph, non utique genitum,
lum, et quanla mala Manichseiponant in natura boni
sed ex Lege acloptivum.Hoc in eorum litleris inven- et
ascensionem Drf- quanta bona in natura mali, quas naturas fmxitter-
lum est, qui recenli niemoria post ror ipsorum. Hic liber sic incipit: Summum bonum,
mini de hac re scripserunt. Nam etiam nomen ejus- non est, Deus est.
dem mulieris quse peperit Jacob patrem Josepb de quo superius
CAPUT X.
priore marito Malban, qui fuit paler Jacob, avus Jo-
Ccntra Secundinummanichmum,liber unus.
seph, secundum Matthseum; et de marito posleriore
Melchipeperit Heii, cujus erat adoplivus Joseph, non Secundinus quidam, non ex eis quosManichreiele-
tacuit Africanus. Quod quidem, cum Fausto respon- clos, sed ex eis quos audilores vocant, quem ne facie
derem, nondum legcram; sed tamen per adoptionera quidem novcram, scripsit ad me velut amicus, hono-
poluisse conlingere ut unus homo duos baberet pa- rificc objurgans quod oppugnarem litferis illam haere-
tres, dubilare non poteram. sim, et adinonens ne facerem, atque ad eam potius
3. In duodecimo et tertio decimo, de filioNoe se- seetandani exhortans, cum ejus defensione, et fidei
cundo qui est appellatus Cham, ita dispulatum est, catholicaereprehensione. Huic respondi; sed quia in
tanquam non in filio suo Chanaan, sicut Scriptura de- ejusdem opusculi capile non posui quis cui scrrberet,
monstrat, sed in seipso fuerit a patre maledictus (Lib. non in epistolis meis, sed in libris habelur. Illic ah
12, c. 25 ; et lib. 13, c. 10). In quarto decimo de exordio conscripla cst etiam ejus epistola. Hujus au-
sole et luna talia dicta sunt, lanquam sentianl, et ideo tem voluminis mei titulus est, Contra Secundinum
lolerent vanos adoratores suos (Cap. 12) : quamvis manicbseum: quod,mea senlenlia, omnibus qusead-
verba ibi accipi possint.ab animali ad inanimale trans- versus illam pestero seribere potui, faciie prsepono.
lata , modo loculionis qui vocalur graeccmetaphora; Hic liber sic incipit: Tua in me benevotenlia.
sicut de mari scriplum est quod frematjn uteromatris CAPUT XI.
suw, volensprogredi (Job. 58,8, sec LXX), cum ulique Contra Hilarum, liber unus. — [Nonexstat.J
non habeat voluntatem. In undetrigesimo , Absit,in- Inler ltsecHilarus l quidam vir tribunitius, laicus
quam, ut sit iri metnbris sanclorum eliam genitalibus calholicus, nescio unde adversus Dei ministros, ut
aliqua turpitudo. Dkuntur quideminlwnesta, quia non fieri assolet, irritalus, morem qui tunc esse apud
habenleam speciemdecoris,quam membr.aquw in protn- Carthagiriemcceperat ut hymni ad altare dicerentur
plu locata sunl (Cap. 4) : sed probabilior in aliis de Psalmorum Hbro, sive ante oblalionem, sive cum
poslea scriptis nostris reddila ratio est, cur ea dixerit distribueretur populo quod fuisset oblatum, nialediea
eiiam Apostolus inhonesta (l Cor. xu, 25), propter repreliensione, ubicumquepoterat, lacerabat, asserens
legem scilicet in membris repugnantem legi mentis fieri non oportere. Huic respondi, jubenlibus fralri-
(Rom. vn, 25), quaede peccato accidit, non de prima bus, et vocalur liber ipse, Conlra Hilarum. Hic liber
nostrseinstilulione naturse.Hoc opus sic incipit: Fau- sic incipil: Qui dicunt mentionemVeleris Testamenli,
slus quidam fuit. CAPUT XII.
CAPUT VIII.
QumslionesEvangeliorum,libri duo.
CoulraFeticem maniclimum,libri duo. Siint qusedamexpositiones quoriimdani locorum ex
Contra manichseumquemdam nomine Felicem, prse- secundum Maltbseum,et alise similiter se-
sente populo, in ecclesia bidtto disputavi. Hipponem Evangelio cundum Lucam; in unum librum illse, in alterum islae
quippe veneral, eumdeni seminaturus errorem ; unus
redaclse sunt. Titulus operis hujus est: Quaestiones
enim erat ex docloribus eorum, qttamvis ineruditus Sed quare illa sola de supradiclis evan- j
Hberalibus lilteris, sed tamen versutior Fortunato. Evangeliorum. Libris exposila fuerint, quae his libris meis
Gesta sunt ccclesiastica, sed intcr meos libros com- gelicis
Duo libri secundo dis- continentur, et quse isla sint, prologus meus, adjun-
putantur. ergo sunt, inquorum ctis atque annumeratis eisdem qusestionibus, ita ut
putatum est de Iibero volunlatis arbitrio, sive ad ma-
1in Edd.scribitur,Hilarius, et Hilarium.In Mss.vero,
1 Edd.,morluosadoptabat.veriusMss.,mortuis. Eilarus,et Hilarum,ut iroprimicuravimus.
quisque legere quod voluerit, numeros secutus inve- nos exemplaria remanserant, statueram eos jam ipse
niat, satis indicat. In primo ergo libro (Qumsl. 27), non edere, sed sic habere ut in alio aliquo opusculo
in eo quod positum est, Dominumseorsumduobusdis- meo quid mihi de his evenerit dicerem : urgentibus
cipulis suam relutisse passionem(Matlh. xx, 17), lamen fratribus, quibus resistere non valui, emendavi
mendosilas codicis nos fefellit : nam duodecimscri- eos quantum emendandos pulavi, et complevi, et edidi
plum esl; non, duobus. Insecundo libro volensexpo- adjungens eis a capiie epistolam, quam scripsi ad ve-
nere quomodo duos patres potuerit habere Joseph, nerabilem Aurelium episcopum Carthaginensis Ecole-
cujus conjux dicla est virgo Maria; illud quod perbi- sise; quo lanquam prologo exposui et quid accidisset,
belur fratrem duxisse defuncli fratris uxorera, ut ei el quid facere mea cogitatione voluissem, et quid fra-
semen secundum Iegem susciiaret (Deut.xxv, 5), ideo irum charilate compellente fecissem.
dixi esse infirmum, quoniamqui nascerelur, nomende- 2, In quorum libro undecimo cum de corpore visi-
funcli Lex eumjubebat accipere( Qumst. 5) : non est bili agerem, dixi: Quocircaid amare, alienariesl (Cap.
veruni. Nomen enim defuncfi quod dictum est, ad hoc 5, H. 9). Quod secundum eum amorem dictum est,
Lex valere prsecepit, ut ejus filius diceretur; non ut quo aliquid sic amatur , ut eo fruendo exislimel bea-
hoc quod ille vocarctur (a). Hoc opus sic incipit: Iloc tum se esse qui hoc amat. Nam non est alienari, in
opus non ila scriptum est. laudem Creatoris amare speciera corporalem, ut ipso
CAPUT XIII. creatore fruens quisque vere beatus sit. Itemque in
Annolalionesin Job, liberunus. eodem, ubi dixi, Nec avem quadrupedem memini,
Liber cnjus est titulus, Annotationesin Job, utrum quia non vidi; sed phanlasiamlalem facillime intueor,
meus habendus sit, an polius eorum qui eas, sicut po- dum alicui formw volalili, qualem vidi, adjungo alios
tuerunt vel volucrunt, redegerunl in tinum corpus de- duos pedes, quales itidem vidi (Cap. 10, n. 17),hsec
scriplas de froiitibus codicis, non facile dixerim. Sua- dicens non potui recolere volatilia quadrupedia quae
ves enim paucissimis intelligentibus sunt, qui tamen Lex commemorat (Levit. xr, 20). Neque enim compu-
necesse est offendantur multa non intelligentes'; quia tat in pedibus duo posteriora crura quibus Iocustse
ncc ipsa verba quse exponuntur, ila dcscripla suht in saliunt, quas dicit niundas, et ideo discernit ab im-
mullis locis, ut appareat quid exponatur. Deinde bre- mundis lalibus volatilibus, quaenon saliunt HHscru-
vitalem sententiaruni lanta secula est obscurilas, ut ribus, sicut sunt scarabsei. Omiiia quippe hujusmOdi
cam lector vix ferrc possit, quem necesse est plurima volalilia quadrupedia vocanlur in Lege.
non intellecta transire. Posiremo lam mendosumcom- 3. In duodecimo (Cap. x , n. 15), veluf expositio
pevi opus ipsum in codicibusnostris ut emendare non verborum Apostoii, ubi ait, Omne peccatum quod-
possem, nec edilum a me dici vellem, nisi quia scio cumquefecerithomo, extra corpus est, non mihi satis-
fratres id habere, quorum sludio non potuitdenegari. facit; nec sic puto intelligendum quod dielum est,
Hic iiber sic incipit: El operamagna eranl ei super ter- Qui aulemfornkalur, in corpusproprium peccat (ICor.
ram. vi, 18), tanquam ille hoc faciat, qui propler adipi-
CAPUT XIV. scenda ea quaeper corpus senliunlur , ut in his fitiem
De Catechkandis rudibus, liber unus. boni sui ponat, aliquid agit. Hoc enim longe plura
Est eliam liber noster de CatechizandisYudibushoe peccata compleciilur, quain illa fornicatio quaecon-
litulo In libro ubi dixi: Nec cubilu perpelratur illicito, de qua loculum, cum hoc
ipso praenolatus. quo an-
diceret, Aposlolum apparel. Hoc opus, excepta epi-
gelus cjuicumspiritibusaliis sateltilibussuis superbiendo slola
deserttitobedientiamDei, et diabolusfaclus esl, aliquid qusepostmodam ad ejus caput adjuncta est, sic
nocuit Deo, sed sibi: novit enimDeus ordinare deseren- incipit : Lecturushwc quw de Trinilale disserimus.
les se animas (Cap. 18, n. 50); convenientius dicere- CAPUT XVI.
lur, Se spiritus, quoniam de Angelis agebalur. Hic DeConsensuEvangelistarum, libri qualuor.
liber sic inCipit: Pelisli a me, fraler Deogralias. Per eosdem annos quibus paulatim Iibros de Trini-
CAPUT XV. ta'te dictabam, scripsi et alios labore conlinuo, inter-
De Trinitate, libri quindecim. ponens eos illorum temporibus, in quibus sunt libri
1. Libros de Trinitate, quae Deus est, quindecim qualuor de Consensu Evangelistarum, propfer eos qui
dissenlienlibus calumnianlur : quorum pri-
scripsi per aliquot annos. Sed cum eorum duodeci- tanquam
mum noudum perfecissem, et eos diulius tenereni nius liber adversus illos conscriptus esl, qui tanquam
quam possent sustinere qui vehementer illos habere maxime sapientem Chrislum vel honorant vel hono-
et ideo nolunt Evangelio credere;
cupiebant, subtracti sunt mihi minus emendati quam rare se fingunt;
deberent ac possenl, quando eos edere voluissero. quia non ab ipso illa conscripla sunt, sed ab ejus dis-
Quod posteaquam comperi, quia et alia eorum apud cipulis, quos existimant ei divinitatem , qua crede-
retur Deus, errore tribuisse. In quo libro quod dixi,
(a) «KamcutaBoozduxissetRulhut semenexcitaretpro- Ex Abraham cwpissegenlem Hebrworum (Cap. 14,
« pinquosuo, qui de illanatusest, ex nominequidemde-
« hmcli conslilutusest, quiafiliusejus est dictus; atqueila n. 21); est quidem et hoc credibile , ut Hebraei, velul
Kfactumest ut nomendefuuclinoudeleretur ex Israel: non
olamenejus nomineappellatusest.» Piura in hanc rem Abrahaei, dicli esse videanlur : sed ex illo verius in-
S, August.,lib. 5Quast. super Deuter.,qusest,46. telliguntur appellati, qui vocabalur Heber, tanquam
637 LIBERSECUNDUS. 638
Hebersei(a), de qiia re in Iibro sexto decimode Civi- suorum, habet unde quotidie tota dicat: Dimittenobis
lateDei, satis disserui (Cap. 11). Insecundo, cum debitanostra (Malth. vi, 12). In quarto libro cum di-
agererti de duobus patribus Joseph, ah altero dixi ge- cerem viceniBaplismipossehaberepassionem(Cap.22,
nituhij ab altero adoptalutn(Cap. 3, n. 5). Sed di- n. 29), non satis idoneum posui illius latronis exem-
cendumfiiit, alteri adoptaluhi. Defunctoenim, quod plum, qui utrum non fuerit baplizalus, incertum est.
magis credenduniest, secundum Legemfueratadopta- In libro septimo, de vasis aureis et argenteis in domo
tus; qiioniam qui eurtigenuit, ejus matrem , fratris magna constitulis (Cap. 51, n. 99), sensum Cypriani
defuncii conjugemduxerat. Item ubi dixi, Lucas vero seculus sum, qui hoecaccepit in bonis; in malis au-
ad ipsum David per Nalhan ascendii, per quem pro- temligiieaetfictilia(Ci/pi'.Ep/s£.51,adJI/aa;imuiH, cfc.):
n.
phetamDeus peccalumillius expiavit (Cap. 4, 12); ad illa refercns quod dictum esl, Alia quidemin hono-
per cujus iiominis prophelam, dicere debui, ne pu- rem; ad haeeautem quod dictum est, Alia veroin con-
taretiir idem fuisse homo, cum alter fuerit, quamvis lumeliatn(II Thn. n, 20). Sed niagis approbo quod
et ipse hoc vocaretur. Hoc opus sie incipit: Inler apud Tychoniumposteareperi vel adverli, in ulrisque
omnesdivinasauctoritates. intelligendumquaedamiii honorem, non sola scilicet
CAPUT XVII. aurea et argentea ; et rursus in ulrisque qusedamin
Conlra EpislolamParmeniani, libri tres. conlumeliam, non utique sola lignea et fictilia. Hoc
In tribus libris contra Epistolam Parmeniani Do- opus sic incipil: In eis libris quosadversm Epislolam
natistarum Carthaginensis episcopi successorisque Parmeniani.
Donali, quaesliomagna versalur et solvitur : utrum in CAPUT XIX.
unitale et eorumdem communione Sacramentorum Contra quod attulit Centuriusa Donalistis, liber untis.
mali contaminentbonos , et quemadmoduin non con- —[Non exstat.]
laminent dispulatur, propter Ecclesiam loto orbe Cum adversus partem Donati multa crebris dispu-
diffusam, cui caluraniando scbisma fecerunt. In quo- tationibus ageremus, attulit ad Ecclesiara quidam
rum libro terlio , cum dissereretur quomodo sit acci- laicus lunc eorum nonnulla contra nos diclata vel
piendum quod ait Aposlolus , Auferle malumex vobis scripla in paucis velut leslimoniis,quaesuaecausaesuf-
ipsis (I 6'or. v, 13); illud quod dixi, Vt ex seipsoquis. fragari putanl: his brevissime respondi. Hujus libelli
que auferalmalum (Cap. 1, n. 2), non sic esse intelli- titulus est: Conlra quod attulit Centurius a Dona-
gendum, sed sic polius ut homo malus auferaturex tislis. Et incipit sic : Diciseo quodscriptumesi a Sa-
hominibusbonis , quod fit per ecclesiasticamdiscipli- tomone: «Ab aqua aliena abstinele. i
nain, salis graeca lingua indicat, ubi sine ambigui- CAPUT XX.
tale scriptumest, ut intelligalur, Huncmalum (b), non, Ad InquisilionesJanuarii, libri duo.
HoCmalum, quamvis et secundum istum inlellectuin Libri duo, quorum est titulus, Ad Inquisitiones
responderimParmeniano. Hoc opus sic incipit: Multa Januarii, mulla de Sacramentiscontinent disputata ,
quidemdliasadversus Donalistas. sive quaeuniversaliter, sive quaepartililer, id est non
CAPUT XVIII. peraequein omnibus locis observat Ecclesia : nec la-
De Baptismo, libri septem. men commemorari omnia potuerunt; sed salis ad
Contra Donatistas, auctorilale bealissimi episcopi inquisita responsurn esl. Quorum Hbrorum prior,
ct marlyris Cypriani se defendere molientes, septem epistola esl; habet quippe in capite, quis, ad quem
libros de Baplismo scripsi; in quibtrs docui nihil sic scribal: sed ideo inter libros annumeratur hoe opus,
valere ad refellendos Donalistas, et ad eorum prorsus quoniam sequensqui nomina noslra non habet, multo
oraclaudenda, ne adversus Catholicaml suumschisma est prolixior, et in eo multo plura Iractanlur. In
defendant,quomodolitteras factumqueGypriani.Ubi- primo igitur quod de manna dixi, Quia unicuiquese-
cumque autem in his libris commerooravi (Lib. 1, cundum propriam voluntalemin ore sapiebat(Cap. 5,
c. 17; lib. 3, c. 18; et lib. 4, cc 5, 4), Ecciesiamnon n. 4), non mihi occurrit unde possit probari, nisi ex
habentemmaculamattt rugatn(Eph. v, 27); non sic libro Sapienliae(Sap. xvi, 20), quem Judseinon reci-
accipiendumest quasi jam sit, sed quoepreeparatur lit piunt in auctoritalem canonicam; quod lamen fi-
sit, quando apparebit etiam gloriosa. Nunc enim pro- delibus potuit provenire, non illis adversus Deum
pter quasdamignorantias et inurmitaies membrorum nrarmuratoribus. qui profectoaliasescasnondesidera-
1 Editi,neadversuscalholkamEcclesiam.Ata Mss.abest rent, si hoc eis saperel manna quod vellent. Hoc opus
vox,Ecclesiam.Kimirumcatholicamex adjectivosubstan- sic incipit: Ad ea quw me interrogasli.
livumnomeufecitfrequentiusu,eoque Ecclesiam totoorbe CAPUT XXI.
diflusamcommendare amabatAuguslinus.
De Opere Monachorum, liber unus,
(a) Auctoribustamenhaudignobilibus,et maxiinegrscis
plaeetterlia quaedamopiuio:ideo nempe dictosHebrwos Ut de Opere Monachorum librum scribefem, illa
(quodsonatTTransitores), quia palriarchaAbrahamtransito necessitas compulit, quod cum apud Carthagineni
Euphratevenerat e chaldaeoruni regione in palseslinam;
eamque obcausatn ipsiAbraham, xiv,13, fuisseaddi- monasteria esse ccepissent,aliise suis manibus trans-
Gen.
tumcogaomenHebrseo;idestjuxta LXKtoterpretes voca-
buluinsuomoreverlerites, 1'erale,Transitori,seu Trans- igebant, obtemperantes Aposlolo; alii vero ita ex
tluviali,sicutiferebatcodexS.Auguslini, quiet ipse,quaest. oblalionibus religiosorum vivere volebarit, ut nihil
29 inGen.TransQuvialem Abraham ex ea regioneundeve- operantesunde necessariavel haberent vel supplerent,
heral appellatum puiat.
ton
(6)Gr.j poiieron. se potius implere praeceptumevangelicumexistima-
659 RETRACTATIONUMS. AUGUSTINl 640
rent atque jaclarcnt, ubi Dominus ait: Respicite vore alias, maxime contra novos hserelicosPelagianos,
laiilia cwli et tilia agri ( Matth. vi, 26). Unde etiam diligenlius dispulavi. De Abraham quod dixi, Ex hac
inlerlaicos inferioris propositi, sed tamcn sludio fer- obedientiapater ille Abraham, qui sine uxorenon fuit,
ventes, existere cccperant lumultuosa certarnina, qui- essesine unico filio et a se occisoparatus fuit (Gap. 23,
bus Ecclesia turbaretur , aliis hoc , aliis aliud defen- n. 31), non satis approbo. Magisenim fiiium, si esset
denlibus. Hue accedebat quod criniti erant quidam occisus, resuscilatione sibi mox fuisse reddendura ,
corum, qui operandum non esse dicebant. Unde con- crcdidisse credendus est, sicut in Epistola Iegitur
tentiones, hinc reprehcndentium , indequasi purgan- quseest ad Hebrseos(Hebr. xi, 19). Hicliber sic incipit:
tium 1, pro partium sludiis augebanlur. Propler hxc Quoniam unusquisquehomo, humani generispars est.
vcncrabilis senex Aurclius, Ecclesise ipsius civitatis CAPUT XXIII.
episcopus, ut hinc ahqtiid scribcrcin jussit; et feci. De Sancta Virginitate, liberunus. I
HicTiber sic incipit: Jussioni ium, sancte fraler Aureti. Postcaquamscripsi de Bono Conjugali, exspeelaba-
CAPUT XXII. tur ut scriberem de Sancta Virginitate, nec distuli :
De Bono Coitjugali, liber unus. alque id Deimunus , et quam magnum, et quanta lm-
1. Joviniani baeresis sacrarum virginum nieritum niilitate custodiendum esset, uno, sicut potui, volu-
aequandopudicitiae conjugali lanluni valuit in urbe minc ostendi. Hic liber sic incipit : Librum de Bono
Roma, ul nonnullas etiam sanclimonialesde quaruin Conjugalinuper edidimus.
pudicitia suspicio nulla prsecesserat, dejecisse innu- CAPUT XXIV.
plias diceretur, hoc maxime argumento cum eas ur- De Genesiad lilteram, itbriduodecim.
geret dicens : Tu ergo melior quam Sara, melior qttam 1. Per idem tempus de Genesilibros duodecimscri-
Susanna, sivc Anna? ct cseteras commeroorandole- psi ab exordio, donec de paradiso dimissusest Adam
slinionio sanctae Scripturse commendatissimas fcmi- et flammea romphacaposita est cuslodire viam ligni
nas, quibus se illae meliores, vel etiam pares cogi- vitse.Cum autem ad hoc usquc inidecimIibri peracti
tare non posscnt. Hoc modoeiiam virorum sanctorum csseni', duodecimum addidi, in qno diligenlius de pa-
sanclum cseHbatum, commemorationepatrum conju- radiso dispulaium est. Titulus eorumlibrorum inscri-
gatorum et comparatione, frangebat. Huic monstro bitur, de Genesi adlilleraro : id est, non secundum
sancta Ecclesia quaeibi est, iideHssinieac fortissime allegoricassignificationes,sed secundumrerum gesta-
rcstitit. Remanseranl auiem istsedisputationes ejus in rum proprielatem. In quo opere plura qusesiiaquani
quorumdam sermunculis ac susurris, quas palam sua- inventa sunt : et eorum qusoinveiiia sunt, pauciora
dere nullus audebat. Sed eliam occulte vencnis re- firmata ; csctera vcro ila posiia, velut adhuc requi-
penlibus, facultaie quam donabat Dominus, occur- renda sinl. Oos sanc libros posteriusccepi, sed prius
rendum fuit: maxime quoniam jaclabatur Joviniano terniinavi quam de Trinitate : ideo eos nunc ordine,
responderi non poluisse cum laude 2, sed cum vitu- quo ccepirecolui.
peralione nupliarum. Propler hoclibrum cdidi, cujus 2. In quinlo Lbro (Cap. 19, n. 5S), et ubicumque
inscriptio est, de BonoConjugali.Ubi de propagatione in eis Iibris posui, De semitte cui repromissumesl3
filiorumprius quara homines nioiiem pcccando me- qttod disposilum sil per Angelos in manu medialoris
rcreulur, quoniam concubitus niortalium corporum (Galal. III, 19); non sic habet Apostolus, sicut verio-
res videtur, quseslio magna dilata esl : sed in aliis res codices post inspexi, maxime grsccos. De Lege
poslea littcris nostris, satis quanluro arbitror, ex- enim dictuni est, quod tanquam de seminc dictum
plicatur. mulli lalini codiceshabent per inlerpretaniis errorem.
2. Dixi ctiam quodara loco : Quodenhn est cibus In sexlo libro quod dixi, Adam imaginemDei, secun-
ad salutem Itominis, Iwcest concubilusad salutem gc- dum quam faclus esl, perdidisse peccalo (Cap, 27,
neris; et ulrumquenonesl sine deleclationecarnali, qum H.28), non sic accipiendumest, tanquam in eo nulla
tamen modificata, et temperanlia refrenante in usum remanserit, sed quod tam deformis, ut reformalione
naturatem redacla, libido csse non potest (Cap. 16, opus haberel. In duodecimode inferis (Cap. 35, n. 62),
n. 18). Quodidco dictum est, quoniam Hbidonon est magis mihi videor docere debuisse, quod sub terris
bonus el rcctus usus libidinis 3. Sicul enim malum est sint, quam ralionem reddere cur sub terris esse cre-
male uti bonis, ila bonum est benc ufi malis: de qua dantur, sive dicanlur, quasi non ita sit. Hoc opus sic
1 Edd. habent, pugnantium.sed melius aliquot e Mss. incipil : Oinnisdivina Scripiura bipariilaest.
purgantittm,idesl rcprehensioniscausama Monachis depel- CAPUT XXV.
lentium.
2 MSS.,HOH posse.AtEdd.,nonpotuissecumlaude. Contra Litteras Peliliani, libri tres.
3 Subtracla hincvoce,libidinis,haud satis erat iu Edd.
pcrspicuumquospecletlocusrelractalus.Eovero spectat, Antequam finirem Iibros de Trinitafe, et libros de
ul ne a carnalicomplexu,quamvismoderatussit et in usum Genesiad lilteram, irruit causa respondendi Lilleris
naturaleniredactus,abesseunquamlibidoomnisexislime- Petiliani donatistee,quas adversusCatholicamscripsit,
lur. Euimveroquam oriijinalisviliicausamessc idenlidem
S. Augustiuus inculcal,«ipseille licilushoneslusqueconcu- quam differre non potui. Et scripsi in hanc rem tria
«bitusnonpotestessesineardoreiibidinis,utperagi possit
«quodralionisest, nonlibidiuis:» ex lib. 1 de Kupliiset voluniina, quorumprimo primacparti Epistolseipsius,
Concupiscenlia, cap,2i. IlucitaqucexMss.aiitiquiommfide quam scripsit ad suos, quia non tota in nostras ma-
revocavimusvocem libidinis;ad quamsepteni Mss.adji- nus
ciunt naluralis.Kec male : inesl enimlibidoab- origine-et venerat, sed prior parva pars ejus, quanta potui
conditionenascendi. celeritate et veritale respondi. Eliam ipsaEpistolaesfc
641 LIBER SECUNDUS. QI^
ad nostros, sed ideo Inter Iibros habetur, quia caeteri niorum contra Donalistas. In quo libro absolutionem
duo in eadem causa libri sunt. Postea quippe inveni- Felicis Aptungensis l ordinatoris Cseciliani, non hoe
mus totam, eique tanta diligentia respondi, quanta ordine posuimus quo postea nobis claruit, Consulibus
Fauslo manichseo; verba scilicet ejus sub ipsius no- diligenter inspectis, sed tanquam post Caeciliaiium
mine prius ponens particulalim , et sub meo per sin- fuerirabsolulus, cum anle sit factum. Illud etiam
quod
gula responsionem meam. Sed prius quod scripseram, commemorato Judae apostoli testimonio, ubi ait: li
antequam lotam reperiremus, pervenit ad Petilianum: sunl qui segregant semelipsos, animales, spiritum non
et iratus respondere conatus est, in me polius dicens habenles(Judm 19 ), adjunxi etiam dicens : De quibus
quidquid euin Hbuit1, incausa vero omnino deficiehs: el Paulus aposlolus dicit: t Animalisaulem homo non
quod cum posset collatis utriusque nostrum scriplis i percipii ea quw sunl spirilus Dei»(ICor. n, 14); non
facillime advcrti, tamen propter lardiores hoc ipse suntisli illis eosequandi, quos omnino ab Ecclesia
respondendodemonstrarecuravi; sicestadditus eidem schisma praecidit. Istos quippe idem apostolus Paulus
nostro operi liber tertius. Hoc opus in primo libro sic parvulos dicit esse in Christo, quos nondum escam
incipit: ATos!i nos smpevoluisse.In securtdoautem sic: Yalentes capere, lacte nutrit lamen (Jo'. m, 1,2): illi
Pritnis parlibusEpislolwPeliliani. In tertio autem sic : auiem non in filiis parvulis, sed in mortuis et perditis
Legi, Peliliane, lillerastuas. computandi stuit, ut si quis eorum correctus Ecclesioe
CAPUT XXVI. fuerit copulatus, recle de illo dici possit: Mortuus
Ad Cresconiumgrammatkum partis Donali, erat, et revixit; perieral, et invenlusest (Luc. xv, 52).
libri qualuor. Hic liber sic incipit: Qui timetis consenlireEcclesiw
Grammalicuseliam quidam donalisla Cresconius , calholicm.
cum invenisset epislolam meam, qua primas parles , CAPUT XXVIII.
quse in manus nostras tunc venerant Epislolae Peti- Contra Donaiislumnescioquem, liber unus. —'•
Hani redargui, putavit mibi esse respondendum , et [Non exstat]
hoc ipsum scripsit ad me. Cui operi ejus libris qua- Allerius libri quem supra commemoravi, titulum
tuor respondi, ita sane ut tribus peragerem quod uni- esse volui, Contra nescio quem Donatistam: ubi simi-
versa responsio llagitabat. Sed cum viderem de sola liter de absolutione ordinatoris Caeeilianiverus ordo
Maximianensiumcausa, quos suos schismalicos da- temporis non est. lllud eliam quod dixi: Ad multitudi-
mnaverunt8, et eorum aliquos rursus in suis hono- netn zizaniorum, ubi inlelliguntur omnes hwreses, mi-
ribus receperunt, Baptismumque ab eis extra suarn nus habet unam necessariam conjunctionem : dicen-
communionemdatum non repetiverunt, responderi dum enim fuit, Ubi intelliguntur et oinnes hsereses;
posse ad cuncta quae scripsit; etiam quartum librum aut, Ubi intelliguntur eliam omnes hsereses. Nune
addidi, in quo idipsum, quanlum potui, diligenter vero ita dictum est, quasi prseler Ecclesiam tanluwi-
atque evidenter oslendi. Hos autem qualuor libros modo sint zizania, non etiam in Ecelesla, cum ipsa
quando scripsi, jam conira Donatislas leges dederat sit regnum Christi, de quo collecluri sunt Angeli
Honorius imperator. Hoc opus sic incipit: Quandoad ejus, messis tempore, omnia scandala (Matlh. xm,
te, Cresconi, mea scripla pervenirepossentignorans. 36-42). Unde et Cyprianus maiiyr : Etsi videntur,
CAPUT XXVII. inquit, in Ecclesiaesse zizania, non lamenimpediri de-
Probationumel Teslimoniorumconlra Donatistas, liber bet aut fidesaut charitas nostra, ut quoniam«izaniaesse
unus. — [Non exslatj in Ecclesiacernimus,ipsi de Ecclesiarecedamus
(Cypr.,
Post hsec, ut ad Donalistas pervenirent conlra Epist. 51, ad Maximum, eic). Quem sensum eliam
eorum errorem et pro catholica veritate necessaria nos alias, et maxime adversus eosdem praesenlesDo-
documenta curavi, sive de ecclesiasticis, sivede pu- natislas , in collatione defendimus. Hic liber sic inci-
blicis Gestis, sive de Scripluris canonicis. Et primo ad pit: Probaliones rerum necessariarumquodam brevi-
illos eadem promissa direxi, ut ipsi ea, si fieri posset, culo colleclaspromisimus.
exposcerent. Quae cum venissenl in eoruni quorum- CAPUT XXIX.
dam mauus, nescio quis exstitit qui suo nomiiie tacifo AdmonitioDonalistarumde Maximianislis, liber untts.
contra hsecscriberet, ila se confitens donalistam, lan- — [Non exslat]
quamhoc vocarelur. Cuiegorespondens, aliumlibrum Cum viderem multos iegendi labore impediri a
scripsi. Illa vero documenta quaepromiseram, eidem discendo quam nihil rationis atque veritalis habeat
libello quo eadem promiseram junxi, et ex utroque pars Donati, libellum brevissimum feei, quo eos de
uiium esse volui; eumque sic edidi, ut in parietibus solis Maximianistisadinonendos putavi, ut posset fa-
basiUcaequse Donatistarum fuerat, prius prcpositus cilitate describendi in manus plurium pervenire, et
legeretur, cujus titulus est: Probaliouum et Testimo- jpsa sui brevilate facilius commendari memoriae; cui
1 Edd.habent, ei libuit.Mss.,eum libuit: quemloquendi titulum imposui : AdmonilioDonalislarum de Maxi-
modumAugustinoreceptum non insuper habendumesse mianislis. Hic liber sic incipit: Qukumque calumniis
duximus.Nameo muiusperspectoaccidit,ut sermoS.Au- hominumet
gustinide B.Joan.Decollat.in breviariiscorruptesieedere- criminationibusmovemini.
tur : «Eumtamennon sie habebat;»pro, «nonsic libebat
« ut saeviret.» 1 in Mss.pluribuset potioribushic, et
infra,cap.54, seri-
2Edd.,quod-...damnaverunt.KeposuimusexMss.quos: bitur, Aplugnensis :quibusconsentitAm,necnoninjraEr.At
referlurenimad Maximjanenses anteaJiominatos. in aliisquibusdam,jptugenensis.
RETRACTATIO^rjM$, AUGUSTINI
CAPUT XXX. dactas fratrum diligentia, qui easin frpnlibus codicis
De DivinalioneDwmonum, liber unus. essenoluerunt. Adjuvant ergo aliquid, nisi quod ipsara
Per idem tempus accidit mihi ex quadam dispula- Epistolam, quam legebamusquando isfa diclayi, non
tione necessitas ut de DivinalioneDeemonumHbellum diligenter ex graeco habebamus interpretatam. Hic
scriberem, cujtis titulus iste ipse est. In ejus autem Hbersic incipit: Duodechniribubusqumsunt i>idisper-
quodam loco ubi dixi: Dwmonesaliquandoel hominum sione, satulem.
disposiliones non solum voce prolalas, verum eliam CAPUT XXXIII.
cogitatione conceplas, cmn signa quwdam ex animo De PeccatorumMerilis et Remissione, et de Baptisma
exprimunlurin corpore, tola facilitaleperdiscere(Cap.5, Parvulorum, adMarcellinumlibritres.
n. 9); rem dixi occultissiraam audaciore assevera- Venit eliam necessilas, quae me cogeret adversus
lione quam debui : nam pervenire ista ad notiliam novam Pelagianam haeresim scribere; contra quam
daemonum,per nonnulla eliam experimenta comper- prius, cum opus erat, non scriptis, sed sermonibus et
lum est. Sed utrum signa qusedam dentur ex corpore collocutionibus agebamus, ut quisque nostrum poterat
cogitanlium illis sensibilia, nos autem Iatentia, an aut debebat. Missis ergo mihi a Carthagine quaeslio-
alia vi et ea spiriluali isla cognoscant, aut difficillime nibus eorum quas rescribendo dissolverem *, scripsi
potest ah hominibus, aut omnino non potest inveniri. primum libros tres, quorura tifulus est, de Peccalo-
Hic liber sic incipil: Quodam die in diebus sanclis rum Meritiset Remissione: ubi maxime dispulatur de
Octavantm. baptismate parvulorum propter originale peecatum :
CAPUT XXXI. el de gralia Dei qua justificamur, hoc esi, jusii effici- '
Qumslionesexposilmconlra Paganos, numero sex. mur; quamvis in hac vila nenio ita servet mandata
Inter heec missaesunl mihi a Carlhagine qusestiones justilise, ut non sit ei necessarium pro suis peccatis
orando dicere: Dimittenobis debita nostra (Matth. vr,
sox, quas proposuil amicus quidam, quem cupiebam
fieri chrislianum, ut conlra Paganos solverentur, 12). Contra quaeomnia sentientes illi novam haeresim
nonnullas earum a condiderunt. In his autem libris lacenda adhuc arbi-
praesertim quia Porphyrio phi- tratus sum nomina eorum, sic eos facilius posse cor-
losopho proposilas dixit. Sed non eum esse arbitror imoetiam in lerlio libro, quseest epistola,
Porphyrium Siculum illum cttjus celeberrima est rigisperans:
fama. Hartim quaesliouum dispulationes in unum li- sed in libris habila propler duos quibus eam conne-
ctendam putavi, Pelagii ipsius nonien non sine aliqua
brum conluli, non prolixum, cujus esl illulus : Sex
autem laude posui (Cap. 3, n. 5); quia vila ejtts a multis
quoesliones conlra Paganos expositae. Earum
: et ejus illa redargui, quaein suis scri-
prima est de resurrectione; secunda, de lempore prsedicabatur
chrisfianae religionis; tertia, de sacrifieiorumdistiu- ptis non ex persona sua posuit, sed quid ab aliis di-
ceretur exposuit; quoe tamen poslea jam haereticus
clione; quarla, de eo quod scriptum est, /n qua men-
sura mensi fuerilis, remetielurvobis (Malth.yu, 2); perlinaeissima animositate defendit. Ccelestius vero
quinla, de Filio Deisecundum Salomonem; sexla, de discipulus ejus jam propler tales asserliones apud
in
Jona propheta. lu quarum secunda quod dixi, Salus Carlhaginem episcopalijudicio, ubi ego non inler-
excommunicationemmeruerat. In secundo libro,
religionishujus, per quam solam veram salus vera vera- fui, loco , Hoc quibusdam,inquam, in fine largie-
citerque promitlilur, nniii unquam defuil, qui dignus quodam
et cui non non ila dixi lur, ul mortem repeniina commulaiionenon sentiant
fuit; defuit, dignus fuit; tanquam
ex meritis suis quisquam dignus fuerit; sed quemad- (Cap. 51, n. 50), servans locum diligentiori de hac re
Aut enim non morientur; aut de vita ista
modum ait Aposlolus: Non ex operibus,sedex vocante inquisitioni.
iu mortem, et de morte in oeternamvilam celerrima
dklum esse, Major servietminori (Roin. ix , 12, 15):
vocationem ad Dei asseril commutalione tanquam in iciu oculi transeundo mor-
quam proposilum perti-
nere. Unde dicit, Non secundum opera nostra, sed tem non sentient. Hoc opus sic incipit: Quamvisin
secundum suum propositumel gratiam (II Tim. i, 9 ). mediiset magnis curarum mslibus.
Undc item dicit: Scimusquia diligenlibusDeum, omnia CAPUT XXXIV.
De VnicoBaplismo,conlraPetilianumad Constantinum,
cooperanlur in bonum, iis qui secundwn proposilum
vocati sunt suncli1 (Rom. vru, 28). De qua voca- liber unus.
lione ait: Vl dignOsvos habeal vccalionesua sancla Eo tempore Hbrumde Unico Baplismo amicus qui-
dam meus, a nescio quo donalista presbytero accepit,
(II Thess. i, 11). Hic fiber post epistolain, quaepost-
niodum a capile addila est (Epist. 102, ad Deogralias), indicante quod Petilianus episcopus eorum Constanti-
sic ineipil: Movet quosdam,el requirunt. nensis eum scripserit. Hunc ad me ille altulit, ac
vehementer ut ei responderem rogavit; et factum est.
CAPUT XXXII. Librum autem etiam meum in quo respondi, eumdem
ExpositioEpistolm Jacobi ad duodecimtribus. — titulum habere volui, hoc est, de Unico Baplismo. In
[Non exstat.] quo Hbro illud quod dixi: Constanlinumimperatorem
Inter opuscula mea reperi exposilionem Epistolse DonatisliscriminantibusordinaloremCwciliqniFelicem
Jacobi, quam relraclans adverti annotaliones potius Aplungensemnon negasseaccusalionislocum , quamvis
expositorum quorumdam ejus locorum in libruin re- eos in Cwciliani ficlis criminibus calumniosos fuissel
» Abestsanctiab antiquisMss,et a grsecotexlu Apostoli. 1Edd,ferunt dissolveram. YeriusMss.,dissotverem.
645 LIBER SECUNDUS. €46
experlus(Cap. 16, n. 28), in ordine temporum postea adjuvante divina; quamvjs nemo taiii perfectaeju-
consideratum, aliler inventumest. Nam prius memo- slitiaein hac vita vel fuerit, vel sit, vel futurus sit.
ralus Imperator causam Felicis fecit audiri a procon- Qusesivitenim quomododixerim possefieri, cujus rei
sule, ubi legitur absolutus; et postea ipse Ceecilianum desit exemplum. Propter hane ejus inquisilionem
cum accusatoribus ejus audilum, comperit innocen- scripsi librum cujtis est titulus, de Spiritu et Littera,
tem, ubi eos experlus est in ejus criminibus calum- pertraetans apostolicamsententiamubiait -.Litleraocci-
niosos. Qui ordo lemporuinper eonsules declaratus, Hit,Spirilus autemvivificat^ (II Cor.m, 6). In quo libro,
mullo vehenieniiusin ea causa calumnias Donatista- quanlum Deus adjuvit, acriter dispulayi conlra inimi-
rum convincit, penitusquesubverlit: quodalibi osten- cos gratiae Dei, qua justittcalur impius. Cum autem
dimus. Hic liber sic incipil •.Respondereadversasen- agerero de.observationibus Judseorum, a quibusdam
tienlibus. escis secundum velerem legeni abstinenlium , dixi:
CAPUT XXXV. Quarumdamescarumcerimoniw(Cup.21, n. 36), quod
De Maximianistiscontra Donalislas, liber unus. — nomennon est in usu Litterarum sanctarum (a): ideo
[Non exstat.] taraen roibi congruens visum est, quod'a carendp ,ap-
Scripsi eliamlibrura inter cseteraconlra Donatistas, pellatas cerimonias, quasi carimooias memoria lene-
non brevissimiimsicut antea, sed grandem, multo bam, eo quod observanles careant his rebus a quibus
se abstinent. Quod si est origo alia hujus nominis,
diligentius; in quo apparet quemadraodum eorum
adversus Ecclesiam catholicam impium ac superbis- quae abhorret a vera religione, secundum hanc egp
simum errorem sola fundilusMaximianislarumcausa non sum locutus, sed secundum istam quani supra
subvertat, quod schisma factum est ex ipsa patie memoravi. Hic liber sic incipil: Lectis opusculis quqs
Donali.Hic liber sic incipit: Multajamdixhms, mutla ad te nuper elaboravi,fili charissimeMarcelline.
jam scripsimus. CAPUT XXXVIII.
CAPUT XXXVI. De Fide et Operibus, liber unus.
De Gratia TestamenliNovi, ad Honoralumliberunus. Interea missa sunt mihi a quibusdamfralribus lai-
Eo ipso lempore quo contra Donalistas vehementer cis quidem, sed divinorumeloquiorum studinsis,scri-
exercebamur, ct conlra Pelagianos cxerceri jam ccepta nonnulla, quaeita distinguerenl a bonis operibus
chrislianara fidem, ut sine hac non posse, sine illis
peramus, amictis quidam mihi misit quiiiqiie a Car-
aulem posse perveniri suaderetur ad ecternamvitam.
thagine quaesliones, et rogavil ut eas illi scribendo
exponerem; quae sunt: Quid sibi velit vox illa Do- Quibus respondens librum scripsi, cujus nomen est,
mini, Deusmeus, Deus meus, ulquid nte dereliquisti? de Fide et Operibus. In quo disputavi npn solum
(Psal. xxi, 1; Matth. xxvn, 46.) Et quid sit quod quemadmodumvivere debeant gratia Christi' regene-
ait Aposlolus, Vt in charilale radicaii et fundati, rati, verum eliam quales ad lavacrum regenerationis>
prwvaleaiiscompreltenderecum omnibussanclis, qum ,admitli. Hic liber sic incipit: Quibusdamvidetur.
sit lalitudo, cl longiludo, et alliludo, el profundum CAPCT XXXIX.
(Ephes. m, 17, 18). Et quae sint quinque virgines Brevkulus Collationiscum Donatislis, libri tres,
slultse, quaevesapienles (Malth. xxv, 1-12). Et quoe Posleaquam factaestcumDonalistisnostra collaiio;-
sint tenebrse exteriores (Id. xxn, 13). Et quomodo
breyiter commemoravi quae gesta sint, lilterisque-
inlelligendumsil, Verbumcarofactumesl(Joan.i, 14). comprehendisecuudumtres dies cjuibuscum eis coni-
Ego autem inluens supra dictam heeresim novam in- tulimus: idque opus u.tile existimavi, quo quisques
iffiicamgraliaeDei, sextammihi proposuiqusestionem
commonitus,vel sciat sine labore quid actum sit,, vel
de Gratia Teslamenii Novi. De qua dispulans, inler- consultis numeris, quos rebus singulisannotavi, legat
posita exposilione psalmi vigesimi primi, in cujus in eisdem Gestis ad Iocum quodcumque voluerit;
capitescriplumesl quod Dominusexclamavitin cruce, quoniam fatiganl illa nimia prolixitale lectorem.
quod ille araicus in primis mihi proposuil exponen- Hujus autem operis litulus est, Breviculus C^jlla-
dum; omnia illa quinque dissolvi (Episl. 140, ad lionis. Hoc opus sic incipit: Cum cathotici ep iscopi
Honoratam): non hoc ordine quo erant proposita; et parlis Donati.
sed sicut liiihi disserenli de gratia Novi Testamenti, CAPUTXL.
tanquam suis locis congruenter occurrere potuerunt. Posl Collationemcontra Donalistas, liber unus.
Hic libersic incipit: Quinquentihi proposuistitractan-
das qumsiiones. Librum eliam scripsi grandem, satis,., quantum
existimo, diligenler ad ipsos Donatistas, post colla-
CAPUT XXXVII. lionem quam cum episcopis eorum habni .mus, ,ne ab
De Spirifu et Litlera, ad Marcellinum, liber unus. eis seducerentur ulterius. Ubi respondij etiam quibus-
Ad quem scripseramtres libros, quorum tiiulus est 1 HaMss.luc, etinfracap.41; quibusIoc as editihabent,
de PeccatorumMerilis et Remissione, ubi diligenter gralia Dei.
(a)Certeistudnomenquaesiiumdiligcnta jinversioneLXX
dispufalur eliam de baptismo parvulorum, rescripsit nusquamnobisoccurrit; sedquibuslocisV ulgataJiabetcw-
milii se fuisse permotum quod dixerim fieri posse ut remonias, i nilla reperimuspiKAibMATA,/? istificationes;wl,
PROSTAGMATA, vel
prwcepta; PHUI,AIIA&, custodias;veliA.->
sit homo sine peccato, si voluntas ejus non desit, ope wiEiAM, servilutem;KOMON, etc»
RETRACTATIONUMS. AUGUSTINI 648
6|!j
dam vanilalibus eorum, quse ad nos pervenire po- est; cujus eversionem deorum falsorum multorumque
f.uerunt, quas victi, ubi poterant et quomodopoterant, cultores, quos usitato nomine Paganos vocamus, ih
prseter illa qu»3 dixi de Geslis collationis, christianam religionem referre conantes, solito acer-
jactilabant;
unde quid actum sif breviter noscerelur. Mullo autem bius et amarius Deum verum blasphemare coeperunl.
brevius id egi in quadam ad eosdem rursus epistola. Unde ego exardescens zelo domus Dei, adversus
Civilate Dci
Sed quia in concilio Numidiaeomnibus qui ibi eramus eoruin blaspberaias vel errores libros de
hoc fieri placuit, non cst in epistolis meis (a). Sic scribere institui. Quodopus per aliquot annos me te-
incipit: Sylvanus senex, Valenlinus , Innocen- nuit, eo quod alia mulla intercurrebant, quoedifferre
quippe el me prius ad solvendum occupabant.
tius, Maximinus, Oplalus, Augustinus, Donalus, et non oporteret,
cwteri episcopi de concilio Zertensil ad Donatislas. IIoc autem de Civitate Dei grande opus tandem vigin-
Hie liber sic incipit: Quid adhuc Donaiislw, sedu- ti duobus Hbrisest terminutum. Quorumquinque pri-
cimini? mi eos refellunt, qui res hunianas ila prosperari vo-
CAPUT XLI. lunt, utad hoc multorum deorum cultum quos Paga-
De VidendoDeo, liber unus. ni colere consueverunt, necessariumesse arbitrentur;
De Videndo Dco scripsi librum (Epist. 147, ad cl quia prohibelur, mala ista exoriri atque abundare
Paulinam), ubi de spirituali corpore quod erit in contendunt. Scquentes aulem quinque adversus eos
resurrectione sanctorum inquisitionem diligenliorem Ioquuntur, qui fatenturhsecmala nec defuisseunquam,
disluli, utruro vel quomodo Deus, qui spiritus esf, nec defutura morlalibus,et ea nunc magna, nuncpar-
etiain per corpus tale videatur ; sed eam postea quse- va, locis, lemporibus, personisque variari : sed deo-
stionem sane difficillimamin novissimo, id est in virum muliorum cultum, quo eis sacrificatur, propter
gesimo et secundo libro de Civiiale Dei (Cap. 29, n. vilam post mortem futuram csse utilem dispulant.
I, sqq.), satis, quantum arbitror, explicavi. Inveni His ergo decem libris dueeistaevanaeopinioneschri-
eliam in quodam nostro codice, in quo et iste liber slianse religioni adversariaerefellunlur.
est, quoddam commonilorium a me factumdc hac re 2. Sed ne quisquam nos alienataiitum redarguisse,
ad episcopum Siccensem Fortunatianum; quod in nonautemnoslra asseruisscreprehenderet;idagit pars
opusculorum meorum indiculo nec inter libros, nec aliera operis lmjus, quse libris duodecim conlinelur.
jnler epislolas estiiolatum (b). Hicliber sicincipit: Quanquam ubi opus est, et in prioribus decem quae
Memordebiti.Illud autem : Skul prwsensrogavi. noslra sunt asseramus, et in duodecim posterioribus
CAPUT XLII. redarguamus adversa. Duodecim ergo Hbrorum se-
De Naluraet Gratia, liber unus. quentium primi quatuor conlinent exorlum duarum -
Yenit etiam tunc in manus meas quidam Pelagii civilalum, quarum esl una Dei, allera hujus niundi.
liber, ubi hominis naturam conlra Dei gratiam qua Secundi qualuor, excursum earum sive procursum.
juslilicatur impius, et qua clirisliani sumus, quanla Terlii vero, qui etposlremi, debitos froes. Ita omnes
jjotuit argumentatione defendit. Lihrum ergo quo huic viginii et duo libri cum sint de ulraque civitate con-
irespondi, defendens gratiam, non contra naturam, scripti, tilulum tamen a meliore acceperunt, ul de Ci-
sed per quam nalura Hberatur et regitur, de Natura vitate Dei polius vocarentur. In quorum decimo libro
el Gratia nuiicupavi. In quo verba qusedamqusevelut nondebuit pro miraculoponiin Abrahaesacrificio,flani-
X-ysli Romani episcopi et marlyris Pelagius posuit, niam ccelitus faclam inter divisas victimas cueurrisse
iita defendi tatiquam revera ejusdem Xysti essenl; id (Cap. 8); quoniam hocilli in visione monslratum est.
enim pulaveram : sed postea legi Sexti philosophi In seplimo decimolibro, quod dictum est de Samuele,
esse, non Xysii christiani (c). Hic liber sic incipit Non eral de filiis Aaron (Cap! 5, n. 2); dicendumpo-
Librum quemmisislis. lius fuit, Non erat filius sacerdolis. Filios quippe sa-
CAPUT XLIH. cerdotttm defunctissaccrdotibussuccederemagislegi-
De CivitateDei, libri vigintiduo. limi moris fuil : nam in filiis Aaron reperitur pater
£.. Interea Roma Golhorum irruptione, agentium Samuelis (a); sed sacerdos non fuil, nec ila in filiis ut
sub rege Alarico, atque impelu magnaecladis eversa eum ipse genuerit Aaron,sed sicut omnesillius populi
sLov.,cir/ensi.NonnulIiveroMss.j/Jersensi, aut, Teriensi. dicuntur lilii Israel. Hoc opus sic ineipit: Gloriosissi-
Bodleianiis Ms. et colleg.Merton.Mss.duo, Zirtensi.Alius mam civitatemDei.
Bodl.,Heti'nsi. AtAm.et Er. cumMss.tredecimferunt,zer- CAPUT XLIV.
tettsi.Hanc lectionemconfirmantMss.quibusliber isleinte- Ad
ger continetur. Orosium,contra Priscillianistanet Origenistas,liber
(a) inter e.asnuncest ordine141. unus.
(6)Nuncin,ter Epislt.reperilur ordine118,tom. 2, p. 759. Interheec Orosii cujusdamHispani presbyteri con-
laSexti
(c) verba il ui esse
[ibilosophi legit forte Auguslinus sultationide Priscillianistis, et de quibusdam Origenis
ad
apudIlieron.q Epist. ctesiphontern. e l inJerem. c. 22,
etinEzech.c. i'8, erroris causamm Rufinumrefert. Eum sensibus quos calholica fides improbat, quanta potui
enimcumSextit seutentiase graecoin lalinumvertisset,sub
nomineS. Xystii nartyrisurbisRomaeepiseopiedidissecri- brevilale ac perspicuitate rcspondi: ctijus opusculi
minalur.Hincpor.ro leclilaripassima piisviriset in modum titulus est ad Orosium, conlra Prisciliianistaset Ori-
annuli,quem ean im collectionititulumiecerat Ruiiiius,iu
manugestarisemj.<er,adeoquefamiliariterhabericonligit,
ul indesenlentiam S.p. Benediclusin regulaesusecapite7, (a) ImoSamuelinfiliiscore aemuliAaronreperitur I Para*
proluleritinhaecvt rba: «Sicutscriplumesl, Sapiensverbis li|i. 6. tnciditergoin viiiosumcodicem,autcerte ab aliquo
uuiotescitpaucis,» alio deceptus"fuits.Auguslinus.
! LIBER SECONDUS. .
649 (550
genislas. Et ipsa enim consullalioresponsionimeaea CAPUTXLVIH.
capile adjuncfaest. Hicliber sic incipit: Respondere De CorreclioneDonatistarum,liber unus.
tibi quwrenli,dilectissimefili Orosi. Eodem temporescripsi etiam librumde Correctione
CAPUT XLV. Donalistarum(Episl. 185, ad Bonif.), propter eos qui
nolebant illos legibus imperialibus corrigi. Hic liber
Ad Hieronymumpresbyterumlibriduo; unus de Origi- sic
ne Animm,et aliusde SenlenliaJacobi, incipit : Laudo, et gralulor, et admiror.
ad CAPUT XLIX.
Scripsi eliam dttos libios ( Epistt. 166, 167)
: De PrwsenliaDei, ad Dardanum, liber unus.
Hieronymum presbylerum sedentem in Bethlehem
unumde OrigineAnimsehominis; alteruinde Senten- De PraesenliaDei scripsi librum, ubi nostra inlen-
tia Jacobiapostoli,ubi ait, Quicumquetotamlegemser- tio conlra hseresimPelagianam maxime vigilat, non
vaveril,offendalautemin uno, faclus est omniumreus expresse nominatam; sed in eo eliam.de preesenlia
(Jacobi n, 10); de utroque consulens eum. Sed in naturae, quem Deumsummum et verum dicimus, et
illo priore quacstionemquam proposui ipse non solvi; de lemplo ejus operose ac subtililer disputatur. Hic
in posterioreauteinquidmihi de illa solvendavidere- liber sic incipit: Fateor me, fraler dilectissimeDar-
tur ipse non tacui: sed utrum hoc approbaret etiam idane.
laudans eamdemcon- CAPUT L.
ille, consului. Rescripsit autera Conlra Pelagiumet Cwleslium,de Gratia Christiet de
sultationem meam ; sibi tamen ad respondendum . Peccato
otium non esse respondit. Ego vero quousque esset Originali, ad Albinam, Pimanum et Mela-
niam, libri duo.
in corpore, hos libros edere nolui, ne forle responde-
PosteaquamPelagiana haeresiscum suis auctoribus
relaliquando, et cum ipsa responsione ejus potius ab episcopis Ecclesise
edcrenlur. Illo autemdefunctoad hoc edidi priorem, deinde Roiuanse, prius Innocenlio,
ut quilegitadmoneaturaut non quoerereomnino quorum Zosimo, cooperantibusconciliorum Africano-
aut certe de re obscu- litteris, convicta atque danmala est; scripsi
modo detur anima nascenlibus, duos libros adversus eos, unum de Gratia Chrisli,
rissima eam soluiionem qusestionishujus admillere, alterum de Peccato
sil de ori- Originali. Hoc opus sic incipit:
quse conlrarianon apertissimis rebus, quas
nisi Quantumde veslra corporutiet maximespiritualisalule
ginali peccalo fides catholicaiiovit in parvulis,
damnandis: qaudeamus.
regenerentur in Chrislo, sinedubitatione CAPUT LI.
posteriorem vero, ad hoc ut quseslionis de qua ibi Gesta cum Emerilodonatisla, liber unus.
agitur, eliam quee nobis visa est sohilio ipsa nosca- Aliquairtopost collationem quam cum haereticis
tur. Hoe opus sic incipit: Deum nostrum qui nos Donaiislis
habuimiis, orta est nobis necessitas per-
HOCHljit. in MaurifaniamCeesariensem.Ibi apud ipsam
CAPUTXLVI. gendi
CoesareamEmerilum Douatislarum episcopum vidi-
Ad EmeritumDonalistarum episcopuin,post collalio- mus, unum scihcel eorum septem quos pro sueecau-
nem,liberunus.— [Nonexstal.] sse deferisione delegerant, et qui in eadem causa
AdEmerilum Donatislarumepiscopum,qui in col- maximelaboraveral. Quoecum illo egerimns praesen-
latione nostra quam cum illis habuimus, eorum cau- tibus episcopis ejusdem provincioe,et plebe Csesa-
sam maxime agere videbalur, aliquanto posl eamdem riensis Ecclesioe, in qua civilale et civis et memora-
collationemscripsi Iibrum salis utilem, quoniam res torum heereticorumcpiscopusfuit, ecclesiasticaGesta
quibus vincunlur, vel vicli esse monstratitur, com- teslantiir, quae in meis habenlur opusculis. Ubi non
moda brevitale compleclitur. Hic liber sic incipit: inveniensqiiid responderet, lolum sermonem meuni
Si velnunc, frater Emerite. quem de solisMaxiraianislisin auribusejus et omnium
CAPUTXLVH. qui aderant explicavi, tanqtiam mulus audivil. Hic
liber vel haecGesia sic incipiunl: Gloriosisshnis impe-
De GesiisPelagii,liberunus.
raloribus Honorioduodecimumet Theodosiooctavum
Per idem tempus in Oriente, hoc est in Syria Pa- consulibusl.
Isestina,Pelagius a quibusdamcalholicis fratribus ad CAPUTLII.
episcopaliaGesta perductus, eisque absentibus qui ConiraSermonemArianorum,libcr unus.
de illo libellumdederant, quoniam ad diem synodi Inter haee, venit in manus meas quidam sermo
non potuerunloccurrere, ab episcopisquatuordecim Arianorum, sine nomine aucloris sui. Huie, petente
auditus est; ubi eum dogmata ipsa damnantem, atque instanle qui euni milii miserat, quanfa potui
quse inimicagralioeChristi adversus eura de libello ' Bodleianuscodexsichabet: Gloriosissimo HonorioAU-
legebantur, catholicum pronunliarunt. Sed cum in gusto duodecies, el constantioiterum, v. r. C. c. coss.dk xi
manus nostraseademGesta venissent, scripsi de his cal. octobris, cmsarem in ecclesiamajoris. Mss. aliquotex
prsecipuis sic ferunt: Gloriosissimo Honorio Jugustoet con-
librum, ne illo velut absoluto, eadem quoque do- stantioiterum, v r. cc. coss.diexi cal.octobr.cmsaremin
ecclesia A lii
pleriqueconsentiunt;sednounullipost
graala putarenlur judiccs approbasse, quse ille nisi Honoriomajoris. Augusto, interponunt,xn, vel duodecies. verumhic
damnasset, nullo modo ab eis nisi damnatus exis- aimushaudconcurritcurusecundoConstautii consulis,quem
set. Hic liber sic incipit: Posteaquamin mantts no- nihilominus cdd. omnes, q uosinspicereper nos Ucuit, assi- '
gnant. Ex iis etiam pauci sunt quihabent, in ecclesiama-
Hrat. jori, ut estin edd.Sihil tamenhicmutavimus.
SANCT.ACGUST.L
631 RETRACTATIONUMS. AUGUSTINI 6S2
etiam brcvitate ac ccleritate respondi; adjuncto codem mullo plura in eis mihi videanturitapertraetata, ut
sermone a eapite responsionis meee,eladhibitis ad sin- possint eliam solula et exposila non immerito juu'i-
gula numeris, qtiibusinspectis, quid cuiloco responde- cari. Regnorum quoque libros eodem modo jam coii-
rim , facile possit adverli. Hic liber, posl eoruni ser- siderare cceperamus ; scd non multiim progressi, in
nionein qui a capiie adjuncius esl,sic incipit : Eorum alia quae magis urgebant aniinuin iniendimus. Iu
prwcedcnii dispulalioni, hac disputatione respondco. primo autem libro , ubi agitur de virgis varialis quas
CAPUT LIII. ponebat Jacob in aqua, ut in conceptu positse oves
eas viderent cum biberent, et varios fctus pare-
De Nupliis el Concupiscenlia,ad Valerium comitem, renl '
(Qumst. 93); non bene a nobis exposita est
libri duo.
causa cur iterum coneipientibus non ponebat, id
Scripsi duos llbros ad illustrem virum comitem est, cum alios fetus conciperent, sed in priore con-
Yalerium, cum audissem Pelagianos ei nescio quid ceptu. Nam qtieestionisallerius expositio (Quwst.95),
scripsisse de nohis, quod scilicet nuptias damnare- ubi quserilur cur dixerit socero stio Jacob, El dece-
mus, asserendo originale peccalum : quorum libro- pisii mercedemmeamdecemugnabus(Geti.xxxi, 41),
rum litultis est, de Nuptiis et Concupisccntia. Boui- satis veraciter enodala, demonslrat istani, sicut solvi
tateni quippe defendimus nuptiarum, ne puiaretur debuit, noii solutam.
earum esse vilium concupiscentia carnis, et Iex in 2. Iii teriio quoque Iibro, ubi de sttmmo agitur
membris repugnans legi mentis, quo malo libidinis sacerdofe, quomodo creabal filios, cum haberct ne-
bene utifur ad filios procreandos pudicitia conjugalis. cessilalem bis in die ingredi in sancta
sanctorum,
Ut autem duo libri essenl, primus venit in Juhani ubi erat altare incensi, ad offercndumincensuin mane
pelagiani manus, et scripsit adversus eum libros qua- et vespera ( Exod. xxx, 7 , 8), quo non posset, si-
luor, ex qtiibus quidarn nonnulla decerpsit, et comiti cut Lex dicil, immundus inlrare; cl eadein Lex
Yalcrio niisit, illc vero ad nos. Quaecum accepissem, dicat, immundum lieri hominern eliam ex concu-
alio libro ad eadem ipsa respondi. Hujus operis pri- bilu conjugali, quein jubet quidem
dilectissime lavariaqua, sed
nius liber sic incipit: Hmrelici novi, fili et lotum dicil inimundum esse usque ad vesperam
Valeri. Secundus auteni sic : Inler mililicetuw curas. (Lev. xv, 16); unde dixi, Consequensfuisse ut aut
CAPUT LIV. continensesset, aut diebus atiquibus intermitterstur in-
Loculionumlibri septem. eensum (Qumst.82) : non vidi non fulsse consequens.
Poiest enim sic inlelligi quod scriplum esl, Immun-
Seplem libros de septem libris divinarum Scriptu- '
dus erit usque ad vesperam , ut per ipsam vesperam
rarum, id esl Moysi quinque, et uno Jesu Nave, et noii esset iiiimundus, sed ttsque ad ipsara , ut
altero Judicura, feci, nolatis locutionibus singulorum jam
minus usitalae siint noslrae : vesperlino jiiin tempore incensuin mundus offerret,
quee linguoe quas parum cuin propter creandos filios post iiialulinutn incensujin
advertendo sensum quaerunl, qui legunt, divinorura mixlus esset uxori. ltemque ubi quaesilumest quo-.
eloquiorum, cuni sit locutionis genus, et nonnunquam inodo
a veritate non abhor- prohibiltis esset super ftinus patris sacerdos
exsculpunl aliquidquod quidem summus intrare (Lcuit.xxi, 11), cumeum fierisacer-
rcat; 11011 tamen id sensisse auclor a quo hoc scri-
dolem (quando uniis eral), nisi posl iiiorteiu sacer-
ptum est invenitur, sed genere loCutionishoc dixisse
dotis palris non oporteret; dixi, Propler hoc necesse
credibilius apparel. Mullaautem in Scripturis sanclis
locutionis dilucescunl. Pro- fuisse, nondum sepullopalre stalim posl ejus mortem,
obscura, cognito genere
sunl eadem Ioculionum fitium ejus constilui,qui succederelpatri; propier eliam
pter quod cognoscenda genera continuationis incenSum, quod bis in die necesseeral
ubi senlenliae patent; ut eliam ubi latent, cognitio
iiitentioni offcrri (Qumsl. 83); qui sacerdos super raorlem non-
ipsa succurrat, easque legenlis aperiat. dum
litulus Loculiones de sepulti palris prohibelur intrare. Sed parum at-
Hujus operis est, Genesi; atque
in leudi, poiuisse hoc prsecipi magis propter illos qtii
ita de siugulis libris. Quod autem libro prinio po- futuri fuerant suranii
sacerdoies, non palribus surouiis
sui (Num. xvni) scriptum esse, El fecil Noe omniu sacerdotibus
succedenies, sed tamen ex fibisi id est
verba qumcumqucprwcepililli Dominus,sic fecil (Gen. ex
locutionemdixi esse similemei posteris Aaron, si forte summus sacerdos, aut
vi, 22), eamque quod filiosnon haberel, aut ita reprobos habeiet ul nullus
in coiidilionecreaturee : posteiiquam dicitur, Et sk corum
est facium, additur, et fecil Deus (Id. i); non omni patri deberel succedere : sicut Samuel suronio
sacerdoti Heli successit (I Reg, i); eura sacerdotis
niodo simile hoc eidem mihi videtur. Denique ibi
filius ipse non essct, sed tamen ex filiis, hoe est, ex
etiam sensus latet; hicsola locutio est. Hoc opus sic
Loculiones posteris esset Aaron (a).
incipit: Scripiurarum.
CAPUT LY. 1InMss.quibusdametAm., ipsamvesperam. Koncon-
post
sentanee,nisisuliaudiaiurincnoatani.
Qumstionumlibri sepiem. (a) Etsinonleviasintrationummomeniaprojter qusere-
i. Eodem tempore seripsi eliam libros Quaestionum centioressacrarumLitterarumtractatores
leminter luvitassolummodoessenufnerandum,ut
senliunlsamue-
qui noa
de Libris eisdeni divinis seplem, quos ideo appellare oriundussitex Aaroneinlerposteros-Levinalu.majOre; at-
sic volui, quia ea quse ihi disputantur, magis quae- lamenplerique velerumcumS. Augustino sacerdolalemipsi
ascribunt:Cypr.Epist.63; Ambros.in Psai.118,
renda proposui, quam qusesita dissolvi; quamvis diguitatem serm, 18, etc.
3. Delatrone etiam cui diclum esl, Hodie mecum CAPUT LYIU
erisin paradiso (Luc xxm, 45), quod non fuerit visi- (JonlraAdversariumLegis et Prophelarum, libri duo.
bililerbaptizalus, quasi cerlum posui (Quwsl,84), cum Inlerea Iiber quidam cujusdam haeretici sive Mar-
sit incertum, magisque illum baplizalum fuisse cre- cionistae,sive
ciijuslibeteorum quorum error opinalur
dendum sit, sicul ego quoque alibi poslea disputavi. quod istum mundum non Deus fecerit, Jiec Deus
Iicin quod in quinlo libro dixi, ubi commemoranlur Le;-
gis quse data est per Moysen, et Prophelarum ad
malres in generaiionibusevangelicis, non eas posilas camdem
Legem pertinenliurn. verus sit Deus, sed
itisi cum n.
pairibus ( Quwsl.46, 2), verum est qui- pessimus deemon; cum
apud Carihaginem multis
dem, sed ad rem de qua agcbatnr non periihet. Age- confluenlibus et altenlissime audienlibus, in platea
balur aulem de iis qui ducebanl fralrum vel propin- maritima ad eum fratres stu-
legeretur, pervenerunt
qtiorumconjuges,eorum qui smefiliis defuncli essent, diosissime christiani, eumque milii redarguendum
propler duos patres Joseph.quorum alleruinMatthaeus sine ulla dilatione miserunt, 'multum rogantes, ut iiec
coriimemoral, alterum Lucas. De qua queestionedili- ego respondere differrem. Refelli euni libris duobus,'
geiiler in hoc opere disserui, eum relraetaremus opus quos ideo praenotavi, Conlra Adversarium Legis et'
nOstrum conlra Fausluni manichseum. Hoc opus sic
Prophetarum, quia codex ipse qui missus est, iiomeii
ineipU: Cum Scripluras sanclas, quwappellunlur Ca- non habebat auctoris. Hoc opus sic incipit : Libro
nonicw.
quem misistis, fralres dileclissimi,
CAPUTLVl.
CAPUT LIX.
De Anima el ejus Origine, libri qualuor,
Conlra GaudentiumDonatislarumepiscopum,Mbridup,
Eodem tempore,quidam Vincenlius Yictor in Mau-
Per idem tempus Dulcitius tribnnus etnotarius hic
ritania Caesariensiinvenil apud Hispanum quemdam
erat in Africaexsecutor imperialiumjussionum con-
presbyierum Pelrum, nonnullum opusculum nieum, tra Donatislas datarum, Qui cum dedisset litteras ad ,
ubi quodam loco de origine animsehominum singu-
GaudentiumTamugadensemDonatistarumepiscopum,
loruro, uirum ex illa una primi hominis, ac deinde ex
unum illoruni septem quos in nostra collatione au-
parenlibus propagcntur, an sicut illi uni sine ulla
ctores suae defensionis elegerant, exhortans eum ad
propagatione singultesingulis deniur, me nescire con- unitatem
fessus sum ; veriimlarnen scire animam non corpus calholicam, el dissuadens incendium quo se :
ad ac suos cum ipsa in qua erat ecclesia consumere mi"
esse, scd spirilum. Et contra isla mea eumdem
addens etiam ut si se justos putarent, fuger
Petrum scripsit ille duos libros, quos mihi de Caesarea nabatur,
rent polius secundumpraeceptumDominiChristi quam
Rcnatus monachus misit. Quibus ego lectis, respon-
sione mea quatuor reddidi; unum ad Renatum mo- nefandisse ignibus concremarent; rescripsit illeepi-
slolas duas; unam brevem, feslinante, ut asseruit,
nachtim, allerura ad presbyferum Pelruin, et duos
ad eumdem Victorem.Sed ad Pelrum, quamvis ha- perlatore ; aliam prolixam, qnasi pleniiis diligentius-
beat libri prolixitalenr, tameii epislola est quam nolui que respondens. Has mihi supra memoralus tribunus
existimavit mittendas, ut eas poiius ipse refellerem ;
a Iribus cocteris separari. In iis aiilem omnibiis, in
quas ambas uno libro redargui. Qui cum in ejusdem
quibtis mulla necessnria disserunlur, defendi de ori-
Gaudenlii pervenisset roanus, rescripsit quod ei visum
g'meanimarum, quaesingulis horaitiibus dantur, cun- est ad
clationem meam, et multos errores atque pravilates • meipsum, nulla ratione respondens, sed magis
se nec respondere, nec lacere potuisse declarans.
preesumptionisejus osteudi. Quem tamen juvenem cum satis posset intelligenter legentibus, et ho-
non praepropere deteslandum, sed adhuc docendum Quod
stra atque ipsius dicta conferenlibus apparere, nolui
quanta potui lenilate traelavi, et ab eo rescripta cor- tamen sine rescripto relinquere quidquid illud fuit.
rectionis ejus accepi. Hujus operis liber ad Renatum
sic incipil: Sincerilalem luam erganos. Ad Petruni Hinc factum est ut bi noslri ad illum duo libri essent. .
autemsic: Dominodilectissimofralri, et compresbyle.ro Hoc opus sic iiicipit: GaudenliusDonalistarumTamu-
Petro, Duorum vero novissimorum ad Yincenlium gadensisepiscopus.
Yictorem prirous sic incipit: Quod mihiad le scriben- CAPUT LX.
dum pulavi. Contra Mendacium,liber unus..
CAPTJTLVU. Tunc et confra mendacium scripsi lihrum cujus.
Ad Pollenlium, de Adullerinis Conjugiis, libri duo. operis ea causa exstitit, quod ad Priscillianistas hsere-
Scripsi duos libros deConjugiis Adulterinis, quan- licos vesligandos, qui hseresim suam non solum ne-
lum potui secuudum Scripturas, cupiens solvere diffi- gando aique mentiendo, verum etiam pejerando exi-
ciilimam qiiaeslionem.Quod utrum enodaiissime fe- stimant occulendam, visum est quibusdam calholicis
cerim, nescio; inio vero non nie pervenisse ad.hujus Priscillianistas sedebere simulare, ut eorum lateliras
rei perfeetionem senlio, quamvis multos sinus ejus penctrarent. Quod ego fieri prohibens, hmie Hbruni
aperuerim, qtiodjudicare poterit quisquisihtelligenter condidi. Hic Uber sie inciplt: Mulla mihi. legeiida,r.
legit. Hujus operis primus iiber sic incipit: Prima misisii.
quwslioest, fraler dilectissimePollenti. Secundusau-
tem sic: M ea gucemi/ii stripseras. I
655 RETRACTATlONUMS. AUGUSTINILIBER SECUNDUS. 656'
CAPUT LXI. interrogatus litteris fuissem, ulruni prosit cuique post
Contra duas Epistolas Pelagianorum, libri quatuor. mortem quod corpus ejus apud sancti alicujus mcmo-
riam sepelitur. Hic liber sic incipit: Diu Sanctitali tum,
Sequuntur Iibri qualuor, quos contra.duas epistolas venerandePauline.
Pelagianorum ad episcopum RomanaeEcclesiaeBoni- coepiscope
facium scripsi; quia cum in manus ejus venissent, CAPUT LXV.
ipse mihi eas miserat, inveniens in ilhs calumniose
De ocloDulcilii Qumstionibus,liber unus.
interpositum nomen meum. Hoc opus sic incipit:
Noveram le quidem, fama celeberrimaprmdkanle. Liber quem praenotavi de octo Dulcitii Queeslioni-
CAPUT LXII. bus, non esset in hoc opere commemorandus inter Ii-
Conlra Julianum, libri sex. bros meos, cum sit confectus ex iis quie a me in aliis
antea conscripla sunl; nisi et dispulationis aliquid a
Interea Hbri quatuor Juliani pelagiani, quos supra nobis
venerunt etiain in manus in interpositum reperiretur in eo, et uni earum
commemoravi, nostras; qusestionum non ex opusculo aliquo alio meo respon-
quibus comperi illa quse ex eis decerpserat, qui ea
sionem, sed tunc quas potuit occurrere, reddidissem.
comili Yalerio miserat, non omnia eo modo quo a Hic liber sic
incipit: Quantum mihi videlur, dilectis-
Juliano dicfa sunl, ad eumdem comilem scripta, sed simefili Dulcili.
nonnulla eorum aliquantum fuisse mulala. Scripsi
CAPUT LXVI.
ei'go sex libros, adversus illos quatuor ; sed meoruni
duo primi, testimoniis sanclorum qui fidem calholi- Ad Valenlinumet cum illo monaclws,de Gralia et Li-
cam post Aposlolos defenderunt, Juliani impudenliam beroArbilrio, liber unus.
redarguunt, qui tanquam Manicliaeorumdograa nobis
ex Adam Irahi dicimus Propter eos qui, cum defenditur Dei gratia, pulantes
objicienduro pulavit, quia liberum arbilrium, sic ipsi defendunt liberum
lavacrum negari
originale peccatum, quod per regeneratio- arbitrium ut
negent Dei gratiam, asserentes eam se-
nis, non solum in majoribus, verum etiam in parvulis cundum merita noslra
dari, seripsi librum cujus litu-
solvitur. Quantum aulem ipse Julianus quibusdam lus de Gratia el Libero Arbilrio.Adeosaulem scri-
suis in libri mei est,
sententiis adjuvet Manichaeos, primi
monstravi. Caeleriautem nostri psi monacbos Adrumetinos, in quorum monaslerio de
parle posteriore qua- hac re
tuor redduntur iilis singulis singuli. Verum in htijus coeperat esse contentio, ita ut me consulere
eorum aliqui cogerentur. Hic liber sic incipit : Pro-
lanli lamque elaborali operis quinto voluroine, ubi
eos qui hominisliberum arbilrium.
conimemoravi deformem maritum conjugi suaj, ne pler
deformes pareret, proponere in concubitu formosam CAPUT LXVM.
solerc picluram (Cap. 14, n. 51); nomen hominis qui
lioc facere solebat, quasi certum posui, cum sit incer- Ad quos supra, de Correplioneel Gralia, liber unus.
tum, quia memoria me fefetlil. Hoc aulem Soranus Rursus ad eosdem scripsi alterum librum, quem de
auclor medicinae ' scripsit regem Cyprium facere so- et Graiia praenotavi, cum mihi nuntiatum
Correplione
lere, sed nomen ejus proprium non expressit. Hoc esset dixisse ibi quemdam, neminem si
cbrripiendum,
opus sic incipil: Contumeliastuus el verba maiedka, Dei praecepta non facit; sed pro illo, ut faciat, tan-
Juliane.
CAPUT LXIII. tummodo orandum. Hieliber sic incipit: Lectis lilleris
vestris, Valentinefraler dilectissime.
de et
Ad Laurenlium, Fide, Spe Charilale, liber unus. Hsecopera nonaginia tria in libris ducentis triginta
Scripsi eliam librura de Fide, Spe et Charitate, duobus me dictasse recolui, quando haecretractavi,
cum a me, ad quem scriptus est, postulasset ut ali- utrum adhuc essem aliquos dictaturus ignorans; at-
quod opusculum haberet mcum de suis manibus non que ipsam eorum retractalionem in libris duobus edi-
recessurum : quod genus Greeci Enchiridion vocant. di, urgenlibus fralribus, antequam epistolas ac sermo-
Ubi satis diligenter mihi videor esse complexusquo- nes ad populum , alios diclatos, alios a me dictos re-
modo sit colendus Deus, quam sapientiam esse homi- tractare ccepissem'.
nis ulique veram divina Scriptura deiinit. Hic liber
sic incipit: Dici non polesl, dilectissimefili Laurenli, 1 incodicibusaliquotveteribus,postremocapituloascri-
quantum tuaerudilionedelecter. plaUsecaprimamami reperimus: lAbriquipostemendatio-
nemktorum,a sanctoAugustino epkcoposcriptieteditisunt:
CAPUT LXIY. Relractationum isti duolibri.Liberqui appellaturSpeculum
testimouiisScripturarum. Prosperumet Hilarium,de
Ad
De cura pro nwrtuis gerenda, ad Paulinum episcopum, de Prasdestinatione Sanclorumlibriduo.AdQuodvultdeum dia-
liber unus. conum,de Hseresibuslibriduo.ContraGestahabitaeumMa-
ximinoArianorum episcopo(quoniamdiesquoprwsentescon-
Librum de Cura pro morluis gerenda scripsi, cum ferebantdisputatwneejusprolixaabsumptusest),libriduo.
ConlraJulianumpelagianumlibri sex: Septimumveroim-
* Ila Mss.a quibus dissidenteshic vulgali habent, medi- perjectumrelifluit; octavumautemnec attigit. sunt enim
ipsiusHmretkilibriocto,quibusresponditejusverbaponens,
ctnwarlk magister.At lib. S contra Juuanum,cap.U, in eisquesubjungensresponmnessuas.Siclegilur inMss.Pra-
concordiamcuniMss. redeunt. lellensiet s. ArnulfiMetensis,etc.
ADMONITIO
DE SEQUENTIBUS CONFESSIONUM; LIBRIS.
Qure causa fecit ut scriptoris cujusque vita eraittendis in publicum ejus libris solemni more praefigeretur,
eadem etiam primos S. Auguslini operum editores haud dubie movit ut Confessiones ipsius statim post Retra-
ctalionum libros, qui recto ordine debent praecedere, in tomo prirao collocarent. Nempe interest plurimum ut
auctoris genium, studia, mores, probitatem, fidem, aliasque dotes perspectas habeat qui ejus scripta cum
voluplate et cumprofectu perlegere in animum inducit. Alqui in Confessionibus suisAugustinus totum se ipse
expressit_perquamaccurate : quippe quiin iis noh ea solum facla quse hominum oculis subjecia esse potuis-
sent; sed etiam ea quse Deotanlum conscio in inlimis agitaverat, cum bona, tum mala, singillatim exposuit.
In his enim sieuli anleactae vitse vel levissima errala; sic eliam accepta a Deo beneficia fuse commemorat;
aHernum posteris reliclurus sive pcenitentis, sivegrati anirai nionumentum, praeelarumeliam illius quani con-
stanter erga nos exhibet Deus, et justitiae et bonitatis exemplum. Atque hoc in primis studebat, scilicet (ipsiiis
verbis rem ul explicemus) et demalis et de bonissuisDeumtaudare juslum et bonum, alque in eum excitarehuma-
num intelleciumet affeclum.Id verojiacratioiie exequitur.
; In primo libro, pfaemissaDei invocalione, recolit vitsesuee primordia ad annum quintum decimura. Infantiae
peccala agnoscit et pueritise; atque hac selate in lusum et puerilia quaequeoblectamenta et vitia, quam in lilte-
rarum.studia proclivioremseifuisseconfilelur. -
In secundo, ad eetalem aliam progreditur, primumque adolescentiacsuse, id est, sextum decimum vilsnan-
num, quem in paterna domo, studiis iiitermissis, consumpserat genio ac libidinibus indulgens, ad nier
tem revocat cum gravi dolore, severus admodum in dijudicando furto a se tunc temporis cum sodalibus p$
petrato.
Tertius liber de annis est aetatis illius decimo septimo, decimo octavo et decimo nono transactis Carthagine,
ubi dum litterarii sludii curriculum absolveret, se Hbidinosiamoris laqueo irretituro, necnon in Manichseoruiu
kaeresim prolapsum fuisse meminit. Adversus horum errores et ineptias disserit luculenter. Matris lacryrnas ,
et responsum de filii resipiscentia divinitus acceptum refert.
In quarto Hbro eum pudet seilli sectas addiclum fuisse pernovennJum,alquealiossecummeumdemerroreui
pertraxisse; deinde amicum charissimum sibi inlerea morte prsereplum, acerbiori quam sequum esset animi
dolorc fuisse prosecutum. Cujus occasione, de vana et de solida amicilia non pauca dicit. Menlionem denique
facit librorum de Pulchro et Apto a se anno aetatis vigesimo sexlo.aut vigesimoseptimo conscriptorum; necnon
quam facili negotio Iiberalium artium Iibros atque Arislotelis Calegorias, anno aetatis ferme vigesimp, per.sese
intellexerit.
" In libro
quinlo annum aelatis suse exhibet vigesimum nonum, quo scilicet comperta Eausti manichsei impe-
,riiia, proposilum in illa secta proficiendi abjecit; quo etiam Roma, ubi tunc rhetoricam profitebalur, missus
Mediolanumut eamdem artem doceret, coepit audito Ambrosio resipiscere, et de Manichseismoahdicando
necnon de repetendo Calechumenatudecernere.
In libro sexto, cum jam Monnicaipsius mater Mediolanumadvenissel, ipseque annum eetatis ageret irigesi-
nmm; Ambrosii concionibus admonitus, catholicsedoctrinee verilatem, quam Manicheeifalso insimulabant,
magis magisque intelHgebat. Alypii amici sui niores prosequitur. In diversa rapiebalur, dum de vila me-
lius instituenda deliberaret; mortis quoque ac judicii metu perculsus,' ad viloeconversionem in dies accen-
debatur. -
In.seplimo libro exordium susejuventulis, id est annum selatis trigesimum primum, ob mentis oculos re-
ducit. Narrat se illa aetate densioribus adhuc ignoranliaetenebris involutum atque errantem circa Dei natu-
r.un, neenon circa originem mali, in cujus inquisilione se mirum in.modum angebat, pervenisse landem ad T
cognitionemDei sinceram; quamvis nondum digne de DominoChristo senliret.
Liber ociavus vitae ipsius parfem altingil celeberrimam, annuni videlicet.oetatis trigesiraum secundum, quo
neinpe cum Simplicianuniconsuluisset, ab eoque didicissetVictorini conversionem, cum Anlonii jEgyptii mo-
nachi vitam ex Ponlitiani relatione cognovisset, post vehemehtem luctani carnem inter el animum, codicehi
Apostoliccelesiiadmoniius oraculo'inspexit; moxque ex illius Ieclione ad meliorem frugem toto animo immu-
tatus fuit, plenequo ad Deum conversus. ,
Iii librononodicitde captoa se consilio rhetoricaeprofessionemabjiciendi, non tamenantequam vindemia-
lium feriarum, quod proxime instabat, tempus advenissel. Tum de suo in Verecundi amici villam secessu,;de
suo baptismale, ac de Monnicaemalris virlutibus atque obilu, qui, baplizato ipso, incidit in eumdem huncco
annuni, aelalisvidelicet Augusliiii trigesimum tertium.
In Hbrodecimo scrulatur deinceps, ac palam conteslatur, non qualis antea, sed qualis tunc essett Deumy
G59 CONFESSIONUM S. AUGUSTINI 660
quem amat, Sludet indicare, dumque per singula ducit rerum genera, mullis explicat memoriaevim plane
stupendam, quod sua in menioria locum Deus liabeat, gratulalus. Inquirit in aclus, in sensus, et affeclussuos
omnes, ex triplici tentatione voluplaiis, curiositatis, ac superbiae.DominumChristuni unuro mediatorem Dei
el hominum confiteiur, ejusque ope animi sui languores omnes sanandos esse confidit.
In libro lindecimo et sequenlibus traclat de Scripturis sanctis. Totum capul primum Geneseos, quo muiiui
creatio describilur, disserlalionibus illustrat, difficultalesincurrenles dissolvens, et ab adversariorum objectis
vmdicans. Sed in undecimo disputal paulo fusiusde tempore. In duodecimode materia informi, deque muliiplici
Scripluree sensu. In lertio decimo Dei bonitatem ex rerum produclione commendat; praedicat Deum Tri-
nifatem, et Spirilus sancti propriam quamdam nolionem. Denique creati mundi bistoriam allegorice
exponif.
Hosce Iibrosobservamus scriptos circiter annum Christi quadringentesimum, propterea quod ab Augustino
recensentur proxime anle illos quos episeopus adversus Fauslum manichaeiimnon mulio ante vel post hunc
annum claboravit, uli suo dicetur loco. Certe si qua opera indubiam et distinctam temporis notam prse se non
ferunt, si aliis demum argumentis id invesligari non potest, decernenduni videtur ex Retraciationum serie;
quandoquidem, quantum potuit, curavil Augustinus, ut nos ex ipsa ordinem quo quaequescripta sunl, nosse-
mus (1). Neque diffltebimur lamen quin inierdum chronologiaeminus, magis autem perlractati argumcnti ra-
lioncm habuerit.
S. AUGUSTIKUS EPISTOLA 231, DARIO COMITI, N.6.
t Sume libros, quos desiderasli, Confessionummearum. Ibi me inspice; ne me laudes ultra quam sum; ibi
uon aliis de me crede, sed mihi; ibi me altende, et vide quid fuerim in meipso, per meipsura : et si quid in
me tibi placueril, lauda ibi mecum, quem laudari voluide me; neqtie enim me. Quoniam ipse fecit nos, et non
ipsi nos : nos autem perdideramus nos; sed qui fecit, refecit. Cum autem ibi me inveneris, ora pro me, ne
defieiajn, sed perficiar. t
EX LIBKO DEDONO PERSEVERANTLE, CAP;xx.
c Quid autem meorum opusculorumfrequentiuset deleclabiliusinnolescere potuit, quam Jibri Confessionum
mearWn? Cum el ipsos ediderim anlequam Pelagiana haeresis exstitisset, in eis certe dixi Deo nostro, et ssepe
dixi : Da quodjubes, et jube quod vis. Quae mea verba Pelagius Romaacum a quodam fratre coepiscopo
meo fuissent eo probsenlecommemorata, ferre non potuit; el conlradicens aliquanto commotius, pene cum eo
qui illa commemoraverat, liligavit. i
Yide prmterea librwm 2, cap. 6, Retractationuns, pag. 632, n. 1 et 2, verbis, Confessionum
raeartim, usque ad verba, Magnus es, Doniine. M.
(1)Prolog.Retract.n. o.
;VV LIBER PRIMITS

!**W33mi¥saDeiinvocatione,recohtvitaisuseprimordiaadannumdecimumquinlum.m*anti83
Deecataasnoscitet nne-
^ 16 IU &ma6t pueriUaqua31ueoblectamenla,quam in liiterarumstudia
nfi;tarqUe proclivioremse iuisse
CAPUT PRIMUM. cxi.iv, 3) : magna virtus tua, et sapienlisetuaenon est

Deumvull laudare ab ipso excitalus. numertts (Psal. CXLVI,5). Et laudare (e vult homo
4. Magnuses, Domine, et laudabilisvalde (Psal. aliqua poriio crealurae luic; et homo circumfercns
{tiiScriptiannocirciter400.
661 LIRER PRiMUS. Go2
morlalitalemsuanijcircumferensleslinionium peccati quo omnia (Rom. xr, 56)? Etiam sic, Dnmine;::etiam
sui, el leslimonium quia superbis resistis * (I Petr. v, sic. Quote invoco, cuin in te sim? atit undevemas in
5): el lainen laudarelevulthomo,aliqua portiocreatu- me?Quoenim recedam exira coilum ct terram, ut
raetuae.Tu excifas, ut laudare te deleetet; quia fecisli inde in me veniat Deus rneus, qui dixil: Cwlum cl
nos ad le, elinquieium est cor nostrum, donec requie- ierraniegoimpleo?(Jerem.%Xiii,%4.)
scatin te. Damihi, Doniine,scire et inteUigere utrum CAPUT III.'
sjt prius invocare te, an laudare te; et scire te Deus sic ubique iolus, ut res nulld ipstim tolum capiat.
prius sit, an invocare te. Sed quis le invocat, nesciens o. Capiunt ergone le ccelmnct lerra, quoniam lu
. te? Aliud enim pro alio potest invocare nesciens le. imples ea? An implcs, ct restal, qtioniam noh te ca-
An potius invocaris, ut sciaris? Quomodo atitem in- piunt? Et quo refundis quidquid impleio cceloel terra
voeabunt in quem non crediderunl? aul quomodo reslal ex le? An non opus habes, ut quoquam conti-
credent sine praedicanie? (Rom. x, \4.) Etlaudabunt nearis, qiii conlines oninin; quoniam qnse iroples,
Dominum qui requirunt eum (Psal. xxi,"27). Quae- - continendo imples ? Nonertim vasa quae te plena sunt,
rentes enim invenient eum , el invenienies laudabunt stabilem te faciunt; <juia etsi franganlur, noii effuh-
eum. Qiieeramte, Domine, invocans le; et invoeem deris. Et cuin effunderis super nos, non tii jaces, sed
te, credens in te : prsedicatusenim es nobis. Invocat erigis nos; nec tu dissiparis', sed coiligis nbs. Sed
le, Domine, fides mea quani dedisii hiihi, quam in- quia imples oninia, le toto imples omnia? An quia
spirasli mihi per humanitatem Filii lui, per minisfe- non pdssuritle totuni capere omiiia, partem lui ca-
rium praedicatoristui. ' piunt; et eamdem partein simiil oronia capiunt? An
CAPUT II. singulas singula, et majores inajora, minorcs minora
Deum queminvocat inipso esse,ipsumquein Deo. capiunt? Ergo est aliqua pars lui major, aliquaihinor.
2. Et quoniodo invocabo Deum metim, Deuroet An ubique totus es, et res nulla te tolum capil?
Dominum meum? Quoniam utique in me ipsuro eum CAPUT IV.
vocabo, cum invocaboeum. El quis locus esl in me Dei majeslaset perfectionesinexplicabiles.
qno veniat in me Deusmeus? quo Deus veniat in me, 4. Quid es ergo, Deus meus? quid, rogo, nisi Do-
Deus qui feeit ccelumetterram? Ilane, DomineDeus minus Deus? Quis enim Dominus praetcr Dominum?
meus, est quidquam in nie quod capiat te? An vero aut quis Deus prseler Deum nostruln? (Psal. xvn, 52.)
ccelumet lerra quaefecisti, et in quibus me feeisti, Snmme, optiiiic, poteiitissime, omnipoiehtissime, mi-
capiunt te? An quia sine le non essel quidquid est, sericordissime et jusiissime, secretissime et praesen-
fit ut quidquid esl capiat le? Quoniam itaque et ego lissime, pulcherrime ct fortissime, stabilis et incom-
sum, quid peto ut venias in me, qui non essem, nisi prehensibilis; immutabilis, mutans omnia; nunquam
esses in me? Non enim ego jam in inferisj2, el famen novns, nunquam vetus; innovans omnia, et in vetusfa-
etiam ibi es. Nam elsi descendero in infernum, ades tem perducens superbos, et nesciunt: semper agens,
(Psal. cxxxvm, 8). Non ergo essem, Deus meus, non semper quietus; colligens, el non egens; portans, et
onwino essem, nisi esses in me. An potius non esscm, implens, et prolegens; creans, el nulriens, et perfi-
nisi essem in le, ex quo omnia, per quem omnia, in ciens; quajrens, cum nihil desit libi. Amas, nec
ADMONITIO '
P.P. BENEDICTffiOHUM.
Confessionumlujriprodeuntbicdenovo-emendatiadveteres codicesoptimaenotaeFossatensemjTliuaiieum,Corbeiensem,
Gernianensem, Benignianum, qui anteamios 700 vel 800. scriptividenlur:
Insuper adalios codicesimerioris selalis,a utnobis qui nonomnespropriisoculis ex^loravimusincompertae ; scilicetad
Tlieodericensem, Alhinensem,,Lyranum, valiaensem,HegiumjVedastinum, \ alicanum,unume hibHolhecaRR.PP. Praadica-
torumraris. via Jacobea, ex Sorbonica d• uos,e.xVictorma
' tres, ex bibliothecam. PP.Auguslinianorum maioriscouventus
paris. quatuor. . . ,; .
Denique,ad variantesLectiones Lovanieasium cura ex quinquemanuscriptiscollectas;necnonad quatuor manuscrir.tos
Angiicaiios, scilicetuaumex Bodleiaiiabiijliolheca,duosex.CollegioMertonensi,et unumex ArchivaLaudina.
Couiessionum Liiirisemendandisadhibitisuatedilicodicesantiquioresêtcastigatiores: •
/m. id est. .liberexcususBasileajper Jpaanem.deAmerbach,aiinoDornini 1489.
rad. Qiieni j odoeus Badius per Joannem Parvum Farisiis excudicuravit,anno1S02.'
/>r. Desiderii E rasnii
c ura casligalus,et Wobeniano 5 relo editusBasilesej arino1529.
r.ov.Liberquijuxta recogiiilionem.TheoIogoruffl Lovanierisium, ex Plantiniaua typograpliia prodiitAntuerpiae,anno1777.
.««.Editio quseD.AntoniiArnaldidoctorisSqrbonicistudioad duodecimmanuscriptos recognitaorodiitrarisiis,anno 1649. \
• '
CQMPABAYBiuS PKiETEBEA EDITIOSES:
i<iiMgi.,idestLugdnnensem,anniioQl. . .
2° Er. Guill.,id estalterainErasmi,mruiis datamineedibuscafotwGuillard,15il. ( \,Pu:!e el,am nupernmaj exstant •
50Ybh:,idestvenelain,arinil$&&. ,::.,;-•: iediliones.P.Desb. etGG., id est,
40somm.,idestH,sommaliiesociemieJesu.,colonim/fgripmw, anno1629. . •J-altera.apud rareui.-DesbaFres,
5»Lov.Par.,id est Lovaniendum, quwprodiitJwkiisAm-l. |.allera-apuqGaumefratresBibho-
6°LoV.,idcsiu(teramt.ovanienmm,AntverpimlffiZrecusam, ' ' ^pplasPansus vulgatse.,uu-a.mque
'"'• ": ^contuhmus. M. , , :, .
l?Dvb.idest:D.Dubois,vulgalamparhiklQ8i:
8° Benedict.,id estlenedictnmmqum.-mtverpiw iterumprodiit1700-17Q2.
9° Mart.,idestaDom.J.Martinoaaurinrecognitamadcmtiquabiilimmeriieditionemetad\%Biss., pamik 1741.
10°Flor;,id est Fr. Archangelia prwsentaiionesacerdoiis,professitarmelitm excatceati,'iheologiw et scriptum sdcrw
kctoris,recognitamadcompluresedilionesetad 13ElruiimSiss.i.loreritwe 1757.
11°Rond.,id est L,st. Rondetsludiocollulumcum16 jfss. ei cumprwcedentibuseditionibus, Parkiis1776. M.
1 sommal.,I,ov.,Marfc.ex quiaque Hss.; Rond.ex tri i AntiquioresEdd., scilicetk JodocoBadioAscensio,a
bus Mss.: superbis,neus, resktis. M..' JbanneAmerbachioetaDesiderioErasmo,cum tribusMss.:.
2Theoderic. Ms.: Egosnminferi,.non intoleraDter.Alii r,ispergei;is.
plerique Egojaminferi, librariorunilapsu, ul videLur.—
: 2 m u,' qnm atsomm,Dulj'.
• ' Mart.Rond., qui. M.
fcnuscodexapudRoud.: flonenimej/qsumin infeik. M.
ffisluas; zelas, ct securus es; pcenitet te, et non do- nescio.Ef susceperunt me consolationesmiserationum
les, irasceris et tranquillus es; opera mutas, nec tuaruni.sicut audivi a pareniibuscarnis meae,ex quo 1
mulas consilium: recipis quod invenis. et nunquam et in qua formastime in tempore, non enim ego me-
amisisti'; nunquam inops, ct gaudes lucris; nun- mini. Exceperunlergo mecolisolationeslaclishumani.
quam avarus, et usuras exigis.Supererogaturlibi, ut Necmater mea, vel nutrices meae sibi ubera imple-
debeas; et quis habet quidquam non tuum? Reddis bant: sed tu mihi per eas dabas alimenluminfantise,
debila nulli debens, donas debita nihil perdens. Et secunduminstitulionemluam et divitiasusque ad fun-
quid diximus3, Deus meus, vila mea , dulcedo mea dtun rerum dispositas. Tu etiam mihi dabas nolleam-
sancta? aut quid dicit aliquis, cum de te dicit? Et vse plius quam dabas; et nutrieutibusme dare mihi velle
tacentibus de te; quoniam loquaces muli sunt. quod eis dabas. Dare enim mihi per ordinatum affe-
CAPUT V. clum volebant quo ex teabundabant.Nambonumerat
Petil amoretnDei, et delktorumveniam. eisbonummeumex eis; quodnon ex eis *, sed per eas
5. Quis mihi dabit acquiescerein te? Quismihi da- erat: ex tc quippe bona omnia, Deus; et ex Deomeo
bit ut veniasin cor meum , et inebries illud, ut obli- salus mihi universa. Quod animadverti poslmodum,
viscar raala mea, el untimbonurnmeum ampleclarte? clamantete mihi per hacc ipsa quae tribuis intus et
Quid niiliies? Miserere, ul loquar. Quid fibi sum ipse, foris.Namlunc sugere noram, et acquiesceredelecla-
ut amari le jubeas a me, et nisi faciamirascarismihi, lionibus, flere aulem offensionescarnis meae; nihil
et mineris ingentes miserias? Parvane ipsa esla, si amplius.
non amem te? Hei mihi! Dic mihi per miscrationes 8. Post et ridere ccepi, dormiens primo, deinde
tuas, DomineDeusmeus, quid sis mihi. Dic animw vigilans. Hocenim de me mihi indicalum est et crc-
mew: Salus tua egosum (Psal. xxxiv, 3). Sic dic, ut didi, quoniam sic videmus et alios infanles: namista
audiam. Ecce aures cordis mei ante le, Domine;aperi mea non memini. Et ecce paulatim sentiebamubi es-
eas, el dic animmmem: Salus tua egosum.Curram post sem, et voluntatesmeasvolebamoslendereeisperquos
vocem hanc, et apprehendam te. Noli abscondere a implerentur, el non poleram; quia illseintus erant,
me faciemtuam : moriar, ne moriar, ut eam videam. foris aulera illi, nec ullo suo sensu valebant introire
6. Angustaest donuis animaemeae quo venias ad in animammeam. Ilaquejaclabam membra et voces,
eam; dilateiur abs te. Ruinosa est; refice eam. Habet signa similia voluntatibus meis, pauca quaepoieram,
quae offendantoculos tups; fateor el scio : sed quis qualiapoteram: non enim erant veri similia. Et cum
mundabileam ? aut cui alteri praeferte clamabo, Ab mihi non obtemperabatur, vel non intelleclo, vel ne
occuliismeismundame,Domine,etab atknis parceservo obesset, indignabarnon subditis majoribus, et libcris
luot(Psal. XVIH,13,14.) Credo, propler quod et lo- non servicntibus, et me de illis flendovindicabam.
quor (Psal. cxv, 10);Domine, lu scis. Noiuietibi Tales esse infantes didici quos discere potui, et me
proloculus sumadversum*medelicta mea, Deusmeus; lalem fuisse magis mihi ipsi indicaverunt nescienles,
ct tu diniisisliimpielatemcordismei ? (Psal. xxxi, 5.) quam scientes nulritorcs mei.
Nonjndicio contendo lecum qui veritases (Jobix, 2, 9. Et ecce infanlia mea olim mortua est, et ego
3); el ego nolo fnlleremeipsum, ne mentiatur iniquifas vivo. Tu aulem, Domine,qui etsemper vivis, el nihil
mea sibi (Psal. xxvi, 12). Nonergo jtidiciocontendo moritur in te, quoniamanle primordiaswcttlorumêt
lecum; quia si iniquitates observaveris,Domine;Do- ante omne quod vel ante dici potest, tu cs, et Dous
miue, quis sustinebit? (Psal. cxxix, 3.) es Dominusqueomniumquaecreasti: et apud le rerum
CAPUTVI. omnium insiabilium stant causse; et rerum omnium
mulabiliumimmutabilesmanent origines; elomnium
Infanliam suam describit, laudal Dei providenliamet irraiionabiliumet
wlernilalem. temporaliumsempilernsevivuntr.i-
7. Sed tamen, sine me loqurapud misericordiam tiones. Dic mihi supplici luo, Detis, et misericors mi-
sero tuo; dic mihi utrum jam alicuiaetalimeaemorltise
luam, me terram et cinereni. Sine* lamenloqui; quo-
niameccemisericordiatua cst, non homoirrisor meus, successerit infanlia mea: an illa est quam egi inira
cui loquor. Et tu fortasse irrides me: sed conversus viscera matris meae?Nam et de illa mihi nonnihilin-
misereberismei. Quid enimest quod volodicere, Do- dicatum esl, et praegnantes ipse vidi feminas. Quid
mine Deus meus, nisi quia nescio unde venerim huc, anle hanc etiam, dulcedo mea, Deus meus? fuineali-
in istam dicovilammorlalemB, an mortera vitalem, cubi, aulaliquis?Namquis mihi dicat ista, non liabeo;
1 JuxlaSomm.Flor.Rond.:Amiltis.M. necpater nec maler potuerunt, necaliorumexperimen-
a Somm.et Rond.ex uuocd.: Dkimus.M. tum, nec memoria mea. An irrides me ista quseren-
3 InaniiquisEdd.Bad.Am.etEr., nee non in uno e tem,
Mss.additur,miseria. teque de hoc quodnovi, laudari a me jubes, ct
4Summal.;Rond.exnovemMss.;Mart.ex duobusMss.: conflleri me libi 3?
Sineine.M. j 10. Conflleortibi, Domineeooh el terrse, laudcm
* lta Mss,fermeomneset edilioper Antonium Arnal-
dumdoctoremSorbonicumadornata; ubiverbumnesciore- 1ApudBad.Am.Er.et Lov.:Ex guaetin qtta,veriusporro
fertur adsuperioremsententiam:vndevenerimhuc,qua se in Mss. et in edilioneAnt.Arnaldipro designandoutroque
Augustinussigniflcatcircaaniniaeoriginemuuctuare.AtBad.
Am.et Er. habent: in islamdko morlakmvitam: nwrta- parente : EXquoelin qua.
2m B.,quoaexeknon;
lemdicumvilam,an mortemvitatem,nescio:quam lectio- 4Mss.:Quodnonexeh. M.at Somm.Dub.Mart.Rond.cum
nemLovanienses adtriumMss.fldemsiemutarunt:m istam 3 somm.Lov.Rond.ex nonnulliscdd.,quwrentem le, qui
dkammortalemvitmn, an mortemvitatem,nescio. de hoc,quodnovi, laudarite. a.
'
665 LIBER PRIMUS. 666
dicens tibi de primordiis et infanliamea qusenon me- perlus sum zelantem parvultim: nonduni loquebafur,
mini; etdedisti ea homiiiiex aliis de se conjicere, et et intuebattir pallidus amaro aspectu collaclaneum
auctoritatibuseliain muliercularummulla de se cre- suum. Quis hoc ignorat? Expiare se dicunt isla ma-
dere. Eram enim et vivebametiam lunc, et signa, tres alque nutrices neseio quibus remediis. Nisi vcro
quibus sensa mea nofa aliis facerem, jam in finein- ct ista innocentia est, in fonte lactis uberiim-mananie
fantisequaerebam.Unde hoe lale animal nisi abs te, atque abundanle, opis egenlissimum, et illo adhuc
Domine?An quisquamse faciendi eritarlifex?autulla uno alimento vilam duceiitem, consortem nbn pali.
vena trahitur aliunde,qua esseet viverecurrat in nos, Sed blande tolerantiir haec,non quia nulla vel parva,
praeterqiiaraquod tu facis nos, Domine, cui esse et sed quia aetatisaccessu perilura surtf. Quod licet pro-
vivere non aliud atqne aliud esl; quia summeesse, at- bes, eum 1 fcrri aequoanimo eademipsa non possunt,
que summe vivere jdipsum es? Summus enimes, et quando in aliquo annosiore deprehenduntur.
non mularis; neque peragitur in le hodiernus dies, et 12. Tu ilaque, DomineDeus meus, qui dedisii vi-
tamen in te peragilur, quia in le sunt et ista omnia : taminfanti, et corpus, quod ita ut yidemusinstruxisti
nonenim haberentvias transeundi, nisi eontincresea. • sensibus, compegistimembris, frguradecorasli, pro-
Et quoniam anni tui noh deficiuntl, anni lui hodier- que ejus universilate afque incolumitateomnes cona-
nus dies: et quam multi jam dies nostri et patrum notus animanlis insinuasli; jubes me laudare te in islis
strorum perhodiernum luumtransierunt, et ex illo et confiteri libi, et psallere nomini tuo, Allissime
- acceperuntmodos, et ufcumqueexstiterunt,el trans- (Psal. xcr, 2):quia Deus es omnipotens el bonus,
ibunt adhuc alii,et accipient, et ulcumque existent! etiamsi sola ista fecisses, quaenemo alius potest fa-
Tu aulem idem ipse es; el omnia crastina atque ul- ccre, nisi fu, une, a quo est omnis roodus; formosis-
tra, omniaque hesterna et retro hodie facies, hodie t sirae, qni formas omnia, et lege tua ordinas omnia.
fecisti. Quid ad me, si quis non intelligat? Gaudeat Ilanc ergo aetatem, Domine, quain me vixissc 2 non
et ipse, dicens: Quid est hoc? Gaudeat etiam sic; et memini, de qua aliis credidi, et quam me egisse es
amet non inveniendo invenire, potius, quam inve- aliis infanlibus conjeci, quanquam isla multum fida
niendo non invenire le. conjectura sit, piget me annumerare huic vitaemeae,
CAPUTVII. quam vivo in hoc sseculo. Quanlum enim atlinet ad
oblivionismeaetenebras, par illi est quam vixi in ma-
Infanlia quoquepeccalisobnoxia, 3
11. Exaudi, Deus.Vaepeccalishominum! Et homo tris utero. Quodsi et in miquilale conceptussum, et
in peccatis me mafer mea in ulero aluil (Psal. L, 7);
dicithsec, cl misereris ejus; quoniam lu fecisti eum,
et peccatumnon fecisti in eo. Quis me a commemorat ubi, orote, Deusmcus, ubi, Domiiie,ego servus luus,
ubi aut quando innocens fui? Sed ecce omillo illud
peccatum infantiae meae? Quoniam heroo mundus a
et mihi jam cum eo est, cujus nulla ve-
peccato coram te, nec infans cujus est unius diei vita tempns: quid
super terrain (Job. xxv, 4). Quis me commemorat? stigiarecolo?
An quilibet tanlillusnunc parvulus, in quo video quod CAPUT VIII.
non mcmini de me? Quid ergo tunc peccabam? An Vnde puer loquididicerit.
13. Nonneab infantia huc pergens veni in pucri-
quia uberibus inhiabam plorans?Nam si nunc faciara,
non quidem uberibus, sed escaecongruenti annismeis liam ; vel potius ipsa in me venit, et successit infan-
ila inhians, deridebor atque reprebendar juslissime. li;c; Nec discessii illa: quo enim abiil? et larhenjam
Tunc ergo reprehendenda faciebam: sed quia repre- non eral. Nonenim eram infansqui non farer, sedjam
hendenlem inlelligere non poteram; hec mos repre- puer loquens eram. El meinini hoc; et unde loqui di-
hendi nie, nec ratio sinebat. Nam exslirpamus et eji- dicerim postadverti. Nonenim doeebantme majores
cimus isla crescentes. Nec vidi quemquam scientem, homines prsebentes mihi verba cerlo aliquo ordine
cura aliquidpurgat 3, bona projicere. An pro tempore docfrinae,siculpaqlo post litteras: sedego ipsemeiiie
etiam illa bona erant, flendo pelere etiam quod noxie quam dedisti niihi, Deus meus,-cum gemitihusel vo-
darelur, indignari aeriter non subjeclis hominibus, cibus variis, et variis membrorummotibus edere vel-
liberiset majoribus,hisque a quibus genitus est, mul- lem sensa cordis mei ut voluntali parerelur, nec va-
lerem quaevolebamomnia, necquibus volebamomni-
tisquepraeterea prudentioribus non ad nutum volun-
talis obtemperanlihus; feriendo noeere niti quanlum ,bus, praesonabam memoria1; cum ipsi appeilabant
ct cumsecundum eam vocem corpus ad
potest, quia non ob.editurimperiis quibus perniciose rera aliquara,
obediretur? Ila imbecillilas membrorum infanlilium 1 Ita inMss.et recte. VultnimirumAugustinuspossevel
innocens est, non animus iufanlium. Vidi ego et ex- ex eo probari, quodilla quae'inlantiljus benigneloleranlnr
malasint,quiain aelateprovectioribus tolerariaequoaniaio
; J Lov.,an annitui.Abesttamenan a nostris Mss.et ab non ppssunt.Mendose ergoin Edd.legitur: Quodlicel pro-
aliis plerisqueEdd.—EodemlocoSomm.Rond.cum6 Mss. besjtamenferri.
2Er.Lugd.Ven.Lov.Sommal.Rond.cum10Mss.et Mart.
legunt: Dejicknt.M.
2Lov.et Arnald.:Quismihicbmmemorat. Bad.Am.et Er.: cumtribusMss.:Quamevixissenonmemini;et paulopost:
Quismecumcommemorat; sedveralectioest quamMss.ope Quavivb.::quavixi,tii.
restituimus,juxtaquemloquendimodumin librode Magi- ; 3omiltitur,siet, inedit. Lovaniensi.
stro, cap. 1, dicit Augustinus:Duasjam loquendicausas 4Lov.:prensabamiiwmoria. Bad.Am.Er. etArnald.cura
conslituo;autut doceamus,aut ut commemorenKis :
velalios nonnullisMss. Pensabam memoria.Meliorvisa est lecfio
velnosmetipsos. Mss.corb.Fossat.etaliorumoptimsenotse qui habent prw-
8 Angl.MSS.,purgabal.—ita Rond.cum8 cdd.M. sonabam.
«67 CONFESSIONUM S. AUGUSTINI 663
aliquid movebant, videbam et tenebam hoc ab eis tis; sed dc-Ieclabatludere : et vindicabalurin nos ab
vocari rem illam, quod sonabant, cum eam vellent eis qui lalia utiqueagebant. Sed majorum nugsenego-
ostendere. IIoc autem eos vclle exmotu corporisape- tia vocantur; puerorum autem talia cum sint, puniun-
riebatur, tanquam verbis naturalibus omnitim gentur a majoribus : et nemo miseratur pueros, vel illos,
lium, quae fiunl vultu et nulu oculorum, cselerorum- vel ulrosque. Nisi vero approbet' quisqiiamboiiusre-
que membrorum actu, cl sonitu vocisindicante affe- ruro arbiier vapulasserae, quia ludebam pila puer, et
clionem animi, in pelendis, habendis, rejiciendis, fu- eo ludo impediebar quominus celeriter discerem lit-
giendisve rebus. Ila verba in variis senlenliis, locis teras, quibus major deformius Iuderem: aut 2 aliud
suis posita, et crebro audila, quarum rerum signa faciebat idem ipse a quo vapulabam; qui si in aliqua
essenl, paulatim colligebam,raeasquejam voluntales quacstiunculaa eondoctore suo victus esset, magis
edomilo in eis signis ore, per hsce enuniiabam. Sic bile alque invidia lorqueretur, quam ego cum in cer-
cum hisinler quos eram, volunlatum enunliandarum (aniine pilsea collusoremeo superabar.
signa communicavi, et vitacliumanseprocellosamso- CAPUT X.
cietatem allius ingressus sum, pendeiis ex parentum Amorelususet speclaculorumaoocalura liltcrarum
auctoritate, nuluque majorum hominuni. studio.
CAPUT IX. 16. Et lamen peccabam, DomineDeus, ordinalor
Odiumlilterarum, anwr lusus, el vapulandilimorin et creator omnium rerum naturalium, peccatorum
aulem tanlum ordinator * : Doraine Deus meus,
pueris. pec-
14. Deus, Deus raeus, quas ibi miserias expertus cabam faeiendo conlra praecepta parentum et magi-
sum et Iudilicationes! quandoquidcm recte mihi vi- slroium illorum. Poleram enim postea bene uli Htte-
vere pucro id proponebatur, ohlemperare monenti- ris, quss volebanl ut disccrem quocumque animo illi
bus, ut in Iiocs.eculoflorerem, el excellerem linguo- mei. Non enim meliora eligens, inobedienserara, sed
sis artibus, ad hoiiorem hominum et falsas divilias amore ludcndi, amaiis in ceriaminibus superbas vi-
famulanfibus.Inde in scliolamdatus sum ut discerem ctorias, et scalpi aures meas falsis fabellis, quo pru-
Iilteras, in quibus quid ittiHtatisesset ignorabam mi- rirent ardentius, eadem curiositale magis magisque
ser, el lamen si segnis iu discendo cssem, vapttlabani. per oculos einicaiite in speclaculaKludosque majo-
Laudabalur enim lioc a majoribus, et multi antc nos runi; quos tamen qui edunt, ea dignitate prceditiex-
vitam islam agenles, praslruxerant serumnosas vias, cellunl, ut hoc pcne oiniies optent parvulis suis:
per quas (ransire cogebamur, mitlliplicatolabore et quos lamen cccdilibenler palitintur, si spectaculis ta-
dolore filiisAdam. Invenimus autem, Domine, homi- libus impediantur a studio, quo eos ad lalia edenda
nes rogantes te; et didicirousab eis, senlienles te, ut ctipiuntpervenire. Vide ista, Domine, niisericorditer,
poteramus, esse magnum aliquem, qui posses, etiani et libera nosjani invocauies le; libeia eliam eos qui
non apparens sensibus nostris, exaudire nos et sub- nondum le invocant, ut invocent te, ct iiberes eos.
venire nobis. Nam puer ccepirogarete, auxilium et CAPUT XI.
reftigiummeum; et in tuam invocationemrumpebam Morbopressus Raplismumfiagiiat, quem maler cerlo
nodos Iinguaemeae;et rogabam te parvus, non parvo consiliodiffert,
affectu, ne in schola vapularem. Et cum me non 17. Audieramenim ego adhuc puer de vita aeterna
exaudiebas, quod non erat ad insipientiam mihi nobis promissaper humilitatem DominiDei nostri de-
(Psal. xxi, 3), ridebaniur a majoribus hominibus, . scendentis ad superbiam nostram; el signabar jam
usque ab ipsis parentibtts, qui mihi accidere mali ni- signo crucis ejus, et condiebar ejus sale (a), jam inde
hil volebant, plagsemeae,magnum tunc el grave ma- 1In B., approbal; at Er. Lug. ven. Lov. somm. Dub.
lain meum. Mart.Flor.et Rond.cum2 Mss.legunt,approbet,M.
2 ApudBad.Am.Er. elLov., haud.
15. Eslne quisquaro, Domine, lam magnns animus, 3iu editionihusAm. EretLov.legebalur,tantutnnonordi.
praegrandiaffectulibi cohaerens? estne, inquam.quis- nator.Erraium: quod emendantEdd. Bad.et Arn.et iuss.
facit enim hoc eliam stoliditas : est pluresac poliores,a quibusabeslnegalio.Enimverouoium
quam? quscdam vulgoestidaS. Augustinopassimconfirmail,Deumjustis-
crgo, qui libi pie cohaerendoita sit affeclus granditer, simumesse peecatorumordiuatorem.siclib.11de civiiate
17: «Deus,inquit,sicutnaturarumbouarumojli-
ut equuleos el ungulas, alque bujuscemodivaria lor- Dei, cap.
« muscreatorest, ila malarumvolunlalumjuslissiniusor-
mcnia, pro quibus effugiendis libi per universas ler- dinator.»llern in Psal.7 : « Aliudfecit etordinavit; aliud
« autemnonleeit,sed tamen eliamhocordinavit.» Quam
ila
ras ctim limore magnosupplicatur, parvi aestimet, doclrinamillustrabitnonnihilaiiuslocuslib. de rraedest.
deridensl eos qui haecacerbissimeformidaiit, quera- Saactorum.cap.16,ubilegilur: «Esl inmalorumpotestale
» Ulautempeccandohocvel hocillamalitiaiaciant,
adniodura parcntes nostri ridebant lormenta quibus » peccare. nonest in eorumpoteslale,sedDeidividentistenebraset
pueri a magistrisaffllgebamur?Non enim aut minus » ordinanliseas.» in speclucula;alii
ea meluebamus, aut minus te de his evadendis depre- Cdd.,per 4Lov., per ocv.los periculosamkante
—
oculosemkante. Er. Lugd.ven. et somni.Le-
cabamur : et peccabamus lamen niinus scribendo, gunt utLov. M.
aul Icgendo, aut cogiiando de lilleris, quam exig!ba- (a) signilicatsecalechumenorum sacrameatojama primis
annismilialum: id quodrursumhocin opere cririusprodit
tur a nobis. Non enim deeral, Domine, memoria vel Iib. 6, c. 16: «Figam, inquil,pedesin eo gradu,inquopuer
ingeniutn, qusenos habere voluisti pro illa aclalesa- <ca pareutibusposituseram, donecinvcniaturperspicuavs-
' NounullieMss.: Dilkjenseos.Pauloposlvero Bad,Am.$i «ritas.» Desatramentosalisper paschalesdiescatechume-
It nisconcedendoexstatprimi concihiCartliag.can.b:ejus-
et Er.:dccrbissimeinfliqunt. queritus mentionemfacitnon semelS. AU-J., disertissime
ab ulero jnatris meae,quse multum speravit in te. Yi- ne mihi flebat abs te, Deusmeus. Illi enim non inlue-
disti, Domine, cum adhuc puer essem, el quodam die bantur qito referrem' quod me discere cogebanl, prae-
preseu stomachi*repente aeslnarem pene morilurus; lerquam ad saliandas insaliabiles cupidilates copiosse
vidisti, Deus meus, quoniam custos meus jam eras, inopise et ignominiossegloriao.Tu vero cui numeraii
quo motu animi et qua fide baplismum Christi tui sunt capillicapitis nostri (Mallh.x, 30), errore omnium
Dei el Dominimei flagilavi a pielate matris mese, et qui mihi inslabant ut diseerem, ulebaris ad ulilitalem
malris ornuium noslrum Eeclesiae.tuae. Et conlurbata meam; meo autem, qui discere nolebam, ulebaris ad
mater carnis meae,quoniam et sempiternam salutem pcenam meam, qua plecli non eram indignus tantil-
meam charius panuriebat corde casto in flde lua, lus puer ct tantus peccalor. Ila de non bene facienti-
jam curaret feslinabunda ut Sacramenlis salutaribus bus tu bene faciebas mibi; et de peccante meipso
initiarer et abluerer, le, Domine Jesu, confitens in juste retribuebas mihi. Jussisti enim, et sic cst, ut
remissionempeccatorum, nisi slatim recreatusessem. poenasua sibi sit omnis inordinatus animus.
Dilata est itaque mundatio mea, quasi necesse esset CAPUT XIII.
ut adhuc sordidarer, si viverem; quia videlicel post Quibusstudiis polissimumsit delectalus.
lavacrum illud major et periculosior in sordibus deli- 20. Quid autem erat causae cur graecas litleras
ctortim reatus foret. Ita jani credebam, et illa et oderam, quibus puerulus imbuebar, ne nunc quideni
omnis domus, nisi paler solus, qui tamen non evicit milii satis exploratum est. Adamaveramenim lalinas,
in nie jus. roalernse pielatjs, qnominus in Chrislum non quas primi magistri, sed quas docent qui gram-
crederem, sicutille nonduincredideraj. Nani illa sal- malici vocanlur. Nam illas primas ubi legere el scri-
agcbat ut lu mihi pater esses, Deus meus, potius bore et numerare discilur, non miiius onerosas
quam ille : el in hoc adjuvabas eam ut superaret vi- poenalesquehabebam, quam omnes grsccas. Unde
ruro, cui melior serviebat; quia el in hoc libi utique lamen et boc nisi de peccalo et vanitale vitie, quia
id jubenli serviebat. caro eram2,et spiriiusambtilans et non revertens?
18. Rogo te, Deus meus, vellem scire, si tu etiam (Psal, LXXVII, 39.) Nam utique meliores, quia cerlio-
veUes,quo consilio dilatus sum ne tunc baptizarer : res erant primsc illaeliiterai, quibus flebat in me, et
ulrum bono roeo mihi quasi laxala sunt lora peccandi, factum esl, et habeoillud ut el legam si qttid scripltim
an non laxata sunl 2? ,U"de ergo eliani nunc de aliis invenio, et scribam ipse si quid volo, qiiain ilhe qui-
alque aliis sonat undique in auribus noslris, Sine il- bus lenere cogebar Êneaenescioctijus errores, obli-
luro, faciat quod vult 3; nondum eiiimbaplizatus esl: lus errorum meoruin; et plorare Didonem morluam,
et famcn in salute corporis non dicimus, Sine, vul- quia se occidit ob aniorem, cum interea meipsum iii
iicreturaniplius-jiiondfim enim sanatus est? Quanlo bis a te morientem, Deusvita mea, siccis oculis fer-
ergo melius el cito sanarer 1, et id ageretur mecum rem miserrimus.
meorum meaque diligenlia, ut recepta salus animse 21. Quid enim miserius niisero non miserante se-
nieae lula essel tutela lua, quidedisses eam?Me!ius ipsura, et flente Didonis mortem, quae fiebal amando
vero. Sed quot et quanli flucfus impendere tentatio- Êneam; nonflenleautemmortem suam, quacfiebalnon
num post pueriliam videbanlur, noverat eos jam illa amando le, Deus luinen cordis mei, et panis pris intus,
maler; et lerram per eoss unde poslea formarer, animaemeae, et virlus maritans mentem meam et si-
quam ipsam jam effigienicommittcre volebat-. jium cogilalionis meae?Non te amabam, et fornicabar
CAPUT XII. abste,et fornicanti sonabat undique, Euge, euge.
Ad litteras cogebatur,quo tamenDeus utebalurbene. Amicitia enim mundi hujus, fornicatio est abs le; et
19. In ipsa lamen pueritia, de qua mihi minus quam Euge, euge dicitur, ut pudeat si non ila homo sit. Et
deadolescentiametuebatur, nonamabamIilteras, etme haec non flebam, sed llebam Didonem exstinctam,
ih easurgeri oderam; eUirgebartamen, et benemihifie- ferroque cxlremasecutam (JSneid. vi, 456), scquens
3
. hat, necfaciebamegobene: non eriimdiscerem, nisico- ipse extrema condila tua, reliclo te, et lerra iens
in terram : et si prohiberer ea legere, dolerem, quia
|gerer.Nenioaulemiiivitusbei!efacil,eiiamsibonumest non Iegeremqnoddolerem. Talisdementia honesliores
quqdfaqii.Necqui me urgebanl, bene faciebant;sedbe-
el uberiores littersc pulanlur, quam illte quibuslegere
!tero in Iib.de Catechizandis rudib., c. 26; ubi mendumin et scribere didici.
editionesn onleve irrepsit ad hsecverba, « quidin ilij con- 22. Sed nunc in anima mea clamet, Deus meus, et
datur,»pro, « quid in illoeondiat.»
1 Sicreperimusin melioribusJIss.ApudArn. vero etnon- veritas luadicat mihi: Non est ila, non esl ita; melior
nullosMss,: rressus stomacho.DenicraeBad.Am.Er. et esl
Lov.: pressusslomachi d olore. prorsus doctrina illa prior. Nam ecce paratior sum
2sint,juxtaEr.Lug.vcn. Lov.Somm.Flor. Rond.cum 6 oblivisci crrores Êneae,
Cdd.et Mart.cum6 aliisCdd.M. atque omnia ejusmodi, quam
3 Abest,quodvuit, a Mss.optimis. scribereet legere. At enim vela pendent liminibus
4 VIcitosanarer,juxta somm.Dub.Mart.cum6 Mss.et
grammaticarum scholarum : sed non illa magis ho-
Rond,cum4 mss.M,
sila legit Ar.,ald., nec aliter ferunt pleriqueMss.;sed norem sccreti, quam legumeiituroerroris significant.
varialabeshuic locbillalaest hi Edd,e quibusAm.Er. et Non clament adversus me, quos jam non limeo, dum
Loy.sic habent:Et tibitam eos. Bad.porro : El territa per
eos.Alii, particulainterposila, el terram magisper eos: i InMs.Lyrensi:Referretur.
quamtamenparticulamnoninelegaaterinterdumsubintel- 4Mss.frequentes, qua caro eram,
hgendamreluiquitAugustiuus. 3Am.Er.etLov.,e terra. <
671 CONFESSIONUMS. AUGUSTINl 672
confiteor tibi quaevult anima mea, Deus meus, et ac- superomnes seductiones quas sequebar; etamem te
quiesco in reprehensione malarum viarum mearum , validissimeet amplexer manum luam totis praecordiis
ut diligam bonas vias tuas. Non clament adversum meis, et eruas me ab omni tentatione usque in finem.
me venditoresgrammaticsevel emptores : quia si pro- Ecce enim tu, Domine, rex meus et Deus meus, tibi
ponameis, interrogans ulrum verumsitquodvffineam serviat quidquid utile puer didici; libi serviat quod
aliquandoCarthaginemvenissePoeladicil; indocliores loquor, et scribo, et lego, et numero : quoniarncum
se nescire respondebunt, docliores autem eliam ne- vana discerem , tu disciplinam dabas mihi; ef in eis
gabunt verum esse. At si quaeramquibus lilleris scri- vanis peccata delectalionummearum dimisisti mihi.
balur jEnese nomeii, omnesmihi, quihsecdidicerunt, Didicienim in eis mulla verba utilia; sed ct quse in
verum respondebunt; secundum id pactum el placi- rebus non vanis disci possunt : et ea via tuia esi in
tum, quo inter se hotnines ista signa firmarunl. Item, qua pueri ambularent.
si quseramquid liorum majore vitse hujus incommodo CAPUT XVI.
quisque obliviscalur,legere et scribere, an poelicailla Improbat modumjuvenlulis erudiendm.
figmenta; quis non videat quid responsurus sit, qui 25. Sed vse libi, flumen moris humani! Quis re-
non est penilus oblilus sui? Peccabam ergo puercum sistcl libi? quamdiu non siccaberis? quousque volves
illa inania istis utilioribus amore praeponebam, vel Evaefiliosin mare magnum et formidolosum, quod
polius ista odcram , illa ainabam. Jamvero unum et vix transeunt qui lignum'conscenderint ? Nonne ego
unum duo, duo et duo quatuor, odiosa cantio mihi in le lcgi et lonantem Jovem et adulterantem ? Et
erat; el dulcissimum spectaculum vanitatis equus li- ulique non posset haecduo; sed actum est, ut haberet
gneusplenus armatis, elTrojse incendium,atque ipsius auctoritatera ad imitandum verum adulterium, leno-
umbra Creusae(JEneid. n ). cinante falso lonitruo. Quis autem penulalorum magi-
CAPUT XIV. strorum auditaure sobria, ex eodem pulvere hominem
Lilleras gracas oderal. clamantem et dicentem : Fingebat hmc Homerus, et
23. Cur ergo graccameliam grammaticam oderam humanaad Deos transferebat; divinamallemad nos?
talia canlantem? Nam et Homerus'peritus lexere (Cicero,Tuscul. 1.) Sed verius dicitur quod fingebat
tales fabellas , et dulcissime vanus esl, et mihi ta- hsccquidem ille; sed hominibus flagitiosisdivina tri-
nien amarus erat puero. Credo etiara graecis pueris buendo, ne flagitia flagilia putarenlurSet utquisquis
Yirgiliusila sil, cum eum sic discere coguntur, ut ego ea fecisset, non homines perditos, sed cceleslesdeos
illum. Videlicet difficultas l, omnino ediscendse videretur imitatus.
peregrinaelinguae, quasi felle aspergebat omnes sua- 26. Et tamen, o flumen lartareum, jactanlur in le
vilates grsecas fabulosarum]narralionum. Nulla enim filii hominum , cum mercedibus ut haec discant; et
verba illa noveram , et ssevis terroribus ac pcenis ut magna res agitur, cum hoc agitur publice in foro, in
nossem instabalur mihi vebementer. Nam et Iatina conspectu legum supra mercedem salaria decernen-
aliquando infans ulique nulla noveram; et tamen ad- tium; et saxa lua percutis et sonas dicens : Hincverba
vertendo didici sine ullo metu alque cruciatu, inter discunlur, hinc acquirilur eloquentia rebus persua-
eliam blandimenta nutricum, et joca arridentiura, et dendis sententiisque explicandis maxime necessaria.
Iactitiasalludentinm. Didicivero illa sine pcenalionere Ita vero non cognosceremusverba baec, imbrem au-
urgentium, cum me urgeret cor meum ad parienda reum, et gremium, et fucum , et lempla cceli, et alia
concepla sua , quae non possem 2, nisi aliqua verba verba quaein eo loco scripla sunt, nisi Terentius indu-
didicissem],non a docentihus, sed a loquenlibus, in ceretnequam adolescenlemproponentemsibi Jovemad
quorum et ego auribus parluriebam quidquid sen- exemplum stupri, dum speclat tabulam quamdam pi-
lieham. Hinc satis elucet majorem habcre vim ad dictam in pariete, ubi inerat pictura baec: Jovem quo
scenda isla liberam curiosilatem, quam meticulosam paclo Danawmisisseaiunt in gremiumquondamimbrem
necessitalero. Sed illius fluxum hsecrestringit legibus aureum,fucumfaciummulieri?Et vide quemadmodum
tuis, Deus, Iegibus tuisa magistrorum ferulis usque se concital ad libidincm, quasi coelestimagisterio : :
ad temaliones martyrum, valentibus legibus tuis mi-
scere salubres amariludines, rcvocantes nos ad te a At quem deum (inquit)1Quitempla cceli summasonitu
concutit.
jucundilale pestifera, qua recessimusa te 3. Ego homuncio id non facerem?Ego vero feci illud ita ac"
lubens.
CAPUT XV. (in Eunucho,act. 3, scen.S.)
Precatio ad Deum. Non omnino per hanc lurpitudinem verba ista com-
24. Exaudi, Domine, deprecalionemmeam, ne de- modius sed per haecverba lurpitudo isla
discuntur;
ficiat anima mea sub disciplina lua; neque deficiam confidentius
in confitendo libi miserationes tuas, quibus eruisti elecla perpelratur. Nonaccusoverba, quasi vasa
sed vinum erroris quod in eis
me ab omnibus viis meis pessimis; ut dulcescasmihi nobis alque preliosa;
propinabatur ab ebriis docloribus: et nisi bibe-
1 ita Mss. praestanliores;atLov. et Arn., difficulter, remus, caedebamur, nec appellare aliquem judicem
diffkultas. — DiMculter.Difficultasjuxta Sonim. Mart. sobrium Iicebat. Et lamen ego, Deus meus, in cirjus
cuiri5Cdcl.Et Rond.cum3Edd. M.
8 Mss.aliquotcumArn.: El quianonesseltthi; aliinon- conspectujam seeura est recordalio mea, libenler hoec
nulli: et quwnonnossetnisi.
3Rond,cum7 cdd.: Recesseramus a te. M. 1ApudLOV.: Keflagitiaputarenlur.Konintegre.
didici, et eis deleclabar miser, et ob hoc nonaespei terarum, et syllabarum accepla a prioribus locutori-
puer appellabar. bus, et a te accepta aeterna pacta perpeluse salulis
CAPUT XVII. negligant; ut qui illa sonorum vetera placila teneat
Prosequitur contra modum exercendwjuvenlutis in re aut doceat, si conlra disciplinam gramraaticam, sine
j liiteraria. aspiratione primaesyllabse, ominera, dixerit, displi-
I 27. Sine me, Deus meus, dicere aliquid et de in- ceat magis bominibus, quam si contra tua praecepfa
genio meo munere tuo, in quibus a me delirameniis hominem oderit, cum sit homo. Qtiasi vero qiiem-
atlerebatur. Proponebalurenira mihinegotium animae libet iniroicum hominem perniciosius senliat quam
nieaesalis inquietum, prsemiolaudis, et dedecoris vel ipsum odium , quo in eum irritatur, aut vaslet quis-
plagarummelu, ut dicerem verba Junonis irascenlis quam persequendo alium graviiis , quam cor suuni
et dolentis quod non possel Italia Teucrorum averlere vaslat inimicaiido. El certe non est interior liltera-
regem (Mneid. lib. 1, v. 36-75); quse nunquam Ju- mm scientia, quam scripla conseienlia , id se alteri'
nonem dixisse audieram: sed figmentorumpoelicorum facere quod nolit pati. Quam tu secretus es, habitans
vestigiaerrantes sequicogebamur, ettale aliquiddicere in excclsis in silentio, Deussolus magnus, Iege infa-
solulis vcrbis, quale Poela dixisset versibus; et ille di- tigabili spargens pcenales caecitalessuper illicitasCu-
cebat laudabilius, in quo pro dignitale adumbratse per- piditates ! Cum homo eloquentiae faroam quaeril,
sonae, irseac doloris similior effectus eminebat, ver- astansante hominemjudicem, circumstanle hominum
bis senlenlias congruenter vestientibu.s. Ulquid roihi multitudine, inimicum suum odio immanissimo in-
illud, o veravita mea, Deus meus, quod mihi recitanti sectans,- vigilantissime cavet ne per linguae errorem
acclamabatur prae multis coaetaneiset conlectoribus dicat, Inter hominibus f; et ne per mentis furorem
meis? Nonne ecce illa omnia fumus et ventus? Itane hominem auferatex hominibus, non cavet.
aliud non eratubi exerceretur ingenium ellingua mea?
Laudes tuae, Domine, Iaudes tuse per Scripturas luas CAPUT XIX.
suspenderent palmitem cordis mei, et non raperetur Pueritiw vitia qumin majoreswlales transeunl.
per inania nugarum turpis praeda volatilibus. Non 30. Horum ego puer morum in limine jacebam
enim uno modo sacrificatur transgressoribus angelis. iniser, et bujus arenae palsestra erat illa, ubi magis
CAPUT XVIII. Umebam barbarismum facere, quam cavebam si fa-
Quod hominescurant servare legesgrammalkorum, et cereni, non facientibus inyidere. Dico haecet con-
non divinorumprwceptorum. fiteor libi, Deus meus, in quibus laudabar ab eis,
28. Quid autem mirum quod in vanitates ila fere- quibus placere lunc mihi erat honeste vivere. Non
bar, et a le, Deus meus, ibam foras, quando niihi enim videbam voraginem turpitudinis in quam pro-
iroitandi proponebanlur homines, qui aliqua facta sua jeetus eram ab oculis iuis. Nam in illis jam quid me
non mala , si cum barbarismo aut solcecismo enun- fcedius fuil, ubi etiam talibus displicebam, fallendo
liarenl, reprehensi confundebanlur; si autem libi- innumerabilibus niendaciis et paedagogum, et magi-
dines suas integris et rite eoiiseqtiesilibusverbis co- stros , et parenfes amore ludendi, studio speclandi
piose ornateque narrarent, laudali gloriabanlur? Vi- nugatoria, et imiiandi ludicra inquieiudine? Furla
des hsec, Doraine, et taces, longanimis, et multum etiam faciebam de cellario parenlum -el de mensa,
misericors, et verax . Numquid semper lacebis ? Et vel gula imperitante, vel, ut haberem quod darem
nunc eruisl de hoc immanissimoprofundoquaerentem pueris, ludum suum mihi, quo pariter ulique dele-
le animam , et sitienlem deleclationes tuas, et cujus clabanturi lamen vendentibus. In quo eliam ludo frau-
cor dicit libi : Quwsivi vullum luum ; vultum tuum, dulentas viclorias , ipse vana 3 excellentisecupiditate
Domine, requiram (Psal. xxvi-, 8). Nam 2 longe a victus, saepe aucupahar. Quid aulem tam nolebain
vuliu tuo, in affeclu lenebroso 3. Noiienim pedibus pali, alque alrociler, si deprehenderem, arguebam ,
aut spaiiis locorum itur abs le, aut redilur ad te. quam id quod aliis faciebam , et si deprehensus ar-
Aut vero filius ille luus minor equos , autcurrus, guerer, ssevire magis quani cedere libebal ? Istane cst
vel naves quaesivit, aut avolavit penna visibili, aut innocentia jiuerilis? Nori est, Domine, non est : oro
moto poplile iter egit, ut in longinqua regione vite, Deus meus. Nam bsec ipsa sunt quaea paedagogis
vens prodige dissiparet quod dederas proficiscenli? el magislris, a nucibus, el piltilis, et passeribus, ad
Dulcis pater quia dederas , et egeno redeunti dulcior praefectos el reges , aurum , praedia, mancipia; haec
(Luc. xv, 12, 32). In affectu ergo libidinoso, id enim ipsa omnino qusc succedentibus majoribus aelaiibus
esl lenebroso, alque id est longe a vultu luo. transeunt, sicuti ferulis majora supplicia succedunt.
29. Vide, Domine Deus, et patienter ut vides vide, Humilitalis ergo signum in slalura pueriiise, Rex no-
quomododiligenter observent filii hominum pacla lit- ster, probasii, cum aisti: Taliurii esl regnumcwlorum
1Am.Er. et.Lov.:Et noneruis.SedmeliuslongeBad.Arn. (Malth. xix, 14).
et 1MSS.praecipui:Et nunceruk.
Mss.tresAngl.: xamivi. %Aiterinon,juxtaP.ond.cumiMss.M.
aApudLov. additur, eesseram.Am.et Er., recesseram. 2Lov.,interhomines.Patet legendumessecum Mss.inter
inMss.Alb.habelur,in affectueram tenebrosp. A pud. Bad. hominibus;velsine aspiratione, inter omines; quodAugu-
vero,Arn. et caeterosfere omnesMss.generalioreffertur stinusin exemplumaffertlocutionisiucongruaeetcaYendae.
Sfiutentiaabsqueaddito,ut intelligamuslohge a Deoesse 3 rciwBjjuxtaRond.cum 8 MSS.quibusadstipulahtur%
iUosquisunt in aflectutenebroso. Mss.apudMart.M.
CAPUT XX. mante non mirabile atque laudabile? Al isla omnia
Pro bonissibi in puerilia collatisDeo gralias agil. Dei mei dona sunt; non mihi ego dedi haeci elhona
31. Sed famen, Doraine, tibi excellenlissimo alque sunt, et haecomnia ego. !3onusergo esl qui fecit mo
ct ipsc est boiium meum, et illiexsullo bonis omni
optimo conditori el rectori universilatis, Deo nostro bus quibus eiiam puer eram. Hoc enim peccabam
grafias, eliamsi me puerum tantum esse voluisses.
Eram enim eliam luuc, vivebam ' alque sentiebam, quod non in ipso, sed in creaturis ejus, me aique
cacleris', voluptafes, sublimitates, veritates qusere-
meamque ineolumitatem, vestigium secrelissimseuni-
tatis ex qua eram , curae habebani; cuslodiebamin- bain; atque ita irruebaro in dolores, confusiones,
errores. Graiias tibi, dulcedo mea, et honor meus,
teriore sensu integriiatem sensuum meorum, inque
et fiducia mea, Dcus meus: gratias tibi de donis
ipsis parvis, parvarumque rerum cogitalionibus veri- tuis ; sed tu mihi ea serva. lta enim servabis me ;
tate deleciabar. Falli nolebam , memoria vigebam, et augebuniur, cfperficienlur quce dedisli mihi, et
locutionc inslrtiebar, amicilia mulcebar, fugiebamdo-
ero'ipse lecum; quia et ut siro, tu dedisti mihi.
lorem, abjectionem, ignorantiani. Quid in tali ani-
1 Bad.Am.Er. et Lov.cmteras.
1sicMss.cum Edd.plerisque, uM Lov.habenl: Et jam castigaiumest ex Arn.et
MSS. cmteris.Quippehoclocofatetur Augusiinusse in eo
tuncaudebam.— Et jam tuncvivebam,juxta sommal.et peccasse,quodvoluptates,sublimitates,veritates, nonin.
Rond.cum4 Mss.M. Deo, sed iu seipsoet creaturisaliis quaereret.
LIRER SECUNDUS.
Adaelatemaliamprogreditur,primumquseadolescentiae suse,id est,sextum decimnmvte aiimim,queminpaterna
riomostudiisintermissis consumpseratgenio ac libidimbus indulgens,ad mentem revocatcum eravi dolore severus
ddmoduniindiiudicaudo f urto a se luuc temporis cum sodalibus pernetrato.
CAPUT PRIMUM. pcena superbiaeanimse meae; et ibam Iongius a te,

Adolesceniim mlatmnet vilia recolil. et sinebas ; et jactabar, et cffundebar, el diffluebam,
1. Recordari volo Iransaclas fcedilates meas, et et ebuiiiebani per fornicationes meas, et tacebas. 0
carnalcs corruptiones animse mese : non quod eas tardum gaudium meum ! Tacebas tunc, et ego ibam
aniem ; sed ut amem te, Deus meus. Amore amoris porro longe a le in plura sterilia semina dolorum ,
iui facio islud, recolens vias meas nequissimas in superba dejcclione, el iiiqiiieta lassiludine.
amaritudine recogitalionismeae,ut lu dulcescasmihi, 3. Quisroihimoderaretur *arumnam rrieam,et no-
dulcedo non fallax, dulcedo felix et seeura, et colli- vissimarum rerum iugaces pulchriludines in usum
gens l nie a dispersione in qua frustatim discissus verteret, earumque suavitaiibus metas pracfigeret,ut
Btim, dtmi ab uno te aversus in mulla evanui. Exarsi usque ad conjugale littus exaesluarent lluclus aelalis
enim aliquatido saliari inferis a in adolescenlia, et meae, si tranquillitas in eis non poteral esse, fine pro-
sitvescere ausus sum variis et umbrosis amoribus; et creandorum liberorum contenta, sicut praeseribit lex
contabuit specics mea; et computrui coram oculis lua, Do.mine,qui formas etiam propaginem rnortali-
luis placens milii, el placere cupiens oculis hominum. talis noslrao a, pofens imponere lenem nianum ad
CAPUT n. temperamenlnnispinarum a paradisotuoseclusartim?
Non enim longe est a nobis omnipoicntiatua, etiam
Ammmcelatissuw decimumsexlmnin ardpre libidinoso
cum longe sumus a te. Aut certe sonitum nubiurn
consumplum. luarum vigilaniius adverterem : Tribuialionemautem
2. Et quid eral quod me delectabat, nisi amare et
carnis habebmtlhitjusmodi.Ego ttuiemvobisparco; et,
amari? Sed non tenebalur modus ab animousque ad Bonumest homini midieremnon langere; et, Qui sine
anwmim quatenus esl luminosus a limes amicitise; uxore csi, cogiial ea quw sunl Dei, quomodo placeat
sed exhalabantur nebulse de liinosa concupiscentia Deo : qui uulemmatrinwniojunclus esl, cogital ea quw
carnis et scalebra pubertalis , et obnubilabant atque suni mundi, quomodopiaceatuxori (1 Cor. vn, 28,1,
offuscabanl cor meum , ut nondiscerneretur sereni-
32, 53, 34). Has ergo voces exaudirem vigilamior, et
tas dileelionis a caligine Hbidinis. Utrumque in con- abscisus propter regoum cceloriim {Matih.xix, 12),
fuso aesluabat, et rapiebat imbecillam actatem per
felicior exspectarem aniplexus luos.
abrupta cupidilatum, atque mersabat gurgite flagi- 4. Sed efferbui miser, sequens impetumfluxus mei
liorum. Invaluerat super me ira ttta , et nesciebam.
reliclo te; et cxcessi omnia legilima tua, nec evasi
Obsurdueram 4 stridore catense mortalitaiis mese,
flagellalua : quisenini hocroortalium?Namlu semper
*TresMss.Angl.,colligas. aderas misericordiier saeviens,et amarissimis asper-
BLov.cumanliquioribusEdd.,safiflriininferis.Expunxi-
mus, in,juxta MSS. et Arn. gens offensionibus omnes iljieilas jucunditaies ineas,
3inhbris edilisab HenricoSommalioSocietatisJesu, et
a ThomaBlasio,legilur: limosusiimes.m.codicecorb.limir surdneram,aliorumcodicumauGloritate,necnonexigente
nosus.lllrobiquecorruple:illicenimdeflelAugustinus quod vocabulo
1 MSS.stridore,quodad aures relerlur.
haudcominueril;adeo-
sese intrahoneslseamicillaelimites primsenoiisct propeomnesha. ent, liwdulareti.ff;
<pie legendumcumMss.et aliisEdd.,luminosus limes. quam lectionemparumabfuitut praeeligeremus.
* ID.
u>v.somm.et Blas.;obsorduermn.substituimusob- - mMss.oplimis, morUsnoslrw.
611? .LIBSR.SECCNDUS. "-• _ ^
ut ita qtiawereniSine offerisionejucundaii; et ubi hoc cum irem abs le longius. liane tu taccbas tunc mihi ?
possero non iiiveniTeniquidquam, practefte, Oomine, Et cujus erant, nisi lua, verba illa per matrem meam,
prseter teqtli fingisdolorem in praecepto(Ps. xciii,20), fidelem luam, quaecanlasti in aures meas? Nec inde
etpercutis ut sanes, etôccidisnosne moriamur abste quidquam descendit in cor, ut facerem jllud. Volebat
(Deut. xxxn, 39). Ubl eraih, et quam longe exsulabam enim illa, et secreto memini ut monuerit cum sollici-
adeliciisdbmusluae,annoil!o sexto decimoaetatiscar- ludine ingenti ne fornicarer, maxinieque ne adulte-
nis meae, cum aceepitiu me sceptruin, et totas ma- rarem cujusquam uxorem. Qui mihi nioniius mulie-
nus ei dedi, vesania Hbidinis', Hcentiosscper dedecus bres videbanlur, quibus qblemperare erubescerem.
humantim, illicitse autem per leges tuas? Non fuit IHiautem iuierant, eliiesciebam; et te taccre puta-
cura meorum ruenteni excipere me matrimonio-, sed bam, alque illam loqui, per quam mihi lu non tacebas,
cura fuit lantum ut discerem sermonem facere qtiam elin illaeontemnebarisa niefilio ejus, filioancillaetuae,
oplimum, el persuadere dictibne. servo luo. Sed nescieham, etprseceps ibam tanta cre-
CAPUT III. cilate, ul infer coaetaneos nieos puderct me minoris
De peregrinatibne studiorum carisa, et de parentum dedecoris, quoniam audiebam eos jaciantes flagitia
proposilo. sua, el tantogloriairtes magis, quanto magis turpes
ij. Et anno quidem illo intermissa erantstudia mea, essent : et libebat facere non solum libidine lacti,
dum niihi reducto aMadauris, in qua vicina urbe verum cliam laudis. Quid dignum est vituperatione
jam cceperam litteraturse alque oratoriaepercipiendae nisi vitium? Egs ne vituperarcr, viiiosior fiebam ;
grafia peregrinari, Ionginquioris apud Carlhaginem ct-ubinon suberat quo admisso aequarerperdilis, fin-
peregrinationis sumptus prseparabantur, animosiiale gebam me fecisse quod noh fecer.iin, ne viderer ab-
niagis quam opibus palris, muiiicipisThagaslensisad- jeciiorquo eram iiuiocentior, ct nc vilior haberer quo
modum tenuis. Cui narro baec? Neque enimlibi, Deus . eram caslior.
meus : sed apud te narro hsec generi meo, generi hu- 8. Ecce ciim quibus comilibus iter ageham platea-
inano, quanlulacumque ex particula incidere poiest rum Babyloniae,etvolulabar in cceno ejus, lanqtiam
in isias meas lilteras. Et utquid hoc? Ut videlicet ego in cinnamis et ungtientis pretiosis. Et in uiiibilico
et quisquis haeclegit, cogitemus de quani pro/undo ejus, quo lcnacius kererem, calcabat me inimicus
clamandura sit ad le. Et quid propius auribus luis, invisibilis , et sedticebat me , quiacgo seduciilis
si cor confiienset vita ex iide est? Quis eiiira non ex- erani. Non eiiim et illa , quoei*amde raedio Babyld-
tollebat laudibus tunc horiiiueinpatrero meum 2, quod nis fugerat, sed ibat irt cseteris ejus tardior mater
ultravires reifamiliaris suaeimpenderetfilioquidquid carnis mese, sicut nionuit me pudiciliam, ila ctiravit
etiam longe peregrinanti sludiorum causa opus.es- quod de me a viro suo -audierat, jamque pestilentio-
set? Mullorumenim civiuni longe opulentiorum ntil- sum etin posierum periculosum scntiebat, coercere
lum tale negotium pro liberis erat: cum intcrea non termino conjugalis affeclus, si resecari ad vivumhori
salageret idem pater quaUs.cresceremjtibi, aulqiiam poterat. Non curavit hoe, quiii raelus eral ne ihipedi-
castus essem; dummodo.essem disertus, vel desertns retur spes raea compede uxoria; iion spes illa qnam
saeculihabebatmater, sed spes lilteraruro,
polius a cultura lua, Deus, quies uiius verusel bonus in te futuri
Doroinusagri tui cordis mei>, quas ut nosseni nimis volebat parens ulerque : ille,
6. Sed ubi sexto ilkret decimo anno, inlerposito quia de le prope nihil cogiiabai, de meautem inania;
olioex necessitale domestica feriatusab ontnischola, illa aulem, quia non solum nullo dclrimeiito, sed
cum parentibus esse ccepi, excesserpnl caput meuni eliam nonnullo adjumenlo ad le adipisccndiim fulura
usitaia illa studia doctrinae.Ila enim fcon-
vepres Ubidinum;;iet nulla erat eradicans nianus. existimabat
Quiniraoubime ille paler in balneis vidit pubesceiitem, jiclo, reeolens, Utpossura, mores pareniura meoruni.
et inquieta indulum adolescenlia, uuasi jamex hoc Relaxabanlur eiiam inihi ad ludenduro habetiae,ulira
in nepoles gestiret, gaudens roatri indicavit; gaudeus temperamenlum severitulis, in dissolutioiieniaffectio-
viiipientia in qua te iste mundus oblitus est creatorem nuiii variarum. et in omnibuserat caligo iniercludens
suum,.et creaturam tuam pro te amavit, de vino in- mihi, Deds riieus, sereiiilaieni veriiatis luai; et pro-
visibili perversse atque inclinatae? in ima voluntatis dibat lartiiuani ex adipe iniquitasliiea (Psal. LXXII, 7).,
suae.Sed matris in pectore jam inchoaveras lemplum CAPUT IV. '.,'.!.'
luuui, elexordium sanctaehabitationis tuae:nam ille. Furlum cum sodalibusperpetralum.
adhuc catechumenus, et hoc recens erat. llaque illa 9. Furtum certe punit lex tua, Dominc, etlexscri-
exsiHviipiatrepidalibne actremore; eiquamyis niihi pta in cordibus hominum, quam ne ipsa quidem delet
nondum fideli, limuittamen vias distortas, in quibus iniquitas. Quis enim fur aequpanimo fnrem patiiur?
arabulanl qui poiiunt ad te tergum, et non faciem. Nec copiosus adactum inopia. El. ego furtiiin facere
7. Hei mihi I et audeodicere tacuisse le, Deusmeus, voluiet feci, nulla compulsus egeslale nec penuria, ;
1 Lov.Somm.etBlas.,accepitinme luxuriasceptrum,el sed faslidio jusiiliae', et sagina iniquitalis. Nam id
totasmdriuseidedi vesmtim liuidinis.In aliis plerisquecodi- furalus sura
cibiishabetiirin reeto,vesania;et abestvox, iuxuria. quod mihi abundabat, cl mullo melius :
2Qukenimhoriiirium nonextollebatlaudibustanc palrem nec ea re volebam frui quam furto appeiebam; sed
meum ? JuxtaSonim.etRond.M.
* Ms.tjrensis,perversusatqueinclinatus. JMSS.frequentiores:Nisipemiria et fastidiojusiilite.
673 CONFESSIONUM S. AUGUSTINI G80
ipso furto el peccato. Arbor erat pirus in vicinia vi- reret metu legum et difficultate rerum, propler ino-
neaenostrsepomis onusta, nec forma nec sapore ille- piam rei familiaris, et conscientiam scelerum. Ncc
cebrosis. Ad hanc excutiendam atque asportandam, ipse igitur Catilina amavit facinora sua; sed ulique
nequissimiadolescentuliperreximus nocteinlempesta, aliud cujus causa illa faciebat.
quousque ludum de pestilentise more in areis pro- CAPUT VI.
duxeramus; el abslulimus inde onera ingentia, non Omnia qumboni specie ad vitia invitant, in solo Deo
ad noslras epulas, sed vel projicienda porcis, etiamsi essevera el perfecta.
aliqtiid inde comedimus; dum lamen fieret a nobis 12. Quid ego l miser in te amavi, o furtum meum,
quod co liberel quo non licerct. Ecce cor raeum, o facinus illud meum nocturnum sexti decinii anni
Deus, ecce cor meum quod miseratus es in imo abys- aelalis meae? Non enim pulchrum eras, cum furtum
si. Dicat tibi nunc ecce cor meum quid ibi quaerebat, esses; aut vero aliquid es, ut loquar ad le? Pulchra
ul essem graiis malus, et maliliaemese causa nulla erant poma illa quaefurati sumus, quoniam creatura
csset nisi nialitia. Fceda erai, el amavi eam; aroavi tua erals, pulcherrime omnium, creator omnium ,
perire : amavi delccttim meum; non illud ad quod Deus bone, Deus suromumbonum, et bonum verum
deficiebam, sed defecium meum ipsum amavi : lurpis meum : pulchra erant illa poraa; sed non ipsa concu-
anima ei dissiliens a firmamentotuo in exterminium; pivit anima meamiserabilis. Erat enim mihi meliorum
non dedecore ' aliquid, sed dedecus appetens. copia ; illa autem decerpsi tantum ut furarer. Nam
CAPUT V. deccrpta projeci, epulatus inde solam iiiiquilafera8,
Neminempeccaresinecausa. qua laetabar fruens *. Nam et si quid illorum pomo-
B
10. Elenim species est pulchris corporibus, et aurum intravit in os meum, condimentura ibi facinus
erat. Et Domiiie Deus meus, qusero quid me
ro, ct argenlo, el omnibus; et in conlaciucarnis con- in furlo nunc,
et ecce species nulla est: non
gruentia valet plurimum, caeterisquesensibus est sua dieo sicutdeleclaverit,in aequitate atque prudenlia ; sed neque
cuique accoinmodala modificalio corporum; habet sicut in
etiam honor temporalis, ct imperitandi aique supe- menle hominis atque memoria et sensibuset
randi poteniia suum decus, unde etiam vindiclaeavi- vegetante vila; neque sicut speciosa sunt sidera et
ditas oritur : et tamen in cuncla hscc adipiscenda decora locis suis et terra et mare plena fetibus, qui
non est egredienduiii abs le, Domine, neque de- succedunl nascendo decedentibus; non saltem ut est
viandum a lege tua. Et vila quam hic viviraus ha- quaedam defecliva species ct umbratica vitiis fallen-
bet illecebram suam propter quemdam modum tibus.
13. Nam et superbia celsitudinem imitatur ; cuni
decoris sui, et convenienliamcum his omnibus infi-
mis pulchris. Amieitia quoque hominumcharo nodo tu sis unus super omnia Deus excelsus. El ambitio
dulcis est proptcr unitatem de muliis animis. Propler quid nisi honores quacrit et gloriaro; cum tu sis prae
universa haec atque hujusmodipeccalumadmiltitur, cunctis honorandus unus et gloriosus in selernum?
dum immoderala in isla inclinalione cum exlrema Et ssevitiapoteslatum timeri vult : quis autem limen-
bona sint, meliora et summa deserunlur, lu, Domine dus, nisi unus Deus? Cujuspotcstatieripi aut subtrahi
6 ? quando, aut ubi, aut quo, vel a
Deus nosier, ct vcrilas lua, et lex lua. Habent enim quid polest quo
et haeeima delectationes, sed non sicut Deus meus potest? Et blanditiaeIascivieniiumamari volunl; sed
neque blandius est aliquid lua charilate, nec amalur
qui fecil omnia ; quia in ipso delectatur justus, et
est dcliciaereclorum corde. quidquam salubrius, quam illa prse cunctis formosa
ipse et Iuminosaveritas tua. Et curiositas affectarevidetur
11. Cum itaquede facinore quaeriturqua causa fa-
studium scientiae; cum lu omnia summe noveris.
•clumsii, credi non solet, nisi cum appetitus adipi-
scendi alicujus illorum bonorumquseinfimadixiraus, Ignorantia quoquo ipsa atque slullitia, simplicilaiiset
innocenlisenomine tegilur; quia te simplicius quid-
esse poluisseapparuerit, atil metus amillendi. Pulchra
non reperitur. Quid te autem innocentius ,
sunt cnim el decora, quanquamprae bonis superiori- quam
bus et 2 beatificis abjecla el jacentia. Homicidium quandoquidem opera sua' malis inimica sunt? Et
fccit. Cur fccil? Adamaviiejusconjugemautpraedium, ignavia quasi quietem appetit : qusevero quies cerla
aut voluit deprsedari unde viveret, aul limuit ab illo prseterDominum? Luxuria satietatem atque abundan-
lale alitiuidaniittere, aut laesusulciscise exarsil. Num tiam se cupit vocari : tu autem es plenitudo et inde-
homicidiumsine causa facerel, ipso honiicidiodele- ficienscopiaincorruptibilissuavitalis. Effusioliberali-
talis oblendit umbram : sed bonorumomniumIargitor
ctaius? Quis crediderit? Nam et de quo dictum est
vecordi et nimis crudeli homine, quod gratuilo polius 1Ergo,juxtaSomni.Dub.Mart.Rond.Quidergoego,juxla
malus atque crudelis erat, prsediclaest tamen causa: aliosEdd. M.
s Eranl,juxta Er.Lugd.LOV. Somm.Dub.Mart.et Rond.M.
Ne per olium, inquit, lorpescerelmanus aul animus 8LOV., solainiquitale;at alii cdd. melius, solaminiqui-
tatem.
(Salluslius, deBello Cutil.,cap. ix). Quare id quoque? 1 Angl.duo, furens;alii,fruens.
cur ila ? Ul scilicet illa exercitaiione scclerum, capta 8 inMss.qualuoret Arn.,mihi.
6 omitteudum,polest,,juxtasomm.Lov.Flor.Rond..M.
urbe, honores, imperia, divitias assequeretur, et ca- ' lta inMss.et antiquioribusEdd.,cumin Lov.et Arh.le-
1 De decore,juxta Somm.et Rond.Mart.ex 5Mss.:Kon gatur: opera tua malisinimka sunt : contramentemAugu-
decus sed stini,qui,nisifallimur,probareintenditnihilDeiinnocenliae
* Etaliquod, dedecus appetens. M. derogaripcenamatisirrogata,quia si quidpatiunturnocu-
opibus,juxta Somm.et Rond.M. menti,totumta ipsaeorumoperarefundidebet,
681 LIBER SECUNDUS. .•;;_. •-''•", . 682
affluentissimustu es. Avaritiamulta possidere vUll; nunc recolens erubesco (Rom. vr, 21), maxime in illo
et tu possidesomnia. Invidentia de excellentia litigat: furto in quoipsum furtum amavi? Nihilaliud; cum
quid te excellentius? Ira vindictam quaerit: tejustius et ipsum essct nihil, et eo ipso ego miserior. Et ta-
qttis vindicat? Timor insolita et repentina exhorrescit, men solus id non fecissem, sic recordor animum tunc
rebus quaeamantur adversantia, dum praecavet secu- meum; solus omnino id non fccissem. Ergo amavi
ritati : tibi enim quid insoliium? quid repentinum ? ibi etiam consortium reorum cum quibus id feci ?
aut quis a le separat quod diligis? aut ubi, nisi apud Non ergo nihil .aliud quam furtum amavi; imo vero
te, firma securiias ? Tristitia rebus amissis eontabe- nihil aliud, quia et illud nihil est. Quid est revera ?
scit, quibus se oblectabat cupiditas; quia ita sibi nqj- Quis est qui doceat me, nisi qui illuminat cor meum
let, sicut tibi auferri nihil potest. et discernit urabras ejus ? Quid est quod mihi venit
14. Ita fornicatur anima, cum avertitur abs te, et in mentem quserere, et discutere, et considerare ?
quaeritextra le ea quae pura et Iiquida non invenit, Quia si tune amarem poma illa quse ftiratus sum, et
nisi cum redit ad te. Perverse te imitantur omnes eis frui cuperem, possem etiam solus, si satis esset
qui longe se a le faciunt, et extolluntse adversumte. committere illam iniquilatem, qua perveuirem ad vo-
Sed etiam sic te imitando indicant creatorem te esse luptatem meam; nee confricatione consciorum animo-
omnis naturse; et ideo non esse quo a te omni modo rum accenderem pruritum eupiditatis meae. Sed quo-
recedatur. Quid ergo in illo furto ego dilexi? et in niam in illis pomis voluplas mihi non erat, ea erat in
quo Dominummeuro vel vitiose alque perverse irai- ipsofacinore, quam faciebat consortium simul peccan-
tatus sum? An libuit facere contra legem saltein fal- tium.
lacia, quia potentatu non poteram, ut mancam liber- CAPUT IX. i
tatem captivus imitarer faciendo impune quod non Conlagiosares sodatesmali.
liceret, tenebrosa omnipoientise similitudine? Ecce 17. Quid erat ille affedtusanimi ? Certe enim plane
cst ille servus fugiens Dominum suum et conseculus turpis eral nimis; et vaemihi erat qui habebam illum.
umbram. 0 putredo, o nionsirnm vitse, etmortis pro- Sed tamen quid erat? Delictaquis intelligit?(Psal. xvin,
funditasI Potuitne libere quod non licebat, non ob 15.) Risus erat, quasi titillato corde, quod fallebamus
aliud, nisi quia non licebat? eos qui hsec a nobis fieri non putabant, et vehementer
nolebant. Cur ergo eo me delectabat, quod id non
CAPUT VII.
Gratias agit Deo pro remissionepeccalorum,quodquea faciebam solus? An quia etiam nemo facile solus
multis servatussit. ridet? Nemo quidem facile; sed tanien etiam so-
15. Quid retribuam Domino, quod recolit haec los et singulos homines, cum alius nemo praesens
niemoria mea, et anima mea non metuit inde? Dili- est, vincii risus aliquando, si aliquid nimie ridiculum,
gam te, Domine, et gratias agam, et confitear nomini vel sensibus occurritl, vel animo. At ego illud solus
tuo, quoniam tanta dimisisli mihi mala et nefaria non facerem, non facerem omnino solus. Ecee est
opera mea. Gralisetuae deputo et misericordisetuse, coram te, Deus meus, viva recordatio animce meae.
quod peccata mea tanquam glaciem solvisti. Gratiae Solus non facerem furtum illud, in quo me non Hbe-
tuae deputo et quaecumquenon feci mala : quid enim bat id quod furabar, sedquia furabar: quodme soluni
non facere potui, qui etiam gratuitum facinus amavi? facere prorsus non liberet nec facerem. O nimis in-
Et omnia mihi dimissa esse fateor; etquaemea sponte iraica amicitia, seduetio mentis investigabilis, ex ludo
feci mala, et quaete duce non feci. Quis est hominum et joeo nocendi aviditas, et alieni damni appetitus ;
qui suam cogitans infirmitatem, audet viribus suis nulia lucrimei, nulla ulciscendilibidine; sedcum dici-
tribuere castitatematque innocentiamsuam; ut minus tur: Eamus, faciamus; et pudet non esse impudentem.
amet te, quasi minus ei necessaria fuerit misericordia CAPUT X.
tua, qua donas peccata conversis ad te ? Qui enim vo- In Deo omne bonum.
catus a te secutus est vocem tuam, et vitavit ea quae 18. Quis exaperit istam tortuosissimam et impli-
me de meipso recordantem et fatentem legit, non me catissimam nodosilatem ? Fceda est; nolo in eam in-
derideat ab eo medico aegrumsanari, a quo sibi prae- tendere, nolo eam videre. Te volo, justitia et inno-
slilum estul non aegrotaret,vel potius ul minus segro- cenlia, pulchra et decora honestis Iuminibus, et
taret: et ideote tanturadem, imovero amplius diligai; insaliabili satietate. Quies cst apud te valde, e.t vita
quia per quem me videt tantis peccatorum meortmi imperturbabilis. Qni intrat in te, intrat in gaudium
languoribus exui, per eum se videt tahtis peccatorum Domini sui ( Matth. xxv, 21); et non timebit, ei
Ianguoribus non implicari. habebit se optime in optimo. Defluxi abs te ego, et
CAPUT VIII. erravi, Deus meus, nimis devius a stabilitate tua in
Amavitin furto consortiumsimul peccantium. adolescenlia, el factus sum mihi regio egestatis.
16. Quemlfructumhabui miser aliquando in iis quae 1occurrerit,juxtaEr. Lugd.Lov.somm.etRond.M.
SANCT.AUGTJST.I. (Vingt-deuoc.)
683 S. AUGUSTINI
CONFESSIONUM m
LIBER TERTIUS.
De annis setalisillius decimoseptimo,deciinooctavoet decimohoiiotransactls ubi dlun litterariistudii
Cabthagine,
curriculumabsolveret,se libidinosiamorislaqueo irrelitum, necnonin Manichseorumhseresimprolapsumfuisse me-
se
Biinit.Adversushorumerrores et inepliasdisserit luculenler.Maternaspro lacrymaset responsumde sua resi-
pisceutiadivinitusaeceptiunrefert.
CAPUT PRlMTOL 3. Ergo amantur et dolores '? Certe omnis homc.

Ainorequemvehabaiuf capilur. gaudere vult. An cum miserum neminem esse libeat,
1. Vehi Cailhaginem ; et circumstrepebat riveun- libet tamen esse misericordem; quod quia non sine
dique sarlago flagitiosOrumariiorum. Nonduth ama- dolore est, haG una causa amantur dolores? Et hoc
bam, et ahiare amabam ', et seeretiore indigenlia de illa vena amicitiaeest. Sed quo vadit? quo fluit?
Oderahi hie thinus indigertlem.Quaerebamquod ama- Utquid decurrit in lorrentem picis bullientis aeslusE
reih', amans amare, et «derahi securitaiem, et viam immanes lelrarum libidinum, in quos ipsa mutalur
sirte hiuscipulis. Quoniam fairies mihi erat intus ab et vertitur per nutuin proprium de coelestiserenilale
irtleiiore cibo teipso, DiJiismeUs,et ea fame non esu- detorta alque dejecla ? Repudietur ergo misericordia?
riebam ; sed eraiii feihedesiderio alimeiitoruriiirtcor- Nequaquam. Ergo amentur dolores .aliquando. Sed
ruptibilium : non quia plenus eis eram, sed quo ina^ cave immundiliam, anima mea, sub lulore Deo meo,
nior, eo fastidiosior. Et ideo iibn bene valebat anima Deo patrum nostrorum, el laudabili et superexaltato
mea; et ulcerosa projiciebat Sij foras raiserabiliter in omnia saecula (Dan. m, 52); cave immunditiam.
scalpi avida conlaclusertSibiliUih.Sed si nort Mberent Neque enim nunc non misereor; sed tunc in thealris
animam , riori ulique aniarentur. Amare et ahiarl congaudebam amantibus, cum sese fruebantur per
dulce mihi erat, niagis si *etaihanlis eorbore frue- flagilia, quamvis hsec imaginarie gererent 8 in ludo
rer. Vehani igitur amicitiaj coiiiquihabariisordibiis speclaculii Cum aulem sese amittebant, quasi mise-
concupiscentiae,caridoremqUeejus (iBnubilabahide ricors contristabar; et utrumque delectabat tamen.
tartaro libidihis 2; et tameii fcedusatqiie ihhohestiis, Nunc vero magis misereor gaudenlem in flagikio,
elegans et urbanus esse gesliebani abuiidSniiVartitate. quam velut dura perpessum detrimento perniciosse
Rui eiiam in amorem quo ciipiebariicapi. DeiiSmeus, voluptatis, et amissione miseraefelicilatis. Haeccerle
inisericbrdia mea, quanto fellehiihi suaVitatemillarii, verior misericordia; sed non in ea deleclat dolor '.
et quam bonus aspersisli! quia et amatus sutri, '6t Nam etsi approbafur officio charitatis qui dolet mi-
perveni occiilte ad vihciilum frueridi, et colligabar serum; mallet tamen utique non esse quod doleret^
iseltisaerumnosisnexibus, ut caederei"vifgiS feWeii qui germanitus misericors est. Si enim est malcvola
ardenlibus zeli, et suspicibnuih, et limoruni, et Ifa- benevolentiajquod fieri non polest; potest et ille qui
rum atque rixarum. veraciter sincerilerque miseretur, cupere esse mise-
CAPUT 11. ros ut misereatur. Nonnullus itaque dolor approban-
Amavitspcclaculatragica. dus, nullus amandus est; Hoc enim tus Domine Deus,
2. Rapiebant me spectaculatheatrica, pleha imagi- qui animas amas, longe lateque purius quam nos , et
nibus^miseriarum mearum , et ibmiiibus ignis mei. incorruplibilius misereris , quod nullo dolore saucia-
Quid esl quod ibi iiomo vult dolere, cum spectat lu- ris. El ad haeciquisidoneus?
ctuosa alque fragica, quse tamen pati ipse hoilef? lEt 4. At ego tutic niiserdolere amabam; et quaerebam
tamen pati vult ex eiS dolorem speclator, et dolor ut esset quod dolerem , qiiando mihi in aerumna
ipse esl voluptas ejiis. Qiiidest, nisi miserabilisinsa- aliena, et falsaj et saltaloria; ea magis placebal actio
nia 8? Nam eo magis eis raoVCtUrquiSque,(jilOrriihus histrionis •, rheque alhciebal vehementiuSjqua mihi
a talibus affeclibus sariiis Cst: quaiiquam cum ipse lacrymaeexcutiebaniur. Quid autem mirum cum infe-
patitur, roiseria ; cum aliis coihpalitui', hiiserifcordii lix pecus aberrans a grege tuo, et inipaiiens custodiae
dici solel. Sed qtialis tandeni miSericOI'diain rebiis tuae lurpi scabie fcedarer? Et inde erant doloriim
fictis et scenicis? Non enini ad subvcliieilduniprovb- amores-, non quibus altius penetrarer; hon enim
calur audilor; sed laniiiiii ad dolenduriiihvilalur : et amabam lalia perpeii, qualia spectare; sed quibtis
actoril earuhi imagiiiuriiaitipliusfaVcitjciilii ampiius audilis et ficlis, lanqiiam iii snperficieraderer : quos
dolet. Et si calahiitatcs illsi:hdmimimvei aniiquaevel tamen quasi ungues scalpentiurii fervidus tunmr, ef
falsaesic agantur, ul qui spectdt non doleat; abscedlt tabes , et sanies horrida consequebaiur. Talis viia
inde faslidienset reprehenderis : si auteni doleat, ma- niea, nuroquid vita erat, Deus meus ?
net inlcntus, el gauderisiacryriiatur.
1Lov.:E((«nai'iama6flin;moxque: ^nansamart/at Bad. 1TheologiLov.legunt:Lacrymmergoamanturet dolores.
Am.Er. et Arn.cumMss.pro anmri,habent amare,ulroque Abestvoxtacrymma Mss.et Eiid.plerisque.
loco, et melius. 2 in mstus,juxta Rond.ctua5 Mss.,et Mart.cum2 Mss.M.
s Am.Er.et Lov.: Delarlarea libidine;at Bad.Arn.et
Mss.:Detartaro libidinis. 8 Gererentur,juxta Er. Lugd.Lov.somm.Mart.Rond.M.
8 SeptemMss.:Mirabilisinsania. 4 Bad.Am.Er.et Lov.: Delectaturcor; nostramverole-
*Am.Er. et Lov.,auctori. ctionemprseferunt MSS.et Arn.
685 LIBER TERTIUS. ?86
CAPUT III. 8. Quomodoardebam, Deus meus, quoriiodoarde-
In scholarhetorisab Eversorumfaclis abhorrebat. bam revolare a lerrenis ad le; et riesciebam quid
5. Et circumvolabatsuper me fidelisa longe mise- ageres mecum! Apud te esl enim sapientia. Aiiior
ricordia tua. In quantas iniquitates distabui, et sacri- autem sapienliaenomen groecumhabet filomyim, quo
legam curiositatem secutus sum , ut deserenlera te, me accendebant illaelilierae. Stirii qui seducant per
deduceret me ad ima infida, et circumvenloria obse- philosophiam, niagno et blando et hoiieslo nomine
quia dsemoniorum, quibus immolabam facta mea colorantes et iiicaiiteserrores suos : et prope omnes
mala, et in omnibus flagellabasme I Ausussum etiam qui ex illis el supra temporibus taleserant, nolanlur
in celebritate solemnitatum tuarum, inlra parieies in eo libro et demonstraritur; et manifestatur ibi sa-
ecclesiaeluae concupiscereet agere negotium procu- lutifera illa admonitio Spirittis tui per servum luuni
randi fruclus mortis : unde me verberasti gravibus bonuni et pium : Videlene quis vOsdecipiat per philo-
pceuis; sed nihil ad culpam meam, o tu pragrandis sophiamet inanem seduclionem,secundumtraditionem
misericordia mea, Deus roeus, refugium roeuma ter- hominum,secunduriieiemenlahujus iriundi, el nonse-
ribilibus nocentibus, in quibus vagatus sum prsefi- cundumChrislum; quia in ipso inluibiiat oirihispleni-
denti collo, ad longe recedendum a te, amans vias tudo divinitalis corporaliler (Coloss. n, 8, 9). El ego
meas et non tuas, amans fugitivamlibertatem. illo tempore, scis tu, lumen cordis niei, quoniam non-
6. Habebantet illa studia quaehonesta vocabantur, dummihi haecapostolica riota erant, hoc lamen solo
ductum suum intuenlemfora litigiosa, ut excellereni deleclabar in illa exhortalione, qUOdnon illam aut
in eis, hoc laudabilior, quo fraudulenlior. Tanta est illam sectam, sed ipsam, quaecumqueesset, sapien-
caecitashominum de caecilateetiam gloriantium. Et tiam ut diligerem, et quaererero,et assequerer, et le-
majorjam eram in schola rhetoris; et gaudebam su- nerem atque amplexarer forliier, excitabar sermone
perbe, et tumebam lypho ; quanquamlonge sedatior, illo, et accendebar, et ardebahi; et hoc solum me in
Domine,tu seis, et remotus omnino ab eversionibus tanla flagrantiarefrangebal', quod nomenChristi non
quas faciebant Eversores (hoc enim nomen scae- erat ibi. Quoniam hoc homen secundum misericor-
vum ' et diabolicum, velut insigne urbanitatis est), diam tuam, Domine, hoc nomeu Salvatoris mei Filii
infer quos vivebam pudore impudenti, quia talis non tui, in ipso adhnc lacte matris, tenerum cor nieum
eram : et cum eis eram, et amicitiis eorum delecta- praebiberat 2, et alte relinebat; et quidquid sine hoc
bar aliquando, a quorum semper factis abhorrebam, nomine fuisset,quamvis litleratuni, et expolitumj et
hoc est ab eversionibus, quibus prolerve insecta- veridicura, non me totuni rapiebat.
bantur ignotorum verecundiam , quarn perlurbarent CAPUT V.
gratis illudendo atque inde pascendo malevolas Iaeli- Faslidiit sacrasLilteras proptersimplicilatemstili.
tias suas. Nihil est illo actu similius actibus daemo- 9. ltaque institui ariimum intendere in Scripttiras
niorum. Quid itaque verius quam eversores vocaren- saiictas, ut videreni quales essent. Et ecce videorem
tur? Eversi plane prius ipsi atque perversi, deriden- rton compertanisuperbis, neque nudatam
pueris; sed
tibus eos et sediiceniibusfallacibusocculte spiritibus, incessu bumilem, successuexcelsamet velatam
my-
ih eo ipso quo alios irridere amaiitet fallere. steriis : el non erahi ego talis ut intrare ih eam pos-
CAPUT IV. sem, aut inclinare cerviceni ad ejus gressus. Non
HorterisiusCiceroriisexcilavililluriiad ardorem eiiiin sicut modo loquor, ita sensi cUmattendi ad il-
pliiibSbphim. lam Scripturam : sed visa est mihi iridignaquain Tul-
7. Inter hos ego, itnbecillatunc setale discebamH- lianse dighitaticonipararem. Tumor enim meus refu-
bros eloquentiae, in qua eminere cupiebamfine da- giebat modum cjus; el acies mea non penetrabat
mnabili et venloso per gaudia vanitalis humanse; et iriteriora ejus. Vertimtaiiien illa erat quae cresceret
usitato jam discendi ordine perveneram in librum cuni parvulis; sed ego dedignabar esse parvulus, et
quemdam Ciceronis, cujus linguam fere omnes mi- lurgidus fastu mihi grandis videbar.
ranlur, peclus iion ita. Sed liber ille ipsius exhor- CAPUT VI.
lalionem conlinet ad philosophiam, et vocatur Hor- A Manichwisquomodocaptus.
tensius. Ille vero liber mutavit affectum meum, 10. Incidi iiaque in homines superbe delirantes, et
et ad teipsum, Domine, mulavit preces meas, et carnales nimis et loquaces, in quorum ore laquei dia-
vota ac desideria mea fecit alia. Viluil mihi repenle boli, et viscum confectuincommixtione syllabarum
omnisvana spes, et immortalitatem sapientiaeconcu- nominis tui, et DominiJesu Christi, et Paracleii con-
piscebamaestucordis incredibili; et surgerecceperam solatoris nostri Spiritus sancli. Haec noroina 8 non
ul ad te redirem. Non enim ad acuendam linguam, recedebant de ore eortim, sed tenus sono k et strepitu
quod videbaremere maternis mercedibus, cum age- linguae;et caeterum, cor inane veri. Et dicebant, Ve-
rem aunum aetaiisundevigesimum,jam defunctopatre
anle bierinium: non ergo ad acuendaro linguamrefe- *sicMSS. propeomnescumBad.,neque secusAm.et Er.,
nisi scribuntrefringebat;at Lbv.et Arn. habent: Et
rebam illumlibrum; neque mihi loculionem,sed quod Ivocsquod oioin metantaflagruntiarefrigebat.
2 vie biberat,juxtaEr.Lugd.ven. Lov.Flor.et Mart.cum
loquebatur persuaserat.
i Sicjuxta vetustosCdd.scribendumhic, scwvum,id est 6MSS.M.
8Lov.:EWC enimomnianon.
elnistrum;nonswvum,uti scribiturapudEr.etLov. * 4 Mss.,lenuisono;alii,tenussono.
687 CONFESSIONUMS. AUGUSTLM 688
ritas, et veritas: et multum eam dicebant mihi, et etsi cantari atidiebara, non eredebam : illa autem cre-
nusquam erat in eis; sed falsa loquebantur, non de te didi. Yae, vse! quibus gradibus deductus sum in pro-
lantum, qui vere Veritas es, sed etiam de islis ele- funda inferi ? Quippe laborans et scsluans inopia veri,
menlis hujus mundi crealura tua, de quibus etiam cum te, Deus meus (tibi enim confileor, qui me mise-
vera dicentes philosophostransgredi debui prae amore ratus es et nondum confitentem), cum le non secun-
tuo, mi Pater sunime bone, pulchritudo pulchrorum dum intellectum mentis, quo me prsestare voluisti bel-
omnium. 0 Veritas, Yeritas, quam intime etiam lum luis, sed secundum sensum carnis qusererem. Tu
medullaeanimi mei suspirabant tibi, cum le illi sona- autem eras interior intimo rneo, et superior summo
renl mihi frequenter et mulliplieiler voce sola, et limeo. Offendiillam ' mulierem audacem, inopem pru-
bris niulifs et ingentibus! El illa erant fercula in qui- dcntiae, aenigmaSalomonis, sedentem super sellam in
btts mihi esurienli le, inferebantur pro te sol et luna, foribus, et dicentem : Panes occullostibenler edite, et
pulchra opera tua; sed tamen opera lua, non tu, nec aquam dttlcem furtivam bibite(Prov. IX, 17). Quse me
ipsa prima. Priora enim spiritualia opera tua, quam seduxit, quia invenit foris habitanlem in oculo carnis
ista corporea, quamvis lucida et ccelestia. At ego nec meae, et talia ruminantem apud me, qualia per illums
priora illa, sed teipsam, te, Veritas, in qua non est vorassem.
commutalio nec momenti obumbratio (Jacobi i, 17), CAPUT VII.
esuriebam et sitiebam; et apponebantur adhuc mihi Doctrina Manichmorumabsurda cui suffragabulur.
in illis ferculis phantasmata splendida, quibus jara 12. Nesciebamenim aliud vere quod est; et quasi
inelius erat amareislum solem, saltem istis oculis ve- acutule movebar ut suffragarer stultis deceptoribus,
rurn, quam illa falsa animo deceplo per oculos. Et cum a me qusererent unde raalum; et utrum forma
tamen, quia le putabam, manducabam; non avide corporea Deus finiretur elhaberetcapillos et ungttes;
quidem, quia nec sapiebas in ore nieo sicuti es; ne- ct utrum justi existimandiesseniqui haberent uxores
que enim tu eras figinenta illa inania; nec nutriebar multas simul, et occiderent homines, et sacrificarent
eis, sed exhauriebar magis. Cibus in soinnis similli- de animalibus. Quibus rerum ignarus perturbabar;
mtis esl cibis vigilaiitium, quo tamen dormientes non et recedens a verilate, ire in eam mihi videbar; quia
alunlur; dormiunt enim : atilla nec similiaeranl ullo non noveram malum non esse nisi privationem boni,
niodo tibi, sicut nunc mihi locuta es ; quia illa erant usque ad quod omnino non est. Quod unde viderem,
corporalia pliantasmata, falsacorpora,quibuscertiora cujus videre usque ad corpus erat oculis, et animo
sunt vera corpora ista quae videmus visu carneo, sive usque ad phantasma ? Et non noveram Detroi esse
coelestia sive terrestria : cum pecudibus et volatilibus spiritum, non cui membra essent per longum et latum,
videmus haec; el certiora sunt, quam cum imagina- nec cui esse moles esset : quia moles in parle
inur ea. El rursus eertius imaginamur ea, quam ex minor est quam in toto suo; et si infinita sit, minor
eis suspicamur alia grandiora, et infinita, quaeomnino est in aliqua parte certo spatio definita, quam per in-
nulla sunt, qualibus ego lunc pascebar inanibus ; et finitum; et non est tota ubique, sicut spirilus, sicut
tion pascebar. At lu, amor meus, in quem deficiout Deus. Et quid in nobis esset, secundum quod esse-
fortis sini, nec ista corpora es quae videmus, quan- mus similes Deo et recte in Scriptura 3 diceremur ad
quam in coelo; nec ea es quae non videmus ibi, quia imaginemDei (Gen. l, 27), prorsus ignorabam.
tu isla condidisli, nec in summis tuis conditionibus 13. Et non noveram justitiam veram interiorem,
liabes '. Quanto ergo longe es a phantasmatibus illis non ex consuetudine judicantem, sed ex lege reetissi-
4
meis, phanlasmaiihus corporum quse omnino non ma Dei omnipolentis, qua formarenlur mores re-
sunt! quibus certiores sunt phanlasiae corporum eo- gionum et dierum pro regionibus et diebus; cum ipsa
rum quaesunl; et eis certiora corpora, quae tamen ubique ac semper esset, non alibi alia , nec alias ali-
non es: sed nec anima es, quse vita est corporum. ter; secundum quam justi essent Abraham, el Isaac,
Ideo melior vita corporum cerliorque quam corpora. et Jacob, et Moyses, et David, et illi omnes laudati
Sed tu vila es animarum, vila vitarum, vivens le ipsa, ore Dei : sed eos ab iraperitis judicari iniquos, judi-
et iion mutaris, vila animsemese. cantibus ex humano die, et universos mores humani
11. Ubi ergo mihi tunc eras, et qtiam longe? Et generis ex parte moris sui metientibus, tanquam si
longe peregrinabar abs te, exclusus et a siliquis por- quisnesciusin armamenlis quidcui membro accoromo-
corum, quos de siliquis pascebam (Luc. xv, 16). datum sit, ocrea velit caput eoniegi, et galea calceari;
Quanto enim meliores grammaticoruni et poetarum et murmuret quod non aple convenial: aul in tino die
fabelhe, quaro illa decipula? Nam versus et carmen et indicto a pomeridianis horis jusiilio, quisquam sto-
Medeavolans uliliores certe, quam quinque elementa machetur non sibi concedi quid venale proponere,
varie fucala, propter quinque antra tenebrarum, quae qnia mane eoncessumesl : aut in una doroo videat
omnino nulla sunl, etoccidunt credentem.Nam versum aliquid tractari mauibus a quoquam servo, quod fa-
et carmen ctiam ad vera pnlmenta 2 transfero. Volan- 1in illam,juxta Er. Lugd.ven. Lov. Somm.Dub. Mart.
tem autem Medeametsi cantabam, non asserebam; Flor.et Rond.M. *
2per iliam,juxta Er. et ven. M.
3Sictvlss.Angl.[Etsi recteinscripturi diceremur."]— Am.
1Er., abes. 2 Mss.Flor. et editio Florenlina ferunt: Et recle in scri-
2 SicMss.eum Bad. Am.Arn.ubi Er. et Lov.reddunt, ptura, M.
elementa• Angl.quatuor,bulmenla. *•QuatuorMss.,lecfissima.
689 LIBER TERTIUS 690
cere non sinaiur qui pocuia minislrat : aut aliquid est, faciendumest: et si omissum, instaurandum; et
post praesepiafieri, quod ante mensam prohibeatur; si institutum non erat, instituendum est. Si enim regi
et indignetur, cum sit unum habitaculumet una fami- licet in civilate cui regnat, jubere aliquid quod neque
lia, non ubique atque omnibus idcm tribui. Sic sunt ante illum quisquam, nec ipse unquam jusserat; et
isti qui indignantur, cum audierint illo sseculolicuisse non contra societatem civitatis ei obtemperatur, imo
juslis aliquid, quod islo non Hcet justis; et quia illis contra societatem non oblemperatur: generale quippe
aliud praecepitDeus, istis aliud pro temporalibus cau- pactum est soeietatis humanaeobedire regibus suis :
sis, cum eidem justiliaeutrique servierint: cum in uno quanto magisDeoregnatori universaecreaturaesuse,ad
honiine, et in uno die, et in unis aedibusvideantaliud ea quaejusserit, sinedubitationeserviendumest ? Sicut
alii membro congruere, el aiiud jamdudum licuisse, enimih potestatibussocietalis humanae,majorpoleslas
post boram non licere; quiddam in illo angulo per- miiioriad obediendumpraeponitur; ita Deusomnibus.
mitti aut juberi, quod in islo juste vetetur et vindice- 16. Ilem in facinoribus, ubi libido est nocendi, sive
tur. Numquidjusiilia varia est etmutabilis? Sed temper conlumeliam, sive per injuriam ; et ulrumque vel
pora quibus prsesidet,non pariter eunt; tempora enim ulciscendi causa, sicut inimico inimicus; vel adipi-
sunt. Horoinesautem quorum vita super terram bre- scendi alicujus extra commodi,sicut latro viatori; vel
vis est, quia sensu non valent causasconlexere saecu- evitandi mali, sicul ei qui timelur; vel invidendo,
lorum prioruro, aliarumque gentium quas experti non sicul feliciori miserior; aut in aliquo prosperalus, ei
sunt, cum his quas experli sunt; in uno autem cor- quem sibi sequari timel aut aequalemdolet; vel sola
pore, vel die, vel domo, facile possunt videre quid voluplale alieni mali, sicut spectatores gladiatorum,
cui membro, quibus niomemis, quibus partibus per- aul irrisores, aut illusores quorumlibet : haec sunt
sonisve congruat : in illis offenduntur, his serviunt. capita iniquitalis , quae pullulanl principandi et spe-
14. Hsec ego tunc nesciebam, et non advertebam; ctandi et sentiendi libidine, aul una, aut duabus ea-
et feriebant undique ista octilosmeos. et nonvidebam. rum, aut simul oinnibus; et vivitur male adversus tria
Et cantabam carmina, el non mihi licebat ponere pe- el seplem , psalieriuni decem chordarum decalogum
dem quemlibel ubilibet, sed in alio atque alio melro luum, Deus altissime et dulcissime. Sed quaeflagltia
aliter aique aliter; et in uno aliquo versu, non omni- in le qui non corrumperis? aut quae adversus te faci-
bus locis eumdem pedem. Et ars ipsa qua canebam, nora, cui noceri non potest? Sed hoc vindicas quod
non habebat aliud alibi, scd omnia simul. Et non in- in se hoinines perpetrant, quia etiam cum in te pec-
luebar justitiam cui servirenl boni et sancti homines, cant, impie faciunt in animas suas, el mentitur in-
longe excellenliusalque sublimius habere siniuldmnia iquitas sibi, sive corrunipendo ac perverlendonaluram
quseprsecepit', el nulla ex parte variari, el tamen suam quaro tu fecisti et ordinasti, vel immoderate
variis temporibusnon omnia simul, sed propria distri- utendo concessisrebus, vel in non concessaflagrando
buentem ac prsecipientem. El, reprehendebam csecus in eum usum qui est contra naluram; aut rei tcnentur,
pios palres; non solum sicul Deus juberet atque inanimo et verbis ssevientes adversus le, et adversus
spiraret utenles praesentibus, verum quoque sicut slimulum calcitranles; aut ciim disruptis limitibus
Deusrevelaret futura praenunlianles. humaiiECsocietatis, laetantur audaees privatis conci-
CAPUT VIII. Hationibusaul direraptionibus, prout quidque delecta-
CsntraMankhmosdicit qum fiagilia semperdeteslanda, verit aut offenderit. El ea flunt cum tu derelinqueris,
fons vitae, qui es unus el.verus creator et rector uni-
qumfacinora.
el privata superbia diligitur in parte unum
15. Numquidaliquandoaut alicubi injustum esl diversitatis;
tola falsura. Ilaque pietate humili reditur in le , et purgas
ligere Deum ex toto corde, et ex tota anima, et ex
nos a consuetudine mala, et propilius es peccatis
et
inente, diligere proximuni tanquam seipsum?Itaque
sunt contra ac confitenlium, et exaudis gemitus compeditorum, et
flagitia quse naturam, ubique semper solvis a vinculis quse nobis fecimus, si jam non eri-
deteslanda alque punienda sunt, qualia Sodomitarum
adversus le cornua falsseHberfaiis, avaritia
fuerunt. Qusesi omnes gentes facerent, eodem crimi- gamus et damno lolum amittendi; amplius
non sic fecit plus habendi,
nis reatu divina lege lenerenlur, quae amando proprium noslrum, quam le omniumbonum„
homines ut se illo uterentur modo. Violatur quippe
ipsa socielas quaecum Deo nobis esse debet, cum ea- CAPUT IX.
dem nalura, cujus illeauctor est, libidinis perversitale Discrimeninter peccala, et inter Dei judkium et
polluitur. Quae autem contra mores hominum sunt hominum.
flagitia, pro morum diversitate vitanda sunt; ut pa- 17. Sed inter flagitiaet facinoraet tam nauRasfir-
ctum iuter se civitatisaut gentis consuetudinevel lege sunt peccata proficienlium,quaea bcne jti-
iquitates,
firmatum, nulla civis aut peregrini libidineviolelur. dicantibus et vituperantur ex reguia perfectionis, et
Turpis enim omnis pars est suo universo non con- laudaniur spe frugis, sicut herba segetis. Et suntquse-
gruens. Cum autem Deus aliquid contra morem aut dam similia vel fiagitiovel facinori, et non sunt pec-
paclum qubruinlibeljubel, elsi nunquam ibi faclum cata; quia nec le offenduntDominumDeumnostrum,
1ApudLov.additur Detts;sedea voxabesta Mss.et ple- nec sociale consortium : cum conciliantur aliqua in
risqueEdd.,quiaquaehiclaudalur Justilia, non est alia ab usum vitse
ipsoneoquipracepit. congrua lempori, et incertum est an libi-
691 CONFESSIONUM S. AUGUSTINI 692
dine habendi; aut puniunlur corrigendi studio pote- plangere; jussisseillum quo secura esset, atque admo-
sfale ordinata, et incertum esl au libidine nocendi. nuisseul attenderet et videret, ubi essetilla, ibiesse
Multa ilaque facta quae hominibtis improbanda vide- et rne. Quod illa ubi attendit, vidit me juxta se in ea-
rentur, lestimonioluo approbala suul; etmulla Iaudala dem regula stanlem. Unde hoe, nisi quia erant aures
ab hominibus, te leste diminanltir : cum saepe se ali- tuaead cor ejus ? 0 tu, bone omnipolens, qui siccuras
ter habet species facti, et aliter facientis animus, at- unumquemquenostrum, tanquam splum cures; el sic
que articulns occulli temporis. Cum vero aliquid tu omnes, tanquam singulos!
rcpente inusitatum el iroprovisum imperas, etiam si 20. Unde illud etiani, trued cum mihi narrasset *
"
hoc aliquando veluisti, quamvis causam imperii tui ipsum visum, et ego ad id trahere conarer, ut illa se
pro lciiipore occultes, el qtiamvis conlra pactum sit potius non desperarel futuram esse quod eram; conti-
aliquorum hominum societatis; quis dubitet esse fa- nuo sine aliqua haesitatione,ATon,inquit, non enim
ciendum, quando ea justa est societas hominum, quse mihidiclumest, Ubi ille, ibi et lu;sed,Ubi tu,ibiel ille.
servil libi ? Sed beati qui le imperasse sciunt. Fiunt Confiteortibi, Domine, recordationem meam quantum
enim omnia a servienlibus tibi, vel ad exbibendum recolo, quod sa'pe non lacui, amplius me isto perma-
quod ad praesensopus est, vel ad futura praenuntianda. trem vigilanlem responso luo, quod tam vicina inter-
CAPUT X. prelationis falsilale lurbata non est, et tam cilo vidit
quod videndum fuit, quod ego cerle, antequam dixis-
Nugw Manicbworumde terrw fructibus. sef, nonviderara ; etiara tum coraraotumfuisse, quam
18. Hsecego nesciens, irridebam illos sancfos ser- ipso somnio, quo feminacpise gaudium tanto post fu-
vos el Prophetas tuos. Et quid agebam cum irridebam turum, ad consolationem tunc praesenlis sollicitudi-
eos, nisi ut irriderer abs le; sensim atque paulatim nis, tanlo anie praedictumest. Nam novem ferrae an-
perductus ad eas nugas, ut crederem ficum plorare ni secuti sunt, quibus ego in illo iimo profundi acte-
cum decerpilur, et mafrero ejus arborem lacrymis nebris falsilatis, cum ssepesurgere conarer, ctgravius
lacteis? Quam tamen ficumsi comedissel aliquis san- alliderer, volulatus sum : cum tamen illa vidua casta,
clus, alieno sane, non suo scelere decerptam, misce- pia etsobria, quales amas, jam quidem spe alacrior,
ret visceribus, et anhelaret de illa angelos, imo vero sed lletu et gemilu non segnior, non desineret boris
parliculas Dei, gemendo in oralione atque ruclando: omnibus oralionumsuarum de me plangere ad le;
quaeparticulaesummi et veri Dei ligataefuissent in illo el inlrabant in conspeclum luum preces ejus, el me
pomo, nisi elecli sancli denle ac ventre solverentur. tamen dimitlebas adhuc volvi el involvi illa cali-
Et credidi miser magis esse misericordiam prseslan- gine.
dam fruclibus terrse, quam hominibus, propter quos CAPUT XII.
nascerenlur. Si quis enim esuriens peleret, qui Ma-
nichaeusnon esset, quasi capitali supplicio damnanda Qttaleresponsummaler Augusliniaccepila quodamepi-
buccella videretur, si ei daretur. scopodeipsiusconversione.
CAPUT XI. 21. Et dedisli allerum responsum interim, quod
Planclus el somniumntatris de filio. recolo. Nam et mulla prselereo,propter quod propero
19. Et misisli manuro luam ex alto, el de hac pro- ad ea quaeme niagis urgent confileri tibi, et multa non
funda caligine eruisti animam nieam (Psal. CXLIII, 7), niemini. Dedisti ergo alterum per sacerdotem tuum,
cum pro me flerelad le maler niea fidclis tua, amplius quemdam episcopum nutritum in Ecclesia, et exerci-
quam ilent matres corporea funera. Videbatenim illa fatum in Libris tuis. Quem cum illa femina rogasset
mortem meam ex fideelspiritu, quem habebatex te; ut dignarelur mecum colloqui, et refellere errores
etexaudistieam, Domine. Exaudisti eam, necdespe- meos, et dedocere me mala, ac docere bona (faciebat
xisli lacrymas ejus, cum profluentes rigarent terram enim hoe, si quos forte idoneos invenissel); noluit
sub oculis ejus, in omni loco orationis ejiis; exaudisti ille, prudenler sane, quantum sensi postea. Respon-
eam. Nam unde illud somnium, quo eam consolalus dit enim me adhuc esse indocilcm, co quod infiaius
es, ut viyere me concederet 'ethaberesecum eamdem essera novitate haeresis illius, et nonnullis quaestiun-
mensam in domo; quod nolle cceperat, aversans et culis jam multos imperilos exagiiassem, sicnt illa in-
detesfans blasphemias erroris mei? Vidit enim slan- dicaverat ei. Sed siiw, inquit, illum ibi, et tantum roga
tem se in quadam regula lignea, et advenienlem ad pro eo Dominum: ipse legendoreperkl quis itle sil er-
sejuvenemsplendidum, hilarem atque arridentem si- ror, el quanla impielas. Simul etiani narravil se quo-
bi, cum illa esset moerenset mcerore confecta : qui que parvulura a seducta malre sua dalum fuisse Ma-
cum causas quaesissetab ea moeslitisesusequotidiana- nichaeis, et onines pene non legisse lantuin, veium
rumquelacryroarum, docendi.ulassolet, non discendi etiam scriplitasse libros eorum; sibique apparuisse,
gralia, atque illa respondisset perditjonem meam se nullo contra dispulante et convincente, quam esset
illa secta fugienda; itaque fugisse.Quaecumille dixis-
1to EditisBad.Am.Er. et Lov.:m secum
cum Mss. : crederet; sed sel, aique illa nollet acquiescere, sed instaret niagis
legendum potioribus Me vel cum
Arn.: jlfesecumconcederel.— Editioconcederet;
Florentinalegit, me deprecando, et uberlim llendo, ut me videret, et me-
secumcrederel,quamlectionemtueturauctoritateBad.Am. cum dissererel: ille jam substomachans laedio , Vade,
Er.Lov.Somm.et 11Mss.Etrurise. M.
m W$ER QUARTUS. 694
inquit, a me; ita vivqs : fieri! nqn potestut filiusjsta? (er coHocjuiasria niecum saepe recordabatur, ac si de
rum lacrymarumpereat, Quod illa ita se accepisse, in? cceloso.nujsset.
1Er. Lugd.Ven.Lov.Flor.et Rond.fierienim.M.
Visumesthic ascribereAuyuslinilocumex lib. 3 contraLilteras Petilianidonatistae,cap. 17: « Meetiam presbyterum
«fuisseMamchseorum,velfalsus velfalleQsmirabilitemeritatecontendat.verbatertn hbri Confessionum mearum, quse
(iper seipsa,etde multisanle et posteadiclismanifestissima sub
sunl legenlibus, quo ei videturintellectuproponatatque
« arguat,etc.» Quajnamverosint verba illa, qusesuoaviilsaIOGOprolerveiaterpretabatur.Peliliamis, nohisirieompertum
est; forteauista capitissexli: «sam versum et carmeneliam ad vera puhnentatransfero.»Quippe amatoria maleficiamu-
IieridalaexprobrabatAugustmo,ut videre est in ejiisderiilibricontra PelihaniLitterascapite16.
LIBER QUARTUS.
PudetAugustinum se Manichaeorum fuisse per npyemmum,
sectseaddiGtum atque alios secum in eumdemerrorem per-
traxisse;lumetiamconsuluissemathematicos:et amicumsibiintereamorteprsereptum,acerbioriquamaequumesselanimi
dolorefuisseprosecutum;cujus occasibue,devana et de solidaamieitianonpauca dicit. Mentionemfacit librorum
de pulchro et Apto,a se auno setatisvigesimo sexto aut vigesirtiQseptimoconscriptorum;necnonquamfacili ne-
gotio liberaliumartiumlibros atque AristolehsCategprjas,anno setatisferme vigesimo,per sese intellexerit.
CAPUTPRIMUM. indagaverat vagus ardor, inops prudentiae; sed unam

Quamdiuet quonwdoaliqsseduxerit. tamen, ei quoque servans tori fidem : in qua sane ex-
1. Per idem leinpus annorum novem,ab undevige,- perirerexemplomeo, quiddislarei interconjugalispla-
oimoanno setatismeae,usque ad duodetrigesimum, se- cili modum quod fcederatum esset generandi gratia,
ducebamuret sedueebamus, falsi atque fallentes in et pacium Hbidinosiamoris, ubi proles etiam contra
variis cupiditatibus; et palamper doctrinas quas Hbe- volum nascitur, quamvisjam nata cogat se diligi.
rales vocant, occulte autem fajso noroine religionis. 3. Recolo etiam, cum mihi theatrici carminis cer-
Hic superbi, ibi superstiliosi, ubiquevani. Hac pppu- lamen inire placuisset,mandassemihi nescioquem aru-
laris glorire sectantes inanilalem, usque ad theatricos spicem.quid eidareraercedis vellemutvincerera; me
•plausiis,et contentiosa carmina l, et agonem corona- autem foeda illa sacramenta detestatum et abomina-
rum fenearumet speclaculorumnugas, et inlemperan- tum respondisse, nec si coronailla esset immorlaliter
liam lihidinum : illac aulein purgari nos ab islis sor- aurea, muscampro victoriameanecari me sinere. Ne-
dibus expetentes, cum eis qui appellarentur electi et calurus enim eratille in saerificiissuis animantia, et
sancii, afferremusescas, de quibus nobisin pfficina illis honoribus invitalurus mihi suffragatura dsemonia
aquaiiculi sui fabricarent angelos el deos per quos li- videbatur. Sed hoc quoque malum non ex tua casti-
beraremur; et sectabar ista atque faciebam cum amj- tate' repudiavi, Deus cordis mei. Nonenim amare le
cis meis, per me ac mecum deceptis. Irrideant me noveram, qui nisi fulgorescorporeoscogitare non no-
arrogantes, et nondum salubriter prostrati et eljsi a veram. Talibusenim figmeniissuspirans anima, nonne
te, Deusmeus; ego tamen conlitear tibi dedecoramea fornicalur abs te, et ftdit in falsis, et pascit ventos?
in laude tua. Sine me, obsecro, et da mihi tireurojre Sed videlicet sacrificari pro me nollem dsemonibus,
pnrsenli memoria praeteritoscircuitus erroris mei, et quibus me illa superstilione ipse sacrifrcabam. Quid
immolare tibi hosliam jubilationis. Quid enim sum est enipi aliud, ventos pascere (Osee xn, 1), quam
ego mihi sine le, nisidux in praeceps?Aut quid sum ipsos pascere; hoc est, errando eis esse voluptali at-
cum mihi bene est, nisi sugens lac luum; aut fruens que derisui?
te ciboqui rion eorr.umpilur?Et quis homo est quilibet CAPUT III.
homo, cum sit homo? Sed irrideant nos fortes et po- Ab aslrologia, cui dedilus erat, per senemmedicinwet
tentes, nos autem infirmi el inopes confiteamurlibi. rerum perilum revocatur.
CAPUT II. 4. Ideoque illos planos 2, quos maihemalicos vo-
Rhetorkam docet, concubinamfovet, et aruspicemqui cant, plane consulerenqn desistebam , quodquasi nul-
vktoriam promillebat,contemnil. lum eis essel sacrififiium,et nuHaepreces ad aliquem
2. Docebamin illisannis artero rheloricam, et victo- spirilum ob diviiiationemdirigerenlur : quod tamen
riosam loquacilatemvictus cupiditalevendebam.Male- cliristianaet vera pietas consequenterrepellit et da-
bam tamen,Domine, tu scis, bonos babere discipulos, ranat. Bonuni est enim cqnfiteri tibi, Domine, et di-
sicut appellantur boni: eteossinedolo docebamdolos; cere, Misereremei; cura anintammeam,quoniampeccavi
non quibus contra caput innocenlis agerent, sed ali- libi (Psai. XL,S); neque ad licenliam peccandi abuti
quando procapile nocenlis.Et, Deus,vidisti de lougin- indulgenlia tua, sed meminissedominicaevocis, Ecce
quo lapsantemin lubrico, et ,inmul.lofumoscinfiHan-
iem lidem meam, quam exhibebam in illo magisterio 1Bad.Am.et Er.substituurit? charitale.
2 in.quibusdamedilionibus,plarielarios.
Itainipsaeditione
diligenlibus vanitalem, et quaereiitibus niendacium, Lovaniensium,per typographorumoscitanliam; quando-
socius ,eorum. In illis annis unain liabebaro, non eo quideminsuiscastigalionibus aiuutrecliusviderisibilegen-
quod legitimumvocalur, conjugiocognitam, sed quam dumpfcmos,idestimpostores, quouomineappellatosolim
fuisseMaLhematicos, palamest. Hocporro nomenaliasad-
1Bad.Am.Er. etLov.,certamina. hibet Augustinus,ut libro5'coiitraAcademicos,eap. 15.
fiq({ CONFESSIONUM S. AUGUSTINI 696
scnus facluses; jam noii peccare,ne quid libi deterius charissimus meus Nebridius, adolescens valde bo-
eonlingat(Joan. v, H). Quam totam illi salubrilatem nus et valde caulus "•, irridens tolum illud divinalio-
interficere conantur, cum dleunt: De ccelo tibi est nis genus, persuadere niihi potuerunt ut haecabjice-
inevitabilis causa peccandi; et, Venus hoc fecit, aut rem : quoniam me amplius ipsorum aucloruin mo-
Saturnus, aut Mars. Scilicet, ut homo sine culpa sit, vebat auctoritas ; et nullum cerlum quale qu;erebain
caro et sanguis et superba putredo; culpandus sit au- documentumadhuc invenerani, quo mihisine amhigui-
tem cceliac siderum creator etôrdinator. Et quis est tate appareret, quse ab eis consultis vera dicerentur,
hic, nisi Deus noster, suavilas et origo justitiae, qui forle vel sorte, non arte inspectorum sideruro diei.
reddis unicuique secundum opera ejus (Matlh. xvi, CAPUT IV.
27), et cor conlritum et humiliatumnon spernis? Morbum et baplismumamici narrat, quem eliam suis
(Psal. L, 19.) erroribus involverat;eoquemorlesublalo, dolei gra-
5. Erat eo tempore vir sagax (a), medicse arlis visshne.MirabilisefficaciasacramenliBaplismi.
perilissimus, alque in ea nobilissimus, qui pro con- 7. In illis annis, quo primum tempore in munici-
sule l manu sua coronam illam agonisticamimposue- pio quo natus sum docere cceperam, comparaveram
rat non sano capiti meo, sed non ut medicus. Naui amictim societate studiorum nimis charuni, coaevum
illius morbi tu sanator, qui resistis superbis, humili- mihi et coiifloreniemflore adolescentiae.Mecumpuer
bus aulem das gratiam (I Pelr. v, S). Numquid ta- creverat, et pariter in scholam ieramus, parilerque
men eliam per illum seneni defuisli mihi, aut desti- luseramus. Sed nondum erat sic amicus, quanquam
listi mederi animse meae? Quia enitn factus ei eram ne tunc quidem sicuti cst vera amieilia ; quia non est
familiarior, elejus sermonibus (erant enim sine ver- vera, nisi cum eam tu agglulinas inter inhserenles
borum cultu vivacitate sententiarum jucundi et gra- tibi, charitate diffusa in cordibus nostris per Spirilum
ves) assiduus et fixus inhaerebam; ubi cognovit ex sanctum qui datus est nobis (Rom. v, 5). Sed lameii
colloquiomeo libris genelhliacorumesse me deditum, dulciserat nimis, coacla 2 fervorepariliumstudiorura.
benigne ac paferne raonuit ut eos abjicerem, neque Nam et a fide vera, quam non germanilus et penitus
curam eloperam rebus ulilibus necessariam,illi vani- adolescens tenebal, dellexeram ego eum in supersti-
tati frustra impenderem : dicens ila se illam didicisse, tiosas fabellas et perniciosas, propter quas plangebat
ut ejus professionemprimis annis setatis suaedeierre me mater. Mecumjam errabat in aninio homo ille, et
- non
voluisset, qua vitain degeret; et si Hippocratemin- poteral aniina mea sine illo. El ecce tu iinmiiiens
tellexisset, et illas ulique litteras potuisse intelli- dorso fugitivorum tuorum, Deus uliionum et fons
3
gere - : el tamen non ob aliam causam se poslea, il- misericordiarura simnl, qui convertis nos ad le mi-
Iis reliclis, medicinainassecutiim, nisi quodeas falsis-' ris modis; ecce abstulisti hominemde hac vita, cuni
simas comperisset, et nollet vir gravis decipiendis- >vix explevisset annum in amicitia mea, suavi 4 mihi
hominihus victum quaerere.Al tu, inquit, quo teiu ho- super omnessuavitates illius vilaemeae.
minibussustenlas3',rhelorkamlenes; hancautem falla- 8. Quis laudes tuas enumerat unus, in se uno quas
ciam liberostudio,non necessitaterei familiarisseclaris; , expertus est? Quid tunc fecisti, Detis meus, et quam
•'
quo magismihi te oporlel de illa credere, qui eam lam invesligabilisabyssus judiciorum luorum? Curo enini
perfecte discere elaboravi,quamex easolavivere volui.l.* laboraret ille febribus,jacuit diu sine sensu in sudore
A quo cgo cum quaesissemquse causa ergo faceret ut letali. Et cura desperaretur, baptizatus est nesciens,
mulla inde vera prouuntiarentur; respondit ille, ut; me non curante, et praesumenteid relinere potius ani-
poluit, vim sortis hoc facere in rerum natura usque-fj> mam ejus quod a me acceperat, non quod in nescien-
,' "tis corpore fiebat. Longe auiem aliter erat; nam re-
quaque diffusam. Si enim de paginis 4 poetse cnjus-j"
j piam Ionge ahud canentis atque intendentis, cum' lcreatus esl et salvus factus. Statimque ut primum
forte quis consulit, mirabiliter consonusnegolio sacpei cum eo loqui potui (potui aulem mox ut ille potuit,
versus exiret; miranduni non esse dicebat, si ex, 'quando non discedebam,et nirois pendebamusex in-
aniiiia humana, superiore aliquo instinctu, nescientd ivicem), tentavi apud illuro irridere, tanquara el illo
quid in se ficret, non arte sed sorte sonaret aliquid ...irrisuro mecum Baplismum quem acceperat menle
quod interrogantis rebus factisque concineret. '- "atquesensu absentissimus,sed taraen jam se accepisse
6. Et boc quidem ab illo vel per illum procurasti ,-"didicerat. At ille ita me exhorruit ut inimicum, ad-
*
mihi. El quid ipse postea per me ipsuin quaererem. monuitque mirabili et repenlina liberlale, ut si ami-
in memoria mea delineasti. Tunc autem nec ipse, nec %.cusesse velleni, talia sibi dicere desinerem. Ego au-
,' tem stupefaclus atque turbalus, distuli omnes motus
1 Pro consule,juxlaEr. Lugd.ven. Benedict.Proconsut r meos, ut convalesceret prius,
e manusua, juxtaLov. M. esselque idoneus viri-
sSiclegendunicumMSS.Angl.— Sic etiamjuxta6Mss.£;. bus valetudinis cum quo agere possem quod vellem.
Flor. Mart.cum5 Mss.,etRond.cum 4 Mss.M. [Potuksel-~* l
intelligere.] ; s castus, juxta Mart.cum3 MSS.M.
3suslentes,juxta Lov.et Rond. M. .C£ SicMss.plures, et meliusnostraopiniouediciturcoacta,
4 Apu.-l ~id est coagmenlataamicitia,quamcocta, licethanc vocem
Am.Er. et Lov.de paganis,quibus perperamsuf . ^Lovan.
fraganturaliquotMss. prsetulerint.— Mart.cum5 Mss.,coaclofervore. M.
3in Edd. Am..Er. et Lov.: [simulqueconvertens.Paulo
(a)Scilicet,vindiciamisex nomineposteadesignatuslib.7 post, apudLov. legere est: super omnes
cap.6, et ab Augusliflpla.udalusin Epist.
1 58,n. 5, adMar isuavitates. " civitates,pro,
celHnum. ....;'." . . " --
'•Er.Ludg.Yen,LOV.,S«aw(. , , : :: ...
Sed ille abreptus dementiae mese, ut apud te servare- atrocissimam inimicam oderam et timebam; et eam
tur consolalioni meae, post paucos dies, me absenle, repente consumpturam omnes homines putabam ,
repetitur febribus el defungiiur. quia illum potuil. Sic eram omnino, memini. Ecce
9. Quo dolore contenebralum est cor meum; et cor rneum, Deus meus : ecce intus vide quia memini,
quidquid aspiciebam, mors erat. Et erat mihi patria spes mea, qui rne mundas a talium affectionumim-
supplicium,et paternadomus mira infelicitas; et quid- munditia, dirigens oculos meos ad te, et evellens de
quid cum illo communicaveram, sineillo in cruciatum Iaqueo pedes meos (Psal. xxiv, 1S). Mirabar enim
immanem verteral. Expetebant eum undique oculi caeterosmorlales vivere, quia ille, quem quasi non
mei, et non dabatur raihi; el oderam omnia, quia non moriturum dilexeram, mortuus erat; et me magis,
haberent eum, nec mihi jam dicere poterant: Ecce quia illi alter eram, vivere illo mortuo mirabar. Bene
veniet, sicut cum viveret, qtiando absens erat. Factus quidam dixit de amico suo : Dimidium animm mew
eram ipse mihi magna quaestio,et inlerrogabam ani- (Horat. Carm., lib. 1, ode 3). Nam ego sensi ani-
mam meam quare trislis esset, et quare conturbaret roam ineam et animam illius unam fuisse animam in
me valde; et nihil noverat respondere mihi. Et si dice- duobus corporibus; el ideo mihi horrori erat vita,
bam, Spera in Deum (Psal. XLI,6); juste non obtem- quia nolebam dimidius vivere, et ideo forte mori
perabat: quia verior erat et melior homo quem cha- metuebam, ne totus iile morerelur quem inultum
rissimum amiserat, quam phantasraa in quod sperare amaveram (Retract, lib. 2, c. 6).
jubebatur. Solus fletus erat dulcis milii et successerat CAPUT VII.
amico meo in deliciis animi mei. Impatientia doloris mutat locum.
CAPUT V. 12. 0 dementiam nescientem diligere homines hu-
Cur fletus dulcis miseris. maniter! o slultura hominem immoderale humana
10. Etnuiic, Domine,jam illa transierunt, ettem- patientem, quod ego lunc eram ! Itaque aestuabara,
pore leeilum-est vulnus meum. Possumne audire abs suspirabam, flebam, turbabar; nec requies erat, nec
te qui veritas es, et admovere aurem cordis mei ori consilium. Portabam enim conscissam l el cruentam
luo, ut dicas mihi cur fletus dulcis sit miseris? An tu, animam meam, impatientem a me portari; et ubi
quamvis ubique adsis, longe abjecisti a te miseriam eam ponerem non inveniebain. Non in amosnis ne-
postrara? Et tu in te manes ; nos autem in experimen- moribus; non in Iudis alque cantibus; nec in suave
tis volviraur.Et tamen nisi ad aures tuas ploraremus, olentibus locis; nec in conviviis apparatis; neque in
nihil residui de spe nostra fieret. Unde igitur suavis voluplate cubilis et lecti; non denique in libris atque
fructus de amariludine vitsecarpitur, gemere et flere, carminibus acquiescebat. Horrebanl omnia, et ipsa
cl suspirare etconqueri? An hoc ibi 1 dulce est, quod lux; el quidquid non erat quod ille erai, iniprobura
speramus exaudire te? Recte istud in precibus, quia el odiosum erat, proeter gemitum el lacrymas. Nam
desiderium perveniendi habent. Numquid in dolore in eis solis aliquanlula requies. Ubi aulem inde au-
arnissaerei et Iuctu quo tunc operiebar? Neque enim ferebatur anima mea, onerabat ine grandis sarcina
sperabam reviviscere illum, aut hoc petebam lacrymis, miserise.Ad te *, Domine, levanda erat et curanda, '
sed tarilum dolebam et flebam. Miser enim eram, et sciebam; sed nec volebam, nec valebam, eo magis
amiseram gaudium meum. An et fletus res amara est, quia non mihi eras aliquid solidum et firmum, cum
et praefasfidiorerum quibus prius fruebamur, et lunc de le cogitabam. Non enim lu eras, sed vanum phan-
dum ab eis abhorremus, delectat? tasma, eterror meus erat Deus meus. Si conabar eam
CAPUT VI. ibi ponere ut requiesceret, per inane labebatur, et
Quantus ex amici morte dolor. iterum ruebatsuperrae ; et ego raihi remanseram in-
11. Quid autem ista Ioquor? Non enim tempus que- felix locus, ubi nec esse possem, nec inde recedere.
rendi nunc est, sed confilendi libi. Misereram, et mi- Quo enim cor meum fugeret a corde meo ? quo a me
ser est omnis animus vinclus amicitia rerum morta- ipso fugerem? quo me non sequerer? Et tamen fugi
iium; et dilanialur curo eas araittit, et tunc sentit de patria. Minus enim eum quaerebantoculi mei, ubi
miseriam qua miser est et anlequam amiltat eas. Sic videre non solebant; atque a Thagastensi oppido veni
ego eram illo tempore, et llebam amarissime, et Carthaginem. CAPUT VIII.
requiescebam in amaritudine. Ila niiser eram, et ha-
bebam chariorem iilo amico meo vitam ipsam mise- Tempus et amkorum colloquia dolori medentur.
13. Nonvacant lempora, necotiose volvuntur per
ram. Nam quamvis eam mutare vellem, nollem (amen
amitlere niagis quara illum. Et nescio an vellem vel sensus noslros; faciunt in animo mira opera. Ecce
veniebanl et praeteribant de die in diem, et veniendo
pro illo, sicut de Oreste et Pylade traditur, si non et
fiiigitur, qui vellent pro invicem vcl s mul mori, quia prsetereundo iuserebant mihi species alias et alias
morte pejus eis erat non simul vivere. Sed in me memorias, et paulatim resarciebant me pristinis ge-
nescio quis affectusnimis huic eontrarius ortus erat; neribus deleclalionum, quibus cedebat dolor meus
et tredium vivendi erat in me gravissimum, et mo- ille; sed succedebanl non quidem dolores alii, causae
riendi metus. Credo quo magis illum amabam, eo iamen aliorum doiorum. Namûnde me faciilime
et in intima dolor ille penetraverat, nisi quia fu-
magis morlem, quae mihi eum abstulerat, tanquam 1 $Mss.,concisam.
1 Am.Er, et Lov,:Anhoctibi, 8ita magnocoasensuMss.; atEdd.habent;Miserm qttwate.
§99 CONFESSIONUMS. AUGUSTIM 700!
deram in arenam animam meam, diligendomoriturum te ex illis anima raea, Deus creator omnium; sed non
ac si non moriturum ? Maxime quippe me reparabant in eis infigatur gluline amoris per sensus corporis.
atque recreabant aliorum amicorum solatia, cum qui- Eunt enim quo ibant, ut non sintl, et conscindunt
bus amabam qiiod pro te amabam: et hoc erat ingens eam desideriis pestilenliosis; quoniamipsa esse vult,
fabuia et longuni mendacium, cujus adulterina con- et requiescere amat in eis quae amat. In illis autem
fricatione corrumpebatur mens nostra pruriens in au- non est ubi : quia non stant, fugiunt; et quis ea se-
ribus. Sed illa niihi fabula uon moriebatur, si quis quitur sensu carnis? aut quis ea comprehendil, vel
amieorum meorum morerelur. Alia eranl quae in eis cum praeslo sunt? Tardus esl enim sensus carnis,
amplius capiebant animum : colloqui et corridere, et quoniam sensus carnis est, et ipse est modus ejus.
vicissim benevole obsequi; siniul legere libros dulci- Sufflcitad aliud ad quod factus est: ad illud autem
loquos, siniul nugari, et simul honeslari; dissentire non sufficit, ut teneat trariscurrentia ab initio debito
interdum sine odio, tanquam ipse homo secum, atque usque ad finemdebitum. In verbo enim tuo perquod
ipsa rarissima dissensione condire consensiones creanlur, Jbi audiunt : Hinc, et hucusque.
plitrinias ; docere aliquid invicem, aut discere ab in- CAPUT XI.
vicem , desiderare absenles cum molestia, suscipere
Omnia creata sunt instabilia. Solus Deus stabilis.
venientes cum laelitia : his atque hujusmodi signis a
corde amanlium et redamanlium procedentibus per \ 6. Noli esse vana, anima raea, et obsurdescere
os, per Iinguam, per oculos, et mille motus gratlssi- in aure cordis, tumultu vanitalis luae. Audi et lu :
mos, quasi fomitibus conflare animos, et ex pluribus Verbum ipsumclamat ut redeas; elibi est locusquie-
ununi facere. tis imperlurbabilis, ubi non deseritur amor, si ipse
CAPUT IX. non deserat. Ecce illa disceduut, ut alia succedant,
De humana amicitia. Beatus qui amat in Deo. el omiiibus suis partibus conslel infima universitas.
\4. IIoc est qpod diligitur in amicis, el sicdiligiliir, Numqtiid ego aliquo discedo, ait Verbum Dei? lbi
tuam : ibi commenda quidquid inde
ut rea sibi sit humana conscienlia, si non amaverit fige mansionem
aniraa mea, saltem faligata fallaciis. Yeritafi
redanianteni, aut si amantem non redamaverit, niliil habes,
commenda quidquid tibi est a veritate, et non perdes
qusercns ex ejus corpore praeter indicia benevolenlise.
Hinc ille luetus, si quis rooriatur; et tenebrae dolo- aliquid ; et reflorescent putria tua, el sanabunlur
omnes languores ttti, et fluxa lua reformabuntur, et
rum, et versa dulcedine in amaritudinem cor madi-
et ad le : et non te de-
duin, et ex amissa vita morienliura mors viventium. renovabunlur, conslriiigentur
Beatus qui amat te, et amicurn in te, et inimicuni ponent quo descendunt; sed stabunt lecum, et per-
ad stantem ac permanentem Deum.
propter le. Solus enim nullum chartim amittit, cui manebunt semper
omnes inillo ehari sunt, qui non amiilitur. Etquis est 17. Ulquid perversa sequeris carnem tuam ? Ipsa te
conversa. Quidquidperillam senlis, in parte
isle, nisi Deusnoster, Deusqui fecit ecelumel terram, sequalur
et implet ea, quia implendo ea fecit ea ? Te nemo est; et ignoras totum cujus hse partes sunt; et dele-
te lamen. Sed si ad totum cbmprehendendum
amillil, nisi qui dimittit : et qui dimiuit, quo it, aut ctant
esset idoneus sensus carnis tuse, ac non et ipse in
quo fugit, nisi a te placido ad te iratum ? Nam ubi
non invenit legem tuam in pcena sua ? El Iex tua ve- parte universi accepisset pro pcenatua justuro modum,
et verilas tu. velles ut transiret quidquid existit in prsesentia, ut
ritas,
CAPUT X. magis tibi omnia placerenl. Nam et quod loquiinur,
sensum carnis audis; et non vis ulique
Labiles creaturm, nec in eis poteslanima requiescere, per eumdem
stare syllabas, sed transvolare, ut aliaeveniant, et to-
15. Deus virtutum, converte nos, et oslende faciem tum audias.
Ita, semper orania quibus unum aliquid
luam et salvi erimus (Psal. LXXIX,4). Nam quoquo-
conslat, et non siraul sunt oninia ea quibus constal:
versum se verterit anima hominis, ad dolores figitur deleetant omnia quam singula, si possint sentiri
in tametsi in plus
alibi prselerquam le; figitur pulchris omnia. Sed longe his melior qui fecit omnia, et ipse
extra te el exlra se. Quse lamen nulla essent nisi es- est Deus
noster; et non diseedit, quia nec succedi-
sent abs te, quse oriuntur et occidunl, et oriendo tur ei.
quasi esse incipiunt, et crescunt ut perficiantur, et CAPUT Xll.
*
perfecla senescunt et intereunt : e.t non omnia se- îuor non improbalur, modo in his quw placent, ame-
nesciinl, et omnia iniereunt. Ergo cum oriunlur et mus Deum.
lendunt esse; quo magis celeriter crescunl ut sint, eo
feslinant ut non sint : sic est modus eorum. 18. Si placent corpora, Deum ex illis lauda, et in
magis ne iri his quaelibi
Tantum dedisli eis, quia partes suntrerum, quaenon arlificem eorum retorque amoreni;
sunl omnes simul; sed decedendo ae succedendo placent, tu displiceas. Si placcnt animae,in Deoamen-
omnes sunt. Ecce sic tur: quia et ipssemutabiles sunt, et in illo fixsestahiliun-
agunt universum, cujus parles ircnt et perirent. In illo ergo amentur; et
peragitur el sermo nosler per signa sonanlia. Non tur; alioquin dic eis: Hunc ame-
enim erit totus sermo, si unum verbum non decedat rape ad eum tecum quas potes, el
et non est longe.
cum sonuerit partes suas, ut succedat aliud. Laudet muSjhuncamemus; ipse fecit hsec,
Non enim fecil atque abiit, sed ex illo in illo sunt, Ecce
1 SequimurMss.;in Edd.porro, sublata negatione,legi-
lur: Etenimqmniasenescunt. 1 MSS. tres: Euntenixnquo?utngn sint.
ubi estl, ubi sapit veritas. Intimus cordi est; sed cor CAPUT XIV.
errayit ab eo. Redite, prsevaricatores, ad cor, et in- Libri de Aplo et Putchro Hierio nuncupati. Unde hunc
haerele £111qui fecit vos. Slate cum eo, et stabitis: re- amaverat.
quiescile in eo, et quieti erilis. Quo itis in aspera? 21. Quid est autem qtiod me movit, Domine Deus
quo ilis ? Bonum quod amatis, ab illo est: sed quan- meus, ut ad Hierium ' Romanaeurbis oratorero scri-
tum est ad illum, bonum est et suave; sed amarum berem illos Hbros, quem non noveram faeie, sed ama-
eriljusle, quiainjusteamalur desertoillo, quidquid ab veram hominem ex doctrinaefama quse1111 clara erat,
illo est. Quo vobis adhuc et adhuc ambulare vias dif- et qusedamverba ejus audieram, et placuerant mihi?
ficileset laboriosas?Non est requies ubi quaeritiseam. Sed magis quia placebat aliis, et efferebanteum laudi-
Quaeritequod quseriiis: sed ibi non est ubi quaeritis. bus, stupentes qupd ex homine syro, docto prius grae-
Beaiam viiam quaeritis in regione mortis; non est cse facundise, posfea in Iatina etiam dictor 2 mirabilis
illic. Quomodoenim beata vila, ubi nec vita? exstitisset, et esset scientissimus rerum ad studium
19. Et descendit lutc ipsa Vita nosira, et tulit mor- sapienliaepertinenlium; mihi placebat. Laudatur ho-
tem nosiram, et occidit eam de abundaniia vilsesuae: mo, et amatur absens. Utrumnam ab ore laudantis
et tonuit clamans, ut redeamus hinc ad eum in illud intrat in cor audienlisamor ille? Absit: sed ex amante
secretum unde processit ad nos, in ipsum primum alio accenditur alius. Hinc enim amalur qui laudatur,
virginalemuterum, ubi ei nupsit humana creatura , dum non fallaci corde laudatoris prsedicari creditur;
caro morlalis, ne esset semper mortalis; et inde velut id est, cum amans eum laudat.
sponsus procedens de thalamo sue, exsuJlavitut gigas 22. Sic enim tunc amabam homines ex hominum
ad currendam viam (Psal. xvm, 6). Non enim tarda- judicio; non enim ex tuo, Deus meus, in quo nemo
vit, sed cucurrit; clamans diclis, factis, morte, vita, falliiur. Sed lamen, cur non sicut auriga nobilis, sicut
dcscensu, ascensu; clamans utredeamus ad eum. Et venator studiis popularibus diffamalus, sed longe ali-
discessit ab oculis, ut redeamus ad cor, et inveniamus ler et graviter, et ita quemadmodum et me laudarE
eum. Abscessitenim, et ecce hic est. Noluit nobiscuni vellem? Non autem vellem ita laudari et amari me r
diu esse, et non reliquit nos. Illuc enim abscessit, ut histriones; quanquam eos et ipse laudarem et ama-
unde nunqoam recessit, quia mundus per eum faclus rem : sed eligens lalere, quam ita notus esse; et vel
est; et in hoc mundo erat (Joan. i, 10), et venit in baberi odio, quam sic amari. Ubi distribuuntur istai
hunc muiidumpecealores salvos facere (I Tim. i, 15); pondera variorum et diversorum amorum in anima
cui confileluranima mea, etsanateani 2, quia peccavit una? Quid est quod amo in alio, quod rursus, nisl
illi (Psal. XL,5). Filii hominumusquequograves corde? odissem, non a me detestarer et repellerem, cum sit
(Psal. iv, 3.) Numquid et post descejssum8 vitaenon uterque nostrum homo? Non enim, sicut equus bonus
vultis ascendere et vivere? Sed quo ascenditis, quando araatur ab eo qui nollet hoc esse, etiam si posset; hqc.
in alio eslis, et posuistis in ccelumos vestrum ? (PsaL et de histrione dicendum est, qui naturae noslrse so-
LXXII,9.) Descendite, ut ascendatis, el ascendatis ad cius est. Ergone amo in homine quod odi esse, cumi
Deum. Cecidistis enim, ascendendo contra euni. Dic sim homo? Grande profundum est ipse homo, cujus;
eis isla, ut plorent in convalle ploralionis, et sic eos etiam capillos tu, Domine, numeratos habes, et non>
rape tecum ad Deum; quia de Spiritu ejus hsec dicis minuuntur in te : et lamen capilli ejus magis numera-
eis, si dicis ardens igne charitatis. biles sunt quam affeclus ejus, et motus cordis ejus.
CAPUT XIII. 23. At ille rhetor ex eo erat genere, quem sic ama-
Amor unde proveniat. bam, ut vellem me esse talem; et errabam typho, ett
20. Haectune non noveram, et amabam pulcbra circumferebaromni vento, et nimis occulte guberna-
inferiora, et ibam in profundum, et dicebam amicis bar abs te. Et unde scio, et unde certus confiteor tibi>
meis: Num amamus aliquid, nisi pulchrum? Quid esl quod illum in amore landantium magis araaveram,.
ergo pulchrum? et quid est pulchritudo? Quid est quam in rebus ipsis de quibus laudabatur. Quia si nom
quod nos allicit et conciliatrebus quas amamus? Nisi Iaudatumvituperarent eum iidem ipsi, et vituperando'
enim esset in eis decus et species, nullo modo nos atque spernendo ea ipsa narrarent, non accenderer in
ad se moverenl. Et animadvertebam et videbara in eum et non, excitarer. Et certe res non alise forent,
ipsis corporibus aliud esse quasi totum, et ideo pul- nec honio ipse alius; sed tantumniodo alius effectus
chruni; aliud aulem quod ideo deceret, quoniam aple narrantium. Ecce ubi jacet anima infirma, nondura
accommodarelur alicqi, sicut pars corporis ad univer- haerens soliditati veritatis. Sicut aurse linguarum fla-
sum suum, aut calceamentum ad pedem, et similia, verint a pectoribus opinantium, ila fertur et vertitur,
El ista considcratioscaturivit inanimo meo ex intimo torquetur ac relorquetur, et obnubilatur ei lumen, et
corde meo; et scripsi libros de Pulchro et Aplo; puto, non cernitur yeritas. Et ecce est anle nos, Et magnum
duos aut tres. Tu scis, Deus : nam excidit niihi. Non quiddam mihi erat, si sermo meus et studia mea illi
enim habemus eos, sed aberraverunl a nobis, nescio viro innotescerent. Quse si probaret, flagrarem magis;
quomodo. 1SIGscribitur in editioneLov.et in Mss.plerisque.Atin.
1ln codiceSorbonico:Ecceibi est, ubisapitveritas.
2 Lov. Arn. Mart.cumquinqueMss.necnon Rond.cum Bad. 2mAEdd.,
m.Er. Arn.etqualuorMss.,iclterium.
doclor. laduobusMss.Lov.,dktalor : corruple-
quatuor Mss.,u t saneteam.M. scilicetpro diclor; quam vocemnostrorumcodicumaucto-
8Benignian. codexoptimasnotae,discessum, ritate restiluere visumest.
ei aulem improbaret, saueiarelur cor vanum et inane id esse naluraliter quod tu es ? Cum enim ego essem
soliditatis luae.Et tamcn pulchrum illud atque aptum, mulabilis, et eo mihi manifestum esset, quod ideo
unde ad eum scripseram, Hbenter animo versabam, utique sapiens esso cupiebam, ut ex deteriore melior
ob os conlemplationis meae', et nullo collaudatore fierem; malebam tamen etiam le opinari mulabilem,
mirabar. quam me non hoc esse quod lu es. Ilaque rcpellebar,
CAPUT XV. et resislebas ventossecervici meae: et imaginabarfor-
Quodcorporalibusimaginibusconlenebratus,non potuit mas corporeas, et caro carnem accusabam, etspiritus
caperespiriluaiia. ambulansnondum reverlebar ad te (Psal. LXXVII, 59);
24. Sed tanlaerei cardinem in arte lua nondum vi- et ambulando ambulabamin ea quse non sunt, neque
debam, Omnipotens, qui facis mirabilia solus (Psal. in te, nequein ine, neque incorpore; neque mihi crea-
LXXI,18): el ibat animus meus per formas corporeas; bantur a veritate lua, sed a mea vanilale fingebantur
et pulchrum, quod per seipsum ; aplum aulem, quod ex corpore: eldicebam parvulis fldelibusluis, eivibus
ad aliquid accommodalumdecerel, definiebamet dis- meis, a quibtis nesciens exsulabam; dicebam illis
linguebam, et exempliscorporeis aslruebam. Et con- garrulus et ineptus, Cur ergo errat anima quam fecit
verli me ad animi naturam; et non me sinebat falsa Deus? Et mihi nolebam dici, Cur ergo erratDeus?Et
opinio quam de spiritualibus habebam, Verum cer- contendebani magis incommutabilem luam substan-
nere. Et irruebat iu oculos ipsa vis veri, et aver- tiam coactam errare, quam meam mutabUemsponte
lebam palpilanlem mentem ab incorporea re ad linea- deviasse, et poenaerrare confitebar1.
menta, et colores, et lumenles magnitudines. Et qtiia 27. Et eram aelateannorum forlasse viginti sex aaE
non poteram ea videre in animo, putabam me non septem, cum illa volumina scripsi, volvens apud me
posse videre animummeum. Et cura in virlute pacem corporalia figmenta, obstrepenlia cordis niei auribus;
amarem, in vitiosilate aulem odissem discordiam; in quas intendebam, dulcis veritas, in inleriorera melo-
illa unitatem , in ista quamdam divisionemnotabam. diam tuam, cogitans de pulchro et apto, et slare cu-
Inque illa unitate mensrationalis el natura veritatis ac piens et audire le, et gaudio gaudere propter vocem
summi boni mihi esse videbatur : in ista vero divisione sponsi (Joan. m, 29), et non poleram: quia vooibus
irrationahs vitse2, nescio quam substanliam et nalu- erroris mei rapiebar foras, et ponderesuperbiaemese
ram summi mali, quaenon solum esset substanlia, sed in ima decidebam.Non enim dabas audilui meo gau-
omnino vita esset, et lamen abs te non esset, Deus dium et laetiiiam, aut cxsultabant ossa mea, quae hu-
meus, ex quo sunt omnia, miser opinabar. Et lamen miliata non eranl (Psal. L, 10).
illam monadem appellabam, tanquam sine ullo sexu CAPUTXYI.
mentem 3; hanc vero dyadem, iram in facinoribus, CalegoriasAristoleliset liberaliumarliumlibros per se
libidinem in flagitiis, nesciens quid loquerer. Non inlellexit.
enim noveram neque didiceram , nec ullam substan- 28. El quid mihi proderat quod annos nalus ferme
liam maluro esse, nec ipsaro mentem nostram sum- viginti, cum in manus meas venissent Aristotelica
mum atque inconimutabilebonum. quaedam,quas appellant decem Categorias; quarum
25. Sicut eniin facinora sunt, si vitiosus est ille nomine, cumeas rheior Carthaginensismagister roeus-
aninii motus, in quo est impelus, el se jactat insolen- buccis lypho crepantibus commemoraret, et alii qtii
ter ac lurbide; et Hagitia, si est immoderata illa ani- docli habebantur, lanquam in nescio quid magnum et
mae affeclio, qua carnales hauriunlur voluptales : ita divinum suspensus inhiabam ; legi eas solus et intel-
errores et falsaeopiniones vilam contaminant, si ra- lexi? Quas cum conlulissem cum eis qui se dicebant
tionalis mens ipsa vitiosa est; qualis in me lunc erat, vix eas, magislris eruditissimis, non loquenlibus lan-
neseienle alio lumine illam illuslrandam esse ul sit lum, sed multa in pulveredepingcntibus, intellexisse;.
parliceps veritatis, quia non est ipsa natura veritatis. nihil- inde aliud mihi dicere poluerunt, quani ego so-
Quoniam tu illuminabis lucernam liicam, Domine; lus apud meipsumIegens cognoveram, et satis aperte-
Deus meus, illuminabis tenebras meas (Psal. xvn, mihi videbanlur loquentes de substantiis, sicuti est
29): et de pleniludine tua nos omnes aecepimus. Es homo; et quae in illis essent, sicuti est figura homi-
enim tu lumenverum quod illuminat omnem liominem nis; qualis sit et slalura, quot pedum sit; et cogna-
venienlem in hunc mundum (Joan. i, 16, 9); quia in tio, cujus frater sil; autubi sit conslitulus; autquando
te non est Iransmutatio, necmomenti obumbralio(Ja- natus; aut stet, aut sedeal; aut calceatusvel armatus
cobii, 17). sit; aut aliquid facial; aut paliatur aliquid: et quae-
26. Sed ego conabar ad te, et repellebar abs te, ut cumque in his noveni generibus, quoruraexempligra-
saperem mortem, quoniam superbis resislis. Quid au- tia quaedamposui, vel in ipso substanlisegenere in-
tem superbius, quam ul assererem mira dementia me numerabilia reperiunlur.
1Arn.cumeditioneMorelian. 1650sichabet: Animover- 29. Quid hoc mihi proderal, quandoetoberat? cum-
sabametostentulionemcontemptatwnismem. Mss.sex:ji/o- eliam le, Deus meus, miiabiliter simplicemalque in-
dos2contempl.
Mss.Angl.cum nostris habent: Divkkne irrationabilis commutabilem, illis decem praedicameniis putans-
vitw,siveirrationalis.ApudLov.,ratwnafis;mendose, ut quidquid esset omnino comprehensum, sic inlelligere-
patet.
3-m Mss.quinquenon deteriorisnotsehabetur, sine ulto
sensumentem;pro, sineutlosexu. 1Edd.,peneerrare confitebar,manifestolapsu,
705 LIBER QUINTUS. 70C
conarer, quasi et tu subjectus esses magnitudini tuse 30). Namquid mihi proderatbona res, non utenti bene?
aut pulehritudini, ut illa essent in te quasi in subje- Nonenim senliebam illas artes eliam ab studiosis e.t
clo, sicut in corpore; cum tua magnitudoet tua pul- ingeniosis difficiliime intelligi, nisi cum eis easdem
chritudo tu ipse sis: corpus autem non eo sit magnum conabar exponere; et erat ille excellentissimus in
et pulchrum quo corpus est; quia etsi minus magnum eis, qui me exponentem non tardius sequeretur.
et minus pulchrum esset, nihilominus corpus esset. 31. Sed quid mihi hoc proderat, putanti quod lu,
Falsitas enim erat quam de le cogitabam, noh veritas; DomineDeus veritas, corpus esses lucidumet immen-
et figmenlamiseriaemeae, non firmamenla beatitudi- sum, et ego frustum de illo corpore? Nimia perversi-
nis tuse.Jusseras enira, et ita fiebat in me, ut terra tas! sed sic eram. Nec erubesco, Deus meus, confi-
spinas et tribulos pareret mihi, et cum labore perve- teri tibi in me misericordias tuas, et invdcare te, qui
nirem ad panem meum (Gen. m, 18, 19). nonerubttituneprofiteri hominibushlasphemiasmeas,
50. Etquidmihi proderat quod omnes libros artium et latrare adversum te. Quid ergo mihi lunc proderat
quas liberales vocant, lunc nequissimus malarum cu- ingeniumper ilias doctrinas agile, et nullo adminiculo
piditalum servus per meipsum legi et intellexi, quos- Iiumani magislerii tot nodosissimilibri enodati, cum
cumque legere potui? Et gaudebam in eis, et nescie- deformiter et sacrilegaturpitudine in doctrina pietatis
bam unde esset quidquid ibi verum et certum esset. errarem ? Aut quid tantum oberat parvulis tuis longe
Dorsum enim habebam ad lumen, el aAea quaeillu- tardius ingenium, cum a te longe non recederent, ut
minantur, faciem : unde ipsa facies mea, qua illunii- in nido Ecclesiae tuse tuti plumescerent, et alas cha-
nata cernebam, non illuminabalur. Quidquid de arte ritatis alimento sanaefidei nutrirent? 0 Domine,Deus
loquendi et disserendi, quidquid de dimensionibus noster, in velamenlo alarum luaruni speremus (Psal.
figurarum, et de musicisel de numeris, sine magna LXII,8); et protege nos, et porta nos. Tu porlabis et
difficullale, nullo hominum tradente intellexi, scis tu, parvulos, et usque adcanos lu portabis (Isai. XLVI,4):
DomineDeus meus; quia et celeritas intelligendi, et quoniam firmitas nostra quando lu es, tunc est frrmi-
dispiciendi acumen', donum tuum est: sed non inde las; cum autem noslra est, infirmitas est. Yivit apud
sacrificabamlibi. Ilaque mihi non ad usum, sed ad te semper bonumnostrum; etquia inde aversisumus,
perniciem magis valebat, quia tam bonam parlem sub- perversisumus. Reverlamur jam, Domine,ut non ever-
stanliae meae sategi habere in poteslate: et fortitudi- tamur; quia vivit apud te sine ullo defectu bonum
nem meam non ad tecustodiebam (Psal. LVIII,10); sed nostrum, quod lu ipse es:et non timemus^ne non
profectussumabs lein longinquamregionem,uteam dis- sit quo redeamus, quia nos inde ruimus; nobis autem
2
siparem in merelrices cupiditates (Luc. xv, 12,13, absentibus non ruit domus noslra seternitastua.
1 In antiquioribuseditionibus,discendi.Lov.et Arn.,dis- tates. AtMss.cum Arn.,merelrkes: quod vocabulum usur-
pulandi.At in Mss.pluribus,dispkkndi acutnen,quaeger- pavitAugustinusah eo loco Evangelii,ad quemalludit.
manalectiovisaest. 1 Timebimus, juxla somrn.Lov. Arn. Mart.cum7 Mss.et
2Lov.cumantiquioribuseditionibus,meretrkias cupidi- Rond.cum13Mss. M.
LIBER QUINTUS.
Aiuiumaetatlssuse exhibet vigesimumnonum, quo scilicet,compertafaustiManichsei imperitia,propositumin illa
secta proficiendiabjecit; quo etiam Roma,ubi lunc rhetoricamprofitebatur,missus Mediolanumut eamdemartem
abdicandonecnonde repetendo catechumenatude-
doceret, ccepit audito Ambrosioresipiscere, et de Manichseismo
cernere.
CAPUT PRIMUM. transiens ad le qui fecisti haecmirabiliter : et ibi re-

Excitttt menlemad Deumiaudandum. feclio et vera fortiludo.
I. Accipe sacrificium confessioimm mearum de CAPUT II.
manu linguae mese, quam formasti et excitasli, ut Dei prwsentiaminiquosnon effugere:itaque ad eum de-
confttealur nomini luo; et sana oninia ossa mea, et bereconverti.
dicant: Domine,quis similistibi? (PsaL xxxiv, 10.) 2. Eant et fugiant a te inquieli et iniqui : et tu.
Neque enim docet te quid in se agalur qui tibi confi- vides eos, et distinguis umbras ; et ecce pulchra sunt
tetur; quia oculum luum non excludit cor clausum, cum eis omnia , et ipsi turpes sunl. Et quid nocue-
nee manum tuam repellit duritia hominum : sed sol- runt tibi ? aut in quo imperium tuum dehonestave-
vis eam, cura voles, aut miserans aut vindicans; et runt, a coelisusque in novissimajustum et integrum ?
non est qui se abscondat a calore tuo. Sed te laudet Quo enim fugerunt, cum fugerent a facietua?aut
anima mea, ut amet te; et confiteatur libi miseratio- ubi tu non invenis eos? Sed fugerunt, ut non vide-
nes tuas, ut Iaudet te. Non cessat nec tacet laudes rent te videntem se, atque excaecatiin le offenderent;
tuas universa creatura tua; nec spiritus oranis honii- quia non deseris aliquid eorum quaefecisti: in te of-
nis per os conversum ad te, nec animalia nec corpo- fenderent injusti, et juste vexarentur l; subtrahentes
ralia per os considerantium ea; ut exsurgat in te a 1Itacdd.plerique, et elegantiusvidetur,quamsi,rupto
lassitudine anima nostra, innitens eis quse fecisti, et periodinexu, nova incipiatseiitentiahocmodo:mteoffen-
J707 CONFESSIONUMS. AUGUSTINI 708
6e lenitati tuse, et offendentes in reclitudinem tuani, non videnl. Nonenim religioSequserunt unde habeant
et cadehtes in asperitalem suanil. Videlieet nesciunt ingenium quo isla quserunt. Et irivenientes quia tu
quod ubique sis, quem nullus circumscribil locus, et fecisti eos, non ipsi dant tibi se ul serves quodfecisli,
soliis es praeseus, eliam iis qui longe fiunl a te. Con- et quales se ipsi fecerant occidunt se tibi', et truci^-
vertantur ergo et quserant te, quia non sicut ipsi de- dant exaltationes suas sicut volatilia, et curiositates
seruerunt crealorem suum, ita et tu deseruisli crea- suas sicut pisces maris, quibus perariibulant secretas
turam tuam. Ipsi convertantur, et quserant te; et ecce semitas abyssi, et luxurias suas sicut pecora campi;
ibi es in corde eorum, in corde confilentium tibi, et ul tu, Deus ignis edax, eonsumas morluas curas eo-
projicienlium se in te, et plorantium in sinu luo post rum recreans eos immortaliter.
vias suas difficiies : et tu facilis tergens lacrymas eo- 5. Sed non noverunt viam, Verbum tuum, per
rum; el magis plorant el gaudent in flelibus, quo- quod fecisti ea quai numerant, et ipsos qui nume-
niam tu, Doniine, non aliquis homo caro et sanguis ; rant, et sensum qiio cernurtt quae numerant, et
sed tu, Domine, qui feeisli s relicis et consolariseos. menlem de qua nuroerant; et sapientiaetuae ribn est
Et ubi ego eram , quando te quserebam? Et tu eras numerus (Psal, CXLVI,S). Ipse autem Unigenitus fa-
ahte me; ego autem el a ine discesseram, nec me iu^ ctus est nobis sapieniia , et justiiia, et sahctificatio
veniebam; quanto minus te? (I Cor. i, 30); et numeratus est inler nos, et solvit
CAPUT III. tributum Csesari (Matth. xxn, 21). Non noveruril
De Fauslo manichwo, el de philosophorumcmcitatequi hanc viam, qua descendant ad illum a se, et per eum
per creaturas Crealoremnon eognoverunt. ascendantad euni. Noiinoveriint hanc viam, et pu*-
3. Proloquar in conspeclu Dei mei annum illum tarit se excelsosiessecuni sideribus et lucidos; et ecce
undetrigesimuro aetalis mese. Jam venerat Carthagi- ruerunt ih tei-ram, et obscuratum est insipiens cor
ncni quidam Manicliaeorumepiscopus, Fauslus no- eorum. Et toulta vera de crealura dicunt, et Verita-
mine, magnus laqueus diaboli : et multi iiiiplicaban- tem, creaturse artificem, non pie quaerunt, el ideO
tur in eO per illecebram suaviloquenliae; quam ego non inveniunt: aut si inveniunt, cognoscentesDeuni,
lametsi laudabam, discernebam tamen a veritate re- non sicut DeUm honoraiit, aut gratias agunt; sed
rum , quarum discendarum avidus eram; nec quali evanescunt in cogitationibus suis, et dicunt se esse
vasculo sermonis, sed quid mihi scientiaecomedendum sapientes, sibi tribuendo quae lua sunt j ac per hoc
apponerei nomiiialus apud eos ille Faustus, intuebar* student perversissiroa csecitateetiara tibi tribuere quae
Fama enim de illo praelocuta mihi erat quod esset sua sunt, mendaciascilicetin tecoriferentes, qui verilas
honestarum omnium doclrinarum peritissimus, et es, et immutantes gloriam incorrupti Dei in simili-
apprime disciplinis Hberalibus eruditus. Et quoniam ludinera imaginis corruptibilis hominis, el voluerum,
muita philosophorum legeram, memoriaeqUemaridata et quadrupedum, el serpentum, et convertunt veri-
reliiiebami ex eis quaedam eomparabam illis Mani- latem tuam irt mendaciura; et colurit, et serviunt
chseorum longis fabulis : et niihi probabiliora ista vi- creaturae potius quam Creatori (Rom. i, 21 -28).
debantur, quse dixerunt illi, qUi lanlum potuerunt 6. Multa tamen ab eis, ex ipsa creatura, vera dicta
Valere, ut possent aesliinare saeculum, quanquamejus relinebam; et occurrebat mihi ralio per numeros et
Dominum minime invenerint. Quoniam lhagnus es •, 'brdiiiem tettipofilm, et visibilesatlestationes siderum,
2
Domine, et humilia respicis ; excelsa autem a longe et conferebam cum dictis Manicbaei,quae de bis re-
cognbscis (Psal. cxxxvii, 6) : hec propinquas nisi bus multa scripsit copiosissimedelirans; et non mihi
obtrilis corde; nec inveiiiris a superbis, nec si illi occurrebat ralio nec solstitioruro ef Sequinoclioruni,
curiosa perilia numerenl slellas el arenam, et dime- nec dcfectuum luminarium , nec quidquid tale in li-
tiantur sidereas plagas, el vestigent vias astrorum. bris saecularissapientiaedidiceram. Ibi autem credere
4. Mente enini sua quaerunt ista, et iugetiioquod jubebar, et ad illas rationes nuraeris el oculis meis
tu dedisli eis : et mulla inveneruut et praenuntiave- exploratas non occurrebat, et longe diversum erat.
runt ante multos annos defeclus luminarium solis et CAPUT IV.
lunae, quo diej qua hora, quanta ex parte futuri Sola Dei cogniliobeat.
essenl; et non eos fefellit nnmcrus, et ita factum est 7. Numquid, DomineDeus veritatis, quisquis rtovit
ut prsenuntiaverunl: et scripserunt regulas indagatas, isla, jam placet libi ? Infelix enim homo qui scit illa
et leguritur hodie, alque ex eis prsenuntialurquo anno omtiia, te aulem nescit: beatus aulem qui te seit,
et-quo niense anni, etquodie mensis, el qua hora eliamsi illa nesciat. Qui vero et le ^ illa novil, non
diei , et quola parte luminis sui defeclura sit luna vel propier illa beatior, sed propler te solum bealus est,
sol; et ila fitt ut praenUntialur.Et miranlur haic ho- si cognoscens te, sicut Deum glorificet, et gralias
mines et stupenl qui rtesciunt ea, el exsuliant alque agat, et non evanescat iri cogitalionibussuis. Sicut
extoHuniurqui sciunl; etperinipiam superbiam re- enim melior est qui iiovit possidere arborem, et de '
cedeiites el deficientcs a lumine tuo, lanio anfe solis usu ejus tibi gratias agit, quamvis nesciat vel quot
defectuin fulurum praevident, et in prseseutia suum 1Arn. et Mss,2, occidanlse tibi; nioxque, trueidetijt.
deruntinjustiuljuste vexarentur,uti tiabent nonnulliMss. AliipleriqueCdd.comprobantalteram lectioiiem^quaepati-
iiCumArn., refe*
lulumobscuraest propterdistantiamparticulsenegantis
1 SubstituimussiMm, ex Mss.meliorisnotse,loco tnam, rendae etiamad verbaocciduntet trucidanl.
quodincdd. vulgaliset in Mss.nonnullisreperitur. 2 Qui,juxla-Somm.Dub.MaH.et Road.M.
cubitiS alta sit, vel quanta latitudine diffusa; quam et si quid ejusmodi in aliis iibris legeram, posset ex-
ille qui eam metitur, et omnes ramos ejus numcral, poni; ut, si forte posset, incertum qiiidemmilil fieret
et neque possidet eam, neque crealorem ejus novit utrutn ita se res haberet, an non ila; sed ad fidem
aut diligit: sic fidelis Iiomo, cujus totus mundus di- nieam illius auclorilatem, propler credilam sancli-
vitiarum est, et quasi nihil habens, omnia possidet, tatem, praeponerem.
inha:reiido libi cui serviunl omnia, quarovis nec sal- CAPUT Yt.
leni seplentriohum gyros noverit; dubitare stultum Fauslus eloquens,sed liberaliumdiscipiinarumexpers.
est quin ulique melior sit quam mensor cceli, et nu- 10. Et per aniios ferme ipsos novem , quibus eos
meralor sideruhi, et pensor elementorum, et negli- animo vagabundus audivi, nimis exlento desiderio
gens tui, qui omnia in mensura et numero et pondere venturum exspectabam istum Faustum. Gaetericnim
disposuisli(Sap. xi, 21). eoruhi, in quos forte incurrissenii qui lalium reruro
CAPUT V. quaeslionibus a me objectis deficiebant, illum roihi
Mankhwi de asiris imperitia indignum eum fide in cw- promittebant, cujus adventu collatoque colloquio fa-
leris fackbat. cillime mihi Iiaec, et si qua forte majora quaererem ,
8. Sed (ameii quis quserebat Manichaeum nescio enodatissime expedirentur. Ergo ubi.venit, expertus
quem etiam ista scribere, sine quorum peritia pietas sum hominem gratum et jucundum verbis, etea ipsa
disci poteral? Dixislienim homini, Ecce pietas el sa- quse£111 solenl dicere, multo suavius garrientein. Sed
pientia(Job xxvm, 2S, sec. LIX); quani ille ignorare quid ad meani sitiui prctiosiorum poculorum decen-
posset, etiam si ista perfecte nosset: isla vero quia lissimus minislrator ? Jatn rebus talibus satiataeerant
ron hoVerat, impudentissime audeus doeere, pror- aures meae; neCideo mihi meliora videbantur , quia
sos illam nosse non posset. Vanitas est enim mun- melius dieebaniur; nec ideo vera quiadiserla; nec
dana ista etiam nota profiteri, pietas autem libi con- ideo sapiens anima, quia vultus congruus et deco-
fiteri. Unde ille devius, ad hoc l isla multum locutus rum eloquium. Illi autem qui eum roihi promitiebant,
ests ut conviclus ab eis qui ista vere didicissent, quis hon boni rerum existimatores erant ; et ideo illis vi-
esset ejus sensus iu cseteris quaeabdiliora sunt, mani- debatur prudens et sapiens, quia delectabaf eos Io-
feste cognosceretur. Non enim parvi exislimari se quens. Sensi autem aliud genus hominum eliam ve-
voluit, sed Spirituin sanclum coiisolatoremet ditalo- rilalem habere suspectam, et ei nolle acqulescere si
rem fideHuw luorum, auctoritate pleuaria personali- cowpto atque uberi sernione promeretur. Me aulcm
ter in se esse persuadere conatus est. llaque, cum de jaro dOcueras,Deus meus, miris et occullis modis ; et
ccelo ac stellis, et de solis ac lunse molibus falsa propterea credo quod tu me docueris, quoniam verum
dixisse deprehenderelur, quamvis ad doctrinam reli» est, iiec quisquam praeler le alius est docior veri ,
gionis isla non pertineant, tamen ausus ejus sacrile- ubicunlque et undecuroqueclaruerit. Jam ergo abs t
gos fuissesatis emineret; cum ea non solumiguorata, didicerarii, nec eo debere videri aliqnid veruui dici,
sedeliaiii falsa, tam 2vesana superbiaevanitate diceret, quia eloquenter dicitur ; nec eo falsuln..,quia incorii-
ut ea lanquam divinaepersonaetribuere sibi uiteretur. posite sonant signa labiorum : rursus, nec ideo ve-
9. Cum enim audio christianum aliquem frafrem,. rum, quia iropolile ehuhiiatur, necideo falsum, quia
illum aut illum j ista nescientem, et aliud pro alio splendidus sermo est: sed perinde esse sapieritiaiiiet
senlienlem; palienter intueor opinantem hominem; stultitiam , sicut suril cibi utiles et iiiutiles; verbis
nec illi obesse video, cum de le^ Domine creator autem ornatis ct inornatis sictit vasis urbanis et rusti-
briinium, hon credat indigna, si forle situs et habi- canis utrosque cibos posse niinistrftri.
lus creaturae corporalis ignoret. Obest autem si hoc 11. Igitur avidilas inea, qua illum tartto tempore
ad ipsahi doctrinaepietalis fOrroampertihere arbitre- exspectaverani honiineni, deleciabatur quiderti iiiotu
ItTr, el pertiuacius alfirmare audeat quod ignorat. affectuquedispuiaiilis, et verbis congrUeritibus,atqiie
Sed etiaintalis infirmilas in fideicunabulisa chariiate ad vestieridassententias facile occurrenlibus. DeWeia-
matre sustinetur, donec assurgat novushomoin virum bar autcni et cum hiullis, vel etiam praehiullis kiuda-
perfecttmi,et circumferri non possit omniventodoctri- bam ac efferebam; sed moleste habebam quod Ih
nae(Ephes.iv, 13,14). Iti illoauteni qui doclor, qui au- ccetu atidienlium non sinerer illi ingerere, et paiiiri
etor, qtli chixel prihceps eoruiii quibus illa suaderel, cum eo curas quseslionumriiearuln, colifereiidofaiiii-
ita fieri ausus esl, ut qui eum sequerenlur, non quem- Hariter, et accipiendo ac reddendo sermonem. Quod
libet boininem , sed Spiritum tuum saiicluni se sequi ubi potui, et aurcs ejus cuni fainiliaribus nieis 60-
arbitrareiitur; quis laritam dementiam, sicubi falsa que ' lempore oCcupare ccepi, quo iion dedeceret
dixisse cohvinceretur, non detesiandani longeque allernis disserere, el protuli quaedamquse me irio-
abjicieridariiesse judicaret? Sed tamen lvondumH- vebant; experlus sum prius honiiheriiexperletn libe-
quidocohipererainutrUm etiam secundum ejus verba, ralium disciplinarum , nisi grammalicse, atqiie ejus
vicissitudines longiorum et breviorum dierum alque ipsius usitalo modo. Et quia legerat aliquas Tullianas
hocliurti,et ipsius noctiset diei, el deliquia luminum, orationes, el paucissiriiosSenecaeHbros, et honnulla
poefartim , et suse scctaesi qua volumina lafitie atfme
1HWC, juxta Er.Lugd.Veh.Lov.Flor. M. conscripla erani, et quia aderat quotldiana
2siequaiuor Mss.Aiigl.[fakata, vesanasuperbuB.']Mart. composite
efcRoiid,cumMss.(noimuliis,falsa,tam. M. 1EOquoque,juxtaEr. Lugd.Ven.Lov. M.
' CONFESSIONUM S. AUGUSTINI :"-;** ft?,
711
sermocinandi exercitatio; inde suppetebal eloquium Deus meus. Nam a Dominogressus hominis dirigun-
viam ejus volet (Psal. xxxvi, 23). Aut quse
quod fiebal acceplius magisque seductorium modera- tur; et
mine ingenii, et quodam lepore naiurali. ltane est ui procuratio salutis, prseler manum tuam, reficientem
recolo, Domine Deusmeus, arbiler conscientisemeae' quse fecisli?
Coram te cor meum et recordalio mea, qui me tunc CAPUT VIH.
agebas abdilo secreto providentiae tuse, et inhonestos Profickcitur Romam contra matris voluntatem.
errores meos jam converlebas ante faciem meam, ul 14. Egisli ergo mecum ut mihi persuaderetur Ro-
viderem et odissem. mam pergere, et polius ibi docere quod docebamCar-
CAPUT VII. thagine. Et hoc unde mihi persuasum estl, non prae-
Alienatur a secta Manichmorum. teribo confiteri tibi; quoniam et in his altissimi tui
12. Nam posleaquam ille mihi imperitus earum recessus.etpraesentissimain nos miserieordia tua co-
artium, quibus eum excellere pulaveram, satis ap- gilanda et praedicandaest. Non ideo Romam pergere
paruit, desperare ccepi posse eum mihi illa quaeme volui, quod majores qusestus, majorque mihi dignitas
movebant aperire alque dissolvere; quorum quidem ab amicis, qui hoc suadebant, promitiebatur; quan-
ignarus posset veriialem tenere pietatis, sed si ma- quara et ista ducebant animum lunc meum : sed illa
nichseus non esset. Libri quippe eorum pleni sunf erat causa maxima et pene sola, quod audiebarhquie-
longissimis fabulis , de ccelo et sideribus, et sole et tius ibi studere adolescentes, et ordinatiore disciplinae
luna : qure mihi eum , quod uiique cupiebam, collatis coercitione sedari, ne in ejus scholam quo magistro
numerorum ralionibus, quas alibi ego legcram, non utuntur, passim et proterve irruant; nec eos ad-
utrum potius ifa essent ut Manichaei lihris contine- mitti omnino, nisi ille permiserit. Contra, apud Car-
bantur, an certe vel par eiiam inde ratio reddere- thaginem foeda est et intemperans lieentia scholasti-
lur, subtiliter explicare posse jam non arbiirabar. corum. Irrumpunl impudenter, etprope furiosafronte
Qnae tamen ubi consideranda et discuiienda protuli, perturbantordinem, quem quisque discipulis ad pro-
modesle sanc ille nec ausus est subire ipsam sarci- ficienduminstituerit. Multa injuriosa faciunt mira he-
nam. Noverat enim se isla non nosse, neceumpuduit betudine, et punienda legibus, nisi consueludo pa-
confiteri. Non erat de talibus quales multos loquaces trona sit; hoc miseriores eos ostendens, quo jam
passus eram, conanles ea me docere, et dicentes ni- quasi liceat, faciunt quod per luam seternam Iegem
hil. Isle vero cor habebat, etsi non reelum ad le, nec nunquam Hcebit; et impune sefacere arbitrantur, cum
tamen nimis incautum ad seipsum. Non usquequaqne ipsa faciendi caecitate puniantur, ct incomparabiliter
imperitus erat iraperiliae suae, et noluit se temere patiantur pejora, quam faciunt. Ergo quos mores, cum
dispulando in ea coarclari, undenec exitus ei ullus, studeremmeosesse nolui2; eos, cumdocerem, coge-
nec facilis esset reditus : etiam hinc mihi aniplius bar perpeti alienos : et ideo placebat ire ubi talia non
placuit. Pulchrior est enim lemperanlia confitentis fieri, omnes qui noverant, indicabant. Verum aulem
animi, quam illa quae nosse cupiebam : et eum in tu, spes mea et porlio mea in terra viveniium (Psal.
omnibus difficilioribus et subtilioribus quaeslionibus CXLI,6), ad mutandum terrarum locumpro salute ani-
talem inveniebam. mae meae, et Carthagini stimulos quibus inde avelle-
13. Refracto itaque studio quod * inlenderam in rer, admovebas, et Romaeillecebras quibus attrahe-
Manichaeilitteras, magisque desperans de caeteris rer, proponebas mihi per homines qui diligunt 3 vi-
eorum doctoribus, quando in multis quseme move- tam mortuam, hinc insana facientes, inde vana polli-
bant, ila ille nominatus apparuil; ccepicum eo pro centes; et ad corrigendos gressus meos utebaris
sludio ejus agere vitam, quo ipse flagrabat in eas lit- occulte et illorum et mea perversilate. Nam et qui
teras , quas tunc jam rhelor Carlhagini adolescentes perturbabant otium meum, fcedarabie cseci erant;
docebam; et legere cum eo, sive quse ille audila desi- et qui invilabant ad aliud, terrani sapiebant. Ego au-
deraret, sive quaeipse tali ingenio apta exisiimarem. (em qui detestabar hic veram miseriam, illiefalsam
Caeterum conatus omnis meus, quo proiicere in illa felicitatem appetcbam.
secta statueram, illo homine cognitopiorsus interci- 15. Sed quare hinc abirem, et illuc irem, tu scie-
dit: non ut ab eis omnino separarer, sed quasi me- bas, Deus; nec indicabas mihi nec matri,quae mepro-
lius quidquam non inveniens, eo quo jam quoquo fectumatroeiter planxit, et usque ad mare secuta est.
modo irrueram, conlentus interim esse decreveram, Sed fefelli eam violenter me tenentem, ut aut revo-
nisi aliquid forte quod magis eligendum essel eluce- caret, aut mecum pergeret; et Qnxime amicum nolle
ret. Ita ille Fauslus, qui multis laqueus morlis exsti- deserere, donec venlo facto navigaret. Et mentitus
tit, meum quo captus eram relaxare jam coeperat, sum matri, et illi matri, et evasi: quia et hoc tu di-
nec volens nec sciens. Manusenim tuse, Deus meus, misisti mihi misericorditer, servans me ab aquisma-
in abdilo providentiae luse, non deserebant animam ris, plenum exsecrandis sordibus, usque ad aquam
meam; et de sanguine cordis malris meae, per lacry- gratiaetuse, qua me abluto siccarenturflumina mater-
mas ejus diebus ac noctibus pro me sacrificabatur 1Sit,juxtaEr. Lugd.Ven.Lov.Dub.Mart.Flor.et Rond.M.
s CodexSorb.:Meosesse volui.ConsentitGallicaversio
tibi; etegisti mecum miris modis 2. Tu illud egisti,
^rn.; sedaliicdd., etiamArn.,inlatinotexlu habentno/w;
110«o,juxtaRohd.
M. etreipsa, cumin scholarhetorisstuderet Augustinus,fuit
Miriset occultismodk,juxtaSomm.Arn.cum 7 MSS., et longesedatior,ut aitsupra, Iibro3, cap.3.
Rond.cum11Mss. H. 3Diligebant,juxlaSomm.Dub.Arn Mart.et Rond.M,
norum oculorum, quibus pro me quotidie tibi rigabat baris mei, ut recuperarem salutem corporis niei, ad-
terram sub vultu suo. Et tamen recusanti sine me re- Iiucinsanus corde sacrilego.Neque enim desiderabam
dire, vix persuasi ut in loco, qui proximus nostrae in illo tanto periculo baptismumtuum; et melior eram
navi erat, memoria beati Cypriani, maneret ea nocle. puer, quando illum de materna pietale flagilavi,sicut
Sed ea nocle clanculoego profectussum: illa autem re- jam recordatus atque eonfessussum. Sed in dedecus
mansitl orando et flendo.Et quid a le petebat, Deus meum creveram, et consilia medicinae tuse demens
meus, lantis lacrymis, nisi ut navigare me non sine- irridebam, qui me non sivisli lalem bis mori. Quo
res? Ssd tu alte consulens, et exaudiens cardinem de- vulneresi ferirelur cor matris, nunquamsanaretur. Non
siderii ejus, non curasli quod tunc petebat, ut in me enhn salis eloquor quid erga me habebal auimi, et
faceres a quod semper pelebat. Flavit ventus, el im- quanto majore sollicitudine me parturiebat spirilu,
plevit vela nostra, et lillus subtraxit aspectibus no- quam carne pepererat.
stris: in quomane illa insaniebatdolore, et querelis, ac 17. Non itaque video quomodo sanaretur, si mea
3
gemituimplebat aures tuas contemnentis isla ; cum talis illamors transverberassetvisceradilectionis ejus.
ct me cupiditatibus meis raperes ad finiendas ipsas Et ubi essent tantaepreces et lam crehrae sine inter-
cupiditates, et illius carnale desiderium justo dolo- missione? Nusquamnisi ad te. An vero tu, Deus mise-
rum flagellovapularet.Aniabatenimsecumpraesenliam ricordiarura, sperneres cor contritum el Iiumiliaiuni
nieammore matrum,sed multis mttlto amplius; et ne- viduaecastae ac sobrise, frequentantis eleemosynas,
sciebat quid tu illi gaudiorum facturusesses de absen- obsequenlisatque servientis sanctis tuis, nullum diem
tia mea. Nesciebat, ideo flebat et ejulabat, atque illis prseterniitteniis oblationem ad altare tuum; bis in
cruciatibus arguebatur in ea reliquiarium Evse4, cum die, mane cl vespere, ad ecclesiam luam sine ulla in-
gemitu quaerens quod cum gemitu pepererat. Et ta- lermissione venientis, aon ad vanas fabulas el aniles
men post accusationem fallaciarum et crudelilatis loquacilates, sed ut te audiret in tuis sermonibus, et
meae,conversa rursus ad deprecandum le pro me, tuillaminsuisorationibus. Hujusnetu lacrymas, qui-
abiit ad solita, et ego Romam. bus non a le aurum et argentum petebat, nec aliquod
nutabile aul volubilebonum, sed salulem anhnre filii
CAPUT IX.
Febri correpluspericuloselaborat. sui; tucujusmunere talis erat, contemneres etrepel-
leres ab auxilioluo ? Nequaquam, Domine. Imo vero
16. Etecce excipior ibi flagello aegritudiniscorpo- aderas, et exaudiebas, et faciebasordine
quo
ralis, et ibam ad inferos,portans omnia mala quse stinaveras esse faciendum.Absit ut tu falleres praede- eam In
commiseram et in te, et in me, et in alios, mulla et illis visionibuset responsis
tuis, quaejam commemo-
gravia, super originalis peccali vinculum quo omnes ravi.et qusenon commemoravi,quaeilla fideli pectore
in Adam morimur. Non enini quidquam eorum mihi lenebat; et
semper orans, tanquam chirographa tua
donaveras in Christo; nec solverat ille in cruce suaB ingerebat tibi. Dignaris enim,
quoniam in sseculum
inimicilias quas tecum conlraxeram peccatis meis. ntisericordia lua, eis
in qnibus omnia debila dimitlis,
Quomodo enim eas solveret cruce phantasmatis, etiam promissionibus tuis debitor fieri.
quodde illo credideram? Quam ergo falsa mihi vide- CAPUT X.
batur mors carnis ejus, tam vera erat animsemese:
Errores ante susceplamEvangeliidoclrinam.
et quam vera erat mors carnis ejus, tamfalsa vila ani- 18. Recreasti ergo me ab illa aegritudine, et sal-
mse meae,quse id non credebat. Et ingravescenlibus vum
fecislifiliumancillseluae,tunc inlerini corpore, ut
febribus jam ibam et peribam. Quo enim irem, si lune essel cui salulem
meliorematque certiorem dares. Et
hinc abirem, nisi in ignem alque tormenta digna fa- etiam tuncRomaefalsisillis alquefallentibus
ctis meis in veritate ordinis tui? Et illa hoc nesciebat, jungebar
sanclis: non enim lantum auditoribuseorum, quorum
et tamen pro me orabat absens. Tu autcm ubique prae- e numero erat etiam is in
cujus domo aegrotaveram
sens, ubi erat exaudiebas eam; el ubi eram misere- et
convalueram; sed eis eliam quos eleclos vocant.
1MSS. magnoconsensuferunt: nonmansit.veriorforsilau adhuc cnim niihi videbatur non esse nos qui pecca-
lectio est, quafiliummater signiiicalursuisflelibusacpre-
cibusprosecuta. mus, sed nescio quam aliam in nobis peccare natu-
2Mss.,ut mefaceres.
3contemnentesista, juxla Lugd.Yen.Lov.Somm.Mart. ram ; et delectabat superbiam meam extra culpam
Flor.Rond.M. esse; el cum aliquid mali fecissem, non confileri rae
* Sicrestituimusex veterrimocodiceCorb.,nampeccatum fecisse, ut sanares animammeam,
estinaliisplerisqueMss.quihabent, arguebalurinea reli- quoniam peecabat
quiarumEvm.QuossequunturBad.Am.et Er.AUiverodum tibi; sed excusare eam amabam1, et accusare nescio
locumemaculatumcupiunt, substiluunt,rea, pro, in ea, quid aliud, quod mecum esset, etego non essem. Ve-
Mss.certe refragantibus.Kihildubiiestquinprimumvitia- rum.autem lotum
tusfueritlocusab iisquibusinsolenset ignotaerat vox,reli- ego eram, et adversura me impie-
quiarium.Inqualibrariirursumpeccarunllibro1Quaestionum las mea me diviserat : et id erat peccatum insanabi-
in Genesim,quaestione 148,ubicodicesveriorespraeferunt, lius, quo me peccaloremnon esse arbitrabar; et exse-
« enutrirevestrumreUquiarium, juxta LXXcatakipsin:non
reliquks,satreliquiarum,ut alii.-CodexCorb.roboraturau- crabilis iniquilaste, Deusomnipotens,lein me 2ad per-
ctorilateduorumMss.Florenlinorum. M.
s SiclegendumcumMss. cumBad.et Arn.,nonut Am.Er. 1ItavetustiCdd.ubi Lovan.habent:Peccavitibi;sedexcu-
elLov.,incarne; tametsihochabeatlocusAposloliad quem saremeamabam.—ieccaton, Kart.eillond.M.
alluditAugustinus. Namhic diceremaluit, necsolveratillein 2 Lov.et antiquseeditiones,juxlasomm.
te a me.Meliusvero Mss.et
cruce; quia sui recordabature rroris quo antea cum Maui- Arn.,tein me,juxta Manichaeoi'um errorem, qui Deiportio-.
chaasnoncrueem,sedcarnemchristi negaverat. nem inhominecumnaturamalidepugnarecredebant.
SANCT.Aueusr. I, (Vingt trois.J
711) CONFESSIONUM S. AUGUSTINI 716
uiciemmeam,quam mca te ad salulein niallesuperari. cogitare non noveram, nisi eam subtile corpus esse,
Nondum ergo posueras cuslodiam ori meo, ct ostium quod tamen per loci spafia diffundercfur '; quam
coiilinenlirc circum labia mea, ul non declinaret cor credere abs te esse quaiem putabam naluram mali,
meum in verba maligna, ad excusandasexcusaliones Ipsuni quoque Salvatorem nostrum unigenitum luum,
in peccatiscumhomhiibus operanlibus iniquitalem; et lanquam de niassa lucidissimse molis luoe porreclum
ideo adhuc combinabam cum electis eorura 1 (Pstd. ad nostram salulem, iia pufabam, ul aliud de illo non
CXL,3,-4). crederem, nisi quodpossem vanitate imaginari. Talera
19. Sed tamen jam desperans in ea falsa doctrina ilaque naturam ejus nasci non posse de Maria virgine
me posse proficere; eaque ipsa quibus si nihil melius arbitrabar, nisi carni concerneretur. Concerni autem
reperirem, contenlus esse deereveram, jam remissius et non inquinari non videbam, quod mihi tale figura-
negligentiusque relinebam. Etenim suborta est etiam bam. Metuebamitaque credere in carne natum, ne
mihi cogitatio, prudenliores cseterisfuisse illos philo- credere cogerer ex carne inquinalum. Nunc sp.iritua-
sophos,quos Academicosappellant, quod de omnibus lcs tui blande et amantcr ridebunt me, si has confes-
dubiiandum esse censuerant, nec aliquid veri ab ho- siones meas legerint : sed tamen talis erani.
inine comprehendi posse decreverant. Ita enim et CAPUT XI.
mihi liquido sensisse videbantur, ut vulgo habentur, Qualiter Auguslinuscontulerit cum CQlholkis,
etiam illorum intentionem nondum intelligenti. NeG 21. Deinde quae illi in Seripluris tuis reprehende-
dissimulavi eumdem bospitem meura reprimere a ni- ranla, defendi posse non existimabam : sed aliquando
mia Dducia, quam sensi eum habere de rebus fabulo- sane cupiebam eum aliquo iliorum librorum doclis-
sis, quibus manichsei libri pleni sunt. Amieitia tamen simo conferre singula, el experiri quid inde sentiret.
eorum familiarius ulebar, quam caeterorum hominum Jam enim Helpidii cujusdam adversus eosdem Mani-
qui in illa haeresi non fuissent. Nec eam defendebam chsRoscoram loquenlis et disserentis sermones, etiam
pristina animositate; sed tamen familiaritas eorum, apud Carthaginem moyere me cceperant, cum lalia de
plures enim eos Roma oecultat, pigrius me faciebat Scripturis proferrel, quibus resisti facile non posset,
aliud quserere; praesertim desperantera in Ecclesia et imbecilla mihi responsio videbatur istorum. Quam
tua, Dominecoeliet terrae, creator omnium visibilium quidem non facilc palam promebant, sed nobis secre-
et invisibilium, posse inveniri verum, unde me illi tius, cum dicerent scripturas Novi Testamenti falsatas
averlerant: multumquemihi turpe videbatur, credere fuisse a nescio quibus, qui Judaeorum legem inserere
figuram te habere humanse carnis, et membrorum diristianaelideivoluerunt, atque ipsi iiicorrupta exem-
nostrorum Hneamenliseorporalibus terminari. Et quo- plaria nulla proferrent. Sed me maxime captunr et
niam cum de Deo mep cogitare vellera, cogilare nisi offocatum quodammododeprimebant corporalia cogi-
moles corporum non noveram, neque enim videbalur tantem moles illse, sub quibus anhelans in auram tuae
niihi esse quidquam quod lale non essel, ea maxima veritalis liquidam et simplicemrespirare non poteram.
et prope sola causa erat inevitabilis erroris mei. CAPUT XII.
:'; 20. Hinc enim elmali subslantiam quamdam crede- Fraus discipuiorumRommin prwceplores.
bam esse talem, et habere suam molem lelram et 22. Sedulo ergo agere cceperam, propter quod ve-
deformem; sive crassam, quam terrani dicebant, sive neram, ut doceremRomse artem rhetoricam, et prius
] teuuem atque sublilem, sicut est aeris corpus; quam domi congregare aliquos, quibus et per quos inno-
malignam mentem per illam terram repentem ima- tescere cceperam; et ecce cognoscoalia Romae lieri,
ginantur. Etquia Deumbonumnullanimalam naturam quse non patiebar in Africa. Nam revera illas ever-
creasse, qualiscumque pietas me credere cogebal; siones a perdilis adolescentibus ibi non fleri manife-
constiluebam ex adverso sibi duas moles , utramque slalumest mihi. Sed subito, inquiunt, ne mercedem
infinitam, sed malam angustius, bonam grandius. Et magislro reddant, conspirant multi adolescenles, et
ex hoc inilio pestilenlioso me caelerasacrilegiaseque- transferunt se ad alium ; desertores fidei, et quibus
bantur. Cum enim conarelur animus meus recurrere prse pecuniae charitale juslilia vilis est. Oderat etiam
in catholicam fidem, repercutiebar, quia non erat jstos cor meum, quamvis non perfecto odio. Quod
calholica fides quam esse arbilrabar. Et magis pius enim ab eis passurus eram , magis oderam fortasse,
mihi videbar, si te, Deus meus, eui confitentur ex me quam eo quod euilibet illicila faciebant. Certe tamen
miseraliones tuae, vel ex caeleris partibus infinitum turpes sunt tales, et fornicantur abs te, amando vola-
crederem, quamvis ex una qua tibi moles mali oppo- tica ludibria temporum et lucruni luteum, quod cum
nebatur, cogerer froitum fateri, quam si ex omnibus apprehenditur, manum inquinat; et amplectendomun-
parlibus in corporis humani forma te opinarer finiri. dum fugientem, contemnendo (e manentem, el revo-
Et melius mihi videbar credere nullum malum te caiitero, et ignoscentemredeunli ad te meretrici animae
creasse; quod mihi nescienli non solum aliqua sub- humanoe. Et nunc talesodi pravoset dislortqs, quam-,
stantia, sed etiam corporea videbatur, quia et meniem vis eos corrigendos diligam, ut pecunise doctrinam
1Alluditad versieulum4 Psal.140,et sequiturhicet alias ipsam , quam discunt, prajferanl, ei vero te Deum
lectionemquamdamLXX, quaehabet,SUNDUASO, combinabo: 1 Bad.Am.et Er.,diffunderelurabsle.msxoaesabsteex-
quaproplerscrihimuscum anuquioribuscodicibuscombina- punxeruntLovanienses,nequeuos praeterquamin Regio-
vam^pro quo inaliisest, convivebam,aut, combibebam, montensicodice
!
easreperimus.
convwabar,conmmnkabam. Reprehmdebant,juxta Mart.et Rond. M.
717 LIBER.SEXTUS. 7iS
veritatera el uberlatem certi boni et pacem casiissi- quippejamdesperantiad le viam palerehomini, inanis
niam.Sed tunc eos magis pati nolebaromalos propler cura remanseral), veniebantin aniinum meum simul
me, quamfieri propler le bonos volebam. cum verbis qusediligebam,res eliam quas negligebam.
CAPUTXIII. Neque enim ea dirimere poteram. Et dum cor aperi-
rem ad * quam diserle diceret,
Doclurusrhetorkam miililurMediolanmn; ab Atnbrosio excipiendum pariler
suscipitur. inlrabat et quam vere diceret, gradatim quidem. Nam
23. Itaque posteaquam missum est a Mediolano primo etiam ipsa defendi posse mihi jani coeperant,
Romamad praefectumurbis , ut illi civiiati rhetoricae videri, et fldem catholicam, pro qua nihil posse dici
magisterproviderelur, impertila etiam evectioneptt- adversus oppugnantes Manichaaosputaveram , jam
blica (a); ego ipseambivi per cosdemipsos manichseis non inipudenler asseri exislimabam; maxime au-
vanitatibus ebrios , quibus ut carerem, ibam, sed dilo uno atque altero , et ssepiussenigmatesoluto de
ulrique nesciebamus, ut diclione proposita roe pro- Scriptis veleribus : ubi, cum ad litferam acciperem,
batum praefectustunc Symmachus mitteret. Et veni occidebar s. Spirilualiter ilaque plerisque illorura
Mediolanum ad Ambrosium episcopum, in oplimis librorum exposilislocis, jam reprehendebamdespera-
notum orbi terrae, pium cultorem tuum ; cujus tunc tionem liieam, illamduntaxat qua credideram Legem
eloquia strenue ministrabfint adipem frumenli tui, et Propbelas delestanlibus atque irridentibus resisti
ct laeliiiam olei, et sobriam vini ebrielatem po- omninonoii posse. Nec lamen jam ideo mihi calholi-
pulo tuo. Ad eura autem ducebar abs te nesciens, cam viamleiicndam esse sentiebam, quia el ipsa po-
ut per eum ad te sciens dticerer. Suscepit me palerne teral babere doclos assertores suos qui copioseet nore
ille homo Dei, et peregrinationem meam satis epi- absurde objecla refellerent; necideojamdamnandum
scopaliter dilexit. Et eum amare ccepi,primo quidem illud quod lenebam, quia defensionispartes aequaban-
non lanquam doctorem veri, quod in Ecclesia tua lur. Ita enim Catholicanon mihi vicla videbatur, ut
prursusdesperabam, sed tanquam hominenibenignum noiidum etiam victrix appareret.
in me. El studiose audiebam disputantem in populo, 25. Tunc vero fortiler intendianimum, si quo modo
noii inteniione qua debui, sed quasi explorans ejus possem certis aliquibus documeiilisManichseoscon-
facundiam, utrum conveniretfamsesuae, an major vinccre falsitalis. Quodsi possemspiritualemsubstan-
riinorve proflueret, quam prsedicabaiur : el verbis tiam cogilare, stalim niacbinamenta illa omnia sol-
ejus suspendebar inlentus; rerum autem incuriosus verenlur et abjiccrenlur ex animomeo ; sed non pole-
et conlemplorastabam ; et delectabar suavitale ser- ram. Yerumlamen de ipso niundi hujus corpore,
roonis,quanquameruditioris, minuslamenhilarescen- omnique natura quam sensus carnis atljngeret, molfa
lis alque mulcentis quam Fausti erat, quod altinct ad probabiliora plerosque sensisse philosophos, magis
dicendi modum. Cselerum rerum ipsarum nullacom- magisque considerans alque comparans, judicabam.
paratio : nara illeper nianichseasfallacias aberrabat; Itaque Academicoruramore, sicut existimanlur, dubi-
iste aulem saluberrime docebal salutem. Sed longe tans de omnibus atque inler omnia flucluans, Mani-
est a pecealoribussalus, qualis ego tunc aderara : et chaeosquidcm relinquendos esse decrevi: non arbi-
tamen propinquabamsensim et nesciens '. trans eo ipso tempore dubitationis meae in illa seclas.
CAPUT XIV. mihi permanendum esse, cui jam nonnullos phi-
AudiloAmbrosiopaulatim ab erroribus resipiscit. Iosophos praeponebain; quibus tamen philosophs,SJ
24. Cum enim non salagerem discere qusedicebat, quod sine nomine salulari Christi essent, cura-
sed tantuni quemadmodumdicebat audire (ea mihi lionem languoris animae racse commillere omnino
1sicMss.Angl.cumnoslris.AtAm.Er. Lov.,et nescivi. recusabam. Slalui ergo lamdiii esse catechumenusin
Somm.Blas., et nesciebam. calholica Ecclesia mihi a parenlibus commendala^
erat
(a) Evectio,qiiodaliisdiploma,facultas usurpandi cur-
suspublici,queniprivatocuilibetusurparehaud Ucuisset. donec aliquid cerli eluceret quo cursum dirigerem.
Undelex abHorioriodataferebat: «Nequis sibi deinceps 1LOV.,
«cursumpubhcumprivalususurpet, nisi cum auta nobis 2 decipkndum.
« evocatur,aut a clementisenoslraeveneralionediscedit.» somm. et Rond.occidebarspiritualiler.itaque.U.
KarralJuliusCapitolinus, in pertinace,quodis «tuncpraefe- « verat,pedibusabAnliochia adlegationemsuamilet facere
«ctuscohortis,in Syriamprofeetus,T. Aurelioimperalore, «coactusest.»
«aprsesideSyrise,quia sine diplomatibus cursumusurpa-
LIBER SEXTUS.
Cumjani MonuicaipsiusmaterMediolanum advenisset,ipsequeannumaetatisageret trigesimum,Ambrosiiconcioni-
bus admonitus,catholieaedoclrinaeverilalem,quam Manichaei falso insimulabanl,magismagisqueintelligebat. Alypii
amicisuimores prosequitur.in diversarapiebatur,dum de vila meliusinsUtuenda deliberaret; morlis quoqueac ju-
dicu metu perculsus,ad vitaecouversionem in diesaccendebalur.
CAPUT PRIMUM. veras me a quadrupedibuset volatilibuscceli? Sapien-

Auguslinusnecmanichwusnec catholkus. tiorem me feceras, et ambulabam per lenebras et lu-
I, Spes mea a juventute roea, ubi niihi eras, et bricum,elquaerebarote forisame, etnon inveniebam
mio recesseras? An vero nonlu feccras me, et discre- Deum cordis mei; ef veneram in profimdummaris*
et diffidebamet desperabam de inventionc veri. Jam eliam quam unum pocilluro l pro suo palafo satis so-
'venerat ad me mater pietate forlis, lerra marique me brio lemperatum, unde dignationem sumeret, non
sequens, et in periculis omnibus de le secura. Namet ponebat. Et si multae essent, quceillo modo videban-
per marina discrimina ipsos nautas consolabalur, a tur honorandse, memorisedefunctorum ; idem ipsum
quibus rudes abyssi viatores, cum perturbanlur, con- unum, quod ubique poneret, circumferebat; quo jam
solari solent; pollicens eis pervenlionem cum salute, non solum aqualissimo, sed etiam lepidissimo - cum
quia hoc ei tu per visum pollicilus eras. Et invenit suis prsesentibus per sorbitiones exiguas partiretur :
me periclitantem quidem graviter desperalione inda- quia pietatem ibi quaerebat, non voluptatem. Itaque
gandse veritatis; Sed tamen ei cum indicassem, non ubi comperil a praeclaro praedicatore atque antistite
me quidem jam esse manichaeura, sed neque catho- pielatis, praeceptum esse ista non fieri, nec abeisqui
licum chrislianum, non quasi inopinatumaliquid au- sobrie facerent, ne ulla occasio se ingurgitandidare-
dierit.exsilivit Iaetitia; cum jam secura fieret ex ea lur ebriosis, el quia illa quasi parentalia supersti-
parle miseriaemeae, in qua me tanquam mortuumsed tioni gentilium essent simillima; abstiuuit se liben-
resuscitaiidum tibi flebal, el feretro cogitaiionis effe- lissime : et pro canislro pleno lerrenis fructibus,
rebal, ut diceres frlio viduae:Juvenis,libi dico, surge; plenum purgatioribus votis pectus ad memorias mar-
et revivisceret et inciperet loqui, el traderes illum tyrum afferre didicerat; ut et quod posset daret egen-
malri suie (Luc. vn, 14, 1S). Nulla ergo turbulenta tibus, et sie communicatio Dominici corporis illic
exsultatione irepidavit cor ejus, cum audisset ex tanta celebrarelur, cujus passionis imitatione immolati et
parfe jam faclQmquod libi quolidie plangebat ut fie- coronati sunt martyres. Sed tamen videtur mihi, Do-
ret; veritalem me nondum adeptum, sed falsitati jam mine Deus meus, et ita est in conspeeluluo de hac re
ereptum : imo vero quia cerla erat, et quod reslabat cor meum, non facile forlasse de hac amputanda con-
te daturum, qui totum promiseras; placidissime et suetudine matrem meani fuisse cessuram, si ab alio
pectore pleno fiduciserespondit mihi, credere se ia prohiberetur, quem non sicut Ambrosium diligebat,
Christo, quod priusquam de hac vita emigraret, me quem propter salutem meam maxime diligebat; eam
visura esset fidelemcalholicum. Et hoc quidem mihi. vero ille propter ejusreligiosissimamconversalionem,
Tibi autem, fons misericordiarum, preces et laeryraas qua in bonis operibus lam fervens spiritu frequenta-
densiores», ut accelerares adjutorium tuum, et illu- bal ecclesiam: ita u( ssepeerumperet, cum me vide-
minares tenebras meas; et studiosius ad Ecclesiam ret, in ejus praedicalionem 3, gratulans mihi quod
currere, et in Ambrosiums pra suspendi, ad fontem talem malrero haberem; nesciens qualem illa me fl-
salientis aquae in vitam tesernam (Joan. IV, 14). Dili- lium, quidubitabam de illis omnibus, etinveniriposse
gebat aulemillumvirum sicut angelum Dei, quod per viam vitseminime putabam.
illum cognoverat me inlerim ad illam aiicipileni flu- CAPUT III.
ctuationem jam esse perduclum, per quam transitu- Occupationeset sludia Ambrosii.
rum me ab segritudine ad sanilatem, inlercurrenle 5. Nec jam ingemiscebam orando ut subvenires
arctiore periculo 3, quasi per accessionemquam cri- uiihi; sed ad quaerendumintentus, et ad disserendum
ticam medici vocant, certa pracsumebat. ., inquietus erat aniraus meus. Ipsumque Ambrosium
CAPUT II. felicem quemdam horainem secundum saeculumopi-
||
Eputw et synaxisapud sepulcratnartyrum. nabar, qucm sic tanlae poteslates honorarent; cae-
2. Itaque cum ad memorias sanclorum, sicut in Hbalus tantum ejus mihi laboriosus videbalur. Quid
Africa solebat, pulles et panem et merum attulisset autem ille spei gereret, et adversus ipsius excel-
alque ab ostiario prohibeietur; ubi hoc episcopum lentiae tentamenla quid luctaminis haberet, quidve
veluisse cognovit, lam pie atque obedienter aroplexa solaminis in adversis , el occultum os ejus quod
est, ut ipse mirarer ,l quam facile accusalrix potius erat in corde ejus, quam sapida gaudia de pane
consuetudinis suse (a), qtiam disceplalrix illius prohi- tuo ruminaret; nec conjicere noveram, nec expertus
biiionis effecla sit. Nonenim obsidebat spiritum ejus eram : nec ille sciebal aestusmeos, nec foveam peri-
vinolentia, eamque stimulabat in odium veri amor culi mei. Non enim quaerere ab eo poleram quod vo-
vini, sicul plerosque mares el feminas, qui ad canti- lebam, sicut volebam, secludenlibusme ab ejus aure
cum sobrietatis, sicut ad potionem aqualam madidi alque ore catervis negotiosorum hominum, quorum
nauseant. Sed illa cum atlulisset canislrum cum so- infirmitatibus serviebat. Cum quibusquando non erat,
lemnibus epulis praeguslandis atque largiendis, plus quod per exiguum temporis erat, auf corpus reficiebat
1 In codiceAlb.addiiur,fundere. necessariis sustentaculis, aut lectione animum. Sed
s ItapotioresMss.AtEdcl.currerem,et in Ambrosii, cum legebat, oculi ducebantur per paginas, et eor in-
1Acriorepericulo,juxtaEr.Lugd.ven. et Lov. M.
*SicMss.et Am.Er. Arn.;at Bad.et I.ov.,mirarelur. lellectum rimabatur, voxaulem et lingua quiescebant.
Ssepe cum adessemus, non enim vetabatur quisquam
(a) Consueludinem de qua hicagitur, tola hcet Africapri-
demreceptam,quoniamin comessationes et ebrietatesde- ingredi, aut ei venienlem nuntiari mos erat; sic eum
flexerat, rescmdere-^similiteraggredilurAuguslinus,etea
derescribitEpist.22,acf Aurelium Cai-lhaginensem. Quin- 1 Am.niV".,potillum.
etiam HipponensemEcclesiamipsenondumepisco|.i,isab ', 2 Somm.Arn.Dub.Flor. etRond.:ouod...aqualknmum...
hpccemore penilusrevocat, sicutilidenifacifEiist, 29, ad lepidissimum;alias: ouodjamnonsolumaquatissimo. MT
Alypium. »i ov,somiu.Bias,habent: m ejusprwdicaiione.
721 LIBER SEXTUS. *
722
legentem vidimus lacife, et aliter nunquam : seden- clesia ' unica corpus Unici tui, in qua mihi nomen
tesque in diulurno silentio (quis enim tam intento esse Christi infanti est inditum, non saperet infantiles nu-
oneri auderet?) discedebaraus, et conjeelabamuseum gas; neque hoc haberet in doctrina sua sana, quod
parvo ipso tempore, quod reparandsemenli susenan- le creatorera omnium in spatium loci quamvis sum-
ciscebatur, feriatum ab strepitu causarum alienarum, mum et amplum, tamen undique terminatum mem-
nolle in aliud avocari; el cavere fortasse ne auditore brorum humanorum figura contruderet.
suspenso et intento, si qua obscurius posuisset ille 6. Gaudebam eliam quod vetera scripta Legis et
quem legeret, eliam exponere necesse esset; aut de Prophetarumjam non illo oculo mihi Iegenda propo-
aliquibusdifficilioribusdisceptare qusestionibus,atque nerenlur, quo antea videbantur absurda, cum argue-
huie operi temporibus impensis, minus quam vellet bam tanquam ita sentientes sanctos tuos; verum
voluminum evolveret : qnanquam et causa servandae autem non ila sentiebant : et tanquam regulam dili-
vocis, quae illi faeillime obtundebatur, poterat esse gentissime commendaret, saepein popularibussermo-
justior lacile legendi. Quolibet lamen animo id age- nibus suis dicenlem Ambrosium laetus audiebam,
ret, bono utique ille vir agebat. Liilcra occidil; spirilus autem vivificat(II Cor. m, 6):
4. Sed certe mihi nulla dabatur copia sciscitandi cum ea quaead lilleram perversitatcm docere vide-
quaecupiebam de lam sancto araculo tuo pectore il- bantur, remolo myslico velamento spirilualiter aperi-
lius, nisicum aliquid breviter esset audiendum.JEstus ret, non dicens quod me offenderet, quamvis ea
autem illi mei otiosiimeum valde, cui refunderentur, diceret, quse utrum vera essent adhuc ignorarem.
requirebant, nec unquaminveniebant.Et eum quidem Tenebam enim eor meum ab omni assensione, timens
in populo verbumveritalis recle tractantem omnidie praecipilium; el suspendio magis necabar. Volebam
dominico audiebam ; et magis magisque mihi con- enim eorum quaenon videremita me cerlum fieri, ut
firmabaiur omnes versutarum calumniarum nodos, certus essem quod septem et tria decem sint. Neque
quos illi deceptores nostri adversus divinos Libros enim lam insanus eram, ut ne hoe quidem pularem
inneclebant, posse dissolvi. Ubi vero etiam comperi posse comprehendi; sed sieut hoc, ila caeteracupie-
ad imaginem tuam hominera a le factum, a spiritua- bam , sive corporalia quse coram sensibus meis noa
libus filiistuis quos de matre Catholica per graliam adessent; sive spiritualia, de quibus cogilare nisi
regenerasli, non sic intelligi ut humani corporis corporaliter nesciebam. Et sanari credendo poteram,
forma te (erminatum crederent atque cogitarent: ut purgatior acies mentis mesedirigereturaliquo modo
quanquamquomodose haberet spiritualis subslanlia, in veritatem tuam semper manentem, et ex nullo
ne qnidem tenuiter alque in aenigmate suspicabar; deficieniem.Sed sicut evenire assolet ut malum me-
lamen gaudens erubui non me tot annos adversus dicum experius, etiam bono tiraeat se committere;
calholicam fidem, sed contra carnalium cogiialionum ita erat valetudo animaemeae, quse utique nisi cre-
fig.mcnlalatrasse. Eo quippe lemerarius et impius dendo sanari non poterat, et ne falsa crederel, curari
fuerara, quod ea qnaedebebam quaerendo discere * recusabat; rcsistens manibus luis, qui medicamenta
accusandodixeram. Tu enim, altissime et proxime, fidei confecisti, et sparsisti super morbos orbis terra-
secrelissimeet praesentissime, cui membra non sunt rum, et tantam illis auctoritatem tribuisti.
alia majora et alia minora , sed ubique tolus es , et CAPUT V.
nusquam locorum es; non es utique forma isfa cor-
De sacrorumLibrorum aucloritaleel necessariousu.
porea : tamen fecisti hominemad iraaginem tuam; et
ecce ipse a capite usque ad pedes in loco est. 7. Ex hoc lamen quoquejam prseponensdoctrinam
CAPUT IV. catholicam, modestiusibi minimeque fallaciter sen-
DoctrinamEcclesiwAmbrosioconcionanleintelligit. tiebam juberi ut crederelur quod non demonsirabatur
3. Cum ergo nescirem quomodo haec subsiste- (sive esset quid , sed cui forte non esset; sive nec
ret imago tua , pulsans 2 proponerem quomodo cre- quid esset) , quam illic lemeraria polliciialione
dendumesset, non insultans opponeremquasi ita cre- scienlise credulitalem irrideri; et postea tam raulta
dilum esset: tanto igiiur acrior cura rodebat iniiraa fabulosissimaet absurdissima, quia demonstrari non
mea quid certi retinerem , quanto me magis pudebat poterant, credenda imperari. Deinde paulatim tu, Do-
tam diu illusum et deceplum promissione certorum, inine, manu milissiraa et misericordissimaperlractans
puerili errore et animositate, tam multa incerta quasi et componenscor meum, consideranliquam innume-
certa garrisse. Quod enim falsa essent, postea mihi rabilia crederera quse non viderem 2, neque cum
claruit. Certum taroen erat quod incerta essent, et a gererentur adfuissem; sicut tam mulla in historia
me aUquandopro cerlis habila fuissent, cum Catho- gentiura, tam multa de locis atque urbibus quse non
licam tuam caeciscontenlionibusaccusarem, etsi non- videram, lam mulla amicis, lam multa medicis, lam
dum comperlam vera docentem , non tamen ea do- niulta hominibusaliis alque aiiis; quse nisi crederen-
centem quaegraviter accusabam. Itaque confundebar, tur, omnino in hac vita nihil ageremus; poslremo,
et convertebar : et gaudebam, Deus meus, quod Ec- quam inconcusse iixtimfide retinerem, de quibus pa-
1Mss.dicere. 1postvocem,Eccksia,additurinEdd.tm, qusevoxabest
Esic legendumcumMss.et somm.Arn., nonquemadmo» aMss.
dumLov,et caeterieditihabent,pulsamque. s rideram, juxtaMart, M.
icnlibus ortus esSem, quod scire non possem, nisi lieiili faveretur ab scieiitibus, easque curas anhela-
audiendo credidisseni: persuasisti mihi, non qui cre- ret cor meum, et cogitationumtabificarum febrikis
derent Libris luis, quos tanta in omnibus fere genli- aestuaret; transiens per qttemdam vicum Mediolanen-
bus auctoritate fundasli; sed qui non credereht esse sem , anlmadverti pauperem mendicura, jam credo
Culpaiidos,nec audiehdos esse, si qui forte mihi dice- saturuin , jocaitleni atque laelantem: et ingemui, et
rent: Unde scis illos Libros unius veri et yeracissiriii Iocutus sum curii amicis qui mecum erant, multos
Dei spiritu esse humano generi minisfratos? Idipsum dolores insaniarum nostrarum, quia omnibus lalibus
enim maxime credendum erat, quoniam nulla pugna- conatibus nostris, qualibus tunc laborabam, sub sti-
citas calumniosarUmquaestionum,per tani multa quse nuilis cupiditatum Irahens infelicitalis meaesarcinam,
legeram inler se confligenliumphilosophorum, exlor- et trahehdo exaggerans , nihil vellemus aliud nisi ad
quereniihi potuit ut aliquando non crederem, te esse securam lsetiliam pervenire, quo nos niendicus ille
quidquid csses quod ego nescirem; aut administratib- jam prsecessissel, nunquani forlasse illuc venluros !
nem rerum humanarum ad te pertinere. Quod ertim jam ille pauculis et eniendicatis nummulis
8. Sed id credebam aliquando robuslius, aliquando adeptus erat, ad boc ego tam aerumnosisanfraclibus
exilius; semper tamen credidi et esse te, et curam et circuilibus ambiebam, ad laetiliamscilicet tempora-
nostri gerere; etiamsi ignorabam vel quid senliendum lis felicitalis. Non enim verum gaudium habebal, sed
esset de subslantia tua, vel quaevia duceret aut redu- et ego illis ambitionibUSmulto falsius quserebam.Et
ceret ad le. Ideoquecum essemusinfirmiad invenien- certe ille Iaelabatur, ego anxius eram ; securus ille,
. dam liquida ratione verilatem, et ob hoc nobis opus ego trepidus. Et si quisquampercontareturme,ulrura
esset aucloritate sanclarum Litlerarura, jam credere niallem exsultare an metuere; responderera, Exsul-
coeperaninullo modo te fuisse tributurum tam excel- lare. Rursus si interrogaret, ulrum me talem mallem
lentem illi Scriplurseper omnes jam terras auctorila- qualis ille, aii qualis ego lunc essem; meipsuni curis
tcro, nisi et per ipsam tibi credi, el per ipsam le timoribusque confectuni eligerem : sed perversilate;
quseri voluisses. Jam enlm absurditatem quac me iri nmnquid verilate ? Neque enini eo ine praeponereilli
illis Litleris solebat offendere, cum multa ex eis pro- debebam , quo doctior eram, quoniam non inde gau-
babiliter exposita audissem, ad sacrainentorum alti- debam, sed placere inde quaerebam hominibus; nofi
tudinem referebam : eoque mibi illa venerabilior et ul eos docerem, sed tantum ut placerem. Propterea
sacrosancta fide dignior apparebai auctorilas, quo et et ul baculo disciplinsetuse confringebasossa mea.
omnibus ad legendnm esset in promplu, et secreli sui 10. Recedant ergo ab anima mea qtii dicunt ei:
dignilalem in inlelleciu profundiore servaret; verbis Interest unde qttis gaudeat. Gaudebat mendicus ille
apertissimis et humillimo genere loquendi se cunctis vinolenlia; tu gaudere cupiebas gloria. Qua gloria,
praebens, et exercens inlenlionem eorum, qui non Domine? Quae non est in te. Nam sicut illud verum
sunl leves corde : ut exciperet omnes populari sinu, gaudium non erat, ila nec illa vera gloria; el amplius
el per angusta foraminapaucosad te trajiceret, multo vertebat nientem meam. Et ille ipsa nOcledigesturus
lanien plures, quam si nec lanto apice aucloritalis erat ebrielatem suam; ego cum roea dormieram et
cmineret, nec turbas gremio sanctaehuinilitalishau- surrexeram, et dormiturus et surreclurus eram ; vide
riret. Cogilabamhsec, et aderas mihi; suspirabara, et quot diebus. Inlerest vero unde quls gaudeal, scio,
audiebas me : fluctuabam, cl gubernabas me; ibam et gaudium spei fidclis incomparabililer distat ab illa
per viam saeculilatam, nec deserebas. vanilate; sed cl luiic dislabal inler nos. Niroirum
CAPUT VI. quippe ille felicior erat, noii lanlum quod hilaritate
De miseriaambiliosorum, adduclo exemplomendici perfundebatur, curo ego curis eviscerarer; verum
tmtantis. etiam, quod ille bene optando acquisiverat vinum ,
9. Inhiabam honoribus, lueris, conjugio; et tu irri- ego menliendo quserebam typhiini. Dixi tunc multa
debas. Patiebar in eis cupidilalibus amarissimasdif- in hac senlentia charis mcis, ct
ssope adverlebam in
ficultates, le propilio tanlo magis, quanlo minus his quomodo mihi esset; et inveniehain male mihi
sinebas inihi dulcescere quod non eras lu. Yide cor esse, et dolebam ct male. Et
coiiduplicabamipsum
meum, Domine, qui voluisti ut hoc recordarer et si quid arrisisset prbsperum, tsedebat apprehendere,
confiterer libi. Nunc tibi inhsereat aniraa mea, quam quia pene priusquam tenerclur, avolabat.
de viscotam tenaci morlis exuisli. Quam misera erat!
CAPUT VII.
et sensum vulneris tu pungebas, ul relictis omnibus
converlerelur ad te qui es super omnia, et sine quo Atypiuma Circensiuminsania cbnverlil.
11. Congemiscebamusin iis qui siniul amice vive-
nulla cssentoninia; converlerelur, et sanarelur. Quam
bamus , et maxime ac familiarissime cum Alypio et
ergo miser erani, et quomodoegisli ut sentirem mi- Nebridioisla
seriam meam, die illo quo cum pararem recitare Im- colloquebar; quorum Alypiusex eodem,
quo ego, ortus erat municipio, parentibus priraati-
peratori laudes (a), quibus plura mentirer, et men- bus
municipalibus, me minor nalu. Nam et studue-
(«)ForleanValentiuiano minori,quiaejus«comitalusapud
« Mediolanum,» ex Possidiocap.1, «tumeratconstilutus,» ral apud me, cuui in nostro docere Ccepioppido, et
cumibi rheloricamprofilebalurAuguslinus;quiprasterea postea Carthagini : et diligebat me multum, quod ei
lih.5 contraPelilianlLilt.,cap.25, scribitsein eademurbe bonus et doclus
« Dauloniconsuliealendisjanuarii laudemprosuatuncrhe- viderer; et ego illum, propter ma-
(itoricaprofessionererilasse.» gnam virtutis indolem, qu» in non magna setatesatis
72S LIBER SEXTUS. 72g
eminebat. Gurges tamen morum Carthaginensium, CAPUT VIII.
quibus nugatoria fervent spectacula, absorbuerat Alypiuscapilur insania ludorum gladiatoriorum, a
eum in insaniam Circensium : sed cum in eo mise- quibus antea abhorruerat.
rabiliter volveretur, ego autem rhetoricam ibi pro- 15. Non sane relinquens incantatahi sibi a paren-
fessus publica schola uterer, nondum me audiebat ut tibus terrenam viam , Romam praecesserat, ut jus
jnagistrum, propter quamdam simultatem qure inter disceret; et ibi gladiatorii spectaculi hiatu incredibili
me et patrsm ejus erat exorta, et compereram quod et incredibiliter abreplus est. Cum enim aversaretur
circum exitiabiliter amaret, et graviter angebar, et detestaretur talia, quidam ejus amici et condisci-
quod fantam spem perditurus , vel eliam perdidisse puli, cum forte de prandio redeuntibus peryiiis es-
mihi videbatur. Sed monendi eum et aliqua coerci- setl, recusantem vehementer et resistentem, fami-
tione revocandi nulla erat copia, vel amicitiaebene- Hari violentia duxerunl in amphiihcatrum, crudelium
volentia , vel jure magisterii. Putabam enim eum de et funestorum ludorum diehus, liaee dicentem : Si
me cum palre sentire; ille vero non sic erat. Itaque corpus meuni in illum tocumIraliitis, et ibi constiiuitis;
poslposita in hac re patris voluntate, salufare me numquid et animum et oculos meos in iila speciacula
cceperat, veniens in auditorium meum, et audire ali- poleslisinlendere? Adero ituqueabsens, ac sic et vos
quid alque abire. et illa superabo. Quibus audilis, illi nihilo secius eum
12. Sed enim de memoria mihi lapsum erat agere adduxerunt secum, idipsum forte explorare cupien-
cum illo, ne vanorum ludorum ca:co et prsecipiti stu- tes, ulruro posset efficere. Quo ubi venlum est, et se-
dio tam bonum interimeret ingenium. Verum aulem, dibus quibus poluerunt locati Sunt, fervebant omnia
Domine, tu qui praesidesgubernaculis omnium quse immanissimis voluptatibus. Ille clausis foribtis oculo-
creasti, nori eum oblituSeras futurura inter filios tuos rum, interdixit aninio ne in lanta mala procederet;
antistitem sacramenti tui; et ut aperte libi tribuere- atque utinam et aures obluravisset! Nam quodam
tur ejus correctio, per me quidem illam, Sed ne- pugiise casu , cum clamor ingens tolius populi vehe-
scierttem operatus es. Nam quodam die cum sederem menter eum pulsasset, curiosilate viclus et quasi pa-
loco solito , et coram me adessent discipuli, vehit, ralus quidquid illiid esset, etiam visiim contemnere
salutavit, sedit, atque in ea quse agebantur anlmum et vincere, aperuit oculos; et percussus est graviore
intendit: et forte leclio in manibus erat, quam dum vulnere in anima , quam ille in corpore, quem cer-
exporterem, et opportune mihi adhibenda videretur nere concupivit, ceciditque miserabilius quam ille
similitudo Circensium, quo illud quod insinuabafn et quo cadente factus est clamor qui per ejus aures intra-
jucundius et planius fieret, cum irrisione mordaci vit, et reseravil ejus lumina, ut esset qua feriretur
eorum quos illa captivasset ihsania; tu scis, Deus et dijeceretur audax adhuc polius quam forlis ani-
noster, quod tunc de Alypio ab illa peste sanando mus, et COinfirmior quo de se prsesuiiipserat, qui
non cogitaverim. At ille in se rapuit, meque illud debuit de te. Ut enim vidit illura sanguinem, imma-
non nisi propler se dixisse crcdidit. Et quod alius nitateni sroiul ebibit, et non sc avertit, sed fixit
acciperet ad succensendum mihi, accepit honestus aspectuni; et iiauriebat furias, et nesciebat, et dele-
adolescens ad succensendum sibi, et ad me ardentiuS Ctabatur scelere certantinis, et cruenta voluptate iri-
diligendum. Dixeras enimtu jam olim, et innexueras ebriabatur. Et non eral jaro ille qui venerat, sed unus
Lilteris luis,:Corripesapknlem, et amabitte (Prov. ix, de lurba ad quaro venerat, et verus eoriini socius,
8). At ego illum jam non corripueram; sed utens tu a quibus adduclus erat. Quid plura? Spectavit, cla-
omnibus, et scientibus et nescientibus, ordine quo inavit, exarsit, abslulit inde secum insaniam qua
uosii, el ille ordo justus est, de corde et lingua niea stimularetur rediie, rioh tantum cum illis a quibus
carbones ardentes operatus es, quibus mentem spei prius abstraclus est; sed eliam prae illis, et alios
bonaeadureres tabescenlem , ac sanares. Taceat lau- trahens. Et inde lamen manii validissima et miseri-
des tuas qui miseraliones tuas non considerat, quse cordissima eruisti eum tu, el docuisli nori sui habere,
libi de medullis meis cOnfitentur.Etenim ille post illa sed tui fiduciam; sed longe postea.
verba proripuit se ex fovea tam alla, qiia libenter CAPUT IX.
l
demergebatur, et cum miserabili voluptate caecaba- Alypius ut fur apprehendilur.
tur; et excussit aniuium forti temperantia, et resilu- 14. Verunitameii jam hoc ad medicroam fulurain
erunl omnes Circensium sordes ab eo, ampliusque in ejus memoria reponebatur. Nam et illud,
quod
illuc non accessit. Deinde patrem reluctanlem evicit, cum adhuc studeret jam me audiens apud
Carlhagi-
ut me magislro uteretur : cessit ille atque concessif. rtem, et ftiediodie cogilaret in foro quod recitaturus
Et audire me rursus incipiens, illa mecum supersti- erat, slcuti exerceri scholastici solent, sivisii eum
tione involulus est, affians in Manichseisostentati- comprehendi ab aeditimisfori tanquam furem. Non
onem contihenlise, quam veram et germanam pula^ arbitror aliam'ob causaih fe
permisisse, Deus noster,
bat. Erat autem flla vecors et seductoria, pretiosas hisi ut ille vir tanfus futurus jam
inciperet discere,
animas captans, nondum virtutis altitudinem scientes quam non facile in dignoseendis causis homo ab ho-
tangere, et superficiedecipi faciles, sed tamen aduih- niine damnandus esset temeraria credulilate. Quippe
bratae simulatsequevirlutis. 1obviusesset, juxtafiraugd. ven. Lov.-Mart.Per vkm
* TresH&JSIAngl,. cummlm voluptate. okiusisKt, imt sojnniiet.Ronxi, n,
ante tribunal deambulabat solus eum tabulis ac slilo, moris. Romaeassidebat eomifi largilionum Italiciana-
eum ecce adolescens quidam ex nuraero scholaslico- rum'. Erat e'otempore quidam potentissimus senator,
rumfurverus, securim clanculo apporlans, illo non cujus et beneficiis obstricti multi et terrori subditi
senfienie ingressus est ad cancellos plumbeos qui erant. Voluit sibi licere nescio quid ex morepoten-
vico argentario desuper prreminent, et praecidere tiae suse, quod essel per Ieges illicitum; restitit Aly-
plumbum coeprt. Sono autem securis audito submur- pius : promissum est praemium; irrisil animo : prae-
muraverunt argentarii qui subter erant, et miserunt tentaeminae; calcavit: mirantibus omnibusinusitatam
trai apprehenderent quem forle invenissent. Quorum animam, quse hominera lantum, et innumerabilibus
vocibus audilis, relicto instrumento ille discessit, ti- praestandi nocendique modis ingenli fama celebratum
mens ne cum eo tenerelur. Alypius aulem qui non vel amicum non optaret, vel non formidaretinimicum.
wderat intranlem, exeuntem sensil, et celeriter vidit Ipse autem judex, cui consiliarius erat, quamvis et
abeuntem : et causam scire.cupiens ingressus est lo- ipse Deri nollet, non tamen aperte recusabat : sed in
cum, et invenlam securim slans atque admirans con- istum causam iransferens, ab eo se non permitti ac-
siderabat. Cum ecce illi qui missi fuerant, reperiunt serebat; quia et revera si ipse faceret, iste discede-
eum solum ferentem ferrum cujus sonitu exciti vene- ret. Hoc solo autem pene jara illectus erat studio lit-
rant: tenent, attrahunt; congregatis inquilinis fori, terario, ut pretiis praetorianis codices sibi conficien-
taMquamfurem manifeslum se comprehendisse glo- dos curaret: sed consulla justiiia deliberalionemin
dantur, et inde offerendusjudici ducebatur. melius vertit; uliliorem judicans aequifatemqua pro-
15. Sedhactenus docendus fuit. Statim enim, Do- hibebatur, quam potestatem qua sinebalur. Parvum
jnine, subvenisti innoeentiaecujus testis eras lu solus. est hoc; sed qui in parvo fidelisest, et in magno fidelis
Cum enim duceretur vel ad custodiam, vel ad suppli- est. Necullo modo eritiuane, quod de tuaeVeriiatis ore
cium, fit eis obviam quidam architectus cujus maxima processit: Si ininjusto mammona fideles non fuislis;
«eratcura publicarum fabricarum. Gaudent 1111 eum po- quod verumest, quis credet vobis?Et si in alieno fideles
lissimum occurrisse, cui solebant in suspicionem ve- non fuistis; quod veslrumest,'quisdabitvobis? (Luc. xvi,
jiire ablatarum rerum quse perissent de foro, ul quasi 10-12.) Talis ille tunc inhrerebat mihi, mecumquenu-
landem ille cognosceret a quibus haecfierent. Verum tabat in consilio, quisnam esset lenendusvitsemoJus.
autem viderat homo soepeAlypium i» domo cujusdam 17. Ncbridius etiam qui relicta patria vicina Car-
senaioris ad quem salutandum venlitabat: slatimque thagini, atque ipsa Carlhagine ubi freqnentissimus
cognitum manu apprehensa seraovit a lurbis, et tanti erat, relicto rure paterno optimo, relicta domo et non
niali causam quaerens,quid gesturh esset audivit; om- secutura malre, nullam ob aliam causam Mediolanum
nesque lumulluanles qui aderant et minaciler fremen- venerat, nisi ul mecum viveret in ilagranlissimo stu-
les jussit venire secum. Et venerunt ad domuni illius dio veriialis alque sapientiae : pariter suspirabat, pa-
adolescenlis qui rem commiserat. Puer vero erat ante riterque flucluabat, beatae vilse inquisitor ardens, et
ostlum, et tam parvus erat ut nihil exinde dominosuo qusestionum difficillimarum scrutator acerrimus. Et
metuens, facile posset lotum indicare: cum eo quippe erant ora triuni egentium, et inopiam suam sibimet
in foro fuit pedissequus. Quem posleaquam recoluit invieem anhelantium, et a te exspeclantium, ut dares
Alypius, architecto intimavit. At ille securim demon- cis escam in tempore opportuno. Et in omni amari-
stravit puero, quaerens ab eo eujus esset. Qui confe- ludine quaenostros saecularesactus demiserieordia lua
stiin, Nostra, inquit: deinde interrogatus aperuit cae- sequebatur, intuentibus nohis finem cur ea pateremur,
tera. Sic in illamdomum translata causa, confusisque occurrebant tenebrae; et aversabamur - gementes, et
lurbis quse de illo triumphare jam cceperant, futurus dicebamus : Quamdiu haec?Et hoccrebro dicebamus;
dispensator verbi tui, et multarum in Ecclesia tua et dicentes non relinquebamus ea ; quia non elucebat
causarum examinator, experienlior inslructiorque dis- certum aliquid quod illis relielis appreheiideremus.
cessit.
CAPUT X. CAPUT XI.
Anxius Augustinusde inslituendavila deliberat.
Dc inlegrilateAlypii et adventu Nebridii. 18. Et ego maxime mirabar, satagens et recolens,
16. Hunc ergo Romaeinveneram, et adhsesit mihi quam longumtempus esset ab undevigesiinoanno aeta-
fortissimo vincnlo, mecumque Mediolanumprofectus tis meae, quo.fervere coeperamstudio sapientise; dis-
est, ut nec me desereret, et de jure quod didicerat ponens, ea invenla, rclinquere omnes vanarumcupi-
aliquid.ageret, secundumvotum magis parentum quam ditatum spes inanes et insanias mendaces : et ecce
suum. Et ter l jam assederat mirabili continentia cae- jam tricenariam aetatem gerebam, in eodem Iuto hae-
teris, cum ille magis miraretur eos qui aurum inno- sitans aviditate fruendi praesentibus, fugientibus et
centiaeprseponerent. Tenlata est quoque ejus indoles, dissipantibus me, dum dico : Cras inveniam; ecce
non solum illecebra cupiditatis, sed etiam stimulo ti- manifestum apparebit, et tenebo : ecce Faustus veniet
1Bad.Am.Er. et Blas.,etibi. Lov.Somm.,etinter ct exponet omnia. 0 magni viri Academici ! nihil ad
at
Mss.plurespolioresquecumArn.habent: Elterjamhwc; asside- 1ApudLov.,ilalkarum; at invelustiscdd.,
italkianarum,
rat. Prsetulimus;namAlypiustertiumfunctusassessorismu- uli scribilureliamin Rotitiadignitatumimperii, et ab iisqui
nere diciiuretiam postealib. 8, c. 6: uecum erat Alypius, de comitelargilionibusin Italiafaciendispraefecto
agunt.
luqultAtigust.,otwsusab operejurisperitorumposlassesski' 8 in B. adversabamur.Juxta Er, Lugd,ven. Lov. Sprnui,i
mm tertiam,emsmtam quibmiterumconsitiavenderet. Arn.Dub.Mart.Flor,et Rond.,adversabamw. M. .
729 LIBER SEXTUS. m
agendam vitam eerti eomprehendipotest. lmo qusera- terno pulsarem aures tuas, et fide solida in te jacla-
mus diligenlius, et non desperemus. Ecee jam non rem curam meam.
sunt absurdain Libris ecclesiaslicisquaeabsurda vide- CAPUT XII.
bantur, et possunt aliter atque honeste intelligi. Fi- Conlenliointer Alypiumel Augustinumde matrimonio
gam pedes in eo gradu in quo puer a parentibus et cwlibatu.
posilus eram , donec inveniatur perspicua verifas. 21. Prohibebat me sane Alypius ab uxore ducenda,
Sed ubi quaeretur? quando qureretur? Non vacal Am- causans ' nullo modo nos posse securo otio simul in
brosio, non vacat legere. Ubi ipsos codices quaerimus? amore sapientiaevivere, sicut jara diu desideraremus',
unde, aut quando comparamus? a quibus sumimus? si id fecissem. Erat enim ipse in ea re etiam tuncca-
Deputentur lempora, distribuantur horae pro salule stissimus, ila ut mirum esset; quia vel experientiam
animse. Magnaspes oborta est: non docet catholica concubitus ceperal in ingressu adolescentiaesuae, sed
ildes quod putabamus, et vani accusabamus; nefas non haeseral; magisquedolueratet spreverat, et deinde
habent docli ejus credere Deum figura humani corpo- jam continentissime vivebat. Ego autem resistebam
ris terminatura : et dubilamus pulsare quo aperiantur illi, exemplis eorum qui conjugati coluissent sapien-
csetera? Anlemeridianis horis l discipuli occupant : tiam, et promeruissent Deum, et hahuissent fideliter
cseferisquid facimus?cur non id agimus ? Sed quando ac dilexissent amicos. A quorum ego quidem grandi-
salulamus amicos majores, quorum suffragiis opus tate animi longe aberam : et deligatus 3 morbo carnis
Iiabemus? quando praeparamusqiiod emant scholasti- mortifera suavitale, trahebam catenam meam, solvi
ci ? quando reparamus nos ipsos, animum relaxando timens, et quasi concusso vulnere repellens verba
ab intentionecurarum ? hene suadentis, fanquam manum solventis. Insuper
19. Pereant omnia, et diniiltaniushaecvana et ina- eliam per me ipsi quoque Alypio loquebatur serpens,
i.ia : conferamus nos ad solam inquisitionemverita- et innectebat alqtie spargebat per linguam nieam dul-
tis. ATitahscc misera csl; mors incerta. Si subito ob- ces Iaqueos in via ejus, quibus illi honesti et expediti
repat, quomodo hine exibimus? et ubi nobis discenda pedes implicarentur.
sunt quse bic negleximus? An non polius hujus negli- 22. Cum enim me ille mirarelur, quem non parvi-
genliaesupplicia luenda sunt? Qitid, si mors ipsa om- penderet, ita baererevisco illius voluptatis, ut me af-
nem curam cum sensir ampulabit et finiet? Ergo et firmarem, quotiescumqueinde inter nos quaereremus,
hoc quaerendum.Sed absit ut ita sit. Non vacat, non caelibemvitam millo modo posse degere; atque ita
est inane quod tam eminens culnien aueloritatis chri- me defenderem, cum illum mirantem viderem, ut
stianaefidei loto orbe diffundilur. Nunquam tanta et dicerem multum interesse inter illud quod ipse raplim
lalia pro nobis divinitus agerenlur, si morte corppris et furlim expertus esset, quod pene jam ne meminis-
efiam vita animas consumcretur. Quid cunclamur igi- sel quidem, alque ideo nulla moleslia facile conte-
tur relicfa spe sseculi, conferre nos tofos ad quseren- mneret, el delectaliones consuetudinis meae,ad quas si
dum Deum et vilam beatam?.Sed exspecla : jucunda accessisset honestum nomen matrimonii, non eum
sunt etiam ista; habent non parvam dulcedinemsuam : mirari oportere, cur ego illam vitam nequirem sper-
non facile ab eis praecidendaest intenlio, quia turpe nere : cceperat et ipse desiderare conjugium, nequa-
cst ad ea rursura redire. Ecce jam quantum esl, ut quam victus Hbidine lalis voluptatis, sed curiosilatis.
impelretur aliquis honor ? et quid amplius in his de- Dicebat enim scire se cupere quidnam esset illud,
siderandum ? Suppetit amicorum majorum copia : ut sine quo vila mea quaoilli sic placcbat, non mihi vita,
nihil aliud, et multum festinemus,vel prsesidalus dari sed pcena videretur. Stupebat enirn liber ab illo vin-
polest; et ducenda uxor cum aliqua pecunia, ne sum- culoanimus servitutem meam, et stupendo ibat in ex-
ptum noslrum gravet; et ille erit modus cupiditatis. periendi cupidinem, venturus in ipsam experienliam,
Multi magni viri et imilatione dignissiini, sapientiae atque inde fortasse lapsnrus in eam quam stupebat
studio cum conjugibusdediti fuerunt. servilutem; quoniam sponsionem volebat facere cum
20. Cum haec dicebam, et alternabant hi venti et morle; et qui amat periculum, incidet in illud. Neu-
impellehant huc atque illuc cor meum, transibant tem- trum enim nostrum, si quod est conjugale decus in
pora, et tardabam converti ad Dominum, et differe- officio regendi matrimonii et suscipiendorum libero-
bam de die in diem vivere in te, et non differebam rum, ducebat, nisi tenuiter. Magnaautem ex parte at-
quotidie in memetipso mori. Amans beatam vifam, que vehementer consueludo satiandaeinsaliabilis con-
limebam illam in sede sua; et ab ea fugiens, qusere- cupiscentiae nie captum excruciabat: illum aulem
bani eam. Pulabam enim me miserum fore nimis, si admiratio capiendum trahebat. Sic eramrrs, donec tu,
feminaeprivarer amplexibus, et medicinam misericor- ' Altissime , non deserens humum nostram, miseratus
diae lusead eamdem infirmitatem sanandam non cogi- miseros, subvenires miris et occultis modis.
tabam, quia expertus non eram; et propriarum virium CAPUT XIII. i
credebam esse continentiam, quarum mihi non eram Uxor qumriturAuguslino. \
conseius, cum tam stultus essem ut nescirem, sicut 23. Et instabatur impigre ul ducerem uiorem. Jam
scriptum est, neminera posse esse continentem, nisi 1canlans,juxta Arn.Flor.et Mart.ex 6 Mss. M.
! Desideraveramus,juxta somm. Rond. et Mart.ux 5
tu dederis (Sap. vm, 21). Ulique dares, si gemitu in- MSS. M.
aLov.Blas. cuiiialiquotMss.,rfefi(!ate.
Somm.Arn.dele-
»BQrU,juxlaEr, Lugd,veh,Lov.somm.flor. et Bond.M. clalus.Stantvero pro nostra lectionemeliorisnolseMss.
«fol CONFESSIONUM S. AUGUSTINI 732
pelebam, jam promitlebalur, maxime matre danle a latere meo tanquam impedimentoconjugii,cum qua
operam, quo me jam conjugalumBaptismussalutaris cubare solitus eram, cor ubi adhaerebat,concisumet
ablueret, quo me in dies gaudebataptari, et vola sua vulneralum mihi erat, et trahebat sanguinem.Et illa
ac promissa tua in mea fide complerianimadverlebat. in Africamredieral, vovens tibi alium se virum nesci-
Cumsaneet rogatu meoet desidcriosuo, forti clamore luram, relicto apud me nalurali ex illa filio meo. At
cordis abs le deprecarelur quolidie, ut ei per visum ego infelixnec feminseimilator, dilationis impalicns,
ostenderes aliquid de futuro matrimonionieo; nun- tanquam post biennium accepturus eam quam pe-
.quam voluisti. Et videbat qusedam vana et phanla>- tebam, quia non amator conjugii sed libidinis servus
stica, quocogebat impelus de hac re salagentishumani crara ; procuravi aliam, non utique conjugem; quo
spiritus, et narrabat mihi, non cum fiduciaqua sole- tanquam suslentarelur et perducereturvelintegervel
bst, eum tu demonstrares ei, sed contemnensea. Dice- auctior-morbus animse meae, salellitio perdurantis
bat enirtidiscer-nerese nescioquo sapore, quem verbis consueludinis, in regnum uxorium. Nec sanabatur
:explicarenon poterat, quid interesset inter revelanlcm vulnus illud meura quod prioris prsecisionefactum
te, et aniniam suam somniantem. Inslabalur tamen, fuerat, sed post fervorem doloremqueacerrimum pu-
et puella pelebalur, cujus aetasferme biennio minus trescebat, et quasi frigidius, sed desperatius dolebat.
quaffinubilis erat; et quia ea placebat,exspectabiitur.
CAPUT XVI.
CAPUTXIV.
De vita communiagenda cum amicisdeliberat. Morlisel judicii melumnunquamdeposuit.
24. Et mulli amici agitaveramus animo, el collo-
quenles acdetestanles turbulenfas humanrevitsemo- 26. Tibi laus, tibi gloria, fons misericordiarum.
leslias, penc jam firmavefaniusremoti a turbis otiose Ego fiebammiserior, et lu propinquior. Aderat jam
vivere.: id olium sic moliii, ut si quid habere posse- jamque dextera tua raplura me de cceno,et ablulura
mus, conferremusih roedium; unaroque rem familia- rae; el ignorabam. Nec me revocabata profundiore
rem conflaremusex omnibus; ut per amiciliaesihce- voluptatum carnalium gurgile, nisi metus monis et
rilalem non esset aliud huj.us et aliud illius; sed futuri judicii tui, qui.per varias quidem opiniones,
tamen recessit de peclore meo. Et disputa-
quod ex cunctis fieret unum, el universum sihgulorum nunquam
bam cum amicis meis Alypio et Nebridiode finibus
essel, el onmia oinnium : cum videremur nobis csse
bonorum et malorum, Epicurum accepturum fuisse
posse decem ferme homiiies in eadem sOcietale, es-
sentque inter rtos prsedivites, Bomanianus maxime palinam in animo meo, nisi ego credidissem post
restare animae vitam, et traclus meritorum,
communicepsnoster, quem lunc graves aestusnego- mortem
tiorum suorum ad comitalumallraxerant, ab ineunle quod Epicurus credcre noluit. Et quaerebam,si esse-
aiate mihi faiiiiliarissimus;qui maximeinslabat huic mus immorlaleset in perpelua eorporisvoluptate sine
ullo amissiohis terrore viveremus, cur non essemus
rei, el maguam in suadendo habebat auctorilalem, aut quid aliud qusereremus?Nescicns idipsum
quod ampla res ejus multum cselerisanleibat: el pla- beali,
cuerat nobisut bini annui lanquammagislratus omnia ad magnam miseriam pertinere v quod ita demersus
necessaria curarent, caeterisquietis. Sed posteaquain et csecus cogitare non possem Iumen honestatis et
coepit cogiiari iilrum boc inulierculaesinereht, quas gralis amplcctendsepulchritudinis, quam non videt
el alii liosirum jam habebant, et nos babere voleba- oculus carnis, et videlur ex inlimo.Nec considerabam
ex vena mibi isfa ipsa,
muSj totum illud placilum quod beiie formabamusl, iniser, quacum amicis manaret, qnod
dissiluit in manibus, alque confraclum et abjectum foedataraen, dulciter conferebam; nec
esl. Inde ad suspiria et gemiluss, et gressus ad se- esse sine amicis poteram beatus, etiam secundum
sensum quem lunc babebamin quantaHbetaffluentia
quendas latas et trilas vias sseeuli, quOiiiammultae
carnalium voluptalum.Quosulique amicos gratis di-
cogitaliohes erant ih corde nostro; consilium autem
tuuiri niaiiet ih ceternum(Psal. xxxn, 2). Ex quo coh- ligebam, vicissimqueab eis mediligi graiis senliebani.
silio deridcbsisnostra, et tua praeparabas, nobis da- 0 tortuosas vias! Yseanimaeaudaci quaesperavit, si a
le recessisset, se aliquid melius habituram! Yersa et
lurusescaniihopportuiiitale,eiaperlurusmanumtuam
reversa in el in latera, et ih venlrem, e'ldura
atque impleturus aiiimas noslras benedictiohe(Psal. suht omniatergiira,: et tu solus requies. Et eCceades, et li-
cxLiv, 13,16),
CAPUTXV. beras a miserabihbus erroribus, et constituis nOsin
In locttmdiscedentisconcubinwalia sriccedil. via tua, et consolaris, et dicis: Currite: ego feram,
28. Interea •peccataniea mulliplicabanlur,et avulsa et ego perducam, et ibi ego feram '.
1Firmabamus,juxta vetustissimaseditioneset aliquot 1InLyrensiCd., et egdibi hberabo.
Mss.Pcnefwmaveramtts, juxia Flor. M.
8Codex,Alb.et autiquWres Edd.: mdead suspiriael ge-
mitusconverlebamur, et gressus.
LIBER S#TIMUS. 754
LIBER SEPTIMUS.
Exordiumsuseiuventutis,id est aunumsetatistrigesimum primum,obmentisoeidosreducit. Karratse illa aetateden-
siorihusadhue istiorantiaBtenebris mvolutum,atque errantemcirca Dei naturam, necuoncircaongmemmah, irt cujus
ad Dei nondumdigne de
inquisitionese mirum in modumangebat, pervemssetaridem cognilionem sinceram;quamvis
Dominocliristosenliret.
CAPUT PRIMUM. mino; Uthaberet te terra, haberet cceliim, habereht

omnia, et illa finirentur ih te, tu autem nusquani. SiC-
Deum cogilat tanquam aliquid corpbreum per infintta ut auteni luci sOlis noii obsisteret corpus aeris liujus
spatia diffusum. qui supra terraffi est, quomirius per eum trajiceretur
1. Jam mortua erat adolescentia mea mala et ne- penetrans euffi, hon dirumpendo aut cohcidendo; sed
fanda, et ibam in juventutem, quanto aetate major, implendo eum totum : sic tibi putabam non Solum
tanto vanitate turpior. Quicogitare aliquid substantise cceli ct aeris et maris, sed etiam lerrrfi' torpus per-
nisi tale non poleram, quale per hos oculos videri vium, et ex omnibus niaximis miniriiisque parlibns
solet; non te cogitabam l, Deus, in figura corporis penelrabile ad capiendam praesenliamtuam, occulta
humani, ex quo audire aliquid de sapientia ccepi; inspiratione intrinsecuSet exlrinsecus administraritem
semper hoc fugi: et gaudebam me hoc reperisse in Omriiaquaecreasti. Ita suspieabar, quia cogilare aliud
fide spiritualis matris nostrse Catholicsetuse. Sed quid non poteram; naffifalsum erat. Illo enim modo major
le aliud cogitarem non Occurrebat; et conabar cogi- pars terrae ffiajorem tui partenl haberet, et miriorem
tare te homo, et talis homo, summum et solum el ve- minor : atque ila te plena essent oronia, ut amplius
rum Deum : et le incorruptibilem, et inviolabilem, et tui caperet elepbanti corpus quam passeris, quo esset
incommulabilem, lotis medullis credebam; quia, ne- isto grandius, grandioremque occuparet locum; atque
sciens unde et quomodo, plane lamen videbam et ita fruslatim partibus mundi, niagiiis riiagnas, brevi-
certus eram, id quod corrumpi potest, delerius esse bus brcves partes tuas praesehtes facercis. NOnes ah-
quam id quod non polest; et quod violari non polest, tem ila. Sed tioudumilluminaveras tenebras meas.
incunctanter praeponebam violabili; et quod nullam CAPUT II.
patitur mulationem, melius esse quam id quod mu-
lari potest. Clamabat violenler cor meum adversus Momentumquo Nebridiusconfularat ilanichmos,
oninia phantasmala mea, et hoc uno ictu conabar abi- 5. Sat erat mihi, Domine, adversus deceptos illos
gere circumvolantem "lurbam immuridiliaeab acie el deceptores, etloquaces mutos *, quoniam non ex
mentis mese; et vix dimota in ictu oculi, ecce con- eis sonabat verbum luuffi : sal erat ergo illud quod
globala rursus aderat, et irruebat in aspectum meum, jamdiu ab usque Carthagine a Nebridio proponi so-
et obnubilabat euni: ut quamvis non fbrma humani lebat, et omnes qui audieramus concussisumus. Quid
corporis, corporeum tamen aliquid eogilare coge- erat tibi factura nescio quaegens tenebrarum, quam
rer per spalia locorum, sive inlusum mundo, sive ex adversa mole solent opponerc, si tu cum ea pu-
etiam extra mundum per infinita diffusum, eiiam gnare noluisses 2? Si enim responderelur, aliquid
ipsum incorruplibile el inviolabile et incommutabile, fuisse nocituram, violabilistu et corruptibilis fores. Si
quod corruptibili et violabiliei commulabili prsepo- autem nihil ea nocere potuisse diceretur, nulla affer-
nebam; quoiiiamquidquid privabam spatiis lalibus, relur causa pugnandi, et ita pugnandi, ut quaedam
nihil mihi csse videbatui': sed prorsus nihil, ne inane porlio tua el membrum tuum, vel proles de ipsa sub-
quidem; tanqtiam si corpus auferatur loco, et raaneat stanlia lua, misceretur adversis potestalibus et non
locus omni corpore vacualus, et terreno el humido et a te creatis naturis, atque in tantum ab eis corrum-
aereo et ccelesli, sed lamen sit locus inanis tanquam perelur et commutaretur in deterius, ut a bealitudine
spatiosuni niliil. in niiseriam verleretur, et indigeret auxilio quo erui
2. Ego itaque incrassaius corde, nec niihimelipsi purgarique posset: et bane esse animam, cui luus
vel ipse conspicuus, quidquid non per aliquanta spatia sermo, servienti liber, et contaminalaepurus, et cor-
tenderelur, vel diffunderetur, vel conglobaretur, vel ruptae hiteger subveniret; sed et ipse corruptibilis,
lumeret, vel tale aliquid caperet, aut capere posset, quia ex una eademque subslantia. Itaque, si te, quid-
nihil prorsus esse arbitrabari Per quales enim formas quid es, id est, subslantiam tuam qua es^ incorrupli-
ire solenloculi niei, per lales imagines ibal cor meuni: bilem dicerent; falsa esse illa omnia et exsecrabilia :
nec videbam hanc eamdem iritenlionem, qua illas si autem corruptibilem; idipsum jam falsum et prima
ipsas imagines forinabam, non esse tale aliquid; quse voce abominanduffli Sat ergo erat istud adversus eos
tamen ipsas rton formaret, nisi esset magnum aliquid. omnimodo evomendos a pressura pecloris; quia non
Ila etiam te, vita vitre mese, grandem per inlinita spa- habebant qua exirent sine horribili sacrilegio cordis
lia undique cogitabampenetrare lotam mundi niolero, et linguae,sentiendo de te ista et loquendo.
et extra eam quaquaversum per immensa sine ler-
1Am.Er.: Loquaces mutos,el obhbcmutos,quoniain.
*Bad.Am.et Er.: Nonkaneni&cogitabam. s LogiturvolntssesapudBad.FJ,',somm.et Blas.
CAPUT III, esses incorruplibilis. Ubi igitur videbam incorrupti-
Liberumarbilriumcausa peccali. bile corruptibili esse prseferendum,ibi te quaererede-
4. Sed et ego adhuc, quamvis ineontaminabilemet bebam, atque inde advertere unde l sit malum, id
inconvertibilem, et nulla ex parte mutabilem dicerem, esf, unde sit ipsa corruptio, qua violari subslantia tua
firmeque sentirem Dominumnostrum Deum verum, nullo modo potest. Nullo enim prorsus modo violat
qui fecisti non solum animas nostras, sed etiam cor- corruptio Deum nostrum; nulla voluntate, nulla ne-
pora, nec tantum animas nostras et corpora, sed om- cessitate, nullo improviso casu; quoniam ipse est
nes et omnia; non tenebam explicitam et enodatam Deus, et quod sibi vult boniim est, et ipse est idem
causam mali: qusecumquetamen esset, sic eam quae- bonum: corrumpi autem non est bonum. Nec cogeris
rendam videbam,ut non per illam constringerer Deum invilus ad aliquid, quia voluntas tua non est major
incommutabilem mutabilem credere, ne ipse fierem quam potentia tua. Esset autem major, si te ipso lu
quod quserebam. Itaque securus eam quaerebam, et ipse major esses : voluntas enim etpotentia Dei, Deus
cerlus non esse verum quod illi dieerent, quos toto ipse est. Et quid improvisum tibi qui nosti omnia, et
animo fugiebam; quia videbam, quserendo unde ma- nulla nalura est, nisi quia nosti eam? Et utquid multa
Ium, repletos malitia, qua opinarentur tuam polius dicimus, cur non sit corruptibilis substantia quseDeus
substantiam male pali, quam suam male facere. est, quando si hoe esset, non esset Deus?
5. Et inlendebam ut cernerem quod audiebam, li- CAPUT V.
berum volunlatis arbitrium causam esse ut male face- Quwrit ilerum unde malum, et quw radix ejus.
remus, et rectum judicium luum ut pateremur; ei 7. Et quaerebamunde malum, et male quserebam;
eam liquidam * cernere non valebam. Iiaque aciem et in ipsa inquisitione mea non videbam malum. Et
nienlis de profundo educere conatus, mergebar ite- constituebam in conspectu spiritus raei universani
rum; et ssepeconalus, margebar iterum atque iterum. creaturam, quidquidin ea cernere possumus; siculi
Sublevahal enim me in lucem tuam quod lam me scie- est (erra, et mare, etaer, et sidera, et arbores, et ani-
bam habere voluntaiem, quam me vivere. Itaque cum malia mortalia ; et quidquid in ea non videmus, sicut
aliquid vellemaut nollem, non alium quam me velle firmamentum cceh,insuper et omnes Angelos et cun-
ac nolle certissimus eram, el ibi esse causam peccati cla spiritualia ejus; sed etiam ipsa, quasi corpora
mei jam jamque animadvertebam. Quodautem invilus essent, locis et locis ordinavit imaginatio mea : et feci
facerem , pati me polius quam facere videbam; et id unam massam grandem dislinciam generibus corpo-
non culpara, sed pcenamessejudicabam, qua menon rum creaturam tuam 2 ; sive quaevera corpora erant,
injusfe plecti, te justum cogilans, cito fatebar. Sed sive quse ipse pro spirilibus finxeram: et eam feci
rursus dicebani: Quis fecit me? Nonne Deus meus, grandem, non quantumerat, quod scire non poteram;
non lantuni bontis, sed ipsumbonum? Undc igitur sed quantum libuil, undiqueversum sane finitam. Te
niihi male velle et bene nolle, ut esset cur juste poenas aulem, Domine, ex omni parle ambienlem eam et
Iuerera?Quis in me hoc posuit, et insevit mihiplanla- penelrantem, sed usquequaqueinfinitum : (anquam si
rium amaritudinis, cum lolus fierema dulcissimoDeo mare esset ubique, et undique per iminensaspatia in-
meo? Si diabolus auctor, unde ipse diabolus? Quod finitum solum mare, et baberet intra se spongiam
si et ipse perversa voluntale ex hono angelo diabolus quamlibet magnam, sed finilam lamen; plena esset
faclus est; unde et in ipso volunias mala qua diabo- ulique spongia illa ex omnisua parte ex immenso ma-
lus ficrel, quando tolus angelus a conditore oplimo ri: sie crealuram tuam finitam te infiiiilo plenam pu-
factus essel bonus !? His cogilalionibus deprimebar tabam, el dieebam : Ecce Deus, et ecce quse creavit
ilerum et suffocabar: sed non usque ad illum infer- Deus, et bonus est Deus, atque his validissime lon-
num subducebar erroris, ubi nemo confilelur tibi, gissimequepraestantior; sed tamen bonus bonn crea-
dum tu potius mala pati, quam homo facere putalur. vit, et ecce quomodoambit atque iraplet ea. Ubi erge
CAPUT IV. malum, etunde, et qua hueirrepsit? Quaeradix ejus,
Deum incorrupiibilemesse oportel. et quod semen ejus? An omnino non esl? Cur ergo
C. Sic enim nilebar caetera iiivenirc, ut jam inve- timemus et cavemus quod non est? Aut si inaniter
neram melius esse incorrupfibile, quara corruptibile; timemus, certe vel timor ipsemalura est, quo iricas-
et ideo te, quidquid esses, esse incorruptibilem con- sum stimulatur et excruciatur cor : el tanlo gravius
fitebar. Neque enim ulla anima unquam potuit, pote- malum, quanto non est quodtimeamus, et timemus.Id-
rilve cogilare aliquid quod sit te melius, qui suramura circo autest malum quod timemus, aut hoc nialumest
et optimum bonum es. Cum autem verissime atque quia timemus. Unde est igitur, quoniam Deus fecit
certissime incorruptibilecorruptibili praeponatur,sic- bsec omnia, bonus bona?Majus quidemet summum
ut jam ego prsepoiiebam, poteram jam cogitalione bonum minorafecit bona, sed tamen etcreanset crea-
aliquid attingere quod esset melius Deo meo, nisi tu ta bona suntomnia. Undeest malum? An unde fecit
1SicMss.Angl.et noslripropeomnesMss.Etpaulo ea 3, hiateries aliqua mala erat, et formavit atque
post, 1InB.,ubi.pleriqueEdd.unde. M.
nonaiittmquamnw.[Eamtiquidecernere...nonaiiudqtiflm
me.]—Aru. Marl.Flor.etllond.cttmnonnullisMss,:Nonatium 8 QualuorMss.creaturarumtuarum.
*omiltiturU.
qttamme. 8ita Mss.cumBad.et Arn.; at Am.Er.Lov.,mutatainter-
bonusin Mss.Benign.Theodericaet aliquot punclione,habent: AUtundefecitea?materiesaliquaniaia
ahia. erat.
ordinavit eam, sed reliquit aliquid in illa, quod in bo- nuerem conjicere ac dicere quod nutanti occurrebal;
num non converleret? Cur et hoc? An impolens erat sed tamen subjicerem,prope jam esse mihi persuasum
totam vertere et commutare, ut nihil mali remaneret, ridicula esse illa et inania : tum ille mihi narravit
cum sit omnia potens? Postremo, cur inde aliquid fa- patrem suum fuisse librorum talium curiosissimum,
cere voluit, ac non potius eadem omnipotentia fecit et habuisse amicum aequeilla simulque sectanlem;
utnulla esset omnino? Aut veroexistere poleratcon- qui pari sludio et collatione flatabant in eas nugas
tra ejus volunlatem ? Aut si aeterna eral, cur lam diu ignem cordis sui', ila ut mutorum quoque anima-
per infinita retro spatia temporum, sic eam sivitesse, lium, si quaedomi parerent, observarent momenla
ac lanto post placuil aliquid ex ea facere? Aut jam si nascentium, atque ad ea positionem cceli notarent,
aliquid subito voluit agere, hoc polius ageret omnipo- unde illius quasi arlis experimenta colligerent, Ilaque
tens, ut illa non esset, atque ipse solus essel tolum, dicebat audisse 2
se a patre suo, quod cum eumdem
verum et summum et infinitum bonum. Aut si non Firniinum praegnans maler esset, etiam illius pater-
erat bene ut non aliquid boni eliam fabricarelur ', et ni amici famula qusedaniparilcr ulero grandescehat;
conderet qui bonus erat; illa suhlata el ad nihilum quod latere non potuit dominura, qui etiam canum
redacta materia quaemala erat, boiiam ipse institue- suarum parlus examinalissima diligenlia nosse cura-
ret unde omnia crearet. Non enim esset omnipotens, bat : atque ita factum esse ut cum isle conjugis, ille
sicondere non posset aliquid boni, nisiea, quamipse autem ancillse dies et horas, minulioresque horarum
non condiderat, adjuvareturmateria. Talia volvebam articulos cautissima observatione numerarent, enixae
pectore misero, ingravidaio curis mordacissimis de essent ambae simul; ila ut easdem constellationes us-
timore mortis, et non inventa veritate : stabiliter taque ad easdem minutias utrique nascenti facere coge-
men hairebat incorde meo, in catholica Ecclesiafides rentur, iste filio, ille servulo. Nam cum mulieres par-
Christi tui Dominiet Salvatoris nostri; in muliis qui- turire ccepissent, indicaverunt sibi ambo quid in sua
dem adhuc informis, et praeter doctrinae normam flui- cujusque domo agerelur, et paraverunt quos ad se
tans 2, sed tamen eam non relinquebat animus, imo invicem mitterent, simul ut natum quod parturieba-
in dies magis magisque irobibebat. tur esset cuique nunliatum ; quod lamen ut continuo
nuntiaretur, tanquain in regno suo facile effecerant.
CAPUT VI.
Malltemalicorumdivinationesrejicil. Atque ita, qui ab alterutro missi sunt, tara ex paribus
domorum inlervallis sibi obviain factos esse dicebat,
8. Jam etiam mathemalicorum fallaces divinafio-
ut aliam positionem siderum, aliasque particulas mo-
nes, et impia deliramenta rejeceram. Confiteanlur mentorum, neuter eorum notare sineretur : et tamen
eliam hinc tibi de intimis visceribus animae meaemi- Firminus
amplo apud suos loco natus, dealbatiores
serationes tuse, Deus meus. Tu enim, lu omnino: vias sseculi cursitabat, augebatur diviliis, sublimaba-
nam quis alius a morte omnis erroris revocat nos, tur
honoribus; servus aulem ille, conditionis jugo
nisi vita quaemori nescit, et sapientia mentes indi- nullatenus
nullo mun- relaxato, dominis serviebat, ipso indicaiile
genles illuminans, indigens lumine, qua noverat eum.
qui
dus adminislratur usque ad arborum volalica folia? 9. Ifis itaque auditis etcredilis, talis quippe narra-
tu procurasti pervicaciae meae, qua obluctalus sum verat, omnis illa reluctatio mea resoluta
concidit:
Vindicianoacuto seni, et Nebridio adolescenti mirabi- et
primo Firminum ipsum conatus sum ab illa curiosi-
Jis animae: illi vehemenler affirmanti, huic cum dubi- tate
revocare, cum dicerem, constellationibus ejus
tatione qnidem aliqua, sed tamen crebro dicenli, non
3 inspectis, ut vera pronuntiarem 3, debuisse me utique
esse ullam artem futura praevidendi; conjecluras videre ibi
parentes inter suos esse primarios, nobi-
autem hominum habere saepevim sortis, et multa di- lem familiam
propriaecivitatis, natales ingenuos, ho-
cendo dici pleraque ventura, nescientibus eis qui di- nestam
educationem, liberalesque doclrinas. At si
cerent, sed in ea non tacendo incurrentibus : procu- me ille servus ex eisdem
rasti ergo tu hominem amicum, non quidem segnem illius constellationibus, quia et
ipsae essent, consuluisset, ut eidem quoque vera
consullorem maihematicorum, nec eas litteras bene
proferrem, debuisse me rnrsuni ibi videre abjectissi-
callentem ; sed, ut dixi, consultorem curiosum, etla- mam familiam, conditionem servilem, et caetera Ion-
men scientem aliquid quod a patre suo se audisse dige a
k prioribusaliena, longeque distantia. Unde autem
cebat, quod qnantum valeret ad illius artis opinio- fieret ut eadem inspiciens diversa dicerem, si vera
nem everlendani ignorabat. Is ergo vir nomine
dicerem; si autem eadem dieerem, falsa dicerem :
Firminus, liberaliler instilutus et excultus eloquio, inde certissime colligi', ea quse vera, consideratis
cum me lanquam charissimum, de quibusdam suis 1 m editisplerisque: El collalwneflagrabantin easnugas
rebus, in quas saecularisspes ejus intumuerat, con- ignecordis sui. castigavitArn.flabantignem; nosexMss.
sulerel quid mihi secundum suas, quas constellaliones restituimus, (latabant:quoinverbo, quiaminus lamiliare
sunllibrariiet locumcorruperunt.id porrousur-
erat, lapsi
appellant, videretur; ego autem, qui jam de hac re in patArnobius,adversusGenteslibro2, circamedium:ouid
Nebridii senlentiam flecti cceperam, non quidem ab- mimulos,histriones,
tantes ?
canlores, tubu, tibia, calamoquefla-
4 Fabrkaret,juxta Er. Lugd.Ven.Somm.et Rond. M. 5ne eodem Firmino, juxta Er. Lugd. ven. Somm.et
*Bad.Am.Er. Lov.,flucluans. . Rond. M.
3 prwnunliarem,juxta Mart.Arn.
'MW&.nonesseiliamartem. 4 sic tegendumjuxta MSS. Augl.[Dicerem?inde-certU'
* sic exMss.Angl.[Dicebat
quantumvalereQ. simecollegieaquwvera}.
739 CONFESSIONUM S."AUGUSTINI 740
arte dici, sedsorte; me isla ut dicerem, Sat est, et bene est; nec di-
constellalionibus, dicerejrtur, 11011
qure auleni lalsa, non arlis iroperilia, sed sortis mittebanl redire , ubi niihi salis esset bene. Supe-
mendacio. rior enim eram istis, te vero inferior ; et tu gaudium
10. Hinc autem accepto aditu 1, ipse mecum lalia verum mihisubdiio libi, et lu mibi subjeceras quae
ruminando, ne quis eorumdem delirorum qui lalem infra roe creasli. Et hoc erat reclum lemperamen-
quaeslumsequerenlur, quos jani jamque invadere, tum , et media regio salulis mese, ut manerem ad
alque irrisos refellere cupiebam, mibi ita resisteret, imaginem luam , et tibi servions dominarer corpori.
quasi aut Firminus mihi, aut illi paler falsa narrave- Sed ciim superbe conlra te surgerem , et currerera
rit; inlendiconsiderationemin eos qui gemini nascun- adversus Dominum in cervice crassa scuti mei
lui: : quorum plerique ita post invicem funduntur ex (Job xv, 26), etiam ista infima supra me facta sunl, et
ulcro, ul parvum ipsum lemporis intervallum,qtian- premebant, et nusquara erat laxamentum et respira-
lamlibelvim in rerum nalura babere contendanl, col- nientum. Ipsaoccurrebanl undique acervatim et con-
ligi tamen humana observatione non possit, litteris- globatim cernenti; cogilanli autem imagines corpo-
que signari omnino non valeal, quas malhemalicus rum , ipsseopponebantur redeunti, quasi dicerelur:
inspecturus est, ut vera pronuntiet. Et non erunt Quo is , indigne et sordide? Et haecde vulnere meo
vera, quia easdem litteras inspiciens, eadem debuit creverant, quia humiliasli tanquam vulnei'atum,'su-
dicere de Esau el Jacob; sed non eadem utrique acci- perbum (Psal. LXXXVIII, 11); et tumore nieo separa-
derunl. Falsa ergo diceret: aut si vera diceret, non ea- bar abs te, et nimis inflala facies claudebal oculos
dcm diceret, etiamsi eadem 2 inspiceret. Non ergo ar- nieos.
te, sed sorte vera diceret. Tuenim, Domine, justis- CAPUT VIII.
sime moderator universitatis, eonsulenlibus consul- QuomododivinamiserkordiasubvenerilAuguslino.
12. Tu vcro , Domine , in ailernum manes, et
lisque nescienlibusoecullp instinctu agis, ul duni quis-
que consulit, hoc audiat quod eum oporlet audire non in seternumirasceris nobis: quoniam miseralus
occultis meritis animarum, ex abyssojusti judicii lui, es lerram et cinerem, et placuit in conspectu tuo
cui non dicat homo : Quid est hoc? ulquidhoc? Non nformare deformiamea ; et stimulisinternis agitabas
dicat, non dical ;homo est enim. me, ut iropatienscssem, donec mihi per inleriorem
CAPUT VII. aspectum cerlus esses. Et residebat tumor meus ex
occulta manu medicinsetuae, acicsque conturbata et
Misere lorqueturinquirens unde sit malum.
11. Jam itaque me, adjutor meus, illis vinculis contenebrata menlis mere, acri collyrio salubrium
dolorum dc die in diem sanabalur.
solveras , el quaerebam unde malum, et non erat
cxitus. Sed me non sinebas ullis iluclibus cogitaiio- CAPUT IX.
nis auferri ab ea fide qua credebam et esse te, ct esse In Platonkorum libris Verbimlerni divinilaiem, non
incommulabilemsubslanliam tuam, et esse de homi- incarnaii humililalem invenil.
iiibuscuram et judicium tuum, et in Chrislo Filio luo 15. Et primo volens oslendere mihi quam resisfas
Domino nostro ; atque in Scripturis sanctis quas Ec- superbis, humilibus autem des gratiam (I Pelr. v, S),
clesise lusecatholicaecommendaret auclorilas , viam et quanta misericordia lua demonstralasit hominims
le posuissesalulis humanae, ad eam vitam, quaepost via hurailitalis, quod Verbum luum caro factuni est,
hanc mortem futuraest. His itaque salvis , atque in- ethabitavil inter homines; procurastt mihi per quem-
concusse roboralis in animo meo, quaerebamaistuans dam hominem imraanissimo typho lurgidum, quos-
unde sil malum. Quse illa lormenta parturieulis cor- dam Platonicorum libros ex graeealingua in latinam
dis mei! qui gemilus , Deus meus! Et ibi erant au- versos : et ibi legi, non quidem bis verbis, sed hoc
res tuse, nesciente me. Et cura in silentio fortiter idem omnino multis et mulliplicibussuaderi ralioni-
quxrerem, magnae voc.es erant ad misericordiam bus, quod in principio eral Verbum, et Verbum erat
tuam, lacilaecontriliones anirai mei. Tu sciebas quid apud Deum, el Deus erat Yerbuni: hoc erat in prin-
patiebar, et nullus honiinum. Quantum enim erat cipio apud Deuni; omnia per ipsum facla sunt,
quod inde digerebalur per linguam meam iu aures et sine ipso factum est nihil quod factum est: in eo
familiarissimorummeorum? Numquidlolus tumultus vita est, el vita erat lux hominum, et lpx in tene-
animaemeae, cui nec tempora, nec os meum suffi- bris lucet, et tenebrseeam non comprehenderunt. Et
ciebat, sonabat eis? Totum tamen ibat in audilum quia hominisanima quamvis testimonium perhibeat
luura, quod rugiebaraa geniilu cordis mei, et anle te de lumine, non est lanien ipsa Iumen; sed Yerbum
erat desiderium meum, et lunien oculorum meorum Dei, Deus, est lumen verum quod illuminat omnem
non eral, mecum (Psal. xxxvn, 9-11). Intus enim hominemvenieiUemin hunc mundum. Et quia in hoc
erat, ego autem foris. Nec in loco illud : at ego inmundo erat, et mundus per ipsura faclus est, et
tendebam in ea quselocis conlinenlur, et non ibi in- mundus eum non cognovit. Quia vero in sua pro-
veniebamlocum ad requiescendum; nec recipiebant 3 pria venit, et sui eum 11011 receperurit; quolquot
autem receperunt eum, dedit eis poleslatem filios
1 BadAm.Er. etS Mss.,anditu,
Dei fieri, credenlibus in nomine ejus : non ibi Iegi.
_ "Dkerelsieadem, juxta Er. Lugd.et.Ven. At eadem,
juxla Somm.Arn.et Biart. M. 14. Ilem ibi legi quia Deus Yerbum, non ex carne,
»CodexBenigm,rapkbant. non ex sanguine, non ex volantate viri, neque ex
744 LIBER SEPTIMUS, m
voluntale carnis, sed ex Deo nalus est. .§ed quia Êgyplo voluisti ut aulierret populus tuus (Exod. m,
Yerbum caro factum est, et habitavit i.n nobis 22; et xi, 2), quqniani tuum erat, ubieumque erat.
(ioan. j, 1-14); non ibi legi. Indagavi quippe in jllis Et dixisfi Alheniensibus per Apostolum tuum, quod
litteris varie dictum, et multis roodis, quod sit Fi- in te vivimus et movemur et sumus; sicut et quidam.
lius in forma Patris, non rapinam arbitralus esse secundum eos dixerunt (Act. xvn, 28) : et utique
sequalisDeo, quia naturaliler idipsum est. Sed quia inde erant illi Iibri. Et non attendi in idola yEgy-
semetipsum exinanivit formani servi accip.iens, i.nsi- ptiorum, quibus de auro tuo ministrabant, qui
militudinem hominum factus, et babitu invenlus ut transmutaverunt yeritatern Dei in niendacium, et
homo; humiliavitse factus obediens usque adroortem, coluerunt, et servierunt creaturae potius quam Crea-
mortem autem crucis : propter quod Deus euro exal- tori (Rom. x, 25).
tavit a morruis, et donavit ei nomen quod est super CAPUT X,
omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, Clariusinnolescuntjam Auguslinodivina.
, ccelestium, terrestrium et infernormu; et omnislin- 16. Et inde admonitus redire ad memetipsum, in^-
i gua confiteaturquia Dominus Jesus Chrisuis in gloria travi in intima mea, duce te; et potui, quoniamfactus
est Dei Patris (Pltilipp. n, 6-11); non habent illi es adjutor meus. Intravi, et vidi qualicumque oculo
libri. Quod enim anle omnia lempora, el supraorn? animaemere, supra eumdem oculum animaemeae,su-
liia lemporaincommutabililermanet unigenilus Filius pra mentem meam, lucem ' incommulabilem; noh
tuus coselernus tibi, et quia de pleniludiiie ejus accir hanc vulgarem et conspicuam omni carni: nec quasi
piunt animseut beatse sint (Joan. 1, 16), et quia par- ex eodem genere grandior erat, tanquam si ista multo
ticipatione manentis in se sapientiserenovantur u.t multoque clarius claresceret, totumque occuparet
sapienles sint; est ibi, Quod autem seeundum tenir magniluaine. Non hoc illa erat; sed aliud, aliud valde
pus pro impiis mortuus est (Rom. v, 6.); etFilio ab istis omnibns. Nec ifa erat supra mentem meam
unico tuo non pepercisli, sed pro nobis omnibus tra- sicut oleum super aquam, nec sicut ccelumsuper ter-
didisti eum (Id. vm, 52); noii est ibi. Abscondisti rani; sed superior, quia ipsa fecit me, el ego inferior,
enim haoc a sapientibus, et revelasti ea parvulis ; quia factus sum ab ea. Qui novit veriialem, novit
ut venirent ad eum laborantes et onerati, et reficeret eam; et qui novit eam, novit seternitatem. Charitas
eos : quoniam milis est el humilis corde, et dirigit novit eam. 0 selerna veritas, et vera charitas, et chara
miles in judicio, et docet mansuetosvias suas, videns selernilas ! lu es Deus meus; tibi suspiro die ac noete.
huniilitatem nostram, et laborem noslrum, et dimit- Etcum te primum cognovi, tu assumpsisfi me, utvi-
lens omnia peccata nostra (Psal. xxiv, 9,18). Qui derem esse quod viderem, el nondjjm me esse qui vi-
autem colhumo lanquam doctrinse sublimioris elati derem. Et reverberasli infirmitatera aspectus mei,
non audiunt dicentem, Discilea me quia milis sum et radians in me vehementer, et contremui aniore et
humilis corde, et invenietk requiem unimabusveslris horrore; et inveni longe me esse a te in regione dis-
(Matth. xi, 25, 28, 29) : etsi cognoscuntDeum, non similitudinis, lanquam audirem voccm luam de excel-
sicut Deum glorificant aut gralias agunt; sed evane- so : Cibussum grandium; cresce, et manducabis me.
scunt in cogitationibus suis, et obscuratur insipiens Nec tu me in le mutabis, sicut cibum carnis luae; sed
cor eorum ; dicentes se esse sapientes, stulti fiunt. lu mulaberis in me, El cognovi quoniam pro iniqui-
1S. Et idep Iegebam ibi etiam iramiitatam gloriam tate erudisti hominem, et tabescere fecisti sicut ara-
incorruptionis tusein idola et varia simulacra, in si- neani animam meam (Psal. xxxvm, 12); et dixi:
mililudinem iraaginis eorruptibilis homhiis , et volu- Numquid nihil est verilas, quoniam neque per finiia ,
crum, et quadrupedura, et serpentum (Rom. I, 21, neque per infinita locorum spatia diffusa est ? El cla-
23); videlicet JEgyptium cibum (a) quo Esau perdi- masli de longinquo : Imo vero, Ego sumquisum (Exod.
dit primogenifasua (Gen. xxv, 33, 34): quoniam ca- iii, 14). Et audivi sicut auditur in corde, et non eral
put quadrupedis pro to honoravit populus primogeni- prorsus unde dubitarem; faciliusquedubitarem vivere
lus, conversus corde in iEgyptum, et curvans ima- me, quam non esse veriiatem, quaeper ea qusefaela
ginem tuam, animam suam aple imaginem vituli sunt, intellecla conspicitur 2 (Roni. i, 20).
Bianducanlis fenum (Exod. xxxn, 1,6 ; etPsal. cv, CAPUT XI.
19, 20). Inveni haecibi, el non roanducavi. Placuit Quomodocreaturwsunt et nqn sunt,
enimtibi, Domine, auferre opprobrium diminutionis 17. El inspexi caeterainfra te, et yidi nec omnino
ab Jacob, ut major serviret minori (Ronu ix, 13) ; esse, nec omnino non esse: esse
quidem, quoniam
et vocasti Gentes in hsereditalemtuam. Et ego ad le abs le sunt; non esse autem, quoniam id
quqdes non
vcneram ex Genlibus, et intendi in aurum quod ab sunt. Id enim vere est, quod incommutabiliter manet.
(a) Juvathunccelocumex alioillustrare. NempeEnarr. Mihiautem inhserere Deobonum esf (Psal. LXXII, 20),
in Psal.46,n. 6, sicdisseritAugusluius:«Lenticulamautem quia si non manebo in iHo, nec in mepotero. Ille.au-
«invenimuscibum esse JSgypliorum,nam ibi abundatin tem in se
«Êgypto;uudemagnificalur lenticulaAlexandrina-,
et venit manens innovat omnia (Sap. vn,27), Et
« usquead terras nostras,quasihicnon nascaturlenticula. Dominus Deus meus es, quoniam honorum meorum
«Ergo Esaudesiderandocibum.^gyptium, perdiditprima- noneges (Psal.xv, 2).
«tum.Sicet populusJudseorum de quodictumest, COnversi
asuntcordeinjiffijptum,lenticufamquodammodo -- deside- 1 HicinEdd.addilur,Dommi,quayoce.carentMss,
«raveruut,etphmatumperdiderunt.» *Mss.magnoconsensuferunt, conspkiuntur*
743 CONFESSIONUM
S. AUGUSTINI 744
CAPUT XII. aquae quse super ccelos sunt, laudent nomen tuum
Omniabona, qumcumquesunt. (Psal. CXLVIII, 1-12): non jam desiderabam meliora,
18. Et manifestatum est mihi quoniara bona sunt quia omnia cogitabam; et meliora quidem superiora
quse corrumpunlur, quseneque si summabona essent, quam inferiora, sed meliora omnia quam sola superio-
neque nisi bona essent, corrumpi possent: quia si ra, judicio saniore pendebam. .
umma bona essenl, incorruptibilia essent; si autem CAPUT XIV. ;
nulla bona essent, quod in eis corrumperelur non es- Sanw menlishomininihil displicetinler crealuras Dei.
set. Nocel enim corruptio, et riisibonum minueret, 20. Non est sanilas eis quibus displicet aliquid
non noceret. Aut igilur nihil nocel corruptio, quod crealuraeluse ; sicut mihi non erat, cttm displicerent
fieri non potest: aul, quod certissimum est, omnia multa quse fecisli. Et quia non audebal anima mea ut
quae corrumpunlur, privantur bono. Si autem omni ei displiceret Deus meus, nolebat esse tuUmquidquid
bono privabuntur, omnino non erunt. Si enini erunt, ei displrcebat. Et inde ierat in opinionem duarurn
ct corrumpi jam non poterunt, meliora erunt, quia substantiarum, et non requiescebat, et aliena Ioque.-r
incorruplibililer perroanebunt. Et quid monstruosius balur. Et inde rediens fecerat sibi Deum per inlinita
quam ea dicere omni bonc aroisso facta meliora? Ergo spalia locorum omnium, et eum pulaverat esse te;
si omni bono privabuulur, omnino nulla erunt: ergo et eum collocaverat in corde suo, el facta erat rursus
quamdiu stml, bona sunt: ergo quaecumquesunt, bo- templum idoli sui abominandumtibi. Sed posteaquam
na surit. Malumqueillud quod quserebam unde esset, fovisti caput nescientis, et clausistioculos meosne vi-
non est substantia; quia si subslantia esset, bonum derent vanitatem, cessavi de me paululum, et conso-
csset. Aut enim esset ineorruplibilis substanlia , ma- pila est insania mea : el evigilavi in te, cl vidi te in-
gnum ulique bonum : aul subslanlia corruptibihs es- finitum aliter; et visus isle non a carne trahebalur.
set, quae nisi bona esset, corrumpi non posset. Itaque CAPUT XV.
vidi et manifestatum est mihi quia omnia bona tu fe- Quomodoverilaset falsilas in crealuris.
cisli, et prorsus nullae substanliaesunt quas tu non 21. Et respexi alia, et vidi libi debere quia sunt,
fecisli. Et quoniam non sequalia omnia fecisti, ideo et in te cuncta finita : sed aliler, non quasi in loco,
sunt omnia; quia singula bona s.unt, et simul omnia sed quia lu es omnilencns manu veritale; et omnia
valde bona : quoniam fecit Deus noster omnia bona vera sunt, in quantum sunt; nec quidquam est falsitas
valde (Gen. i; el Eccti. xxxix, 21). nisi cum pulatur esse quod non est. Et vidi quia non
CAPUT XIII. solum locis sua quaequesuis conveniunt, sed etiam
Omniacondila laudant Deum. temporibus : et quia tu, qui solus aeternus es, non
innumerabilia spalia lemporum ccepisli opcrari;
19. Et libi oninino non est nialum, non solum tibi, post
omnia spatia temporum, et quaeprseterierunt et
sed nec universsc crealurae tuae; quia exlra ' non est quia
et ordinem quseprseteribunt, nec abirent ncc venirent, nisi le
aliquid quod irrumpat, corrumpat quem
ei. In autem operante et manenle.
posuisti parlibus ejus quaedam, quibus- CAPUT XVI.
dam quia non conveniunt, mala pufantur : el eadem Omnia bond, licet quibusdamnon apla.
ipsa conveniunl aliis, et bona sunt, et in semetipsis 22. Et sensi et experlus sum non esse mirum,
bona sunt. El omnia hsec quse sihimet invicem non non sano pcena est panis, qui sano suavis
conveniunt, conveniunt inferiori parti rerura, quam quodetpalato oculis segris odiosa lux, quae puris amabilis.
ferram dicimus, habentem ccelum suuni nubilosum est;
sibi. Et absit ut dice- Et justitia lua displicet iniquis; nedum vipera et ver-
atque venlosum congruum jam bona creasti, apla inferioribus creaturae
rem : Non essent ista 2: quia elsi sola ista cernerem, miculus, quae
luse partibus : quibus et ipsi iniqui apti sunt, quanto
desiderarem quidem meliora, sed jam eliam dc solis
islis laudnre le deberem; quoniara laudandum te dissimiliores sunt libi; apli auiem superioribus,
ostendunt de terra dracones et omnes abyssi, ignis, quanlo similiores fiunt libi. Et quaesiviquid esset
et non inveni substantiam : sed a summa
grando, nix, glacies, spiritus lempeslatis, quaefaciunt iniquilas, le ' voluntatis per-
verbuni luUm: montes el omnes substantia, Deo, detorisein infima
colles, ligna fructi- versitatem
fera el omnes cedri; bestise et omnia pecora, reptilia , projicienlis iniima sua (Eccli. x, 10), et
cl volaliiia pennata; reges terrse et omnes populi, tumescentis foras.
CAPUT XVII.
principes el omnes judices lerrae; juverreset virgines,
seniores cum junioribus laudant nomen tuum. Cum Quw relardent a cogniiionedivinorum.
vero eliam de cceliste laudenl, Iaudent le, Deus no- 23. Et mirabar quod jam le amabam, non pro te
Et non stabam 2 frui Deo meo, sed rapie-
sler, in excelsisomnes Angeli lui, omnesvirtules tuae, phantasma.
sol el luna, omnes stellaeet lumen, cceliccelorumet bar ad te decore luo; moxque deripiebar abs le pon-
dere meo, et ruebam in ista cum gemilu : et pondus
1LegebalurinLov.etantiquioribuseditionibus, exlra boc, consueludocarnalis. Sed mecum erat memoria
quia
tenonestaliquid.AtArn.expunxitte, qua;voxabestaMss.
etabessedebet, curnsensussit, nihilesse extrauniversam 1SicBad.Am.elEr. sicqueMss.Angl.et plures e nostris
creaturatn, quodad perturbandum ordinema Deoconslitu- Mss.At Arn.et Mss.aliquot,detortwin infimam.supple,
luin irrumiat.
2 SicMss.cumArn.ubisomm.habet, ut diceremnonesse substantiam. Lov.detbrtamin infunam[detortmin infimam
voluntatkperversiiatem].
nisiista; caeteriporroEdd.,ut diceremnonesseista. a Am.et Er.cumMss.quatuorhabent, ei noninstabam.
«74S LIBER SEPTIMUS. 748
tui, neque ullo modo dubitabam esse cui cohaererem; lassi prosternerentur in eam , illa antem surgens le-
sed nondum esse me qui cohsererem: quoniam cor- varet eos.
CAPUT XIX.
pus quod corrumpitur, aggravat animam; et depri-
mit terrena inhabitatio sensum multa cogilantem Quid senseritde Chrisli incarnalione.
25. Ego vero aliud pulabam, tantumque sentiebam
(Sap. IX, 15). Eramque certissimus quod invisibilia de DominoChrislo
lua, a conslitulionemundi, per ea quaefacta sunt, in- meo, quantum de excellenlis sa-
tellecla conspiciuntur; sempiterna quoque virtus et pienliacviro, cui nullusposset aequari; prsesertimquia
divinitas tua (Rom. i, 20). Quserens enim unde ap- mirabiliter nalus ex virgine, ad exemplum conte-
mnendorum temporalium pro adipiscenda immortali-
probarem pulchriludinem corporum, sive ccelestium,
sive terrestrium; et quid mihi praesto essel integre tale, divina pro nobis cura tanlam auctoritatem ma-
' de mulabilibus judicanli, et dicenti: Hoc ita esse de- gisterii meruisse videbatur. Quid autem sacramenti
haberetVerbum caro factum (Joan.i, 14), nesuspicari
bct, illud non ila: hocergoquaerensundejudicarem,
cum ita judicarem, inveneram incommutabilemet ve- quidem poteram. Tantuni cognoveram ex iis quaede
illo scripta traderentur, quia manducavitetbibit, dor-
ram veritatis seternitatem, supra menlem meam com-
mutabilem. Atque ita gradalim a corporibus ad sen- mivit, ambulavit, exhilaralus est, conlristatus cst,
tientem per corpus animam; atque inde ad ejus sermocinatus est; non haesissecarnem illarn Vcrbo
cum anima et menle humana. Novil hoc
interiorem vim, cuisensuscoiporis exteriora annunlia- tuo, nisi
omnis qui novit incorhniulabilitalemVerbi tui, quam
ret; et quousque possunt besliae: atque inde rursus
ad ratiocinanlem potentjam ad quam referlur judican- ego jam noveram , quantum poteram ; nec omnino
sumilur a quidquam inde dubiiabam. Etenim nunc movere
dumquod sensibuscorporis. Qusesequoque
in me comperiens mulabilem, erexit se ad intel- membra corporis per volunlalem, nunc non raovere;
nunc affectu affici, nunc non affici; nunc pro-
ligenliam suam ; et abduxit cogilationeraa consuetu- ferre aliquo
dine, subtrahens se contradicenlibus lurbis phanta- lenlioper signa sapienles sententias, nunc esse in si-
: propria sunt mutabilitalis animae et mentis.
sroatum , ut inveniret quo Iumine aspergeretur, cum
si
sine ulla dubitalione clamaret incommutabile prsefe- Quae falsa de illo scripta essent, eliam omnia peri-
clitarcnlur raendacio, neqtie in illis Litteris ulla fidei
rendum esse mulabili; unde nosset ipsum incoramu-
salus generi humano remaneret. Quia itaque vera
tabile, quod nisi aliquo modo nosset, nullo modo il- totum hominera in Chrislo agnoscebam;
lud mulabili certo praeponeret. Et pervenitl ad id scripla sunt,
Tunc vero invi- non corpus tantum hominis, aut cura corpore sine
quod es(, in iclu trepidantis aspectus. l sed
mente animum ipsum hominem : non persona
sibilia lua, per ea qusefacta sunt, intellecta conspexi; sed magna quadara naturse humanaeexcel-
sed aciem ligere non evalui 2: el repercussa infirmi- Yeritatis,
et
tale redditus solitis, non mecum ferebam nisi aman- lenfia, perfectiore parlicipationesapientiaepraeferri
cseteris arbitrabar. Alypius autem Deum carne indu-
lem memoriam, et quasi olfacla desiderantem quse tum ila
comedere nondum possem. pulabat crcdi a Catholicis, ul praeter Deum
et carnem , non essel in Christo anima; roenlemque
CAPUTXVIII. hominis non exislimabat in eo praedicari.Etquoniam
Solus Chrislusvia ad salutem. bene persuasum lenebat, ea quae de illo memoriae
24. Et quserebamviam comparandi roboris quod mandata sunt, sinevitali etrationali creatura non
fieri,
esset idoneum ad fruendum te; nec inveniebam, do- ad ipsam chrislianam fidem pigrius movebalur.. Sed
nec amplecterer medialorem Dci et hominum, liomi- postea haerelicorum Apollinaristarttm hunc errorem
nem Christum Jesum (I Tim. n, S), qui cst super esse cognoscens, catholicse fidei collsetalus et con-
omnia Deusbenedictusin saecula(Rom.ix, S), vocan- temperalus est. Ego autem aliquanto poslerius didt-
lem et dicentem : Ego sum via, verilas, et vila (Joan. cisse me fateor, in eo quod Verbum caro factum
est,
xiv, 6); et cibum, cui capiendo invalidus eram, mi- quomodo catliolicaveritas a Photini falsitate dirima-
scentem carni; quoniam Verbum caro factum est, ut tur. Improbaiio quippe hsereticorum facil eminere
infantiaenoslrse laclesceret sapienlia tua, per quam quid Ecclesia tua sentiat, et quid babeat sana doctri-
creasti omnia. Non enim tenebam Dominummeura na. Oportuitenim et hseresesesse, utprobali manifesli
Jesum, humilis humilem; nec cujus rei magislra es- fierent inler infirmos (I Cor. xi, 19).
sel ejus infirmitasnoverara. Yerbum enim tuum seter- CAPUT XX.
na veritas, superioribus crealuraeluse partibus super- Ex Plalonicislibris perilior,sed infiatior evaserat.
eminens, subditos ad
erigit seipsam : in inferioribus 26. Sed lunc leciis Platonicorumillis Iibris, poslea-
atilem sedificavitsibi humileindomumde limolioslro, inde admonitusquaerereincorpoream verilatem,
quam
per quam subdendos deprimeret a seipsis, et ad se invisihilia tua, per ea quaefacla sunt, intellecta con-
trajiceret, sananstumorem , et nutriens amorem; ne spexi; et repulsus sensi quid
fiducia sui progrederentur longius, sed polius infir- meae per tenebras animoe
conlemplari non sinerer, certus esse te, et infi-
marentur videntes ante pedcs suos infirmam divi- nitum
esse, nec tamen per locos froitos infinitosve
nitatem ex participatione lunicaepellicesenosirse, et et vere te esse qui semper idera ipse esses,
1 EgregiumhunccelocumreparantcodicesMss.Kamin diffundi;
ex nulla parle nulloque motu aliter aut aliter; cselera
vulgatis corrupte et
legebatur, perveniret.
2 raiui, juxta Er. Lugd.ven. Lov.Mart.Flor. M. 1 Animam,juxta Er. Lugd.ven. Rond.M ,
SANCT.AUGUST.I. fVingt-quatre.J
-« CONFESSIONUMS. AUGUSTINI 748
vero ex te esse omnia, hoc solo firmissimodocumen- ginquo videre non potest, viam tamen ambulet qua
to, quia sunt: ecrtus quidem in istis eram, nimis ta- veuiat, et videat, et teneat; quia elsi condelectetur
nien inflrmus ad fruendum te. Garriebam planequasi homo Iegi Dei secunduminleriorem hominem, quid
peritus, et nisi in Christo Salvatore nostro viam luam faeiet de alia lege in membris suis, repugnanle legi
qusererem , non peritus, sed periturus essem. Jam menlis suse, el se captivum dueenle in lege peceati,
enim coeperamvclle videri sapiens, plenus poenamea : quseest in membris ejus ? Quoniamjustus es, Domine;
elnon flebnm, insuper et inflabar scientia. Ubi enim nos autem peccavimus, inique fecimus, inique gessi-
eral illa aidilicanscharitas a liiiidamenlo humilitalis, mus, et gravata est super nos manus tua, et jusle tra-
quod est Chrislus Jesus ? Aul quando illi libri doce- diti sumus {Dan. m, 27-32) antiquo peccatori praepo-
rent me eam? In quos me propterea, priusquam Scri- sito mortis ; quia persuasit voluntati noslra similitu-
pturas (uas considerarem, credo voluisti incurrere, ut dinem volunlatis suaj, qua in veritate tua non stelit
imprimerelur mcmorise meaequomodo ex eis affectus (Joan. vni, U). Quid faciet miser bomo ? Quis eum
essem : et cum postea in libris luis mansuefaclus es- liberabit de corpore mortis hujus, nisi gratia tua per
sem, et curanlibus digilis tuis contreclarenlur vulnera Jesum Christum Dominumnoslrum (Rom-vn, 25-25),
mea ; discernerem alque dislinguerem quid interesset quem genuisti coseternum, et creasti in prineipio via-
inter preesumplionemet confessionem; inter videntes rum tuarum (Prov. vni, 22), in quo princeps hujus
quo eundum sit nec videntes qua, et viam ducenlem mundi non invenit quidquam morte dignum (Joan.
ad bealiflcampatriam, non lanlum cernendam, sed et xiv, 50), el occidit eum; et evaeualum est chirogra-
liabitandam. Nam si primo sanclis tuis Litleris infor- phum quod erat contrarium nobis (Coloss.H, 14) ?
malus essem, el in earum familiaritale obdulcuisses Hoc illaj litterae non habent. Nou habent Illse paginse
niilii, el postea in illa volumina ineidissem ; fortasse vultum pielalis hujus, laerymas confessionis, sacrifl-
aut abripuissenl me a solidamento pietatis, aut si in cium luuni, spiritum contribulatum, cor contrilum et
nflectu qnem salubrem imbiberam perstilis3em, pula- humilialum (Psal. L, 19), populi salulem, sponsam
rern eiiam cx illis libris eum posse concipi, si eos so- civitatem (Apoc.xxi, 2), arrham Spiritus sancti (II
los quisquam didicisset. Cor. v, 5), poculum pretii nostri. Nemo ibi cantat:
Nonne Deosubdilaerit anima mea? Ab ipso enimsalu-
CAPUT XXI. tare meum. Etenim ipse Deus meus et salularis meus;
Quid in sacris Libris inveneril, non inventumin susceplormeus, non movebormnplins(Psal. LXI,2, 5).
Plalonicis. Nemo ibi audit vocantem : Venitead me, qui laboralis.
27. Ilaque avidissime arripui venerabilem stilum Dedignantur ab eo discere quoniam milis esl et hu-
Spirilus tui, et prae cseteris apostolum Paulum; et milis corde. Abscondisti enim haec a sapientibus et
perierunt illsequscstiones in quibus mihi aliquando vi- prudentibus, et revelasii ea parvulis (Mallh. xi, 28,
sus est adversari sibi, et non congruere teslimoniis 29, 25). Et aliud est de silveslri cacumine videre pa-
Legis el Proplietarum textus sermonis ejus. Et appa- triam pacis, et iter ad eam non invenire, el fruslra co-
ruit mihi una facies eloquiorum castorum, et exsul- nari per invia, circum obsidentibus et insidiantibus
lare cum tremore didici. Et coepi *, el invcni quid- fugiiivis deserloribus, cum principe suo leone et dra-
qnid illac vcrum legeram , hac cum commendalione cone : et aliud lenere viam iiluc ducentem , curia '
gratise lua2dici; ut qui videt, non sic glorietur quasi coelestisImperaloris muuitam, ubi non Iatrocinantur
non acceperit, non solum id quod videt, sed eliam ut qui coclestem militiam deseruerunt; vitanl enim eam
videal (quid enim habet quodnon accepit? [ICor.iv,7]): sicut supplicium. Htec mihi inviscerabautur miris mo-
el ut le, qui es semper idem, non solum admoneatur dis, cum minimum Apostolorum tuorum legerem, et
ut videat, sed etiam sanelur ut teneat: et qui de lon- consideraveram opera lua, et expaveram.
1 cepi, juxta Dub.Mart.Rond. M. 1 HiEdd.,curai atinilss. Benign.longe melius, curia
cozlestkimperatork.
LIBER OCTAVUS.
vitseipsiuspartem attingitceleberrimam,annumsetatistrigesimumsecundum, quo nempe cum simplieianumconsu-
luisset, ab eoque didicissetVictoriniconversionem,cumAntoniiM%$\fiimonachivitamex Pontilianirelationecognovis-
set, postvebemenlemluctam carneminter et animum,coclicemApostolicoalestiadmonitusoraculoinspexit; moxqueex
illiusleclionead melioremfrugemtotoanimoimmutalusfuit, plenequeadDeumconversus.
5APUT PRIMUM. similistibi? (Psal. xxxiv, 10.) Dirupisti vinculamea,

Studio vitcemeliusinslituendaiad Simplicianumire sacriflcemtibi sacrificiumlaudis (Psal, cxv, 17). Quo-
statuit. modo dirupisti ea, narrabo; et dicent omnes qui ado-
1. Deus meus, recorder in gratiarum aclione tibi, ranl te, cum audient ha:e: BenedictusDominusin ccelo
et eonfitear miserieordias luas super me. Perfundan- et in lerra; magnum et mirabile nomen ejus. Inhaese-
tur ossa mea dilectione tua ', et dicant: Domine,quis rant prascordiismeis verba tua, et undique circumval-
* Bad.Am.Er, cumcodiceAlb,,delectationetua. Jabar abs le. De vita tua jeterna certus erara: quamvis
719 LIBER OGTAVUS. 750
eam in aenigmateet quasi per speculumvideram (I Cor. Ubi autem commemoravi legisse me quosdam libros
xin, 12); dubitatio tamen omnis de ineorruplibili sub- Plalonicorum, quos Victorinus quondam rhetor urbis
stantia, quod ab illaesset omnis substanlia,ab'lata mihi Romse, quem christianum defunctum esse audieram,
erat: nec cerlior de te, sed slabilior in te esse cupie- in latinam linguam translulisset; gralulatus est mihi
bam. De mea vero lemporali vita nulabant omnia, et quod nonin aliorum philosophorumscripta incidissem,
mundandum erat cor a fermento veleri; et placebat plena fallaciarum et deceptionum secundum elementa
via ipse Salvator, et ire per ejus angustias adhuc pi- hujus mundi (Coloss.n, 8): in islis autem, omnibusmo-
gebat. Et immisisti in mentem meam , visumque est disinsinuari Deum etejusVerbum. Deinde, utme ex-
bonum in conspectu meo pergere ad Simplicianumqui hortaretur ad humilitatem Christi, sapientibus abscon-
mihi bonus apparebat servus tuus, et lucebat in eo ditam etrevelatam parvulis (Matth. xi, 25), Victorinum
gratia tua. Audieram etiam quod a juventute sua de- ipsum reeordatus esl, quem, Romaecum esset, fami-
volissimetibi viveret: jam vero tunc senuerat, et lon- liarissime noverat: deque illo mihi narravit quod non
ga aetatein tam bono studio seclandseviae tuse, multa silebo. Hahet enim magnam laudem graliae ttiaecon-
expertus, multa edoctus mihi videbalur; et vere sic fitendamtibi, quemadmodumille doctissimus senex, et
erat. Unde mihi ut proferret volebam, conferenli se- omnium liberalium doctrinarum peritissimus, quippe
cum seslus meos, quis esset aptus modus sic affeelo, philosophorum lam mulla legerat, et dijudicaverat, et
ut ego eram, ad ambulandum in via tua. dilucidaverat'; doctor tot nobilium senatorum, qui
2. Videbam enim plenam Ecelesram; et alius sic etiam ob insigne praeclarimagisterii, quod cives hujus
ibat, alius auiem sic. Mihiautem displicebatquodage- mundi eximium putant, statuam in Romano foro me-
bam in soeeulo,et oneri mihi erat valde, non jam in- ruerat et acceperat; usque ad illam aetatem veneralor
flammantibus cupidilatibus, ut solebant, spe honoris idolorum, sacrorumque saerilegorumparticeps, quibus
et pecunise,ad-tolerandam illam servitutem tam gra- tunc tota fere Romana nobililas inflata inspirabat po~
vem. Jam enim me illa non delectabant praeduicedine pulo jam et omnigenum deum monstra 2, et Anubem
tua et deeore domus tuaequam dilexi (Psal. xxv, 8); latratorem, quae aliquando contra Neptunum et Vene-
sed adhuc lenaciter colligabar ex femina : nec me pro- rem,contraqueMinervam tela tenuerant (Mneid., lib.
hibebat Aposlolusconjugari, quamvis exhortaretur ad 8,678-700), et a se viclis jam Roma supplicabat;
uselius, maximevolens omnes hominessic esse ut ipse quaeiste senex Victorinus tot annos ore terricrepo de-
erat (I Cor. vn). Sed ego inflrmior eligebam mollio- fensilaverat: non erubuerit esse puer Christi tui, et in-
rem locum : et propter hoe unum volvebar in cseteris fans fontis tui, subjecto collo ad bumililaiis jugum, et
*
languidus, et tabeseens curis marcidis, quod ' et in edomita fronte ad crucis opprobrium.
aiiis rebus quas nolebam pati, congruere cogebar vilae 4. 0 Domine,Domine, qui inclinasti ccelos,et descen-
conjugali, cui deditus obstringebar. Audieram ex ore disli;tetigistimontes,etfumigaverunt(Psate.cxLin,5):
Verilatis, esse spadones qui seipsos ahsciderunt proquibus modis te insinuasti illi pectori ? Legebat, sicut
pter regnum ccelorum; sed, Qui potest,inquit, capere, ait Simplicianus, sanctam.Scripturam, omnesque chri-
capial (Mallli. xix, 12). Vani sunt certe omnes homi- stianas litteras investigabat studiosissime et perscru-
nes quibus non inest Dei scientia; nec de iis quaeviden- tabalur; el dicebat Simplicianonon palam, sed secre-
tur bona, potuerunt invenire eum qui est (Sap.xiu, 1). tius et familiarius:Noveris mejam essechrislianum.Et
At ego jam non eram in illa vanitale : transcenderam respondebat ille: Non credani, nec deputabo le inter
eam; et conlestanle universa crealura tua, invene- Chrislianos,nisi in ecclesiaChrislite videro. Ille autem
ram te crealorem nostrum, et Verbum tuum apud te irridebat dieens : Ergo parietesfaciunt Christianos? Et
Deum, tecumque cumSpirilu sancto - unumDeum, per hoc saepe dicebat, jam se esse christianum; et Sim-
quod creasti omnia. Est et aliud genus impiorum, qui plicianus illud sseperespondebat, et ssepeab iilo parie-
cognoscenles Deum non sicut Deum glorificaverunt, tum irrisio repetebatur. Amicosenim suos reverebalur
aut gralias egerunt. In hoe quoque ineideram; et dex- offendere superbos daemonicolas,quorum ex culmine
tera luasuscepit me (Psal. xvn, 36), et inde ablatum Babylonicsedignitatis, quasi ex cedris Libani quas non-
posuisti ubi convalescerem, quia dixisti homini: Ecce dum conlriverat Dominus (Psal. xxviu.S), graviler
pietasest sapientia(Job XXVIII,28); et, Noli vellevideri ruituras in se inimicilias arbitrabalur. Sed posteaquam
sapiens{Prov. m, 7), quoniam dicentesse esse sapien- legendo et inhiandohausit flrmitatem,timuitque negari
tesstulti facli sunt {Rom.f,21,22). Et inveneram jam a Christo coram Angelis sanctis, si eum timerel coram
bonam margaritam; et venditisomnibus qusehaberem, 1 MSS.nonadduntet dilucidaverat.
emenda erat, et dubitabam (Matth. xm, 46). 5 Mirumquantumhic varient Codices.Ex vetustioribuset
castigatioribusFossat.Benign.Corb.etc. pro pojmlojam,
CAPUT II. habent,spirabatpopiliosjam.Aluqîinque cumBad.Am.Er.
Be Victortnorhetore ad fidem converso. Somm.Blas., spirabatpopuliusiam.victorinus,Gennanensis,
etc, spirabatpopuliquejam. Ronnulli,spirabatpopulieliam.
3. Perrexi ergo ad Simplicianum, patrem in acci- Lov.,spirabatpopulusque eliam.Hanclectionemsequimur,
licetminimenobisconstetGermanam esse.Porroadaidimus
pienda gratia lua tunc episcopiAmbrosii, et quem vere conjunctionemet ante omnigenum,quia in omnibus Mss.
—
ut patrem diligebat. Narravi ei circuitus erroris mei. reperitur. AdduntPP.Benedictmi.mretractationesup-
1 OMO,juxlaMart.cumtribusMss. pletoria: «Mss.Angl.tres, inflataIhspirabatp&pulojam
* Omittipoterantisthaacverba, cum M. omnigenum,etc. Haeclectiocaeterissuolocoexninitisprae-
spiritu sanclo,quaj stantior et amplectenda.»Ergo eam amplexisumuset ia
,wm&$ pluribuset ppti9rjbusraanuscriptis. textumretuiimus, ex Bene&ctMorum consilio, M.
7gi CONFESSIONUM S. AUGUSTINI 752
hominlbus confiteri(Jlfattli.x, 53), reusque sibimagni idem, qui ea quaenon semper nec eodem modo sunt,
criminis apparuit erubescendo de sacramenlis humili- eodem modo semper nosti omnia.
tuiis Yerbi tui, et non erubescendode sacris sacrilegis 7. Quid ergo agitur in anima, cum amplius dele-
superborum daemoniorum,quaeimilator superbus ac- ctatur invenlisaut redditis rebus quas diligit, quam
ceperal; depuduit vanitati, et erubuit veritati, subito- si eas semper habuisset? Contestanlurenim el csclera,
et plena sunt omnia lestimoniis clamantibus: Iia est.
que el inopinatus ait Simpliciano, ul ipse narrabat:
Eamus in ecclesiam; chrhlianus volo fieri. At ille non Triuniphat victor imperalor, el non vicisset, nisi pu-
se capiens laelilia,perrexit cum eo. Ubi aulem imbu- gnavisset; el quanto majus periculum ftiit in prselio,
lus est primis instruclionum sacrameniis, non multo lanlo eslgaudium majus in triumpho. Jactat tempestas
post eliam nomen dcdit, ul per Baplismumregenera- navigantes, minalurque naufragium; omnes futura
retur, miranle Roma, gaudcntc Ecclesia. Superbi vi- morte pallescunt: tranquillatur ccelum et mare, et
dcbant, ct irascebantur; dentibus suis stridebanl, et exsultanl nimis, quoniam timuerunl nimis. iEger est
'
tabcsccbanl (Psal. xci, 10) : servo autem tuo Domi- charus, et vena ejus malum renuntiat; omnes qui
nus Deus crat spes ejus, et non respicicbat in vanita- eum salvum cupiunt, aegrotanl simtil animo : fit ei
les et in insanias meudaces (Psal. xxxix, 5). recte, et nondumambulal pristinis viribus; et fitjam
5. Denique, ul ventum est ad horam profilendae tale gaudium, quale non fuil cum antea salvus et
fulei, quoeverbis cerlis conceptis, rotenlisque menio- fortis ambularet. Easque ipsasvoluptaleshttmanaevitae
ritcr, de loco eminentiore in conspeclu populi fidelis etiamnon inopinatiset praetervolunlatem irruenlibus,
Romse rcddi solet ab eis qui accessuri sunl ad gra- sed iuslitulis et volunlariis molestiishomines acqui-
liam tuam , oblatum esse dicebat Viclorinoa presby- runt. Edendi ct bibendi voluptas nulla est, nisi prae
teris ul secrelius redderet, sicul nonnullis qui vere- ccdat esuriendiet sitiendimoleslia. Et ebriOsiqusedam
cinidia trepidaluri videbautur, offerri mos erat; illum salsiusculacomedunt, quo flal molestus ardor, quem
aulem maluisse salutem suam in conspectu sanctte d.um exstinguit potatio, fit delectatio. Et inslitulum
multitudinis profileri. Non enim erat salus quam do- esl ut jam pactse sponsae non tradantur stalim, ne
ccbat in rhetorica, et tamcn eam publice professus vilem habeat maritus dalam, quam non suspiraverit
erat. Quanto minus ergo vereri debuit mansuetum sponsus dilatam.
gregcm tuum pronuntians verbum tuum , qui non ve- 8. Hoc in turpi et exsecranda laetitia; hoc in ea quse
rebalur iu vcrbis suis turbas insanorum? Itaque ubi concessael licita est; hoc in ipsa sincerissimahone-
ascendil ut rcdderel, omnes sibimet inviccm, quisque stale amicitiae: hoc in eo qui mortuus erat, et revi-
ul eutn noverat, inslrepuerunl nomen cjus strepitu xit; perierat, et invenlus est. Ubique majus gaudittm
gratulaiionis. Quis aulem ibi non eum noveral? Et molestia majori praecedilur. Quid est hoc, Domine
sonuit presso sonitu per ora cunctorumcollaelanlium: Deus meus, cum lu aeternumlibi tu ipse sis gaudium,
Viciorinus, Victorinus! Cito sonuerunt cxsultalione, et qusedamde le circa le semper gaudeanl? Quid est
quia videbanteum; et cito silucrunt inlentione, ut quod baocrerum pars alternat defeclu et profectu, of-
audirent eum. Pronunliavit ille fidem veracem proe- fcnsionibuset conciliationibus? An is est modus ea-
clara fldueia, et volebant eum omncs rapere inlro in rum, et lanium dedisli eis, cum a summis coelorum
cor suum ; et rapiebant amando et gaudendo : hsera- usque ad ima lerrarum, ab initio usque in finemsae-
pientium manus eranl. culorum, ab angelo usque ad vermiculum, a motu
CAPUT III. primo us»;uead exlrcmum, omnia genera bonorum, ct
Quod Deusel Angelimagisgaudenl in peccalorum omnia justa opera tua, suis qusequesedibus locares,
conversione. et suis quaeque temporibus ageres? Heu mihi, quam
G. Deus bone, quid agitur in homine, ut plus gau- excelsuses in excelsis, et quam profundusin profun-
deal de salule'desperalaeanimse, el de majore peri- dis ! et nusquam recedis, et vix redimus ad te
culo liberatae, quam si spes ei semper affuisset, aut CAPUT IV.
pcriculum minus fuisset? Etenim tu quoque, miseri- Quare plus Imtandumsil in conversionenobilium. ,%.
cors Pater, plus gaudes de uno pconilenle, quam de 9. Age, Domine,fac; excita, el revoca lios; accen-
nonaginla novem justis, quibus non est opus pceni- de, et rape; flagra, dulcesce : amemus, curramus.
tenlia. Et nos cum magna jueunditate audimus, cum Nonne multi ex profundiore tartaro csecitalis quam
audimus quam exsullanlibus Angelis2, pasloris hu- Victorinusredeunl ad te, et accedunt, et illuminantur
meris reportetur ovis quse erraverat; el drachma re- recipientes lumen, quod si qui recipiunt, accipiunt a
feratur in lltesaurostuos, collaetanlibusvicinis mulieri le poleslalem utfilii tui fiant? (Joan. i, 9,12.) Sed si
quae invenit: el lacrymas excutit gaudium solemni- niinus noti sunt populis, minus de illis gaudent eliam
tatis domus tuse, cum legiiur in domo lua de minore qui noverunl eos, Quando enim cum multis gaudetur,
filio tuo, quoniammorluuserat, el revixil; perierat, et et in singulis uberius est gaudium, quia fervefaciunt
invenluscst (Luc. xv). Gaudes quippe in nobis, et in se, cl inflammanturex allerutro. Deinde, quod mullis
Angelis luis sancta charitatc sanctis. Nam tu semper noli, mullis sunt auctoritali ad salutem, et niultis
* Suo,juxta uond.cqmaliquotMss. M.
* In pluribusEdd.: Quamexsullantispastoris.InMss.: prseeunt seculuris. Ideoque multum de illis et qui eos
Quanicxs-tdlanlibuspastoris;praetervalinensemquibabet: prsecesserunl laelantur, quia non de solis Iaetantur.
Quamexsuttantibus Angelispastoris; et melius. Absit enim ut in tabernaculo tuo prse pauperibus ac-
753 LIBER OCTAVUS. 7S4
cipiantur personaedivitum, aut pra ignobilibus nobi- patiebar.invitus, quam iaciebam volens'. Sed lamen
les : quando polius infirma mundi elegisli ut confun- consuetudo adversus me pugnacior ex me facta erat,
deres fortia; et ignobilia hujus mundi elegisti et con- quoniam volens, quo nollem , perveneram. -Et quis
temptibilia, et ea quse non sunt, tanquam sint, ut ea jure contradiceret, cura peccantem jusla pcena seque-
qu»3sunt evacuares (I Cor. i, 27, 28). Et lamen idem retur? Et non erat jam illa excusatio 2, qua videri
ipse minimus Apostolorum tuorum (ld., xv, 9), per mihi solebam propterea nondum me contempto sa?culo
cujus linguam tua ista verba sonuisti, cum Paulus servire tibi, quia incerta mihi essel perceptio verita-
proconsul, per ejus mililiam debellata superbia, sub lis : jam enim el ipsa cerla erat. Ego autem adhuc
lene jugum Christi tui missus esset, regis magni pro- terra obligatus, militare libi recusabam; et impedi-
vincialis effeclus (Act. xm, 7* 12); ipse quoque ex mentis omnibus sic timebam expediri, quemadmoduin
priore Saulo Paulus vocari amavit, ob tam magnae ' impediri limendum est.
insigne victoriae.Plus enim hostis vincitur in eo quem 12. lla sarcina saeculi, velut somno assolet, dulci-
plus lenct, et de quo plures tenet. Plus autem super- ler premebar; et cogitaliones quibus medilabar in te,
bos lenet nomine nobilitatis, et de his plures nomine similes erant conatibus expergisci volentium, qui la-
auctorilalis.; Quanlo igitur gratius cogitabatur 2 Vi- men superali soporis allitudine remerguntur. Et sicut
clorini pecltis, quod tanquam inexpugnabile recepta- nemo est qui dormire semper velit, omniumque sano
culum diabolus obtinueral, et Viclorini lingua, quo judicio vigilare praestat; differllamen plerumque homo
telo grandi ct acuto multos peremerat; lanlo abun- somnum excutere, cum gravis lorpor in membris est;
dantius exsultare oportuit filios luos, quia Rex noster eumque jam displicentem carpit libentius, quamvis
alligavit fortem, et videbant vasa ejus erepta (Matth. surgendi tempus advenerit: ita certurn habebam esse
xii, 29) mundari, et aptari in honorem tuum, et fieri melius tuse charilali me dedere, quam ineae cupiditatl
utilia Dominoad omne opus bonum (II Tim. n, 21). cedere; sed illud placebatet vincebat 3; hoc libebat et
vinciebat. Nonenim erat quod tibi responderem dicenti
CAPUT V.
Quwremorabanlureuma conversione. mihi, Surge quidormis,etexsurgeamorluis; el illumina-
10. Sed ubi milii homo tuus Simplicianus de Victo- bit te Chrislus(Ephes.v,14): el undique oslendenti vera
rino ista narravit, exarsi ad imitandum : ad boc enim te dicere, non eratomnino quodrcsponderem verilate
el ilie narraverat. Posteaquam vero et illud addidit, convictus,nisitantumverbaIenta etsomnolenta : Mo-
qood imperaloris Juliani temporibus Iege dala prohi- do, eccemodo; sine paululum. Sed, Modo,et modo,
biti sunl Christiani docere litteraluram et oratoriam; non habebant modum ; et Sine paululum, in longum
quamlegem ille amplexus,loquacem scholam deserere ibat. Frustra condelectabar legi tuaesccunduminierio-
maluit, quam verbum luum, quo linguas infantium rem homineni, cum lexalia in membris meis repugna-
facis disertas (Sap. x, 21) : non mihi fortior quam ret Iegi menlis meee, et captivum me duceret in legem.
felicior visus est, quia invenit occasionemvacandi libi. peecati,queeinmembrismciserat. Lexenimpeccati est
Cui rei ego suspirabam ligatus, non ferro alieno, sed vioientiaconsuetudinis,quatrahituret teneturetiam in-
mea ferrea volunlate. ,YelIemcum lenebat inimicus, vitusanimus,eomeriloquo ineamvolens illabitur. Mi-
et inde mihi catenam fecerat, et constrinxerat me. 'serumergo me quisliberaretde corpore morlis hujus,
Quippeex voluntate perversa, facta est iibido : et dum nisi gralia luaper JesumChristum Dominumnostrum ?
servilur libidini, facta est consueludo; et dum con- (Rom. vn, 22-25.)
suetudini non resistitur, facta esl necessilas. Quibus CAPUT VI.
Ponlitianus narrat Anlonii vitam.
quasi ansulis sibimct innexis, unde catenam appellavi,
lenebal me obsiriclum dura servitus. Voluntas autem 13. Et de vinculo quidem desiderii concubilus quo
nova quae milii esse cceperat tit te gratis eolerem, arctissimo tenebar, et saeculariumnegoliorum servi-
fruique te vellem, Deussola certa jucunditas, nondtim tute, quemadmodum mo exemeris narrabo, et confi-
crat idonea ad superandam priorem vetustate robora- tebor nomini tuo, Domine, adjulor meus et redemptor
tam. Ita duaevoluntates mese, una vetus, alia nova, meus. Agebam solila, crescente anxietudine, et quo-
illa carnalis, illa spiritualis, confligebant inter se, lidie suspirabam tibi; frequentabam ecclesiam tuam,
quantum vacabat ab eis negotiis sub "
atque discordando dissipabant animam meam. quorum pondcre
11. Sic inlelligebam,meipso experimento 3, idquod gemebam 4. Mecum erat Alypius otiosus ab opere ju- ;
Iegeram, quomodo caro concupisceret adversus spi- risperitorum post assessionem lertiam, exspectans i
ritum, et spiritus adversus carnem (Gatat. v, 17). Ego quibus iterum consilia venderet, sicut ego vendebam
quidem in utroque; sed magis ego in eo quod in me dicendi facullalem, si qua docendo prsestari potest. !
approbabam, quam in eo quod in me improbabam. Nebridius autem amicitiaenoslraecesserat, ut omnium
Ibi euim magis jam non ego; quia ex magna parte id 1 Lov. : Quodfaciebam volens.Sed legendum quam,
1 magnum,juxla Lov. M. utihabentaliieodices; et supplendummagis,quamparti-
2 Mss.octohabent, cogebalur;non inepte, ad signiflcan- culamrelicere
2 Bad.Am.Er.amatAuguslinus. = ".
darnvim diaboloillalam.Sequimurvulgalorumleclionem Lov.,ullaexcusalio.
3 in Mss.qualuor, et nonvincebat.Sedverior
in Mss.etiambene mullisrepertam, et vero potest habere dicumlectiosine negalione.Idnempevincebat,qaliorum uod
co-.
saniore
eumdemsensum. judicio mentis pra^terebatur, t ametsi inflrmioris
adhucvo-
3 In B.: In me ipso.Lugd.Ven. et Lov.,meo aflectunon
somm.Arn.Martet Flor.cumpluribusMss., meipso ipso.Er. luntatis eligeretur.undemoxait: aon eral omnv-
expe- no quodresponderemveritateconvictus.
rimento. M. Lov.,degebam
75S CONFESSIONUMS. AUGUSTINI 7S6
nostrum familiarissimoVerecundo,Mediolanensiciviet servire tibi: erant * autem ex eis quos dieunt agentes
grammalico subdocerel, vehementer desideranli etfa- in rebus. Tunc subilo repletus amore saneloet sobrio
miliarilalis jure flagiianlide numero nostro fideleadju- pudore, iratus sibi conjecit oculos in amicum, et ait
torium, quo indigebat nimis. Non itaque Nebridium illi : Dic, qumsole, omnibusislis laboribusnoslris quo
cupiditas commodorum eo traxit: majora enim posset ambimus pervenire? quid qumrimus? cujus rei causa
si vellet de litteris agere; sed officiobenevolenliae militamus? Majorne esse poterilspes nostra in palatio,
petitionem nostram contemnere noluit amicus dulcis- quani ul amici Imperatoris simus? El ibi quid non fra-
simus et mitissimus. Agebat autem illud prudenlis- gile, plenumquepericulis? El per quot periculaperveni-
simc, eavens innotescere personis secundum hoc sae- tur ad grandiuspericulum? Et quando2 istuc eril? Ami-
culum majoribus, devitans in eis omnem inquieludinem cus aulem Dei, si voluero, ecce nunc fio. Dixit hoc, et
animi, quem volebat habere liberum et quam multis lurbidus parturitione novae vitoe, reddidit oculos pa-
posset horis feriatum, ad quaerendum aliquid, vel ginis; et legebat, et mulabatur inlus ubi tu videbas ,
legendum vel audiendum de sapienlia. et exuebalur mundo mensejus, ut mox apparuit. Nam-
14. Quodam igitur die, non recolo causam qua crat que dum Iegil et volvit fluctus cordis sui, inlremuit
absens Nebridius, cum ecce ad nos domum venit ad aliquando et diserevit, decrevitque meliora; jamque
me et Alypium Ponlitianusl quidam civis noster in tuus, ait amico suo : Ego jam abrupi me ab illa spe
quanluni Afer, prseclare in palatio militans : nescio nostra, et Deo servire slalui; et hocex hora hac, in hoo
quid a nobis volehat. Et consedimus ul colloqueremur; loco aggredior. Te si piget iniilari, noli adversari. Re-
et forte supra mensam lusoriam quae ante nos erat, spondit ille, adbserere se sociuni 3 tanlce mercedis
altendit codicem, lulil, aperuil, invenit apostolum tantseque militise. Et ambo jam tui, cedificabanttur-
Paulum, inopinate sane : pulaverat enim aliquid de rim sumptu idoneo relinquendi omnia sua et sequendi
libris quorum professio me conterebat. Tum vero arte (Luc. xiv, 26-35). Tum Pontitianus et qui cum eo
ridens, meque intuens, gratulatorie miratus est quod per alias horti partes deambulabant, quaerentes eos
eas et solas prae oeulis meis litteras repente compe- devenerunt in eumdem locum, el invenientes admo-
risset. Christianus quippe et fidelis erat, et ssepe libi nuerunt ut redirent, quod declinasset dies. At illi
Deo noslro prosternebatur in ecclesia crebris et diu- narrato plaeito et proposito suo, quoque modo in eis
turnis oralionibus. Cui ego cum indicassem illis me lalis voluntas orta esset alque (irmata, petiverunt ne
Scripluris curam maximam impendere, ortus est sibi molesli essent si adjungi recusarenl. Isli autem
sermo, ipso narrante, de Antonio JSgyptio monaclios uihilo mutati a pristinis, fleverunt se lamen, ut di-
cujus nomen excellenter clarebal apud servos tuos; cebat 4, atque illis pie congralulali sunt, et commen-
nos autem usque in illam horam latebat. Quod ille daverunt se orationibus eorum, et trahentes cor in
ubi comperit, immoratus esl in eo sermone, insinuans tcrra abierunt in palatium; illi aulem affigentes cor
fcanlum virum ignoranlibus, ct admirans eamdem caelomanserunl in casa. Et ambo habebanl sponsas :
aostram ignorantiam. Stupebamus autem audienles quse posteaquam hoc audierunl, dicaverunt etiam ipsae
tam recenli memoria, ct prope nostris temporibus virginitatem tibi.
testatissima mirabilia tua in fide recta et catholica CAPUT VII.
Ecclesia. Omnes mirabamur, et nos quia tam magna Rodebalurinlus audilo Pontiliano,
erant, et ille quia inaudita nobis erant. 16. Narrabat haec Pontilianus: tu autem, Domine,
15. Inde sermo ejus devolutus est ad monasterio- inter verba ejus retorquebas me ad
meipsum, aufe-
rum greges, et mores suaveolentisetuae, et ubera de- rens me a dorso meo ubi me posueram, dum nollem
serta eremi quorum nos nihil sciebamus. Et erat ,-me attendere ; et conslituebas me ante faciem meam,
jnonasterium Mediolani plenum bonis fratribus, extra ut viderem quam turpis essem, quam distortus et
mibis moenia, sub Ambrosio nutrilore; el non nove- sordidus, maculosus etulcerosus. Etvidebam,et hor-
ramus. Pertendebat ille et loquebalur adhuc, et nos rebam ; et quo a me fugerem non erat. Et si conabar
intenti tacebamus. Unde incidit ut diceret nescio a me avertere aspectum, narrabat ille quod
narrabat,
quando se et tres alios contubernales suos, nimirum ettu me rursus opponebas mihi, et impingebas me in
apud Treveros, cum imperalor pomeridiano Circen- oculos meos ut invenirem iniquitatem meam et odis-
sium spectaeulo lenerelur, exisse deambulatum in sem. Noveram eam, sed dissimulabani; et eonnive-
horlos muris conliguos; alque illicul forte combinati bam", et obliviscebar.
spaliabantur, unum secum seorsum, et alios duos it- 17. Tunc vero, quanto ardentius amabam illos de
ideni seorsum pariterque digressos : sed illos vaga-
bundos irruisse in quamclam casam, ubi habitabant 4 Am.Er. Lov.,erat.
2 toplerisque Edd., etquamdiu.Atin melioribusMss.et
quidam servi lui, spiritu paupercs, qualiumest regnum et quando.Malumus utantithesisservetur, quia in se-
ccelorum (Matlh. v, 5), et invenisse ibi codicem in Arn., quentimembrodicitur,eccenuncfw.—^ Er. Lugd.ven. Lov.
quo seripla erat vila Antonii. Quam legere ca>,pitunus Mart. FloretRond.,wft(rf,non istuc. M.
3 SicMss. AtLov.,socio.
eorum, et mirari, et accendi, et inter legendum me- 4 Decebat, juxta Somm.etduoMSS.Germanenses. M.
ditari arripere lalem vilam, et relicta mililia saeculari c Lov.in quatuorsuisMss.legebant convivebam : nosin
nostrisreperimus conhibebam. Nempesuaminiquitatemse-
cum habebat,convivebat, e t tamen obliviscebatur.— cohi-
1 sic in Mss.Atin codicibuseditisscribiturpotUianus. bebam,juxta editionemFlorentinam. M.
757 LIBER OCTAVUS. 7gg
?quibus audiebam salubres affeclus, quod se totos tibi mecum aggressus eram, donec exirct qua lu sciebas;
sanandos dederant, tanto exsecrabilius me compara- ego aulem non' : sed tanlum insaniebam 2 salubriter,
tum eis oderam. Quoniam multi mei anni mecum ef- et moriebar vitaliter, gnarus quid mali essem, et igna-
fluxerant, forle duodecim anni ex quo ab undevige- rus quid boni post paululum fulurus essem. Abscessi
simo anno setatis meae, lecto Ciceronis Ilortensio, ergo in hortum, et Alypiuspede post pedeni 3. Neque
excitatus eram studio sapientiae; et differebam con- enim secrelum meum non erat, ubi ille aderat: aut
lemplafelicitate terrenaad eam investigandamvacare, quando me sic affectum desereret? Sedimus, quar^
cujus non inventio, sed vel sola inquisitio jam praepo- lum poluimus remoti ab cedibus.Ego fremcbam spi-
' nenda erat etiam invenlisthesauris regnisquegentium, ritu indignans turbulentissima indignaiione, qttod
et ad nutum circumfluenlibus corporis voluptatibus. non irem in placitum et pactum lecum, Deus nicus, m
At ego adolescens miser, valde miser, in exordio quod eundum esse omnia ossa mea clamabant, cl iri
ipsius adolescentiseetiam pelieram a te castitalem, et coelumtollebant Iaudibus : et non illuc ibaiur navibus
dixeram : Da mihi castilatem et continentiam, scd aut quadrigis, aut pedibus, quantum saltcm de domo
noli modo. Timebam enim ne me cito exaudires, et in euni locum ieram, ubi sedebamus. Nam non solitm
cito sanares a morbo concupiscentiae,quam malebam ire, verum etiam pervenire illuc, nihil erat alitict
expleri quam exslingui. Et ieram per vias pravas quam velle ire, sed velle fortiter et integre; nou se-
superstitione sacrilega, non quidem certus in ea, sed misauciam hac atque hac versare el jactare volunla-
quasi praeponenseam cseteris S quse non pie quscre- tem, parte assurgente cum alia parte cadente luclan-
bam, sed inimice oppugnabam. tem".
18. Et pulaveram me propterea differre de die in 20. Denique lam multa faciebam corpore in ipsis
diem contempta spe sseculi, te solum sequi, quia non cunctalionis aestibus,quaeali([uando volunt homines,
mihi apparebat cerlum aliquid quo dirigerem cursum et non valent, si aut ipsa membra non habeant, aut
meum. Et venerat dies quo nudarer mihi, et increparet ea vel colligala vinculis, vel resolula languore, vtl
in me conscientia mea : Ubi esl! lingua? Nempe lu quoquo modo impedita sint. Si vulsi capillum, si per-
dicebas propter ineerlum verum nolle te abjicere sar- cussi frontem , si conserlis digitis amplexatus sum
cinam vanitatis. Ecce jam cerlum est, ct illa te ad- genu ; quia volui, feci. Polui autem velle et non fa-
huc premit, humerisque Iiberioribus pennas recipiunt, cere, si mobilitas membrorum non obsequeretur.
qui neque ila inquirendo altriti sunt, nec decennio et Tam niulia ergo feci, ubi non hoc erat velle quod
amplius ista meditati. Ita rodebar intus, et confunde- posse : ct non faciebam quod el incomparabili affeciu
bar pudore horribili vehementer, cum Pontitianus talia amplius mibi placebat, el mox ut vellem, possem;
loquerelur. Terminato aulem sermone et causa qua quia mox ut vellem, ulique vellem. Ibi enim faculias
venerat, abiit ille. Et ego ad me, qusenon in me dixi? ea quse voluntas, et ipsum velle jam facere erat; et
Quibus sententiarum verberibusnon flagellaviauimam larnen non fiebai : faciliusque oblemperabat corpus
meam, ut sequeretur me conanlem post te ire? El re- lenuissimae voluntali animse, ut ad nutum mentis
nitebaturs; recusabat, et nonse excusabat. Consumpta membra moverenlur, quam ipsa sibi anima ad volun-
erant et convicta argumenta omnia : remanseral muta latem suams magtiam in sola voluniate perficiendam.
trepidatio; et quasi mortem reformidabat restringi a CAPUT IX.
fluxu consuetudinis quo tabescebal in mortem. Unde fit ut animus imperet.sibi el resislalur,
CAPUT vin. _ 21. Unde hoc monslrum ? et quare istud ? Luccat
In hortum secedit, quid ibi egerit. misericordia tua; et interrogem, si forte mihi respon-
19. Tum in illa grandi rixa interioris domus nieae, dere possint latebrse pcenarum hominum, et tenebro-
quam fortiter excitaveramcum anima mea in cubieulo sissimae conlritiones filiorum Adam. Unde boc mon-
nostro corde meo, tam vullu quam mente lurbatus, slrtim ? et quare istud? Imperat animus corpori, et
invado Alypium, et exclamo: Quid paiimur? quid cst parclur statim; imperat animus sibi et resisiitur.
hoc? quid audisti ? Surgunt indocti et ccelumrapiunt; Imperat animus ut movealur manus, et tanta est faci-
et nos cum doctrinis nostris sine corde, ecce ubi vo- litas ut vix a servitio discernatur imperium : et ani-
lutamur in carne et sanguine? An quia praecesserunt, mus animus est, manus autem corpus est. Imperat
pudet sequi, et non pudet nec saltem sequi?Dixi animus ul velit animus, nec alter est, nec facil tamen.
nescio quae talia, et abripuit me ab illo aeslusmeus, Unde hoc monstrum? et quare istud? Imperat,in-
cum taceret attonitus intuens me. Neque enim solila
1Nonsciebam,juxtaEr. Lugd.ven. M.
Sonabam, plusque loquebantur animum meum frons, 2In B.insanibam.iEr. Lugd.ven. Lov.Somm.Flor. et
genae, oculi, color, modus vocis, quam verba quae Itond.,insaniebam.M.
promebam. Horlulus quidam crat hospilii noslri, quo 43SiclegendumjuxtaMss. [Editivero
vetusCd.Corb.:parle assurgentem;redemposlpedentf.
cum aha parte alibi
nos utebamur sicut tota domo : nam hospes ibi non jacentecadentem, luclantem.Angl.duo, parte assurgentem
—
cumalia. Partemassurgentem,juxtaEr. Lugd.ven. Edi-
habitabat dominus domus. Hluc me abstulerat tumul- tio Florenlinalegit ut Cd. Corb.;duo Mss.Flor. ut Angl.
tus pectoris, ubi nemo impediret ardentem litem quam duo. M.
6Lov.Somm.Blas.ad voluptatemsuam: corrupte, nam
1Er.cumuno Mss.,certis. de nerflciendavoluntateIoquiturAugiistmus. Et veroin Mss.,
s£s,juxtaEr.Lugd.Lov.Mart.M. nulio fere excepto,in antiquioribuseditionibuset Arn.ha«
sMss.ka%\.,retinebatur;alii. remtebalur. betur, advoluntatemsuam.
quam, ut velit, qui non imperaret nisi vellet, et non malam : aut convertentur ad verum, et non negabunt,
fit quod imperal. Sed non ex toto vult; non ergo ex cum quisque deliberat, animam unam diversis volun-
toio imperat. Nam in lantum imperat, in quantumvult, tatibus aestuare.
et in tantum non fit quod imperat,in quanlum non 24. Jam ergo non dicant, cum duas voluntates iri
vult. Quoniam voluntas imperat ut sit voluntas , nec homine uno adversari sibr sentiunt, duas contrarias
alia, sed ipsa. Non ulique plena imperat, ideo non est mentes de duabus contrariis substantiis et de duo-
quod imperat. Nam si plena essel, nec imperaret ut bus conlrariis principiis contendere, unam bonam,
esset, quia jam esset. Non igitur monslrum parlim alteram malam. Nam lu, Deus verax, improbas eos,
velle, parlim nolle; sed segriludoanimiest, quia non ct redarguis atque convincis eos, sicut in utraque
tolus assurgit verilate sublevalus, consuetudine prse- mala volunlate, cum quisque deliberat uirum ho-
gravatus. Et ideo sunt duse voluntates, quia una minem veneno interimat an ferro; uirum fundum
earum tota non est, et hoe adest alteri quod dcest alienum illum, an iilum invadat, quando utrum-
alteri. que non potest; utrum emat voluptatem luxuria, an
CAPUT X. pecuniam servet avaritia; utrum ad circum pergat,
AdversusManichaiosqui ex duabus contrariisvoluntati- an ad theairum, si uno die ulrumque exhibeatur; addo
bus duas conlrarias naluras asseverant. eiiam lerlium, an ad furtum de domo aliena, si sub-
22. Pereant a facie tua, Deus, sicuti pcreunt vani- esl occasio ; addo et quarlum , an ad committendum
loqui et menlis seduclores, qui cum duas volunlates adullerium, si et inde simul faeultas aperitur, si omnia
in deliberando animadverterint, duas naluras duarum concurrant in unttm articulum temporis, pariterque'
mentium esse asseverant, unam bonam, alteram ma- cupiantur omnia quse simul agi nequeunt: discerpunt
lam. Ipsi vere mali sunt, cum ista mala senliunt, et enim animum sibimet adversantibus qualuor volunta-
iideni ipsi boni erunt si vera senserint, verisque con- libus, vel etiam pluribus in tanla copia rerum quse
senserint, uldicat eis Aposlolusluus: Fuistis aliquando appetuntur, nec lamen tantam multitudinem diversa-
tenebra;; nunc autem luxinDomino (Ephes.v, 8). Isti rum stibstantiarum solenl dicere : ita et in bonis vo-
enim dum volunt esse Iux, »on in Dorniho, sed in lunlaiibus. Nam quaero ab eis utrum bonum sit dele-
seipsis, pulando animaenaturam hoc esse qtiod Deus ctari Iectione Apostoli, et utrum bonum sit delectari
est, ila facli sunt densiores tenebrae; quoniamlongius psalmo sobrio, ct utrum bonum sit Evangeliumdisse-
a te recesserunt horrenda arroganlia, a le vero lumine rere. Respondebunt ad singula : Bonum, Quid si ergo
illuminante omnem hominemvenienlemin hunc mun- pariler dclectent omnia simulque uno lempore ? Nonne
dum (Joan. i, 9). Attcndite quid dicatis, et erubescite, diverssevoluntates distendunt cor hominis, cum deli-
et accedite ad eum et illuminamini, et vultus vestri bcratur quid polissimum arripiamus? Et omnes bonae
non erubescent (Psal. xxxm, 6). Ego cum delibera- sunl, et certanl secum, donec eligatur unum, quo fe-
bam ut jam servirem DominoDeo meo, sicut diu dis- ratur tola volunlas una, quae in plures dividebalur.
posueram^ ego eram qui voleham, ego qtti nolebam ; Ila eliam cum aeternitas delectat superius, et tempo-
ego, ego eram.Nec plene volebam, nec plene nole- ralis boni voluptas retentat inferius, eadem anima est
bam. Ideo mecum contendebam , et dissipabar a me- iion lola volunlate illud aut hoc volens; el ideo diseer-
ipso. El ipsa dissipalio me invilo quidem ficbat, nec pitur gravi molestia, dum illud veritate praeponit,hoc
tamen oslendebal naluram mentis alienae,sedpoeiran familiaritale non ponit 1.
mcse. Et ideo non jam ego operabar illam, sed quod CAPUT XI.
habilabat in me pcccatum (Rom. vn, 14) desupplicio Lucla spiritus et carnis in Augustino.
liberioris peccati, quia eram filius Adam. 25. Sic segrolabamet excruciabar accusans memetr
23. Nam si tot sunt conlrariae naturae, quot voluu- ipsum solilo acerbius nimis, ac volvens et versans me
tales sibi resistunt; non jam duae, sed plures erunt. in vinculo meo, donec abrumperetur tolum quo jam
Si deliberel quisquam utrum ad conventiculumeorum exiguo tenebar, sed tenebar lamen. Et instabas tu in
pergat, an ad theatrum; clamant isti: Ecce duaena- occullis meis, Domine, severa misericordia, flagella
turse; una bona hac ducit, altera mala illac reducit. ingeminans timoris et pudoris, ne rursus cessarem, et
Nam unde ista cunctatio sibimel adversantium volun- non abrumperelur idipsum exiguumêttenue quodre-
talum ? Ego autem dico ambas malas, et quaead illos manserat; el revalesceret iterum, et merobustius al-
ducil, et quae ad theatrum reducit. Sed non credunt Iigarel. Dicebam enim apud me intus : Ecce modo
nisi bonam esse qua itur ad eos. Quid si ergo quis- fiat, modo fiat. Et cum verbq jam ibam in placitum.
quam nostrum dcliberet, el secuin altercantibus dua- Jam pene facicbam, et nonfaciebam: nec.relabebarla-
bus volunlatibus flucluet, ulrum ad theatrum pergat, men inprislina, sed de proximoslabam, etrespirabam.
an ad ecclesiam nostram? nonne et isti quid respon- Et itemconabar, et paulo minusibi eram, et paulo minus
deant flucluabunl? Aut enim falebuntur, quod nolunt, jamjamqueattingebamellenebam; et nonibi cram, nec
hona voluntate pergi in ccclesiam nostram, sicut in allingebam,necienebam,liaesitans mori morti, et vitae
eam pergunt qui sacramentis ejus imbuti sunt atque vivere; plusque inmevalebal deteriusinolitum.quam
detinentur : aut duas malas naturas, el duas malas melius insolitum : punciumque ipsum temporis quo
mentes in uno honiine confligereputabunt; et non erit aliud futurus eram, quantopropiusadmovebatur,tanto
venim quod solenl dicere, unam bonam el alteram 1Mss.corb. et aliquotalii,nonpunit.
761. LIBER OCTAVUS. 7/59
ampliorem incutiebat horrorem; sed non recutiebat meaejam fletu gravidus, et sic surrexeram. Mansit
retro, nec avertebat, sed suspendebat. ergo ille ubi sedebamus, nimie slupens. Ego sub qua-
26. Retinebant nugaenugarum, etvanitales vanita- dam fici arbore slravi me nescio quomodo, et dimisi
tum' anliquse amicae meae, et succutiebant vestem habenas Iacrymis, et proruperunt flumina oculorum
meamcarneam,et submurmurabant : Dimillisne nos? meorom, acceptabilesacrificiumtuum. Et non quidem
el a momento isto non erimus tecum ultra in aeter- his verbis, sed in hac senlenlia multa dixi tibi : Et lu,
num? et a momenlo isto non tibi licebit hoc et illud Domine, usquequo? (Psal. vi, &.)Usquequo, Domiue,
ullra in aelernum? Et quas suggerebant in eo quod irasceris in flnem? Ne memor fueris iniquitaium no-
dixi, Hoc et illud? quse suggerebant, Deus mcus? strarum antiquarum (Psal. LXXVIII, 5, 8). Senliebam
Averlat ab anima servi tui misericordia tua ! Quas sor- enim- eis me teneri : jactabam voces miserabiles.
des suggerebant! quoededecora! Etaudiebam eas jam Quamdiu? quamdiu, cras et cras? Quare non modo?
longe minus quam dimidius, non tanquam libere con- quare non hac hora finis turpitudinis nteae?
tradicentes eundo in obviam, sed veluti a dorso mus- 29. Dicebamhsec, et flebam amarissima contritione
sitantes, et discedentem quasi furlim vellicanles, ut eordismei. Et ecce audio vocem de vicina domo cum
respicerem. Retardabant lamen cunclantem me abri- cantu dicentis et crebro repetenlis, quasi pueri an
pere atque excutere abeis et transiiire quo vocabar, puellae,ncscio : Tolle, lege; lolle, lege. Statimque mu-
cum diceret mihi consueludo violenta : Pulasne sine lato vullu, intentissimus cogitare coepiulrumnam so-
istis poteris ? lerentpueri in aliqtjo genere ludendi cantitare tale
27. Sed jam lepidissime hoc dicebat. Aperiebatur aliquid; nec occurrebat omnino audivisse me uspiam.
enimab ea parle qua intenderam facietn, et quo trans- Repressoque impelu lacrymaruni, surrexi, nihil aliud
ire trepidabam, casla dignitas continetttise, serena et interpretans, nisi divinittis mihi juberi ut aperirem
non dissolute hilaris, honesle blandiens ut venirem codicem, ct legerem quod primum caput invenisscni.
neque dubitarem, et extendens ad me suscipiendum Audieram enim de Antonio quod ex evangelica lectio-
et amplectendum pias manus plenas gregibus bono- nc, cui forle supervenerat, adtnonittis fuerit, tanquam
ruin exemplorum. Ibitotpueri et puellse; ibi juventus sibi diceretur qttod legcbalur : Vade, vendeomniaqum
multa et omnis setas, et graves viduse, et virgines Imbes,et da pauperibus; el habebisthesaurumin cwlis;
anus : et in omnibus ipsa continentia nequaquam sle- et veni, sequereme ( Matth. xtx, 21 ); et lali oraculo
rilis; sed fecunda mater filiorumgaudiorum de mari- confeslim ad le esse conversum. Iiaque concitus re-
to te, Domine. Et irridebat me irrisione hortatoria, dii ad eum locum ubi sedebat Alypius : ibi enim po-
quasi diceret : Tu non poteris quod isti, quod istaea ? sueram codicem Apostoli, cum inde surrexeram. Ar-
An vero isti el istaein semelipsis possunt, ac non 3 in ripui, apertii, et legi in sileutio capilulum, quo pri- •
Domino Deo suo? DomintisDeus eorum me dediteis. mum conjecti sunt oculi mei: Non in comessationibus
Quid in te slas, et non stas? Projice te in eum; noli el ebrielaiibus, non in cubilibusel impudicitiis, non in
meluere, non se subtrahel ut cadas : projice te secu- conlentioneel mmulalione; sed induite DominumJesum
rus, exeipiet et sanabit te. Et erubescebam nimis, quia Christum, el carnis providentiamne feceritis in concu-
illarum nugarum murmur adhuc audiebam, et cuncia- piscentiis(Rom. xm, 13, 14). Nec ullra volui Iegere;
bundus pendebam. Et rursus illa, quasi diceret : Ob- ncc opus erat. Statim qnippecum fine liujusce senlen-
surdesce adversus immunda illa membra tua super tiaequasi lucesecuriiatis infusa cordi meo, omnesdu-
terram, ut morlificenlur. Narrant tibi delectaiiones, bitationis lenebrae diffugerunt.
sed non sicut lex Domini Dei lui ( Psal. cxvm, 85 )• 30. Tum interjeclo aut digito aut nescio quo alio
Ista conlroversia in corde meo, nonnisi de meipso signo, codicem clausi, et tranquillojam vultu indicavi
adversus meipsum. At Alypius affikus lateri meo in- Alypio. At ille quid in sc ageretur, quod ego nescie-
usitali motus mei exitum (acitus opperiebalur. bam.sicindicavil. Pelit viderequid legissem : ostendi;
CAPCT XII. et attendit etiam ultra quam ego legeram, et ignora-
Vocis admonilu quomodo lotus conversus. bam qnid sequeretur. Sequebattirveto : Infmnum au-
28. Ubi vero a fundo arcano alta consideralio contem in fiderecipite ' (Id., xiv, 1). Quod ille ad se retu-
traxil et congessit totam miseriam meam in conspe- lit, mihique aperuit. Sed tali admonitione firmalus
ctum cordis mei, oborla esl procella ingens, ferens inest, placitoque ac proposito bono et congruenlissimo
gentem imbrem lacrymafum. Et ut lotum effunderem suis moribus, quibus a me in melius jam olim valde
cum vocibus suis, surrexi ab Alypio : solitudomihi ad Iongeque distabat, sine ulla turbulenta cunctatione
negolium flcndi aptior suggerebatur; et secessiremo- conjunctus est. Inde ad matrem ingredimur, indica-
tius, quaiii ut posset mihi onerosa esse etiam ejus mus; gaudel. Narramus quemadmodum gestum sit;
praesentia. Sic tunc eram, etille sensit: nescio quid 4 exsultat et triumphat; et benedicebat tibi, qui potens
enirn, puto, dixeram, in quo apparebat sonus vocis es ultra quam petimus aut intelligimus facere (Ephes.
' In B., vanilanlium.Er. Lugd. ven. Lov. Somm.Dub. III, 20), quia tanlo amplius sibi a te concessum de me
Mart. Flor.et Roud.,vanilatum.M. videbat, quam pelere solebat miserabilibus flebilibus-
8 Quod isliet istm,juxta Er.Lugd.Somm.Lov.Rond.M.
3Annon,juxta Mart.c uml Mss.M. que gemilibus. Converlisli enimme ad te, utnecuxo-
4Lov.:Etillesensitnescioquid.Aliquidemm.— Sicetiam
Er. Lugd.ven.Somm.etRond.M. 1 Lov.,assumite; aliicdd.,recipUe,
765 CONFESSIONUMS. AUGUSTINI 764
rem quaorerem,nec aliquam spem seculi hujus, stans 12) multo uberius quam voluerat; et multo charius
in ea regula fidei in qua me ante lot annos ei revela- atque castius, quam de nepotibus carnis meaerequi-
veras. Et convertistiluetumejus in gaudium(Psal. xxix, rebat.
LIBER NONVS.
nifit dp rantoase consilio rheloricaenroressionemabjiciendi, non tamenantequamvindemialiumferiarum,quod
rirnvfmpinsiabal lemmtsadvenissel.Tum"desuoin verecundiamicivillamsecessu, de suo Baptismate,ac de Monnicae
mairisYiriutibus'atqueoliilii,qui, baplizaloipso,inciditin eumdemhuncceannum,aetatisvidelicetAuguslinitrigesimum
lertium.
CAPUT PRIMUM. - non crat. Et convenerat inter nos ne passim cuiquam

Laudat Dci bonilaiem,agnoscenssuam miseriam. cffunderetur; quanquam lu nobis a convalle plora-
1. 0 Domine, ego servus tuus; ego servus tuus, tionis ascendentibus (Psal. LXXXIII, 6, 7), et can-
sa- tantibus canlicum graduum, dederas
et Dlius anciliae tuae. Dirupisti vincula mea; tibi sagitlas aciilas,
Lau-
crificabo sacrifieiumlaudis (Psal. cxv, 16, 17). et oarbones vastatores adversus linguam subdolam
rnea (Psal. cxix,
det le cor meum el lingua mea , et omnia ossa 3-5), velut consttlendo contradicentem,
dicant: Dominn,quis similis libi? Dicant, et responde el, sicutcibum assolet, amando consumentem.
sum (Psal.
milii, et dic animcemeoi, Salus tua ego 3. Sagiitaveras tu cor noslrum charitatc lua, etge-
mali stabamus verba tua transftxa visceribus; et
xxxiv, 10, 3). Quis ego, etqualisego? Quid non exempla
si ncn
sut faclamea'; aut, si non facla, dicla mea; aut, servorum luorum, quos de nigris lucidos, et de mor-
bonus et tuis vivos feccras, congesta in sinum
dicla, voluntasmea fuit? Tu aulem, Domine, cogiiationis no-
misericors, et dextera tua respiciens profunditatem strse urebant cl absumebant gravem torporem, ne in
mortis meaa, et a fundo cordis mei exhauriens abyssum ima vergeremus '; et ascendebant nos valide, ut
et omnis ex Iingua subdola contradictionis flalus in-
corruptionis. Et hoc erat totum nolle quod volebam,
annoso tempore, flammare nos acrius posset, non cxslinguere. Verum-
vellequodvolebas 2. Sedubi erat tam est in mo- tamen quia propter nomen luum, quod sanctificasii
et de quo imo altoque seereto evocatum
mento liberum arbilrium meum,quo subderem cervi- per terras, eliam laudalores utique haberet volum
cem leni jugo tuo,et humeros levisarcinsetuae(Mallh. et propositum uostrum, jactantiae simile videbatur
xi, 30), Cbriste Jesu, adjutor meus el redemplor non opperiri tam proximum feriarum tempus, sed de
meus ? Quam suave mihi subito factum est carere sua- publica professione atque ante oculos omnium sita
vitalibus nugarum! et quas amillere metus fuerat, ante discedere 2, ul conversa in faclum meum ora
enim easa me, cunctorum intuentium , quam vicinum vindemialium
jam dimittere gaudium erat. Ejiciebas
vera lu et summa suavilas : ejiciebas, et intrabas pro diem praevenire voluerim, multa diccrent 3, quod
eis omni voluplate dulcior, sed non carni et sanguini; quasi appelissem magnus videri. Et quo mihi erat
omni luce clarior, sed omni secrelo inlerior; omni istud, ut pularetur et disputaretur de animo me«,
honore sublimior, sed non sublimibus in sc. Jam li- et blasphemaretur bonum nostrum?
ber erat animus meus a curis mordacibus ambiendi ji 4. Quin eliam, quod ipsaaestatelitterario labori ni-
el acquirendi, et volulandi atque scalpendi scabiem mio pulmo meus cedere cceperat, et difficulter tra-
libidinum; et garriebam libi clarilati mese, et diviliis here suspiria, doloribusque pecloris teslari se sau-
meis, el saluti meseDomino Deo meo. cium, vocemque clariorcm productioremverecusare,
CAPUT II. primo perlurbaverat me, quia magisterii illius sar-
Deserererhetorkes professionemdiffert usque ad vin- cinam pene jam necessilaie deponere cogebat, aut
demiales ferias. si curari et convalescere poluissem, cerle inlermit-
2. Et placuit mihi in conspectu tuo non tumul- tere. Sed ubi plena voluntas vacandi, el videndi quo-
tuose abripere, sed leniter subtrahere ministerium niam lu es Dominus, oborta mihi est atque firmata;
linguaemeae nundinis loquacitatis 3; ne ulterius pueri nosti, Deus meus, etiam gaudere ccepi, quod haec
meditanles non legem tuam, non pacem tuam, sed quoque suberat non mendax excusalio, quaeoffensio-
insanias mendaces, et bella forensia, mercarenlur ex nem hominum temperaret, qui propler liberos suos
ore meo arma furori suo. Et opportune jam paucis- me liberum esse nunquam volebant. Plenus igitur lali
simi dies supereranl ad vindemiales ferias, et statui gaudio tolerabam illud intervallum lemporis, donec
tolerare illos ut solemniter abscederem, et redemptus decurreret: nescio utrum vel viginti dies erant, sed
a te jam non redirem venalis. Consiliumergo nostrum tamen forliter tolerabantur; quia recesserat cupiditas
erat coram te; coram hominibus autem, nisi nostris, quaemecum solebat ferregrave negolium, et ego pre-
1SieMSS. et Arn.; atLov. : Quidnomnaliego? Mfacta mendus remanseram, nisi patientia suceederet. Pec-
mea.In aliiseliamEdd.habetur ego,sedan mutaturin aut. 1Mss.duohabent: Neinimamergeremur.
2 Editionespleraeque: Et hocerat totumnottequodvole-
bas, et vellequod'vohbas.sequi malumuscumArn.iectio- - Discederem,juxta6 MSS.quorumduoGerm.Mart.,si iia
uemMss. discederem.unusGerm.fert etiamvoculassi tta. M.
"mcodiceBenig.mundanisloquacitatibus. 3Mullidicerent,juxtaMart.ex i Mss.M.
7e« LIBER NONUS. 76«
casse me in hoc quisquam servorum tuorum fratrum ebriari ex ea, ut obliviscatur mei, cum tu, Domine,
meorum dixerit, quodjam pleno corde militia tua, quem potat ille l, noslri «is memor. Sic ergo eramus
passus me fuerim vel una hora sedere in calhedra Verecundumconsolantes tristem, salva amicitia, da
mendaeii. At ego non contendo. Sed tu, Domine mi- tali conversione nostra 2, et exhortantes ad fideni
sericordissime, nonne et hoc peccatum cum caeteris gradus sui, vitaescilicet conjugalis; Nebridiumautetn
hosrrendiset funereis, in aqua sancta ignovisti et re- opperientesquando sequerelur, quod de tam proximo
• poterat, et erat jam jamque facturus : cum ecee evo-
misisti mihi?
CAPUT III. luti sunt dies illi landem; nam longiet multi videban-
Verecundusconceditilli rus suum. tur prae amore libertalis otiosae, ad cantandum de
5. MacerabaturanxietudineVerecundus de isto no- medullis omnibus,Tibi dixitcor meum,Qumsivivultum
slro bono, quod propter vincula sua, quibus tenacis- luum; vullumluum,Domine,requiram(PsaL xxvi, 8).
sime tenebatur, deseri se nostro consortio videbat.
CAPUT IV.
Nondum christianus, conjuge fideli, ea ipsa tamen
arctiore prae caeteris eompede, ab itinere quod ag- Libri apud Cassiciacumscripti. Epistola}udHebridium.
De ablato repenle dolore Dentium acerriniOj dum
gressi eramus, retardabatur : nec chrislianum esse
alio modo se velle dicebat, quam illo quo non poterat. psalmospie evolvit.
Benignesane obtulit, ut quamdiu ibi essemus, in rure 7. Et venit dies in quo eliam actu solverer a pro-
ejus essemus'. Retribues illi 2, Domine, in resurre- fessione rhetorica, unde jam cogitatu solutus eram.
ctionejustorum, quia jam ipsam sortem retribuisli ei. , Et factum est, el eruisli linguam meam, unde
jam
Quamvis enim absentibus nobis cum Romse jam es- s; erueras cor meum; et benedicebamtibi gaudens, pro-
semus, corporaliaegritudinecorreptus, et in ea chri- i. fectus in villam cum meis omnibus. Ibi quid egerim
stianus et fidelis faclus, ex hac vita emigravit: ita in litteris, jam quidem servienlibus libi, sed adbuc
misertus es non solum ejus, sed etiam nostri, ne co- superbiaescholam, tanquam in
nos amici nec pausatione anhelanti-
gitantes egregiam erga humanitalem, bus 3, leslantur libri dispulali cum praesenlibus,et curn
eum in grege tuo numerantes, dolore intolerabili ipso me solo coram le: quae autem cum absente Ne-
cruciaremur. Gratias tibi, Deus nosler, tui sumus; bridio, testantur epistolae. Et quando mihi sufficiat
indicanl hortationes et consolalionestuse: fidelispro- lempus commemorandiomniamagna erganos benefi-
missor, reddes Yerecundo, pro rure illo ejus Cassi- cia tua in illo tempore, praesertimadalia majora pro-
eiaco, ubi ab aestusseculirequievimus in le, amcenila- peranti ? Revocat enim me recordalio mea, el dulce
tem sempilerne virentis paradisi tui, quoniam diiaii- mihi (it, Domine,confileri libi quibus iniernis me sti-
sisti ei peccala super terram, in monte incaseato, mulis perdomueris, et quemadmodumme cornplana-
monle luo, monte uberi (Psal. LXVH,16). r veris, humiliaiis montibus et collibus cogitationum
6. Angebaturergo tunc ipse; Nebridiusautem col- 1 mearum, et lortuosa mea direxeris, elasperalenieris;
laetabatur. Quamvisenim et ipse nondum christianus quoque modo ipsum etiam Alypium fralrem cordis
in illam foveam perniciosissimierroris inciderat, ut mei subegeris nomini unigeniti tui Domini el Salva-
Veritatis Filii lui carnem pbantasma crederet; ta- i toris nostri JesuCbrisii, quod primo dedignabatur in-
men inde emergens, sic sibi erat, nondum ullisEccle- seri litieris nostris. Magis enim eas volebal redolere
sisetusesacramentis imbulus, sed inquisitor arden- gymnasiorum cedros, quas jam conlrivit Dominus,
tissimusverilalis. Quemnon multo post conversionem quam salubres herbas ecclesiaslicasadversas serpen-
nostram et regeneraiionem per Baptismum luum, libus.
ipsum etiam fidelemcalholicum castilate perfecta at- 8. Quas tibi, Deus meus, vocesdedi, cum Iegerem
que couiinenlia tibi servientem in Africa apud suos, ; Psalmos David,cantica fidelia, et sonos pielatis exclu-
cum lola domus ejus per eum chrisliana facta esset, dentes turgidum spirilum; rudis in germano amore
carne solvisti; et nunc ille vivit in sinu Abraham.
illo luOjCalechumeuusinvillacumealechumenoAlypiofe-
Quidquid illud est quod significalur sinu (a), ibi rialus, matre adhcerentenobis muliebri habilu, virili
Nebridiusmeusvivil,dtilcisamicus meus, tuusautem, fide, anili securitate, materna charitate, christiana
Domine, adoptivus ex liberto filius; ibi vivit. Nam pietate? Quas tibi voees dabam in psalmis illis, £t
quis alius tali animselocus! Ibi vivit, unde me mulfa lt quomodoin te inflammabar ex eis, el accendebareos
inlerrogabat homuncioneminexpertum. Jam non po- •* recitare, si possem, toto orbe terrarum, adversus ty-
nil aurem ad os meum , sed spiriluale os ad fonlem
phum generis humani? Et tamen toto orbe*anlantur,
tuum; et bibit, quanlum potest, sapientiampro avi- et non est qui se abscondat a calore tuo. Quam vehe-
ditate sua, sine fine felix. Nee sic eum arbitror in- menti et acri dolore indignabarManichaeis;et misera-
1Mss.,nuliofereexcepto,habent: inre ejusessemus.
- RelribueUli,juxtaMart.ex 4 Mss.M. ' induobusMss.,a quopotaturille.
QuidsinuAbrabae credideritAugustinus,
signiflcari ape- 2LOV. cumantiquioribusEdd., conversatione nostra.
(a) a somm.:sedadhucin superbimscholam,lanquamin pau-
ruit ipseposteain lib.4deAnimaet ejusoriginec. 16,n. 24:
« SinumAbrahae flitelligeremolamsedemquietisatquese- sationemanlielantibus. Arn.et MSS.nostrampraeferuntle-
e cretam,ubiest Abraham;et ideoAbrahae dietumnonquod ctionem.JfempeadilludAuguslinus ailuditquodacciditfu-
eipsiuslantumsit, sedquodipsepalermultarumgentiumsit gientibus,quicum primumpausant,aliquandiuanhelant.
cpositus,quibusest ad imitandumfldeiprincipatupropo- Libriporroquoshicdicitinvulascriptos,ii sunt qui recen-
s siius.i senturin librof Retract.,cap.i-4.
bar eos rursus, quod illa sacramenta, illa medicamenta judicii tui (Rom. n, 5). Nec jam bona meafons erant^
neseirent, ct insani essent adversus antidotum quo nec oculis carneis in isto sole quserebantur. Volenles
sani esse potuissenl! Vellem ut alicubi juxla essent enim gaudere forinsecus, facile evanescunt; et effun-
lunc 1, et me nesciente quod ibi essent, intuerentur. dunlur in ea qu3Svidentur el temporalia sunt, et ima-
faciem meam, et audirent voces meas, quando legi gines eorum famelica cogitatione lambunt. Et o si fa-
quarlum psalmum, in illo tune olio, quid de me fece- tigentur inedia, et dicant: Quis ostendetnobis bona?
ritille psalmus. Cum invocarem,exaudivitme Deusju- Etdicamus, et audiant: Signalum est in nobis lumen
slitiai mem; in tribulalionedilatasti mihi. Miserere mei, vivltustui, Domine. Non enim lumen nos sumus quod
Domine, et exaudi orutionem meam. Audirent, igno- illuminat omnem hominem (Joan.i,Q); sed illumi-
rante me ulrum audirent, ne me propter se illa dicere namur a te, ut qui fuimus aliquando tenebrae, simus
re- lux in te (Ephes. v, 8). 0 si viderent internum aeler-
putarent, quae inter bcecverba dixerim., Quia et
vera nec ea dicerem, nec sic ca dicerem, si me ab eis num', quod ego quia gustaveram, frendebam, quo-
audiri viderique senlirem: nec, si dicerem, sic acci- niam non eis poteram oslendere, si afferrent ad me
perentquornodo mecum et mihi coram te de familiari cor in oculis suis foris a te,2 ct dicerent: Quis ostendet
affeclu aninii mei. nobis bona? Ibi enim, ubi mihi iratus eram inlusin
9. Inborrui limendo, ibidemque inferbui sperando cubili, ubi compunclus eram, ubi sacrificaveramma-
et cxsullando in tua misericordia, Paler. Et IIKComnia ctans vetustatem meam, et inchoata meditalione re-
exibant per oculos meos et voccm meam, cum con- novationismese sperans in te; ibi mihi dulcescerecce-
versus ad nos spiritus luus bonus ail nobis: Filii ho- peras, et dederas laelitiam in corde meo. Et exclama-
minum, quousquegraves corde? Vtquid diligitis vaniia- bam legens haecforis, et agnoscens inttts; nec volebam
lem, cl qumrilis mendacium? Dilexeram enim vanila- muliiplicari lerrenis bonis, devorans lempora, et de-
lem, et quaesieram mendacium. Et lu, Domine, jani voratus lemporibus 3, cum haberem in seterna simpli«
magnificaverasSanclum tuum, suscitans eum a mor- citatealiud frumenlum, et vinum,etoIeum.
tuis, el collocans ad dexleram tuam (Marc. xvi, 19), 11. Et clamabam in consequenti versu clamore alto
unde niitterel cx alto promissionem suam, Paracle- cordis mei: 0 in pacel o in idipsum! o quid dixit:
tum Spiritum verilalis (Joan. xiv, 16, 17): et miserat Obdormiamel somnum capiam! Quoniam quis resistet
eum jam (Act. n, 1-4), scd ego nesciebam. Miserat nobis, cum fiet sermo qui scriptus est: Absortaest
eum, quia jam magnificaluserat, resurgens a mortuis, mors in vicloriam? (I Cor. xv, S4.) Et tu es idipsum
el ascendens in coslum. Ante aulem Spiritus nondum valde qui non mutaris; et in le requies obliviscensIa-
eraldatus, quia Jesus nondum erat clariflcatus (Joan. borum omnium, quoniam nullus alius tecum, nec ad
VII, 39). Et clamabat prophetia 2: Quousque graves alia multa adipiscenda, qucenon sunt quod lu, sed lu,
corde? Vtquid diligilis vanitatem, et qucerilismenda- Domine,singularilerin spe consliluislime. Legebam, et
cium?el sciiotequoniamDominusmagnificavilSanclum ardebam; nec invcniebam qttid facerem surdis mor-
suum. Clamat, quousque;clamat, scitote:ct ego lam- luis, ex quibus fueram pestisK, Iatralor amarus et cee-
diu nesciens vanitatem dilexi, et mendacium quaesivi; cus adversus Litteras de mellc cceli melleas, et de lu-
et ideo audivi ct contrcmui, quoniam lalibus dicitur mine tuo luminosas: et super inimicise Scripturaehu-
3
qualem me fuisse reminiscebar. In phantasmatibus jus tabescebam.
enim quce pro veritate tenueram, vanilas erat et men- 12, Quando recordabor 6 omnia dierum illorum fe-
tlacium. Et insonui multa graviter el fortiter in dolore riatorum? Sed nec oblitus sum nec silebo fiagelli tui
recordationis mea>..Quae utinam audissent qui adhuc asperitatem, et misericordise tuae mirabilem cele-
usque diliguntvanitatem, el quaerunlmendacium. For- rilalem. Dolore dentium lunc excruciabasme;etcum
te coulurbarentur, el evomuissent illud; et exaudires in tantum ingravesceret ut nonvalerem loqui, ascendit
eos, cum clamarent ad te: quoniam vera morte carnis in cor meum admonere omnes meos qui aderant, ut
mortuus est pronobis, qui le interpellatpro nobis. deprecarentur teprome, Deum salutis omnimodae.Et
10. Legebam : Irascimini, et nolite peccare.El quo- scripsi hoc in cera, et dedi ut eis legeretur. Mox ut
modo movebar, Deus meus, qui jam didiceram irasci genua supplici affeclu fiximus, fugit dolor ille. Sed
mihi de praeleritis, ut de caetero non peccarem? Et quis dolor? aut quomodo fugit? Expavi, fateor, Do-
merito irasci, quia non alia natura genlis tenebrarum 1tnEdd.:o sividereniinlernumlumenmternumla.codice
de me peccabat, sicul dicunt qui sibi non irascuntur, Corb.: Osividerentin te intenivm lumenmternum!visum
et thesaurizant sibi iram in die iraeet revelationisjusli est sequialiosoptimae notaeMss.,mterquosomnesMSS. Angl.,
qui eaeteris omissisverbisprseferunt, 0 sividerentintemum
1 Essent tunc, ignoranle me utrum audirent, et me mternum! —Quibussuffragantur 6MSS. Florentini.M.
nescientequod ibiessent, juxla Er. Lugd. Lov.Somm.et 2Lov.Somm.:ibienim, ibimiAi;atMss.cumBad. Am.Er.
Uond.M. —
Blas.Arn.:ibi enimubimilii. Ultimaa huic lectioniacce-
2proplwta, juxla edilionemFlorentinam.El clamat pro- dunt6 Mss.Florenlini.M.
Lugd. ven. Lov.Somm.Dub.Mart.Rond.M. 3 tta Mss., quo locoEdd. habent, lemporaiibus."— Sic
pheta, juxtaEr.
8 Bad. cum duobus Mss.,phantasiis. Mendose: nam etiameditioFlorentinacumsex MSS.M.
4 Prius, juxta tres Mss.Mart.pm islis, juxta Rond.et
Augustinusin iiujus operis libro 5, c. 6, phantasiasvoeat
eorum quae sunt, plianiasmalavero eorumquae omnino Mart. cumunoMss.M.
nonsunt corporumimagines; quas ipse Manichaeis olim 5 Am.Er et Lov.: Et super inimicis scripturh scripturm
adhaerens, pro veritate amplexalialur.— In B.,plmntas- hujus; atMss.Bad.et Arn.carent voce scripturis.
malts. Er. Lugd,ven. Lov.Somm.Dub.Mart.Elor. Rond., 6 tti B., recordabar,et sic inciplt.cap. 12: sed nocobli-
vhuntasmatibus. M. tus. M.
769 LIBER NONUS. 770
mine meus, Deus meus; nihil enim tale ab ineunte mae,et bene mihi erat cum eis.
aeiale expertus fueram. Et insinuali sunt mihi in pro- CAPUT VII.
fundo nutus lui; et gaudens in fide laudavi nomen Ecclesiasticicanlus inslitutio Mediolani. Inventh cor-
tuttm. Et ea fides me securum esse non sinebal de porum SS. Prolasiiel Gervasii.
pncleriiis peccalis meis, quae mihi per Baptismum 15. Non longe cceperat MediolanensisEcclesiage-
tuum remissa nondumerant. nus hoc consolationis et exhortationis celebrare,
' CAPUTV.
magno sludio fratrum concinentiumvocibuset cordi-
Amfrrosiumconsulitquid legendum. bus. Nimirumannus erat, aut non multo amplius,cum
13. Renuntiavi, peractis vindemialibus; ut sehola- Juslina Yalentimaniregis puerimater, hominemtuuin
sticissuis Mediolanensesvendilorem verborum alium Ambrosium persequeretur, haercsissuse causa, qua l
providerent, quod et libi ego servire delegissem, et fuerat seducta ab Arianis. Excubabat pia plebs in
illi professioni,prae difficultatespirandi ac dolore pe- ecclesia, mori parata cum episcopo suo, servo tuo.
ctoris, non sufficerem. Et insinuavi per litterasanli- Ibi maler mea, ancilla lua, sollicitudiniset vigiliarum
stiti luo, virosanclo Ambrosiopristinos errores meos, primas tenens, oralionibusvivebat. Nosadhtic frigidl
el praesensvolum meum, utmoneretquidpotissimum a calore Spiritus tui, excitabamur lamen civilateallo»
mihi de Libris tuis legendumesset, quo percipiendae nita atque turbala. Tunchymni et psalmi ut canerenlur
tantae gratiae paralior aptiorque ficrem. At ille jussit sccundum morem orientalium partium, ne populus
Isaiam prophetam; credo, quod prae caeterisEvan- inceroris tccdio conlabeseeret, instilulum est; et ex
gelii vocalionisqueGentiumsit praenuntiatoraperlior. illo in hodiernumretentum, multisjani ac peue omni-
Verumlamenego primam hujus Iectionem non intel- bus gregibus luis, et per cseteraorbis imitantibus 2.
ligens, tolumque talem arbitrans, distuli repetendum 16. Tunc memorato antislili tuo per visum ape-
exereitatiorin dominico eloquio. ruisti, quo loco laierent marlyrum corpora Protasii
CAPUT VI. et Gervasii,quaeper tot annos incorrupta in thesauro
MediolanibaptizaturcumAlijpioel Adcodalo. sccreti lui recondideras, unde opportunepromeres ad
ML.Inde ubi lempus advenit quo me nomeu dare coercendamrabiem femineam,sed regiam. Cumenim
oporteret, relicto rure, Mediolanum remeavimus. propalaia et effossadigno cum honore transferrentur
Placuit et Alypio renasci in te mecum , jam induto ad Ambrosianambasilicam,non soltimquos immundi
humilitate Sacramentisluis congrua, et forlissimodo- vexabant spiritus, confessiseisdem daemonibussana-
mitori corporis,usque ad Italicumsolum glacialenudo banlur, verum etiam quidam plures annos caecuscivis
pede obterendum insolito austt. Adjunximus eiiam civitatique notissimus, cum populi tumultuanlis laeli-
nobis puerum Adeodatumex me natum carnaliler de lise 3 causam quaesisset atque audisset, exsilivit,
peccato meo. Tu bene feceras eum. Annorum erat eoque se ul duceret, suum ducem rogavit. Quo per-
ferme quindecim, el ingenio prseveniebatmullos gra- ductus, impeiravil admitti, ul sudario tangeret fere-
ves et doclosviros. Muneralua tibi confiteor. Domine trum pretiosse in conspectu luo mortis sanctorum
Deus nieus, crealor omnium, el multum potens refor- ttiorum (Pso/.cxv, 15). Quodubi fecit, alque admovit
mare ' nostra deformia: nam ego in ilio puero praeter oculis, confestim aperti sunt. Iude fama discurrens ,
delictum niliil babebam. Quod enim enutriebatur a inde laudes tuaeferventes, Iucenles 4, inde illius in-
nobis in disciplinatua, tu inspiraveras nobis, nullus imicaeanimus elsi ad credendisanitatem non amplia-
alius : munera tua libi confileor.Est liber noster qui tus B, a persequendi lamen furore compressus est.
inscribilur, de Magistro: ipse ibi mecum loquitur. Tu Gralias libi, Deusmeus. Unde et quo duxisti rccor-
scis illius esse sensa omnia quaeinserunturibi ex per- dationem meam, ut baec etiam confilerer tibi, quae
sona colloculoris mei, cum esset in annis sexdecim. magna oblitus praelerieram? Et tamcn ttinc cum ita
Multa ejus alia mirabiliora cxperlus sum. Horrori fragraret odor unguenlorum luoruni, non currebamus
mihi erat illud ingenium; et quis praeterle talium posl te (Canlic.i, 3), et ideo plus flebaminter cantica
miraculorum opifex? Cilo de terra abstulisti vitam hymnorum tuorum, olini suspirans tibi, el taiidem
ejus; et securior eum recordor, non timensquidquam respirans c, quantuin patet aura in domofenea.
puerilise, nec adolescentiae,nec omnino homini illi. CAPUT VIII.
Sociavimuseum coaevumnobis in gratia lua, educan- Evodii conversio.Matris obiius, ejusquea tenerisedu-
dum in disciplina tua; et baptizali sumus, el fugit a calio.
nobis sollicitudo vitae praeteritae.Nec saliabar illis 17. Qui habitare facis unanimes in donio (Psul.
diebus dulcedine mirabili, considerare altitudinem LXVH, 7), consociasli nobis et Evoditimjuvenem ex
consilii tui super salulem generis bumani. Quantum ' Quai,juxla sexMss.Mart.,et Rond.cum2 Mss.M.
fleviin hymnisetcanticisluis, suave sonanlis Ecclesiae , 2somm. Mart.:per cmteraspartesimitanlibus.
Percwteras
tuae vocibuscommotusacriter! Yoces illaeinfluebant orbispartes, juxta Rond.M.
3AliquotMss.,Imtilia.- SicetiamedilioFlorentinacum.
auribus meis, et eliquabatur verilas in cor meum; et unoMss.M.
exaestuabatinde affectuspietatis \ el currebant lacry- 4Fervenlerlucentes,juxta Somm.et Rond. M.
m Mss.pluribuset potioribus:Multumpotensformare'• sis6sic legendumjuxtatresMss.Angl., ut eonstetantilhe-
adsubsequensverbum,compressusest.— [Applicalus.]
et8paulopost: Prmterdelictumnonhabebam. Applicitus, juxtaEr. Lugd.ven. Lov.Somm.M.
Lov.:Elex ea wstuabatdffeclus pktalis. 0 intribusMSS. , at tantumrespirans.M,
7?! CONFESSIONUM S. AUGUSTINI 11%
nostro municipio. Qui cum agcns in rebus militaret, Absente patre et matre et nutritoribus, tu praesens,
prior nobis ad te conversus est el baplizatus, et requi creasli, qui vocas, qui etiam per praeposilos' ho-
licta mililia saeculari, accinctus in lua. Simul eramus, miues boni aliquid agis ad animarum salutem, quid
simul habilaltiri' placitosancto.Quaerebamusquisnam tunc egisti, Deus meus? unde curasti? unde sanasti?
locus nos ulilius haberet servientes tibi : pariter re- Nonne prolulisti dtirum ^t aculum ex allera anima
meabamus in Africam. Et cum apud Osiia Tiberina convicium, tanquam medicinale ferrum ex occultis
essemus, mater defuncla est. Multa praelereo, quia provisionibus tuis, et uno ictu pulredinem illam prae-
mullum festino. Accipe confcssiones meas et gralia- cidisli? Ancilla enim cum qua solebat aceedere ad
rum acliones, Deus meus, de rebus innumerabilibus cuppam, litigans cum domina minore, ul fit, sola cum
etiam in silenlio. Sed non prceteriboquidquid mihi sola, objecit hoc crimen, amarissima insultatione
anima parlurit de illa famula tua, quaeme parturivit; vocans meribibulam. Quo illa slimulo percussa, re-
et carne, ut in hanc temporalem; et corde, ut in spcxit fosdilatemsuam,confeslimque damnavit atque
seiernam lucem nascerer s. Non ejus, sed lua dicam exuit. Sicut amici adulantes pervertunt, sie iiiimici
dona in ea ; neque enim seipsam fecerat, aut educa- liligantes plerumque corrigunl. Nee lu quod per eos
verat seipsam. Tu creasti eam, nec pater, nec maler agis, sed quod ipsi voluerunt, reiribuis eis. llla enim
sciebatqualis ex "eisfieret. Et erudivit eam in timore irata exagilare appeiivit minorem dominam, non sa-
luo virga Christi lui, regimen unici Filii tui in domo nare:etideoclanculo, aui quia ila eas inveneratlocus
fideli, bono membro-Ecclesiaetuae.Nec lantam erga et tempus Iiiis; aut ne forte et ipsa periclitaretur
suam disciplinamdiligentiammalris praedicabal,quan- quod tam sero prodidisset. At tu, Domine,rector coe-
lam famulae cujusdam decrepitse, quse patrem ejus litum s ei lerrenorum, ad usus luos contorquens pro-
infanlem portaverat, sicut dorso grandiuscularuni funda lorrenlis, fluxum sccculorumordinaiis 3 turbu-
puellarum parvuli porlari solent. Cujus rei gralia, et Ientum , eliam de alterius animae insania sanasti
propler senectam ac mores opliraos, in domo cbri- alieram; ne quisquam cum hoc advertil, potenliae
stiana satis a dominishonorabatur. Unde etiamcuratn suaetribuat, si verbo ejus alius corrigalur, quem vult
dominicarum filiarum commissam sibi diligenler ge- corrigi.
rebat, et erat in eis coercendis, cum opus esset, CAPUT IX.
sancla severilale vehemens, alque in docendissobria Laudabilesmalris suw moresprosequitur.
prudenlia. Nam eas, praeter illas horas quibus ad 19. Educala ilaque pudice ac sobrie , potiusque a
mensam parentum moderalissime alebanlur, etiamsi te subdita parenlibus , quam a parentibus tibi, ubi
exardescerent siti, necaquam bibere sinebat, praeca- plenisannis nubilis facta est, tradita viro servivil ve-
vens consueludinem malam, et addens verbum saluli domino; et sategit eum lucrari tibi, loquens te
num : Modoaquam bibilis, quia in poleslalevinumnon illi moribus suis , quibus eam pulchram faciebas, et
habetis; cum aulem ad maritos venerilis,factmdontinm reverenler amabilem atque mirabilem viro. Ita autem
apolhecarumel celiariorum, aqua sordebit, sed mos po- toleravil cubilis injurias , ut nullam de hac re cum
tandi prwvalebit. Hac ralione praecipiendiet auctori- marito haberet unquam simultatem. Exspeclabatenim
tale imperandi frenabat aviditalem tenerioris aetatis , misericordiam tuam super eum, ut in le credens ca-
et ipsam puellarum sitim formabat ad honestum mo- stificaretur. Eral vero ille prcetcrea,sicut benevolenlia
dum, ut jam nec liberet quod non deceret. praecipuus,ita ira fervidus. Sed noverat haecnon re-
18. Et surrepseral tamen, sicut mihi filio famula sistere irato viro , non tanlum facto , sed ne verbo
tua narrabal, surrepserat ei vinolenlia. Nam cum de quidem. Jam vero refracto et quieto, cum opportunum
more, lanquam puella sobria, juberetur a parentibus videret, ralionem facti sui reddebat, si forte ille in-
de cuppa vinum depromere, submisso poculoqua de- consideratius commolus fuerat. Denique, cum ma-
super patel, priusquam in lagunculam funderet me- tronce multae quarum viri mansuetiores erant, pla-
rum, primoribus labris sorbebat cxiguum, quia non garum vesligia, eliam dehonestatafacie gererent, inter
poteral amplius, sensu recusanle. Non enim ulla le- amica colloquia illas arguebant maritorum vitam, haec
mulenta s cupidine faciebal hoc, sed quibusdam earum linguam, veluti per jocum graviter admonens,
superfluenlibus aelalisexccssibus, qui ludicris motibus ex quo illas tabulas quaematrimoniales vocanlur, re-
ebulliunl. el in puerilibusanimismajorum ponderepre- cilari audissent, tanquam inslrumenla quibus ancillaj
mi solent.Itaque ad lllud modicum quotidiana modica faclceessent, deputare debuisse; proinde memores
addendo; quoniam qui modica spernit, paulatim deci- conditionis,superbire adversus dominosnon oporlere.
dil (Eccli. xix, 1); in eam consuetudinemlapsa erat, Cumque mirarenlur illae seienles quam feroeem con-
ut prope jam plenos mero caliculosinhianter hauriret. jugem sustineret, nunquam fuisseauditum, aut aliquo
Ubi lunc sagax anus, et vehemens illa prohibilio ? indicio claruisse, quod Patricius ceciderit uxorem ,
Numquid valebat aliquid adversus lalentem morbum, aut quod a se invicem vel unum diem domeslica lite
nisi tua medicina, Domine, vigilaret super nos? dissenserint, et causam familiariter quaererent; do-
lSichabentMss.etArn.; atBad Am.Er. Lov.,habitaba- cebat illa institutum suum, quod supra memoravi.
mus. —Dein, in placito, juxta somm.et Rond.M. 1Anton.Arnald.suspicalurlegendumesse, per perver*
a Sic legendumcum Mss.—
nascerer. M. [uenascerer].Rond.ex 8 sos; °mvel,per prmposlerosIwmines.
Mss.,
' Lyrensiscodex,,kmuleniim. MS.Benigniano,cwli tui.
s potiores
Mss.,ordinute.
Quaeobservabant, expertae gratulabantur; quae non fenestram, unde hortus intra domum qure nos habe-
observabant, subjectsevexabantur. bat prospeclabatur, illic apud Ostia Tiberina, ubi re-
20. Socrum etiam suam primo susurris malarum motia lurbis posllongi itineris laborem instatirabamus
ancillarum adversus se irritalam, sic vicit ohsequiis, nos navigationi: colloquebamurergo soli valdedulci-
perseverans toleranlia et mansuetudine, ut illa ullro ter; et prseterita obliviscentes, in ca quse anie sunt
fllio suo medias linguas famularum proderet, quibus cxlenti (Philipp. m, 13), quaerebamusinter nos apud
inter se et nurum pax domesticalurbabatur, expeteret- prresentem Yeritatem, quod tu es, qualis fuittra esset
quevindictam. Itaque posleaquamille, el matri obtem- vita selerna sanctorum , quam nec oculus vidil, nec
perans, et curans familiaedisciplinam, et concordiae aurisaudivit, necincorhominisascendit (I Cor. n,9).
suorum consulens, prodiias ad prodenlis arbitrium Sed inhiabamus ore cordis in superna fluenta fomis
verberibus coercuit; promisit illa lalia de se praemia tui, fonlis viloequi est apud te ( Psal. xxxv, 10), ut
sperare dehere, quaecumquede sua nuru sibi, quo inde pro captu noslro aspersi, quoquo modo rem
placeret, mali aliquid loquerelur : nullaque jam au- tanlam cogitaremus.
dente,memorabiliinter se benevolentiaesuavitatevixe- 24. Ctimque ad eum finem sermo perduceretur, ut
runt. carnalium sensuumdeleciatio quantalibet, in quanta-
21. tloc quoque illi bono mancipio ttto, in cujus libet luce corporea , prae illius vilccjucunditaie , non
ulero me creasti, Deus meus , misericordia mea, comparatione, sed ne commemorationequidem digna
munus grande donaveras, quod inter dissidentesatque viderelur; erigentes nos ardentiore affectuin idipsum,
discordes quaslibet animas, ubi poterat, tam se prce- perambulavimusgradaiim cunciacorporalia, el ipsum
bebat pacificam,ut cum ab utraque multa de invicem ccelum, unde sol et lttna et stellcelucent super lerram.
audiret amarissima, qualia solet eructare lurgens Et adhticascendebamus interius eogilando,etlbquen-
alque indigesla discordia, quando praesenli amicsede do ', etmirando opera tua; elvenimus in menlesno-
absenle inimicaper acida colloquiacruditas' exhalatur stras, et transcendimus eas, ut aliingereinus regionem
odiorum ; nihil tamen alteri de altera proderet, nisi ubertaiis indeflcienlis, ubi pascis Israel in nelernum
quod ad eas reconciliandasvaleret. Parvum hocbonum veritalis pabulo, et ubi vita sapicntia est, per quam
mihi videretur, nisi turbas innumerabiles tristis ex- fiunt omnia isla , et qusefuerunt, el qusefutura sunt;
perirer, nescio qua horrcnda pestilentia peccalorum el ipsa non fit, sed sic est ut fuit, el sic erit semper;
lalissime pervagante, non solumiralorum inimicorum quin potius fuisse, et futurum esse non est in ea, sed
iratis inimicis dicla prodere, sed eliam qusenondicta esse solum , quoniam aeterna est : nam fuisse et fu-
sunt addere; cum contra homini 2humano parum esse lurum csse , non est aeternum. Et dum loquimur ct
debeat inimiciiiashominum nec excitare nec augere inhiamus illi, atligimus eam modice tolo iclu cordis;
male loquendo, nisi eas etiam exslinguere bene Io- et suspiravimus 2 et reliquimus ibi religalas primitias
quendo sluduerit; qualis illa erat, docente te magistro spirilus, et remeavimus ad slrepilum oris nostri, ubi
intimo in schola pectoris. verbum et incipilur et finilur. Et quid simile Yerho
22. Deniqueetiam virum suum jam in extrema vita tuo Domino nostro, in se permanenli sine vetusiate,
temporali ejus lucrala est tibi, nec in eo jam fideli atque innovanti omnia? ( Sap. vn, 27.)
planxil quod in nondumfideli loleraveral. Erat eliam 25. Dicebamusergo : Si cui sileat tumultus carnis,
serva servorumttiorum. Quisquiseorum noverat eam, sileant phantasiae terrae et aquarum et aeris, sileant
mullum in ca laudabat et honorabat et diligebat te ; et poli, ct ipsa sibi anima sileat, et transeat se non se
quia seniiebat praesentiamtuam in corde ejus, sanctce cogitando,sileant somnia et imaginariaerevelationes,
conversationis fructibus testibus. Fuerat enim unius omnis lingua et omue signum, et quidquidtranseundo
viri uxor, mutuam vicem parenlibus reddiderat, do- iit, si cui sileat omnino; quoniam si quisaudiat, dicunt
mum suam pie traclaverat, in operibus bonis testi- haecomnia, Non ipsa nos fecimus, sed fecit nos qui
moniumhabebat.Nutrierat filios,lolieseos parluriens, manet in ccternum (Psal. xcix, 3,5): his dictis si
quolies abs le deviare cernebat. Postremo nobis, Do- jam laceanl quoniam erexerunt aurem in eum qui
mine, omnibus, quia ex munere tuo sinis loqui servis fecit ea , el loquatur ipse solus, non per ea, sed per
tuis, qui ante dormilionem ejus in te jam consociati seipsum, ut audiamus verbum ejus, non per Iinguam
vivebamus percepla gratia Baptismi tui, ita curam carnis, neque pcr vocem angeli, nec per sonitum
gessit, qtiasi omnes genuisset, ita servivit quasi ab nubis, nec per aenigmasimilitudinis; sed ipsumquem
omnibus genita fuisset. in his amamus , ipsum sine his audiamus, sicut nunc
CAPUT X. exlendimus nos, et rapida cogilatione alligimus 3
Colloquiumcummatre de regno ccelorum. seternamSapientiam super omnia manentem; si con-
23. Impendenle autem die quo ex hac vila erat tinuetur hoc, et subtrahantur alice visiones longe
exitura, quem diem lu noveras, ignorantibus nobis ; imparis generis, et hcecuna rapiat et absorbeat et re-
provenerat, ut credo, procuranteteoccultis luis modis, condat in interiora gaudia speclatorem suum, ut talis
utego et ipsa soli staremus incumbenteaad quamdam sit sempiterna vita , quale fuit hoc momenlum intel-
1 ApudBad.Am.Er. et pluresMss.,crudelitas.
" Siclegendumvideturjuxta meliorisnotceCdd.In Edd. »Lov., oquendote. Abestle a manuscriptis.
2Mss.clorb., swswmspiravimus.
porrolegebatur, a nimohumano. a somm.Lov.etquatuor Mss.apud Mart,, atlingmus.M,
775 CONFESSIONUMS. AUGUSTINI ft§
ligenliae, cui suspiravimus; nonne hoc est, Inlra in batur quodam die de contemplu vitsohujus et bono
gaudium Domini lui? (Matlh. xxv, 21 ). Et istud mortis, ubi ipse non aderam; illisque sliipentibus vir-
quando? An cum omnes resurgemus, sednonomnes tutem feminae, quam tu dederas ei, quaerentibusque
immutabimttr? (I Cor. xv, 51. ) utrum non formidaret tam longe a sua civitate corpus
26. Dicebamlalia l, etsi non isto modoet his verbis, relinquere : Nihil, inquit, longeesl Deo; nequelimen-
lamen, Domine, lu scis quod illo die, cum talia lo- dum est ne ille non agnoscatin fineswculi, unde me re-
qucremur, el mundus iste nobis inler verba vilesccret suscilet. Ergo die nono cegritudinissuse, quinquage-
cum omnibus delectalionibus suis, tunc ait illa : Fili, simo et sexto anno cetalis suae, trigesimo et lerlio
quantumad me atiinel, nulla jam re deleclorin hacvila. cetatis meae (a), anima illa religiosa et pia eorpore
Quid hic faciam adhuc, el cur hic sim nescio,jam con- soluta est.
sumptaspe hujus smculi.Uuumeral propterquodin hac CAPUT XII.
vila aliquanlumimmorari cupiebum, ul le christianum Quomodo luxerit morlem mairis. Sacrificium pro
catholkum viderem, priusquam morerer. Cumulatius defunclis.
hoc mihi Deus meus prwstiik, ul te etiam, conlempla 29. Premcbam oculos ejus, et confluebatin prae-
felicitate terrena, servum ejus videam : quid hic cordia mea mceslitudoingens, et Iransfluebatin lacry-
facio ? mas ; ibidemque oculi mei violento animi imperio re-
CAPUT XI. sorbebanl fontem suum usque ad siccilatem, el in tali
De ecstasi el morle malris. luctamine valde male mihi erat. Tum vero ubi efflavit
27. Ad hsccci quid respondcrim, non satis recolo. extremum spiritum', puer Adeodatus exclamavit in
Cum interea vix intra qttinque dies, aut non multo planclum , atque ab omnibus nobis coercitus tacuit.
amplius decubuil febribus. Etcum cegrotaret,quodam Hoc modo eliam meum quiddam puerile quod iabeba-
dic defeclum animse passa est, et paululum sublracta tur in fletus juvenili voce cordis, coercebatur et lace-
a prsesenlibus. Nos concurrimus, sed cilo reddita est bat. Neque enim deccre arbitrabamur funus illud
sensui, elaspexit aslantes me clfratrem meum,el ait questibus. lacrymosis gemilibusqiie celebrare 2; quia
nobis quasi quacrenli similis : Vbi eram? Deinde nos his plerumque solet deplorari qusedammiseria mo-
intuens mcerorealtonitos : Ponelk hic, inquit, malrem rientium, aut quasi omnimodo exstinctioi At illa nec
veslram? Ego silebam , et llclum frenabam. Frater misere moriebalur, nec omnino moriebatur. Hoc et
autem mciisquiddamlocuius est, quo eam non peregre, documentis morum ejus, et fidenon ficta, rationibus-
sed in palria defungi lanquam felicius optaret. Quo que cerlis tenebamus.
audilo, illa vultu anxio reverberans eum oculis quod 30. Quid ergo erat quod intus mihi graviler dolebat,
lalia saperct, alquc inde me inluens : Vide, ait, quid nisi ex consuetudine simul vivendi dulcissima et cha-
dicit. El niox arnbobus: Ponile, inquit, hoccorpusubi- rissima repente disrupta vulnus recens? Gratulabar
cumque; niliil vos ejus cura conlurbet; lanluin illud quidem leslimonio ejus, quod in ea ipsa ultima aegri-
vos rogo, ul ad Doinini allare meminerilismei ubi ludine, obsequiis meis inlerblandiens, appellabat me
fueritis. Cutnque hanc senlentiani verbis quibtts po- pium, el commemorabat grandi dilectionis affectu
lerat explicassel, conticuit; et ingravescente morbo nunquam se audisse ex ore meo jaculatum in se du-
exercebalur. rum aul contumeliosumsonum 3. Sed tamen quid lale,
28. Ego vero cogiians dona lua, Deus invisibilis, Deus meus, qui fecisli nos, quid comparabile habebat
quse immittis in corda fideliumtuorum, ct proveniunt honor a me delalus illi, et servitus ab illa mibi? Quo-
inde frugcs admirabilcs; gatidebamet gratias agebam niaiii iiaque deserebar lam magno ejus solatio , sau-
libi, recolens quod noveram, quanta cura semper ciabalur anima mea, et quasi dilaniabatur vita, quae
cesluassetde sepulcro quod sibi providerat et prcepa- una facta erat ex mea et illius.
raverat juxta corpus viri sui. Quia enim valde con- 31. Cohibito ergo a fletu illo puero, Psalteritim ar-
corditer vixerant, id eiiam volebat, ut est animus ripuil Evodius, et cantare ccepit psalmum; cui re-
humanus ininus capax divinorum, adjungi ad illam spondebamusomnis domus : Misericordiamet judicium
felicitatem, et commcmorariab bominibus,concessum cantabotibi, Domine (Psal. c. 1). Audito autem quid
sibi esse post Iransmarinam peregrinaiionem, ut con- ageretur, convenerunt mulli fralres ac religiossefe-
juneta lerra amborum conjugum lerra legeretur. minae; et de more illis, quorum offlcium eral, funus
Quando autem ista inanitas plenitudine bonilalis tuce curantibus, ego in parte ubi decenler poteram, cum
cceperat in ejus corde non esse, nesciebam, et lsela- eis qui me non deserendum esse censebant, quod erat
bar admirans quod sic mihi aperuisset 2; quanquam lempori congruum disputabam; eoque fomento veri-
et in iilo sermone nostro ad fenestramcum dixil, Jam talis mitigabam cruciatum libi notum, illis igno-
quid hic facio? non apparuit desiderare in patria mori. rantibus el intente audieniibus, et sine sensu doloris
Audivi etiam postea , quod jam cum Ostiis essemus,
1Mss.pleriqueomittuntverbum spirUum.
cum quibusdamamicismeis materna fiduciacolloque-
2cc/ebrari,juxtaRond. elduo MSS.apud Mart.M.
3Lov.alicequeediliones, sermonem.
1siart.cumquatuor dicebamuslalia. M.
2SieArn.et aliquotMss.,
ex praecipuisMss.; at Bad. Am.Er (a) Huncnumerumomnesadunumcodices,cumediti,tum
undeintelligiturlocumminimecorruptum
Lov.,apparuksel.— sic etiamRond.cum11 MSS.et Flor. scriptiassignanl;
esse, quodsuspieatusast CaesarBaronius,adan. 588,n. 71,
cumtotldcmMss.M. etin Kot.ad uart., die 5 inaii,
mc esse arbitrantibus. At ego in auribus tuis, ubi eo- grandi charitate, pro peccatismeis fleat ipse ad te Pa-
rum nullus audiebat, increpabam mollitiem affectus trem omnium fratrum Christi lui.
mei, et consiringebam fluxum mceroris , ccdebalque CAPUT XIII.
mihi paululum; rursusque impetu suo ferebatur, non Orat pro matre defuncta.
usqtte ad eruptionem lacrymarum, nec usque ad vul- 34. Ego autem, jam sanato corde ab illo vulnerc in.
tus niiilalionern, sed ego sciebam quid corde preme- quo poterat redargui carnalis affectus, fundo tibi,
iciii. Et quia mihi vehementer displicebal lantum in Deus noster, pro illa famula tua longe aliud lacryma-
me pnsse haec httmana, quae ordine debilo et sorte rum genus, quod manat de concusso spiritu conside-
condiiionis nostrae accidere necesse est, alio dolore ratione periculorum omnis animsequae in Adam mo~
doleham doloremmeunt, et duplici tristitia macerabar. ritur. Quanquam illa in Christo vivificata (I Cor. xv,
32. Cuin ecce corpus elatum est 1, imus, redimus 22), etiam nondum a carne resoluta, sic vixerit ut
sine Iacryrnis. Nam neque in eis precibus quas tibi laudetur nomen tuum in fide moribusque ejus; non
ftidiinus, cum offerrelur pro ea sacrificium pretii no- tamen audeo dicere, ex quo eam per Baptismum rc-
siri, jam juxla sepulcrum posito cadavere, priusquam generasti, nullutn verbum exisse ab ore ejus contra
deponerelur,sicutillicfieri solet, nec in eis precibus ego prseceptum tuum. Et dictutn est a Yeritate Filio tuo :
flevi: sed toto die graviter in occulto moestus eram, Si quis dixerit frairi suo, Fatue, reus erit gehennw
et mente turbata rogabamte, ut poleram, quo sanares ignis (Matth. v, 22). El vse etiam laudabili vitse Iio-
dolorem meum, nec faciebas; credo, commendans ininum, si, remota misericordia, discutias eam. Quia
meinori* me3B,vel hoc uno documento, omnis con- vero non exquiris delicla vehementer, fiducialiter spe-
suetudinisvinculum, eliam adversus mentem quaejam ramus aliquem apud te locum invenire indulgenlise'.
non fallaciverbo pascitur 2. Yisum etiam mihi est ut Quisquis aulem tibi enumerat vera merita sua, quid
irem lavatmn, quod audieram inde balneis nomen in- tibi enumerat nisi munera tua? 0 si cognoscant se
diltifh, quia Graeeipv.lK-ie.io-jdixerint, quod anxietaten» homines homines, et qui gloriatur, in Dominoglorie-
2 (IlCor. x, 17.)
ex animo. Ecce et hoe conflteor misericordiae tur!
pellat
tuae, Pater orphanoruni, quoniam lavi, et talis eram 35. Ego itaque, laus mea et vita mea, Deus cor-
qualis priusquam lavissem. Neque enim exsudavit de dis mei, seposilis paulisper bonis ejus aciibus, pro
corde meo mceroris amaritudo. Deindc dormivi et quabus tibi gaudens gratias ago, nunc pro' peccatis
evigilavi, et non parva ex parte mitigatum inveni do- matris meae deprecor te; exaudi me per Medicinam
lorem meum ; atque ut eram in lecto meo solus, re- vulnerum nostroruin quse pependit in ligno, et sedens
cordatussum veridicos vcrsus Ambrosiitui; tu es enim ad dexteram tuam, te intcrpellat pro nobis (Rom. vm,
34). Scio misericordiler operatam, el ex corde dirui-
Deus, creatoromnium, sisse debiia debitoribus suis; dimitte illi et tu debita
Poliquerector, vesliens
Diemdecorolumine, sua (Matth. vi, 12), si qua eliam contraxit per lot
3
Noctemsopora gratia:
Artussolutosut quies annos post aquam salutis. Dimitte, Domine, dimiile
Reddatlaborisusui, - obsecro, ne intres cum ea in judicium (Psal. CXLII ,
Mentesque fessas allevet,
Luctusquesolvatanxios. 2). Superexallet misericordia judicium (Jacobi n, 13),
quoniam eloquia lua vera sunt, et promisisti miseri-
33. Atque inde paulalim reducebam in pristinum cordiammisericordibus (Matth. v, 7): quod ut essent,
sensum ancillam luam, conversationeniqueejus piam tu dedisti eis, qui misereberis cui misertus eris, et
in te, et sancle 4 in nos blandam atque morigeram, misericordiam praestabis cui misericors fueris (Exod.
qua subito destitutus sum ; et libuit flere in conspectu xxxm, 19; Rom. ix, 15).
tuo de illa et pro illa, de me et pro me. Et dimisi r: 36. Et credo jam feceris quod te rogo, sed volunta-
lacrymas quas continebam, ut effluerenl quanlum vel- ria oris mei approba, Domine(Psal. cxvm, 108). Nam-
leiii, substcrnens eas cordi meo; et requievit in eis", que illa imminente die resolulionis suae non cogitavit
qtiomani ibi erant aures luse, non cujusquam homi- suum corpus sumpluose contegi, aut condiri aromati-
nis superbe interpretantis ploratum meum, El nunc, bus, aut monumentum clectum concupivit, aut cura-
Domine, confileorlibi in lilieris. Legat qui volet, et vit sepulcrum patrium ; non ista mandavit nobis : sed
inierpretelur ut volet, et si peccatum inveneril, fle- tantummodo memoriam sui ad altare tuum fieri desi-
visse tne malrem exigua parte horae, matrem oeulis deravit, cui nullius diei praetermissione servierat;
meis interim mortuam, quaeme mullos annos fleverat unde sciret dispensari victimam sanctam, qua dele-
ut ticulis tuis viverem, non irrideat; sed potius, si est tum est chirographtim quod erat contrarium nobis
est hostis computans
1 sic complelurantecedens periodusapud Rond.:cum (Coloss.n, 14), qua triumphatus
eccecorpuselatumest.. M. delicla nostra, et quserensquid objiciat, et nihil inve-
2 ;res ft.ss.Angl.,pascitur, difftcilepossevitare. rkum niens in illo in quo vincimus. Quis ei refundet inno-
Liium.
3 m ante excusis, soporis.At in multis Mss.,sopora,a centem sanguinem ? Quis ei restituet pretium qno nos
v>:ri)0sowro; melius,siquidemhoccehymnosomnusquie- 1 AbsuntaMss.prope omnibusisthsec verba, invenire
tus aJ recreaudascorporis et animi vires postulatur.— mdulgenlix.— Nondesunt in editioneFlorentina.M.
uxt.tFlor.ârt. cum7 vss., et Rond.cum6 MSS. legendum, 2 na Mss.cum Arn.; at Lov.cum aoliquioribusEdd.:o si
soporis. M. cognoscanlse omneshomines,et qui glorianlur,in nomino
4Bad.Am.Er.Lov.,sanctam. —
6 Requievi in ek, juxta Mart.cum5Mss.et Arn.M. glorkntur. ullimamperiodipartemfert etiamven. sic :
Etqniglorianlur, in Poniinoglorienlur.M.
SANCX.AIJGDST.I. fYingt-cinq.J
779 CONFESSIONUMS. AUGUSTINl 7g(j
emil ut nos auferat ei *? Ad cujus pretii nostri sacra- luum Monnicaefamulsetuae(a), cum Patricio quondam
mentum ligavit ancilla tua animam suam vinculo fideL ejus conjuge, per quorum cartiem inlroduxisti me in
Nemo a proleclione lua disrumpat eam. Nonse inter- hane vitam, quemadmodum nescio. Meminerint cum
ponat nec vi nec insidiis leo et draco : neque enim affectupio parentum meoium in bac luce traiisitoria,
respondebit illa nihil se debere, ne convincatur et et fratrum meorum sub le patre in matre Caiholica,
obtineatur ab accusalore callido; sed respondebit diet civium meorum in celerna Jerusalem, cui suspirat
missa debita sua ab eo, eui hemo reddet quod pro peregrinalio populi tui ab exitu usque ad reditum ; ut
nobis non deberts reddidit. quod a me illa poposcit exlretnum, uberius illi praestc-
37. Sit ergo in pace cum viro, ante quem nulli et tur in multorum oralionibus per confossiones1, qnatti
post quem nulli nupta est, cui servivil fructum libi per orationes meas.
afferens cum toleranlia (Luc. vm, 15), ut eum quo- 1 in Edd.pluribus,tam per confessiones. Abest,tama Mss.
que lucrarelur libi. Et inspira, Domine meus, Deus quosmagisprobamus.
(a) Imilarivisumesl vetuslosCodices,qui cumgeminaHt-
meus 2, inspira servis tuis fralribus meis, filiis luis tera m praferunt Monnicm:quopacloetiam seriptumre-
dominis meis, quibus et voce et corde et litteris ser- peritur in oratione, quam willeimusabbas, piis Augustini
ad votisobtemperandistudio,composuitsub his verbis : «Me-
vio, ut quotquot hsec legerint, meminerint altare « mento, Domine,animaefamuliluiPalricii,el iamulaeluae
1 Arn. cum aliquot Mss.,offerat; sed meliusBad. Arn. «Monnicae; etsi quidproanimafiliiipsorurndominimeiAu-
Er. Lov.cum pluribusMss.,uuferatef, seiticetchristo em- «guslini, dilectissimi conlessorislui, mihimiseropeecatori
ptori, uti nobisquidemvidetur. «licet vel intimocordisaffectu desiderare,» etc. quseora-
2 DomineDeusmeus j juxia ven. M. tio integra habetur in veterum Analectorum tomoprinio.
LIBER DECIMUS.
scrulaturdeinceps, ac palamcontestalur,non qualisantea esset, sed qualisnunc.Deumquem diligilsludet indicare;
dumqueper singuladucitrerumingenera, multis explicatmemoriaevim plane stupendam,et quod sua in memorialoeum
Deushabeat gralulatur.inquirit aclus, in sensus, et affectussuosex triplicilentalioiievoluptatis,curiosilatis, ac su-
perbise.DominumChristumunummediatoremDei et hominumcontitetur, ejusqueope animisui languoresomnessanan-
rinsfissficonfidit.
CAPUT PRIMUM. prius eum juslificas impium (Rom. iv, 5). Confessio
ln Deo solo spes et gaudium. itaque mea, Deus meus, in conspectu luo tibi laciie
fit, et non tacile. Tacet enim slrepiiu, clamat affectu.
1. Cognoscam le, cognitor meus, cognoscam sicut
et cognilus sum (I Cor. xiu, 12). Virtus anitnaemese, Neque enim'1 dico recti aliquid hominibus, quod noii
a me lu prius audieris; aut etiam tu aliquid lale au-
intra in eam, et coapta tibi, ut habeas et possideas dis a me, quod non mihi tu prius dixeris.
sine macula et ruga (Ephes. v, 27). Haecesl spes mea,
ideo loquor; et in ea spe gaudeo, quando sanum' CAPUT III.
gaudeo. Caetera vero vitse hujus tanlo minus flenda, Quofruclu confilebiiurdeincepsqnis sit, non quis fuerit.
3. Quid mihi ergo est cum hominibus ut audiant
quanto magis flelur; et lanlo magis flenda, quanto
uiiuus fletur in eis. Ecce enim veritalem dilexisii confessionesmeas, quasi ipsi sanaturi sint omnes lan-
(Psal. L, 8), quoniam qui facil eam, veuit ad Iucem guores meos? Curiosum genus ad cognoscendamvi-
(Joan. III, 21). Yoloeam facerein corde meo coram tam alienam, desidiosumad corrigendam suam. Quid
te in confessione; in stilo autem meo coram inuliis a me quserunt audire qui sim, qui nolunt a te audire
testibus. qui sint? Et unde sciunt, curn a meipso de meipso
CAPUT II. audiunt, an verum dicam; quandoquidem nemo scit
CumDeo nota sint arcana, quid esl confiteriilli. hominum quid agatur in homine, nisi spiritus homi-
2. Et tibi quidem, Domine, cujus oculis nuda est nis qui in ipso est (I Cor. n, 11) ? Si autem a te au-
abyssus humanse conscienlice,quid occultum esset in diant de seipsis, non poterunt dicere, Mentitur Domi-
me, etiamsi nollem confiteri tibi ? Te enim mihi abs- nus. Quid est enim a te audire de se, nisi cognoscere
conderem, non me libi. Nunc aulem quod gemitus se? Quis porro cognoscit, et dicit, Falsum cst,
meus lestis est displicere me mihi, tu refulges etpla- nisi ipse nienlialur ? Sed quia charitas omnia credit
ces, et amaris et desideraris; ut erubescam de me, et (lbid. xm, 7),inter eos utique quos connexos sibimet
abjiciam me atque eligam le, el nec tibi nec mihi unum facit, ego quoque, Domine, etiam sic tibi con-
placeamniisi de te. Tibi ergo,-Domine, manifestus fiteor, ut audiant homines, quibus demonstrare non
sum quicumquesim; et quo fruciu tibi confitear, dixL possum an vera confitear; sed credunt mihi quorum
Neque enim id ago verbis carnis et vocibus, sed ver- mihi aures charilas aperit.
bis animse et clamore cogitationis, quem novit auris i. Verumtamen tu, medice meus inlime, quo fru-
lua. Cum enim malus sum, nihil est aliud confileri ctuislafaciam,eliqua mihi.Nam confessiones praeter-
tibi, quam displicere mibi; cum vero pius, nihil est ilorum malorum meorum, quae remisisti et texisti ut
aliud confiteri tibi, quam hoc non tribuere mihi: quo- beares me in le (Psai. xxxi, 1), muians animam
niam tu, Domine, benedicis justum (Psal.v, 15), sed meam fide el Sacramento tuo, cum leguutur et au-
1m B. omittiturenim; quam voculamservantEr. Lugd.
1 sane, juxta somm.et sex Mss.apudMart.M. Ven.Lov.Dub.M.
581 LJBER DECIMUS. 782
diuntur, excitant cor ne dormiat in desperatione et servi tui fralres mei, quos filios tuos esse vo-
dicat, Non possum; sed evigilet in amore misericor- luisti, dominos meos quibus jussisli ul serviam,
diaeluseet diricedinegraticetuce, qua potens est omnis si volo tecum de le vivere. Et hoc mihi Yerbum
infirmus, qui sibi per ipsam fit conscius infirmitatis tuum parum erat si loquendo praeciperet, nisi el
suae. Et delectal bonos audire prceterita mala eorum faciendo praeiret. Et ego id ago factis et diciis. id
qui jam carent eis; nec ideo delectat quia mala sunt, ago sub alis tuis nimiscum ingenti periculo ; nisi quia
sed quia fuerunt et non sunt. Quo itaque fnictu, Do- sub alis luis tibi subdita est anima mea, ei infinnitas
mine meus cui quolidie confitetur conscientia mea, mea tibi nola est. Parvulus sum, sed vivit semper
spe misericordiaetuaesecurior quam innocentia sua; Pater meus, et idoneus est mihi iutor inetis : idem
quo frtictu, quseso, etiam hominibus coram te confi- ipse est enim qui genuit me et tuetur me : et tu
teor per bas litleras adhuc quis ego sim, non quis ipse es omnia bona mea , lu omnipolensqui meciim
fuerim? Nam illttm fruclum vidi ct commemoravi. es, et priusquam tecum sim. Indicabo ergo talihus
Sed quis adhuc sim, ecce in ipso tempore confessio- qualibusjubes utserviam, non quis fnerim , sed quis
num mearum, et mulli hoc nosse cupiunt qui me no- jam sim, et quis adhuc sim ; sed neque meipsnm di-
verunl et non me noverunl, qui cx me vel de me ali- judieo (I Cor. IV, 3): sic itaque audiar.
quid audierunt; sed auris eorum non esl ad cor CAPUT V.
meum, ubi ego sum quicumque sum. Volunt ergo au- Homosesetotum non novit.
dire confitentem me quid ipse inlus sim, quo nec 7. Tu enim, Domine, dijudicas me, quia etsi
oculum nec aurem nec mentem possunl inlendere; ncmo scit hominitm quse sunt hominis, nisi spiriius
credituri tamen volunt,numquid cognituri? Dicitenim hominis qui in ipso est (I Cor. u, 11); tamenestaii-
eis charitas qua boni sunl non mentiri me de me quid hominis quod nec ipse scit spiritus hominis qui
confitentem, et ipsa in eis credit mihi, in ipso est; tuaulem, Domine, scis ejus omnia qui
CAPUT IV. fecisti eurn. Ego vero quamvis pfae tuo conspectu me
Quod magni sinl fructus hujusmodiconfessionis. despiciam, et aeslimemme terram et cinerem ; tamen
5. Sed quo fructu id volunl? An congralulari mihi aliquid de le scio quod de me nescio. Et certe nunc
cupiunt cum audierint quanlum ad te accedam mu- videmus per speculum in a^nigmate, nondum facie
nere tuo, et orare pro me cum audierint quantuni re- ad faciem (lbid. xm, S2): et ideo qnamdiu peregrinor
tarder pondere meo? Indicabo me talibus. Non enim abs te, mihi sum prsesenlior qttam libi, <-tlamen te
parvus esl fructus, Domine Deus meus, ut a multis novi nullo modo posse violari; ego vero quibns len-
tibi gralice agantur de nobis, et a multis rogeris pro talionibus resistere valeam , quibtisve nou valeam,
nobis. Amet in me fralernus animus quod amandum neseio. Elspes est, qnia fidalis es, qui nos non sinis
doces, et doleai inme quod dolendum doces. Animus tenlart "supra quam possumus ferre, sed facis cum
ille hoc faciat fralernus, non exlraneus, non filiorum tentaiione etiam exitum ut possimnssustinere. Confi-
alienorum, quorum os loculum est vanilalem, et dex- tear ergo quid de me sciam, confitear et quid de me
tera eorum dextera iniquitalis (Psal. CXLIII,8); sed nesciam. Quoniam el quod de me scio, le mihi lu-
fraternus ille qui cum approbat me, gaudel de me; cente scio; et quod de me nescio , tamdiu nescio,
cum autem improbat me, conlrislalur pro me : quia donec fiant lenebraemeaesicut meridies in Vultu luo
sive approbet me, sive improbet, diligit me. Indicabo (Isai. LVIII,10).
CAPUT VI.
metalibus; respirent in bonis meis, suspirentin ma-
lis meis. Bona mea instituta tua sunt el dona tua; Quid amat, cum Deum amal: et quomodoex creaturis
Deus cognoscitur.
mala mea delicta mea sunt et judicia tua. Respirent 8. Non dubia sed certa conscientia , Domine, amo
iu illis, et suspirent in his; el hymnus et fletus ascen- te. Percussisti cor meum verbo tuo et amavi
,
dant in conspectum luum de fraternis cordibus, thu- te. Sed et
coelum, et terra, et omnia quae in eis
ribulis tuis (Apoc. vm, 3). Tu aulem, Domine, dele- ecce undique mihi dicunt ut le amem, nec
sunt,
ctatus odore sancti templi tui, miserere mei secun- cessant dicere omnibus ut sint inexcusabiles
(Rom. i,
dum magnammisericordiamluam (Psal. L, 1), propter
et deserens 20). Altius autem tu misereberis cui misertus eris, et
nomen tuum; nequaquam ccepta tua, misericordiam praestabis cui misericors fueris : alio-
consummaimperfecla mea. ccelum et terra surdis loquuiitur Iaudes tuas.
quin
6. Hic est fructus confessionummearum, non qua-
' Quid autem amo, cum te amo? Non speciem corporis,
lis fuerim, sed qualis sim, ut hoc confilear non lan- nec decus
temporis, nec candorem lucis ecce ' istis
tum coram te secreta exsultalione cum tremore et amicum non dulces melodias canlilenarura
oculis,
secreto mcerore cum spe (Philipp. n, 12); sed etiam omnimodarum, non florumet et aroma-
unguentorum
in auribus credentium filiorum hominum, sociorum tuni
suaveolentiam, non mannaet mella, non membra
gaudii mei et eonsorlium mortalitatis meae, civium
acceptabilia carnis amplexibus. Non hcccamo, cum
meorum el mecum peregrinorum, prcecedentium amo Deum meum ; et tamen amo
quamdam lucem,
et consequentium et comitum viae meae. Hi sunt et
quamdam voeem , et quemdam odorem, et quem-
i Non ferunt B.: Nongualk fueriin, sed qualissim, ut dam cibum, et quemdamamplexum, cum amo Deum
hocconptear; destmtetiamhaecverba in pluribusEdd.ac
Mss.;ea vero dantprcestantissimi. M. 1 Etiam,juxta ven. M,
783 CONFESSIONIJMS. AUGUSTINl 784
meum, lucem, vocem , odorem, cibum , amplexum CAPUT VII.
interioris hominis mei; ubi fulget animsemeae quod Corporeaaut sensitivavirtute Deusnon invenilur.
non capit locus, et ubi sonatquod non rapit tempus, 11. Quid ergo amo, cum Deum meum amo? Quis
etubi olet quod non spargit flalus, et ubi sapil quod
est ille super caput animce meae? Per ipsam animam
non minuit edacitas , et ubi haeret quod uon divellit meam ascendam ad illum. Transibo vim
meam, qua
saiieias. Hoc est quod amo , cum Deum meum amo. haereo et vilaliler compagem ejus repleo.
est hoc? terram , etdixit, corpori,
9. Etquid Jnlerrogavi Non ea vi reperio Deum meum : nam reperiret et
Non sum ; et qttcecumquein eadem sunt, idem con- et mulus, quibus non est intellectus (Psal.
marc et et reptilia equus,
fessa simt. Interrogavi abyssos,
et Non sumus xxxi, 9); quia est eadem vis qua vivunt etiam eorum
animarum vivarum, responderunl:. Est alia vis non solum qua vivilico, sed
Deus luus ; qucere super nos. Inlerrogavi auras flabi- corpora. etiam qua sensiflcocarnem meam quam mihi fabrica-
les, et inquil universus aer cum incolissuis : Fallitur
vit Dominus; jubens oculo ut non audial, et auri ut
Anaximenes; non sum Deus. Interrogavi coelum,
sumus Deus non videat; sed illi per quem videam ; huic per quam
solem, lunam , stellas; nequenos qtiem
onutibus iis circum- audiam : et propria singillatim cseleris sensibus sedi-
qttceris, inquiunt. Et dixi quce
bus suis et officiissuis; quaediversa per eos ago unus
stanl fores carnis mese: Dixistismihi de Deomeo quod animusl. Transibo et istam vim meam : nam et
vos non cstis, dicite mihi de illoaliquid. Et exclamave- ego
fecit nos lnter- hanc habet equus, et mulus; senliunt enim eliam
runt voce magna: lpse (Psal. xcix, 3).
ipsi per corpus.
rogatio mea, intentio mea; et responsioeorum, species CAPUT VIII.
eorum. Et direxi me ad me, et dixi mihi, Tu quis
es ? Et respondi, Homo. Et ecce corpus et anima in Memoriwvis.
ine niihi prccslosunl; unum exterius, et alterum in- 12. Transibo ergo et istam vim naturae meae, gra-
tcrius. Quid horum est unde quaerere debui Deum dibus ascendens ad eum qui fecit me; et venio in
meum, quem jam qusesiveramper corpus a terrausque campos et lata praetoria memorise, ubi sunt thesauri
ad ccelum, quousque potui mittere nuntios, radios iiinumerabilium imaginum de cujuscemodi 2 rebus
oculorum meorum ? Sed melius quod inlerius. Ei sensis invectarum. Ibi reconditum est qtiidquid eliam
quippe renuntiabant otnnes nuntii corporales procsi- cogitamus, vel augendo vel minuendo, vel uicumque
denti et judicanti de singtilis responsionibus cceliet variando ea quae sensus alligeril; et si quid aliud
lerrseet omnium quaein eis sunt dicentium : Non su- commendatum et reposilum est, quod nondum ab-
mus Deus , sed ipse fecit nos. Homo interior cogno- sorbuit et sepelivit oblivio. Ibi quando sum, posco ut
vit ltsec per exterioris ministcrium ; ego interior proferalur quidquid volo , et quaedam statim pro-
cognovi haec, ego, ego animus per sensus corporis deunt; quaedam requiruntur diulius, et tanquam de
mei. Interrogavi mundi molom de Deo meo, et re- abstrusioribus quibusdam receptaculiseruuntur; quae-
spondit mihi: Non ego sum, sed ipse me fecit. dam catervatim se proruunt 3, et dum aliud petitur et
10. Nonne omnibus quibus iuteger sensus est, ap- quaeritur , prosiliunt in medium quasi dicentia , Ne
paret hoecspecies? Cur non omnibuseadem loquilur? forle nos sumus? Et abigo ea manu cordis a facie
Animalia pusilla et magna vident eam, sed interro- recordationis nieae, donec enubiletur quod 4 volo ,
gare nequeunt: non enim praepositaest in eis nun- atque in conspectumprodeat ex abditis. Alia faciliter
lianiibus sensibus judex ratio. Homines autem pos- atque imperturbata serie, sicut poscuntur suggerun-
susit interrogare, ut invisibilia Dei, per ea quae facta tur; et cedunt praecedenlia consequentibus; et ce-
sunt, . intellecta conspicianlur ' (Rom. l, 20); sed dendo conduntur, ilerum cum voluero processura.
amore subduntur eis, elsubditi judicare non possunt. Quod totum fit, cum aliquid narro memoriter.
Nec respondent ista inlerrogantibtts nisi judicantibus; 13. Ibi sunt omnia dislincte generatimque servata,
nec vocem suam mulani, id esl speciem suam, si quae suo quaeque aditu ingesla sunt, sicut lux atque
alius lanlum videat, alius aulem videns interroget, omnes colores formsequecorporum per oculos; per
ul aliter illi appareat, aliter huic ; sed eodem modo aures autem omniagcnera sonorum; omnesqueodores
utrique apparens, illi muta est, huic loquitur : imo per aditum narium; omnes sapores per oris adiium; a
vero omnibug loquilur; sed illi intelligunt qui ejus sensu autem tolius corporis, quid durum, quid molle,
vocem acceptam foris inlus cum veritale conferunt. quid calidum frigidumve, lene aut asperum, grave
Veritas enim dicit mihi: Non est Deus tuus ccelum, seuleve, siveexlrinsecus siveintrinsecuscorpori. Haec
et lerra ; neque omne corpus. Hoc dicit eorum na- omnia recipit recolenda cum opus est et retractanda
tura videnli: Moles est; moles minor esl in parte grandis memoriaerecessus, et nescioqui secreti atque
quam in lolo. Jam tu melior es; libi dico, anima; ineffabilessinus ejus; quaeomniasuis qucequeforibus
quoniam tu vegetas molenj corporis tui, preebensei intrant ad eam , et reponunlur in ea. Nec ipsa lamen
vitam, quod nullum corpus praestat corpori. Deus intrant, sed rerum sensarum imagines illic praesto
auteni luus eiiam libi vilaevila est 2.
1 Vnusagoanimus,jvrxtaven. M.
1Conspkiant,juxta 5 Mss.Mart.M. 2 Hujuscemodi,juxta Er. ven. et Lugd. M.
2 sic Arn. et Mss.; at Am.Er. Lov.,etiamtibivita est. 3 se promunt,juxta ven. M.
— sic etiainven. et Lugd.M. 4 Mndquod,juxta Er. Ven.Lugd.M.
'
LIBER DECIMUS. 786
78jj
rum. Et novi quid ex quo sensu corporis impressum
sunt cogitationi reminiscenti eas. Qusequomodo fa-
sit mihi.
bricatcesint quis dicit, cum appareat quibus sensibus
sint reconditse? Nam etin tenebris CAPUT IX.
raptse interiusque * pro-
dtim in memoria mea Memoria disciplinarum.
atque in silentio habilo,
fero, si volo, colores; et discerno inter album et 16. Sed non ea sola gestat immensa isla capaciiab
nigrum, et inter quos alios volo : nec incurrunt soni memoriaemeae.Hic sunt et illa omnia quse de doctri-
alque perlurbant, quod per oculos haustum considero, nis liberalibus percepla nondum exciderunt, quasi
cum el ipsi sint, el quasi seorsum repositi laleant. remota inleriore loeo, non loco '; nec eorum imagi-
Nam etipsos posco si placet, atque adstmt illico. Et nes, sed res ipsas gero. Nam quid sit lilieralura,
quiescenle lingua ac silente gulture canto quanlum quid perilia disputandi, quot genera quaeslionum,
volo; imaginesque illse.colorum quae nihilominus ibi quidquid horum scio sic est in memoria mea, ut non
sunt, non se interponunt neque interrumpunt, cum retenta imagine rem foris reliquerim , aut sonuerit et
thesaurus alius relractatnr qui influxii ab auribus. Ila prceterieril, sicut vox impressa per aures vesiigio quo
caetera quseper sensus caeterosingesta atque congesta recolerelur 2, quasi sonaret cum jam non sonaret;
sunt, recordor protit libet: et auram liliorum dis- aut sicut odor dum transit et evanescit in ventos,
cemo a violis, nihil olfaciens; et mel defruto, lene ollaclum afficit, unde trajicit in memoriam imaginem
aspero , nihil tunc gtislando neque conlreclando, sed sui quam reminiscendo repelamus; autsicut cibus qui
reminiscendo antepono. certe in ventre jam non sapit, et tamen in memoria
14. Inttis hsecago, in aula ingcnti memorise mece. quasi sapit; aut sicut aliquid quod corpore tangendo
Ibi enim mihi ccelum et lerra et mare praeslo sunt, senlitur, quod etiam separatutn a nobis imaginatur
cum omnibus quoein eis senlire potui, praeter illa quae memoria. Ista; quippe res non inlromittunlur ad eam,
oblitus stim. Ibi et ipse mihi occurro, meque recolo , sed earum solse imagines mira celeritale capiunlur, et
quid, quaudo, et ubi egerim, quoque modo cum miris tanquam cellis reponuntur, et mirabililer re-
agerem affeclus fuerim. Ibi sitnt omnia quae sive ex- cordando proferuntur.
perta a me sive credita mcmiui. Ex eadem copia etiam CAPUT X.
simililtidinesrerum vel expertarum , vel ex eis quas Disciplinwin memoriamnon inlroducuntur per sensus,
experlus sum credilarum, alias atqne alias et ipse sed ex ejus abdilioresinu eruunlur.
conlexo prceleritis, atque ex his eliam futuras aclio- 17. At vero cum audio tria genera esse qusestio-
nes et eventa et spes, et hsec omnia rursus quasi num, an sit,
hoc aut illud dico quidsit, quale sit; sonorum quidenr
praesenlia medilor. Faciam , apud hcccverba confecta sunt imagines leneo; et eos
quibus
me in ipso ingenli sinti animi mei pleno tot et tanla- per auras 3 cuni slrepitu transisse ac jam non esse
rum rernni imaginibus; et hoe aut illud sequetur. 0 scio. Res vero ipsas quae illis significantur sonis ne-
si esset hoc aut illud! Avertat Deus hoc aut illud.Dico que ullo sensu corporis attigi, nec uspiam vidi prseler
apud me isla : el cum dico, praestosunt imaginesom- animum meum, et in memoria recondidi non imagines
niuni quae dico ex eodem thesauro memorise, nec earum, sed ipsas; quae unde ad me intraverint, di~
Omtiinoaliquid eorum dicerem si defuissent. cant si possunl 4. Nam percurro januas omnes carnis
15. Magna ista vis est memorice, magna nimis, nec invenio qua earum ingressce sint. Quippe
meae,
Deus meus , penetrale amplum el inflnitum. Quis ad oculi dicunt : Si coloratae sunt, nos eas nunliavimus.
fundum ejus pervenit? Et vis est haecanimi mei, at- Aures dicunt : Si sonuerunl, a nobis indicatse sunt.
que ad meam naluram pertinet; nec ego ipse capio Nares dicunt: Si oluerunt, per nos transierunt. Dicit
totum quod sum. Ergo animus ad habendum seipsum eliam sensus gustandi : Si sapor non est, nihil me in-
angttstus est. Et ubi sit, quod sui non capit 2? Num- terroges. Tactus dicit: Si corpulenlum non est, non
quid exira ipsum ac non in ipso? Quomodo ergo non contrectavi; si non contrectavi, non indicavi. Unde
capit? Multa mihi super hoe oboritur admiratio, stu- et qua haec inlraverunt in memoriam meam ? Nescio
por apprehendit me. El eunt homines admirari alta quomodo; nam cum ea didici, non credidi alieno
monlium , et ingentes fluctus maris, et latissimos la-
et cordi, sed in meorecognovi, et vera esse approbavi,
psus fluminum, et Oceani ambitum, gyros siderum, et commendaviei, tanquam reponens unde proferrem
et relinquunt seipsos; nee miranlur, quod haeeom- cum vellem. Ibi ergo erant et antequam ea didicis-
nia cum dicerem, non ea videbam oculis, nec lamen sem, sed in memoria non erant. Ubi ergo, aut quare
dicerem nisi monles et fluctus et flumina et sidera cum dicerentur agnovi, ct dixi: Ita est, verum est;
quaevidi, et Oceanum quem credidi, intus in memo- nisi quia jam eranl in memoria, sed tam remota et
ria mea viderem spatiis tam ingentibus quasi foris vi- retrusa in caveis abditioribus, ul nisi admo-
quasi
derem : nec ea lamen videndo absorbui quando vidi nente eruerentur, ea fortasse cogitare noa
aliquo
oculis; nec ipsa sunt apud me, sed imagines eo- possem?
1 Inmemoriammeam,juxla BertinensemMss.Mart.M. - * Lov.,loca. — Quibusadslipulanturven. el Lugd.M.

2 Lov.: i;t ubi sit, quia sit, noncapiat—Er.ven.Ludg.: 2 RecolUur,juxta sex Mss.apud Mart.M.
Vlubisit,quidsuinoncapiat.Mart.: ingustusestulibisUquod 3 sicven. Arn.et Mss.;al Am.Bad.Er. Lov.,per aures, — Sie
suinon capit? Sicpergit: Nunujuidextra ipsum? annonin etiam et Lugd.M.
4 Dicamsipossum,juxta Er;ven. Lugd.u.
ipsoesl ? cmittiturest apudSomm.et Rond.M,
,fi, CONFESSIONUMS. AUGUSTINI 788
CAPUT XI. me memini; sicut poslea quod hccc rentiriisei nune
Quid sil discere. poiui si recordabor, utique per vim memoricc recor-
18. Quocirca invenimus nibil esse aliud discere dabor.
ista, quorum non per sensus haurimus imagines, sed CAPUT XIV.
sine imagiuibus sieuti sunt per seipsa intus cernimus; Quomodomemoria continet affeclus animi. Lwla non
nisi ea quaepassim alque indisposite memoria conti- Iwli quomodorecordamur.
nebat, cogitando quasi colligere, atque animadver- 21. Affectionesquoque animi mei eadem memoria
tendo curare, ut lanquam ad manum posita in ipsa continet: non illo modo quo eas habet ipse animus
memoria, ubi sparsa prius et neglecta lalilabanl, jam cum patitur eas; sed alio multum diverso, sicut sese
familiari intentioiii facile occurranl. Et quam mulla habet vis memoriae,Nam ellaelatum me fuisse remi-
hiijusntodigestat memoria mea quaejam invenla sunl, niscor non laetus, et trislitiam meam praeleritamrecor-
et sicut dixi, quasi ad manum posifa, quse didicisse dor non tristis, et me aliquando limuisserecolo sine
et nosse dicimur! Quae si modestis temporum inler- timore, et prislinae cupiditatis sine cupiditate sum
vallis recolere desivero, ila rursus demergunlur, et memor; aliquando e contrario tristiliam meam trans-
quasi in remotiora penetralia dilabuntur, ut denuo actam laetus reminiscor, etlristis laetitiam.Quodmi-
velut nova excogitanda sint indidem ilerum l (neque randum non est de corpore : aliud enim animus,
enim est alia regio eorum), et cogenda rursus ut aliud corpus. Iiaque si prceleritum dolorem corporis
sciri possint, id est velut ex quadam dispersione col- gaudens memini, non iia mirum est. Hic vero cum
ligenda, unde dictum est cogitare. Nam cogo et co- animus sit etiam ipsa memoria : nam et cum manda-
gilo, sic est ut ago et agito, facio et faclito. Verum- musaliquid ut memoriler habeaiur, dicimus, Yideut
tamen sibi animus boc verbum proprie vindicavil, ut illud inanimo habeas ; et cum obliviscimur,dicimus,
non quod alibi, sed quod in animo colligitur, idest Non fuit in animo; et, Elapsum cst animo; ipsam
cogitur, cogitari proprie jam dicalur. memoriamvocanles animum : cum ergo ita sil, quid
CAPUT XII. est hoc quod cum tristitiam meam praeteritam laetus
RerumMathematkarummemoria. memini, animus habet Iselitiam, et memoria trisli-
19. Ilem continet memoria numerorum dimensio- liam; laetusqueest animus ex eo quod inest ei Icclilia,
numque rationes et leges innumerabiles, quarum memoria vero ex eo qnod incst ei trislilia trislis non
nullam corporis senstts impressit; quia nec ipsceco- esl? Num forte non pertinet ad aniniuni? Quis hoc
loratce sunt, aut sonant, aut olent, aut gustalae, aut dixeril? Nimirum ergo memoria quasi venter cst
contreclataesunt. Audivisonosverborum quibus signi- animi, laetitia vero atque trislitia quasi cibus dulcis
ficanlur ettm de his disseritur; sed illi alii.istae autem et amarus : cum memorisecommettdanlur quasi ira-
alisesunt: namillialilergraece.alilerlalinesonant; islae jecta in ventrem recondi illic possunt, sapere non
vero nec graecaenee laiincesunt, nec aliud eloquiorum possunt. Ridiculumest baecillis similia putare, nec
genus. Yidi lineas fabrorum, vel etiam tenuissimas, tamen sunl omnimododissimilia.
sicul filum aranese; sed illse aliaesunl, non sunt ima- 22. Sed ecce de memoria profero , cum dico qua-
gines earttm quas milii nuutiavit carnis oculus : no- luor esse perturbationes animi; cupidilalem,laetitiam,
vit eas quisquis sine ulla cogiiuiione qualiscumque metum , tristitiam : et quidquid de his disputare po-
corporis inlus agnovit eas. Sensi etiam numeros om- luero, dividendo singula per speeies sui cujusqttege-
nibus corporis sensibtts quos numeramus; sed illi neris et deflniendo; ibi invenio quid dicam, atque
ahi sunt quibus nunieramus, nec imagines istorum inde profero : nec tamen ulla earum perlurbatione
sunt, et ideo valde sunt. Rideat me isla dicentem perturbor, eum eas reminiscendo conimemoro ; et an-
qui eos non videt, el ego doleam ridenlem me. tequam recolerentur a me et retractarenlur, ibi erant;
CAPUT XIII. propterea inde per recordalionem potuere depromi.
Memoriameminissenos meminimus. Forte ergo, sieut de ventre cibus ruminando, sic isla
20. Hsecomnia memoria teneo, et quomodo ea di- de memoria recordando proferunlur. Cur igitur in ore
dicerim memoria teneo. Mtilta etiam quae adversus cogilatiouis non sentitur a dispulante, boc est a re-
haecfalsissime disputantur audivi, et memoria leneo: miniscente, laetitiaedulcedo vel amaritudo mcestitiae?
quae lamelsi falsa sunl, lamen ea meminisseme non An in hoc dissimile est, quod non undique sintile est?
esl falsum; el discrevisse me inter illa vera et hcec Quis enim lalia volens loqueretur, si quoiies tristi-
falsa quae conlradicuntur, et hoc memini; aliterque tiam metumve nominamus, lolies moererevel timere
nunc video discernere me ista, aliter autem memini cogeremur? Et tamen non ea loqueremui',nisi in me-
saepeme discrevisse cum ea ssepecogitarem. Ergo el moria nostra non tanttirn sonos nominum secundum
inlellexisse me saepiusista memini;et quod nunc dis- imagines impressas sensibus corporis '; sed eliam
cerno et intelligo, recondo in memoria, ut rerum ipsarum noliones inveniremus, quas nulla
poslea
me nimc intellexisse meminerim. Ergo et meininisse janua carnis accepimus, sed eas
ipse animus per ex-
1 Ita melioresMSS. , et sic Iegendumesse probalquod perienliam passionum suarum sentiens memorice
sequitur,nequeenimest aliaregio eorum, ex qua seilicet
cogipossint. Quareemendandiedili codicesqui habent, 'In prius Edd.,impressassensibuscorpork;atinMss,,a
et m idem; vel, el ibidem.
sensibus.—sic eiiamFlorentinaedilio.M.
789 LIBER PECIMUS. 790
commendavit, aut ipsa sibi haec cliam non commen- vionem ? An dicturus sum non esse in raemoria mea
data retinuit. quod memini? an dicturus sum ad hoc inesse obli-
CAPUT XV. vionem in memoria mea , ut non oblivisear? Utrum-
Etiam quw absunl meminimus. que absurdissimum est. Quid illud tertittm ? quo pacio
23. Sed utrum per imagines, an non, quis faeile dicam imaginem oblivionis leneri memoria mea, non
dixerit? Nominoqtiippelapidem, nomino solem, cum ipsam oblivionem, cum eam memini? Quo paoto et
res ipsaenon adsunt sensibus meis: in memoria sane hoc dicam , quandoquidem cum imprimitur rei ctijus-
mea prseslo sunt imagines earum. Nomino dolorem que imago in memoria, prius necesse est ut adsit res
corporis, nec mihi adest dum nihil dolet; nisi tamen ipsa unde illaimago possit imprimi? Sic enim Carlha-
adesset imago ejus in memoria mea nescirem quid ginis memini, sic omnium locorum quibus interfui,
dicerem, nec eum in disputando a voluptate discerne- sic facies hominum quas vidi, et caeterorumsensuum
reni. Nominosalutem corporis cum salvus sum cor- nuntiala, sie ipsius corporis salutem sive dolorem.
pore : adest mihi quidem res ipsa ; verumtamen nisi Cum praestoessent ista, cepit ab eis imagiues memo-
et imago ejus inesset in memoria mea, nullo modo ria quas inluerer praesentes, et retractarem animo
recordarer quid hujus nominis significaret sonus. Nec cum illa elabsentia reminiscerer. Si ergo per imaginem
cegrotantes agnoscerent salute nominata quid esset suam non per seipsam in memoria tenetur oblivio ,
diclum; nisi eadem imago vi memorice lenerelur, ipsa utique aderat ut ejus imago caperetur. Cum au-
quamvis ipsa res abesset a corpore. Nominonumeros tem adesset, quomodo imaginem suam in memoria
quibus numeramus, el adsunt in memoria mea non conscribebat, quando id etiam quod jam notalum in-
imagines eorum, sed ipsi. Nomino imaginem solis, venit, praesenlia sua delct oblivio? Et tamen quo-
et haecadest in memoria mea : neque enim imaginem cumque tnodo, licet sit modus iste inconiprehensi-
imaginis ejus, sed ipsam recolo; ipsa mihi remini- bilis et inexplicabilis, etiam ipsam oblivionem me-
scenti prcestoesl. Nomino memoriam,et agnosco quod minisse me certus sum , qua id quod meminerimus
nomino. Et ubi agnosco, nisi in ipsa memoria? obruitur.
Num et ipsa per imaginem suam sibi adest, ac non CAPUT XYH.
per seipsam? Magndmemorimvis, sed ultra progrediendumul attin-
CAPUT XVI.
galur Deus.
Et oblivionismemoriaest.
24. Quid, curn oblivionem nomino, atque itidem 26. Magnavis est memorise, nescio quid horren-
agnosco quod nomino, unde agnoscerem nisi memi- dum, Detts meus, profunda et infmita multiplicitas;
nissem? Non eumdem sonum nominis dico, sed rem et hoc animus est, et hoc ego ipse sum. Quid ergo
quam signiftcat; quam si oblitus essem; quid ille va- sum, Deusmeus? quae natura sum? Yaria, multimoda
leret sonus, agnoscere utique non valerem. Ergo cum vita, et immensa vehementer. Ecce in memoriae meaa
memoriam memini, per seipsam sibi prcesto esl ipsa campis et anlris et cavernis innumerabilibus, aique
memoria : cnm vero memini oblivionem, et memoria inntimerabiliter plenis innumerabiliiimrerum gene-
prcestoesl el oblivio; memoria qua meminerim, obli- ribtts, sive per imagines, sicut omnium corporum ;
vio qtiam meminerim. Sed quid est oblivio, nisi pri- sive per praesenliam, sicut artium; sive per nesdo
vatio memoriae?Quomodoergo adest ut eam memi- quas noliones vel nolaliones, sicut affectionuma«i-
nerirn, quando cum adest meminisse non possum? At mi; quas et cum animus non patilur, memoria lcnet,
si quod meminimus memoria relinemus; oblivionem cum in animo sit quidquid est in memoria : per hecc
autem nisi meminissemus, nequaquam possemus au- omnia discurro et volito ; hac illac penetro etiam quau-
diloislonomine, rem quse illo significatur agnoscere; lum possum, et finisnusquam; lanta visest memoriae,
memoriarelinetur oblivio.Adestergone obliviscamur, lanta vitaevis est in homine viyenle mortaliter ! Quid
quae cum adest obliviscimur. An ex hoc inlelligitur igitur agam, lu vera niea vita Deusmeus? Transibo
non per seipsam inesse memoriae cum eam memi- et hanc vim meam quae memoria vocalur, transibo
nimus, sed per imaginem suam? quia si per seipsam eam ut pertendam ad te, dulce lumen. Quid dicis
praesloesset oblivio, non ut meminissemus, sed ut mihi? Ecce ego ascendens per animum meum ad te
obliviseeremur efficeret. Et hoc quis tandem inda- qui desuper milii manes. Transibo et istam vim
gabit? quis comprehendetquomodo sit? meam, quae memoria vocatur, volens te atlingere
25. Ego certe, Domine, laboro hic, et laboro in unde attingi potes, et inhaerere tibi unde inhcerere
meipso : factus sum mihi terra difficullatis, et sudo- tibi potest. Habent enim memoriam et pecora et aves,
ris nimii. Neque enim nunc scrutamur plagas coeli, alioquin non cubilia nidosve repeterent, non alia
aut siderum intervalla djmetimur, vel lerrae libra- multa quibus assuescunt, neque enim et assuescere
menta quaerimus: ego sum qui memini, egoanimus. valerent ullis rebus nisi per memoriam. Transibo
Non ita niirum, si a me longe est quidquid ego non ergo et memoriam, ut atlingam eum qui separavit
suin. Quid autem propinquius meipsomihi? Et ecce me a quadrupedibus, et volatilibuscceli sapientiorem
memoriaemeaevis non comprehendilur a me, cum me fecit. Transibo et memoriam; et ubi le inveniam,
jpsum me non dicam praeter illam. Quid enim dictu- vere bona et secura suavitas? et ubi te inveniam?
rus sum quando mihi.cerlum est meminisse me obli- Si praster memoriam meam te invenio, immemor tui
791 CONFESSiONUMS. AUGUSTIM. 792
sum. Et quomodojam inveniam le, si memor non ergo qusero vitam beatam? quia non est mihi donec
sum tui? dicam : Sat est, illic ubi oportcl ut dicain? quotnodo
CAPUT XVIII. eam quaero? Ulrum per recordalionem tanquam eatn
Non invenirelurea res quw excidit, nisi memoria
lenerelur. oblitus sim, oblitumque me esse adhuc tencain; an
27. Perdiderat enim mulier dracbmam, et quaesivit per appetitum discendi incogniiam, sive quam nuii-
eam cum lucerna (Luc. xv, 8), el nisi memor ejus quam scierim, sive quam sic obliltts fucrim ut tne ncc
oblitum esse meminerim? Nonne ipsa est beata vitu
esset, non inveniret eam. Cum enim esset inventa, omnes volunt, et oinnino qui nolit neiiio e-.i?
untle sciret utrum ipsa essel, si memor ejus non quam
Ubi noverunt eam, quod sic volunt eain? Ubi vide-
esset? Mulla meminime perdita quacsisseatque inve-
ut
nisse. Inde istud scio, quia cum quaererem aliquid runt, amarent eam? Nimirumhabcmus eain nescio
Et est alius quidam niodiis, quo quisqîe
eorum , et diceretur mihi, Num forte boc esl, num quomodo.
cum habet eam , tunc beaius esl; et sunt <|ui pe
forle illud? lamdiu dicebam: Non esl, doncc id offer-
beaii sunt. Inferiore modo isti halient cam , qtiant
retur quod quaerebam.Cujusnisimemoressem, quid- illi
qui jam re ipsa be:ili suiit; sed tamen ineliores
quid illud esset, eliam si mihi offerretur, non inveni- illi qtti nec re nec spe beaii stmt. Qtii lameii
non Et semper ita fit, cum quam
rem, quia agnoscerem. cliam ipsi nisi aliquo modo haberenl cam, non ha vcl-
aliquid perditum quserimus et invenimus. Yerutnla-
lcnt heaii esse, quod eos vollecerlissimiunesl. N<'scio
men si forte aliquid ab oeulis perit, non a menioria,
novertinl eam, idcoque habeni eant in nescio
veluii corpus quodlibet visibile,ienetur inlus imago qtioinodo
et donec reddaltir Quod cttm qua tiotitia, dequa satago ulrum in menmria sit: quia
ejus, quceritur aspeclui. si ibi beaii fuimus aliquando; ulrum singilla-
inventum fuerit, ex imaginequacintus est recognosci- tini est, jam
tur. Ncc invenisse nos dicimus quod perierat, si non oiiinus, an in illo hotnine qtii pi-imuspeccavii, in
qtto et oinncs mortui et de quo omnes cuin
agnoscitnus; nec agnoscere possumus, si non memi- miseria naii sumus sumus,
nimus : sed hoc perierat quidem oculis, meuioria le- , non quaTo nimc; sed quaero
utrum in inenioria sit beata vita. Ncque eniiu amare-
nebalur.
CAPUT XIX. mus eam nisi nossemus. Audimus nomen hoc, etrem
Qukl sil reminisci. • ipsam omnes nos appetere falemur; non enim sono
28. Quid cum ipsa memoria perdit aliquid, sicut deleclamur. Nam hoc cum laline audit Gnccus, non
fit cum obliviscimur, et quaerimus ul recordemur? delectatur, quia ignorat quid diclutn sit; nos aulem
Ubi landem quserimus, nisi in ipsa memoria? El ibi deleclamur, sicut etiani ille si grcece hoc audierit:
si aliud pro alio forte offeralur, respuimus, donec quoniam res ipsa nec graecanec latina est, cui adipi-
illud occurrat quod quaerimus: el cum occurrit, dici- scendso Grceci Latinique inhiant, caeieraruiiiqiielin-
mus, Hoc esl; quod non diceremus nisi agnoseere- guarum homines. Nota est igitur omnibus, qui una
mus, nec agnoscercmus nisi meminissemus. Certe voce si interrogari possenl, utruin beati esse vellenl,
ergo obliti ftieramus.An' non loliim exciderat, sed ex sine ulla dubitatione, vclle responderent. Quod noii
parle qua tenebalur pars alia quaerebatur; quia sen- fieret, nisi res ipsa cujus hoc nomen esl, eorum ine-
licbat se memoria non simul volvere quod simul so- moria teneretur.
lebal, et quasi delruncata consuetudinc claudicans, CAPUT XXI.
reddi quod deeral flagitabat? Tanquam si homo no- Quomodomemoriubeatamvilamcontinet.
tus sive conspicialur oculis, sive cogitetur, et nomen 30. Numquidita ut meminit Carthaginemqui vidit?
ejus obliti requiramus, quidquid aliud occurreril non Non : vita enim beata non videtur oculis, quia non
connectilur : quia non cum illo cogitari consuevit, esl corpus. Numquid sicul meminimusnumeros?Non:
ideoque respuitur donec illud adsit, ubi simul assuc- hos enim qui habet in notilia, non adhuc quaerit
facta notitia non inccqualilor acquiescat. El unde adipisci; vitam vero beatam habemus in notitia, ideo-
adest, nisi ex ipsa memoria? Nam et cum ab alio que amamus eam, et tamen adbuc adipisci eam volu-
commoniti recognoscimus,inde adest. Non enim quasi mus ut beali simus. Numquid sicut meminimus elo-
novum credimus, sed recordantes approbamus hoc quentiam? Non : quamvis enim hoc nomine audito
esse quod dictum esl. Si aulem penitus aboleatur ex recordenlur ipsam rem qui eliam nondum sunt elo-
animo, nec admonili reminiscimur. Nequeenim omni- quenles, multique essc cupiant, unde apparet eam
modo adhuc obliti sumus, quod vel jam 2 oblitosnos esse in eorum notilia; lamen per corporis sensus
esse meminimus. Hoc ergo nec amissum quserere po- alios eloquentes animadverlerunt et delectaii snnt et
terimus, quod omninooblili fuerimus. hoc esse desiderant (quanquam nisi cx interiore no-
CAPUT XX. litia ' non deleclarentur, neque hoc essc vellent nisi
Vt beatiludinemomnesappelanl, oporleteam noverint. delectarentur); bealam vero vitam nullo sensu cor-
29. Quomodoergo te quasro, Domine?Cumenim poris in aliis experimur. Numquid sicut meminimus
le Deummeum qusero, vitam bealam quaero.Quaeram gaudium? Fortasse ita. Narn gaudium meum etiam
le ut vivat anima mca. Yivit enim corpus meum trisiis memini, sicut vitam beatam miser: neque un-
de anima mea, et vivit anima mea de le. Quomodo quam corporis sensu gaudium meum vel vidi, vel au-
1Mart.,fueramus;ac non...flagitabal.Alias,nam. M. 1sicAm.Arn.et Mss.;at Er. et Lov.habent,in exteriore
2 m B. legitur eam, corrupte. M. nolilia, . .
795 LIBER DECIMUS. 794
divi, vel odoratus sum, vel guslavi, vel teligi; sed (Joan. xiv, 6), Deus illuiuinatio niea, salus faciei
expenus sum iu animo meo quando lselaius sum , et niese (Psal. xxvi, 1), Deus meus. Hanc vilam beatam
adha'sit ejus notilia memorisemeae, ul id reminisei omnes voiunt, hanc vitam quaesola beata est omnes
valeam aliquando cum asperiiatione, aliquando cum volunt, gaudium de veritale onines volunt. Multos
desiderio, pro earum rerum diversilate de quibus me expertus sum qui vellenl fallere; qui aulem falli, ne-
gavisum esse memini. Nam et de turpibus gaudio minem. Ubi ergo noverunt hanc vitam beatam, nisi
(juodamperfusus sum, quod nunc recordans detestor ubi noverunl eiiam veritatem? Amant enim el ipsam,
atque cxsecror; aliquandode bonis et honestis, quod quia falli nolunt. El cum amant beatam vilain quotl
desideratis recolo, lametsi forie non adsunt, et ideo non esl aliud quam de veriiategaudiuui, utique atnant
tristis gaudiumprislinum recolo. etiam veritatem, nec amarent nisi esset aliqua noiitia
51. Llhiergo et quaiido experlus sum vitam meam ejusinmemoriaeorum. Cur ergo non deilla gaudent?
beatam ut recorder eam, etamem et desiderem? Ncc cur non beati sunt? Quia forlius occupantur in aliis
ego taniuin, aut cum paucis, sed beati prorsus omnes quse potius eos faciunt miseros, quam illud beatos
e»se volumus.Quod nisi certa nolitia nossemus, non quod lenuiter meminerunt. Adhuc enim modicuiu
tatn cerla voluutatevellemus.Sed quid est hoc quod lumcn est in hominibus; ambulent, ambiilem, ne eos
si quaeraiur a duobus, utrum militare velint, fieri tenebrcecomprehendant (Joan. xn, 35).
possel 4 ut alter eoruni velle se, alter nolle respon- 54. Cur autem verilas parit odium, el inimicus cis
deat : si autein ab eis quseralur, ulrum beati esse factus est homo lutis verum prsedicans, cum anielur
velint, fieri possit ul 2 uterque statim se sine ulla du- beata vita, qua: non est nisi gaudium de veritate : nisi
bitatione dicat oplare; nec obaliud velit ille miliiare, quia sic amalur veritas, ut quicumque aliud ainani,
nec ob aliud iste nolii, nisi ut beati sint? Nam 3 forte hoc quod amanl velint esse veritalem; et quia ialli
quoniam alius hinc, alius inde gaudet; ita se omnes nolunt, nolunl convinci quod falsi sint? Itaque pro-
bealosesse velle consonant, queinadniodumconsona- pter eam rem oderunl verilateni, quam pro veritate
renl, si hoc interrogarenlur, se velle gaudere, atque amant. Amant eam luceiitem, oderunl eam redar-
ipsum gaudiumviiam beatam vocant. Quod etsi alius guenteni. Quia enim falli nolunt et fallere volunt,
binc, alius illinc assequitur, unum est laiiien quoper- amaiit eam cum se ipsa iudicat, et oderunt eam cum
venire omnes nituniur ut gaudeant. Qusequoniamres eos ipsos indicatl. Iude retrihuet eis, ut qui se ab ea
est quam se experium noii esse nemo potest dicere, manifestari nolunt, el eos nolenles manileslet, et eis
proplerea reperta in memoria recognoscitur, quando ipsa non sit manifesta. Sic sic etiam, sic animus hu-
beata)vilaenomen auditur. nianus, etiam sic caecus et languidus, lurpis alqtie
indecens latere vult; se autem ut lateat aliquid non
CAPUT XXII.
Beata vila quw, et ubi. vult. Conlra illi redditur ut ipse non Ialeal verilaleua,
32. Absit, Domine, absit a corde servi tui, qui con- ipsum autem veritas lateat. Tanien etiam sic dum mi-
fitetur libi; absit ut quocumque gaudio gaudeain, ser est, veris mavult gaudere quam falsis. Beatus ergo
beatum me puiein. Est enim gaudiumquod non dalur erit, si nulla interpellante molestia, de ipsa per quam
impiis (Isai. XLVIII,22), sed eis qui le gratis colunt, vera sunt omnia, sola verilale gaudebil.
quoruni gaudium tu ipse es. Et ipsa est beata vita CAPUT XXIV.
gaudere ad te, de le, propter te; ipsa esl, et non est Gratulatur quod sua in memoriaDeus iocumhabeal.
altera. Qui aulem aliam pulant esse, aliud seclantur 55. Ecce quantum spatiatus sum in memoria mea,
gaudium,neque ipsum verum. Ab aliqua lamen ima- quserens te, Domine, et non te inveni extra eam.
gine gaudii volunlas eorum non avertitur. Neque enim aliquid de te inveni quod non meniiiiis-
CAPUT XXIII. sem ex quo didici te. Nam ex quo didici te, non sum
Item prosequiturqumsil beata vita, et ubi. oblilus lui. Ubi eiiim inveni veritaiem, ibi inveni
35. Non ergo certum est quod omnes esse beati Deum meum ipsam veritatem, quam, ex quo didici,
volunt, quoniam qui non de te gaudere volunt, quse non sum oblitus. Itaque ex quo didici te, manes iu
sola vita beata est, non uiique vitam beatam volunt. memoria mea, et illic le invenio, cum reminiscor tui
An omnes hoc volunt? Sed quoniam caro concupiscit et delector in te. Haesunt sanctaedeliciaemeae, quas
adversus spirilum, et spiritus adversus carnem ut donasti mihi misericordia lua respiciens paupertalem
non faciant quod volunt (Galat. v, 17), cadunt in id meam.
quod valent, eoque contenti sunl; quia illud quod non CAPUT XXV.
vaient, non lanlum volunt, quanlum sal esl ut valeant. In quo memoriwgradu reperiaturDeus.
Nam quaero ab omnibus uirum malint de verilate 56. Sed ubi manes in memoria mea, Domine, ubi
quam de falsilate gaudere : lam non dubitant dicere illic manes? Quale cubile fabricasli illic tibi? quale
de veritale se malle, quam non dubilant dicere bealos sanctuarium2 acdificasiitibi ? Tu dedisti banc digna-
esse se velle. Beata quippe vila est gaudium de tionem memoriaemeae ut maneas in ea; sed iu
qua
veritate. Hoc est enim gaudium de te qui veritas es ejus parte niancas, hoc considero. Trauscendi enim
1Somm.Mart.Flor.etRond. partes ejus, quas habentel bestiae,cum te recordarer;
2 Er.Lugd.Dub.Mart.Rond. \eguntfieripossit.M.
cum11 MSS.omittuntfieri
possitul. M. s Lov.,judicat.
3Er.Lugd.Dub,Mart.P.ond.cumH 2m aliquotMSS,,
Mss.,num,M. sacraritm.
quia non ibi le inveniebam inter imagines rerum cor- amari. Nemo quod tolerat amat, elsi tolerare amat.
poralium; et veni ad partes ejus, ubi commendavi Quamvis enim gaudeat se tolerare, mavult tamen non
affecliones animi mei, nec illic inveni te. Et intravi esse quod loleret. Prospera in adversis desidero, ad-
ad ipsius animi mei sedem, quce illi est in memoria versa in prosperis limeo. Quis inter hcec medius
mea, quoniam sui quoque meminit animus, nee ibi tu locus, ubi non sit humana vita tentatioJ? Yceprospe-
eras : quia sicut non es imago corporalis, nec affeetio riiatibus sceeuli, semel et iterum, a timore adversita-
vivenlis, qualis est cum laelamur, contrislamur, cutis, el a oorruplione laelilise!Yseadversitatibus saeeuli,
pimus, metuimus, mentinimus, obliviscimur, etquid- semel el ilerum el lerlio, adesiderio prosperitatis! et
quid hujusmodi est; ita nec ipse animus es, quia quia ipsa adversitas dura est, el naufragat tolerantiaa;
Dominus Deus animi tu es, et commulantur hcec numquid non tentatio est vita humana super terram.
omnia, tu autem incommutabilismanes super omnia, sine ullo inlerstitio?
et dignatus es habitare in mempria mea ex quo te di- CAPUT XXIX.
dici. Et qujd qusero quo loco ejus habites, quasi vero In Deo spes lola.
loca ibi sinl? Habjlas cerle in ea, quoniam tui me- 40. Et tola spes mea non nisi in magna valde mi-
n.ini ex ouo le didici, et in ea te invenio cum recor- sericordia tua. Da quod jubes, et jube quod vis.
dor te. Imperas nobis continenliain. Et cum scirem, ait qui-
CAPUT XXVI. dam, quia nemo potest esse coniinensnisi Deus det: et
Ubi inveniturDeus. hoc ipsum eral sapieniim scire cujus essel hoc donum
57. Ubi ergo te inveni ut discerem te? Neque enim (Sap. vni, 21). Per continentiam qujppe colligimur
jam eras in memoria mea priusquam te diseerem. et redigimur in unum, a quo in multa defluximus.
Ubi ergo inveni te ul discerem te uisi in te supra me? Minus enim te amat qui lecum aliquid amat quod
Et nusquam Iocus, el recedimus, et accedimus, et non propter te amat. 0 amor qui semper ardes et
p.usquam locus. Ubique, veritas, praesides omnibus nunquam exslingueris! Charitas Deus meus, ac-
consulentibus le, simulque respondes omnibus etiam cende me. Continenliam jubes; da quod jubes, et
diversa consulentibiis. Liquide lu respondes, sed non jube quod vis.
liquide omnes audiunt. Omnes unde volunl consulunt, CAPUT XXX.
sed non semper quod volunt audiunt. Optimus mini- Confitelur ut se liabet ad tentationes camalis libidinis.
sler luus est, qui non magis intuetur hoc a le audire 41. Jubes certe ut contineam a eoncupiscentia car-
quod ipse voluerit, sed potius hoc velle quod a le aunis, et concupiscentia oeulorum, et ambittone sceculi
dierit. (Joan. II, 16). Jussistia concubitu; et de ipso con-
CAPUT XXVII. jugio melius aliquid quam concessisti monuisti. Et
Quomodohominemrapiat Dei pulchriiudo. quoniam dedisti, faclum est et antequam dispensator
38. Scro le amavi, pulchritudo tam antiqua et tam sacramenli lui fierem. Sed adhuc vivunt in memoria
nova! sero te amavi! Et ecce intus eras, et ego foris} mea, de qua multa locutus sum, talium rerum imagi-
et ibi tc quaerebam; et in ista formosa quco fecisti, nes, quas ibi consuetudo mca flxit; et occursant mihi
deformis irruebam. Mecum eras, et lecum non eram. vigilanti quidem carentes viribus, in somnis autem
Ea me tenebant Ionge a le, qucesi in te non essent, non solum usque ad dclectalionem, scd etiam usque
non essent. Yocasti, et clamasli, et rupisli surditalem ad consensionem factumque simillimum. Et tantum
meam. Coruscasli, splenduisli, el fugasti caecitatem valel imaginis illusio in anima mea et in carne mea,
meam. Fragrasli', el duxi spirilnm , et anhelo tibi. ut dormienti falsa visa persuadeant quod vigilanti
Gustavi, et esurio, et sitio. Teligisli me, et exarsi in vera non possunt. Numqtiid lunc ego non sum, Do-
pacem luam. mine Deus meus? Et lamen lantum interest inter
CAPUT XXYIII. meipsum et meipsum, intra momenlum quo hinc ad
Miseriwhujus vitw. soporem transeo, vel huc inde relranseo! Ubi est tunc
39. Cum mhaesero libi ex omni me, nusquam erit ratio, quae lalibus suggestJonibusresistit vigilans? Et
mihi dolor et labor; et viva erit vita mea, tota plena si res ipsaeingerantur, inconcussus maneo3. Numquid
te. Nunc autem quoniam quem tu imples, sublevas clauditur cum oculis? numquid sopitur cum sensibus
eum; quoniam tiii plenus non sum, oneri mihi sum. corporis? Et unde saepe etiam in somnis resislimus,
Coniendunt laetiliaemeaeflendse cum Isetandismcero- nostrique propositi memores, atque in eo caslissime
ribus; et ex qua parle stet vicloria nescio. Hei mihi! permanentes, nulliim talibus illecebris adhibemus as-
Domine, miserere mei. Conlendunt moerores mei sensum? Et tamen tantum interest, ul cum aliter
mali cum gattdiis bonis, el ex qua parte stet vicioria aocidil, evigilanles ad conscientise requiem redea-
nescio. Hei mihi! Domine, miserere mei. Hei mihi! 1Bad.Am.Er. et Lov.,humanmvitwlenlalio. — Huicle-
ecce vtilnera mea non abscondo : medicus es, ccger clioni suffragantursomm.et 7Mss.in editioneFlorenlina.M.
2Bad. et plurese vetuslioribusMss.habeiitet ne frangat
sum ; misericors es, ntiser sttm. Numquid non lenta- tolerantiam.
tio esl vita htimana super lerram (Job. vn, 1) ? Qtiis 3septemMSS., inconcussa
—EditvoFlorenlina,manet: recte rererendoad ra-
tionem. c uiaccedunlSomm.et Rond.,
velil molesliaset difficultaies?Tolerari jubes eas, non meliorumquecodicumaucloritate sese tretam portendens,
sielegit: vbiesttunc ralio qua vigilmisanimus, lalibus,,.
1Plagrasli,juxta Er. inconcussus manet. sed, typographorumiorte lapsu,priorenj
Lugd.Flor. M. ilhuslectionispartempraeterniitlit.M.
797 LIBER DECIMUS.
mus; ipsaque distantia reperiamus nos non fecisse, Etssepe inccrtum flt utrum adhuc necessaria corporis
quod tamen in nobis quoquo modo factum esse do- cura subsidium petat, an voluptaria cupiditatis fallacia
leamus. ministerium suppetat. Ad hoc incertum bilarescil in-
42. Numquid non polens est manus lua, Deus om- felix anima, et in eo praeparat excusationis patroci-
nipoleis, sanare omnes languores animae meie, alque nium, gaudens non apparere quidsalissit moderationi
abundantiore gralia tua lascivos motus eliam rnei valetudinis, ut obtentu salutis obumbret negotiumvo-
soporis exstinguere? Augebis, Domine, magis ma- luplatis. His tentationibus quotidie conor resislcre,
gisque in me mtinera tua, ut anima mea seqnatur me et invoco dexteram tuam ad salutem meam, et ad te
ad te, concupiscentisevisco expedita, ut non sit re- refero aestusmeos, quia consilium mihi de hac re non-
bellis sibi, atque ut in somnis eliam, non solum non dum stat.
perpetret istas corruptelarum turpitudincs per ima- 45. Audio vocem jubentis Dei mei: Non gravenlur
gines animales usque ad carnisfluxum, sed ne con- corda vestra in crapula et ebrielale ( Luc. xxi, 34).
sentiat qtiidem. Nam ut nihil tale vel tanlillum ' li- Ebrietas longe est a me; misereberis, ne appropin-
beat, quantulum possit nutu cohiberi, etiam in casto quet mihi. Crapula autem nonnunquam subrepit
dormientis affectu, non lantum in hac vila, sed eliam servo tuo; misereberis, utlonge fial a me. Nemo enim
in liac setale, non magnum est omnipotenti, qui vales potest esse continens, nisi tu des. Multa nobis oran-
facere sttpra quam pelimus et intelligimus (Ephes. m, tibus tribuis; et quidquid boni antequam oraremus
20). Nunc tamen quid adhuc sim in hoc genere mali accepimus, a te accepimus; etut hoc postea cognosce-
mei, dixi Dominobono meo, exsullans cum tremore remus, a te accepimus. Ebriosus nunquam fui, sed
(Psal. II, 11).in eo quod donaslimihi, et lugensin eo ebriosos a te sobrios factos ego novi. Ergo a te fa-
quod inconsummatussum, sperans 2 perfeclurum te in clum est ut hoc non essent qui nunquam fuerunt, a
me misericordias tuas usque ad paccm plenariam, quo faclum est ul hoc non semper essentqui fnerunl,
quam lecum babebunt interiora et exleriora-mea, a quo etiam factum est ut scirent utrique a quo factum
cum absorpta fuerit mors in victoriam (I Cor. xv, est. Audivi aliam vocem tuam : Posl concupiscentias
54). tuas non eas, eta voluntaletuaaverlere(Eccti.xvm,5(}).
CAPUT XXXI. Audivi et illam ex munere tuo quam multum amavi :
Vt se gerit ad tentalionesgulm. Neque si manducaverimus,abundabimus; nequesi non
43. Est alia malitia diei, quae utinam sufflciat ei. manducaverimus, deerit nobis(lCor. vm, 8). Hoc
Reficimusenim quotidianas ruinas corporis edendo et est dicere, Nee illa res me copiosum faciet, nec illa
bibendo, priusquam escas et ventrem destruas, cum aerumnosum. Audivi et alteram : Ego enim didici in
occideris indigentiam meam satietaie mirifica, et cor- quibus sum sufficiensesse; et abundare novi, et
penu-
ruptibile hoc iudueris incorruptione sempiterna (Ibid., riam pati novi. Omnia possum in eo qui me confortat
B3). Nunc aulemsuavis est mihinecessitas, et adver- (Plulipp.iv, 11-15). Ecce miles castrorum cceleslium,'
Stisislam suavilatem pttgno ne capiar; et quolidianum non pulvis quod nossumus. Sed memento,Domine,quia
bellum gero in jejuniis, snepiusin servilulem redigens pulvis sumtts, et de pulvere fecisti hominem ( Psal.
corpus meum (ICor.ix, 27); et dolores mei voluptate cn, 14; et Gen. m, 19), et perierat, et invenlus est
pelluntur. Nam fames et sitis quidam dolores suiil; (Luc. xv, 24, 32). Nec ille in se potuit, quia idem
urunt, et sicut febris neeant, nisi alimcnlorum me- pulvis fnit, qttem talia dicentem afflaiu tuae inspira-
dicina succurrat. Quaequoniam praesto est, ex conso- lionis adamavi : Omnia possum, inquit, in eo qui me
latione munerum tuorum, in quibusnostraeinfirmitati confortat. Conforla me, ut possim. Da quod jubes, et
terra et aqua et coelum serviunt, calamitas deliciaa jube quod vis. Islc se accepisse confltetur, et quod
vocantur 3. gloriatur, in Domino gloriatur 1(I Cor. i, 50, 31). Au-
44. Hoc me docuisli, ut quemadmodum medica- divi alium rogantem ut accipial: Aufer a nie, inquit,
mcnta, sic alimenta sumpturus accedam. Sed dtim ad concupiscentiasventm (Eccli. xxm, 6). Unde apparet,
quielem satielatis ex indigenticemolestia transeo, in sancte Deus meus, le dare, cum fit quod imperas
ipso transitti mihi insidiatur laqueus coneupiscentiae. fieri.
Ipse enim transitus voluptas est, et non est alius 4 qua 46. Docuisti me, Pater bone, Omniamundamundis;
transealur quo ° transire cogit necessitas. Et cum sa- sed malum esse Iwminiqui per offensionemmanducat
lus sit causa edendi et bibendi, adjungit se tanquam (Rom. xiv, 20); et omnem creaturam luam bonam
pedissequapericulosajucundilas, et plerumqueprseire esse, nihilqueabjkiendum quod cum gratiarum aclione
conatur, ut ejus causa fiat quod salutis causa me fa- percipitur {I Tim. iv, 4); et quia esca nos non com-
cere vel dico, vel volo. Nec idem modus utriusque mendatDeo (I Cor. VIII,8). etut nemonos judicet in
est: nam quod saluli satis est, delectationiparum est. ciboaut in potu (Coloss.u, 16); et ul qui manducainon
1 Tantulum,juxta Rond.cum11Mss.M. manducantemnon sperimt; et qui non manducat, man-
2 Etsperans,juxta Rond.exsex Mss.M. ducantemnon judicet (Rom.xrv, 3). Didici hacc; gra-
3Am.Er. etLov., calamUalesdelicim
et vocantur;at Mss. tias tibi, Iaudes libi Deo meo, magistromeo, pulsatori
plerique Arn., calamUas. Priorilectioni favent Somm.et
Rond.cumi Mss.M. aurium mearum, illustralori cordis mei : eripe me afe
4 iius,juxta Somm.et Rond.cum2 Mss.M.
6In omnibusEdd.ante Arn. 1 vt quodgloriatur,in Dominoglorietur,juxta 5 MSS.
legebaturquamquotransire. apud
Expunettim est auam,auctoritateMss.et sensu exigente. Mart.M.
799 CONFESSIONUM S. AUGUSTINI . 800
omni tentatione. Non ego immunditiamobsoniitimeo, pietatis, cum ita cantantur, quam si non ita canlaren-
sed immunditiam cupiditatis. Scio Noe omne camis lur; et omnes affectusspiritus nostri prosui * diver-
genus quod cibo esset iisui manducare permisstim silate habere proprios modosin voce atque cantu,
(GcH.ix,2,3);Eliamcibocarnisrefectum(IIIiJe(/.xvii, quorum nescio qua occtilia familiaritate excitentur.
6); Joannem mirabili abstinentia prcedilum, animali- Sed delectatio carnis mese,cui menlem enervandnm
bus, hoc est locusiis, in escamcedenlibus(Matth. m, non oportet dari, ssepeme fallit, dum rationem sen-
4) non fuisse polluium. El scio Esau leniicukeconcu- sus non ita comilalur ul patienter sit posterior ; sed
piscentia deceptum(Gen. xxv, 54); et Davidpropter lanlum quia propier illam meruit admitii, etiarriprae-
aquaedesiderium a scipsoreprehensum(II lieg. xxm, currere ac ducere conalur. iia in his pecconon'sen-
15-17); et Regemnostrum non de carne, scd de pane tiens, sed poslea sentio.
esse tentalum (Matth. iv, 3). Ideoque et populus in 50. Aliquandoautem hanc ipsam fallaciam immo-
eremo, non quia carnes desideravit, sed quia escce dcratius cavens, erro nimia severilale : sed valdein-
desiderio adversus Dominummurmuravit, meruitim- terdum, ut melosomne caulilenarum suavium quibtis
probari (Num. xi). DavidicutnPsalterium frequentatur, ab anribus meis
47. In his ergo tenlalionibus posilus, certo qtto- removeri velim , atque ipsius Ecclesise; ttitiusque
tidieadversusconcupiscentiammanducandietbibendi: mihi videttir quod de AlexandrinoepiscopoAihanasio
non enim est quod scmel prsecidereel ulterittsnon saepe mihi dictttm commemini,qni tam modico flexu
allingere decernam, sicut de concubitu polui. Itaque vocisfaciebat sonareleclorem psalini, ut pronuntianti
freni gulturis lemperata relaxaiione el constrictione vicinior esset quam canenti. Ycrutntamen, cum re-
tenendi sunl. Et quis est, Domine, qui non rapialur miniscor lacrymas ineas , quas fudi ad canttis Eccle-
aliquantulum extra metas necessilatis? Quisquisest, siselusein primordiis rectiperataefldei mcse, et nunc
magnusest; magnificelnomen luum. Ego autem non ipso quod moveor 2, non cantu, sed rebus quaecan-
sum, quia peccalor liomosum. Sed el cgo magnifico taulur, cum liquida voce et convenientissimamodu-
nomen luum; et inierpellat te pro peccalis meis latione cantantur, magnaminstiluti hujus uliliiatem
(Rom. viu, 54), quivicit sceculum(Joan. xvi, 53), rttrsus agnosco. Ila fluctuointer periculumvoluptatis
numerans me inler infirmamembra corporissui, qttia et experitnentumsalubritatis ; magisqueaddueor, non
el imperfectum ejus l viderunt oculi lui, et in libro quidemiiTetraclabilemsententiantproferens, cantandi
tuoomnes scribenlur (Ps«/. cxxxvtu, 16). consuetudinemapprobare in Ecclesia; ut per oblecta-
CAPUT XXXII. menla aurium infirmioranimus in affectum pietalis
Ut se gerit ad odorumillecebras. assurgat. Tamen, cum mihi accidit ut me amplius
48. De illecebra odorum non satago nimis. Cum cantus, quam res quae caniliir, moveal; poenaliter
absunl, non requiro; cum adsunt, non respuo, para- me peccare confiteor, et lunc mallem non audire
tus eliam eis semper carere. Ita mihi videor; foriasse cantanlem. Ecce uhi stmi: flete mecum, et pro me
failor. Sunt enim et islceplangendaetenebrse,in qui- flele, qui aliquid boni vobiscumintus agitis unde facta
bus me latet facullas mea qucein me esl: ul animus procedunt. Nam qui non agilis, non vos haeemovent.
meus de viribus suis ipse se interrogansnonfacilesihi Tu auiem, Dominc Deus meus, exaudi; respice, et
credendum existimet; quia elquodinest, plerumque vide 3, et miserere, et sana me, in cujus oculis mihi
occultum esl, nisi experientia manifeslelur. Et nemo qucesliofactus sum, et ipse esl languor meus.
securusesse debet in ista vita, quse lota tenlaiio no- CAPUT XXXIV.
minatur (Job. vn, 1), utrum qui fieri potuit ex dete- Vt se gerit ad oculorumillecebras.
riore melior, non fial eliam ex meliore deterior. Una 51. Restal voluptas oculorum istorum carms mese,
spes, una fiducia, una firma promissio, misericordia dequa loquar 4 confessionesquas audiant aures lem-
tua. pli lui, aures fraternceac piae, ut concludamuslen-
CAPUT XXXIII. lationes concupiscenliaecarnis, quceme adhuc pul-
Vl se geril ad voluplatesaurium. sant ingemiscentem, et habitaculumnieum, quod de
49. Voluptatesaurium tenacius me implicaverantet ccelo est, superindtti cupientem (II Cor. v, 2). Pul-
subjugaverant; sed resolvisti, et liberasti me. Nunc chras formas ct varias, niiidos et amoenos colores
in sonis quosanimanl eloquia tua, cum suaviet arti- amanl oculi. Non lencant haecanimammeam : leneat
ficiosavoeecantaniur, faleor, aliquantulumacquiesco; eam Densqui fecif haec, bona qtiidem valde; sed ipse
non quidem ut haeream, sed ul surgam cum volo. est bonum meum, non hcec.Et tanguntme vigilaniem
Allamencum ipsis senlentiis quibus vivunt, ut admil- totis diebus, nec requies ab cis datur inihi, sicttt da-
tantur ad me, quserunt in corde meo nonnulliusdi- tur a vocibus canoris, aliquando ab omnibus, iti si-
gnitatis locum, el vix eis praebeocongruentem. Ali- lenlio. Ipsa enim regina colorum lux ista, perfundens
quando enim plus mihi videor honoris eis tribuere cuncta quaecernimus, ubiubi per diem fuero, multi-
quam decet, dum ipsis sanctis dictis religiosiuset ar- modo allapsublanditur mibi aliud agenti, et eam non
dentius sentio moveri animos nOslros in flammam 1sonorum,juxtaunumMs.apud Mart.suavi,juxtaalium.
'Bad. Am.Er. etLov.,imperfeclummeum;s.edi Mss.cum Sua, juxtaRond.ex unoMs.M.
Arn., imperfeclumejus; scilicetchristi, ex cujuspersona 2 EdilioMoreti,apudRond.,et nuncipsecommoveor.
M.
versiculumistum interpretatur Augustinus,Enarrat. ia 8Somm. et nond.,respkeelexaudi; vide.M.
psalm.158,n. 23. 4 Loquor,juxtaSomm.et Mart,cum6 MSS. M.
80i LIBER DECIMUS. 802
advertenti. Insinuat aulem se ita vehementer, ut si CAPUTXXXV.
repente subtrahatur, cum desiderio requiratur; et si Ut se habet ad secundum lenlalionisgenus,quod est
diu absit, contristat * animum. curiositalk.
52. 0 lux quam videbat Tobias, cum clansis oeulis 54. Hucaccedit alia forma tentationis mulliplicius
istis filiumdocebatvitse viam, et ei praeibatpede cha- periculosa. Praeter eam enim concupiscentiamcarnis,
rilatis nusquam errans (Tob. iv). Aut quam videbat quaeinest in delcctalione omnium sensuum et volu-
Isaac prsegravaliset operlis senectute carneis lumini- ptatum, ctii servientes depereunt qui Ionge se facrunt
bus, cumflliosnon agnoscendobenedicere, sed bene- a le, inest animaeper eosdemsensus corporis quaedam
dicendo agnoscere meruit (Gea. xxvu). Aut quam non se obleciandi in carne, sed cxperiendi per car-
videbat Jacob, cum et ipse prae grandi aetate captus nem vana et curiosa cupidilas, nomine cognilioniset
oculis, in filiis praesignalafuturi populigenera lumi- seientiaepalliata. Quae quoniam in appelilu noscendi
noso corde radiavil; et nepotibus suis ex Joseph di- cst, oculi autem sunt ad cognoscendtimin sensibus
vexas myslice manus, non sicut pater eorum foris principes, concupiscentiaoculorumeloquio divino ap-
corrigebat, sed sicut ipse intus discernebat, imposuit pellala est(I Joan. n, 16). Ad oculos enim proprie
(Gen.XLVIII,XLIX).lpsa est lux, una est 2, et unum videre perlinet. Utimurautem hocverbo etiamincas-
omnes qui vident et amant eam. At isla corporalis de leris sensibus, ctim eos ad cognoscendtimintendimus.
qua loquebar, illecebrosaac periculosadulcedinecon- Neqite enim dicimus, Audi quid rutilel; aut, Olfac
dit vitam saeculicaecisamatoribus. Qui autem et de quam niteat; aut, Gusla qtiam splendeat; aul, Palpa
ipsa laudare te norunt, Deus crealor omnium, assu- quam fulgeat : videri enim dicuntur haecomnia. Di-
munt eam in bymno tuo, non absumuntur ab ea in cimus autem non solum, Yide quid lueeat, quod soli
somno suo : sic esse cupio. Resisto seductionibus oculi sentire possunt; sed etiam, Yide quid sonet;
oculorum, ne implicenturpedesmei, quibus ingredior vide quid oleat; vide quid sapiat; vide quam durum
viam tuam ; et erigo ad te invisibiles oculos, ut tu sit. Ideoque generalis experienlia sensuum concupi-
evellas de laqueo pedes meos ( Psal. xxiv, 15). Tu scentia, sicut dictum est, oculorum vocatur; quia vi-
subinde evellis eos, nam illaqueantur. Tu non cessas dendi officium in quo primalum oculi lenent, eliam
evellere, ego autem crebro hsereo in ubique sparsis, caeterisensus sibi de similitudineusurpanl, cum ali-
insidiis : quoniam non dormies, neque dormilabis, quid cognilionisexplorant.
quicustodis Israel (Psal. cxx, 4). 55. Ex hoc autem evidentius discernitur quid vo-
53. Quam innumerabilia, variis artibus et opificiis, luptalis, quid curiosilaiis agalur per sensus : quod
in vestibus, calceamenlis, vasis, et cujuscemodi 3 fa- voluptas pulchra, canora , suavia, sapida, lenia se-
bricalionibus, picturis etiam, diversisque figmentis, clatur ; curiosiias autem etiam his contraria tcnlandi
atque hisusumnecessariumatquemoderatum el piam causa, non ad subeundam molesliam, sed experiendi
significalionem longe transgredienlibus, addiderunt noscendique libidine. Quid enim voluptatis babet vi-
homi.nesad illecebras oculorum; foras sequentesquod dere in Iauiato cadavere quod exhorreas; et lamen
faciunt, intus relinquentes a quo facti sunt, et exter- sicubi jaeeat, concurrunt ut conlristenlur, ut pal-
minantes quod facti sunt! At ego, Deus meus, et deleant. Timent etiam ne in somnis hoc videant; quasi
cus meum, eliam hine dicolibi hymnum, et sacriflco quisquam eos vigilanles videre coegerit, aut pulchri-
Iaudemsacrifieatori meo 4; quoniam pulchra trajecta tudinis ulla fama persuaserit. Ita et in caelerissensi-
per animasin manus arlificiosas, ab illapulchritudine bus, quaepersequi longum cst. Ex hoc morbo cupidi-
veniunt, quae super animas est, cui suspirat anima tatis, in spectaculis exhibentur quaeque miracula.
mea die ac nocte. Sed pulchritudinum exteriorum Hincad perscrutanda nalurae(quae praeter nos est)
operatores et sectatores inde trahunt approbandi mo- operta proceditur *, quse scire nihil prodest, et nihil
dum, non autem inde trahunt utendi modum. Et ibi aliud quam scire homines cupiunt. Hinc eliam, si quid
est, et non vident eum, ut non eant longius, et for- eodem perversaescientiaefine per artes magicas quae-
litudinem suam ad te cuslodiant (Psal. LVIH,10), rilur. Hincetiam in ipsa religione Deus tentatur, cum
nec eam spargant in deliciosaslassitudines. Ego au- signaetprodigia flagilanlur, non ad aliquamsalutem,
temhaec Ioquensatque discernenseliam istis pulchris sed ad solam experientiam desiderala.
gressum innecto; sed tu evellis, Domine, evellis tu, •56. In hac tam immensa silva plena insidiarumet
quoniam inisericordia tua ante oculosmeos est (Psal. periculorum, ecce multa 2 praeciderimet a meo corde
xxv, 3). Nam et ego capior miserabiliter, et tu evel- dispulerim, sicuti donasti me facere, Deus salulis
lis misericorditer; aliquando non sentientem, quia meae; attamen quando audeo dicere, cum circum-
suspensius incideram; aliquando cum dolore, quia quaque quotidianam vitam nostram tam multa hujus
jam inhaeseram. generis rerum circumstrepant; quando audeo dicere
1contrktel,juxtaSomm.et Rond.cum2Mss.M. nulla re tali me intentum fieri ad spectandum,et vana
2 vna est, el alianon est,juxta Er.Lugd.Somm.et Rond. cura
cum6 Mss.M. capiendum? Sane me jam theatra non rapiunl,
3l.ov.,hujuscemodi Mss.habent cu- nec curo nosse transitus siderum, nec anima mea un-
fabricalionibus;sec\
juscemodi:quo vocabulofrequensulitur Augustinus,pro 1ita Mss.cum Arn.;atBad.Am.Er. et Lov., ad perscru-
qualibuscumque; idquejamrestiluimusin hujuslibricap.8,
n. 12. tanda naturmsecreta,qumprmternos estoperata,proce-
4 Mss.etEdd.plures, sanctificatori meo.Paucivero, sa- dUur.
crificatori. 2Lov.,m hac lamenimmensa....eccequammutta.
quam responsa quaesivit umbrarum ; omnia sacrilcga xt, 50); et veresic crat, etnesciebam quando id sub-
sacrainenla delestor. A te, Domine Deus meus, cui ire mctuebam. Sed numquid, Domine, qui solus sine
humilem famulalumac simplicem debeo, quanlis me- typho dominaris, quia solus verus Doininuses qui non
cum suggestioiium machinalionibtis agit inimicus ut habes doniinum; numquid boe quoque tertium tenla-
signum aliquod pelam? Sed ohsecro te per Regem tionis genus cessavit a me \ aut cessare in hac tota
nostrum, el palriam Jerttsalp.m sirnplicem, castam, viiapotest?
ui quemadmodum a me Ionge est isla consensio, ita 59. Timeri et amari velle ab hominibus, non pro-
sit setnperJonge atque longius. Pro salule aulem cu- pter aliud, sed ut inde sit gaudium , quod non est
jusquam ctim te rogo, alius multum differens finis est gaudium 2, misera vita est, et foedajactanlia. Hinc fit
inlenlionis meae; et le facientem quod vis, das mihi, vel maxime non amare te, nec caste timere le. Ideo-
el dabis libenter sequi. que tu superbis resistis, humilibus autem das gratiam
57. Yerumtamen in quam multis minutissimis et (I Petr. v, 5); et intonas super ambitiones sseculi, et
contemplibilibus rebus curiositas quotidie noslra len- contremunt fundamenta monlium. Ilaque nobis, quo-
talur 1, elquam sscpe labamur, quis enumerat? Qtto- niam propler quaedam humanse societalis offlcia ne-
ties narrantes inania, primo quasi toleramus ne offen- cessarium est amari et timeri ab hominibus, instat
dainus infirmos, deinde paulatim libenler adverlimus ? adversariusverse beatitudinis nostrae,ubique spargeus
Canem currentem post leporem jam non specto, cum in laqueis, Euge, euge: ut dum avide colligimtts,in-
in circo fit: at vero in agro, si casu transeam, averiit caute capiamur, et a veritale tua gaudium nostrum
me fortassis et ab aliqtta magna cogitalione, atque ad deponamus, atque in hominum fallacia ponamus ;
se convertit illa venalio ; non deviare cogens corpore libealque nos amari et timeri, non propter le, sed
jumenli, sedcordis inclinalione. Et nisi jam mibi de- pro te; alque isto modo sui similes factos secum ha-
monslrata infirmilale mea, cilo admoneas, aul ex ipsa bcal, non ad concordiam charitatis, sed ad consor-
visione per aliquam considerationein in te assurgcre, tium supplicii, qui statuil sedem suam ponere in aqui-
aul totum conlenmere atque transire, vanus hebesco. lone, ut le perversa et distorta via imilanli 3 (Isai.
Quid cum me domi sedenlem steilio mtiscas captans, xiv, 15-15), tenebrosi frigidiqueservirent. Nos auleui,
vel araitea relibus suis irruenles implicatis, saepe in- Domine, pusillus grex tuusecce sumus (Luc. xn, 32);
tentum facil? Ntim quia parva sunt animalia, ideo non lu nos posside. Praelende alas luas, el fugiamus sub
res eadem gerittir? Pergo inde ad laudandum te, crea- eas. Glorianostra lu esto; propler le amemur, et ver-
lorem mirificum atque ordinalorem rerum omnium, bum tuum timealur in nobis. Qui laudari vult ab ho-
sed non inde inlenius esse iucipio. Aliudesl cito sttr- minibus viluperante te, non deiendetur ab homiuibus
gere, aliud est non cadere. Et talibus vita mea plena judicante le, nec eripietur damnante te. Cum autem
esl, et una spes niea magna valde misericordia tua. non peccaior laudatur in desideriis animae suse, nee
Cum enim hujuscemodirerum concepiaculum2 fit cor qui iniqua gerit bencdicitur (Psal. x, 3), sed Iaudatur
noslrum, et porlat 3 copiosse vanitatis catervas, hinc bomo propter aliquod donum quod dedisli ei; at iile
et orationes nostrae stcpe inierrumpuntur atque lur- plus gaudet sibi laudari se, quam ipsum donum ha-
bantur, et ante conspectum tuum dum ad aures tuas bere unde laudatur : etiam isle le vituperante lauda-
vocem cordis inlendimus, nescio unde irruentibus tur; et melior jam ille qui laudavit, quam iste qui
nugatoriis cogitalionibus res tanta praecidiiur. laudatus est. Illi enim placuit in hotnine donum Dei;
CAPUT XXXVI. huic amplius placuit donum hominis quam Dei.
Ut se habel ad tertium tentaiionisgenus,quod est CAPUT XXXVII.
superbim. Ul movelurlaudibushumanis.
58. Numquidetiani hoc intcr contemnenda deputa- 60. Tenlamur his tenlaiionibus quolidie, Domine;
bimus, aul aliquid nos reducet in spem, nisi lola mi- sine cessalione lentamur. Quolidiana fornax nostra est
sericordia tua 4, quoniam ccepisti muiare nos? et tu humana lingua. Imperas nobiset in hoc genere couti-
scis quanta ex partemutaveris, qtti me primitus sanas nentiam : da quod jubes, et jube quod vis. Tu nosti
a libidine vindicandi me, ul propitius fias etiam cae- de hac re ad te gemilum cordis mei, el flumina ocu-
teris omnibus iniquilalibus meis, et sanes oranes lanlorum meorum. Neque enim facile colligo quam sim
guores meos, et redimas de corruplione viiam meam, ab ista peste mundatior, et multum limeo occulta
et corones me in miseralione el misericordia, et salies mea (Psal. xvin, 13), quaj norunl «culi lui, mei au-
in bonis desiderium meum (Psat. cn, 5-5); qui 6 com- tem non. Est enim qualiscumque in aliis generibus
pressisli a timore tuo superbiam meam, el mansuefe tentalionum mihi faculias explorandi me; in hoc pene
cisli jugo luo cervicem meam. El nuiic porlo illud, et nulla esl. Nam el a voluptatibus carnis, et a curiosi-
lene esl mihi,quoniam sic promisisti etfecisti (Mallh. tate supervacanea cognoscendi, video quanium asse-
1 Tentetur,juxla Mart.ciim6 Mss.et Rond.cum4Mss.M. cutus sim posse refrenare animum meum, cum eis
2 JuxtaRond.,receptaculum.M.
&£ttcor twstrum, etporlet, etc, juxta Rond.ex5Mss. 1cessabita me,juxlaJMart. cum6Mss.M.
aiart.laudalis.M. 2 somm.et Rond.9 MSS. fulti pbrasimsic inckoant:Sed
apud
4 Mss.nonnullicwn Arn.,nki nolamisericordiatua. Alias, numquid;camquesic compleat:QUodnonest gaudium? M.
nid-tota. 3sic legimusin Mss.Fossalensi;at ia aliispleiisquekabe-
6 ouia,juxla Somm.et Rond.ex 9 Mss.M. tur imilandi,aut imitati: minus bene, ul arbitramur.
$05 LlBEIl DECIMUS. 806
rebtis carco, vel voluntate, vel ctim absunt *. Tunc me diligentiits interrogem. Si utilitate proximi mo-
enim nte inlerrogo, quam magis minusve milii moveor iu laudibus meis, cur minus moveor, si quisquam
lestum sit iion habere. Divitiaevero quaeob hoc ex- alius injuste vilupeielur, quam si ego? cur ea contu-
pelunuir, ulalicui islarum triutn cupidilalum,vel dua- melia magis mordeor quaoin tne, quam quae in alium
btts earciin,velomnibus serviant, si persenliscere non eadem iniquilatecoram mejacitur?An et hocnescio?
poiesl aiiiinusuirumeashabensconteninal, possunl el Eliamne id restat ut ipse nie seducam, et venim non
dimitii ut se probet. Laude vero ut careainus, atque faciatn coram te in corde el iingua mea ? Insaniam
in eo cxperiamur quid possuntus, numquid male vi- istam, Domine, longe fac a me, ne oleum peccatoris
venduin est, et tam perdite atqueimmauiter, ut nemo mihi sit os meum ad iiiipinguaiiduincapul meum
nos noveritqtii non detestetur? Qucemajor dementia (Psal. CXL,5).
dici aul cogilaripotest? At si bonaevilaebonorumque CAPUT XXXVIII.
operum comes et solet el debetesse laudatio, tam co- El virtuti perkuluma vana gloria.
mitatum ejus, quam ipsatn bonam vitam deseri non 05. Egenus et pauper ego sum, et melior in occulto
oporlet. Non autem seniio sine quo esse aut cequo gemilu displicens mihi, et qucerens misericordiam
animo, aut acgrepossim, nisi cum abfueril. tuam, donec reficialur defectus meus, et perfinalur
61. Quid igitur tibi in hoc genere tentationis, Do- usque in pacem qtiam nescit arrogantis oculus. Ser-
mine, confileor?Quid,nisi deleclarime laudibus; sed mo autem ore procedens, et facta quse innotescnnl
amplius ipsa veritate quam laudibus? Nam si mihi hominibus, habent tentalionem periculosissimamab
proponatur utrum malim furens, aut in omnibus re- amore laudis, qui ad privataniquamdain excellentiam
bus errans, ab omnibus hominibus laudari; an con- contrahit emendicata suffragia; tentat 1 el cum a me
slans, et in verilate certissimus, ab omnibus vitupe- in me arguitur, eo ipso quo arguilur; et saepe homo
rari; video quid eligam. Verumlamen nollem ut vel de ipso vanaegloriaeconlemptu vanius gloriatur: ideo-
s
augerel mihi gaudium cujuslibel boni mei suffragalio quenon jam de ipso contemplu glorise gloriatur,
oris alieni. Sed auget, fateor; non solum, sed et-vi- non enim eam contemnit, cum gloriaturiuius.
tuperatio minuit. Et cum ista miseria mea perturbor, CAPUT XXXIX.
subintrat mihi exctisatio, quae qualis sil, tu scis, Amorisproprii vis el nalura.
Deus; nam me incertum facit. Quia enim nobis impe- 64. Etiam inlus est aliud in eodem genere tentatio-
rasti non tanlum continentiam, idest, a quibusrebus nis malum, quo inanescuiil qtii placent sihi de se,
amorem cohibeamus, vcrum etiam justitiam, idest, quamvis aliis vel non placeant 3, vel displiceant, nec
quo eum conferamus; nec te tantum voluisti a nobis, placere affectent cseleris. Sed sibi piacenles multtim
verum etiam proxiinum diligi : saepemihi videorde tibi displicent, non lanlum de non bonis qttasi bonis,
profeclu aut spe proximi delectari, cum bene intelli- verum etiam de bonistuis quasi suis; aut etiam sicut
gentis laude delector; et rursus ejus malocontristari, detuis, sed tanquam ex merilis suis; aut eiiam sicut
cum eum audio vituperare quod aul ignorat, aut bo- ex tua gratia 4, non lamen socialiter gaudentes, sed
num est. Nam et contrislor aliquando laudibus meis, aliis invidenles ea. In his omnibus atque hujusmodi
cum vel ea laudantur in me, in quibus ipse mihi periculis et laboribus vides tremorem cordis mei; ct
displiceo; veletiam bona minora et levia pluris aesti- vulnera mea magis subinde a te sanari, qttain mihi
mantur quam cestimandasunt. Sed rursus, unde scio non infligi sentio.
an proplerea sic afficior,quia nolo de meipso a me CAPUT XL.
dissenlire laudatorem meuni; non quia illius ulilitate Quod inse et cmlerisrebusDeum invesligavit.
moveor, sed quia eadem bonaqusemihi in me placent, 65. Ubi non mecumanibuIasti,Veritas, docensqtiid
jucundiora mihi sunt cum et alleri placent? Quodam- caveam et quid appetam, cumad te referrem inferiora
modo enim non ego laudor, cumde me sententia mea visa mea quae potui, teque consulerem? Lustravi
non Iaudalur; quandoquidem aut illa laudantur quce mundum foris sensu quo polui, et attendi vitain cor-
mihi displicent, aut illa ampliusquce mihi minus pla- poris mei de me, sensusqueipsos meos. Inde ingres-
cent. Ergone de hoc incerlus sum mei? sus sum in recessus memoriaemeae, multiplices am-
62. Ecce in te, Yerilas,video non me laudibusmeis pliludines plenas miris modis copiarum innunierabi-
propler me, sed propter proximi utilitatem moveri lium; et consideravi, et expavi, et nihil eorum dis-
oporlere. Et ulrum ita sit nescio. Minus niihi in hac 1Am.Er.et Lov.,contrahereemendicatasuffragiatentat;
re notus sura ipse quam tu 2. Obsecrote, Deus meus, etcumame.Somm.,contrahU, elemendkatasuffragiatentai;
el meipsummihi indica, ul confuear oraturis pro me etcum a me.FraiMimus lectionemJlss.,quaeetiamest Bad,
et Arn.porroin sequentisententiapluresBiss.omiltuHtno-
fratribus meis quod in me saucium comperero.Iterum men homo.
2 Am.Er. Lov.,deipsovanmglorim contemptu.Abestva->
1somm.,velvolunlalecumadsunt,velnecessUate cumde- nw a Mss.,quorumeliamnomiulliverba sequentiasicinter-
sunt.SicetiamRond.,substituendo t amen absunt, loeode- pungunt:Nonenimeamcontemnitcumgloriatur.intuseliam,
sunl. M. intusest aliud.
*Lov.,quamlibi; sed meliusantiquioresEdd.et Mss., 3SicpolioresMss.Lov.vero, absquenegatioiie,vel pla-
quam tu. Hicnimirumidconfitelur quodsupra-cap.S, cum ceant.
4Edd.pleriquelocum buncceita interpolatumbabent:
dicerel: Mibisumprwsenliorquamtibi, et tamen te novi
nullomodopossevwkui;egoveroquibustentalionibus resk- Autetiamsiculex tua gratia, sed nonsua merUa,non ta-
non vakam,nescio.—Somin.et Rond. nien,etc.Removinius
tere valeani,quibusve verbaisthaec,sednonsuamerita^quia
iCum7Mss.,quamtibi,utiLov.M. iiscarentMss.
cernere potui sine le, et nihil eorum esse te inveni. Domine, cui reconciliari superbe quserebant, immor-
Nec egoipse invenlor qui peragravi omnia, el dislin- talis et sine peccato. Medialorauleiti inter Deum et
guereel pro suis quaequedignilaiibtts ccstimarecona- homines (I Tim. n, 5) oportebat ut haberet aliquid
lus sum; excipiens alia nunliantibus sensibus,etinler- simile Deo, aliquid simile hominibns : ne in utroque
rogans alia mecum commixla senlicns, ipsosquenun- hominibus similis, longe esset a Deo; aul in ulroque
lios dignoscensalqne dinumerans, jamque in memo- Deo similis, longe esset ab hominihus, atque ila me-
riae' latis opibus alia perlraclans, alia rccondens, alia dialor non esset. Fallax itaque ille mcdiator, quo per
eruens.Nec ego ipsecum haecagerem, id est vis mea secretajiidiciatuasuperbiamerereliirilliidi.uiiiini cum
qua id agebam, nec ipsa eras lu, quia lux es tu per- houiinibus habet, id est peccaluni; alittd videri vult
maneiis quam de omnibus consulebam an essent, habere cum Deo, ut quia carnis niortalilate non tegi-
qttid essent, quanti pendenda essenl : ct audiebam lur, pro immorlali se ostentet. Sed quia stipendium
doeonlem acjubeniem. El saepe istud facio; hoc me peccati mors est, bochabet communecum hominibiis,
deleclat, et ab aclionibus necessitatis quantum re- unde simuldamnetur in mortem.
laxari possnm, ad islam voluptaiemrefugio. Neque in CAPUT XLIII.
his omnibus, quaepercttrro consulens le, invenio tu- Chrislusverus medialor.
lum loctini animae meae nisi in le, quo colliganlur 68. Veraxautem medialor qtiein secreta lua mise-
sparsa inea, nec a te quidqnam recedal ex me. Et ali- ricordia demonstrasli humilibus, et misisli ut ejtis
quaudo inlromiltis me in affeclummultum inusitatum exemplo etiamipsam discerenlliumililatem, mediator
inlrorsus ad nescio quam dulcedinem, quae si perfi- ille Dei el hontinum homo Christus Jesus, iiitermor-
cialur in me, neseio quid eril quod vita isia non eril. tales peccalores et immortalemjusltim apparuil; mor-
Sed recido in haec aerumnosis ponderibus, el resor- lalis cum bominibus, justus cuni Deo. Ut quoniam
beor solitis, et teneor, et mullum fleo, sed multum stipendiumjusiilise vita et pax est, per justitiam con-
teneor. Tantum consuetudinis sarcina degravat2! Hic jumctamDeo evacuaret mortem justificatorum impio-
esse valeo, nec volo; illic volo, nec valeo; miser rum ', quam cum iilis voluit habere communem.Hic2
ulrobique. demonslratus est anliquis sanctis, utitaipsiper fidcrn
CAPUT XLI. futurcc passionis ejus, sicul nos per fidem prceteritae,
Triplexcupidilas. salvi fierent. In quautum enim homo, in tanlum me-
66. Ideoque consideravi Ianguorespeccatorummeo- dialor; in quantum aulem verbum, non medius,quia
rum in cupidilate triplici; et dexteram luam invocavi cequalisDeo, et Deus apud Deum",et simul cum Spi-
ad salulem meam. Vidienim splendorem tuum cordc ritu sancto 3 unus Deus.
saucio, el repercussus dixi : Quis illuc polest? Pro- 69. Quomodo nos amasti, Pater hone, quiFilio luo
jectus sum a facic oculorumluorum (Psal. xxx , 25). unico non pepercisli, sed pro nobis impiis tradidisti
Tu esYerilas super omniapraesidens: at cgo perava- eum ! (Rom. vm, 52.)Quomodonos amasti proquibus
ritiam meam non amittere le volui, sed volui tecum iile non rapinam arbitratus esse aequalis libi, factus
possidere mendacium; sicut nemo vult ita falsum di- cstsubdilus usqueadmortem crucis (Philipp. n, 6);
cere, ut nesciat ipse quid verum sit. ltaque amisi te, unusille inmortuisIiber(Ps.Lxxxvn, 6-8),potestatem
quia non dignaris cum mendacio possideri. habens ponendi animam suam, et poteslatem habens
CAPUT XLll. ilerum sumendi eam (Joan. x, 18); pro nobis libi
victor et viclima, et ideoviclor quia victima; pro no-
Nonnulli ad dmmonestanquam redeundiod Deumme-
dialores infelkiler recurrerunl. bis libi sacerdos el sacrificium, et ideo sacerdos quia
67. Queminvenirem qui me reconciliarel tibi ? Am- sacrificium; faciens libi nos de servis filios, de le na-
biendum 3 mihi fuit ad Angelos? Qua prece? quibus scendo, nobis serviendo! Merito mibi spes valida in
sacramentis? Multiconantes ad te redire, neque per illo esl, quod sanabis omnes languoresmeos, per eum
scipsos valenles, sicut audio, lentaverunt haec, et inqui sedel ad dexleram luam et te interpellat pro no-
ciderunl in desiderium curiosarum visionum, et digni bis (Rom. VIII,54); alioquin desperarem. Multi enim
habiti sunt illusionibus. Elati enim te quaerebantdo- et magni sunt iidem languores mei, multi sunt et
clrinaefastu, exerentes potius quam lundentespectora, magni; sed amplior est medicina tua. Potuimus puta-
et adduxerunt sibi per similitudinem cordis sui con- re Verbum tuum remotum esse a conjunclione homi-
spirantes el socias supcrbiae suae potestales aeris hu- nis, et desperare de nobis, nisi caro fieret et habila-
jus (Ephes. n, 2), a quibus per potenlias magicas deret in nobis.
ciperentur, quaerentes mediatorem per quem purga- 70. Conterritus peccatis meis et mole miseriaemeae
rentur, el non erat. Diabolusenim erat (ransfigurans agitaveramin corde meditatusquefueramfugam in so-
se in Angelum lucis (II Cor., xi, 14). E( mullum il- litudinem; sed prohibuisti me, et conlirmasti ine, di-
lexit superbam carnem,quod carneocorpore ipsenon cens : Ideo pro omnibusChrislus morluus est, ul qui
esset. Eranlenim illimorlaleselpeccalores; tuaulem, vivunt,jam non sibi vivant, sedei qui pro ipsismorluus
1Lov.,in memoriaelalk opibus. esl (II Cor.v, 15). Ecce, Domiue, jaclo in te curam
1In Hss.omnibus,nullofere excepto:Tantumconsueludi- 1
nissarcinadkjnaest.ItaetiamBad. Benign.as.,juslificandorumimpiorum,corb. JIS.,ju-
exceptoLyrensiqui habelabcundum.At Bad. stificalorum
3SicMSS., pwrum.
2CodexFossat.: Einc.Itaetiamunuse sorbonicisMss.
ton.Er. Lov.,an eundum. sMss.pleriquenonhabenthascverba, cumspiritusanclo.
809 LIBER UNDECIMUS. !'v glO
meam ul vivam, et considerabomirabilia de lege tua Non calumnienlur mihi superbi: quoniam cogitopre-
(Psal. cxviu, 18). Tu scis imperiliam meam et inlir- tium meum, et manduco, et bibo, et erogo, et pauper
mitatemnieam : doceme, et sana me. llle tuus Uni- cupio saturari ex eo inter illos qui edu.ntet saturan-
cus in quo sunt omnesthesauri sapientiaeet scienliae tur, et laudanlDominumqui requirunt eum (Ps. xxi,
absconditi (Coloss.H, 3), redemit me sanguine suo. 27.
LIBER UNDECIMUS.
LaudaturusDeumdeincepsprofessionesuseipsiusin Scriplurissanctissive imperitia»,siveetiamperitise,aut ejus quo
sumitexordtumlibri Geneseos;atquehic primumillustratisthcec
in eas ex muneredivinofiagrabat,sludii,explicandum
verba: tn principiofecUDeuscmlumel terram.occurritobtreclantibus, quid faceret Deusantequamccelumet terram
conderet,et unde ei in mentemvenerittandemaliquandoea facere,cumanteanon fecisset.Dumveroiisreiellendis.
msistit,copiosamde Temporeconscribitdisputalionem.
CAPUT PRIMUM. omnes invocantesle (Rom. x, 12), qui securus c-oram

Cur confitemurDeo scienti. nostri geris. Circumcideab omni temeritate omnique
1. Numquid,Domine,cumtua sit aeternitas,ignoras mendacioinleriora et exteriora labia mea. Sint castie
quaetibi dico, aul ad tempusvidesquodfitintempore? delicisemeaeScripturaeluae; necfallar in eis, nec fal-
Cur ergo tibi tot rerum narraliones digero? Non uti- lamexeis. Domine.altende; etmiserere.Doniine Deus
que utper me noverisea, sed affectum meum excilo meus, luxcsecorumetvirtusinfirmorum,slatimqueIux.
in le, et eorum qui hceclegunt, ut dicamus omnes : videntium et virtus fortium, attende aniinam meanj
MagnusDominuset laudabilis valde (Psal. xcv, 4). et audi clamantemde profundo. Namnisi adsint et in
Jam dixi, et dicam : amore amoris lui facio islud. profundoaures luae,quoibimus?quoclamabiiijus? Tuus
Namet oramus, et lamenYeritas ail: NovitPalervester estdies, et lua est nox (Psal. LXXIII,16) :ari nulum
quidvobisopussit,priusquampetalisabeo(Matlh.vi,8). tuum momenla transvolant. Largire inde spatium
Affectumergo nostrum palefacimusin le, confilendo meditationibusnostris in abdita legis luae, neque ad-
tibi miseriasnostras et misericordiastuas super nos, versus pulsanles claudas eam. Neque enim frustra.
ul liberesnos omnino,quoniamcoepisti,uldesinamus scribi voluisli tot paginarumopaca secreta; aul nom
esse miseri in nobis, et beatificemur in te; quoniain habenl illaesilvsecervos suos recipienles se in eas ee
vocastinos ut simus pauperes spirilu, et mites, et lu- resumentes,ambulanlesetpascentes, recumbentes1 c£
gentes, et esurientes ac silientesjustitiara, cl miseri- ruminanles. ODomine, perficeme, et revela mihi eas.
cordes, et mundicordes,el pacifici(/d., v, 3-9.) Ecce Ecce vox tua gaudinm meum, vox tua super affiuen-
narravilibi mulla quaepotui, et qusevolui; quoniam liam voluplalurn2. Da quod arno : amo enim ; et hoc
tu prior voluisti ut confiterer libi DominoDeo meo, tu dedisti. Ne dona tua deseras, nec herbam tuam
quoniambonuses, quoniam in sseculummisericordia spernas silienlem. Confileartibi quidqiiidinvenero ia
tua (Psal. cxvn, 1). Libris tuis; et audiam vocemlaudis (Psal. xxv, 7) et
CAPUTH. te bibam, et considerem mirabilia de lege tua ah
Pelit a DeoScriplurarumsanctarumintelligeniiam. usque principio in qtio fecisti ccelum et terram
2. Quando aulem sufficiolingua calami enuntiare usque ad regttum tecum perpetuum sanctcecivilatis
omnia hortamenla tua, et omnes terrores tuos, et luse.
consolaliones,el gubernationes quibus me perduxisli 4. Domine, miserere mei, et exaudi desiderium
prsedicareverbum, et sacramenlumtuum dispensare meum. Pulo enim quod non sit de terra, non de auro
populo tuo? El si sufficiohaeeenuntiare ex ordine, et argenlo et de lapidibus, aut decoris vestibus, aut
caro mihivalent stillaelemporum. Et olim inardesco honoribus et potestatibus, aut voluptatibus carnis,.
meditari in lege lua, et in ea libi confiteri scientiam neque de necessariiscorpori, el huic vitceperegrina-
et imperitiam meam, primordia illuminationisluoe, lionis nosirce, quce omnia nobis apponuntur quceren-
et reliquias lenebrarum mearum, quousqttedevoretur libus regnum el justitiam tuam. Yide, DomineDeus-
aforlitudineinfirmilas,Et noloin aliudhoraedifflunnt, meus, unde sit desideriummeum. Narraverunl mihi;
quas invenioliberas a necessitatibusreficiendi cor- injusli delectationes, sed non sicut lex tua, Domine;
poris, et inlentionis animi, et servitutis quam de- (Psal. cxvm, 85). Ecce unde est desiderium meunii.
bemus hominibus, el quam non debemuset tamen Yide, Pater, aspice, et vide, et approba; el placeat im
reddimus. conspectumisericordiaotuaeinvenireme gratiamante:
3. Domine Deus meus, intende orationi meae, et le, ut aperiantur pulsanti mihi interiora sermonuni"
misericordiatua exaudialdesiderium meum,quoniam tuorum. Obsecro per Dominumnostrum Jesum Chri-
non mihi soli aestuat,sed usui vult esse fraternsecha- slum filiumtuum, virum dexteraetuse (Psul. LXXIX,
riiati : et vides in cordemeoquia sic est. Sacrificem* 18),filium hominis,quemconfirmaslilibimedialorem
tibi famulatumcogitalioniset linguaemese; et da quod tuumel nostrum,per quem nos qusesiistinon quaeren-
offeramlibi. Inops enim el pauper sum; tu divesin 1 SicArn.et duodecimMss.AtLov.,recubantes..
1 LOV., —cui lectioniaccedunt
guiask est,ut sacrificem. 2Codex.Corb.,superaffluentia.
Bad.Am.cumquatuor5iss.,
Er.veu.Somm.et SMss.apudMart. M. superflmiuium voluptatum.
ISANCT.AUGUST.I {Vingt-six.J
,R,1
i CONFESSIONUM S. AUGUSTINl ,812
lcs tc, qucesistiautemufquaercremuste; Verbumluum traluanimae.valcntisimponereutcumquespeciemquam
cernit in semetipsainlcrnooculo.Et undehocvaleret,
pcr quod fecisliomnia, in quibus et me; Unicttmtuum
nisi quia tu fccisti cam? Et imponit speciem jam
per quem vocasliin adoplionempopulumcredenlium,
in quo et me: per eutn le obsecro qui sedel ad dexte- existenti ct habenli ut essel, veluti terrce, aul lapidi,
ram tuam et te interpellat pro nobis, in quo sunt aut ligno, aut auro, aul id genus rerum cuilibet. Et
omnes thesauri sapientise et scienliae absconditi unde ista cssent, nisi tu instiluisses ea? Tu fabro
'
(Coloss.II, 3). Ipsum quaeroin Libris tuis. Moysesde corpus, tu animum mcmbris imperilantomfecisli, tu
illo scripsil (Joan. v, 46) : hoc ipse ait; hoc Ve- materiam unde facit aliquid, tu ingeniumquo artem
ritas ait. capial et videat intus quid faciat foris, tu sensum
CAPUT III. corporisquo interprete trajtciai abanimoadmateriam
QtimscripsitMoysesde creationecwli el lerrceinlelli- id quod facil, et renuntiet animo quid facttim sit, ut
gere non polestnisi donanleDeo. ille intus consuIatprsesidcntemsibiveritatcm,anbene
5. Audiam et intelligamquomodo in principiofc- factum sit. Te Iaudant haecomniacreatoremomnium:
cisli ccelumet terram (Gen.-i,i). Scripsit hocMoyses, sed tu quomodofacis ea ? quomodofecisli,Deus, cce-
scripsit et abiit, transivil hinc a te ad tea; neque lum et lerram? Non ulique in ccelo neque in terra
nunc anle me est. Nam si esset, tenerem eum, et ro- fecisticcelumet terram ; neque in acre aut in aquis,
garemeum, et perte obsecraremutmihi isla panderet; quoniatn el harc pertinentad ccelumet terram :-neque
et prseberem aures corporis mei sonis erumpenlibus in nniverso mundo fccisti universum mundum, quia
ex ore cjus. Et si hebraeavoce loqueretur, frusira non erat ubi fieret antequamfieretut essel. Necmanu
pulsarel sensum meum, nec inde mentemnieamquid- tcnebas aliquid tmde faccres ccelumet terram ; nam
quam langcret; si autemlaline, scirem quid diceret. uitde libi lioc quod lu non fcceras, unde aliquidfa-
Sed unde scirem an verum diceret? Quod si ct hoc ceres? Quid enim esl, nisi quia lu es? Ergo dixisti,
scirem, num ab illo scirem ? Inttis utique mihi, intus el facta sunt, atque in verbo tuo fecisti ea (Psal.
in domiciliocogilalionis,nec hebrsea, nec grceca,nec xxxn, 9, 0).
lalina, nec barbara verilas, sine oris et linguceorga- CAPUTVI.
nis, sinc slrepitu syllabarum diceret, Ycrum dicit: QuomodoDeusdixit, ut fieretmundus.
el ego stalim certus confldenter illi bomini tuo di- 8. Sed quomododixisti? Numquid illo modo quo
cerem, Verum dicis. Cumergo illum interrogare non facta cst vox dc nube, dicens : Hic cslFiliusmeusdi-
possim, le, quoplenus vera dixil, Yeritas, rogo le, leclusl (Mallh. ni, 17 ; el xvn, 5.) Illa enim voxacla
Deus mcus , rogo parce peccatis meis; et qui illi atque iransacta esl, ccepta et finita. Sontterunt sylla-
servo tuo dedisti baec dicere, da et mihi haec intel- bscatque traiisierunl, secunda posl primam, lerfia
ligere. post secundam, atque inde ex ordine, donec ullima
CAPUT IV. post cseleras,silentiumquepost ultimam. Unde claret
CreaturaclamatcrealoremDeum. alque eminet, quod creaturce molus expressit eam,
6. Ecce sunt ccelumet lerra : clamant quod facta serviensceterncevolitntatituaeipsetemporalis.Ethaec
sint; mutantur eniinalqiie variantur.Quidquidautem ad tcmpus facta verba lua nuntiavit auris exterior
faclum non est, el tamen est, non fiSlin eo quidquam menli prudenti, cujus auris interior posita est ad ceter-
num Yerbum tuum. At illa comparavit hoccverba
quod ante non erai, quod est mulari atque variari.
Clamant eliam quodseipsa non fecerint: Ideo sumus, lemporaliter sonanlia, cum seterno in silenlio Verbo
et dixit : Aliud cst, longe aliud est. Hsec longe
quia facta sumus; non ergo eramus antequam esse- tuo,
rnus, ul fieri possemus a nobis. Et vox dicentium infra me sunl; nec sunt, quia fugiuntetpraetereunt:
csl ipsa evidcntia. Tuergo, Domine,fecisli ea qui Verbumautem Dominimei supra me manet in ceter-
num. Siergo verbis sonantibusel prceiereuniibusdi
pulcher es, pulchra sunt enim; qui bonus es, bona
sunl enim; qui es, sunt enim. Nec ita pulchra sunt, xisti ut fieret ccolumet tcrra, atque iia fccislicoslum
nec ita bona sunt, nec ila sunt, sicut lu conditor et terram, erat jatn creatura corporalis anle ccelumet
eorum, cui comparala, nec pulchra sunt, ncc bona terram, cujtts motibus temporalihus lemporaliter vox
sunt, nec sunl. Scimus hccc, gratias tibi. Et scieniia illa percurreret. Nullumautem corpus ante cceiumet
noslra scienliaeluae comparata,ignorantia est. terram : aut si erat, id certe sine transiloria voce
CAPUT V. feceras, unde transiioriam vocemfaceres qtta diceres
Ex nihilo condilusmundus. ut ficrel ccelum et terra. Quidquid enim illud esset
7. Quomodoautem fecisti coelum et terram s, et unde talis vox fieret, nisi abs le factumessel, omnino
qute machina tam grandis operaliouisluae?Non enim non essel. Ut ergo fieret corpus unde ista verba fie-
sicut homo artifex formans corpus de corpore, arbi- rent, quo verbo a le dictumest ?
* Sic Editi. CAPUTVII.
_ prius Atantiquiores e t melioresMss.habent, VerbumDei comternumDeo.
ipsosqumro.
2DeestinEdd.a te, qucevocesinMss.
p rope omnibusi n- 9. Yocasitaque nosadintelligendumVerbtmiDeum
vemunlur.
3ApudAm.Er.et Lov.sic 5: apud te Deum, quod sempiternedicitur, et eo sempi-
c
incipit
Deus cmlumetterrmn.Quomocto.EaLAam aput inprincipiofecit
verba exstanthic terne dicuntur omnia : neque enim finitur quod dice-
toci apud Bad.,sedabsunta Mss.et abeditioneArnaldina
batur, et dicitur aliud ut possint dici omnia; sed sj.
813 LIBER UNDECIMUS. 814
mul ac sempiterne omnia. Alioquin jam tempus et sus cooperit deficientemab ca, ealigine atque aggere
mutatio, el non vera ceternitas, nec vera immortali- pcenarum mearum; qttoniam sic inlirmatus est ia
las. Hocnovi, Densmeus, ctgratias ago. Novi, confi- egestate vigor meus ( Psal. xxx, 11), tit non sufferam
leortibi, Domine; mecumque novit et benedicit le bonum meum, doncc tu, Domine, qui propiiius fa-
quisquis ingratus non est certae veritati. Novimus, ctus es omnibus iniquitatibusmeis, eliam sanes omnes
Domine,novimus, quoniam in quantum quidquid non languoresmeos; quia et redimesde corruplione vitara.
est quod eral, et est quod non erat, in lantum moritur meam, etcoronabis me in miseratione et misericor-
et oritur. Non ergo quidquam Yerbi tui cedit atque dia, et satiabis in bonis desiderium meiim; quoniam.
succeditquoniamvere immortale atque aeterntimest. renovabitur juventus mca sicut aquilse(Psal. cn, 3-
Et ideo Verbo libi coseterno, simul et sempiterne* 5). Spe enim salvi facti sumus, et promissa tua per
dicis omniaquaedicis, et fit quidquiddicis ut fiat; nec paticntiam exspectamus(Rom.vm, 24,25). Audiatte
aliter, quamdicendo,facis: nec tamen et simulet sem- intus sermocinantemqiii potest; ego fidentcrex ora-
piterne fiuntomnia qusedicendofacis. culo tuo clamabo : Quatn magnificalasunt operatua,
CAPUT VIII. Domine,omniain Sapientiafeckti (Psal. ciu, 24)! et
VerbumDei ipsmn est principiumquo docemuromnem illa Principiutn, et in eo Principio fecisti ccelumet
verilatem. terram.
1G Cur, quseso,DomincDeus meus? Utcumquevi- CAPUT X.
deo ; sed quomodoid eloquar nescio : nisi quia omne Obtrectantesquidfacerel Deus
anlequam cmlumel ter-
quod esse incipit et esse desinit, lunc esse incipit ct ram condcret.
tunc esse desinit, quando debuisse incipere vel desi-
12. Nonne ecce pleni sunt vetustatis suae qui nobis
nere in acterna ratione cognoscitur, ubi nec incipit
dicunt: Quid faciebat Deus antequam faeeret ccelum
aliquid nee desinit. Ipsum est Verbum luum, quod et et terram? Si enim
vacabat, inquiunt, et non opera-
Principiumest quia 2 et loquiturnobis (Joan. viu, 25). batur
Sic in Evangelioper carnem ait; et hoc insonuitforis aliquid, cur non sic semperet deinceps, quem-
auribus hominum,ut crederetttr, et intus qusereretur, admodum relro semper cessavit ab opere ? Si enim
et inveniretur in aeternaveritate, ubi omnes discipu- ullus motus in Deonovus exstitit, et voluntasnova ut
los bonus et solus magister docet. Ihi audio vocem creaturam conderetquam nunquam anle condiderat;
tuam, Domine, dicentcm3 mihi, quoniamille loquitur quomodojam vera ceternilas,ubi oritur volunlas quce
nohis qui docetnos. Qui attlem non docel nos, eliam non eral ? Neque enim voluntas Deicreatura esl, sed
si loquitur, non nobis loquilur. Quis porro nos do- ante creaturam ; quia noncrearetur aliquid, nisi crea-
cet, nisi stabilis veritas? Quia et pcr crealuram muta- toris voluntaspraecederet.Adipsam ergo Deisubstau-
bilemcum admonemur, ad veritatem stabilemduci- tiam pertinet voluntas ejus. Quod si exortura est aji-
mur ; ubi4vere discimuscumstamuselaudimuseum, quid in Dei substantiaquodprius non erat; nonvera-
el gaudiogaudemuspropler vocem sponsi( Joan. m, citer dicitur aeternailla substantia : si aulem voluntas
Dei sempitcrna erat ut esset crealura; cur non sem-
29), reddentes nosundesumus. El ideo Principium,
et crealura?
quia nisi maneret, ctim erraremus non esset quo re- piterna
diremus. Cumautemredimus aberrore, cognoscendo CAPUT XI.
mlernilasDei nescitlempora.
uliqiie redimus; ut aulem cognoscamus, docet nos, Objectionirespondelquod
quia Principiumest,et loqttilur nobis. 15. Qui haecdicunl, nondum te intelligunt, o Sa-
CAPUTIX. pienlia Dei, lux menlium; nondum intelligunt, quo-
QuomodoVerbumDei loqualur cordi. modo flant quaeper te, atque in le fiunt: et conantur
ll. In hocPrincipio, Deus, fecisticcelumetterram, aeternasapere; sed adhuc in praeteritis et futuris re-
in Yerbo luo, in Filio tuo, in Virlule lua, in Sapien- rum motibuscor eorum volilat, et adhuc vantimest.
tia tua, in Yerilate tua, miro modo dicens, et miro Quis tenebit illud, et figet illud ut paululum stet, et
modo faciens. Quis comprehendet?quis enarrabil? paululum rapiat splendoremsemper stantis acternita-
Qttid est illud qttod inteiiucet mihi, et percutit cor tis, et comparet cum temporibusnunquam slantibus,,
meum sine Iccsione;et inhorresco, et inardesco? In- et videat esse incomparabilem; et videat longumlem-
horresco in quanlum dissimilisei sum; inardesco in pus, nisi ex multis praetereuntibusmotibus, qui si-
quantum similis eisum. Sapientiaipsa est, quceinter- mul extendi non possunt, Iongum non fieri; non au-
Iucet mihi, disciudensnubilum meum, quod me rur- tem praeterire quidquam in aelerno, sed tolum esse
nulliim vero tempus totum esse prsesens:
1KonnullieMss. simuletsempiiernodick.Moxetiamplu- prsesens;
res potioresquecumArn. habent, el simulet sempiterna etvideat omne praeteritumpropelliex futuro, etomne
fmnl.—Etsimulet sempiterna,juxtaEr.ven. Lugd.,simul futurum ex praeterito consequi; el omne praeterilum
etsempilerna, omissoprioriet, juxtasomm.Flor. M.
2 HabentEdd.,qra el loqidlur.At stss., quia el loquitur, ac futtirumab eo quodsemper est prsesens, creari et-
juxla grsecum:oti kailalo umin.Sie legtsse Auguslinum cxcurrere?Quis lenebit cor hominis, ut stet, et vi-
fntelligituraliisex loeis,ut ex cap.28lib. seq.,et ex Tract. deat
58in Joan.,ete. quomodostans dictet futura et praeleritatempo-
sm h.dkentis., Er. Ven. Lugd.Somm.Flor. et Rond. ra, nec futura nec praeteritaaeternitas?Numquidma«-
cum5 Mss.,dicentem.M.
4ta B., ibi.fs. ven. Lugd.somm.et Rond.cum7MSS., nus mea valet hoc, aut manus oris mei per loquelass
ubi. M. agitlam grandem rem?
$iS COMESSIONUMS. AUGUSTINI 816
CAPUT XII. ceternasunt, quia tu permanes : at illa si. permane-
Quid Deus fecerit anle mundicrealionem. rent, non essent lempora. Quid enim est tempus?
44. Ecce respondeo dicenli, Quid faciebat Deus an- Quis hoc facile brevilerque explicaverit ? Quis hoc,
ad verbum de illo proferendum, vel cogitalione com-
tequam faceret coelumet terram; respondeo non illud
elu- prehenderit ? Quid auiem familiariuset nolius in lo-
quod quidam respondisse perhibelur joculariler,
dens quaestionisviolentiam : Alta, inquit, scrutanli- ' quendo commemoramus quara tempus? Et intelligi-
mus utique cum id loquimur, intelligimus eliam cum
busgehennas parabat. Aliud est videre.aliudridere;
ha3Cnon respondeo. Libentius enim responderim, Ne- alio loquente id audimus. Quid est ergo lempus ? Si
scio, quod nescio; quamillud unde irridetur qui alla nemo ex mequserat, scio; si quaerenliexplicarevelim,
nihil
interrogavit, el laudatur qui falsa respondit. Sed dico nescio : fidenter lamen dico scire me, quod si
te, Deus nosler, omnis creaturcc crealorem. Et si cceli praeleriret, non esset prseleritum lempus; et si nihil
el lerrce nomine omnis creatura inleiligitur; auden- adveniret, non essel fulurum lempus; et si nihil es-
ter dico, Anlequam faceret Deus ccelumct lerram, set, non esset prsesens terapuS. Duo ergo illa lem-
non faciebat aliquid : si enim faciebat, quid 'nisi crea- pora, praeteritum et futurum quomodo sunt, quan-
turam faciebal? Et ulinam sic sciam, quidquid uliliter do elprselerilumjam noncst, el fulurum nondumesl?
scire cupio,quemadmodumscio quod nulla fiebalcrea- Prcesensaulemsi semper essel praesens, nec inprae-
tura »,antequam fieret ulia crealura. teritum transiret; jam non essel tempus, sed ceterni-
CAPUT XIH. tas. Si ergo prsesens, ut lenipus sit, ideo fit quia in
et hoc esse dicimus,
Quod anle temporaa Deo creala nullum tempusfuerit. praeterilum transil; quomodo
15. At si eujusquam volalilis sensus vagalur per cui causa ut sil illa cst, quia non erit; ul scilicet non
vcredicamus tempus esse, nisi quia lendit non esse '.
imagines relro temporum, elleDeum omnipotentem
et omnicreantem et omnitenentem, cceli et terrcearti- CAPUT XV.
ficem, ab opere tanto, antequam id faceres, per innu- Mensura lemporisin quo.
merabilia scccula cessasse miralur; evigilet atque 18. Et tamen dicintus longum tempus, cl breve
attcndat, quia falsa miralur. Nam unde poteranl innu- tempus; neque boc nisi dc praeterito aut futuro dici-
merabilia saeculapraeterire, quse ipse non feceras, mus. Praeleritum lempus longum, verbi gratia, voca-
cum sis omnium seeculorumauctor et conditor? aut mus ante centum annos; futurum itidem longum,
qucetempora fuissent quae abs te condita non essent? post centum annos. Breve aulcm praeteritum, sicut
aut quomodo pfceterirent, si nunquam fuissenl?Cum puta, dicimus ante decem dies; et breve fulurum,
ergo sis operator omnium temporum, si fuit aliquod posl decem dies. Sed quo paclo longumesl aut breve,
tempus anlequam faceres ccelumet terram, cur dici- quod non est? Praeteritumcnim jam non est, el futu-
tur quod ab opere cessabas? Idipsum enim lempus lu rum nondum esl. Non itaque dicamus, Longum est;
feceras, nec praeterire potuerunl lempora antequam sed dicamusde prseterito, Longum fuit, el de futuro,
iacereslempora. Si aulem ante ccclumet terram nul- Longum erit. Doniine meus, lux mea, nonne et hic
lum erat lempus, ctir qucerilurquid tunc faciebas? veritas tua deridebit hominem? Quod enim Iongum
Non enim crat Tunc, ubi non erat lempus. fuit prseleritum tempus, cum jam esset prcelerilum
16. Nec tu lempore tempora praecedis,alioquinnon longum fuit, an cum adhuc praesensesscl? Ttmcenim
omnia lempora praccederes.Sed praecedisomnia prae- poterat esse longum, quando erat quod esset Iongum:
terila celsitudine semper prsesentisaeternitatis; elsu- praeteritum vero jamnoneral; unde nec Iongum esse
peras omnia futura, quia illa futura sunt, et cum ve- poterat, quod omnino non erat. Non ergo dicamus,
nerinl, praelerita erunt; tu autem idem ipse es, et Longum fuil praeleritum lempus; neque enim inve-
anni tui non deficiunt (Psal. ci,28). Anni tui nec niemus quid fueril longura,quando ex
quo praeteritum
eunt nec veniunt; isii autemnostri et eunt el veniunt, est, non esl: sed dicamus, Longumfuit illud
prsesens
ulomnes veniani. Anni lui omnes simul slanl, quo-
lempus; quia cum prcesensesset, longum erat. Non-
niam slant; nec euntes a venientibus excluduntur, dum enim
prceterierat ut non esset, et ideo erat quod
quia non transeunt: isli autem nostri omnes erunt, longum esse posset. Poslea vero quam praeteriit, si-
cum omnes non erunt. Anni tui dies unus; et dies mul
etlongum esse destitit, quod essedestitit.
tuus non quotidie, sed hodie, quia hodiernus luus non 19. Yideamus ergo, o anima humana, utrum prae-
ceditcrastino; neque enim succedilhesterno. Hodier- sens lempus possit esse longum ; dalum enim libi est
nus tuus aeternitas; ideo coccternumgenuisli, cui di- sentire moras
atque metiri. Quid respondebis mihi ?
xisli, Ego hodie genui le (Psal. n, 7 ; Hebr. v, 5). An centum anni prsesenles longum tempus cst? Yide
Omnia lempora lu fecisti, et anle omnia tempora tu
prius utrum possint prccsentes esse centum anni. Si
es; nec aliquo tempore nonerat tempus. enim primus eorum annus agilur, ipse prccsensesl.;
CAPUT XIV. nonaginta vero et novem futuri sunt, el ideo uondum
Temporis differentiw tres. sunt: si autem secundus annus agitur, jam unus est
17. Nullo ergo tempore non feceras aliquid, quia
1Lov.,tenditad nonesse.Abeslpartieulaada Mss.,quaeet
ipsum tempus tu feceras. Et nulla tempora libi co- aliasab Auguslinononadhibeturpostverbumlemlv.,ur Jib.
1Benignianuscodex,quodnullatn 4 hirus operis, cap. 10 : «Ergocum oriuuturettendunt
faciebatcreaturam. esse.»
817 LIBER UNDECIMUS. ste
prceteritus, alter prsesens, cseterifuturi. Atque ita si tria lempora, sicut pueri didicimus , puerosque do-
mediorum qtiemlibetcenlenarii-hujus numeri annum cuinius.prceteritum, prcesens et fulurum; sed lantum
prarsentem posuerimus; anle illum praeteriti erunt, praesens,quoniam illa duo non sunt? An et ipsa sunt,
post illum fuluri: quocirca cenlum anni praesenles sed ex aliquo procedit occullo, cum ex fuluro fit
esse non poierunt. Videsaltem utrum qui agitur unus, praesens; et in aliquod reccdit occultum, cum ex
ipse sit praesens.Et ejus enim si primus agitur men- praesenliUt prseleritum? Nam ubi ea viderunt quifu-
sis, futuri sunt cseteri; si secundus, jam et primus tura cecineruni, si nondum sunl? Neque enim potest
praeteriit,et reliqui nondumsunt. Ergo nec annus qui videri id quod non est. El qui narrant praeterita, non
agitur, totus est praesens; et si non totus estpraesens, utique vera narrarcnt, si animo illa non cernerent :
non cst annus prsesens.Duodecimenim menses annus quaesi nulla essent, cerni omnino non possent. Sunt
est, qnorum quilibet unus mensis qui agilur, ipse ergo el futura et praeterita.
praesensest; CDeleri autem, praeleriliaul futuri. Quan- CAPUT XVIII.
quam neque mensis qui agitur, prsesens cst, sed unus Quomodoprwlerita el futura temporasint prwsentia.
dies: si primus, futtiris caeteris; si novissimus, prae- 23. Sine me, Domine, amplius quaerere; spes mea,
teritis eaeteris; si mediorum quilibet, inter praeteritos non conlurbetur intentio mea. Si enim sunt futura et
et fuluros. < prseterila, volo scire ubi sint. Quod si nondum valeo,
20. Ecce praesens tempus quod solum invenieba- scio tamen ubicumque sunt, non ibi ea futura esse,
mus longuraappellandum,vix ad unius diei spatium aut praeterita, sed praesentia. Nam si et ibi futura
contractum est. Sed discutiamus etiam ipsum, quia simt, nondum ibi sunt; si et ibi praelerila sunt, jam
nec unus dies lottis est praesens. Nocturnis enim et non ibi sunt. Ubicumqueergo sunt quaecumquesunt,
diurnis horis omnibus viginti quatuor expletur, qua- non sunt nisi praesentia. Quauquam praeterita cum
rum prima caeterasfuturas habet, novissima praeter- vera narrantur, ex memoria proferunlur non res ipsae
itas; aliqua vero interjectarum ante se prceteritas, quceprcelerierunt, sed verba concepta ex imaginibus
post se fuluras. Et ipsa una hora fugitivisparliculis earum, quaein animo velut vesligia per sensus prce-
agitur : quidquid ejus avolavit, praeteritumest; quid- tereundo flxerunt. Pueritia quippe mea quaejam non
quid ejus restat, futurum. Si quid intelligitur tempo- est, in tempore praeterito est quodjam non est; ima-
ris, quod in nullas jam vel in minulissimasmomento- ginem vero ejus cum eam recolo et narro, in praesenti
rum partes dividi possit, id solum est quod praesens tempore intueor, quia est adhuc in memoria mea.
dicatur. Quod tamen ilaraplim a futuro in praeteritum Utrum similis sit causa etiam praedicendorum futu-
transvolat, ut nulla morula extendatur. Namsiexten- rorum, ut rerum qucenondum sunl, jam existentes
ditur, dividitur in prseterilum et futurtim : praesens praesentiantur imagines '; confiteor, Deus meus,
autem nullum habet spatium. Ubi est ergo tempus neseio. Illud sane scio, nos plerumque prcemeditari
quod longum dicamus ? An futurum? Non quidem futuras acliones nostras, eamque praemeditalionem
dicimus, Longum est, quia nondnm est quod longum esse praesentem, actionem autem quam praemedila-
sit; sed dicimus, Longum erit. Quando igitur erit ? mur nondum esse, quia futura est; quam cum ag-
Si enim et tunc cumadhuc fulurum erit, non erit lon- gressi fuerimus, et quod praemedilabarauragere cce-
gum; quia quod sit longum, nondum erit: si autem perimus, lunc erit illa actio, quia tunc non fulura,
lunc erit longtimcum ex futuro, quod nondum est, sed praesensesta.
esse jam coeperit, et prsesens factum erit, ut possit 24. Quoquomodo se itaque habeat arcana prsesen-
esse quod longura sit; jam superioribus vocibus cla- sio futurorum, videri nisi quod est non potesl. Quod
mat prsesenstempus, longum se esse non posse. aulem jam est, non futurum sed prsesens est. Cum
CAPUT XVI. ergo videri dicuntur futura, non.ipsa quaenondum
Quale tempus meliriliceat, el qualc non. sunt, id est quaefutura sunt, sed eorum causae, vel
21. Et tamen, Domine, senlimus intervalla lem- signa forsitan videntur, quse jam sunt; ideo non fu-
porum, et comparamus sibimet, et dicimus alia lon- lura, sed prsesentiasunt jam videnlibus, ex quibus
giora, et alia breviora. Melimur etiam quanto sit futura praedicanlur animo concepta. Quaerursus con-
breviusaut longiusilludtempusquani illud; et respon- ceptiones jam sunt, et eas praesenlesapud se inluen-
demus duplum esse hoc vel Iriplum, illudautem sim- tur qui illa praedicunt. Loquatur mihi aliquod exem
plum, aut lanium hoc esse quantum illud. Sed prse- plum lanta rerum numerositas. Intueor auroram,
tereunlia metimur tempora cum sentiendometimur ; oriturum solem praenuntio: quod intueor, praesens
prseteritavero quaejam non sunt, aulfutura qucenon- est; quod praenuntio, fulurum: non sol futurus qui
dum sunt, quis metiri potest, nisi forle audebit quis jam est, sed ortus ejus qui nondumest: tamen etiam
diceremeiiri posse quod non est? Cum ergo praeterit ortum ipsum nisi animoimaginarer, sicul modo cum
lempus, senliri el metiri potest; eum aulem prseter- id loquor, non eum possem praedicere. Sed nec illa
ieril,quoniamnon est, non polest. aurora quam in ccelovideo, solis ortus est, quamvis
CAPUTXVII. eum prsecedat; nec illa imaginatio in aniino meo :
Ubi tempusprmleritumcl fulurum. 1 Edd.]>\enqu(},prwsententurimagines;el paulopost,et
Reddimus
22. Quccro,Pater, nonaffirmo : Deus mcus, prseside prwsentiafutworum. Arnaldus. l ectionemMss.quihuspo.
steriorelocosuffragatur
mihi el rege me. Quisnam est qui dicat mihi nonesse *Eril, juxtaEr. ven. i.ugd. M.
819 CGNFESSIONUMS. AUGUSTINI 825»
quce duo prcesenlia cernuntur, ut futurus ille anle di- praesenli, qua prceterit ? Sed nullum spatium non nie-
catur. Futiira ergo nOiidumsunt; et si nondum simt, timur. An in praelerilo, quo prseterit? Sedquodjam
iion sunt: et si nbn suirl, videri omnino non posstint; non est, non metimur.
sed prcedicrpossunt ex prsesenlibus,quscjam sunt, et CAPUT XXII.
videhtur. Petil wnigmalisistius solulionema Deo.
CAPUT XIX. 28. Exarsit animus meus nosse islud implicatissi-
" : ''
Noncapitmodnm, quo Deusdocet futura. mum cenigma.Noli claudere, Domine Deusmeus boiie
25. Tu Itaqtie^"rCgiialorereaturae tuae, quisestmo- Paler, per Christum obsecro, noli claudere desiderio
dus quo dOces aiiimas ea quaefiiiura sunl? docuisli meo isla, et usitata et abdita, quominus in ea pe-
enihi prophetas'tuos. Quistiamille modusesl quo doces netret, et dilucescant allucente misericordia lua, Do-
futura, cui fulurum quidquam non est; vel potius de mine. Quem percontabor de his? et cui fructuosius
fuluris doces praesenlia? Nam quod non est, nec do- confitebor imperitiam meam , nisi tibi cui non sunt
ceri utique potest. Nimis longe estmodus isteabacie molesta studia mea, flammantia vehementer in Scri-
mea; invaluitex me, non potero ad illum(Psal. cxxvm, pturas tuas? Da quod amo: amo enirn, et hoc tu de-
6); polerp autem ex te, cum dederis lu, dtilce lumen disti. Da, Paier, qui vere nosti data bona dare flliis
.occultorum oculorum meorum. tuis (Matth. vn, 11). Da, quoniam suscepi cogno-
CAPUT XX. scere l, et labor est anteme (Psal. LXXII,16), donec
Differenlimtemporisquomodonominandm. aperias. Per Christum obsecro, in nomine ejus Sancti
,26. Quod autem nuiic liquet et claret, nec futura sanctorttm, nemo mihi obstrepat. Et ego credidi,
sunt, nec preeteriia. Nec proprie dicitur, Tempora propter quod et Ioquor (Psal. cxv, I). Hajc est spes
sunt tria; praeleritum,praesens et futurum : sed for- mea; ad hanc vivo 2 ut contempler delectationem
tasse proprie diceretur, Tempora sun.l tria ; praesens Domini.Ecee veteres posuistidies meos (Psal. xxxvur,
de praeteritis, praesens de praesenlibus, praesens de 6), et transeunt; et quomodo, nescio. Et dicimns,
futuris. Suntenim baecin anima tria quaedam, elalibi Tempus et lempus, tempora et tempora ; Quamdiu
ea non video; praeseiis de praeterilis memoria, prae- dixil hoc ille, quamdiu fecil hoc ille ; el, Quam iongo
sens de praesentibuscontuitus, praesensde futuris ex- lempore iilud non vidi! et, Duplum temporis habet
spectalio.;. Si haec permitlimur dicere, tria tempora baecsyliaba ad illam simplam brevem. Dicimushsec,
video, faleorque, tria sunt. Dicatur eliam, Tempora et audimus hcec, el inlelligimur ct intelligimus. Ma-
sunt tria, prseteritum, praesenset futurum ; sicut ab- nifeslissima et usitatissima sunt; et cadem rursus ni-
utitur consuetudo, dicatur : ecce non curo, nec resisto, mis latent, et nova est inventio corum.
nec reprehendOo.dumtamen intelligatur quod dieilur, CAPCT XXIII.
neque id quod fulurum est,.esse jam, nequeid quod Quid sil tempus.
.praeteritumesl. Pauca sunt enim quaeproprie loqui- 29. Audivi a quodam homine doelo, quod solis et
inuivplura non proprie; sed agnoscitur quid velimus. lunae ac siderum molus, ipsa sinl lenrpora, et nil an-
CAPDT XXI. nui 3. Cur enim non polius omnium corporum moius
Quomodolempusliceatmeliri. sint tempora ? An vero si cessarent cceli lumina, et
27. Dixi e|go paulo ante, quod praetereuntia tem- moveretur rota figuli, non esset lempus quo metire-
pora metimur, ut possimus dicere duplum esse hoc mur eos gyros, et diceremus aut aequalibus morulis
temporisad illud simplum , aut tantutn hoc quanlura agi; aut si alias tardius, alias velocius moveretur,
illud, et si quid aliud de parlibus temporum possu- aliosmagisdiuturnos esse, alios minus? Autcumhoc
mus renuntiare meliendo. Quocirca, ut dicebam, diceremus,'non et nos in lempore loqueremur, aut es-
praetereunliametimur lempora. Et si quis mihi dicat sent in verbis nostris alicelongae syllabae, aliae bre-
Undescis? respondeam, Scio quia metimur, nec me- ves, nisi quia jllae longiore tempore sonuissent, istce
tiri quae non sunt possumus, el non sunt prceterita breviore? Deus, dona hominibusvidere in parvo com-
. vel futura. Praesens verotempus quomodo metimur, munes notitias rerum parvarum aique magnarum.
quando non habet spatium? Melitnr ergo cum prae- Sunt et sidera et luminaria coeli in signis, el in tem-
teritj.cum auiem praeterierit,non metilur l; quidenim poribus, el in annis, et in diebus (Gen.1, 14) : sunt
meliatur, non eril. Sed unde et qua ct quo praeterit, vero; sed nec ego dixerim circuitum illius ligneolse *
cum metilur? Unde, nisi ex futuro? qua, nisi per rotae;diein esse, nec tamen ideo tempus non esse
praesens? qtio, nisi in praeteritum? Ex illo ergo quod illc dixeril.
nondum est, per illudquod spatio caret, in illudquod 50. Ego scire cupio vim naturamque lemporis, quo
jam non est; Quid aulem metimur, nisi tempus in ali- lBad. Am.Er.Lov. cognoscerete. Expungendumest te,
quo spatio? Nequc enitii dicimus simpla, et dupla, et iuxtaMss. et Arn.quiade tempore,non de Deocognoseendo
loquiturAugustinus.
2Lov.,aahanc inldo: reete,nisialiivefragarenturet Edd.
tripla, et sequalia, etsi quid hoemodo in temporedi-
cimus, nisi spatia temporum. In quo ergo spatio me- et Mss.quimagnovidettircumMss.
consensuieront, ad hancvivo.
limur lempus' prceleriens? Ulrum in futuro, unde Corb.: 3siclegendum Vedast.duohus, et uno
velcum Arn.,etnonannui.UbiGerm.Codexbabet,et
prceteril? Sed quod nondum est, nonmetimur. An in noncwnui.Lov.verocumaliquotMSS., et nonanni.Er.,etanni.
Denique Bad. e t e
Am., t nonanimi. — JuxtaVen., temjiora
etanni;nonannui.
'Edd.aliquot ct Mss.,melimurergocumprwlerit.,..non 4 omnesMSS. Angl.:circuilumillius,aut definiteduplmn
meiimur;qidd enim mciiaiur:nou conclniie, M, Hgneolaroke.--igneoke, juxtaEr. Vcij,Lugd,M.
821 LIBER UNDECIMUS. 822
metimur corporum niotus, et dicimus illum motum, poris vel partis ejus effeclusest.Cum itaque aliud sit
verbi gratia, lempore duplo esse diuturniorem quam molus corporis, aliud quo metimur quamdiu sit; quis
istum. Nam quaero, quoniam dies dicitur, non tanlum non senliat quid horum polius lempus dicendum silV
mora solis super terram, secundum quod aliud cst dies, Nam ctsi varie corpus aliquando movelur, aliquando
aliud nox, sed eliam lotius l ejus circuilus ab oriente slat; non solum motum ejus, sed etiam slatum tem -
usque ad orientem, secundum quod dicimus, Tol csics pore metimur; et dicimus, Tantum stetit, quantum
transierunt; cum suis enim noclibus dicuntur tot dies, motum esl; aut, Duplovel triplo stetit, ad id quod mo-
nec exlra reputantur spatia noctium : quoniam ergo lum est; et si quid aliud noslra dimensio sive com~
dies explelur motu solis, atque circuilu ab oriente us- prehenderit sive existimaverit, ut dici solet, plus mi-
que ad orientem; qusero utrum molus ipse sit dies, nus. Non est ergo tempus corporis motus.
an mora ipsa quauta peragitur, an utrumque. Si enim CAPUT XXV.
primum dies esset; dies ergo esset etiamsi lanto spa- Rursus Deum inlerpeltat.
tio temporis sol cursum illum peregisset, quantum est 32. Et confileor tibi, Domine, ignorare me adhuc
horaeunius. Si secundum; non ergo esset dies, si ab quid sil tempus; ei rursus confiteor tibi, Domine, scire
ortu solis usque in ortum alterum, tam, brevis mora me in tcmpore ista dicere, et diu me jam loqui de lem-
esset quam est liorseunius; sed vicies ct qualer cir- pore, alque ipsum diu non essediu nisi mora temporis.
cumiret sol ut expleret diem. Si utrumque ; nec ille Quomodo igitur boc scio, quando quid sit tempus nc-
appellaretur dies, si horae spalio sol lotum suum gy- scio? An forte nescio quemadmodumdicam quod scio ?
rum circumiret; nec jlle a, si solo cessante tantum Hei milii qui nescio saltem quid nesciam ! Ecce, Deus
temporis praeteriret,quanlo peragere sol tolum ambi- meus, coram te, quia non menlior; sicut loquor, ita
tum de mane in mane assolet. Non ilaque nunc quseest cor meum. Tu illuminabisIueernam meam, Domine
ram quid sit itlud quod vocaturdies,sed quid sit tempus Deus meus, illuminabislenebras mcas (Psal. xvu, 25).
quo metienles solis circuitum, diceremus eum dimidio CAPUT XXVI.
spalio temporis peractum minus quam solet, si tanto Quomodotetnpus metimur.
spatio lemporis peractus esset, quanto peragunlur ho- 53. Nonne libi confitetur aniraa mea confessione
rac duodecim; el utrumque tempus comparanies dice- veridica metiri me tempora ? Itane, Deus meus, me-
rcmus illud simplum, hoc duplum, etiamsi aliquando lior, et quid metiar nescio? Metior molum corporis
illo simplo, aliquando isto duplo sol ab oriente usque tempore; item ipsum tempus non melior? An vero cor-
ad orientem circumiret. Nemo ergo mihi dicat ccele- porismotum metirer quamdiu sit, ctquamdiu hincil-
stiumcorporura raotus esse lempora: quia el ctijusdam luc perveniat, nisi lempus in quo movetur melirer?
voto cum sol sletisset (Josue x, 13 ); ul vicloriosum9 lpsum ergo lempus unde melior? Ai>lompnre breviore
prseliumperageret, sol stabat, sed tempus ibal. Per metiinur longius, sicul spatio cubiti spatium transtri ?
suum quippe spalium temporis, quod ei sufficeret, Sic enim videmur spatio brevis syllabaenietiri spatium
illa pugna gesla atque finita esl. Yideo igiiur temptts Iongaesyllabae,atque id duplum dicere. lta metimur
qtiamdamessc dislcnlioneni.Sed video, an videremihi spalia carminum spatiis versuum, el spalia versuum
vidcor ? Tu demonstrabis, Lux, Yeritas. spatiis pedum, ct spatia pedum spatiis syllabarum, et
CAPCT XXIV. spatia longarum spatiis brevium : non in paginis (nam
Tempus esl quo melimur molum corporis. eo modo loca metituur, non lempora), sed cum vo-
31. Jubes ul approbem si quis dical lempus esse ces pronunliando transeunt, et dicimus, Longum car-
molumcorporis ? Non jubes. Nam corpus nullum, nis! nicn est, nam tot versibus conlexitur; longi versus,
iu tempore, moveri audio: lu dicis. lpsum autem cor- nam tot pedibus constanl; Iongipedes, nam tot syl-
poris motum tempus esse non audio : non tu dicis. labis tenduntur ; longa syllaba, nam dupla est ad bre-
Cum enini movetur corpus, tcmpore mclior quamdiu vem.^Sed neque iia comprchendilur certa mensura
movealur, ex quo moveri incipil donec desinat. Et si tcmporis, quandoquidem fieri potestul ampliori spa-
non vidi ex quo ccepil, el perseverat moveri, ut non lio lemporis, personet versus brevior si produclius
videam cum desinit; non valeo meliri, nisi forte ex pronunlietur, quam Iongior si corrcplius. Ita carmen,
quo videre incipio donec desinam. Quod sidiu video, ila pes, iia syllaba. Inde mihi visum est, nihil esse
tantummodolongum tempus esse renuntio, non autem aliud tempus quam distenlionem : sed cujus rei, ne-
quaiitumsit; quia et quanlum cum dicimus, collalione scio; et mirum si non ipsius animi. Quid enim mclior,
dicimus ; velul, Tantum hocquantum illud; aul, Du- obsecro, Deus meus, et dico aut indefinile, Longius
plum hoc ad illud, et si quid aliud isto modo. Si aulem est hoc tempus quam iilud; aut eliam definite, Du-
aotare poluerimus locorum spatia, unde el quo veniat plum esl hoc ad illud? Tempus metior, scio : sed
sorpus quod movetur, vel partes ejus, si tanquam in non metior futurum, quia nondum est; non metior
torno movetur,possumusdicere quantum sit temporis, praesens,quia nullo spatio tendilur; non metior prcc-
cx quo ab illo loco usque ad.illum locum molus cor- teritum, quia jam non est. Quid ergo metior ? An prcc-
1 Tolus,juxta Er. Ven. Lugd.Somm.Dub.et Rond.cum tereuntia lcmpora, non praclerila? sic enim dixeram.
SMSS.M. CAPUT XXVII.
s/#«,juxtaEr. ven. Lugd. M.
3Bad.Am.Er. et Lov.cum paucioribusMss,,,ut riclor Quomodomelimur lempus permgnensin ammo.
Josue. 4L 34. Insiste, anime meus, et allende forliter : Deus
823 CONFESSIONUM S. AUGUSTi.M 824
adjulor noslcr; ipse fecit nos, el non ipsi nos (Psal. tem, non eas quccpr.etcrierunt ut fieret : ipsain nic-
xcix , 5). Attende ubi albcscit veritas. Ecce puta, vox lior, cum tempora metior. Ergo aut ipsa suiii lem-
corporis incipit sonare, ct sonat, et adhuc sanal, et pora, aut non lempora melior. Quid cum mclimur
ecce desinit; jamque silentium est, etvoxilla prae- silcntia, et dicimus illud silentium lantum lenuisse
terila est.elnonesljam vox. Futura erat anieqiiamso- temporis, quantum illa vox tenuit? Nonnecogitalio-
naret, et non poteral meliri, quia nondttmerat, el nunc nem tendimus ad mensurain vocis, quasi sonarel, ut
non polest, quia jam non esl. Tuuc crgo poterat cum aliquid de intervallis silenliorum in spatio temporis
sonabat,quia lunc erat qucemetiri possel. Sed ettunc renunliare possimus? Nam el voce atque ore cessanle,
non slabat; ibat enim el praeleribat. An ideo magis peragimuscogitando carmina, el versus et quemque
poterat? Prseteriens enim lendebatur in aliquod spa- sermonem, molionumquedimensionesquaslihct, el de
tium temporis quo meliri posset, quoniam prcesens spatiis temporum, quaiiltim illudad illudsit renuntia-
niillumhabcl spatium. Si ergo luncpotcrat, ecce puta, mus, non alitcr ac si ea sonandodiceremus. Si vo-
altera coepilsonare, et adhuc sonat, continuatolenore luerit aliquis edere longiuscnlamvocem, el consti-
sine ulla distinclione : metiamur eamdum sonat; cum tuerit praemedilandoquam longa fulura sit; cgituti-
enim sonare cessaverit, jam prseterita eril, et nonerit que isle spatium temporis in silentio , memqriccquc
qnsepossit metiri; metiamurplane et dicamusquanta commendans coepit edcre illam vocem qu» sonat,
sil. Sedadhuc sonat, nec meiiripolest nisiabiniiiosui donec ad proposilum terniinuni perducatur : imo so-
quo sonarc coepil, usquc ad finemquo desinit. lpsum nuit et sonabit; nam quodejus jam peractum est, uti-
quippe iniervallum metimur ab aliqtio initio usque que sonuit; quod auteni reslat, sonabit: aique ita
ad aliquem finein. Quaproplcr vox qusenondiimfiniia peragilur , dtim praesens inlenlio fulurum in praele-
est, meliri non potesl, ul dicalur quain longa vel bre- ritum trajicit, diniinulionefulurj crescente praeterilo,
vis sil; nec dici aul aequalis alicui, atil ad aliquain donecconsumptionefuluri sit lolum praeteritum.
simpla vel dupla, vel quid aliud. Cum autcm linilafue- CAPUT XXVIII.
Aniinomelimurlcmpora.
ril, jam non erit. Quo pacto igilur nieliri poterit? Et
melimur lamen tempora : nec ea quae nondum sunl, 57. Sed quomodominuilur autconsumiltirfutunim,
nec ea quaejam non sunl, nec ea quaoimllamoraex- quod nondum esl? aut quomodo crcscil prselerittim
non est, nisi quia in animo qui illud agit
tendunlur, nec ca quaelcrminos non habenl; nec fu- quod jam
lura ergo, nec praeterila, nec praesenlia,nec prselcr- tria sunt? Nam ct exspecial et altf.ndit et meminil, ut
cunlia tempora melimur; et metiniur lamen tempora. id quod exspeclat, per id quqd allendil, iranseat in id
55. Deuscrealor omnium; vcrsus isle oclo syllaba- quod memincrit. Quisigilur negatfutura nondumesse?
rum, bruvibuset longis aliernat syllabis.Qualuor ita- Sed lamen jam esl in animo exspectatio fiiturorum.
quebreves; pritna, terlia, quinta,seplima,simplsestint Et quis negat prcelerita jam non esse?Sed tamcn
ad quauiorlongas; secundam,quartam, sextam, octa- adhuc esl in aninto memoria prseteriloium. El quis
vam. Haesitigtilacad illas singulasduplumhabentlem- negat prcesenstempus carere spatio , quia in puncto
poris; pronunlio,renunlio, el ita est quantum senliiur prseteril? Sed tamen perdttral altenlio per quam per-
sensumanifeslo.Quantura sensusraanifestusest, brevi gal' abesse quod aderit. Non igilur longitmtemptis
fiitnruin quod noncst, sed hmgum fulurum longa
syllaba longammetior,eamque habere bis (anlumsen-
lio. Sed ctimallera post alteram sonal, si priorbrevis, exspectaliofuturi est; neque longumpracterilumtetn-
iion est, sed longumprxtcrilum longa me-
longa poslcrior,quomodotenebo brevem.el quomodo pus qttod
cam longae metiens applicabo, ut inveniam quod bis moria ppceleritiesl.
laniumbabeal; quandoquidemlnnga SQnarenon inci- 58. Diclurus sum canticum quod novi : antequam
pit, nisi brevis sonare desliterit? Ipsam quoque lon- incipiam, in lolum exspeclatio mea tenditur; cum au-
tem coepero, quantum ex illa 2 in prseleritumdecer-
gara non praasenlemmelior, quando nisi (initam non
metior. Ejus aulem finitio, praeteritioest. Quid ergo jisero, leudilur in memoria mea : atque dislenditur
esl quod racltar ? ubi est, qua ' metior, brevis? ubi vita bujus aclionismeaein memoriam, propler quod
esl longaqnaiiimelior? Ambaesonueruiii,avolaverunt, dixi; et in exspeciationem, propter quod dicturus
praeleriertmt;jam non sunt; etego melior, fideulerque sum : praesens tamen adest attentio mea , per quam
respondco, qttanlum cxercilato sensu (idilur, illam trajiciatur quod eralfuturum ut fia(praeleritum.Quod
simplamesse, illam dtiplam, in spalio scilicet tempo- quantomagisagituret agilur, tanto breviata cxspecla-
ris. Neque hoc possum, nisi qtiiapraeterierunlet finilione prolongalur memoria; donec lota exspectatio
tscsunt. Non ergoipsas qucejam non sunt, sed aliquid consumatur, cum tota illa aclio finita transierit in
iii memoria mea meiior quod infixum manet. memoriam. El quod in tolo cantico, hoc in singulis
56. In te, anime meus, lempora melior; noli mihi parliculis ejus fil, atque in singulis syllabisejus; hoc
in aclionelongiore,cujus fbrte particula esl illud can-
obstrepere : quod esl, Nolilibi obsirepcrc lurbis af-
fectionumtuarum. in te , inquam, lemporamelior ; ticnm ; hoc in lota viia hominis, cujus parles sunt
afleclionemquam res praeiereuiiiesin le faciunt, et
1 m prius editis, peragatabessequod aderit.Meliusin
cum illaeprseterierint inanet, ipsam metior praesen-
Mss.,pergat abesse;id est, per quam attentionempergat
1 Lov.el antiquiores transirein praeleritum, quodest futurum.—aail.etuoad.,
editiones,
/i-rn.cumMss.q.-ia; statimquippcqdixeral sed
uammetior; melius pergatadessequodaberil. M.
Augustirms brevi - lix illo,juxiaEr.ven. Lugd. somm.Dub.Flor.et Road.
syllabaloatfana se meliri. CU.tl7 MSS. M
825 LIBER DUODECIMUS. 826
oronesactioneshominis; hoc in toto sa^culofiliorum nullo tempore fecisse?Videantitaque nullum tempus
bominum, cujusparles sunt omnesvitaehominum. esse posse sine creaiura, et desinanl istamvanitalem
CAPUTXXIX. loqui. Extendaniur eliam in ea quaeante sunt, et in-
Se in temporaliadistenlumcupilin Deumcolligi. telligant te anle omnia tempora ceternumcrcatorcm
39. Sed quoniam meliorest misericordiatua super omniumlemporum, neque ulla temporatibi esse co-
vilas (Psal. LXII, 4)., ecce distenlio est vita mea , et ceterna, nec ullam crealuram, etiamsi est aliqua su-
me suscepit dexlera tua in Dominomeo mediatoreFi- pra tempora.
lio liominisinter te unum et nos multos, in multis CAPUT XXXI.
QuomodocognoscilDeus, quomodocreatura.
per mtilia, ut per eum apprehendam in qtio et ap- 41. DomineDeus meus, quis ille sinus est alti se-
prehensus sum, et a veteribusdiebus colligarsequens creti tui, et quam
unum , prcelerita oblilus ; non in ea quae futuraet longe inde me projecerunt conse-
delictoram meorum?Sana oculos meos , et
transitura sunt, sed in ea quseante sunt, non dislen- quentia
luci tuae.Certesi est tam grandi scienlia
tus, sed extentus', non secundumdistentionem, sed congaudeam
et praescienliapollens animus, cui cuncta praeterita-
secundum intenlionem sequor ad palmam supernse et futura ita nota
vocationis(Philipp. III, 13, 14); ubi audiam vocem sint, sicut mihi unumcanticumno-
nimium mirabilis est animus iste, atque
laudis tuae, et conlempler delectationem luam, nec tissimum;
ad horrorem stupendus : quippequem ita non lateat
venientem, nec praelereuntem. Nuncvero anni mei et
in gemitibus. Et tu solatiummeum, Domine, pater quidquidperactum, quidquid reliquum saeculorum
meus aclernuses : at ego in temporadissilui 2, quo- est; quemadmodumme nonlatet canlantemilludcan-
rum ordinem nescio; et tumultuosis varietatibus di- ticum, quid elquantum ejus abierit abexordio, quid
laniantur cogilationes mese, intima viscera animae et quantum restet ad finem. Sed absit ut lu conditor
universitalis, conditor animaruin et corporuni, absit
mese,donec in le confluampurgatus et liquidusigne ul ita noveris oninia fulura et
amoris tui. praeterita. Longe tu ,
CAPUTXXX. longemirabilius, longeqtiesecretius. Neque enim sic-
ut nola cantantis notumve canticum audientis, ex-
Coarguilrursum oblrectantes,quid feceril Deusante
mundi crealionem. spectationevocum futurarum et memoria prselerita-
40. Et slabo alque solidaborin te, in formamea , rum variatur affectus,.sensusquedislendilur; ita tibi
veriiate tua; nec patiar qusoslioneshominum, qui aliquid acciditincommulabililerceterno,hocest, vere
cclernocreatori menlium. Sicut ergo nosti in princi-
posnalimorbo plus sitiunt quam capiunt et dicunt, ccelumet lerram sine varietale notiliseluse, ita
Quid faciebatDeus antequam faceret ccelumet ter- pio
ram ? Aut quid ei venit in mentem , ut aliquidface- fecistiin principioccelumct terram si»c Jioi.»ji^ xc
tuae. Qui intelligit, confileatur tibi; et qui
ret, cumantea nunquamaliquidfecerit? Da illis, Do- actionis
confitealurlibi. 0 quam excelsuses, et
inine, henc cogilare quid dicant, et invenire qttia non inlelligil,
non dicilur, Nunqttani, ubi non est lempus. Quod3 humilescorde sunt domus lua! Tu enim erigis-elisos
CXLV,8), et non cadunt quorum celsiludo lu es.
ergo dicitur, nunquamfecisse, quid aliud dictlurnisi (Psal. 1in vulgatiset aliquotMss.,sinedklinctione;at in Mss.
1SicMss.;at Edd.,inlentus. pluribuset meliorisnotsehabetur,sinedktenlione : conse-
2 Mss.Benign.Corb.et aliinondeteriores,dksolui. porroad illud quodprcccedit:nequeenimskut
3Qui,juxtaEr.Ven.Lugd.Marl.et Rond.cum8 Mss.M. quenliusnotacantantis...variaturaffeclussensusquedkletulUur.
LIBER DUODECIMUS.
rrosequilurinterpretationem hujusceversiculi,m principiofecitDeuscwlumet terram.Hlicnominecmlisignificatam
putatspirilualemvel intellectualem
illamcreaturam,quassemperfaciemDeiconlemplatur; terrw autemvocabuloinfor-
mem maleriam, ex qua rerumcorporearumspeciesfueruntposlhacformatae.Verumalias interjrelandiralioneshaud-
tpjaquamimprobandas esse; imoex Scripturse posseerui sensumconfitelur.
divinaeproiunditatemultiplicem
CAPUTPRIMUM. et pulsanli aperietur(Malth. vn, 7, 8). Promissatua

sunt; et quis falli limeal, cum promiltitYeritas?
Difficilisinquisilioveri.
CAPllT II.
1. Multa satagit cor meum, Domine, in hac inopia De duplici cwlo et terra.
vitsemesepulsalura verbis sanctaeScripturaeluae: et 2- Confitelurallitudini tuae humilitas lingusemeae,
ideo plerumque in sermone copiosa est egeslas hu- quoniam tu fecisti ccelum et terram; hoc cceltim
manae intelligentise; quia plus loquitur inquisitio quod video, lerramque qttam calco, unde est hacc
quam invenlio,et longior est petilio quam impetra- terra quam porto, tu fecisti.Sed ubi est coelumcoeii,
tio, et operosior estmanuspulsansquamsumens.Te- ' Domine, de quo audivimus in voce Psalmi : Cwlum
nemuspromissum;quiscorrumpet illud? SiDeuspro cwliDomino; lerramaulemdeditfiliishominum(Psal.
nobis, quis contra nos (Rom. vui, 31) ? Petite, et ac- cxiu, 16)?Ubi est coelumquod non cernimus, cui
cipietis;quwrile,et invenietk; pulsate, etaperielur vo- lerra est hoc omne quod cernimus?Hoc enim totum
bis. Oinnisenimqui pelitaccipit, et quwrensinvenit, corporeum, non ubique totum ita accepft,speciem
os« CONFESSIONUM S. AUGUSTINI 828
in l fundus esl terra no- balanimus,sed formas tameii; etinformeappellabam,
pulchram novissimis,ciijus
slra; sed ad illud ccelumeceli, etiam lerrccnostrce nonquodcareretforma, sedquod lalem haberet, ut, si
ccelum terra esl. El hoc ulrumque magnum corpus appareret, insolilum et incongruum aversaretur sen-
noii absurde terra esl,- ad illud neseio quale ccclum sus meus, et' conturbaretur infirmilas hominis. Ve-
est. non filiis hominum. rum autem illud quod cogitabam, non privatione
quod Domino
omnis formae,sed comparalioneformosiorumerat in-
CAPUT III. forme : et suadebat vera ralio, ut omnis formsequa-
QUidtenebrw super faciem abyssi.
5. Et nimirum hcec lerra erat invisibiliset incompo- lescumquereliquias omnino detraherem, si vellem
informe cogitare; et non poteram. Citius
sita, el nescioquaeprofunditas abyssi super quamnon prorsus enim non esse censebam, quod omni forma privare-
crat lux; quia nulla species erat illi; unde jussisli ut
scriberelur, quod tenebrmevunlsuper abyssutn(Gen.1, tur, quam cogitabamquiddam inter formatumet'ni-
Iucisabsentia?Ubi enimlux es- hil, nee 2 formatum nec nihil, informe prope nihil
2); quid aliudquam Et cessavit mens mea interrogare hinc spiritum
set,- si essel, nisi superessel eminendoclillustrando ? mcum
Ubi ergo lux nondumerat, quid erat adesse tenebras, plenum imaginibusformatorum corporum, et
eas pro arbilrio mulantera alque variantem; et in-
nisi abesse lucem? Superilaque erant tenebrae, quia
tendi in ipsa corpora, eorumque mutabilitatemaltius
lux super aberat; sicut sonus ubi non est, silentium
est. Et quid est esse ibi silenlium, nisi sonum ibi inspexi, qua desinunt esse quod fuerant, et incipiunt
esse quod non erant; eumdemqtietransitumde forma
non esse? Nonne tu,.Domine, docuisti hanc animam in formam
libi conliietur? Nonne lu, Domine, docuisti me, per informe quiddam fieri suspicatussum,
quae non per omnino nihil: sed nosse cupiebam, nonsu-
quod priusquam istam informem materiam formares
non erat non color, non spicari. Et si tolura tibi confiiealurvoxel stilus meus,
atque distingueres, aliquid;
non non Non tamen omnino quidquid de ista qusestioneenodasli mihi, quis legen-
figura, corpus, spiritus? tium capere durabit? Nec ideo tamen cessabil cor
nihil: erat quaedam informitas sine ulla specie. meum dare tibi honorera el canticum laudis de iis
CAPUT IV. quae dictare non sufficit. Mulabilitasenim rerum mu-
Quidterra invisibilis el incomposita. labilium ipsa capax est formarum omniuni in quas
4. Quid ergo vocaretur, quod eiiam sensu tardio- niutantur res mutabiles. Et hsee quid esl? Numquid
ribus ulcumqtte insinuaretur, nisi usitato* aliquo vo- animus? numquid corpus? numquid species animi
cabulo? Qttid autem in omnibus mundi parlibus re-
vel Corporis?Si dici posscl,NihiI aliquid, et, Est non
periri potesl propinquius informali omnimodce,quam est 3, hoc eam dicerem; et lamen
MIIIUSenim speciosa sunl, pro suo jam utcumque
ierra eta1>y"UD? erat, ut species caperel istas visibiles et compositas.
gradu infimo, quam caetera superiora perlucida et lu-
culenta omnia. Cur ergo non accipiam informiiatem CAPUT VII.
malerico, quam sinc specie fcceras, unde speciosum Deus fecit deid nihilo cwlum,id est Angelos;et lerram,
est informemmateriam.
mundum faceres, ita commodehominibusinlimatam,
7. Et unde utcumqueerat, nisi esset abs te , a quo
ul appellaretur lerra invkibilisel incomposita?
sunt omnia in quantumcttmquesunt? Sed tanlo a te
CAPUTV. longius, quantodissimilius; neque enim locis. Itaque
sic
Car appcllnta videlurmateria informis.
5. Utcum in ea 2 qucerit cogilalio quid senstts at- tu, Domine, qui non es aliasaliud'' et alias aliter, sed
et dicit Non est idipsum et idipsumet idipsum,Sanclus,Sanctus, San-
lingat, sihi, intelligibilis forma sicut DominusDeusomnipolens{/sai.vi, 3); in Prin-
vila, sicut justitia, quia materies est corporum; ne- clus, de tc, in Sapientia lua quaenata est
videatur cipio quod-est
que sensibilis, quoniam quod et quotl sen- de substanlia
tiatur iu invisibili et incomposila non est: duni sihi tua, fecisli aliquid et de nihilo. Fecisti
haec dicit humana Cogitatio, conetur eam vel nosse enim coeluraet terram; non de te : nam esset aequale
vel noscendo. Unigenitotuo, ac per hoc et tibi; et nullo ntodo ju-
ignorando, ignorare stum esset, ut aequaletibi esset, quod de te non esset.
CAPUT VI. Ef aliud praeter te non crat unde faceres ea, Deus
Quid olimcum Manichmksenseritde inaleria informi, una Trinitas, et irina Unitas : et ideo de nihilo feci-
quid tnodo. sti ccelumet terram, magnum quiddam et parvum
6. Egovero, Domine,si tolumconfitear3 tibioremeo
et calamomeo, quidquiddeisla materiadocuistime,cu- quiddam; quoniam omnipotens el bonus es ad fa-
cienda omnia bona, magnum cosluniet parvam ter-
jusantea nomen audienset nonintelligens narrantibus raru. Tu
eras, ct aliud nihil unde fecisti coelum et
mihi eis qui non iiilelligereut,eameumspeciebusinnu- duo qucedam;unum prope te, alterum prope
meris etvariis cogitabam;etideo noneam cogiiabam; terram, f * Mart.ex duobusMss.
foedaselhorribiles formasperlurbatis ordinibusvolve- Rond.manuseriptus.M.verumtamen:sicetiamunus apud
2SequimurMss.Benign.Theodoric,elc.Konpaucitameit
1 Cui,juxta Er.Lugd.ven. Lov.M. cumLov.et Arn.habent, quiddaminler formametnildl,
2Ilain MSS. el conciimius qttamsilegas ut in : /1 etc.AtBad.Am.et Er.cumcluobus Mss.sieferutlt:quam
— vulgatis nec,
cum in ca. somm.,neque et neque ul admittuns,sic : cogUabamqiMdaminfomeetnihil formalum,necnilnlin-
ciiminea.M. forme, prope nihil.
3 m ?,;ss.omnibushalietur, si iolum : ; 3 SieKss.
mnftiear cuius paucisexceptis.AtLov.cumanliquioribus edi-
proposttiomssensusex istiscompleturverbis,quk leqeniium ! tionibus, n ilitialiquidesl, elnoneU, hoceamdicerem, ,
cuperedurabtl? ,*Ediii,a/iMota<rf.
829 LIBER DUODECIMUS. 830
nihil: tmiiiii, quo supcrior (u esscs; allerum, quo in- CAPUT X.
ferius nihil essct. A Deo cupil edoceri.
CAPUTVIII. 10. 0 Verilas, hraien cordis mei, non tenebrcemeac
Maleria informis ex nihilo : cx hac omnia visibilia. loquanturmihi. Defluxiad islaet obscuratus sum; sed
8. Sed illud coelumcceli tibi, Domine; terraautem hinc eliam, hinc adamavi te. Errayi et recordatussum
quam dedisti filiis hominum (Psal. cxm, 15) cernen- lui. Audivi vocqm tuapi post nie ut redirem, et vix >
ilam atque tangendam, nnn erat talis qualem nut c audivi propter jumultus impacalorum '. Etnunc ecce
cernimus et tangimus. Invisibilisenim erat et incom- redeo aestuansetanhelans ad fonlem luum- Nemome
posita r et abyssus erat super quam non erat lux ; prohibeat; hunc bibam, et hinc vivain. Non ego vita
aut ', Tenebrwerantsuper abyssum(Gen.i, 2), id est, mea sim ; male vixi ex me, mors mihi fui: in te revi-
magis quam in abysso. Ista quippe abyssus aquarum visco 2.Tu me alloquere, tu mihi sermocinare. Cre
jam visibilium etiam in profundis suis habet speciei didi Libris luis? et verba eorum arcana valde.
suse lucem utcumque sensibilem piscibus, et repen- CAPUT XI.
libus in suo fundo animantibus : illud autem tolum Quid a Deo didiceril.
11. Jam dixisli mihi, Domine, voce forli in aurem
prope nihil erat, quoniam adhuc omnino informe tu
eral; jam lanien erat quod formari poterat. Tu enim, inleriorem, quia seternus es, solus habens immor-
Domine, fecisli mundum de materia informi, quam talitatem (I Tim. vi, 16); quoniam ex nulla specie
fecisti de nulla re pene nullam rem, uude faceres moluve mutaris,.nec tcmporibusvariatur voluntas lua;
non est immortalis yoluntas, quce alia et alia
magna quae miramur filii hominum. Valde enim mi- quia
rabile hoc ccelum eorporetim, quod firmamcntum est. Hoc in conspeclu tuo claret mihi, et magis ma-
inter aquani et aquam secundo die post conditionem gisque clarescal, oro te, alque in ea manifestatione
lucis dixisti, Fiat; et sic faclum est ( Ibid.,.6, 7). persistam sobrius sub alis tuis. Item dixisti mihi, Do-
Quod firmamentum vocasli ccelum; sed ccelumtcrrce mine, voce forti in aurem inieriorem, quqd omnes
hujus et maris quae fecisii tertio die, dando speciem naluras alque substantias quaenon sunt quod tu es, et
visibilem informi nratcrioequam fecisti antc omnem tamen sunt, tu fecisti: et hoc solum a te honest quod
diem. Jaitt enira feceraset cceluma.nle omnem diem, non esl, molusque yoluntatis a te, qui es, ad id quod
sed coelomcceli httjus;quia in principiofecerasccelum minus est; quia talis motus deliclum atque peccatum
ei terram. Terra autem ipsa qnam.feceras, informis est: et .quod n,uiliuspeccatumaut libi nocet, aut per-
maleries erat, quia invisibiHserat,et incomposila, et turbat or.dinem imperii tui vel in prjmo vel in imo.
lenebrae super abyssum a ; de ûa.terra.invisibjli et Hocinponspeclu tuoclaret mibi, et magis magisqtie
ineomposita,de qua informilate, de quo pene nihilo clarescat, oro te, atque in ea pianifestationepersiglam
faceres hsec oumia quibus iste muta.bilis mundus sobrius sub alis tuis.
constat, et non eonstat, in quo ipsa mutabilitas appa- 12. hem dixit.limihivoce forli in aurem interiorem,
ret in qua senliri et dinumerari possunl tempora; quia qnod ncc illa crealura tibi coceternaest, cujus volun-
tas 3 tu solus es,
rerum mutationibus fiunt tempora dum variantur et (eque perseyeraiuissima castitata
vertunttir species, quarum materies prcedictaest terra ha.uriens mutabilitalem suara iiunquam et nusquam
invisibilis. exserit, et. te sibi semper praesentead quem loto af-
CAPUT JX. feclu se tenet, non habens quod exspeclet futurum,
Cur absquedierum mentionescriplum est Deumfeckse nec in prceteritum trajiciens quod meminerit,. nulla
in principiocwlumet ferram. vice variatar, nec in temppra ulla distenditur. 0
9. Ideoque Spiritus doctor famuli tui, cum tecom- beata, si qua isla est, inbaerendo beatitudini tua»;
memorat fecisse in principio ccelum et terram, tacet bea>a sempiterno jnhabitalore le, atque illustratore
de lemporibus, silet de diebus. Nimirum enim ccelum suo! Nec invenio quid libentius appellandum existi-
cceli quod in principio fecisti, crealura est aliqua mem Cwlum cceli Domino,qtiam domuni tuam, con-
intelleclualis ; quanquam nequaquam tibi Trinilati templantem delectationem tuam sine ullo defectu
in alitid; mentem puram, concordissinie
coaeleraa, particeps tamen ae(crni(atis(use, valde mu- egrediendi
tabilitalem suam prae dulccdine felicissimaecontem- unam slabilinienlo pacis sanclorura spiriluum, civium
liiae incoeleslibus super ista ccelestia.
plalionis tuae cohibet, et sine ullo lapsu ex quo facta civilalis
est inhcerendo tibi, excedil omnem vqlubilem vicis- 13. Unde intefligat anima cujus peregrinatio *
siludinem temporum. Ista vero informitas, torra. 3 in- I
visibiliset incomposita, nec ipsa in diebus numerata ' Lov,et Arn.,propter tumuUuspeccatorum.Sed melius
Bad. Am.et Nam}taMSS. nullofere exce-
est. Ubi enim nulla specics, nullus ordo; nec venit pto; atque Er., impacalorum.
hoc nominedesignalividenlurManichaei, scri-
quidquam, nec prceterit : et ubi hoc nqn fit; non pturarumsacrarum inimici.
2sichabeturin priusEdd.,hunc bibam, el tuncvivam;
sunt utique dies, nec vicissitudo spatiorum tempo-
mmnonegovitamea.simalevixi, exme.morsmMfui,ei
ralium. in 3te remvisco.
1 Itain melioribusMss.et Bad.Porroin aliisEdd.,sed le- m Mss.Germ.Fpssat.et aliissex, voluptas.
*Loviet Arn.: vndeintetlujat dnimaqtkmlumperecjrina-
nebrwerant. liane.praetulimus IectionemBad.Am.et Er. qiiceex plurt-
ainprius vulgatis,ei tenebrweranlsuperabyssum,
• Sed bus Mss.comprbbsitur, et hicapprimeconvenit;nam isthaee
abest eranta Mss. vcrba, unde inlelligatanima,ad illa referhnlur,quamwnge
' Lov cumaliisEdd.infomitasterrminvisibilk. siwer omniatemporasit mternm.
longiuqua faeta est, si jam silit tibi; si jam factcesunt tellectuale, ubi est intellectus nosse simul, non ox
ei lacrymce suae panis, dum dicilur ei pcr singulos parte, non in aenigmate, non per speculum; sed ex
dics, Ubi esl Deus tuus (Psal. XLI,3, 4, 11)? si jam tolo, in manifestationel, facie ad faciem (I Cor. xin,
pelit a le unam el hanc requirit, ut inhabilel in domo 12) : non modo hoc, modo illud; sed qudd dictum
tua per omnes dies vitaesuae(Psal. xxvi, 4): (Et quce esl, nossesimul sine ulla vicissiludine temporum : et
vita ejus nisi tu? et qui dies tui nisi aelernitas tua , propter invisibilem atque incompositamterram sine
sicut anni lui qui non deficiunl, qtiia idem ipse es ulla vicissitudine temporum, qucesolelhabere modo
\Psal. ci, 28])? hinc ergo intelligat anima quaepotest, boc et modo illud; quia ubi nulla species, nusquam
quam longesuperomnia lempora sis celernus; quando est hoc et illud. Propter duo haec primitus formalum
lua domus quce peregrinata non est, quamvis non sit et penilus informe; illud, cceltim, sed coelura cceli;
libi coaeterna,tamen indesinenleret indelicientertibi boc vero, terram, sed terram invisibilemet incompo-
cohaerendonullam palitur vicissitudinemlemporum. sitam : propter duo haecinterim sentio sine comme-
Hoc in conspectu tuo claret mihi, et magis magisque moralione dierum dicere Scripluram tuara, In princi-
clarescal, oro te, atque in hac manifeslalione per- pio fecit Deus cwlum et lerratn.Stalim quippesubjecit
sistam sobrius sub alis tuis. quam terram dixerit. Et quod secundo die commemo-
14. Ecce nescio quid informe in islis mulationibus ratur faclum firmamentum, et vocatum coelum; insi-
rerum exlremarum atque.infirmarura. Et quis dicet nuat de quo cceloprius sine diebus sermo loculus sit.
mihi, nisi quisquis per inania cordis sui cum suis CAPUT XIV.
phantasmalibusvagaluret volvitur; quis nisi talisdicet Scripturw profundilus.
mihi, quod diminula atque consumpla omni specie, si 17. Mira profunditas eloquiorumluorum, quorum
sola remaneat informitas, perquam despecie in spe- ecce ante nos superficies blandiens parvulis : sed
ciem res mulabatur et vertebatur, possit exhibere mira profunditas, Deus meus, mira profunditas!
vices lemporum? Omnino cnim non potest, quia sine Horror est intendere in eam; horror honoris, et
varietate motionumnon sunl tempora : et nulla va- tremor amoris. Odi hostes ejus vehementer. 0 si
rietas, ubi nulla species. occidas eos de gladio " bis acuto , et non sint ho-
CAPUT XII. stes ejus! S'c enira amo eos occidi sibi, ul vi-
Creaturaduplex carens tempore. vanl tibi. Ecce aulem alii non reprehensores, sed
15. Quibusconsideratisquanlum donas, Deusmeus, laudatoreslibri Geneseos : Non, iuquiunt, hoc voluit
quantum me ad pulsandum excitas, quantumque in his verbis intelligi Spiritus Dei, qui per Moysen
pulsanti aperis; duo reperio qusefecisti carentia tem- famulum ejus ista conscripsit; nonhoc voluil intelligi
poribus, cum libi neulrum coaetemtimsit. Unum, quod tu dicis, sed aliud quod nos dicimus. Quihus
quod ita formalum est, ut sine ullo defectucontem- ego, le arbilro , Deus, omnium noslrorum 8, ita
plaiionis, sine ullo ralervallo mutalionis, quamvis respondeo.
mulabile tamen non mutatum, lua aelernitale atque CAPUT XV.
incommutabililateperfrualur : alterum quod ita in- Quw de Deo deque Angelis et informi maleria sentit
forme eral, ut ex qua forma, in quam fbrmamvel Auguslinus,non possunloblocutoresnegare.
molionis vel stalionis mutaretur, quo lempori subde- 18. Num dicelis falsa esse, quae mihi veritas voce
relur, non haberet. Sed hoc ut informe esset non re- forti in aurem interiorem dicit de vera ceternitate
liquisti, quoniam fecisti ante omnem diem, in princi- Creatoris, quod nequaquamejus substanlia per4em-
pio ccelum et lerram, hcecduo quse dicebam. Terra pora varietur, nec ejus voluntasexlra ejus substanliam
aulem invisibiliserat et incomposila,et lenebraesuper sit? Undenon eummodovellehoc, modovelleillud; sed
abyssum. Quibus verbis insinualur informitas, ut semelel simulel semper velleomniaquaevult; non ile-
gradatim excipiantur, qui omnimodam speciei priva- rumetiterum, nequenuncistanuncilla.necvelle postea
tionem nec tamen ad nihil perventionem cogilarc non quod nolebat, aul nolle quodprius volebal: quia lalis
possunt, unde fierel alterum ccelum, ei lerra visibilis voluntas mutabilisêst, et omne mulabile ceternum
atque composita, el aqua speciosa, et qddquid dein- non est; Deus autem noster ceternusest. Item quod
ceps in conslilulione hujus mundi non sine diebus mihi dicitl in aurem inleriorem , exspeclatio rerum
factum commemoralur;quia lalia sunl ut in eis agan- venturarum fit contuilus cum venerinl; idemque con-
tur vicissiludinestemporum, propter ordinatas com- tuitus fit memoria cum prcelerierint: omnis porro
mulationes molionumalque formarum. intentio quaeiv>variatur, mutabilis est; et omnerau-
labile aeternum (ionest: Deus aulem noster ceternus
CAPUT XIII.
Cur sine dierutn commemoralione dkit Scriptura,quod est. Hceccolligoatqueconjungo, etinvenioDeummeum,
in principiofecil Deuscwlumet lerram. Deiunaeternum, non aliqua novavoluntate condidisse
16. Hoc inlerim sentio, Deus meus, cum audio lo- creaturam,necscientiamejustransitoriumaliquidpati.
qucnlem Scripturam luam, In principio fecit Deus 19. Quidergodicelis, contradictores? Anfalsa sunt
coelumel terram: lerra autem erat invisibilisel incom- ista ? Non, inquiunt. Quid illud? num falsum esl om-
posila,el tenebrweranl super abyssum(Gen. i, 1), ne- 5 m numifestatafack, juxta Lov.M.
1 somm.et RondL, eosgladio.M.
que commemorantem quoto die feceris hsec.Sic in- 3 sicRond.: Tearbttro, Deusomniumnoslrum.M.
lerim sentso, propter illud coelum cceli, ccelum in- * Siclegendumjuxta Mss.Angl.[dicitur].
LIBER DUODECIMUS. 834
nem naturam formatam materiamve formabilem non 22.Quiddicilismihi quosalloquebar, contradictores,.
esse, nis-iab illo qui summe bonus est, quia stimme qui tamen etMoysen pium famulumDei, etlibrosejus
esl? Neque hoc negamus, inquiunt. Quid igitur ? an oracula sancti Spiritus crediiis ? Eslne ista domus Dei,
iilud negatis, sublimeraquamdam esse crealuram lam non quidem Deo coaelerna, sed tamen secundum
caslo amore cohaerentemDeo vero et vere ccterno, ut modum suum ceterna in coelis, ubi vices temporum
quamvis ei coceterna rton sit, in nullam tamen tem- frustra quaeritis, quia non iiivenielis? supergredilur
porum varietalem et vicissitudinemab illo se resolvat enim omnem distenlionem , et omne spaiium aetatis
ac defluat, sed in ejus solius veracissima conlempla- volubile, cuisemper inkvrere Dco boiitnn est (Psal.
tione requiescal? Quoniam tu, Deus, diligenti te quan- LXII,28). Est, inquiunt. Qiiidigittirexiisqusedaiiiavit
tum praecipis, ostendis ei te et sufflcis ei; et ideo cormeum ad Deum meum, cum audiret interius vocem
non declinat a te, nec ad se. Haecest domus Dei non laudis ejus, quid landem falsum esse contendilis? An
lerrena, neque ulla ccelesti mole corporea, sed spiri- quia erat informis materies, ubi propter nullam for-
lualis et particeps aeternitatis tuse, quia sine labe in mam nullus ordo erat? Ubi autem nullus ordo erat,
ccteriiuml. Statuisii enim eam in sseculura et in sae- nulla esse vicissiludo temporum poterat ; et tamen
culum ssecuii; prceceptum posuisti et non praeteribit hoc pene nihil, in quantum non omnino nihil erai, ab
(Psal. CXLVIII , 6). Nectamen libi Deo coaeterna,quo- illo uliqueerat a quo est quidquid est, qttodutcumque-
niam non sine initio : facla est enim. r aliquid est. Hoc quoque, aiunt, non negamus.
20. Nam etsi non invenimus lempus ante illam, CAPUT XVI.
prior quippeomniumcreala esl sapientia (Eccli. i, 4); Rem liabere non vult cumiis , qui contradicunlveritali
nec utique illa Sapieutia tibi, Deus noster, Patri suo divinw.
plane cocelerna et aequalis et per quam creata sunt 23. Cum his enim volo coram le aliquid colloqul,
omnia, et in quo Principio fecisti coelum et terram; Deus meus, qui haecomnia, quaeinlus in mente raea
sed profecto sapienlia quaecreata est, inlcllectualis non lacet veritas lua , vera esse concedunt. Nam qui
nalurascilicet, quaecontemplalioneluminis lumenest: haecnegant, latrentquantum volunt et obstrepantsibi;
diciturenim elipsa, quamvis creata, sapientia. Sed persuadereconabor ut quiescant, et viam praebeant ad
quantum interest inter lumenquod illuminatet quod il- severbotuo: quod si noluerint etrepulerintme; obse-
luminatur, tantum inter sapientiaraquaecreat et istam cro, Deus meus, ne tu sileas a me (Pss/.xxvn, 1). Tu
quaecreata est; sicutinter justitiamjustiflcantem, et loquere in corde meo veraciier; solusenim sicloqueris;
juslitiam quaejustificatione factaest. Nam etnosdicti etdimittameosforissufflantesinpulverein,elexcitantes
sumus justitia lua. Ail enim quidam servus tuus, ul terrani in oculos suos; et intrera in cubile meum, et
nossimusjustilia Deiin ipso (II Cor. v, 21). Ergo quia canlem tibi amatoria , gemens inenarrabiles gemitus
prior omniumcreala est qusedamsapientia quaecreata in peregrinatione mea, et recordans Jerusalem, extento
est, mens rationalis et intelleclualis castce eivitatis in eam sursum corde, Jerusalem p.itriam meam, Je-
tuse , matris nostrae quae sursttm est, et libera est rusalem malrem meam, leque super eam regnaiorem,
(Galat. iv, 26) et ceternain ccelis, (quibusccelis, nisi illustralorem , patrem, tutorem , mariium , castas et
qui te Iaudant ccelicoelorum(Psal. CXLVIII, 4); quia hoc fortes delicias, et solidum gaudium , et omnia bona
est et ccelumcoeliDoniino?);etsi non invenimus lem- ineffabiliasimul omnia ; quia unum summumetverum
ptts anle illam, quia et crealuram temporis antecedit, bonum : et non avertar, donecin ejus pacem mairis
quce prior omnium creata est; ante illam tamen est charissimae,ubi suntprimitiae spiritus mei, undemihi
ipsius crealoris ceternitas, a quo facla sumpsit exor- ista certa sunt, colligas lotum quod sum, a disper-
dium, quamvis non temporis quia nondum erat tem- sione et deformitaie hac, et conformes alque confir-
pus, ipsius tamen conditionissuae. mes in aeternum, Deus meus, misericordia niea. Cum
21. Unde iia estabs te Deonostro, ut aliudsit plane his autem qui cuneta illa quae vera sunt, falsa esse
honoranles et in culmine sequendae
quam tu, et non idipsum. Quoniam etsi non solum non dicunl,
ante illam, sed nec inilla invenimus tempus, quiaest aucloritalis nobiscum constituentes illam per sanctum
idonea faciem tuam semper videre nec uspiam de- Moyseneditam saiiclam Scripturam tttam, ettanten
flecliiurab ea , qtto fit ut nulla mutatione varietur; nobis aliquid contradicunt, ita loquor : Tu eslo, Deus
inest ei lamen ipsa mulabilitas imde lenebresceret et noster, arbiter inter confessiones meas et contradi-
frigesceret, nisi amore grandi libi cohaerenstanquam ctidnes eorum. . CAPUT XVII.
semper meridies luceret et ferveret ex te. 0 domus
Ut cwliel terrw nominibusaliud et aliud inlelligipotesl.
luminosa et speciosa, dilexi decorem tuum , el locum
habitationis glorisc Domini mei fabricatoris et pos- 24. Dicunt enim : Quamvis vera sint hccc, non ea
sessoris tui (Psal. xxv, 8)! Tibi suspiret peregrinalio taraen duo Moyses intuebatur, cum spiritu revelante
mea ; et dico ei qui fecit te, ut possideat et me in le, diceret : In principiofecit Deuscwlumet terram (Gen.
quiafecit et me. Erravisicutovis perdita (Psal. cxvu, i, 1). Non ccelinomine spiritualem vel inlellectualem
176); sed in humerispastoris mei, sirttctoris tui, spero illam creaturam, semper faciem Dei conlemplantem
lne reportari libi (Luc. xv, 5). signilicavit; nec lerrse nomine informem niateriam.
Quid igilur ? Quod nos dicimus, inquiunt, hoc illc vir
1 Arn.cumMss.quatuor, sinelabestatin wternum.
sensit, hoe verbis islis elocutus est. Quid est illud?.
835 CONFESSIONUM S.. AUGUSTINI 856
Nomine, aiunt, cceli et terrcc, totum islum visibilem lorum meorum in occulto, quid mihi obest, cum di-
mundum prius universaliler et brevitcr significare versa in his verbis inlelligi possint, qure tamen vcra
voluit, ut postea digereret dierum enumeralione, sint, quid, inquam, mihi, obest, si aliud ego sensero,
' universa quacsancto Spiriltti placuit quam sensit alius eum sensisse qui scripsit? Omnes
' quasi artictilatim,
sic enuntiare. Tales quippe homines crant rudis illc quidem qtti legimus, nitimur hoc indagarealquecom-
atque carnalis popultts cui loquebatur, ut eis opcra prehcndere, quod voluit ille quetn.legimus. Et cum
Dei non nisi sola visibilia commendanda judicarct. eum veridicum credimus, nihil quod falsum esse vcl
Terram vero invisibilem et incompositam, lenebro- novimus vel pulamus, audcmtis cum cxislimarc
samque abyssum, unde consequenlcr oslenditur per dixisse. Dtim ergo quisque conatur id sentire in Scri-
illos dies facta alquc disposita csse cuncla ista visibilia pluris sanclis, quod in eis scnsit ille qui scripsit;
qux nota sunt omnibus, non incongruenler informem quid mali est sihoc sentiat.quod lu, lux omniumve-
istam materiam intelligendamesse consentiunt. ridicarum mentium, ostendis vcrum csse, etiamsihoc
25. Quid si dicat alius, eamdeminformitalem, eon- non sensit ille quem legit; cum et ille verum, nee
fusionemque malerise, cceli el terrce nomine prius in- laraen hoc senserit?
sinuatara, quod ex ea mundusiste visibiliscum orani- CAPUT XIX.
bus naturis quse in eo manifcslissime apparent, qui Quw iiquidovera.
cceli et lerrae nomine sccpeappellari solet, conditus 28. Vcrum est enim, Domine, fecissete ccelumet
alque perfeclus est? Quid si dicat et alius, ccelum et
terram; ct verum est Principium .esse Sapientiara
terram quidem invisibilemvisihilemquenaturam non tuam in
quafeeisli omnia (Psal. CIII,24). Item verum
indecenter appellatam; ac per hoc universam crea- est, mundus iste visibilis habet magnas parles
fecit in id est in quod
turam quam Sapienlia, Principio. suas ccelumet terram brevi
, complexione factarum
Deus,hujuseemodiduobus vocabulisesse comprehen- omniuni condilarumque naturarum. Et verum
esl,
sam : verumlamen quia non de ipsa substantia Dei,
quod omnemutabileinsinuat notitisenoslrsequamdani
sed ex nihilocuncta facta sunt, quia nonsunt idipsum
et inest mutabilitas informitatcm, qua formam capil, vel qua mutalur et
quod Deus, qusedam omnibus, vcrtitur. Verum est, liulla tempora perpeti quod ita
sive maneant, sicut celernadomus Dei; sive muten-
eohaereiformseincommiilabili.utqiiamvissitmulabile,
tur, sicul anima hominis et corpus; communem non mutetur. Yerum-csl, in-formilatem, *
omnium rerum invisibilium visibiliumque maleriem nihil qttaeprope
unde fieret esl, vices lemporum habere non posse. Verum
adbuc informem, sed certe fbrmabilem,
esl, quod undeflt aliquid, potest quotlamgenere lo-
ccelum et lerra, id est invisibilis atque visibilis jam cuiionis
formala his nominibus haberejam nomen cjus rei quaeinde fit; unde
ulraque crealura, enuntiatam,
Terra invisibilisel potuit vocari coeluraet terraquaelibel informilasimde
quibus appcllarelur incomposila,et, faclum est ccelumet lerra. Yerttm
Tenebrwsuper abyssum: ea distinctione, nt lerra invi- matorura nihil cst, omnitirafor-
esse informi vicinius quam terram et
sibilis et incomposilaintelligatur materies corporalis
abyssum. Yerum est, qttod non solum crealutn atque
ante qualilalem fbrmac; lenebrw autem super abys- fbrmaium, sedetiam
materies anle cohibitionem quidquid creabilc alqtie forma-
sum, spiritualis quasi bile
fluentis immoderationis et ante illuminationcmSa- est, tu fecisti ex quo sunt omnia. Verum est,
omne quod ex informi foriiiatur, prius esse informe,
pienliae?
26. Est adhuc quod dicat si quis alius velit, non deinde formatum.
CAPUT XX.
scilicet jam perfeclas alque formalas invisibiles visi-
bilesque naturas, coelict lerrccnomine significaricum In principio creavit, etc, varieinteUectum.
legilur, ln principio fecil Deus cwlumet terram; sed 29. Ex hisomnibus veris, de quibtts non dubilant
ipsam adhuc informem inchoaiionem rerum forma- quortim inleriori oculo talia videre donasti, ct qtti
bilem creabilemquemateriam bis nominibus appella- Moysen famulum tuum in Spiritu veritalis locutum
tam, quod in ea jam essent ista confusa, nondum esse immobilitercredtmt; ex his ergo omnibus aliud
qualilalibus formisque dislincta, qux nunc jam di- sibi tollil qui dicit: In principio fecil Deuscwlumel
gesta suis ordinibusvocantur coelumel terra; illa spi- lerram, id est, In Verbosuo sibi coaelernofecit Detts
ritualis, hceccorporalis creatura. inlclligibilematque sensibilem,vel spiritualem corpo-
CAPUT XVIII. ralemque creaturam. Aliud qui dicit: In principiofe-
Quk error innoxius in Scripturis. cit Deus cwlum.el lerram, id est, In Yerbo suo sibi
27. Quibus omnibus auditis et consideratis, nolo co&lerno fecit Dcus universam islam molcm cor-
verbis conlendere; ad nihil enim utile est nisi ad sub- porei mundi bujus, cum omuibus quas conlinet
versionero audicnlium ( II Tim. n, 14). Ad cedifica- manifestis notisque naluris. Aliud qui dicit : In
tionem autem bona est lex, siquis ealegilime ulatur; principiofccit Deuscwlumet lerram, id esl, In Yerbo
quiafinisejus est charitas de cordepuro, et conscien- suo sibi coselernofecitDeusinformem materiamcrea-
lia bona, et fide non ficta (1 Tim. I, 8, 5). Et novit turce spiritualis et corporalis. Aliud qui dicit : In
magister noster in quibus duobns praeceptistotam principiofecit Deus cwlumet lerram, id cst, In Yerbo
Legem Prophetasque suspenderit (Matth.wu, 40).
Quacmihi ardcnter ijonfitenti, Deusmeus,lumenocu- * Lov.,proprk.
«37 LIBER DUODECIMUS 858
suo sibi «osetemo fecit Deus informem maleriam Iigamus£ eam cceii et terrce, aut solius terrce voea-
creatiirse oorporalisubi confttsum -adhuc erat ccelunt bulo significatatncumdiceretur, In principiofecitDeus
et lerra, quoe nunc jam distincla atqtte formata in cwluin et lerram; ut id quod sequitur, Terra autem
islius mundi mole sentimtis. Aliud qui dicit: In prin- eral invisibiliset incomposila, quamvis informemma-
cipiofecilDeuscmlumet terram,id est, In ipso exordio leriam sic plactterit appellare, non tamen intelligamus
faciendi alque operandifecit Deusinformem materiam nisi eam qttani fecit Deus in eo quod prsescriptum
confuse habenlem ccelutn et terram, unde formata est, fecitDeus cwlutnel terram. Respondebuntasserto-
nune eminent et apparent cum omnibus quce in eis res duarum istarum senlentiarum quas extremas po-
sunt. suimus, aut illius, aut illius, cum haec audierint, et
CAPUT XXI. dicent: Informem quidem istam materiam non ne
gamus a Deo faciam, Deo a quo sunt omnia bona
Terra erat invisibilis, ctc, varieintelleclum. valde : quia sicut dicimusamplius bonum csse quod
50. Item quod attinet ad intellcctumverborum se- creatum atque formatum est, ita faterour minus bo-
queniium,ex iliis omnibusveris, aliud sibi lollit qui num esse quod factum est creabile atque formabile,
dicit: Tcrra autem erat invisibiliset incomposita,et sed lanien bonum : non autem commemorasseSeri-
ienebrwcrant super abijssum,id cst, Corporale ' illud pturam, quod hanc informitatem fecerit Deus, sicut
quod fecit Deus, adhuc maleries erat corporearum alia mulla non commemoravit,ul Cherubim et Sera-
rerum informis, sine ordine , sine Iucc. Alittd qui phim (Isai. vi, 2; et xxxvn, 16), et quse Aposlolus
dicit : Terra aulem erat invisibilis et incomposita, dislincte ait, Sedes, Dotninationes,Principatus, Pole-
et ienebrweranl super abyssum, id est, IIoc tolum states (Coloss.i, 16), qucetamen omnia Deum fecisse
quod ccelum et terra appellatumest, adhttc informis manifestum est. Aut si in eo quod diclum est, fecit
el lenebrosa maleries eral, undefieret ccelum cor- cwlumel terram , comprebensa sunt omnia; quid de
poreum et terra corporea, cum omnibus quae in aquis dicimus, super quas ferebalur Spiritus Dei? Si
eis sunt corporeis sensibus nota. Aliud qui dicit: enim, terra nominata, simul intelliguntur ; quomodo
Terra aulem eral invisibiliset incomposiia,et lencbrw jam terroe nomine maleries inforinis accipitur,
erant superabyssum,id est, Hoctotum quod coelumet quando tam speciosasaquas videmus? Aul si ila ac-
lerra appellatum est, adhuc informis et tenebrosa cipitur; cur ex eadem informilate scriptum est, fa-
materies erat, unde fieret ccelum intelligibilequod clum firmamentum et vocalum ccelum, neqtte scri-
alibi dicttur coelum cceli (Psal. cxni, 16); et terra, ptum est factas esse aquas? Nonenim adhucinformes
sciliect omnis natura corporea,sub quo nomineiniel- sunt et invisse,quas ita decora speciefluerecernimus.
ligalur etiam lioc coelumcorporeum; id est unde tfie- Aut si tunc acceperunt istam speciem cum dixit Deus,
ret omnis invisibilis visibilisque creatura. Alittd qui Congregeluraqua quwêstsub firmamento(Gen. i, 9),
dicit: Terra autem erat invisibilisel incomposila, et ut congregaliosit ipsa formalio; quid respondebitur
tenebrmerant super abyssum; non illam infor.mitatem de aquis quaesuper firmamenlum sunt? quia neque
nomine cceliet terrce Scriptura appellavit; scd jam informes tamhonorabilemsedem acciperemeruissent,
erat, inquil, ipsa informitas quam terram invisibilem nec scriplum est qua voce forraalsesint. Unde si ali-
et incompositamtenebrosamqueabyssum nominavit, quid Genesis tacuit Deumfecisse, quod tamen Deum
de qua ccelum ct terram Deum fecisse prsedixerai, fecissenec sana fides,nee certus ambigit intellectus;
spiritualem scilicet, corporalemque creattiram. Aliud nec ideoulla sobria doctrina dicereaudebitistas aquas
qui dicit : Terra aulem erat invkibiliset incomposita, coseternasDeo,quia in Iibro Geneseoscommemoralas
el tenebrwerant super abijssum,id est, Informitas quidera audivimus 2, ubi atitem factaesint non inve-
qusedam jam materies erat, unde coelumel lerram nimus : cur non informem quoque illam maleriem,
Deum fecisse Scriptura prsedixit : totam scilicet cor- quam Scriptura haec terram invisibilemelincompo-
poream mundi inolem, induas maximas partes, supe- silam, tenebrosamqueabyssumappellat,docenteveri-
riorem alque inferiorem distribulam , cum omnibus tate intelligamus a Deo factam esse de nihilo, ideo-
qusein eissunt usitatis notisque creaturis. que £111 non esse coseternam, quamvis ubi facta sil,
CAPUT XXII. omiserit enunliare ista narratio?
Aliquidesse a Deoconditutn,de quo sileatliber CAPUT XXIII.
Genesis,nihil repugnat. Duo dissensionumgenera in Scripluris interprelandis.
5i. Cum enim duabus istis extremis sententiis re- 32. His ergo auditis atque perspeclispro captu in-
sisiere quisquam ita tentaverit: Si non vultis 2 hanc hrmitalis meae, quam libi confiteorscienti Deo meo,
informiiatem malerisecceli el terraenomine appella- duo video dissensionum genera oboriri posse, cum
lam videri; erat ergo aliquidquod n&nfeeerat Deus, aliquid a nunliis veracibus per signa enuntialur :
unde ccelumet lerram faceret; neque enimScriptura unum si de veritale rerum, alterum si de ipsius qui
narravit quod islammateriem Deus fecerit, nisi intel- enunliat voluntate dissensioest. Aliterenim quacriraus
1 Ita plures et potiores Mss.cumArn.;at Bad.Am.F.r. de creaturse condilione quid verum sit; aliler autem
Somm.Blas. cumquinqueMss.habenl,idest, mcorporak; 1 in omnibusfere libris legitur, nki ut intelligamus,li-
Lov., id est, corporabile. brariorumlapsu, qui fortemularuntaul in ut. Hancporro
2 somm.: ila
Qukquam tenlaverit, sinon vullklam. Mort.: particuiamremovimusjuxta Arn.et Mss.Benignianum,
Si nonvultlmnc.M, * Audimus,juxta Rond,cum7 Mss..M«
859 CONFESSIOXUMS. AUGUSTINI 840
quid in his verbis Moyses, egregius domeslicus fidei et aliam veram pariter amarent, siciit ego afno quod
lusj, intelligerelectorem audiloremque voluerit. In illo dicunl, quando verum dicunt; rton quia ipsorumest,
primo genere discedant a mc omnes, qui ea quae falsa sed quia verum est; et ideo jam nec ipsorum esl, quia
sunt, se scire arbilrantur. In hoc item altero disce- verum est. Si autem ideo ament illud quia verum
dant a me omnes qui ea qusefalsa sunt, Moysendixisse est, jam et ipsorum est et meum est; quoniam in
arbitranlur. Conjuhgar aulem illis, Domine, in te, et communeomnium est verilatis amatorum. Illud autem
delecter cum eis in te, qui veriiale tua pascuntur in quod contendunt non boc sensisse Moysenquod ego
latitudine chariiatis; el accedamus simulad verba Li- dico, sed quod ipsi dicunt; nolo, non amo : quia elsi
bri lui, cl quseramusin eis volunlalem luam per vo- ila est, lamen ista temerilas non scieniicesed auda-
luntatem famuli lui, cujus calamo dispensasti ea. ciseest; nec visus, sed typhus cam peperit. Ideoque,
CAPUT XXIY. Domine, tremenda sunt judicia tua; quoniam veritas
Ex mtdtis veris non debet fidenler asserihoc aul illud tua nec mea cst, nec illius aut illius, sed omnium no-
sensisse Moysen. strtim quos ad ejus communionernpublice vocas, ter-
55.Sed quis noslrumsicinvenit'eaminter tammulla ribililer admonens nos, ut nolimus eam habere priva-
vera 2, qnaein illis verbisaliler alque aliter intellectis lam, ne privemur ea. Nam quisquis id quod lu omni-
occurrunt quaerentibus; ut tam fidenler dicat hoc sen- bus ad fruendum proponis, sibi proprie vindicat, et
sis«e Moysen. atque hoc in illa narralione voluissein suum vult esse quod omninm est; a communi propelli-
(elligi, quam (identer dicit hoc verum esse, sive ille Wad sua, hoc est, a veritate admendacium. Qui enim
hoc senserit sive aliud? Ecce enim, Deus mcus, ego loquitur mendacium, de suo loquitur (Joan, vm, 44).
servus lutis qui vovi tibi sacrificiumconfessionis in his 55. Altende, judex optime, Deus ipsa verilas, atieir
lilteris, et oro ut ex misericordiatua reddam libi vota de quid dicam conlradictori buic, altende; coram te
mea; ecce ego quam fidenter dico in tuo Verbo in- eniin dico, et coram fratribus meis, qui legitime utun-
commutabili omnia le fecisse, invisibilia et visibilia, lur Lege usqtte ad flnemcharitalis (I Tim. i, 8); atten-
nuntquid tam fldenter dico non aliud quam hoc attende, et vide quid ei dicam, si placet tibi. Hanc enim
disse Moysencum scriberct : ln principiofecit Deus vocem huic refero fralernam et pacificam : Si ambo
cwlumet lerram? Quia non sicut in tua veritale hoc videmus verum esse quod dicis, et ambo videmus ve-
certiim video, ila in ejus menle videoid eum cogitasse rum essequod dico; ubi, quseso,idvidennis ? Nec ego
cum licec scriberet. Poluit enim cogitare in ipso fa- utique in te, nec tuin me; sed amboin ipsa, qucesu-
ciendi exordio, cum diceret, ln principio : potuit et pra mentes noslras est, incommutabiliVeritate. Cum
ccelutnet terram hoc loco, nullam jam formatam per- ergo de ipsa DominiDei nostri luce non contendamus;
fectamque naturam sive spiritualem sive corpora- cur de proximi cogitatione contendimus, quam sic vi-
letn, sed utramque inchoalamel adhuc informemvelle dere non possumus ut videlurincomnmiabilis Verilas;
intelligi. Video quippe vere potuisse dici, quidquid quando si ipse Moysesapparuisset nobis atque dixis-
hortim diceretur; sed quid horum in his verbis ille set, Hoc cogitavi; nec sic eam videremus, sed crede-
cogilaverit, non ita video : quamvis sive aliquid ho- remus? Non itaque supra quam scriplum est, unus pro
rum, sivealiquidaliudquod a me commemoralumnon altero infletur adversus altcrum (lCor. iv, 6). Diliga-
est, tantus vir ille mente conspexerit, cum haecverba mus DominumDeum nostrum ex lolo corde, el c\ to-
promerel, verum eum vidisse apteque id enuntiasse taanima, et ex tota mente noslra, et proximuni no-
non dubitem. slrum sicut nosmelipsos(Deul. vi, 5; Mailh. xxn, 37).
CAPUT XXV. Propter quceduo prceceptacbaritatis sensisse Moysen,
Adversuseos qui aliorutn interpretandi ralionem temere quidquid in illis Libris sensit, nisi crediderimus; men-
rejiciunt. dacem faciemusDominum,cum de animoconsurvialiter
54. Nemo mihi jam moleslus sit dicendo mihi: Non quam ille docuit opinamur. Jam vide quam stultum
hoc sensil Moysesquod lu dicis; sed hoc sensil quod sitin tanta copia verissimarum sententiarum, qusede
egodico. Si enim mihi diceret: Unde scis hoc sensis- illis verbis erui possunt temere affirmare, quam ea-
se Moysen quod de his verbis ejus eloqueris? aequo rum Moysespotissimum senserit; et perniciosis con-
animo ferre debcrem et responderem fortasse quse lenlionibus ipsam offendere charitalem,propter quam
superius respondi, vel aliquanlo uberius, si esset dixit onmia, cujus dicta conamur exponere.
durior. Cum vero dicit : Nonhoc ille sensit quod lu CAPCT XXVI.
dieis, sed qttod ego dico; neque lamen negat, quod Qui sermo deceat Scriptnram.
uterque nostrum dicit, ulrumque verum esse: o vita 36. Et tamen ego, Deus meus celsitudo humilitatis
pauperum Deus meus, in cujus sinu non esl contradi- meae, et requies laboris mei, qui audis confessiones
ctio, plue mihi miligationes in cor, ut palienter lales meas, et dimitiis peccata mea ;
feram qui nonmibi hoc dicunt, quia divini sunt, et in quoniam lu mihi prce-
cipis ut diligam proximura meum sicut meipsum, non
corde famulitui viderunt quod dicunt; sed quia super-
possum minus credere de Moyse fidelissimofamulo
bi sunt: nec noverunt Moysi sentenliam, sed amant
tuo, quam mihi optarem ac desiderarem abs te dari
suam; non quia vera est, sed quia sua est. Alioquin muneris, si tempore illo nattts essem quo ille,
eoque
juxta Lov.,Somm.et Rond.cum9 Mss.M. Iocome constiluisses, ut per servitutem cordis ac lin-
2i.mvenkl,
rerbq,juxta Lov.somm.M. gues mese, Litterse jllx*dispensareiilur, quae taiito
841i: LIBER DUODECIMUS. §42
post essehiiomnibus gentibus profuturce; et per uni- volunlas quia id est quod lu, imllo modo imitata, vel,
versum orbem tanto auctoritatis culmine oniOium quaeantea non fuisset, exorta voluntale fecisti omnia:
falsarum superbarumque doctrinarum verba supera- non de le similitudinem tuam fbrmam omnium; 'sed
turce. Vellem quippe, si tunc ego essem Moyses (ex de nihilo dissimilitudineminformem, quaeformarelur
eadem namque massa omnes venimus; el quid est per similitudinem tuam, recurrens in te unum pro
homo,nisi quiamemor es ejus ? [Psa/. vm,5]), vellem captu ordiualo, quantum cuique rerum in suo genere
ergo, si tunc ego essem quod ille, et mihi abs te Ge- datum est, et fierent omnia bona valde, sive maneant
neseos liber scribendus injungerelur, talem milii elo- circa te, sive gradalim remotiori distantia per tem-
quendi facultatem dari, et eum texendi sermonis mo- pora et locos pulchras variationes* faciant aut palian-
dum, ul neque illi qui nondum queunt intelligere tur. Vident hcec, et gaudent in luce veritatis tuae,
quemadmodum Deus creat, tanquam excedentia vires quantulum hic valent.
suas dicla recusarenl; et illi qui hoc jam possunt, in 59. Et alius eorum intendit in id quod dictum est,
quaralibet veram sententiam cogitandovenissent, eam In principiofecit Deus, et respicit Sapientiam Princi-
non praetermissamin paucis verbis lui famuli reperi- pium, quia et loquitur ipsa nobis. Alius itidem inten-
rcnt; et si alius aliam vidisset in luce veritatis, nee dit in eadem verba, et principium intelligit exordium
ipsa in eisdem verbis intelligenda deesset. rerum conditarum; et sic accipit, In principio fecit,
CAPUT xxvn. ac si diceretur, Primo fecit. Atque in eis qui inlelli-
Scripturatn decet humilesimplexqueverborumgenus. gunt, In principio, quod in Sapientia fecisti ccelume.t
57. Sicut enim fons in parvo loco uberior est, plu- terram; alius eorum ipsum ccelumet terram, creabl-
ribusque rivis in ampliora spatia fluxum ministrat, lem materiam cceliet terrae sic esse credit cognomi-
quam quilibet eorum rivorum, qui per multa locorum natam : alius jam formatas dislinctasque naturas :
ab eodem fonte deducitur; ita narratio dispensaloris alius unam formatam, eamdemque spiritualem cosli
tui sermocihaturis pluribus profutura, parvo sermo- nomine; aliam informem corporalis materiae, terrse
nis modulo scatet fluenta Iiquidaeveritatis : unde sibi nomine. Qui autem intelligunt in nominibus cceli et
qtiisque verum quod de his rebus poiest, hic illud, ille terrce, adhuc informem materiem, de qua formaretur
illud, per longiores loquelarum anfraclus trahat. Alii cceluniet (erra, nec ipsi uno modo id inlelligunt: sed
enim cum haec verba Iegunt vel audiunt; cogitant alius unde consummaretur intelligibilis sensibilisque
Deum quasi bominem, aut quasi aliquam molem im- creatura; alius tantum unde sensibilis moles ista cor-
mensa praeditam potestate, novo quodam et repen- porea, sinu grandi continens perspicuas
- tino placito, exlra seipsam promptasque
tanquam Iocis dislantibus naluras. Nec iili uno modo qui jam dispositas dige-
fecisse ccelum et lerram, duo magna corpora supra stasque creaturas ccelum et terram vocari hoc loco
et infra, quibus omnia continerentur. Etcum audiunt, credunt; sed alius invisibilem atque visibilem : alius
Dixit Deus, Fiat illud, el faclum est illud; cogitant solam visibilem in qua luminosum ccelumsuspicimus,
verba ccepta et finita, sonantia temporibus atque et lerram caliginosam, quseque in eis sunt.
transeuntia, post quorum transitum statim existeretl CAPUT XXIX.
quod jussum est ut existeret: et si quid forte aliud
hoc modo ex familiaritate carnis opinantur. In quibus Quot modisdicilur aliquid prius,
adhuc parvulis animalibus, dum isto humillimo ge- 40. At ille qui non aliter accipit, In principio fecit,
nere verborum lanquam materno sinu eorum gestalur quam si diceretur, Primo feeit; non habet quomodo
infirmitas, salubriler cedificaturfides, qua certum ha- veraciter intelligat coelum et lerram, nisi materiam
beanl et teneant Deum fecisse omnes naturas, quas cceli et terrae intelligat, videlicet universae, id esl in-
eorum sensus mirabili varietate circumspicit. Quorum telligibilis corporalisque creaturae. Si enim jam for-
si quispiamquasi viliiatem dictorum aspernatus, ex- matam velit universam, recte ab eo quccri polerit, Si
tra nutritorias {Minassnperba imbecillilate se exten- hoc primo fecit Deus, quid fecerit deinceps : et post
derit, beu! cadelmiser. Et, Domine Deus, miserere, universitatem non inveniet; ac per hoc audiet invi-
ne implumem pulltim conculcent quitranseuntviam; tus, Quomodo illud primo, si pqslea iiihil ? Cum vero
et mitte angelum tttum, qui euni reponat in nido, ut dicit primo informem, deinde formatam, non est ab-
vivat donec volet. surdus; si modo est idoneus discernere, quid prcece-
CAPUT XXVIII. dat aelernitate, quid tempore, quid electione, quid
Ul varie inlelligilurab erudilis Scriptura. origine. iEternitate, sicut Deus omnia; tempore,
58. Alii vero quibus hcccverba non jam nidus, sed sicut flos fructum; electione, sicut fructus florem;
opaca frutela sunt, vident in eis latentes fructus, et origine, sicul sonus cantum. In his quatuor primum
volitant hetanles, et garriunt scrulantes, et carpunt el uliimum quaecommemoravi, difficillimeintelligun-
eos. Vidcnt enim, cum haecverba legunt vel audiunt, tur; duo media facillime. Namque rara visio est et
lua, Deus, ceternaet stabili permansione cuncla prae- nimis ardua conspicere, Domine, aeternitatem tuam
lerita et futura tempora superari; nee tamen quidquam incommutabiliter mutabilia facientem, ac per Iioc
esse lemporalis creaturae, quod tu non feceris: cujus
1 in B., exktere; Somm.Lov.Arn.Dub. 1 Ila Lov.,-sed alii libriEdd.et
Mart.cum i Mss. scriptihabent, narralio-
et Rondet.cum6 MSS.,exkteret. u. nes, excepto MSS. Benign.,qui pro ea voce substituitrct
Uones.
SANCT.ADGUST.I.
fVingt-sepl.J
Ui CONFESSIONUM S. AUGUSTINI 844
deinde sic actttum 1 cernat animo, ut piose. Sed omnes qtios in eis verbis vera cernere ac
priorcm. Qtiis
sine labore magno dignoscerc valeat, quomodo sit dicere fateor, diligamus nos invicem, pariterque dili-
prior sonus quam caiilus, ideo quia cantus est forma- gamus te Deum noslrum fontem veritatis, si non
tus sonus, et esse uliqtte aliqttid non formatum pot- vana, sed ipsam sitimus; eumdemque famulum tuum
esl, formari aulcm quodnon est, tion polest? Sic est Scripturaa hujus dispensatorem, Spirilu tuo plenum
prior inaleries, quam id quod ex ea fil: non ideo ita honoremus, ut hoc eum le revelante cum IISCG
prior quia ipsa efficit, cum polius fiat; nec prior inscriberet alteudisse credamus, quod in eis maxime et
tervallo lcmporis. Neque enim priore tempore sonos luce verilatis, et fruge utilitatis excellit.
edimus informes sine cantu; el eos posteriore lem- CAPUT XXXI.
pore in formamcaiilici coaplamus aut fingimus, sicut Sensisse putandus est Moysesquidquid veri potest in
lignaquibus arca, vel argenluni quo vasculum fabri- ipsius verbisinvenirh
catur. Talcs quippe maleriae tempore etiam prcece- 42. Ita cuhi alius dixerit, Hoe sensit quod ego; et
dunf fornias reruiii quse fiunt ex eis : at in canlu noii
aiitis, Imo illud qiiOdego; reiigiosius rae arbitror di-
ita est. Ciim eiiim eanlalur, auditur sonus ejus; non
formatur in canlum; cere; Ciir non utrumqiie potius, si ulfuhiqiie verhrii
prius iuformiter sonat, el deinde e^t? Et si qiiid terlium, et si quid tjuaftuhi; et si qiiid
Qttod eniin primo ulcumque sonuerit, prceterit; nec oninino aliud verum quispiani iii liis verbis videt; cur
ex eo quidqtiamreperies qtiod resumpium arte com- non illa omnia vidisse credaliir, per
sonus qucm unus Deus
ponas : ct ideo canlus in sono suo vertitur; qui sacfas Littefas vefa et diversa visilris multbftiriiseri-
ejus, materies ejus est. Idem quippe formatur ut can- sibus teniperavit? Ego certe, quodintrepidiis de corde
tus sil; et ideo, sicut dicebanijprior maleries sonandi nieo pfbilhntio, si ad culmeh auctoritatis aliquid scri-
quain forma caniandi : non per faciendi polenliam befetti; sic mallem scfibcre, ut
cantandi sed quod vefi quisque de
prior 2; neque enim sonus est arlifex, Iiis rebris eapefe posseti mca verba resoiiafent; quam
cantanti animsesubjacet ex corpore, de quo canlum Ut iiriariiverain senlcnliara ad hoc-apertius ponererii,
facial. Nec tempore prior; simul enint cum canlu lil exeluderefn caeteras, quarum fatsitas me rion pos-
cditur. NeC prior electione; non enim polior sonus set offendefe.Nolo itaque, Deus meus, taiii praeceps
quam canlUs, quandoquidem cantus esl non lantum esse, ut hoc illttriiviruih de te merUissBhon cfedam.
sonus, verum etiam sonus speciosus. Sed prior est Sehsit ille omriiiioin his vefbis, alque cogitavitcum
origine; qttia non cantus formatur ut sonus sil, sed ea scriberet, quidqtiid hic veri pdtuifnusinvehire; et
sonus formatur ul canttts sit. Hoc exemploqui potest hos non pbtuimuS; attt iiondum possumus5
quidquid
inlelligat maleriam rerum primo faclain, et appella- et tamtih ih Cisinveniri potest.
lam ccelumet lerram, quia inde facta sunt coelumet
terra : nec tempore primo faclam; qttia formcererum CAPUT XXXlt.
exseruut lempora, illa autem erat informis ; jamque Veri Scriplurm sensusa Spiritu sanctorevelanlur.
.in lemporibus siinul animadvertitur, nec tainen de 45. Poslremo, Domine qui Deus es, et non caro et
illa nairari 3 aliquid potcsl, nisi velut terapore prior sanguis; si quid homo minus videt, numquid et Spi-
sit; cuni pendattir extferiiior, quia profecto ineliora ritum luum bouum qui deducet me in lerram rectam
sunl formata qUamihforniia, et pribcedaiiir' ceterni- (Psal. CXLII,10 ), latere potuit, quidquid eras in eis
late creatoris, ul esset de nihiloj unde aliqhid (iefet. verbis tu ipse revelaturus legentibusposteris, eliamsi
CAPUT XXX. j"! ille per quem dicta sunt, tmani forlassis ex mullis ve-
Traclaiores Scriplurw diversaseniieniesconcordent :ij ris sentenliam cogilavit?Quod si ita est, sit igilur illa
invicemcliarilale et studio verilalk: ; ] quam cogitavit caeterisexcelsior '» Nobis autem , Do-
41. In hac diversitate sentenliarum verarUiiicon- mine, aut ipsam demonsira, aut quam placel alteram
cordiam pariat ipsa Veritas; el Dettsnoster miserea- veram; ul sive nobis hoc quod eliam illi homtiii tuo,
tur nostri; ul legilime LCge uiamtir, prsecepli finej sive aliud ex eorumdem verboruni occasione patefa-
pttra charilale : ac pcr hoc si quis quaerilex me, quid cias, tu tamen pascas, non error illudat. Ecce, Domine
horuni Moysesille luus famulus senserit, non sunl Iif Deus meus, quam multa de paucis verbis, quam mulla,
sermones eoiifessionumraeariim.Si tibinon confiteorj oro te, scripsimus?Quaenostrse vires, quceterapora
nescio; el scio tameii illas veras esse sentenlias, ex- omnibus Libris tuis ad istummodumsufficienl2? Sirie
cepiis carnalibus de qtiibttsquantum existimavilocu- itaque me brevius in eis confiteri libi, et eligere unum
lus stttn : quos laiiieu boiisespei parvulos haecverba aliquidquod lu inspiraveris verum, certum et bonum,
Libri iui non ierkilant, alia humiliter, et pauca co- eliamsi mulla occurrerint, ubi mulla ocfturrere pote-
1 sk acutocernat ahimo,jiixla Sohim.Rond.cum4 Mss. runt; ea fide confessionismece,ut si hoc dixero quod
ei 5 5'ss.apudMaft.M. sensit minister luus, recteatque optime; id enim co-
2 Edd.,perficiendipotetUiaprior : refragantibusMss.quo- nari me oportel: quod si assecutus non fuero, td
rumleclionem
8 Legendumamplectimur.
vitletur,»ariari;viilteniniAugustinus quofl, taraen dicam quod raihi per ejus verba Veriias tua
sicutsonusoriginepraeceditcanlumqui ex eo formatur,ita dicere voluerit, quceilli quoque dixil quod voluit.
materia velut tempore,id est originepraecederedebet, ut
aliquid de illavariaii possit
* sic Mss.el Arn.;atBad. habet*prwcedanlur;alii edili, 1 Excelleniior,juxta eomplureseditos.M.
prwcedunt. s Suffciant,juxta Pomm.Arn.et Mart.cuttii Mss.M,
845 LIBEft DECIMUSTERTIUS. 840
LIBER DECIMUS TERTIUS.

riei bonitatemin rerum productioneac perfeclionerehicere; tum etiam DeumTrinitatem,ipsiusqueproprietatemSpi-
ritus sanctipfiniisGCnesedsverbisinsinuariostendit.postmodumyero tolarnconditimundihistoriamallegoricainlerpre-
lationetransfertadea quaeDeusin Ecclesiaad hominumsanctitalemet gloriamoperaliir.
CAPUT PRIMUM. brosa fluitaret simi'is abysso, tui dissimilis, nisi per .
lnvocat Deum, cujus bonitaie se prwventumagnoscit. idem Verbum converlerelur ad idem a quo facta est,
1. Invocote, Deus meus, misericordia mea, qui fe- alque ab eo illuminata lux licret, quamvis non .aequa-
cisti me, et oblitum tui oblitus non es. Invoco le in liter, tamen conformis formaeaiquali tibi? Sieut enim
aniraam meaiii; qtiam praeparas ad capiendum te ex corpori non hoc est esse quod pulchrum esse, alio-
desiderio quod inspiras ei: nuiic invocantem te ne de- quin deformeesse non posset: ila etiatn creato spiri-
seras, qui priusquam invocarem prseveuistiet inslitisti lui non id est vivere, quod sapienter vivere; alioquin
crebresceris multimodis vocibus, ut audirem de lon- incommutabilitersaperel. Bonumaulem illi esl baerere
ginqtio et converterer, et vocanlem me invocarem te. tibi semper, ne quod adeptus est conversione, aver-
Tu eiiim, Domine, delevisti omnia malamerita mea, sione lumen amittat, et retabalur in vilam lenebrosae
ne reiribueres manibus meis in quibus a le defeci; et abysso similem. Nam et nos qui secttndum aiiitnam
prseveriistiOmniabona merita mea, ut retribueres ma- creatura spirilualis sumus, aversi a te nostro lumine,
nibus luis quibus mefecisli: quia et priUsquamessem, ineavita fulmus aliqttando tenebrae (Ephes. v, 8)j
tii eras; nec eram cui praestares ul essem; et tamen et in reliquiis obscuritatis noslrae laboramus, donee
ecce sUriiex bonitate lua praevenienietolum hoc quod simus justitia tua in Unico tuo sictit montes Dei: nam
nie fecisti, el unde mefecisti. Neque eriim eguisli me, judicia ttia fuimus, sicut abyssus mulia (PsaL xxxv, 7).
aut ego tale bdiium sum quO tu adjuveris, Domine CAPUT HI.
ineus el Deus meus; riOnut tibi sic serviam quasi ne Ex Dei gratia omnia.
fatigeris ih agetido, aut ne riiinor sit potestas ttia ca- 4. Quod autem in priniis conditionibusdixisli, Fia\
rens obsequio nied; neque ut sic te colam quasi lux, et facta estlux (Geii. i, 3); non iiiCorigfueriteriibc
terrani; ut sis incultus si noh te colarii; sed ut ser- inlelligo iti creatura spirituali; quia erat jarii qualis-i
Viaratibi et colam le, ut de te riiilii bene sit, a quo cumque vila quam illuniinaies. Sed sicul rioii 15pfoi
mihi est ut sim cui beiie sit. meruerat, ut esset lalis vita quae ilhtmiriafi jjosset;
CAPUT II. ita nec cum jam esset, promeruit le iil illuiiiiriareitiri
Crealurwex Dei bonilalesubsktunt et perficiunlur. Neque enim ejus informiias placeret tibi, si hoii lux
2. Ex plenitiidinequippe bonitatis luaecreatura lua fieret, non existendo, sed intuehdo illiiiriiiianteni\w.
subsislit, ut bonum quod tibi nihil pfOdesset, nec de Cemeique cohaereiido; ut el quod utcimique vivit, et
te aequaletibi esset, tamen quia ex te fieri potuit, non quod beate vivit, nOndeberet iiisi graliae tuae, con-
deesset. Quid enim le promeruit coelumetlerra; quse versa per coniniiiiationeiiimelioreuiad id quod neque
fecistiin principio? Dicant quid le promeruerunt spi- in riielius neque in deterius mutafi poiesl; qUod lii
ritualis corporalisque halural, quas fecisti in Sapien- solus es, quia solus simpliciter es, cui hon est aliutl
tia tua, ut inde penderent eliam inchoata el informia vivere, aliud beate vivere, quia tua beatitudo lu es.
quceque in genere suo, vel spirituali vel corporali; CAPUT IV.
euntia in immoderationem, et in longinquamdissimi- Deus hon egel rebiis condilis.
litudinemluam; spirituale informe prceslantius,quam
si formatum corpus esset; corporale auteni informe 5. Quid ergo libi deesset ad bonum quod tu tibi
es, eliamsi ista vel omnino nulla essent, vel informia
prceslanlius, quam si omnino nihil esset: atque ita
remanerent, quae non ex indigentia fecisti, sed ex
penderent in luo Verbo informia, nisi per idem Ver-
buiri revocarenlur ad unitatem tuam, el formarenlur; pleniludine bonitatis luae, cohibens atque convertens
et essenl ab uno te summo bono universa bona valdc. ad formara, non ut tanquam tuum gaudium complea-
tur ex eis? Perfecto enim libi displicet eoriiin imper-
Quid te promeruerant 8 ut essent salteriiinformia; quae
fectio,ut ex le perficianlur et tibi placeanl; non autem
neque hoc essent, nisi ex te ?
3. Quid te promeruit materies corporalis, ut essef. imperfecto, lanquam et lu eorum perfeclione perfi-
ciendus sis. Spirilus enini tuus bonus superferebatur
sallem invkibiiiset inconiposita(Getx.i, 1) ? quia neque
hoc esset, nisi quia fecisti eam; ideoque te, quia nori super aquas (Ibid., 2) ; non ferebatur ab eis tanquam
iu eis requiesceret. In quibusenim requiescere dicitur
erat, promereri ul esset non polerat. Aut quid te pro~
meruit inchoatio creaturaespiritualis, ut saltein terie- Spirilus luus bonus (Isai. xi, 2), lios in se requiescere
facit. Sed superferebalur incorruptibilis et incommu-
4 sptritmks corporalesquenaturw, juxta Somm.et 5 tabilisvoluntas lua, ipsa in se sibi sufficiens,super eam
Mss. apudMart.M.
s promeruerunt, juxta Somm.Dub.Mart.et Rond.cum quariifecerasvitam ; cui non esthocvivere quod beate
4MSS.M. vivere, quia vivit etiam fluilans iri Obscuritatesua; cui
8*7 CONFESSIONUM S. AUGUSTINI £48
restal converti ad eum a quo facta est, et magis magis- fectus sunt, amores sunt; immunditia spiritus nostri
que vivere aptid fontemvitse,et inlumine ejus videre defluensinferius amore curarum, et sanctitas tui at-
lumcn (Psal. xxxv, 10),elperfici,etillustrari, et beari. lollens nos superius amore securitatis, ut sursum eor
CAPUT V. habeamus ad te, ubi Spiritus luus superfertur super
Trinitas qui Deusesl ex primis verbis Geneseosintelli- aquas, et veniamusad supereminentemrequiem, cum
gitur. pertransierit anima nostra aquas qucesunl sine sub-
6. Ecce apparet mihi in cenigmateTrinilas, quod stanlia (Psal. cxxni, 5).
cs Detis meus; qitoniam lu, Pater, in Principio sa- CAPUT VIII.
pieniiaa nosfrael quod est tua Sapienlia de te nata , Inlellectuali crealurw ad bealam requkm non sufficit
cequalis libi et coselerna, id cst in Filio tuo, fecisti quidquidDeotninusest.
coelumct lerram. Et multa diximus de ccelocceli, et 9. Defluxit angelus, defltixilanima bominis, et in-
de lcrra invisibiliet incomposila, et de abysso lene- dicaverunt abyssum universaespiritualis l creaturae in
brosa, secundum spirilualis informitatis Vagabunda profundotenebroso, nisi dixisses ab initio, Fiat lux,
deliquia, nisi converteretur ad eum a quo eral qualis- et factaesset lux, et inhaererettibiomnis obediens in-
cumqueviia, ctilluminationefierel speciosavila.et esset telligentia ccelestiscivilatis tuac, et requiesceret in
coelumcoeliejus,quod interaquam el aquampostea fa- Spiritu tuo, qui superfertur incommulabiliter super
ctum est; ct tenebamjam Palrem in Deinomine,quife- omne mutabile. Alioquin et ipsum ccelumcoelitene-
cit hsec,etFilium inPrincipii nomineinquo fecitbaec;et brosa abyssus csset in se; nunc autem Iux cst in
TrinitatcmcredensDeummeum, siculi credebam,quae- Domino. Nam et in ipsa misera inquieludine deflu-
rebamineloquiissanctisejus, elccccSpiVitestuussuper- enlium spirituum et indicantiumtenebrassuasnudatas
fercbatur super aquas. Ecce Trinitas Deusineus, Pater veste luminis tui, salis oslendis quam magnani crea-
etFilius cl Spiritus sanctus, creator universaecreaturae. turam rationalem feceris, cui nullo modo sufficit ad
CAPUT YI. beatam requiem quidquid te ntinus esl, ac per hoc
Cur dktus est Spiritus superferrisuper aquas. nec ipsa sibi. Tu enirn, Deus nosler, illuminabistene-
7. Sed quse causa fueral, o Iumen veridicum! libi bras nostras (Psal. xvn, 29) : ex le oriuntur vesti-
admoveo cor meum ; ne me vana doeeal, discute te- menta nostra, et tenebraenostracsicttl meridies erunt
nebras ejus, ct dic mihi, obsecro te per matrem cha- (Psal. cxxxvin, 12). Da mihi te, Deus meus, redde
ritatem; obsccro te, dic mihi qitae causa fuerat, ut le mihi: te enim amo s; et si parum est, amem va-
post itominalum coelum, et terram invisibilemet in- lidius. Non possum mctiri ut sciam quantum desit
compositam, ettenebras super abyssum, tum demum mibi amoris ad id quod sat est, ul ctirral vita mea in
3
Scriptura tua nominaret Spiritum tuum? An quia amplexus tuos, nee avertaiur doncc abscondatttr in
oporlebat sic eum insinuari, ut dicerelur superferri; abscondito vnltus lui (Psal. xxx, 21). HoclaiHura
et non possel hoc dici, nisi prius illud commemorare- scio, quia male mihi est prccter te, non solum exlra
lur ctii superferri Spiritus tuus posset inlelligi? Nec me, sed et in meipso ; et omnis mihi copiaquaeDeus
Patri enim nec Filio superferebatur; nec superferri meus non est, egestas est.
recte diceretur, si nulli rei supeiferretur. Prius ergo CAPUT IX.
dicendum eral cui superferretur, ct deinde ille quem Cur solus Spirilus sanctussuperferebalursuper aquas.
non oporlebat aliter commemorari, nisi ut sttperferri 10. Numquidaut Pater aut Filius non superfereba-
diceretur. Cur ergo aliler eum insinuari non oporte- tur super aquas? Si lanquam loco sicut corpus, nec
baf, nisi ut superferri dicerelur ? Spiritus sanctus : si autem incommulabilisdtvinitatis
CAPUT VII. eminentia super omne mutabile, et Pater et Filius et
EffectusSpirilus sancli. Spiritus sanctus superferebattir super aquas. Cur ergo
8. Jam bine sequatur qui poiest intelleclu Aposto- tantum de Spiritu tuo diclum est hoc? cur de illo
lttm ttiitm dicentem, quia charitas lua diffusaesl in tantum dictum est? Quasi locus ibi esset, qui non est
cordibus nostris per Spiritum sanclum,qui dalus est locus, de quo solo dictum est quod sit donum tuum.
nobis (Rom. v, 5); ct de spiritualibusdocctitemet dc- In dono tuo requiescimus; ibi le fruimur. Requies
monslranlem suporeminenlemviam chariiatis, et fle- noslra, locus noster. Amor illuc atlollit nos, et Spi-
ctentein genua pro nobis ad te, ut cognoscamussu- rilus tuus bonus exaltat humilitalem noslram de por-
pereminenlem scientiamcharilatis Chrisli (Ephes. m, tis morlis (Psal. ix, 15). In bona voluntale pax nobis
1419).Ideoqueabinitio supereminenssuperferebatur est (LHC.II, 14). Corptis pondere suo nititur ad locum
sttper aqttas. Cui dicam? quomodo dicam de pondere suum. Pondus non ad ima (antum est, sed ad locttm
cupidilalis in abruptam.abysstim, el dc sublevatione suum. Ignis sursum tendit, deorsum lapsis. Ponderi-
charitalis perSpiritttm tuum.qui superferebaiursuper bus suis aguntur, loca sua petunt. Oleuminfra aquam
aquas? Cui dicam? quomodo dicam : Mergimur et 1 Ita Mss.; at ediliones, excepta Arnaldina,prceferunt
-?
emergimus Neque enim loca suntquibus merginiur spiriluales:nonbene; intenditquippeAugustinus abyssum
et cmergimus. Quid similius et quid dissimilius? Af- intelleclualisomniscreaturceipso angeli et hominis*lapsu
1 InsignembunccelocumredintcgrantMss. fuisseindicatam.
Mutilusquippe 2 inMss.reddemihitc : en amo.— siceliamAm.Er. et
in exeusis erat, detraclisverbis islis, sapkntiwnoslrw. edilioFlorentina. M.
s siss.nonhabenlhooloco,mergimurel emergimus.—lie- 3 Lov.,donecabscondar.sed verius editionesalitecum
sunt ewdemvocesapudsomm.elldor. M. MSS., abscondulur.subintellige,vilamea.
849 LIBER DECIMUSTERTIUS. 850
fusum, supra aquamattollitur; aqua supra oleum fusa, niodis simpliciter et multipliciter infinitoin se sibi fine
jnfra oleum demergitur; ponderibus suis aguntur, quo est, et sibi notum est, et sibi sufficit incommuta-
loca sua petunt. Minus ordinata, inquieta sunt; ordi- biliter idipsum copiosa unitalis magnitudine; quis fa-
nantur et quiescunt. Pondus meum amor meus; eo cile cogitaverit? quis ullo modo dixerit? quis quolibet
feror quocumque feror. Dono tuo accendimur, et sur- modo lemere pronunliaveril?
sum ferimur. Inardescimus et imus. Ascendimus as- CAPUT XII.
censiones in corde (Psal. LXXXIII,6), et cantamus Mundi creaiio fortnalionemEcclesiwprwfigurat.
cantieum graduum. Igne tuo, igne tuo bono inardes- 13. Procede in confessione, fidesmea ; dic Domino
cimus et imus; quoniam sursum imus ad pacem Je- Deotuo : Sancte, Sancte, Sancte, DomineDeus metis,
rusalem, quoniam jucundatus sum in liis qui dixerunt in nomine tuo baptizati sumus, Paler etFili etSpiri-
mihi': JTndomumDotnhiiibimus(Psal. cxxi, 1). lbi tus sancte; in nomine tuo baptizamus, Pater et Fili et
nos collocavitvoluntas bona, ut nihil velimus aliud Spiritus s@cte; quia ct apud nos in Chrisio suo ' fecit
quam permanere illic in ceternum. Deus cwlumet lerram, spirituales et carriales Ecclesiae
CAPUT X. suae; et terra nostra antequam acciperet iormam do-
Ex donoDei omnia. ctrinae, invisibilk eral et incomposita,et ignorantise te-
11. Beata creatura quae non novit aliud, eum esset nebris tegebamur; quoniam pro iniquitate erudisli ho-
ipsa aliud, nisi dono tuo quod superfertur super omne mincm (Psal. xxxvm, 12), el judicia tua sicut abyssus
mutabile, mox ut facta est, attolleretur nullo inter- multa (Psal. xxxv, 7). Sed quiaSpiritus tuus superfere-
vallo temporis in ea vocalione qua dixisti , Fiat lux, batur super aquam (Gen. i, 2), non reliquit miseriam
et fieret lux 2 (Gen. i, 3). In nobis enim dislinguilur nostram misericordia lua, et dixisli : Fiat lux. Pmni-
tempore,quod tenebrae fuimus, et lux efficimur (Eph. tenliam agite, appropinquavit enim regnutn cwloruin
v, 8) : in illa vero diclum est quid esset, nisi illumi- (Matth. m, 12). Pwnilentiam agile, Fiut lux. Et quo-
naretur; et ita dictum est, quasi prius fuerit fluxa et niam conlurbata erat ad nos ipsos anima nosira, com-
tenebrosa; ut appareret causa qua factum estut aliter memorati sumus tui, Domine, de lerra Jordanis, et de
esset, idest, ut ad lumen indeficiensconversaluxesset. monle aequali libi, sed parvo propler nos (Psal.
Qui polesl, intelligat; et qui non potest 3, a te pelat. XLI, 7); et displicuerunt nobis lenebrce noslrse, et
Utquid raibi molestus est, quasi ego illuminem ullum conversi sumus ad le, et facla est lux. Et ecce fui-
hominem venientem in hunc mundum? (Joan. i, 9.) mus aliquando tenebrce; nunc atitem lux in Domino
CAPUT XI. (Eph.\,8).
Sytnbola Trinitalis in homine. CAPUT XIII.
12. Trinitatem omnipolentem quis intelligit? Et RenovalioIwminisdum hic vivit nondutn perfecta.
quis non loquitur eam , si lamen eam ? Rara anima 14. Et lamen adhuc per fidem, nondum per spe-
qusecum de illa loquitur, scit quid loquitur 4. Et con- ciem (II Cor. v, 7). Spe enim salvi facti sumus. Spes
tendunt et dimicant, el nemo Sine pace videt islam autem qucevidetur, nonest spes (Rom.vm, 24). Adhuc
visionem. Yellem ut haee tria cogilarent homines in abyssus abyssum invocal, sed in voce 2 cataractarum
seipsis. Longe aliud sunt ista tria quam illa Trinitas : lua>um (Psal. XLI,.8). Adhuc et ille qui dicit : Ndn
sed dico ubi se exerceant et probent, et sentiant quam potui vobis loquiquasi spiritualibus, sed quasi carnali-
longe suntB. Dicoautem hsectria : esse, nosse, velle. bus (I Cor. ni, 1), etiam ipse nonduni se arbiiralur
Sum enim, et novi, et volo : sum sciens, et volens; comprehendisse; et quceretro oblitus, in ea quaeante
et scio esse me, et velle; et volo esse, et scire. In his suut, exlenditur (Philip. m, 15), et ingemiscitgravatus,
igitttr tribus quam sit inseparabilis vita, et una vita, et sitit anima ejus ad Deum vivum, quemadmodum
et una mens, et una essentia, quam denique ihsepa- cervus ad fontes aquarum, et dicit: Quando veniam?
rabilis distinclio, et lamen dislinciio, videat qui potest. (Psal. XLI,2, 5) habilaculum suum quod de coslo est,
Cerle coram se est; attendat in se, et videat, et dicat superindui cupiens (II Cor.v, 2), et invocat inferiorem
mihi. Sed cum invenerit in his aliquid et dixerit, non abyssum, dicens : Nolile conformarihuic smculo, sed
jam se putet invenisse illud quod supra ista est iu- reformaminiin novitatetnenlisvestrm(Rom. xn, 2); et:
commulabile, quod est incommuiabiliter, et scit in- Nolite pueri efficimenlibus3, sed malilia parvuli eslole,
commulabiliter, et vult incommutabililer : et utrum ut menlibus perfecli sitis (lCor. xiv, 20); el: 0 stuiti
propter tria haec et ibi Trinitas; an in singulis hsec Galatw, quis vos fascinavit?(Gal, m, 1.) Sed jam non
tria , ut 6 lerna îngulorum sint; an ulrumque miris in voce sua; in tua enim qui misisti Spiritum tuum
1In priusexcusis,quwdixeruntmihi.SedalluditAugusti- de excelsis (Act. n, 2), per eum qui ascendit in altum
nus ad Psal.121,1, inquo legeresolet, qui dixerunl;et
sichabenthicMss. (Psal. LXVII,19), et aperuit cataractas donorum suo-
s sic MSS. cumArn.At Bad.Am.Er. et Lov.habent facta alterumporro, anin singulkhmctria, ita ut terna singuto-
est;3 et paulopost, quotenebrwfuimns. rumsint. QuanquamapudAm.et Er. sic post haeclegilur :
MSS. omissisverbiset quinonpotest,sichabent: Quipo- jn ulrorumquemirk modksimpliciteret muliipliciterinfi-
test,intelligat; a le petal. nUoinsensibUisineguoest. lta quoqueapudBad.nisi quod
* Sciatquidtoquatur, juxta Somrn.Lov.Dub.Mart.Rond.M. habetur fine,non sine.
* Er. elLov., quamlonge aliudsunt. SedabeslefiarfaMss. 1 m CliristoFiliosuo, jusla Somm.et Rond.M.
necnonabEdd.Bad.Am.somm.el Arn. 8 sedjaminvoce,juxta Som.Marl.Rond.sed jam tionm
6 Lov.,aut terna. Sed clarius aliaeeditionescumMss.,ut voce, Er. Lugd.M.
juxta
3 Mss.aliquolex velustis, efficisensibus.—JuxlaSomm.
terna.MOX enimsequitur,an utrumque;quosignificaturduo
iamesse proposila:unum, an proptertria hwcibi Trinitas; et Rond.,deinlegitur, sensibusperfeclisitis. M.
851 CONFESSIONUM S. AUGUSTINI 8S2
rum, ut fluminis impetus laetificaretcivitatem tuam et nuncsicut pellis exlendilur sttper nps (Psql. cm, 2).
(Psal. XLV,5). IUi enim sttspirat sponsi anticus, ha- Sublimioris enim auetoritatis est lua cliyinaScripltira,
bens jam spirilus primitias penes eum, sed adhuc in cttmjam obieruntisiammortcni illi inortales, perquos
semetipso ingemiscens, adopiionem cxspeclans re- eam dispensasti nob|s. Et lu scis, Doniine, tu spis
demptionem corporis sui (Rom.VIII,25) : illi suspirat, quemadmodum pellibus iiidupris bomines, cum pec-
membrtimesl enim sppnsse; et illi zelat, amicus est cato morlales fierenl (Gen. m, 21). Unde sicut peflem
enim sponsi; illi zelal non sibi (Joan. m, 19), quia in extendisii firmamenlum.Libri tui, cpncordes utique
voce ca(arac!arum luarum, non in voce sua iuvocat sermones luos, quos per morialiimi minislerium sti-
alteram abysstim(Psal. XLI,8), cui zelans liniet, ne perposuisti nobis. Namque ipsa eorum morle, solida-
sicul serpens Evatn decepil aslulia stta, sic et eorum menlum auctoritatis in eloquiis tuis per cps ediljs
sensus corriimpanttir a castilale, qurc est in sponso sublimiter extenditur super omnia quaesubter sunt:
noslro Unico luo (II Cor. n, 5). Quae est ijla speciei qttod cum hic viverenl, non. ita sublimiter exlenlum
Iux? Cum videbintus enm sicttti est (Joan. nt, 2), et crat. Nondumsicut pe||eni coelumexteitderas,npncluin
transierint lacrymaequae niihi faciae sunt panis die mortis eorum famam usquequaque dilalaveras.
acnocte, dum dicitur mihi quotidie, Ubi est Deus 17. Videamtis, Domiqe, ccelqs opera digitorum
tuus? (Psal. XLI,4.) tuorum; disserena oculis nostris nubilum quq spb-
'CAPUT XIV. lexisli eos. Jbi esttestiniopium luum, sapientiam prce^
Fide el spe corroboratnur. slans parvulis (Psal. xvtn, 8). Perfice, Deusmeus,
15. Et ego dico : Deus meiis, ubi es? Eece ubi es *. laudem luani ex orc infanlium et lactenlium. Neque
Rcspiro in te paululum, cum effundo sttper me ani- enim novimusalios libros ita deslruentes superbiamt
mam ineain in voce exsultalionis el confessionis,soni ita destruenles inimicum el defensorem(Psal. vm, 4,
feslivilaletn celebranlis (Psal. XLI,5). El adhtic tristis 5), resislenteni reconciliationi luae defendendo pec-
est, quia relabitur el fit abyssus; vcl potius, sentit cata sua. Non novi, Domine, non noyi alia tam casla
adhuc se esse abyssum. Dicil ei fides mea quam ac- eloquia, quce sic milii persuaderenl confessionem, et
cendisli in nocte anle pedes meos : Quare tristis es, lenirent cervicem meam jugo tuo, ct inviiarent colere
anhna tnea, el quare conlurbas tne? Spera in Domina te gratis. Inielligamea, Pater bone; da mihi hsecsub-
(Psal. XLII,5,6); Iucerna pedibus tuis verbum ejus terposiio, quia subierposilissolidasli ca.
(Psal. cxvm, 105). Spera et persevera, donec transeat 18. Sunt aliaeaquwsuper boc ftrmqmenlum,credp,
nox mater iniquorum, donec transeat ira Domini, immortales. et a terrena corruptione secretae.Lau-
cujus filii et nos fuimus aliquando tenebrae, quarum denl nomen tuum , laudent te sttperccelestes popttli
residua trahimus in corpore propter peccalummortuo Angelorum tuorttm , qui non opus habent suspicere l
(jRom.viu , 10), donec aspirel dies , et removeantur firmanientum hoc, et legendo cognoscere verbum
umbrae (Canl. H, 17). Spera in Doniino: mane asta- tuum. Yidentenim faciemluam semper (Mallh. xviu,
bo 2, et conlcmplabor; semper confiiebor illi. Mane 10), et ibi legunt sine syllabis lemporum, quid velit
astabo, et videbo (Psal. v, 5) salittare vullusmei (Psal. celernavoluntas lua. Legunl, eligunt et diligunt; sem-
XLII,5), Deum meum qui vivificabitet mortalia cor- per legtinl, et nunquatn prseterit quod legunt. Eli-
pora nostra, propter Spirilum qui babitat in nobis gendo enim et diligendolegunt ipsam incommutabi-
(Rom. vm, H); quia super inlerius noslrum tenebro- litatem consilii tui. Non clauditur codex eorum, nec
sum el fluidum misericordiler superferebatur. Unde plicatur liber eorum; quia lu ipse illis hoc cs, et es in
in hac percgrinatione pignusaccepitnus(IICor.i,22), aeternum: quia superhoc firinamentum ordinasti eos,
ut jam sjmus lux (Ephes. v, 8), dum adhuc spe salvi quod %firmasti super infirmiialeni inferiorum popur
facli sumus (Rom. vin, 24), et filii lucis, et filii diei, lorum , ubi suspicerent et cognosoerenl rnisericordiatn
non (iliinoctis neque lenebrarum (\Thess. v, 5), quod luani, temporaliter enunliantem te, qui fecisli leniT
lamcn fuinius. Inter quos et nos in isio adbuc incerto pora. In coeloeuira, Domine, misericordia tua, et ve-
bumance notilise, lu solus dividis, qui probas corda ritas lua usque ad nubes (Psal. xxxv, 6). Transeunt
noslra, et vocas lucem diem, et tene.bras noclem nubes, ccelumautem manet. Transeunt prcedicatores
(Gen. i, 5). Quis enim nos discernit, nisi tn? quidau- verbi lui ex bac vila in aliam vitam; Scriptura vcro
lem babemus quod non accepimus a le (ICor. iv, 7), tua usque in finem saeculisuper populos extenditur.
ex eadem massa vasa in honorem, ex qua sunt et alia Sed et ccelumet terra transibunl; serraones autem
facta in contumeliam? (HOI?MX,21.) tui non transibunt ( Matlh. xxiv, 55 ): quoniam et
CAPUT XV. pellis plicabilur, et fenum super quod extendeba-
Fial firmamentum, etc.,Gen. 1,6. Quidfirmamentum, tur, ctim clarilale sua praeleriet; verbum autem tuum
quid superioresaquw. maqet in ceternum (Isai. XL, 6); quod nunc in aeni-
16. Aul quis, nisi lu, Deus noster, fecisti nobis fir- gniate nubipm el per speculumcosli (I Cor. xtn, 12),
mamenlumauctoritatis super nos in Scriptura (ua di- non sicuti est apparet nobis; quia el nos quamvis
vina? Coelumenim plicabilur ut Iiber (Isai. xxiv, 4), 1 Lov.cum antiquioribuseditionibus,suscipere;et paulo
post,susciperentet cognoscerent mueikordiamtuam. sed
1 Ai.udl/tv. omillilurecceubies. melioremesse >'.ss.leelionem,quamintexludajiius.
- EdittcumuonnullisMss.,maneastabolibi.Atabesl tibi ltquet s Lov.,quos, in lextu; et ad marginem,quod:hoc 'pxse-
a verioribuscodicibus. ferre visumest, maximecum legaturin Edd.aliis gtMSS.
m LIBFJRDEGIMUSTERTI£S. 8|>4
Filio tuo dilecti simus, nondum apparn.itquod erimus.. CAPUT XVIIL
.Atiendit per relia carnis, et blandilus est, et inflam-. Fiant luminaria , etcGeti. 1,14. Quw Iwmirtariqdivi-
mavit, et cucurriinus post odorem ejtis, Sed cum ap- detitiqinte.rdiem et noclem.
paruerit, similes ei eriraus, quoniara videbimuseum 22, Ila Domin§,ifa, oro |g, orialur sicuti fapis.sic-
sicuti est (\J.oan. m, 2): sicuti est, Domine, videre, uli das hilaritatem et facqltatpm; priatpr de terra
noslrum, quod nondum.est npbis *. v§ritas, gt juslitia. de coelp.respipwt (Psal. LXXXIV,
CAPUT XVI. 12), et fiani in firinammlo luntinqria.Fraiigamus esu-
. Solus Deus se SQUgmrjino siculi est. rie|H| panem nostrqni, et egenura sinp tecto induca-
19. Nam sicut omninp tp e§, tu scis splus, qu| es , mus in domum npstrapi; nudum yes0amus, et dome-:
incpmtniitabiliter,pt scjs inccjnimutabiliter,ef vis,io=, slicos semims nostri non despiciamus. Quibus in lerra
cpqimufsjbiliter.Et essentia tua spit et vult incpjflmjjs natis fructibus, vide quia bonqm est; et erumpat teni-
lab|l|iei, ei scienlia tuaest et yult inqgmniqtaliilite.r,et poranea Iux nostra (Isai. Lvrn, 7, 8), el de ista infe-
yojpntas (ua est. e,fscit incorqniutabiliter. Neevidetur riori fruge actionis in delicias contemplationis verbttm
justuro esse cpram le, ut queâdmodum se seit lqmpn vitaesuperius obtinentes, appareamtis sieut lutninqria
incoipmuiabile, ila scialur ah illuminato cpm.mulabili. in mundo, cohcerentes firmamentoScripturse tuse. lbi
IdeQqiteanima mea tauqtiam lerra sine aqya libi (Psqi. enim nobiscum disputas, ut dividamus jnter jntelligi-
CXLII,6); quia sicnt sc illunînarede se non Rptest; ita biha et sensib|l|a, tanquam inter diem et npcteni, vel
se satiare de se non polest. Sic enim apud. te fpng inter aninias, alias intelligibilibus, alias sensibilibus
vitae,quomodo in luniipe tuo videblmus Iiimen (Psal:. dedhas; utjam non tu solus in abdilo dijudicationis
xxxv, 10), tuse, sicut anlequam fieret firmamentum, dividasinter
CAPUT XVII. lucem et tenebras, sed etiam spintuales tui |n eodem
Congregenlur aquae, etc, Gen. 1,9. Quid mqre, qitwj firmameiito positi atque distincti, manifestala per or-
arida. Explkalur f 11: Germinet terra, elc. bem gralia tua luceant super terrgm, el dividanl inter
20. Quis congregayil amarieantes in socielatem diem et noctem, et sicjnificentlempora : quia vetera
unam? ldem nanique illls finis est temporal|s et ter- transierunt, ecce facta sunt nova; et quia propior
ren;e felicitatis, pfopter quam faciunt oninia; quanivis est nostra salus, quam cum credidimus (Rom. xm,
innumerabili varietate curarum fluctuent, Quis, Dp- 11); et quia nox prcecessit, dies autem appropinqua-
mine, nisi tu qui dixisti ut congregareniirr aquceirj vit; et quia benedicis coronam anni lui (Psal. LXIV,
congregationem unam, et appareret arida, sitiens tibi? 2), m|ttens operarios' in messem tuam (Matth. ix,
Quoniam tuum est et mare, el tu fecisti illud, et ari- 58), in qua semiriandaalii Iaboraverunt, miitens eliam
dam terram manus tuce formaverunt (Psal. xpiv, 5); in aliam sementem (Joqn. iv, 58), cujus messis in fine
neque enim amaritudo vohtntatum, sed congregatio est (Malth. xm, 59). Ita das vota optanli 2, et bene-
aquarum vocatur mare. Tu enim coerces etiam malas dicis annos justi; tu aiitem idern ipse es, et in annis
cupid|tates animarura, et figislimites quousque pro- luis qui npn deficiunt (Psal. ci, 28), horreum prae-
2
gredi sinanlur, atque ut in se comminuantur flu- paras annis transeuntibus. J5terno quippe consilio,
clus earum (Job. xxxvm, 10, 11); atque ita facis propriis temporibus bona ccelestiadas su|icr terram.
niare ordine imperii lui super omnia, 23. Quoniamquidem alii dalttr per Spirilum sermo
21. At animas sitienies tibi, et apparentes tibi alio sapienlisp, tanquam luminare majus, propter eos qui
finedistinctas a societate niaris, occulto et dulci fbnte perspicuse veritatis luce delectanlur, tanquam in prin-
irrigas, ut et terra det fructum suum : et dat fruclum cip|o diei; alii autem sermo scientiaesecundum eum-
suum 3, et tejubenieDominoDeosuogerminatanima dem spinturn, lanquam luminare minus; alii fides,
nostra opera misericordicesecundumgenus; diligens alii donalio curat|onum, alii operationes virtuluni,
proximum in subsidiisnecessitatum carnalium, habens alii propbetia , alii judicalio spirituum, alteri genera
in sesemensecundumsimililudinem;quoniamexnostra lingiiarum; et haec omnia tanquam stellae. Omnia
infirmitatecompatimurad subveniendumindigentibus, enim hsec operatur unus alquc idem Spirilus, divi-
similiter opitulanles quemadmodum nobis vellemus dens propria unicuiqueprout vult, et faciens apparere
opem ferri, si eodem modo iridigeremus; non tanlum sidera 'In manifeslalione ad utilitatem (I Cor. xn, 7,
in faciiibus,tanquam in herba seminali, sed etiam in 11). Sermo autem scientiae qua conlineiitur omnia
prolectione adjulorii, forli robore, sicut Iignum fru- sacramenta, quaevariantur temporibus tanquam lu-
ctiferum; id est, beneficum * ad eripiendum eum qui na, et caeteraenoliliaedonorum quaedeinceps tanquam
injuriam paiitur, de manu potentis, et prcebendo stellae cqmmemorata sunt, quantum differunt ab illo
prolectionis umbraculumvalido robore justi judicii, candore sapientiaequo gaudet praedictusdies, tanlum
in 3 noclis sunt. His enim sunt necessaria,
1 In vulgatis,quodnondumest, danpbk. At in Mss. ' n' on prineipio
habeturdn, nisi lortein aliquoe recenliofibus..' '-'
? Il§Bad.Am.Er.cumMSS. undecim.AtLpv.et Arn.,prq-. t QualuorMSS. Angl.,benignUatk operarws.
a quw, utitise commmuantur. aLov.j viiamoplanli; etpaulopost, ortum.prwpqrqs :
gredisitumtur
3Bad.Am.Er. Lov.omittuntetdat fructumsumn. contra quam liabent caeteri codices, quos 'utfoque'Ioco
wSic legendum, juxta quafuorMss.Ang.— Sic etiam sequimur.
Mart.cumuno'MS.EditloFlorentinae't 5'MSS.apud Rond. 3 MSS.meliorisnotae, in principia,'id est in luminaria
P. Benpdietimin prioripriinitopii editione benefkiumpo- noctis: quseleciiovidereturpraeierenda', riisi pauiosupra
suerunt; in posteriorivero, servata praecedentilectione? haberetur in principwdiei; torte pro in principiumdiei, "
mutcmdam eamin benefkumdixerunt. M. juxta librum1 de iGenesicontra Manichasos,cap. 14.'
855 CONpSSIONUM S. AUGUSTINI 856
quibus ille prudentissimus servus tuus non potuit lo- sunt luminaria in firmamentocoeli(Matlh.v,.14), ver-
qui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus (I Cor. bum vitoa habentia. Ubique discurrite, ignes sancti,
in, 1), illequisapientiamloquiturinter perfectos(Ibid. ignes decori. Yos enim estis lumen mundi, nec eslis
II, 6). Animalis autem homo tanquam parvulus in sub modio. Exallatus est cui adhaesistis, et exaltavit
Christo lactisque potator, donec roboretur ad solidum vos. Discurrite, et innotescite omnibus gentibus.
cibum, et aciem firmet ad solis aspeclum, non habeat CAPGT XX.
desertam noctem suam, sed luce lunce stellarumque Producant aquse, etc, Gen. 1,20. Quwreptilia, quw
conlentus sil. Haecnobiscum disputas, sapientissime volalilia.
Detis noster, in Libro tuo firmamento tuo; ut discer- 26. Concipiat et mare, et pariat opera vestra, et
namus omnia contemplatione mirabili, quamvis ad- producanl aquwreplilia animarum vivarum.Separan-
huc in signk, et in lemporibus, el in diebus, et in tes enim pretiosum a vili, facti eslis os Dei, per quos
annis. diceret: Producant aquw, non animam vivam quam
CAPUT XIX. terra producit, sed replilia animarum vivarum, et vo-
Tractat eutndemversiculum,Fiant luminaria, etc lalilia volantia super terram. Repserunt enim Sacra-
24. Sed prius Iavamini, mundi estote; auferte ne- menla tua, Deus, per opera sanctorum tuorum inler
quiliam ab animis vestris, atque a conspectu oculo- medios fluctus tentalionum sseculi, ad imbuendas
rum meorum, ut appareal arida. Discile bonum fa- gentes nomine luo, in baptismo luo. El inler hsec
cere, judicale pupillo, et justificate viduam; ut ger- facta sunt magnalia mirabilia tanquam celi grandes ,
minet letra herbatn pabuli et lignutn fructiferum; et et voces nunliorum tuorum volitantes super terram
venite, disputemus, dicit Dominus, ul fmnl lutninaria juxla firmamenlum Libri tui, praeposito illo sibi ad
in firmamentocwli, et luceanl super terram. Quaerebat aucloritatem, sub quo volilarent quocumque irent.
dives ille a magistro bono, quid faceret ut vitam celer- Neque enim sunt Ioquelaeneque sermones , quorum
nam consequeretur: dicat ei magister bonus, quem non audianlur voces eorum , quando in omnem ler-
pulabat liominera, et nihil amplius; bonus esl autem, ram exiit sonus eorum, et in fines orbis terrse verba
quia Deus est: dicat ei, ut si vult venire ad vitam , eorum (Psal. xvm, 4, 5); quoniam lu, Domine, be i
servet mandata; separet a se amaritudinem malitiae nedicendo multiplicasti haec.
atque nequitiae; non occidat, non moechelur, non fu- 27. Numquid mentior, aut mixtione misceo, neque
retur, non falsum testimonium dicat; ut appareat ari- distinguo lucidas cognitiones harum rerum in firma-
da, elgerminelhonorempalris elmalris, el dilectionem mento cceli, et opera eorpOraliain undoso mari, et
proximi. Fcci, inquit, haecomnia. Unde ergo tantae sub firmamenlo cceli? Quarum enim rerum notilioe
spinae, si terra fructifera est? Vade, exstirpa silvosa sunl solidce, et terminalae sine incremenlis genera-
dumeta avariliae; vende quaepossides, et implere fru- tionum, lanquam lumina sapientiae et scienliae,
gibus dando pauperibus, et habebis thesaurum in earumdem rerum sunt operationes corporales mul-
ccelis, el sequere Dominum si vis esse perfectus, eis taeac variae; et aliud ex alio crescendo mulliplicatur
sociattis inter quos Ioquitur sapienliam ille qui novit in benediclione tua, Deus, qui consolatus es fastidia
quid distribuat diei et nocti, ul noris et tu, ut fiant sensuum morlalium , ul in cognitione animi res una
et libi luminaria in firraamento coeli; quod non fiet, mullis modisper corporis motiones figuretur alque
nisi fuerit illic cor luum; quod item non fiet, nisi dicalur. Aquas produxerunt hcec; sed in verbo luo.
fuerit illic thesaurus tuus, sicut audisli a magistro Necessilates alienalorum ab ccternitale veritalis tuse
bono (Mallh. vi, 21). Sedconlristataestterra sterilis, populorum produxerunl haec; sed in Evangeliotuo,
et spinceoffocaveruntverbum (Id. xix, 16-22). quoniam ipsae aquae ista ejecerunt; quarum amarus
25. Yos autem genus electum, infirma mundi, qui languor fuit causa, ut in luo verbo ista procederent.
dimisislis omnia ut sequeremini Dominum; ite post 28. Etpulchra sunt omnia faciente te, et ecce tu
eum, et confundite forlia : ite post eum, speciosi pe- inenarrabiliter pulchrior qui fecisti omnia : a quo si
des, et lucete in firmamento (I Petr. n, 9); ut cceli non esset lapsus Adam, non diffunderetur ex utero
enarrent gloriam ejus , dividenles inter Iucem perfe- ejus salsugo maris, genus humanum profunde curio-
ctorum sed nondumsicut Angelorum,et tenebras par- sum, et procellose lumidum, et instabiliter fluidum;
vulorumsed non despeclorum ': lucele super omnem alque ila non opus esset ut in aquis mullis corpora-
terram; et dies sole candens eructet diei verbum sa- liter et sensibililer operarentur dispensatores tui my-
pienliae, et nox luna lucens annuntiet nocti verbum stica facta et dicla. Sic enim nunc mihi occurrerunt
scienlice (Psal. xvni, 2). Luna et stellse nocti lucent; replilia et volatilia, quibus imbuli el iniliati homines
sed nox non obscural eas, quoniam ipsae illuminant corporalibus sacramenlis subdili, non ultra profice-
eam pro modulo ejus. Ecce enim tanquam Deo di- rent, nisi spiritualiter vivesceret anima gradu alio,
cente, Fiant lutninaria in firmamenlocwli, faclus est et post inilii verbum in consummationemrespiceret.
subitode coelosonus, quasi ferretur flatus vehemens, CAPUT XXI.
et viscesunt lingucedivissequasi ignis, qui et insedit
Producat terra animam vivam, etc, Gen. 1, 24.
super unumquemque illorum (Act. », 2, 5); et facta 29. Ac per hoc in verbo luo non maris profundi-
4 Am,rjr, et novemMss.,desperatorum. tas, sed ab aquaram amaritudine terra discrefa eje-
857 LIBER DECIMUSTERTJUS. 868
cit 1, non reptilia animarum vivarum et volatiiia, molu careat, quoniam discedendo a fonte vitce, mo-
sed animatn vivam. Neque enim jam opus habet Ba- ritur, alque ita suscipitur a prcelereunte sseculo, et
piismo quo gentibus opus est, sicut opus habebat conformatur ei.
cum aquis legeretur ; non enim intratur aliter in re- 51. Verbum autem tuum, Deus, fons vitce ccternce
gnum ccelorum ex il.Ioquo instituisti ut sic intretur : est, et non praeterit: ideoque in verbo tuo cohibetur
nec magnalia quceritmirabilium quibus fiat fides ; ne- ille discessus, dum dicilur nobis, Nolile conformari
'
qtte enim nisi signa et prodigia viderit, non credit huic swculo; ul producal lerra in fonte vilae animam
(Joan: iv, 48), cum jam distincta sit terra fidelis ab viventem,in verbo luo per Evangelisias tuos animam
aquis maris infidelitate amaris; et linguaein signo 2 conlinentem , imilando imitalorcs Chrisli tui. Hoc
sunt non fidelibus, sed infidelibus (iCor. xiv, 22). est enim secundumgenus, quoniam cemulalioviri ab
- Nec isto igitttr genere volalili, quod verbo tuo pro- amico esl : Estote, inquit, sicut ego; quia et ego sicut
duxerunt aquse, opus habet terra quam fundasli su- vos (Galat. IV, 12). Ita erunt in anima viva l bestiae
per aquas. Immille in eam verbum luum per nuntios bonaein mansueludine actionis. Mandastienim , di;
tuos. Opera enim eorum narramus, sed tu es qui ope- cens : In mansuetudine opera tuaperftce, el ab omni
raris in eis, ut operentur aniniam vivam. Terra pro- hominediligerk (Eccli. m, 19). Et pecora bona neque
ducit eam, quia terra causa est ut haec agant in ea; si manducaverint, abundaniia ; neque si non mandu-
sicut raare fuit causa ut agerent reptilia animarum caverinl, egeniia : et serpentes boni, non perniciosi
vivarum,et volalilia sub Drmamento cceli, quibus adnocendum, sed astuti ad cavendum ; etlantum
jam terra non indiget; quamvis piscem mandueet explorantes lemporalem naturam , quanlum sufficil,,
(Luc xxiv, 43) levatumde profundo in ea mensa qiiam utper ea quac facta stint, intellecta conspiciatur seler-
parasli in conspectu ciedenlium (Psal, xxn, 5); ideo nitas (Rom. i, 20). Serviunt enim rationi haeeanima-
enim de profundo levaius est ut alat aridam. Et aves, lia, cum a progressu morlifero cohibila vivunt ct
marina progenies , sed tamen super terram multipli- bona sunt.
canlur. Pritnarum enim vocurn evangelizantium infi- CAPUT XXII.
delitas hominum causa exslitit; sed et fidelcs exhor- Faciamus hominemad imaginem, elc, Gen. 1, 26.
tanlur, et benedicuntur ab eis 3 multipliciter de die Renovaliotnenlis.
in diem. At vero anima viva de lerra sumpsit 4 exor- 52. Ecceenim, DomineDeus noster, crealor noster,
dium, quia non prodest jam nisi fidelibuscontinere se cum cohibilae fuerini affectiones ab amore sa;culi,
ab amore hujus saeculi, ut anima eorum tibi vivat, quibus moriebamur male vivendo, et cceperit esse
quae mortua erat in deliciis vivens , delieiis, Domine, anima vivens bene vivendo, completumque fueric
mortiferis (I Tim. v, 6); nam tu puri cordis vilales verbum luum, quodper Apostolumluumdixisii, Nolile
deliciae. conformariliuics<x><;H/o;consequilur elillud quodadjun-
50. Operentur ergo jam in terra minislri lui, non xisli statim et dixisti, Sedreformaminiin novilatemen-
sicut in aquis infidelitatis annuntiando et ioquendo tis veslrm(Rom. xn, 2): non jam secundumgcnus,lau-
per miracula et sacramenta et voces mysiicas , ubi quam imitanies prsecedentem proximuni, nec ex ho-
inlenia sit ignorantia mater admirationis in timore minis meliorisaucloritale vivenles. Neque enira dixisti,
occultorum signorum; lalis enim est introiius ad fi- Fiat homo secundum genus ; sed, Faciamus liotninem
dem filiis Adam oblitis tui, dum abscondunt se a facie ad imaginem et simililudinem nostram (Gen. i, 26);
tua (Gen.in, 8) et fiunt abyssus : sed operenlur etiatii ut nos probemus quse sit volunlas tua. Ad hoc enim
sicut in arida discreta a gurgilibus abyssi; et sint dispensator ille tuus generaiis per Evangelium filios
forma fidelibus vivendo coram eis, et excitando ad (ICor. iv, 15), ne semper parvulos baberet quos
imitalionem. Sie enim non lanlum ad audiendum , lactenutriret, et tanquamnuirix foveret (I Thess.n, 7):
sed etiam ad faciendum audiunl: QumriteDominum, Reformamini,inquit, in novitalementis veslrw,ad pro- '
2
etvivetanima vestra(Psal. LXVIII, 55), ut producal terra bandum vos quw sil volunlas Dei, quod bonuin et
anintamviventem.Nolite conformarihuic smculo(Rom, beneplacilumet perfectum(Rom. xu, 2). Ideoque iion
Xii, 2), continete vos ab eo. Eviiando vivit anima, dicis, Fial homo; sed, Faciamus hominem.Nec dicis,
quceappelendo moritur. Continete vos ab immani fe- Secundum genus ; sed, Ad imaginemet similitudiuem
ritaie superbice, ab inerli voluptate luxurise, et a fal- noslram. Mente quippe renovalus, et conspiciensiiitel-
laci nomine scientiae; ut sint bestise mansuelae, et lectam verilatein luam, homine demonstratore non
pecora edomita, el innoxii serpenles. Molus enim indiget, ut suum genus imitetur; sed demonstrante
animaesunl isti in allegoria : sed fastus elationis, et te probat ipse quce sil voluutas ttia, quod isonuniet
' deleclatio
libidinis, et venenum curiositatis motus beneplacitum et perfectuni : ct d.oces eum 3 jam ea-
sunt animce mortuae; quia non ita moritur, ut omni pacem videre Trinitatem unitatis, et unitatem Trini-
latis. Ideoque pluraliler dicio, Faciamus Iwminem,
1 Ejicit,juxta somm.Mart.et Rond. M.
s in signo,juxta somm.et Rond.cumS Mss. M. singulariter tariien inferlur , Et fecil Deus hominem;
3 Uw.,benedicuntek; sed legendumcumEdd.aliis et 1 PluresMss.,in animamvivam.
Mss., b enedkuntur a b ek: quasleclioperêram correclaest 2 in editis deesl t'os; quamvocemrestituere placuiteX
propter verbum exhortantur,quod nutarunt active usur- Mss.,quia loeumiflumsie referre solet Augustinus.
pari.
4 sumit,juxta Am. et Mart.cum6 Mss. M. 3 Bad.Am.Er. et Arn.,fackjam capacem,Sicetiamduo
e MSS.
fS59 CONFESSIONUMS. AUGUSTINI 8&Q
•et pluraliter dicto, Arfimaginemnoslram, singttlariler quod perperara invenerit: sive in ea solemnilate sa-.
inferlur, ad imaginem Dei. Ila honio renovatur in cramenlorum quibus initiantur, quos pervesligat iu
agiiilionem Dei, secundum imaginem ejus qui creavit aquis miiltis misericordia lua; sive in ea qua ille piscis
eum ( Gen. i, 27; Coloss.m, 10) : et spiritualis effectus exhibetur, quem levatum de profundo terra pia co-
judieal omnia, quaeulique judicanda sunt; ipse autem medit; sive in verborum signis vocibusque subjcctis
a nemine judicalur. auctoritati Libri liti tanquam sub firmamenlo voli-
CAPUT XXIII. taittihus, interprelando, exponendo, disserendo, dis-
Et prcesitpiscibus maris, elc, Gen. 1, 26. De quibus putando, benedicendo atque invocando le, ore crum-
chrklianus judicel. pentibus atque sonantibus signis, ut respondeat po-
53. Quod autem judicat oronia, hoc est quod habet piilus, Amen. Quibus omnihus vocibus corporaliler
potestaiem piscium inaris, et volaliliiim cceli, et enuntiandis, causa est abyssus sceculi, et ca'citas
omniiim pecorutn et ferarum, et omnis lerrse , et carnis , qua ' cogitata non possunt yideri, ul opus
oinniimi rcpentium quae repunt stiper terrani. Hoc sit inslrepere in auribus : ita quamvis mtiltiplicenlur
enim agit por menlis intellectum , per qtiem percipit volalilia super terram , ex aquis lamen priginem du-
quse sunt Spirilus Dei (I Cor. u, 14). Alioqui homo cunt. Judicat ctiam spiritualis, approbando quod re-
in lionore posilus, non inlellexit; comparalus est ju- clum, improbando autem quod perperam invenerit
nientis insensalis, et similis factus cst illis (Psal. in operibus moribusque fidelium, eleemosynis tan-
XLVIII , 15). Ergo in Ecclesia lua, Detts nosler, se- quam lerra fructifera , et de anima viva mansuefaclis
cundum gratiam tuam quam dedisii ei, qnoniam luum affeetionibus,incastitate, in jejuniis, in cngiialionibus
suntus liginenlum, creati in operibus bonis (Ephes. piis , de iis quae per sensum corporis percipiunlur,
it, 10), non solum qui spiritualiter prccsunt,sedeliam De his enim judicare nunc dicitur, in qttibus et pote-
ii qui spiritualilcr subduntur eis qui prcesuut (Mas- statem corrigendi habet.
culum enim et feminamfecisti hominem [ Gen. i, 27 ], CAPUT XXIV.
hoc modoin gralia tua spirituali, ubi socundum sexum Et benedixit eos Deus dicens, Crescite, etc.,Gen.81,2.
eorporis non est masculus et femina; quia neque 35. Sed quid est hoc, et quale mysterium est?
Judaeiis, neque Grcectts, neque servus, neque liber Ecce benedicis homines, o Domine, ut crescanf e(,
[Galat. in, 28]): spirituales ergo, sive qtti prsesunt, multiplicenlur , et impleant terram. NJhilne nobis ex
sive qui oblemperaut, spirilualiter judicanl (I Cor. n, hoc innuis ut inteiligamus aliquid? Cur non ila bene-
15) : non de cognitionibtisspiriiualibus, quaelucent dixeris lucem quam vocasti diem , nec firmamentum
in firmamenlo ( non enim oportet de tam sublimi au- cceji,nec luminaria, nec sidera, nec terram, necmare?
ctorilale judicare); neque de ipso Libro luo, eliamsi Dicerem te , Deus nosler qui nos ad imaginem luam
quid ibi non Ittcet; quoniam submitiimus ei noslrum creasti, dicerem te hoc donum benedictionis honiiui
inlelleclum, certumqtie habemus eiiam quod clausum proprie voluisse largiri; nisi hoc modo.li.enedisisses
eslaspectibusnosiris, recte veractterque diclum esse. pisces et cetos ut crescerent, et multiplicarentur, e.t
Sic enim homo, licet jam spiriltialis el renovatus in implerent aquas maris , et volalilia mulliplicarenliir
agnilionem Dei, secundum imaginem cjus qui creavit super lerram. Ilem dicerem ad ea rerum genera per-
eum (Coloss.iti, 10); faclor tamen legis debelesse, tinere benedictionem hanc, qucegignendo ex semet-
non jtidex (Jacobi iv, 11). Neque de illa dislinclione ipsis propagantttr; si eam reperirem in arbustis , et
judicat, spiritualium videlicet alque carnalium ho- fruteiisel in pecoribus lerrae. Nuncaulem necherbis
minum , qni tuis , Deus nosler , ocnlis noti sunl, et et lignis dicltimest, nec besliiset serpentibus, Crescite
nullis adhuc nobis apparuerttnt operibus, ut ex fru- elmulliplkamini; cum haecquoque oninia , sicttt pisces.
ctihus eorum cognoscamuseos (Matlh. vn, 20) : sed et aves el homincs gignendo augeanlur, genusque,
tu, Domine, jam scis cos et divisisli et vocasti in custodianl.
occulto, antequamlieret firmamenium.Neque de tur- 56. Quid igitur dicam, Iumen meum Veritas? quia
bitlis hujtis sseculi populis quanquam ' spiritualis vacal hoc , quia inaniicrila dictum est ? Nequaquam,
hotno judicat. Qtiid enim ei de iis qui foris sunt ju- Pater pieialis; absil ttt hoc dicat servus Verbi tui. Et
dicare (I Cor. v, 12), ignoranli quts inde veriturus si ego non inlelligo quid hoe eloquio significes, ulan-
sit in dnlcedinein graticc tuse, et quis in perpetua initur eo melius meliores , id est intelligcnliores quam
pieiatis amaritudine remansurus ? ego sum, unicuique quantum sapere dedisti, Deus
54. Idcoque hoino quem fecisti ad imaginemtuam, meiis. Placeat autem et eonfessio mea coram oculis
non accepit poteslatemluiniiiariumcoeli,nequeipsius tuis, qua libi confileor credere me , Domine, non in-
occiiliicueli, neque diei el noctis, quaeante ccelicon- cassum le ita loculum esse, neqtie silebo,quod mihi
stitutionem vocasli, neque congrcgationis aquarum Iectionisliujits occasio suggerit. Verum est enim, nec
qiuid est utare ; sed accepil poieslatcm pisciummaris, video quid impediat ila me sentire dicta figurata li-
etvolatilium coeli.eioniniiimpecoruiii, etomnisterrae, brorum tuorum. Novi enim multipliciter significari
et omniuin repeniium tptaereptint super terram. Ju- per corpus, quod uno modo menle inlelligitur; el
dicat enim ; el approbat quod recle , improbat autem multipliciier mente intelligi, quod uno mpdo per:
1 Ita pleriqueMss.cum Arn.; at alisneditioneshabent 1 Lov.aliaequeeditiones,exceplaArn., quw: niale, uti
{unquam;Mss.tres, quemquam. ex Mss.et ex sermonisserie intelligitur.
861 LIBER DECIMUSTERTIUS. 862,
corpus signifieatur. Ecce simplex dilectio Dei et pro- tu sis veritas (Joan. xiv, 6), omnis autem !ipmpnien7
ximi, quam multiplicibussacramenlis, et innumera- dax (Psal. cxv, 11). Et ideo qui loquitur mendacium,
bilibusIinguis,et in unaquaquelingua innumerabilibus de suo loquilur (Joan. vni, 44). Ergo ut verum lo-
loctiiionuin modis , corporaliter enuntiatur ! ita cre- quar, d> tuo Ioquar. Ecce dedisti npbisin escamomne
scuntet mulliplicanturfetus aquarum. Altendeiterum fenutnsalivum, setninanssemenquod est super omnem
quisquis haecIegis : ecce quod uno modo Scriptura terram; el otnne lignumquod habetin se fructumsemi-
eflert, et vox personat, In principiofecit Deus cmlutn nis sativi. Necnobis solis, sed et omnibusavibus coeli,
et terram(Gen. i, 1); nonne multipliciterintelligitur, et besliis terrce, alque serpentibus: piscibusautem et
non errorum fallacia, sed verarum inlelligenliarum cetis magnis non dedisti baoc. Dicebamus enim eis
geiieribus? ita crescunt et multiplicantur fetus ho- fruclibus lerrcesignificari,et in allegoria figurari opera
minum. misericordiae,qusehujus vilccnecessitatibus exhiben-
57. Iinque si naturas ipsas rerum non allegorice tur ex terra fructifera. Talis lerra eratpiusOnesipho-
sed proprie cogilemus; ad omnia quaede seminibus rus, cujus domui dedisti misericordiam, quia frequen-
gignuntur , convenit verbum , Crescileet multiplica- ter P3ulum luum refrigeravit, et catenam ejus non
inini. Si autem figurate posita isla tractemus , quod erubuit (II Tim. i, 16). Hoc fecerunl et fratres, et
potiusarbitror inlendisse Scripturam, quaeulique non lali fruge fructificaverunt, qui quod ei deerat, stipple-
supervacuesolis aqualiiium et hominumfetibus istam verunt ex Macedonia(II Cor. xi, 9). Quomodoautem
benediclionemallribuit; invenimus quidem mullitu- dolet quaedamligna, qusefructum ei debitum non de-
dines et in creaturis spiritual.ibusatque corporalibus, derunt, ubi ait : In prima tnea defensioneiiemomihi
tanquam in ecelo et in terra; et in animis justis adfuit,sed omnesme dereliquerunt:non illis imputetur?
el iniquis, tanquam in luce et tenebris; et in sanelis (II Tim. iv, 16.) Ista enim debentur eis qui ministrant
auctoribus , per quos lex ministrata est, tanquam in doctrinam ralionalem per inlelligentias divinorum
firmamenioquod solidatumeslinler aquam ei aquam; mysteriorum ; et ita eis debentur, tanquam homini-
et in societate amaricanlium popttlorum, tanquam in bus. Debentur autem eis sicutanimae vivae.,prceben-
mari; etin studio animarum piarum, tanquam in arida; tibus se ad imitanduni in omni coniinenlia. Item de-
et in operibus misericordiaesecundum praisentem bentur eis lanquamvolalilibus, propter benedictiones
vitam, tanquam in herbis seminalibusel lignis fructi- eorum qucemuliiplicanlur super terram, quoniam in
feris; et in spiritualibus donis manifestatisad utilita- omnem terram exivit sonus eorum (Psal. xvm, 5).
tein , sicut in Iuminaribus coeli; et in affeclibusfor- CAPUT XXVI.
matis ad lemperantiam, lanquam in anima viva. In Voluplas el ulilitas ex beneficioin proximum
his omnibus nanciscimurmultitudines , et ubertates , collaio.
et incremenla : sed quod ita crescat et multiplicetur, - 59. Pascuntur autem his escis qui Icetantur eis;
ut una res mullis modis enuntietur, et una enuntialio nec illi lcetantur eis quorum Detis venter est. Neque
multis modis intelligatur; non invenimus, nisi in enira et in illis qui prcebentisla, ea quaedant, fructus
siguis corporaliter ediiis , et rebus intelligibiliter ex- est; sed qup animo dant. Itaque ille qui Deo servie-
cogitatis. Signacorporaliter edjta, generationes aquaT bal, non suo ventri, video planeundegaudeat; videq,
riim propter necessarias causas carnalis profunditatis; et congralulor ei valde. Acceperat enim a Philippen-
res autem intelligibiliter excogitatas, generationes sibus , quae per Epaphrodifum miserant; sed tamen
humanas propter rationis fecundilatem inlelliginms. unde gaudeat, video. Unde aulem gaudel, indepasci-
Et ideo credimus ulrique horum generi dictum esse tttr, quia inveritale loquens,Gavisussum, inquit, magni-
abs te, Domine,Crescileet multiplicamini.In hac enim fice in Domino,quia tandemaliquandorepullulastissa-
benedictione, concessamnobis a te poteslatem et fa- percpro me, in quoet sapicbatk;tmdiumautemhabuktis
culialem accipio, et multis modis enuntiare quod uno (Philip. iv,10).Isti ergo diuturno tcediomarcuerant,et
modo intelleclum tenuerimus , el multis niodis intel- quasi exaruerant ab isto fruclu boni operis : etgau-
Jigere,quod obseureuno modoenuniiatum legerimus. det eis quia repullularimt, non sibi quia ejus indigen-
Sic implentur aquaemaris , quaenon moventur nisi a tiaesubvenerunt. Ideo secutus ait: Non quoddesit qli-
variis l significationibus: sic et fetibus humanis im- quid dico; egoenim didici,in quibUssum sujficiensesse»
pletur et lerra ; cujus ariditas apparet in studio , et Scio et minus liabere, scioet abundare; in omnibusct
doniinaiur ei ratio. in otnniaimbulussuin; el saliari, el eswire, et qpun-
CAPUTXXV. dare, et penuriatnpali: otnniapossumin eoqui nie con-
Ecce dedi vobis oninem herbam.... in escam, etc, forlal(Ibid., 11-15). .
Gen. 1,29. 40. Unde ergo in omnibus Vgaudes, o Paule ma-
58. Yolo etiam dicere, DomineDeus meus, quod gne ? Unde gaudes, unde pasceris, homo renovate in
nie consequens tua Scriptura commonel; et dicam, agniiionem Dei secundum imaginemejus qui creavit
nec verebor. Verumenim dicam, te mihi inspiranle, le, et anirna viva (an|a continentia, et lingua vqlalilis
quod ex eis verbis voluisti ut dicerem. Neque enim loquens mysteria? Talibus quippe animanlibus esca
alio praeter te inspirantecredomeverum.diceres cum ista debetur. Quid est quod le pascit? Laetitia.Quod
1 verba in omnibusomittuntura Somm.Arn.Mart.cum
1 Ntstvarik, juxta Dub.Mart.et Rond.cumH Mss.,M. 7 Mss.et Rond.cum11Mss.
CONFESSIONUM S. AUGUSTINI 864
863
CAPUT XXVIII.
sequitur audiamus. Verumtamen,inquit, benefecistk,
communicanlestribulalioni mem. Hinc gaudct, binc El vidit Deus omnia quac fecit, et eccebona valde, etc,
non Gen. 1,31.
pascitur, quia illi benefecerunt, quia ejus angu-
45. El vidisti, Deus, onmia qttaefecisti, el eccebona
stia relaxata est, qui dicit tibi, In tribulalionedilata- et nos ' ea, ct ecce omnia bona
valde; quia vidimus
sli mihi (Psal. IV, 2): quia et abundare et penuriam
valde. In singulis generibus opertim tuorum, ctun
pali novit in le qui confortas eura. Scilis enhn, inquit,
dixisses ul (ierenl el facta essent, illud aiquc illttc!2
ct vos, Philippenses, quoniam in principio Evangelii, vidisli bonum est. Seplies numeravi scripltmi
cum ex Macedoniasum profectus, nulla mihi Ecclesia esse (e quia
nisi vos vidisse quia bonum est quod fecisti : el hoc
communicavitin ralione dali et accepti, soli;
meis oclavum est, quia vidisfioinnia qtice fecisti; el ecce
quiaelTliessalonkam, el semel et iterum,. nsibus
non solum bona, sed eliatnvaldebona lanquam siinul
misklis (Philipp. iv, 14-16). Ad hsecbona opera eos omnia. Nara lanlum bonaerant; siinul atitem
lsetatur singnla
rediisse nunc gaudet, el repullulasse tanquam et valde. IIoc dictinl 3 eliam qtiaeqtie
omniaetbona,
revirescente ferlilitale agri.
; quia longe multo pulclirius estcor-
41. Numquidpropler usus suos, quiadixit, Usibus pulcbra corpora ex membris pulchris oinnibus conslat, quarii
meis mkistis? numquid propterea gaudet? Non pro- pus quod
ipsa raembra singula quoruin ordinaiissimo convenlti
plerea. Et hoc unde scimus? Quoniam ipse sequilur'
universura; quamvis et illaetiam singillalim
dicens : Non quia qumrodalum, sed requiro fructum l completnr
Didici a Deus inler datura etfru- pulchra sint.
(Ibid., 17). te, meus, CAPCT XXIX.
clum discerncre. Dalum est rcs ipsa quam dat, qui Quomodointelligendumquod Deus ocliesvidilbona esse
imperlitur hcecnecessaria; veluli cst nummus, cibus, opera sua.
potus, vesiimenlum, ieclum,adjulorium. Fructus au- 44. Et altendi ul invenirem, ulrum scpties vcl octies
tem, bona et recta voluntas daloris est. Non enim ait videris quia bona suntopera lua, cum tibi placuerunt;
Magisler bonus , Qui susceperit prophetam, tantuni; et in lua visione non inveni lempora, per quaeintelli-
sed addidit: in notuine prophelw; neque ait lanltim , gcrem quod tolies videris quse fecisli, el dixi: 0 Do-
Qui susceperiljuslutn; sed addidit, in nominejusli. Ita mine, nonne ista Scripittra tua vera est, quoniam tu
quippe ille mercedem prophelae, iste mercedem justi verax el verilas edidisli cain? Cur ergo tu milii dicis
aceipiet. Nee solum ait: Qui calicemuqumfrigidmpo- non esse in lua visione tempora; ct ista Scripiura tua
lutn dederit uni ex minimismeis; sed addidit: lanlum lnihi dicit, per singulos dies ea quaefecisti te vidisse
in nominediscipuli. Et sie adjunxit: Amendico vobk, quia'bona sunt; el cum ea nuiuerarem, inveni quoties ?
non perdet tnercedemsuam (Mallh. x, 41, 42). Datum Ad haectu dicis mibi, quoniam lu es Deus meus, et
est, suscipere prophetam, susciperejustum, porrigere dicis voce forti in aure inleriorc servo tuo, perrum-
calicem aquaefrigidaediseipulo; fructus autcm, in no- pens meam surditatem, et clamans : 0 homo, nempe
mine prophelae, in nomine jusli, in nomine discipuli quod Scriplura mea dicit, ego dico. Et lamen illa
lioc facere. Fructu pascitur Elias a vidua scientequod tentporaliier dicil, Yerbo autent meo temptts non ac-
hominem Dei pascerct, et propter boc pasceret: per cidil, quia cequaliniecuin acternitateconsislit. Sic ea
cOrvumaulem dato pascebatur (III Reg. xvn, 6). Nec quae vos per Spiriium meuni videiis, ego video; sicut
inlerior Elias, sed cxterior pascebatur, qui posset ea quse vos per Spiritum meum dicitis, ego dico. At-
etiam talis cibi egeslale corrumpi. que ita , cuin vos temporaliler ea videaiis , non ego
CAPUT XXVII. temporaliter video ; quemadmodum, eutn vos terapo-
Quid per pisceset celos significelur. raliter ea dicalis, non ego temporaliter dico.
CAPUT XXX.
42. Ideoque dicara quod verum est coram te, Do-
Manichworumdeliria.
minc , cum homines idiolce atque infidcles, quibus
45. Et audivi, Dominc Deus ineus, ct elinxi stillam
initiandis atque lucrandis necessaria sunt sacramenta
dulcedinis ex tua veritaie, et intellexi qiioniam sunt
inilioritm, ct magnalia miraculorum, qtiacnominepi-
scium ct celorum significaricredimus, suscipiunt cor- quidam quibtts displicenl opera tua; et raulta eorum
dicunt le fecissenecessitate compulsum, sicttl fabricas
poraliter reliciendos, aut in aliquo praesentisvilaeusu coelorum et
composiliones siderum : cl bsec non de
adjuvandos pueros luos, cum id quare faciendura sit,
et quo pcrlineat ignorent, nec illi istos pascunt, nec tuo, sed jam fuisse alibi cre;Ua et aliunde, quce tu
et
isli ab illis pascunlttr : quia nec illi hsec sancla et re- contraheres compaginares atque conlexeres , cum
de boslibus victis mundana moeniamolireris, ut ea
cta voluulate operantur; nec isti eoruni datis, ubi
construclione devincti \ adversus te itertint rebellare
fructum nondum videnl, laelanlur. Inde quippe ani-
non possent. Alia vero nec fccisse te, nec omnino
mus pascilur, unde laetalur. El ideo pisces et ceti non
sicut omues carnes et minutissima quse-
vescunlur escis, quas non germinal nisi jam lerra ab compegisse,
1 m Mss.,videmus.— QuibusassenliunturMart.Flor.et
amaritudine marinoruin flucluunidislincla atque di- Rond.cum
aliquotMss. M.
screla. i23 Lov.,illud atquealiudvidkti. I
ItaMss.pleriqueeum Arn.; at Lov.alisequeeditiones,
hocmodo dkunluretiam.
1 Bad.Am.Er. et Lov.adduntabundantem;sedhacvoce » Sic legendum juxta MSS.Angltcanos. — [Devicti]Mart.
carentMss.etArn. et Rond.cum 5 MSS., devincti. u.
865 LIBER DECIMUSTERTlUS. 8GG
que animantia, et quidquid radieibus lerram tenet: quae in terris graves fluitant. Videmus congregatarum
sed hosiilem mentem naturamque aliam, non abs te aquarum speciem per campos maris; et aridam ter-
condilam , tibique contrariam, in inferioribus mundi ram, vel nudatam, vel formatam ut essel visibilis et
lccis ista gignere atque formare. Insani dicunt haec composita , herbarumque atque arborum mate.riem.
quoniam non per Spiritum luum vident opera tua, nec Videmus luminaria fulgere desuper; solem sufficere
le cognoscunlin eis. diei, lunam et stellas consolari noctem, atque his
CAPUT XXXI. omnibus notari et significari lempora. Videmus hu-
Piis idetn probalur quod Deo placuit. midam usquequaque naluram, piscibus et belluis et
46. Qui autem per Spirilum tuum vident ea, tu vi- alitibus fecundalam, quod aeris corpulerilia, quaevo-
des in eis. Ergo cum vident quia bona sunt, tu vides latus avium porlat, aquarum exbalalione conerescit.
quia bona sunl: et qucecumquepropter te placent, tu Yidemusterrenis animalibus faciem terrce decorari;
in eis places '; et quse per Spiritum luuin placent hominemque ad imaginem et simililudinem iuam
nobis, libi placentin nobis. Quis enim scit Iwminum cunctis irralionabilibus aniinanlibtis ipsa lua imagine
quw sunl hominis,nisi spirilus hominisqui in ipso est? ac simililudine, hoc est rationis et intelligentiaevir-
sic el qum Dei sunl nemoscit, nisi Spiritus Dei. Nos tute, praeponi.El quemadmodum in ejus anima aliud
aulem,inquit, non spirilum hujus mundiaccepitnus,sed est quod consulendo dominatur, aliud quod subdiiur
Spiritum qui ex Deoest, ul sciamusquw a Dco donala ut obtemperet: sic viro factamesse eliam eorporaliter
sunt nobis (lCor. n, 11, 12). Et admoneor ut dieam : feminam, quaehaberet quidem in menlerationalisin-
Cerlenemo scit quseDei sunt, nisi Spirilus Dei. Quo- telligentiae parem naturam; sexu tamen corporis ita
modo ergo scimus el nos quaea Deo donata sunt no- masculino sexui subjiceretur, quemadmodumsubjici-
bis? Respondetur mihi quoniam quae per ejus Spiri- tur appelilus actionis ad concipiendam de ratione
tum scimus, eliam sic nemo scit, nisi Spirilus Dei. mentis recte agendi solertiam. Videmus haec et sin-
Sicutenim recle dictum est, Non enim vosestisqui lo- gula boua, et omnia bona valde.
quimini(Mallh. x, 20), eis qui in Spirim Dei loque- CAPUT XXXIII.
rentur; sic recte dicitur , Non vos estis qui scitis, eis Otnnia de nihilo sivede concreatamateria.
qui in Dei Spiritu sciunt. Nihilominusigitur recte di- 48. Laudent te opera tua, ut amemus te ; et ame-
citur, Non vos estis*quividetis, eis qui in Spiritu Dei mus te ', ut laudent te opera tua, qucehabent initium
vident: ita quidquid in Spiritu Deivident quia bonum et finem ex tempore, ortum el occasuui, profectum
est; non ipsi, sed Deus videt quia bonum est. Aliud et defeclum, speciem et privationem. Habenl ergo
ergo est, ut putet quisque malum esse quod bonum consequentiamane el vesperam, partimlalenler, par-
est, quales supradicti sunl : aliud, ut quod bonum tim-evidenter. De nihilo enim a le, non de te facta
est, videat honio quia bonum est; sieut multis tua sunt, non de aliqua non lua s, vel quceantea fuerit,
creatura placet quia bona esl, quibus tamen non tu sed de concreata, id est simul a te creata maleria;
places in ea, unde frui magis ipsa quam le volunt: quia ejus informiiatem sine ulla lemporis inlerposi-
aliud autem, ut cum aliquid videt homo quia bonum tione formasti. Nam cum aliud sit cceli el lerrae nia-
est, Deus in illo videat quia bonum esl; ut scilicetilie teries, aliud cceli et terrae species ; maieriem quidem
ametur in eo quod fecit, qui non amarelur nisi per de omnino nibilo, mundi aulem speciem de informi
Spiritum sanctum quem dedit; quoniam charilas Dei materia , siinul tamen utrumque fecisti, ut materiam
diffusaest in cordibus nostris per Spiritum sanctuni forma, nulla moraeintercapedine, sequeretur.
qui datus esl nobis (Rom. v, 5), perquem videmus CAPUT XXXIV.
quia honum est quidquid afiquo modo est : ab illo Tolius creationistnundiallegoricaexpositio.
enim est, qtti non aliquo modo est, sed quodesi, esla. 49. Inspeximusetiam propter quorum figurationem
CAPUT XXXII. ista vel tali ordine fieri, veltaliordine scribi voluisli,
Compendioenarrat opera Dei. et vidimus quia bona sunt singula, et oninia bona
47. Gratias tibi, Domine.Yidemuscceluni et ter- valde, in Verbo luo, in Unico tuo; ccelumet terram,
ram, sive corporalem parlem superiorera atque infe- caput et corpus Ecclesiae, in praedestinationeante
riorem , sive spiritualem corporalemque creaturam; omnia lempora, sine mane et vespera. Ubiautem cce-
atque in ornatu 3 harum partium quibus conslat vel pisti prsedestinata temporaliter exsequi, ul occulla
universa mundi moles, vel universa omnino crealura, manifeslares, et incomposita nostra componeres;
videmus lucem factam, divisaraque a lenebris. Vide- quoniain super nos eranl peccata nostra, el in pro-
mus firmamentumcceli: sive inter spirituales aquas funduni tenebrosum abieramus abs te, et Spiritus tuus
superiores et corporales inferiores (Lib. 2 Retract., bonus superferebaiur ad subveniendumnobis in lem-
cap. vi, n. 2), primariumcorpus mundi; sive hoc spa- pore opportuno : et justificasti impios, et disiinxisti
tium aeris, quia et hoc vocatur ccelum, per quod va- eos ab iniquis; et solidasli auctorilalem Libri tui in-
gantur volalilia'cceli inler aquas quse vaporaliter eis ter superiores qui tibi docibiles essent, et inferiores
superferuntur, et serenis eliamnoctibus rorant, et has qui eis subderentur; et congregasti societatem infide-
* Bad.Ani.Er. Lov.,complaces. 1 Angl.Mss.,et amemura te.
s sedestest,juxta 4 Mss.apudMart. M. 2 ita MSS.et Arn.;at Bad.Am.Er.Lov.habent, nondete
2 m ornalum,juxla 5 Mss.apudmart. M. aliquanonde Um,vel, etc.
?867 ADMONITIODE SEQUENTIBUSDUOBUSSOLILOQUIORUM LIBRIS.
lium iu unam conspirationem , ut apparerent sludia nem sempiternam; ut id quod tu post opera tua bona
fidelium, el tibi opera misericordiseparerent, distri- valde, quamvis ea quietus feceris, requievisti septimo
buentes etiam pauperibus terrenas facultales ad ac- die, hoc praeloquatur nobis vox Libri tui, quod et nos
quirenda cceleslia. Et inde accendisti qucedamlumina- post opera nostra, ideo bona valde quia tu nobis ca
ria. in firmamenlo, verbum vitce habentes sanctos donasli, sabbato vitae aeterncc requiescamus in te.
luos, et spiriluaiibus donis praelata sublimi auctori- CAPUT XXXVII.
tale fulgentes : et inde ad imbuendas infideles genles, Deusin nobis quando quiescel.
Sacrainenta et rairacula visibilia, vocesque verborum 52. Eliam tune enim sic requiesces in nobis,
secundum firmamentum Libri tui, quibtis etiam fide- quemadmodum nunc in nobis; et ila erit
operaris
les benedicerenfur, ex maleria corporali produxisti: illa requies tua per nos, qtiemadmodum sunt ista
et deinde fidelium animam vivam per affeclusordina-
opera lua per nos. Tu auteni, Domine, semper ope-
tos conlinentise vigore formasii*: atque inde tibisoli raris, et
semper requiescis. Nec vides ad tempus ',
mentem subditam, et nullius auctoritalis lmmansBad nec moveris ad
tempus, nec quiescis ad tempus; et
imiiandum indigentem, renovasti ad imaginem et si- tamen facis et visiones lemporales, et ipsa lehipora,
mililudinem tuam : prceslantique inlellectui rationa- et quietem ex tempore.
bilem actionem, lanquam viro feminam, subdidisli:
ministeriis ad fideles CAPUT XXXVffl.
omnibusque tuis perficiendos in Atiler Deus, aliler homo videt creata.
hac vila necessariis, ab eisdera fidelibusad usus tem- 53. Nos itaque isla quaefecisti videmus, quia sunt •
porales, fructuosa in futurum opera praeberi voluisti. lu autem quia vides ca, sunt. Et nos foris videmus
Hsecomnia videmus, et bona sunt valde, quoniam tu
quia sunt, et intus quia bona sunt: tu autem ibi vi-
ea vides in nobis, qui Spiritum, quo ea videremus et disti facta, ubi vidisli facienda. Et nos alio
in eis te amaremus, dedisii nobis. lempore
moti sumus ad benefaciendum, posteaquam concepit
CAPUT XXXV. de Spiritu tuo cor nostrum; priore autem tempore
Optat pacem. adroalefaciendum movebamur deserentes le: tu vero,
50. DomineDeus,|pacemda nobis (omniaeiiim prse- Deus une bone, nunquam cessasti benefacere. Elsunt
Slitisli nobis); pacem quiclis, pacem sabbali, sabbati qusedam bona opera nostra ex munere quidem iiio,
sine vespera -. Omnis quippe isle ordo pulcherrimus sed non sempiierna : post illa nos reqiiieturos in ttia
rerum valde bonarum modis suis peractis transitu- grandi sanctifieatione speramus. Tu autem bbttum
rus est; et mane quippe in eis factum est, el vespera. nullo indigehs borio, scmper quietUses; quoiiiam iua
CAPUT XXXVI. quies tu ipse es. Et hoc intelligere quis liomihum da-
bilbonlihi? quis angelus angelo? quis arigelus lio-
Diem septimumvespera quare non sequatur.
mini? A te petatur, in te quaeratur, ad te piilsetuf :
51. Dies autem septimus sine vespera est, nec ha- sic sic
, accipielur, sic invenietur, Sic apefietur
bet occasum , quia sanciificasti eum ad perraansio-
(Mallli. vii, 8). Ariieii.
1 CodexBenignianus,firmasli. 1 Hicediliones,exceplaArnaldina,interponunthsecver-
2 Siclegenduuiliquetcum Albinensicodice; non, ut alii ba necoperarisad tempus: quseabsutita
editi et plefisquecodici-
plerique sine
scriplibabeut, pacem vespera. bus Mss.
ADMONITIO
DE SEQUENTIBUS DUOBUS SOLILOQUIOBJJM LIBMS (a).
Cum id operis molilus esl Augustinus, versabatur adhuc in rure CassiciacOjex lib. 9 Conf., e. 4; agebalque
annum cetatis trigesimum tertium, ut ipsehic testaturlib. 1, c. 10. Quapropter sub initium anni Christi tre-
centesimi octogesimi seplimi collocandum videtur; nisi forte quis velit ad superioris anni finem cum aliis
hactenus recensitis operibus perlinere.
In primo libro se ipse ad vivum depingit, nova quadam, sed perquam familiari roelhodo edoclurus
quemadmodum comparatum esse oporleat eum, qui Dei et animae capessere scientiam cupit. Loquilur
vero in primis de mentis sanilate subsidio fidei, spei et charitatis procuranda; et mentis oculumdum ab omni
rerum inferiorum cupiditate purgatus sit, in solem illum haud impune attolli, nedum in eo defigi posse osten-
dit. Seeundus liber in eo versatur totus, ut demonstretur nunquam intermoriluram esse veritatem; unde ip-
sius animaequae veritalis sedes est, immorlalitas colligitur.
Vide librum 1, cap. k, lletractationum, col. 389-590, a verbis, Inter haec scripsi, vi. i§
usque ad verba n. k, Varia mecum. M.
% (a) ffiin editioneBenedictinalibrosde Ordinesequuntur; sed huc transtulimus,quod vividispietatisaffectibusCohlfcs*
sionumnaturaemagisproximisint. M.
"
SOLILOQUIOIiUM
MMBM BtTO (a).
LIBER PRIMUS.
Iristiluitse ipseAugustinus
ad capessendamDeiet animseseientiam; ac primumdivinamOpemimplorat,tum agnita
jllius,quamconcupiseit, seienliaepraeceUentia,
colloquitursecumde animisuisanitatepromovenda,
ut ad contemplanuum
Deumliitodeinumassurgat.AdextremumUbricolligit,ea quasvere sunt, imniorlaliaesSe.
CAPUT PRlMUM.— Precaiio ad Deum. cui lameri universaacrealurcenecturpitudoiurpisest,

1. Volvenli mihi multa ac varia mecuhi diu, ac nee malilianocel, nec error errat. Deusqui nisi niuii-
pef iiiUltosdies sedulo qiiserentiriiemetibsiim'ac bd- dos verum scire noluisti. Detts pater verilalis, pa-
hiirii meutri,qriidvemali eviiandum essel; ait niilii ler sapientiae,paler veraesuiiiroaeqiie-vitie; paierbea-
subiio, sive ego ipse, sive alius quis extririsecus, sive liludinis, pater boni el pulehri, pater intelligibilis
iritriiisecus,riescio : nani lioc ipsum est quodriiagrio- lucis, pater evigilationisalque illuiiiiiialionisnostrce,.
pere scire molior : ait ergo iriilii, R. (b). Ecce, fac te pater pignorisquo admonemurredire ad IB:
invehisse aliquid; Ciii coihriiendaliis, lit pergas ad 3. Te invoco, Deus veritas, in quo el hquo et per
alia?*!. Memoricescilicet. R. Tanlarie illa Ost iit quem verasrint, quaevera suniomiiiarDeussapien-
«xcTjgilatabhiiiia bene servel? A. Difficileest, iiiib tia, in quo el a quo elperquem sapiunt;;gijaV'sapiunt
lioh pbiest. R: Ergo scribendiiriiest. Sed quid agis, omnia. Deusvera et summa vita^ in quo eta quo et
qiibd valetudb tua scribehdi laborem recusat? Nee per quem vivunl,quae vere summequevivunt omnia.
ista diclaiu debelil; nahi soliltidineriiriieram deside- Deus beatitudo , in quo et a quo et per quem beata
rarit. A. Vbrurii'dicis. Itaque prorsiis nescio iqtiid sunt, quaebeala suntomnia. Deusbonumetpulchrum,
agahi. R. Ora saliitemet auxiliurii qiio ad concupita in quo et a quo et per quem bona elpulchra sunt, quae
pefvehias,et lioc ipstim lilteris manda; ut prole ttia bona et pulchra sunl omnia. Deusintelligibilislux, in
fias aniiiiositii".Deindfeqiiod iiivenispaucis cohclii- quo et a quo et perquem intelligibiliterlucenl, qux in-
siunculis bfevilbr cbllige. Nec fnbdo ciirSs ihviiaiio- telligibililerlucenl omnia.Deuscujus regnuin esl totus
liCmlufbae legenliUm;paueis ista sat feruritcivibtis mundus, quem sensus ignorat. Deus de cujus regno
lilis. A. Ita faciaiii. lexeliam in isla regna de.scribilur.Deus aquoaverti,
% Deiis univefsitalil coiidilor,pfaeslariiihipfimiim cadere; in quem converli, resurgere; in quo manere,
ut bene te rogenii deinde ut hib again dignlim quem , consistereest. Deus a quo exire, emori; in quem re-
exaufiias,pbslrehio ul liberes. Delispei-qUemOmnia, dire, reviviscere; inquohabilare, viverecst. Deusquem
cjuaepef se nOiiessent, teiidutit esse. Detis qui ite id neniQamitlit, nisidecepius;quemnemoquseril.nisiad-
quidemqtiridse iiivicefnpefimil<,perife pefiiiittis;DeuS monitus; quem iienioinvenit,nisipurgaius. Deusquem
qui de riibiloinUiidUmistuiii Creasli-, qUemomniuiU relinquere, hoc est quod perire; quemaltendere, hoo
oculi sentiuiit piilcbeffiliiUm.Deris qui maluiii noii est quod amare; quem videre, boc estquod habere.
facis , el facis esse he pessiinuhi flat. Deus qui pau- Deuscui nos fides excilal, speserigit, charilas jungit,
cisad id quod vere estrefugieniibuSj ostendismalum Deusper quem vincimusinimicum,te deprecor. Deus
nihil esse. Deus per quem universitas eliam cum si- per quem accepimus l ne oimiino perireinus. Deusa
nistra parte perfecla est. Deus a quc dissonantia us- quo admonemurttt vigilemus. Deus per quem a ma-
que iriextremum nulla est, cum deteriora melioribus lis bona separamus. Deus pcr quem mala fugimus,
concinunt; Deusqueriiamafomiie quod potest amare, et bona scqttimur. Deus per quem non cedimusad-
siVe sciens, sive nescieiis. Deus in quo sunl omnia, versitatibus.Deus perquem beneservimus etbenedo-
ADMONITIO.
necensitisunt ad Mss.-Thuaneum, Sorbonieos
victorinum,Kavarricum, duos,Regio-Montensem, Audoenensem, rtiedar-
dehseni,vihdoenienSiS a d
hiouastefiiuhiim,ad valicauutn,vedastinum, Anglieanosquinque, scilieetBodleiatium. diibs
ilert. et totidemcant. adleeliones Eelgicofum quinqueper Lovaniensescollectas;et ad editiones
B ad.Er. et Lov.
Gomparavimus prwterea eas omties editiones initio Retractationum et Gonfessionum me-
tnoralas: M..
' toMss.septemex polioribus,Deusqttemaccepimus
{&)Scriptisub initiuman. Christi387.
t» )i. significatRatw,A.Augustims.
871 SOLILOQUIORUM S. AUGUSTIM 872
minamur. Deus per quem discimusaliena esse qusc tuo paucis notissimo.
aliquando nostra, et noslra esse quoe aliquando 5. Jam le solum amo, te solum sequor, te solum
aliena putabamus. Deus per quem malorum escis quasro, libi soli servire paratus sum, quia tu solus
atque illecebris non hseremus.Deus per quem nos juste dorainaris; tui juris esse ettpio. Jube, quaeso,
res minutae non minuunl. Deus per quem melius atque impera quidquidvis, sed sana el aperi aures
nostrum deleriori subjeclumnon est. Deus per quem meas, quibus voces tuas audiam. Sanaetaperi oculos
mors absorbetur in victoriam (I Cor. xv, 54). Deus meos, quibus nulus tuos videam. Expelle a me insa-
qui nos convertis.Deus qui nos eo quod nonest exuis, niam, ut recognoscamle. Dic mihi qua altendam, ut
et eo quod est induis. Deusqui nos exaudibiles facis. aspiciam te, et omnia me spero quae jusseris esse
Deus qui nos munis •. Deus qui nos in omneraveri- faclurum. Recipe, oro, fugitivumtuum, Domine, cle-
latem inducis. Deus qui nobis omnia bona loqueris, menlissimepater : jamjam salis pcenasdederim, satis
nec insanos facis, nec a quoquam fieri sinis. Detts inimicis tttis, quos sub pedibus habes, servierim, sa-
qui nos revocas in viam. Deus qui nos deducis ad lis fuerim fallaciarumludibrium. Accipeme ab istis
januam. Deus qui facis ut pulsanlibus aperiatur fugientemfamulum tutim, quia etisti me quando a le
(Malih. vn, 8). Deusqui nobisdas panem vitec.Deus fugiebamacceperunt alienum.Ad te mihi redeundum
per quem silimus potum, quo hausto nunquam sitia- esse sentio : paleat mihi pulsanlijanuattia; quomodo
mus (Joan. vr, 35). Deusqui arguis sseculumde pec- ad le pcrveniatur doce me. Nihil aliud habeo quam
cato, de justitia, et de judicio(Id. xvi, 8). Deus per volunlatem; nihil aliud scionisi fluxa etcaduca sper-
quem nosnon movent qui minime credunt. Deus per nenda esse; cerla et celcrna requirenda. Hoc facio,
quem improbamus eorum errorem, qui animarum Pater, quia hoc solum novi; §ed unde ad le pervenia-
mcrita nulla esse apud te pulant. Deusper quem non lur ignoro. Tu mihi suggere, tu ostende, tu viaticum
servimus infirmiset egenis elementis (Galat. iv, 9). praebe. Si fidete inveniunl qui ad te refugiunt, fidem
Deus qui nos purgas, et ad divina prseparaspraemia, da; si virlule, virtufem ; si scientia, scientiam. Auge
advenimihi propitiustu. in me fidem, auge spem, auge charilatem. 0 admi-
4. Quidquida me dictum est, unus Deus tu, tu veni randa et singularisbonitas tua!
mihi in auxilium'; ,una selerna vera subsiantia, ubi 6. Ad te ambio, et quibus rebus ad te ambiatur, a
nulla discrepantia, nulla confusio, nulla transitio, te rursum pelo. Tu enim si deseris, peritur : sed non
nulla indigenlia, nulla mors. Ubi summa concordia, deseris, quialu es sutumum bonum, quodnemo recte
summa evidenlia, summa constantia, summa pleni- quaesivii,et minimeinvenit. Omnis autem recte quae-
tudo, summa vila. Ubi nihil deest, nihil redtradat. sivit, quem tu recte quserere fecisti. Fac me, Pater,
Ubi qui gignit, et quemgignit unum est (a). Deuscui qusererete, vindicame ab errore; quserenli te mihi
serviunt omnia, quseserviunt; cui obtemperaloninis nihil aliud pro le occurrat. Si nihil aliud desidero
bona anima. Cujus legibusrotanlur poli, cursttssttos quam te, inveniam te jam, quseso,Pater. Si autem est
sidera peragunt, sol exercetdiem, luna lemperai no- inme superflui alicujus appetitio, tu ipse me munda,
clem : onmisquemundusper dies, vicissiludine lucis et fac idoneum.ad videndumte. Cseterumde salule
et noctis; per menses, incremenlis decrementisque hujus morlalis corporismei, quamdiunescio quid mihi
lunaribus; per annos, veris, cestalis,auturani et hie- ex eo utile sit, vel eis quos diligo, tibi illud cora-
mis successionibus;per lustra, perfeclionecursus so- mitto, Pater sapienlissimeatque optime, et pro eo
laris; per magnos orbes, recursu in orttts suos sidc- quod ad tempus admonueris deprecabor : tantum oro
rum, magnamrerum constantiam, quanlum sensibilis excellentissimamcleraenliam tuam, ut me penitus ad
materia patitur, temportimordinibus replicalionibus- te converlas, nihilque mihi repugnare facias lendenli
ad te, jubeasqueme dum boc ipsum corpusago atque
que custodit. Deus cujus legibus in aevo stantibus,
motus inslabilisrerum mutabilium perturbatus esse porto, purum, magnaniraum, justum, prudenlemque
nonsinilur,frenisque circumeuntiumsseculorumsem- esse, perfectumque amatorem perceptoremque sa-
per ad similitudinemstabilitatis revocatur : cujus le- pienlicetuae,etdignum habitalione,atque habitatorem
gibus arbitriuraanimseliberum est, bonisquepraomia bealissimi regni tui. Amen, amen.
et malis pcenae,fixis per omnia necessitatibusdistri- CAPUT II. — Quid amandum.
btilaesunl. Deus a quo manant usque ad nos omnia 1. A. Ecce oravi Deum. JR. Quid ergo scire
bona, a quo coercentur a nobis omnia mala. Deussu- vis? A. Hsee ipsa omnia quae oravi. R. Breviter
pra quem nihil, exlra quem nihil, sine quo nibil est. ea collige. A. Deum et animam scire cupio. R.
Deussub quo totum est, in quo tolum esi, eumquo to- Nihilne plus? A. Nihil omnino. /{.' Ergo incipe
tum est. Qui fecisti hominemad imaginemet simili- quaerere. Sed prius explica quomodo tibi si de-
tudinem tuam, quod qui se ipse novit agnoscit. monstretur Deus, possis dicere, Sat est. A. Nescio
Exaudi, exaudi,exaudi me, Deusmeus, Dominemeus, quomodomihi demonstraridebeal, utdicam, Sat est:
rex meus, paler meus, causamea, spes mea,resmea, non enim credo me scire aliquid sic, quomodoscire
honor meus, domus mea, patria mea, salus mea, lux Deumdesidero. E. Quidergo agimus? Nonne censes
mea, vila mea. Exaudi, exaudi, exaudi memore illo prius tibi esse seiendum, quomodotibi Deumscire sa-
1SeptemMss.,unk. tis sit, quo cum perveneris non ampliusquaeras?A.
(a) Vide1 Betraet,,eap.i, n. 3. Censco quidem ; sed quopacto fieri possit, non video.
Quid enim Deo simite unquam intellexi, ut possim buisti milii ccenam tuam et lunam proferre pro
dicere, Quomodo hoc intelligo, sic volo intelligere simili, si haac, ut dixisti, ad sensum pertinent.
Deum? JR.Qui nondurn Deum nosti, unde nosti nihil CAPUT IV. — Certa scientiaqum.
te nosse Deo simile? A. Quia si aliquid Deo simile 9. Sed quid ad nos ? Nunc illud responde : si ea
scirem, sine dubio id amarem; nuiie autem nihil aliud quse de Deo dixerunt Plato el Plotinus vera sunt, sa-
amo quam Deum et animam, quorum neutrum scio. tisnetibi est ita Deum sclre, ut illi seiebant? A. Non
jR. Non igitur amas amicos tuos? A. Quo pacto eos continuo, si ea qua?.dixerunt, vera sunt, etiam scisse
possum, amans animam, non amare? JR. HOCmodo illos ea necesse est. Nam multi copiose dicunt quae
ergo et pulices et cimicesamas ? A. Animam me amare nesciunt, ut ego ipse oninia quceoravi, me dixi scire
dixi, non animalia. R. Aut homines non sunt amici cupere, quod non cuperem si jam scirem : num igitur
tui, aut eos non amas : omnis enim homo est animal, eo minus illa dicere polui ? Dixi enim non quce intel-
et animalia le non amare dixisti.A. Et homines sunt, leclu comprehendi, sed quae undecumque collecta
et eos amo, non eo quod animalia, sed eo quod ho- memorise roaiidavi,'et quibus accommodavi quantam
mines sunt; id est, ex eo quod rationales animas ha- potui fidem : scire autem aliud est. R. Dic, quaeso,
bent, quas amo etiam in Ialronibus. Licet enim mihi scisne saltem in geometrica disciplina quid sit linea?
in quovis amare rationem, cum illum jure oderim qui A. Istud plane scio. R. Necin ista professione vereris
male ulitur eo quod amo. Itaque tanto magis amo Academicos?A. Non omnino. Illi enira sapientera er-
amicos meos, quanto magis bene utunlur anima ra- rare noluerunl; ego autem sapiens non sura. Itaque
tionali, vel certe quantum desiderant ea bene uti. adhuc non vereor earum rerum quas novi, scienliam
CAPUTIII. — CognitioDei. profiteri. Quod si, ut cupio, pervenero ad sapientiam,
8. R. Accipio istud : sed tamen si quis tibi di- faciam quod illa monuerit. R. Nihil renuo : sed, ut
ceret, Faciam te sic Deum nosse, quomodo nosti quaerere coeperam, ita ut lineam nosli, nosti eliam
Alypium; nonne gratias ageres, et diceres, Satis pilam quam sphceram nominanl? A. Novi. R. jEqua
esl? A. Agerem quidera gratias, sed salis esse non utrumque nosti, an aliud alio magis aut minus ? A.''
dicerem. JR.Cur, quaeso? A. Quia Deum ne sic qui- ./Eque prorsus. Nam in utroque nihil fallor. jR. Quid
dem novi quomodo Alypium, et tamen Alypium non haec, sensibusne percepisti, an intellectu? A. Imo
salis novi. JR. Vide ergo ne impudenter velis sa- sensus in hoc negotio quasi navim sum expertus. j
tis Deum nosse, qui Alypium non satis nosti. A. Non Nam cum ipsi-me ad locum quo lendebam pervexe-
sequitur. Nam in comparatione siderum, quid eslmea rint, ubieos dimisi, et jam velut in solo positus' ccepi
coena vilius? et lamen cras quid sim coenaturus igno- cogitatione ista volvere, diu mihi vestigia titubarunt.
ro; quo autem signo Iuna futura sit, non impudenter Quare citius mihi videlur in lerra posse navigari,
me scire profiteor. R. Ergo vel ita Deum nosse tibi quam geometrieam sensibus percipi, quamvis primo
salis est, ut nosti quo cras signo Iuna cursura sit ? discenles aliquantum adjuvare videantur. i{. Ergo
A. Non est satis : nam hoc sensibus approbo. Ignoro istarum rerum disciplinam, si qua tibiest, non dubi-
autem utrum vel Deusvel aliqua naturse occultacausa tas vocari scientiam ? A. Non, si Stoici sinant, qui
subito lunaeordinem cursumque commutet : quod si scientiara tribuunt nulli, nisi sapienli. Perceptionem
acciderit, totum illud quod praesumpseram, falsum sane islorum me habere non nego, quam etiam stul-
erit. R. Et credis hoe fieri posse? A. Non credo. Sed titiaj concedunt: sed noc islos quidquam pertimesco.
ego quid sciam qusero, non quid credam. Omne aulem Prorsus haec quae inlerrogasti scientia teneo: perge
quod scimus, recte fortasse etiam credere dicimur; modo; videam quorsum ista quaeris. R. Ne propera,
at non omne qtiod credimus, etiam scire. JR. Respuis otiosi sumus. Intentus tantum accipe, ne quid temere
igitur in hac causa omne testimonium sensuum? A. concedas. Gaudentem te studeo reddere de rebus qui-
Prorsusrespuo. JR.Quid? illum familiaremtuum quem bus nullum casum perlimescas, et quasi parvum ne-
te adhuc ignorare dixisti, sensu vis nosse, an intel- golium sit, praeeipitare jtibes? A. Ita Deus faxii, ut
lectu ? A. Sensu quidem quod in eo novi, si tamen dicis. Itaque arbitrio tuorogato, etobjurgato graviug,
sensu aliquid noscitur, et vile est, et satis est: illam si quidquam tale poslhac.
vcro partem qua mihi amicus est, id est ipsum ani- 10. R. Ergo Iineam in duas lineas per longum
mum, intelleclu assequi cupio, R. Potestne aliter scindi, manifestumtibi est nullo modo posse ? A. Ma-
nosci? A. Nullomodo. JR.Amicum igitur tuum et ve- nifestum. R. Quid, transversim? A. Quid, nisi infi-
hementer familiarem, audes libidicereesseignolum? nite secari posse? R. Quid, sphaeramex una qualibet
A. Quidni audeam ? Illam enim legem amiciliaejustis- parte a medio, ne duos quidem pares eirculos habere
simarn esse arbilror, qua prcescribitur ut sicut non possepariter'ucet?A. Pariteromnino. R.Quid linea et
minus, ita nec plus quisque amicum quam seipsum sphaera? unumne aliquid tibi videntur esse, an quid-
diligat. Itaque cum memetipsum ignorem, qua potest quam inter se differunt? A. Quis non videat differre
a me affici conlumelia, quem mibi esse dixero igno- plurimum? R. At si cequeillud atque hoc nosti, et ta-
lum, cum proeserlim,ulcredo, ne ipse quidem se nomen inler se, ut faleris, plurimum differunt, est ergo
verit? JR. Siergo ista qusescire vis, ex eo sunt genere differentium rerum scientia indifferens?A. Quis enim
quse intelleclus assequitur, cum dicerem impudenter negavil? R. Tu paulo ante. Nam cum te rogassem
te velle Deum scire, cum Alypium nescias, non de- 1 sicEdd.AtMSS.in salopositus.
,
SANCT. AUGTJST,I, fVingt-huit.J
875 SOLILOQUIORUM S. AUGUSTINI, 876
quomodo velis Deum nosse, ut possis dicere, Satis ei nihil alitid praestat quam fides primo. Quod enim
esi; respondisti te ideo nequire hoc cxplicare, quia adhucei demonslrari non potest vitiis inquinataeat-
nihil haberes perceplum, similiter alque Deum cupis que segrolanli, quia videre nequit nisi sana, si non
percipere, nihil euira te scire Deo simile. Quid ergo credat aliter se non esse visuram, non dat operam
nunc? linea vel sphaera similes sunt? A. Quis hoc di- suse sanitati. Sed quid, si credat quidem ita se rem
xerit? JR.Sed ego quaesiveram, non quid tale scires, liabere ut dicitur, alque ita se, si videre potuerit, esse
sed quid scires sic, quomodo Deum scire desideras. visuram, sanari se lamen posse desperet; nonne se
Sic enim liosli lineam ut nosli sphaeram, cum se non prorsusabjicitalque contemnit, nec praeceptismedici
sic habeat linea ut se habet sphaera. Quamobrem re- obtemperat? A, Omnino ita est, praesertim quia ea
sponde ulrum tibi salis sit sic Deum nosse, ut pilam praeceptanecesse est ut morbus dura seritiat, R. Ergo
illam geometricam nosti; hoc est, ita de Deo nihil, ut fidei spes adjicienda est. A. Ita credo. R. Quid, si et
de illa, dubilare. credat ila se habere omnia, et se speret posse sanari,
CAPUT V. — Dkshnilium eadem aut par sckntia. ipsam tamen quce promiltitur lucem non amet, non
11. A. Quaeso te, quamvis vehementer urgeas al- desideret, suisque tenebris, quaejam consuetudine
que convincas, non audeo tamen dicere ita me velle jucundaesunt, se arbitretur debere interim esse cou-
Deum scire, ut hcec scio. Non solitm enim res, sed tentara; noime medicum illum nihilominus respnit ?
ipsa etiam scientiamihi videturesscdissimilis.Primo, A. Prorsus ila est. R. Er-goterlia charitas necessaria
quia neclineaet pila tantuni inter se differunt, ulla- cst. A. Nihil omnino tam necessarium.B. Sine tribus
men eorum cognitionemuna disciplinanon contineal: isiis igitur anima nulla sanatur, ut possit Deumsuum
nullus auiem geometres Deum se docerc professus videre, id esf intelligere.
est. Deinde, si Dei et istartim rerum scienlia par es- 15. Cum ergo sanos habuerit oculos, quid restat?
set, lanlum gauderem quod ista novi, quantum me A. Ut aspiciat. jR. Aspeclus animae, ralio est : sed
Deo cognito gavisurum esse prsesumo. Nunc autein quia non sequitur ut omnis qui aspicitvideat, aspectus
permultum haec in illius comparatione conlemno, ut rectus atque perfeclus, id est quem visio sequitur,
nonnunquam vidcaiur mihi si illum intellexero, et virtus vocatur; est enim virtus vel recta vel perfecta
modo illo quo videri potest videro, haecomnia de mea ratio. Sed et ipse aspeclus quamvis jam sanos oculos
notilia esse perilura : siquidem nunc prae illius amore convertere in lucem non potest, nisi tria illa perma-
jam vix mihi veniunt in mentem. R. Esto plus te ac neant : fides, qua credat ita se rem habere, ad quam
multo plus quam de islis Deo cognito gavisurum, re- convertendus aspectus est, ut visa faciat beatum ; spes
rum tamen non inlellectus dissimililudine ; nisi forte quu cum bene aspexerit, se visurum esse prassumat;
alio visu terram, alio serenum cceluminlueris, cum ta- charitas, qua videre perfruique desideret. Jam aspe-
men multo plus illius quam hujus aspeclus te permul- ctum sequittir ipsa visio Dei, qui est finis aspectus;
ceat. Oculi autem si non falluntur, credo te interro- non quod jam non sit, sed quod nihil amplius babeat
gatum utrum tibi tam certum sit terram te videre quo se intendat: et hseeest vere perfecta virtus, ra-
quam ccelum, lam libi certum esse respondere de- lio perveniens ad finem suura, quam beata vita con-
bere, quamvis non tam terrce qtiaro coeli pulehrilu- sequilur. Ipsa autem visio, intellectus est ille qui in
•dine alque splendore laeteris. A. Movet me, fateor, anima est, qui conficitur ex inlelligente et eo quocl
liaec similitudo,adducorque ut asseniiaf quantum in inlelligitur : ut in oculis videre quod dicitur, ex ipso
suo genere a cceloterram, tantum ab intelligibili Dei sensu consiat atque sensibili, quorum detracto quoli-
majestate speclamina illa disciplinarum vera et cerla bet, videri nihil potest.
differre. CAPUT VII. — Fides, spes, charitas quousque
CAPUTVI. — Sensus animwin quibus percipitDeum. necessariw.
12. R. Bene moveris. Promittit enim ratio quae te- 14. Ergo cum animaeDeum videre, hoe est Deum
cumloquilur,ila se demonstraturam Deumtuce menti, intelligere contigerit, videamus utrum adhue ei tria
ut oculissol demonstratur. Nam mentis quasi sui sunt illa sint necessaria. Fides quare sit necessaria, cum
oculi sensus animse*; disciplinarum aulem quaeque jam vidcat? Spes nihilominus, quia jam tenet. Cha-
certissima taliasunt, qualia illa quaesole illuslranlur, ritali vero non solum nihil detrahetur, sed addetttr
ut videri possint, veluti terra esl atque (errena om- eliam plurinmm. Nam et illam singularem veramque
nia : Deusaulem est ipse qui illustrat. Ego aulem ra-
pulchritudinem cum viderit, plus amabil; et nisi in-
tio ita sum in menlibus, ul in oculis est aspeclus. Non
genti amore oculum infixerit, nec ab aspiciendo us-
cnim hoc est habere oculos quod aspicere; aut item
piam deciinaverit, manere in illa beatissima visione
hoc esl aspicere quod videre. Ergo animae tribus quinon
poterit. Sed dum inhoc corpore est anima, eliam-
busdamrebus opus estul oculos habeat quibus jam si
plenissime videat, hoc estintelligat Deum; tamen,
bene uli possit, ul aspiciat, ut videat. Oculisani mcns
* quia etiam corporis sensus utunlur opere proprio, si
esl ab onrni labe corporis pura, id cst, a cupiditati- nihil
quidem valent ad fallendum, non lamen nihil ad
•busrerummorlalium jam remota alque purgata: quod non
arabigendum4, potest adhuc dici fides ea qua his
1 Lov.:Natnmaitei^quasisuisunt sensusanimk. Sicaliae resistitur, et illud potius verum esse creditur. Item quia
quoqueeditionesynisi-quod Bad.habet, animi; Am.etEr.,
animw. 1sicMss.At Edd.halient: vluntur opere proprio, nilAl
8 UaMSS. plerique.AtEdd.;oculusanimmmensest. quidemvalentead fallendum,nontamennihitagente,potest, ,
877 LIBERPRIMUS. 878
in ista vita, quanquam Deointellectoanima jam beala ergo, quod non omnes (ecnm sunt amici tui, et quod
sit; tamen, quia mullas molestias corporis sustinet, tua valetudo minus inlegra est, facit animo nonnul-
sperandum est ei post mortem omnia ista incommoda lam segriludinem: nam et id esse consequens video.
non futura. Ergo nec spes, dum in liac est vita, ani- A. Recte vides; negare non possum. R. Quid, si le
mam deserit. Sed cum post hanc vitam lola se in repenle sano esse corpore sentias et probes, tecum-
Deum collegerit, charitas restatqua ibi teneatur. Nam que omnes quos diligis concorditer, liberali olio ffui
neque dicenda est fidem habere quod illa sint vera, videas, nonne aliquantum tibi etiam lceliliagestiendum.
quando nulla falsorum interpellatione sollicitatur; est? A.Vere aliquantum; imo, si haecpraesertim, ut di-
neque quidquam sperandum ei reslat, cum totum se- cis, repenle provenerint, quando me capiam; quando
cura possideat. Tria igilur ad auimam pertinent, ut id genusgaudii vel dissimularepermittar ?R. Omnibus
sana sit, ut aspiciat, ut videat. Alia vero tria, fides, igitur adhuc morbis animi et perlurbationibus agita-
spes et charitas, primo illorum trium et secundosem- ris. Qusenamergo talium oculorum impudentia est,
per sunt necessaria : terlio vero in hac vita, omnia ; velle illum solem videre ? A. Ita conclusisti quasi
post hanc vitam, sola charitas. prorsus non senliam quantum sanilas mea promove-
CAPUT VIII. — Quw ad cognoscendumDeutn rit, aut quid peslium recesseril, quantumque reslite-
\ necessaria. rit. Fac me istud concedere.
' 15. Nune CAPUTX. — Amorrerum corporiset externarum.
accipe, quantum praesens tempus expo-
scit, ex illa similitudine sensibilium eliam de Deo 17. R. Nonne videshos corporis oculos etiam sanos.
aiiquid nunc me docente1. Intelligibilis nempe Deus luce solis istius saeperepercutiet averli, atquead illa
est, intelligibilia etiam illa disciplinarum speclamina; sua obscura confugere? Tu autem quid promoveris
tamen plurimum differunt. Nam et terra visibilis, et cogifas, quid velis videre non cogitas : et tamen te-
lux; sed terra, nisi luce illustrata, videri non potest. cum hoc ipsum discutiam, quid profecisse nos putas.
Ergo et illa quae in disciplinis tradunttir, qusequis- Divitias nullas cupis ? A. Hoc quidem non nunc pri-
quis intelligit, verissima esse nulla dubitatione con- mum. Nam cum triginta tres annos agam *, quatuor-
cedit, credendum est ea non posse inlelligi, nisi ab decim fcre anni sunt ex quo ista cupere desliti, nec
alio quasi suo sole illustrentur. Ergo quomodo in hoc aliud quidquam in his, si quo casu offerrentur, prce-
sole tria qusedam licet animadvertere; quod est, quod ler necessarium viclum liberalemque usum cogilavi.
fulget, quod illuminat : ila in illo secrelissimoDeo Pforsus mihi unus Ciceronis liber facillime persuasit,
quem vis inlelligere, tria quaedam sunt; quod est, nullo modo appelendas esse divilias, sed si provene-
quod intelligilur, et quod caeterafacit intelligi. Haec rint, sapientissime alque caulissime adminislrandas.
duo, id est, leipsum et Deum, ut intelligas, docere te R. Quid honores ? A. Faleor, eos modo, ac pene his
audeo. Sed responde quomodohsec acceperis; ut pro- diebus cupCredesliti. R. Quid uxor ? Nonne le dele-
babilia, an ut vera ? A.Plane ut probabilia; et in spem, clat interdum pulchra, pudiea, morigera, litterata,
quod fatendum est, majorem surrexi : nam prseler vel quceabs le facile possit erudiri, afferens etiam
illa duo de linea et pila, nihil abs te diclum est quod dolis lantum, quoniam contemnis divilias, quantum
me scire audeam dicere. jR. Non est mirandum: non eam prorsus nihilo faciat onerosam otio tuo, praeser-
enim quidquam est adbuc ita expositum, ut abs te sit tim si speres certusque sis nihil ex ea te molestise
flagilandaperceptio. esse passurum ?A. Quanlumlibetvelis eam pingere at-
CAPUT IX. — Amor nostri. que cumulare bonis omnibus, nihil mibi tam fugien-
16. Sed quid moramur? Aggredienda est via : vidum quara concubitum esse decrevi : nihil esse sen-
deamus lanien, quod praeeeditomnia, utrum sani sitio quod magis ex arce dejiciat animumvirilem, quam
mus. A. Iloc tu videris, si vel in te, vel in me ali- blandimenta feminea, corporumque ille contaclus,
quantum aspicere potes: egoquserenti,si quid sentio, sine quo uxor haberi non potest. Itaque, si ad ofnV
respondebo. R. Amasne aliquid praeter tui Deique cium pertinet sapientis (quod nondum comperi) dare
scienliam? A. Possem respondere, nihil me amare operam liberis, quisquis rei hujus tantum gratia eon-
amplius, pro eo sensuqui mihi nunc est; sed tulius cumbit, mirandus mihi videri potest, at vero imi-
respondeo nescire me. Nam saepe mihi usu venit ut landus nullo modo: nam tentare hoc periculosius est,
cum alia nulla re me crederem commoveri, veniret quam posse felicius. Quamobrem, satis, credo, jusle
tamen aliquidin mentem, quod me multo aliter atque alque uliliter pro libertate animaemeaemihi imperavi
prcesumpserampungeret. Item scepe, quamvis in co- noncupere, nonquserere, non ducereuxorem. R. Non
gitalionem res aliqua incidensnon me pervellerit, re- ego nunc quaero quid decreveris, sed utrum adhuc
vera tamen veniens perlurbavit plus quam putabam: lucteris, an verojam ipsam libidinem viceris. Agitur
sed modovideormihi tribus tantum rebus posse com- enim de sanitate oculorum luorum. A. Prorsus nihil
moveri: melu amissioniseorum quos diligo, metu do- hujusmodi qucero, nihil desidero; etiam cum horrore
loris, metu mortis. R. Amasergo et vitamteeum cha- 1 m codiceRegio-Montensi necnonin tribus ex iis quos
rissimprumtuorum, et bonamvaletudinemtuam, et vi- Lovaniensesinspexerunt, habetur,xxxrvannosagam.Men-
tam tuam ipsamin hoc corpore: neque enimaliteraniis- dose;siquidemquatuordecim ex quoCieero-
fereannieranthunccehbrum.
sioneni horum metueres. A. Faleor, ita test. R. Modo nis Hortensiumlegerat Augustinus;atqui
annoaetatisundevigesimo lectuma se iuissetestatur lib. 5
1Er.yen. Lov.docentem,M. Conf.,cap.4, ellib. 5 eonlraAcadem.,cap.20,
879 SOLILOQUIORUMS. AUGUSTINI g80
atque aspernatione talia recordor. Quid vis amplius ? deri, quia quamvis ista oplare posses, non tamen
Et hoc mihi bonum in dies crescit: nam quanto au- propter seipsa, sed propter aliud expetenda videren-
gelur spes videndce illius qua vehementer cestuopul- tur. A. Hoc est quod dicere cupiebam : nam quando
chritudinis, lanto ad illam totus amor voluplasque . desideravi divitias, ideo desideravi ut dives essem,
converlitur. R. Quid ciborum jucunditas? quanlse tibi honoresque ipsos, quorum cupiditatem modo me per-
ctirceest ? A. Ea qusestatui non edere, nihil me com- domuisse respondi, eorum nescio quo nitore dele-
movent. Iis aulem quae non amputavi, deleclari me ctatus volebam ; nihilque aliud in uxore semper at-
prccsentibus fateor, ita tamen ut sine ulla perraotione tendi, cum attendi, nisi quam mihi efficerel cum
animi vel visa vel gustala sublrahantur. Cum autem bona fama voluptalem. Tunc erat istorum in me vera
non adsunt prorsus, non audet haec appetitio se in- cupiditas; nunc ea omnia prorsus aspernor : sed si ad
serere ad impedimentum cogitationibus meis. Sed illa quae cupio non nisi per haecmihi transitus dalur,
oimiino sive de cibo et potu , sive de balneis, csclera- non amplectenda appeto, sed subeo loleranda. R.
que corporis voluptale nihil interroges: tantum ha- Oplime omnino : nam nec ego ullarum rerum vo-
bere appelo l, quantum in valetudinis opem conferri candam puto cupiditatem, quce propter aliud
requi-
potest. runtur.
CAPUT XI,—Exlerna comtnodanon propterse, sed CAPUT XII. — Nihil expetendumnki quatenus condu-
propler alia vera bona possunt adtnilli verius quam cil ad summumbonum, nihit horrendumnisi quatenus
avocat.
expeli. 20. Sed quaero abs te, cur eos homines quos dili-
18. R. Mullum profecisti: ea tamen qucereslant ad
videndam illam lucem, plurimum impediunt. Sed mogis, vel vivere, vel tecum vivere cupias? A. Ut animas
lior aliquid quod mibi videtur facile ostendi; aut nihil nostras et Deum simul concorditer inquiramus. Ita
edomandum nobis remanere, aut nihil nos omnino enim facile cui priori contingit inventio, caeteroseo
sine labore JR. si
profecisse, omniumque illorum quceresccla credimus rere ? A. perducit. Quid, nolunt haecilli quae-
labem manere. Nam quaeroabs le , si libi persuadea- Persuadebo ul velint. R. Quid, si non possis,
tur aliter cum multis charissimis tuis te in studio sa- vel quod se invenisse jam, vel quod ista non posse
inveniri arbitrantur, vel quod aliarum rerum curis et
pienticenon possevivere, nisi amplaresaliqtta fami-
liaris necessitates veslras sustinere possit; nonne de- desiderio praepediuntur? A. Habebo eos, et ipsime,
siderabis divilias et optabis ? A. Assentior. R. Quid, sicut possumus. R. Quid, si te ab inquirendo etiam
si etiam illud appareat, et mullis te persuasurum esse impediat eorum praesenlia ? nonne laborabis atque
sapientiam, si tibi de honore aucloritas creverit, optabis, si aliter esse non possunt, non tecum esse
eosque ipsos familiarcs tuos 11011 posse cupiditatibus potius quam sic esse ? A. Fateor, ita es.t ut dieis.
suis modum imponere, sequc totos convertcre ad it. Non igilur eorum vel vitam vel praesentiam pro-
qucerendumDeum, nisi et ipsi fuerint honorati, idque pter seipsam, sed propter inveniendam sapientiam
nisi per luos honOres dignitatemque fieri non posse ? cupis ? A. Prorsus assentior. R. Quid ? ipsam vitam
nonne ista eliam desideranda erunt, et ut proveniant tuam si tibi certum esset impedimento esse ad com-
magnopere instandum. A. Ita est ut dicis. i?. Jam de prehendendam sapientiam, velles eam manere?A.
uxore nihil disputo; fortasse enim non potest, ul du- Omnino eam fugerem. R. Quid ? si docereris , tam te
catur, existere talis necessitas : quanquam , si ejus relicto isto corpore, quam in ipso constitutum, posse
amplo palrimonio certum sit suslenlari posse omnes ad sapientiam pervenire, curares utrum bic, an in
quos tecum in uno loco vivere oliose cupis, ipsa etiam alia vita eo quod diligis fruereris? A. Si nihil me pe-
concorditer id sinente, praeserlim si generis nobili- jus exceplurum inteiligerem, quod retroageret ab eo
tate tanta polleat, ut honores illos quos esse necessa- quo progressus sum, non curarem. JR. Nune ergo
rios jara dedisti, per eam facile adipisci possis, nescio propterea mori limes, ne aliquo pejore malo invol-
utrum pertineat ad officiumtuum ista contemnere. varis, quo libi auferatur divina cognilio. A. Non so-
A. Quando ego istud sperare audeam ? lum ne auferatur timeo, si quid forte percepi, sed
19. R. Ita istud dicis, quasi ego nunc requiram etiam ne intercludatur mihi aditus eorum qiiibus per-
quid speres. Non qutero quid negatum non delectet, cipiendis inhio; quamvis quod jam teneo, mecuni
sed qui delectet oblatum. Aliud est enim exhausta mansurum pulem. R. Non igitur et vitam istam pro-
pestis , aliud consopila. Ad hoc enim valet quod a pter seipsam, sed propler sapientiam vis manere.
quibusdam doctis viris dictum est, ila omnes stultos A. Sic est.
insanos esse, ut male olere omne coenum, quod non 21. R. Dolor corporis restat, qui te fortasse vi sua
semper, sed dum commoves, sentias. Multtiminter- commovet. A. Et ipsum non ob aliud vehementer for-
est ulrum animi desperatione obruatur cupidilas, an mido , nisi quia me impedit a qucerendo. Quanquam
sanitale pellalur. A. Quanquam libi respondere non enim acerrimohisdiebus denliumdoloretorquerer(a),
possum, nunquam tamen mihi persuadebis ut hac af- non quidem sinebar animo volvere, nisi ea qusejam
lceiione raentis, qua nunc me esse sentio, nihil me fortedidiceram; a discendo aulem penitus impediebar,
profecisse arbitrer. JR. Credo propterea tibi hoe vi- ad quod mihi tota intentione animi opus erat: tamen
mihi videbatur, si se ille
»Edd.,afcea petofmeliusAnglicaniMss.,/w(;er<> appeto.
rvw mentibusmeisveritatisfulgor
ea
[Ab peto.] (o) vid. lib. 9 conf., cap.4, n. 12. . !3.- ,
881 LIBERPRIMUS. 882
aperiret,aut menon sensurum fuisse illum dolorem, periculosum est, quamvis jara talibus ut sani recte
aut certe pro nihilo toleralurum. Sed quiaetsi nihil dici possint, velle oslendere quod adhuc videre non
majus aliquando pertuli, tamen scepecogitans quanto valent. Ergo isti exercendi sunt prius, et eorum amor
graviores possint aecidere, cogor interdum Cornelio utiliter differendus atqtie nutriendus est. Primo enim
Celso assentiri, qui ait summum bonum esse sapien- qucedamillis demonstranda suntqucenon per se luccnt,
tiam, summura autem malum dolorem corporis. Nec sed per lucem. videri possinl, ut vestis , aut parics ,
ejus ratio mihi videtur absurda. Nam quoniam dua- aut aliquid horum. Deinde quod non per se quitiem,
bus, inquit, partibus composili sumus, ex animo sei" sed tamen per illam lucem pulchrius effulgeat, ut
licet et corpore, quarum prior pars est animus me- aurum, argentum et similia , nec tamen ita radialum
lior, deterius corpus est; summum bonum est me- ut oculos lccdat. Tunc foriasse terrenus iste ignis mo-
liorispartis optimum, summum autem malum pessi- deste demonstrandus est, deinde sidera, deinde luna,
mum deterioris : est autem optimum in animo sapien- deinde aurorae fulgor , et albescentis coeli nitor. Ia
tia, est in corpore pessimum dolor. Summum igitur quibus seu citius seu tardius, sive per lotum ordinem,
bonum hominis sapere, summum malum dolere, sine sive quibusdam contemptis, pro sua quisque valelu-
ulla, ut opinor, falsitale concluditur. R. Posterius dine assuescens, sine trepidatione et cum magna vo-
ista videbimus. Aliud enini fortasse nobis ipsa ad luplale solem videbit. Tale aliquid sapientise sludio-
quam pervenire nitimur sapientia persuadebit. Si au- sissimis, nec acute , jam lamen videntibus, magistri
tem hoc esse verum oslenderit, hanc de summo bono optimi faciunt. Nam ordine quodam ad eam pervenire-
etsummo malo sententiam sine dubitatione tenebimus. bonse disciplinae officium est, sine ordine autem vix
CAPUT XIII. — Quomodoel quibus gradibus perspi- credibilis felicitatis. Sed hodie satis , ut puto , scri-
ciatur sapientia. Atnor verus. psimus; parceiidum est valetudini.
22. Nunc illud quaerimus, qualis sis amator.sapien- CAPUT XIV.—Ipsa sapientia medelur oculisut videri
tiae, quam castissimo conspectu atque amplexu, nullo possit.
interposito velamento quasi nudam videre ac lenere 24. A. Et alio die : Da , quseso, inquain , jam si
desideras, qualem se illa non sinit, nisi paucissimis potes, illum ordinem. Duc, age qua vis, per qusovis,
et electissimis amatoribus suis. An vero si alicujus quomodo vis. Impera quaevis dura , qucelibet ardua,
pulchrae femince amore flagrares, jure se tibi non quae tamen in mea potestate sint, per quce me quo
daret, si aliud abs te quidquam praeter se amari com- desidero, perventurum esse non dubilem. JR.,Unum
perisset; sapientiaese libi castissima pulchritudo, nisi est quod tibi possum prcecipere; nihil plus novi. Pe-
solam arseris, demonstrabit? A. Quid ergo adhuc nitus esse ista sensibiliafugienda (a), cavendumquema-
suspendor infelix, et crucialu miserabili differor? Jam gnopere, dum hoc corpus agimus, ne quo eorum visco
certe ostendi nihil aliud me amare, siquidem quod pennce nostrce impediantur, quibus iniegris perfectis-
non propler se amatur, non amsttur. Ego autem solam ' que opus est, ut ad illam lucem ab bis tenebris evo-
propler se amo sapienliam, eaelera vero vel adesse lemus : qucese ne ostendere quidem dignatur in hac
mihi volo, vel deesse timeo propter ipsam ; vitam , cavea inclusis, nisi tales fuerint ut ista vel effracta
quielem, amicos. Quem modum autem potest habere vel dissolula possint in auras suas cvadere. Ilaque,
illius pulchritudinis amor, in qua non solum non in- quando fueris talis ut nihil te prorsus terrenorum
video cseteris, sed etiam plurimos quaero qui mecum delectet, mihi cre.de, eodem momento, eodem puncto
appetant, mecum.irihient, mecum teneant, mecum- temporis videbis quod cupis. A. Quando istud erit,
que perfruanlur ; tanto mihi amiciores futuri, quanto oro te ? Non enim puto posse mihi haec in summum
erit nobis amata communior. venire contemptum , nisi videro illud in cujus com-
25. JR.Prorsus.tales esse amatores sapienticedecet. paratione ista sordescant. ' ' :
Tales qucerit illa cujus vere casta est, et sine ulla 25. R. Hoc modo possef el iste oculus corporis di-
contaminatione conjunctio. Sed non ad eam una via cere : Tum tenebras non amabo, cum solem videro.
pervenilur (a). Quippe pro sua quisque sanitate ac fir- ' Videlur enim quasi et hoc ad ordinem pertinere, quod
mitale comprehendit illud singulare ac verissimum longe est secus. Amat enim tenebras, eo quod sanus '
bonum. Lux est quaedam ineffabilis et incomprehen- non est; solem autem nisi sanus videre non potest.
sibilis mentium. Lux ista vulgaris nos doceat quantum Et in eo saepefallitur animus, utsanum se putet et sese
potest, quomodo se illud.habeat. Nam sunt nonnulli jactet; et quia nondum videt, veluti jure conqueriiur.
oculi tam sani el vegeti, qui se, mox ut aperti Novitaulem illa pulchritudo quando se oslendat. Ipsa
fuerinl,
in ipsum solem sine ulla trepidatione convertant. His ' enim medici fungitur munere, meliusque inlclligit qui
quodammodoipsa lux sanitas est, nec doctore indi- sint sani, quamiidemipsiquisanantur.Nos autemquan-
gent', sed sola fortasse admonitiqne. His credere, lum emerserimus , videmur nobis videre : quanlum
sperare, amare satis est. Alii vero ipso quem videre autem mersi eramus, ct quo progressi fueramus, nec
vehemenler desiderant, fulgore feriuntur , et eo non cogitare, nec senlire permittimur, et in comparalione
viso saepein lenebras cum delectatione redeunt. Quibus gravioris morbi sanos esse nos credimus. Nonne vides
1Edd.:ipsasanUasdux nec quam veluti securi hesterno die pronuntiaveramus,
est, Tres
ducwreindigent. Mss., nulla
ipsa lux sanitasest, necdoctore. jam nos peste delineri, nibilque amare nisi sa-
(a) 1 Relract.,cap. 4, n. 3. (fl) ibid.
885 SOLILOQUIORUMS. AUGUSTINI 884
pientiam; caeteravero non nisi propter islam quaerere verum est, veritate utique verum est.
aut velle? Quam tibi sordidus , quam foedus, quam 28. R. Quid? eum castus aliquis moritur, censes
exsecrabilis, quam horribilis complexus femineus vi- mori eliam caslitatem? A. Nullo modo. R. Ergo,
debatur, quando inler nos de uxoris eupiditate qusecum interit aiiquid quod verum est, non inlerit ve-
situm est I Certe ista nocte vigilantes, cum rursus ea- ritas. A. Quomodoaulem inlerit aliquid verum? Non
demnobiscum ageremus, sensisti quam te alilerquam enim video. R. Miror te istud quaerere : nonne ante
prcesumpseras,imaginataeillceblandiliseet amara sua- oeulos nostros millia rerum videmus interire? Nisi
vitag titillaverit; longe quidem longe minus quam forte putas hancarborem, aut esse arborem, sed veram
solet, sed item longe aliter quam putaveras; ul sie non esse, aul certe interire non posse. Quamvis enim
libi secrelissimus ille medicus utrumque demonstra- non credas sensibus, possisque respondere, ignorare
ret, et imde cura ejus evaseris, et quid curandum re- te prorsus utrum arbor sit; tamen illud non negabis,
maneat. ut opinor, veram esse arborem, si arbor est: non
26. A. Tace, obsecro, tace. Quid crucias ? quid enim hoc sensu , sed inlelligenlia judicalur. Si enim
tanlum fodis alleque descendis ? Jam flere non duro, falsa arbor est, non est arbor; si autem arbor est,
jamjam nihil promitto, nihil praesumo; ne me de islis vera sit necesse est. A. Concedo istud. R. Quid illud
rebus inlerroges. Certe dicis quod ille ipse quem vi- alterum ? nonne concedis hoc genus rerum esse ar-
dere ardeo , noverit quando sim sanus ; faciat quod borem, quod nascatur et intereal? A. Negare non
placet : quando placet sese ostendat; jam me totum possum. JR. Concluditur ergo aliquid quod verum sit,
ejus clemenlicecurceque committo. Semel de illo cre- interire. A. Non contravenio. R. Quid illud ? nonne
didi quod sic erga se affectos sublevare non cesset. tibi videtur inlereunlibus rebus veris veritatem non
Ego nihil de mea sanitate, nisi cum illam pulchritu- interire, ut non mori casto morluo castilalem? A.
dinem videro, pronunliabo. R. Prorsus nihil aliud Jam et hoc concedo , et magnopere quid moliaris,
facias. Sed jam cohibe te a Iacrymis, et slringe ani- exspecto. R. Ergo attende. A. Islhic sum.
mum. Multumoraniuo flevisti, el hoc omnino morbus 29. R. Verane libi videtur ista sententia: Qiiid-
isle pecloris tui graviter accipit. A. Modum vis quid est, alicubi esse cogitur ? A. Nihil nie sic ducit
liabere lacrymas meas, cum misericemeae modum ad consentiendura. JR.Fateris autem esse veritatem ?
non videam? aut valeludinem corporis considerare A. Fateor. R. Ergo ubi sit, necesse est quajramus;
me jubes, cum ego ipse tabe confectus sim? Sed-, non est enim in loeo, nisi forte aut esse in loeo ali-
qucesote, si quid in mevales, ut me tentes per aliqua quid aliud prceler corpus, aut veritatem corpus esse
compendia ducere, ut vel vicinitate nonnulla lucis arbitraris. A. Nihil horum puto. R. Ubinam igitur
illius, quam, si quid profeci, tolerare jam possum , illam esse credis ? Non enim nusquam est quam esse
pigeal oculos referre ad illas tenebras, quas reliqui; concedimus. A. Si scirem ubi esset, nihil fortasse
si tamen relictae dicendae sunt, quae caecitati meae amplius qucererem. R. Saltem ubi non sit, potes
adhuc blandiri audent. cognoscere ? A. si commemores, fortasse potero.
CAPUT XV. — Anima quomodocognoscitur.Fiducia R. Non est certe in rebus mortalibus. Quidquid enim
erga Deum. est, in aliquo non potest manere, si non maneat illud
27. R. Concludamus, si placet, hoc primum vo- in quo est: manere autem , eliam rebus veris ihter-
lumen, ut jam in secundo aliquam, quae commoda euntibus, veritatem paulo ante concessum est. Non
occurrerit, aggrediamur viam. Non enim huic affe- igitur est verilas in rebus mortalibus. Est autem ve-
ctioni tuae a moderata exercitatione cessandum esl. rilas, et non est nusquam. Sunt igitur res immorta-
A. Non sinam oranino concludi hunc libellum, nisi les. Nihil aulem verum in quo veritas non est. Confi-
mihi modicum quo intentus sim de vicinia lucis ape- cilur itaque non esse vera, nisi quce sunt immorta-
rueris. JR.Gerit libi ille medicus morem. Nam nescio lia. Etomnisfalsa arbor, non est afbor, etfalsurn
quis me quo te ducam fulgor invitat et langit. Itaque lignum non est lignum, et falsum argentum non est
accipe intenlus. A. Duc, oro le, ac rape quo vis. JR. argentum, et omnino quidquid falsum est, non est.
Animam te cerledicis, et Deum velle cognoscere ? Omne autem quod verum non est, falsum est. Nulla
A. Hocesttolumnegotium meum. R. Nihilneamplitis? igitur recte dicuntur esse, nisi immortalia. Hanc tu
A. Nihil prorsus. JR. Quid? veritalem non vis com- tecum raliunculam diligenter considera, ne quid libi
prehendere? A. Quasi vero possim haecnisi per illam concedendum non esse videatur. Si enim rata est,
cognoscere. R. Ergo prius ipsa cognoscendaest, per totum negotium pene confecimus, quod in alio for-
quam possunt illa cognosci. A. Nihil abnuo. R. Primo tasse libro melius apparebit.
itaque illud videamus , cum duo verba sint veritas et 50. A. Habeo gratiam, et ista mecum atque adeo
verum, ulrum libi etiam res duce istis verbis signi- tecum, quando in silentio sumus, diligenter cauteque
fleari, an una videatur. A. Duaercs videntur. Nam, tractabo *, si nullae se tenebrae immittant, suique
ut aliud est caslitas, aliud castum, et multa in hunc eliam , quod vehementer formido, mihi faciant dele-
modum; ita credo aliud esse veritatem, et aliud quod ctationem. R. Constanter Deo crede, eique te totum
veriim dicilur. R. Quod horum duorum putas esse committe quantum potes. Noli esse velle quasi pro-
prcestantius! A. Veritatem opinor. Non enim casto prius et in lua potestate; sed ejus elementissimi et
: castitas, sed caslitale fit castum; ita etiam, si quid 1sic pieriqueMss,AtEdd.,retractabo.
885 LIBER SECUNDUS.
utilissimi Dominite servurn esse profitere. Ita enim nisi quid forte amplius a me desideras. R. Bene ha-
te ad se sublevare non desinet, nihilque tibi evenire bet inlerim, facies postea quidquid jam visus ipse
permittet, nisi quod tibi prosit, eliam si nescias. prceceperit'.
A. Audio, credo, et quantum possum obtempero;
plurimumqueipsum deprecor, ut plurimum possim, 1Angl.Mss.,quidquidjamususipseprwceperit.'
LIBER SECUJYDUS.
In eo securn Augustinusde vero et falso copiose disputat;,ul demumveritatisperpeluitatebene perspecta,animam
ipsamhominis,quceveritatissedes est, immortalemesseconctadat.
CAPUTPRIMUM.— De immortalitateIwminis. caute firmcque respondeas. A. Isthic sum. JR.Si ma-

i. A. Satis inlermissum est opus nostrum, et im- nebit semper mundus iste , verum est mundum sem-
paliens est amor, nec Iacrymis modus fit, nisi amori per mansnrura esse? A. Quis hoc dubitet? R. Quid ,
detur quod amatur : quare, aggrediamur librum se- si non manebit ? nonne ila verum esi mundum non
cundum. JR. Aggrediamur. A. Credamus Deum affu- esse mansurum? A. Nihil resisto. JR.Qnid, cum in-
lurum. R. Credamus sane, si vel hoc in poteslate terierit, si interilurus est? nonne tunc id erit verum,
noslra est. A. Potestas nostra ipse est. R. Itaque ora mundum interisse? Nam quamdiu verum non est
brevissime ae perfectissime, quantum potes. A. Deus niundum occidisse , non occidit: repugnat igitur ut
semper idem, noverimme, noverim te. Oratumest. mundus occiderit, et verum non sit munduin occi-
R. Tu qui vis te nosse, scis esse te ? A. Seio. R. Unde disse. A. Et hoc concedo. R. Quid illud ? Videturne
scis? A. Nescio. JR. Simpliccm te senlis , annemulti- tibi verum aliquid esse posse, ut verilas non sit?
A. Nullomodo. R. Eril igitur veritas, eliamsi mundus
plicem? A. Neseio. R. Moveri le scis? A. Nescio.
R. Cogitare te scis? A. Scio. R. Ergo verum est co- intereat. A. Negare non possum- JR. Quid, si ipsa
gitare te. A. Verum. JR.Immorlalem le esse scis ? veritas occidat? nonne verum erit veritaiem occi-
A. Nescio. R. Horum omnium quae le nescire dixisti, disse? A. Et istud quisnegat? jR. Yerum aulem non
quid scire prius mavis? A. Utrum immorlalis sim. potest esse , Si veritas non sit. A.Jam hoc paulo ante
R. Vivere igitur ainas? A. Fateor. R. Quid, cum te concessi. JR. Nullo modo igitur occidet veritas.
immortalem esse didiceris? satisne erit? A. Erit id A. Perge ut ccepisti, nam ista collectione nihil est
quidem magnum, sed id mihi parum. JR. Hoc tamen verius.
quod parum est quantum gaudebis ? A. Plurimum. CAPUTIII.— Si falsitas setnpererit, et sine sensu esse
R. Nihil jam flebis? A. Nihil omnino. R. Quid, si non poterit, sequiluranimatn aliquamsemperexsli-
ipsa vita talis esse invenialur, ut in ea tibi nihil am- turatn.
plius quam nosti, nosse Iiceat? temperabis a lacrymis? 5. iJ. Nunc rcspondeas mihi velira, utrum tibi
A. Imo tanlum flebo ut vita nulla sit. R. Non igilur sentire anima videatur, an corpus ? A. Anima videtur.
vivere propler ipsum vivere amas, sed propter scire. JR.Quid? intellectus videtur libi ad animam perti-
A. Cedoconclusioni.JR.Quid, si eadem ipsa rerum nere ? A. Prorsus videtur. R. Ad solam animam, an
scienlia miserum faciat? A. Nullo id quidem pacto ad aliquid aliud? A. Nihil aliud video praeteranimam,
fieri posse credo. Sed si ila est, nemo esse beatus nisi Deum, ubi intellcctum esse credam. B. Jam iliud
potest; non enim nunc aliunde sum miser, nisi rerum videamus. Si libi quispiam istum parielem non esse
ignorantia. Quod si et rerum scientia miserum facit, parietem, sed arborem diceret, quid putares ? A. Aut
sempiterna miseria est. JR.Jam videOlotum quod cu- ejus sensum, aut meum falli, aut hoc nomine ab eo
pis. Nam, quoniam neminein scientia miserum esse parietem vocari. R. Quid, si et illi species arboris in
credis, ex quo probabile est ut intelligentia efficiat co appareat, et libi parietis ? nonne poterit utrumque
bealum; beatus aulem nemo nisi vivcns, et nemo verum esse ? A. Nullomodo; quia una eademque res,
'vivitquinon esl: esse vis, vivere et inteliigere; sed esse et arbor et paries esse non polest. Quamvis enim sin-
ut vivas, vivere ut intelligas. Ergo esse te scis, vivere gulis nobis singula esse videantur, necesse est unum
le scis, intelligerete scis. Sedutrum ista semper futura nostrum imaginationem falsani pati. R. Quid , si nee
Gint,an nihilhorumfulurum sit, an maneataliquid sem- paries nee arbor est, etambo fallimini? A. Potest id
per, et aliquidintercidat, an minui et augeri hcecpos- quidem. R. Hoc ergo unum superius praetermiseras.
sint, cumomniamansurasint, nossevis.A.Ita est. R. Si A. Fateor. JR.Quid, si agnoscatis aliud vobis videri
igitur probaverimus semper nos esse victuros, seque- quam est? numquidnam fallimini? A. Non. JR.Potest
tur etiam semper futuros. A. Sequetur. R. Restabit igitur et falsum esse quod videtur, et non falli cui
qucerere de intelligendo. videtur. A. Potest. JR.Confitendumest igitur non enm
CAPUTII. — Verilasperpelua. falli qui falsa videt, sed eum qui assentitur falsis.
2. A. Manifestissimumordinem video atque bre- A. Plane confitendum. R. Quid ipsum falsum? quare
Tissimum. R. Hic ergo esto nunc, ut interroganli falsum est ? A. Quod aliter sese habet quam videlur.
g87- SOLILOQUIORUM S, AUGUSTINI 888'
jR, Si ergo non sint quibus videatur, nihii est falsum. ctum quod jam conclusum erat; sed nihil hacadje--
A. Sequitur. R. Non igitur est in rebus falsitas, sed clione promovimus. Nihilominus enim manet illud
in sensu : non autem fallitur qui falsis non assentitur. quod plurimum me movet, nasci animas et interire,
Conliciturut aliud simus nos, aliud sensus; siquidem, atque ut non desint mundo, non earum immorlalitale,
cum ipse fallitur, possumus nos non falli. A. Nihil sed successione provenire. . <%»
habeoquod contradicam. R. Sed numquid, cum anima 6. JR. Videntume tibi quaequecorporea, id est sen-
fallitur, audes te dicere non esse falsum? A. Quo sibilia, intellectu posse comprehendi? A. Non viden-
paclo istud audeam? R. At nullus sensus sine anima, tur. R. Quid illud? videtur tibi sensibus uti Deus ad
nulla falsilas sine sensu. Aul operatur igitur anima, res cognoscendas?A. Nihil audeo de hac re temere
aut cooperalur falsilali l.A. Trahunt prcecedenliacon- affirmare; sed quantura conjicere datur, nullo modo
sensionem. Deus utitur sensibus. JR. Ergo concludimusnon sen-
4. JR. Illud nunc responde, ulrum (ibi videatur tire posse nisi animam. A. Concludeinlerim quanlum
posse fieri ut aliquando falsitas non sit. A. Quomodo probabiliter licet. JR.Quid illud? dasne istum parie-
niihi hoc videri potest, cum lanta sit difficultasinve- lem, si verus paries non sit, non esse parietem? A.
niendseveritatis, ut absurdius dicatur falsitalem quam Nihil hoc facilius dederim. R. Neque quidquam,'si
veritalem esse non posse? R. Numquidnamarbitraris verum corpus non sit, corpus esse? A. Tale etiam
eum qui non vivit, posse senlire? A. Non potest fieri. hoc est. JR. Ergo si nibil verum est, nisi ita sit ut
R. Confectum esl animam semper vivere. A. Nimis videtur; nec quidquamcorporeumvideri nisi sensibus
cito urges me in gaudia : pedelentim, quseso.JR.At- potest; nec sentire, nisi anima ; nec, si verum corpus
qui, si recte illa concessa sunt, nihil de hac re dubi- non sit, corpus esse : reslat ut corpus esse non possit,'
tandum video. A. Nimis cito est!, inquam. Itaque nisi anima fuerit. A. Nimis urges, et quid resislam
facilius adducor ut me temere aliquid concessissear- non habeo. .,,.,..,
bitrer, quam ut jam secufus de immorlalitate animce CAPUT V. — Verumquid sit.
fiam. Tamen evolve istam conclusionem, el quomodo 7. JR.Altende in isla diligentius. A. En Adsum. R.
id effecliimsitoslende. R. Falsilalem dixistisine sensu Cerle hic lapis est; et ila verus est, si non se habet
esse noh posse, et eam non esse non posse : semper aliler ac vidclur; et lapis uon est, si verus non est;
igilur esl sensus. At nullus sensus sine anima : anima et non nisi sensibus videri polest. A. Etiam. R. Non
igittir sempilerna est. Nec valet semire, nisi vivat. sunt igitur lapides in abdilissimotefrce gremio, nee
Semper igitur anima vivit. omninoubi nonsunt qui sentiant: nec iste lapis esset,
CAPUT IV. — Ex falsitatis seu veritatisperpeluitale nisi eum videremus; nec lapis erit cuni discesseri-
possitnecolligianimwimmorlalilas. mus, nemoque alius eum prcesens videbit. Nec, si
';•'5. A. 0 plumbeum pugionem! Posses enim con- loculos bene claudas, quamvis multa in eis incluseris,'
cludere homineih esse immortalem, si libi concessis- aliquid habebunt. Nec prorsus ipsum iignum inlrin-
sem nunquam istum mundumesse posse sine homine, secus lignum est. Fugit enim omnes sensus quidquid
eumque mundum esse sempiternum. R. Dene quidem in altitudine est corporis minime perluceritis, quod
vigilas. Sed lanien ridn paruni est quod cohfecimus, non esse oninino cogilur. Elenim si esset, verum es-'
rerum haturam sihe anima esse non posse, nisi forte set; nec verum quidquam est, nisi quod ita est ut
in rerum nalura falsitas aliquando non erit. A. Istud videtur : illud aulem non videtur; non est igitur ve-
quidem cohsequehs esse confiteor. Sed jam amplius rum : nisi quid habes ad hcecquodrespondeas. A. De
deliberandum censeo, ulrum superius'cohcessa hon iis quidem quaeconcessi, hoc nalum esse video; sed
nutent. Non enini parvum gradumad animai immor-' absurdum ita est, ut quidquid vis illorum facilius ne-
lalilalem factum esse video. JR.Satisne considerasti, gem, quam hoc verum esse concedam. R. Nihil re-
ne quidtemere dederis? A. Satis quidem, sed nibil pugno. Vide ergo quid dicere velis : corporea nisi
videb quo me argUamlemeritalis. R. Ergo cOnfectum sensibusvideri posse, an senlire nisi aiiimam,ari esse
est rerum naturam sine anima'viva esse non posse. lapidem vel quid aliud, sed verumnon esse, an ipsum
A. Confectuihhactenus, ut possint vicissimaliaenasei, verum aliter esse definiendum.A. Islhuc ipsum, oro
alice mqri. R. Quid, si de nalura rernni falsitas aufe-' te, ultimum videamus.
ratur? nonne fiet ut vera sint omnia? A. Consequi 8. JR.Definiergo verum. A. Yerum est quod ita se
v.ideo.E. Responde unde tibi videatur paries iste ve- habet ut cognitori videtur, si velit possitque cogno-
rus esse. A. Quia ejus non fallor aspectu. JR. Ergo scere. R. Nonerit igitur verum quod nemo potest co-
quia.ila est ut videtur. A. Etiam. R. Si igitur aliquid gnoscere? Deinde, si falsum est quod aliter quam cst,
inde falsum esl quod aliter videlur atque est, inde videtur; quid, si alteri videalur hic Iapis',lapis; alteri
verum quod ita ut est videtur; ablato eo cui videtur, Iignum? eadem res et falsa et vera erit? A. Illud me
Eiecfalsura quidquam, nec verum est. At si falsitasin magis superius movet, quomodo si quid
cognosei non
rerum naltira non sit, vera sunt omnia. Nec videri polest, eo fiat ut verum non sit. Nam quod simul una
quldquam nisi viventi animce polest. Manet igitur res, ct vera et falsa est, non nimis curo. Etenim vi-
anima in rerum lialura, si auferri falsitas non potest; deo unam rcm
diversiscomparatam, simulet majorem
manet, si potest. A. Video robustius quidem esse fa- et minoremesse. Sed ex eo islud conlingil, quod ni-
'
. lAngl,Mss.,cooperaturfakUas. . hil per se majus aut minus est. Comparationisenini3
LIBER SECUNDUS. 890;
sunt ista nomina. R. At si dicis nihil esse verum per non potius illam sibi ? Hoc autem genus partirii est in
se, non limes ne sequatur ul nihil sit per se? Unde eo quod anima patitur, partim vero in iis rebus quae
enim lignum est hoc, inde eliam verum lignum est. videntur. Sed ipsum quod anima patitur, aut in sensu
Nec fieri potest ut per seipsum, id est sine cognitore patitur, ut turris motum qui nullus est; aut apud se-
lignum sit, et verum lignum 11011 sit. A. Ergo illud ipsam ex eo quod accepit a sensibus, qualia sunt visa
dico el sic definio, nec vereor ne definitiomea ob hoc somnianliuni, etforlassis eliam furentium. Porro illa
improbelur, quod nimis brevis est: nam verum mihi quaein ipsis rebus quas videmus apparent, alia a na-
videlur esse id quod est. R. Nihil ergo erit falsum, tura, caeleraab animanlibus exprimuntur alque fin-
quia quidquidest, verum est. A. In magnas angustias guntur. Natura gignendo vel resullando similitudines
me conjecisti, nec invenio prorsus quid respondeam. deteriores facit. Gignendo, cum parentibus similes
Ila fit ut cum aliter doceri nolim quam istis inlerro- nascuntur; resultando, ut de speculis cujuscemodi.
gationibus, verear jam lamen interrogari. Quamvis enim pleraque specula homines faciant, non
CAPUT VI. — Vnde falsilas, el ubi. tamen ipsi efftngunteas quseredduntur imagines. Jam
9. JR.Deus cui nos commisimus, sine dubitatione vero animantium opera sunt in picluris, et hujtiscer-
fert opem, et de his angustiis liberat nos, modo cre- modi quibusque figmentis :>in quo genere includi
damus, et eum rogemus devotissime. A. Nihil plane etiam illa possunt, si lamen fiunt, quce dcemonesfa-
libentius hoe loco feceriin; nam nusqtiam tantam ca- ciunt. UinbrDeautem corporum, quia non nimis ab re
Iiginem pertuli. Deus, Paler nosler, qui ut oremus abest' ttt corporibus similes et quasi lalsa corpora
hortaris, qui et hoc quod rogaris prsestas; siquidem dtcanlur, nec ad peulorum judicium pertinere negan-
cum te rogamus, melius vivimus,raelioresque sumus: dse sunt; iu illo eas genere poni placet, quod resul-
exaudi me palpilantem in his tenebris, et mihi dexie- tando a natura fit. Resultat enim omne corpus luniini
ram porrige. Prcclendemihi lumen tuum, revoca me objectum, et in contrariam partem umbram reddit. An
ab erroribus; te duce in me redeam et in te. Amen. tibi aliquid conlradicendumvidetur? A. Mihivero ni-
R. Hic esto quantum poles, et vigilantissime attende. hil. Sed qitonam ista (endaiit, vehemenler exspecto. ;
A. Dic, quseso, si quid (ibi suggeslum est, ne perea- 12. JR. Atqui oportet patienler feramus, donec no-
mus. R. Hic esto. A. Ecce habes rae nihil aliud bis cseteri sensus renuntient in veri similitudineha-
agentem. bilare falsiialem. Nam el in ipso auditu lotidem fere
10. R. Prius quid sit falsum, etiam alque eliam genera veniunl similitudinum: veluli cum loquentis
ventilemus. A, Miror si quidquam aliud erit, quam vocem, quem non videmus,audientes, putamus alium
quod non ita est ut videlur. R. Attende potius, et ipsos quempiam, cui voce similis est; atque in deterioribtts
sensus prius inlerrogemus. Nam certe quod oculi vi- vel echo lestis est, vel tinnitus ille ipsarum aurium,
dent, non dicitur falsum, nisi habeat aliquam simili- vel in horologiis merulaeaul corvi quaedamimilatio,
tudinem veri. Ul verbi causa, homo quem videmus in vel quaesibi somniantesaut furentes videnlur audire.
somnis, non est utique verus homo, sed falsus, eo ipso Falsseautem voculaequae dicuntur a musicis, incredi-
quod habet veri similitudinem.Quis enim canem vi- bile est quantum altestantur veritati, quod post appa-
deat, et rccle se dical hominem somniasse? Ergo et rebit : tamen etiam ipsse, quod sat est nunc, non
ille falsus canis est, ex eo quod similis vero est. A. Ita absunt ab earum similitudine quas veras vocant. Se-
est ut dicis. R. Quid, vigilans quisque si viso equo queris haec? A. Et libentissime. Nam nihil laboro ut
pulel se hominem videre? nonne eo fallitur quod ei iiilelligam. R. Ergo, ne moremur, videturne libi aut
appareat aliqua hominis similitudo? Nam si nihil ei Iilium a liho posse odore, aut mel thyminum a melle
appareat, nisi equi species, non potest arbitrari sese thymino de divorsis alveariis sapore, aut molliludo
Iiominem videre. A. Prorsus cedo. JR.Dicimusitem plumarum cycni ab anseris lactu facile dijudicari?
falsam arborem quara pictam videmus, el falsam fa- A. Non videtur. JR.Quid, cum talia nos vel olfacere,
ciem qusede speculo redditur, et falsumturrium movel gustare, vel langere somniamus? noiine similitu-
tura navigantibus, falsamque infractionem remi, ob dine imaginum eo deteriore quo inaniore decipimur?
aliud nibil nisi quod verisimiliasunl. A. Fateor. R. Ita A. Yerum dicis. JR.Ergo apparet nos in omnibus sen-
et in geminis faliimur, ita in ovis, ita in singulis si- sibus sive ceqtialibus,sive in deterioribus rebus, aut
gillis uno annulo impressis, et in caeteristalibus. A. similitudine lenocina.nle falli; aut etiamsi non falli-
Sequor omnino alque concedo. JR.Similitudo igitur mur suspendentes consensionem.,,seu differentiam
rerum qusead oculos pertinet, materest falsitalis. A. dignoscentes, lamen eas res falsas nominare quas ve-
Negitrenon possum. risimiles deprehendimus. A. Dubitarc non possum.
; 11. JR.Sed haecomnis silva, nisi me fallit, in duo CAPUT VII.—De veroel simili. Soliloquiacur dicta.
genera dividi polest. Nam parlim aequalibusin rebus, 15. JR.Nune attende, dum eadem rursum recurri-
parlim vcro in delerioribus est. Êqualiasunt, quando mus, quo fiat apertius quod conamur ostendcre. A.
tam hoc illi quam illud huic simile esse dicimus, ut Eccum, Ioquerequod vis. Nam ego circumilum istum
<Iegeminis dictum est, vel de impressionibus annuli. semel statui tolerare, neque in eo defatiscar spe lanla
In deterioribusautem, quando illud quod delerius est, perveniendiquo nos lendere sentio. R. Bene facis.
simile esse dicimus meliori. Quis enim in speculum Sed attende utrum tibi videatur, cum ova similia vi-
itltendat, et recte dicat se esse illi imaginisimilem, ac 1Absunt,juxla Lov.M.
891 SOLILOQUIORUMS. AUGUSTINI' §92
demus, aliquod eorum falsnm esse rccte nos posse pellandum; non solum ova illa reclamabunt quaevera
dicere. A. Nullo modo videlur. Onmia enim si ova eo ipso sunt quo simillima, sed eliam sic non effu-
sunt, vera ova sunt. R. Quid, cum de speculo resul- giam eum qui me coegerit falsa esse orania conflteri,
tare imaginem videmus? quibus signis falsam esse quod omnia sibi ex aliqua parte similia esse negare
cbmprehendimus? A. Scilicet quod non tenetur, non non possum. Sed fac me non metuere illud respon-
sonat, non per se movetur, non vivit, et cceteris innu- dere, similitudinem ac dissimilitudinem simul efficere
merabilibus, quce prosequi longum est. R. Video le ut aliquid falsum recle nominetur; quam mibi eva-
nolle immorari, et properationi tuaemos gerendus est. dendi viam dabis? Instabitur enim nihilominus ut
Itaque, ne singula repetam, si et illi homines quos omnia falsa esse renuntiem; qttippe omnia sibimet, ut
videmus in somnis, vivere, loqui, teneri a vigilantibus supra dictum esl, et similia quadam ex parte, et dis-
possent, nihilque inter ipsos differret, et eos quos ex- similia reperiuntur. Restaret ut nihil aliud falsum esse
pergefacti ac sani alloquimur et videmus, nuniquid- dicerem, nisi quod aliter sc haberet atque viderelur,
nam eos falsos diceremus? A. Quo pacto istud rccte ni vererer illa tot monstra quse me dudum enavigasse
dicerelur? R. Ergo si eo veri essent, quo veri similli- arbitrabar. Nam eo rursum repellor vertigine inopi-
mi apparerent, nihilque inter eos et veros omnino nata, ut verum id csse clicam qttod ita se habet ut
dislarel, eoque falsi qtto per illas vel alias differentias videtur. Ex quo confit sine cognitore nihil verum esse
dissimiles convincerenlur; nonne similitudinem veri- posse : ubi mihi naufragium in scopulis occuliissimis
taiis matrem, et dissimilitudinem falsitatis esse faten- formidandum est, qui veri sunt, etiamsi nesciantur.
dum est? A. Non habeo quid dicam, et pudetme lam Aut, si verum esse id quod est dixero, falsum non
temerariae consensionis mesesuperioris. esse uspiam concludelur, quovis repugnante. Itaque
14. R. Ridiculum est si te pudet, quasi non ob redeunt illi ccstus, nec quidqitam tanta patientia mo-
idipsttm elegerimus hujusmodi sermocinaliones : qua? rarum ttiarum processisse me video.
quoniam cum solis nobis loquimur, Soliloquia vocari CAPUT IX. — Quid falsum, quid fallax et quid
et inscribi volo; novo quidem et fortasse duro nomi- mendax.
ne, sed ad rem demonstrandam salis idoneo. Cum 16. R. Attende polius; riam nullo modo in animum
enim neque melius quceri verilas possit, quam inter- inducam, frustra nos attxilium divinum implorassc.
rogando et respondendo, et vix quisquam inveniatur Video enim, letiialis quanlum poiuimus omnibus re-
quem non pudeal convinci disputantem, eoque pene btts, non remansisse quod falsumjure dicalur, nisi quod
seniper eveniat ut rem bene induclam ad disctitien- aut se fingit esse quod non est, aul oinnino esse ten-
dum incondilus pervicacise clamor explodat, etiam dit et non est. Sed illud superius falsi genus, vel fallax
cum laceralione animorum , plcrumque dissimulata, etiam, vel mendax est. Nam fallax itl recte dicilur
inlerdum et aperta; pacalissime, ul opinor, et com- quod habet quemdani fallcndi appelitum; qui sine
modissime placuit, a meipso interrogatum mihique anima intelligi non potest: sed partim ratione fit,
respondenlem, Deo adjuvante, verum quaerere : quare partim nalura; ratione, in animalibus ralionalibus, ut
nihil est qttod vereare, sicubi te lemere illigasti, rein bomine; natura, in bestiis, lanquam in vulpecula.
dire alqueresolvere; aliler hinc enim evadi non potest. Illud autem quod mendax voco, a menlientibus fit.
CAPUT VIII.— Unde verum aut fahum. Qui hoc differunt a fallacibus, quod omnis fallax ap-
15. A. Recle dicis ; sed quid male concesserim non petit fallere; non aulem omnis vult fallere qui men-
plane video : nisi forte id rectc dici falsum quod ha- titur : nam et mimi et comoediceet multa poemata
beat aliquam veri similitudinem , cum prorsus milti mendaciorum plena sunt, delectandi potitts quam
nihil aliud dignum falsi nomine occurrat; et rursus fallcndi volunlate, et omnes fere qui jocantur, men-
tamen cogor fateri eo falsa vocari quaevocantur, quo tiuntur. Sed fallax vel fallens is recte dicitur, cujus
a veris diiferunl. Ex quo conficitur eam ipsam dissi- negotium est ut quisque fallalur. Illi aulem qui non id
militudinem catisam esse falsilatis. Itaque conlurbor; agunt ut decipiant, sed tamen aliquid fingunt, vel
non dsnim mihi facile quidquam venit in mentem, mendaces tantum, vel si ne hoe quidem, mentientes
quod contrariis causis gignatur. R. Qtiid, si hoc unum tamen vocari nemo ambigit: nisi quid habes adversus
est in rerum nalura genus, et solum qttod ita sit? An isla quod dicas.
ignoras, cum per animalium innumerabilia genera 17. A. Perge, quaeso; nunc enim fortasse de falsis
cucurreris, solum crocodiluminveniri qui superiorem non falsa docere ccepisti: sed jam illud genus exspe-
in mandendo parlem moveat; praesertim cum pene cto quale sit quod dixisti, esse lendit et non est. R.
reperiri nihil queat ita cuique rei simile, ut non in Quidniexspectes?Eademilla sunl, quorum multa supra
aliquo etiam dissimile sit ? A. Video quidem isla; sed memoravimus. Annon tibi videtur imago tua de spe-
cum considero illud quod falsum vocamus, et simile culo quasi tu ipse velle esse, sed ideo esse falsa, quod
aliquid habere veri et dissimile, ex qua potius parte non est? A. Valde hoc videtur. R. Quid omnis piclura
meruerit falsi nomen, non valeodiscernere. Si enim vel cujuscemodi simulacrum, et id genus omnia opift-
ex eo quod dissimile ost, dixero; nihil erit quod cum ? nonne illud esse contendunt, ad cujus quidque
non falsum dici possil: nihil enim est quod non simililudinem factum est? A. Prorsus adducor. R.
alicui rei dissimile sil, quam veram esse conce- Jam ea quibus vel dormientes vel furenles falluntur,
dimus. Item, si dixero eo quod simile est, falsura ap-• concedis, ut opinor, in eo esse genere. A. Et nuila
m L!BER SECUNDUS. 894
magis: nam nulla magis tendunt talia esse, qualia vel Sed vera est etiam grammatica. R. Itane ut illa? A.
vigilantes vel sani cernunt; et eo tamen falsa sunt, Non video quid sit vero verius. R. Illud profecto quod
quo i.dquod tendunt esse non possunt. jR. Quid jam nihil falsi habet: quod intuens paulo ante offendebare
de lurrium motu, vel de merso rerao, vel de umbris ex iis rebus quae nescio quomodo nisi falsse essent,
corporum plura dicam ? Planum est, ut arbitror, ex verae esse non possent. An ignoras onmia illa fabu-
hac regula esse metienda. A. Planissimum. R. Taceo losa et aperte falsa ad grammalicam pertinere? A. Non
de cceteris sensibus; nam nemo considerans non hoe ignoro istud quidem; sed, ut opinor, non per gram-
inveniet, falsum appellari in rebus ipsis quas sen- maticam falsa sunt, sed per eam qualiaeumqqe surif,
limus, quod esse aliquid tendil et non est. demonslrantur. Siquidem est fabula composilum ad
CAPUT X. — Quwdatneo vera quo falsa, ulilitalem deleclalionemve mendacium. Est autem
18. A. Recte dicis: sed miror cur ab hoc genere grammatica vocis articulatae cuslos et moderatrix di-
tiLi secernenda illa poemata et joca visa sunt, ccete- sciplina: cujus professionisnecessitate cogitur huma-
rceque fallacise.R. Quia scilicet aliud est falsum esse nse linguaeomnia etiam figmenta colligere, quce me-
velle, aliud verum esse non posse. Itaque ipsa opera morice Iitterisque mandata sunt, non ea falsa faciens,
hominum velut comoediasaut tragcedias, aut mimos, sed de his veram quamdam docens asserensquc raiio-
et id genus alia possumus operibus piclorum fictorum- nem. JR.Recte sane: nihil nunc curo, utrum abs te
que conjungere. Tam enim verus esse pictus homo istabene definita atque distincta sint; sed illud quacro,
non potest, quamvis in speciem hominis tendat, quam utrum hoc ita esse ipsa grammatica, an vero illa di-
illa qtiaescripla sunt in libris comicorum. Neque enim sciplina dispulationis ostendat. A. Non nego vim pe-
falsa esse volunt, aut ullo appelitu suo falsa sunt; sed ritiamque definiendi, qua nunc ego ista separare co-
quadam necessitate, quantum fingentis arbitrium senatus sum, disputatoriaearti tribui.
qui poluerunt. At vero in scena Roscius volunlale 20. JR. Quid ipsa grammatica ? nonne si vera est,
falsa Hecuba erat, natura verus homo; sed illa volun- eo vera est quo disciplina esl? Disciplina enim a di-
tate eliam verus tragoedus, eo videlicet quo implebat, scendo dicta est: nemo autem quce didicit ac tenet,
inslitutum : falsus autem Priamus, eo quod Priamum nescire dici potest; etnemoseitfalsa. Omnis ergo vera
assimilabat, sed ipse non erat. Ex quo jam nascitur est diseiplina. A. Non video quidem quid in ista ra-
quiddam mirabile, quod tamen ita se habere nemo tiuncula temere concedatur. Movelme tamen ne per
ambigit. A. Quidnam id est? R. Quid putas, nisi hcee istam cuipiam videatur etiam illas fabulas veras esse;
omnia inde esse in quibusdam vera, unde in quibus- nam et has discimus et tenemus. R. Numquidnam
dam falsa sunt, et ad suum verum hoc solum eis prod- magister noster nolebat nos credere qucedocebat, et
esse, quod ad aliud falsa sunt? Unde ad id quod esse nosse ? A. Imo vehemenler ut nossemus instabat. R.
aut volunt aut debent, nullo modo perveniunt, si falsa Numqnid aliquando institit ut Daedalumvolasse cre-
esse fugiunt. Quo pacto enim iste quem commemo- deremus? A. Hoc quidem nunquam. Sed plane nisi
ravi, verus tragcedus esset, si nollet esse falsus He- leneremus fabulam, vix nos posse aliquid manibus
clor, falsa Andromache, falsus Hercules, et alia in- tenere faciebat. R. Tu ergo negas verum esse quod
numera? aut unde vera pictura esset, si falsus equus ista fabula sit, et quod ita sit Dcedalus diffamatus? A.
non esset? unde in speculo vera hominis imago, si Hoc non nego verum esse. R. Non negas ergo te di-
non falsus homo? Quare, si quibusdam, ut verum ali- dicisse verum, cum isia didiceris. Nam si volasse Dce-
quid sint, prodest ut sint aliquid falsum ; cur tanto- dalum verum est, et hoc pueri pro ficla fabula aecipe-
pere falsilates formidamus, et pro magno bono appe- rentalqueredderent, eo ipso falsa relinerent, quo vera
timus veritatem? A. Nescio, et multum miror, nisi essent illa quseredderent. Hinc enim exstitit illud quod
quia in exemplis istis nihil imitatione dignum video. superius mirabamur, de volalu Dsedaliveram fabulam
Non enim tanquam histriones, aut de speculis quceque esse non potuisse, nisi Daedalumvolassefalsum esset.
relucentia, aut lanquam Myronis buculaeex aere, ita A. Jam teneo istud; sed quid ex eo proficiamus ex-
eliam nos ut in nostro quodam habitu veri simus, ad specto. R. Quid, nisi non esse falsam illam ralioiiem,
alienum habitum adumbrati alque assimilati, et ob qua collegimusdisciplinam, nisi vera doceat, discipli-
hoc falsi esse debemus; sed illud verum quaerere, nam esse non posse? A. Et hoc quid adrem? R. Quia
quod non quasi bifronte ratione sibique adversanli, volo dicas milii unde sil discipliiia grammatica: inde
ut ex aliqua parte verum sit, ex aliqua falsum sit*. enim vera est, unde disciplina est. A. Nescio quid tibi
jR. Magna et divina quccdam requiris. Qucetamen si respondeam. JR.Nonne tibi videtur, si nihil in ea de-
invenerimus, nonne fatebimur hisipsam confici, et finitum esset, et nihil in genera et partes distributum
quasi conflari veritalem, a qua denominatur omne atque dislinclum, eam nullo modo disciplinam esse
quod verum quoquo modo nominatur? A. Non invitus potuisse? A. Jam intelligo quid dicas; nec ulla mihi
assentior. occurrit cujusvis facies disciplinae,in qua non defini-
CAPUT XI. — Disciplinarum veritas. Fabula quid. tiones ac divisiones et ratiocinationes, dum quid quid-
Quid sit gratnmatica. que sit declaratur, dum sine confusione partium sua
19. R. Quid tibi ergo videtur? disciplina dispu- cuique reddunlur, dum nibil praelermittilur proprium,
tandi verane, an falsa est? A. Quig dubitet veram ? niliil annumeratur alienum, lotum hoc ipsum quo di-
1 £sJ,juxtaEr, Lov.M. sciplina dicitur egerint. R. Ergo et totum ipsum quo
8QS * SOLILOOUIORUMS. AUGUSTINI •• 89G
vera dicitur. A. Video consequi, lore careat, ne ignis quidem erit; nec nivem vocare,
21. R. Responde minc qusedisciplina contineat de- nisi i candidam, possumus.
finitionum, divisionum, parlitionumque rationes. A. CAPUT XIII.— Immortalitas animw colligitur. •
Jam superius diclum est hsec disputandi regulis con- 23. Illud vero quod interrogasti, quis concesserit,
tineri. R. Grammaliea igitur eadem arle creata est, aut • cui posse fieri videalur, ut id quod in subjecto
ut disciplina, et ut vera esset, quaeest abs te superius 'est, maneat ipso intereunte subjecto? Monstruosum
a falsitate defensa. Quod non de una grammatica mihi enim < et a veritale aiienissimum est, ut id quod non '
licet concludere, sed prorsus de ohinibus disciplinis. esset i nisi in ipso.esset, etiam cum ipsum non fuerit
Nam dixisti, vereque dixisti, nullam disciplinam libi possit esse. JR.Illud igitur quod qucerebanius inven- {
occurrere, in qua non definiendijus atque distribuendi tum ' est. A. Qttid narras? R. Id quod audis. A. Jainnc
idipsum, ut disciplina sit, fecerit. At, si eo veraesunt ergoliquido conslat ahimum esse immorlaIem?/f. Si ;
quo sunt disciplinae, negabitne quispiam, veritalem 'ea quce concessisti vera sint, liquidissime: nisi forte
ipsam esse per quam omnes veraesunt disciplinae?A. animum dicis, etiarasi moriatur, animum esse. A. Nun-
Prope est omnino ut assentiar: sed illud me movet, quam equidem hoc dixerim; sed eo ipso quo interit,
quod etiam rationem disputandi inter easdem disci- fieri ut animus non sit, dico. Nec me ab hac senlentia
plinas numeramus. Quare illam potius existimo esse revocat, quod a magnis philosophis dictum est, eam
verilalem, qua et ista ipsa ralio vera est. R. Optime tem quae,quocUmquevenerit, vitam praestat, mortem
omnino ac vigilantissime : sed non negas, ut opinor, in se admittere non posse. Quamvis enim lumen quo-
eo veram esse quo disciplina est. A. Imo idipsum est cumque intrare potueril, faciat id lucere, lenebrasque
quodme movet. Adverti enim etiam disciplinamesse, in se propter memorabilem illam vim contfariorum
et ob hoc veram dici. JR.Quid ergo? istam putas aliter non possit admittere; tamen exsiinguitur, locusque
disciplinam essepotuisse, nisi omnia inea definita es- ille exslincto lumine tenebratur. Ita illud quod tene-
sentet dislributa? A. Niliil aliud babeo quod dicam. bris resistebat, neque ullo modo in se tenebras ad-'
R. At, si ad eam pertinet hoc officium, per seipsam misit, et sic eis intercundo locum fecit, ut poterat
disciplina vera est. Quisquamneigilur mirum putabit, eliam discedendo. Itaque timeo ne mors itacontingat
si ea qua vera sunt omnia, per se ipsa et in seipsa vera corpori, ut tenebrae loco, aliquando discedente animo
sit veritas 4? A. Nihil mihi obstat quominus rectaper- ut lumine, aliquando autem ibidem exstincio; ut jam
gam in istam senlentiam. non de omni morte corporis seeuritas sit, sedaliquod'
CAPUT XII. — Quolmodis•quwdatnsintin alio. genus mortis sit optandum, quo anima excorporein-
22. R. Ergo attende pauca quse restant. A. Profer columis educatur, perducaturque ad locum, si esl ul-
si qtiid habes, modo tale sit quod intelligam, libenter- lus talis locus, ubi non possit exstingui. Aut, si ne hoc
que concedam. R. Esse aliquid in aliquo, non nos quidem polest, atque in ipso corpore anima quasi Iu-
fugitduobtts modisdici. Uno quo ita est, utetiamse- men accenditur, nec alibi potest durare, omnisque
juiigi atque alibi esse possit, ut hoc lignum in hoc mors est exstinctio quaedam animce in corpore vel
loco, ut sol in orienle: altero autem quo ita est ali- vitae; aliquodgenuseligendum estquantum homo si-'
quid in subjecto, ul ab eo nequeat separari, ut in hoc nitur, quo idipsum quod vivilur, cum securitate ac
ligno forma et species quam videmus, ut in sole lux, tranquillitate vivatur, quanquam nescio quomodo
ut in igne calOr,ut in animo disciplina, et si quasunt istud -possit fieri si anima moriltir. 0 multum beatos;
alia similia. An tibi aliler videlur? A. Isla quidem ve- quibus sive ab ipsis, sive abs quolibct, nori esse me-
lustissima sunt nobis, et ab ineunte adolescenlia stu- tuendam inorteni, eliamsi aiiima intereat, persuasum
diosissime percepta et cognita : quare non possum de est! At mihi misero nullse adhuc rationes, nulli libri
his inlefrogalus, quin ea sine ulla deliberalione con- persuadere potuerunl.
cedam. JR.Quid illud? nonne concedis, quod iu sub- 24. R. Noli gemere, immortalis est animus huma--
jecto est inseparabiliter, si subjectum ipsum non manus. A. Unde hoc probas? R, Ex iisquae cum magna
neat, manere non posse? A. Hoc quoque video neces- '• cautione, uf arbitfor, superius coucessisti. A. Nihil
sarium; nam manente subjecto, posse id quod in quidem me minus vigilanter interroganti tibi memini
subjecto est non manere, quisquis diligenter res ad- ; dedisse : sed collige jam ipsam summam, oro te;
verlit, intelligit. Siquidem hujus corporis color potest ;"' videamus quo tantis ambagibus pervenerimus, nec me
vel valetudinis ratione vel aetate immutari^ cum ipsuin :- * jam in.terrogesyolo. Si enim ea breviter enumeratu-.
corpus necdum inlerierit. Et hoc non peraeque in -' rus es quceconcessi, quonam rursus responsio mea
omnibus valet, sed in bis in quibus, non ut sint ipsa .: -: desideratur ? An ut moras gaudiorum milii frustra in-
subjecla, ea quse in subjectis sunt coexistunt. Nonr-: feras, si quid boni forte confecimus? U. Faciam quod
enim ut sit isle paries, paries hoc colore fit, quem in »* te velle video, sed atlende diligentissime. A. Loquere
eo videmus; cum eliam si quo casu nigrescat aut hic sum ; quidenecas? JR.Omnequod in subjecto
al-1f jam,
bescat, vel aliquem alium mutet colorem, nihilominus % * est, si semper manet, ipsum etiam subjectum maneat
tamen maneat paries ac dicatur. At vero ignis si % necesse est. Et omnis in subjecto est animo
' ca-.!| semper
5SicMss.AtLov.:Mirum liF| disciplina. Necesseest igitur semper ut animus ma-
putabit,s i ea qumverasunt,omnia i- neat, si semper manet disciplina. Est autem disci-
ab ipsaverasunt, siet ipsasit verUas. —Sic eliam Er. et
ven. M. plina verilas, et semper, ut in jnitio libri hujug ratio
897, *:"''" "'"' LIBER SECUNDUS. 898
persuasit, veritas. manet. Semper igitur animus ma- rire otium nostrum,ettolum ipsum animum ex incerto
. nct, nec animus mortuus dicitur. Immortalem igitur arbitrio pendere deligatum?
animum solus non absurde negat, qui superiorum CAPUT XV. — Veri et falsi natura.
aliquid non recte concessum esse convincit. 27. Ubi est quod Deum el rogavimus et rogamus ,
CAPUT XIV. — Excutitur superior syllogismus. ut nobis non divitias, non corporis voluptates, non
25. A. Jam me volo in gaudia mitlere, sed duabus populares suggestus ,atque honores, sedanimam no-
aliquanlum revocor causis. Nam primum me movet stram seque ipsum quccrentibus, iter aperiat ? Itane
quod circuitu tanlo usi sumus, nescio quam ralioci- nos deseret, aut a nobis deseretur? R. Alienissimum
nationum catenam sequentes, cum lam breviter totum quidem ab ipso est ut eos qui talia desiderant dese-
de quo agebatur, demonstrari potuerit, quam nune rat: unde a.nobis quoque alienum esse debet ut lan-
demonstratum est. Quare, mesollicitum facit quod lum ducem deseramus. Quare, si placet, repelamus
tam diu quasi ad insidiandum obambulavit oratio. breviter unde illa duo conlecta sint, aut semper ma-
Deindenon video quomodo in animo semper sit disci- nere veritatem, aut veritatem esse ' disputandi ra-
plina, praesertim disputandi, cum et tam pauci ejus tionem. Hsec enim vacillare dixisti, quo minus nos
gnarisint, et quisquis eam noyil, tanto ab infantia faciat tolius rei summa securos. An polius illud
lempore fuerit indoctus. Non enim possumus dicere quaeremus, quomodo esse possit in imperito animo
atit imperitorum animos non esse animos, aut esse disciplina, quem non possumus non animum dicere ?
in animo eam quam nesciant disciplinam. Quod si Hinc enim commotus videbare, ut de illis quce con-
vehementer absurdum est, reslat ut aut non semper cesseras, dubitare rursus necesse fuerit. A.Tniodiseu-
in animo sit veritas, aut disciplina illa verilas non sit. liamus prius illa, deinde hoe quale sit videbimus. Ita
26. R. Vides quam non frustra tantos circuitus enim, ut opinor, nulla controversia remanebit. R. Ita
egerit nostra ratiocinatio. Quaerebamusenim quid sit' fiat, sed adesto lotus atque cautissiraus. Scio enim
veriias, quod ne nunc quidem in hac quadam silva quid libi eveniatattendenti.dumriimis.pendes in con-
rerum, omnibus pene callibus oberratis, video nos clusionem, et ut jam jamque inferatur exspectas, ea
lnvestigare potuisse. Sed quid facimus ? An inccepla quae interroganlur non diligenter exarainata concedis.
omittimus , et exspeclamus ecquid nobis librorum A. Verum fortasse dicis; sed eniiar contra hoc genus
alienorum in manus ineidat, quod buic qucestionisa- morbi quantum possum : modo jam tu incipe qua>
lisfaciat? Nametmultosantenostram cetatem scriptos rere, ne superfluis immoremur.
esse arbitror, quos non legimus : et nunc, ut nihil 28. R. Ex eo, quantum memini, veritatem non
quod nescimus opinemur, manifeslum habemus, et posse interire conclusimus, quod non solum si totus
earmine de bac re scribi, et soluta oratione; et ab iis mundus intereat, sed etiam si ipsa veritas, verum erit
viris quorum nee scripla lalere nos possunt, et eorum el mundum et veritatem inlerisse. Nihil autem verum
ingenia talia novimus, ut nos in eorum iitteris quod sine veritate : nullo modo igitur interit veritas. A.
volumus, invenluros desperare non possimus : prce- Agnoscoista, et multura miror si falsa sunt. R. Ergo
sertim cum hic anle oculos noslros sit ille, in quo illud alterum videamus. A. Sine me paululum consi-
ipsam eloquentiam quam mortuam dolebamus, per- derare, oro te, ne huc ilerum turpiter redeam. R. Er-
fectam revixisse cognovimus (a). Illene nossinet, ctim gone interisse veritatem verum non erit? Si non erit
scriptis suis vivendi moduin docuerit, vivendi igno- yerum, non ergo interit. Si veruni erit, unde post
rare naturam ? A. Non arbilror equidem et mtiltum occasum veritatis verum erit, cum jam veritasnulla
inde spero, sed unum doleo quod vel erga se, vel est? A. Nihil habeo quid plus cogitem atque conside-
erga sapientiam studium nostrum nonei utvolumus, rem; perge ad aliud. Certe faciemus, quantum pos-
valemus aperire. Nam profecto ille misererelur sitim sumus, ut docti atque prudenles viri legant haec, et
noslrara, et exundaret multo citius quam nunc. Se- noslram, si qua est, corrigant lemerilalem : nam me
curus enim est, quod sibi jam totum de animceim- nec niodo, nec aliquando arbitror quid conira iioc
mortalitate persuasit, nee scit aliquos esse fortasse, dicatur posse invenire.
qui hujusignorationis miseriam satis cognoverunt, et 29. R. Numquidnam ergo dicitur veritas, nisi qua
quibus prceserlim rogantibus non subvenire crudele vcrum est quidquid verum est? A. Nullo modo. JR.
sit. Ille autem alius novit quidem pro familiarilaie Numquidnam recle dicitur verum, nisi quod non est
ardorem nosirum; sed ita loiige abesf, et ita nunc falsum? A. Hine vero dubitare dementia esl. R. Num
constituti sumus,utvix ad eum vel epistolaemittendae falsum non est quod ad similitudinem alicujus accom-
facultas sit (b). Quem credo jam otio Transalpino per- modatum est, neque id tamen est cujus simile appa-
fecissecarmen quo mortis metus excantatus effugiat, rel? A.Nihil quidem aliud video quod libenliusfalsum
et antiqua glacie duralus animae stupor frigusque vocem. Sed lamen solet falsum dici, etiam quod a
pellatur. Sed interim dum ista proveniunt, quae in veri similitudine longe abest. JR.Quis negat? sed la-
nostra potestale non sunt, nonne lurpissimum est pe- men quod habeat ad verum nonnullam imitationem.
A. Quomodo? Non enim cum dicitur, junctis alitibus
(a) Ambrosius,ut videtur,qui Iibrosde Officiisscripsit;
ct cui ad audiendumAugustinumnon vacabat,ex lib. 6 anguibus Medeamvolasse, ulla exparleresislaverum
Conf.,cap.2, n. 5; et cap. 11,n. 18. quippe quae nulla sit, nec imitari aliquid
(b) Forteaazenobiuspoelieesperitus,de cujusrepentina imitatur;
jaoiectionelib. 1 de ordine,cap.7, n. 20. 1induobusltiss.,aut verUatemnonesse.
899 SOLILOQUIORUM S. AUGUSTINI 900
possit ea ves quae omnino non sit. JR.Recte dicis; vestibus, si aliud non sit, amiciri. Sed de hoe, ut di-
sed non allendis eam rem quce omnino nulla sit, ne ctum esl, alias videbimus.Profectoeniro ccrnis quan-
falsum quidem posse dici. Si enim falsum est, est: si tae inquisitionisindigeat, quatenus ista progredi de-
non est, non est falsum '. A. Non ergo dicemusillud beant, ne in quasdam inexcusabilesturpitudines deci-
de Medea, nescio quod monslrum , falsum esse? R. datur. Nuncautem quod praesentiquaestionisatis est,
Non utique; nam si falsum est, quomodo monstrum jam puto apparere, neque dubitari non esse falsum
est 2? A.Miram rem video : itane landem cum audio, quidquam nisi veri aliqua imilalione.
Anguesingentesalitesjunclosjugo. CAPUT-XVII.— Num aliquid ex omni parte falsum
(Poefa apud Cic, de Invent. i, 19.) sit aut verum.
non dico falsum? R. Dicis plane : est enim quod fal- 31. A. Proficiscere ad reliqua; nam hoc mihi bene
sum esse dicas. A. Quid, quaeso? R. Illam scilicet persuasum est. JR. Ergo illud quaero, utrum prseter
senteiitiam quae ipso versu enunliatur. A. Et quam disciplinas quibus erudimur, et quibus etiam ipsum
tandem habel ista imitalionemveri ? R. Quiasimiliter studium sapientiseannumerari decet, possimusquid-
enunliaretur, eliamsi vere illud Medeafecissel. Imi- quam ita verum invenire, quod non sicut theatricus
talur ergo ipsa enunliatione veras sententias falsa Achilles ex aliqua parte falsum sit, ut ex alia verum
senlentia. Qucesi non credilur, eo soloimilatur veras essepossit? A. Mihividentur mulla inveniri.Nonenim
quod ita dicitur, eslque tanlum falsa, noii eliam fal- disciplinseistum habent lapidem, nec tamen, ut verus
lens. Si autem fidem impelrat, imilalur eliam creditas sit lapis, imitatur aliquid secundum quod falsus dica-
Veras. A. Jam inlelligo multum interesse inter illa tur. Quo uno commemorato, vides jam innumerabili-
qucedicimus, el illa de quibus dicimus aliquid; quare bus supersedendum esse, qusesponte occurrant cogi-
jam assentior : nam hoc solo revocabar, quidquid lantibus. JR. Video prorsus. Sed nonne libi videnlur
falsum dicimus non recle dici, nisi habeat veri alicu- uno corporis nomine includi? A. Viderentur, si aut
jus imitalionem.Quis enim lapidem falsum argentum inane nibil esse certum haberem, aut ipsum animum
esse dicens non jure ridealur? tamen si quisquam inter corpora numerandum arbitrarer, aut etiamDeum
lapidem argentum esse dicat, dicimus falsum eum corpus aliquod esse crederem. Quaeomnia si sunt, ad
dicere, id est falsam proferre senlentiam. Slannum nullius imilalionemfalsa et vera esse video. JR.In lon-
autem vel plumbum non absurde, ut opinor, falsum gum nos miltis, sed ular quantum possum compendio.
argentum vocamus, quod id res ipsa velut imitalur : Certe cnim aliud est quod inane appellas, aliud quod
neque ex eo falsa est noslra senlentia, sed illud ipsum verilatem, A. Longe aliud. Quicl cnim me inanius, si
de quo enuniialur. verilalem inane aliquid puto, aut tantopere aliquici
CAPUT XVI. — An melioradeleriorumnominibus inane appelo ? Quid enim aliud quam veritateminve-
vocari possint. nire desidero? JR.Ergo el illud fortasse concedis, ni-
50. JR.Bene intelligis. Sed illud vide, utrum et ar- hil vcrum esse quod non veritale fiat ut verum sit.
gentum falsi plumbi noniine congruenter appellare A. Jam hoc olim manifesrtumest. R. Nura dubilas ni-
possimus. A. Non mihi placet. JR.Quid iia? A. Ne- hil esse inane prceter ipsum inane, aut cerle corpus ?
scio; nisi illud video, vehemenler conlra voluntalem A. Prorsus non dubito. JR. Opinor ergo, veritalem
meam dici. R. Num forie propierea quod argentum corpus esse aliquod credis. A. Nullo modo. R. Quid
melius est, et quasi in contumeliam ejus dicitur; in corpore ? A. Nescio; nihil ad rem : arbitror enira
plttmbi auteni quidam velut honor est, si falsum ar- vel illud te scire, si est inane, magis illud esse ubi nul-
gentuni vocelur? A. Prorsus explicastiquod volebam. lum sit corpus. B. Hoc sane planum est. A. Quid igi-
Et ideo credo jure infaraes inlestabilesquehaberi, qui lur immoramur? JR.An tibi aut verilas videtur fecisse
muliebri habitu se ostentanl, quos nescio ulrum fal- inane, aul aliquid verum esse ubi veritas non sit? A.
sas mulieres, an falsosviros melius vocem. Veros ta- Non videlur. R. Non est ergo inane verum, quia ne-
men hislriones, verosque infames sine dubitatione que ab eo quod inane non est, inane fieri polest: et
possumus vocare; aut, si latenl nec infamequidquam quod veritate caret, verum non esse manifestum est;
nisi a (urpi fama nominatur, veros nequam non sine et omniiio ipsiun quod inane dicilur, ex eo quod nihil
verilate dicimus, ut opinor. JR.Alius locus nobiserit sit dicilur. Quomodo igitur potest verum esse quod
de istis rebus disserendi: multa enim fiunl, quajquasi non est ? aut quomodo potest esse quod penitus nihil
facie populari turpia videnlur, aliquo lamen fine lau- esl? A. Age nunc, inane lanquam inane deseramus.
dabili honesta monslranlur. Et magna quaaslio est CAPUT XVIII. — Au v.re sit corpus.
utrum palriseliberandsecausa niuliebri tunica indutus, I 32. R. Quid de cceteris dicis? A. Quid »? R. Quod
debeal hoslem decipere, hoc ipso quo mulier falsa sit, vides mihi plurimum suffragari. Reslat enim animus
fortasse verior vir fulurus : et ulrum sapiens qui ali- et Deus, quse duo si propterea vera sunl quod in his
quo modocertum habeat necessariam fore vitamsuam est verilas, de immortalitate Dei nemo dubitat. Ani-
rebus huraanis, malit emori frigore, quam femineis mus autem iramortaliscreditur, si veritas quaeinterire
1 SicnoslriMss.SicetiamMss.Angl.AtLov.:Sienimfalsum non potest, eliam in illo esse probalur. Quare jam il-
esl, nonest: si esl, nonestfalsum. lud ullimum videamus, utrum corpus non sit vere ve-
2 SicmeUorisnotse Mss.At priusvulgatihabent: Namsi
factumest,quomodo falsumest? si nonestfactum,quomodo 1Er.ven. Lov.: Quidnki quodvides,non uiterrupioser-
monstrumest? moneusquead verba: vndescis, M.
rum, id est non in eo sit verilas, sed quasi quasdam sese quod interire non possis. A. Andio, resipisco, re-
imago verilatis. Nam si etin corpore, quod salis cer- colere incipio. Sed, quaeso, illa quae restant expedias-
tum est recipere interilum, lale verum invenerimus, quomodo in animo imperito, non enim eum mortalem
quale est in disciplinis, non continuo erit disputandi dicere possumus, disciplina et veriias esse intelligan-
disciplina veritas, qua omnes verce sunt disciplinae. lur. R. Aliud ista qucestiovolumen dcsiderat, si eam
Verumest enim et corpus quod non videlur dispulandi vis tractari diligenter : simul et illa quae, ut potuimus,
ratione esse formalum. Si vero et corpus imitatione investigala sunt, recensenda tibi esse video; qnia si
aliqua verum est, et ob hoc non ad liquidum verum, nihil eorum quae concessa sunt dubium est, multum
nihil erit fortasse quod impediat dispulandi rationem, nos egisse arbilror, nec cum parva securilale ccetera
quominus ipsa veritas esse doceatur. A. Inleririi quse- quserere.
ramus de corpore ; nam ne hoc quidem cum consti- CAPUT XX. •—Quwdam vera credimus, quwdamre-
terit, videoistam controversiam terminatam. R. Unde cordamur; qumdam nec sensu, nec phantasia, sed
scis quid velil Deus? Itaque attende : nam ego puto tuntumralione deprehenduntur.
corpus aliqua forma et specie contineri, quani si non 34. A. Ita est ut dicis, et obtempero prceceptis tuis
haberet, corpus non esset; si veram haberel, animus libens. Sed illud saltem impetrem, antequam termi-
esset. An aliter pulandum est? A. Assentior in parte, num volnmini slaluas, ut quid intersit inter veram
de csetero dubito; nam , nisi teneaiur aliqua figura, figuram, quse iiitelligentia continetur, et cam quam
corpus non esse concedo. Quoniodo autem, si eam sibi fingit cogitatio, quse grcece sive phantasia sive
veram haberet, animus esset, non salis intelligo. JR. phanlasma dicitur, breviter exponas. JR.Hoc quaeris
Nihilne landem de primi libri exordio, et de illa tua quod videre nisi mundissirausnon potest, et ad cujus
geomelrica recordaris ? A. Bene commemorasti; re- rei visionem parum es exercitatus; neque nunc per
cordor prorsus, ac libenlissime. JR.Talesne in corpo- istos circuitus alittd quam exerciiationem tuam, ul il-
ribus figuraeinveniuntur, quales illa disciplina demon- lud videre sis idoneus, operamur: tamen interesse plu-
strat? A. Imo incredibile est quanto deteriores esse rimum quomodo possit doceri, fortasse breviter pla-
convineuntur. R. Quas ergo istarum veras putas? A. nutn facio. Fac enim te aliquid esse oblitum, nliosque
Ne quaeso, etiam istuc me interrogandum putes. Quis le vclle quasi in memoriam revocare. Dicunt ergo
enim mente tam ccecusest qui non videal, isias quce illi: Numquidnamhocest, aut illud? diversa velut si-
in geomelrica docenlur, habitare in ipsa veritate, aut milia proferentes. Tu vero nec illud vides quod recor-
in his etiam veritatem; illas vero corporis figuras, si- dari cupis, et lamen vides non hoc esse quod dicilur.
quideni quasi ad islas tendcre videntur, habere ne- Numquidnamtibi cum hoc evenil, omni modovidetur
scio qtiam imitationem veritatis, et ideo falsas csse? oblivio? Nam ipsa discrelio, qua non admitlilur quod
Jam enim lotum illud quod ostendere molicbaris in- falso admoneris, pars quaedamrecordationis est. A.
telligo. Ita videlur. JR.Tales ergo nondum verum vident; falli
CAPUT XIX. — Verilasimmortalisarguil animw lamen decipique non possunt; et quid quaerant, satis
imtnortatitalem. norunl. At si tibi quispiam dicat te post paucos dies
53. R. Quid ergo jam opus est ut de disciplina dis- risisse quanrnaius es, non audes dieere falsum esse :
pulationis requiranius ? Sive enim figurae geometri- et si auctor sit cui iides habenda est, non recordatu-
csc in veritate, sivc in eis veritas sit, anima nostra, rus, sed crediturus es; totum enim tempus illud vali_
id est intclligentianoslra, contineri nemo ambigit, ac dissima oblivione tibi sepullum est: an aliter putas ?
per hoc in noslro animo etiam vcritas esse cogitur. A. Prorsus consentio. JR.Ilaec igilur ab illa oblivione
Quod si quaelibct disciplina ila cst in animo, til in plurimum differl, sed illa media est. Nam est alia re-
subjeclo inscparabiliter, nec interire verilas polest; cordationi revisendceque veritaii propior alque vici-
quid, quaeso,de animi perpetua vila, nescio qua mor- nior : cui simile esl quando videmus aliquid, cerloque
tis familiaritate dubilamus? An illa linea vel quadra- rccognoscimus id nos vidisse aliquando, atque nosse
lura vel rotunditas habent alia quceiniilentur ut vera affirmamus; sed ubi, aut qnando, autquomodo, aut
sinl? A. Nullo modo id possum credere, nisi forle apud quem nobis in noliliam venerit, satagimus re-
aliud sit linea quam Iongitudo sine latitudine, et aliud petere alque recolere. Ut si de homine nobis conlige-
circulus quam linea circumducia undique ad medium rit, etiam qucerimusubi eum noverimus : quod cum
cequaliler vergens. JR. Quid ergo cunclamur? An ubi ille commemoraverit, repente tota res memorise quasi
ista sunl, veriias non est ? A. Avertat Deus ameniiam. lumen infunditur, nihilque amplius, ut reminiscamur.
R, Andisciplinanon est in animo ? A. Quis hoe dixerit? laboratur. An hoc genus ignolum tibi est, aut obscu-
il. Sedforte potesi, intereunte subjecto, id quodin subrum ? A. Quid hoc planius? aut quid crebrius mihi ac-
jecto estpermanere? A. Quandomihi hoc persuadetur? cidere solet?
jR. Restal ut occidat verilas. A. Unde fieri potesl? R. 55. R. Tales sunt qui bene disciplinis liberalibus
Immor.lalisesl igitur anima : jamjam crede rationibus eruditi; siquidem illas sine dubio in se oblivione ob-
tuis, crede verilali; clamat et in le esse habitare, et im- rulas eruunt discendo, et quodammodorefodiunt (a):
mortalemesse, necsibisuam sedem quacumquecorpo- nec tamen contenti sunt, nec se tenent donec totam
ris morte posse subduci. Avertereab umbra lua, rever- faciem veritatis, cujus quidam in illis artibus spleii-
iere in te; nullus esl inleritus tuus, nisi oblitum te (o) .1Retract.,cap.4, n, i.
903 ADMONlTIODE SEQUENTIBUSTRIBUSCONTRAACADEMICOS LIBRIS. 904
dor jam subrulilal, latissime atque plenissimeintuean- ulla commixtioneperveniant; cum clamet ralio innu-
tur. Sed ex his quidamfalsicoloresatque formae,velut merabiles posse duci, nec sese in illis incredibilibus
in speculumcogitalionisse fundunt, falluntqueinqui- angustiis nisi ceniro posse contingere, ita ut in omni
rentes ssepe, ae decipiunt putantes illud totum esse earum intervalloscribi eliam circulus possit. Hoccum
quod norunt vel quod inquirunt. Ipsae sunt illceima- illa phamasia implere non possit, magisquequamipsi
ginationes magna cautione vitandae; quaj deprehen- oculi, deficiat, siquidemper ipsos esl animo inflicta,
duntur fallaces, cum cogitationisvariato quasispeculo raanifestumesl et multum cam differre a verilate, et
variantur, cum illa facies veritalis una et immutabilis illam, dtim hcecvidelur, non videri,
maneat. Tum enim alterius atque alterius magnitudi- 36. Ha:cdicentur operosius alque sublilius,cum de
nis quadralum sibi cogitalio depingit, et quasi ante inlelligendo disscrere cceperimus, quse nobis pars
oculos praefert; sed mens interior quaevult verum vi- proposita est, cum de animaevita quidquidsollicitat,
dcre, ad illud se po.tiusconvcrtat, si potest, secundum fuerit quantum valemus enuclealum alquediscussttm.
quod judicat illa omnia esse quadrata. A. Quid, si Nonenim credo te parum forriiidarene mors humana,
nobis quispiamdicat sccundumid eam judicare, quod etiaiiisinoniriterficiatariimam,rerum tainen oranium,
videre oculis solet? R. Quare crgo judicat, si lamen et ipsius, si qua compeflafuerit, veritatis oblivionem
bene erudita est, quantamvispilam veram vcra pla- inferat. A. Non potest satis dici quantum hoc malum
nilie punclo tangi? Quid tale unquam oculus vidit, metuendum sit. Qualis cnim erit illa acternavita, vel
aul videre potest, cum ipsa imaginalionecogitationis qusemors non ei pracponendaest, si sic vivil anima,
fingi quidquam hujusmodi non potesl? Annon hoc ut videmus eam vivere in puero mox nalo? ut de iila
probamus, cum etiamminimum circulum imaginando vita nihil dicam quaein utero agitur; non enim puto
animo describimus, et ab eo lineas ad centrum duci- esse nullam. R. Bono animo esto; Deus aderit, ut jam
iiius? Namcum duas duxerimus, inter quas quasi acu senlimus, quserenlibusnobis, qui beatissimum quid-
vix pungi possit, alias jam in medio non possumus dam posl hoc corpus, et veritalis plenissimumsine ullo
ipsa cogilalioneimaginariaducere, ul ad centrum sine mendacio pollicetur. A. Fiat ul speramus.
ADMONITIO
DE SEQUENTLBUS TRIBUS CONTRA ACADEMICOS LIBRIS.
Rcctus ordo poslulal, ul libricontraAcademicos,quiprimi omnium ab Augustino recensiti, et ante caeteros

(excepto opere de Pttlchro et Aplo, qui fetus eo juniore editus statira intercidit) ab eo profecti sunt, huc in
propriura locumrestituantur. Nempecum Academicorumconlra veri percepiionemargumenta sanclus Doctor
dudum imbibisset; ea tum etiam, ctraiverilatem Dei gratia fuisset assecutus, noniitillamipsi moiestiamfaces-
scbanl: quibus diluendis, non modo privatim sedulis meditationibusinsistere, sed etiam cum amicis disputa-
tionem habere animo destinavil.Hanc porro eollationemperaliquot dieshabitam tres in libros partitus est, et
Romanianosuo conciviac Maecenali,eumad phiiosophisestudium adhortando, transmisit.
Liber primuscongredientesinter se Licenlium et Trygetium exhibet, hunc contra Academicos, illura pro
Academicisdisputantem : an beala vita in cognitione veri; an conlra in sola illius invesligatione sit collo-
canda. Ubi quid sil errcr, quid sapienlia fuse explicalur.
In libro secundo S. Augustinus recenset placila Academicorum; prosequitur Alypitisveterem inter novam-
queAcademiamdiscrimina.Exploditursententiahorumphilosopliorum,quicum vcrum haud posse deprehendi
pularent, tamen veri simile sequi se profiterentur.
• In lerlio libro verum inveniri pro susceptis parlibus diffitetur Alypius; probat Augusiinusa sapiente co-
gnosci, ul pote qui sallem sapienliam noverit.Hic ipse deinde Zenonisdefinilionemdisculit, et duoilla redar-
guit Academicorum effala: Nihil percipiposse,et, Nulli rei debereassentiri.Dicit demumvideri sibi, Acade-
micos non iia sensisseuti vulgo existimantur.
Scripsilhoslibros initio suceconversionisin agro Cassiciaco,pauculis,vd.ait, diebustransactis, posteaqtiam
ibi vivere coepil(Lib.\,c 1, n. i); adeoquesub finemanni 386 ; quo abdicala rhetoricaeprofessioneilluc se-
cessit, ut totus purgando animo vacaret, seseque ad sacrum Baptisma dignc compararel. Consttleannolatio-
nem in lib. 5, c. 20.
S. AUGUSTINDS,EPIST.1, ADHERMOGENIAN'L'fcI.
Academicosego ne inlerjocandum quidcmunqttamlacessereauderetn: quandoenitn metanlorumvirorutn non
moverelauclorilas,nisieos pularemlongein alia, quatn vulgocredilumesl, fuissesententia?Quare poliuseositni-
talus sum quantutn valui, quatnexpugnavi,quod omninononvaleo.Videlurenimttiihisaliscongruissetemporibus,
ul si quid sincerumde fonlePlaionko fluerel,inler umbrosaet spinosadutneta poliusin paslionempaucksimorum
hominumducerclur,quamper aperla tnanans, irruenlibuspassim pecoribusnullomodopossetliquidum purumque
servari Hocautemswculocvtnjam nullosvideatnusphilosophos,nisi forle atniculocorporis,quosquidemhaud
903 CONTRA ACADEMICOS,S. AUGUSTINI LIBER PRIMUS. 906
censuerim dignoi'"iam venerabih' nomine; reducendimihi videntur homines, si quos Academicorttmper verborum
ingeniunia rerum comprehensionedeterruit sententia,in spetnreperiendwveritalis : tie id quod eradkandis altissi-
miserroribus pro temporeaccommodatumfuil, jam incipiat inserendwscientiw impedimentoesse Equidem
quoquomodose habeantillw litterw, non tatn me deleclat, quod, ut scribk, Academicosvicerim(scribisenim hoc
amanliusforte quam verius); quamquod mihi abruperim bdiosissimumrelinaculum, quo ab philosophiwuberede-
sperationeveri, quod est animi pabulum, refrenabar.
EX-LIB. XVDE TRINITATE, CAP.XII.
AdversusAcademicos...qui nihil ab homine <;ch"possecontendunt... sunt libri tres noslri, primo noslrw conver-
sionis tempore conscripti : quosqui potuerit et voluerit legere, lcctosqueinlellexerii, nihil eum profectoquw db
eis confraperceptionemverilatis argumenla tnulla inventasunt, permovebunl.Yide lib. Enchirid. c. 20.
Vide prwterea librum 1, cap. 1, Retractationum, col. 585-587, a verbis, Cum ergo reliquis-
sem, n. 1, usque ad verba n. k, Hominem sibi aptum. M.
CONTOA ACAMMICOS
LIBRI TRES -
LIBER PRIMUS.
Romamanus ad philosopmammcitaturprocemiolibri htijus,in quo ejttshtc
(iliusLicentiuscum Trygetioper tres disputalio-
beatamvitamipsainquisitioneven,
nes conerediturifie pro Academicis conlra nonnisiveri comprehensioneconstare
propuo-natvenit in contentionemdefinitioerroris, necnondefimtiosapienliae,quaeluculenterexplicatur.
CAPUT PRIMUM.— Romanianumad veram phiioso- commodi conlingit in parte, quod non conveniat et
phiam cohortatur. congruat universo. Quamsententiam uberrimarum do-
1. 0 utinam, Romaniane, hominem sibi aptum crinarum oraculis editam, remolamque Iongissime ab
ila Yicissimvirtus fortunaerepugnanti posset auferre, inlellectu profanorum, se demonstraturam veris ama-
ut ab ea sibi auferri neminem patitur! jam tibi profe- loribus suis, ad quam le invito, philosophia pollice-
cto injecisset manum,suiquejuristeesseproclamans, tur. Quamobrem, cum libi luo animo indigna multa
et in bonorum certissimorum possessionemtraducens, accidunt; ne te ipse contemnas. Nam si divina provi-
ne prosperis qtiidem casibus servire permitteret. Sed dentia pertenditur usque ad nos, quod minime dubi-
quoniam ita comparalum est, sive pro merilis nostris, landum est; mihi crede, sic tecum agi oportet ut agi-
lur. Namcum lanta, quantam semper admiror, indole
sivepronecessitatenalurse (Lib. 1 I{elracl.,c.l,n.%),
ut divinum animum mortalibus inliaerenlem, nequa- tua, ab ineunle adolesceulia adhuc infirmo ratio-
humanam jvitam errorum.
quam sapientiaeportus accipiat, ubi neque adversante nis atque Iapsanle vesligio
forlunceflatu, neque secundante moveatur; nisi eo il- omnium plenissimamingredereris; excepit (e circum-
lum fortuna ipsa, vel secunda, vel quasi adversa per- fluentia diviliarum, quae illam cetatemalqtie animum,
ducat: nibil pro le nobis aliud quam vola restant, quaepulchra et honesta videbanlur avide sequentem,
quibus ab illo cui hseccurse sunt Deo, si possumus, illecebrosis cceperat absorbere gurgitibus, nisi indete
impetremus ut tc libi reddat; ita enim facile rcddet et fortunse illi flatus, qui pulantur adversi, eripuissent
nobis; sinatque mentem illam luam, quae respiratio- pene mergentera.
nem jamdiu parturit, aliquando in auras veraeliberla- 2. An vero si edentem te munera ursorum * et nu <(
tis emergere. Etenim fortasse quaevulgo fortuna no- quam ibi antea visa speclacula civibus nostris, th >/
minatur, occuito quodam ordine regilur; nihilque tricus plausus semper prosperrimus accepisset; s|-(
aliudin rebuscasum vocamus, nisi cujus ratioetcau- stultorum hominum, quorum immensa lurba est, c f&.\
sa secreta est (Ibid.) : nihilque seu commodi seu in- flatis et consenlienlibus vocibusferreris ad ccelum; "<^
(«) Scriptisub finemanni586. nemo libi auderel esse inimicus; si municipales la-
ADMONITIOPP:BENEDICTINOROM.
Theodericensis,Albinensis,Casalensis,Victoriniduo,
-Hiscastigandis(libris)adliibitisunt Mss.Germanensis,Michaelinus,
Sorbordeitres, Regius,vaticanus,LectionesBelgicorumquatuorapudLov.necnoneditionesBad.Am.Er. Lov.
et Confessionum me-
Comparavimus prceterea eas omnes editiones initio Retractationum
moratas. M.
1 Bad.,munera cursorum.sed alii Cdd. summointer se vocabant.Hincde ludispraestitisnonmaleinleUigiturconci-.
consensuhabent ursorum. lnusitatumquodpiamludorum lii Eliberitanican. 5:«Flamines qui non immolaverinl:sed -
genus hic nominarevoluitAugustinus.Ludosnempe, quia «munustantunidedoritit,»etc.
Siberaliterpopulomunerum mstar exhibebantur,munera
SANCT.AUGUST. I. fVingt-neuf.J
907 CONTRA AUADEMICOS,S. AUGUSTINI
bulsete nonsolum eivium, sed eliam vicinorum palro- busqne conversus est, ita ut eum non femere patri
num ccre signarent; collocarentur staltiae, influerent audeam imitandum proponere. Philosopbia est enrm,
honores, adderenluretiam polestates,qusemunieipalem a cujus uberibus se nulla cetasqueretur ' excludi; ad
habilum supercrescerent; conviviis quotidianis mensse quam avidius relinendam et hauriendam qtto le inci-
opimce slruerenlur; quod cuique esset necesse, quod tarem, qtiarovis tuam sitimbene noverim, gustuni la-
cujusque eliam delicise sitirenl, indubilanter peteret, men mitterevolui, quem tibi suavissirnum, el, ut ita
indubitantcr hauriret,mulla etiamnon petentibus funde- dicam, inductorium fore, peto ne frustra speraverim.
rentur; resque ipsafamiliarisdiligeiitera luis fideliler- Nam disputalionem quam inter se Trygetius et Licen-
q'ueadminislrala,idoneamselanlissumplibusparalam- tius habuerunt, relatam in litteras, libi misi. Illum
queprceberet: tuinterea viveresin cedificiorumexquisi- enim quoque adolescenlem, quasi ad detergendum
tissimis molibus, in nitore balnearum, in tesseris quas faslidium disciplinarum aliquantum sibi usurpasset
honcslas non respuit, in venatibus, in conviviis, in ore militia, ita nobis magnarum honestartinique artium
clieniium, in ore eivium, in ore denique populorum ardenlissimum edacissimumque rcstltuit. Pauculis igi-
huinanissimus, liberalissimtts, mundissimus, fortuna- tttr diebus transactis, posleaquam in agro vivere cce-
lissimus, ul fuisli \ jaclareris : quisquam tibi, Roma- pimus, £um cos ad sludia horians alque animans,
niane, bealce allerius vitae, quoasola beala est, quis- uitra quam optaveram paralos et prorsus inhiantes
quam, quacso,mentionem facere atiderel? quisquam viderem, volui teniare pro setate quid possent : prse-
tibi persuadere posset, non solum te felicem non es- scrlim cum Horlensius liber Ciceronis jam eos ex ma-
se; sed eo maxime miserum, quo libi minime videre- gna parte conciliasse philosophicevideretur. Adhibilo
ris? Nunc vero quam te breviter admonendum tot et itaque notario, ne auraelaboremnostrum discerperent,
lanta, quoepertulisii adversa fecerunt? Nonenim tibi nihil perire permisi. Sanein hoc libro res ct sententias
alienis exemplis persuadendum estquam fluxa etfra- illorum, mea vero et Alypii eliam verba leclurus es.
gilia, et plena calamitalum sinl omnia, qtiaebona mor- DISPUTATIOPMJIA.
tales putanl; cum ita cx aliqua parte bene expertus CAPUT II. —-An ad bedlamvitutn necessaria sit veri
sis, ut exte caetcris persuadere possimus. comprehensio,an sola ejus inqukitio.
5. Illud ergo, illudluum, quo semper decora et ho- 5. Cum igitiir omnes horlatu meo unum in lo-
nesta desiderasti; quo le liberalem magis qtiam divi- cum ad hoc congregali esseriius, ubi opportununi vi-
tem esse maluisti; quo iiunqiiam concupisti esse po- sum est: Numquidnamdubitatis, inquam, verum nos
tenlior quam juslior, nunquam adversitatibus impro- scire oporlere ? Minime, ait Trygetius : cccterique Se
bitalibusque cessisti : illud ipsum, inquam, quod in te vnltu ipso approbasse significavcru.nl. Quid si, isi-
divinuni nescio quo vilse hujus somno veternoque so- quam, etiam non comprehenso vero beati esse pos-
pitum est, variis illis durisque jaclalionibus secrela sumus; necessariam veri compreliensionem arbitra-
mini? Hic Alypius : Hujus quaeslionis,inquit, jiidicein
providenlia excilare decrevit. Evigila, evigila, oro le;
niullum, mihi crede, gratulaberis quod pene nullis me tutius pulo. Cum enini iter mihi in urberii sit con-
prosperilatibus quibus lerientur incauli, mundi hujus slilulum, oportet me onere alicujus suscipiCridcepar-
tibi dona blandita sunt: qucemeipsum capere molie- lis relevari; sinlul quod facilius judicis paries, quarii
haritur quotidie isla cantaniem, nisi me peetoris dolor cujusquam defensoris, cuipiam delegare possim.Quare
vehlosam professionemabjicereel in philosophicegre- dehinc pro alterulra parle ne a me quidquam exspe-
miiini confugere coegisset. Ipsame nunc iri olio, quod ctelis. Quod ei cum concessum esset ab Oninibus, et
vehenienter opiavimus, nulril ac fovet: ipsa me peni- ego rogalionem repelissem : Beati certe, inqriit Try-
lus ab illa superslilione, in quam le mecuni prsecipi- gelius, esse.volumus; et si acl lianc rem poSsiimus
lelndederam, liberavit(n). Ipsa enim docet, et vere absque veritate pervenire, quaerenda nobis veritas
docelnihil omnino colcndum esse, lolumquecontemni noii est. Quid hoc ipsum, inquam ? Exisliihalisne bea-
tos nos esse posse, etiam non invenia verilale? Tuiic
dportere, quidquid mortalibus oculis cernilur, quid-
quid ullus seitsus allingil (Lib. 1 Retract., c 1, n. 2). Licentius : Possumus, inquit, si verum quseramus.Hie
cum ego cxterorum sententiam nutu flagilasseni: Mo-
Ipsa verissimum et secretissimum Deum pcrspicue se
dcmonstraluram promitiit, et jam jamque quasi per vet me, iuquit Navigius (a), quod a Licentio dictum
lucidas nubes oslenlare dignalur. est. Potest enim forlasse hocipsum esse beale vivere,
i. Ih hac mecum studiosissime vivit noster Lieen- in verilalis inquisilione vivere. Defini ergo, ait Try-
tius: ad eam toius a juvenilibus illecebris voluptati- getius, quid sit beala vita, ut ex eo eolligamquid re-
1 lnSfss.aliquotvetustis,ethiBad.Am.Er. Ae&stulfukli. spondere conveniat. Quid censes, inquam, esse aliud
lu aliis septemMSS. subslituiturut suesti; qucelectioforte beale vivere, nisi secundum id quod iii libmirie Opli-
hocverior est, quo ab usu vulgaloremolior. mum est, vivere? Temere, inquit, verba non fundam:
(o) ErathaUddubieRomanianus ex eorumnumero; quos inamid ipsum oplimum
hi Manichceorumhaeresim secum-pertraxisse deflet Augusti- quid sil, defihiendum mihi abs
nuslib. 4c6nf. c. 1. veruni is quoqiieaclsahamfidemali- te pulo. Quis, inquamj dubitaverit, nihil aliud esse
quandose recepit: quippequiAugusiinuni coluitim- hominis
rensei et nuiicupalum siliiab ipsolibrumdesemper
vera Religione minanti optimum, quam
eam partem animi,- cui do-
aliaqueipsiusscriijlainmagnopretio h ahuit; acdemumper obtemperare convenit ccetera quaequeiri Ko-
htteras a PauluioNolensiepiscopo, qui panes eulogiarum
nomineeidemmitlil,t.ractaturhonorificentissime. 1 Queritur,juxta Lov. M
atque ut
vir plane chrislianuscatholicus. (o)Augustinifraler.
90f> LIBEB.ffilMUS. 9i0
hiine sunt? Ilcec autehi, ne aliam postules defmifio- pientiaemunus est; quid dubitamusexistimare beatam
riem', mens aut ratfodici pOtest (Lib. 1 B.etracl.,cap. vitam, etiam per se ipsa iiivesligaiiorieveritatis posse
1, n. 2). Quod si tibi rion videtur, qucere quomodo coritingere?
ipse defimas vel bealam vilam, vel hominis oplinium. 8. Tum ille : Licetne tandera ad ea quae temere
Assenlior, inquit. concessa sunt, redire rursum ? Hic ego : Illi hoc non
6. Qnid ergo? ut ad proposifum, inquam, redea- solenl eoncedere, inquam, quos ad dispulandum non
mtts; videturne tibi riottinveritovero beate posse vivi, iiiveniendi veri cupiditas, sed ingenii puerilis jactan-
si laritum quaeratur?Repelo, inquit, sententiam illam fia impellil. Iiaque apud me, praesertirn cum adhuc
mearii': Minimevidelur. Yos, iriquam, quid opi.na- nutriendi educandique sitis, non solum conceditur,
mini? Tum Licenlius : Mihi prOrsus, inquil, videtur : sed ciiaiii in prseceptis habealis volo, ad ea vos discu-
iiarrimajores nostri, quos sapienles beafosque acce- lienda redire oportere, quae concesseritis incaulius.
pimus, eo solo quod verum quaerebant, bene beate- Et Liceniius : Non parvum in pbilosophia profecium
quevixeront. AgOgratias, iriquarii,quod cum Alypio puto, inquit, cum in comparatione recti verique in-
me judicem fecisiis, cui, fateor, invidere jam Ccepe- veniendi contemnitur a disputante victoria. Itaque li-
rani. QuOniamigitur alleri vestrum videtur beatam benter obsequor praecepliset sententiae tuce, et Try-
vitain sola iiivesligatiOiieveritatis; alteri, rion nisi gelium ad id quod se lemere concessisse arbitratur,
ittventione posse contingere; Navigius aulem paulo res enim mei juris est, redire permitlo. Tum Alypius:
aiite ostendit in luam, Licenti, parlem se velie trans- Suscepli a me officii nondum partes esse, vosmetipsi
ire : magnopere exspeclo quales sententiarum vestra- mecunl recognoscitis. Sed quoniam id jamdudum dis-
ruiri pairorii esse possitis. Res cnim magna est, et pOsitaprofeclio interrtimpere me compellit, pro meo
diligenli discussione digtiissima. Si res magna est, ait quoque munere geminatam sibi potestalem particeps
LiceriliUs,magnos viros desiderat. Noli quaerere, in- mecunl judicii noii renuet usque in reditum meuni:
quaril, proesertim in liac villa, quod ubivis gentium video enim hoe veslrum cerlamen longius progressu-
reperife difficileest: sed potius explica, cur id quod rum. Et cuin discessisset: Quod ', inquit Licenlius,
abs te non temere, Ut opinor, prolalum est, et qua temere concesseras, profer. Et ille : Temere dedi, in-
tibi ratione videatur : nam et maximseres, cum a par- quit, Ciceronem fuisse sapientem. Ergone Cicero
vis quceruiilur, magttos eos solent efficere. sapiens non fuit, a quo in lalina lirigua pbilosophia et
CAPUTIII. •—Bealiiaiemin investigationeveri sitatn iiiclioala est, et perfecta? Etsi concedam, inquit, esse
esse pro Academicispropugnatur. sapientem, non omnia tamen ejus probo. Atqui opor-
i. Quoniam te, ihquit, video magnopere nos ur- tet mulla ejus alia refellas, ut non impudenter hoc de
gere, ut adversum invicem disputeraus, quod te uti- quo agitur, improbare videaris. Quid si hoc solum rion
liler velle confido; qucero cur beatus esse non possit, recte sensisse illum affirmare paratus sum? Veslra,
qui verum quaerit, eliamsi minime invenial? Quia ut opinor, nihil interest, nisi cujus 2 ponderis ad id
bealum, inquit Trygelius, volumusesse perfectum in quod voio asserendunt, rationes atferani. Perge, inquit
omnibussapientem. QuiaUlemadhitcquaerit,perfectus ille. Quid enim, inquit, audeam contra eum, qui se
non est. Huncigitur quomodoasseras beatum, omnino Ciceronis adversarium profitetur?
non video. Et ille : Potest apud le, inquii, vivere ' au- 9. Hic Trygetius : Yolo attendas, ait, tu judex no-
ctoritas majorum"?Non omniura, inquit Trygetius. sler, queinadmodumsuperius bealamvitam definieris:
Quoruriitandem? Ille: Eorum scilicet, qui sapientes dixisti namque eum bealum esse, qui secundum eam
fuerunt. Tiitti Licentius: Carneades, inquit, tibi sa- partem animi vivit, quam caeterisconvenit imperare.
piftiisnori videtur? Ego, ait, graocusnon sum ; nescio Tu aulem, LicCnii,volo vel nunc mihi concedas (jam
Carneadesisle qui fuerit. Quid, inquit Licemius, de enim libertale, in quam maxitne nos vindicaturam se
illo'riOslroCicerOrie,quid iaridemexislimas?Dic cum philosopbiapollicetur,jugumilludauctoritatis excussj),
diu tacuisset: Sapieiis fuit, inqiilt. Et ille : Ergo ejus perfectum non esse qui adhucveritatem requirat. Tum
dehac ie sententia habet apud te aliquid ponderis? ille post diulurnura silenlium : Non concedo, inquit.
Habet, inquit. Accipe igitur quse sit, nam eam tibiex- Et Trygetius : Cur, quaeso?explica. Isthic sum enim,
cidissearbitror. Placuit eiiiniCiceroni nostro, beatum et aveo audire, quo pacto possit et perfectus liomo
esse qui veritatem invesligat, etiamsi ad ejus iuven- esse, et adhue quaerere verilatem. Hic ille: Qtii ad
lidnem non valeat pcrvenire. Ubi hoc, inquit, Cicero finem inquit, non pervenit, fateor quod perfectus
dixitf Et Licefiiius: Quis igriorat erim affirmasseve- non sit. Verilatera autem illam solum Deuni nosse
hemenler, nihil ah Iioriiine percipi posse; hihilque arbitror, aut forte hominis animam, cum hoc corpus,
reriianere sapienti, hisi diligentissimaminquisitionem hoc est tenebrosum carcerem, dereliquerit. Hominis
veritatis: propterea qurasi iricertis rebus essef assen- autem finis est, perfecte quserere veritatera : perfe-
sus, ctiahi si foriasse verae'foTenl, Iiberari ab efrore cluin enim quaerimus,sed lamen hominem. Et Try-
rioripossel? qucemaxihiaest Culpasapientis. Quam- getitts: Non igitur potest beatus esse homo. Quomodo
ofirem si el sapienlerii riecessajviobeatum esse-cre- enim; cuni id quOd magnopere concupiscit, assequi
dendum est, et veritatis'sola iiiquisitioperfectum sa-
1 in B. : El cutn dkcessit: Quid.Par. Er.ven, Lov.,et
cumdiscesskset:Quod. u.
s"exMSS., iincefe. —Sicetiairlfir'.et ven. ii. " ita MSS.Afin exciisislegitur, ftisidiicujttspondens.
PH CONTttA ACADEMICOS,S. AUGUSTINI g12
nequeat? Potest autem homo beate vivere, siquidem conflictumredierant: sed modum imposui, persuasique
ut in alium diem differri paterenlur. Inde ad balneas.
polesl secundum eam partem animi vivere quam do-
minari in homine fas esl. Potest' igitur verum inve- MSPUTATIOSECOKDA.
nire. Aut colligat se, et non concupiscatverum, ne 11. Postridie aulem cum consedissemus: Proferte,
cum id assequi non potuerit, necessario miser sit. At inquam, quod heri eosperalis. Tum Licenlius : Distu-
hoc ipsurii est beatum bominis, ait ille, perfectequse- leramus, inquit, disputalionem, nisi failor, rogatu
ul- meo, cum erroris definitio difficillimamihi esset. Hic
| rere veritalem : boc est enim pervenire ad finem,
| tra quem non potest progredi. Quisquis ergo minus plane, inquam, non erras, quod ut tibi omen sit ad re-
i veritatem quaerit, is ad finera Iiqua, libenter optaverim (Lib. 1 Relract., c. 1, n. 2).
' instanter quam oportet
hominis non pervenit: quisquis aiiiem tantum quan- Audi ergo, inquit, quod heri etiam nisi intercessisses,
f tum homo polesl ac debet, dat operam inveniendae protulissem. Error roihi videlur esse falsi pro vero
veritali, is eliarasi eam non inveniat, bealus est; to- approbalio; in quem nullo pacto incidit, qui veritalem
lum enim facit, quod ut faciat, ita natus esl. Invenlio quserendam semper existimat: falsum enim probare
autem si defuerit, id deerit quod nalura non dedit. non potest, qui probat nihil; non igilur potest errare.
Poslremo cum hominem necesse sit aut bealuni esse Beattts autem facillime esse potest: nam, ne longius
aut miserum, nonne demenlis est eum qui dies noctes- abeam, si nobis ipsis, ut heri licuit, quotidie vivere
que quanlum polest inslat invesligandaeveritati, mi- iiceret; nihil mihi occurrit cur nos bealos appellare
serum dicere? Bealus igitur erit. Deinde illa definitio dubitaremus. Viximus enim magna mentis tranquilli-
mihi, ut arbilror, uberius suffragctlur: nam si bealus tate, ab omni corporis Iabe animum vindicanles, et
est, sicuii est, qui secundum eam partem animi vivit, a cupiditatum facibus longissimeremoli, danles, quan-
quain regnare caeleris convenit, et hsec pars ratio ditum homini licet, operam rationi; hoc est, seeundum
citur; qusero utrum non secundum rationem vivat, illam divinam partem animi viventes, quam bealam
qui quccritperfecte verilatem? Quod si absurdum est, vilam esse heslerna inter nos definitioneconvenit: at-
quid dubilamus beatum hominem dicere sola ipsa que, ut opinor, nihil invenimus, sed tantummodo
inquisilionc veritatis ? quicsivimus verilalem. Potest igitur sola inquisitione
CAPUT IV. — Quid sit error. veritatis, etiamsi eam invenire minime possit, homini
10. Mihi, ait ille, nec secundum rationem vi- beata vila contingere. Nam definitio tua vide quanta
vere, ncc bealus oninino, quisquis crrat videlur. Er- facilitale excludalur notione communi. Elenim errare
rat atitem omnis qui semper quaeritnec invenit. Unde dixisti esse, Semper quacrere, et nunquam invenire.
tibi unumjam e duobusmonstrandumest: aut erranlem Quid si quisquam nihil quaerat, et interrogatus, verbi
bealum esse posse; aut eum qui quodquseritnunquam gralia, utrumnam modo dies sit, temere statimque
- invenit, non errare. Hicille : Beatus errare non potest. noctem esse opinetur alque respondeat? nonne libi
Et cum diu siluisset: Non autem errat, inquit, cum videtur errare ? Hoc igilur erroris genus vel immanis-
quaeril; quia ut non erret, perfecle quserit. Et Tryge- simum, non complexa est definitio tua. Quid si etiam
tius : Ut non errel quidem, inquit, quceril; sederrat, non errantes complexaest,polestnedefiniiio uila esse
cttm minime invenit. Ita atiteni libi profulurum pu- vitiosior? Nam si quis Alexandriam qiiaerat,et ad eam
tasti, quod errare ille non vult, quasi nemo erret recto pergat itincre ; non, opinor, potes eum erran-
invitus, aut quisquamomnino erret, nisi invilus. Tum tem vocare. Quid si eamdem viam, variis impeditus
cgo, cum ille diu cunctarelur quid respondcret: Defi- causis, longo agat tempore, et in ea morte prcevenia-
niendum vobis est, inquam , quid sit error : facilius tur; nonne et semper qucesivit, et nunquam in-
enim cjus fines poteslis videre, in quem jam penitus venit, nec erravit tamen? Non, inquit ilie, semper
ingrcssi cslis. Ego, inquil Licentius, definire aliquid quaesivit.
idoneus non sum : quamvis errorem definire sit faci- 12. Recte dicis, ait Licenlius, et bene admones..
cilins quam finire. Ego, ait ille, defiiiiam; quod mihi Inde enim prorsus nihil ad rem pertinet definitio tua:
facillimum esl, non nigenio, sed causa optima. Nam non enim ego beatum esse dixi, qui semper quccrat
errare est ulique semper quaerere, minquam invenire. veritatem. Quod ne fieri quidem potesl: primo, quia
Ego, inquit Liccnlius, si vel istam definitionemfacile non semper homo est; deinde, quia non ex quo tem-
possem refellere, jamdudum causse tneaenon defuis- pore incipit esse homo, eo jam polest, aelate im-
sem. Sed quoniam aut res ipsa per se ardua esl, aut pediente, verum quserere. Aut si semper id putas di-
ila mihi apparet; peto a vobis ut usque in craslinam cendum, si nihil lemporis quo jam quaerere potest,
lucem qucestiodifferatur, si nihil hodie quod respon- perire patilur; rursus tibi Alexandriam redeundum
deam, reperire potuero, ctim id sedulo mecum ipse est. Fac enira quemquam, ex quo tempore iter agere
volvam. Quod cum concedendum putarem, non re- vei cetalevel negotio sinitur, pergere occipere illam
nucniibus cceteris, dearabulatumire surreximus: no- viam, atque, ut supra dixi, cumdevietnusquam, anle-
liisquc inler nos multa variaque sermocinanlibus, iile quam perveniat tamen vita excedere; multum profe-
in cogilationedefixusfuit. Quodcum frustra esse sen- cto errabis, si libi errasse iste videbitur, quamvis
sissel, relaxare animum maluit, el nostro se sermons omni quo potuit tempore, nec qucereredesierit, nee
miscere. Postea cum jam advesperasceret, in eumdem invenire potuerit quo pergebat. Quamobremsi et mea
1 par., aut potestigiturveruminvenirc:ant colligat. M. descriptio vera est, e't secundum eaiii non errat ille
913 LIBER PRLMUS. 914
qui perfecte quaerit,quamvis non inveiiiat verilatem, verba, et consequenlium item singillatimomnia, fin-
beatusque est ob eam rem, quod secundum rationem gens quod nihil intelligam, definiri flagitem? Nam
vivit; tua vero definitio et fruslrata est, et si non quid planissimum non meo jure definiri cogam, si
esset, nihil eam curare deberem, si ex eo solum quod jure a me sapienticedefinitiopostulatur? Cujus enim
ego definivi,satis causa firmalaest: cur, quaeso,non- verbi in animis nostris aperliorem notionem naiura
dum est isla inter nos qusestiodissoluta? esse voluit quam sapienliae? Sed nescio quomodo,
CAPUT V. — Quidnainsit sapienlia. cum mentis noslrceveluti portum notio ipsa relique-
13. Hic Trygelius : Dasne, inquit, sapicnliam rerit, et verborum sibi quasi vela tetenderil, occur-
ctam viam vilae esse? Do, inquit, sine dubio: sed rant' statim calumniarummille naufragia. Quamob-
lamen volo mihi sapientiam definias, ut sciam titrum rem aut definitio sapienticene requiratur, aut judex
quse mihi, eadem tibi esse videalur. Et ille : Parum noster in ejus patrocinium dignetur descendere. Tum
libi, ait, videtur definita hoc ipso quod nunc interro- ego, cum jam stilum nox impediret, et quasi de inle-j
gatus es ? Eliam quod volui concessisti. Si enim non gro magnumquiddamdisserendumviderem oboriri, in
fallor, non falso recta via vitse sapientia nominatur. alium diem disluli : nam disputare cceperamus sole
Tum Licentius': Nibil mihi tam ridiculum, quam isla jam in occasum declinante, diesque pene totus cum in
definitiovidetur, inquit. Fortasse, ait ille : pedelen- rebus rusticis ordinandis, lum in recensione primi.
lim lamen quseso, ut ralio praeveniat risum luum: libri Virgilii peraclus fuit.
nihil enim est fcediusrisu irrisione dignissimo. Quid DISPUTATIO TERTIA.
enim, ait ille, nonne fateris vilsemortem esse contra- CAPUTVI. — Sapkntim definitiodatur et impugna-
riam? Fateor, ait. Mihi igitur, inquit ille, via vilcc tur. Albiceriidivhtaliones.
nulla magis videtur, quam ea qua quisque pergit, ne 16. Deinde mox ut illuxit, iia enim res erant
in morlem incidat. Assentiebalur Trygetius. Ergo si pridie conslitulacul largum esset olium , statini per-
vialor quispiam diverticulumvilans, quod a latroni- agendum negolium suscepium esl. Tum ego : Heri
bus obsideri audierit, recla ire pergal, atque ita eva- postulasli, inquam, Trygeti, ul a judicis munere ad
dat inleritum; nonne et viam vitce, et reclam secutus sapientiaepalroeiniumdescendereni: quasi vero quem-
est; et eam sapientiam nominat nemo? Quomodo quam in sermone vestro adversarium sapientia pate-'
igilur omnis recta vitae via sapientia est? Concessi relur; aut ullo defendenle ita laborarel, utmajus im-
cnim esse, sed non solam. Definitioautem nihil com- plorare deberet auxilium. Nam neque inter vos aliud
plecti debuit, quod esset alienum. Ilaque rursus defini, quaerendum natum est, quam quid sit sapieniia; in
A placel, quid tibi videlur esse sapienlia. quo eam vestrum neuler oppugiiat, quia uterque de-
{&.Diu ille tacuit; deinde: En, inquit, iterum desiderat. Neque si tu in definienda sapicnlia defecisse
finio, si hocjUinunquam finire statuisii. Sapientia est te putas, propterea reliqua defensiosententisefuselihi
via recta, qucead veritatem ducat. Similiter et hoc, deserenda est. Itaque a me nihil aliud Itabebis quani,
inquit ille, refellilur : namdura apud YirgiliumÊnese definitioneni sapientiae, quae nec mea nce nova est,
dictum est a matre : sed et priscorum honiiuum,et quam vos rairer non rc-
Pergemodo,et qua te ducitvia dirigegressum. cordari. Non enim nunc primumauditis, Sapienliam
(Mneid. 1, 400.) esse rerum humanarum divinarumque scientiam.
sequens hanc viam ad id quod dictum erat, id est ad 17. Hic Licenlius, quem post istam definitionem
verum, pervenil. Contende, si plaeet, ubi pedem ille diu pulabam quaesiturumcsse quod diceret, subjecit
incedcns posuit, sapienliam posse dici : quanquam statim : Cur ergo non, quceso, sapientein vocamus
stulte prorsus istam descriplionem tuam effringere flagitiosissimumillum horainem, quem ipsi bene no-'
conor; nani causam meamnulla plus adjufat. Elenim vitnus per innumerascorta soleredissolvi; Albicerium;
sapientiam non ipsam yeritalem, sed viam quse ad dico illum, qui apud Cartliaginemmultos annos con-
cam ducat, esse dixisti. Quisquisergo hac utiiur via, sulentibusmira qusedamet certa respondit ? Innume-
sapientia profecto ulitur; et qui sapientia utitur, sa- rabilia coramemorare possem, nisi et apud eos loque-
piens sit necesseest: sapiens igitur erit ille, qui per- rerqui experli sunt, et paucis nunc salis sit ad id quod
fecte qucesieril verilatem, etiamsi ad eam nondum volo. Nonne cochlearium (mihi aulem dicebat) cum
pervenerit. Nam via quae ducit ad veriiatem , nulla, domi non inveniretur; luo jussu percontatus, non so-
uli opinor, intelligitur melius quamdiligensinquisitio lura quid qusereretur, verum etiam nominatim cujus,
veritalls. Hac igitur sola via utens, jam isle sapiens res esset, et ubilateret, cilissimeverissimequerespon-
erit: al nemo sapiens miser; omnis autem homo aut dil? Item me prsesente, omitto illud quod in eo quod
miser, aut bealus : bealum igitur faciet non lanlum rogabalur nihil omnino falsus est, sed cum puer qui
invenlio, sed ipsa per se invesligatio veritalis. nummos ferebat, certam eorum parlem, cum ad eum
1S. Tum ille arridens: Merito mihi, inquit, ista pergeremus, furalus essel; omiiessibi numerari jus-
contingunt, dum adversario in re non necessaria sit, coegitque illum ante oculos nostros quos abstu-
fidenler assentior: quasi vero ego sim magnus defini- lerat reddere, priusquam omnino ipse aut eosdem^
tor, autquidquam in disputandomagis supervacaneum nummos vidisset, aut quanlum sibi allatum fuerit au-:
putem. Quis enim modus erit, si ego rursus velimde- dissel e nobis.
finiri abs le aliquid, et rursus ejusdem definitionis ' m B., occurrent.Par. Er. ven. Lov.,occurrant. M. «,
913 CONTRA ACADEMICOS,S. AUGUSTINI $16
18. Quid quod doclissimum et clarissimum virum rerura humanarum scientia dicitur, ea dicitur, qua
Flaccianum mirari solitum esse abs te aceepimus?qui quisquam novitvelquot, vel quales fundpshabeamus;
ciim de fundo emendo esset loculus, ad iilum divinurn quid auri, q.uid argentj, qui.dque..deiiiquealienorum
rcm ita detulit, ut quid egisset, gi potis esset, edice- carminum cogilemus? Illa est hum.anarflm rerum
ret. Atque ille staiim non modo negolii genus, sed scientia, quce novit lumen prudentice, temperantise
etiam, in quo ille veheinenter clamabat admirans, decus, forlitudir.is robur, justitise sanclitatem. Hsec
ipsum fundi nomen pronuntiavit, cum ita esset absur- enim sunt, quae nullam forlunam meluenles vcre no-
dum, ut vix ejus Flaccianus ipse meminisset. Jam slra dicere audemus : quae si Albiceriusille didicisset,
illud sine slupore animi non queo dicere, quod amico nunquam, mihi crede, lam luxuriose deformiterque
nosfro discipulo liso sese volenli exagitare, flagitanli- vixisset. Quod aulem dixit, quem versum voiveret
que insolenler, ut diceret quid secum ipse lacilus vol- animo ille a quo consulebalur; neque hoc puto inter
veret; Virgilii versum euin cogitare respondit. Curn res nostras esse numerandum : non quo negem houe-
ille obslupefactus negare non posset, perrexit quce- stissimas disciplinas ad possessionemquamdam noslri
rere quisnam versus esset. Nec Albicerius, qui gram- animi peninere, sed quia versum alienum etiam im-
matici scliolam vix transiens vidissel aliquando, ver- perilissimis canere ac pronunliare concessum est.
sum ipsum securus el garrulus canere dubitavit. Num Ideoque talia cum in menioriam noslram incurrerint,
jgitur aul res humanee non erant, de quibus ille con- non mirum est, si sentiri possunt ab hujus aeris ani-
sulebatur; aut sine rerum divinarum scienlia, tam malibus qttibusdam vilissimis, quos daemonasvocant,
certa consulentibus et vera respondit? At utrumque a quibus nos superari acumine ac sublililale sensuum
absurdum est. Nam et humanse res nihil sunt aliud posse concedo, ratione aulcm nego; atque id fieri
quam res hominum; ut argenlum, iiummi, fundus, nescio quo modo secretissimo alque a noslris sensi-
poslremo ipsa eliam cogilatio: el res divinas quis non bus remotissimo. Non enim, si miramur apicularo.
recle arbilretur esse, per quas homini divinalio ipsa melle posito, nescio qua sagacilate qua hominem vin-
conlingit? Sapiens ergo fuit Albicerius, si sapieniiam cit, unde advolare; ideo eam nobis praeponere,aut
rerum humanarum divinarumque scientiam illa defi- saltem comparare debemus.
nitione concedimus. 21. Itaqtie vellem magis iste Albicerius, ab eo qui
CAPUT VII. — Vindkalur dala sapienliwdefinilio. discere cuperet, interrogalus ipsa metra docuisset;
49. Hic ille : Primo, inquil', ego scicnliam non vel coactus a quopiam consultorum, de re sibi stalim
appello, in qua ilie qui eam profitelur, aliquando proposila versus proprios eecinisset. Quod eumdem
fallitur. Scienlia enim non solum comprehensis, sed Flaccianum saepe dixisse soles commemorare, cunj
ila comprehensis rebus constat, ut neqtte in ea quis illud divinationis genus magna mentis altitudine deri-
unquam errare, nec quibuslibet adversaniibus impul- deret atquc despiceret, idque nescio cui abjectissimae
sus nutare debeat. Unde verissime a quibusdampbi- animulae, sic enim dicebat, tribueret, quo ille quasi
losophis dicilur, in nullo eam posse nisi in sapiente spiritu admonitus vel inflalus haecrespondere solilus
inveniri; qui non modo perceplum habere debet id esset. Quaerebat enim vir ille doctissimus ab iis qui
quod tuetur ae sequitur , verum eliam inconcussum talia mirarenlur, num grammalicam vel musicam vel
tenere. Scimus autem illum quem coramemorasti, geometriam * Albicerius posset docere? Quis aulem
multa saepe falsa dixisse : quod non solum aliis mibi illum nosset, et non istorum omnium imperilissimum
referentibus comperi, sed praesens aliquando ipse fateretur? Quamobrem ad extremum horlabalur, ut
perccpi. Eumne igilur scientem vocem, cum saepe animos suos ii qui lalia didicissenl, illi divinationi
falsa dixerit; quem non vocarem, si cunclanter 2 vera sine dubitatione praeferrent, darentque operam his
dixisset? Hoc me de aruspicibus et de auguribus, et disciplinis instruere atque adminiculari suam menlem,
5 de his omnibus qui sidera consuluut, et de conjecto- quibus aeriam islam invisibiliumanimantium naluram
ribus somniorum dixisse pulatote. Aut aliquem ex hoc transilire, et eam supervolare conlingeret.
genere bominum proferle, si poteslis, qui consultus, CAPUT VIII. — Hariotus an sapiens, et quid sit sa-
nunquara de responsis suis dubitaverit, nunquam piens. SapientiwdescriptioluendwAcademicorumopi-
postremo falsa responderit. Nam de vatibus nihil nioni accommodata.
mihi pulo esse laborandum, qui mente loquuntur I" 22. Jam res divinaecum, omnibus concedentibus,
aliena. meliores augustioresque multo quam humanae sint;
20. Deinde res humanas esse ut concedam res quo pacto ille eas assequi polerat, qui quid esset ipse,
Iiominum, quidquara tu exislimasnostrum esse, quod nesciebat? Nisi forte existimas sidera, quce quolidie
nobis vel dare vel eripere casus potest? Aut cum contemplaniur, magnum quiddam esse in compara-
1 victorinicdd. cum aliistribus Mss.habent: nic ego: tione verissimi et secrelissimi Dei, quem raro fortasse
Primo,inquam,scienlium,etc, mendose,ut satisintelligitur inlelieetus, sensus autem nullus attingit: haecaulem
ex poslremocaj.ite,ubi hcecresponsiononobscureTryge-
lioattrihuilur. prcesto sunt oculis nostris. Nec ista igitur sunt illa di-
2 ln priusexcusis,constanter.mquinqueNss.,incunetan- se sola scire sapientia profitetur : caetera
ter. In aliissex o;limaenntaelegitur cunctanler,et melius. vina, qualia
Trygetiusquippc hic Albiceriumet ejus geueris homines autem quibus isli, neseio qui divinanles. ve! ad vanam
nou vulj.appellariscientes,quodeoriim-niillussit, quicon- jactantiam, vel ad quceslumabuluntur, pra3sideribus
ûUustmnquamderesponsksuisdubitaverit,nunauampo- M»
siremofalsaresponderit. ven, U>\.,geQmelrwm,.
»inB.,<7ecm<?<frtc;«m,.Par1Er.
917 LIBER PRIMUS. W
profeclo viliora sunt. Non igitur Albicerius rerum hu- CAPUT IX, — Epilogus.
manarum ac divinarum seienticeparticeps fuit, fru- 24. Tum ego, cum Trygetius qnid sibi esset re-
straque abs le islo ro.ododefinitio nostra tentata est. spondendura diu quaereret: Non puto, inguam, Li-
Postremo cum quidquid praeter res humanas atque centi, etiam argunienta huie defutura, si eum o.tiose
divinas .est, nos yilissimum ducere et omnino con- qucerere permiltamus: quid enim ,ei quovis locp de-
temncre oporleat; qusero in quibus rebus quacrat ille fuii ad respondendum? Nani primo jpse intulit, quo-
tuus sapiens veritatem? In divinis, ail ille : nam virtus niam de beata vita quceslionata es.t, et bealum «plum
etiam in homine sine dubitatione divina est. Has igitur necesse est esse sapientem, siquidem stultitia etiam
Albiceriusjani .gciebat, quas luus sapiens semper in- stultorum judicio misera est; pcrfeetum sapientem
quiret? Tuin Licentius : Divinas, ait, et ille noverat, esse debere, non aujem perfectum esse, qui adbuc
sed non eas qusea sapiente quserendsesunt. Quis enim verum quid silinq.uir.it; unde ne beatum quidem. Cui
non evertat oninem loquendi consuetudinem, si ei loeo tu cum molem aucloritalis objiceres, moleste '
divinationemconcedat, adimat' res divinas, e quibus aliqttanlum Ciceronis nomine pcrlurbatus, tamen se
divinatio nominata est? Quare illa vestra definilio, ni statim erexil, el generosa quadam contumaciain ver-
fallor, nescio quid aliud quod ad sapientiam non per- ticem libertatis exsiliit, rursumque arripuit quod erat-
tineret, inclusit. de manibus violenter excussum : qucesivitqueabs le,
23. Tum Trygelius : Definitionem istam, inquit, utrum libi perfectus, qui adhuc quaereret, viderelur;
defendet, si libebit, ille qui prolulit. Nuncmihi tu volo ut si fatereris non esse perfeetum, ad caput recurre-
respondeas, ut tandem ad id quod agiltir, veniamus. ret, demonstraretque, si posset, per illam definitio-
Isihic sum, inquit ille : Dasne, ait, Albiceritim scisse nem, perfectum esse hominem, qui secundum legem
verum? Do, inquit. Melior igitur luo sapiente. Nullo mentis vitam gubernaret: ac per hoc, beatum nisi per-
modo, ait ille : nam quod genus veri sapiens inquirit, fectum esse non posse. A quo te laqueo cum expe-
non solum ille delirus hariolus, sed ne ipse quidem disses caulius quam putabam, el perfectum horainem
sapiens dum in hoc corpore vivit, assequitur: quod diceres, inquisitorem diligentissimumveritatis; ipsa-
lamen tantum est, ut multo sit prceslabiliushoc sem- que illa definitione, qua beatam vitam illam demum
perquserere, quam illud aliquando invenire. Necesse esse dixeramus , quaesecundum rationem ageretur,
est, ait Trygelius, ut mihi in angusliis definitio ilia tu praefidentiusapertiusque pugnasses; ille tibi plane
siibveniat. Quaesi propterea libi viliosa visa est, quia reposuit: namoccupavitpraesidiumtuum, und« pulsus
complexaest eum quem non possumus vocare sapieu- omninosuminam rerum amiseras, ni te inducise repa-
tem; quaero utrum eam probes, si sapientiam rerum rassenl. Ubi enim arcem locaverunt Academici, quo-
humanarum divinarumque scienliam dicamus, sed rum tueris sententiam, nisi in erroris definitioue?
earum quae ad beatam vilam pertineant. Est, inquit Quaelibi nisi nociu fortasse per somnium rediret in
ille, et ista sapientia, sed non sola : unde superior mentem, jam quid respbnderes non habebas, cuni in
definilio invasit alienum, haec autem proprium dese- exponenda Ciceronis sententia idipsum lu ipse anle
ruit: quare illa avariliae, ista slultiliaecoargui potest. comniemoraveris. Deinde venlum est ad definitionem
Etenim ut ipse jam explicem definitione quod sentio, sapientiae, quam cum lanta calliditale labefactare co-
sapientia mibividetur esse rerum humanarum divina- nareris , ut tua furta nec ipse auxiliator tuus Albice-
rumque, quaead bealam vitam pertineant, non scien- rius fortasse comprehenderet; quanta tibi vigilantia,
lia solum, sed eliam diligens inquisilio. Quam descri- quanlis viribus reslilit? quam te pene involvil atque
plionera si partiri velis, prima pars quse scientiam depressit; nisi postremo le tua definilione nova tula-
tenet, Dei est; hcecaulem quse inquisilione contenta reris, diceresque humanam esse sapienliaminquisi-
est, hominis. Illa igitur Deus, hac aulem homo beatus lionem veritatis, ex qua propter animi tranquillitaiem
est. Tum ille: Miror,inquit, sapienlemluumquomodo bealavita conlingeret? Huicistesententicenon 2respon-
asseras 2frustra operamconsumere. Quomodo,inquit debit, praesertim si in proroganda diei vel parte quse
Lieentius, frustra operam consumere 3, cum tanta restat, reddi sibi gratiam poslulabit.
mercede conquirat? Nam boc ipso quo qucerit,sapiens 25. Sed ne longum faciamus, iam, si placet, serrao
est; ct quo sapiens, eo beatus : cum ab omnibus iste claudatur, in quo immorari etiam superfluum
involucris corporis mentem quantum potest, evolvit, puto. Tractala enim res est pro susceptonegoliosatis;
et seipsum in semelipsiim colligit; cum se non per- quce post pauca omnino posset verba finiri, nisi
miltit cupidilalibus laniandum, sed in se alque in exercere vos vellem, nervosqueveslros elstudia, quce
Deum semper tranquillus intenditur : ut et hic, quod mihi magna est cura, explorare : nam cum instiluis-
bealum esse supra inter nos convenit, ralione per- sem vos ad qucerendamveritatem magnopere hortari,
fruatur; et extremo die vitae ad id quod concupivit coeperam ex vobis quterere quantum in ea momenti
adipiscendum reperiatur paratus; fruaturque merito poneretis : omnes autem posuislis tantuiu, ut plus
divina beatitudine, qui humana sit ante perfructus 4. nori desiderem. Nam .cum beati csse cupiamus, sive
1Etadimat,juxtapar. Er. ven. Lov. M. id fieri non potest nisi invenla, sive non nisi diligen-
2Asserk,juxta Par.ven. Lov. M.
3Editiomittunthic Ioci, operam consumere: et moxha-
hent, cumtantatnmercedemconquirat;exceploBad,, qui * Editi,modesle.AtMSS. decemhabentjnofeste, etmelius;
cumMSS. tantamercede.— SicelianiPar. M. t alluditnempeAugustinus ad illud, molemauctoritatis.
*•ita in prsefert,
Mss.,proquo in Edd.perfruilus. a respondebU.r M.
par., sententia}
CONTRAACADEMICOS,S. AUGUSTINI 920
verum eliam legendo
ler qusesila veritate; posipositis cceleris omntbus sic vivere, non audiendo solum,
Tibi aulem si, ut sentio, Academici
rebtis, nobis, si beati esse volumus, perquirenda est. isla cognoverit.
vires ad eos defendendos validiores para;
Quamobremjam islam, ut dixi, dispulationem lermi- placent, decrevi'. Qusecum essent
nemus, et relatam in litleras miltamus, Licenti, ponam illos ego reos citare
lissimum palri tuo, cujus erga philosophiam jam dicta, prandium paratum esse annunliatum est, alque
surreximus.
prorsus animum teneo. Sed adhuc quae admitlal, 1 Anliquaeediliones,egolaccusaredecrevi.Sicetiamali-
qucero forlunam. Inccndi aulem in hcccstudia vehe-
quot MSS.vetustiores,quipaulopostnon habenthaecverba,
menlius polerit, cum teipsum jam intentum mecum prandiumparatumesseannuntialumest, atque.
LIBER SECUNDUS.
Romanianum Msecenatem suum ad amplectendamphilosophiam rursus cum grati animisignificalione
hortatur,tresque
in
illi describit collationesj,in quarum prima explicanlurplacita Academicorum. secundanovae ac veterisAcademise
discriminareferuntur; et explodilursentenlia horum philosophorum, qui cum verumhaudpossedeprehendiputarent,
veritamensimilese sequi profilerentur.In terliadiciturquid ifliverisimileseu probahileappellarent.
altente audivimus murmura tua, sed etiam nonnulla

CAPUT PRIMUM.— ContraAcademicorumraliones
Dei auxilio opus est. fulgura fulmiiiibuspropiora conspeximus.Quis enim,
ut ccelerapro tempore tacearaet unumcommemorem;
1. Si quam necesse est, disciplina atque scien- quis, inquam, lam subilo unquam lantum intonuit,
tia sapientiaevacuum esse non posse sapienlem, tam tantumque lumine mentis emicuit, ut sub uno * fre-
eam necesseesset invenire dum quaeritur; omnis pro- mitu rationis, et quodam coruscamine temperantiae,
fecto Academicorumvel calumnia, vel pertinacia, vel unodie illa pridie saevissimapenitus libido moreretur ?
pervicacia, vel, ul ego interdum arbitror, congrua illi Ergone non erumpet aliquandoista virtus, et multorura
tempori ratio, simul cum ipso tempore, el cum ipsius desperantium risus inhorrorem stuporemque conver-
Carneadis Ciceronisque corporibus sepulta foret. Sed let; et locula in terrisquasiquaedamfuturorumsigna,
quia sive vilaehujus mullis variisque jactationibus, rursus projecto lolius corporis onere recurret in cce-
Romaniane, ut in eodein te probas, sive ingeniorum lum? Ergone Augustinus de Romaniano frustra ista
quodam slupore, vel socordia vel larditate torpen- dixit? Non sinet ille cui me tolum dedi, quem nunc
tium, sive desperatione inveniendi; quia non quam recognoscere aliijuantuin ccepi.
facile oculis isla lux, lam facile meniibus sapienliae CAPUT II. — Romanianograli animi obsequiutnexhi-
sidus oborilur; sive eliam qui error omnium popu- bet, eutnquead philosophiamhorlatur.
Iorum esl, falsa opinione invenlaea se verilalis, nec 5. Ergo aggredere mccum philosophiam: hic ea
diligenter hominesquaerunt,si qui quserunt, et a quse- quidquid te anxium saepe, atque dubitantetn mir?.
rendi volunlale avertunlur; evenit ut scientia raro biliter solet movere. Noncnimmetuo auta socordist.
paucisque proveniat: eoque fit, ut Academicorum morum, aul a tardilate ingenii tui. Quis enim tequanda
arma, quando cum eis ad manus venitur, nec medio- aliquantum respirare concessum cst, in sermonibus
cribus viris, sed aculis et bcne eruditis, invicla et nostris vigilanlior?quisaculior apparuit?Ergonc libi
quasi Vulcania videanlur. Quamobrem contra illos graliam non repensabo?an forlasse paululumdebeo ?
fluclus procellasque forlunce, cum obnitendumremis Tu fiie adolescentulumpauperem ad peregrina 2sludia
qutiliumcumque virlutum, tum in primis divinum pergentem, et domo et sumplu, et, quod plus cst, ani-
auxilium omni devolioneatque pietale implorandum mo excepisti. Tu patre orbalum amicilia consolatus
est; ut intenlio conslantissima bonorum sludiorum es, horlalione animasti, ope adjuvisti. Tu in nosl.ro
teneat cursum suum, a quo eara nullus casus excutiat, ipso municipio,favore,familiaritate, cdmmunicatione
quominus illam philosophice tulissimus jueundissi- domus luce pene lecum clarum primatemque me feci-
musque portus accipiat. Hsec prima tua causa est; sti. Tu Carlhaginem illustrioris professionisgralia re-
liinc libi metuo, hinc te cupio liberari, hinc, si modo meanlem, cum libi soli 3 et meorum nulli consilium
dignus sim qui impelrem, quotidianisvolis auras tibi meum spemqueaperuissem, quamvis aliquantum illo
prosperas orare non cesso; oro aulem ipsam summi tibi insito, quia ibi jam docebam, palriceamore cun-
Dei Yirlutem atque Sapientiam. Quid cst enim aliud , ctatus es : tamen ubi evincere adolescentis cupidiia-
quem mysteria nobis tradunl Dei Filium? tem, ad ea qucevidebantur meliora lendentis, nequi-
2. Mullumautem me adjuvabispro te deprecantem, sli; ex dehortatore in adjutorem mira benevolenliae
sinon nos exaudiripossedesperes, nilarisquenobiscum moderatione conversus es. Tu necessariis omnibus
et tu non solum votis, sed eliam voluntale, atque illa iler adminiculastimeum. Tu ibidcm rursus, quicuna-
lua naturali mentis alliludine, propter quam te quae- bula, etquasi nidumstudiorummeorum foveras, jam
ro, qua singulariter delector, quam semper admiror, volare audenlis susienlasli rudimenta. Tu eliam cum
qucein le, proh nefas! illis rerum doniesiicarum nu- te absenie atque ignoranlc navigassem, nihil succen-
bibus quasi fulmen involvitur, et multos, ac pene 1 QuatuorMss.,illo.
omnes latet: me autem, et alium, vel tertium, fami- 2 In Mss.pervetustisdeest vox,peregrina.
3 sie juxla omnes Edd.sprcelerB., in quibusomitlitur,
liarissimosluoslatere nonpotest, qui saepenon solum soli.M,
921 LIBER SECUNDUS. g2a
sens1quod non tecum communicassemutsoIerem,at- rans, haesilans arripio aposlolum Paulum : Neque
quealiud quidvis quam contumaciamsuspicans, man- enim.vcre isti, inquara, lania potuissenl,vixissenlque
sisli inconcussus in amicitia; nec plus ante oculos ita ut eos vixisse manifestum est, si eorum Litterse
luos liberi deserti a magistro, quam nostrce menlis atque rationes huic tanto bono adversarenlur. Perlegi
penetralia purilasque versala est. cotum intentissimealque cautissime1.
•&.Postremo quidquid de otio meo modo gaudeo; 6. Tunc vero.quanlulocumquejam lumineasperso,
quod a superfluarum cupiditatum vinculis evolavi, tanla se mihi philosophiaefacies aperuit, ut non di-
quod depositisoneribus mortuarum curarum,respiro, cam libi, qui ejus incognitaefame semper arsisti, sed
rcsipisco,redcoadme; quodquaero intenlissimusve- si ipsi adversario luo, a quo nescioutrum plus exer-
rilatem, quod invenire jam ingredior , quod me ad cearisquam impediaris, eam demonstrare potuissem;
summitmipsum modiim2 pervenlurum esse confido; nae ille et wiias, et amcenapomaria 2, et delicata ni-
tu animasii, tu impulisli, lufccisti. Cujus autem mi- tidaque convtvia, et domesticos histriones, postremo
nister fueris, plus adhuc fide concept,quam ralione quidquid eiim acritcr commovetin quascumque deli-
compreheiidi.Nam cum pncsens prsosenli libi expo- cias, abjiciens et relinquens, ad ejus pulchritudinem
suissem interiores motus animi mei (a), vehementer- blandus amator et sanclus, mirans, anhelans, sesluans
que ac saepiusassererem, nullam mihi videri prospe- advolaret. Habet enim et ille, quod confitendumest,
ram forlunam, nisi qttse otiuin philosophandi daret; quoddam decus animi, vel potius decoris quasi sc-
nullam beatam vitam, nisi qua in philosophia vivere- menteni 3, qttod erumpere in veram pulchritudinem
tur : sed nie tanto meorum onere, quorum ex officio nitens, torluose ae deformiter inler scabra vilioriim,
mco vita pendcret, mttllisque necessitatibus, vel vani etinter opiuionum fallacium dumeta frondescit : ta-
mei pudoris, vel ineplae meorum miseriserefrenari : men non cessat frondescere, et paucis acute ac dili-
tam magiio es elalus gaudio, tam sancto hujus vitse genler in densa intuentibus quantum sinitur eminere.
inflamtnatusardorc , ut le diceres, si tu ab illarum Indeest illa hospilalilas, inde in conviviis multa bu-
importunarumlitiutn vinculisaliquo modoeximereris, manitatiscondinienla, indeipsaelegantia,nitor, mun-
omniamea vinculaetiam palrimonii tui mecura parti- dissima facies rerum omnium, et undique cuncta per-
cipalionerupturum. fuudensadumbrataevenuslatis urbanitas.
5. Ilaque cum admoto nobis fomite discessisses, CAPUT III. — Philocalia et Philosophia. Romania-
nunquam cessavimus inbiantes in philosophiam, at- num rursus ad philosophiamaccendil.
que illamvilam quacinter nos placuit atque convenit, 7. Philocalia ista vulgo dicitur : nc contemnas
prorsus nihil alittd :
cogitare atque id conslanter qui- nomeu hoc ex vttlgi nomine : nam
minus acriter tamen philocalia et
dem, sed agebamus; pulabamus similiter cognoniinatae stint, et
satis nos agere.Etquoniam nondumaderatea flamma, philosophia prope '' inter se videri volunt, et sunt. Quid
quasi gentiles
queesuniinanos arreplura erat; illamqua Ienta oestua- est enim ? Amor sapienlise. Quid philoca-
arbilrabamurvelessemaximam. Cumecce tibi pbilosophia
bamus, lia? Amor pulchriludinis. QuaeredeGraecis.Quidergo
libri quidam pleni, ul ait Celsinus, bonas res arabicas
noiine ipsa vera est pulcliritudo ? Gcrmanse
ubi exhalarunl in nos, ubi illi flammulceinslillarunt sapientia?
igitur istaesunl prorsus, et eodeni parente procrealse
preliosissimiunguenligullas paucissinias; incredibile,
(Lib. IRetract., 1, n. 5) : sed illa visco lihidinis
Romaniane, incredibile, et ullra quamdeme fortasse detracta ccelo cap. el, inclusaeavea populari, viciniam
et tti credis; quid amplius dicam? etiam mihi ipsi de tamen nominissuo,
iucredibile incendium concitarunt. me lcnuii, adcommonendum aucupcm ne
meipso Quis B
se conlcmriat, Hancjgitur sinepennis sordidatam et
lunc honor, quce hominum pompa, quae inanis famae
mortalis vilaefomen- egenlem volitaus libercsoror sccpeagnoscil, sed raro
cupiditas, qiiod deniqiie hujus liberal : non cnim philocalia isia undc genus ducat
lum atque retinaculuin commovebat?Prorsus totus in
nisi philosophia. Quamlolam fabulam(nam
ine cursim redibam. Respexi tantum, confiteor, quasi agnoscit, subito iEsopus facttts sum) Licentius tibi carmine
de ilinere in illam religionem,qute pueris nobis insila suaviusindicabit:
medullilus : verum autem me poeta est enim peneperfectus. Ergo
est, et implicata ipsa ille, si verara puleliriludinemcujus falsaeamator est,
ad se nescienlem rapiebat. Itaque titubans, prope- sanatis
renudatisque paululum oculis posset intueri,
1 Am.Er., nonnihilsuccensens, quibussufftaganturaliquot quanla voluptate philosophiccgremio se involveret?
Mss.meliorisnotas.
2Er. et Lov.,ad ipsumsumtnumbonum.sedmelius Bad. Quomodoibi te cognilum, sicut verum frairem ain-
Am.et. MSS.plerique,ad summumipsummodum,id est plecleretur ? Miraris hsec, et forsitan rides. Quid si
ad sapienliam;juxta illud, quod circaidem lempusdis- hsec
serehatAug.,lib.deBeatavita,sub finem: «Sapientianihil explicarcm ut vqlebam? quid si sallem vox, si
« estaliud quammodusatiimi,hoc est quo sese animusli-
«brat, ttt neque excurratiu — uimium,neque infra quam 1 Bad.Am.Er. et Mss.quamplur.es,atque caslissime.
« plenumest coarctetur.» SicetiamPar. M. paulopost, inhactenusvulgatiset aliquotMss.Iegitur,in-
(o)Komaniano praesenleususfueratMediolani anle annos cognilmfama;aut, incognitw fumm.sed castigatiusin aliis
circiterduos, quo lempore de comniuaivitaineunda cum codicibus,fame.
amieisdeliberahat, lib.Gconf. c . ii. «Romanianus maxime, 2 Ubiquelegimuspommria,vel pomeria,corrupte,ut vi-
«commuiiiceps noster,quemluncgraves aestusnegoliorum delur; namhic agitur evidenlerde pomariis,qucevoxsen-
«suorumadcomitaluni attraxerant, ab ineuntesetalemihi sumomniao aliumhabet. M.
«familiarissimus; quimaximeinslabalhuicrei, et magnam 3 juxta Par.Er. Vea.Lov.M.
«in suadendohabebatauctoritalem,quod amplares ejus 4seminarium,
In quinquenss,.,germanm.
«multumca3terisanteibat.» 6 lllam,juxta Par.Er. ven. Lov.M.
'
923 CONTRAACADEMICOS.S. AUGUSTINI au.
adhuc facies videri a te non polest, ipsitisphilosophiae iibrnm contulimus, septem fere diebus a dispu-
posset audiri? Mirareris profecto; sed non rideres, tando fuimus otiosi, eum tres tantum Virgiiii libros
non desperares. Crede mihi, de nullo desperandum post primum recenseremus, atque ut in lempore con-
est, de lalibus aulem minime.Omnino sunl exempla; gruere videbatur, tractaremus. Quo tamen opere Li-
facile evadit, facile revolat' hoc genus avium, multis cenlius in poelicae4studium sic inflamraalus est, ut
inclusis raultura mirantibus. aliquanlum mihi etiam reprimendus videretur. Jam
S. Sed ad nos redeamus, nos inquam, Romaniane, enim ab hac inlentione ad nullam se rem devocari
pbilosophemur: reddam libi gratiam, filius tuus cce- libenter ferebat. Tandem tamen ad retractandam
pit jam philosophari: ego eum reprimo, ut disciplinis quam distuleramus de Aeademicis quaestionem, eum
necessariisprius excultus vigeniioret firmior insurgat, a me, quantum potui, Iumen philosophiaeIaudarc-
quarum te ne mettias expertem, si berie te novi, au- lur, non invitus accessit: et forte dies ita serenus
ras 2 libi Jiberas tantum oplo. Nam de indolequid di- effulserat, ut nulli prorsus rei magis, quam serenan-
cam ? Utinam non ta.mrara esset in hominibus, quam dis animis noslris congruere videretur. Maturius iia-
certa est in tc! Restant duo vilta, etimpedimenta inque solito leclos reliquimus, pauiulumque cum rn-
veniendsoveritalis, a quibus tibi non mulium timeo; sticis egimus, quod tempus urgebat. Tum Alypitts:
limeo lamen ne le contemnas, aique inventurum esse Antequam vos, inquit, audiam de Academicis dispu-
desperes, aut certe ne invenisse te credas. Quorum tanies, volo mibi legatur serrno ille vester quem di-
ptimum, si lamen inest, ista libi disputalio forlasse citis me absente perfectum : non enim posstim alitcr,
detrahet. Saepius euim succensuisii Academicis, eo cumi inde hujus disceptationis occasio nata sit, in
quidera gravius, quo minus eruditus esses; sed eOli- audiendis vobis non aut errare, aut certe Iaborare.
benlius, quod verilalis amore illiciebaris. Itaque jam Quod ciim factum esset, et in eo pene tolum anleme-
cum Alypio,le lautore, confligam,el libifacile persua- ridianum tempus consumptum videremus; redire ab
debo quod volo, probabiliter tamen. Nam ipsumverum agro, qui deambulantes nos acceperat, domum insli-
noii videbis, nisi in pbilosophiam lolus inlraveris.il- luimus. Et Licenlius : Quaeso,inquit, anle prandium
lud autem altcrum quod te fortasse aliquid invenisse mihi breviler totam Academicorum senlentiam expo-
praesumis,quamvis a nobisjam quaerens,dubitansque nendo repetere ne graveris, ne quid in ea me fugiat,
discesseris, tamen si quidsuperstiiionisiiianimum re- quod pro partibus meis sit. Faciam, inquam, el eo
volutum est, ejicietur profecto, vel cum libi aliquam libentius quo de bac re cogitans parum prandeas. Ne,
inler nos disputalionem de rcligione misero, vei cum inquit ille, isthinc securus sis: nam el mulios, et
praesens tecum multa conlulero. maxitne patrem meum ssepe animadverti eo eda-
9. Ego enim nttnc aliud nihil ago, quam me ipse ciorera, quo refertior curis esset. Deinde lu quoque
purgo a vanis perniciosisque opinionibus. Itaque non de islis melris cogitantemnon sic experlus es, ut cura
dubilo meliusinihi esse,quam libi. Unuin lanlura cst mea meiisa secura sil. Quod quidem apud meipsum
unde invideam fortunae tuae, quod solus frueris Luci- mirari soleo : quid enim sibi vult, quod tunc cibum
liano meo 3: an et tu invides quia dixi, meo? Sed pertiuacius appelimus cum in aliud intendimus ani-
2
quid dixi aliud quam tuo, et omnium quicumque mum ? Aut quid est quod manibus et dentibus no-
unurn sumus? De quo tamen ut subvenias desiderio slris, occupalis nobis, animus imperiosus fit? Audi
meo, quid te rogem? Tu le ipse pro mc roga quan- polius, inquam, de Academicisquod rogaveras, ne le
tum scis,.quia debes. Sed nuncambobus dico, cavele metra ista volvenlem, non solum in epulis sine me-
ne quid vos nosse arbitremini, nisi quod ila didiceri- Iro, sed etiam in quaeslionibuspatiar. Si quid autem
tis, saltem ut nostis, unum, duo, tria, quatuor simul pro mea parte occultabo, prodet Alypius. Bona fide
collecta in summam fieri decem. Sed item cavele ne tua opus est, inquit Alypius : nam si meluendum est,
vos in pbilosophia veritalem aut non cognituros, aut ne aliquid occultes, a me deprebendi difficile posse
nullo modo ita posse cognosciarhitremini, Nam mihi arbitror eum, a quo me ista didifisse nullus qui me
vel p.otius illi eredile qui ait, Quwrile et invenielk novit ignorat, praesertim cum in prodendo vero
(Matth. vu, 7), nec cognitionem desperandamesse, non magis vielorise, quam anitno tuo consulturus sis.
el manifestiorem futuram , quam sunt illi numeri. CAPUT V. — Academicorumplacita.
Nunc ad propositum veniamus. Jam enim sero coepi ll.Agam, inquam, bona fide, quoniam dejure
metuere, ne hoc principiummodum excederet, et non prsescribis. Nam et Academicis placuit, nec bo-
est leve.Nam modus procul dubio divinus estised fefel- mini scientiam posse contingere earum duntaxat re-
leril cum dulciter ducit, ero cautior cum sapiens fuero. rum, quae ad philosopliiam pertinent; nam caetera
DISPUTATIO PMMA. curare se Carneades negabat; el tamen hominem
CAPUT IV. — Repetunlur in priorelibro dispulaia. posse esse sapientem, sapienlisque totum niunus, ut
10. Post prislinum sermonem, quem in primum abstequoque, Liceuli, illo sermone dissertum est,
1 sic Ani.Er. et prope omnesMss.AtBad.et lov.,evolat. 4 juxla Par. Poelkumstndium,juxta Er. ven.
2 Am.Er.et Lov.,aures. Sed legendumcumBad. et Mss. Lov.poetrim, M.
auras,quas Romaniano liberasoptatAugustinus,utassurgat 2 PleriqueMss.,aut quk est quimanibus.Moxex iis npn-
ct re-nofet.—.mras,juxta Par. M. el denlibusnostrk nobkoccupatknimkimperwsusfit.
3 sic scribilurin vetustioribuset pluribusMss.Porroin nulli,
Aliiporrotres, et denUbusnostrk
Edd. occupatkminusqnimus
prius i.ucinianomeo; et in Mss.quatuor,Lnciano. imperiosus fit.
LIBER SECUNDUS.' 926
in cpnnuisitioneyeri explicari. Ex. quo eonfiei, ut psisset, ut ei anteprandium quidquidhujus involutio-
nulli ptiam rei sapiens assentiatur: erret enim ne- nis esset, expediretur. Et cum reliqua dicere tenderet,
cess.eest, quod sapieiilinefas esi,si assentiatur rebus mater nostra (nam domi ]am eramus) ita nos trudere
incerljs. Et pmnia inperta esse non dicebant solum, in prandiuroccepit,ul verbafaeiendi locus non esset.
•
yerum eliam copiosissimis rationibus aflirmabant. DISPUTATIO
SECUKDA.
Sed yerum non possecomprehendi, ex illa stoiciZe- CAPUT VI. •—Academiwnovmet veterisdiscidium.
nonis definitionearripuisse vjdehanlur, qui ail id ve- li. Deinde, cum tanlum alimenlorum accepis-
rum percipi posse,quod itaesset animo impressumex semus, quantum compeseendaefami satis esset; ad
eo uude esset, ut esse non possel ex eo unde non pratum regressis nobis, Alypius, Parearii, inquit,
esset. Quod brevius planiusque.sicdicitur, his signis sentenlise tuae, nec ausim recusare. Si enim nihil me
verum posse comprehendi, quae signa non potest fugerit, gratabor cuni doctrinae tuae, tum etiam
babere quod falsumest. Hoc prorsus non posse inve- memorisemeae.At si in quoquamfortasse aberravero,
niri, vebemenlissimeut convincerent incubuerunt. recurabis id, ul deinceps hujusmodi delegationem
Inde dissensionesphilosophorum, inde sensuum fal- noii perlimescam. NovaeAcademicediscidium non
lacicp, inde somnia furoresque, inde pseudomeniet tam contra velerem conceptum, quam contra Stoicps
soritacin illius causaepalrociuioviguerunt. Et cum ab arbitror esse commotum. Nec vero discidiumest pu-
eodem Zenone accepissent, nihil esse lurpius quam tanduni, siquidem a Zenoneillatam novam quseslio-
opinari, confecerunt callidissime, ut s'i nihil percipi nem dissolvi discutique oporlebat. Nam de non per-
posset, et essel opinalio lurpissima, nihil unquamsa- cipiendo, quamvis nullis conflictationibusagitata, in-
piens approbaret. colens lamen eliam veterum Acadeiiiicorummentes
12. Hinc eis invidia magna conflalaest: videbatur sententia non impudenlerexisiimata est. Quod etiam
enim esse consequens, ut nihil ageret, qui niliil ap- ipsius Socratis Platonisque ac reliquorum veleram
probaret. Unde dormientem semper, et officiorum auctorilale probatu facile est, qui se hactenus credi-
omniumdeserlorem, sapientem suum Academicide- derunt ab errore posse defendi, si seassensioni non
scribere videbanlur, quem nibil approbare censebant. temere commisissent: quamvis propriam de hac re
Hic illi induclo quodam probabili, quod etiam veri- dispuialionem in scholassuas non inlroduxerint, nec
simile nominabant, nullo modo cessare sapientcm ab illis enucleale aliquando quaesitumsit, percipi,
ab officiisasserebant, cum haberet quid sequeretur; necne veritas possit. Quod cum Zeno rude ac novum
yeritas autem sive propler nalurae tenebras quas- inlulisset, contenderelque nihil percipi posse, nisi
dam , sive propter simililudinem rerum , vel obru- quod verum ila esset, ul dissimilibus notis a falso
ta, vel confusa latitaret. Quamvjs et ipsam refre- discerneretur, neque opinalionem subeundam esse
nationem et quasi suspensionemassensionis magnani sapienti, atque id Archesilas audiret; negavit hujus-
prorsus actionemsapientisesse dicebant. Videorniihi modi quidquaniposse ab homine rcperiri, neque illi
breviter lotum, ut voluisli, exposuisse, nihilque re- opinionis naufragio sapientis commiitendam esse
cessissea prsescriptione, Alypi, tua; id est egisse, vitain. Unde etiam conclusit, nulli rei esse assen-
ut dicitur, bona fide. Si enim aliquid vel non ita ut tiendum.
est dixi, vel forte non dixi; nihil voluntate a me fa- 15. Yerumcum ita res se haberet, ut vetusAcade-
ctum est. Bona ergo fides cst, ex animi senteutia. mia raagis aucta, quam oppugnataviderelur; exstitit
Homini cnim homo falsus docendus, fallax cayendus Philonis auditor Antiochus, qtti, ut nonnullis visus
debet videri: quorum prius raagistrumbontim,poste- est, gloriae cupidior quam vqritalis, in simultatem
rius discipulumcaulum desiderat. adduxil Aeademiaeutriusque senlentias. Dicebatenim
13. Tum Alypius: Gralum, inquit, habeo, cum et rem.insolilani, et ab opinioneveterum remotissimam
Licenlio a te salisfacluinest, et me onere imposito Academicos noyos conatos inducere. In quam rem
relevasti. Non enim magis tibi verendum erat, ne veterum physicorum aliorumque magnorum philo-
quid explorandi raei causaminus a te dieerelur (nam sophorum implorabat fidem; ipsos etiam Academicos
alio modo qui fieri poterat?) quam mihi, si in quo- opppgnans, qui se verisimile contenderent sequi,
quam te proder.efuissel necesse. Quare faxis, ut illud cum ipsiiin vcrum se ignorare faterentur. Mullaque
quod deest, non lam percontalioni, quam ipsi per- argumenta collegerat, quibus nunc supcrsedendum
conlanti, de diffcrentia novaeac veteris Academiae, arbitror : nihil tamen magisdefendebat, quam verum
ne te pigeatexponere. Prorsus, inquara, faleor, piget. percipere posse sapientem. Hanc puto inter Acade-
Quare beneficiumdederis (nam el hop quod comnie- micos noyos ap veteres controversiam fuisse. Quajsi
moras, adrem maxim.epert.inerenegare non possum), s.ecussp habet, ut Licentium plenissime informes,
si nie paululum conquiescente, apud me dislinguere pro ptrogue postulaverim. Si vero ita est, ut dicere
ista iiomina, et causamnovaeAcademiceaperire vo- potui^ susceplam disputalionemperagite.
lueris. Crederem., inquil, me quoque a prandio fe CAPUT VII. — AdversusAcademkos.
ayopare voluisse, ni te 2 magis a Licentio lerritum 16. Tum ego : Quamdiu, inquam, Licenli, in
duditmpularem, et ejuspostulalio ita nobis praescri islo noslro longiore quam pulabam sernione con-
1 in MSS. quiescis? Audisti qui siut Academicilui? At ille ve-
a tn B.,et.quinque,permciosissimk,
JuxtaomnesaliosEdd.,te, M. 1 SicMss,AtEdd.,gralulabor.
927 CONTRAACADEMICOS,S. AUGUSTINI 92g
recunde arridens, el aliquantum hac compellalione tim bausturus ardentius, nobiscum ista quaerentem
turbalior: Pcenitet me, inquit, tantopere affirmasse ac disserenlem videbis; cum ego me fortunatiorem
contra Trygetium, beatam vitam in veritatis inquisi- nunquam putabo, quid le landem sentire ac dicere
lione consistere. Nam me ista quaeslioila perturbat, .convenil? Hic vero ille aliquantumlacrymavit, et ubi
ut vix non miser sim, qui certe vobis , si qtiid hnma- loqui poluit, porrecta manu ccelum suspiciens : Et
nitatis gerilis, videor miserandus. Sed quid me ipse quando ego, inquit, Deus, hoc videbo? sed nihil est
ineptus crucio? aut quid cxhorreo tanta causseboni- de te desperandum. Hic cum .pene omnes ab inten-
talesubnixus? Prorsus non ccdam nisi veritali. Pla- tione dispulationis reinilti in lacrymas coepissemus, i
centne, inqtiam, tibi novi Academici? Plurimum, obluctansniecum, et vix me colligens: Age polius, '
inquil. Ergo vcrum videnlur libi dicere? Tum ille cum inquara, elin vires tuasredi; quas utcongereres unde '
jam essel assensurus, arrisione Alypii cautior factus, unde posses, patronus Academisefulurus, longe anle
hcesitaliqtiantura. Et deinde : Repete , inquit, roga- monueram : non opinor ideo ut modo ante lubamtre-
liunculani. Vcrumne, inquam , libi videntur Acade- mor occupelarlus (JEneid. lib. 11, v. 424); aut ul vi-
mici dicere? El rursum cum diu tacuisset: Ulrum , sendcealienaepugnaedesiderio, tam cilo te optes esse
ait, verum sil, nescio: probabile est tamen. Neque captivum. Hic Trygelius, ubi satis allendit jam vultus
enim plus video quod seqiiar. Probabile, inquam, nostros serenalos : Quidni iste oplel, inquit, homo
scisne ab ipsis eiiam verisimilc nominari? Ita, inquit, tam sanctus, ut hoc ei Deusanle vota concesseril?
videtur. Ergo. inquatn, verisimilis esl Academicorum Crede jam , Licenti"; nam qui non invenis quid re-
senlentia. Ita , inquil. Jam quseso altende, inquam , spondeas, et adhuc ut vincare oplas, parvae fidei
diligenliiis. Si quisquam fralrem tutim visum pa- mihi videris. Arrisimus. Tum Licenlius : Loquere
tris lui similemesse affirmct, ipsumque tuum palrem bealus, inquit, non inveniendoverum, sed certe,
non noverit; iionne libi insanus, aut ineplus videbi- non qucerendo.
tur? El hic diu lacuit. Tum ait, Non mihi hoc vide- 19. Qua hilaritate adolescenlulorumcuni essernus
turabsurdura. lsetiores; Attende, inquam, rogationem, et in viam
17. Cui ego ctim respondere coepissem; Exspecta , redi firmior et valenlior, si potes. En adsum, inquit,
inqui'., quccso,pattluliim.Ac post arridens, Dic mihi, quantum possum. Quid enim si ille fratris mei visor
ait, oro te, jarone cerlus es de victoria tua ? Tum ego: fama compertum habeat eum esse similem patris,
Facme, inquam, certum esse : non ideo lanien lu polest insanus aut ineplus esse, si credil? Slullusne,
causam luam debes deserere, proeseiTimciim haecin- inquam, saltem dici polest? Non conlinuoi inquit,
ter nos disptitaliosuscepla sit exercendi tui causa, et nisi se id scire contenderit. Nam si ut probabile se-
ad elimaiidum animum provocandi. Numqiiidnam, quitur quod crebra fama jaclavit, nullius tcmerilatis
inquit, aut Academicoslcgi, aut lot disciplinis eru- argui potesl. Tum ego : Rem ipsam paulisper consi-
ditus siiui, quibus tu ad me instructus adventas? Aca- deremus, et quasi ante oculos conslituamus. Eccefac
demicos, inquam, nec illi legeranl a quibus primo illum nescio quem hominem quem describimus, esse
sententia isia defensaest. Eruditio autem discipltna- prccsenlem : advenit alicunde frater luus; ibi isle :
rumque copia si te deficit, non usque adeo tamen in- Cujus hic puer filius? Respondetur : CujusdamRo-
genium luum csse debet invalidum , ut nullo facto maniani. At bic : Quam patri similisest! quam ad me
impelu paucissimisverbis meis rogationibiisquesuc- hoc non lemere fama detulerat! Hic lu, vel quis
cumbas. Illud enim jam vereri ecepi, ne libi ciiius alius : Nosti enim Romanianum, bone homo? Non
qtiatn volo sttccedal Alypius, quo adversario non ila novi, inquit : lamen similis ejus mihi videlur. Pote-
securus dcambulabo. Ergo uiinam, inquit ille, jam ritne quisquam risum tenere ? Nullo modo, inquit.
vincar, ut aliqtiandovos audiam disserentes, et quod Ergo, inquam, quid sequalur vides. Jamdudum, in-
pltts esl, videarn ; quo mihi spectaculo nihil potest quil, video. Sed tamen istam conclusionem abs te
feliciusexhiberi. Nam quoniaraplacuit vobis isla fun- audire volo: oportet enim alere incipias, quem ce-
dere, polius quam effundere; siquidem ore prorum- pisli. Quidni, inquam , concludam? Ipsa res clamat
penlia stilo excipitis, nec in terram, ut dicitur, ca- similiter ridendosesse Academicostuos, qui sein vita
dere sinitis: legere etiam vos licebit 4: sed nescio veri similitudinem sequi dicunt, cum ipsum verum
quoinodo, cum admoventur oculis iidem ipsi quos quid sit, ignorent.
inler sermo ccedilur2; bona disputalio si non ulilius,
CAPUT VIII. — Academicorumcavillalio.
al certe lcctiusperfundil animum.
18. Gratum habemtts, inquam : sed repentina ista 20. Tum Trygetius : Longe mihi, inquit, vi-
gaudia lua lemere illam senientiam evadere coege- ^delur dissimilis Academicorum cautio ab hujus
runt, qua dixisli, nullum tibi spectaculum exhiberi quem descripsisti ineplia. Illi enim ralionibus asse-
posse felicius. Quid si enim iilum patrem tuum , quo quunlur quod dicunt esse verisimile : istc autem ine-
profeeto nemo philosopltiam est post tam longam si- ptus famam secutus est, cujus auctoritate nihil est
1 AliquotMss.,vobisIkebU. vilius. Quasi vero, inqiiam, non ineptior esset, si
2 Ani.Er. cl Lov.,editur.SedMss.,nullofere excepfo,ha- diceret, Patrem quidem ejus minime novi, nec fama
bent, cwdimr.ita etiam Bad. Phrasisa Terentiousurpata
est in Heaut.act. 2, scen,5 : «Veruminlerea dumsermo- comperiqtiani sit similis patris, et mihi tamen similis
nes csedimus,» videlur. InepUor certe, iuquit. Sed quorsum ista?
929 LIBER SJECUNDUS. M
Quia tales, inquam, sunt, quidicunt, Verum quidem nibus, alque ita temperanlia velut conjuge accepta
non novimus; sedhoc quod videmus, ejus quod non regnaturum esse praesumil, securior redilurus in cee-
novimus simile est. ProTiabile,inquit, illi dicunt. Cui lum (Lib. 1 Relracl., cap. 1, n. 3). Aldes quid dicam ?
ego : Quomodo istue dicis ? An negas eos verisimile Toilamusde medio jam cuncla isla: arma acri facienda
dicere ? Et ille inquit : Ego ob hoc dicere volui, ut viro ( AZtteid.lib. 8, v. 304); nec quidquam minus
illam similitudinemexcluderem. Yidelialiirenim mihi scmper optavi, quam inter eos, qui secum multum
fama iriiprobe irruisse in quceslionemveslram, cum vixerunt, multumque sermocinati sunt, oriri aliquid,
Academicine oeulis quidem credant humanis, nedum unde novus quasi ponfliclus exsurgal. Sed propter
famccmille quidem, ut poetcefingunt, sed monstrosis mernoriam, quae infida custos esl excogitatorum, re-
tamen luminibus. Nam quis ego landem sum Aeade- ferri in litteras volui, quod inler nos saepepertracia-
roicedefensor? An in quccstione ista invidelis securi- vimus, siraul ut isti adolescentes, et in haecattendere
tati mece?En habes Alypium , cujus advenlus nobis, discerent, et aggredi ac subire lenlarent.
quaeso,ferias dederit, quem te jamdudum nonfrustra f 23. Tunc ergo nescis, niliil me certum adhuc ha-
formidare arbilramur. bere quod senliam (o), sed ab eo quaerendoAcademi-
21. Tum faclo silentio, oeulos ambo in Alypium corttm argumenlis alque disputationibus impediri ?
coululeruiit. Tum ille : Vellem , inquit, quidem, ut Nescio enim quomodo fecerunt in animo quamdam
meae vires patiuntur , auxiliari aliqualenus panibus probabilitatem (ut ab eorum verbo nondum recedam),
vestris, nisi mihi omen veslrum terrori esset. Sed quod homo verum invenire non possit: unde piger et
Iianc formidiiiem,ni me spes fefellerit, facile fugem *. prorsus segnis effectus eram , nec quacrere audebam,
Simul enim solalur me , quod praesens Academico- quod acuiissimis ac docTissimisviris invenire non li-
rum oppugnator, onus Trygetii vicli pene subierit, cuit. Nisi ergo prius tara mihi persuasero verum posse
et nunc eum victorem vestra confessione probabile inveniri, quam sibi illi nonposse persuaseruni; non
est. Illud magis vereor, ne et deseni officii negligen- audebo qucerere, nec habeo aliquid quod defendam.
tiam , et invasi irnpudenliam, devitare non possim. Itaque istam inlerrogationem removc, si placet, et
Wonenim vos oblitos credo, judicis mihi munus fuisse potius discutiamus inler nos, quam sagaciter possu-
delatum. Hic Trygetius : Illud, inquit, aliud, boc au- mus, utruninam possit verum inveniri. Et pro parte
temaliud est; quare qusesumus, ul te aliquando pa- mea videor mibi baberejam multa, quibus conlra ra-
tiare privalum. Ne renuerim, ait; nedum impuden- lionem Academicorum niti molior : inter quos el me
tiam vel negligenliam vitare cupio, in superbiae, quo modo interim nihil dislat, nisi quod illis probabile vi-
vitio nibil est immanius, laqueos incidam, si hono- stim est, non posse inveniri veritalem ; mihi autem
rem mihi a vobis concessum, diutius quam permit- inveniri po.sseprobabile est. Nam ignoratio veri, aut
titis teneam. mihi, si illi fingebanl, pecttliaris est, aut cerleuiris-
CAPUT IX. — De Acadetnkorumsentenliaserio dein- que communis.
ceps dispulandum. CAPUT X. — Verborumcontroversianon esl quw ha-
, 22. Proindc velim mibi exponas, bone accu- belurcum Academick, sed rerutn.
salor Academicorum, officiumtuum ; idest, in quo- 24. Tum Alypius : Jam, inquil, securus incedam :
rum defensioncm hos oppugnes. Meluo enim, ne video enim le non tam accusatorem, quam adju-
Academicos refellens, Academicumle probare velis. lorem fore. Itaque ne longius abeamus, videamus
Aceusatornm , inqnam, utopinor, duo genera esse quccsoprius ne per hanc quaestionemin qua succes-
bene nosli: non enim si a Cicerone modeslissime di- sisse videor iis qui tibi cesserunt, in verbi contro-
cttini esl, ita eum Yerris esse accusatorem, ut Sicu- versiam decidamus, quod te ipso insinuante ex ancto-
lorura defensor esset (Cicero iu Verrem, actionei), rilale illa Tulliana turpissimum esse, saepe confessi
proplerea necesse est, eum qui aliquem aecusal, ha- sumus. Cum enim, ni fallor, Lieentius placuisse sibi
bere alterum quem defendal. Et ille: Sallem habesne diceret de probabilitate Acadeniicorum sentcntiam,
tu quidquam in quo senlentia tua jam fundata consti- subjecisli quod ille iiaud dubie eonfirmavit, sciretne
teril? Facilecst, inquam, huic rogalioni respondere, hanc abeisdem etiamverisimilitudihem nominari. Et
mihi praesertimcui repentina non est: jam hoc totum bene novi, siquidem ex le mihi nola sunt, non absque
mecum egi, et diu multumque versavi animo. Quam- le esse Academicorum placita. Quae cum, tit dixi,
obrem audi, Alypi, quod, ut arbitror, jam optime animo tuo infixa sinl; quid l verba secleris, ignoro.
scis : non ego istam disputationem disputandi gralia Non est ista , inquam, mihi crede , verborum, sed
susceplam volo; satissitquod cum istis adolescenti- rerum ipsarum magna controversia : non enim illos
bus praelusimus, ubi libenler nobiscum philosophia 1 Quw,juxtapar. Er. ven. M.
quasijocata est. Quareauferanturde manibus nostris (o) Hicfiguraquadamutitur Auguslinussolemnidialogo-
fabellsepueriles. Devita nostra, de moribus, de animo rummore.Namnonnihilcerlumhabehatquodsentiret, qui
res agilur; qui se superaturum inimicitias omnium jamdudum mente «perveneratad id quodest,» uti lib. 7
Conf.c. 17 legimus.Et perspicuein ejusdemoperis lib. 8,'
fallaciarum, et veritate comprehensa, quasi in regio- c. 5, deseconversionemdhTerenteconfitetur: «Et non erat
c
nem suceoriginis rediens, triumphalurum de libidi- «nondumjam illa excusatio, qua videri mihi solebamproi.terea
me contemplosaeculoservire tibi, quia incerta
* In hactenusvulgatis,facik fuyiam. «mihiesset perceptioveritatis: >amenhn et ipsa certa
«erat.»
951 CONTRAACADEMICOS,S. AUGUSTINI 932
viros eos fuisse arbitror, qui rebus nescirent nomina bene accepisse quid dicam, id est quibus rebus haee
imponere; sed mihi hsecvocabulavidentur elegisse, nomina imponam. Non enim vocabulorum opificem,
et ad oecultandam tardioribus, et ad significandam sed reriim inquisilorem decet esse sapientem. Satisne
vigilanlioribussenlentiam suam. Quod quare el quo- inlellexistis, quomodo mihi Iudtcra illa quibus vos
modo mibi videalur, exponam, cum prius illa discus- agilabam, de manibus excussa sint? Hic cum ambo
sero, quaeab eis lanquam cognilionis humanae ini- se intellexisse respondissent, vultuque ipso respon-
micis dicla homines putant. Itaque perlibenter ha- sionem postularent meam : Quidputalis, iuquam?
heo hucusque hodienostrum processisse sermonem, Ciceronem cujus hsec verba sunt, inopem fuisse la-
ut satis quid inler nos quaereretur, aperteque con- linae linguce, ut minus apla rebus imponercl, quas
starei. Nam illi mihi videntur graves omnino ac pru- senliebat, nomina?
dcntes viri fnisse. Si quid est autem, quod nunc CAPUT XII. — Rursum de probabiliet verkimili.
disputabimusadversus eos eritl, qui Academieosin- 27. Tum Trygetius : Jam, inquit, placet noliis,
verilioni verilalis adversos fuisse crediderunt. Et ne Pum rps nota sit, de verbis nullas caiumnias com-
nie lerritum putes, etiam conlra eos ipsos non invittis movere. Quare vide potius quid huic respondeas
armabor, si non occullandaesententisesusecausa, ne qui nos liberavit, in quos lu impulsus tentas ile-
ab eis temere pollulis mentibus, et quasi profanis, rum irruere. Et Licentius : Mane , ait, quseso: nam
quaedam verilatis sacra proderentur; sed ex animo mihi sublucet nescio quid, quo videam non tibi lam
illa quse in eorum libris legimus , defenderunt.Quod facile tantura argumcntum eripi debuisse. Efcumde-
hodie facerem, nisi nos solis occasus jam domum fixus in cogitatione siluisset aliquantura : Rogo, in-
redire compellefet. Ilacterius illo die dispulatum est. quit, nihil mihi videtur esse absurdius, quam dicere,
se verisimile sequi, eum qui verum quid sit
DISPUTATIO
TED.TIA. ignoret :
CAPUT XI. — Probabilequid sit. nec illa me tua similitudo conturbat. Nam recte
ego
25. Postridic autcm quamvis non minus blan- interrogatus, utrum ex ista temperie cceli nulla in
dus tranquillusque dies illuxisset, vix tamen do- craslinum pluvia cogatur, respondeo es se verisiinile,
meslicis negoiiis evoluii sumus. Nam magnam ejus qui me non nego nosse aliquid veri. Nam scioarbo-
partem in epistolarum maxime scriplione consumpse- rem istam modo argenteam fieri non posse, mulla-
ramus. Et cum jam duaehorce vix reliquseforent, que talia vera non impudenter me scire dico, quo-
acl pratum processimus. Nam invitabat cteli nimia rum video esse similiaea quse verisimilia nomino. Tu
serenilas, placuitqtie, ut ne ipsum quidem quod re- vero, Carneades, vel quaealia grcecapestis, ul nostris
Stiterat tempus, perire paleremur. Ilaque cum ad ar- parcam (quid enim dubitem in hanc partem trans-
borem solilam ventum esset, et mansissemus loco : ire adeum cui captivusdebeor jure victoriae?):lu ergo
Yelim vos, inquam, adolescentuli, quoniam non est cum te nihil veri scire dicas, unde hoc verisiniilese-
hodie magna res aggredienda, in meinoriam mihi re- queris? At enim nomen ei non polui aliud imponere.
vocetis, quomodoheslerno die rogatiunculaequsevos Quid ergo nobis disputandum est cum eo, qui nec Io-
lurbavii, Alypius responderit. Hic Licentius : Tam qui polest?
breve est, inquii, ut nibil negotii sit hoc recordari; 28. Non ego, inquit Alypius, perfugas metuam :
quam leve sit aulem lu videris. Nam, ul opinor, ve- quanto minus ille Carneades, in quem nescio utrum
tuil le, res cum constaret, de verbis movere quaeslio- juvenili an puerili levitale commolus, maledicia po-
nem. El ego : Hoc ipsum, inquam, quid sit, quamve lius quam aliquod lelumpulasli essejaciendum?Nam
habeat viro, salis animadvertistis? Videor, inquit, illi quidem ad roborandam senienliam suam, quse
inihi videre quid sil; scd quceso,tu id paulisper expo- semper tenus probabili' fundata fuit, hoc interim ad-
nas. Nam saepeabs te audivi, lurpe esse disputantibus versum te facile suffecerit, ita nos a veri inventione
in verborum quceslione immorari, cum cerlamen procul esse positos, ut tu tibi ipse magno argumeuto
nullum de rebtts remanseril. Scd hoc sublilius est, esse possis, qui ita una inlerrogatiuncula loco motus
quam ut explicandum a me debeat flagitari. es, ut ubi tibi standum esset, penitus ignorares. Sed
26. Audile ergo. inquam, quid sil, vos. Id proba- haec, alque scienliam luam, quam tibi impressam de
uile vel verisimile Academici vocant, quod nos ad hac arbore paulo anle confessuses, in aliud lempus
agendum sine assensione potesl invitare. Sine assen- differamus. Quamvis enim jam alias partes delegeris,
sione autem dico, Ul id quod agimus non opinemur tamen sedulo docendus es quid paulo anle dixerim.
verum esse, aul non id scire arbitremur; agamus ta- Nondum enim, ut opinor, in eam quaestionem, qua
men. Ut verbi causa, utrum besterna nocte tam Ii- utrum inveniri verum possit qucerilur,progressi fue-
quida ac pura, hodie tam lalus sol exorturus esset, ramus : sed iliud lanlum in ipso vesiibulo defensio-
si nos quispiam rogaret; credo quod nos id scire ne- nis meaepraescribendumpulavi, in quo te lassum pro-
garemus, diceremus lamen ita videri. Talia, inquit stralumque prospexeram; hoc esl; utrum verisimile,
Academicus,riiihi videhlur omnia quaeprobabilia vel an probabile, an alio si quo nomine appellari potest,
verisimilia putavi nominanda; quae lu si aiio nomiue quod sibi Academicisat esse dicant, quaerendumnon
vis vocare, nihil repugno. Salis enim mibi est, te jam esse. Nam si (u optimus jam inventor veritalis tibi
1 Par., siquideniquod videris, nihil ad me. Postea si ingratus non fueris
d kpiUabimus,coiUraeosduputabi-
'
mus,qui. M. 1Par.Er. \en.,swpetehu$pfobdbilirdiiohe. M.
m LIBER TERTIUS SU
iraic patrocinio' meo, eadem fortasse rrie docebis. 30. Tum ille : Quid illis animi fuerit, inqiiit, non
CAPUT XIII. —: An Academki dkshnularint se scire temere confirmabo. Nam quanlttm ex libris colligida-
verutn. tur, tu melius nosti quaein verba sententiam suam
29. Hic ego, cum verecunde Licenlius Alypii promere soleanl : Me autem de meipso si consulis
impetum formidaret; Omnia potius , inquam , Aly- invenlum nondum verum esse pulo. Addoeliam quod
pi, loqui maluisli, qtiam quemadmodum nobis cum de Academicis flagitabas, nec posse inveniri me pu-
iis, qui loqui nesciant, disputandum sit. Etille : Quo- tare, non solum inolita , quam semper fere animad-
niam olira tum mihi, tuni omnibus notum esf, et vertisti opinione mea , sed eliam auctoritate magno-
nunc tua professione salis indicas te loquendi peri- rum excellentiortimque philosophorum; quibus nos
tum esse; velim expiices ulilitatem primo hujusin- praebere colla sive imbecillitas nostra, sive sagacitas
quisilionissuce*, quae aut superflua est, ut opinor, ipsorum, ultra quam nihil jam inveniri posse cre-
et ei multo magis respondere superfluum esl; aut si dendum est, nescio quomodo compellit. Hoc est, in-
commodavisa fuerit, et a meexpliearinequierii, pre- quam, quod volui. Nam verebar, ne cum tibi quoque
Carioabs te impetrera, ut magistri officium ne gra- id videreiur quod mihi; disputatio noslra manca re-
S'ere. Meministi, inqttam, beri me esse pollicitum dc maneret, nullo existente qui ex allera parte rem ve-
istis vocabulis post-acturum. Et nunc ille so'1adrao- nire in manus cogeret, ut diligenter qiiantum possu-
net, ut quae ludicra pueris proposui, redigam in cimus versaretur. Iiaque si id evenisset, paratus eram
stas; prsesertiin cum ea ornandi jam potius quam le rogare, ut Academicorum partes ita susciperes,
vendendi gratia proponam. Nunc anlequam slilum quasi tibi non solum dispulasse, sed etiam sensisse
nostrum tenebrseoccupent, quse patronae Academico- videreninr, verum non posse comprebendi. QuaJritur
rum soleitt esse, volo inter nos hbdie plenissime ergo inter nos, utrum illorum argumentis probabile
conslet, ad quam qusestioneni riobis explicandam sit nihil percipi posse, ac nulli rei esseasseiiliendu.m.
mane surgendum sit. Itaque responde, quaeso,utrum Quod si oblinueris, cedam libenter : si aulem de-
tibi videanlur Academicihabuisse certam de veritate monstrarc poluero mullo esse probabilius, et posse
senlentiam, et eam temere ignotis vel non purgatis ad veritatem pervenire sapientem, ct assensioiiem
animis prodere noluisse; an vero ita senserint, ut non semper esse cohibendam: nihil habebis, ut
eorum dispulaliones se habent. opinor, cur non te in meam senteniiam transire pa-
1 Bad.Er. et Lov.,inqukUwnistuw. Sed mehus Am.et liaris. Quod cum illi placuisset et caeteris qui ade-
Mss.suw; reieriuj?enimadLicenlium. rant, jam vespere obumbrali domuanrevertimus.
LIBER TERTIUS
Exhibet disputationesduas, quavuminitio statuitur fortunamnihilsive adjumentosive impedimentoesse sapienti.
MoxAugustinus,repugnante pro susceplispartibus Alypio, probat nonniliil sciria sapiente, utpotequi saltem sa-
pientiam noverit. Deinde zenonis definitionemdiscutil, et dttoilla redarguitAcademicorum placita: « Kihilpercipi
»
posse; et, «Kullir ei debere assentiri.» Dieitdemumvideri sibi Academicos
nonita sensisseuti vulgoexistimantur.
DISPUTATIOPBIMA. ritaie beatum fieri asseruerit hominem, alter vero

CAPUTPRIMUM.— Magnoperequwrendaveritas lantum diligenter quaesita; nulli nostrum dubium est,
unde pendet vita beala. nibil esse a nobis huic negotio praeponendum.Quam-
1. Cum post ilium sermonem quem seeundus li- obrem qualem vobis, quacso, hesternura diem vi-
ber contiDCi,alio die consedissemus in balneis; nam demur duxisse? Vobis quidem in studiis veslris vi-
erat iristior qtiam ul ad pratum liberet descendere ; vere licuit. Nam et tu , Trygeti, Yirgilii le carmini-
sic exorsus suro : Arbitror vos jam salis animadver- bus oblectasli, et Licenlius fingendis versibus vacavil,
tisse qua de re inler nos discutienda quaestioconsti- quorum amore ita perculsus est, ut propter eum
luta sit. Sed antequam ad panes meas veniam; quse maxime mihi istum sermonem inferendum pularem ,
ad eam perlinent explicandam , pauca , quseso, de quo in ejus animo philosophia (nuiic enim lempus
spe, de vita, de insiiluio nostro non ab re abhorreii- esl) majorem partem, non modo quam poetica, sed
lia libenter audiatis. Negotium nostrum non Ieve aut qusevis alia disciplina sibi usurpet, ac vindicet.
superfluum , sed necessarium ac summum esse arbi- CAPUT II. — An fortuna sapienti necessaria.
tror , magnopere quaerere veritatem : hoc inter me 2. Sed quaeso vos, nonne miseiTi' nostri es-
atque Alypium conVenit. Nam et cseteri philosophi tis, cum pridieita cubitum issemus, ut ad dilaiam
sapientem suum eatn invenisse putaverunt; et Aca- quaestionem, et prorsus ad nihil aliud surgerelur ;
demici sapienli suo summo conalu inveniendam quod lanla de re familiari necessario peragenda exsli-
csse professi sunt, idque illum agere sedulo; sed terunt, ut his penitus occupali, vix duas exlremas
quoiiiamvel laleret obrula , vel confusa non emine- diei horas in nosmetipsos respirare possemus? Quare
ret, ad agendam vitam id eum sequi quod probabile 1 m B. mkerali, quae lectioneque adoptataesf ab iir.
ac verisimile occurreret. Id etiam vestra pristina dis- ven. LOV.,neque adoptauda,utpote minime latina, se«
ceplalione confectum est. Nam cum alter inventa ve- quente casugenitivo.M.
93S CONTRAACADEMICOS, S. AUGUSTINI 936
semper fuit sententia mea, sapienti jarii homini ni- non quod sapienliam desidero, volo vilam. Unde
liil opus esse; ut aulem sapiens fiat, plurimum ne- foiTunasi mihi abstulerit vitam, auferet causam quae-
cessariam esso fortttnam(Lib.1 Retract. cap. l,n. 1): rendse sapientice.Nihil"igilurhabeo, cur ut fiam sa-
nisi quid aliud videtur Alypio. Tum ille : Quanlura piens, aul favorem optem forlunco, aut impedimenta
juris, inquil, fortunae iribuas, nondum bene noyi. formideni, nisi alia fortasse protuleris. Tum ego :
Nam si ad contcmnendani forlunam , forluna ipsa Non igitur censes sapientiae studiosum posse a for-
opus esse arbitraris, mc quoque comitem in hanc tuna , ne ad sapienliam perveniat, impediri, eliamsi
sentenliam do libi, Sin forlunccnihil aliud concedis, ei non auferat vilam? Non arbitror, inquit.
— Differunl sapienset siudiosus.Sapien-
quam ea quse corporis necessitati non possunt, nisi CAPUTIII.
ipsa volente, suppelere; non lta sentio. Aut enim iem nonnihilscire, quia saltem scit sapientiam.
licet eadem rcpugnante atque invita, nondum sa- 5. Volo, iDquam, mihi paululum aperias , quid
pienli, cupido lamen sapienlise,ea sumere quaevitae tibi inter sapientem et philosophum distare vi-
necessaria confitemur; aut concedendum est eliam deatur? Sapientem a studioso, ait, nulla re differre
in omni sapientis vila eam dominari, cum et ipse sa- arbitror; nisi qttod quarum rerum in sapiente qui-
piens iis quaecorpori necessaria sunt, non indigere dam habitus inesl, earum esl in studioso sola fla-
non possit. granlia. Quae sunl landem istaeres, inquam? Nam
3. Dicisergo, inquam, forlunam esse necessariam mihi nihil aliud videtur intercsse, nisi quod alier
sludioso sapicntise, sapienti vero negas. Non ab re scit sapienliam, alter scire desiderat. Si scientiam ,
est eadem repelere, inquit. Itaque nunc etiamabs le inquit, modestofine determinas , ipsam rem planius
quaero, ulrum forlunara ad seipsam conieinnendani eloculus es. Quoquo modo , inquam , eam deiermi-
aliquid juvare cestimes.Quod si arbitraris, dico sa- nem, illud omnibus placuit, scientiam falsarum re-
pienlice cupidum magnopere indigere forluna. Arbi- rum esse nou posse. In hoc mihi, inquit ille , visa
tror, inquam, siquidem per illam erit talis, qualis fuit objiciendaprccscriptio, ne inconsiderata consen-
eam possit conlemnere. Nec absurdum est: nam sic sione mea facile in principalis illius quaeslioniscam-
eiiam parvis nobis ubcra necessaria sunt, quibus pis tua equitaret oratio. Plane , inquam, mihi nihi)
efficitur, ut sine his poslea vivere, ac valere possimus. ubi eqttitare possem reliquisli. Nam nisi fallor, quod
Sentenlias , ait, nostras si animi conceptio non dis- jamdudum niolior, ad ipsum finem pervenimus. Si
sonat, concordare miht liqtiet: nisi forte discernen- enim, utsubtiliter vereque dixisli, nihil inter sapien-
dum cuiquam videlur qttod vcl fortuncevcl uberum, ticcsludiosutn et sapientera inlcrest-, nisi quod iste
non ipsa ubera seu foiTuna,sed alia res qttacdamnos amal, ille autein habet sapientiaedisciplinam; unde
faciat conlemptores. Nihil niagnum est, inquani, alio eliam nomen ipsum, id est, habilum quemdam cx-
simili uti. Nam ut sine navi, vcl quolibet vehiculo, primere non cunetalus es; nemo aulem habere disci-
aut omnino, nc vel ipsum Dsedalumlimeam, sine plinam potesl in animo, qui nihil didicit; nihil au-
nllis ad hanc rem accommodaiisinstrumeniis, aut tem didicit, qui nihil novit; ct nossefalsum nemo
aliqua occultiore potentia, ^Lgcum mare nemo trans- potest : novit igilur sapicns verilatem,, queni disci-
mitlit; quamvis nihil aliud, quam pervenire pro- plinam sapientiae habere in animo, id est habilum
ponat; quod cum ei eveneril, illa omnia quibus ad- jam ipse confessus es. Nescio, inquit, cujiis impu-
veclus esl, paratus sit abjicere alque conteinnere : denliacsim, si habitum inquisitionis divinarumhu-
ita quisquis ad sapienlioeportum, et quasi firmissi- manarumque rerum esse in sapiente confessum me
mum et quietissimumsolum pervenire voluerit; quo- negare voluero. Scd qui libi videalur invenlorum
niam, ut alia omittam , si ccecusac surdus fuerit, non probabilium babitus non esse, non video. Concedis
poiest, quod positum est in poteslate fonunae, ne- roihi, inquam , falsa neminem scire ? Facile id qui-
cessariam mihi videlur ad id, quod concupivil, ha- dem, inquit. Dic jam si poles, inquam, sapienlem
bereforlunam. Quod cum obtinuerit, quamvispulelur nescire sapienliam, Quid enim , ait, hoc limile uni-
indigere quibusdam rebus ad corporis valetudinem versa concludis, ul videri sibi non possit, compre-
pcrtinenlibus; illttd tamen eonstat, non his opus hendisse sesapienliam? Da, inquani, dexteram. Nam
essc ul sapiens sit, sed ut inler hominesvivat. Imo, si meministi, boc cst quod heri mc dixi efleciurum,
ail ille , si csseus ac surdus sit; et sapienliam adi- quod nuiic non a me conclusum, sed a le ullro mihi
piseendam, et ipsam vitam propter quam sapientia oblatum esse gaudeo. Nam cum inter me et Acado-
quseriiur, mca senlenlia, jure contemnct *. micosboc interesse dixissem, quod illis probabile vi-
4. Tamen, inquam, cum ipsa vita nostra, qua liic sum est verilatcm non posse comprehendi; mihi au-
vivimus, sit in poiestale forlunse; nec nisivivens tem nonduni quidema nte inventam, inveniri tamen
quisque sapiens fieri possit: nonne falendumest opus posse a sapiente videalur : nunc lu cum mea inter-
esse ejus favorc, quo ad sapieniiam pervehamur? rogatione urgereris, tiirum sapiens nesciat sapien-
Sed cum sapientia, inquit, non nisi viventibus sit liam, Yidetur sibi scire , dixisii, Quid tum postea,
neceSsaria, remolaque vita nulla sit indigenlia sa- inquit? Quia si videtur sibi, inquam, scire sapien-
pienlice, nihil in propaganda vita perlimesco fortu- liain, non ci videtur nihil scire posse sapienlem.
nam. Etenim quia vivo, propterea volo sapientiam, Aut si sapiculia nihil esl, voloaffirmes.
1 par. Er. ven. conlemnil.M. 6. Credcrem verc , inqttit, ad calcem nos finem-
que venisse; sed repenle cum dexleras inlerposuisii, vestro illo sermone libasti, qui te vehementius quam
disjunclissimos nos csse ct in longum progressos vi- isla poelica incenderal ad magnarum et vere fru-
deo : videlicet quod hesterno die a nobis nulla alia cluosarum rerum scieiniam. Sed dum ad istartim
quseslio eonstitula videbatur, nisi quod sapientem ad disciplinarum , quibus excolunlur animi, circum '
comprehensionem veri pervenire posse, affirmanle revocare vos cupio ; meluo ne vobis labyrintluis fiat,
te , ego negaveram : nunc vero nihil me opinor con- et prope me poenitet ab illo te impetu repressisse.
cessisse libi, quam videri posse sapienti probabilium Erubuit ille, discessitque ut biberct. Nam et mulium.
rerum se consecutum esse sapientiam : quam taroen sitiebat, el occasio dabalur evitandi me, plura,
sapientiam in investigatione divinarum humanarum- foriasse atque asperiora diciurum.
que rerum me constituisse nulli nostrum arbitror du- 8. Et cum rediisset, inlentis omnibus, sic coapi;;
bium. Non , inquam, ideo quia involvis , evolveris : Itane esl, Alypi, ul iuler nos de re j.mi, ut siihl
videris enim jam mihi exercendi tui causa disputare. videlttr, manifestissima non conveniat? Non mlrum
Et quia benc nosti istos adolescentulos vix adhuc est, inquit, si quod libi in promptu esse asseris, mihi
posse discernere quae acule ac subtiliter disseruntur, obscurum sit: siquidem pleraque manifesta, possint
tanquam judicum abuleris ignoranlia, ut tibi quan- aliis nianifesliora, et item obscura quaedam, non-
tumlibet Ioqui nullo liccat reclamante. Nara paulo nulfs obscuriora esse. Nam si et hoc libi vere ma-
anle dixisti, cum qusererem tilrum sciret sapiens sa- nifestum est, mihi crede, esse alium quemquam
pientiam, scire sibi videri. Cui ergo videtur sapien- cui et hoc manifestum luum manifesiius sit; et item
tem, scire sapientiam, non uliqne videtur nihil scire alium cui meum obscurttm obscurius sit. Sed ne
sapienlem. Hoc enim conlendi non polest, nisi quis- me perpugnacem diulius putes, obsecraverim ut hoe
quam dicere audeat, nihil esse sapientiam. Ex quo manifestum manifestius edisseras. Attende, inqtiam %
fit, ut jam hoc libi, quod etiam mihi, videatur; quaeso diligenter , et quasi seposila paululum <s&-
nam mihi videtur sapientem non nihil scire, et spondendi cura. Si enim bcne me atque le novi, fa-
libi, opinor, cui placel, videri sapienli sapientem cile data opera clarebit quod dico, et alter alteri cita
scire sapienliam. Tum ille , Non magis me inge- persuadebit. Dixistine landem, an fortasse obsur-
nium exercere velle quam te, arbitror; et id dueram , videri sapienli se scire sapientiam ? AnnuiL
miror, non enim libi ulla in hanc rem exercitalione Omitlamus, inquam , paululum istum sapientem. Tu
opus est. Nammihi adhuc fortassecaecovidelur inter- ipse sapiens es, an non ? Nihil, inquit, minus. Volo
esse inter videri sibi scire, el scire; et inter sa- tamen, inquam, respondeas mihi quid ipse seniiaa
pientiam quce in investigatione posila est, et ycrita- de sapienle Academico ; utrumnam libivideatur scirtj
tein : quoea nobis cum allerutra dicantur, sibi quem- sapienliam? Utrum sibi, inquit, scire videatur ant
admodum quadrent non invenio. Tum ego , cum sciat, unumne an diversum putas? Metuo enim ne
jam ad prandium vocaremur ; Non, inquam , mihi hsec confusio cuiquam noslrum suffugiumpraebeat.
quod tantum reniteris displicet: aut enim ambo ne- 9. Hoc est, inquam, Tuscum illud jurgium quod
scimus quid loquamur, et danda est opera ne tam dici solcl, cum qusestioniinlentataenon ejus solulio»
turpes siraus; aul unus noslrum , qtiod item relin- sed alterius objectio videtur mederi. Quod eiiam poeta
quere alque negligere non minus turpe est: sed po- noster (ut me aliquanlum Licentii auribus dedam) de-
meridianis horis rediemus ad invicem. Mihi enim cum cenler in Bucolicocarmine hoc ruslicanum et plane
videretur jam nos ad calcem pervenisse, pugnos pastoricium esse judicavit, cum alter alterum inlerro^
etiam miscuisti. Hic cum arrisissent, discessimus. gat, ubi coeli spatium non amplius quam tres ulnas
DISPUTATIOSECUHDA. pateal: ille autem,
CAPUTIV.— Rursus quodsapiensnon cst qui nihilscit. Dicquibusin terris inscriplinominaregum
7. Et cum redissemus, invenimus Licentium, cui Hascanturflores.
nunquam silienli Helicon subvenisset, excogitandis (virg., Ecloga3, vv. 105, 106.)
versibus inhiantem. Nam de medio pene prandio, Quod quseso, Alypi, ne in villa nobis Iicere artrtre-
quamvis nostri prandii idem initium qui finis fuit, ris : cerle vel istae balneolaealiquam decoris gymna-
clam surrexerat, nihilque biberat. Cui ego, Opto siorum facianl recordationem : ad id, si plaeet, quod
quidem, inquam, libi ut istam poeticam quam con- rogo , responde. Yidelurne tibi sapiens Academi-
cupisti, compleclaris aliquando : non quod me nimis corum scire sapientiam ? Ne verba verbis referendo,
deleclet isla perfectio; sed quod video te tantiim inquit, in longuro eamus, videlur videri sibi scire.
exarsisse, ut nisi fastidio evadere ab hoc amore non Yidetur ergo , inquam, tibi nescire ? Non enim ego
possis; quod evenire post perfectionem facile solet. quaeroquid tibi videalur videri sapienti, sed utrum
Deindecura sis bene canorus, malim auribus nostris tibi videalur sapiens scire sapientiam. Potes, ut
inculces luos versus; quam ut in illis graecis tra- opinor, hic aut aiere, aut negare. O utinam, inquit„
gcediis, more avicularum quas in caveis inclusas aut ita mihi facile esset ut tibi, aut ila tibi dif-
videmus, verba quae non inlelligis cantes. Admoneo ficile ut mihi! nec lam molestus esses , nec in his
tamen ut pergas polum, si voles, et ad scholam re- quidquam sperares. Nam cum me interrogares, quid
deas nostram , si lamen aliquid jam de te Hortensius mihi de Academico sapiente videaiur; respondi, vi-
et philosophiameretur, cui dulcissimas primitias jam 1 Editihabent,circulum.SedmeliusMss.decem,circum.
ISANCX.ATJGUST.I. fTrente.J
939 CONTUAACADEMICOS,S* AUGUSTINI 010
deri mihi quod videatur sibi scire sapienliam, ne aul robore invieta sit, eos loco movere non possit, cum
temere me scire affirmarem, aut illum non minus audacter affirmare adhuc valeant.ne nuncquidem tilli
lemere scire dicerem. Pro magno, inquam, beneficio rei consentiendumesse. Forte enim aliquando contra
niihi obsecro concedas primo, ut ad id quod ego , hoc quoque nonnihil vel a se vel a quopiam reperiri
non ad id quod tu le interrogas respondere digneris. posse, quod acute probabiliterque dicatur : suamque
Deinde ut spem meam, quam libi non minus curae, imaginem et quasi speculum quoddam in Proteo illo
quam tuam esse certo scio, nunc paululum omittas. animadverti oportere, qui traditur eo solere capi quo
Certe si me isla interrogalioiie decepero, cito trans- minime caperetur, investigatoresque ejus nunquam
ibo in luam partem, controversiamque finiemus. eumdem tenuisse, nisi indice alicujusmodinumine (o).
Postremo ut pulsa nescio qua solliciludinc, qua te Quod si adsit, et illam nobis veritalem quae tanlum
tangi video, diligentius animadvertas , quo facile in- curaeest demonstrare dignelur, ego quoque vel ipsis
telligas quid mihi abs te responderi velim. Dixisti invitis, quod minime reor, illos superatos esse confi-
enim ideo te non aul aiere aul negare, quod utique tebor.
faciendum est ad id quod rogo, ne temere te scire 12. Bene habet, inquam; prorsus nihil aniplius
dicas quod nescis : quasi vero ego quid scias quae- optavi. Nam videte, quseso,bona mihi quot et quanla
sierim , et non quid tibi vidcatur. Itaque nune idem provenerint. Primum est, quod Academici jam sic
planius (si tamen planius dici potest) interrogo : Yi- convicti esse dicuntur, ut nihil eis restet ad defensio-
deturne tibi scire sapientiam sapiens , an 11011 vide- nem, nisi quod fieri non potest. Quis enim hoc aut
tur? Si inveniri, inquic, sapiens qualem ratio pro- intelligere ullo modo, aut credere valeat, eum qua
dit, queat; polest niihi videriscire sapientiam. Ratio viclus sit, eo ipso quo victus est, victorem se esse
igitur, inquam, lalem tibi prodit esse sapienlem, qui gloriari ? Deinde si quid jam remanet cum bis confli-
sapienliam non ignoret: et recle islhuc. Non enim ctionis, non ex eo est quod dicunt, nihil sciri posse,
aliter decebat videri libi. sed ex eo quod nulli rei assenliendum esse conten-
10. Quceroergo jam , utrum possit sapicns inve- dunt. Nunc itaque concordes sumus. Nam ul mihi, ita
niri. Si enim polest, polesl etiam scire sapientiam, etiam illis videtur, sapientem scire sapientiam. Sed
onmisque quaeslio inter nos dissoluta est. Si autem tamen ab assensione illi temperandummonent. Yideri
non posse dicis, jam non quaereturutrum sapiens ali- enim sibi tantum dicunt; scire aulem nullo modo :
quid sciat, sed ulrum sapiens quisquam esse possit. quasi ego me scire profitear. Mihi quoquc videri istud
Quo constitulo, jam recedendum erit ab Academicis, dico : sum enira slultus, ut eiiam ipsi, si nesciunt sa-
et tecum isla quaeslio quantum valemus, diligenler pientiam. Approbare autem nos debere aliquid pulo,
cauleque versanda. Nam illis placuil, vel polius visum id est, verilatem. De quo eos consulo ulrum negent,
est, el esse posse hominem sapienlem, et tamen in id est, utrum eis placcal veritali assenliendum non
hominem scientiam cadere non posse. Quare illi sa- esse. Nunquam hoc dicent, sed eam non inveniri as-
pientem liihil scire affirmarunt. Tibi autem videtur severabunt. Ergo et hic ex nonnulla parte soeiura me
scire sapientiam, quod non est ulique nihil scire. Si- teii2i<t.quod utrisque non displicel, alque adeo neces-
mul cnim placuit inter nos, quod eliam inler omnes sario placet, consentiendum esse veritati. Sed quis
veteres, interque ipsos Academicos,scire falsa nemi- eam demonstrabit, inquiunt? Ubi ego cum illis non
nem posse : unde illud jam reslat, ut aut conlendas curabo certare; salis niihi est quodjam probabilenon
nihil esse sapienliam, aut lalem sapientem ab Acade- est, nihil scire sapientem, ne rem absurdissimamdi-
micis describi, qualem ralio non habet, fatearis. cere cogantur, aut nihil esse sapientiam, aut sapien-
CAPUT Y. — Academicoruminane suffugium tiam nescire sapientem.
prwcludilur. CAPUT VI. — Verilatem hisi divina ope non percipi.
11. Et his omissis consenlias ut quaeramus,utrura 13. Quis autem verum possit oslendere, abs te,
possit homini lalis provenirc sapienlia, qualem pro- Alypi, dictum est, a quo ne dissenliam
dit ratio. Non enim aliam debenius, aut possumus mibi Iaborandum est. magnopert
Eienim numen aliquod aisli so-
recte vocare sapientiam. Etsiconcedam, inquit, quod lum
le magnopere niti video , sciri a sapiente sapientiam, posse ostendere homini quid sit verum, cum bre-
viter, tum etiam pie.~Nihil ilaque in hoc sermone
et aliquid inter nos deprehensum quod sapiens possit riostro Iibentius
audivi, nihil gravius, nihil probabi-
percipere; tamen nequaquam mihi occurrit Academi- lius
corum labefactata omnis intenlio. Prospicio enim de- , et, si id numen ut conftdo adsit, nihil verius.
Nam et Proleus ille quanla abs te meniis altitudine
fensionis eis locum non minimum reservatum, nec
intenlione in optimumphilo-
illam assensionis suspensionem esse praecisam, eum commemoratus, quanta
Proteus enim ille, ut vos adolescentes
lioc ipso caussesusedeesse non possint, quo convictos sophiaegenus?
non penitus poetas a philosophia conlemnendosesse
putas. Dicent enim usqueadeo nihil comprehendi, in imaginem verilatis inducitur. Yerilalis,:
rei assensionem praebendam, lit eliam hoc videatis,
nullique in carminibus ostenlat suslinelque
de nihil percipiendo, quod lota sibi pene vila usque inquarri, Proteus
sifalsis ima-
ad le probabiliter persuaserant, nunc ista conclusione personam, quam oblinere nemo potest,
sibi extortum sit: ut sive lune, sive nunc hujus ar- ginibus deceptus comprehensionis nodos vel laxaverit
gumenti vis lardiiale ingenii mei, sive revera suo («)Hujuslocimentiofitlib. 2 de ordine, c 15,n. 43,
vel dimiserit. Siroi anim istae imagines, quse consue- sit ingenium: ergo Zeno vel Chrysippus si interro-
tudine rerum corporalium per istos quibus ad neces- gentur, quis sit sapiens; respondebit etim esse querii
saria liujus vilaeutiniur sensus, nos etiam cum veritas ipse descripserit. Conlra Epicurus vel quis alius ad-
tenetur, et quasi habetur in manibus, decipere alque versariorum negabit, suumque polius peritissimura
illttdere moliuntur. Hoc ergo tertium bontim mihl ac- voluplatum aucupem sapientem esse contendet. Inde
cidit, quod non invenio quanti aestimem.Mecumenim ad jurgium : clamat Zeno, et loia illa porticus lumttl-
familiarissimusamicus meus, non solum de probabili- tuatur, liomincm natum ad nihil esse aliud quam
lale humanaevitse, verum eliam de ipsa religione con- honesiatcm; ipsam suo splendore in se animos du-
cordat, quod est veri amici manifestissimumindicium. cere, nullo prorsus commodo extrinsecus posilo et
Siquidemamiciliareclissime atque sanctissimedefmila quasi lenocinante mercede : voluplatemque illam Epi-
est, rerum humanarum et divinarum cum benevolen- curi solis inler se pecoribus esse communem; iu
tia et charitate consensio. quorum societalem et hominem et sapienlem trudera
CAPUT VIJ. — AugusiinusAlypii hortatu habet dein- nefas esse. Contra ille convocata de hortulis in auxi-
ceps orationem conlra Academicos.Lepidus quidam lium quasi libera lurba temulentorum, quaerentium
locusCkerouk refertur. tamen quem incomplisunguibus bacchantes asperoque
14. Tamen ne aut Academicorum argumenta quas- ore discerpant, voluplalis nomen, suavitatem , quie-
dam nebulas videantur offundere, aut doctissimo- lem, testo populo, exaggerans, inslat acriter, ut nisi
rum virorum auctoritati, inter quos maxime Tullius ea bealus nemo esse posse videalur. ln quorum rixam
non movere nos non potest, superbe nonnullis resi- si Academicus incurrerit, utrosque audiet trahentes
stere videamur; si vobis placet, prius pauca contra se ad suas partes : sed si in illos aut in istos conces-
eos disseram , quibus videntur disputationes illae ad- serit, ab eis quos deserit, insanus, imperitus, temera-
versari veritati. Deinde ut ntihi videtur, oslendain riusque clamabitur. Itaque cum et hac et illac aurem
quce causa fuerit Academicis occullandae sententiae diligenter admoverit, interrogatus quid ei videatur,
suae. Itaque, Alypi, quamvis te totum in meis partibus dubitare se dicet. Roga nunc stoicum, quis sit melior;
videam, tamen suscipe pro his paululum, mihique re- Epicurusne qui delirare illum clamat, an Academicus
sponde. Quoniam hodie, inquit, auspicato, ut aiunt, qui sibi adhuc de re tanla deliberandum esse pro-
processisti, non impediam plenissimam victoriam nuntiat. Nemo dubitat Academicum praelatum iri.
luam, el partes illas jam securius, quo abs te impo- Rursus tc ad illum converte, et quaere quem magis
nuntur, tentabo suscipere; si taraen hoc quod inter- araet; Zenonem, a quo bestia nominatur; an Arche-
rogaiionibus te acturum esse significas, in orationem silam, a quo audit: Tu forlasse verum dicis, sed
perpcttiam (si libi commodum est) malis convertere; reqttiram diligentius. Nonne apcrtum est totain illam
ne vere ut perttnax adversarius, quod a tua humani- ponicum insanam , Academicos autem prce illis mo-
tate longissimum est, minulis illis telis abs le jam deslos cautosque homines videri Epicuro? Ita peraeque
captivus excrucier. prope de omnibus sectis copiosissime Cicero jucuu-
15. Alque ego cum et illos hoe exspectare animad- dissimum legentibus quasi spectaculum prsebet, velut
verlerem , quasi aliud ingressus exordium : Morein, ostendens nullum illorum esse qui non cura sibi pri-
inquam, vobis geram. Et quamvis post illum laborem mas partes dcderit, quod neCesse est, secundas ei
scholse rhetoricae in hac me levi armatura nonniltil dicat dare , quem non repugnare , sed dubitare con-
1
requieturum esse praesumpseram, ut interrogando spexerit. In quo ego nihil adversabor, neceis ullam
ista polius ageremquam dicendo; tamen quia et pau- auferam gloriam. Videatur sane quibuslibet Cicero hic
cissimi sumus, ut clamare mihi conlra valetudinem non jocatus, sed inania et venlosa quaedam, quod ab
meam iiorrsit necesse; et istum stilum causa ejusdem ipsorum Graeculorumlevitate abhorret %sequi et col-
salutis quasi aurigam moderatoremque sermonis mei Iigere voluisse.
esse volui, ne concitatius rapiar anirao qu.amcura CAPUT VIII. — Redarguilur locus e Cicerone
corporis poscit: perpetua, ut vultis, oratione audile allatus. .
quid sentiam. Sed primo illud videamus quale sit, 17. Quid enim me impedit, quin si huic vani-
unde amatores Academicorum gioriari nimium solent. tati resistere velim, facile ostendam quanto mintts
Nam est in fibris Ciceronis, quos in hujus causaepa- nialum sit indoctum esse quam indocilem? Unde fit ut
trocinium scripsit, locus quidam, ut mihi videtur, cum se ille Academicusjactanticulus quasi discipulum
mira urbauitate conditus, ut tionnullis autem, eliam singulis dederit, nemoque illi quod se scire putat, per-
firmiiate roboratus. Difficileestprorsus, ut quemquam suadere potuerit; magna illorum postea consensione
non moveat, quod ibi dictum est, Academico sapienti rideatur. Jam enim quisque alium quemlibet adver-
ab omnibus caHerarum sectarum qui sibi sapientes sariorum suorum nihil didicisse, hunc vero nihil posse
videntur, secundas partes dari, cum primas sibi quem- discere judicabit. Ex quo deinceps de omnium scholis
que vittdicare necesse sit. Ex quo posse probabiliter non ferulis, quod esset deformius quam molestius,
confici, eum reele primum esse judicio suo, qui sed illorum pallialorum clavis el fustibus projicietur.
omnium cceterorum judicio sil secundus.
1 Am.et Er. habent, necei Syllmauferamgiorkmi.
16. Fac enim, verbi causa, Stoicum adesse sapien- 2 m prius excusis, nonabhorreret.Sed octoMss.ferunts»
tem; nam contra eos potissimum Aeaderoieoruniexar- abhorret,necminusbene. iAblwrreret}.
m CONTRA ACADEMICOS,S. AUGUSTINI 9«
Non enim magnum negotium erit, contra communem ipsa ila posita satis non est ad dijudicandum. Sed il-
pestem veltit Herculea quaedamposlulare auxilia Cy- lud forle si diceretur, penitus homines a philoso-
nicorum. Si autem isla viibsima gloria cum his cer- phando averlerenlur : nunc vero inducendi sunt sa-
tare liheat, quod philosophanti mihi jam qnidem, sed pientise dulcissimo ac sanctissimo nomine, ut cum
nondum sapienti faciliore venia concedendum est; conlrita setatenihil didicerint, postea te summis exse-
quid habebunt quod possint refellere? Ecce enim fa- crationibus prosequantur, quem relictis sallem volu-
ciamus me atque Academicumin illas lites philoso- platibus corporis, ad animi lormenta sunt seculi.
phorumirruisse:omnesprorsusadsint, exponantbre- 20. Sed videamus per quem potius a philosophia
viter pro tempore sententias suas. Quseratur de Car- deterreantur. Per eumne qui dixerit: Andi, amice;
ncade quid sentiat. Dubilare se dicel. Itaque illum philosophia non ipsa sapienlia, scd siudium sapientiae
singuli praeferentcaeteris. Ergo omnes omnibus: ma- vocatur, ad quam te si contuleris, non quidem dum
gna nimirum atque altissima gloria. Quis istum nolit hic vivis sapiens eris (est enim apud Deum sapienlia,
imitari? et ego itaque interrogatus, idem respondebo; nec provenire homini potest), sed cum te tali sludio
par erit laus. Ea igitur gloria gaudet sapiens, in qua satis exercueris atque mundaveris, animus luus ea
illi stultus cequalur? Quid si eum etiam facile superat? posl hanc vitam, id est, cum homo esse desieris, fa-
Nihilne agit pudor ? Nam istiim Academicumjam de cilc perfruetur? An pereumqui dixerit: Yenite.mor-
judicio discedentem lenebo. Quippeavidiorhujusmodi tales, ad philosophiam; magnus hic fructus est: quid
victorice stultilia est. Ergo eo retento prodam judici- enim hominisapienliacharius? venile igitur ut sapien-
hus quod ignorant, et dicam : Ego, viri oplimi, hoc tes sitis, et sapientiam nescialis? Non, inquit, a me
cum isto commune habeo, quod dubitat quis vestrum ita dicetur. Hoc esl decipere, nam nihil aliud apud te
verum sequalur. Sed habemus etiam proprias senlen- invenietur. Ita fil ut si hoc dixeris, fugianl tanquam
tias, de quibus peto judicelis. Nam mihi incertum est insanum; si alio modo ad hoc adduxeris, facias insa-
quidem, quamvis audierim decreta vestra, ubi sil ve- nos. Sed credamus, propter ulramque sentenliam aeque
rum : sed ideo quod qui sit in vobis sapiens, ignoro. homines nolle philosophari. Si aliquid philosophicc
Iste autem eliam ipsum sapientem negat aliquid scire, perniciosum Zenonis definitio dicere cogebat, mi
ne ipsam quidem, unde sapiens dicitur, sapientiam. homo, idne homini dicendum fuit, unde se doleret;
Quis non videat palma illa cujus sit? Nam si hoc adan id, unde te derideret?
versarius meus dixcrit, vincam gloria; si aulem eru- 21. Tamen quod Zeno definivit, quantum slulli pos
beseens confessus fuerit sapientem scire sapientiam, sumus, discutiamus. Id visum ail posse comprehendi,
vincam sententia. quod sic appareref, ul falsum apparere non possel.
CAPUT IX. — Zenonis definilio disculitur. Manifeslumest, nihil alitid in perceptionem vcnire.
18. Sed ab lioc jam liligioso tribunali seeeda- Hoc et ego, inquit Archesilas, video, et hoe ipso do-
mus in aliquem locum, ubi nobis nulla turba mole- ceo nihil percipi. Non enim tale aliquid inveniri po-
sla sit; atque utinam in ipsam scholam Platonis, quse tcst. Forlasse abs te, atque ab aliis stultis: at a sa-
nomen ex eo dicilur accepisse, quod a populo sit se- piente cur non potest? Quanquam et ipsi stullo nihil
creia: hic jam non de gloria, quod leveac puerile est, responderi posse arbitror, si tibi dicat ut illo memo-
sed de ipsa vila, et de aliqua spe animi beali, quan- rabili acumine luo hanc ipsam Zenonis definitionem
tum inler nos possumus, disseramus. Negant Acade- refellas, et ostendas eam etiam falsam esse posse :
mici sciri aliquid posse. Unde hoc vobis placuit, stu- quod si non polueris, hanc ipsam quam percipias ha-
diosissimi bomines atque doclissimi? Movit nos, in- bes; si autem refelleris, unde a percipiendo impedia-
quiunt, definitio Zenonis. Cur quaeso?Nam si vera ris non babes. Ego eam refelli posse non video, et
cst, nonnibil vcri novit, qui vel ipsamnovit; sinfalsa, omnino verissimam judico. Itaque cum eam scio,
non debuit constanlissimoscommovere.Sed videamus quamvis sim stultus, nonnihil scio. Sed fac illam ce-
quid ait Zeno. Tale scilieetvisum comprehendi et perdere versutiaetuso. Ularcomplexione securissima. Aut
cipi posse, quale cum falso non haberet signa commu- enim veraest, aut falsa : si vera, bcueteneo; si falsa,
nia. Hoccine te movit, homo Platonice, ut omnibus potest aliquid percipi, etiamsi habeat communia signa
viribus ab spe discendi studiosos retraheres, ut lotum cum falso.Unde, inquil, polest? Verissime igilur Zeno
negotiumphilosophandiadjuvante quodametiam men- definivil, ncc ei quisquis vel in hoc consensit, erravit.
tis ingemiscendolorporedesererent? An parvae laudis et sinceritatis definitionem putabi-
19. Sed quomodoillum non permoveret, si el nihil mus, quae contra eos qui erant adversum perceplio-
tale inveniri potesl, et nisi quid tale esl, percipi non nem mulla dicluri, cum designaret quale esset quod
potest? hoc si ila esl, dicendum potiuserat, non posse percipi posset, seipsara lalem esse monslravit? Ilaque
in hominem cadere sapienliam, quam sapientem ne- comprehensibilibus rebus et definitio est, et exem -
scire cur vivat, nescire quemadmodum vivat, neseire plum. Ulrum, ait, etiam ipsa vera sit nescio: sed quia
utrum vivat; postremo, quo perversius magisque deest probabilis, ideo seqnens eam ostendo nihil esse
lirum el insanum dici nibil polest, simulet sapienlem tale, quale illa expressit posse comprehendi. Ostendis
esse, et ignorare sapientiam. Quid enim est durius, forlasse pratcr ipsam, et vides, ut arbitror, quid se-
bominem non posse esse sapienlem, au sapientem quatur. Qtiod si cliam ejus ittcerti sumus, nec ita nos
nescire sanientiam?JNihilliinc disputandum est, si res deserit scientia; scimtts enim aufveram esse, aul fal-
sam: non igitur nihil scimus. Quanquam nuuquam ipsum haeredemqueejus Epicurum concordia manere
efficietut ingralus sim, prorsus ego illam definilio- nequiverit? Nam isle luxuriosus cum alomos quas?
nem verissimam judico. Aut enim possunt percipi et ancillulas suas, id est corpusculaquse in tenebris lae-
falsa, quod vehementius Academici timent, et revera tus amplectitur, non lenere viam suam, sed in alie-
absurdum est; aut necea possunt, quae sunt falsis si- nos limites passim sponle declinare permittit; lolum
milia:unde illa definitio vera est. Sed jam cselera patrimoiiium eliam per jurgia dissipavit. IIoc vero ni-
videamus. liil ad me atlinet. Si enim ad sapientiam perlinet ho-
CAPUT X. — Duo Academicorumeffata. rum aliquid scire, id non polest Iatere sapientem.
22. Quamvis haec, nisi fallor, possint ad victo- Si autem aliud quiddam est sapientia '; illam scit sa-
riam satis esse, non tamen fortasse ad victorisesa- piens, ista contemnit. Tamen ego qui longe adhuc
tietalem. Duosunt quae ab Academicis dicuntur, con- absum vel a vicinilate sapieniis, in isiis physicis non-
tra quae, ut valemus, venire instituimus: Nihil posse nihil scio. Certum enim habeo, aut unum esse muii-
percipi; et, Nulli rei debereassenliri. De assenliendo dum, aut non unum; etsi non unum , aut finiti nu-
moxalias, nunc pauca de perceptione dicemus. Nihilne meri, aut infinili. Istam senlenliam Carneades falsae
prorsus dicitispossecomprehendi? Hic evigilavit Car- esse similem doceat. Item scio mundum islum no-
neades : nam nemo istorum minus alle quam ille dor- sirum, aut natura corporum, aut aliqua providenlia
mivit, et circumspexit rerum evidentiam. Itaque credo, sic esse dispositum; eumque aut semper fuisse et
secum ipse, ut fit, loquens: Ergone, ait, Cameades, fore, aut coepisse esse minime desiturum; aul orlum
diclurus es nescire te utrum homo sis, an formica? ex lempore non habere, sed habiturum esse finem ;
Aut de te Chrysippus triumphabit ? Dicamus ea nos aut et mancre ccepisse, et non perpetuo esse mansu-
nescire quse inter philosopbosinquirunlur; cseteraad rum : et innumerabilia physica hoc modo novi. Vera
nos iion pertincre, ut si in luce litubavero quotidiana enim ista sunt disjuncta, nec similitudine aliqua falsi
et vulgari, ad illas imperitorum lenebras provocem, ea polest quisquam confundere. Sedassume aliquid,
ubi soli quidam divini oculi videnl: qui me eliam si ail Academicus. Nolo : nam hoc esl dicere, Relinque
palpilantem atquecadentem aspexerinl, caecisprodere quod scis, dic quod nescis. Sed pendel sententia. Me-
nequeant, praesertimarrogantibus, et quos doceri ali- Iius cerle pendet quam cadit: nempe plana est s;
quid pudeat. Laute quidem, o graeea industria, suc- nempe jam potest aut falsa, aut vera nominari. Hanc
cincia el parata procedis; sed non respicis illani de- ergo me scire dico. Tu qui nec ad philosophiam perti-
finitionemet inventum essephilosophi, et in veslibulo nere ista negas, et eorum sciri nihil posse asseris,
philosophisefixaniatque fundatam. Quam si succidere ostende me ista nescire : dic islas disjunctioncs aut
tcnlabis, rediet bipcnnis in crura: iila enim labefa- falsas esse, aul aliquid commune habere cum falso ,
ctata, non solum potest aliquid percipi, sed etiam id per quod discemi omnino non possint.
potestquod simillimum falsocst, si eam non audebis CAPUT XI. — Ex sensuum imbecillilatenon efficiul
evertere. Est enim lalibulum luum unde in incautos nihil veri percipiatur. Neque ex somnoel furore.
iransire cupientes vehemens erumpis alque exsilis : 24. Unde, inquit, scis esse islum mundum,
aliquis te Hercules in tua spelunca tanquam semiho- si sensus falluntur?Nunquara rationes vestrae ita vsni
minem Cacuml suffocabit, et ejusdem molibus oppri- sensuum refellere potuerunt, ut eonvinceretis nobis
met, docens aliquid esse in philosophiaquod tanquara nihil videri: nec omninoausi estis aliquando isla len-
simile falso incertum abs te fieri non possit. Certe ad lare; sed posse aliud esse acvidelur, vehemenler
alia properabam; hoc quisquis urget, leipsum, Car- persuadere incubtiisiis. Ego ilaque hoc totum, qua-
neades, magna afficit contumelia, quem a me veluti Iecumque est quod nos continet, atque alit; hoc, in-
morluum pulat ubicumqueaut undecumque posse su- quain , quod oculis meis apparet, a uieque senlilur
perari. Si autem non pulat, immisericors est, qui me habere terrara ct ccelum, aul quasi terram, et quasi
passim deserere prcesidiaet tecum in campo cerlare ccclum, munduni voco.Si dicis nihil mibi videri, min-
cogil: in quera descendere cum ccepissem, solo tuo quam errabo. Is eniin errat, qui quod sibi videttir,
nomineterriluspedem retuli, et de superiore Ioco ne- lemcre probat. Posse enim falsum videri a sentienli-
scio quid jaculatus sum, quod tilruiii ad te pervenerit, bus dicitis, nihil videri non dicitis. Prorsus enim omnis
vel quid egerit, viderintsub quorum examine dimica- dispulalionis causa lolletur, ubi regnare vos libet,
mus. Sedquidmetuo ineptus? Si bene memiui, mor- si non solum nihil scimus, sed etiam nihil nobis vide-
tuus es, nec jam pro sepulcro luo jure pugnat Aly- tur. Si aulem hoc quod milii videlur negas mundum
pius: facile me conlra umbram luam Deus adjuvabit. esse, de nomine coniroversiam facis, cum id a me
23. Nihil ais in philosophia posse percipi. Et ut dixerim mundum vocari.
orationem luam large lateque diffundas,arripis rixas, 25. Eliamne, inquies, si dormis, mundus est iste
dissensionesquephilosophorum, et eas tibi conlra il- queni vides? Jam diclum est, quidquid tale mihi vi-
los arma ministrare arbitraris. Quomodo enim inter detur, mundum appeilo. Sedsieum soltimplacet mun-
Democrilum et superiores physicos deunomundo, dum vocare, qui videlur a vigilanlibus vel eliam a
et innumerabilibus litem dijudicabimus, curn inter sanis; illud contende, si poles, eos qui dormiunl ac
1 undecimMSS., semihominem 1 iia Mss.At Edd.,sapkntiamillam.
suffocubit,omissonomine 2 scpternMSS.,
cacum. plenaest. ..
947 CONTRA ACADEMICOS,S. AUGUSTINI 943
furiunt, non inmundo furere atque dormire. Quam- scmper affirmo. Quid s| enim alias alia causa, nunc
obrem hocdico, istam totam corporum molem at- dulcequidpiam, nunc aroarum in ore sentiatur? lllud
que maphinam in qua sumus , sive dormienles, sive dico, posse hominem cum aliquid gustat, bona fide
fqcentes, sive vigilanles, sive sani, aut unam jurare, se scire palat.o suo illud suave esse, vel con-
csse , aut non esse unam. Edissere, quomodo pos- tra, nec ulla calumnia grscca ab ista scienlia posse
sit ista esse falsa sententia. Si enim dormio, fjeri deduci. Quis enim lam impudens sit, qui mihi cum
polest ut nihil dixerim; aul si etiam ore dormien- deleclatione aliquid ligurienti dieat : Fortasse non
tis vcrba , ut solet, eyascrttnt, polest fieri ut non gustas, sed hoc somnium est? Numquidnam resisto?
bic, non ila sedens, non istis audienlibus dixe- Sed me tamen illud in somnis etiarn delectaret. Quare
rini: ut autcm hoc falsum sit, non potest. Nec ego illud quod me scire dixi, nulla cpnfundit. similitudp
illud me pereepisse dico, qtiod vigiiem. Potes enim falsoruni. Et Epicureus, yel Cyrenaici et alia multa
dicere, hoc mihi efiam dormienti videri potuisse; fortasse pro sensibus dicant, conlra quse nihil di-
ideoque boc potest esse falso simillimum. Si autem cluni esse ab Academicis accepi. Sed quid ad me ? Si
unus et sex nnmdi sunl; septem mundos esse, quoquo volunt ista, et si possunt, etiam nie favenle rescin-
modo affectus sim, manifeslum est, et id me scire dant. Quidqttid enim contra sensus ab eis disputatur,
non impudenter affirmo. Quare vel hanc connexio- non contra omnes pbilosophos valet. Sunt enim qui
«em, vel illas superius disjuncliones, doce somno ista omnia, quce corporis sensu accipit aninius, opi-
aut furore aut vanitate sensuum posse esse falsas; et nionem posse gignere confitentur, scientiam vero ne-
me, si expergefactus ista meminero, victum esse gant. Quam lamen volunt inlelligeniia contineri, re-
concedam. Credo enim jam satis Iiquere quse per motamque a sensibus in mente vivere. Etforte in eo-
somnium e.t demenliam falsa videantur, ea scilicet rum numero est sapiens ille queni quaerimus. Sed de
quae ad corporis sensus pertinent: nam ter terna no- hoe alias. Nuncad reliqua pergamus quaopropler isla
vem esse, et quadratum intelligibilium numerorum, quaejam dicta sunt, paucis, nisi fallor, explicabimus.
necesse esl vel gencre humano stertente sit verum. CAPUT XII. —•Vrgel Academkos causare fruslra sen-
Quanqnam etiam pro ipsis sensibus multa posse dici suumvel somniel furork decepliones.
video, quaoab Academicis reprehensa non invenimus. 27. Quid enim de moribus inquirenlem vel juval vel
Credo cnim sensus non accusari, vel quod imagina- impedit corporis sensus? Nisi vero i!los.,ipsos qui
tiones falsas furentes patiuntur, vel quod falsa in so- summttm hominis bonum in voluptale posuere, nihil
nmis videmus. Si enim veravigilantibusalque sanis re- impedit aut columbaecollum, aut vox incerta, aut
Jiuntiarunt; nihil ad eos, quid sibi animus dormientis grave pondus homini quod camelis lcve est, aut alia
insanientisque confingat'. sexcenta , quominus dicant eo quo deleclanlur dele-
20. Restat ut quaeralurûtrum cum ipsi renuntiant, clari se scire, vel eo quo offenduntur offendi (quod
verum renuntient. Age, sl dicat Epicureus quispiam, refelli posse 11011video); eum commovebunt qui fi-
Nihil habeo quod de sensibus conquerar : injuslum neiii boni mente eomplectitur. Quid horum lu eligis?
est enim ab eis exigere plusquam possunl; quidquid Si craid mihi videatur, quceris; in mente arbitror
aulem possunt videre oculi, verum vident. Ergone esse summum hominis bonum (Lib. I Retract., cap. 1,
verum est quod de remo in aqua vident? Prorsus ve- n. 4). Sed nunc de scientia qucerimus. Ergo interroga
rum. Nam causa accedente quare ila viderelur, si de- sapientem , qui non polest ignorare sapientiam : mihi
mersus unda remus rectus appareret, magis oculos tamen tardo illi atque stulto licet interim scire, boni
meos falsae renuntiationis arguerem. Non enim vide- humani fineni, in quo inhabitet beala vita, aut nul-
rent quod talibus existenlibus causis videndum fuit. lum esse, aul in aniniQesse, aut in corpore, aut in
Quid muliis opus est? Hoe de turrium motu, hoc de ulroque. Hoc me, si potes, nescire convince; quod
pinnulis avium , hoc de cccleris innumerabilibus dici notissimae illse vestrae rationes nullo modo faciunt.
polest. Ego lamen fallor, si assentiar, ait quispiam. Quod si non potes, non enim reperies cui falso si-
Noli plus assentiri, quam ut ila tibi apparere persua- mile sit, egone concludere dubitabo, recte mihi vi-
deas; et nulla deceptio est. Non enim video, quo- deri scire sapientem quidquid in philosophia verum
modo refellat Academicus eum qui dieit: Hoc niihi est, cum ego inde tain mulla vera cognoverim?
. candidum videri scio; hoc audilum meum delcctari 28. Sed metuit fortasse ne summum bontim eligat
scio; hoc mihi jucunde olere scio; hoc mibi sapere dormiens. Nihil periculi est: cum evigilaverit, repu-
dulciter scio; hoc mihi esse frigidum scio. Dic potius, diabit si displicet, tenebit si placet. Quis enim eum
ulruin per se amaraesint oleastri frondes, quas caper recle viluperabit quod falsum vidit in somnis?
tam periinaciter appetit. Q bominem improbum! Aut fortasse illud formidabit, ne dormiens anrittat
nonne est caper ipse modesiior? Nescioqtiales pecori sapientiam, si pro veris falsa probaverit? Hoc jam
sint, mihi tamen aniarae sunt : quid qttaerisamplius? ne donniens cmiclemaudet somniare, ut sapien-
Sed est fortasse aliquis etiam hominum, cui 11011sint tem vigilantem vocet, neget si dorraiat. Hcec etiam
amarce. Tendisne in molestiam? Numqiiidnam ego de furore dici possunt: sed in alia festinat oratio. Haec
amaras esse omnibus dixi? mihi dixi, et hoc 11011 tamen sine conclusione securissima non relinquo.
Aut enim araillitur furore sapientia, et jam non erit
1 Par,, qui sibianimum...confinqani.M.
sapicns, quem vcrum ighorare clamalis : aut scientia
949 LIBER TERTIUS. 9S0
ejus manet in intellectu, eliamsipars animi cseteraid perspiciamus quale sit, quod te aculissime alque cau-
quod accepita sensibus velut in somnis imaginetur. tissime' movet. Nam si lot lantisque ralionibus robo-
CAPUT XIII. — Mulla percipiin dialeclka. ratam (boc enim dixisli) Academicorumsenleniiam,
29. Restat dialectica, quam certe sapiens bene qua eis placuit siihil scire sapientera, hoc ttium Jal.e-
novit, nec falsum scire quisquam potest. Si vero faclat inventum, quo cogimur confiteri multo esse
eam neseit, non pertinet ad sapientiam ejus cognilio, probabilius, sapientem scire sapientiam; magis est
sine qua esse sapiens poluit; et superfluo ulrum vera assensio cohibenda. Hoc enim ipso osteriditttr nihil
sil, possitve percipi, quserimus. Hic forlasse aliquis quamlibet copiosissimis subtilissimisque argunientis
mihi dicat: Soles prodere tu stulte, quid noveris : an posse suaderi, cui nonex parte contraria, si adsit inge-
de dialeclica nihil scire potuisti? Ego vero plura quam nium, non minus acriter, vel fortasse acrius resista-
de quavis parte philosophi*. Nam primo omnes illas tur. Eo fit, ut cum sit victus Academicus,vicerit. 0
propositiones, quibus supra usus sum, veras esse ista utinam vincaiur! nunquam efficietquavis arte Pelasga,
me docuti. Deinde per istam novi alia multa vera, ut sitnul a me victus victorque discedat. Certe niliil
Sed quam multa sint, numerate, si poleslis. Si qua- aliud inveniatur quod adversum isla dici possit, et
tuor in mundo elementa sunt, non sunt quinque. Si ultro me victum esse profiteor. Non enim de gloria
sol unus est, non sunt duo. Npn potest una anima et comparanda, sed de invenienda veritate tractamus.
mori et esse immortalis. Non polest homo simul et Mihisatis est, quoquo modo niolem islam transcen-
bealus, et miser esse. Nonbic et sol lucet, et noxest. dere, quceintraniibus ad philosophiam sese opponit,
Aut vigilarous nunc, aut dormimus. Aut corpus est, et nescio quibus receptaculis lenebrascens 2 talem
qupd mihi videre videor, aut non est corpus. Hcecet esse philosophiam totam minalur, nibilquo in ea lucis
alia multa, quae commemorare Iongissimumest, per invenlum iri sperare permittit. Quid auiem ainplius
isiam didici vera esse, quoquo modo sese habeant desiderem, nihil babeo, si jam probabile est, nonnihii
sensus nostri, in se ipsa vera. Docuit me S si cujus scire sapientem. Nonenim alia causaveri simile vide-
corura quaeper connexionem modo proposui pars an- batur eum assensionem sustinere debere, nisi quia
tecedens assumpta fuerit, trahere necessarioid quod erat veri simile nihil posse comprehendi.Quo sublato,
annexum est. Ea vero quceper repugnantiam vel dis- percipit enim sapiens vel ipsam, ut jam conccditur,
junctionem a me sunt enuntiata, hanc habere natu- sapientiani, roiUajam causa remanebil eur non assen-
ram, ut cum auferuntur cactera,sive unum, sive plura tiatur sapiens vel ipsi sapienticc. Est enim sine dubi-
sint, restet aliquid quod eorum ablatione firmetur. talione monstrosius sapientem non approbare sapien-
Docuit etiam me, cum de re constat, propter quam tiam, quam sapienlem nescire sapienliani.
verba dicunlur, de verbis non debere contendi: et 31. Nam quaeso,paululum quasi ante oculos tale
quisquisid faciat, si imperilia faciat, docendum esse; si speclaculumconstituamus, si possumus, rixam quam-'
malitia, deserendum: si doceri non polest, monendum dam sapienlis et sapientiae.Quid aliud dicit sapieniia,
ul aliquidaliuclpotiusagat, quam lempus in superfluis quam se esse sapienliam? At contra iste, Non credo,
operamqueconsumat; sinon obtemperal, negligendum. inquit. Quis ail sapientise : Non credo esse sapien-
De captiosis autem atque faliacibusratiunculis breve tiam? quis, nisi is cum quo illa loqui poluit, et iii
praceptum esl: si male concedendo inferuntur, ad ea quo habitare dignala est, scilicet sapiens? Ite iiunc,
quaeconcessasunt esseredeundum. Si verum falstimque et nie quaerite, qui cum Academicis pugnem : babetis
in una conclusioneconfligunt,accipiendum indequod jam novura cenamen, sapiens el sapientia secum
intelligilur, quod explicarinon polest relinquendum. Si pugnant. Sapiens nonvultconsenlire sapienlice,ego vo-
autem modus in aliquibus rebus latet penitushominem, biscum securus exspeclo. Quis enim non credat invi-
scientiam ejus non esse quasrendam.Haecquidem ha- ctamesse sapienliam?Tamen nosaliqua complexione
beo a dialectica, et alia mulia quse commemorarenon muniamus.Auteuim in hoccertamine Academicusvin-
cst necesse. Neque enim debeo ingratus exislere. Ye- cet sapieniiam: ct a me vincetur,quia non erit sapiens :
rum ille sapiens aut haecnegiigit, aut si profecto dia- aut ab ea superabitur; etsapientem sapienticeconseu-
lectica ipsa scientia veritalis esl, sic illam novit ut liredocebimus.AuligttursapiensAcademicus non est,
istorum mendacissimam calumniara : Si verum est, aut nonnuili rei sapiens assenlietur: nisi forle quem
falsiimesl; si falsum esl, verumesl : conlemnendo , dicere puduit sapienlemnescire sapientiam, sapientem
et non miserando fame enecets. Haee de perce- non consentire sapienliae dicere non pudebit. At
plione satis esse proplerea puto, quia de âssen- si jam veri simile est cadere in sapientem vel ipsius
tiendo cum dicere ccepero, lota ibi rursum causa ver- sapientiaeperceplionem, et nulla causa est, cur non
sabitur. ei quod potest percipi assentiatur; video quod volebam
CAPUT XIV. — Sapientem oporlet sapientiw sallem esse veri simile, sapieniem seilicet assensurum esse
assentiri.
Si ubi inveniat ipsam sapientiam;
30. Jam ergo ad eam partem veniamus, in qua sapientise. lnquseres Si dicis eum nescire quod
dubitare adhuc videtur Alypius. Et primo idipsum respondebo, semelipso.
1Lov.,in se, ipsa verodocuilme. habeat, redis ad illud absurdum, sapienlem nescire
a Ami.Er. et Lov.omittuntfame.MSS. quatuor,et nonmi-.
seranda fanw. sed verius alii novem,et non miserando 1 Lov.,roboratum.Atalii cdd., roboralam.
fameenecet:quibusacceditBad. 2 Tenebrastegens,juxta Par. Er. Ven.M.
t>Sl CONTRAACADEMICOS,S. AUGUSTINI 9S2
sapienliam. Si sapientem ipsum negas posse inveniri; ille credulus pastori qui aderat, vel cuipiamrusticano :
aon jam cum Academicis, sed tecum, quisquis hoc Salve, frugi homo; dic quaeso, qua bene in illum lo-
sentis, sermone alio dissereraus. Illi enim cum hcee cum pergaiur. Respondetur: Si hae ibis, nihil errabis.
disputant, de sapieule profeclo disputant. ClaraatCi- Et ille ad comitem: Verum dicit, hac eamus. Ridel vir
•cero, seipsum magnum esse opinalorem, sed de sa- caulissimus, et tam cilo assensum facetissime illudit,
pienle se quaerere. Quod si adhuc vos, adolescenles, atque interca illo discedente in bivio figitur : et jam
ignotum habetis, certe in Hortensio legistis: Si igiiur incipit videri turpe cessare, cum ecee ex alio viaecornu
nec cerli est quidquam, nec opinari sapienlis est; nihil Iaulus quidam et urbanus equo insidens eminet, ct
nnquamsapiens approbabit.Unde manifeslum est eos propinqtiare occipit: gralulaiur isle. Tum advenienli,
de sapienle illis suis disputationibus, contra quas ni- et salulato indicat propositum,quaerilviam; dicil eliam
timur, quaerere. remansionis suce causam, quo benevolentiorem red-
32. Ergo arbitror ego sapienti certam esse sapien- dat, pastori eum praelerens.Ille autem casu planus erat
*iam, id est sapientem percepisse sapientiam; et ob de iis quos Samardacos ' jam vulgus vocat. Tenuil
&oceum non opinari, cum assentitur sapientiae: as- suum morem homo pessimus etiam gralis. Hac perge,
senlitur enim ei rei, quani si non percepisset, sapiens ait: nam ego inde venio. Decepit, atque abiit. Sed
non esset. Nec isti quemquam non debere assenliri, quando iste deciperetur? Non enim monstralionem
nisi rebus quae non possunt percipi, affirmant. Non islam lanquam veram, inquil, approbo: sed quia est
autem sapienlia nihil esl. Cum igilur et scit sapien- veri similis. Et hic otiosum esse nec honestum, nec
liam, et assentilur sapienlise; neque nihil scit, neque utile est; hac eam. Iulerea ille qui assenliendo erra-
nulli rei sapieus assentitur. Quid amplius vultis? An vit, tam cito exislimans vera esse verba pastoris, in
de illo errore aliquid quaerimus,quem dicunt penitus loco illo quo tendcbant, jam se reficiebal : iste autem
evitari, si in nullam rem animum declinet assensio? non errans, siquidem probabile sequitnr, cireumit sil-
Errat enim, inquiunt, quisquis non solum rem fal- vas nescio quas, nec jam cui locus ille notus sit, ad
sam, sed etiam dubiam, quamvis vera sit, approbat: quem venire proposuerat, invenit. Vere vobis dicam,
nihil aulem quod dubium non sit invenio. At invenit cum ista cogilarem, risum tenere non potui, fieri per
sapien.sipsam, ut dicebamus, sapienliam. Academicorumverba nescio quomodo, ul erret illequi
CAPfJT XV.—An qui sequilur in agendo probabile veram viam vel casu tenct; ille autem qui per avios
cilra assensum,vilet errorem. montes probabiliter ductus est, nec pelilam regionem
53. Sed hinc jam vultis forlasse me discedere. Non invenit, nonvideatur errare. Ut enim temerariam con-
sunt facile sccurissima relinquenda; cuni versutissi- sensionemjure coiideinnem,faciliusambo errant, quam
mis hominibus agimus : morem lamen vobis geram. iste non errat. Hincjam adversumisla verbavigilantior,
Sed quid hic dicam? quid? quidnam? illud nimirum ipsa facta hominum et mores considerare coepi. Tum
vetus dicendum est, ubi et ipsi habent quod dicant. vero lam mulia niihi et lam capilalia in istos venerunt
Quid enim faciam, quem de castris meis foras trudi- in mentem.ut jam non riderem, sed parlim slomacha-
tis? num itnplorabo auxilia doctiorum, cum quibus si rer, pariim dolerem homines doctissimos et acutissi-
superare nequeo, minus pudebit forlasse superari? mos in tanta scelera senlenliarum etflagiiia devolutos.
Jaciam igitur quibus viribus possura fumosumquidem CAPUTXVI.— Facere quod videlur probabileeliam
jam et scabrum, sed nisi fallor, validissimum lelum. citra assensutn, nefarium esl.
Qui nihil approbat, nihil agii. 0 hominera rusticum ! 35. Cerle enim, non fortasse omnis qui errat, pcc-
Et ubi est probabile? ubi esl verisimile? Hoc voleba- cat; omnis lamen qui peccat, aut errare concedi-
tis. Auditisne ul sonent scula graecanica?Exceptum lur, aut aliquid pejus. Quid si ergo aliquis adolescen-
esl qttod robuslissimum quidem l: sed qua manu ja- lium eum hos audieril dicenles : Turpe esl errare, et
ctilati siiraus? Et nihil mihi potentius isli mei sugge- ideo nulli rei consenlire debemus; sed tamen cum agit
runl; nee aliquid, ul video, vulneris fecimus. Con- quisque quod ei videlur probabile, nee peccat 2 , nec
verlam me ad ea quaevilla et ager ministrat: onerant errat: illud tanlum meminerit, quidquid occurrit vcl
me potius majora qtiam praeparant. animo vel sensibus, non pro vero esse approbandum.
34. Nam cum otiosus diu cogitassem in islo rure, Id igitur audiens adolescens, insidiabitur pudicilicc
quonam modo possit istliuc probabile ac veri simile uxoris aliense,Te, te consulo, M. Tulli; de adolesccn-
actus noslros ab errore defendere ; primo visum est lium moribus vitaque tractamus, cui educandaeatqtte
mihi.ul soletvideri cumistavendebam,bellelectumet inslituendseomnes illaelitteraeluse vigilaverunt. Quid
munitum. Deindeubi totumcautius circumspexi,visus aliud diclurus es, quam non libi esse probabile ut id
sum mihi vidisse unum aditum, qua in securos error 1 Itaseribituriu editioneBad.et in pluribusMss. In aa-
irrueret. Nonenim solum pulo eum errare, qui falsam tiquis etiamedilionibusChrysostomi, Homil17, in Epist.ad
viam sequilur; sed etiam eum qui verara non sequi- Ephes. legilursamardaltous, ibique significatgeloWpoious;
nec multumaliter apud Am. et tres MSS. qui habent, sa-
lur. Faciaraus enim duos vialores ad unum locum len- mardocos. AtEr. etLov.Sarmadacos;uti etiam scrihitvc-
tus commentatorHoralii,ad illudhb. 1, Satir.6, «Faliacem
denles, quorum alter instituerit ntilli credere, alter ni- «circum: » ubi eos dicit « Sarmadacoset sortilegosma-
mis credulus sil. Yenlumest ad aliquod bivium: hic «thematicos,qui ad metasspectatorescircumstabantet im-
«peritosnugisfallebant.»
2 Bad.et nec ces-
s Ed. Par., quodrobuslksimum NSS.xm&ecim,quodeividelurprobabile,
quidetnest. u. sat, necerrat.
faciat adolescens ? At illi probabile est. Nam si ex prudentissimeque viderunt, nec mihi ullo pacto tantum
alieno probabili vivimus, nec tu debuisti adminislrare arrogaverim, ut M. Tullium aliqua ex parte sequar
industria , vigilantia, ingenio, doctrina : cui tamen
rempublicam; quia Epicuro visum est non esse facien-
dum. Adulterabit igilur illejuvenis conjugem alienam: asserenli, nihil scire posse hominem, si hoc solum
si fuerit, ubi te inveniet a quo defen- dieeretur, Scio ila videri mihi; unde id refelleret
qui deprehensus
dalur ? Quanquameliam si inveniat, quid dicturus es ? non haberet.
CAPUT XVII.— Academki quare dissimularinl suam
Negabis profecto. Quid si tam clarum est, ut fruslra sentenliam.
inficiere? Persuadebis nimirum, tanquam in Cumano 37. Quid igitur placuit tantis viris perpetuis etper-
gymnasioatque adeoNeapolitano, nihil eum peccasse, tinacibus contenlionibus agere, ne iu quemquam cade-
imo etiam nec errasse quidem. Non enim faciendum re veri scieniia videretur? Audite jam paulo atlenlius,
esse adulterium pro vero sibi persuasit; probabile oc- non quid sciam, sed quid existimem: hoc enim ad ul-
currit, secutus est, fecit : aut forlasse non fecit, sed timum reservabam , ut explicarcm, si possem, quale
fecisse sibi visus esl. Iste aulem maritus, homo fatuus, mihi videalur esse lotum Academicorum consilium.
perturbat omnia litibus pro uxoris caslitate procla- Plato vir sapienlissimus et erudilissirous temporum
mans, cum qua forle nunc dormit, et nescit. Hoc illi suorum, qui et ita loeutus est, ut quaecumquediceret,
judices si inlellexerint, aut negligent Acaderaicos, et magna fierent, et ea loculus est, ut quomodoeumque
tanquam crimen verissimum punient; aut eisdem diceret, parva non fierent (Lib.I Relracl.,cap. l,n. 4);
obtemperantes, verisimililer hominem probabiliterque dicitur posl mortem Socratis magistri sui, quem sin-
damnabunt, ut jam quid agat iste patronus prorsus gulariter dilexerat, a Py thagoreis etiam multa didicisse.
ignoret. Cui enim succenseat non habebit, cum omnes Pytbagoras auiem graecaphilosophia non conlenlus,
se nihil errasse dicant; quando non assentientes, id quae tunc aut pene nulla erat, aul certe occullissima,
quod visum esl, probabile fecerint. Ponet igiiur per- postquam commotus Pherecydse cujusdam Syri dispu-
sonam palvoni, et philosophi consolatoris suscipiet: lationibus, inimorlalem esse animura credidit, multos
ita facileadolescenti, quijam tantum in Academiapro- sapicnles etiam longe laleque peregrinalus audierat.
fecerit, persuadebit ut se tanquam in somnis pulet esse Igitur Plato adjiciens lepori sublilitatique Socratieae
damnatum. Sed vos me jocari arbitramini: liquet' quam in moralibus habuit, naluralium divinarumque
dejerare per omnedivinum (Lib. I Retract. cap. 1,n. 4), rerum peritiam, quam ab eis quos memoravi diligenler
nescire me prorsus quomodo iste peccaverit; si, quis- acceperat; subjungensque quasi formairicem illarum
quis id egerit quod probabile videtur, non peccat. Nisi partium, judicemque dialeclicam, quaeaut ipsa esset,
forte in lolum aliud esse dicunt errare, aliud peccare; aut sine qua sapientia omnino esse non posset; per-
seque illis prseceptisegisse ne erremus, peccare autem fectam dicilur composuisse philosophiaedisciplinam,
-
nihil magnum esse duxisse. de qua nunc disserere tempus l non est. Sat est enira
36. Taceo de homicidiis, parricidiis, sacrilegiis, ad id quod volo, Platonem sensisse duos esse mundos:
omnibusqueomnino, quaefieriaut cogitari possunt,fla- unum inielligibilem, in quo ipsa verilas habilaret;
giliis aut facinoribus, quaepaucis verbis, et quod est istum autem sensibilem, quem manifestumest nos visu
gravius, apud sapienlissimos judices defenduntur: Ni- tactuque sentire. Itaque illum verum, hunc veri simi-
hil consensi, et ideo non erravi. Quomodo autem non Iem et ad illius imaginem factum. Et ideo de illo in
facerem quod probabile visum est ? Qtii aulem non ea, quse se cognosceret, anima velut expoliri et quasi
putanl isla probabiliter posse persuaderi, legant ora- serenari veritatem; de hoc aulem in stultorum animis
lionemCatilinee,quapalriaeparricidium,quo unoconti- non scientiam, sed opinionem posse generari. Quid-
nentur omitiascelera, persuasit(So/ta.r</eBc//o Catil., quid lamen ageretur in hoc mundo per eas virlutes,
cap.il). Jam illud quis non ridet? ipsi dicunt, nibil quas eiviles vocabat, aliarum verarum virtutum simi-
se in agendo sequi nisi probabile, et quaeruntmagno- les, quae, nisi paucis sapientibus, ignotae essent, non
pere veritatem, cum eis sit probabile non posse inve- posse nisi veri siraile nominari.
niri. 0 mirum monstrum! Sed hoc omittamus, minus 38. Haecet alia hujtismodi mihi videnlur inter suc-
id ad nos, minus ad vitcenostraediscrimen, niinus ad cessores ejus, quantura poterant, esse servala, et pro
fortunarum periculum perlinet. Illud est capitale, mysteriis cuslodtta. Non enim aut facileista percipiun-
illud formidolosum, illud optimo cuique metuendum, lur, nisi ab eis qui se ab omnibus viliis mundantes, in
qttod nefas orone, si haec ralio probabilis erit, cum aliam quamdam plus quam humanam consueludinem
probabile cuiquam visum fuerit esse faciendum, tan- vindicaverinl; aut non graviter peccatquisquisea sciens
tum nulli quasi vero assentiatur, non solum sine sce- quoslibet bomines docere voluerit. Itaque Zenonem
leris, sed etiam sine erroris vituperatione committat. principem Stoicorum, cum jam quibusdain auditis et
Quid ergo? Hsecilli non viderunt? Imo solertissime credilis, in scholam relictamaPlatone venisset, quam
habitum suspicor,
1 Lov.,libet. Restituiturex Am.,Er. et Mss.,liquetdeje- tunc Polemo retinebat, suspectum velut sacrosancla
cui Plalonica illa
rare; quod jam in lib. 1 Retract.c. I annotavimususur- nec talem visum
palumesseex Terentio.Hunc nempeatque aliospolitioris decreta facile prodi committique deberenl, priusquam
latinitatisauctorescemulariamabalAugustinus,in hislilte- dedicisset 2
ris «jamquidem servientibus Deo, sed adhuc superbice ea, quae in iilam scholam ab aliis accepta
«scholamtanquam in pausationeanhelantibus,»ut inse 1 In B., tempork.Cseteriomnesediti, tempus. M.
sitlib. 9Conf.c. 4. 2 LOV., dedocuksent.
QKK CONTRAACADEMICOS,S. AUGUSTINILIBER TERTIUS. 956
delulerat. MoriturPolemo, succeditei ArchesilasZe- movere qusestionem insullantes irridentesqueprohi-
nonis quidem condiscipulus, sed sub Polemonisma- bebanl. Ob hoc dicitur Carneadeseliani lcrliae Acade-
gisterio. QuamobremcumZeno suaquadam de mundo, miaeprinceps atque auclor fuisse.
et raaxinie de anima, propler quam vera pbilosophia 41. Deinde in nostrum Tullium conflictioista dura-
vigilat, senlenlia delectareiur, dicens eam esse morta- vit, jam plane saucia et ullimo spiritu latinas litleras
Iem, nec quidquamesse praeterhunc sensibilemmun- inflatura. Nam nibil mihi videtur inflatius, quam tam
diim, nihilque in eo agi, nisi corpore; nam el Deum mulla copiosissimeatque ornalissinie dicere, non ita
ipstim ignem pulabat: prudentissime atque utilissime senlientem. Quibus tamenvenlis feneusilleplatonicus
mihi videtur Archesilas, cum illud late serperet ma- Antioehus satis, ut mihi videtur , dissipalus atque
lum, occultassepenitusAcademicesententiam,et quasi dispersus est. Nam Epicureorum greges in animis
aurum inveniendumquandoqueposterisobruisse. Qua- deliciosorum populorum aprica stabula posuerunt.
re cum in falsas opinionesruere turba sit pronior, ct QtiippeAnliochus Philonis audilor, hominis quantum
consuetudinecorporum omnia esse corporea facillime, arbitror circumspectissimi, qui jam veluti aperire
sed noxie credatur; inslituitvir acutissimusatque hu- cedentibus hostibus portas coeperat, et ad Platonis
manissimus, dedocere potius quos paliebatur male auctoritatem Academiam legesque revocare; quan-
docios quam docere quosdocilesnon arbilrabatur.Inde quam et Melrodorus id antea faeere tentaverat, qui
illa omnia nala sunt quaenovaeAcademiactribuunlur, primus dicitur esse confessus, non decreto ' placuisse
quia eorum necessitatemvcteres non habebant. Academicisnihil posse comprehendi, sed necessario
59. Quod si Zeno expergefactusessel aliquando, et contra Stoicos hujusmodieos arma sumpsisse : igitur
vidissetnequequidqnamcomprehendiposse,nisi quale Antiochus, ut inslilueram dicere , auditis Philone
ipse definiebat,neque lale aliquid in corporibus possc academico, el Mncsarchostotco, in Academiamvele-
inveniri, quibtts illc tribuebat oninia; olim prorsus rem, quasi vacuamdefcnsoribus,et quasi nullo hosle
hoe genus disputationum, quod magna necessitate securam, velut adjuloret civis irrepserat, nescio quid
ilagraveral, fuissel exstinclum. Sed Zeno imagine inferens mali de Stoicorum cineribus, quod Platonis
consianiise deceptus, ul ipsis Academicisvidebatur, adita violarel. Sed huic arreptis iterum illis armis
nec mibi eliain non videlur, pertinax fuit: fidesque et Philon restititdonec moreretur, etomnes cjus reli-
illa corporum perniciosa quoquo modo potuitpervixit quias Tullius nosler oppressit, se vivo impatiens labe-
inCbrysippum,qui ei (nam maximc poterat), magnas factari vel conlaminari quidquid amavisset: adco post
vires latius se diffundendi dabat; nisi ex illa parte illa tempora non longo intervallo omni pervicacia
Carneades acrior et vigilantior superioribus caeleris pertinaciaque demortua, os illud Platonis quod in
ila restiiisset, ut mirer illam opinionemaliquid eliam philosophiapurgatissimuraestel lucidissimum,dimo-
poslea valuisse. NamqueCarneades prirno illam velut lis nubibus erroris emicuit, maxime in Plolino, qui
calumiiiandi impudenliara, qua videbat Archesilam plalonicus philosophusita ejus similis judicalus est,
non mediocriter inramatum, deposuit; ne contra ut simul eos vixisse, tantum aiiteminlerest 8 temporis
omnia velledieere quasi ostenlationiscausaviderelur: ut in hoc illc revixisse putandus sit.
sed ipsos proprie sibi Stoicos, atque Chrysippumcon-, • CAPUT XIX.— Mullipkx philosophimgenus.
vellendos everlcndosqueproposuit. ;, 42. itaqtte nunc pbilosophos non fere videmus,
CAPUTXVIII. — Quomodoprobabileinductutnab nisi aut Cynicos aut Peripateticos aut Platonicos:
Academick. • et Cynicos quidem, quia eos vilae quaedam delectat
40. Deinde cum undique premerctur, si nulli libertas atque licentia. Quod autem ad eruditionem
rei esset assensus, nihil acturum csse sapientemL doclrinamque attinet, et mores quibus consulilur
(o hominem mirum alque adeo non miruni! ab ipsis; animae,quia non defuerunt aeutissimiet solertissimi
enim Platonis fonlibns profluebat); attendit sapien- viri, qui docerent dispulationibussuis Aristotelemac
ler quales illi actioiiesprobarenl, easqttenescio qua- Platonem ita sibi concinere, ut imperilis minusque
rum verarum similes videns , id quod in hoc mundo, attentis dissentire videantur; multis quidem sseculis
; ad agendum sequeretur , veri simile nominavit. Cuij multisque conlenlionibus, sed tamen eliquata est, ut
enim essel simile ct perite norat, et prudenter lege- opinor , una verissimaephilosophisedisciplina. Non
bat, idque eliain probabile appellabat. Probat enim{ . enim est ista hujus mundi philosophia, quam sacra
bene imaginem, quisquis ejus intuetur exemplum. nostra merilissime detestantur, sed alterius intelligi-
Quomodoenim approbat sapicns', autquomodosimile, bilis ; cui animas multiformibuserroris tenebriscaeca-
sequitur veri, cumipsum verum quid sit ignorel?Ergo, • tas, et altissimisa corpore sordibusoblitas, minquam
illinorant, etapprobabant falsa in quibusimitationem t isla ratio subtilissima revocaret, nisi summus Deus
laudabilemrerum verarum animadvertebant (Lib. 1[ populari quadam clementia divini intellectusauctori-
Relract.,capA,n. 4). Sed quia hoc tanquam profanis3 tatem usque ad ipsum corpus humanum declinaret,
nec fas, nec facile erat ostendere; reliquerunt poste-. alque submitteret; cujus non solum prceceptis,sed
ris, etquibus illotempore potuerunt, signumquoddam i ctiam factis excitatceanimccredire in semetipsas, et
senlenliaosuae.Illos autem bene dialeclicosde vcrbiss
1 m Mss.propeomnibuslegitur,npnde recto.
4In octoMss.,Quomodo 2 inleresse,juxia Er.ven. M.
ergonihilapprobalsapkns.
957 DE SEQUENTl HBRO DE BEATA VITA.
ADMONITIO
respicerepalriam, eliani sine disputationumconcerta- 44. Hicpostquamsermonisfinemmefeeisseaspexe-
tione potuissenl. runt, quamquamjameralnox, etaliquidetiamlucerna
CAPUTXX. — Conclusiooperis. illata scriptum erat; lameitilli adolescentesinientis-
43. Hoc mibi de Academicis inlerim probabili- sime exspeelabant, utrum Alypius vel alio die se
ler, utpolui, persuasj. Quod si falsuni est, nihil responsurum esse promitleret. Tum ille : Nihil mihi
ad me, cui satis esl jam non arbitrari, non posse ab altquando, inquit, tam ex sentenlia provenisseaffir-
homine inveniri verilatem. Quisquisautem putathoc mare paratus sum, quam quod hodierna disputatione
sensisse Academicos, ipsum Ciceronemaudiat. Ait discedo superatus. Ncc istammeam lantum puto de-
enim illis morem fuisse occultandi sentenliam suam, bere esse Iaelitiam.Communicaboergoeam vobiscum,
nec eam cuiquamnisi qui secum ad senectulemusque concertalores mei, vel judices noslri. Quandoquidem
vixisset', aperire consuesse. Qucc sit autem ista, isto se pacto a suis posteris vinci, ipsi eliam fortasse
Deus viderit; eara tamen arbitror Platonisfuisse. Sed Academicioptarunt. Quid enim nobis hoc sermonis
ut breviter accipialisomne propositumnieum; quo- lepore jucundius, quid sententiarum gravilate per-
quo mpdose habeat humana sapientia, eam me video pensius, quid benevolentiapromptius, quid doetrina
nondum percepisse. Sed cum trigesimum et tertium peritius videri aut exhiberi posset? Prorsus nequa-
cctalisannum agara (o), non me arbitror desperare quamdigneadmiraripossum, quod tam facete aspera,
debere eam me quandoque adepturum. Coniemplis lam fortiler desperata , tam moderate conyicta, lam
lamen cseteris omnibus quaebona mortales ptitant, dilucideobsctira traclata sunt. Quarejani, socii mei,
buic investigandseinservire proposui. A quomenego- exspectationeinveslrant, qua me ad respondendum
tio quoniam rationes Academicorumnon leviler de- provocabatis, certiore spe mecuroad discendumcon-
terrebant, salis, ut arbitror, conlra eas ista disputa- vertite. Habemus ducem qui nos in ipsa veritatis
lione munitus sum. Nulliaulem dubium est getnino arcana, Deo jam monstranie, perdttcat.
pondere nos impelli ad discendum, auctorilatis atque 45. Hic ego, cum illi puerili quodamstudio, quod
raiionis. Mihi aiitem certum est nusquam prorsus a
Christi auctorilate discedere : non enim reperio va- Alypius responsurus non videbalur, quasi fraudatos
vultu se ostenderent : Invidetis, inquam arridcns,
leniiorem. Quod aulcm sublilissima ratione perse-
laudibus meis? Sed quoniam de Alypii constaiitia
quenduni est; ila enim jam sumaffectus , ut quid sit
vcrum , non credendo solum , sed etiam intelligendo jam securus nihil eum limeo; ul vos quoque mihi
gratias agatis, inslruo vos adversus illum qui tantam
apprehendereimpalienter desidercm; apud Platonicos intentionem vestrse exspectationis offendit. Legite
me inlerim quod sacris nostris non repugnet reper-
Academicos; etcum ibivictorem (qiiideninifacilius?)
turum csse confido.
istarum nugarum (Lib. I Relract., cap.l,n. 4), Cice-
1 Sicjuxta tres Mss.[Fixksent].
roneni inveneritis,cogalur iste a vobis huncnostrum
(a) Aniium oetatisagebaltrigesimumlertium,quandoapi-
cemuUimumimponebaihuic operi:verumid soriberecoe- sernionem contra illa invicla defcndere. Hanc libi,
peral nondumela):socclatissuaeanno trigesimosecundo; Alypi, dttrani merccdem pro meafalsa laude restituo..
qiiaudoquidem inehoatumab ipso fuitante opusde Beata
ATla, quodvidelicel«non postlibrosde Academieis,sedinter Ilic cum arrisisscnt, finem tanlaeconfliclionis,utrtim
«illos»se scripsisseproditlib.1Retraet.c. 2,«oceasione
diei firmissimuin nescio, modesiius lameu et cilius quam
«natalissui,» qui in 15novembrisincidcbat,ut testalur
lib.deBealavita,in prsefalione. speraveram feciraus.
ADMONITIO
DE SEQUENTI LIBRO DE BEATA VITA.
Daraushic loci librumde Beata Yita, qui opere contra Academicosjaminchoato atqtie interim dimisso sus-
ceptus, et continuata pcr tres dies disputatione apud Cassiacumperfectus esl. Cum vero ejus edendi occasio-
nem nataliiiosuo die idibus novembrisrecurrenle (quovidelicetdie in annum ipse suaeaetatis trigcsimumter-
tium progrediebalur) naclum se dicat Augustinus, constare omnino debet opus utrumque, cum hoe de Beaia
Yita, tum illud conlra Academicpselaboratumfuisseexeunte Christi anno trecentestmo octogesimosexto, qui
ipsius conversioneinsignis fuit.
Ilisce porro de Beata Vita disputationibus, quas festivi ac solemnis instar epttli exbibebat, adesse volujt
convicloressuos ornnes, atque in primis Monnicani.matrem suara, quaesententiarum suarum gravitate ac sa-
pientiaprsesenlesin admiralionem rapuit, exclamante etiam Augustino: Ipsam prorsus, mater, arcem philo-
sophimlenukli.
Dicavitlibrum hunc Theodoro, cujus consuetudineapud Mediolanum potitus erat, utisalisex prcefatione
intelligilur. Is vero cui Manlio praenomenfuisse in Retractatione indicat, non videtur esse alius ab eo cujus
meminitin lib. 18 de CivitaleDei, c. 54 : qui videlicet consulatum gessit anno Chrisli 599, et alia prceclara
munera sub diversis imperatoribus egregie sustinuit; unde illum Claudianus panegyrico in ejus consulatum
edito carmine plurimumconimendat.
Vide librum 1, cap. 2, Retractationuai, col. 588, a verbis, Librum de Beata, usque ad verba,
Philosophiee portum. M.
S. AURELII AUGUSTIM
DE BEATA VITA
LIBER UNUS.
Trtduanashic liber complectiturdispulationesTheodoro
nuncupatas;quibuseo demumres abit, ut bealani vitam non
nisi in perfeclaDeicognitioneconsisteredefiniatur.
CAPUT PRIMUM.—Prwfalio. DicatlibrumTheodoro, perducat? lmjus generis tamen plerique nondumlon-

eiqueaperit quibus veluliventisad chrislianw philo- gius evagati,quibusdamnon ila gravibus molestiisre-
sophiwportumimpulsussit. Occasiodispulalionk. ducuntur.Hi sunt homines,quos cum vel lacrymabiles
1. Si ad philosophiaeporlum, de quo jam in beatae tragoediaefortunarum suarum, vel inanium negolio-
vitaeregionemsolutnque proceditur, vir ltumanissime rum anxiae difficultates, quasi nihil aliud habetiies
alque magne, Tbeodore, ratione instiltilus cursus, et quod agant, in libros doctorum sapienlissimorumque
voluntas ipsa perducerel; nescio uirum temere dixe- hominum truserint, in ipso qtiodammodoportu evi-
rim , multo minorisnumeri homines ad eum pcrven- gilant, unde illos nulla maris illius promissa nimium
Utrosfuisse, quamvis nunc quoque, ut videmus, rari falso ridentis excludant. Esl autem genus inter haec
admodumpaucique perveniant. Cum enim in hunc lerlium eorum , qui vel in ipso adolescenticelimine,
mundum, sive Deus, sive nalura, sive necessitas, sive vel jam diu multumquejaclati, tamen quaedamsigna
voluntas noslra, sive conjuncta horum aliqua, sive si- respiciunt, et suae dulcissimacpatriae, quamvis in
mul omnia (res enim multum obscura est, sed la- ipsis fluctibusrecordantur : el antrecto cursu in nullo
nien a le jam illustranda suscepta) veluli in quoddam falsi, et nihil morati, eam repelunt; aut plerumque
procellosumsalum nos quasi temere passimquepro- vel inler nubila deviantes, vel mergentia contuentes
jeceril; quotusquisquecognosceretquo sibi nilendum sidera, vel nonnullisillecebriscapii, bonsenavigatio-
essel, quave redeundum, nisi aliquando el invitos nis lempora differentes, errant diutius , scepeeliam
conlraque obnileiites aliqua lempestas, quae slullis periclilantur. Quos ilem saepenonnulla in fluxis for-
videtur adversa , in optatissimam terram nescienles tiinis calamitas, quasi conatibus eorum adversa tem-
erranlesque compingeret? peslas , in optalissimam patriam ' quielamque com-
2. Igilur hominumquos philosophiapotest accipere, pellit.
tria quasi naviganlium genera mihi videor videre. 3. His autem omnibus, qui quocumque modo ad
Unum est eorum, quos ubi celascompos rationis as- bealae vitae regionem ferunlur, unus immanissimus
sumpserit,parvoimpetu pulsuque remorura de proxi- mons ante ipsum porlum constitutus, qui eliani ma-
mofugiutit, seseque condunt in illa tranquillitale, gnas ingredientibusgignit angustias, vehemenlissime
unde caeteris civibus quibus possunt, quo admonili formidandus, caulissimeque vilandus est. Nam ita
conenlur ad se, lucidissimum signum sui alicujus fulget, ila menlienle illa Iuce vestitur , ut non solum
operis erigunt. Alteruni vero est eorum, superiorique pervenientibtis, nondumqueingressis incolendum se
conlrarium, qui fallacissimafacie maris decepti, ele- offerat, et eorum voluntalibus pro ipsa beata terra
gerunt in medium progredi, longeque a sua patria satisfaclurum polliceatur; sed plerumque de ipso
peregrinari audenl, et saepeejus obliviscunlur.Hossi portu ad sese homines invitat, eosque noiiiiunquam
nescio quo et niniis lalente raodo a puppi ventus, detinet ipsa altitudine delectaios, unde caeteros de-
quem prosperum pulant, fueril proseculus, penetrant spicere libeat. Hi tamen admonent same venientes,
in allissima miseriarum elati atque gaudentes, quod ne aut occullis subter scopulisdecipiantur, aut ad se
eis usquequaque fallacissima serenilas voluplalum ascendere facile pulent; et qua sine periculoingre-
honorumque blanditur. His profectoquid aliud optan- diantur propter illius lerrae vicinilatem, benevolen-
dum est, quam quaedamin illis rebus a quibus jacli tissimedocent. Ita cum eis invident vanissimamglo-
excipiuntur, improspera; et, si parum est, saeviens riam, locum securitatis oslendunt.Namquemmonlcm
omnino tempestas,contrarieque flans ventus, qui eos alium vult inlelligi ratio propinquantibusad pbiloso-
ad certa et solida gaudia', vel flentes gementesque phiamingressisvemeluendum,nisi superbum studium
ADMONITIO PP.BENEDICTTKOIUJM.
Castigalusest ad Mss.codices,Sorborricos tres, victorinum,Genovefaaum, Michaelinum,Thuaneum,Casalinum, Arnu-
fensem,Cirslerciensem, Yedastimim, Regium,Regio-monlensem, e bibliolhecaCollegiiKavarrici
duos, e bibliothecama-
joris conventusAugustinianorum Paris.unum;ad variantesLectionesa Lovaniensibus ex qualuorBelgicisexcerptas;et ad
editionesBad.Am.Er. Lov.
Comparavimus prwterea eas omnes editioncs inilio Retractationum et Confessionum me~
moratas. M.
1In MSS. quinquelegitur, qui eosaiteral, et ad solida 1sie aliquotMss.At Lov. et alii cdd.,in oplatksimam
Qaudta. vilam.
S61 DE BEATA VITA, S. AUGUSTINILIBER UNUS.
1
inanissimsegloriae : quod ita nihil intus plenum atque una beata est, me admoveam, atque contingam,
solidum habet, ut inflatos sibi superambulantes sue- prorsus ignoro. Quid enim solidum tenui, ctii adhuc
crepanle fragili solo demergal ac sorbeat, eisque in de anima quaestionutatet fluctuat? Quare obsecro le
tenebras revolutis , eripial lueulentissimam domum, per virtutem luam, per humaniiatem, per animarum
quam pene jam viderant? - inter se vinculum atque commercium, ut dextcram
4. Qusecum ita sint, accipe, mi Theodore, namque porrigas. Hoc autem est, ut me ames, et a me vicis-
ad id quod desidero, te unum intueor, teque aplissi- sim te amari credas charumque haberi. Quod si im-
mum sempcr admiror; accipe, inquani, et quod illo- petravero, ad ipsam beatam vitam, ctii te jam hoerere
rum irium genus hominum me libi dederit, et quo praesumo, parvo conalu facillime accedam. Quid au-
loco mihi esse videar , et abs te cujusmodi auxilium tem agam, quove modo ad istum porturn necessarjos
certus exspectem. Ego ab usque undevigesimo anno meos congregem ut cognoscas, et 2 ex eo animura
setaiis mece, postquam in schola rhetoris librum iL meum (neque enim alia signa invenio quibus me
lum Ciceronis, qui Hortensius vocatur, accepi, tanto ostendam) ut plenius intelligas, initiumdispniationum
amore philosophise succensus sum, ut slatim ad eam mearum, quod mihi videtur religiosius evasisse,
rae transferre mediiarer. Sed neque mihi nebulae de- alque ttio titulo dignius, ad te scnbendum putavi, et
fuerunl, quibus confunderetur cursus meus ; et diu, ipso tuo nomine dedicandum. Aptissime sane; nam
fateor, quibus in errorem ducebar, labenlia in ocea- de beata vita quaesivimus inter nos, nihilque aliud
num astra suspexi. Nam et superstitio quaedam pueri- video quod magis Deidonum vocandumsil. Eloquen-
lis me ab ipsa inquisitione terrebat: et ubi factus tia tua territus non sum; quidquid entm amo, quam-
erectior, illam caliginem dispuli, mihique persuasi visnon assequar, limere non possum : fortunse vero
docenlibus potius quam jubentibus esse credendum; sublimitajem multo minus; apud te enim vere,
incidi in homines quibus lux isla quaeoculis cernitur, quamvis sit magna, secundaest; nam quibusdomina-
inter summa et divina colenda videretur (o). Non tur, eosdem ipsos secundos facit. Sed jam quid affe-
assentiebar, sed putabam eos magnum aliquid tegere ram, qusesote, altende.
illis involticris, quod essent aliquando aperturi. At 6. Idibus novembris mihi natalisdies erat: postlam
ubi discussos eos evasi, maxime trajecto isto mari, lenue prandium, ul ab eo nihil ingeniorum impedire-
diu gubernacula mea repugnanlia omnibus ventis in tur, omnes qui simul non raodo illo die, sed quotidie
mediis fluciibus Academici lenuerunt. Deinde veni in convivabamur, in balneas ad consedendum vocavi;
has terras; hie septentrionem cui me crederem di- nam is lempori aptus Ioctis secretusque oecurrerat.
dici. Animadvertienim etsaepein sacerdolis noslri (b), Erant autem, non enim vereor eos singulari benigni-
et aliquando in sermonibus luis, cum de Deo cogita- tali tusenotosinlerim nominibusfacere, in primis nostra
retur, nihil omnino corporis esse cogitandum, neque mater (a), cujus meriii credo esse omne quod vivo;
cum de anima : nam id est unum in rebus proximum Navigiusfraler meus, Trygelius et Licentius, cives et
Deo. Sed ne in pbilosophisegremium celeriler advo- discipuli mei; nec Lastidianum 3 et Ruslicum conso-
larera, fateor, uxoris honorisque iilecebra detinebar; brinos meos, quamvis nullum vel grammalicum passi
ut cum hcecessem consecutus, tura demum me, quod sint, deesse volui, ipsumque eorum sensum commu-
paucis felicissimis licuit, totis velis omnlbusque re- nem, ad rem quam moliebar, necessarium pulavi.
mis in illum sinum raperem, ibique conquiescerem. Erat eiiam nobiscum aelaleminimus omnium, sed cu-
Lectis autem Platonis * paucissimis libris, cujus te jus ingenium, si amore non fallor, magnum quiddam
esse studiosissimumaccepi, collataque cura eis, quan- pollicetur, Adeodalus filius meus. Quibus attentis, sic
tum potui, eliam illorum aucloriiaie qui divina mysle- ccepi.
ria tradiderunt, sic exarsi, ut orones illas vellem
anchoras rumpere, nisi me nonniillorum honiinum CAPUT II.— Dispulalio primm diei. Ex,anima et cor-
existimalio commoveret (Conf.lib. 7, capp. 9, 20). pore conslamus. Cibus corpori necessarius. Aninue
Quid ergo restabat aliud, nisi ut immoranti mihi su- quoquesuus esl cibus. Bealus non est qui quod vult
non habel.Nec lamen omnisqui quod vult habel,bea-
perfluis, lempestas quse pulabatur adversa, succurre-
rel ? Iiaque lantus me arripuit pectoris dolor, ut illius 1 ita MSS.tredecimcumBad.Am.et Er. At in textu Lov,
professionisonus sustinere non valens, qua rnihiveli- prsefertur quwvita beataest.
s Er. et Lov.omitlunthic
ficabam fortasse ad Sirenas, abjicerem omnia, et Am.et Mss.reperilur. Paulopartieulam et, quaeapud Bad.
post vero editionesomnesha-
v et
oplataetranquillitali vel quassatam navem fissamque bent, quibusme osleiidam, quopleniusintelligaspelagus
perduceretn. disputationutnmearum; iisquealiquotsuffraganlurMss.At
alii cdd. nec pauciferunt, ut pleniusinlelligas;lumque ex
5. Ergo vides in qua philosophia quasi in portu na- iis quidam habent, serkm disputationummearum.cister-
ciensisporro,dkputatwnummearumonus. Deniquecodex
vigem. Sed etiam ipse late patet, ejusque magnitudo S. Arnulfi Metensis, initium disvutationummearutn, quae
quamvisjam minus periculosum, non tamen penitus optima lecliovisa est. Reipsaenimhicceliber omniumqui
excludilerrorem. Nam cui parli lerrae, qucc profecto apud cassiciacumdisputandoediti sunt primus absolulus
fuit,isquerationeargumentinonimmeritodicituret, « reli-
« giosiorevasisse,»idesl prodiisse,quosignifiealuadhibe-
J OuinqueMss.: leclk autemPktini. tur istudverbumlib. 2 contra Academ.c. 7 : et Theodori
«nominedignior.»
lib. 5
(a) Manichaeos; Conf.,c. 6. 8In MSS. prope omnibushabetur, lartidianmn,
(6) Ambrosii;lib. 6 Conf.c. 5, n. 4. (a) Monnica.
863 DK BEATA VITA, S. AUCUSTINI 964
fas est. Quid sibi homo compararedebetut sit beares ? Manifestumesse dixerunt. Recfe igilur dieimtis
lus. Quis Deum habeat. Academkus bealus esse non eorumanimos, qttinullis disciplinis eruditi sunt. nihil-
polesl, ergo nec sapiens. quc bonarum artium hauserunt, jejunos et quasi fa-
7. Manifeslumvobis videtur ex anima et corpore melicos esse. Plenos, inquit Trygetius, et illorum ani-
nos esse compositos? Cum omnes consenlirent, Navi- mos esse arbitror, sed viliis alque nequitia. Ista ipsa
gius se ignorare respondit. Cui ego : Nihil, niltilne est, inqnam, crede mihi, qusedam stcrilitas ct quasi
omniiio scis, inquam, an inter aliqua qucc ignoras fames animorum. Namquemadtnodtimcorpus detraclo
eliam hoc numerandum est? Non puto me, inquit, cibo plerumqne morbis atque scabie repletttr, quaein
omnia nescire. Potesne, inquam,nobis dicere aliqttid eo vitia indicant fainem; ita et illorum animi pleni
eorum qusenosli? Possum, inquit. Nisimolestum est, sunt morbis qttibus sua jejunia confitenlur. Etenim
inquam, profer aliquid. Etcum dubitaret: Scisne, in- ipsani nequitiainmatremomniumvitiorum, ex eo quod
quam, sallemte vivere? Scio, inquit. Scis ergo habere nequidquam sit, id est ex eo quod nihil sit, veteres
le vilam, siquidem vivere nemo nisi vita potest. Et dictam esse voluerunt. Cui vitio quse conlraria virtus
lioc, inqtiit, scio. Scis etiam corpus te babere? Assen- est, frugalitas nominalur. Ut igitur hceca fruge, idest
tiebatur. Ergo jam scis te constare ex corpore et vila. a fruciu, propler quamdam animorum fecunditatem ;
Sciointerim ; scd ulrum haecsola sint, incerlus sum. ita illa ab steriliiate, hoc est a nihilo, nequiiia nomi-
Ergo duo isla, inquam, esse non dubilas, corpus et nalaest : nihil est enim omne quod fluit, quod solvi-
aniraam; scd incertus es utrum sit aliud quod ad lur, quod liquescit et quasi semper perit. Ideo talcs
complendum ac perficiendum hominem valet. Ita, in- homiiies eliam perditos dicimus. Est aulem aliquid,
quit. Hoc quale sit, alias, si possumus, quccremus,insi manet, si constat, si semper lale est, ul est virius,
quam. Nunc illud jani ex omnibus qusero, cum fatea- cujus magna pars esl atque pulcherrima, quoetcmpe-
mur cuncli neque sine corpore, neque sine anima rantia et frugalitas dicitur. Sed si hoc obscurius est
csse posse hominem, cihos propter quid horumappc- quam ut id jamvos videre possilis; certe illudcouce-
tamus. Propter corpus, inquit Licentius. Cseleri auditis, quia si animi imperilorum eliam ipsi pienisuni,
lem cunctabantur, varioque sermoiie inter se ageut corporunijita animorum duo alimentoruni genera
bant, quomodo posset propler corptts cibus necessa- inveniuntur; unum salubrealqueuiile, allcrum mor-
rius videri, cum appeteretur propter vitam, ct vita bidum atquepesliferum.
non nisi ad animam pertinerel. Tum ego : Videtur, 9. Qucecum ita sint, arbitror die natali mco, quo-
inquam, vobis ad eam partem cibum pertinere, quam niam duo qusedamesse in homine convenit inter nos,
cibo crescere robuslioremque fieri videmus? Assen- id estcorpus atque animam, non me prandium paulo
tiebanlur prseter Trygelium. Ait enim : Cur ergo non Iautiuscorporibusiioslrissolum,sedei animisetiamex-
pro edacitate mea crevi? Modum, inquam, suum a bibere debere. Quodautemhocsit praiidium,sicsuriiis,
natura constitutumhabent omnia corpora, ultra quam proferam. Nam si vos invitos, et faslidienles alere
mensuram progredi nequeant : lamen ea mensura conabor, frustra opeiam insumam; magisque voia
niiiiora essent, si eis alimenla defuissent; quod et in facienda sunl, ul tales epulas polius quam illas cor-
pecoribus facilius animadvertimus. Et nemo dubitat poris desideretis. Quod eveniet si sani aniroi vestri
cibis subtraclis omnium animanlium corpora ma- fuerint: cegri enim, sicut in morbis ipsius corporis
creseere. Macrescere, inquit Licenlius, non de- videmtts, cibos suos recusant el respuunt. Omnes se
crescere. Satis est mihi, inquam, ad id quod volo. vultu ipsoet consenlienle voce, quidquidprceparassem
Etenim qusesiioest utrum ad corpus cibus pertineat. jam sumere ac vorare vclle dixerunt.
Perlinet autem, cum eo subducto, ad maciem dedu- 10. Alque ego rursus exordiens : Beatos esse nos
cilur. Omnesila esse censuerunt. volumus, inquam? Yix boc effuderam, occurrcrunt
8. Quidergo aiiima, inquani? nttlla ne habetali- una voce consentienies. Yideturne vobis, inquam,
menta propria? anejus esca scienlia vobis videlur? beatus esse qui quod vult non habet? Negaverurtt.
Plane, inquit mater; uulla re alia credo ali animam Qttid? omnis qtti quod vull habet, beatus est? Tiim
quam inlelleclu rerum atque scientia. De qua sen- maler : Si bona, inquit, veiit et babeat, beatus est;
lenlia cum Trygelius dubium se ostenderet : hodie, si aulem mala velit, quamvts habeat, miser esi. Cui
inquit illa, tu ipse noime docuisti unde aut ubi anima ego arridens aique gesliens: Ipsam, inquam, prorsus,
pascatur? Nanl post aiiquanlam prandii parlem te mater, arcem pbilosophiae tenuisii. Nam tibi procul
dixisti non advertisse quo vasculo uteremur, quod dubio verba defuerunt, ut non sicut Tullius te modo
alia nescio quae cogitasses, nec tamen ab ipsa cibo- panderes, cujus de hac sentenlia verbaista sunl. Nam
rum parle abslinueras nianus atque morsus. Ubi igi- in Horlensio, quem de laude ac defensione philoso-
tur erat animus luus, rjuo lempore illud, te vescenie, pbice librum fecit : Ecce autem, ait, non philosophi
non atlendebal; inde, mihi erede, et lalibus epulis quidem, sed prompli lamen ad dkpulandtmt, omnes
animus pascitur, id est theoriis et cogitationibussuis, ainnt esse bealos qui vivant ut ipsi velinl. Falsum id
si per eas aliquid percipere possit. De qua re cumdu- quidem: Velleenim quod non dcceat, idem ipsum mi-
bilanter streperent: Nonne, inquam, conceditis ho- serrimum. Neclam tniserumesl non adipkci quodvetis,
minum doclissimorum animos multo csse quam im- quatn adipkci velle quod non oporleat. Plus enim mali
perltoruin quasiin suo genere pleniores alque majo- pravitas voluntalis affert, quam forluna cuiquatnbonu
965 LIBER UNUS. S5§
In quibus verbis illa sic exelamabat, ut obliti pe- Deum habet, inquit, qui facit quae Deus vult fieri. In
nitus sexus ejus, magnum aliquem virum considere cujus sententiam Lastidianus concessit. Puer autem
nobiscumcrederemus, meinterim, quantum poteram, ille minimus omnium : Is habet Deum, ait, qui spiri-
intelligente ex quo illa, et quam divino fonte mana- tum immundum non habet. Mater vero omnia, sed
rent. EtLicentius : Sed dicendum, inquit, tibi est, ut hoc maxime approbavit. Navigius (acebat. Quem cum
beatus sit quisque, quid velle debeat, et quarum re- iuterrogassem quid sentiret, illud ultimum sibi placere
rum eum oporleal habere desiderium. Invita me, in- respondit. Nec Rusticum percontari visum est negli-
quam, natali tuo, quando dignaberis ; quidquid appo- gendum, quaenamesset de re tanta ejus senlenlia, qui
suerislibenler sumnm. Qua conditionehodie apudme mihi videbatur non deliberalione magis quam pudore
ut epulerispeto, nec flagitesquod fortasse non estpa- impedittis silere; Trygetio consensit.
ratum. Quem cuni modeslceac verecundae commoni- 13. Tum ego : Teneo, inquam, omiiium placila de
tionis suae poeniteret : Ergo illud, inquam, convenit re magna sane, et ultra quam nec quacri quidquam
inter nos, neque queinqtiam beatum esse posse, qui oporlet, nec inveniri polesi, si modo eam, uli ccepi-
quodvtiltiionliabet; neque omnem qui quod vull ha- mus, serenissime ac sincerissime investigemus. Quod
bel, bealum esse? Dederunt. hodie quia longum est, et babenl in epulis suis et ani-
11. Quid illud, inqtiam, conceditis, omnem qui bea- mi quamdam luxuriem, si ullra modum in eas et vo-
tus non est, miserum esse? Non dubitaverunt. Omnis raciter irruant (ita enim male quodammodo digerunt;
igilur, iiiquam, qui quod vull non babet, miser est. unde valetudini menlium non minus quam ab illa ipsa
Piacuit omnibus. Quid ergo sibi homo comparare de- fame metuendum est), melius nos haec quaeslio cras
bet, ul bealus sil, inquam ? Forte enim etiam hoc isli esurientes, si videtur, accipiet. Illud modo libenter li-
nostro convivio subministrabilur, ne Licentii avidilas guriatis volo, quod subito mibi minislratori vestro in
negligatur: nam id, opinor, ei comparandum est, quod mentem suggeslum est inferendum ; et est, nisi fal-
cum vult, habet. Manifestum esse dixerunl. Id ergo, lor, qualia solent uliima apponi, quasi scholastico
inquam, semper nianens, nec ex fortuna pendulum, melle confectum alque conditum. Qno audito sese
nec ullis subjectum casibus esse debet. Nam quidquid omnes quasi in elatum ferculum tetenderunt, coege-
mortale et caducum est, non potest a nobis quando runique ut dicere properarem quidnam id esset. Quid,
volumus, el quamdiu volumus haberi. Assentiebantur inquam, putatis, nisi cum ACademicistoiuni quod sus-
omnes. Sed Trygetius : Sunt, inquit, multi fortunati, ceperamus confectura esse negotium? Quo acceplo
qui eas ipsas res fragiles casibusque subjectas, lamen nomine, tres illi quibus res nota erat, sese erexerimt
jucutidas pro hac vila cumulale largeque possideant, alacrius; et velut porreclis, ut fit, manibus infcren-
nec qttidquam illis eorum quae volunl desit. Cui ego: tem ministrum adjuverunl, quibus potuerunt vcrbis,
Qui timel, inquam, videlurne tibi beatus esse?Non nihil se jucundiiis audiluros esse monstranles.
videlur, inquit. ErgO quod amat quisque si amittere 14. Tum ego ita rera proposui. Si manifcstum est,
potesl, poteslne non limere? Non potest, inquit. inquam, beatum non esse qui quod vult non habet,
Amitti autem possunt illa fortuita. Nott igitur haecqui quod paulo ante ratiodemonslravit; nemo aulem qucc-
amat et possidet, polest ullo modo beatus esse. Nihil rit quod invenire non vult, et quaerunt illi seraperve-
repugnavit. Hoc loco autem maler: Eliamsi seeurus ritatem : volunt ergo invenire; volunt igilur babere
sit, inquif, ea se omnia non esse amissurum, tameu invenlionem veritatis. At non inveniunt1: sequiiur
talibus satiari non poterit. Ergo et eo miser, quo sem- eos non habere quod volunt; el ex eo sequiiur etiam
per est indigus. Cui ego : Quid, inquam, his omnibus beatos non esse.Atnemosapiens, nisibeatus : sapiens
abundans rebus alque circUmfluens,si cupiendi mo- igitur Academicusnonest. Hic repente illi, quasitolutii
dum sibi statuat, eisque contentus decenter jucunde- rapientes exclamaverunl.Sed Licenliusatieniiiisel cau-
que perfrtialur; nonne tibi videtur bealus? Non ergo, tius advertens litnuit assensionem, atqtte subjecil: Ra-
inquit, illis rebus, sed animi sui moderatione beatus pui quidem vobiscum, siquidem exclamavi illa con-
est. Optime, inquam, nec huic interrogationi aliud, cltisionecoramoius. Sed nihil hinc admittam in viscc-
nec abs te aliud debuit responderi. Ergo nullo modo ra, et partem meam servabo Alypio : nam aul siirrul
dubitamus, si quis bealus esse slatuit, id eum sibi eam mecum Iambet, aut me adinonebit cur non opor-
comparare debere quod semper manet, nec ulla sae- leat attingere. Dulcia, inquam , magis metuere Navi-
vienle fortuna eripi potesl. Hoc, inquit, Trygetius, gius deberet, spleiie vitioso. Hic ille arridens: Plane,
jamdudumconsensimus. Deus, inquam, vobisaeternus, inquit, me talia sanabunl. Nam nescio quomodo con-
et seraper manens videtur? Hocquidem inquit Licen- torlum hoc et aculeatum, quod posuisii, ut ait ille, de
tius, ita certuiii est, ul interrogatione non egeat; cae- melle Hymetio, acriter dulce est, nihilque inflat vi-
terique omnes pia devotioneconcinuerunt. Deum igi- scera. Quare totum etiam, palato aliquantum remorso,
tur, inquam, qui habet, beatus est. tamen ut possum libentissime in medullas trajicio.
12. Quod cum gaudentes libentissime acciperent: Non enim video quomodo redargui possit isla conclu-
Nihil ergo, inquam, nobis jam qucerendum esse arbi- sio. Prorsus nullo modo potest, inquit Trygetius.
tror, nisi quis hominum habeat Deum; beatus enim Quare gaudeo jamdiu cum illis me inimicitias susce-
profecto is erit. De quo quaero quid vobis videatur.
HicLicentiusir.Deumhahet, qui bene vrvit. Trygelius •- iEr.Yen.Lov.tOTtofis, etnon inveniuttUu.
OCT DE BEATA VITA, S. AUGUSTINl 968
Nam nescio qua impellentc natura, vel, ut ve- CAPUT III. — Dispulatiosecundwdiei. Quis Deumha-
pisse.
rius dicam, Deo, etiam nesciens quomodo refellendi beat eo modo ut bedtus sit. Spiritus hnmundus duo-
essent, tamen eis nimis adversabar. bus modisappellari solet.
15. HicLicenlius : Ego, inquit, illos nondum desero. 17. Postridie autem cum item post prandium, sed
Ergo, ait Trygelius, dissenlis a nobis? Numquidnam, aliquanlo quam pridie serius, iidem ibidemque con-
ille inquit, vos ab Alypio dissentitis? Cuiego:Non sedissemus: Tarde, inquam, venistis ad convivium:
dubilo, inquam, quin si adesset Alypius, huic raliun- quod vobis non cruditate accidisse arbitror, sed pau-
culce cederet. Non enim lam absurde sentire poterat, citalis ferculorum securilate; quod uon lam mature
ut aut bealus ille *videretur, qui tantum bonum animi, aggrediendum visum est, quod citovos peresuros pu-
quod ardeniissime vellel habere, noii haberet, aul il- lastis. Non multum enim reliquiaruhi credendum erat
los nolle invenire veritatem, aut eum qui beatus non remansisse, ubi die ipso alque solemnilate lam exi-
sil esse sapientem : nam his tribus, quasi melle, farre, guum repertum erat. Fortasse recte. Sed quid vobis
aique nucleis, illud quod meluis guslare, confeclum praeparatum sit, ego quoque vobiscum nescio. Alius
est. Illene, inquit, huic lam parvse puerorum illece- est enim qui omnibuscum omnes 4, tum maxime lales
brse cederet, Academicorum lanta ubertate deserta, epulas praebere non cessat : sed nos ab edendo, vel
qua inundante hoc nescio quid breve aut obruelur, imbecillilatc, vel saturitate, vel negotio plerumque
aut perlrahetur? Quasi vero, inquam, longumaliquid cessamus: quem manenlem in hominibus beatos eos
nos quaeramus, praeserlim adversus Alypium : nam facere, inter nos hcri, ni fallor, pie constanlerque con-
non mediocriter parva isla esse fortia et utilia, satis venerat. Nam cum ratio demonstrasset eum beatura
sibi ipse de suo corpore argumentarelur. Tu aulera esse qui Deum haberet, nec huic quisquam vestrum
qtti clegisli de absentis auctorilale pendere, quid ho- senlenliae restitisset, qusesitum est quisnam vobis vi-
rura non probas ? Utrum bealum non esse, qui quod deretur Deum habere. De qua re, si bene memini,
vult non habet ? an illos negas velle habere invenlam tres sentenliae dictae sunt. Nam parli placuit, Deum
veritatem, quam vehemenler inquirunt? an videlur habere illum qui ea faceret quaeDeus vellet. Quidam
tibi qiiisquarasapiensnon bealus? Prorsus beatusest, autem dixerunt quod is Deum haberet, qui bene vi-
inquit, qui quod vttlt non habet, quasi slomachanter verct. Reliquis vero in eis Deiisesse visus est, in qui-
arridens. Quod cum juberem ut scriberetur : Non bus qui immiindus appellatur, spiritus non est.
dixi, inquil exclamans. Quod item cura annuerem 18. Sed fortasse omnes diversisverbis ununi idem-
scribi: Dixi, inquil. Alque ego semel praeceperamut que sensistis. Nam si dtto prima consideremus, et
nullum verbum praeler litteras funderetur. Ila adole- omnis qui bene vivit, ea facit quae vult Deus; et
scenlem inlerverecundiamatqueconslaiiliam exagita- omnis qui ea facit quse vult Deus, bene vivit; nec
tum tenebam. quidquam est aliud bene vivere, quam ea facere
16. Sed cum his verbis eum jocantes, quasi ad ve- quae Deo placeant : nisi quid vobis aliud videlur.
scendam particulam suam provocaremus, animadverti Assentiebanlur. Tertium vero illud paulo diligentius
caclerosrei totius ignaros, sed scirecupientesquid in- considerandum est, propterea quod ritu castissimorum
ter nos solos tam jucunde ageretur, sine risu nos in- sacrorum spiritus immundus 2, quanlum inlelligo,
tueri. Qui raihi prorsus similesvisi sunt, quod plerum- duobus modis appellari solet: vel ille qui exlrinsecus
que fieri solet, iis qui cum epulanlur inter avidissi- invadit animara sensusque conlurbat, et quemdam
mos rapacissimosqueconvivas, a rapiendo vel gravi- hominibus infert furorem; eui excludendo qui prae-
tate sese abstinent, vel pudore lerrenlur. Et quia ego sunt, manum imponere vel exorcizare dicuntur, hoc
invitaveram, et magni cujusdam bominis personam, est, per divina eum adjurando expellere: aliter autem
alque ul totum explicem, veri hominis eliam in illis dicitur spiritus immundus, omnis omnino anima im-
epulis invitaiorem gerebam, sustinere non potui, com- munda; quod nihil est aliud quam vitiis el erroribus
movitque me! illa incequalilas mensae noslrae el dis- inquinata. Ilaque abs le quaero, lu puer, qui forlasse
crepantia. Arrisi matri. Atque illa liberriine quod aliquanlo sereniore ae purgaliore spiritu istam sen-
minus habebant, quasi de suo cellario promendum tentiam protulisti, qnis libi videatur immundum spi-
imperans : Jam dic nobis, inquit, et redde qui sint rilum non habere : illene qui dcemonem non habet,
isli Academici, el quid sibi velint? Cui breviter cum quo vesani homines fieri solenl; an ille qui animam
exposuissem aperleque, ita ut nemo iUortimignarus suam a vitiis omnibusque peccatis mundavit? Is raihi
abscederet: Isli homines, inquit, caducarii sunt (quo videlur, inquit, immundum spiritum non liabere, qui
nomine vulgo apud nos vocanlur, quos comitialismor- caste vivit. Sed castum, inquam, quem vocas? eumne
bus subvertil), et siroul surrexit ut abiret; atque hic qui nihil peccat, an eum qui ab illicito tanlum concu-
omnes lcetiac ridentes, inlerposito fine discessimus. bitu temperet? Quomodo, inquit, castus potest esse,
1 illi, juxla Er. Lov.M. 1 Quiomnibusvel communes,juxta Er. rel cum
a Mss.undecim: m illk epuhs invitaloremsustineredo- omnes,
juxta Lov. M.
cmsti, commovit me ; ad quamleclionempropeacceduntalii MnpriusEdd.legilur: Quodritucastksimorumsacrorum-
duo qui ferunt, sustinebam docti, commovilme. Forteau que spirUuutnspintusimmundus,
doeueratTheodoruscui traelandaeres essent cum impe- telligitur salisex re subjeetaet eex tc., minusbene, ut in-
Mss.quossequimur.
ritioribusin ejuscemodicolloquiis.id quod suspicarilicet Hic nempe castksimorumsacrorum nominecornmendan-
ex lih, 1 de Ordine,cap. 11. tur sacramentainitiorum.
UNUS. '
m LIBER 979
qui ab illicito lanlum concubituabstinens sese, csete- Aliud est, inquit mater, Detim habere, aliud non esse
ris peccalis uon desinit inquinari? Ille esl vere casttis, sine Deo. Quid ergo, inquam, meliusrest; ulrum ba-
qui Deum attcndit, et ad ipsum solum se lenel. Quce bere Deum, an non esse sine Deo? Quaiitum, inquit,
verba pueri sicut dicta erant, cum conseribi mibi possum iiitelligere, ista est scntenlia mea : qui bene '
placuisset: Is ergo, inquam, necesse est ut bene vi- vivit, habel Deum, sed propilium; qui male, babet
vat, et qui bene vivit necessario lalis est; nisi quid Deum, sed adversum. Qui aulem adhuc quserit, non-
tibi aliud videtur. Concessil cum cseteris. Ergo una dumque invenit, neque propitium neque adversum, '
est hic, inquam, dicla senlcnlia. sed non est sine Deo. Haeccine,inquam, veslra etiam
19. Sed illud a vobis paululumquaero,velitne Deus sentenlia est? Hancesse dixerunt. Dicitemihi, quceso,
ut homo Deum quaerat?Dederunt. Ilem qusero; ntun- inquam : non vobis videtur esse homini Deus propi-
quidnam possumus dicere, illum qui Deum quserit, lius cui favet?Esse confcssi sunt. Non ergo, inquam,
male vivere? Nullo modo , dixerunl. Etiam hoc fer- favet Deus quaerenli sese homini? Responderunt :
tium respondete; spiritus immundus polestne Deura Favet. Habet igitur, inquam, qui Deum quaerii,Deunn
quserere? Negabant, aliquantura dubilanle Navigio, propitium; et omnis qui habet Deum propitium,
qui postea caeterorumvocibuscessit *. Si igitur, in- beatus est. Bealiisest ergo et ille qui quaerit.Qui au-
quam, qui Deum quaerit, id facit quod Deus vult, et tem quaerit, nondum habet quod vull. Erit igitur
bene vivit, et spirilum immiindiim non habet; qni beatus qtii quod vult non habet. Prorsus, inquit ma-
auiem Deum quaerit,nondum habet Detim: non igilur ler, non mihi videlur beattis csse qui quod vult non
quisquis aut bene vivit, aut quod vult Deus facit, aut habet. Ergo, inqtiam, non oninis qui babet Deum
spiritum iminundumnon habel, continuoDeumbabere propitiuin, beatus cst. Si hoc cogit ratio, inquit, non
credendus est. Hic cum se caeterieoncessionibussuis posstim negare. Ista igitur, inquam , disiribulio erit,
deceptos riderent, poslulavit mater, cum diu stupida ut omnis qui jam Deum invcnit et propiiium Deunn
fuisset, ut ei hoc ipsum quod conclusionisnecessilale babeat, et bealus sit : omnis atitem qui Deum quaerit
intorle dixeram, explicando relaxarem atque solve- propitium Deum habeat, sed iiondumsil beatus; jam-
rem. Quodcura ,factum esset : Sed nemo, inquit, pnl- vero qttisquis viliis atque peccatis a Deo se alicnat,
est pervenire ad Deum, nisi Deum qusesierit.Optime, non modo bealus non sit, sed ne Deo quidem vivat
inquam. Tamen qui adhuc quaerit, nondum ad Deum propitio.
pervenit, eliamsi bene vivit. Non igitur quisquis bene 22. Quod cum placuisset omnibus : Dene habet,
vivit, Deum habet. Mihi, inquit, videtur Deum nemo inquain; sed adhuc illud vereor, ne vos nioveat quod
non habere : sed eum quibenevivit, babel propilium; jam superius concesseramus, miserum esse quisquts
qui male, infestum. Male igilnr, inquam, hcslerno beatus non sit: cui consequens erit esse miseruni ho-
die concessimuseum beatum esse qui Deum habel: minem qui propitium lenet Deum, quem adhuc Deum
siquidem omnis homo Deum habet, nec tamen omnis quccrenlem nondum diximus esse beatum. An vero,
liomo beatusest. Adde ergo, inquit, propilium. quod ait Tullius, multorum in terris praediorum do-
20. Saltem, inquam, hoc inler nos salis conslat, minos divites appellamus ; omnium virtutum posses-
enm beatum esse qui habet propilium Deum?Vellem, sores pauperesnominabimus?Sed illud videte, uirum
inquit Navigius, consenlire : sed illum vereor qui quoraodo verum est quod omnis egens miser sil, iia
adliuc quscrit; prcesertim ne concludas bealtim esse sit verum quod omnis miser egeat. Ita enim erit ve-
Academicum,qui hesterno sermone, vulgari quidem rum, nibil aliud esse miseriam quam egeslatem, quod
et male latino, sed aptissimosane, ut mihi videtur, me nunc, cum dicerelur, laudare sensistis. Hoc au-
verbo caducarius nominalus est. Non enim possum tem hodie longum est ut quseramus; quare pelo ne
dicere homini Deum quaerenliadversum Deum esse : fastidio vobissit ad istam mensam cras etiam conve-
quod si dici nefas est, propitius erit; et qui propitium nire. Quod cum omnes se libenlissime habere dixis-
Deum habet, beatus est. Beatus ergo erit ille qui sent, surreximus.
qutcrit : omnis autem quaerens nondum habel quod CAPUT IV. — Dkputalio terliw diei. De qumstione
vttlt. Eril igitur bealus homo qui qttod vultnon habet, pridie proposiladicendum.Miser est omnisqui eget.
quotl heri nobis omnibtis videbalur absurdum; unde Sapiens porro aliquo non eget. An omnk qui miser
credebamus Academicorumtenebras esse.discussas. l esl, egeat. Animiegeslas.Aiiitniplenitudo. Quis de~
Quare jam de nobis Lieentius triumphabit; mihique mumsit bealus.
illa dttlcia, quce conlra valetudinem meani temere 25. Tertius autem dies dispulationisnostrae, matu-
accepi, has de rae pccnasexigere, quasi prudens me- tinas nubes qucenos cogebantin balneas, dissipavit,
dictisadmonebit. tempusque pomeridianum candidissimum reddidit.
21. Hic cum etiam mater arrisisset: Ego, inquit, Placuit ergo in praluli propinqua descendere, alque j
Trygeiius, non concedocontinuoDeum adversari cui omnibus nobis ubi commodum visum est considenti-
non sit propitius, sed esse aliquid meditim puto. Cui bus, reliquus ita scrmo peractus est. Omnia pene, in-
cgo : lsium lamen hominem, inquam, medium, cui quam, quceinterroganli mihi concedi a vobis volui,
nec Deus propitius est nec infestus, Deum quoquo habeo ac leneo : quare hodierno die, quo possimus-
modo habere concedis? Hic cttm ille cunciarelttr: tandem hoc noslrum conviviumaliquo intervallo die-
1 QuatuorMss.,vultibuscessU. rum dislinguerc, aut nibil, aut non multum crit, uE
SAKCT. AUG-UST.I (Trente-une. I
971 DE BEATA VITA, S. AUGLSTINI 972
opinor, quod mihi vosrespondere necesse sit. Diclum talem, id esl, ut quidquid agit, non agal nisi ex vir-
eniin cral amalre, niliil aliud essc miseriam quam lutis quodam pracscriptoet divina legesapieniice,quae
cgeslalem, convenilquc inter nos, omnes qui egeant nullo ab eo paclo eripi possunt.
miseros esse. Sed ulrum omnes eliam miseri egeanl, 26. Jam nunc videle, ulrum etiam omnis qui miser
noiinulla qusestioesl, qtiam heslerno die non polui- est, egcal. Nam huic senlenliseconcedendsedilficul-
mus explicare. Hoc aulcm ila se habere, si ralio de- lalem illa res facil, quod mtiltiin magna fortuitaruni
monstraverit, perfectissime invenlum est qui sit rerum copia constituti sunt, qtiibus ita facilia sunt
beatus : eril enim ille qtti non eget. Oinnis enim non omnia, ut ad eorum nultim praesiosit quidquidcupi-
miser, beatus esl. Beatus esl ergo qui egestate caret, dilas poscil. Difficilisquidetn ista vita est. Sed finga-
si quam dicimus egesiatem, eamdem miscriam esse inus aliquem talem , qtialem Tttllius fuisse dicit
consliterit. Oratam. Quis enim facile dicat Oratam J egestate
24. Quid enim, ait Trygelius? non polest ex eo jani laborasse, hominem diiissimum,amoenissimuiii,deli-
eonfici, omnem non egentembeatum esse, quo mani- ciosissimuni, cui neque ad voluptatera quidquam
festum est omnem qui egeat esse miserum? Nam defuit, neque ad gratiam, neque ad bonamintegram-
concessissenos memini, nihil csse medium inler nti- que valeludinem? Natn et prcediisquaestuosissimisct
scrum elbeatnm. Aliquidno,inquam, inter moriuum aniicis jucundissimis, quantum libuit, abundavit; et
et vivum tibi niedium videtur esse? nonno oinnis illis omnibus aptissime ad salulem corporis usus est,
liomo aut vivus aut mortuus est ? Fateor, inquit, ne- cjusque (ut breviter totum explicem) omneinstitutum
que hic csse aliquid medium : scd quorsum istttd? volunlatemque omnem successioprospera consccuta
Quia, inquam, cliamislud le faleri credo, onmem qui est. Sed forlasse inquiet aliquis veslrum, plus illum
ante annum sepultusest, esse mortuum. Non negabat. quam babebat, babere voluisse. Hoc ignoramus. Sed
Quid ? oronis qui anle annum sepultus non est, vivit? quod satis esl qucestioni, faciamus eum non deside-
Non, ait, sequilur. Ergo, inquam. non sequitur ut si rasse ampliusquam tenebat. Yideturnevobisegttisse?
omnis qui egel miser est,*omnis qui non eget sit Etiamsi concedam, inquit Licentius, nihil eum desi-
bealus, quamvis tttler miseruni ct bealum, ut inter derasse, quod in homine non sapientc nescio quo-
vivum et morluum, mcdiumnihil inveniri qiteal. modo accipiam; metuebat tamen, erat enim vir, ut
25. Quodcum aliqui eorum paulo lardiusinlellexis- dicitur, ingenii non mali, ne illa ornnia sibi vel uno
sent, me id quibus polui vcrbis ad eoruni sensum adverso impelu raperentur. Nonenim magnum erat
aceommodaiis aperiente alque versante : Ergo, in- intelligere, lalia cuncta, quantacumqueessent, esse
quam, miserum esse omnemqui egeat, dubital nemo: stib casibus eonstituta. Tum ego arridens : Yides,
nec nos lerrent quaedamsapieniiumcorpori necessa- inquam, Licenti, foriunalissiniumistum boniinenia
ria. Non enim eis egcl ipse animus, in quo posita est beaia vila ingenii bonilate impedilum.Quo enim erat
vita beala. lpseenim perfectus est; nullus autem per- acutior, eo videbat illa omnia se posse amitlere; q.uo
fectus aliquo egct : ct quod videtur corpori necessa- metu frangebalur, illudque vulgare satis asserebat:
'
rium sumcl, si adfuerit; si non adfuerit, nou eum Infidumhominenimalo suo esse cordaium.
istarum rerum frangel inopia. Omnis naraquc sapiens 27. Hic cum et ille el caeteriarrisisscnt: Illud la-
forlis est; nulltis aulem forlis aliquid meluit. Non men, inquam,diligentius atlendaraus, quia etsi timuit
igilur metuii sapiens aut morlem corporis, aut dolo- iste, non eguit: unde qucestioest. Egere est enim in
res, quibus pellendis vel vitandis vel differendissunt non habendo, non in timore amitlendi quae habeas.
necessaria illa, quorum ei polest coniingere inopia. Erat atitem isle miser, quia meluebat, quamvis
Sed tamen non desinit eis bene uti, si ipsa non dcsunt. non egerct. Non igitur omnis qui miser esl, eget.
Yerissima est enim illa sententia: Qttod cum approbavisset cum cseteris etiam ipsa
Kam-tuquodvitarepossisslultumadmitlercest. cujus sententiam defendcbani, aliquantulum tamen
(Terenl. in Eunucho,act. i, sceu.6.) addnbitans : Nescio, inquit, lamen, et nondum
Vitabit ergo morlem ac dolorem, qtianlum potesl ct plene inielligoquomodo ab egestate possit miseria ,
quantum decet; ne si minime vitaverit, non ex eo aul egeslas a miseria scparari. Nam et iste qui
miser sil quia hsec accidunt, sed quia vitare cum diveset locupleserat, ct nihil, ut dicitis, ampliusde-
posset, noluit: quod manifestumstultitiaesignumest. siderabat; lamcn quia metuebat, ne amilleret egebat
Erit ergo ista non vitans, non earum rerum perpes- sapicntia. Ergone hunc egentem diceremus, si egeret <
sione, sed slnllitia miser. Si autem non valuerit evi- argenlo et pecunia; cum egeret sapientia, non dice-
tare, cum id seduloac decenter egerit, non eum isla remus? Ubi cum omnes niirando exclatnassent, me
irruenlia miserum facient. Etenim et illa ejusdem ipso etiara non mediocriteralacri atque lceto,quod ab
comici senlentia non minus vera est: ea potissimum diclum essct quodpro magno de phi-
Quoniam nonpotestid fieriquodvis, losophorumlibris, alqueultimumproferreparaveram:
Idvelisquodpossit. Videlisne, inquam , aliud esse mullas variasque do-
(Id. in Andria, act. 2, scen.1.) clrinas, aliud animum attentissimum in Deum? Nam
Quomodoerit miser, cui nihil accidit prceter volun- unde isla quse miramur, nisi inde procedunt? Hic
latem? Quiaquod sibi videl non posse provenire, non
potest velle. Ilabet enim rerum certissimarumvolun- 1 Mss.octocumBad.et Am.constantprhabent, oralum
975 LIBER UNUS. 974
Lieenlius lcetiis exclamans : Prorsus', inquit, nihil 30. Quod cum omnes ita esse falerentur : Tilud
verius, nihil divihius dici potuil. Nam el major et mi- jam, inquam, sequilur, ul videamus quis non egeat;
serabilior egeslas nulla est, quam egere sapientia; et is enim erit sapiens ct beatus. Egestas aulem stultitia
qui sapieniia non eget, nulla re omnino egere potest. est, egestatisque nomen : hoc autem verbum slerili-
28. Est ergo animi egeslas, inquam, nibil aliud tatem quamdam et inopiam solet significare. Alten-
qtiam slultilia. Ilccc est enim contraria sapientise, et dite, quseso, altius, quanta cura priscorum hominum,
ita conlraria ut mors vitce, ut beata viia miserce; hoe sive omnia, sive quod manifesimn est, qucedamverba
est, Sine aliquo medio. Nam ut omnis non bealus creata sunl, earum rerum maxime qtiaruraerat no-
honio miser est, omiiisque homo non mortuus vivit; litia pernecessaria. Jam enim conceditis omnem stui-
sic omnem non stultum manifestum est esse sapieii- lum egere, et omneni qui egeat stullum esse : credo
tem. Ex qtio et illud jam licet videre, non ex eo tan- vos etiam concedere animum stullum esse viliosum,
tum Sergium Oratam fuisse miserum , quod timebat omniaque animi vitia uno stultiiise nomine includi.
ne fortunse illa munera amitteret, sed quia stultus Primo autein die hujus disputationis nostrce nequitiam
eral. Quo fit ut miserior esset, si tam pendulis nu- dixeramus esse ab eo dictam quod nec quidquam sit,
tantibusque iis quce bona putabal, nihil omnino me- cni conlrariam frugalitalema fruge fuisse uominaiam.
luisset. Esset enim non forlitudinis excubiis, sed Ergo in iis duobus conlrariis , hoc est frugalitate atque
nientis sopore securior, et alliore slultitia demersus ncquiiia, illa duo videniur eminere, esse et non esse.
miser. At si omnis qui earet sapientia magnam palilur Egestali autem de quaquccstio est, quid putamus esse
egeslatem, omnisque compos sapientice nihilo eget, conlrarium? Hic cum aliquantum cunclarentur : Si
sequilur ut stultitia sit egestas. Ct antem omnis stul- dicam, inquit Trygetius, divitias; video bis pauper-
tus miser, ita omnis miser sttilttis est. Ergo ut omnis talem esse conlrariam. Estquidem,inquam,vicinum.
egestas miseria, ila omnis miseria egestas esse con- Nam pauperlas et egestas unum alque idem accipi
vincitur. solent. Tamen aliud verbum inveniendtim est, ne me-
29. Quam conclusionem Trygetius cum se parum liori parti desit unum vocabulum, ut cum illa pars
intellexisse dtceret : Quid, inquam, inter nos ratione panpertatis et egeslatis nomine abundet, exbacparte
convenil? Eum egere, inquii, qui sapienliam non soltim opponatur divitiarum nomen. Nihil enim absur-
habeat. Quid est ergo , inquam , cgere? Sapientiam , dius quam ut bic sit egestas vocabuli, ubi est contra-
inquit, non haberc. Quid est, inquani, sapientiam non ria pars egestati. Plenitudo , inquit Licentius, si dici
habere ? Hic cum taceret, nonne hoc est, inquara, ha- potest, videtur mihi recte opponi egestati.
bere stultiliam? Hoc, inquil. Nihil esl ergo aliud, in- 31. Postea, inquam, de verbo quceremusfortasse
quam, habere egestatem, quam stultitiam; ex quo diligentius. Non enim hoc curandum csl in inquisi-
jam necesse est egestatem alio verbo nominari, quan- tione veritatis. Quamvis enim Salluslius lectissimus
do stultilia nominatur. Quanquam ncscio quomodo pensator verborum, egeslati opposuerit opulentiam
dicamus, Habet egestalem, aut, habet stultiliam. Tale (Saltusiius, de Bello Catilin.); tamen accipio istam
est eniin ac si locuin aliquem, qui ltimine careat, di- pleniludinem. Non enim hic grammaticorum formi-
camus habere tenebras : quod nihil est aliud quam dine laborabiraus', aut meluendum est ne ab eis
lumen non babere. Non enim lenebrae quasi veniunt castigemur, quod incuriose ulimur verbis, qui res suas
aut recedunt; sed carere lumine hoc ipsum est jam nobis ad utendum dederunt (o). Ubi cum arrisissent:
tenebrosum esse, ut carere vesle hoc est esse nudum. Ergo, quia mentes vestras, inquam, cum intenti estis,
Non enim veste accedenle veluti aliqua res mobilis in Deum, veltit quaedam oracula non contemnere
nuditas fugit. Sic ergo dicimus aliquem habere egesia- stalui, videamus qttid sibi velit hoc nomen; nam
tem, quasi dicamus babere nuditatem. Egestas enim nullum accommodatius esse arbitror verilati. Pleni-
verbum est non habendi. Quamobrem, ut quod volo tudo igitur et egostas conlraria sunt: al eliain hic si-
explicem sicut possum, ita dicitur, Habet egestatem; militer, ut in nequitia et frugalitale, apparent illa
quasi dicalur, Habet non habere. Itaque, si stultitiam duo, esse et non esse. Et si egestas est ipsa stultitia,
ipsam veram et certam egestatem csse monslratum plenitudoerit sapientia.Meritoetiamvirtutumomniuiu
est, vide jam quaestionemquam susceperamus, utrum malrem multi frugaliiatem esse dixerunt. Qtiibuscon-
soluta sit. Dubilabatur enim inter nos , utrura cum scnliens Tullius etiam in populari oratione ait : Vt
appellaremus miseriam, nihil aliud quam egeslalem volet qukque accipiat : ego lamen frugalitalem, id est
nominaremus. Dedimus aulem rationem, rccte stulti- modestiamel temperantiam,virtutemessemaximamju-
liam vocari egestatem. Sicut ergo et omnis stultus dko (Orat. pro Dejolaro). Prorsus doctissimeac de-
miser, et omnis miser stultus est; ita necesse est non centissime : consideravit enim frugem, id est illud
solum omnem qui egeat miserum, sed etiam omnem quod esse diciinus, cui est non esse contrarium. Sed
qui miser sit egentem esse fateaniiir. At si ex eo quod propter vulgarem loqtiendi consuetudinem, qua fru-
et omnis stultus miser est, et omnis miser stultus est, galilas quasi parcimonia dici solet, duobus consequen-
conficitur stultiliam esse miseriam; cur non ex eo libus quid senserit, illtistravit, subjiciendo modestiam
quod et quisquis eget miser, et quisquis miser est £ ItaMss.At priusexcusihabenl: xon enimnechk gram-'
egeat, nihil aliud miseriam quam egestatem esse con- matkorumformidineliberabimur.
ficimus1 (a) verecundigrammaticibeneficiumsnbindicat.
975 DE BEATA VITA, S. AUGUSTINILIBER UNUS. 976
et tpmperanliam : el hoecduo verba diligenftus allen- alius modus imponitur: si enim summus modus per
damus. summum modum raodus est, per seipsum modus est.
? 32. Modestia utique dicta est a modo, el a lempe- Sed etiam summus modus necesse est ut verus mo-
; rie temperantia. Ubi autem modus esl atque tempe- dus sit. Ut igitur veritas modo gignitur, ila modusve-
ries, nec plus est quidquam nec minus. Ipsa est igitur ritale cognoscitur. Neque igitur veritas sine modo,
pleniludo, quam egeslats cotitrariam posueramus, neque modus sine veritate unquam fuit. Quis est
multo melius quam si abundantiam poneremus. In Dei Filius? Dictum est, Verilas. Quisest qui non ha-
abundantia enim inlelligilur affluentia et quasi rei ni- bet palrem, quis alius quam summus modtis? Quis-
mium exuberanlis effusio. Quod cum evenit ultra quis igilur ad summum modum per verilalem vencrit,
quam salis est, etiam ibi desideratur modus, et res bealus esl. Hoc est animo Deum habere, id est Deo
quae nimia est, modo eget. Ergo nec ab ipsa redun- frui. Caeleraenim quamvis a Deo habeantur, non ha-
dantia egeslas aliena est; a modo aulem et plus et mi- bent Deum.
nus aliena sunt. Ipsam etiam opulenliam si discutias, 35. Admonitio autem quaedam, quae nobiscum
inveuies eam nibil aliud tenere quam modiim. Nam agit, ut Deum recordemur, ut eum quaeramus, ut
non nisi ab ope dicta est opulenlia. Quomodo aulem eum pulso omni faslidio sitiamus, de ipso ad nos fonle
opilulalur, quodnimiumest.cuniincommodiussitsoepe verilatis emanat. Hoc interioribus luminibus nostris
quam parum? Quidquid igitur vel parum vel nimium jubar sol ille secretus infundit. Hujus est verum omne
est, quia modo eget, obnoxium est egestati. Modus quod loquimur, etiam quando adhuc vel minus sasis
ergo animi sapienlia est. Elenim sapienlia contraria vei repenle apertis oculis audacler converli, et tolum
stullitice non negatur, ct stuliilia ege.tas, egeslati au- inlueri trepidamus : nihilquc aliud eliam hoc apparet
tem cotilraria pleniludo.Sapieniia igitur plenitudo. In esse quam Deum, nulla degenerationc impedienle
pleniliidineautem modus. Modus igilur animi in sa- perfeclum. Nam ibi lolum atque omne perfectum est,
pienlia cst Unde illud praeclarum est, et non irarne- simulque esl omnipolenlissimus Deus. Sed tamen
rito diffamatur Itoc primum in vita esse ulile : quamdiu quacrimus, nondum ipso fonte, alque ut illo
Utne quid nimis. verbo ular, pleniiudine salurati, nondum ad no-
(Terent.in Atidria,act. 1, scen.1.)
53. Dixeranius autem in cxordio hodiernse dispu- struni modum nos pervenisse faieamur: et ideo,
tationis noslrae, quod si invenireinus nihil aliud esse quamvisjam Deo adjuvanle, nondum tamen sapientes
miseiiam quam egesialem, eum bealum esse falere- ac beati sumus. Illa est igitur plena salielas animo-
mur, qui non egerel. Esl autcin inventum : ergo bea- rum, hacc est beata vita, pie perfecleque cognosccre
tum esse nihil esl aliud quam nun egere, hoc est esse a quo inducaris in veritatem, qua veritate perfrua-
connectaris suinmo modo'. Qucc tria
sapicniem. Si autem quaeriiis quid sit sapieniia (nam ris, per quid
et ipsam ratio, quanium in praescniia potuil, evolvit untrai Deum intelligentibus unamque substantiam,
exclusis vanitalibus varice superstilionis, ostendunt.
atque eruit); nihil esi alittd quam modus animi, hoc
est, quo sese animus librat, ut neqtie excurrat in iii- Ilic maler recognilis verbis quae suae memoricepe-
nilus inbserebant, et quasi evigilans in fidem suam,
mium, neque infra quam plenum csl coarclelur. Ex-
currit autem in luxurias, dominaiiones, superbias, versum illum sacerdotis nostri :
Fovcprecan.es,Trinitas,
cseieiaque id genus, quibus immoderatorum misero- (Ambrosiusin hym.,Deuscrealoromnium.)
rtimqueaitimi sibi lselilias alque poientiascoroparari Iceia eiTudit,atque subjecit : Hcecest nullo ambigente
puianl. Coarctatur auiem sordibus, limoribus, moe- beata vita, quce viia perfecta est, ad quam nos festi-
rore, cupiditate, alque aliis, qusecuraquesunt, quibus nantes posse perduci, solida fide!, alacri spe, fla-
homines miseros etiam miseri confileniur. Cum vero grante charitale pracsumcndum est.
sapicnliam contemplatur inveuiam, cumque, ut bujus 56. Ergo, inquam, quoniam modus ipse nos admc-
pueri verbo utar, ad ipsam se tenet, nec sc ad simu- net, convivium aliquo intervallo dierum distingucre,
lacrorum fallaciam, quorum pondus amplexus a Deo quanlas pro viribus possum gralias
ago summo et
suo cadere atque dcmergi soiet, ulla comniotus inani- vero Deo Patri, Domino Iiberatori aniraarum : deindc
tate converlit; nibil iminoderalionis, et ideo nihil ege- vobis qui concorditer invitati, multiseiiam me cumu-
stalis, niliil igitur miserise perlimescit. Habet ergo lastis muneribus. Nam lantum in nostrum sermonem
modum suum, id esl sapieniiam, quisquis bealus esf. contulislis, ut me negare non
possim, ab invitalis
34. Quae esl aulem dicenda sapienlia, nisi quae meis esse satiatum. Hieomnibus
gaudentibus el lau-
Dei Sapientia esl? Accepimus autem etiam auctori- dantibus Deum : Quam vellem, inquit Trygetius, hoc
tate divina, Dei Filium nihil esse aliud quam Dei Sa- modo nos quolidie pasceres.
Modus, inquam, ille
pientiam (I Cor. i, 24) : et est Dei Filius profeclo ubique servandus est, ubique amandus, si vobis cordi
Deus. Deum habet igilur quisquis bealus est: quod est ad Deum reditus noster. His
dictis, facto dispula-
omnibus nobis jam anle plaeuit, cum hoc convivium tionis fine, discessimus.
ingressi sumus. Sed quid pulatis esse sapienliam, 1Lov.,quoverUateperfruark,per quid connectarissummo
nisi verilatem? Eliam hoc enim diclum est: Ego sum bono.Sedconeinniusaliaeeditioneset Mss.nobiscumprae-
Verilas (Joan. xiv, 6). Verilas aulem ul sit, fit per feruni., qua veritale...summomodo."
s Sieincunclanterlegendumcum Mss.et omnibusanliquis
aliquem summum modum, a quo procedit, el in quem sola editionibus B ad.Am.Er. et Coloniens.an. 1529.Nonvero,
se periecla converlil. Ipsi aulem summo modo nullus haecftde, uli habelur apud Lov. maniiestolapsu, cum
continenteraddatur,aiacri spe,flagranteclmritate. acj
ADMONITIO
DE SEQUENTIBUS DUOBUS DE ORDINE LIBRIS.
Ad edendum opus de Ordiue animum adjecit Auguslinusauctore Zenobio, cujus viri amicitiam et plurimam
in se suosque familiares benevoleniiam cominemoratlib. 1, c. 7; ubi seipsi ea de re multaalquealiapercon-
tanti facere salis aniehac non potuisse dicit, cum non modo rei difficultas, sed lemporum etiam angusliacpro-
hiberenl. Caeterumamico vehementer instanti ne diutius differret, alque ad copiosius respondenduin carmine
provocanti morem gerere oportuit.
Ccepititaque conscribendis hisce libris vacare apud Cassiciacumsubfinemanni586 : quippecum primum Ii-
brum perfecerit antequam Mediolanoregressus esset Alypius, qui inchoalo jam conlra Academicosopere, ante
15 diem novembris eoprofectus, inde rediit opportune ut interesset tum ejusdem operis poslerioribus duobus
absolvendis libris, tum etiam alteri cudendo libro deordine; in quo cilatur inlcrdum liber de Beata Yita,
laudatur etiamlocus libri terlii contra Academicos; unde secundumhunc de Ordine librum post istosperfeclum
esse intelligimus.
Argumentum ulriusque libri exhibet annexa hic Retractatio. In primo insignior locus est, ubi comprimun-
tur aemulaiioniset inanis jaclantiae motus illi, quibus agilari solenl adolescenles qui litteris navanl operam.
In secundo libro ex ordinis definiiione nascuntur variae quaestiones : cumque rei difficultas collocutorum ca-
plum superaret, visum est Atigustino rectum studendi ordinemedocere. Quapropler primumde informandis
rite moribus, tum de comparandis humanis disciplinis disserit, quibus fretus adjtmientis animus ad celsiora
demum percipienda evehatur.
Vide librum 1, cap. 3, Relractationum, col. 588-589, a verbis, Per idem tempus, n. 1, usque
ad verba n. 3, Ordinem rerum, Zenobi. M.
•
BE ORDINE :;;
LIBRI BUO (a).
LIBER PRIMUS.
duas exhibet, quarumprimadocet omma prorsus et bonaet mala ordme divinseprovidenliaecontineri.
Disputationes
Secuitdade ordinisprsestantiaet notionenonnihil tangiljatque htc.data occasione.ineompositosanimimotuset pueriles
glorioheobtenturixas alumnorum suorum graviter carpit t
Augustinus; umque Monnicam dicit ob sexum a philosophica
disputalioneminimearcendamesse.
PR^FATIO. capite, inspiciunl, quam quomodo fiat ut et Deus hu

CAPUTPRIMUM.— Omniadivina providentiaregi. mana curet, et tanla in humanis rebus perversitas
1. Ordinem rerum , Zenobi, consequi ac tenere usquequaque diffusa sit, ut non divinae, sed ne servili
cuique proprium, tum vero univcrsitatis quo coerce- quidem cuipiam procurationi, si ei tanta potestas da-
tur ac regitur hic mundus, vel videre vel pandere retur, tribuendaesse videalur. Quamobrem illud quasl
difficiUimumhominibus atque rarissimum est. Huc necessarium iis quibus talia sunt curae, credendimi
accedit quod etiamsi quis hsecpossit)(non illud quo- dimittitur ; aut divinam providentiam non usque in
haec ultima et ima pertendi, aut certe mala omnia
que valet efficere, ut dignum auditorem tam divinis
obscurisque rebus, vel viiae merito, vel habitu quo- Dei volunlate committi. Utrumque impium , sed ma-
dam eruditionis, inveniat. Nec tamen quidquam est gis posterius. Quanquam eninv desertum Deo quid-
qttod magis avide expelant quseque optima ingenia, quam credere, cum imperitissimum, tum etiam peri-
magisque audire ac discere studeant qui scopulos culosissimum animo sit; tamen in ipsis hominibus
vitae hujus et procellas , velut erecto quantum licet nemo quemquam non poluisse aliquid criminatus est:
(fl) Scriptisub finemanni586.
S79 DE ORDINE, S. AUGUSTINI 980
negligcntisevcro viluperalio mullo esl quam malilice in circulo quanluuivis amplo unum est medium quo
crudelilatisqticpttrgaiior. Itaque velui compellitur ra- cuncta convergunt, quod centrum geometrsevocant',
tio lenerc non immeinor pielaiis, aut ista terrena non et quamvis toiius ambitus parles innumerabiliter se-
posse a divinis administrari, atil negligi alque con- cari queant, nihil tamen est praeter illud unum, quo
temni poiius quam ila gubernari, ut omnis dc Deo sit csetera pariliter dimctianlur, et quod omnibus quasi
mitis alque inculpanda conquestio. qu.odam aequalitatis jure dominetur; binc vero in
2. Sed quis tam csecusest menle, ut quidquam in quamlibel partem siegredi velis, eo amittunturomnia,
movendis corporibus rationis ' quod praeterhumanam quo in plurima pergitur : sic animus a seipso fusus
dispositionem ac voluntatem est, divinsepotentiaemo- itnmensitate quadam diverberatur, et vera mendici-
derationique dare dubitet? nisi forte aul casibus tam tate conlerifur, cum eum nalura sna cogit ubique
rala a subtilique dimensionevel minulissimorum quo- unum quscrere, el multitudo invenire non sinit.
rumqtie aniinaliummembra (igurantur; autquodcasu ii. Sed el hccc quae dixi qualia sint, et qucecausa
quis negal, possil nisi ratione factumfateri; aut vero cxstct errotis animarum, quoque modo et in unum
per universam naluram, quod in singulis quibusque congruanl atque perfecta sint cuncta, et tamen pec-
rebus nihit arle humana satagenle ordinalum mira- cata fugienda sint, assequeris profeclo, mi Zenobi.
mur , alienare a secrelissimo majestatis arbitrio ullis Sic cnini mihi noluin est ingenium tuum, el pulchri-
nugis vanae opinionis audebimus. Atcnim hocipstiin tttdinis omnimodacamator animus, sine Iibidinis im-
est plenius quaeslionum, quod menibra pulicis dis- moderatione atque sordibus. Quod signum in le fu-
posita mire alquedislinclasunt, cum inlerea humana lurse sapictttise perniciosis cupiditatibus divino jure
vita innumerabilium perlurbationura inconstanliaver- praescribii, ne tuam causam deseras falsis voluptali-
selur et (lucluet. Sed hoc paclo si quis tam niinutum bus illectus; qua prsevaricatione nihil turpius et pe-
cernerct, ut in vermiculaio pavimenlo nihil ullrft riculositts inveniri potest. Assequeris ergo isla, mihi
uuius tcsseliae moduluni acies ejus valerel ambire, crede, cum erudilioni operam dederis, qua purgatur
vituperaret artificcm velut ordinationis et compositio- et excolitur animus, nullo modo ante idoneus cui di-
nis ignarum ; eo quod varietatem lapillorum perltir- vina semina committantur. Quod tolum cujusmodi
balani putaret, a quo illa emblemala in unius pul- sit, cl quem fiagitet ordinem, quidve stttdiosiset bo-
chrilttdinis facieni congruentia simul cerni collustra- nis ratio promittat, qualemque vitam nos vivamus
rique non posscnt. Nihil enim aliud minus eruditis charissimi lui, etqueni fructum de liberali otio car-
liominibusaccidil, qtii uuiversam rerum coaplationem pamus, hi le libri satis, ut opinor, edocebunt, nomine
ait|ue concenliim imbccilla niente complecti ei con- tuo nobis quam noslra elaboratione dulciores, prseser-
sidcrare non valentes, si quid eos offenderit, quta suae tim si te in ipsura ordinem, de quo ad le scribo, ine-
cogiialioni magnum est, magnara putant rebus inhac- liora eiigcns insererc atquc coaptare volueris.
rere foeditatcm. S. Nam cum slomachi dolor scholam me deserere
7>.Cujuserroris maxima causa est, quod homo sibi coegissel, qui jam, ul scis, etiam sine ulla iali neces-
ipse est incognitus. Qui lamcu ut senoscat, magna sitate in philosophiam confugere molicbar, slalim mc
opus babct consueludine recedendi a sensibus (1 Re- conluSi ad villam fainiliarissimi nostri Vcrecundi.
tract. cap. 5, n. 2), el animum in seipsum colligendi Quid dicam, co libente? Nosli opiime hominis, cum
alquc in seipso retinendi. Quod ii tantum assequun- in omnes, tura vero in nos benevolentiam siugularcm.
lur, qui plagas quasdam opinionum, quas vitao quoti- Ibi dissercbamus inter nos quaccumquc videbantur
diansecursus infligit, aut solitudine inuruul, aul libe- ulilia, adhibito sane stilo quo cuncta cxciperentur,
ralibus medicanl disciplinis. quod videbam conducere valeludini mese. Cum cnira
CAPUTII. — Dedicalhoc opus Zenobio. noniiulla loquendi cura detincrer, nulla inter dispu-
Ilaenim animus sibi reddilus, quccsit pulchritudo tandum irrcpebat iinmoderala contenlio. Simul eliam
universiialis intclligit; quaeprofeclo ab uno cognomi- ut si quid nostruin liiteris niandare placuisset, nec
nata est. Idcircoqueillam viderenon licct animceqtiaein aliier dicendi necessitas, nec laborrecordationis esset.
roulta procedit, scctaturque aviditate pauperiem,quam Agebant autem ista mecum Alypiuset Navigiusfrater
nescil sola segregalione multitudinis possevitari. Mul- meus, et Licentius repenle admirabiliier poeticsede-
tiiudincm aulein non hominum dico, sed omnium quae ditus. Trygetium item nobis mililra rcddiderat, qui
sensus attingit. Nec tnirere quod eo egeslalem pati- tanquam veteranus adamavit hisloriam. Et jam in li-
Uir magis, quo magisappetit plura complecti. Utenim bris nonnihil habebamus.
ADMOKITIO PP. BEKEDICTIKOItUH.
Adcodicesmilloferc annorumTheoderioensem et Corbeiensemcollatisunf(prcesentesde ordine libri), ad vaticanum,
Vedastinum, T huaneos duos, ad Uegio-Montensem, Albinensem,Kichaclinum,ArnuKensem, monasterii vindocinensis
unum,KavarriciGyninasii unum,ccllegii wt. i>p. bernardinorum1'aris.unum; ad leetiones
quatuorj;ss. Belgicorum ajmd
Lov.et ad edilioitesBad.Am.Er.Lov.
Comparavimus prwterea eas omnes cdilioncs initio Retractationuai et Confessionum me-
moratas. M.
1 HicMss.decem ontitlunlralionis; sed ha- 1rleriquc vss., mathenuitkivocanu
beut ratwnidiviiiwpoientiwmoderationique. paulo post
8 sic Cad,Am,Er, et aliquotives.At,l.<.v.,raru.
981 LIBER PRIMUS. 9g2
DISPUTATIOPW5IA. Hic ego ereclior spe alacriore qtiara soleo esse, cum
CAPUT III. — Occasiodispulationis. aliquid ab bis reqttiro, quod rem lantam et tam su-
6. Sed nocte quadam cum evigilassem de more, bito, heri pene ad ista converstts, adolescentisanimus
mecumque ipse tacitus agitarem quae in mentem concepissct, nulla unquara de bis rebus inter nos an-
nescio unde veniebant : nam id mihi amore inve- tea quaestione agitata : Bene, inquam, bene; sed
niendi veri jam in consueludinem verterat, ita ut aut prorsus bene multum sensisti, multum ausus es : hoc
primam, si tales curae inerant, aut cerle ultimam, di- mihi crede ; longo intervallo transcendis Heliconem,
midiani tamen fere noctis pariem pervigil quodcumad cujus verticem lanquam ad ccelum pervenire co-
que cogitarem ; nec me patiebar adolescentiumlueu- naris. Sed pervellem adesses huic sententiae, nam
brationibus a meipso avocari, quia et illi per totum eam labefactare teniabo. Sine, inquit, modo me mihi,
diem lantura agebant, ut nimium mihi videretur, si quaeso le: nam valde in aliud intendi animum. Hic
aliquid etiam noclium in studiorum laborem usurpa- ego non nibil metuens ne sludio poelicaepenitus pro-
rent; et id a me ipsi quoque praeceptum babebant, voltilus a philosophia longe raperetur : Irritor, in-
ut aliquid et prseter codices secum agerent, et aptid quam, abs te versus istos tuos omni melrorum genere
sese habitare consuefacerent animum : ergo, ut dixi, cantando et ululando inseclari, qui inter te alque ve-
vigilabam; cum eece aquae sontis pone balneas quae ritatem immanioremmurum quam inter amantes tuos
prielerfluebat, eduxit me in atires, et animadversus conanlurerigcre; nainin se illi vel inolitarimula respi-
ost solito allentius. Mirumadmodum mihi videbatur rabanl. Pyramum enini ille tum canere instituerat.
quod nunc clarius, nunc pressius eadem aqua slrepe- 9. Quod cum severiore quam putabal voce dixis-
bat silicibus irruens, Coepia me quscrere quaenam scm, sublicuit aliquantum. Et cgo jam reliqueram
causa esset. Fateor, nihil occurrebat; cum Liceniius coepta, el ad me redieram, ne frustra occupare prae-
lecto suo importunos percusso juxla Iigno sorices ter- occupatum atque ineple vellem. Tum ille :
ruit, seseque vigilantem hocmodo indicavif.Cui ego : Egometmeo indiciomiser quasisorex,
Animadvertisti,inquam, Licenti(nam video tibiMusam inquit, non dicium est commodius apud Terentium ,
tuam iumenadlucubrandumaccendisse[i Relract. c 5, quam nuiic dici a me de me polest : sed sane illud
n. 2J),quomodo canalis iste inconsianter sonet? Jam, ultimum fortasse in contrarium verletur. Quod enim
inquit, mihi hoc non est novum. Nam desidcrio sere- ait ille,
nitalis cum expergefactus aliquando aurem admovis- Hodieperii,
sem, ne iraber ingrueret, hoc agebat aqua isla quod (rn Eunucho,act. 5, scen.6.)
niKie. Approbavit Trygelius. Nara et ipse in eodem ego hodie forle inveniar. Nam si non contemnitisquod
conclavi lecto suo cubans vigilabat, nobis nescienti- supersliliosi solent eliam de muribus augtwari, si ego
bus : erant enira tenebrse; quod in Italia eliam pecu- illum murem vel soriccra, qui me libi vigilantem de-
niosis prope necesse est. tulit, strepitu meo commonui, si quid sapit redire in
7. Ergo ubi vidi scholam nostram, qtianlacumque cubile suuni sccttmque conquieseere; cur non ego
aderat, nam et Alypius et Navigius in urbem ieranl, ipse isto strepilu vocis luaecommonear philosophari
etiam illis horis non sopilam, et me cttrsus ille aqua- politis quam cantare? Nam illa est, ut libi quotidie
rum aliquid de se dicere admonebat: Quidnam vobis, probanti jam ccepicredere, vera ct inconcussanostra
inquam, videtur esse causaequod sic allernai hic so- babitatio. Quare si tibi molcstum non esl, aique id
nus? Non enim quemquam putamus his horis vel fieri debere arbilraris, roga quod vis; defendam ,
transitu, vel re aliqtta lavanda tolies illum meatum quantum possum, ordincm rerum, nihilque prseler
interpellare. Quid pulas, inquit Licenlius, nisi alicubi ordincm fieri posse asseram. Tantum eniin eum ani-
folia cujuscemodi quae aulumno perpettto copioseque nwimbibi alqtte hausi, ut etiamsi me quisquam in
decidunt, angustiis canalis interlrusa evinci aliquando hac disputalione superaril, eliam bocnullilemerilati,
atque cedere; ubiautem unda quaeurgebat, perlransie- sed rerum ordini tribuam. Neque enim res ipsa, sed
rit, rursum colligiatque stipari: autaliqttid aliud vario Liccntius superabitur.
casu foliorum nataniiiim fieri, quod ad iifuin fluxuni CAPUT IV. — Nihil omninosine causa fieri.
nunc refrenandum, nunc emittendumsimililer valeat? 10. Ego rursum gaudens eis me reslitui. Tum
Visum est mihi probabilealiud non babenti, confessus- Trygelio ; Quid, inquani, libividetur? Faveo quidem,
que sum, laudans ingenium ejus, nihil me invenisse, inquit, ordini plurimum ; scd incertus sum lanien, et
cum diu quaesissemcur ila esset. rem lantam diligentissime discuti cupio. Favorem ,
8. Tum inlerposito modico silenlio : Merilo, in- inquam, tuum illa ergo pars habeat' : nam quod
quam, lu nihil mirabaris, el apud Calliopamle intus inccrtus cs, etiam cum Licentio ac meipso libi puto
tenebas. Merilo, inquit ille : sed niodo plane dcdisti esse communc. Prorsus, ait Licentius, ego hujus
mihi magnum mirari. Quidnam boc est, inquam? senlenlise certus sum. Quid enim dubitem parielem,
•
Quodtu, inquit, ista mirattis es. Unde enim solet, in- cujus mcnlioncmfecisti, antequam planese erexerit,
quam, oboriri admiralio, aut quaehujus vitii niater diruere? Nosi enim vere poetica tantuni me aver-
est (Ibid.), nisi res insolitapraeler manifestum causa- terc a philosophia potest, quantum inveniendi veri
rum ordinem? Et ille : Prseter manifcstum, inquit, 1 Edili, ille ergoparies.Male; natnid Trygelioimponituoi
accipio; nam praelerordinem nihii mihi fieri videtur. ut pro suaparte detendendumordinemsuscipiat.
•383 DE ORDINE,S. AUGUSTINI 984
diffidenlia. Tum Trygelius gaudentibusverbis : Ha- CAPUTV. — OrdinecunclaDeusadministrat.
bemus, inquit, jam quod plus est, Licentium non 12. Cui ego : Licet, inquam, me odiosum per-
Academicum; eos cnim ille sludiosissimedefendere contatoremvoces; vix enim possum non esse, qui
solebat.Haecmodo, inquit, omilte quaeso,ne me hoc expugnavine cum Pyramo et Thysbe colloquereris;
vafrum quiddam el captatorium a nescio qua divina pergam tamen quserereabs te. Natura ista quam vis
re, qusemihi osientarese ccepit,et cui me inhiantem videri ordinatam, cui bono, ut de cseteris rebus in-
suspendo, delorqueatalque disrumpat. Hicegomulto numerabilibustaceam,istas ipsasarbores quaefructus
uberius cernens abundare laetitias meas quam vel non afferunt, procreavil? At illo cogitantequid dice-
Oplarealiquando ausus sum, versum istum gesliens ret, ait Trygetius : Numquidnamusus arbustorumin
eifudi; solisfructibus prsebeturhominibus?Quanlasunl alia,
sicPaterille deumfaciat,sicaltusApollo, quaeumbra, quaelignis, poslremo quaeipsis frondtbus
Incipias: seu foliisfiant?Noliobsecro,inquitille, inlerrogationi-
(Mneid.x, 874.87S.) bus ejus haecreddere. Iimumerabiliasunt enim qucc
perducet enim ipse, si sequiiniirquo nos ire jubet, proferri possunt,cx quibusnullaesl hominibusulililas,
ai*pieubi ponere sedem, qtii dal modo augurium, no- aul certe ila latet vcl imbecillaest, ut ab hominibus,
Strisque illabiiur animis (Id. m, 88, 89). Nec enim praesertimnobis, erui defendive non possit. Ipse po-
altus Apollo esi, qui in speluncis, iti monlibus, in tius nos doceat, quomodoaliquidfial quod non causa
nemoribus, nidore thtiris pecudumque calamilale praecesserit.Post, inqtiam, ista videbimus.Non enim
concitatusimplet insanos; seil alius profecloesi, alius jam me neeesse est esse doclorem, cum lu qui jam
ille alius veridicus, alque ipsa (quid enini verbis taiilscrei le certum esse profcssuses, adhuc me nihil
ambiam?) Veritas : ctijus vales suntquicumqtiepos- docuerisnimium discere cupientem, et propter hoc
suni esse sapienles. Ergo aggredianmr, Licenti, freti solum dies noctesquevigilantem.
pietate cultores, el vesiigiisnostris ignemperniciosum 15. Quo me mitiis, inquit? An quia levius le se-
fumosarum cu|iiditalttmopprimamus. quor quam isia folia ventos, quibus in profluen-
11. Jam, inquit, inlerroga, oro te, si possim hoc tem aquam jaciuiitur, ut eis cadere parum sit, nisi
tantuni nescio quid explicare, et luis verbis et meis. eliam trahanlur ? Nam quid aliud erit cum Licentius
Hoc ipsum, inqnain, mihi responde, primo unde tibi et Auguslinura,et ea quaesunt in media philosophia
videaiur aquaisla non temere sic, sed ordineinfluere. docet? Noliobsecro, inquam, autte tanlum abjicere,
Nam quod illa ligneolis canalibussuperlabilur, el du- aut me exlollere.Nam el ego in philosophiapuer sum,
cilur usque in usus noslros, potest ad ordinem perti- el non nimis curo, cum inlerrogo, per quem mihi illo.
nere. Faclum esl enim ab hominibusratione utenti- respondeat, qui me quotidie querulum accipit : cujus
bus, ul uno ejus itinere simulet biberent ellavarent, te quidem credo quandoqtievatem futtirum; neque
et pro locorum opportunitatibusconsequenserat ut hoc, quandoque, forsilan longumest. Secl lamen alii
ita fieret. Qtiodvero illa, ul dicis, foliasic iuciderunt, quoque multum seposili ab bujusmodistudiis docere
tui boc quod admirati sumus cvenirel; quo tandem aliquid possunt, cum disserentium societati quasi
rerum ordine, ac non potius casu factum putabimus? vinculis interrogationum coarctanlur. Idem autem
Quasi vero, inquil ille, aliter atque ceciderunt, de- aliquid non est nihil. An non vides (tuo cnim simili
buisse aul poluisse cadere cuiquam videri potest, se- utar libentius) illa ipsa folia quce feruntur venlis,
renissime inluenli uihil posse fieri sine causa. Quid? quaeundis innatant, resislere aliquantumpraecipilanli
jam vis persequar situs arborum atque ramorura, se fiumini, el de rerum ordine hominescommonere,
ipsumque pondus quanlum natura foliis imposuit? si tamen hoc quod abs te defenditur, verumest ?
Quid, aeris vel mobilitatem qua volilant, vel raolli- 14. Hic ille lecto eliam exsiliensprcelcelilia: Quis
liein qua descendunt, variosquelapsus pro affectione neget, Deus magne, inquil, te cuncta ordine admini-
cceli,pro onere, pro figuris suis, cceterisqueinnume- strare? Quam se omniatenenl! quam ralis successio-
rabilibus atque obscurioribuscausis, quid me altinet nibus in nodossuos urgenlur! quanta et quam multa
quaerere?Lalent ista sensus noslros, penitus latent: facta sunt ul liaecloqueremur! quanta fiunl ut te in-
illtidtanieiiquod aggressae2 quaeslionisatis est, nescio veniamus! Unde enim boc ipsum, nisi ex rerum
quomodo animum non latet, nihil fieri sine causa. ordine manat et ducitur, quod evigilavimus, quod
Polest enim odiosuspercontalorpergerequaerere,quae illum sonum adverlisti, quod quaesisli lecumcau-
causa erat ut ibi arbores ponerenlur? Respondebo, sam, quod tu causam lanlillae rei non invenisti?
seculos esse bominesuberterrae. Quid, si fructuosae Sorexetiain prodit, ut ego vigilansprodar. Postremo
arbores non sunt, ac temerenata?.sunt? Et bic respon- luus etiam ipse sermo, te forlasseid non agenle (noit
debo, nos parum viderc ; nam temerariam, quaeillas enim cuiquamin poteslate cst quid veniatin mentem),
genuit, nequaquam esse naturam. Quid plura? Aut sic nescio quomodocircumagitur,ut me ipse doceat
aliquid sine causa fieri docear, aul nihil fierinisicerlo quid tibi debeamrespondere.Namque, oro te, si hcec
causarumordinecredite. quae a nobis dicta sunt, litleris, ul insliluisli, man-
. data pervagenlur paulo Iatius ad hominumfamam;
1 MSS.plerique,Deusfaciat.Tum nonnulli,sicalluslesus. noiwe ita res magna videbitur, ut de illa consultus
s m Ms. s. ArnulfiMelensislegilur, agresliquwsliom.
Fortasseaptius. aliquisvatesmagnus aulChaldceusresponderedebue-
LIDER PRIMUS. *
983 . 986
rit, multo anle quam evenil? Quod si respondisset, bilem factura rcdditumque colloquio : Absurdum ,
ita divinus dicerelur, ila efferrelur laudibus omnium, inquil, mihi videtur, Licenti, et plane alienura a veri-
ut tamen ex eo nemo quserere auderet cur folium ab tate quod dicis; sed quaesopatiare me paululum, nec
arbore ccciderit, aut utrum mus oberrans jacenli ho- perturbes clamitando. Dic quod vis, ait ille : non
mini moleslus fuerit? Numquidriamenim talia futura enim metuo ne me auferas ab eo quod video, ac pene
quisquam illorura aut per se dixit aliquando, aut a teneo. Uiinam, inquit, ab eo quem defendis ordine
consullore coactus est dicere? Atqui, si fulurum devius non sis, non tanta in Deum feraris (ut mitius
quemdam librum non ignobilem diceret, et id neces- ioquar) incuria. Quid enim poluit dici magis iropium,
sario eventurum videret, non enim posset aliler di- quam etiam mala ordine contineri ? Cerie enim Dcus
vinare; profecto quidquid volitatio foliorum inagro, amat ordinem. Vere amat, ail ille; ab ipso raanat, et
quidquid vilissima bestiola in domo facit, lam sunt cum ipso est. El si quid potest de re tanlum alta con-
in rerum ordine necessaria, quara illae litteroe. His venieniius dici, cogita, quaeso, ipse lecum. Neceiiim
enim verbis Qunt, quae sine illis praecedeniibusvi- sum idoneus qui te isla nunc doceam. Quid cogitem,
lissimis rebus nec in menlem venire possent, nec inquit Trygetius ? Accipio prorsus quoddicis, saiis-
ore procedereposlerisqueniandari. Quare jam, rogo, que mihi est in eo quod intelligo. Cerle enim et mala
nemo ex me quaeral cur quidque fiat. Satis est nihil dixisli ordine conlineri, et ipsum ordinem manare a
fieri, nibil gigni quod non aliqna causa gennerit ac summo Deo , alque ab eo diligi. Ex quo sequilur ut~
moverit. el mala sint a summo Deo, et mala Deus diligat.
CAPUT VI. — Ordo omnia complectilur. 18. In qua conclusione limui Licenlio. Al ille inge-
15. Hicapparet te, inqnam, nescire adolescens miscens difficullaleverborum , nee omnino quacrens
quam multa , el a qualibus viris conlra divinalionem quid responderct, sed queraadmodumquod respon-
dicla sint. Sed responde nunc, non utrum fial aliquid dendum erat promeret : Non diligit Deus mala , in-
sine causa; nam id jam video te nolle respondere : quit; nec ob aliud, nisi quia ordinis non est ut Deus
sed ordo iste susceptus luus bonurane quidquam, an mala diligat. Et ordinem ideo multum diligit, quia
malum tibi esse videalur. El ille subraurmurans : per eum non diligit mala. At vero ipsa mala qui pos-
Non, inquit, sic rogasti, utunum e duobus queam suntnon esse in ordine, cum Deus illa non diligat?
respondere. Video hic enim quamdam medietalera. Nam isle ipse est malorum ordo ut non diliganlur a
Nam ordo mihi nec bonum, nec malum videtur. Quid Deo. An parvus rerum ordo libi videlur, ut et boua
saltem censes, inquam , ordini esse contrarium ? Ni- Deus diligat, et non diligat mala ? Ila nec prseter or-
hil, ait ille. Nam quomodoesse contrarium quidquam dinem sunt mala, quce non diligit Deus, et ipsum la-
potest ei rei quaelotum occupavit, totum obtinuil? men ordinem diligit: hoc ipsum enim diligit diligere
Quod enim erit ordini contrarium , necesse crit esse bona, et rion diligere mala; quod est roagni ordinis,
praeter ordinem. Nihil autem esse praeter ordincm vi- et divinae dispositionis. Qui ordo atque disposilio,
deo. Nihil igiiur ordini oportet putare esse eontra- quia universitalis congruenliam ipsa distinctione cu-
ritim. Ergone , ait Trygetius, contrarius ordini error stodit, fil ut mala etiam esse necesse sit. Ita quasi ex
non cst ? Nullo modo, inquit. Nam neminem video antithelis quodammodo, quod nobis eliam in oratione
errare sine causa. Causarum autem series ordine in- jucundum est, id est ex conlrariis, omnium simul re-
cludilur. Et error ipse non solum gignilur causa, sed rum pulchrittido figuratur.
eliam gignit aliquid cujus causa sit. Quamobrem quo 19. Post hoc intersiluit modice. Et repente sese
extra ordinem non est, eo nou potesl ordini esse con- erigens qua Trygetius leclum habebat : Nam quaero
trarius. ex te, quseso, inquit, justusne sit Deus? Tacebal ille,
16. Et cum tacuissel Trygelius , egoque meipsura nimis, ut poslea retulit, admirans et horrens subito
non caperem gaudio, quod videbam adolescentem condiscipuli el familiarissui afflatum nova inspiratio-
charissimi amici filium etiam meum fieri; nec solum, ne sermonem. Quo lacente, ille ila secutus-est. Si
verum in amicum quoque jam mihi surgere aique enim Deum juslum non esse responderis, lu videris
grandescere, et cujus studiura vel in mediocres litle- quidagas, qui medudum iinpietatis arguebas. Si au-
ras desperaveram, quasi respecta l possessione sua tem, ut nobis tradittir, nosque ipsius ordinis necessi-
toto impelu in mediam venire philosophiam. Quod tate sentimus, juslus est Deus, suacuique distribuen-
dum tacitus miror et exaestuoin graiulationem, sudo utique justus esl. Quse autem dislribulio dici
bito ilie quasi raente quadam correplus exclamat: 0 polest, ubi dislinctio nulla est? Aut quae dislinclio,
si possem dicere quod volo! Rogo ; ubi, ubi estis, si bona sunt oinnia? Quidve prceter ordinem reperiri
verba? succurrite. Et bona et mala in ordine sunt. potest, si Dei juslilia bonorum malorumque meritis
CAPUT VII. — Deus non diligit mala licelad ordinem sua cuique redduntur ? Justum autem Deum omnes
pertineanl. fatemur. Tolum igilur ordiue includilur. Quibus diclis
17. Credile, si vullis; nam quomodo id explicem resilit e slralo, et jam Ienior voce cum ei verbum
nescio. Ego mirabar et tacebam. Trygelius aulem ubi nemo faceret: Nihilne mihi, inquit, vel tu qui com-
vidit hominem paululum quasi digesta ebrietate afla- pulisti ad isla, respondes?
1 Lov. despectapossessione.Atcseteri codices editi et 20. Cui ego : Nova nunc religioisthcecinteincessit,
ecriptihabent, respecta, cedo ( Terent, Andr, act. i, scen. 3), inquanu Sed
987 - DE ORDINE, S. AUGUSTINI qae
quod videbitur, per diem respondebo, qui mibi sel, pattlo clarius cecinit, quam ut' mater nostra
jam videtur redirc; nisi luncc est ille qui feneslris ferre posset, quod illo loeo talia continuo repetita
fulgor inducitur. Simul et agendum est ne taiita bona canerentur. Nihileiiim aliud dicebat, quoniam ipsuni
lua, Licenti, absorbeat oblivio. Quando enim nostrce canlilence modiim nuper hauseral, etamabat, ittfit,
litterse non sibi hsec mandari flagilent? Dicamplane melos inusitalum. Objurgavit eum religiosissitna, ut
libi quod senlio, disputabo adversum le, quanlum scis, 1'emina, ob hoc ipsum quod inconveniens loctts
possum; non enira mihi, si me viceris, majortrium- cantico essel. Tunc ille dixerat, jocans : Qnasi vero
phus dari potest. Si autem vel calliditali vel acuto si quis hic mc inimicus includeret, non eral Deus ex-
cuidam errori homintim, quorum parlcs suscipere auditurus vocem raeam.
tentabo, cesserit imbecillitas tua, quse minus pasla 25. Ergo mane cum regressus esset solus, nam
eruditione disciplinarum lantum deum forlasse susti- ulerque ob camdem causam processerat, accessit ad
nere non poterit; res lc ipsa commonebit quantse lcctulum roetim. Verum dic mihi, inquit, ita fiat no-
tibi vires, ut in eum firmior redeas, parandaesint: bis quod vis, quid de me.existimes. Alque ego ado-
simul quia el istam di.sputationemnostram elimatius Iescenlis dexteram apprehendens : Quid, inquam,
volo provenire; non enim eam grossis auribus debeo. exisiimem sentis, credis, intelligis.Neque enim ar-
Nani Zenobius noster mulla niectim ssepc de rerura bilror te frustra heri tamdiu eecinisse, ut virtuium
ordine contulil, cui alta perconlanti nunquam satisfa- Deus converso libi se ostendat. At ille cum admira-
cere potui, seu propter obscttrilalem rerum, seu pro- lione recordatus : Magnuni, inquit, dicis et verum.
pler tcmporum angusiias. Crebrarumauleni ille pro- Non enim meipstim parum movet quod modo lam
crastinalionum usque adeo impaliens fuil, ut me, quo cegre avocabar a nugis illis carminis mei, et jam re-
diligentius et copiosiusrespondere cogerer, ctiamcar- dire ad eas piget et pudet, ila lotus in qucedammagna
mine provocaret, et bono carmine, uude illuin magis ct mira subvebor. Nonne hoc est vere in Deum con-
ames. Sed neque lunctibilegi potuilabistarunirertim verli ? Simul et illud gaudeo, quod fruslra mihiscru-
studio remolissimo, neque iiuiic potest. Nainprofcctio pulus sttperstilionis injeclus est quod tali loco talia
ejus lam repeniina et perlurbata fuit lumultu illo, ut cantilabain. Mihi, inquam, neque hoc displicet, et
nibil islorum venire nobis in mentem pomerit: nam ad illum ordinem puto pertinere ut etiam binc aliquid
id relinquere mihi responsuro statuerat; et multa con- diceremus. Nam illi camico, etlocum ipsum quo illa
.currunt cur ei sermo isle miilatur. Primum esl, qttia offeusa est, el noctem coiigruere video. A quibus
debetur ; deinde, quia cujusmodi iiunc viiam duca- cnim rcbtts pitias nos orare ut convertamuradDeum,
mus, etiam sic indicari ejus in nos bcncvolenliaede- ejusque faciem videamus, nisi a quodam ccenocorpo-
cel; postremo, quod in gaudio de spe lua nemini ce- ris alqtie sordibus, et ilem a tenebris quibus nos
dit. Nam etcum praesensesset, profnmiliarilatepatris error involvit? Aul quid est aliud converli, nisi ab
tui, vcl polius omniura noslrum , multum solliciius immoderaiione viiiornm, virtute ac lemperantia iu
erat ne ingcnii lui quxdam seiniillce. quas diligenter sese alloli? Quidvc aliud est Dei facies, quani ipsa
animadveriebat, non tam coiiflarciilur cura mca , cui suspiramus, et cuinosamalcemundospulchrosque
quam lua exsiingucrenlur incuria. Etcum le poeticae reddimus, vcritas? Melius dici non potest, inquit
quoque studiosum esse cognoveril, sic graiulabitur, exclanians. Dcindesuppressius quasi ad aurem : Vide,
ut eum mihi gesiienlem videre jain videar. quceso, quanta occurrerunt, ut credam erganosali-
CAPUT VIII.—Liccnlius philosophiwanwresuccensus. quid jam prosperiore ordine fieri.
Reprehensus a Monnka quod psalmiverskulumad 24,. Si ordinem, inquam, curas, redeundum libiest
requisila nalurm egressuscanlitaret. Liberalium di- ad illos versus. Nam eruditio disciplinarum liberalium
sciplinarumulililas. modesla sane atque succincla, el alacriores etperse»
21. Nihil mihi qttidem gralius facics, inquit : verantiores et comptiores exhibet amatores ample-
sed, sivc mobilitalem meam ct puerilem leviialemri- ctendceverilali, ut et ardenlius appelant, et constan-
debitis, sive aliquo vere divino nutu el ordine fitin lius inscquantur, et inbsereantpostreinodulcius (1 Re~
nobis, non vobis dubitcm dicere , pigrior sum ad illa tract. eap. 3, JJ.2), qusevocalur, Licenti, beala vita.
melra subiio cffeclus; alia, longe alia nescio quid mihi Qua noniinala, omnes seseerigunt,et quasi attendunt
nunc luce resplenduit. Pulchrior est philosophia, fa- in manus, utrum habeas quod dare possis egenlibus
teor, quam Thysbe, quam Pyramus, quam illa Venus variisque morbis impeditis. Quibus sapieutiacumprce-
elCupido, lalesqueomnimodiamores : etcumsuspirio cipere cosperit ut medicum perferant, sequecuni ali-
gratias Chrislo agebai. Accepi ego haec, quid dicaro, qua patientia curari sinanl, in pannos suos recidunt.
libenter; aut quid non dicam? Accipiat quisque ut Quorum concalefaciionetabificati,scabiemvoluptaium
volet, nihil curo, nisi quod forte immodicegaudebam. aerumnosarumscalpunt Iibentius, quam utmonitame-
22. Interea post paululum dies seseaperuit; sur- dici paululum dura et morbis onerosa perpeiiendo
rexerunt illi, et ego illacrymans mulla oravi: cum atque subeundo, valeludini sanorura lucique reddan-
audio Licentium succinentem illud Propheticum Iaete tur. Itaque illo summi Deinomine ac sensu tanquam
atque garrule : Deus virlulum,converlenos; et ostende stipe contenti vivunt miseri, vivunt lamen. Aliosau-
faeiem luam, et salvi erimus (Psal. LXXIX,8).Quod tom viros, vel, ut-verius loquamur, alias animas, dum
pridie post ccenamcum ad reqttisita nalurccforasexis- boc corpus agunl, jam thalamo suo dignasconjux ille
trotimus ac pulcherrimus quaBrit,quibusnon vivere, quam rerum modum consideranlibus. Quem non
sed beale vivere satis sit, Vade ergo interim ad illas probare nemo potcst; sentire aulem, cum quisque
Musas. Verumtamen, scis quid te facere velim? Jube, al;quid studiose agil, difficiUiniumatque rarissimum.
ait, qnod placet. Ubise, inquam, Pyramuselilla ejus DISPUTATIOSECUNDA.
supra seminecem, ut canlalurus es, inleremerint, in CAPUTIX. —-Ordo dux ad Deum.
dolore ipso, quo tuum carmen vehementius inflam- 27. Deinde postridie bene mane alacres ad soli-
mari decet, habes commodissimamopporlunitalem. tum locum convenimus, in eoquc conscdimus. Et ego
Arripe illius fcedselibidinis et incendiorum venenato- alleiilis in me ambohus : Hic esto, inquani, Licenti,
rum exsecrationem,quibus miseranda illa conlingunt: quanltim poles, et lu quidem, Trygeti; ncc enim
deinde lolus attollere in laudem puri et sinceri amoris, parva res agiiur : de ordine quserinius. Quid ego nunc
quo animaedotatse disciplinis et virtute formosseco- quasi in schola illa, unde me quoqtto modo evasisse
pulantur intellcctui per philosophiam, elnonsolum gaudco, consliliilus, copioseatque ornate vobis ordi-
mortem fugiunt, verum eiiam vita beatissima per- nem laudera ? Accipite, si vultis, imo factieut velitis,
fruuntur. Hicille tacitus ac diu consideralionenulans, qtto neque quidquain de hujus laude brevius, neque
motato capite abseessit. ul mihi videlur verius dici polest. Ordo est quem si
23. Deinde ego quoque surrexi, reddilisqne Deo tenuerimus in vita, perducet ad Deum; et quem nisi
lenuerimus in non perveniemus ad Deum. Per-
quotidianis votis, ire cceperamusinbalneas. Ille enim venluros autemvita,
locus nobis, cum coelotristi in agro csse minime pot- nos jam, nisi me animtis de vobis
ad et familiarisfuit. Ctim fallit, prsesumitnuset speranms. Diligentissimeigitur
eramus, aplus disputandum nos isla quaestio versari debel alque dissolvi.
ecce anle fores adverlimus gallosgallinaceosineuntes in.tcr
Vellem adessent caeieri qui nobiscum his negotiis so-
pugnam nimis acrem. Libuit attendere. Quid enim
lent interesse. Vellem, si fieri possel, non islos lan-
non ambiunt, qua non peragrant oculi anialum, ne tum sed
, omnes saltem familiares noslros, quorum
quid undc unde ' inmiat pulchriludo rationis cuncta semper admiror nunc ' mecum habere
scientia el nescieniia modificaniiset gubernanlis, quce ingenium,
vos estis intenlos; aut cerle ipsttm lantum Ze-
inhianles sibi sectatores suos trahit quacumquealque quam
nobium, qucm de hac re tanla molientem nunquam
se
eiiicunique qucerijubet? Nam unde atit ubi non po- pro ejus
test signttm dare? Ut in eisdem ipsis gallis erat vi- magniludine otiosus accepi. Sed quia id non
evenit, legenl Iilteras nostras, quoniam instituimus
derc, intenta projectius capita, inflalas comas, vebe- de istis rebus verba non perdere, resque ipsas a
menles iclus, cautissinias evilationes, et in omni motu jam
memoria fugaces, scriptorum quasi vinculo quo redu-
animalium ralionis experlium nihil non decorum,
canlur inncctere. Et sic fortasse ordo ipse poscebat,
quippe alia ratione desuper omnia moderante. Poslre- corum procuravit absenliam. Nam et vos profeclo
mo legem ipsam victoris ; superbum cantum, etmem qui
in rera tanlam, quia solis perferenda impaniturnobis,
brainuntim quasi orbemcollecta velut in fastmn do-
ereciiore animo insurgilis; et cum illi legerint qui
minationis. Signuni aulem victi; elaias a cerviee pen-
nobis maxima cura sunt, si quid cos moverit ad con-
nulas, et in voce alque motti deforme totuiii, eteo ipso tradicendum, alias nobis
disputationes disputatio ista
nalurselegibusnescioqtioinodoconciiinumctpulchrum.' procreabit, scque
26. Multa quserebamus : cur sic oranes, cur pro- ipsa successiosermonum in ordinem
inserct disciplince.Sed nunc, ut promiseram, Licen-
plcf dominationem in subjeclas sibi feminas, cur tio, quantum res patitur, adversabor; qui lotamcau-
deinde nos ipsa pugnse facies aliquantum et prceler
sam jam pene confecit, si possil eam defensionismuro
aliiorem istam consideraiionemduceret in volupiatem
stabiliter firmcque vallare.
speclaculi quid: in nobis esset a
quod scnsibus re- CAPUT X. — Ordo
s
mota mulla qucererel; quid rursum quod ipsorum quid. Vt coercendiwmulationiset
inanis jactanliw inotus in adolescenlibus,qui danl
senstiiim invitalionc caperetur. Diccbamusnobis ip-
sis : Ubi non lex? ubi non mcliori debittimiraperiutn? operam liiteris.
28. Hic ubi eos, silentio, vultu, oculis, suspensione
ubi non utnbra constantice? ubi non imilalio veris-
simae illius pulchritudinis? ubi non modus?Aique atque immobilitale membrorum et rei magnitudine
inde admoniti ut spectandi modtts esset, pcrreximus salis commotos, et audiendi desiderio inflamma-
tos esse conspexi : Ergo, inquam, Licenii, si libi
qtio propositum erat. Atque ibi, ul potuimus, sane
diligenter (nam et recentes res eranl, et quando pot- videtur, habes collige in le quidquid viritim potes, elima
erant tam insignila trium studiosorum memoriam quidquid acuminis, et ordo iste quid sit defi-
nilione complectere. Tum ille ubi se ad deftniendum
eflugere?) omnia nostrce iucubralionis opttsculain
hanc libelli partem contulimus. Nihilque a me aliud cogi audivit, quasi aqua frigida aspersus exhorruit;
actura esl illo die, ut valetudini parccrem, nisi quod et turbatiore vultu mc intuens, atque, ut fit, ipsa tre-
ante coenamcum ipsis dimidiura volumcn Virgiliiau- pidatione subridens : Quid hoc est rei ? quid quasi tibi
an vere nescio quo adventitio spiritu
dire quotidie solitus eram, nihil nobis ubique aliud videor, inquil?
me credis inflatum? Staiimque sese animans : Aut
1 Am.Er. et Lov.habent, ne forlasse, ait, aliquid mecum est. Paululumque siluit,
quidinde mnuat: et paulo ut in definrtioneni
post,aqueubkumquesectarijubel. SedconcinniorMss.ie- quidquidilli de oriine notionis erat,
ctio, quamin'textu damus.
s sic 'Lov., nonminustnecumhabere.Aliilibri, nunc mecum
Mss.AtEdd,remolum, iiabere.
991 DE ORDINE, S. AUGUSTINI . 992
conducerelur. Deinde ereclior : Ordo est, inqnit, per deret, exciperentque plausus (o ingemiscendumma-
quem aguntur omnia quae Deus constituit, Ium!) ab eisdem ipsis quorum erant illa quse recila-
29. Quid ipse Deus, inquam? non tibi videtur agi bant. Ita vos, quamvis nihil unquam, ut opinor, tale
ordine ? Prorsus, inquit, videlur. Ergo agitur Deus, feceritis; tamen et in philosophiam, el in eam vilam
ait Trygelius. Et ille : Quid enim, inquit, Christum quam me tandcm occupasse lselor, cemulationistabi-
Deum negas, qtti el ordine ad nos venil, et a Patre ficceatque inanis jactantiaeultimam, sed nocentiorem
Deo missum esse se dicil ? Si igilur Deus Christum cseteris omnibus pestem introducere ac proseminare
ordine ad nos misit, el Deum Cbristum esse non ne- conamini: el fortasse, quia vos ab ista vanitate mor-
gamus, non solum agit omnia, sed agitur ordine etiam boque deterreo, pigriores eritis ad studia doclriuae;
Deus. Hic Trygelius addubilans : Nescio, inquit, quoet ab ardore ventossefamae repercussi, in torporem
modo islucaccipiam. Deum enim quando nominamus, inertiaecongelabitis. Me miserum, si necesse erit tales
non quasi nienlibus ipse Cbrislus occurrit, sed Pater. etiam nunc perpeli, a quibus vilia decedere sine alio-
Ille auteiii lunc occurrit, quando Dei Filium nomina- rum viiiorum successione non possint. Probabis, ait
mus. Bellam rem facis, inquit Licentius. Negabimus Licentius, quam purgatiores futuri simus. Modoillttd
ergo Dei Filium Deum esse ? Hic ille, cum ei respon- obsecramus per omnia quaediligis, ut ignotum nobis
dcre periculosumvideretur, lamen se coegitalque ait: velis, atque illa omnia deleri jubeas; simul, til parcas
Et hic quidem Deus est, sed tamen proprie Palrem etiam tabulis, quas jam non habemus. Non enim ali-
Deitmdiciinus. Cui ego : Cohibe le polius, inquam; quid in Iibros translattim est eorum quaea nobis multa
iion enim Filius improprie Deus dicitur. At ille reli- disserta sunl (a). Prorsus, inquit Trygctius, maneat
gione commolus, cum eliam verba sua scripla esse noslra poena, ul ea ipsa, quce nos illicit fama, flagcilo
nollet, urgebat Licenlius ut manerent, puerorum sci- proprio a suo amore deterreat. Ut enim solis amicis
licel more, vel polius bominum, prob nefas! pene ct familiaribus nostris lillerae istse innotescant, non
omnium, quasi vero gloriandi causa inler nos illud parum desudabimus. Assensus est ille.
agerelur. Cujus molum animi cum objurgarem gra- CAPUT XI. — Monnka ob sexum non arcenda a phi-
vioribus verbis, erubuit: qua ejus perlurbalione ani- losophka dispulatione.
madverli ridentem laeiaiiteniqueTrygetiura. Etarabo- 31. Atque interea maler ingressa est, quassivitque
bus : Ilane agitis, inquam ? Noime vos movel quibus a nobis quid promovissemus; nam et ei quaestionoia
viliorum molibus atque imperiliaelenebris premamur erat. Cujus et ingressum, ct rogationem cum scribi
et cooperiamur ? Haeccineest illa paulo ante vestra, nostro more jussissem : Quid agitis, inquil ? Nttmquid-
de qua ineptus Isetabar, altenlio et in Deumveritatem- nam in illis quos Iegitis libris eliara feminas unquam
que surreclio ? 0 si videretis, vel tam Iippientibus audivi in hoc genits disputationis induclas? Cui ego:
oculis quam ego, in quibus periculis jaceamus, cujus Nonvalde curo, inquam, supcrborum imperitorurnque
morbi dementiam risus iste indicet! 0 si videretis! judicia, qui similiter in legendos libros atque in salu-
quam cito, quam slalira, quanloque produclius eum tandos homines irruunl. Noneniin cogilantquales ipsi,
verteretis in flelus. Miseri, nescitis ubi sumus? De- sed qualibtts induti vestibus sint, et quanta porapa
mersos quidem essc animos omnium slultorum indo- rerun*. forlunaeque prsefulgeant. Isti enim in Iitteris
ctorumque commune est, sed non uno atque eodem iion multum attendunt aut unde sit quceslio, aut quo
modo demersis opem sapieniia el manum porrigit. pervenire disserentes moliantur, quidve ab eis expli-
Alii sunl, credite, alii sunl qui sursum vocanlur, alii cattrai alque confectum sit. In quibus tamen quia non-
qui in profunda laxantur. Nolile, obsecro vos, gerni- nulli reperiuntur quorum animi contemneiidi nOn
nare niihi niiserias. Satis mihi sint vulnera mea, (|uae sunt, aspersi sunt enim quibusdam condimentis hti-
ut sanenlur, penc quotidianis flclibus Deum rogans, nianitatis , et facile per aureas depiclasquejanuas ad
indigniorem lamen esse me qui tatn cilo saner quam sacrosancla philosophiccpenelralia perducuiitur; satis
volo, ssepeinemeiipse convinco. Nolite, obsecro , si eis fecerunt et majores nostri, quorum libros libi nobis
quid niihi amoris, si quid necessitudinis dcbetis, si in- legentibus notos esse video. El uis temporibus, ut
telligilis quantum vos diligam,quanti faciam, quantum omitlam cceteros, vir et ingenio et eloqueulia, et ipsis
me cura exagitet morum vestrorum, si dignus sum insignibus muneribusque forlunoe,etquodanteomnia
quem non negligalis, si denique, Deo teste, non men- est, mente prsestantissimus Theodorus, quem bene
tior, nihil rae plus mihi optare quam vobis, rependile ipsa nosti, id agit, ut el nunc el apud posteros nulluni
inibi bcneficium.Et si me magistrum libenter vocalis, genus hominum de litteris nostrorum temporum jure
redilile inihi mercedem : boni estote. conqueralur. Mei aulem libri si quorum forte manus
50. Hic ubi, ne plura dicerem, Iacrymaemihi mo- tetigerint, lectoque meo nomhie non dixerint, Iste
dura imposueruut, Licentius molestissimeferens,quod quisest? codicemque projecerint; sed vel curiosi, vel
omiiia scribebantur : Quidenim, ait, fecimus, oro te? nimium studiosi contempta vilitale liminis intrare
Adhuc, inquam, nec faleris saltem peccatum luum? perrexerint: me lecum philosophantem non moleste
Tu nescis in illa schola gravitcr me stomachari soli- ferent, nec quemquam islorum quorum meis litteris
lum, quod usque adeo pueri non ulilitate atque decore sermo miscetur, fortasse contemnent. Sunt enim non
discipliiiarum, sed inanissimselaudis amore duceren-
(ci)Inscribebantprimum
lur, ut quosdam etiam aliena verba recitare non pu- ferebant. tabulis;hincporromlibrosfrans-
solum liberi, quod cuivis diseiplinreliberali, nedum quam non amare sapientiam. Contemnerem te lgitur
philosophicesatis est, sed summo apud suos loco nali. in his litleris meis, si sapientiam non amares; non
Doclissimorum aulem hominum litlerse eiiam sulores autem conlemnerem , si eam mediocriter amares;
philosophalos, et rriulio viliora fortunarum genera inullo mintis, si taiiliim quantum egoamares sapien-
continent : qui lamen tanta ingenii virtulisqtie Iuce liam. Nunc vero cum eam mulio plus quam meipsum
fulêrunt, ut bona sua cum qualibet bujuscemodi no- diligas, et noverim quanlura me diligas; cumque in
biliiate nullo modo vellent, etiamsi possenl, ulla con- ea tantum profeceris, ttt jam nec cujusvis incomraodi
ditioriemulare. Nec deerit, mihi crede, tale bominum forluiti, nec ipsius mortis, quod viris doctissimis dif-
genus, cui plus placeal hoc ipsum, quia mecum phi- ficillimumesl ,horrore lerrearis,quamsummam philo-
losopharis, quam si quid hic aliud, aut jucundiiatis sopbiaearcem onines esseconfitentur; egone me non
aut gravitatis invenerit. Nam et feminae sunt apud libenter tibi ctiam di?cipulumdabo?
. veteres philosophatae, et philosophia tua mihi pluri- 53. Ilic illa cum blande ac religiose nunquam me
mum placet. lantum mentitum esse dixisset, et viderein tammulla
32. Nam ne quid, maler, ignores, hoc graecumver- nos verba fudisse, ut neque scribenda non essent, et
bum, quophilosophianominatur, latineamorsapienlia; jam libri modus essel, neque tabulae reliquae forenl;
dicitu.r.Unde eliam divinceScripturcequas vehemenler placuit quaestionemdifferri, simttl ut nteo stomacho
amplecleris, nonomnino philosophos, sed philosophos parcerem. Nam eum, plus quam vellem, commoverant
liujus mundi evitandos alque irridendos esse prceci- ea quae mihi evomenda in illos adolescentes neces-
piunt (Coloss. 11, 8). Esse aulem aliuni mundum ab sario visa stuit. Sed cum abire ccepissemus:Memento,
islis oculis remolissimum, quem paucorum sanorum inquit Licentius, quam multa et quam necessaria 110-
intelle.ctus inluetur (l Retract. cap. 3, n. 2), satis ipse bis abs le accipienda per occultissimum illuiii divi-
Cbrislus significat, qui non dicil, Regnum meum numque ordinem etiam te nesciente submiiiisirentur.
non est de mundo; sed, Regnum meum non esl de Video, inquam.etingralus Deonon sum ; vosqueipsos
Iwc mundo? (Joan. xvin, 3G.) Nam quisquis omnem qui haee advertilis ob id ipsum prcesumo fore me-
philosophiara fugiendani putal, nihil nos vult aliud, liores. Hoc fuit tartum illo ,dic negotium meum.
LIBER SECUNDUS.
Dispudationes hoclibroduseconlinentur,quibusdumordioisdefiiiicionem expendunt colloquentes,incidunt in varias
qutcstioiies,seilicel: quomodosapieuscumDeomaueatimmotus;an etiamea quaeperperamab hominibusliunt, ex Dei
ordineagantur; utrumDeusjustus esset ante originemmali; utrum ex Dei ordine malumexorlumsit. Agiturdemum
fusntsde rectostudendiordine, qui poslulatttt intormatisrite moriiius,et comparatishumaais disciplinispromovealtir
animusad alioraetdivina percipienda.
DlSPOTATIOpnniA. nrsse me arbrtror, te ordinem esse dixisse per quem

CAPUT PRIMUM.—Ordinis defmitioexpendilur. Deusagerelomnia. Paralussum, inquit, quantum valeo.
1. Interposilis deinde pauculis diebus venit Alypius, Quomodoergo, inquam, agit ordine orania Deus? Itane
et cxorlo sole clarissimo, invilavit coeli nilor,etquan- uteliam seordine agal; an prcetereum ordine ab eo
tum in illis locis hieme poterat, blanda temperies in cseleragubernantur? Ubiomnia bona sunt, inquit, ordo
pralum descendere, quo saepiuset familiarius uteba- non est. Est enim summa cequalitas,quceordinem nibil
mur.Nobiscumeraleliammaternoslra,cujusingenium, desiderat. Negas, inquam, apud Deuraomniaboua esse?
atque in res divinas iiiflammatum animum, cum antea Non nego, inquit. Conficilur, inquam, neque Deum,
conviclu diuturnoctdiligenticonsideralione perspexe- neque illa quceapud Deum sunl, ordine adminislrari.
ram; tum vero in qtiadam dispuiaiione non parvae Concedebat. Numquidnam, inquam, omnia bona nihil
rei, quani die nalali meo cum coovivis habui, atque tibividentur esse? Imo , ait, ipsa veresunt. Ubiest
in libellumconluli, tanta mihi mens ejus apparuerat, ergo, inquam, illudtuumquoddixisli, omnia quaesunt,
ut nihil aptius verae philosophiae viderelur. Itaque ordine adminislrari, nihilque omninoesse quod ab or-
inslitucram, cum abundaret otio, agere ut colloquio dine separatum sit? Sed sunt, inquit, etiam mala, pcr
nostro non deesset. Quod in primo etiam hujus operis quae factum est ut et bona ordo concludat; nam sola
libro abs te cognitum est. bona non ordine reguntur, sed simul bona et mala.
2. Cum igitur memorato in loco, ut commode po- Quum autem dieimus, Omnia quce sunt, non sola
luimus, cousedissemus, ego illis duobus adolescenti- ulique bona dicimus. Ex quo fit ut omnia simul, quae
bus: Quamvis vobis, inquam, succensuerim , pueri- Deus administrat, ordine administrentur.
liter de magnis rebus agentibus; tamen mihi videtur 5. Cui ego : Quae administrantur et aguntur, vi-
non sine ordine, propitio Deo, accidisse, quod in ser- dentur tibi moveri, an immobilia putas esse? ista,
mone quo vos ab ista levitate detrahebam, tempus inqtiit, quaein hoc fiunt mundo, fateor moveri. Reli-
ita consumptum esl, ut res tanla ad Alypii adventuit qua, inquam, negas ? Qucesunt cum Deo, inquit, non
dilaia videalur. Quapropter, quoniam ei jam quae- moventur; reliqua omnia moveri arbilror. Cum igilur
stionemnolissimam feci, et quantum in ea processeri- ea quce cum Deo sunt, inquam, noii moveri putas,
mus ostendi, paratusne es, Licenli, causam quam sus- cauera autem concedis moveri, oslendis orania quae
cepisti ex illa tua defiuitione defendere ? Nain. memi- movenlurnon essecum Deo. Repetehoc ipsum, in
fl9S DE ORDINE, S. AUGUSTIM 996
est difficul- cum Dco esl, idnosse sapientem. Optime,inquit; nam
quit, paulo planius. Quod non mihi visus
tate intelligendi fieri voluisse, sed quxrendi spatium quidquid sensu isto corporis novit, non est cum Deo,
quo inveniret quid responderet. Dixisli, inquam, ea sed illud quod animo percipil. Plus ctiam fortasse
qusc ctitn Deosunt nonntoveri, caetera aulem moveri. attdeo diccre; sed lamen dicam : vobis enim exisli-
Si ergo hsecquae moventur non nioverenlur si essent maioribus, aul confirmer, aul discam. Quisquis enim
cum Deo, quoniam omnia quae sunt cum Dco, negas ca sola novil quaecorporis sensus attingit, non solum
moveri, restat ul prseter Deum sint quse movcnlur. ctmi Deo esse non mihi videtur, sed ne secumqui-
Quiims dictis adlmc lacebat; cum tandeni : Videtur dem. Ilic cum Trygclium animadvertissem in co
miiii, inqtiit, quod et in boc mtitidosi qtia non mo- vuittt, ttt nescio quid velle dicere viderctur, sed vere-
vcnlur, cutn Deo sttnt. Nihil hnc ad me, inquam. Fa- cundia eum, ne quasi in alicnuin Iocum irrueret, con-
teris enim,ut opinor, non omnia quse in hoc mundo lineri; feci poleslalem, jam lacente Licenlio, ut
sunt,nonmoveri. Ex quoconlicitur, non omnia mundi promercl si quid vellcl. Al iile : Ista, inquit, quce ad
hujus csse cum Deo. Fateor, inquit, non omnia. Ergo sensus corporis pertincnt, prorsus nemo mihi videlur
est aliquid sine Deo. Non, inquil. Cum Deosuntigilur nosse. Aliud est enini seniire, aliud nosse. Quare si
omnia. Hic cnnctabundus : Quaeso,inquit, illud non qttidnovimus, solo inlellectu conlineri puto, et eo
dixerim, quod sine Deo nihil sit; nam prorsus omnia solo posse comprcbendi. Ex quo fil, ut si illud est
quccmoventur, non mihividentur csse cum Deo. Sine cum Deo quod intelligendosapiensnovit, totum quod
Deo cst, inquam, igitur coelum hoc,quod moveri novit sapiens possit esse cum Deo. Qtioticum Licen-
nemo ambigil. Non csl, inquil, sine Dcoeoelum.Ergo titts approbasset, sttbjecit aliud quod nullo paclo pos-
est alitjuid cum Dco, quod rooveaiur. Non possum, sem contemncrc. Ail eiiim : Sapicns prorsus cum
inquil, ut volo , explicare quod scnlio : tamcn quid Dco est, nam el seipsum intclligii sapiens. Quodcon-
moliardicere,peto ulnonexspectatisverbis meis, saga- ficitur et ex eo quod a le accepi, id esse cum Deo,
. cissime, si poieslis, inlclligatis. Nam et sinoDcomihi quod intelligit Deum; ct ex eo quod a nobis dictum est,
nihil videturcsse ; etquod cum Deoest,rursumvidelur id esse cumDeo, quod a sapienlc inlclIigitur.Sedhauc
inconcussuin manere : cceltim auicin dtcere sinc Deo ejus parlem pcrquam islis ulitursensibus (non enim
esse, non possum ; non solum qtiodnihilsineDeoesse puto connumerandam csse, cum sapieniem vocarnus),
arbilror, sed quod ccelumpuiem habere aliquid quod faieorroe nescire, nee omnino cujusmodisit suspicari.
non movetur, quod vere aut Deus est, aul cura Deo, G. Negas crgo, inquam, non soluni ex corpore et
quamvis ipsum coelum non dubilem vcrli ac mo- anima, sed etiam ex anitna lola conslarc sapientem ;
veri. siquidem partem istam qua ttiilur sensibus, animse
GAPUTII.—CnmDeo esse, quid sit. Quonwdosapkns esse negare detnentis est. Non enim ipsi oculi vcl
cum Dcomanet immolus. aures, sed nescio quid aliiid pcr oculossentit. Ipsum
I. Defini ergo, inquam, si placel, quid sit csse ctim aulem senlire, si non dantus intcllectui, non damus
Deo, el quid sit non esse sine Deo. Si enim de verbls alicui parli animce. Hcslat ul corpori tribuatur, quo
inter nos conlroversia esi, facilc conicmnetur, dum- absurdius dici nibil inlcrim mibi videtur. Anima, in-
modo rem ipsam quara concepisli nieiile, videamtis. quit, sapientis perpurgata viritttibus, et jam cohserens
Odiego, inquit, definire. Quidergo faciemus,inqtiam? Deo, sapientis eliam noniine dignaest,,iiec quidquant
Tu, inquii, dcfini, quseso. Nam facilius est mihi vi- ejus aliud decelappellari sapieutein : sed lamenqtiasi
dere in alterius definilione quid non probem, quatn qttxdam, ut ita dicam, sordes atque exuviae quibus
quidquam bene definiendo explicare. Geram lihi mose illc mundavil, et quasi subtraxit in seipsum,
rcm, inquam. Videlurlibi id essc cum Deo, qtiod alj ei animaeserviunt. Vel si tota hsecanima dicendacst,
eo rcgitur atque administratur? Non, ait ille, hocani- ei cerlc parti animae scrviunt alque subjeclae sunt,
n.o concepcram, cum dicebam ca quaenon moventur, quam solam sapientem nominari dccet. In qua parte
esse cum Deo. Vide ergo , inquam, ulrum Iiccc libi subjecta etiam ipsam memoriam pulo habitare.
saltem definilio placeat: cumDeo estquidquid intel- Utilur ergo hacsapiens qttasi servo, ut hoeceijubeat,
Iigit Detim. Concedo, inquit. Quid ergo, inquam? sa- easque jam domilo atque substrato metas legis impo-
piens tibi Deum intelligcre non videlur? Videtur, in- nat, ut dum istis sensibus utitur propter illa quse jatn
quit. Cuni ergo sapientes non solum in una domo, non sapicnti, sed sibi sunt necessaria, non se audeat
aut urbe, sed cliam per immensa regionum peregri- extollcre, ncc superbire domiiTo,nec iis ipsis quaead
nando, navigandoquemoveantur;quomodoerit verum, se periinent passim atque immoderale mi. Ad illam
qttidquid cum Deo est non moveri? Risum mihi, in- enim vilissimam partem possunt ea pertinere quoe
quit, movisli, quasi ego quod sapiens facil, dixerim prsetereunt. Qtiibus autem est memoria necessaria,
esse cum Deo. Cum Deo est, sed illud quod novit. nisi praetereunlibus, et quasi fugientibus rebus? Ille
Non novit, inquatn, sapiens codicem suum, pallium, igitur sapiens amplectitur Deum,eoque perfruitur qui
lunicam, supellcciilem, si quam babet, cseteraque id semper manet, nec exspectatur tit sit, nec metuitur
genus, qtiaestulti eiiam bcno noverunt? Fatcor, inquit, ne desit, sed eo ipsoquo verecsl, semper estprscsens.
nosse tunicara, et nosse pallium, non esse cum Deo. Curat autem immobiliset in se manens servi sui quo-
5. Hoc ergo, iuquam, dicis : Non omnequod novit dammodo peculium, ut eo tanquam frugi et diligeos
sapiens, csse cum Deo; sed tamen quidqnidsapicniis famulusbene nlaltir, parccque cuslodiat.
>99F LIBER SECllNDtJS. 998
7. Quam senlentiam ejus cura admiralione consi- Et cumamedictum esset, idesseeumDeoquoa in-
•derans, recordalus sum idipsum aliquando me bre- lelligil Deum, vos etiam plus adjecistis, ul ibi sint
viler illo audiente dixisse. Tum arridens : Gralias etiam iila qute inlelligunlur a sapienle. Qua in re mul-
age, inquam, Licenli, huic servo tuo, qui tibi nisi tum me movet quomodo subito cum Deo stultitiam
aliquid dc peculio suo ministraret, nunc forlasse quod collocaveritis. Nam si cum Deo sunt quascumquein-
nromeres non haberes. Nam si ad eam parlem memo- telligit sapiens, nec nisi intellectam stultitiam effugere
ria perlinet, quse se velut famulambonse menti re- potest; erit eliam, quod dictu nefas est, pestis illa
gendam concedit, ipsa nunc adjntus es, milii crede, cum Deo. Qua conclusione'commoti, ,cum in silentio
ut hoc dieeres. Ergo antequam ad illum ordinem rese aliquantum tenuissent: Respondeal, iriquit Tryge-
deam, nonne tibi videlur vel propter lalia, id est, tius, etiam ille de cujus adventu ad' istam disputatio-
propler honestas ae necessarias disciplinas, memoria nem opporlunissimo non nos puto temere gralulatos.
opus esse sapienti ? Quid, inquit, memoria opus esl, Tum Alypius : Deus meliora, inquit! huccine mihi
cum omnes suas res praesentes babeat ac teneat? Non tandem lantum meum silentium parahatur? Sed irru-
enim vel in ipso sensu, ad id quod ante oculosnostros pla jam quies est. Verum nunc enitar huic ulcumque
est, in auxilium nobis vocamus memoriam. Sapienti rogalioni salisfacere, cum mihi prius vel in futurum
ergo ante illos interiores intellectus oculos habenti prospexero, et a vobis impetravero ut a me amplins
omnia, id est, Deuin ipsum fixe iminobiliterque in- isfa responsione nihil flagitetis. Nullo modo, inquam,
luenli, eum quo sunt omnia quse intellectus videt ac est, Alypi, benevolentioeatque humanilatis tuai vocem
possidet, quid opus est, quseso,memopia?Mihi aulem tuam sermoni nostro etiam desideratam negare. Sed
ut opus essel ad liaee qnseabs te audicram relinenda, perge modo, quod instituisti elfice; caetera, ut jam sese
nondum sum illiusfamuiidominus; sedeimodoservio, habet ordo ille, provenient. Mque mibi de ordine,
modo pugno ut non serviam, etquasi me audeo asse- inquit, sunt speranda meliora, in cujus assertione in-
rere in liberlatemmeam.Elsifortealiquando impero, terim' me subsiituere voluislis. Sed, ni fallor, ob boc
alque oblemperat mihi, faeitque saspe putare quod slultiliam Deo isla tua concliisipne ab his eopulalam
vicerim, in aliis rursus rebus ita sese erigit, ut cjus putasti, quod universa quaeintelligit sapiens cum Deo '
sub pedibus miser jaceam. Quamobrem, quando de csse dixerunt. Sed id qualenus aecipiendum sit, nunc
sapienlequaerimus,me nolo nomines. Neeme, inquam. omitto; tuam illam raliocinationem paululum adverte^
Sed tamen numquidnara sapiens iste suos potest de- Dixisli quippe : Nam si cum Deo sunt qusecumquein*
serere, aut ullo pacto , cum hoc corpus agit, in quo telligit sapiens, nec nisi intellectam stuliiiiam effugere
islum famulum sua lege devinctum lenet, relinquet potest. Quasi vero illud obscurum sit, anlequam stul-
officiumbeneflcia tribuendi quibus potest, et maxime titiam quisque vitet, sapientis eum nomine non esse
quod ab eo vehementissime ilagilalur, sapientiam censcndum. Et dictum est, a sapiente intellecta essc
ipsam docendi? Quod cum facit, ut congrue doceat, cum Deo. Cum igitur evilandaastultitia; gratia eamdem
minusque ineptus sit, prseparatssepealiquid, quod ex stultitiam quisque intelligit, nondum estsapiens. Cum
dispositione eloqualuracdisputet, quod nisi memorise auteui sapiens fuerit, non inter ea quaeille intelligit
commendaverit, pereat necesse est. Ergo aut offlcia stultitianumerandaest. Quamobremquoniam ea con-
Lenevolentiae negabis esse sapientis, aut conflleberis juncla sunt Deo, quaejam sapiens inlelligit, recte a
res aliquas sapientis memoria custodiri; an fortasse Deo stultitia secernilur.
aliquid suarum rerum non propter se quidem, sed 9. Acute quidem, inquam, ut soles, Afypi, respon-
propler suos sibi lamen necessarium commendat disti, sed tanquam in alienas irusus angustias. Tamen
servandum illi iamulo, ut ille lanquam sobrius, et ex quia, ut arbitror, adhuc mecum stultus esse dignaris,
optima domini disciplina , non quidem cuslodiat, nisi quid faciemus si aliquem nanciscamur sapientem, qni
quod propter slultos ad sapientiam perducendos, sed nos lanto rnalo docendoac disputando libenter Iiberet ?
quod ei tamen ille cuslodiendum imperarit? Nec Nam nihil eum prius, quantum arbilror, deprecaturus
onminohuic, inquit, commendari quidquam arbitror sum, nisi ut mihi ostendat quse sit, quid sit, qualis
a sapiente; siquidem ille semper Deo inflxus est, sit omnino stultitia. De te enim non facile affirmave-
sive tacitus, sive cum hominibus loquens : sed ille rim; me tamen tantum et tam diu detinet, quantum
servus jam hene institulus diligenter servat quod inel quam diu a me non inlelligitur. Dicturus est ergo
terdiim disputanli domino suggerat, et ei tanquam ille, te auctore : Ut hoc vos docerem, quando stultus
justissimo giatum faeiat offlciumsuum, sub cujus se eram ad me venire debuislis; modo autem vos veslri
videt poteslate vivere. Et hoc facit non quasi ralio- magislri esse poleritis : nam ego jam stultitiam non
cinando, sed summa illa lege summoque ordine praa- intelligo. Quod quidem ab eo si audirem, non vererer
scribenle. Nihil, inquam, nunc resisto rationibus luis, admonere hominem ut comes nobis fieret,
simulque
ut quo.dsuscepimus potius peragatur. De islo vero magistrumaliumquaereremus.Ut enim plene slultitiam
diligenter quemadmodumsese habeat(non enim parva non intelligo, video lamen nihil responsione hac esse
res esl, aut lam parvo sermone eontenta) videbimus stullius. Sed pudebit eum fortasse ita nos aut relin-
alias, cum Deus ipse opporlunitaiem ordine dederit. quere, aut sequi. Disputabit ergo et exaggerabit co-
CAPUTIII. — Stullitia an cum Deo sit. piosissime stultitise mala. Nos autem bene nobis pro-
8. Defimium est autem quid sit esse cnm Deo„ videntes, aut audlemus altente Iiominem nescientent
999 DE ORDINE, S. AUGUSTINl 1000
quse loquatur, aut credemus eum id quod non intelli- prasentia simililudo deficit, qua sententiam meam '
'
git scire, aut adhuc Deo susceptorum luorum ralione video asseri illuslrarique debcre. Tamen dicam quod
stullilia copulata est. Nihilautem superiorum est quod sentio; facies enim lu quod paulo ante fecisti. Non
video posse defendi. Restat igitur, quod non vtillis, enim illa commemoralio tenebrarum ad id quod a me
exlremum. Nunquam te, inquit, invidum senseram. involutum prnlatumeral, parum nobis attulit luminis.
Nam si ab istis, nl dicis, susceptis quidquam honora- Namque omnis vita stultorum , quamvis pcr eos ipsos
rii, ut solet, accepissem, dum raliocinationis hujus niinime constans minimeque ordinatasit, perdivinam
nimium tenax es, ideis modo reddere cogerer Quare vel tamen providentiam necessario rerum ordine inclu-
hocconlentisinl, quodme lecumlaboranlenon parum diiur, et quasi quibusdam locis illa ineffabiliet sem-
eis ad excngitandumtemporisdedi; vel, si victi palroni piterna lege dispositis , nullo modo essesinitur, ubi
nulla quidem sua culpa consilio libenter auscultant, esse non debet. Ita fit ut angusto animo ipsam solam
ct in hoc jam tibi cedant, el sinl in cseteriscauliores. quisque considerans, veluti magna repercussus fo?.di-
10. Non contemnam, inquam, quod in lua defen- late averselur. Si autem mentis oculos erigens alque
sione Trygetius nescio quid etiam perstrepens dicere diffundens,simul universa collustret, nihii non ordi-
eupiebat, faciamque bona lua venia : nam fortasse nalum, suisque semper veluti sedibus dislinctum dis-
non bene iuslruclus cs, qui recens huic negotiosuper- posilumque reperiet.
venisti, ut remoto patrocinio ipsos causam suam 12. Quam magna, inquam, quam mira mihi per vos
peragentes audiara palienter, ul coeperam. Tum Try- Deus ille, atque ipse, ut magis magisque credere ad-
getius, Licentio prorsus absentc : Quomodo vultis, ducor. rerum nescio quis occultus ordo respondet!
inquit, accipite el ridete stullitiam jneam. Non mihi Nam ea dicilis quoe nec quomodo dicantur non visa,
videlur debere dici intelleclus, quo inlelligitur ipsa nec quomodo ea videatis intelligo; ita ea et vera el
slultiiia, quas non intelligendi vel sola vel maxima alla esse suspicor. Simile aulem aliquod in istam sen-
causa est. Non facile, inquam, recuso islud aceipere. tcnliam tu fortasse unum requirebas. At mihi jam oc-
Quamvis enim me multum moveat, quod sentit Aly- eurrunt innumerabilia, quse me ad consentiendwr»
pius, quomodo recte possit quisque docere qualis sit prorsus trahunt. Quid enim carnifice tetrius? quid illo
res quam non irilelligit, quanlamque menli afferat animo truculentius atque dirius? At inler ipsas leges
perniciem quod mente non videt; nam id utique atten- locum necessarium lenet, et in bene moderalsecivi-
dens,quod lu dixisti dicere est veritus,cum ei silista tatis ordinem inseritur; estque suo animo nocens,
etiam de doctorumlibris nola senlentia : lamensensum ordine autem alieno poenanocentium. Quid sordidius,
ipsum considerans corporis, nam et isto ipso anima uti- quid inanius decoris el turpitudinis plenius meretri-
lur,etips»sola estcum intellecluqualiscumquecollatio, cibus, lenonibus, cselerisquehoc genus pestibus dici
adducor ut dicam neminem posse videre tenebras. potest? Aufer merelrices de rebusbumanis, turbave-
Quamobrem, si menli hoc est inlelligere, quod sensui ris omnia libidinibus : constilue matronarum loco,
videre, el licet quisque oculis aperlis, sanis, purisque labe ac dedecore dehonestaveris. Sic igitur hoc genus
sil, videre tamen tenebras non potest; non absurde Iiominum per suos mores impurissimumvila, per or-
dicilur, inlelligi non posse slultiliam : nam nullas alias dinis leges condiiione vilissimum. Nonne in corpori-
meulis lenebras nominamus. Nec jam illud movebit, bus animantium quaedammembra, si sola attendas,
quomodoslultilia pdssit non inlellecta vitari. Ut enim non possis altendere? Tainen ea nalurse ordo, nec
oculis tenebras vitamus eo ipso quo nolumus non vi- quia necessaria sunt, deesse voluit, nec quia indecora,
dere : sic quisquis volet vilare stullitiam , non eam eminere permisit. Quse lamen deformia suos locos
conelur intelligere; sed ea quaapossunt inlelligi, per tcnendo, meliorem locum concessere melioribus.
hanc se nnn inlelligcre doleat; eamque sibi esse pra> Quid nobis suavius, quod agro villoequespectaculum
sentem, non quo ipsam magis inleiligit, sed quo alia congruentius fuit pugna illa confiictuquegallinaceo-
minus intelligil, sentiat. rum gallorum, cujus superiore libro fccimus mentio-
CAPUTIV. — Qum homo perperam agit, an ordine ncm (Cap. 8, n. 25). Quid abjeclius tamen deformi-
agat. Mala in ordinem redacta faciunl ad decorem lale subjecli vidimus? Et per ipsam lamen ejusdem
universi. ccrtaminis perfectior pulchritudo proveueral.
11. Scd ad ordinem redeamus, ut nobis aliqnando 15. Talia, credo, sunl omnia; sed oculos quserunt.
reddalur Licenlius. Illud enim jam ex vohis requiro, Soloecismoset baibarismos quos vocanl, poelas ad-
utrum qusecumqueagit stultus, ordine vobis agere vi- amaverunl; quscschemala et melaplasmosmulatis ap-
dealur. Nam videte rogatio quos laqueos habeat. Si pellare nominibus, quam manifesta vitia fugere ma-
ordine dixerilis, ubi eril illa definitio , Ordoest quo luerunt. Delrahe lamen ista carminibus, suavissima
Deus agil omnia qusc sunt; si etiam slnlius quooagit, condimenta desiderabimus. Congere multa in unum
agit ordine? Si autem ordo non est in iis quse agun- locum , totum acre , puliduin , rancidum fastidibo.
tur ab stulto, eril aliquid quod ordo non leneat: neu- Transfer in liberam forensemque dictionem , quis
trum autem vultis. Videte, quoeso, ne cuncla ipsius non eam fugerc aique in ibeatra secedere jubebil' ?
ordiuis defensione turbelis. Hic ilem Trygetius, nam Ordo igimr ea gubernans et moderans , nec apud se
1 m hacienusedilis legilur, atgue hi antris se condere.
illealteradhuc onminoabsenserat: Facile est, inquit, Alinomnibus ;ere Mss.habetur, in theatra; et in nonnulhs,
huic quidem rcspondere compiexioni luce; sed me in secedere: qussvera leclioest.
1001 LIBER SECUNDUS. • v. ., \fm
"imia, nec ubilibet aliena esse patietur. Submissa illos vinculo ad sese trahat, atque ab his horrendis
qjrsedam impolitseque simillima ipsos sallus ac ve- et involuiissimis malis liberet ille, qui neminem sibi
rmsios locos sese interponens illustrat oralio. Quaesi per mysteria bene credentem perire permittit.
sola sii, projicis ut vilem : si autem desit, illa pul- 16. Duplexcnim est via quam sequimur, cum rerum
chra non prominent, non in suis quasi regionibus nos obscuritas movel; aut rationem, aut cerle auc-
possessionibusquedominantur, sibique ipsa propria toritatem. Philosophia rationem promittit, et vix
luco obsiant, lolumque confundunt. paucissimos liberat: quos lamen non modo non con-
CAPUTV. — Quomodomedendumerrori credentium temnere illa mysleria, sed sola intelligere , ut intel-
res nullo ordine geri. ligenda sunt, cogit. Nullumque aliud habet negotium,
Magnseet hic debentur ordini gratise. Mentientes quse vera, et, ut ita dicam, germana philosophia est,
conclusiones, aut irrepentes paulalim, vel minuendo, quam ut doceat quod sit omnium rerum principium
vel addendo in assensionem falsitatis, quis non me- sine principio, quantusque in eo maneat intellectus,
tuat? quis non oderit? Ssepe lamen in dispuiationi- quidve inde in nostram salulem sine ulla degenera-
bus, certis et suis sedibus collocataetanlum valent, tione manaverit : quem unum Deum omnipotentem
ut nescio quomodo per eas dulcescat ipsa deceplio. eumque 4 tripotentem, Palrem , et Filium, et Spiri-
Nonne hicquo que ordo ipse laudabitur? tumsanctum, docent veneranda mysteria, quse fide
14. Jam in musica, in geometria, in astrorum sincera et inconcussa populosliberanl; nec confuse,
motibus,in numerorumnecessitatibus ordo ila domi- ul quidam; nec contumeliose, ut multi prsedicanU
natur, ut si quis quasi ejus fontem atque ipsum pene- Quantum aulem illud sit, quod hoc eliam nostri ge-
Iraie videre desideret, aut in his inveniat, aut per neris corpus, tantus propter nos Deus assumere at-
hsec eo sine ullo errore ducatur. Talis enim eruditio, que agere dignalus est, quanto videlur vilius, lanto
si quis ea moderate ulalur (nam nihil ibi quain ni- est clemenlia plenius, et a quadam ingeniosorum
mitim formidandum esl), talem philosophise militem superbia longe lateque remotius.
nutrit vel eliam ducem, ut ad summum illummodum, 17. Anima vero unde originem ducat, quidve hic
ultra quem requirere aliquid nec possit, nec debeat, agat, quantum distet a Deo, quid habeat proprium
nec cupiat, qua vult evolet atque pervenial, multos- quod alternat in utramque naluram, quatenus mo-
que perducat. Unde jam, dum ipsis humanis rebus riatur, et quomodo immortalis probetur; quam magni
leneattir, sic eas despiciat, cunctaque discernat, ut putalis esse ordinis, utista discantur?Magni omnino
nullo modo eum moveaf cur alius oplet liberos ha- alque certi: de quo breviter, si tempus fuerit, post
bcre , nec habeal; alius nimia uxoris fecunditate loquemur. Illud nunc a me accipiatis volo : si quis
lorquealur : egeat ille pecunia , qui Iargiri liberaliter lemere ac sine ordine disciplinarum in harum rerum
multa paratus est; eique defossaeincubet macer et cognitionem audet irruere, pro studioso illum curio-
scabiosus feneralor : ampla patrimonia luxuries dis- sum , pro docto credulum, pro cauto incredulum
pergat alque diffundat; vix loto die lacrymans men- fieri. Ilaque mihi quod modo interroganti tam bene
dicus nummum impelrel: alium honor extollat indi- atque apte respondislis , et miror unde sit, et cogor
gnum; lucidi mores abscondantur in turba. agnoscere. Videamus tamen quousque progredi ve-
15. Hsecet alia in hominum vita, cogunt homines stra lalens possit intentio. Jam nobis Licentii etiam
plerumque impie credere, nullo nos ordine divinse verba reddantur, qui tam diu nescio qua cura occu-
ab hoc sermone fuit, ut eum ista ,
providenlisegub:rnari. Alii autem pii et boni atque palus, alienus
splendido ingenio prsediti, qui neque nos deseri a non aliler quam eos qui non adsunt familiares nos-
summo Deo possunt in animum inducere, et tamen tros, credam esse leclurum. Sed redi ad nos, quseso,
rerum tanta quasi caligineatque commixtinnelurbali Licenti, atque hic tolus fac ut adsis; tibi enim dico.
nullum ordinem vident, volentes l sibi nudari abdilis- Nam definitionem meam lu probasti, qua dictum est
simas causas , errores suos ssepe etiam carminibus quid sit esse cum Deo, cum quo mentem sapientis
conquerunlur (a). Qui si hoe solum interrogent, cur manere immobilem, me, quantum a'ssequi valeo,
Ilali semper serenas hiemes orent, el ilem semper docere voluisti.
Gelulia nostra misera sitiat; quis eis facile respon- CAPUT VI. — Mens sapientis immobilis.
dibit? aut ubi apud nos indagabitur illius ordinisulla 18. Sed illud me movet, quomodo cum iste sapiens
inter homines vivit, in corpore esse non
suspicio? Ego aulem, si quid meos monere possum, quamdiu
fiat ut ejus corpore huc atque
quanlum mihi apparet, quanlumque sentio, censeo negetur; quo pacto
illos disciplinis omnibus erudiendos ( I Retractat., illuc vaganle, mens immobilis maneat. Isto enim
cap. 5, n. 2). Aliter quippe isia sic intelligi, ul luce modo poles dicere, cum movetur navis, homines
claiiora sinl, nullo modo possunt. Si autem aut pi- qui in ea sunt non moveri, quamvis ab ipsis eam
griores sunt, aut aliis negotiis prseoccupali, aul jam possideri gubernarique fateamur. Etenim si sola eam
duri ad discendum, lidei sibi prasidia parent; quo 1 IncodicibuspervelustisCorbeiensiet Theodericensile-
gitar, cum quotripotenlem.In Mss.Abbaliaj-Vindocinensis,
1 In B.,volentesque.LeetionemEr.veu. Lov.secuti su- eoquo. In alioS.Mieuaelisin periculomaris, eoque tripo-
mus. M. lentem.Facilishic fuit librariorumlapsus: sed ofllciinostri
esseducimusleclionesomnes, si forteveteresac melioris
(o)Zenobiicarmensubindicare videtur,de quosupra,lib. nol33codicesin re nonlevi dissentiunt,eruditiorumjudicio
1, c. 7, n. 20. reservare.
SANCT.ATJGUST.I. (Trente-deux)
1003 DE ORDINE, S. AUGUSTINl 1001
cogitatione regerent, facerenlque ire quovellent; Sed pelo perferas infantiam meam, resque ipsas, ut
tamen , cum ea moveretur, non possent illi qui ibi- J,«decet, veloci mente praripias. Nam isli nec cum
dem conslituli sunt non moveri. Non, ait Licentius , Deo mihi videntur esse, et a Deo tamen haberi. Ita-
animusita esl in corpore, ut corpus imperet animo. que non possum eos sine Deo esse dicere, quos Deus
Neque hoc ego dico , inquam : sed eliam eques non habet. Cum Deo item non dico, quia ipsi non habent
ita est in equo, ul ei equus imperet; et tamen, Deum. SiquidemDeum habere, jam inter nos pridem
quamvis quo velit ire equum agat, equo moto mo- in sermone ilio quem die natali luo jucundissimum
veatur necesse est. Polest, inquit, sedere ipse immo- habuimus, plaeuit nihil aliud esse quam Deo perfrui
bilis. Cogis nos, inquam , definire quid sil moveri: (De Beata Vita, n. 34). Sed fateor me formidare ista
quod si poles, faciasvolo. Prorsus, inquit, maneat, contraria, quomodo quisque nec sine Deo sit, nec
quseso, beneficium luum; nam manet poslulatio mea: cum Deo.
et ne me rursus interroges , ulrum mihi definire pla- 21. Non te moveant isla, inquam. Nam ubi res con-
ceat; quando id facere potuero, ipse profitebor. venit, quis non verba contemnal? Quare jam ad ii-
Quse eum dicla essent, puer de domo cui dedera- lam tandem ordinis defmitionem redeamus. Nam or-
mus id negolii, cucurrit adnos, et horam prandii esse dinem esse dixisliquo Deus agit omnia. Nihil autem,
nunliavit. Tum ego : Quid sit, inquam, moveri, non ut video, non agit Deus : nam inde visum tibi est,
defiuire nos puer iste, sed ipsis oculis cogit osten- nihil prseter ordinem posse inveniri. Manet, inquit,
dere. Eamus igitur, et de islo loco in alium locum sentenlia mea : sed jam video quid sis diclurus,
transeamus : nam nihil est aliud, nisi fallor, moveri. utrum Deus agat quae non bene agi confitemur. Op-
Hic cum arrisissenl, discessimus. time, inquam; prorsus oculum in mentem injecisti.
DISPUTATIO SECUKDA. Sed ut vidisti quid essem dicturus, ita peto videas
19. Atubi refecimus corpora, quoniam eoelumob- quid respondendum sit. Alque ille nutans capite at-
duxerat nubes, solito loco in baineo consedimus. At- que humeris, Turbamur, inquit: et huic forle qua>
que ego : Concedis ergo, inquam, Licenti, nihil esse stioni mater supervenerat. Atque ille post aliquantu-
aliud motum quam de loco in locum transilum ? lum silentium petiit ut a me hoc ipsum rursus inler-
Concedo, inqoit. Coneedis ergo, inquam, neminem rogaretur. Cui loco superius a Trygelio fuisse re-
in eo loco esse in quo non fuerat, et motum non sponsum non omnino animadverterat (Cap. 4, n. 11).
fuisse? Nou intclligo, inquit, Si quid, inquam, in alio Tuiu ego : Quid, inquam, vel cur libi repetam?
loco fnit dudum, et nunc in alio est, motum esse Actum, aiunt, ne agas. Quare moneo potius ut er.
concedis? Assenliebalur. Ergo, inquam, possel alicu- quse supra dicta sunt, vel legere cures , si audire ne-
jus sapientis vivum corpus hic modo nobiscum esse, quivisti. Quam quidem absentiam a sermone nostro
ul animus hinc abesset ? Posset, inquit. Eliamne, animi tui non eegre luli, diuque ita esse te pertuli,
inquam, si nobiseum colloqueretur, et nos aliquid do- ut neque illa impedirem quse lecum inlenlus remo-
cerel ? Eliamsi, inquit, nos ipsam doceret sapienliam, tusque a nobis, pro te agebas, et ea persequerer quse
non illum dicerem nobiscum esse, sed secum. Non le amittere slilus iste non sineret.
igitur in corpore, inquam ? Non, inquii. Cui ego : 22.Nuncilludqusero,quodnondumdisculerediligenli
Gorpus illud quod careret animo, nonne morluum fa- ratione tentavimus. Nam ut primum nobis istam de
tereris, cunl ego vivum proposuerim? Nescio, inquit, ordine qusestionem nescio quis ordo peperit, memini
quomodo explicem. Nam et corpus hominis vivum te dixisse banc esse jusliliam Dei, quoeseparat intcr
esse non posse video, si animus in eo non sit; et non bonos et malos, et sua cuique trihuit (Supra, Hb. 1,
possum dicere, ubiubi sit corptis sapienlis, non ejus e. 1, n. 19). Nam nulla est, quanlum sentio, mani-
animiim esse cum Deo. Ego, inquam, faeiam, ut hoft fesiior juslitise definitio : ilaque respondeas velim,
explices. Foflasse eriim quia ubique Deus est, quo- utrum libi videatur aliquando Deum non fuisse ju-
quo ierit sapiens, invenil Deum eum quo osse possit. stum. Nunquam, inquit. Si ergo semper, inquam,
Ila fit ul possimus el non negare illum de loco in Deus justus, semper bonum et malum fuerunt. Pror-
locum iransire, quod est frroveri; el tamen semper sus, inquit mater, nihil aliud video quod sequalur.
esse cum Deo. Falcor, inqiiif, cofpus illud de loco in Non enim judicinm Dei fuit ullum quando malum non
locum transitum faeere, sed mentein ipsam nego, cui fuit; nec, si aliquando bonis et malis sua cuiquenon
nomen sapientis impositum est. tribuit, potest videri juslus fuisse. Cui Licenlius :
CAP. VIl.—Quomodoordo fuetit cummalumnonessef. Ergo dicendum nobis censes, inquit, semper malum
20. Nunc interim tibi cedo, inquam, ne res obfuisse. Non audeo, inquil illa , hoc dicere. Quid ergo
scurissima , et diutius diligentiusque traetanda, im- dicemus, inquam ? Si Deus ideo justus est, quia judi-
pediat in proesenlia propositum nostram. Sed illud cat inter bonos et malos, quando non eral malum non
videamus, quoniam definitum est a nobis quid sit erat juslus. Hic illis lacenlibus animadverii Tryge-
esse cum Deo , utrum scire possimus etiam, quid sit lium respondere velle, atque permisi. At ille : Pror-
esse sine Deo, quamvis jam manifeslum esse arbi - sus, inquit, erat Deus justus. Poterat eniin bonum
tror. Nam crCdo vidcri libi eos qui cum Deo non malumque. secernere, si exstilisset, et eo ipso quo
sunl, essc sine Deo. Si possent, inquit, mihi verba polerat, justus erat. Non enim, cum dicimus Cicero-
suppetere, diccrcm fortassc quod libi non displicerel.; „ nem prudenter investigasse conjurationemCatilinse»
lemperanler nullo corruplum fuisse praernioquo par- 24. Hic ego cum omnes cernerem sfudiosissime,
ceret malis, jusle illos summo supplicio senalus au- ac pro suis quemque viribns Deum qmcrcre, sed
ctorilate mactasse, fortiier sustinuisse omnia lela ipsum de quo agebamus ordinem non tenere, quo ad
inimicorumet molem, ut ipse dixit, invidise, non in iliius ineffabilis majestatis intclligcnliam pervenitur :
eo fuissent virtutes istse, nisi Calilina reipublicse Oro vos, inquam, si, ut vidco, multuin diligilis or-
tantam perniciem comparasset. Virttis enim per se- dinem, nenos prseposteroset inordinatos esse patia-
ipsam, non per aliquod hujusmodi opus consideranda mini. Quanquam enim occultissirna raiio se dcmon-
est, el in homine; quanto magis in Deo? si tamen in -slraluram pollicealnr, nihil pratir di\inotn ordinem
angusliis rerum atque verborum componere illis ista •fieri: lamen si quempiam liidimagLstrumaudiremus,
quoquo modo permittilur. Nam, ut inlelligamusquia conantem docere puerum syllabas, qtiem prius litle-
Deus semper justus fuil, quando exstitit malum ras nemo docuisset; non dico ridendum lanquam
quod a bono sejungeret, nihil distulit sua cuique fri- stnltum, sed vinciendum tanqnam furiosum putare-
bucre : non enim lunc ei erat discenda justilia; sed mus, non ob aliud, opinor, nisi qtiod docendi ordi-
lunc ea ulendum, quam Semper habuit. jiem non leneret. At mulia taiia et iuiperilos , quse a
25. Quod cuni et Licenlius et mater inlanta neces- doctis reprehendanlur ac derideantnr, el dementes
sitate approbassenl: Quid, inquam , dieis, Licenii? •bomines, quoenec slullorum judicium 1'ugiunt,facere
Ubi estquod tam magnopere asseruisli, niliil praeter nemo ambigit : et lamen etiam ista oinuia <|Ua:fale-
ordinem fieri? Quod enim faetum est ut malum nasce- mur esse perversn,non esse prseler divinum (irdinem,
retur, non ulique Dei ordine laclum esl; sed cum es- alla quoedamet a mul.iitudinisvel su-pitione rcniotis-
set nalum, Dei ordine inclusum esi. Et ille adrnirans sima discij>linat se ita studiosis el Deum aiqtie ani»
ac molesle ferens quod tam repenle bona causa esset mas tanlum amanlibus animis rnaiiilesiaiiirain esse
lapsa de manibus: Prorsus, inquit, ex illo dico coe- promiltit, ul non nobis sunmioe uuiiieroruui possint
pisse ordinem, ex qtio malum esse coepit. Ergo, inesse certiores.
quam, ul esset ipsum malum, non ordine faclum CAPUT VIII. — Traduniur primum adolescemibus
est, si postquam rnalumortum est, ordo esse ccepit. prceceplavilte,lum ordq eruditionis.
Sed semper erat ordo apud Deum : et aut semperfuit 25. Hscc autcm disciplina ipsa Dei lex est, quae
nibil quod dicilur malum; aul si aliquando invenitur «pud euiii lixa et inconcussa seinper manens, iu sa-
coapisse, quia ordo ipse aut bonum est, aul ex bono pientes animas quasi transciilrilur; ut tanio se sciant
cst, nunquam aliquid sine ordine fuit, nec erit ali- vivere melius, lanloqne subliniius, quanto et perfe-
quando. Quamvis et nescio qtiid potius occurril; ctius eam coiiiemplaulur inlelligendo, et vivcndo
sed illa consuetudine oblivionis elapsum est : quod custodiunt diligentius. Hoecigilur discipiiiia eis qui
credo ordine contigisse pro merito vel gradu vel or- illam nosse desideraiu, simulgeminuin ordinemsequi
dine vilse '. Nescio quomodo mibi', inquit, effugit, jubet; ciijus una pars vita;, altera eruditionis est.
quam nunc sperno senlenliam : non etiim debui dicere Adolescentibusergo studiosis ejus ita vivendum est,
postquam malum natuffl esl, coepisseordinem : sed ui a veuereis rebus, ab illecebris ventris et gutturis,
ut illa justitia , de qua Trygetius disseruit, ila el or- ab imniodeslo corporis ctiltu et ornalu, ab inaiiibus
dinem fuisse apud Deum; sed ad usum 2 non venisse,. negotiis ludorurn, a torpore somni atque pigritiae,ab
nisi postquam mala esse cceperunt. Eodem, inquam, seinulatione, obtrectalione, invideiiiia, ab honorusa
relabcris; illud enim, quod minime vis, inconens- poicslatunique anibilionibus, ab ipsius eliam lauiis
sum manet : nam sive apud Dcum fuit ordo, sive ex immodica cupiditaie se abslineanl. Amoreni autem
illo tempore esse ccepit, ex quo cliam malum, ta- pecuniae totius suoe spei cerlis&imumvenonum esse
men malum illud praeter ordinem natum cst. Quod si ch:daut. Nibil enerviter faciant, nihil au.iaciier. In
concedis, fateris aliquid prseter ordinem posse fleri; peccalis autem suoruni vel pellant oinnino iram, vel
quod causam tuam debilitat ac detruncat : si autem ita frenenl, ul sit pulsoe similis. Ncminem odcrint.
non concedis, incipit Dei ordine natum maium vi- Nulla vitia non curare velini. Maguopere observent
deri, el malorum auctorem Deum faleberis; quo sa- eum viudicanl, nc nimium sit : curn ignoscunt, ne
crilegio mihi detestabilius nihil occurrit. Quod cunv pnrum. Nibil puniant quod non valeat ad melius : ni-
sive non intelligenti, sive dissimulantise intellexisse, bil indulgeant quod vcrtal in pejus. Suos putent om-
versarem saepiuset revolverem, nihil habuil quod dines , in quos sibi polestas dala fuerit. Iia serviant, ut
ceret, et se silenlio dedit. Tum mater : Ego, inquit, eis dominari pndcat: ita domineniur, ui eis servire
non puto nihil poiuisse pr&ter Dei ordinem fieri, deleclet. In alienorum autem peccalis molesti non
quia ipsum malum quod nalum est, nullo modo Dei sint invito. Inimicitias viierit cauiissime, ferant aequis-
ordinenatum esl; sed illajustitia id inordinalum esse sime, finianl cilissime. In omni vero contractu alque
non sivil, et iu sibi meritum ordinem redegit el com- conversationc cum hominibus, satis est servare unum
puiit. hoc vulgare proverbium : Nemini faciant quod pati
1 Insignishicomissioest in codicibusuovem, iisquenon nolunt. Rempublicam nolint administrare, nisi per-
deteriorisnolas,qui ad hsscverba , ordo esse coepit, ista fecti. Perfici autem vel intra oetatemsenatoriam festi-
coBtiiientersubjiciunt:Kescioquomodomihi.
a Bad.Am. Er. et Lov.,ad usumejus non venisse.At-a nent, vel certe intra juvenlutem. Sed quisquis sero
Jlss. plerisqiieabest ejus. ad ista se converterit, non arbitretur nihU sibi esse
1007 DE ORDINE, S. AUGUSTINI 1008
prseceplum : nam isla utique facilius decocta setate non leneri sensibus, quibus videntur illa miranda,
servabit. In omniautem vita, loco , tempore, amicos sed ad inlellectum jubet evolare; simul demonstrans
aut habeant, aut habere instent. Obsequanlur dignis et quanla hic possit, et cur hscc facial, et quamparvi
eliam non hoc exspectantibus. Superbos minus cu- pendat. Doceat enim oportel el faelis poteslalem
rcnt, minime sint '. Apte congruenlerque vivant. suam, et humilitate clemenliam, et pra:ceptione na-
Deum colanl, cogilcnt quserant. fide, spe, charilate turam ; quse omnia sacris quibtis initiamur, secretius
subnixi. Optent tranquillitatem, atque cerlum cur- firmiusque tradunlur : in quibus bonorum vita facil-
sum sludiis suis, omniumque sociorum; et sibi qui- lime, non disputationum ambagibus, sed mysterioriira
busque possunt, mentem bonam pacalamque vitam. auctoritate purgatur. Humana veroaucioriias plerum-
CAPUT IX. — Ad discendumaucloritate ducimur et que fallit: in eis tamen jure videtur excellere, qui
ralione. quantum imperitorum sensus capit, nuilta dant indi-
26. Sequitur ut dicam quomodo studiosi erudiri cia doctrinarum suarum, et non vivunt alitcr quam
debeanl, qui sicul dictum est vivere insliluerunt. Ad vivendum esse proeeipiunt. Quibus si aliqua etiam
discendum item necessario duplieiter ducimur, au- forlunse munera accesserint, quorum appareant usu
cloritate atque ralione. Tempore auctoritas, re autem magni, contemptuque majores; difficillimumomnino
ratio prior est. Aliud cst enim quod in agendo ante- est ut eis quisque vivendi prseceptadantibus credens,
ponitur, aliud quod pluris in appctendo sestimatur. recte vituperetur.
Itaque, quanquam bonorumauctoriias imperitaemul- CAPUT X. — Yitai prwceptapauci assequunlur.
tiludini videalur esse salitbrior, ratio vero aptior eru- 28. Hic Alypius : Permagna, inquit, viloeimagoabs
ditis : tamen quia nullus hominnm nisi ex imperilo tc anle oculos noslros, cum plene, lum brcviter cou-
perilus fit, nullus autem iniperiliis novit qualem se sliluta est; cui quamvis quolidianis pracceplis tuis
debeat prsebere docenlibus, ct quali vita esse docilis inhiemus, tamen nos hodic cupidiores flagrantioresque
possit; evcnit ut omnibus bona magna et occulla di- reddidisti. Ad quam , si fieri posset, non soluin nos,
scere cupieiilibus, non aperial nisi auctoritas januam. verum etiam cunctos homines jam pervenire, el ei-
Quam quisque ingressus sine ulla dubitalione vilse dem inhoererecuperem, ut bsecsicuti auditu mirabilia,
oplimse pracceptasectalur : per quoe cum docilis fa- ita essent imitatione facilia. Nam nescio quomodo,
ctus fuerit, lum demum discet et qtianla ratione proe- quod utinam vel a nobis procul absit, aniinus huuia-
dita sint ea ipsa quoe secutus est ante rationem; et ntis dum hsec audiendo , cosleslia, div.inaac prorsus
quid sit ipsa ratio quam post aucloritatis cunabula flr- vera esse proclamet, in appelendo aliter se gerit; ut
mus et idoneus jam scquilur atque compreliendit; et mihi verissimum videalur aut divinos homines, aut
quid intellectus, in quo universa sunt, vel ipse *po- non sine divina ope sic vivere. Cui ego : Itoc prae-
tius universa; et quid proeter universa universorum cepta vivendi, qusetibi, ul semper, plurinium placenl,
piincipium. Ad quam cognitionem in hac vita perve- Alypi, quamvis hic meis verbis pro tempore expressa
nire pauci, ullra quam vero eliam post hanc vilam sint, non lamen a me inventa esse oplime scis. His
nemo progredi potest. Qui autem sola auctoritate enim magnorum hominum et pene divinorum lihri
conlenli, bonis lantum moribus rcclisque volis con- plenissimi sunl: quod non propler te dicendum milii
stanter operam dederint, aut contemnentes, aut non putavi, sed proptcr istos adolescentes, ne in eis quasi
valentes disciplinis liberalibus atque optimis erudiri, auctoritatem meam jure conlenmanl. Nam mibi om-
beatos eos quidem, cum inler homines vivunt, nino illos nolo credere, nisi docenti, rationemque red-
nescio quomodo appellem : tamen inconcusse credo dcnti, propter quos pro rerum magnitudinecoiicitan-
mox ul hoc corpus reliquerinl, eos quo bene ma- dos, eliam te arbilror istum inlerposuisse sermonem.
gis minusve vixerunt, eo facilius aut difficilius li- Non enim libi sunt ad sequendum ista difficilia, quae
bcrari. tanla rapuisti avidilate, tantoque in ea natursc admi-
27. Auctoritas aulem pariim divina est, partim rabilis impetu ingressus es, ut ego tibi verborum, (u
humana : sed vera , firma , summa ea est quse divina mihi rerum magister effeclus sis. Non enim est modo
nominatui'. In qtia nieluenda esl aeriorum animalium ulla causa mentiendi, aut salleni occasio : nam neque
mira fallacia ; qu« per rerum ad istos sensus corpo- te falsa tua laude studiosiorem fieri pulo, et ii adsunt
ris pertinenlium quasdam divinaiiones, nonnullasque qui ulrumque noverunt, et ei sermo iste miltetur, ctii
potenlias, decipere animas facillime consuerunt, aut noslrum nullus ignotus esi.
periuirirttm fortunariim curiosas, aut fragilium cupi- 29. Bonos autem viros, deditosque optimis moii
das polestatum , aut inanium formidolosasmiraculo- bus , si non aliter sentis atque dixisti, pauciores tc
rum. Illa crgo aucloriias divina dicenda est, quaenon arbitror esse credere, quam mihi probabile esl. sed
solimi in sensibilibus signis transcendit omnem hu- multi penilus Iatent te. Item multorum non latentium,
manam facultatem, sed et ipsum hominem agens, ea ipsa quaj mira sunt, Iatenl: in aninio enim suut
ostendit ei quousquese propter ipsum depresserit: et isla, qui neque sensu accipipotest, el plertiinqueduin
congruere vult vitiosorum hominum colloquiis, ea di-
1 Sic Mss.et editiones, excepta Lov., quae habet mj- cit
mmisinl. qu»3 aut probare aut appetere videatur. Multa
2 in prius vulgatis, ipsapotius universa.sed meliusin eliam facit non libenter, propler aut vitandum odium
Mss.,ipse. bominum, autiueptiam fugiendam; quodnps audien-
tes aut videnles difficile aliter exislimamus, quam loquimur. Ergo procedit ratio ab anima rationali. sci-
sensus isle renuntiat. Eoque flt ut multos non tales licet in ea quse vel fiunt rationabilia, vel dicunlur.
esse credamus, quales et se ipsi, et eos sui familiares 32. Duo ergo video, in quibus potentia visque ra-
noverunl. Quod tibi ex amicorum nostrorum quibus- tionis possit ipsis etiam sensibus admoveri: opera
dam magnis animi bonis, quaenos soli scimus, perhominum quee videntur, et verba quoe audiuntur. In
suadeas velim. Nam error iste non minima hac causa utroque autem utitur mens gemino nuntio pro corpo-
nilitur l, quod non pauci se subito ad bonam vitam ris necessitate : uno qui oculorum est, altero qui au-
mirandamque converlunt; et donec aliquibus "clario- rium. Itaque, cum aliquid videmuscongruenlibus sibi
ribus factis innotescant, quales erant esse creduntur. partibus figuralum, non absurde dicimus rationabili-
Nam ne longius abeam, quis istos adolescentes, qui ter apparere. Itemque, cum aliquid bene concinere
antea noverat, facile credat tam studiose magna quoe- audimus, non dubitamus dicere quod rationabiliter
rere, lantas repenle in hac aetaie indixisse inimicilias sonal. Nemo aulem non rideatur, si dixerit, Raliona-
voluplatibus? Ergo hanc opinionem pellamus ex ani- bililer olet,; aut, rationabiliter sapit; aut, rationabili-
mo : nam et illud divinum auxilium , quod, ut dece- ter molle est; nisi forte in iis quaepropler aliquid ab
bat, religiose in ultimo sermonis tui posuisti, latius hominibus procurata sunt, ut ita olerent vel saperent
quam nonnulli opinantur, officiumclemenlioesuse per vel ferverenl, vel quid aliud. Ut si quis locum, unde
universos populos agit. Sed ad disputalionis nostra;, gravibns odoribus serpentes fugantur, rationabiliter
si placet, ordinem redeamus ; et quoniam de auctori- dicat ita olere, causam inluens quare sit factum ; aut
tale satis diclurn est, vidcamus quid sibi ratio velit. poculumquod medicus confecerit, rationabiliterama-
CAPUT XI.— ilatio quid, et hujus in sensibilibus rum esse vel dulce; aut quod lemperari languido so-
vesligia. Vt diffenmt ralionale el ralionabile. lium jusserit, calere rationabiliter aut tepcre. Nemo
30. Ralio est mentis molio, ea quse discuntur dis- autem hortum ingressus, et rosam naribus admovens,
tinguendi et connectendi potens : qua duce uli ad audet ita dicere. Quam ralionabililer fragral! nec si
Deum inlelligendum, vel ipsam quaeaul in nobis, aut medicus illam ut ollacerel jusserit. Tunc enim prse-
jsquequaque est animam , rarissimum omnino genus ceptum vel datum illud rationabiliter, non tamea
hominum polest; non ob aliud , nisi quia in istorum olere rationabililer dicitur; nec propterea, quia na-
sensuum negotia progresso, redire in semetipsumcui- turalis ille odor est. Nam, quamvis a coquo pulmen-
que difficileest. Ilaque, cum in rebus ipsis fallacibus lum condiatur, rationabiliter eonditum possumus di-
ralione totum agere homines moliantur, quid sil ipsa cere : rationabiliter autem sapere, cum causa extrin-
ralio, et qualis sit, nisi perpauci prorsus ignorant. secus nulla sit, sed prsesenti salisfiat voluplati, nullo
Mirum videtur, sed tamen se ita res babet. Satis est modo ipsaloquendi consuetudine dicitur. Si enitn
hoc dixisse in praesentia : nam si vobis rem lanlam quacratur de illo cui poculum medicus dederit, cur id
sicul inlelligenda esi, nunc oslendere cupiam, lam dulciter senlire debuerit, aliud infertur propter quod
ineptus sim quam arrogans, si vel me illam jam ila est, id est morbi genus, quodjam non in illosensu
percepisse profitear. Tamen quantum dignala esl in est, sed aliler sese habet in corpore. Si aulem roge-
res quae nobis notee videnlur procedere, indagemus lur liguriens aliquid, gulaestimulo concitatus, cur ita
eam, si possumus interim, prout susceplus sermo de- dulce sit, et respondeal, Quia libel; aut, quia dele-
siderat. clor; nemo illud dicel rationabiliter dulce , nisi forte
31. Ac primum videamus ubi hoc vcrbum, quod illius deleclatio alicui rci sit neccssaria, el illud quod
ratio vocalur, frequentari solet; nam illud nos mo- mandit, ob hoc ita confectum sit.
vere maxime debet, quod ipse homo a veteribus sa- 35. Tenemus, quantum investigarepotuimus, quse-
pienlibus ila definitus est: Homoest animal rationale dam vestigia ralionis in sensibus ; et quod ad visum
morlale. Hic genere posito quod animaldictum est, atque auditum pertinet, in ipsa eliam voluptate. Alii
videmus addilas duas differentias, quibus credo admo- vero sensus non in voluplate sua *, sed propter aliquid
nendus erat homo, et quo sibi redeundum esset, et aliud solent hoc nomeu exigere : id aulem est rationa-
unde fugiendum. Nam ut progressus animeeusque ad lis animanlis factUm propter aliquem finem. Sed ad
morlalia lapsus est; ila regressus esse in rationem oculos quod pertinet, in quocongruentia partium ra-
debet. Uno verbo a besliis, quod rationale; et alio a tionabilis dicitur, pulchrumappellari solel. Quod vero
divinis separalur, quod mortale dicilur. Illud igitur ad aures, quando rationabilem concenlum dicimus,
nisi tenueril, bestiaerit: hinc nisi sc averteril, divina cantumque numerosum rationabiliter esse composi-
non erit. Sed quoniam solent doctissimiviri quid inler tum; suavitas vocatur propriojam nomine. Sed neque
rationale et rationabile inlersit, acute subtiliterque in pulchris rebus cum nos color illicit,neque in auritim
discernere, nullo modo est, ad id quod instituimus, suavitate cum pulsa chorda quasi liquide sonat atque
negligendum: nam ralionale esse dixerunt, quod ra- pure, rationabile illud dicere solemus. Restat ergo ut
tione uleretur vel uli posset; rationabile autem, quod in istorum sensuum voluptate id ad rationem perlinere
ratione factum esset aut diclum. Itaque has balneas faleamur, ubi qusedamdimensio est atque modulatio.
rationabiles possumusdicere, noslrumque sermonem; 34. Itaque in hoc ipso oediliciosingula benc consi-
rationales autem vel illum qui has fecit, vel nos qui
1 Lov.,atii verosensnnin voluptalesua.At cseteri Cdd.„
* DecemMss.,nutritur. Alii,vmilitur. nonin voluptatesua.
1011 DE ORDINE, S. AUGUSTINI 1012
deranfes, non possumus non offendiquod unum ostitim raiionabilia vel facit vel sequitur, quia naturali quo-
videmus iu lalere, alu-ruai prope in medio, nec famen dam vinculoin eorum societate aslringebatur, cum qui-
in modiocoll' CMtum.Qnippe in rebus fabricalis, nulla bus illi erat ralio ipsa communis, nec hominj homo fir-
cogcnle necessiUite, iniqtia dimonsio partium faeere missime sociari posset, nisi colloqtterentur, atque ita
ipsi aspectui velut quanidam videlur injuriam. Quod sibi mentes suas cogitationesque quasi refunderent, vi-
aulem iulHSires fenestrse, una in medio, dtioea laleri- dit esse imponenda rebus vocabula, id est significan-
bus, paiibusinlcrvallis solio ' lumen infundunt, q.uara tes quosdam sonos; ut, quoniam senlire animos suos
nos dticctal diligentius iiituenles, quamqne in se ani- non poterant, ad eos sibi copulandos sensu quasi in-
mum rapil, manifesta res est, nee mnliis verbis vobis lerprele ulerentur. Sed audiri absentium verba non
aperienda. Unde ipsi architecli jam stio verbo ralio- polerant: ergo illa ratio peperit litleras, notatis om-
nem istam vocant;ct partes discordiler eollocatas, nibus oris ac linguaesonis, alque discretis. Nihil autem
dicunt uon habere raiioncm. Quod lale palel, ac pene horum facere poterat, si mttliitudo rerum sine quodam
in onines artes opcraque humana difiuitdilur. Jam in defixo termino infinite patere viderelur. Ergo utilitas
carminibus, in i;uibus item dicimus esse rationem ad numerandi magna necessitate animadversaest. Quibus
voiuplalcm aurium perlinenlem, quis 11011 senliat di- duobus reperlis, nala est illa librariorum et calculo-
mensionem csse lotius hujus suavilatis opificem?Sed num professio ', velut quaedamgrammaticoeinfantia,
histrione sallaule, cum beue sppctanlibus geslus illi quam Varro litteraiionemvocat: grsece autem quomodo
omnes signa sinl reruin, quamvis membrorum nume- appellelur, non satis in prsesenlia recolo.
rosus quidam mottis oculoseadem illa dimensionede- 56. Progressa deinde ratio animadvertit eosdem oris
lectet, dicitur lamen ralionabilis illa saltatio, quod sonos quibus loqueremur, et quos litteris jam signa-
bene aliquid significel et osiendai, excepta senstium vcrat, alios esse qui moderato varie hiatu, quasi eno-
voluplale. Non enim, si peimalam Venerem faciai, ct dali ac simplices, faucibus sine ulla eollisione deflue-
Cupidinem palliatnm , quamvis id mira membrorum rent, alios diverso pressu oris, tenere lamen aliquem
molione alqne collocalione dcpingat, oculos videtur sonum ; extremos autem qui nisi adjunclis sibi primis
offendere; sed per octilos animum,cui rerum signa illa erumpere non valerent. Itaque litteras boc ordine quo
monsiranlur: nam oculi offendcrenlur, si nou ptilcbre expositoesunt, vocales, semivocaleset mutas nomina-
moveretur. Hoc enini periincbat ad sensum,in quo vit. Deinde syllabas notavit: deinde verba in oeto ge-
anima eo ipso quod mixta esl corpori, pereipit volu- nera formasquedigesla siint; omnisque illorum molus,
ptalem. Aliud ergo sensus, aliud per sensum : nam inlegritas, junclura, perite subtiliterque distineta sunt.
sensum mulcel pulcher motus; pcrsensum aulem ani- Inde jam numerorum et dimensionis non immemor,
mum solum pulchra in motu significatio. Hoc eliam in adjecit animum in ipsas vocum et syllabarum varias
auribus facilius adverlitur : nam quidquidjtictinde so- moras; atque inde spalia temporis alia dupla, alia sim-
nat, illud libet, atque ipsum auditum illicit 2; quod pla esse comperit, quibus longaebrevesque syllabse
autem per eumdem sonum bene significalur, nuntio lenderentur. Notavit eiiam isla, et in regulas certas
quideni aurium, sed ad solam mentem refertur. Itaque disposuit.
cum audimus illos versus : 37. Poterat jam perfecla esse grammatica, sed quia
Quidtanlunioeeanoproperentse tingere soles ipso nomine proflieri se litteras clamai, unde etiam
Hiherni,vel quaetardismoranoctihusobstet; latine litteraiura dicitur, factumest ut quidquiddignum
(virg., Georg.lib. 2, vers. 4-80,4SI.) memoria litteris mandaretur, ad eam necessario per-
aliter metra laudamus, aliterque senienliam : ncc sub tineret. Itaque unum quidem nomen, scd res inlinita,
eodeminlellectu dicimus, Rationabiliter sonat; et, ra- multiplex, curarum plenior quam jueundilatis aut ve-
tionabililer dictum esl. ritalis, huic disciplinoeaccessil historia, non lam ipsis
CAPUTXII.—Disciplinarumomniumexcogitalrixratio. historicis quam grammaticis Liboriosa.Quis enim ferat
Occasiovocabulorum.Occasiolilterarum. Occasionu- imperiluin videri bominem qui volasse D;edalumnon
merorum. Occasiodiscretionislitlerarum, syllabarum audieril; mendacem illum qui finxerit 2, stultum qui
el verborum.Occasiohistoriai. crediderit, impiidenlemqui interrogaverit, non videri?
35. Ergo jam tria genera sunt rerum in quibus illud aut in quo nostros familiares graviter miserari soleo,
rationabile apparet. Unum esl in factis ad aliquem fi- qui si non responderint quid vocata sit mafer Euryali,
nem relatis, alterum in dicendo 3, lertium in dele-
ctando. Primum nos admonel nihil lemere facere; se- 1Bad.et Mss.nonuullihabent calculorumprofess;o.Sed
cundum, recte docerc ; ultimum , beate contemplari. veriusalii Cdd.,calculonum. Hocnomine,quoda iexicogra-
phisplerisquepraetermtssum est, vc-jabanturolimludima-
In moribus esl iliud superius; hsec autem duo in di- gislri,quiprimipueroslegendi,scribendietmimerandiarle
imbuendossuscipiebanl:quo j ertiuet illud .lulii Capitolini
sciplinis, de quibus nunc agimus. Namque illud quod in Pertiuace: « ruer lilteris elemenlariiset calculoimbu-
in nobis esl ralionale, id est, quod ratione utitur, et «lus.»Ilem qttodAugusliuuslib.1Coni.cap.15ait: «Ada-
« maverain litleras latinas, non quas primimagistri.sed
1 Er. etLov.jSo/is.AtMss. duodecimBad.et Am.,sotiolu- « quas docetit qui grammaticivocaulur: uam illas primas,
meninfunduni;id est, balnearumvasicui insideateslaya- «uut legere et scribere et numerarediscitur, noii miaus
banlur ; de quosupra, u. 52. « onerosaspocualcsiiuehabebaui.» lliucdeummiatelliges
aIn B.: A'amquidqiid jocunde sonat, illum ipsumau- « illudTcrlulliaai,ltD.deiallio, iu fme:« Primusin.oruiator
dilum libet alque ilticii. LeciioneniEr. Er.Guill.ven. Lov. «litterarum,»ct j rimuseaodatorvocis,elprimu.-,uumerorum
Lov.Par. secutisumus,uli praeterendam.M. «arenarius.
3 in MSS. plurimis,discendo, 2 PleriqueMss.,dixerit.
iOlo LIBER SECUNDUS. 1014
accusantur inscitise; cum ipsi eos, a quibus ea rogan*- et longitudines syllabarum prope sequali multitudine
lur, vanos et ineptos, nec curiososaudeant appellare ? sparsas in oratione attendere facile fuit, fentavil pedes
CAPUTXIII,— Dialectkes et .rhetoricesinventiq, illos in ordines certos disponere atque conjungere; et
38. Hla igiturratio ' perfecladisposilaquegramma- in eo primo sensum ipsura secuta, moderalos impres-
tica, admonita est quserereatque attendere hanc ipsam sit articulos, quae et csesa et membra nominavit. Et
vim, qua peperit artem : nam eam definiendo, distrir ne longius pedum cursus provolveretur, quara ejus
buendo, colligendo, non solum digesserat alque ordi' judicium possel sustinere, modum statuit unde rever-
naverat, verum ab omni etiarn falsitatis irreptione leretur, et ab eo ipso versum vocavit. Quod autem
defenderat. Quando ergo transiret ad alia fabricanda, non esset certo fine moderatum, sed lainen raiiona-
nisi ipsa sua prius quasi quaedammachinamenta et in^ biliter ordinatis pedibus curreret, rhythmi nomine
strunienta distingueret, noiaret,digereret, proderetque nolavit : qui laline nihil aliud quam numerus dici
ipsamdisciplinamdisciplinarum, quara dialeclicamyo- poluil. Sic ab ea poetae geniti sunt: in quibus cum
canl? Hseodocel docere, hsecdocet discere; i» hac se videret uoo solum sonorum, sed etiam verborum re-
ipsa ralio demonslrat, alque aperit quaesit, quid velit., rumque magna momenla, plurimum eos honoravit,
quid valeat. Scit scire; sola gcientes facere non splurn eisque tribuit quorum vellent rationabiliummendacio-
yult, sed etiam potest. Verum, quoniam plerumque rnm polestatem. El quoniara de prima illa disciplina
Slulti homines ad ea quse suadenlur recle, nliliter et stirpem ducebant, judices in eos grammaticos esse
honeste, non ipsara sincerissimam quam rariis animus permisit.
videt veritatem, sed proprios sensus consuetudinem- 41. In hoc igitur quarto gradu, sive in rhythmis,
que sectantur, oportebat eos non dpceri solum quan- sive in ipsa modulatione inlelligebal regnare nume-
tum queunt, sed saepe et maxime commoveri. Hanc ros, totumque perficere : inspexit diligenlissime cu-
suam partem quse id ageret,necessitatis pleniorem jusmodi essenl; reperiebat divinos et sempiternos,
quam puritatis, referlissimo gremiq deliciarum, quas prsesertim quod ipsis auxiliantibus omnia superiora
populo spargat, ut ad utilitatem snam dignetur adduci, contexuerat. Et jam tolerabat segerrimesplendorem
vocavit rhetoricam. Hactenus pars illa quae in signifi- illorum atque serenitatem corporea vocum materia
caudo rationabilis dicitur, sludiis liberalibus discipli- decolorari. Et quoniam illud quod mens videt, semper
nisque promota est. est prsesens, et immortale approbatur, cujus generis
CAPUTXIV.-—Musica etpQetica.Triplexsonus.Yersus numeri apparebant; sonus autem quia sensibilis res
unde. Rliytlums. est, prseterfluit in praeteritum tempus, imprimilurqua
39. Hinc se illa ratio ad jpsarura rerum divinaruni memorioe; rationabili mendacio jam poelis favente
beatissimam conlemplalioneni rapere 2 voluit. Sed ne ratione (quaerendumne quid propagini simililer ines-
de alto caderet, quoesivilgradus,atqueipsasibiviamper sel?), Jovis el Memorioefilias Musas esse confictum
suas possessionesordinemque niolita est. Desiderabat est. Unde isia disciplina sensus intellectusque parti-
enim pulchritudinem, quam sola etsimplex posset sine ceps musicaenomen invenit. ;
islis oculis intueri; impediebatur a sensibus. Itaque in CAPUTXV. — Geometriaet Astronomia.
eos ipsos panlulumaciem torsit, qui verilalem sese ha- 42. Hinc est profecta in oculorum opes, et terrara
bere clamantes, feslinanlem ad alia pergere, importuno coelumque collustrans, sensit nihil aliud quam pul-
slrepitu revocabant. Et primo ab auribus eoepit,quia di- chritudinem sibi placere, et in pulchritudine figuras,
cebani ipsa verba sua esse, quibus jam et grammaticam in figuris dimensiones, in dimensionibus numeros;
et dialeclicam et rheioricam fecerat. At isla potentis- quoesivitqueipsa secum, utrum ibi lalis Iinea talisque
sima secernendi cito vid.itquid inter sonum et id cujus rotunditas, vel quaelibet alia forma et figura esset,
signum esset, distaret. Intellexit nihil aliud ad aurium qualem intelligentia contineret. Longe deleriorem in-
judiciumpertinere, quam sonum, eumque esse iripli- venit, et nulla ex parle quod viderenl oculi cum eo
cem; aut in voce animantis, aut in eo quod flatus in quod mens cerneret, comparandum. Hoec quoque
crganis faceret, au.tin eo quod pulsu ederetur. Ad prj- distincta et disposita, in disciplinam redegit, appella-
mum pertinere tragcedos vel comcedos, vel chorps vitque geometriam. Motuseam ccelimultum movebat,
cujtiscemodi, alque omnes omnino qui voce propxia et ad se diligenter considerandum invilabat. Eliam
canerent: secundum libiis et similibus instrumentis ibi per constanlissimas temporum viees, per astrorum
deputari: teriio dari citharas, lyras, cymbala,atqi!e ratos definilosque eurSus, per intervallorum spatia
omne quod percutiendq canqrum esset. moderata, intellexil nihil aliud quam illam dimensio-
-40.Yidebat autem hanc materiam esse vilissimam, nem numerosque dominari. Quaesimililer definiendo
nisi cerla dimensione temporum, et acuminis grayi- ac secernendo in ordinem nectens, astrologiani ge-
lalisque moderata yarieiate soni figurarentur. Reco- nuit; magnum religiosis argumentum, tormenlumque
"
gnovit hinc esse illa semina quse in grammatica, eum curiosis.
syllabas diligenti consideralione versaret, pedes et 43. In his igitur omnibus disciplinis occurrebant ei
accentus vocaverat. Ef quia in ipsis verbis brevitates omnia numerosa , quae tamen in illis dimensionibus
manifeslius eminebant, quas in seipsacogilando atque
1 Er.Lov.,ratione.
2 sieBad.Am.Er. et praestanligrese nostrisMss.AtLov. volvendo intuebatur verissimas : in his autem quae
etquatuorMss.substiluerunt,reparare. sentiuntur, umbxas earum potius atque vestigia reco-
1015 DE ORDINE, S. AUGUSTINl 1016 #
lebat. Hic se multum erexit, multumque praesumpsil.; animum vel sctale vcl admirabili temperanlia remo- f
ausa estl immortalem animam comprobare. Tractavit tissimumab omnibus nugis, et a raagna labe corporis
omnia diligenter, percepit prorsus seplurimum posse; emergenlem , in se mullum surrexisse cognosco, tam
et quidquid posset, numeris posse. Movileam quod- erunt faeilia qusm dilficiliatardissimis miserrimeque
dam miraculum, et suspicari ccopit seipsam fortasse viventibus. Si enim dicam te facile ad eum sermonem
numerum esse eum ipsum quo cuncia numerarentur; pervenluram, qui locutionis et linguae vilio careat,
aut si id non esset, ibi tamen eum esse quopervenire profecto menliar. Meenim ipsum , cui magna neces-
salageret. Hunc vero lolis viribus comprebendit, qui sitas fuit ista perdiscere, adhuc in multis verborum
jam universseveritalis index futurus, ille cujus men- sonis Itali exagitant; et a me vicissim, quod ad ipsum
tionem fecil Alypius,cum de Academicisqusereremus, sonum altinet, reprehendunlur. Aliud est enim esse
quasi Proteus in manibus erat (Lib. 3, Conlra Acad., arte, aliud gente securum. Solcecismosautem quos
cap. 5, n. 11). Imagines enim falsoererum earum quas dicimus, fortasse quisque doctus diligenler attendens
numeramus, ab illo occiiltissimoquo numeramus dein oratione mea reperiet; non enim defuit qui mihi
fluentes, in sese rapiunt cogitationem, et saepeillum nonnulla hujusmodi vitia ipsum Ciceronem fecisse
cum jam lenetur, elabi faciunt. perilissime persuaserit. Barbarismorum autem genus
CAPUTXVI. — Disciplinai liberales efferunt inlelle- noslris temporibus tale compertum est, ul el ipsaejus
clum ad divina. oratio barbara videalur, qua Roma servala est. Sed
44. Quibus si quisque non cesserit, et omnia quoe tu, contemptis istis vel puerilibus rebus, vel ad tenon
per lol disciplinas Iate varieque diffusasunt, ad unum perlinenlibus, ita grammaticsepene divinam vim na-
quoddamsimplex verum certumque redegerit; erudili luramque cognoscis,ut ejus animam lenuisse, corpus
nomine dignissimus, non temere jam quserit illa di- reliquisse diserlis videaris.
yina, non jam credenda solum, verum etiam conlem- 46. Hoc eiiam de cseteris hujusmodi arlibus dixe-
planda, intelligenda atque reiinenda. Quisquis aulem rim : quas si penitus fortasse contemnis, admoneo te,
•veladhuc servus cupidilatum, et inhiansrebus pereun- quanlum flliusaudeo, quanlumque permitlis, ut fidem
tibus; vel jam ista fugiens, casteque vivens, nesciens istam tuam, quam venerandis mysieriis percepisti,
lamen quid sit nihil, quid informis materia, quid firme cauleque cnslodias; deinde ut in hac vita alque
formatum cxanime; quid corpus, quid species in moribusconslanter vigilanlerquepermaneas. Derebus
corpore, quid locus, quid tempus, quid in loco, quid aulem obscurissimis, et tamen divinis, quomodoDeus
in tempore; quid motus secundum locum, quid molus el nihil mali faciat, et sit omnipolens, et tanta mala
non secundum locum, quid stabilis motus, quid sit fiant; et cui bono mundum fecerit, qui non erat in-
aevum; quid sit nec in loco esse, nec nusquam!; et digus; et utrum semper fuerit malum, an tempore
quid sit prseler lempus, et semper; quid sit et nus- coeperit; el, si semper fuit, utrum sub conditione Dei
quam esse, et nusqiiam non esse; et nunquam esse, fuerit: et, si fuit, utrum etiam isle mundus semper
et nunquam non esse : quisquis ergo ista neseiens, fuerit, in quo illud malum divinoordine dorainarelur1;
non dico de summo illo Deo, qui scitur melius ne- si autem hic mundus aliquando esse ccepit, quomodo
sciendo, sed de anima ipsa sua quserere ac dispulare anlequam esset, polestate Dei malum tenebalur; et
voluerit, tanlum errabit, quanlum errari plurimum quid opus erat mundum fabricari, quo malum quod
polest: facilius autem cognoscet ista, qui numeros jam Dei poteslas frenabat, ad poenasanimarum inclu-
simplices atque intelligibiles comprehenderit. Porro deretur; si aulem fuit tempus quo sub Dei dominio
islos comprehendet, qui et ingenio valens, et privi- malum non erat, quid subito accidit, quod per aeterna
legio setatisaut cujuslibet felicitatis oliosus, et sludio relro lempora non acciderat. In Deo enim novum
vehementer incensus, memoratum disciplinarum or- exslilisse consilium, ne dicam impium, ineptissimum
dinem, quantum satis est, fuerit persccutus. Cum est dicere. Si autem importunum fuisse, et quasi im-
enim artes illseomnes liberales, parlim ad usum vitae, malum Deo dicimus, quod nonnulli existi-
probum
partim ad cognitionem rerum contemplationemque mant, jam nemo doctus risum tenebit, nemo non
discanlur; usum earum assequi difficillimumest, nisi succensebit indoclus. Quid enim potuit Deo nocere
ei qui ab ipsa pueritia ingeniosissimus, instantissime mali nescio
qua illa natura? Si enim dicunt non po-
atque conslantissirae operam dederit.
— tuisse, fabricandi mundi causa non erit: si poluisse
CAPUT XVII. Arduas quwsiionesne attingant non
instrucli disciplinis. dicunt, inexpiabile nefas est Deum violabiiem cre-
45. Quod vero ex illis ad id quod quoerimusopus dere; nec ifa saltem, ut vel virtute providerit, ne sua
bsecvelut substanlia violarelur. Namque animam poenas hic
est, nete, quseso, maler, rerum immensa
qusedamsilva deterreal. Etenim quoedamde omnibus pendere faientur, cum inter ejtis el Dei substantiam
nihil velint omnino distare. Si autem islum mundum
eligentur numero paucissima, vi potenlissima 3, co- non
factum dicamus, impium est atque ingratum cre-
gnitione autem multis quidem ardua; libi tamen,
ne illud sequalur, quod Deus eum non fabrica-
cujus ingenium quolidie mihi novum est, et cujus dere, rit: ergo de his alque hujusmodi rebus, aut ordine illo
1 Lov.,ita ausaest. Abestporrovoxila a Mss.
s SicMss.et ediliCdd.exceptoLov.,qui in textu praefert, erudilionis,aut nullomodoquidquamrequirendumest.
usquam. 1 in B.,domitaretur.
sicetiamEr.Guill.;at Lov.par. domi*
»Lov.,numeropaucissima,id est polentissima. naretur. M.
1017 -' LIBER SECUNDUS. ^ 461*
CAPUT XVHI. — Quo ordine anima provehitur ad erat, dissicere nititur *.
sui et ipsius unitatis. Omnia hi unum CAPUT XIX. — Homo unde brutis pmstantior, quo*
cognitionem
tendunt. niodo possil videre Deum.
47. Et ne quisquam latissimum aliquid nos com- Ergo molesium et periculosum esl, cum eounum
plexos esse arbitretur, hoc dico planius atque brevius. fieri quod separari polest.
Ad islarUmrerum cognitionem neminem aspirare de- 49. Ex mullis rebus passim ante jacentibus, deinde
bere sine illa quasi duplici scientia bonse disputalio- in unam forraam congregatis r unam facio doraum.
nis, potenliaequenumerorum. Si quis etiam hoc plu- Melior ego, siquidem ego facio, illa fit : ideo melior
rimum pulat, solos numeros optime noverit, aut quia facio; non dubium est inde me esse meliorem
solam dialeclicam. Si et hoc infinitum est, tanlum quam domus est. Sed non inde sum melior hirundine,
perfecte sciat quid sit unum in numeris, quantumque aut apicula; nam et illa nidos affabre slruit, el illa
valeat; nondum in illa summa lege summoque ordine favos : sed his melior, quia rationale animal sum. At
rerum omnium, sed in iis quse quotidie passim senti- si in ratis dimensionibus ratio est; numquidnam et
mus atque agimus. Excipit enim hanc eruditionem aves quod fabricant, minus apte congruenterque di-
jam ipsa philosophise disciplina, et in ea nihil plus mensum est? Imo numerosissimum est. Non ergo
invenit quam quid sit unum, sed longe altius longe- nuraerosa faciendo, sed numeros cognoscendo, melior
quedivinius. Cujus duplex quaeslioest: una de anima, sum. Quid ergo? illse nescienies operari numerosa
altera de Deo. Prima efficit ul nosmetipsos noveri- poteranl? Poterant profeclo. Unde id docelur? Ex eo
mus; altera, ut originem nostram. Illa nobis dulcior, quod nos quoque certis dimensionibus iinguam den-
ista charior; illa nos dignos beala vita, beatos hsec tibus et palato accommodamus, ul ex ore litlerse ac
facit; prima est illa discentibus, ista jam doctis. Hic verba prorumpant, nec tamen cogitamus cum loqui-
est ordo studiorum sapientise, per quem fit quisque mur, quo molu oris id facere debeamus. Deinde quis
idoneus ad inlelligendum ordinem rerum, id est, ad bonus cantalor, etiara si musicae sit imperitus, noti
dignoscendos duos mundos, et ipsum parentem uni- ipso sensu naturali et rhylhmum et melos perceplum
vorsitatis; cujus nulla scientia est in anima, nisi memoria euslodiat in canendo ? quo quid fieri nume-
scire quomodo eum nesciat. rosius polest ? Hoc nescit indoetus, sed tamen facit
48. Hunc igitur ordinem tenens anima jam philo- operanle nalura. Quando autem melior, el. pecoribus
sophiaetradita, primo seipsam inspicit : et cui jam praeponendus? Quando iiovit quod facit. At nihil aliud
illa eruditio persuasit, aut suam, aut seipsam esse me pecori praeponit, nisi quod rationale animal sum.
rationem, in raiione autem aut nihil esse melius et 50. Quomodo igitur immortalis est ratio, et ego si-
polenlius numeris, aut nihil aliud quam numerum mul et rationale et mortale quiddam esse definior ?
esse ralionem; ita secum loquetur : Ego quodam meo An ratio non est immortalis? Sed unum ad duo, vel
motu inleriore el occullo, ea quae discenda sunt pos- duo ad qualuor, verissima ralio est : nec magis heri
stim disccrnere et conneclere, et hsee vis mea rallo fuit ista ratio vera quam hodie; nec magis cras aut
vocatur. Quid aulem discernendum est, nisi quod aut posl annum erit vera; nec si omnis isle mundus con-
unum putatur et non est, aut cerle non tam unum est cidat, polerit ista ralio non esse. Isla enim semper
quam putatur? Item, cur quid conneclendum est, nisi talis est; mundus autem isle nee heri habuit, nec cras
ut unum fiat, quantum potest? Ergo et in discernendo habebil quod habet bodie, nec hodierno ipsodie,
et in connectendo, unum volo, et unum amo. Sed vel spalio unius horse eodem loco solem habuit: ita
etim discerno, purgatum; cum connecto, integrum eum in eo nihil manet, nihil vel parvo spatio tempo-
volo. In illa parte vitanlur aliena, in hac propria co- ris babet eodem modo. Igitur, si immortalis est ratio,
pulauiur, ut unum aliquid perfectum fiat. Lapis ut et ego qui ista omnia vel discerno vel connecio, ra-
esset lapis, omnes ejus parles, omnisque natura in tio sum; illud quo mortale appellor, non est meum.
unum solidala est. Quid arbor? nonne arbor non es- Aut, si anima non id est quod ratio, et lamen ralione
set, si una non esset? Quid membra cujuslibet ani- utor, et per rationem melior sum; a deteriore ad
maniis ac viscera, et quidquid est eorum e quibus melius, a mortali ad immortale fugiendum cst. Haic
constal? Cerle si unitalis patiantur divortium, non etalia mulla secum anima bene erudita loquitur , al-
erit animal. Amici quid aliud quam unura esse conan- que agitat: quse persequi nolo, ne cum ordinem vos
tur? Et quanlo magis unum, tanto magis amici sunt. docere cupio, modum excedam, qui paier est ordin's.
Populus una civitas est, cui cst periculosa dissensio: Gradatim enim se, et ad mores vitamqiie optimam
quid est autem dissentire, nisi non unum sentire? Ex non jam sola fide, sed certa ratione perducit. Cui nu-
multis militibus fit unus exercitus : nonne qusevis merorum vim atque poientiam diligenter inluenti ni-
multitudo eo minus vincitur, quo magis in unum coit? mis indignum videbitur et nimis flendum, per suam
Unde ipsa coitio in unum, cuneus nominatus esf, scientiam versum bene currere citharamqueconcinere,
quasi councus. Quid amor omnis? nonne unum vult et suam vilam seque ipsam quoeanima est, devium
fieri cum eo quod amat, et si ei conlingat, unum cum
eo fit? Voluptas ipsa non ob aliud deleclat vehemen- 1Lov.,discindereniiitur.Er.,disjkere.Bad.,dishiscere.At
unum Arn.el Jiss. decem praeferunt, disskere.Quod-verbuman-
tius, nisi quod amantia sese corpora in cogun- tiquis aucioribusreeeptum esse observanteruditi, et mg-i
tur. Dolor unde perniciosus esl? Quia id quod unum nuscriplorumope passimrestituunt.
4Qj9 DE SEQUENTE LIBHO I)E ANUiLEIMMORTALITATE. 1020
ilersequi, et dominante sibi libidine, cum turpis- amem. Nec desino credere nos hoc tanlum bonum,
si.mose viiiorum slrepitu dissonare. quod te promerente concupivimus, eademte pelente
Sl. Cum autcra se composuerit et ordinaverit, ac adepturos. Jamverote, Alypi, quid horter? quld
coiiciiinam pulchramquc reddidcrit, audebil jam moneam? Qui propterea nimius non es, quia lalia
Deum videre, alqtie ipsum fonlem unde manal omne qtiantnmvisamare, forlasse semper parum, nimium
verum, ipsumque Pairem Yeritalis. Deus magne, qui vero nunquam recte dici polest.
erunl illi oculi! quam sani, quam decori, quam va- 55. Hic ille : Vere eflecisti, inquit, ut memoriam
lenles , quam consiantes , quam sercni , quam beali! doctissimorumae magnorum virorum, qusealiquando
Quid aulem est illud quod videnl? quid,qiucso?Quid pro rerum magniludineincredibilisvidebalur, et quo-
arbiiremur, quid aistimemus, quid loquamui? Qnoli- tidiana consideratione, et ista prsesenli quse in te no-
diana verba occurrunl, et sordidnlasiiul omnia vilis- bis est admiraiione, non solum dubiam non habea-
siniis rcbus. Niliil amplius dicam, nisi promitli nobis mus, verum etiam, si nccesse sit, de illa jurare pos-
aspectum piilchriuidinis, cujus imilatione pulchra, simus. Quid enim ? nobis nonne illa venerabilis ac
ctijus comparatioue (oeda sunt coclera. Hanc quis- prope divina, quoejure et habita est el probata Py-
quis videril (videbii autem qui bene vivit , bene ihagorae disciplina, abs te hodie nostris eiiam pene
orat, hene sitidci), quando etim movebit cur alius oculisreserala est 1(Lib. 1 Rctract.,cap. 3, n. 3)? Cum
optans babere filios non habeat, alius abundantes ex- et vilse regulas, et scientiaenon lam itinera quamipsos
ponat, alius oderit nascituros, diligal alius natos : campos, ac liquida sequora, et quod illi viro magnse
quomodo non repugnet niliil futurtun esse, quod non venerationi fuit, ipsa etiam sacraria veritatis ubi es-
sit apud Deum, ex quo necesse esl ordine omnia fieri, sent, qualia essent, quales quaererent, et breviter, et
et tamen non fruslra Deumrogari? Postrerao, quando ita plene significasti, ut quamvis suspicemur, et cre-
justum virtim niovebiiut aut ulla onera, aut ulla peri- damus libi esse adhuc secreliora, tamen non absque
cula, aut ulla fasiidia, aululla blandimenta fortunoe? impudenlia nos putemus, si amplius quidquamflagi»
In hoc eniin sensibili muudo vebementer consideran- laiidum abs le arbilremtir.
dum est quid sit tcmpus el locus ; ut quod deleclat 54. Accipioista , inquam, libenter. Neque enim me
in parle, sive loci, sivc temporis, inielligatur tamen tam verba tua , quse vera non sunt, quam verus in
multo esse uielius totum , cujus illa pars cst; et rur- verbis animus delectat alque excitat. Et bene quod ei
sus, quod offendit in paiie, perspicuum sit bomini millere slaluimus has litleras, qni de nobis solet ii-
docto, non ob aliud offendere, nisi quia non videtur benter mulla mentiri. Si qui aulem alii forlasse lege-
lotum, cui pars illa mirabiliiercongruit: in illo vero rinl, neque hos meluo, ne tibi succenseant. Quis
niundo intelligibili, quamlibet parleiu , tanquam to- enim amanlis errori in judicando non bencvolenlis-
tum , pulchram esse atque perfcclain '. Dicentur ista sime ignoscat?QuodautemPythagorse menlionem fe-
latius, si vestra studia sive rnemoraiumisluma nobis, cisti, nescio quo illo divino ordine occulto tibi in
sive alinm forlasse breviorem aique commodiorem, mentem venisse credo. Res enim mullum necessaria
reclum tamen ordinem , ut horlor ac spero, tenere mihi prorsus exciderat, quam in illo viro (si quid lit-
instiluerinl, atque omnino graviter conslanlerque te- teris memorisemandatis credendumest; quamvisYar-
iiuerint. roni quis non credat?) mirari et pene quotidianis,
CAPUTXX. — Epilogus hortans ad bonamvitam. ut scis, efferre laudibus soleo (Ibid. ), quod re-
52. Quod iil nobis liceal, summa opera danda cst gendse reipublicse disciplinam suis auditoribus ulli-
oplimis moribus; Deusenim noslcr aliier nos exau- mam (radebat jam doctis, jam perfectis, jam sa-
dire non polerii: bene auiem vivcntej facillimeexau- pieniibus, jam bealis. Tantos ibi enim fluctus vide-
diet (1 Retracl., c. 5, n. 5). Oremus ergo, non ut no- bat, ut eisnollet commitiere nisi virum qui el iii re-
bis divitise, vel honores, vel hujusmodi res fluxseat- gendo pene divinc scopulos evitaret, el, si omnia de-
que nuiantes, et quovis resistcnte transeuntes, sed fecissenl, ipseillis fluctibus quasi scopulus fieret. De
ut ca proveniant, quse nos bonos faciant ac beatos. solo enim sapienle verissime dici potest,
Quse vola ul devolissime impleantur, tibi maxime Hlevelut pelagirupesimmota,resistit;
lioc negolium, matcr, injungimus; cujus precibus in- et caeteraquoeluculentis in hanc senlentiam versibus
dubiianier credo alque conflrnio mihi islam menlem dicta sunl {Mneid.,lib.l ,vers. 585-S89). Hic finis
Deum dedisse, ut inveniendae veiitati nihil omnino dispulalionis faclus cst, loelisqueomnibus et multum
cum jam noclurr
pra'ponani, nihil aliud velim, nihil cogitem, niliil sperantibus consessum dimisimus,
illatum.
1 Eret \en.,quamlibetparlemtolampukhramesseatque num lumen fuisset
perfectam.Lov.,quumlibelpartem, tunquamlotum,lolam 1Er.: Quidenimnobisnonde illa venerabili...reseratum
pidchramatqueperfeclam.M. est? M.
DE SEQUENTE LIBRO DE ANIMJ3 IMMORTALITATE,

Vide Ubrum 1, cap. 5, Retractationurn, col. 590-591, a verbis, Post libros Soliloquiorum,
n. 1, usgue ad verba n. 3, Alicubi est disciplina. M.
S* MlEMl mi&W&TIWl
DE IMMORTALITATE ANIMJE
%\Ut mm$ (°).

Continethicliber congeriemrationumpro animoeimmortalitate,necnonintercurrentiumdiffieultatumsolutionem.
CAPUTPRIMUM.—Prima ratio, quod anima sit hn- CAPUTII.—Alia ralio, quia subjectumest rationis
mortalis,quiasubjectumesldisciplinmqumsemperest. qum non mutalur.
1. Si alicubi est disciplina, nec esse nisi in eo quod 2. Ratio profecto aut animus est, aut in animo,
vivit potest, et semper est, neque quidquam in quo Melior aufem ratio nostra, quam corpus nostrum : et
quid semper est potest esse non semper; semper vi- corpus nostrum nonnulla substanlia est, et melius est
vit in quo est disciplina. Si nos sumus qui raliocina- esse substantiam, quam niliil : uon est igitur ratio
mur, id est animus noster, nec recte raliocinari sine nihil. Rursujn, qusecumque harmonia corporis est,
disciplina potest, nec sine disciplina esse animus, nisi in subjecto corpore sit necesse est inseparabiliter, nep
in quo disciplina non est, potest; esl in iiominis ani- aliud quidquam in illa harmonia esse credatur, quod
mo disciplina. Est autem alicubi disciplina : nam est, non oeque necessario sit in subjecto illo corpore, in
ct quidquid est nusquam esse non potest. Item disei- quo et ipsa harmonia non mintis inseparabiliter. Mu-
plina non potest esse, nisi in eo quod vivit. Nibil tabile est autem corpus humanum, et immutabilis ra-
enim quod non vivit, aliquid discit; nec esse in eo lio. Mutabileest enim omne quod semper eodem modo
quod niliil discit, disciplina potest (b). Item semper non est. Et semper eodem modo esl, Duo et quatuor,
est disciplina. Nam quod est atque immulabile est, sex '. liem semper eodem modo est quod est, quo.d
semper sit necesse est. Esse auiem disciplinam, nemo quatuor habent duo et duo; hoc autera non habeiit
negat. Et quisquis faletur fieri non posse, ut ducta duo : duo igilur quafuor non sunl. Esl autem jsta ra-
per medittmcirculum linea nonsit omnium, quoenon lio immutabilis : igitur ratio est. Nullo modo autem
per medium ducuntur maxima, idque esse alicujus polest, mulato subjeeto, id quod in eo est inseparabi-
disciplinas; immutabilem disciplinam esse non negat. liter non mutari. Non est igittir harmonia corporis
Item niliil in quo quid semper est, polest esse non animus Nec mors potest accidere immutabilibusr.e-
s.emper. Nihil enim quod semper est, palitur sibi bus. Semper ergo animus vivit, sive ipse ratio sit, sive
subtrahi aliqtiando id in quo semper est Jamvero cum in eo ratio inseparabiliter.
ratiocinamur, animus id agif. Non enim id agit, nisi CAPUTIII. — Viva substanlia el immutabilisanimus,
qui iulelligit : ncc corpus inlelligit, nec animus auxi- nec si atiquo modo mutabilis, proptereamortalis fil,
lianle corpore intelligit; quia cum intelligere vult, a 3. Qusedam constantioevirtus est, et omnis con-
corpore avcrlitur. Quod enim inteiligitur l, ejusmodi slantia immulabilis esl, el omnis virtus pbtest aliquid
est semper (c); nibilque corporis ejusmodi est sem- agere, nec cum agil aliquid 2, virlus non est. Omnis
per : non igitur potest adjuvare animum ad inleile- porro actio movelur, autmovet. Aul igiiur non onme
clum nitenlem, cui non impedire satis est.Item nemo quod movetur, aut certe non omne qtiodmovel, mji-
sine disciplina rccte ratiocinatur. Esl enim recia ra- tabile est. At omne quod ab alio tnovetur, nec movet
tiocinalio a cerlis ad incertorum indagalionem nitens ipsum, aliquid morlale esl. Neque mortale quidquam
cogitalio 2 : iiihilque certum est in animo quod igno- imniutabile. Quare de certo jain et sine ulla disjun-
rat. Omne aulem quod scit animus, in sese habet; ciione concluditur, non omne quod movet niutari.
nec ullani rem scientia complccfitur, nisi qusead ali- Nullus autem motus sine substanlia : et omnis sub-
quam pertineat disciplinam (d). Est enim disciplina stanliaaut vivit, aut non vivil: alque omnequod non
quarumcumqtte rerum scienlia. Semper igilur animus vivil, exanime esl; nec est ulla exanimis actio. Illud
humanus vivit. igitur quod ila movet ut non mutetur, non potesl esse
(a) ScriplusannoChrisli387. nisi vivasubstanlia. Hoecautem omnis per quoslibet
ib) I Relrael.,cap.5, n. 2. gradus corpus movet. Non igiiur omne quod corpus
(e) Ibid.
(d) ibid. movet, mutabile esl. Corpus aulem non nisi secundum
ADM0KITI0 PP.BENEDICTDiORUM.
p.ecognilusest ad Mss.Corneliensempervetustum,Corbeiensem,Michaelinum, Sergiensem,Ebrulphensem,vindocinen-
sem, Regio-vontensem, viclorinosduos,Sorbonicos totidem,Bigolianum, vedastinum,^'alicanum;ad varianteslectiones
ex tribusBelgicis[,er Lovaniensesexcerplas; ad edilionesdemum Bad. Am.Er. et Lov.
comparavimus prmtereaeasomnesedilionesinilioRetractationum et Confessiorum memoratas. M.
1 Am.Er. et Lov.,quodenimintelligit.SedBad.et Mss., 1 in B., et sex. rar., sex, sine vocula et. Posleriorhaec
tum hic, lumin lib. 1 Retract.cap.5, habent intetligitur. lectio nobisvisaesl prseercnda. M.
2 sex 2 Lov.,neccumnonagitaliquid.&edabe&inonaMss.,et
Mss.,cognitio. abessedebet. ',
1023 DE IMMORTALITATEANhYLE,S. AUGUSTINI 1024
tempus movetur : ad hoc enim periinet lardius et ce- numerorum inulabilemesse audeal dicere, aut artem
lerius moveri: conficituresse quiddam quod lempore quamlibet non ista ratione constare; aut artem non
moveat, nec lamen mutelur. Omne aulem quod lem- esse in artilice, eliam cum eam non exercet; aut ejus
pore movet corpus, lametsi ad unum fmem lendat, esse, nisi in animo; aut ubi viia non sit, esse posse;
lamen nec simul polest omnia facere, nec potest non aut quod immutabile est, esse aliquando non posse ;
plura facere : neque enim valet quavis ope agatur, aut aut aliud csse artem, aliud ralionem? Quamvis enim
perfecte untim esse, quod in partes secari polest, aut ars una multarum quasi quidam ccetus rationum esse
ullum est sine parlibus corpus, aut sine morarum indicatur, lamen ars eliam una ralio dici verissime at-
tervallo tempus, aut vero vel brevissima syllaba enun- que inlelligi potest. Scd sive hoc, sive illud sit, non
lietur, cujus non lunc fincm audias, cum jam non minus immulabilem artem esse conficilur : artein
audis inilium. Porro quod sic agitur, ei exspeclatione autem non solum esse in animo artificis, sed eliam
opus est ut peragi, et memoria ut compreliendiqueat nusquam esse nisi in animo manifestum est, idque
quaiilum polest. Et exspeclatio fulurarura rerum est, inseparabilitcr. Nam si ars ab animo scparabilur; aut
prselerilarum vero memoria. At intenlio ad agendum erit procterquam in animo, aut nusquam erit, aut de
proesenlisest lemporis, per quod fuluruni in prsetcri- animo in animum continuo transibit. Al ul sedes arli
lum Iransit, nec cceplimoius corporis exspeclari linis nulla sine vita est, ita nec vila cum ralione ulli nisi
potest sine ulla menioria. Quomodoenim exspectatur animae (a). Nusquam porro esse quod est, vel quod
ul desinat, quod aul ccepisseexcidil, aut omnino mo- immulabile est non esse aliquando non potest. Si vero
tum esse? Rursus intenlio peragendi quae prasens ars de animo in anirnum transit, in illo mansura de-
est, sine exspectatione finisqui fulurus est, non polest serens istum; nemo arlera docet nisi aniiltendo, aut
esse : nec est quidquam quod aut nondum est, aut etiam non nisi docentis oblivione fit aliquis peritus,
jam non est. Potest igitur in agendo quiddain esse, sive morte 1. Quocsi absurdissima et falsissima sunt,
quod ad ea quse nondum sunl peiiineat. Possunl si- siculi sunt, immortalis est animus humanus.
mul in agenle plura esse, cum ea plura quse agunlur 6. At enim si ars aliquando est, aliquando non est
simul esse non possint. Possunt ergo eliam in mo- in animo, quod per oblivionem atque imperitiam satis
vente, cum in eo quod movelur non possint. At quoe- notum esl; nihil ad ejus iramortalitatem, affert argu-
cumque in lempore simul esse non possunt, et tamen menti hujus connexio , nisi negetur antecedens hoc
a futuro in prseteritum transmittuntur, mutabilia sint modo. Aut est aliquid in animo, quod in prsesentico-
necesseest. gitatione non est; aut non est in erudito animo ars
4. Hinc jam colligimus, posse esse quiddam qtiod musica, ciun de sola geometrica cogitat: hoc autem
cum movet muiabilia, non mulalur. Cum enim non falsum est; illud igitur verum. Non aulem quidquam
mutalur moventis intentio perducendi ad finem quem se habere animus senlit, nisi quod in cogitationem
volet corpus quod movet, illudque corpus de quo ali- venerit. Polest igiiur aliquid esse in animo, quod esse
quid fil eodem niolu per momcnta mutetur, alque illa in se animus ipse non sentiat. Id autem quamdiu sit,
intenlio perficiendi quam immutalam manere mant- nihil interesl. Namqtiesi diulius fuerit in aliis animus
festum est, el ipsa membra artificis, et lignum aut occupatus, quam ut intentionem suam in ante cogitata
lapidem artiliei subjectum moveat, quis dubilel con- facile possit reflectere, oblivio vcl imperitia nomina-
sequens essequod dictum est? Non igitur si qua mu- tur. Sed cum vel nos ipsi nobiscum ratiocinantes, vel
latio corporum movenle animo fit, quamvis in eam ab alio bene inierrogati de quibusdam liberalibus ar-
sil intenlus, hinc eum necessario mulari, el ob hoc tibus ea quse invenimus, non alibi quam in animo no-
eliam mori arbilrandum est. Polest enim in hac in- slro invenimus: neque id est invenire, quod facere
tenlione simul et memoriam proeteritorumet exspe- aut gignere ; alioquin seterna gigneret animus inven-
clafionem fulurorum habere, quse omnia sine vita lione lemporali (nam oeterna ssepe invenit; quid
esse non possunl. Quanquamelsi nullus interitus sine enim lam eeternum quam circuli ratio, vel si quid
mutatione sit, et nulla mutatio sine molu; non tamen aliud in hujuscemodi arlibus, nec non fuisse ali-
omnis mutalio inlerilum, omnisque motus mulatio- quando, nec non fore comprehenditur?): manifeslum
nem operalur. Licet enim ipsum corpus nostrum, et etiam est, immorlalem esse aniinum humanum, et
molum plerumque qualibet aclione, et mulalumccrte omnes veras rationes in secretis ejus esse, quamvis
vel setatedicere, tamen nondum interisse, id est non eas sive ignoralione sive oblivione, aut non habere,
esse sine vita. Liceat igitur et animum non continuo aut amisisse videatur.
pulare privari vila, quanquam ei fortasse per motum CAPUT V. — Animusnon mulalurul desinatesse
mulaiio nonnulla conlingat. animus.
CAPUT IV. — Ars et ralio numerorum immulabilis 7. Nunc autem quatenus accipienda sitanimi mu-
quceanimonon sine vila inhmrent. tatio videamus. Si enim subjeclum est animus arte in
5. Si enim manet aliquid immutabile in animo, subjeclo exislenle, neque subjectum immulari polest
quod sine vita esse non possit; animo eliam vila sem- quin et id quod in subjecto est immulelur; qui possu-
piterna maneal necesse est. Nara hoc prorsus ita se 1 m priusvulgalis, sine morte.Sed meliusin MSS.,
sive
habct, ut si primum eot, sit secundum. Est autem morte.
primtim. Quis enim, ut alia omittam, aut rationem (a) I Relract.,cap. 5, n. 2: «
i025 UBER UNUS. I02U
mus obtinere immutabilem esse artcm alqiie ratio- sciatur, ut secundum omnes modos et de animse im-
nem, si mutabilisanimus in quo illa suut esse convin- mortalilate constet. Ratio est aspeclus animi, quoper
citur? Quseaulem major quam in contraria solet esse seipsum, non per corpus verum intuetur; aut ipsa
mulatio? et quis negat animum, ut omittam csetera, veri contemplatio, non per corpus; aut ipsum verum
stultum alias, alias vero esse sapientem ? Prius ergo quod contemplalur. Primum illud in animo esse nemo
quot modis accipialur, quse dicilur animae mutatio, ambigit: de secundo et tertio quseri polest; sed et
videamus; qui, ut opinor, manifestiores duntaxat secundum sine animo esse non potest. De tertio
clarioresque nobis duo sunt genere, specie vero plures magna quseslioest, ulrum verum illud quod sine in-
invenitinlur. Namqne aut secundum corporis passio- slrumento corporis animus intuetur sit per seipsum,
nes, aut secundum suas, anima dicitur immutari. Se- ct noii sil in animo, aut possit esse sine animo. Quo-
cundum corporis, ut per setales, per morbos, per do- quolibet modo autem se habeat, non id possct contem-
lores, labores, offensiones, per voluplates. Secundum plari animus per seipsum, nisi aliqua conjunctione
suas autem, ut cupiendo, lactando, metuendo, segre- cum eo. Nam omne quod eonlemplamur, sive cogita-
scendo, studendo, discendo. tione capimus, aut sensu aut inlellectu capimus. Sed
8. Hse omnes mutationes, si non necessario argu- ea qusesensu capiuntur, extra etiam nos esse sentiun-
monto sunt mori animam, nihil quidem metuendae tur, et locis conlmentur, unde nec percipi quidem
sunt per se ipsse separalim : sed ne rationi nostrse posse affirmantur. Ea vero quse intelliguntur, non
adversentur, qua dictum est, mulato subjecto omne quasi alibi posita intelliguntur, quam ipse qui intelli-
quod in subjecto est necessario mutari, videndum git animus: simul enim etiam intclligunlur non con-
est. Sed non adversanlur. Nam illud secundum hanc tineri loco.
mutalionem subjeeli dicitur, per quam omninomutare 11. Quare ista conjunciio intuentis animi, etejus
cogitur nomen. Nam si ex albo cera nigrum colorem veri quod intuelur, aut ita est ut subjectum sit ani-
ducat alicunde, non minus cera est; et si ex quadrata mus, verum aulem illud in subjecto; aut contra sub-
rolundam formam sumal, et ex molli durescat, fri- jectum verum, et in subjecto animus; aut ulrumque
gescatque ex calida : at ista in subjecto sunt, et cera substanlia. Horum aulem tiium si priinum est, tam
snbjectum. Manet autem cera non magis minusve est immortalis animus quam ralio, secundum superio-
cera, cum illa mutenlur. Potest igilur aliqua mutatio remdisputationem,quod inesse illa nisi vivo non pol-
£eri eorum quse in subjeclo sunt, cum ipsum tamen est. Eadem necessitas in secundo est. Nam si verum
juxta id quod hoc est ac dicitur, non mutelur. At si illud quod ratio dicitur, nihil habet commutabilesicut
eorum qusein subjecto sunt, lanta commutatio fieret, apparet; nihil commutari potest quod in eo tanquam
tit illud quod subesse dicebatur, dici jam omnino non in subjecto cst. Remanel igilur omnis pugna de tertio.
posset; veluli cum calore ignis cera in auras discedit, Nam si animus substanlia est, etsubstantia ratio cui
eamque mutationem patitur ut recte intelligatur mu- conjungitur *; non absurde quis putaverit fieri posse,
latum esse subjectum, quod cera erat, et cera jam non ut manenle illa hic esse desinal. Sed manifestum est
est: nullo modo aliqua ratione quidquam eorum, quse quamdiu animus a ratione non separalur eique cohse-
in illo subjecto ideo erant quia hoc erat, remanere ret, necessario eum manere alque vivere. Separari
putarelur. autem qua tandem vi potest? Num corporea, cujus et
9. Quamobrem si anima subjectum est, ut supra potenlia infirmior, et origo inferior, et ordo separa-
diximus, in quo ratio inseparabiliter, ea necessitate tior ? Nullo modo. Animali ergo ? Sed etiam in quo
quoque qua in subjecto esse monstralur', nec nisi modo? An alter animus potenlior quisquis est, con-
viva anima potesl esse anima, nec in ea ratio potest lemplari ralionem non potest, nisi allerum inde sepa-
esse sine vita, et immorialis est ralio; immorlalis raveril? At neque ralio cuiquam contemplanti defue-
est anima. Prorsus enim nullo pacto non existenle ril, si omnes conlemplentur: et cum nihil sit ipsrt
subjeclo suo immulabilis ralio permaneret. Quod rationepolentius, qua nihil estincoramutabilius; nnllo
eveniret, si tanla accideret animoe mutalio, ut eam paclo erit animus nondum rationi conjunclus, eo qui
non animam facerel, id est mori cogeret. Nulla autem est conjunctus potentior. Restat ut aut ipsa ratio a.se
illarum mutationum , quse sive per corpus, sive per ipsum separet, aut ipse animus ab ea voluntate sepa-
ipsam animam fiunl (quamvis utrum aliquseper ipsam relur. Sed nihil est in illa natura invidentise, quomi-
fianl, id est quarum ipsa sit causa, non parva sit nus fruendam se animo praebeat. Deinde quo magis
quse.stio),id agit ut animam non animam facial. Jam est, eo quidquid sibi conjungilur facit ut sit, cui rei
igilur non solum per se, verum nec nostris rationibus contrarius est inlerilus.Yoluntale aulcm animum se-
formidandsesunt. parari a ratione non nimis absurdequis dicerel, si ulla
CAPUT YI. — Ralio qum incommutabitisest, sivein ab invicem separalio posset esse rerum quas non con-
animosivecum animo sit, sive animusin ea, ab ipso tinet locus (a). Quod quidem dici adversus omnia su-
eodem animo separari nequit. periora potest, quibus alias contradictiones oppbsui-
10. Ergo ineumbendum omnibus ratiocinandi viri- mus. Quid ergo? Jamne concludendum esl, animum
bus video, ut ratio quid sit, et quoties definiri possit 1 itaMss.,etconcinniusquamsicumhactenuseditisIega-
1 QuatuorMss.,ea necessitatequaqumqueinsubjectoesse tur, rationiconjungUur.
monstrantur. (a) i Retract.,cap. 5, n. 2.
4027 DE IMMORTALITATEANL\LE, S. AUGUSTINI 1028
esse immoriaiem? an etiamsi separari non polest, tantoque minus cst, quanto foediusacdeformius; quse
exslinguipolcst? Al si illa ralionis vis ipsa sua conjun- defoctio non prsecisionemolis, de qua jam satis actUm
ctione afficit animum; neque enim non aflicere poiest, sed speciei privalione ' contingit: quserendumde
csl; ita profecto afficit ut ei essc iribual. Est cnim hac re diligenterac disculiendum esl, ne quis affirmet
rnaxime ipsa ralio, ubi summa etiam incommutabili- animum taii defectu interire ; utquoniani specie aliqua
tas intelligitur. Ilaque eum quem ex se afficit', cogil sua privaturdum stultus esl, cred.iturin tantum augeri
esse quodammodo.Nonergoexsiingui aniinus potest, posse hanc privationeni, ul omni modo speeie spoliet
nisi a ralioue separatus; separari aulem non pot- animura , et ea labe ad nibilum redigal cogatque in-
csl, ut supra raliocinati sumus : non polest igitur terire. Quamobrem si potucrimus inipelrare ut oslen-
inierire. datur, ne corpori quidcni boc posse accidere, ui etiara
CAPUT VII. — Nec , si per substantiamad defeclum ea specie privelur qua corpns est; jnre fortasse obti-
lendil animus, ob id interit. nebimus multo minus aufcrri posse animo qno animus
12. Al enim aversio ipsa a ralione per quam slul- est. Siquidem nemo se bene inspexit, qui non omni
titia conlingit aniino, sine defeclu ejus fieri non corpori qualemlibct animum prseponendum esse fa-
polest : si cnim magis esl ad rationem conversus tealur.
eique inhoerens, ideo quod inhseret incommutabili ii. Sit igiturnostrse raliocinalionis exordium, quod
rei quse est verilas, quse ct maxirae el primitus nulla res se facit aut gignil, alioquin eral anlequam
est; cum ab ea esl aversus, idipsum esse mi- esset: quod si falsum esl, illud est verum. Item quod
nus habet, quod est deficere. Omnis aulem defectus factum ortumve non esl, ct tamen est, sempiternum
lendil ad nihilum; el inlei itum nullum magis proprie sit necesseest. Quam naluram etexcellentiamquisquis
oporlet accipi, quain cum id, quod aliquid eral, nihil ulli corpori dat, errat vchemenier quidem. Sed quid
fit. Quare tendere ad nibilum, est ad interitum len- pugnamus ? multo cnim magis eam dare animo cogi-
dere. Qui cur non cadat in animum, vix est dicere , mur. ila si corpus ullum esl sempilernum, nullus
in quem defeclus cadil. Dantur hic csetera : sed neanimus non sempiiernus est. Quoniam quilibel ani-
gaiur esse consequens inlerire id quod tendil ad nihi- mus cuilibet corpori prseferendusest, et omnia sem-
lum, id esl ad nihilum pervenire. Quod in corpore piterna non sempiternis. At si quod vere dieitur, fa-
quoque animadverti potest. Nam quoniam quodlibet clum est corpus; aliquo faciente faetum est, nec eo
corpus pars esl mundi sensibilis, et ideo quanto majus inferiore. Neque enim esset potens ad dandum ei quod
esl locique plus occupat, tanto magis propinqual uni- faceret, quidquid illud esl quodest, id quod faciebal.
verso : quantoque id magis facit, tanto magis est. Sed ne pari quidem : oportel enim facienlem melius
Magisenim 2 est totum quam pars. Quare etiani mi- aliquid habere ad faciendum, quam est id quod lacit.
HUSsit, cum minuilur, necesse est. Defectum ergo Nam de gignenie non absurde dicitur, hoc eum esse,
patilur cura minuitur. Porro autem minuilur, cum ex quod est illud quod ab eo gignitur. Universum igilur
eo aliquid praecisione delrabitur. Ex qno conficitur corpus ab aliqua vi et naiura potentiore atque meliore
ut tali delractione lendal ad nibilutn. Al nulla prse- facium esl, non uiique corporea. Nam si corpus a
cisio perducit ad nihilum. Omnis cnim pars quse re- corpore faclum esl, non potuil universum fieri. Ve-
manel, corpus est, et quidquid hoc est, quanlolibet rissimum est enim quod in exordio raliocinaiionis
spatio Iocum occupat. Neque id posset, nisi haberet bujus posuimus, nuliam rem a se posse fieri. Hsec
parles in quas ideniidem ca^deretur. Polest igitur in- autem vis et natura incorporea effeclrix corporis uni-
fhritc caedendo infiniie minui, et ideo defeclum pali versi proesente potentia tenet universum. Non enim
atque ad nihilum lendere, quamvis pervenire nun- fecit, atque discessit effeclumquedescruit. Ea quippe
quam queat. Quod item de ipso spatio et quolibei in- substaniia quoe corpus non est, neque, ul iia dicam,
tervallo dici aique inlelligi potest. Nam ct de bis loealiler movelur, ut ab ea subslantia quse locum
etiam lerminalis, dimidiam, verbi gratia, parlem obtinel, separari queat; et illa effectoria vis vacare
delrahcndo, etex co quod resial, semper dimidiam, non potest, quin id quod ab ea faclum est, tueattir,
minuilur intervallum, atque ad (inem progreditur, ad el specie carere non sinal, qua est in quanlumcumque
quem lamcn nuilo pervcnitur modo. Quo minus hoc esl. Quod enim per se non est, si destiluaiur ab eo
de aniino fonnidanduni esl. Esl enim profecto cor- per quod est, profecto non erit : el non possumus
pore iiiclior el vivacior, a quo huic vita tiibuitur. dicere id accepisse corpus cum facium est, ut seipso
CAPUT VIII. — Vl corpori non polesl auferri quo jam conlenlum esse posset, etiamsi a conditore dese-
i corpus est, ita nec animo quo animus est. reretur.
15. Quod si non id quod est in mole corporis, 15. Quanquam si ita esl, magis id habel animus,
sed id quod in specie facit corpus esse, quse sen- quem corpori proestare manifestum est. Atque ita de
teniia invictiore ralione approbalur : tanto enim ma- proximo immortalis probalur, si polest esse per
gis est eorpus, quanlo speciosius est alque pulchrius» seipsum. Quidquid enirn tale est, incorrupiibile sit
' l Itain Mss.AtinEdd.: Ha necesse est, ac per hoc inlerire non possit, quia ni-
qumcumque ex se affkit; ex- bil se deserit. Sed corporis mutabilitas in promptu
in habelur: Ha
J ceploBad.,
a Edd.,tantoquo quocumque.—Par. uli Bad.M.
majusest.iaajusestenim.sed concinniorMss.'
leetioquamrestituimus. 1 sic MSS.cumBad.AtAm.Er. et Lov.babent,putalione.
»029 LIBER UNUS. j030 I
est, quod ipsius universi corporis universus molus quam color et forma inseparabiliter inesse;, ullo'
satis indicat. Unde diligenier inspicieniibus quanluin modo se ab eodem corpore ad intiiligibilia perci-
talis nattira inspici poiest, ordinaia muiabililale id pienda conaretur avertere, et in quanlum id posset,
quod iinmutabile est imitari reperitur '. Quod autem in tantum illa posset intueii, eaque visione melior et
per se esl, ne molu quidem opus habcl ullo, omni proeslanlior ficri. Nullo quippe modo forma vel co-
copia sibi seipso existeiile; quia molus omnis ad Ior, vel ipsa eliam corporis lemperalio, quse cerla
aliud est, cujus indigcl quod movetur. Adest igitur commixtio est earum quatuor naturarum quibus idcm
species universo corpori, meliore natura sufficienie corpus subsistit, averlere se ab eo polest, >n quo
atque obtinente quse fecit: quare illa mutabilitas non subjecio est inseparabiliter. Ad hoec, Ca quoe intelli-
adimit corpori corpus esse, sed de specie in speciem git animus cum se avertit a corpore, nori stint pro-
transire lacii motu ordinatissimo. Non enim qusepiam feclo corporea; et lanoen sunt, maximeque sunt,
ejus pars ad nihilum redigi sinitur, cum toium capes- nam eodem modo semper scse habeiil. Nam niliil
sat vis illa effecloria nec Iaborante nec deside poten- absurdius dici potesi quam ea esse qtise oculis vide-
lia , dans ut sit omne quod per illam est, in quantum mus, ea non esse quoe inlelligentia cernimus: ctim
est : quamobrem nemo tam devius a ratione debet dubitare demenlissii, intelligenliam incomparabiliter
esse, cui aul non sit certum corpore animum esse oculis anteferri. floec autem qua? iiitelligunlur eodem
meliorern, aut qui hoc concesso arbitretur corpori modo sese habentia, cum ea inluelur animus, satis
nonaccidete ut corpus non sil, animo accidere ut ani- oslendit se illis esse conjunctuin, miro quodam eo-
mus non sit. Quod si non accidit, neque animus esse demque incorporali modo, scilicet non localiter.
nisi vivat, polest, nunquam profecfo animus morilur. Namquc aut in illo sunt, aut ipse in illis. Et utrum-
CAPUT IX.— Animus vila est, sic vita carere non libet horum sit, aut in subjeclo alterum in altero est,
polesl. aut utrumque substaniia est. Sed si illud primum est,
16. Quod si quisquam non eum interilum dicil for- non cst in subjecto corpore animus, ut color et for-
midandum animo , quo efficiiuf ul nibil sit quod ali- ma : quia vel ipse substaniia est, vel alleri subslah-
quid fuit, sed eum quo dicimus ea mortua quse vila tioe quoccorpus non est, in subjecto inest. Si aulem
careut; alteudai quod nulia res seipsa caret. Est au- hoc secunduni verum est, non est in subjecto cor-
tem animus vila quaedam : unde omne quod anima- pore ianquam color aniuius, quia substanlia est.
lum est, vivere; omne autem inaiiime quod animari Tenipcratio autem corporis in subjcclo corpore est
potest, moiiuum , id est vita privatum inielligilur. tanquam color : non esi ergo temperatio corporis
Non ergo potest animus mori. Nam si carere pot- animiis, sed vila est animus : et se nulla res deseiit;
erit vila, non aninius sed animatum aliquid esl. ei id moritur quod vila deserit : non igitur animus
Quod si absurdum esl, multo minus hoc genus inieri- mori potest.
tus timendum esl animo , quod viue certe non est CAPUT XI. —Animusnec per falsilatem perit veritati
timendum. Nam prorsus si lunc moritur animus, ctim contrariam, elsi animi est causa verilasm
eum deseril vita illa; ipsa vita quse hunc deserit 18. Rursus igitur si quid iiielueiidum est, id est
multo melius inielligiiur animus, ut jam non sit ani- metuenduin ne dcliciendo' animus inlereat, id est
mus quidquid a viia deserilur, sed ea ipsa vita quaj dum ipsa existendi specie privaiur. De qua re qiian-
descril. Quidquid enim vifa desertum mortuum dici- quam satis esse dictum arbitrer, et quain hoc fieri nori
tur, id ab anima deserlum ir.lelligitur : hsec autem possit certa ralione moiistralum sit; lamen etiam
vita, quse deserit ea quoe moriuntur, quia ipsa est hoc attendendum esl, non esse aliam causam hujus
animus, et seipsam non deserit; non moritur ani- formidinis, nisi quia fafendum est in defectu qtiodam
mus. esse animuin stulium, et in essenlia cerliore atque
CAPUT X. — Animus non est temperatio corporis. plenioresapienteni. Sed si, quod nemini dubium est,
17. Nisi forte vilam temperalionem aliquam corpo- tunc est animus sapientissimus, cum veritateni, quoe
ris, ut nonnulli opinati sunt, debemus credere. Quibus semper codem modo est, iniuetur, eique imniobilis
profecto nunquam hoc visum esset, si ca quoe vere inhoerel divino amore conjunctus; et illa omnia quse
sunt et incommutabilia permanenl, eodem animo a quOquomodo sunt ab ea essenlia stint, quse summe
corporum consuetudine alienato atque purgalo videre maximeque est': aut ab illa est animus in quantum
valuissenf. Quis enim bene se inspiciens, non exper- est, aut per seipsum est. Sed si per seipsum est, quo-
tus est tanlo se aliquid intellexisse sincerius, quanlo niam ipse sibi causa existendi est, et nunquam se de-
removere alque subducere inientionem mentis a cor- seril; nuuquam interit, ul supra etiam dispufavimus.
poris sensibus poluit ? Quod si leniperalio corporis Si vero ex illa, diligenter opus est quserere quse res
esset animus, nou utique id posset accidere. Non ci possil esse conlraria, quse animo auferat animum
enim ea res quoenaturam propriam non haberet, ne- csse qund illa proebet. Quid csl igitur? An forte fal-
que substantia essel, sed, in subjecto corpore tan- sitas, quia illa verilas? Sed manifestum est, atquein
1 Am.Er. et Lov.,id quodmutabileest mutari promptu situm, quantum nocere animo falsilas pos-
reperitur.
Prstulimushic lectionem.vss.,quaiesl eliamBad.Pauiopost sil. Nutn cnim amplius polesl quam fallere?at nisi
legitur inEdd.,necnwlumquidemhabetullum.Atiu ss.,ne
motwnquidemopusliabetullum;vel, ne moluquidemopus 1Er.et Lov.,et iliaomniumqumquoquomodo sunt suriime
habelullo. maximeqae est.
10*1 DE IMMORTALITATEANIULE, S. AUGUSTINI 1032
qui vivit, fallitur nemo. Non igilur falsilas interimere cogitur? A quolibel, certe a potentiore. Non ergo ab
animum potest. Quod si heec non potest quoeconlra- ipso corpore cogi polest. Nullo enim modo ullo animo
ria veritati est, auferre animo animum csse, quod ulium corpus poteniius. Potentior autem animus non
ei veritas dedit (ila enim est inviclissima verilas); cogit in aliquid, nisi quod suse potestati subditum est.
quid aliud invenietur, quod auferat animo id quod est Nec ullo modo aninius potestati alterius animi, nisi
animus? Nihil profecto : nam nihil est conlrario suis cupiditatibus subdilur. Cogit ergo ille animus
valentius ad id auferendum, quod fit abejus contrario. non amplius quam quantum ejus quem cogit cupidita-
CAPUT XII. — Veritati a qua est animus quod esl, tes sinunt. Dictum est autem cupiditatem non posse
quatenus ipsa esl, nihil contrariwm. animum habere, ut corpus sit'. Illud etiam mani-
19. Atsi veritati conlrarium ita quieramus, non in feslum est ad nullam suse cupidilaiis expletionera
quanlum verilas est, sed in quantum summe maxime- pervenire, dum amittit omnem cupiditatem : et amit-
que est, quanquam in lantum est idipsum in quanlum lit dum corpus fit. Non igitur potestab eo cogi ut fiat,
est veriias; siquidem veritatem eam dicimus qua vera qui cogendijus nisi per subditi cupiditates non habet.
sunt omnia in quantumcumque sunt, in tanlum autem Deinde quisquis animus alterum animum habet in
sunt in quanlum vera sunl; lamen nullo modo id de- potestate, magis eum necesse est velit in poiestate
fugerim, quod mihi evidentius suffragatur. Nam si habere quam corpus, et ei velit bonitate consulere,
nulla essentia in quantum essenlia est, aliquid habet vel malitia imperitare. Non ergo volet ut corpus sit.
conlrarium, multo minus habel contrarium prima 22. Postremoisle animus cogensautanimalesl, aut
i!Ia essentia, quse dicitur veritas, in quanlum essentia carel corpore (I Retract., c. 5, n. 5). Sed si caretcor-
est. Primum aulem verum est. Omnis enim essentia pore, in hoc mundo non est. Et si ita est, summe bo-
non ob aliud essentia est, nisi quia est. Esse aulem nus est, nec potest velle alteri tam turpem commulatio-
non habet contrarium, nisi non esse : unde nihil est nem. Si autem animal est, aut animal est eliam ille
essenlise contrarium. Nullo modo igitur rcs ulla quem cogit, aut non est. Sed si nonest, ad nihil cogi ab
essc potest conlraria illi substanlise, quse maxime ac alio potest. Non enim habet potentiorem qui in summo
primilus est. Ex qua si habet animus idipsum quod est. Si aulem in corpore est, ab eo rursus qui in cor-
est (non enim aliunde hoc habere polest, qui ex se pore est per corpus cogitur, ad quodcumque cogilur.
non habet, nisi ab illa re quoe illo ipso est animo proe- Quis auiem dubitet nullo modo per corpus fieri tanlam
stantior), nulla res estqua id amitlat, quia nulla res commutationem animo ? Fieret enim si esset illo cor-
ei rei est contraria qua id habet; et proplerea esse pus potentius : quamvis quidquid illud esl, ad quod
non desinil. Sapienliam vero, quia conversione habet per corpus cogitur, prorsus non per corpus, sed per
ad id ex quo est, aversione illam poiest amiltere. cupiditates suas cogitur, de quibus satis dictum est.
Conversioni namque aversio contraria est. Illud vero Quod autem rationali anima melius est, omnibus eon-
quod ex eo habet cui nulla res est contraria, non est sentientibus, Deus est. Qui profecto consulit animse,
unde possit amittere. Non igitur polest interire. et ideo non ab eo cogi anima polest, ul convertatur in
CAPUT XIII. — Animusnecin corpusconverlitur. corpus.
20. Hic forte oboriatur nonnulla quoestio, utrum CAPUT XIV. — Nec somno , nec hujusmodicorporis
sicut non interit animus, ita nec in deleriorem com- affectione animmvim minui.
muletur essenliam. Yideri enim cuipiam polest, ne- 23. Si igitur nec propria voluntate, nec alio co-
id
que injuria, id effectum esse ratiocinatione hac, ut gente animus patitur; unde id paii potest? An quia
animus ad nihilura non possit pervenire, converti au- invilos nos plerumque opprimit somnus , metuendum
tem in corpus forsitan possit. Si enim quod erat anie est ne quo tali defectu animus convertatur in corpus?
animus, corpus fuerit effectum, non ulique omnino Quasi vero quoniam somno membra nostra marce-
non erit. Sed hoc fieri non potest, nisi aut ipse id scunt, idcirco animus fiat ulla ex parte debilior. Sen-
velit, aut ab alio cogatur. Nec conlinuo tamen animus, sibilia tanlum non sentit, quia quidquid illud est quod
sive ipse id appetierit, sive coactus fuerit, poterit soninum facil, e corpore est atque in corpore opera-
corpus esse. Illud enim sequitur ut, si sit, velit lur. Corporeos enim sensus sopit et claudil qnodam-
aut cogalur. At illud non sequitur ut, si velit aut modo, ita sane ut tali commulalioni eorporis ccdat
anima cum voluptale; quia seeundum nalurarn est
cogalur, sil. Nunquam autem volet: nam omnis ejus talis
commutatio quse reficit corpus a laboribus : non
appelitus ad corpus, aut ut id possideat, est, aut ut
lamen hsec adimil animo vel senliendi vim vel intel-
vivificet, aut ut quodammodofabricelur, aut quolibet
Nam et imagines sensibilium prsesto habet,
pacto ei consulat. Nihil autem horum fieri potest, si ligendi.
non sit corpore melior. At si eril corpus, melior cor- tanta expressionesimililudinis, ut eoipso tempore dis-
cerni nequeant ab his rebus quarum imagines sunt:
pore profecto non erit. Non igitur corpus esse volet.
et si quid inteliigit, seque dormienli ac vigilanli ve-
Neque ullum rei hujus cerlius argumentum esl, quam
rura est. Nam verbi gratia si per somnium disputare
cumseipsum hinc interrogat animus. Ita enim facile
sibi visus fuerit, verasque rationes secutus in dispu-
compeiit appetiium se non habere, nisi agendi ali-
tando didicerit aliquid; etiam expergefactoesedemin-
quid, aut sciendi, aut senliendi, aut tantummodo
vivendi in quantum sua illi potestas est. 1 Sicin MSS.At in prius editislegitur: Dklumest autem
nxm posseanimumut corpus sit; haud satis conse-
21. Si auleni cogitur corpus esse, a quo tandem cogi quenter.
1033 ADMONITIODE SEQUENTE LIBRO DE QUANTITATE ANIRL4E. 1034
commutabiles manent, quamv.isfalsa reperianlur csc- CAPUT XVI. — Ne in animam qaideinirrationalenv
tera, veluti lc.us ubi disputalio , et persona cum rationalis anima converlitur.Anima lota esl in toto
corpore el singulis partibus. •
qua dispulalio fuisse visa erat, et verba ipsa, quod ad
sonum attinei, quibus disputari videbatur, et alia 25, Hoc ct de irrationali anima vei vita , quod nec
in eam ralionalis anima convertitur, dici poiest. Et
hujuscemodi; quseetiamcura ipsis sensibussentiuntur
agunturque a vigilantibus, prsetereunl tanien, nec ipsa enim nisi inferiore ordine rationali subjiceretur,
ulla ex parte sempiternam Tprsesentiamverarura ra- seque sumeret speciem et lalis essel. Tradunt ergo
tionum assequuntur. Ex quo colligilur, lali commuta- speciem a summa pulchriiudine acceptam poleutiora
tione corporis, qualis somnus est, usum ejusdem infirmioribus nalurali ordine. Et utique cum traiunl,
' non adimunt. Eoqtie suiit quse infirmiora sunt, in
corporis animoe,non vilam propriam, posse mintii. *
CAPUT XV. — Rursum animam non possein corpus quantum sunt, quod species eis , qua sint a poten-
mutari. tioribus traditur: quse quidein potenliora etiam ine-
liora sunt. Quod his naluris dalum est, quse noii mole
24. Postremo si quamvis locum occupanti corpori
plus possunt minoribus molibus, sed sinc tu-
animalamen non localiter jungitur, summisillis seter- majore more ullo localis magnitudiniseadeni specie potentiora
nisqne rationibus, quse incommutabiliter manent, nec sunt qua meliora. In quo genere est anima corpore
utique ioco continenlur , prior afficitur auima quam melior et potentior.
sedetiam Tanloenim Quapropter cum per illam, ut
corpus; neepriorlantum, magis. dictum est, corpus subsistat, ipsa in corpus nullo
prior,quantopropinquior;et eadem causa tantoetiam modo verti potest. Corpus enim nulluin fil, nisi acci-
magis, quanlo etiam corpore melior. Nec ista propin- piendo per animam speciem. At anima ut
corpus
quitas loco, sed nalurse ordine dicta sit. Hoc autem fieret, non accipiendo speciem, sed amiitendo, fieri
ordine intelligilur a summa essentia speciem cor-
est posset: et propterea fieri non potest; nisi forte loco
pori peranimam tribui,qua inquanlumcumqueesl. anima continetur, et localiter
corpori jungitur. Nam
Per aiiimam ergo corpus subsistit, et eo ipso esl quo si ita
est, potest eam fortasse major moles, quanquam
animatur, sive universalitcr, utmundus; sive parli- speciosiorem, in suam deteriorem vertere
speciom,
culariier, ut unumquodque animal intra mundum. ut aer major ignem minorem. Sed non est ita. Molcs
Quapropter consequens erat ut anima per animam quippc omnis quoeoccupat locutn, non est in singulis
corpus fieret, nec omnino aliter posset. Quod quia suis parlibus tola, sed in omnibus. Quare alia pars
non fit, manente quippe anima in eo quo anima est,
dantem non adi- ejus alibi esi, et alibi alia. Anima vero non modo uni-
corpus per illam subsistit, speciem, versee moli corporis sui, sed etiam unicuique parti-
menlem ; commutari in corpus anima non potest. Si culseillius tota siuiul adesi. Partis cnim corporis pas-
a
enim non tradit speciem quam sumit summo bono, sionein lota sentit, nec in tolo lanien
corpore. Cum
non per illam fit corpus : et si non per illam fil, enim quid dolet in pede, adverlil oculus, Ioquitur lin-
aut non fit omnino, aut lam propinque speciem su- admovetur manus. Quod non fieret, nisi id quod
: gua,
mit quara anima sed et fit corpus, et si tam pro- aninioe in eis
id esset : parlibus est, et in pede sentiret; nec
pinque sumeret speciem, quod anima nam senlire quod ibi facium est absens posset. Non enim
hocinterest; eoque anima melior , quo sumit propin- nunlio aliquo credibile est fieri nonsentiente nun-
Tam quod
quius. propinque aulem etiam corpus sumeret, tiat: quia passio qusefit non per conlinualionemmolis
si non per animam suraeret. Elenim nullo inlerpo- ut ca;teras animoeparies quoealibi suut latere
sito lam prppinque ulique sumeret. Nec invcnitur currit,
non sinat; sed illud toia sentit anima quod in parfs-
aliquidquod sit inler summam vilam, quoesapienlia cula fit
ei vcritas esl incominutabilis, et id quod ultimum vi- pedis, et ibi tantum sentit ubi fit. Tota igitur
id est nisi vivificans anima. si singulis partibus simul adest, quse lota simul sentitin
vificatur, corpus, Quod Nec tamen hoc modo adest toia, ut candor
tradit speciem anima corpori, ut sit corpus in quan- vel alia singulis.
tum esl, ndn ulique speciem iradendo adimit. Adimit hujusmodi qualitas in unaquaque parte cor-
tota est. Nam quod in alia parte corpus patitur
autem in corpus animam transmutando. Non igitur poris candoris immutatione, polest ad candorem qui est in
anima sive per seipsam corpus fit, quia non.nisi alia parte non pertinere. Quapropter secundum parles
anima maneule corpus per eam fit; sive per aliam, molis a se distanies, et ipse a se dislare convincilur.
quia non nisi fil
traditionespeciei corpus per animam, Non autem ita esse in anima per sensum de quo di-
el adcinptione^speciei anima in corpus converterelur, clum
est, probatur.
si converteretur.
llm.,quod specieseis quasiapolentioribustraditur. At
1 Er., vm. Mss.veriores, quodspeckseis, qua sint.
ADMONITIO
DE SEQDENTE LIBRO DE QUANTITATE ANISOE.
Dialogumde AnimseQuaniitaie cum Evodio babuit Augustinus, uti prodit ipse epistola centesima sexage-
sima secunda, eidem Evodio nonnullas rursum de anima quoestionesoroponenti rcscribens his verbis : JUa«
SANCT.ATOUST. I. (Trente-trois.) \
1035 DE QUANTITATEANIMJE,S. AUGUSTINI 4036
relegas qua te conferentemecum ac sermocinanleconscripsisive de QuantitateAnimm,sive de LiberoArbitrio
inveniesunde dissolvas,etiam sine mea opera, dubitaiionesluas (Episl. 162, n. 2). Inspectis porro locisillis in
quibus ediiiones cum Mss. aliquot non adinodum vetustis prscfcruntAuguslini et Adeodali veluii interlocuto-
rum nomina; nihil in antiquis codicibus deprelienstim a nobis esl, proeter incertos quosdam characteres in-
lerrogalionibus et responsionibus indigitandis interscriptos. Quapropter Adeodati nomen expungi oportuit :
enimvero quo lempore dialogus bicce habebatur, vix adolescentiam attigerat Adeodatus; at isquicum Au-
guslino colloquitur, juvenem se esse dicit, cap. 24, n. 46.
Visum autem est id operis non movere loco quem habita argumenti rationeobtinuit bacteiuis in editis, in
qtiibus proxime post librum de AnimscImmortalitate subsequitur. Testatur porro Augustinus libro primo Re-
traclalionum,capite seplimo, sejambaplisalum,cum Romwessel, scripsisselibros de moHbusEcclesimcatlwlkm,
et de MoribusMankhmorum; tum in sequenle capite islum quo de agimus dialogum eadem in urbe habuisse ;
postea vero libros de Libero Arbilrio ibidem incceplosreccnset: atque idcirco dialogum huncce versus initium
atmi Chrisii trccentesimi octogesimi oclavi collocaraus. Cum enim superiore anno Romatn venisset Au-
guslinus, magnam quoque sequenlis anni parlem ibi transegit, atque inlerea temporis Iibros prsefatos
conscripsit.
Vide librum 1, cqp. 8, Retractationum, col. 594, a verbis, In eadem urbe, n. 1, ad
usque
verba n. 3, Abundare otio, M.
DE QUAWTITATE ANDLE
m hoccedialogosex do animaquseslionesa colloculoreprqpommturAugustino;quarumterliam,scilicet, Quantasit

anima,pemliusIraclalumsdistinguitimprimisduplexquautitatis genus, unuma mole et locispatio; alteruma poleutia
el virlule diclum: illudqutdemcoti.or.isjiropriumab anima,qua3prorsusincorporeasil, excludi, hocaulem reperiri in
illadocetdeinde magaitudiuisistius gradus seplemassignat,adquos revocalquidquidanima humana sive in eorpore. :
sivein seipsa,sive deuiqueapudDeuravalet.
CAPUT PRIM.UM.—- S.exd.eanima qumslioncsjjro.no- Deum ipsum credo esse a quo creala est. Substanliam
nit Evodius.Vndesit anima. AnimwpalriaDeus.Ani- vero ejus nominare non possum : non euim eam pulo
mw subslanliapropriciel simptex. esse cx iis usilatis notisque naturis, quas istis
corpo-
1. E. Quoniam video te abundare olio, quseso ut ris sensibus tangimus. Nam neque ex lerra, neque ex
mihi respondeas de iis quoenie movenl, nois.,nt opi- aqua , neque ex aere, neque ex igni, neque cx bis
nor, imporlune atque incongrue. Sape cnim ctunabs omnibus, neque ex aliquibus horum eonjunciis con-
te multa qusesissem, nescio qua illa.grocca sentcntia stare animam pulo. Sed quemadmodum si ex me qusc-
me deterren.dumputasli, qua niwhibemur ea quse-su- reres, arbor ista ex quibus constet, nolissima ista
pra nos sunlrequircre : nuncvero non p.utonosipsos elementa quattior nominarem , ex quibus omnia lalia
supra nos esse. Quamobrem cum de anima quoero, consiare credeudunl esl; porro si pergeres quoerere,
non sum dignus qui audiam -.iQuodsupia nos, quid ad •undeipsa tcrra, vel aqua, vel aer, vel ignisconsteiil,
nos (fc)?sed forlasse dignus qui audiam, .qitidsimus nihil jam quod diccrem rcperirem : sic cum quserimr
nos. A. Enumera breviter quaede aninia attdirc vclis. Cx quibtis sit homo compositus, respondere possum,
E. Faciam : nam sunt mihi -ista.diulurna cogitatioue -exaninia el corpore; rursum de corpore si quseras,
proeparala. Quoeroigitur unde sil anhna , -qualis sit, ad illa elementa quatuor recurram ; de anima vero
quanla sit, cur corpori fucritdata, et cum ad corpus qucerenii tibi, cum simplex quiddam et propriae sub-
venerit qualis efficiatur, qualis cum abscesscrii? Slantisevideatur esse, non aliler haereamac si quaaras,
2. A. Cum quscris unde sit anima, duo quiedamin- ut dictum est, unde sil terra. E. Quomodo eam pro-
..telligere cogor. Aliter enim dicimus undc sit bomo, •priamvelis babere subslantiam, cum dixeris a Deo
quse sit ejus palria scire cu.picnles; aliler unde sii, laciam, non intelligo. A. Quomodo et terram ipsam a
cum quoerimustinde conslet, idest, cx qtiibus ele- •Deofaclam, negare non possum; et lamen non pos-
meniis rebusque composittts. Quid horum scire vis, sum dicere, ex quibus quasi aliis corporibus terra
cum inlerrogas unde sit anima? Ul-nimnaniquasi re- constet. Simplex enim corpus est terra, eo ipso quo
' terra
gionemejus et patriam, tmde buc vcncrit, nossc dcsi- est; etideo elemcntum dicitur omnium istorum
deras; .an vero quoe sit ejtts substantia, rcquiris? corporum, quee fiunt ex quatuor elemenlis. Non ergo
E. Equidem ulrumque scirc vellem, sed quid scit • sibi adversalur sententia qua dicimus, et a Deo ani-
sciendum prius, tuojudicio malo comnvillere.A. Pio- 'i;' mam factam, et propriam quamdam habere naturam.
priam quamdam habitationem animoe ac patriam , f Hancenim ejuspropriam quamdam naturam etsuam,
circa iniliumaimi388.
(a) SGriptus ;;j;'.;.Deus ipse fecit, ut ignis, ut aeris, ut aqusa, ut terrse,
(ty Spcratisdictum: n\ miranHEMAS, TIPKOS HESIAS? quo cseiera ex his omnibus componerenlur.
1037 LIBERUNUS. 1038
CAPUT II. — Anima qualis sit. jE. Placet vero, ac vehementer exspecto : videtur
3. E. Interim accipio unde sit anima , id est; ex enim mihi quasi nihil esse anima, si niliil est horum.
Deo, qusc mecuni sedulo relractabo,, et si quid me A. Prius ergo si videtur, ostendam libi mulias esse
moverit, post requiram. Unde quoeso, explices qualis res quas non possis dicere nihil esse, nec tamen in
«t. A. Videtur niihi essesimilis Deo.De anima enim, eis invenire aliqua hujusmodi spalia, qualia in anima
aisi fallor, requiris humana. E. Idipsum est quod abs j-equiris : ut non solum non tibi ex eo anima nihil
te explicari vellem, quema.dmodumsit anima similis esse videatur, quod in ea non invenis longitudinem,
Deo ; cum Deum a nullo factum esse credamus, ani- sive aliquid tale; sed eo preliosioret pluris oestimanda
mam vero ab ipso Deo factam supra dixeris. A. Quid ? sit, quo nihil horum habei. Deinde uirum vere nihil
tu diflicile putas Deo fuisse, ut aliquid sibi simile fa- horum habeat, videbimus. E. Utere quo vis ordine ac
.ceret, cum hoc in tanta varietale imaginum etiam vi- modo, ego audire et discere paratus sum.
deas nobisesse concessum ? E. Sed nos videmur mor- CAPUT IV. *—Animamnonnihil esse, tamelsi nec
talia facere, Deusautem immorfalem animam fecit, ut longa nec lala sit.
opinor, nisi forle tibi aliter videtur. A. Ergotu velles 5. A. Recte facis : sed volo intereoganti mihi ,re-
talia fieri ab hominibus, qualia Oeus fecit' ? E. Non spondeas; fortasse enim ea quoc te docere oonor,
equidem hoc dixerim. Sed quemadmodum ipse im- jpse jam nosli: credo enim non le dubitare hanc ar-
jnortalis immortale quiddam fecit ad similitudinem borem non esse omnino niliil. E. Quis dubilaverii?
suam; sic et nos immortales a Deo facti, .ad similitu- A. Quid iilud ? num dubilas jusiiiiam mullo esse hac
.dinemnostram quod lacimus, immortale esse deberet. arbore meliorem? E. Ridiculum istud quideui cst,
A. Recte diceres, si ad ejus imaginem pingeres tabu- quasi vero ulla sit comparalio. A. Liberaliter rnecuni
Jam, quod in te immortale esse credis: nunc vero in agis; sed illud nunc attende : cum eomiet iia hanc
ea exprimis similitudinem corporis, quod profecto arboremesse deteriorem quam esijustitia, ui neccnm-
nnortale est. E. Quomodo ergo sum similis Deo, cum paranda quidem libi videatur, ethoc lignum non esse
immoiiaiia nulla possum facere ul ille ? A. iQuomodo nihil confessus sis; placelne tihi ui ipsam juslitiain
»ec imagocorporis tui potesl hoc valere quod tuum nihil essecredamus? E. Quis hocdemens credideril?
.corpus valet; sic anima non mirandum est si poten- A. Recte omnino : sed fortasse arbor baic propterea
liam tantam non habet, quanlam ille ad cujus simili- tibi videturessealiquid, quod longa esl <prosuo modo,
ludinem facta est. et lata, et robusta; quse si dctraxeris, nihil erit. E.
CAPUT III. — Anima quanta sit. Ita videtur. A. Quid crgo? jusiilia, quam non fnihil
i. E. Et hoc inlerim satis est: dic nunc quanta sit esse confessus es , imo quiddam longe divinius liac
anima. A, Quomodoqusorisquanta sit? Non enirn in- longeque prsesiantius, videturtibilonga esse?£.Nullo
telligo ulrum.ejus quasi spalium lalitudinis vel longi- modo inihi jusiilia aut longa, aul lata, aut tale a'H-
tudinis, vel roboris, vel borum simul omnium requi- quid cogitanti potest occuirere. A. Si iigilur niliil ho-
ras; an quantum valeat nosse velis. Solemus enim rum est justitia, et lamen ipsa nihil non esl; cur tibi
quserere quantus fuerit Hereules, id est, in quol pedes anima nihil videtur, nisi cjus aliqua longitudo sil? E.
statura ejus poreecla fuerit. Et item quanius vir fue- Age; jam non mihi videtur ex co nibil esse anima,
rit, id est, quantse poteniiseatque virtutis. E. Utrum- quod uec longa, nee lala, nec robusta sit, sed utrum
que de auimascire cupio. A. Alqui illud superius-diei vere ita sil, nondum a te dictum esse scis. F-ieri enim
non potest, nec omnino inlelligi.de anima. Non enim polesl, utmulta sint magui aaslunanda, quoeisiisca-
ullo modo, aut longa, aut lata, aut quasi valida suspi- reant; sed non couiinuo ex hoc genere animam esse
canda est anima : corporca ista sunt, ut mihi videtur; credendum pulo.-
et de consuetudine corporum sic animam quserimus. 6. A. Scio istud nobis enodandum restare, et boc
Ideoque bene praecipilureliam in mysleriis, ut omnia me deinceps explicaturum promiseram : verum quia
Corporeaconiemual, univertsoquehuic mundo renun- res subtilissima est, et longe alios mentis oculos
tiet, qui, ul videmus, eorporeus est, quisquis se lalem quaTit, quam huinana consuetudo in quolidianse vitse
jeddi desiderat, qualis a Deofactus est, id est, simi- actibus habere solita esl; admoneo le, ut per ea, per
lem Deo: non enim alia salus animse est, aut reno- quse te ducendum existimo, iibens pergas, nec nostro
valio, aut reconcilailio auctori suo. Quamobremquan- quodam necessario circuitu defaiigatus, a;gre tuleris
tasitanimasecundura inquisitionem hanc, tibi respon- aliquanlo te tardius ad id quod cupis pervenire. Nam
dere non possum ; sed possumaflirmare, neque illam prius abs le quoero, utrum corpus uilum putes esse,
longam esse, nec lalam, nec robusiain, ueque aliquid quod non pro modo suo uabeal aliquam longiludi-
horum qnoe in mensuris corporum quoeii solent. Et nem, el latiludinem, et altitudinem? E. Quam diea?
hoe cur existimem, -rationemlibi reddam, si plaoet. altitudlnem, nou inlelligo. A. Hlam dico qua effieitur
ABMOKITIO PP.BBSSEDIGTIKORnM.
HuieemendaudoUbroadmbitisunt Mss. Sorboniciduo, Victorinitres, Regius,Cisterciensis,Floriacensis,Michaelinus,
Remigiensis, corbeiensis,vindocinensis,Ebruljihensis,Sergiensis,Vaticamis,et vedastinus,praeter lectiones ex quatuor
Belgicisdepromplasper Lovanienses;necnoneditionesBad.Er. et Lov.
Comparavimus preeterea eas omnes ediliones initio Retractationum et Confessionum me-
moratas. M.
Facti, juxta ven. Par.M.
in50 DE OUANTITATEANIJLE, S. AUGUSTIN! 1040
nt interiora corporis cogitentur, aut etiam sentiantur, scam, si libi jam satisfaclum est. E. Qusere ut vis;
Si perlucet ut vitrum ; quanquain si hoc demas cor- nain tua isla simulata dubilatio, dubilare me verissi
me facit de hoc ipso quod jam peractum esse prae-
poribus l, quanium mea opinio est, neque sentiri
possuni, neque omnino corpora esse recte exislimari. sumpseram.
Hinc mihi volo aperias quid tu sentias. E. Prorsus 8. A. Dicmihi, quaasote, ulrum ea quoeappellatur
non dubilo corpora omnia his carere non posse. A. memoria, non libi nomen inane videatur. JS. Cui hoe
Quid illud? potes cogilare ista iria non esse nisi in videri potest ? A. Animoehanc esse arbilraris, an cor-
corporibus? E. Non inlelligo quomodo alibi esse pos- poris? E. Et hinc dubitare ridiculum est. Quid enim?
sinl. A. Ergo animam non putas csse aliud quam exanime corpus meminisse aliquid credi, atit intelligi
corpus? E. Si eliam ventum corpus esse confitemur, poiest? A. Meminisline tandem urbis Mediolanensis?
negare non possum corpus mibi animam videri: narn E. Valdememini. A. Nunc ergo quia ejus facta men-
tale aliquid eam esse cogilo. A. Corpus quidem ven- tio est, recordaris quanta et qualis sit? E. Recordor
tum esse lain concedo, quam si me de fiuciu interro- sane, ac nihil recentius atque integrius? A. Nunc ergo
gares. Natn nihil aliud quam istum aerem commotum cum oculis eam non videas, animo vides. E. Ita est.
ac agitalum venlum esse sentimus; quod in loco A. Meministi, credo etiam, quanlo spatio terrarum
tranquillissimo, et ab omnibus venlis quietissimo vel nunc a nobis longe absit. E. Ita et hoe memini. A. Yi-
brevi flabello approbari polest, quo etiani muscas des ilaque animo etiam ipsam locorum distantiam. E.
abigentes aerem commovemus, flaiumque senlimus. Yideo. A. Cum igitur anima tua hic sit ubi corpus,
Quod cum evenerit occulliore quodam motu coele- nec ultra spatium ejus porrigalur, ut superior ratio
slium vel lerrenorum corporum per magnum spatium demonslrabat, unde fil ut illa omnia videat ? E. Per
mundi, ventus vocatur, ex diversis parlibus coelino- memoriam hoc fieri puto, non quod illis locis sit prae-
mina etiain diversa sortitus. An libi aliier videlur? sens. A. Imagines ergo illorum locorum memoria
E. Mihi vero nihil, ei probabile esse accipio quod conlinenlur. E. Ita sentio : nam et quid ibi nunc aga-
dicis : sed ego animam non ipsum ventum, sed tale tur ignoro; qttod utique non ignorarem, si animus
aliquid esse dixi. A. Dic mihi prius, ulrum ipsum meus usque ad ea loca porrigeretur, prsesentiaque
ventum eujus meniionem lecisti, babere aliquani Ion- senlirei. A. Yerum mihi videris dicere : sed certe
giludinem, latitudinera et altiludinem senlias. Deinde istse imagines corporum sunt. E. Ita^necesse est:
videbimus ulrum lale aliquid aniina sit, ul hoc modo non enim aliud sunt urbes terrseque, quam corpora.
etiam quanla sil, invesligare possimtts. JE. Quid hoc 9. A. Nunquamne intuitus es parva speeilla, aut
aere longius, et laiius, et altius facile inveniri potest, nunquam in pupilla oculi alieni faciem tuam vidisti?
quem comnioium, ventum esse nunc abs le mihi per- E. Imo ssepe. A. Cur multo brevior quam est appa-
suasumesi? ret ? E. Quid enim velles aliud quam ut pro modo
CAPUT V. — Infinila animwvis. speeuli videretur? A. Necesseest ergo imagines cor-
1. A. Recte dicis : sed numqtiidnamanimam tuam porura, si parva sunt corpora in quibus apparent,
pulas esse nisi in corpore luo? E. Ita puto. A. Inlrin- parvas apparere. E. Necesse omnino. A. Cur ergo,
secus tanlum, ut lanquam utrem impleat 2; an tan- cum tam parvo spalio sit anima quam corpus est ejus,
tum forinsecus, velul teclorium ; an et intrinsecus et tam magnse in ea possunt exprirai imagines, ut et ur-
exlrinsecus eam esse arbitraris ? JB.Iloc sentio quod bes, et Iatiiudo terrarum, et quaique alia ingenlia
ultimum requisisti. Nam nisi esset intrinsecus, nihil apud se possit imaginari ? Volo enim eogiles paulo
in visceribus nostris viiale haberetur; nisi esset ex- diligenlius, quanta et quam multa memoria nostra
trinsecus, non etiam in cule leviier possil 3 senlire coniineat, qusc utique anima contineniur. Qui ergo
pungentem. A. Quid ergo amplius quoerisquanta sit fttndus est, qui sinus, quoeimniensitas quse possit Iisec
anima, cum videas esse tantam quantam ipsa spatia capere, cum el eam tantam quanium corpus est su-
corporis patiuniur? E. Si boc ratio docet, nihil am- perior ralio docuisse videatur ? E. Non invenio quid
plius requiro. A. Recie facis nihil quau-erc amplius respondeain, nec salis explicare possum, quantum
quam docet ratio. Sed haec ratio videturue libi firme ista moveant: et multum me ipse derideo, qui
misshna? E. Quando aliam non invenio, videtur. Suo superiori raiioni tam ciio consenseram, ut ex isto
enim loco quaaram,qtiod me mullum movel, utrum corporis modoquanla sit anima terminarem. A. Non
hsec iigura eadem nianeat cum corpore excesserii : ergo jam libi lale aliquid videtur, qualis ventus est?
nam hoc inter discuiienda ultimum me posuisse mc- E. Nullo modo : nam eliamsi aer iste eujus
quasi
mini. Sed quoniam de numero animarum quajrere, ffuctum ventum esse probabilitercredifur, universum
ad quaniitatem mihi videtur pertinere, non esse hoc istum mundum possit implere, innumerabiles tales
loco prselereundum existimo. A. Non incongrue exi- tantosque mtindos secuni anima imaginari potest,
stimas, sed prius de spalio ejus quod me adhuc mo- quas imagines quo spatio contineal suspicari non pos-
vet, explicemus, si placet, ut etiam ego aliquid di- sum. A. Yide ergo ne melius sil eam credere, ut su-
1 Juxta Lov.,quamsi demas periusdixeram, nec longam, nec latam , necaltam,
a Edd., ut tanquamaqua ulrem corporibus. M. sicut mihi de jusiitia concesseras. E. Facile assenti-
impleat.Ata Mss.abest
aqua.
3 lossis, juxta Er. ven. Lov. M. rem, nisi me plus conlurbaret, quo rursum.paclo tan-
torum spatiorum imagines innumerabiles nulla suaet
1041 LIBER,UNUS. 1042
et nullus labor: quod
longitudine, et latitudine, et altitudine capere possit. dere magnum compendiumest,
CAPUT VI. — Longitudoinera et simplex. si le delectat, poteris multa legere, quse magni el di-
10. A. Inveniemus hoc fortasse quantum licet],si vini viri de his rebus necessaria quse videbanlur, sa-
lubriter imperitioribus quasi nutuquodam locuti sunt,
prius diligenterdisculiamus hsectria , id esl longilu-
dinem, faliludinem, et altiiudinem. Iiaque enitere credique sibi volueruntab iis, quorum animisveltar-
vel alia salus esse non posset.
cogitareIongitudinem,quaeadhuc nullam latitudinem dioribus implicatioribus
assumpserit. E. Nihil possum tale cogitare : si enim Tales enim homines, quorum profecto maxima mul-
filumaraneaa in animo conslituero, quo nihil exilius tiludo est, si ratione velint verum comprehendere,
solemus videre; occurrit mihi etiam in eo tamen et similitudinibus rationum facillime decipiuntur, et in
ita ut emergere
longiludo per se, et latiludo, et allitudo : quse qua- varias noxiasqueopiniones labuntur,
aut nunquam, aut segerrime queant.
lcscumque sint, esse tamen negare non possum. A. inde ac liberari,
Non usquequaque absurda est responsio tua sed His ergo ulilissimum est excellentissimsc auctoritati
certe ciim fria isfain aranesefiloesse intelligis,discer- credere, etsecundum bocagere vitam. Quod si tulius
nis hsec, el quid inler se differant nosli? E. Quidni putas, non solum nihil resisto, sed etiammullum ap-
Si autem cupiditatem istam refrenare non po-
quid differant nossem? An aliter potui videre nihil probo.
horum deesse huic filo? A. Quo igitur intellectu hsec tes, qua tibi persuasisti ratione pervenire ad verita-
discrevisti, boc potes etiam, sejunctis illis, solamlon- tem, multi et longi circuitus tibi tolerandi sunt, ut
non ralio te adducat, nisi ea quoesola ralio dicenda
giludinem cogilare, si nec aliquod corpus volvas ani-
mo: nam quodcurhquefuerit, his omnibusnoncarebit. est, id est vera raiio; ct non solum vera, sed ita cerla,
et ab omni simililudinefalsitatis aliena, si tamen ullo
Incorporeura est enim quod te nunc intelligere cupio :
nam sola longitudo non nisi intelligi animo potest, in modo hsecab homine inveniri potest, ut nullse dispu-
lationes falsoeaut verisimiles ab ea te possint tradu-
corpore inveniri non potest. E. Jam intelligo. A. Ergo cerc. E. Nihil
islam longitudinem si quasi secare cogitatione per jam proepropere desiderabo: agat ac
ducat ratio qua vult1, dummodo perducat.
longum velis, vides profecto non posse: nam si potesi, CAPUT VIII. — De figuris mathematicis.Quol tineis
inest etiam latitudo. E. Manifestumest. A. Hanc igi-
figurafiat. Quomodotribus lineisfigurapossilfieri.
tur longitudinem meram et simplicem, si libi plaeel, 13. A. Detishoc faciet, qui aut desolis talibus re-
lineam vocemus: hoc enim nomine a doclis multis aul certe de his maxime deprecandus est. Sed
bus,
appellari solet. E. Vocaquidquid vis : non enim mihi ad rem quam inslilueram redeamus. Nam si et quid
de nominibus laborandum est, cum res aperla sit. sit linea, et quid sit figura jam libi notum est, dic
11. A. Bene facis, et non solum approbo, vertim abs te quscro, id csl utrura putes ullam figuram
quod
eliam moneo, ut semper rerum curam magis quam fieri si linea ex ulraque parte, aut ex altera
le habere delectet. Sed Iinea ista posse,
verborum quam jam, per infinilum ducalur? E. Nullo modo id fieri posse
ul opinor, bene intelligis, si porrigatur sive ex una, confirmo. A. Quid est ut figuram fa-
igitur agendum
sive ex ulraque parte, quam in longum porrigipotest, ciamus? E. Quid, nisi ut illa Iinea infinita non
sit, et
cernis nullum esse finem. An ad hoc conlemplandum ducalur in circulum, ul ex aliaparlesecontingai? non
minusvalet acies menlisluse?jE. Contemplor oranino, enim video,
quomodo aliter possil ex una linea con-
ac nihil facilius. A. Vides ergo eiiam nullam figurara cludi aliquod spalinm ; quod nisi fiat, sccundumluam
posse fieri, si nihil agatur aliudquamulillalineapor- descriptionem, figura non erit. A. Quid, si reclis lineis
rigatur. E. Quam dicas figuram nondum intelligo. figuram facere velim? poiesl fieri ut de una linea fiat,
CAPUT VII.—Compendiosiorel multitudini lutior ad annon
potesl? E. Nullo modo. A. Quid, duabus? JE„
verilatisperceplionemvia per auctoritatem, quam per Ne hoc
quidem. A. Quid, tribus? E. Video posse. A.
rationem. Bene igitur nosti ac tenes, cum figura lineis reclis fa-
A. Figuram interim voco, cum aliquod spatium cienda
est, minus quam tribus non posse. Ansi ulla libi
linea lineisve concluditur, tanquam si circulum face-
adverselurratio, dehac te sentenliadevoeabit?E.Plane
res, aut qualuor lineas finibus suis sibimet jungeres, si quis mihi hoc falsum esse monsiraverit, nihil erit
quod me scire posse confidam.A. Nuncergo illud re-
sponde,qttomodotribuslineis figuram feceris?E. Cums
se finibusjungunt. A. Quid? ubi se jungunt, nonne vi-
delur libi angulus fieri? E. Ita cst. A. Quot ergo an--
ita ut nullius finis ab allerius copulatione liber esset. boecfigura conslai? E. Tolidem quot lineis. A„
gulis
E. Quid dicas figuram, jam me videre arbilror; sed lineas pares constituis, an imparcs? E.
Quid?
utinam lam viderem quo ista lendanl, aut quid ex his Pares. ipsas A. Quid? anguli lantumdem omnes patent, are
effeclurus sis, ul ego quod de anima requiro, sciam. esl alius alio conlraclior vel
aperlior? E. Eiiam ipsos*
12. A. Hoc inilio te admonui, et postulavi ut pa- esse video. A. Polestne fieri, ut in figura, qu;»'
tienter ferres aliquanlum circuitura nostrum, quod pares
item qusesout facias. Non levis res quseritur, non fa-
cilis ad cognoscendum:nosse enim boc plane ac le-
nere volumus, si fieri potesl. Aliudest enim cum au-
ctoritati credimus, aliud cum rationi. Aucloritali cre- 1 Lov.,quovult.Inaliis cdd., qua vult.
1043 DE QUANTITATE ANIMJ5, S. AUGUSTIM 1044
tribus reclis paribus lineis facla sit, impares anguli bere non potest parilitatem contrariorum, inconcus-
sint; an non potesl? E. NuIlO'prorsus modoi.A. Quidt? sam teneat angulorum sequalitatem: in bac vero quia
si rectis Iineis tribus, sed imparibus figura consteti, tanla est contrariorum congruenlia, illa lex angulo-
possunt etiam in ista pares esse anguli, an aliud iiuel- rum admiltat nonnullam insequalitatem? Hoc ergo
ligis? E. Omnino non possunt. A. Recte dicis : sed. cum me multum moveret, quserendum abs te visum
dic, qtiseso-,qusenam tibi figura melior-videalur et pul- est, quonam modo isla veritate, oequiiale, ooqualitate
chrior? eane quse paribus, atv quse imparibus lineis delectarere. E. Jam cerno quid dicas, el non medio-
constat? E. Qttis dubitet eam esse meliorem in qua criter admiror. A. Age nunc, quia insequalitalloequa-
oequalitasproevalet? litatera jure prseponis, nec quisquam omnino est, ut
CAPUT IX. — Quw figura prwstanlior. In triangulo opinor, humanosensu prsedilus, cui non id videatur;
quid angulo conlrarietur. quseramus, si placet, figuram in qua summa aequalitas
14. A. Ergo insequaiilati sequalitalem prseponis? inveniri queat: qusecumqueenim erit, ea cseleris sine
E. Nescio ulrum quispiam non prseponat. A. Yide dubitatione prseferetur. E. Placet vero, ei quse ista
nunc in figura quse tribus angulis paribus perfecta est;. sit, scire cupio.
quid in ea sit angulo contrariuni, id esl ex altera parle CAPUT X. — Summa mqualitasin figuris.
conlra positum; utrum linea an angulus. E. Lineanv
video. A. Quid ergo? sl et angulus angulo; et linea li-
nese eonlraria sit, nonne fateris sequalitalem esse po-
tiorem in ea figura in qua id accidit? E. Fateor qui-
dem, sed quemadmodum id fiat tribus lineis omnino 16. A. Prius ergo responde, utrum tibi illarum.fi-
non video. A. Quid? quatuor lineis polestne boc fieri? gurarum, quarum Jara quanium satis videbatur facta
E. Prorsus poiest. A. Meliorest igitur ligura quoequa- mentio est, ea videatur excellere, quoequaluor lineis
tuor lineis rectis paribus, quam quoetribus constat. paribus, totidemque angulis paribus constet: namque,,
E. Melior cerle, siquidem magis in ea oequalilasvalet. ut vides, in hac et linearum oequalitas et angulor.um
A. Quid ergo ? istam quoDquatuor reclis paribus lineis est; ef, quod in illa quss tribus lineis paribus claudi-
lur, non inveniebamus, adest huic parilitas contrar
riorum : nam linese linea, et angulus angulo est, ui.
cernis, contrarius. E. Ita vero est, ul dicis. A. Ha-
betne summamaequalitatem,analiter tibi videtur? Nam
si habet, frustra, ut institueramus, aliam quserimus;
eonftt, censesne posse etiam ita fieri, ut non anguli si atitem non habet, volo ut idipsum mihi abs te de-
omnes in ea pares sinl, an non putas? E. Videoposse. monslrelur. E. Yidetur mihi habere-.:nam ubi et an-
A. Quonam modo? E. Si duo contractiorcs, duo aper- guli pares et lineoepares sunt, ubi deprebendam insc-
tiores sint. A. Videsne etiam quemadmodum el ambo qualilatem non vidco. A. Ego aliud senlio: nam recla
contractiores, el ambo apertiores sibi contrarii sint?' linea donec veniat ad angulos, summasequalilateprae-
E. Ac verissime atque aperlissime. A. Servalam igi- dita est; sed cum ex diverso Iatere alia conjungitur
lur et Iiic, quanta servari potuit, cernis sequaliiatem: Iinea, etangulum facit, nonne censes hoc ipsum esse
cernis enim profecto fieri non posse, ul cum quatuor imequale? An tibi figurse pars qua3' linea clauditur
paribus lineis figura perficitur, non aiit omnes, aut cum illa parte quoeangulo concluditur, congruere vi-
certe vel bini anguli pares sint; quaequetamen paria detur sequalitate aut similitudine? E. Nullo modo: et
sunl, sibi ex contrario respondere. E. Geruo, et fir- mc pudet temeritatis me;e; eo enim ductus sum, quod
missime teneo. et angulos in ea pares inter se el lalora cernerem: sed
15. A. Nibilnete movet etiam in bis rebus lantaet quis non videat eorum laterum ab angulis magnam dif-
tara inconcussa qusedamjuslitia? E. Quonam modb? ferentiam?A. Accipealiud insequalitatis apertissimum
A. Quianibil, ut arbitror, dicimus esse juslitiam nisi indicium : certe enim cernis, vel illam figuram trian-
sequitaiem: sequitas auiem ab oequalilate quadam vi- gulam paribus lineis constantem, vel istam quadratam
delur appellata. Sed quoein hac virtuie sequiias, nisi habere aliquod medium. E. Cerno piane. A. Quid? ab
v&suacuique tribuantur? Porro sua cuique, nisi qua- eodcm medio cttm lineas ad omnes figuraepartes du-
dam dislinclione tribui non possuni. An aliler pulas? cimus, paresne tibi duci lineas videntur, an impares?
E. Manifeslumest, el prorsus assenlior. A. Quid? dis-
tinclionem arbilrarisne esse nllam, si omnia paria
Sint, ul nihil omnino inter se difieranl ? E. Nullomodo.
A. Ergo juslitia servari non polesl, nisi in rebus in
quibus servalur, sitquicdam, ut ita dicam, imparilitas
et dissimililudo. E. Intelligo. A. Cum igitur faieamur E. Impares prorsus: nam longiores cas necesse est
islas figuras, de quibus agimus, inter se esse dissi- esse, qtias in angulos diicimus. A. Istsc in quadrala
miles, illam scilicct quse Iribus, ct hanc quse qualuor quot sunt, et quot in triangula? E. Quatuor hic, tres
angulis conslat, cum ambic paribus lineis (ianl; nonne ibi. A. Quid? minimoe omninm quserursum, et quof
videtur tibi qusedam relenta justitia, ul illa quse ha- 1 SicMss.AtEdd.,qua.
sunt in figura ulraque? E. Totidem, scilicet eae quse longitudine intelligas. Nam si longitudinemintelligis,
in media latera ducuntur. A. Yerissime mihi videris nequaquam profecto intelligis unde ipsa incipil Iongi-
dicere, neque hic opus est diutius immorari; ad id tudo. E. Tale omnino. A. Hoe ergo quod jam le iir-
enim quod volumussatis est: nam et magnam sequa- telllgere video, potenlissirmim omnfum , qtiay de-
litatem hic servari, utopinor, vides, et lamen nondum monsirata sunt. Siquidem lioc est, quod nullam di-
ex omni parle perfectam. E. Omnino video, et quse visionem patiaiur; et piinetum-voealtn',cura mndium
illa figurasil qusesummam aequalitatemhabeaf, nosse tenelfigurso : si aulenvpiiiieipiiim-liiieoe
esi vcl Iineis,
vehementer exspecto. aut etiam fiitis; vel1eum omnino aliquid uoiat quod
CAPUT XI.—Figurarum prmstantia. Quid signum sine partibus mlelligendum sit, nec tanien obtineat
sit; quid punclum. figureemedium, signtimdicilur. Est ergo signum nota
17. A. Quam censes, nisi eam, cujus et extremi- sine partibus. Est autem punctum, nota medium fi-
tas sfbi concors est undique, nulio angulo sequalita- guree tenens. Ita fit ut omne puncium etiam signum
tem perlurbante , et a cujus medio"ad omnes exlre- sit, non aulem omne signum ptincium videatur. Yolo
miialis parlcs pares linese duci possunt ? E. Jam , ut enim de his nominibus inler nos convenire , ut minus
opinor, intelligo : nam illam figuram quee una linea in disputando circumloqnamur : quanquam plerique
in circulumducta lerminalur, mihi videris describere. puncfum appellent, non quod omnis figursemedium,
A. Recte intelligis. Nunc itaque illud considera, cum sed quod solius circtili vcl pilss tenet; tamelsi minus
superior ratio docuerit lineam in sola Iongitudine nobis de vocabulis laborandumest. E. Assenlior.
intelligi, nec quidquam iatitudinis usurpare , et ideo CAPUT XII.— Puncli polenlia.
perlongum qua ducilur dividi non posse , utrum tibi 19. A. Yides certe etiani quanturn valeal. Nam ab
videatur figura quselibet sine laliludine inveniri. E. ipso incipitlinea, ipso terminatur; Cguram rectis fi-
Nullo modo. A. Quid? ipsa latitudo potestne longitu- neis nullam videmus fieri posse, nisi ipso angulus
ludinemnon babere, quamvislatitudo solasit, quem- claudatur; deinde undecumque secari linea potest,
adriiodtimsuperius longitudinem sine latiiudine in- per ipsum secalur, cum ipsum omnino nullam in
telleximus; an non potest?/?. Yideo non posse. A. se admittat seclionem; nulla linea linese, nisi per
Yides eliam illud, nisi fallor, quod latitudo ab omni ipsum copulatur. Posiremo cuin coelcris planis (iguris
parte dividi queat, Iinea vero per longum non queat. (nam de allitudine adhuc nibil dhimus) eam praapo-
E. Manifestumest. A. Quid ergo putas pluris haben- nendam ratio demonsiraverii quse circulo clatiditur,
dum ? quod dividi polest, an id quod non polest? E. propler summam oequalitatem; qu;c alia ipsius oequa-
Profecfo id quod non potest. A. Prseponis igilur li- liiatis moderalio est, qiiam pnnctum in medio con-
neam latiludini. Nam si quod dividi non potest, prse- stilutum? Mulla de bujus polentia dici possunt, sed
ponendum est; praeponamus necesse est eliam id adhibeo modum, el libi ipsi cogitanda plura permit-
quod minus dividi potest: latitudo autem ex omnl lo. E. Sane ut videtur; non enim me requirere pi-
parte dividitur, longitudo vero non nisi ex diverso , gebit, si quid fuerit obsctuius ; cerno aulem me-
nam per longum divisionem non admittit: est ergo diocriler, ut puto , magnam bujus signi essc poten-
latitudine praeslanfior. An tu aliter exislimas? E. Ita tiam.
prorsus ralio cogil faleri ut dicis. 20. A. Nunc ergo illud attende, cum et quid sit
signum, el quid sit longitudo, et quid sit latitudo
perspexeris; qnid horum tibi videatur alterius, et
cujus indigere, sine quo esse non possit. E. Video
quod latiludo longiludine indigeat, sine qua prorsus
inlelligi non polest. Rursus longitudiuemcerno lali-
18. A. Jam quecramus, si placet, ulrum sil aliquid ludine quidein non indigere ut sit, sed sine signo
in isia ratione, quod omnino non queat dividi; erit illo esse non posse. Illud aulem signum per semetT
enim hoc multo etiam quam illa linea melius. Nam ipsum esseet nullius horum indigere, manifestum
lineamcernis ex diverso innumerabiliter secari posse, est. A. Ila est ut dicis : sed diligenlius considera,
itaquelibiipsi hoc invenienduindimitto. E. Ego illud utrum latitudo vere undique secari queal; an ali-
puto non posse dividi, quod medium in figura pone- cunde nec ipsa sectionem possit admiltere , quamvis
bamus, unde in extrema linese ducuntur. Nam si di- plus admittat quam linea. E. Nescioprorsusunde non
vidilur, longifudine aut eliam latitudine carere non possit. A. Credo le non recordari; nam nescire istud
potesl. Sed si longitudinem solam habet, non jam nullo modo posses : quare commonefaciam te isto
unde ducunlurlinese, sed ipsa linea est. Si vero eti.im modo. Ceiie enim laliludinem sic inlelligis, ut cogi-
latum esl, aliud desideral medium a quo in exlrema tationetua de altitudine nihil usurpes. E. Sic om-
latitudinis lineaeducantur. Ulrumqne aiitem hoc ra- nino. A. Accedat igilur huic latitudini allitudo, et
lio respuil. Id erit igilur qtiod dividi nequeat. A. responde jam utrum etiam aliquid aceesserit, quo
Recte dicis. Sed nonnetibi aliquid tale videtur etiam magis undique secari queat. E. Mire omnino admo-
illud unde linea ducitur, etsi figura nondum sit cujus nitisti. Nunc enim video non solum desuper aut ex
medium inielligamus? Illud enim dieo lineseprinci- inferiori parte, sed a lateribus quoque admilli posse
pium a[quo incipil longitudo, quod volo sine ulla seclionem , nihilque omnino remansisse, unde non
4047 DE QUANTITATEANI&LE,S. AUGUSTINI 1048
queat penetrare divisio. Quare manifestum est, et aeria sit, neque biunida i nisi forte arbilrandum esf,
latiludinem ex his parlibus secari non posse, per Deum terrse dedisse ut nihil aliud sit quam terra , ci
non dedisse animo ut nihil aliud quam animus sii. Si
quas surrectura esl altitudo.
21. A. Quoniam tibi igitur, si non fallor, et longi- autem definiri tibi animum vis, et ideo quoerisquid
tudo, et latitudo, et altitudo nota est; quoero,utrura sit animus; facile respondeo. Nam mihi videlur esse
possinl deesse duo superiora , ubi aderitalliludo. E. substantia qusedamrationis particeps, regendo corpori
Sine longiludine quidem video esse non posse altitu- accommodata.
dinem, sine latiludine autem potest. A. Redi ergo ad CAPUT XIV. — Animus incorporeusquanlum valeat.
cogitationem laiitudinis, et si cam quasi jacentem 23. Ilaque illud poliusaltende, undeambigitur nunc,
animo figuraveris, erigalur in quodlibet lalus, tan- ulrum quantitas et quasi, ut ita dicam, locale spatium
quam si eam velles per tenuissimam rimam, ubi se animo ullum sit. Nam profeclo quia corpus non est;
claussejanuse jungunt, educere. An nondum intelli- neque enim aliter incorporea ulla * cernere valeret,
gis quid velim ? E. Inlelligo quid dicas , sed nondum ut superior ralio deraonstrabat; proctil dubio caret
forlasse quid velis. A. Illud scilicet ut respondeas, spalio quo eorpora metiuntur : et ob hoc recte credi,
utrum sic erecta Iatiludo videalur libi migrasse iu aut cogiiari, aut intelligi lalis ejus qttantitas non po-
altiludinem, et latitudinis jam nomen descripiionem- tesl. Si auiem te movet, cur lanla cceli, terrse, ma-
que amisisse ; an adbue maneat latitudo , quamvis risque spatia memoria contineat, cum sit ipse nullius
ita sit collocala. E. Yidetur mihi altiludo esse facta. quanlitalis; mira qusedamvisest, quam lamen ex iis
A. Recordarisne , obsecro , quemadmodum altitudi- quse a nobis comperla sunt, quanium inest ingenio
nem definieramus ? E. Recordor plane, el me jam tuo luminis, animadvertere potes. Si enim corpus
sic respondisse pudet. Nam etiam hoc modo quasi nullum est, ut ratio jam oslendit, quod longitudine,
erecta latiludo sectioncm per longum deorsum versus latitudine, altitudine careat, nihilque horum nisi cum
non admittit: quare nulla in ea possunt interiora co- aliis duobus esse in corpore polest; animo tamen
gitari, quamvis medium et extrema cogitenlur. Se- eliam solam Iineam interiore quodam oculo, id est
cundum autem superiorem demonstrationem aliilu- inlelligentia, videre concessum est : arbitror nos con-
dinis, quam fecisti ut recordarer, nulla omnino est cedere sic animum corpus non esse, ul sit corpore
altiiudo, ubi nihil intus cogitari polest. A. Rectedicis, melior. Quo concesso, non opinor dubitandum esse,
et sic te omnino meminisse cupicbam. Quamobrem eum etiam linea esse meliorem : ridiculum est enim
illud jam volo respondeas , utrum falso vcrum anle- cum tria illa insint corpori ut corpus sii, non his
ponas. E. Jam hinc dubitare, incredibilis dementia omnibus esse meliorem , qui corpore est mclior. At
est. A. Dic ergo, quseso te, nuraquidnam vera linea ipsa linea, qua melior esse convincitur animus, ideo
est, quse per Iongum secari polest; aut verum signum cseleris duobus prsestat, quia minus quam illa duo
quod ullo modo secari potest; aut vera latitudo, quoe secari potest. Porro illaduo eo magis secantur quam
cum erecta est, ul diximus , seclionem per longum linea, quo magis se in spalium distendunt : Iinea
deorsum versus admittit? E. Nihil minus. vero spatium nisi Iongitudinis nullumhabel, quosub-
CAPUT XIII.— Anhnusincorporeus cernil incorporea. lato nihil omninoremanet spalii. Quaproplerquidquid
Animusquid sit. linea melius est, necesse esl nullo spalio sit, et
22. A. Unqnamne igilur oculis islis corporeis, vel omnino dividi secarique non possit. Frustra igitur, ut
tale punctum, vel talera lineam, vel lalemlaliludinem opinor, quanlitalem animi, quse nulla est, invenire
vidisti? E. Omnino nunquam. Non enim sunt ista laboramus, cum eumlineaconcedamus essemeliorem.
corporea. A. Atqui si corporea corporeis oculis mira Et si figurarum omnium planarum illa opiima est
quadam rerum cognalione cernuntur; oportet ani- qiioecirculo effingilur, in qua raliodocuit nihilmelitis
mum quo videmus illa incorporalia , corporcum cor- esse puncto atque polentius, quod nullo dubitanle
pusve non esse. An tu aliler existimas? E. Age, jam partibus caret; quid mirum si anima neque corporea
concedo corpus non esse animum vel quidquam cor- sit, neque ullaautlongitudineporrecta, aut latitudine
poreum; quid estlandem, dicmihi? A. Yide interim diffusa, aut ahiludine solidata; et tamen tantum va-
utrum confectum sit carere illum illa omni quanliiate, leat in corporc, ut penes eam sit regimcn omniura
de qua nunc qusestioest: nam quid sit animus, obli- membrorum, etquasicardoqtiidamin agendo, cuncia-
tum te esse miror priore inter nos qusestione discus- rum corporaliummotionura?
sum. Meminislienim te qusesisseprimitus, unde esset: 24. Cum aulem oculi medium, queepupilla dicitur,
quod duobus modis a nobis traclatum esse mcmini, nihil aliud sit quam quoddam punctum oculi, in quo
uno, quo quasi de regione ejus qusesitumest; altero, lameti lanla vis est, ut eo dimidium coeltim, cujus
ulrumnam ex terra, vel igne, velalio quopiamistorum inoffabilespatium est, ex aliquo eminenti loco cerni
elementorum essel, vel ex omnibus, vel ex aliquibus collustrarique possit; non abhorrel a vero animum
horum. In qua qusestioneconsliiil inler nos, non magis carere omni corporea magnitudine, quee tribus illis
hoc quserendumesse quam unde sit lerra, vel si quod dilTerentiisconsummatur, quamvis corporum magni-
aliudelemenlorumsingulorum. Inlelligendumestenim tudines quaslibel imaginari queat. Sed paucis licet
quanquam Deus feceril animum, habere illumcertara ipso animo animum eernere, id est ut ipse se animus
substanliam, quoeneque terrena, neque ignea, neque 1 Edd.,illa cernere.Mss.,ulla.
«fuo LIBER UNUS. 1030
vidcat; videtaulem per intelligentiam. Huic soli cnim quam de iis quas istis oculis videmus cum pituita
licet videre nihil esse in rebus poteniius el magnifi- semperbellumgerentibus. Quidenim minus ferendum
cenliusiisnaturis, quoe, ut ita dicam, sine lumoribus et audieudum est, quam fateri nos ralione proestare
esse intelligtintur : lunior enim non absurde appella- bestiis ', et eam rem fateri esse aliquid qnam cor-
tur corporis magniliido, queesi magnipendendaesset, • poreo lumine sentimus, quam etiam nonnulla; bsstioe
raelius cernunt; id autem quod ratione inluemur,
plus nobis profecio elephanli saperent. Quod si quis-
nihil esse contendere ? Quod si diceretur lale esse,
quam corum cognatus dicet elephantos esse sapientes;
sensi enim quamvisadmirans, sensi lamen eiiam hinc quale illud esl, quod oculi vident, nihil profeclo dici
homines ssepeambigere; illud . quantum opinor, sal- posse indignius viderelur.
tem concedet, plus asino sapere apiculam, quorum 26. E. Accipio isla libentissime atque assentior:
est quam asini- sed illud me movel, cuni corporeoe quanlitatis , non
comparare magnittidines plusprofeclo
num : vel quod eliam de oculo dicebamus , cui non esse animam res ila clara sit mihi, ut omnino quem-
admodum resistam illis argumenlis, et quid eorum
liqueat aquilse ocnlum multo quam nosler est, esse non
breviorem? quo lamen illa sublime ila volans, ut a concedam, prorstis ignorem; primum, cur oetate
nobis in tanta luce difficile cernatur, laientem sub ut corpus crescit, ita et anima vel crescat vel crescere
frmice lepusculum, et sub fluctibus piscem videre videalur. Quis enim neget pueros infantes, ne bestia-
rum quidem nonnullarum astulise comparandos? quis
comperta esl. Quod si in ipsis sensibus, quibus nisi autem
dubiict, illis crescenlibus eiiam ipsam in eis
corporea senlire non daium est, nihil ad rem, id est
ad vim sentiendi, valel corporis magnitudo ; mettten- quodammodocrescere rationem? Deinde, si per spa-
tium sui corporis anima dislendilur, quomodo nullius
dumneest, quseso, neanimus humanus, cujus excel-
lenlior el pene solus aspeclus esl ipsa ratio qua eliam quantitatis est? si autem non distenditur, quomodo
se invenire molitur, nibil sit, si illum eadem ralio, id sentil ubique pungentem? A. Omnino ea quseris qtise
est se ipse * omni magnitudine, qua obtinetur locus, me quoque soepemoverunt: itaque non sum impara-
carere conviceril? Magnaqusedam,crede mihi, magna, tus libirespondere, utmihi soleo; utrum aulem bene,
sed sine ulla mole de animo cogilanda simt. Quod ratio quoe te agit judicabit: qualecumque id tamen
facilius contingit iis, qui aut bene eruditi ad hocc sit, plus cerle non possum, nisi forte aliquid melius
cum dispulamus , in mentem divinitus venerit. Sed
accedtmi, non studio inanis glorise, sed divino amore
verilatis accensi; aut qui jam in his quoerendisver- agamus, si placel, more nostro, ul duce ratione lu
libi ipse respondeas. Ac prius quoeramus,utrum cre-
sanlur, quamvis minus erudili ad investiganda ea scentis cum corpore animi certum argumentum sit,
venerint, si patienler bonis so dociles proebent,atque setatisaccessu aplior humanseconsueludinihomo,
ab omni corporum consueludine, quantum in hac vita quod
aulem et in ea magis magisque peritus est. E. Ageut placet;
permiititur, semet averlunl. Fieri nonpotest nam et
ut ego id genus docendi ac discendi maxime
quadam divina providenlia, religiosisaiiimisseipsos
: nescio quo enim modocum id quod nesciens
et Deum suum, id esl veriiatem pie, casie ac diligen- probo
ter quserentibus, inveniendi facultas desit. quserebamipserespondeo, fil ipsa inveniio non modo
re, sed adniiratione 2 eiiam dulcior.
CAPUTXV. — Objiciiur animam mtate crescere.
CAPUTXVI. — Respondeturobjeclioniet ostendilur
25. Sed ab isla quseslione,nisi quid adhuc te movet,
animamsine corporeoincremenloproficere.
jam recedamus, si placet; et ad alia transeamus : quid- 27. A. Dic ergo utrum libi majus et melius duo
quid autem de illis figuris loquacius a nobis fortasse
est ad alia qusedam, an unum atque idem esse videatur duobus
disputaium quam volebas, videbisquanlum nominibusappellatum ? E. Scioaliudessequodmajus,
valebit, si hanc disceplationem aliquid eo adjulam aliud melius dicimus. A. Quid horum duorum
esse conccdis : nam et exercet animum hoc genus est quod
ad subtiiiora ne cujus esse pules quantilatem ? E.ld videlicetquod
disciplinarum, cernenda, luceillorum
et eam suslinere non in easdem majus dicimus. A. Quidcum duarum figurarum rolun-
repercussus, valens, dam meliorein esse confilemur? quanlitasne
tenebras quas fugere cupiebat, libenter refugiat; et id quadrata an quid aliud ? E. Nullo modo quanlitas, sed
afferi argiimenla, nisi fallor, ccrlissima, quibus quod illafacit, de qua superius egimus, sequalilas hujus excellen-
fuerit inventum atque confectum, impudentem habeat
tise causa est. A. Nunc ergo illud attende, utrum libi
dubitatiouem, quantum homini talia vestigare 2 per- videalur virtus
missum est 3. Minus enim ego de his rebus dubilo, eequalitas qusedamesse viloe, ralioni
undique consenlientis. Nam si aliud ab alio iu vila
1 sic Mss.AtEr. et Lov.habenl ipsam.
2 Par.et Er., quantumhominilali investigari.Ven.,inve- non
sinl; quodgenus invidimimpudentissimum esse ratio
sligare.
3 HiclociEr.el Lov.interponuntistac verba: Impudens aprobat: —
quaeoniniaahsunta Bad.et a Mss. Absunfetiam
Par. M.
dubitatioduobusmodisfieri cognoscilur: dum aut homo 1 Lov.,nobisrationeprmstarebestias.Sed legendumcum
qui rationeuti potest,in tantumliebespigerqiwad auwren- aliiseditiset Mss.codicibus,nos ratione prwstare bestiis.
aam verUatem efficilur,ut plus vetitin lenebrisvanitatisre- IdquippeAugustinoinlolerandumhic videtur, si quis con-
manere, quam in eo quoda crealore suo est conditusad tendat objeclumrationisesse niiiil,dumipsiusvisuscorpo-
seipsumsemeletDcumsuumveraratiocinatione inveniendmn rei objeclumesse aliquidfaleafur: et.rafionemafferl, quia
investigandumqiie laborare;aut lamimprobucontumaciaea rationequidem prsestamusbestiis, ipsa; vero plerumque
ab
qum aiiislaborantibusstudioseet pie quwrentibuset in- visusperspicuilatenobispraestaiit.
ventael confectasunt, inveniriel conficipossedubitare: ne- 2 Lov.,animiratione: librariorumlapsupro ammiralione.
que aliamobcausamfaciuntnisi quoda semelipsisinventa uli scriptumerat iu antiquiscodicibus.
1051 DE QUANTITATEANttLE, S. AUGUSTINI i0o2
discrepet, tiiagis,ni fallor, offendimur, quam si aliqua in plurimum tempora, ne ipsis quidenicorporibus
pars cireuli, majore minoreve intervallo quam alise magnitudinis afferunt causam; sed omnis illa seminis
parles distel a puncto. An lu aliterexislimas? E. lmo vis est, et quorumdam naluroenumerortini sane occul-
assentior, el banc qusr.abs te descripta esi, probo lorum, et difficiliumad dignoscendum: quanto niinus
esse viriulem : nam et ralio non dicenda est aut arbilrandum est longo lempore animam fieri longio-
exisiimauda , nisi vcra; el cujiis vita per omnia con- rem , qttia eam videmus usu rerum atqtie assiduilale
gruit veritati , is esl profecto vel solus, vel certe multa didicisse?
maxime, qui bene alque honeste vivil; ct qui ita sit 30. Quod si te illud movet, qttod solemuscam quam
affectus, solus babere virtutem, el ea vivere judican- Greeci p.v.y.poev/i.iav vocani, longanimitatem interpre-
dus est. A. Probe dicis : sed ccrte eliam illud vides, tari; animadverlere licet a corporc ad animum multa
ul opinor, similiorem esse virtuli circulum figurarum verba transferri, sicut ab animo ad corpus : nam si
planarum alia qualibet. Hinc est enim quod apud montcm improbum, el juslissimam tellurem dixit Vir-
Horaliummagnis laudibus solemusexiollere illum ver- gilius (Mneid. lib. 12, v. 687; Georg. lib. 2, v. 460),
sum, quo ait, cum de sapienfe ageret, quse verba cernis ab animo ad corpora esse translaia;
Fortiset in se ipsototusteres atque rotundus. quid mirirai si rauiua vicelonganimilalemdicimus,cum
(Serm.lib. 2, satira 7, v. 00.J longa nisi corpora esse non possinl? Ea vero inter vir-
Et rccte : nam neque in animi bonis quidquam inve- tulesquseappellaiur animi magnitudo, ad nuilumspa-
scd ad vim quamdam, id esi ad poteslatem poten-
nis, quod magis sibi ex omni parle conseniial quam lium,
relata recte inlelligitur; virttis eo pluris
virtulem; neque in planis figuris quam circulum. liamqueanimi
Quarnobrem si circulus non magnitudine spatii, sed seslimanda,quo plura contemnit.Sed de bac posi loque-
conformalione coeteris mur, cum quocremus quanta sit anima, sicul qureri
quadam proestal; quanlo magis
de virlute existimandum est, quod non majoris loci assolcl, qtiantus fueritHercules, faclorum excellentia,
non mole membrorum : ita enim supra dislribuinius.
oceupatlone, sed divina quadam congrucntia ralionum
atque concordia cseterasaffectiones animi superat? Oportet autem nunc te recordari quod de punelo jam
28. Cum autem puer proficil laudabililer, ad quam salis cgimus : nam id potentissimum esse, maxime-
rem magis qtiam ad virtutem proficere dicitur? an que in figuris dominari ratio doeebat. Potentia vero
non tibi videlur? E. Manifestumest. A. Non igitur alque dominatus nonne oslentant quamdam magnitu-
tibi debet videri animus sicut corpus crescendo cum dinem ? et in puncio lamen nullum spaiium reperie-
setate proficere : proficiendo enim ad virtutem perve- bamus. Non igitur magnum velingentemanimum cum
nil, quam ratemur nulla spalii magiiiludine, sed ma- audimus aut dicimus, quantum loci occupet, sed quan-
lum
gna vi consianlise pulchram esse alque pcrfectam : et murapossit, cogitandum est. Quamobrem si jam pri-
si aliud esl majus, aliud melius, ul jam dcdisti; quid- argumentum iuum, quo tibi per setatem cum
anima cum selate ralionis corpore animus crescere videbalur, satis discussum
quid proficit, composque transeamus ad aliud.
fll, non mibi videtur fieri major, sed melior. Quod si est;
membrorum id faceret magniludo; co quisque pru- CAPUT XVIII. — Loquendifaculias, quain puer pau-
denlior essel, quo longior aut validior : qtiod se aliter latim assequilw, non tribuendaincremenlisanimw.
babere non , opinor, negabis. E. Quis istud negaverit'? 31. E. Nescio utrura omnia qu;e me non frustra
Sed tamen cum proficere animam per oelalem cliam movere assolent, persecuti fucrimus; et fieri potest
lu concedas; miror qui fial, ut omnis quantilatis ex- ut recordalioncm meam aliqua fugiant: verumtamen
pers, etiamsi non membrorum spatio, al certe tem- quod nunc in mentem venit videaraus quale sit, quod
poris adjuvetur. puer infans non loquilur, atque in crescendo asse-
CAPUT XVII. — Anima spatio temporis crescere di' quitur. A. Facile esl istud : nam credo videri libi ea
cilur meiaphorice. lingua quemque loqui, qua loquunlur homines inter
29. Desine mirari, nam et hic tibi simili ratione qtios nalus educalusque sit. E. Nemo id ignoral. A.
Constitue ergo queiupiam ibi natum atque altum ubi
respondeo. Ut enim membrorum magnitudoideo nihil
affcrl argumenti cur animam adjuvel, quod miilli exi- bomines non loqucrenlur, sed nutibus inembrorum-
lioribus brevioribusque mcmbris prudentiores inve- que motu cogilaliones suas sibimet expromendas si-
niuntur quibusdam magna mole corporis prsedilis; gnarent; nonnc censes cum falia esse faciurum , ne-
ila quoniam juniorcs nonnullos senioribus plerisque locuturum, qui loqueiilem nemincm audierit?
E. Nclo me hoc iiiierroges, quod fieri non polesl. Qui
que magis induslrios alque strenuos videmus, non
video cur putanda sint spalia lemporis in oelalibus enim tales homincs, inler quos quemquaninalum co-f
incremenia ul corporibus, sic animis dare; cum et gitare possim? A. Itane lu non vidisti Mediolaniado-
lcscentem honcstissimicorporis et eleganiissimoeur-
ipsa corpora, qnibus per tempus crescere atque am-
pliora spaiia tenefe concessum est, saepe sint anno- banitaiis, muturii lamcn alque ita surdum, ut ncque
siora hreviora , non niodo senilia , quoomagnittidine alios nisi motti corporis inielligerel, nequc ipse aliter
' enim esl notissimus.
eontrabuntur quce vellel signiiicarcl? liic
lemporis atque minuunlur; sed eiiam
puerorum, quos animadvertimus his breviores csse 1 inB., hmc; rar. Er. ven. Lov., hic, etmelius qui-
eorpore quibussunt oetatemajores. Si igiiur porrecta dem. M.
Nam ego novi rusticum quemdam loquenlem, de lo- vilaliam quamdam suam, quam euni, quodejus-anitna',
quente uxore, filiosomnes maresatque feminas qua- creveril, puto didicisse; cum aulem diseil alienam,
tuur fere, aul co amplius (non enim salis nunc com- non ampliori animoe, sed arti tribuo. A. Quid si ille
memini) mutos surdosque genuisse. Nam ex eo quod qui inter mulos natus atque altus est, sero ac jam ju-
Ioqui non poterant, muti; ex eo autem quod nulla si- venis in alios homines incidens loqui didicissel, ctinr
gna nisi oculis colligebant, eliam surdi intelligeban- aliam linguam nullam nosset? eo tempore putares
tur. E. illum vero ego bene novi, et de istis nescio animam ejus crevisse, quo loqui didicerat? E. Nun-
quibus credo tibi: sed quorsum ista? A. Quia dixisti quam isihuc ausim dicere ; et jam cedo rationi, nec
non te possecogitare inter tales homines nasci quem- puto amplioris animoeargumenlum esse quod loqui-
piam. E. Nec nunc aliud dico : nam istos, nisifallor, mur, ne et alias omnes aries cogar fateri crescendo-
inler eos qui loquerentur, natos esse concedis. A. Non animam conseculam : quod si dixero, illud sequetur
equidem negaverira : sed cum jam inler nos conslet absurdum, decrescere animam cum quidque obli-
nonnullos tales homines esse posse; quoesocogites, viscilur.
si ex hoc genere mas et femina jungerentur, atque in CAPUT XIX.—Anima quomodocrescereminuivedi-
aliquam quocumque casu delati solitudinem, ubi ta- citur.
men vivere valerent, gignerent filium non surdum , 33. A. Bene intelligis, et verum ut audias, recte
qnemadmodum esset cum parenlibus iste Iocuturus? dicitur anima discendo quasi crescere, et conlra mi-
E. Quemadmodumcenses, nisi ut parentes ei dabant, nui dediscendo, sed translato verbo, ut superius
ila gestu signa reddllurum? Sed famen puer parvus ostendimus. Tamen illud cavendum est, ne quasi spa-
ne hoc quidem posset: quare illa ralio mea manet in- tium loci majus oecupare videatur, dum dicitur cre-
legra. Quid entm referl utrum loqui, an gestttm fa- scere; sedmajorem quamdani vim peritior quam im-
cere crescendo assequalur, cum ad animam utrumque peritior habere ad agendum. Magni tamen refert
perlineaf, quam fateri nolumus crescere ? qualia sint illa ipsa quoediscit, qttibus quodammodo-
52. A. Jam mihi videris etiam cum in fune quisque videtur augeri. Nam ut in corpore tria sunt genera
ambulat, ampliorem crederc hunc habere animam , incrementorum, unum necessarium, quo naluralis
quam eos qui id facere nequeunt. E. Hoc aliud est: convenientia implelur in membris ; alierum super^
quis enim hoc non videal esse artis ? A. Cttr, obsecro, fluiim, quo a coeterismembris integra valetndine au-
arlis?an quia didieil? E. Ita vero. A. Quare tibi ergo gendo aliquid diserepat, per quod interdum evenit ut
etiam, si aliud quisque discat, non aiiis videtur? senis digitis nascanlur bomines, et pleraque alia, quse
E. Plane quidquid discitur, artis esse non nego. cum preeter consuetudinem nimia sunt, monstruosa
A. Non ergo ille didicit a parentibus gestum facere? nominantur; tertium noxium, quod cum accidit, fu-
E. Didicit sane. A. Oportet igitur et boc non animae mor vocatur ; nam eiiara sic membra crescere dicun-
crescendo amplioris, sed imitaloriae cujusdam artis tur, et revera locum occupant amplioi'em, sed expu-
esse concedas. E. Non possumhoc conccdere. A. Ergo gnala bona valetudine : ita in animo qusedamquasi
non omne quod disciiur artis est, quod nunc conccs- naluralia increnienta sunt, cum bonestis et ad bene
seras. E. Artis omnino. A. Non ergo ille didicit ge- bealeijue vivendum accommodatis disciplinis 'augeri
slum, quod item non minus dederas. E. Didicit, sed dicitnr. Cum vero ea discimus, qusemirabiliora quam
hoc non est artis. A. Alqui lu paulo anle dixisli artis uliliora sunt; quanquam nonnullis rebus plerumque?
esse quod discitur. E. Age, jam concedo, et loqui et opportuna, supervacanea tamen et de illo secundo
geslum facere, eo quod ea didicimus, arlis esse. Ta- gencre numeranda sunt. Non enim si quidam libicenv,
men alisesunt artes, quas , dum in alios intendimus, ut Yarro auctor est, ila populum delectavit ut rex
discimus; alise, quaj a magislris inseruntur nobis. fierel, ideo animtim nostrum illo artificio augendum
A. Quas tandem istarum putas animam, ex eo qnod puiare debemus : quia nec majores quam humani-
amplior fiat, adipisci? anneomnes? E. Non omnes snnt, dentes babere vellemus, si audissemus, a quo-
puio, sed illas superiores. A. Nonne libi ex hoc ge- piam, qtiod talcs habuerit, morsu hostem necalum.
nere videtur in fune ambulare? nam et lioc videndo, Noxiumvero illud est genus arlium, quo animi vale-
ut arbitror, qui id faciunt assequuntur. E. Ita credo : ludo saucialttr : namel odore ac sapore mire dijudi-
sed tamen non omnes qui baec spectant et magno care pulmenta, el quo lacu,piscis captus sit; velquo-
sludio iutuenlur, assequi possunt, sed qui hujus rei lenne vinum sit, nosse dicere ', qusedamest miseranda
magistros patiuntur. A. Bene sanedicis; namet hoc periiia ; et his artibus cum quasi crevisse anima vide-
libi eiiam de locutione responderim : mulli enim tur, quseneglecta menle defluxitin sensus, nihil aliud
Grseciet aliud genus linguse crebrius nos loquenles quam tumuisse vel etiam contabuisse judicanda esu
audiunl, quam funambulum spectanl; qui ut linguam CAPUT XX. — Animanum quid ex se scial.
nosfram discant, quemadmodum nos cum ipsorum 34. E. Accipio ista et assentior, nec tamen nihii
nosse volumus, soepemagistris traduntur. Qusecum angor ex eo quod imperita oninium rerum et brutai
ila sint, mirorcur animoeincrementis tribuere velis est anima, quam in puero recens nalo quanlum Iicet
quod loquunlur homines; quodautem in fune ambu- inspicimus. Cur enim nullam aiiem secum allulit, si
lant, nolis. E. Nescio quomodo ista confundis : nam
quiut Iinguamnostram diseat, magistro'tradilur, no- 1 Discere,juxla Par. M.
#AKK DE QUANTITATEANlIrLE, S. AUGUSTINI -- 1059
seterna est?A. Magnam omnino, magnam, et qua molem ac magnitudinem, sed nodos quosdam lacerlo-
nescio utrumquidquammajussit, quoestionemmoves, rum, et deslriclos toros, figuramque omnem eorporis
in qua tanlum noslrse sibimet opiniones adversanlur, sibi congruenlem peritissime inspiciunt, et hinc po-
ul libi anima nullam, mihi contra omnes artes secum tius argumenta virium colligunt. Qu;e tamen omnia
atlulisse videatur; nec aliud quidquam esse id quod parum valenl, nisi vis arlis et exercitationis accedat.
dieilur discere,quam reminisci el recordari («). Sed vi- Soepeetiam visum est, ingentis corporis viros ab exi-
desne quam hujus temporis non sit, ulrum ista ha- guis brevibusque superari, vel iu movendis, vel in
beant ita sese, requirere ? Nunc enim agimusuf appa- ferendis ponderibus, vel in ipso etiam luclamine. Nara
reat, si potesl, non eam secundum loci spatia parvam olympionicumquemlibel lassari in itinere citius quain
*
magnamve nominari; oeternitatem aulem ejus si ulla circumforaneum aliquem mercatorem, qui uno illius
est, opporlune scrulabimur cum illud quod quarlum digito collidi possit, cui est incognitum? Quare si et
posuisli. Cur corpori fuerit dala, quantum fas est ipsas vires norr persequeomnes, sed alias ad aliud
traclare coeperimus. Quid enim ad lalem ejus quan- aplinres magnas vocamus; et corporum lineamenta
tiiatem attinet, scmperne an non semper fuerit, futu- magis etfigurse quam magnitudines valenl plurimum;
rave sit, aut quod nunc imperita nunc perila est; cum et si exercitationes lantum afferuni, ut celeberrime
et longum lempus, ne corporibus quidem afferre ma- creditum sil, horainem lollendo quotidie vitulum par-
gnitudinis causam, superius probaverimus; et peri- vum, egisse ut eum etiam laurum sine sensu majoris
liam nolissimumsil posse nullam adesse crescenlibus, oneris, quod paulaiim addebatur, lollere ac sustinere
ac saepesenescetuibus opportunam esse; muliaque alia posset : nequaquam amplioris setatis vires cum cor-
dicla sint satis, ut opinor, ad demonsirandum non poreanimam crevisse signilicant.
cum magnitudine corporis, quam selas affert, eliam CAPUT XXII. — Vnde vires corporismujores.
animam fieri ampliorem. 37. Quod si amplius aliquid animaliuin majora cor-
CAPUT XXI. — Viresin majori wlate majores non pora, eo ipso quo majora sunt, habent virium ;•illa
sunl argunwntumcrescentisanimw. causa esl, quod lege naturse cedunt pondera minora
3S. Quare videamus, si placet, illud alterum argu- majoribus, non raodo ctim ad proprium locum suopte
mentum luum quale sit, quod per totum spatium nutu ferunlur, ut humida et terrena corpora in ipsius
corporis tactus sentilur ab anima, quam spatii nullius mundi medium loeum qui cst infimus, rursus aeria et
esse volumus. E. Sinerem jam ad illud transiri, nisi ignea sursum versus ; sed etiam cum aliquo tormenlo
de viribus dicendum aliquid arbilrarer. Quid est enim aut jactu aut impnlsu aut repulsu, eo quo non sponte
hoc, quod auciiora per eelaiemcorpora vires probent ferrentur, vi aliena ire cogunlur. Nam si ex alto di-
animse amplrores, si cum bis amplior non fit anima? miseris, quanquam simul, duos lapidesdisparisquan-
Quanquam enim virlus animse, vires autem corporis titalis, citius quidem major ad terram pervenit; sed
pulari soleant; nunquam tamen ab anima eas abjudi- si ei minor subjiciatur, eoque inevitabiliter occupetur,
caverim, cum videam in exanimis corporibtts nullas cedit profecto, simulque in solum deducitur. Ifem si
esse. Per corpus quidem viribus, siculi sensibus, uti dejicilur desuper major, minor autem contra sursum
animam'non negandum est; lamen quoniam ista sunt versus jacitur; ubi obviam venerint, repereussio mi-
viventis officia,quis hsecdubilaveril ad animam pofius noris el retrocessio fiat necesse est. Quod ne ideo
perlinere? Cum igilur majores vires in pneris gran- accidere putes, quod minor contra naluram in subli-
diusculis quam in infaniibus esse videamus, ac deinde mia ire cogebatur, alter vero majore impetu locum
adolescentes, juvenesque in dies viribus prseslent, suum petebat; faciio ul major in superna jaculetur,
donecrursuscorpore seneseenteminuantur; non leve, et minori occurrat in terras dejeclo : videbis nihilo-
quanluin mihi videlur, crescentis cum corpore, ac minus repulsum minorem in coelumcogi, sed reper-
deinde senescentis animseindicium est. cussu ipso cadere in aliam partem, utqua expeditum
36. A. Non usquequaque absurdum esl quod dicis: est, in ima defcratur. Item si ambo non niolu nalu-
sed ego vires non magis in amplitudine corporis seia- rali, sed a duobus quasi in campo pugnantibusadver-
tisque incremenlis, quam in exerciiatione quadam et sus invicem jacli, sibimet in medio spaiio complo-
conformatione ' mcmbrorum esse soleo putare : id dantur ; quis dubitaverit minorem majori essc cessu-
adeo ul tibi probem, quoeroabs te utrum alium alio rum, in eam parlem undeipse et quo ille ferebantur 2?
pertinacius ambulare ac minus defaligari, majorum Quse cum ita sint, id est cum minora, ut dietum est,
virium esse arbitreris ? E. Ila sentio. A. Cur ergo pondera majoribus cedant; multum tamen refert
puer multo amplius ilineris conficiebamsine defeciu, quanto in sese aganlur impelu : nam si majore inipelu
cum aucupandi studio in ambulando exercerer, quam minor, velut veheraenti aliquo tormento emissus in-
adolescens cum me ad alia studia, quibus sedere ma- fligatur majori vel laxius jaculato, vel jam langue-
gis cogebar, conlulissem ; si accedenti selati, et per scenti; quamvisab eodemresiliat, relardai illum tamen
hanc animse2crescenli vires ampliorestribuendsesunt? aut eliam retro agit pro modo ictuum alque ponde-
Deinde in ipsis Iuctatorum corporibus palsestriteenon rum.
1 SicMss.AtEdd.,confirmatwne. 38. His prsejactis atque intellectis, quanlum prse-
2 Lov.,homini.Aliicodices,animm. 1 Er. et Mss.novem,circumforanum.
(a) vid.1 r.elract.cap. 8, n. 2. * »ar. Er. ven. Lov., unde ipseesl, et quo ilk ferebalur.
»0*7 LIBER UNUS. 1038
gens hegotium postulal, vide nunc eas quaj dicunlur enim iste, si ab aliquo juvene, quem velamine inter-
in animalibus vires, utrum rationi huic congruanf : posilo non conspiciat, parvos ac leves calamos, Iaxo
nam corpora omnium animalium quis negat suo pon_ arcu quantum potest jaculatos, viderit non longe ire,
dere prsedita?Quod pondus nulu animse actum, quo moxque recidere; ac post paululum sagittas jam
inclinaverit, multum valet magnitudine propria. Sed ferro graves, pennulis vegetas ', nervo infentissimo
nutus animse ad movendum corporis pondus, uervis emissas, coelumremolissimum petere; fidesque facta
quasi lormentis utiiur : nervos autem vegetat mobi- fuerit, pari conatu hominis utrumque esse factum;
lioresque efficit siccilas calorque moderatus; contra crevisse illum lantillo tempore, alque attctum viribus
eos laxat atque infirmal humidus rigor. Itaque somno, arbitrari. Quoquid dici potest pcrversius ?
quia eum frigidum et humidum dicunt medici et pro- •40. Deinde anima si crescit, vide quam sit insei-
bant, membra Ianguescunl; atque ipse expergefacto- tum, incrementa ejus de viribus corporis credere; de
rum conatus multo est debilior, ideoque nihil est fra- copia doctrinarum non credere; cum illis solum ac-
ctius et enervius lethargicis. At quosdam phreneticos, commodct nutum, hoc sola possideai. At si crescere
quibus vigiliseet vinil vis et acutse febres, id est tot animam pulamus, cum additur viribus; minui pu-
calida plus nimio nervos tendunt atque durant, ma- tanda est, cum demitur. Demitur autem in senecla,
joribus viribus quam integra valetudine reluctari et • demitur in labore studiorum ; atque his teraporibus
inulla facere manifestum est, cum eorum corpus sit' doctrinse aggerari atque exslrui solent; neque ullo
acgriludine attenuatius et exilius. Si igitur et nutu modo eodem tempore simul augeri quidquam et mi-
animsc, et nervorum quodam macbinamento, et pon- nui potest. Nullum igitur crescentis animse argumen-
dere corporis confiunt bsc quae vires vocantur ; votum est, vires in majori setate majores. Mulla alia
luntas nutum exhibet, qui pronior fit spe vel audacia, dici possunt; sed si jara lihi satisfactum est, modum
retunditur autem limore, sed mullo nisgis despera- adhibeo, ul ad alia transeamus. E. Mihi vero satis
tione (nam in metucum aliqua spes subest, vehemen- persuasum est, majores vires non ex eo esse quod
lioresvires apparere assoient); machinamentumconfi- anima creverit: nam , ut alia omiltam quse abs te
guratio qusedamcorporiscoaptat, temperaliomodificat subtiliter dicia sunt, insania et morbo corporis ani-
valetudinis 2, confirmatexercitationis induslria ; pon- mam crescere, cum ipsum corpus minuatur, ne ipse
dus dat moles membrorum, quam setas et nulrimenta quidem phreneticus dixerit, cui vires mullo ampliores,
sano esse solent, nemo nescit. Unde mihi
comparani, instaurant autem sola nutrimenla. His quam
omnibus qui aequaliler prsevalet, mirandus est viri- maxime videtur in nervis esse omne quod miramur,
bus, et tanto est alius alio invalidior, quanlo plus eum cum prseter spem vires in quopiam reperiuntur:
ista deficiunt. Fitque ssepe ut perliuaci nutu, mel.iore quare, oro, aggredere jara illud cui totus intendo:
machinamenlo alius, quatnvis parvum pondus corpo- cur anima, si non tanti spatii magnitudinem habet
s
ris egerit, alium majore mole prseditum vincal. Rur- quanti corpus est, ubique illius sentit cum tangitur?
susque nonnunquam tanta moles est, ut etiamsi im- CAPUT XXIII. — Anima tametsi per tolum corpus
becilliore nisu agatur, opprimat tamen parvuin adver- scntit, non idcircoest cum corporeexlensa. Quid sen-
sus et quomodofit visio.
sarium multo vehementiusinnilentem. Cum vero non 41. A. Age vero, aggrediamur quod vis, sed multo
pondus corporis, necmoderalio nervonun, sed nutus le mihi altentiore opus est, quam te fortasse existi-
ipse, id est animus cedit, ut omnino valentior ab mas esse debere. Quare facito ut
omnimodo invalidiore, sed tamen timidior ab auda- ac quam maxime adsis,
ciore superetur; nescio utrum viribus atlribuendum sensus respondeas mihi, quidnam tibi videatur iste esse
anima per corpus uiitur: nam ipse jam
sil. Nisi quisdicathaberequasdam suas viresanimam, nomiue quo
proprio sensus dicitur. E. Sensus esse quin-
quibus ei major audacia, vel fiducia pariatur : quee audire soleo, videndi, audiendi, olfacieudi, gu-
cum alteri adsunt, alteri desunt, tunc inlelligitur que standi atque tangendi: plus quid respondeam nescio.
quantum aniuius corpori suo, etiam in eo quod per A. Parlitio ista velustissima est, et fere in concionibus
corpus agitur, antecellat. celebrata. Yellem autem definiri mihi abs te, quid sit
39. Quamobremcum infanli puero solus ad trahen- ut eadem delinitione omnia illa include-
dum aliquid vel repellendum nulus sit integer ; nervi ipse sensus,
renlur, neque aliud quidquam quod sensus non esset,
autem et propter recentem minusque perfectam con- in ea
formationem inhabiles, et propler humorem qui illi Illud enim intelligeretur : sed si id non potesl, nihil urgeo.
setati exuberat marcidi, et propter nullam exercila- quod satis est, certe potes meam definitio-
nem vel refellere vel probare. E. Hoc modo tibi for-
tionem languidi; pondus vero adeo sit exiguum, ut
lasse non deero , quanlum valeo : non enim et hoc
ne ab alio quidem impaclum graviter urgeat, oppor-
sit ad semper est facile. A. Altende ergo : nam sensum puto
tuniusque accipiendam, quam ad inferendam esse, non lalere animam quod patitur
molestiam : quis est qui cum hsec omnia quse desunt, corpus. E. Pla-
cet mihi haec definilio. A. Adesto ergo huic tanquam
conlulisse aunos viderit, viresque per eos dalas co-
luoe, ac tuere illam, duro a me paulisper refeliitur.
gnoverit; crevisse animam, quee his in dies amplio- E. Tuebor
ribus utatur, recte ac prudenter existimet? Potest sane, si tu adjuveris;' sin minime, jam
1 vitii, juxta Par. M. 1 Lov.,pennulisvectns.MSS.,vegetas.
2 ubique ttla, juxla Par. Er. ven, ubiqueictus juxta
8 SicMss.AtEdd.,valetudines. Lov. M.
W59 DE QUANTITATEANHLE, S. AUGUSTINI 4060
milii displicet: non enim frusira libi visa est refel- caulius, si ul paulo ante vigilares? E. Enimvero id-
lenda. A. Noli nimis ex auctoritale pendere, praeser- ipsiim mecum sedtilo perlraeto ac revolvo : miliilta-
tim mea quoenulla est; et quod ait Horatius, Sapere men elucet satis, quod me .dedisse pceniteat, misi
aude ( Epist. lib. 1, episl. 2, v. 59) : ne non te ratio foiie illud, quod oculi noslri sentiunl oum videmus :
subjuget priusquam me.ius.E. Ego prorsus nibil me- visus namque ipse forsitansenlit. A. fmo ita esl: is
luo , quoquo res niodo processerit: non enim errare enim se foras porrigit, et per oculos emicat longius
me sines. Sed jam incipe si quid habes, ne differendo quaqtiaversum potest luslrare quod cernimus. Unde
polius quam adversando defaligcr. fit ut ibi polius videat, ubi est id quod videt, non
42. A. Dic igilur quid paliatur corpus tuum cuin uiide crumpiil ut videat. Non ergo tu vides, ,cumme
me vides? E. Patitur omnino aliquid : nam «culi mei vides?E. Qnisboc insanusdixerit? omninoego video,
partes, nisi fallor, corporis raei sunt; qtti si nihil pa- sed emisso visu per oculosvideo, A. At si lu vides,
lerenlur, quomodo te viderem ? A. At non satis est, tn seulis; ,si-lusentis, tu patens ; nec potes ibi pali
ul persuadeas tuos ooulos aliquid paii, nisi etiam aliquid, ubi non es : ibi aulem me vide.s,ubi ego.
quid patiantur oslenderis. E. Quid tandem, nisi ipsum sum ; jbi igitor pateris, ubi ego sum. At si ufeiego
visuni ? nam vident. Si' enim rae rogares quid pate- sum, tu ibi non es; quo pacto audeas dice.re videri
relur eegrotans,oegritudinemresponderem ;quid cu- me abs slc,prorsns ignoro. JB,Vasu,inquam, porrecto
piens, cupidilateni; quid meiuens, metum; quid gau- in eum locum in quo cs, video te ubi es : at me ibi
dens, gaudium. Cur ergo rogauti quid videns paliatur, non esse confiieor. Sed quemadmodum si virga te
nonrecle ipsura visum respondeam ? A. ,Sed enini tangerem, ego utique tangerein, idque senlirem ; ne-
gaudens gattdium senlil. An negabis ? E. Imo assen- que tamen ego ibi essem, ubi le tangerem : ita quod
lior. A. Iloc et de cseieris perturbaiionibus diserim. dico visu me videre, quamvis ego ibi non sim, non
E. Sic habeo. A. Quidquid autem oculi senfiunt, hoc ex eo cogor fateri non nte esse qui videam.
Videnl. E. Nullo modo islud dederim : quis enim do- 44. A. Niliilergo lemere concessisti: nam et oculi
iorem videat, quem tamen ssepe oculi senliuni?A. tui hoc mododefendipossunl, quorum est quasi virga
Appacetie de oculis agere: b.ene vjgilas.llaque vide, visus, ul dicis; neque illa est absurda conclusio,
utrum ut gaudens gaudendo gaudiumsentit, ita etiam quod ibi oculi lui videnl, ubi nonsunt. An tibi alitcr
videns videndo senliat visum. E. An aliter polesl? videlur? E. lta sane est ut dicis : nam el illud nunc
A. Quidquid aulem videns videndo sentit, id etiam animadverti, quod si ibi viderent oculinbi sunl, etiam
videat necesse est. E. Non est necesse : quid enim ? seipsos viderent. A. Rectius diceres non , Etiam se-
si amorem videndo senfiat, num et amorcm videt ? ipsos ; sed , Tantummodoseipsos viderent. Nam nhi
A. Cautissime ac sagacissime; gaudeo quod diflicile sunl, id esl quem locum tenent, soli tenent; nec na-
deciperis. Sed nunc aitende : quoniara constilit inter sus est ibi ubi illi, nec quidquid iilis vieinum est:
nos, nnn omne quod oculi senliunt, neque omne quod alioquin eliam lu ibi esses ubi egosum; quiajuxla
videndo sentitur, videri; ptuasne hoc saltem verum invicem sumus. Queecum ila sint, si tantum ibi \i-
esse, omne quod videtur senliri ? E. Hoc sane nisi derentoculi ubi sunt, nihil amplius quam seipsos vi-
concessero, quomodo sensus polerit vocarl quod viderent. Cumautem se non vident, non modo cogimur
demus? A. Quid? omne quod .senlimus, norme et consentire, posse illos videre, ubi non sunt; sed
patimur ? JE,Ita est. A. Igitur si omne quod videmus, etiam onminonon posse, nisi ubi non sunl. E. Nihil
sentimus, el omne quod sentimus, palimur ; patimur est quod hinc dubitare me facial. A. Ergo non dubi-
orane quod videmus. E. Nihil resisto. A. Pateris ergo las ibi eos pali, ubi non sunt. Namubi vident, ibi
me, ac vicissim te ego, cum jnviccm nos videmus. sentiunl: ipsum enim videre, sentire esl; seniiire
E. Sic existimo, ct ad hoc me ralio instanter cogit. aulem, pati : quare ubi sentiunt, ibi paliuntur. Alibi
43, A. Accipe csetera : nam credo absurdissimum autem vident quam ubi sunl: ibi igitur paliuntur, ubi
el stultissimum videri libi, si quis affirmet ibi te paii non sunt. E. Mirum est quam isla vera existimo.
aliquod corpus, ubi non est ipsum corpus quod paie- CAPUTXXIY. — Expendilur definiliosensus.
ds, £. Yideturabsurdum, et ita esse opinor, ut dicis. 45. A. Rectefortasseexislimas. Sedresponde obse-
A. Quid illud? nonne manifeslum est alio loco esse cro, utrum omne quod per visum cognoscimus, vi-
meura corpus, alio tttum.?E. Manifestumesf, A. Sen- deamus. E. Ita credo. A. Crediseiiam omne quod vi-
tiunt autem corpus meum oculi tui:; et si senliunt, dendo cognoscimus,per visum nos cognoscere? E. Et
Uliqitepalitintur ; nec possunt ibi pali, ubi id quod hoc credo. A. Cur ergo plerumque fumumsolum vi-
4>atiuntur,non esl; nec tamen ibi sunl illi, ubi corpus dendo , ignem subler lalere cognoscimus, quem nou
nienni est: igilur ibi patiunlur «bi non sunt. E. Ego videmus ? E. Verum dicis: et jam nonpuio nos vi-
qujdem illa omnia concessi, quse non concedere ab- dere quidquid per visum cognoscimus: possumus
surdum yidebam: sed boc ullimum quod ex his con- enim, ut docuisti, aliud videndo , aliud cognoscere
fectumest, ila esl absuiviius,utillornm potiusaliquid quod visus non atiigeril, A. Quid? illud quodper vi-
teiaere me dedisse, quam hoc verum esse consensum senlimus, possnmusnenon videre?£. Nullomodo.
Uam : nam oculos meos ibi senlire ttbi non suut, ne A. Aliudest ergosentire, aliud cognoscere.E. Omnino
in somnis quidem dicere auderem. A. Vide igilur ubi aliud : nam sentimus fumum, quem videmus; et ex
obdormieris : quid enim tibi tandem elaberetur ineo ignem , quem non videmus, subesse cognoscimus.
A. Bene intelligis. Sed videscerte cum hoc accidii, negai? Sed ex eo quod illos video, me quoque cum id
corpus nostrum, id esl oculos, nibil pati ex igue, sed non videam , conjeclO senescere. A. Quid verborum
ex fumo quem soluin vident. Eteniin videre, senlire; ergo illi definitioni, quo perficiatur addendum pulas;
et senlire, pali esse, jam supra consensimus. E. Te- cum sensus uon sil, nisi non lateat animam corporis
neo etassentior. A. Cum ergo per passionein corporis passio, nec tanien ila ut eam per aliam passionem,
non latet aliquid animam , non continuo sensus voca- aut per aliud quodlibet inlelligal? JE. Dic, quoeso,
tur unusde quinque memoratis; sed cum ipsa passio istud paulo planius.
non latet: namque ille ignis non visus, nec auditus, CAPUTXXV. — Definilioquomodoexaminanda.
nec olfactus, nec gustalus, nec lactus a nobis, non 47. A. Geram tibi morem , el mulio libenlius re-
tamen latet animam , fumo viso. Et cum boc non la- tardanti quam festinanti : sed fac totus adsis; valebit
tere nonvocetur sensus, quia ex igne corpus nihil est enim hoc ad plura quod dicam. Definitionihil minus,
passum; vocalur lamen cognilio per sensum, quia ex nihil amplius conlinei, quam id quod susceplum est
passione corporis quamvis alia, id est ex alterius rei explicandum ; aliter omninovitiosaest. Utrum atilem
visione, conjectatum est alque compertum. E. Intel- hujusmodi viliis careat, conversione exploratur :
ligo, et optime video istud congruere ac favere illi quod his exemplis tibi fiet aperlius. Si enim me ro-
definitioni luee, quam wt meam mihi defendendam gares quid esset homo , el eum hoc modo definirem,
dedisii: nam ita meminiesse abs le sensum defini- Homoest animal morlale ; non continuo quia veruiii
tum, cum animam non latet quod paliturcorpus. Ita- dictum est, etiam definiiionem probare deberes, sed
que illud quod fumusvidetur, sensum voeamus ; passi superposita ei particula, idest, omnis, convertere
sunt enim eum oculi videndo, qui sunt corporis parles illam et intueri, utrum etiam conversa vera esset:
et corpora: ignem autem, ex quo nihileorpus est pas- boc esi, utrum quemadmodumverum est, omnis homo
suin, quamvis cognitus fuerit, sensum non vocamus. animal morlale cst; ila esset veruin , omne animal
46. A. Memoriamquidem tuam probo -elsequacem moiiale homo est : quo ttliier invenio, improbare
inlelligenliam; verum munitio illa definitionislaba- definilionem propter illud vitium quo aliena com-
-sciL.E. Cur quseso? A. -Quia non negas, ut opinor, prehendit; non enim solus homo esi animal morlale,
nonniliilpali corpus cum crescimus vel seneseimus : sed eliam quoevisbestia. Heecigilurhominis definitio
neque id nos ullo sensu senlire nianifestum est; nec perfici solet, cum additur morlali rationale : nam
id tamen aniraam lalet. Nonigitur eam lalel quiddam homo esl animal morlale rationale; atque ut omnis
quod patiiur corpus , neclamen sensus iste appellari homo aniinal rafionale mortale est, ita omne animal
polesl. Videndoenim majora ea quoeaiiquando minora rationale mortale homo est. Plus coniinendo ergo su-
videramus, et videndoseneseos quos juvenes ac pue- perior definilio viliosa erat, besliam enim cuto lio-
ros fuisse constal; conjeeiamus aliquam talem muta- rnine coniinebat: ista perfecta est; nam et omneni
lionem nostra corpora, etiam nunc dum loquimttr , hominem, et niliil plusquam hominein lenet. Tenendo
pati. Neque in eo fallinvur, ut opinor : nam procli- aulem minus , ila viliosa est si addas grammalicura :
vius est, ut me fallidicam quod video, quam quod quanquam enim omne animalralionale mortale gram.
iutelligo capillos meos nunc crescere , eorpusve per malicum homo sit, plurcs lamen homines , qui gram-
momenla mutari. Quod si mutalio isla, passio cor• matici non sunt, hac deunitione non conlinentur : et
poris esl, quod nenio negat, nec nuneseiititur a 110- ob hoc.ista perprimam illam propositionemfalsa est;
bis , nec tamen animam lalet, quia nos non latel; cumautemconvertitur, vera. Falstun est enim, omnis
palitur, ul dixi, corpusquod non latet animam , nec homo animal rationale mortalegrammalicumest; sed
sensus est lanien. Quare illa definilio, quae nihil quod verum esi, omne animal rationale mortale grammati-
sensus non esset, debebat includere, •eumhoc inclu- cum homoest. Cumautem nequoper primam proposi'
sil, cerie vitiosa est. E. Nihil mihi restare video, tionem, neqtieper conversionemenunliala veraest,his
quam ut te peiam , ut aut definias aliter , aut hanc singulis est profecloviiiosior : ul sunt istseduse,hoino
recures,si poies: narn eam ista rationequam vehe- est animalcandidum ; aul, hoinoest auimal qiiadrupes.
menler probo, viliosam esse negare non possum. Nam el si dicas, omnis liomoanimalcandidumesl; aut
A. Facile est islam corrigere, quod volo lu audeas : animalquadrupeSjfalsumdicis; efsi converlas.Sedhoc
facies enim , mihi crede, si beneiiileilexisli ubi pe.c- inter se differuni, quod illa prima in aliquos homiiies
cet. E. Num alibi quam ubi aliena Compreheudil? cadit; nani plerique sunt homines candidi: hsec al-
A, Quo tandem modo? E. Quia qtiod senescit corpus, tera in neminem, non enim quisquam homo quadrU-
quamvis iii juveue, non potest negari pati al-iquid; pes. Heecprotempore ad explorandas definiiionesdi-
idquecum scinvus, non latet animam quiddam quod diceris, quemadmodum proposilione atqUe conver-
palitur corpus, neque tamen ullo sensu percipi pO- sione judicentur : sunt alia mulla de hoc genere qtioe
test: nam nec video roe modo senescere , neque id docentur, et verborum plena el lenebrarum , quoc
auditti, aut olfactu, ant gustatu, aut tactu senlio. paulatim ubi opportunum videbitur, conabor ut discas.
A. Undeergoillud nosli? E. Ratione idcolligo. A. Qui- •48.Nunc coiiverle animum ad illam definitiOnem
bus argumenlis ratio tua nitilur? E. Quod alios Video nostram , et eam peritior cum discusseris, corrige':
senes; quint ego nune sum, juvenes erant. A. Nonne inveneramusenim eam, cum definitiosensus esset,
sensus est, quo eos vides, unus de quinaue ? E. tJuis eomplecli aliud quod sensus non essel, et ideo non
1063 DE QUANTITATEANBLE, S. AUGUSTINI 1064
esse, cum cpnvertitur , veram. Fortasse enim verum besliam. Cum aulem non latet aliquid, utique scifur;
est, omnis sensus passio corporis est animani nou la- noii igitur sentiunt bestise, si omnis sensus est cum
tens; ul verum est, omnis homo animal mortale est: passio corporis per seipsam non lalel animam : sen-
at ut falsum esl, omne animal mortale liomo est, tiunt autem , ut paulo anle concessum est: quid ergo
quia id esl et beslia; ita falsum est, omnis passio duhilamusillam definitionemimprobarc, quoeomnem
corporis non latens aniniam, sensus esl; quia nuuc seusum circumplecti minime potuit, siquidem bestia-
nobis ungues crescunt, nec animam laiel, id enim rum sensusexclususest?
scimus; neque id sentimus, sed conjectationecognosci- 50. E. Fateor me deceptum, cum tibi concessi
mus. Queinadmoduinergo illi definilionihoininisul per- scientiam tunc esse cura aliquid firma ratione perci-
ficerelur, addiluinesijrationale,quo addilo, bestioe,quoc pitur. Solos enim homines, cum hoc rogabas, inlue-
simul conlinebanlur, exclusoe sunl, nihilqiie prailer bar : nam neque possum dicere ratione uti bestias,
hominem atque oinnem homiiiem tali deflnitione com- nec eis possum scienliam denegare. Sciebat enim, ut
prehendimus; nonne censes aliquid etiam huic adden- opinor, dominum suum canis, quem post viginli an-
dum esse, quo inde sejungatur quod tenetalienum, nec nos recognovisse perbibetur (Odyss. p, 291 sqq.), m
quidquam in ea nisi senstts , et omnis sensus inlelli- laceam decseteris innumerabilibus. A. Dic mihi, oro
gatur? E. Censeoquidem, sedquidaddi possitignoro. te, si duae qusedam res libi proponanlur, una ad
A Sensus est certe omnis passio corpor.is non latens quam perveniendum sit, altera per quam pervenire
animam : sed converti non potest hscc enunliatio, possis; quam istarum pluris pendis, el quani cui proe-
propter passionem illam corporis, qua vel crescit vel ponis? JE. Quis dubitat eam prseslare ad quam sit
decrescil scientibus nobis , id est, ut non lateat ani- perveniendum? A. Ergo cum sinl duseres qusedam
mam<E. Ila est. A. Quid? hscc passio per seipsam scienlia et ralio, per scienliam pervenimus ad ralio-
non latet animam , an per aliud ? E. Per aliud plane: nem , an per rationem ad scientiam ? E. Utraque res
aliud esl enim videre ungues majores, aliud scire sibimet quanlum arbitror, ita nexa est, ut per alter-
quod crescant. A. Cum ergo crescere ipsum sit pas- utram ad alieram perveniri possit. Namque ad ipsam
sio, quam nullo scnsu attiiigimus, magnitudo autem rationem non perveniremus, nisi ad eam pervenien-
illa quam sentimus, eadem passione facla sit, non dum esse sciremus. Proecessit ergo scienlia, ut ad
ipsa sit passio; manifestum est talcm passionem non raiionem per eam perveniremus. A. Quid?ad ipsam
per seipsam scire nos, sed pcr aliud. Si ergo non per scienliam quam dicis prsecedere, sine ralione perve-
aliud animam non lateret, uonne scntirelur polius nitur? E. Nunquam hoc dixerim : nam est ita summa
quam conjicerelur? E. lnlelligo. A. Cur ergo dubitas, lemeritas. A. Per ralionem igitur? E. Non ita est.
quid illi definilioni siiaddendum? E. Jam video sic A. Ergo per temeritalem ? JE. Quis hoc dixerit ?
esse definiendum, ut sensus sit passio corporis per A. Per quid igitur? E. Per nihil, quia scientia insila
seipsam non latens aniraam : nam et omnis scnstis est nobis.
hoc esl, etomne hoc, ul opinor, sensus est. 51. A. Oblitus mihi videris, quid inler nos supe-
4/9. A. Si hoc ila est, faleor definilionemesse per- rius convenerit, cura rogassem utrumnam putares
fectam. Sed lenlemus eam , si placet, utrum illo se- lunc esse scientiam , cum res aliqua firma ratione
cundo vilio non vacillet, quo illa hominis, cui gratn- percipilur. Nam respondisii, ut opinor, hanc libi vi-
malicum esl addilum. Nam meminisse te oportet, deri humanani scieniiam : nunc vero dicis posse ho-
quod esse hominem dictum esl animal raiionale mor- minem habere aliquam scientiam, cum rem nulia
tale grammalicum; eoque peccare istam definilio- ratione perceperit. Quis autem non videat nihil sibi
nem, quod conversione vera est, cum prima enun- adversius esse, quam ista duo sunt: et non esse
tiatione sit falsa. Namque falsum cst, omnis homo scientiam , nisi cum res aliqua firma ralione percipi-
animal ralionale morlale grammaticum est, qtiamvis lur; et esse cujusdam rei scientiam liulla ralione
verum sit, omne auimal ralionale mortale grammali- perceptse. Itaque nosse cupio, utrum horum eligas ;
cum homo est. Ergo ideo viliosa esl hsec definilio , nam utrumque verum esse nullo paclo potest. E. Hoc
quod nihil quidem prseier hominem, sed non omnem eligo quod paulo anle dixi: nam illud superius temere
hominem tenel: et hsec forlasse lalis est, de qua me dedisse confiteor. Gum enim ratione inter nos ve-
velut perfecla gloriamur. Quanquam enira omnis rum quseramus, idque fiat rogando et respondendo ;
passio corporis per seipsam non latens animam sen- quomodoposset ad summam pervenire qua concludi-
sus sit, non tamen omnis sensus istud est. Quod sic tur ratio, nisi prius aliquid concederetur? Concedi
intelligas licet; bestise nempe sentiunt, ac pene autem recte qui posset quod nesciretur? Ita ista ralio
omnes quinque illis sensibus vigent, quantum cuique nisi inveniret in me aliquid cognitum, quo innilens
natura Iribulum est. An tu id negabis ? E. Nihil ad incognitum duceret; nihil omnino per illam disce-
minus. rem, nec eam prorsus ralionem nominarem. Quam-
CAPUT XXVI. — Scientia et ratio num in bestiis. obrem frustra mihi non assentiris ante rationem ne-
A. Quid? hoc nonne concedis, scientiam non esse, cessario esse in nobis aliquam scienliain, unde ipsa
nisi cum res aliqua firma ratione percepta et cogniia ratio sumat exordium. A. Geram tibi morem, et te
est? E. Concedo. A. At beslia ratione non utitur. quidem ut inslitui.quoties alicujusdali pcenitet, emen-
E. Et hoc concedo. A. Non igilur scientia cadit in dare permitlam: sed ne, quseso,abularis ista licentia,
et negligenter, cum interrogo,attendas; ne assidue ris. E. Per mihi hsec distinctio placet 1, et libenter
male concessa, etiam de iis quse bene conceduntur, assentior. A. Yide ergo nunc, utrum nos aspicere
dubitare te cogant. E. Perge potius ad csetera : quam- putes, ut videamus; an videre, ut aspiciamus.
vis enim addam vigilanlioe mese quidquid possum E. Hinc vero ne csecus quidem quisquam dubitave-
(nam et me pudet de sententia cadere toties), nun- ril, aspectum esse propter visionem, non visionem
quam tamen deterrear pudori huic reniti, et lapsum propter aspectum. A. Fatendum igitur visionem plu-
lneum, te prseserlim manum dante, corrigere. Neque ris quam aspeclum esse pendendam. E. Fatendum
enim est ideo suscipienda perlinacia, quia optanda omnino. A. Ergd et scientiam pluris quam rationem.
constantia. E. Consequens video. A. Placetne tibi meliores aut
CAPUTXXVII.— Ralio et raliocinalio. feliciores esse hominibus bestias ? JB.Averlat Deus
§2. A. Proveniat libi plane isia constantia quam ci- tam immanem amentiam. A. Recte sane exhorruisti;
tissime potest: ita mihi placitam sententiam protulisti. sed ad id nos cogit sententia tua : dixisti enim eas
Sed nunc fito quam praesentissimusad ista quse volo. habere scientiam, et non habere rationem. Rationem
Quoeroenim abs le, quid tibi interesse videatur inter autem habet homo, per quam vix ad scienliam per-
rationem et raliocinationem. E. Non salis valeo ista venilur. Sed utconcedam facile perveniri; quid nos
discemere. A. Hoc ergo inluere, utrum existimes ho- adjuvabit ratio, ut bestiis nos anteponendos putemus,
mini jam adolescenti, vel viro, aut (ut omnem amba- cum illsehabeant ssientiam, et hanc pluris quam ra-
gem auferam) sapienti sine intermissione inesse rationem pendendam esse compertum sit?
tiouem, dum mente sanus est, sicut bonam valetu- CAPUT XXVIII. — Resliwvim sentiendi habenl, non
dinem corpori, dura peste ac vulneribus caret; an scientiam.
sicut ambulare, sedere, loqui, modo inesse, modo 54. E. Cogor omnino, aut scientiam bestiis non
deesse. E. Sanse menti semper puio inesse rationem. concedere, aut nihil recusare, quin mihi merito ante-
A. Quid hoc ? dum per ea quse conceduntur ac mani- ponantur. Sed, quseso, explica illud, quod de cane
festa sunt, vel interrogando alium, vel connectendo Ulyssis commemoravi, qualenam sit: nam ejus ad-
alia, perducimus nos ad alicujus rei cognitionem; miratione commolus tam inaniter latravi. A. Quid
videturne libi aut nos, aut quivis sapiens semper fa- autem hoc putas esse, nisi vim quamdam sentiendi,
cere ? E. Non semper: non enim semper homo qni- non sciendi? Sensu enim nos bestise multse superant,
libet aut sapiens, quanlum opinor, vel secura vel cum cujus rei causam non hic locus est ut quseramus;
alio quserit aliquid disserendo : nam qui quserit, non- menle aulem, ratione, scientia, nos illis Deus pra?po-
dum invenit; ita si semper quserit, nunquam inve- suit. Sed ille sensus ea quibus tales animse delectan-
nit. Sapiens autem jam invenit, ut nibil aliud dicam, tur, accedente consuetudine cujus magna vis est,
vel ipsam sapientiam, quam, cum esset stultus, dis- potest discernere; atque eo facilius, quod anima bel-
serendo fortasse, aut quoquo modo alio poterat, re- luarum magis corpori affixa est, cujus illi sunt sensus
quirebat. A. Recte dicis: quare intelligas volo non quibus utitur ad victum voluptatemque, quam ex
esse islam rationem, dum per ea quse conceduntur eodem illo corpore capit. Humana vero anima per
atquecognita sunt, ad aliquid incognitum ducimur: ralionem atque scientiam, de quibus agimus, quod
hoc enim non semper, ut jam consensimus, inest sunt ista Ionge prseslantiora sensibus, suspendit se a
menti sanse; ralio autem semper. corpore quantum potest, el ea quse intus est, liben-
53. E. Inlelligo ; sed quorsum ista ? A. Quia paulo tius fruitur voluptate; quantoque in sensus declinat,'
antedixisti, proplerea me tibi debere assentiri scien- lanto magis similiorem hominem pecori facit. Inde est
tiam nos habcre ante rationem, quod cognito aliquo quod eliam pueri vagientes, quanto alieniores a ra-
nititur, dum nos ratio ad incogiiilum ducit: nunc au- tione sunt, tanto facilius discernunt sensu etiam
tem invenimusnon rationem vocandam esse dum hoc contactum conjunctionemque nutricum, nec odorem
agiiur; non enim sana mens agit hoc semper, cum aliarum possunt sustinere, cum quibus consuetudo
semper habeal rationem; sed recle isla fortasse ra- non fuit. <
tiocinatio nominatur; ut ralio sit quidam mentis 55. Quamobrem , quamvis aliud ex alio inciderit,'
aspeclus, ratioeinatio autem rationis inquisitio, id libenter taraen in eo sermone demoror, quo admonetur
est, aspectus illius, per ea quoe aspicienda sunt, anima, ne se ultra quam necessitas cogit, refundat in
motio. Quare ista opus est ad quserendum, illa ad sensus; sed ab his potius ad seipsam colligat, et repue-
videndum. Itaque cum ille mentis aspecius, quem rascat Deo: quod est novumhominem fieri, vetere exu-
rationem vocamus, conjectus in rem aliquam, videt to; a quo incipere propter neglectam Dei legem certa
illam, scienlia nominatur : cum autem non videt est necessitas, quo nequeverius neque secretius quid-
mens, quamvis iniendat aspectum; iuscitia vel igno- quara Scripluris divinis continetur. Yellem hine plura
raniia dicitur. Non enim et his corporalibus oculis dicere, ac meipsumconstringere, dum quasi libi prseci-
omnis qui aspicit, videt; quod in lenebris facillime pio, utnihil aliud agerem quam redderer mihi, cui me
animadverlimus. Ex quo liquet, ut opinor, aliud esse roaxime debeo ({Retract., cap. 8, n. 3):atque ita
aspeclum , aliud visionem ; quse duo in mente ratio- Deo fieri, quod ait Horaiius, Amicummancipiumdo-
nem et scientiam nominamus. Nisi quid te adversus 1 Sicomnesquas legimuseditiones; nonne meliuslege-
hsec movet, aut parum dilucide ista distincta arbitraretur: HWCdwtinctiomiliiperplacet? M.
SANCT. ATJGTJST. I. (Trente-quatre.J 1
1067 DE QUANTITATEANIM/E, S. AUGUSTINl 1068
nos decepil, cpmpsuisti., Et egp quidem tametsi obti-
mino(Serm. lib. 2, salirq 1, v. 2, 5 ),..Qupd omnino
ficri non potcst, nisi ad ejus reformemur imaginem, nere npn polui, bona fide adfui, quod mihi salis.est:
tu vero si prsevaricaUonisarguaris, qujd facias, a quo
quam nobis ut preiiosissimum quiddain et cbarissi-
mum cuslodiendam dedit, dum nos ipsos nobis tales et producta est ut jurgaret audenter, ef oppugnala ut
dedit, qualibus nihil possit prseter ipsum anleponi. turpiter cederet ? A. Numquiduam est Iiic quisquam
Hac aulcm actione nibil mihi videlur operosius, et judex, a quo huic vel mihi metu.enduni sit ? Ego le
nihil est cessationi similius : neque larnen eam susci- privsilim quasi adhibitus jurisconsullus, instruendi
pere aul implere animus potest, nisi eo ipso adjuvante causarefellere vpjui, ut cumadIjudicium v.entumfuerits
cui redditur. Unde fit ut homo ejus clemenlia refor- paratus assistas.
mandus sit, cujus bonilale ac potestate formalus est. 58. E. Esjt ergp aliquid qupd pro isla proferas, <
56. Sed ad propositum redire cogimur. Quare vide quanv mihi invalidissimo temere defendendam tuen-
utrum libijam probalum sit, feras non habere scien- damque commendas ? A. Est certe.
tiam, loiamque illam velut imaginem scienlise, quam CAPUT XXX. — Animaquwubiquesential in corpore,
miramur, vim esse senliendi. E. Probatum sane; et npn idcircp.est per,tpium corpus diffusa.
si quid de hocdiligenlius quserendumest, aliud lempus E. Quidnarn id est, obsecro ? Ar.Quia quanquam
aucupabor : nunc nosse cupio quid binc conficias. sU aliud sensus., aliud scienlia, illud tamen non lalere
CAPUT XXIX. — Scienlia et sensus quid differ.ant. ulrjque cpmmuneest; u.tipsihomini etbeslise, qu£(m-
A. Quid aliud putas, nisi definitionem illam scnsus, vi.spiurimuni dilTerant, animal lamen esse cpmmune
ut antea quod nescio quid plus quara sensum inclu- esx. Npn latet enim quidquid animseapparet, sive per
dehat, ita nunc eontrario. vilio vacillare , quod non tepiperationem corp.oris ', sive per intelligentisepu-
omnem sensura poluit includere ? Habent enim ferse ritaiem; atque illud primum sensus, hoc autem alle-
sensum, nec babenl scientiam : quidquid aulem non rum, scientia sjbj vmdicavit. E. Manet ergp illa defi-
latel, scitur; el omne quod scilur, ad scieniiam pro- njlip. tuta et probata?, A. Manet vero. E. Ubinam
feclo perlinet. De quibus omnibus jam mihi teeum ergp.deceplus sum?. A. \J\&rpgavi, utrum omiiequod
convenit. Aul igitur non est verum, sensum esse pas- npn latet,, scialur : tii enim huic rpgatipni temere
sionem corporis non Iatentem animam; aut eo carent assensuses,. E. Nam quid velles dicerem? A. Non con-
beslise,quia scientia carent: sensum autem cpncedimus Unuoessj3scientiam si qiiid non Jatet, sed si per ra-
hestiis : definitio ergo illa viliosa est. E. Fateor nihil tipnein npii Jaiei: cn.m £(ulemper cprpus;non Ialet,
me invenire quo resislam. sen.sumvocari, si per seipsamnpnIateat corpprispassio.
57. A. Accipe aliud quo magis nos hujus definitionis An ignoras quibusdam philosophis et peracutis visum
pudeat. Nam meministi, utopinor, lerlium defmitionis esse, nei.dipsumquidem qupd mente comprehenditur,
vitium tibi demonstralum, quoprorsus nihilest lurpius; ad nomen aspirare scienlise, nisi tam firma compre-
cum ex neutra parle vera est, qualis est illa hominis, hensip sit, ut ab ea inens nuIJaratipne queat dimoveri?
homo est animal quadrupes : nam sive , omnis homo 89. E. Accipipisiagi^tissimeisedqusesoquoniam
animal est quadrupes ; sjve, qmne animal quadrupes quid sit sensus, subtilissime quantum arbitror expli-
homo est, qui dicit alque affirm.at, insanit profeclo, calum est, referamus nps ad, illam quajslipnem, pro-
si non jocatur. E. Yerum dicis. A. Quid? si in hoc nter quani explicandum hop sus,ceperamus.Atlulerara
eliam vitio ista nostra deprehenditur, putasne quidenim egoargumentum, quo tantam prebarem animam
quam magis esse quod sit explodendum atque exter- esse, qtiantumejus est eprpus, ep quod tangentem a
minandum deanima? E. Quis id recuset? Sed nollem, capite usque ad pedis extremum pollicem senlit quar
si fieri polest, etiam,hic tamdiu detineri, atque inter- quayersumletigeris; alque inde ad sensnsdefinitionem
rogaUunculis agi.tari. A. Nihil est quod metuas , jam morarupr plenissimara, sed fprle necessario delati
cnim confectum est uegotium : an libi nondum per7 sunius. Itaqueipsuni fructum lauli operis jamostende,
suas.umest, cum de differentia feraruni el hominum, si placet. A. Estpmninp, alque uberrimus; nam tolum
ageretur, aliud esse senlire, aliud scire ? E. Imp ma- quod quserebamus, effectum est. Si enim sensus est
xime. A. Aliudergo sensus, aliud scientia. E. Itaest. A. cprporis p.assipper seipsam non latens animam, quod
Non autem seniimus ralione, sed aut visu, aut auditu, ut firmissime teneremus, diutius quam velles sermo-
aut olfaclp, aut gustalu, aut lactu. E. Assenlior. A. cmati sumus; meministine landem nos coraperisse ibi
Et omne quod scimus, ratione scimus : nullus igitur senlire oculos ubi non sunt, vel potius ibi pati ? E.
sensus scienlia est, Quidquid autem non lalet, ad Memini.A. Etiam illud dedisti, nisi fallor, neGmodo
scientiam perUnet: ad nullum ergo sensum pertinet dubilas dandum fuisse, animam multo quam totum
non latere, ul nullus homo quadrupes recle diei pqtest. cprpus est, esse meliorem ac potentiorem. E. Hinc
Quamobrem ista noslra definitio suscepta lua, non vero dubitare nefarium pulo. A. Age, si corpus potest
solum alienos terminos invasisse, neque aliquid sui ibi pati aliquid ubi non est, propter quamdam cum
juris reli.quisse, sed nihil omninohabuisse proprium, anima contemperationem, quod oculis in cernendo
totumque alienum occupasse convicla est. E. Quid aceidere inyentum est; adeone animam crassam et
ergo agemus? Patierisne illam de judicio ita disce- pigram pulamus, per quam ipsi oculi tantum possunt,
dere? Quanquam enim ego ei defensionem qualem 1 Bad.Er. et Lov.,per temperanliamcorports.At Mss.
polui pra^bucrim,tu lamen ipsam liiis formulam,quse nuliofere exceptohabent,per temperalionem.
ut eam laleat corporis passic, si non ibi jaceat, ubi ejusdem animse abscessum ad superna evadunt, ac
passioipsa conlingit? sese expediunt, movere illa corpuscula tanto conci-
60. E. Multum me movet ista conclusio, et ila tatius, quanto plaga recentiore subilo erumpunt: dc-
multum ut omnino stupeam, et non solum quid re- inde porro motum languescere, postremo desinere,
spondeam, sed prorsus ubi sim non inveniam. Quid dum minus rainusque fit quod cffugit, ac deinde loluni
enim dicam? sensum non esse, cum corporis passio evolat. Sed ab hoc me revocat quod his bausi oculis
per seipsam non latet animam? quid erit aliud, si hoc pene serius quam credi potest; sed certe non serius
non est? Oculos nihil pati cum videmus? absurdissi- quam deberem. Cum enim nuper in agro essemus Li-
mum est. Eos ibi pati ubi sunt? at seipsos non vi- gurise, nostri illi adolescentes qui tune mecum erant
dent S necubi sunt quidquamest proeteripsos. Nonesse studiorum suorum gralia , animadverterunt humi ja-
oculis animam potentiorem, cum eadem sit istorum centes in opaco loco, reptantem besliolam muitipe-
potentia ? nihil est dementius. An hoc dicendum est, dem, longum dico quemdam vermiculum: vulgo notus
potenlius esse ibi pati, ubi quidque sil, quam ubi non est, hoc lanien quod dicam nunquam in eo expertus
sit? sed si hoc verum esset,uon esset prsestanlior eram. Yerso namque slilo quem forte habebat unus
visus coelerissensibus. A. Quid quod ictum aliquem , illorum, animal medium percussit: tum ambse partes
vel incidens quidpiam, vel humoris perturbationem corporis ab illo vulnere in contraria discesserunt, tanta
cum ibi patiantur oculi ubi sunt; neque hoc animam pedum celeritate, ac nihilo imbecilliore nisu, quam si
lalet, nec ista passio visus, sed tactus vocatur : et duo hujuscemodi animaiilia forent. Quo miraculo ex-
tamen talia paii oculus posset etiam in exanimo cor- territi, causoequecuriosi, ad nos, ubi siniul ego et Aly-
pore, quamvis deesset anima , quam passio non la- pius considebamus, alacriter viventia frusta illa de-
teret; illud aulem quod pali non potest oeulus, nisi lulerunt. Neque nos parum commoii, ea currere in
adsil anima, id est quod videndo patilur, hoc solum tabula quaquaversum polerant, cernebamus : aique
ibi patitur, ubi non est? Ex quo cui non videatur, unum ipsorum slilo laclum, contorquebat se ad dolo-
nullo loco animam contineri ? Siquidem oculus, quod rislocum, nihilsentientealio.acsuos alibi motus per-
est corpus, id lantum non loco suo palitur, quod nun- agenie. Quid plura ? Tenlavimus, quatenus id valerel;
quam sine anima pateretur. atque vermiculum, imo jam vermiculos in multas par-
61. E. Quid igitur faciam, quoeso le? Nonne islis tes concidimus : ita omtiesmovebantur, ut nisi a nobis
ralionibus confici potest, animas noslras non esse in illud faclurn esset, et comparerent vulnera recentia,
corporibus? quod si ita est, nonne ubi sim nescio? totidemillosseparalim natos, ac sibi quemque vixisse
Quis enim mihi eripit, quod ego ipse anima sum? A. crederemus.
Ne perturbere, ac magis bono animo facilo sis. Isfa 63. Sed lunc ego quod illis adolescentibusdixi, cum
enim cogilalio et consideratio ad nosmetipsos nos intenli me intuerentur, libi nunc dicere vereor : jain
invilat, et quantum licet avellit a corpore. Quodautem enim tanium processimus, utnisi libialiler respondero
tibi visum esl, non esse animara in corpore vivenlis quod secundummeamcausam probabiliter valel, tanta
animanlis , quanquam videatur absurdum, iion lamen nostra intentio per tam longum muniia sermonem, ab
doctissimi bomines, quibus id placuerit, defuerunt, uno vermiculo penetrata succubuissevideatur. Illis au-
neque nunc arbitror deesse : sed, ut ipse intelligis, tem proeceperam, ut in studiis, sicuti cceperant, suum
res est subtilissima , et ad quam cernendam mentis cursum lenerent; ita eos opportunius aliquando ad
acies satis purganda est. Nune attende potius quid queerenda et discenda ista, si res moneret, esse ven-
aliud afferas, quo convincas animam vel longam vel turos. Sed quoeillis discedeniibus cum Alypio sermo-.
latam esse, vel quid ejusmodi: nam illud argumentum cinatus sum, cum uterque nostrum pro suo quisque.
tuum de tangendi sensu, senlis non allingerc veri- modulo recordarelur et conjectaret el qux-reret, si ex-
latem, nec valere aliquid, ut eam per tolum corpus ponere veliin ; longe plura nobis dicenda sunt, quam
tanquam sanguinemdiffusamesse convincat: aut si jam ab ipso principio lantis ambagibus atque anfiatiibus
quod afferasnihil habes, videamus quee restant. dicta suril : non apud te tarnen tacebo quod sentio.
CAPUTXXXI.— Vermkulisecli parles movenlur. An Nisi mihi tunc mulia jam nota essent de corpore, de
argumentumsit animw per tolum corpus extensw. specie quacinesl corpori, de loco, de tempore, de mo-
62. E. Nihilbaberem fortasse, nisi recordarer quanlu, quoesublilissime atque abstrusissime propter hanc
lum pueri mirari soleremus palpitanleslacertarum cau- ipsam quaeslionemdisserunlur; ad dandam palniam
das ampulatas a ceetero corpore; quem motum sine iis, qui corpus esse animam dicunt, declinarem. (juar.
anima fieri nullo roodo mihi persuadere possum: ne- propter te, ut possum, eiiam atque eliam moneo , ne
que quo paclo fiat, ut nullumsit arrimoespatium, quan- temere aut in Iibros aut in disputationes loquacissi-
do prsecidi eliam cum corpore polest, intelligo. A. morum hominum, nimiumque sensibus liis corporis
Possem respondere aerem et ignem, quae duo per ani- credenlium te proecipiles, donec corrigas firmesque ,
mee proesentiamtenentur in corpore terreno et liumi- vesligia, quce usque ad ipsum Deum animam ducunt:
do, ut omnium quatuor fiat contemperatio, dum post ne ab illo secretissimo et tranquillissimo mentis habi-
laculo, a quo nunc, dum h;cc incolit, peregrina est,
1 In hactenuseditis: Jbsurdissimumest eosibi pati ubi studiis facilius et Iaboribus, quam inertia desidiaque
sunt, ut seipsosnonvideant;exceptotamenBad.,qui prope
acceaitad siss.Iectionem,quamhicreslituimus. avertaris.
' •
1071 DE QUANTITATEANIMJS, S. AUGUSTINI i07i
64. Nunc autem accipe conlra illud quo, ut sentio, tenes, aut Ionga , aut lala, aut quid ejusmodi videri
lnullum moveris, non quud robusliusde multis, sed potesl ? E. Nullo modo.
quod brevius; neque quod mihi probabilius quam coe- 66. A. Age, jam dic mihi: cum ore ipsam nomen
lera, sed quod tibi aptius eligere potui. JE.Dic, oro te, erumpit tuo, afque id ego audiens solem cogito,quem
quam citissime potes. A. Primum illud dico, si maxime tu ante vocem et cum ipsa voce cogitasli,et nunc for-
causa lateal, cur in concisionequorumdam corporum tasse ambo cogitamus; nonne libi videtur nomen ip-
illa conlingant, non continuo nos hoc uno ita perlur- sum veluli aceepisse abs te significationem, quam ad
hari oportere, ut lam multa qusesuperius luce clariora me per aures deporlaret ? E. Videtur. A. Cum ergo
tibi visa sunl, falsa esse arbilremur. Fieri enim potest nomen ipsum sono et significalioneconsiet, sonus au-
ut hujus rei causa nos lateat, qusevel humanoenalurae tem ad aures, significalioad mentem penineat; nonne
occultataesl; velsilalicuihominicognita, necisleano- arbilraris in nomine, velul in aliquo animante, sonum
bis interrogari possil; aut eliam hocingenio ipsi simus, esse corpus, significatibnemautem quasi animam so-
ut satisfacere nobis intcrrogalus non possit. Numquid- ni? E. Nihil mihi videtur similius. A. Atlende nunc,
nam ex eo quidquid ex contraria parte firmissimedi- ulrum nominis sonus per litteras dividi possit, cum
dicimus, ac verfssimum esse confitemur, labi nobis anima ejus, id est significatio, non possit. Siquidem
atque extorqueri decel ? Atqui si illa maneanl inlegra, ipsa esl quam paulo ante in noslra cogitalione nec la-
quoe intcrrogalus certa et indubia esse respondisti; tam nec Iongam respondisti tibi videri. E. Prorsus
nihil esl quod istum vermiculumpuerililer meluamus, assenlior. A. Quid, cum per litteras siugulas sonus ille
quanquam vivacitaiis el numerosilalis ejus causam dividitur, videlur tibi significalionem illam relinere?
non valeamusaffcrre. Si cnim apud le de aliquofixum E. Quomodopossunt singuloelilleroesignificare,
quod
immolumqucconstarei, quod esset vir bonus, eumque nomen quod ex bis confit, significai? A. At cnm, per-
in latronum convivio quos persequerere deprehende- ditasignificatione.discerplusin lilterissonusest; num
res , alque aliqtto casu, anlequam abs te interrogari aliud pulas esse facltim, dilanialo corpore dis-
quam
posset, morerelur ; quamlibet causam putares polius cessisse animam, et quasi mortcm quamdam nominis
illius cum sceleralis conjunctionis alque convivii,
conligisse? E. Non soliun assentior, sed iia libenter,
etiamsi tesemper laterel, quam scclus et societatem'. ut nihil me magis in hoc sermone deleclaverit.
Cur ergo non, cum tam mullis argumentis superius 67. A. Si ergo saiis perspexisti in hae similitudine.
editis, atque abs te firmissime comprobalis, planum quomodo possit dissecio corpore anima non secari;
libi factum sit non Ioco animam contineri, atque ob
accipe nunc quomodo frusla ipsa corporis , cum ani-
lioc nullius talis esse in
quanlitatis, qualem corporibus ma secia non sit, viverepossint. Jain enimconcessisti,
cernimus, aliquam suspicaris esse causam , cur non- et recte, ut opinor , significationemqusequasi anima
nullum animal concisum in omnibus parlibus vivat; soni est, dura nomen editur , per
seipsam nullo paclo
non cam tainen quod cum corpore anima concidi po- dividi cum ipse sonus, quod velut corpus ejus
non posse,
luerii? Quam si reperire possumus, quocrenda est, possil. Sed in solis nomina ita soni esl lacta di-
nonnc esl potius vera, quam falsa credenda ? visio, ul nulla pars ejus significalionemaliquam reti-
CAPUTXXXII.—Disseclocorporeanima non secalur. neret. illas lilteras, dilacerato corpore nominis,
vivere cum Ilaque
Frusta 'disseciicorporis possunl, anima exanima membra, id est, significalioneca-
secta non sit. Deincepsde animwquantitale, ratione lanquam
renlia, considerabamns. Quamobremsi aliquodnomen
virtulis ac poleniim.
invenerimus, quod divisum qtical eliam singulis parti-
65. Deinde qitrcro abs le, utrum putes in verbis bus
quidpiamsigitificare; concedas oporlet, non omni-
noslris aliud esse ipsura sonum, aliud quod sono signi- modamveluti mortemlali proecisionefactamesse, cum
licalur. E. Ego uiruraque idem puto. A. Dicmibi ergo, libi
membra separatim considerala quodlihet signifi-
sonus ipse unde procedat cum loqueris. E. Quis du-
cantia etquasi spirantia videbuntur. E. Concedamom-
hitet a me procedere? A. Abs te ergo sol procedit,
nino, et ul jam idipsum sones, flagito. A. Accipe: nam
dum nominas solem ? E. De sono me, non de re ipsa dum vieiniam solis
atlendo, de cujus nomine superius
inlerrogasli. A. Aliud ergo souus esl, aliud res quam
lu egimus, Lucifer mihi occurrit; qui profecto inter se-
significal sontts: aulem ulrumque idcni esse dixe-
scissus nonnihil priore
ras. E. Age, jam concedo aliud esse significaniemso- cundam et teiiiam syllabam
cum dicimus.Luci, et ideoin boc plus-
num, aliudremquoe significatur. A. Dic ergo, ulrum partesignificat,
lalinre nominare in quam dimidio corpore nominis vivil. Exfrema etiam
posses gnarus linguoa loquendo so-
lem , si non intelleclus solis proecederel sonuni. E. pars habet animam : nam cum ferre aliquid juberis,
Nullo modo possem. A. Quid? aniequam ipsum nomen hanc audis. Qui enim posses obtemperare, si quis tibi
de ore procedal, si volens id cnuniiare aliquandiu le diceret, Fer codicem, si nihi! significaret Fer? quod
in silenlio leneas; nonne in tua cogitatione manet, cum addilur Luci, Lucifer sonal, etsignificatstellam ;
ob hoc quasi
quod expressa voce alius auditurus est? E. Manifes- cum autern demitur, nonnihilsigniflcat,et
tum est. A. Quid? cum ipse sol tanlae sit magnitudi- retinet vitam.
nis, num illa notio ejus, quam cogilatione anie vocem 68. Cum autem locus et lempus sit, quibus omnia
1Mss.Floriac,quamscekriset socklatis.Fortassehicle- quaj seniiuntur occupantur, vel potius quaeoccupanl;
gendum:Quamscelerisessesocietatem. quod oculis sentimus, per locum; quod auribus, per
1073 LIBEP. UNUS. 1074"
tempus dividitur. Ut enim vermiculus ille plus loci iocum mihiad hanc rem desit alius,"audep:famenlibi non
tus, quam pars ejus occupabat; ita majorem temporis deesse : sedhoc mercedis est,qu6d'dum, qiiid valeat
, moram tenet, cum Lucifer dicitur, quam si Luci tan- anima, indoclus expedio; quid ipse valeam, securus
tummodo diceretur. si hoc significalione vivit experior. In primis tamen tibi amputem lalissimara
' in ea diminulione Quare
' temporis, quaedivisoillo sono facla quamdam et infinitamexspeclationem, nc me de omnl
est, cum eadem significatiodivisa non sil (non enim anima diclurum putes, sed tanlum de bumana, quam
j ipsa per tempus distendebalur, sed sonus); ila exisli- solam curare debemus, si nobismetipsiscurse sumus.
i mandum est, secto vermiculi corpore, quanquam in Hoec igitur primo, quod cuivis animadverlere facile
minore"loco pars eo ipso quo pars erat viveret, non est, corpus hoc terrenum atque morlale prsesenliasua
omninoanimam seclam, nec Ioco minore minorem vivificat; colligit in unum, alque in uno tenet, dif-
esse factam, licet integri animantis membra omnia fluere atque conlabescere non sinit; alimenta per
per majorem locum porrecta simul possederit. Non membra sequaliter, suis cuique redditis, distribui fa-
enim Iocumipsa, sed corpus quod ab eadem agebatur, cit; congrueuliam ejus modumque conservat, non
tenebat: sicut illa significatio non distenla per tem- lantum in pulchritudine, sed etiam in crescendo alque
pus, omnes lamen nominis lilteras suas moras ac gignendo. Sed hoecetiam homini cum arbusiis com-
lempora possidenles, velut animaveral atque comple- munia videri queunt: liaec cnim ctiain dicimus vi-
verat. Hac similitudine inlerim conlentus sis peto, vere, in suo vero quidque illorum genere custodiri,
qua te sentio deleclatum. Quse aulem subtilissime de ali, crescere, gignerc videmus atque fatemur.
hoc disputari possunt, ila ut non simililudinibus quse Sectmdusgradusaninlae.
plerumque falluul, sed rebus ipsis salis fiat, ne in 71. Ascende itaque alterum gradura, et vide quid
prsesenlia exspectes : nam et concludendus est lam possit anima in sensibus, ubi evidentior manifestior-
longus sermo, et multis aliis quse libi desunt, animus que vita inielligitur. Non enim audionda est nescio
ad hsec intuenda et dispiciendaproecolendusest, ut quoeimpietas (a) rusticana plane, magisque lignea
possisinlelligereliquidissime,utrum quod a quibusdam quam sunt ipsse arbores quibus pralrocinium prae-
doclissimis viris dicilur, ita sese babeat, animam per bet, quae dolere vitem quando uva decerpilur, et non
seipsamnullomodOjSedtaineiipercorpuspossepartiri. solum senlire isla cttmceedunlur,sed eliam videre at-
69. Nunc accipe a me, si voles, vel potius reco- que audire credil: de quo errore sacrilego alius esc
gnosce per me, quanla sil anima non spalio loci ac disserendi locus.Nunc quod instilueram, intende quse
temporis, sed vi ac polentia: nam ila si meminisli, sit vis animsDin sensibus, atque in ipso motu mani-
propositum ac distributum jamdiu nobis est. De nu- feslioris animantis, quorum nobis cum iis quse radi-
mero vero animarum, nescio quid tibi respondeani, cibus fixa sunt, nulla potest esse communio. Intendit
cum hoc ad istam quoestionemperlinere putaveris : se anima in taclura, et eo calida, frigida, aspera, le-
ciUus enim dixerim non esse omnino quoerendum, nia, dura, mollia, levia, gravia sentit alque discernit.
aut cerle libi nunc differendum, quam vel numerum Deinde innuraerabiles differentias saporum, odorura,
ac multitudinem non pertinere ad quantitatem, vel soriorum, formarum, gustando, olfaciendo, audiendo
lam involutam qusestionemmodo a me libi posse ex- videndoque dijudicat. Alque in iis omnihus ea quse
pediri. Si enim dixero unamesse animam, coniurba- secundumnaturam sui corporis sunl, adsciscit atque
beris, quod in aliero beala est, in allero misera; ncc appetit; rejicil fugitque contraria. Removet se ab Itis
una res simul et beata et misera potest esse. Si unam sensibus certo intervalio lemporum, et eorum molus
simul et multas dicam esse, ridebis; nec mihi facilc, quasi per quasdam ferias reparans, imagines rerum
unde tuum risum comprimam, suppetit. Sin mtillas quas per eos hausit, secum catervatim et multiplici-
tantummodoesse dixero, ipse me ridebo, minusque ter versat, el hoc totum est somnus et sotnnia. Saepe'.
me mihi displicentem, quam libi, perferam. Audi ergo etiam gesliendo ac vagando facililate molus delecla-
quod ex mebene le audire possepolliceor; quod vero tur, et siue labore ordinal membrorum concordiam ;
aut ambobus, aul alteri nostrum ita oncrosum est, ut pro copulatione sexus agil quod polest, atque in du-j
forlasse opprimat, ne subire aut imponere velis. E. Ce- plici natura, spcietaie atque amore moliiur IUIUIIT.;J
do prorsus, et quod libi congruenter mecum videturagi Fetibus non jam gigueiidislantummodo, sed etiam fo-j
posse, quantum vaieat anima, exspecto ut exponas. vendis, tuendis alendisque conspirat, Rebus intur;
CAPUT XXXIII.— Vis animw in corpore, in seipsa, quas corpus agit, et quibus corpus sustentat, consue-
et apudDeum, septemejus magnitudinisgradus con- ludine sese innectit, ct ab eis quasi membris oegrese-
slituit. paratur : quoeconsueludinisvis eliam sejunciione re-
Primusgradusanimse. rum ipsarum alque inlervallo temporis non discissa,
70. A. 0 utinamdoclissimum aliquem, neque id tan- memoria vocatur. Sed hocc ruisus omnia possc ani-
lum, sedeliam eloquenlissiraum,etomuino sapientissi- mam etiam in bestiis nemonegat.
mum, perfeclumquehominemde hoc ambo inlerrogare Tertiusgrata auimae.
possemus! Quonamille modo quid anima in corpore 72. Ergo allollcre in Kfuum gradum, qui jam est
valeret, quidiiiseipsa.quidapudDeumciiimundissima ltomini proprius, et cogila memoriam non consuetu-
proximaestelin quohabel summumatque oinnebonum dine inolilarum , sed animadversione atquc signis
suunij dicendo ac dispuiandcexplicarel! Nunc aulem (a) Maniclv.eorumerror. ....
cornmendalarum ac retcntarum rerum innuraerabi- ' sese in
opere tam difficili mundationis suae adjuvan-
lium, tot artes opificum, agrorum cultus, exstructio- dam et perfleiendam piissime tutissimeque eommitlit.
nes urbium, variorum sedificioium ac moliminum Quintusgradusanimae.
multimoda miracula; invenlioncs tot siguorum in 1k. Quod cum effectum erit, id est, cum fuerit ab
litteris, in verbis, in gestu , in cujuscemodi sono, in omni labe anima libera maculisque diluta, lum se de-
piciuris alque figmeniis ; lot genlium linguas, tot in- nique in seipsa Isetissime tenet, nec omnino aliquid
sfituia, lot nova, tot instaurala; (antum librorum nu- metuit sibi aut ulla sua causa quidquam angitur. Est
merum, ctcujuscemodi monumenlorum ad custodien- ergo iste quintus gradus: aliud est enim efficere, aliud
dam mcmoriain , laiuamque curam posteritatis; offi- tenere puritatem; et alia prorsus actio qua se iiiqui-
ciorum, poieslatum, lionorum dignitatumque ordines, natam redintegrat, alia qua non patilur se rursus in-
si-yein familiis, sive domi militiaique in republica, quinari. In hoc gradu omnifariam concipit quahta sit:
sive in profanis, sive iri sacris apparatibus; vim ratio- quod cum conceperit, tunc vero ingenti quadam et
cinandi et excogilandi, fluvios eloqucntise, carminum incredibili fiduciapergit in Deum, id est, in ipsam cori-
varictates, ludendi ac jocandi causa milleformes si- templationem veritatis, et illud, propler quod tantuni
mulaliones, modulandi peritiam, dimeliendi subtilita- Jaboratum est, altissimum et secretissimum prsemiuin.
tem, numerandi disciplinam, proeteritoruni acfuturo- Sextusgradus animae.
rum ex pra;senlibiisconjecturam. Magnahajcetomnino 75. Sed hoecactio, id est, appetitio intelligendi ea
humana. Sed c.sladhuc isla partim doctis alque indo- quae vere summeque sunt, summus aspecfus est ani-
Ctis, paiiini bonis ac malis animis copia communis. mae, quo perfecliorem, meliorem reclioremque nOn
Quartusgi'adusauima?. habet. Sextus ergo erit isle gradus aelionis : aliud est
73. Siispice igiiur alque insili quarto gradui, ex enim mundari oculum ipsum animae,ne frustra et le-
quo bonitas incipil, atque omnis vcra laudalio. Hinc mere aspiciat, ct prave videat; aliud ipsam cuslodire
enim anima se non solum suo, si quam universi par- atque firmare sanitatem; aliud jam serenum alque
lem agit, sed ipsi eliam universo corpori audet proe-. rectum aspeclum.in id quod videndum est, dirigere.
ponere, bonaque ejus bona sua non putarc, atque Quod qui prius volunt facere quam mundati et sanati
potentisft pulchriludinique suse comparala discernere fuerint, ita illa luce reverberantur verilatis, ut non
atque contemnere : et inde quo magis se delectat, eo solttmnihil boni, sed eliam mali plurimum in ea pu-
magis sese abstrahere a sordibus, totamqne emacu- tenl esse, atque ab ea nomen veritatis abjudicent, et
Iare ac mundissimam reddere et comptissimam ; ro- cum quadam libidine et voluptate miserabili in suas
borare se adversus omnia, quae de proposito ac sen- tenebras , quas eorum morbus pati potest, medicinae
tenlia dimovere moliunlur; societatem huraanam maledicentes refugiant. Unde divino afflatu, et pror-
magni pendere, niliilque velle alteri quod sibi nolit sus ordinatissime illud a Propbeta dicitur : Cor mun-
aceidere; sequi auctoritalem ac preecepta sapientium, dum crea in me, Deus , et spiritum reclum innovain
et per hsccioqui sibi Dcum credere. In hoe lam pree- visceribusmeis (Psal. L, 12). Spirilus enim rectusCst,
claro actu animoeinest adhuc labor, et contra hujus credo, quo fit ul anima in veritate quserenda deriare
mundi molestias atque blandilias inagnus acerrimus- atque errare non possit. Qui profecto in ea non in-
que confliclus. In ipso enim purgalionis negotio sub- slauralur, nisi prius cor mundum fuerii, lioc est, Uisi
est metus mortis ssepe non magnus, ssepe vero ve- prius ipsa cogitalio ab omni cupiditate ac fsecererum
hemenlissimus : non magnus lum cum robuslis- mortalium sese cohibueril et eliquaverit.
sime creditur (nam videre boc ulrum sit verum, non Septimusgradusanimae.
nisi perpurgatse animselicet) lanta Dei providentia 76. Jamvero in ipsa visione atque cOnteraplatioiie
jusliliaque gubernari omnia, ut nulli mors inique ac- veritaiis, qui seplimus atque uliimus animse gradus
cidcre possit, etiamsi eam forte iniquus inlulerit. Ve- est; neque jam gradus, sed qusedamniansio, quo illis
hementer aulem formidatur mors in hoc jain gradu, gradibus pervenitur; quoesint gaudia, quaeperiructio
cum et illud eo creditur iiifirmius, quo sollicitius summi et veri boni, cujus serenitatis atque eeternita-
quoeriiur; el eo ipso minus videlur, quo Iranquillitas tis afflalus, quid ego dicam ? Dixerunt heec quantum
propler melum minor est, investigandis obscurissi- dicenda esse judicaverunt, magnsequsedam el incom-
mis rebus pernecessaria. Deinde quo magis magisque parabiles animoe, quas eliam vidisse ae videre ista
sentil anima, eo ipso quo proficit, quanlum intersil credimus. IUud plane ego nunc audeo libi dicere, nos
inter puram et contaminaiam; eo magis limet, ne, si cursuni quem nobis Deus imperat, et quem tenen-
deposilo isto corpore, minus eam possit Deus quam dum suscepimus, constanlissime tenuerimus, perven-
seipsa ferre pollutam. Nihil autem difficilius quam et luros per Yirlutem Dei atque Sapientiam ad sunimani
metuere mortem l, et ab illecebris hujus mundi, sic- illam eausam, vel summura auclorem , vel summum
ut pericula ipsaposlulant, temperare. Tanta est lamen principium rerum omnium, vel si quo alio modo res
anima, ut etiam hoc possit adjuvante sane justitia tanta congruenlius appellari potest: quo inlellecto,
summi et veri Dei, qua hoecuniversitas suslentatur et vere videbimus quam sint omnia sub sole vanitas va^
regitur; qua eliam factum est, utnonmodo-sint omnia, nitantium (Eccle. i, 2 [a]). Yanilas enim est fallacia,
sed ita sint, ut omnino melius esse non possinl. Cui vanitantes aulem vel falsi, vel fallentes, vel utrique
1Er. et unus e nostrisMss.,
quamet nonmelneremorlem. (e) ita frequenter citat.Vide1 Retraet.,cap.7, n. 5,
intelliguntur. Licet tamen dignoscere quantum inter nes possunt, et sine quo esse nemo potest: et si quid
heec, et ea quaevere sunt, distet; et quemadmodum de illo incredibilius, convenientiustamcn alque aptius
tamen etiam isla omnia Deo auctore creata sint, etin homines dicere valemus. Hic ergo solus Deus animse
illorum comparatione nulla sint; per sc autem consi- colendus est, neque discrete, neque confuse. Quid-
derata, mira alque pulcbra. Tunc agnoscemus quam quid eniin anima colil ut Deum, necesse est ut melius
vera nobis credenda imperala sint, quamque optime csse, qtiam seipsam, pulel. Animseauiem natura nec
ac saluberrime apud matrem Ecclesiam nulriti fueri- terra, nec maria, nee sidera, ncc luiia, nec sol, nec
mus, qua;ve sit ulililas lactis illius quod apostolus quidqtiam omnino quod tangi, aul his oculis videri
Paulus parvulis se poium dedisse precdicavit(I Cor. polest, non denique ipsum quod videri a nobis non
m, 2): quod alimenlum accipere cum quis malre nu- polest, ccelura melius esse credendum est. Imo hsse
tritur, ulilissimum est; cum jam grandis est, puden- omnia longe deteriora esse, quam est quaclibet ani-
dum : respuere cum opus esf, miserandum; reprehen- ma, raiio certa convincit; si modo eam veri amato^
dere aliquando aut odisse, sceleris et irapietatis : tra- res duceniem per insolita quoedam,et ob hoe ardua,
ctare auiem ac dispensare commode, laudis et cbari- conslanlissime atque observantissime sequi audeant.
latis plenissinium est. Yidebimus eiiam natureehujus 7S. Si quid vero aliud est in rerum nalura prseter
corporeoetantas coinmulalionesel vicissiludines, dum ista quse sensibus nola sunt, et prorsus qiiseajiquod
divinis legibus servit, ut eliam ipsam resurrectionem spalium loci oblincnt, quibus omnibus prsestantiorem
carnis, queeparlim lardius, partim omnino non credi- animam bumanam esse diximus: si quid ergo aliud
tur, ita certam leneamus, ut certius nobis non sit, esl eorum quae Deus creavit, quiddara est deterius,
solem, cum occiderit, orilurum. Jamvero eos qui ad quiddam par : delerius, ut anima pecoris ; par, ut
exemplum salulis noslreeac primitias, a Filio Dei po- angeli: melius auiem, nihil. Et si quando est aliquid
tenlissimo, seterno , incommutabili susceptum homi- horum melius, hoc peccato ejus fit, non nalura. Quo
nem, eumdemque naluin esse de virgine, caeteraque tamen non usque adeo fit deterior, ul ei pecoris ani-
hujus historhe miraeula irrident, sic conlemnemus, ma prseferenda, autconferenda sit. Deus igitur solus
tanquam eos pueros, qui cum piciorem proposilis ta- ei colendus est, qui soliis cjus est auctor. Homo au-
bulis, quas inluealnr, pingentem viderint; non putent tem quilibet alius, quanquam sapientissimus et perfe-
posse hominem pingi, nisi aliam picluram, qui pingit, ctissimus, vel prorsus quselibetanima rationis eompos
aspexerit. Tanla aulem in contemplanda veritate vo- atque beatissima, amanda tantummodo et imilanda
luptas est, quanlacumque ex parte eam quisque con- est, eique, pro merito aique ordine, quod ei congruit-
templari polest, lanta purilas, tanta sinceritas, tam deferendum. Nam, DominumDeum luum adorabis , et
indubitanda rerum fides, ul neque quidqtiam prseter- ilti soli servies(Deul. vi, 13; Mallh. iv, 10). Erranti-
ea scisse se aliquando aliquis putet, cum sibi scire bus vero cognatis animis et laborantibus, quantum
videbalur; et quo minus impediaiur anima toti tola licet atque prseceptum est, opem ferendam esse scia-
inhserere veriiali, mors quaeantea meluebatur, id est mus, ita ut hoc ipsum cum bene agitur, Deum per noS
ab hoc corpore omnimoda fuga et elapsio, pro stimmo agere intelligamus. Neque quidquani nobis proprium
munere desideretur. vindicemus inanis glorisecupiditate decepti, quo uno
CAPUTXXXIV.— Animasotus Deus melior, adeoque raalo a suramo in iraa demergimur'. Neque vitiis op-
solus ei colendusesl. pressos, sed ipsa vilia; neque peccantes, sed ipsa
77. Audisti quanla vis sil animocac potcntia : quod peccata oderimus. Omnibus enim subvehtum velle de-
ul breviter eolligam, quemadmodum fatendum esl, bemus, etiam qui nos Iseserunt, aUt lsedere, aut omni-
animam humanam non esse quod Deus esi; ila prse- no Isedivolunl. Hsecesl vera, haecperfeCla,haecsola
sumendum , nihil inter omnia quoecrcavif, Deo esse religio, per quam Deoreconciliari pertinet ad animse,
propinquius. ldcoque divine ac singulariter in Eccle- de qua quserimus,maghitudinem, quase libertatc di-
sia catliolica tradilur, nullam crealuram colendamesse gnam facit: nara ille ab omnibus liberat, cui servire
animm (libenlius eniiii loquor his verbis quibus milii Ptonibus ulilissimum esl, et in eujus servitio placere
2
bsec insinuata sunt), sed ipsum tantummodo reram, perfecfa et sola Iibertas est. Sed video mepene
quse sunt, omnium Creatorem , exquoomnia, per excessisse metas propositi mei, ac sine ulla interroga-
quem omnia, in quo omnia ; id est incommulabile tione taradiu tibi multa dixisse : neque id me poenitet.
principium, incommutabilemsapieniiam, incommuta- Nam ciim sint isla per tanimultas Ecclesisescripturas
bilem charitatem , unum Deum verum l atque perfe- dispersa, quanquam ea non incommode collegisse vi-
ctum, qui nunquam non fuerit, nunquamnon erit, deamur, plene tamen intelligi nequeunt; nisi quisque
nunquam aliler fuerit, nunquam aliter erit; quo nihil in illorum seplem quarto gradu forliter agens, pieta-
sit secrefius, nihil proesentius; qui difficile invenitur temque custodiens, et ad ea percipienda sanitatem ac
ubisit, difficiliusubi non sit; cum quo esse nonom- robur comparans, inquirat omnia singillalim, diligen-
1 SicpleriqUeMss.cumEr.AtBad.et Lov.habent: id est tissime ac sagacissime : namque illis omnibus gradi-
ineommutabiiem verilatem,incommutabilem bus inest distincla et propria pulchriludo, quos actus
incommutdbikm mternitatem,
virtutem,iiicommutabilemcharitatem,mum melius appellamus.
verumDeum.MSS. tres: id estincommutabilemwlernilalem,
incommulabilem vuriiatem, incommutabilem clmrilatem, 1 ita Par. Er. ven. Lov.m B., demergitur. M.
unumverimiDeum. a siclegendumexauctoritateMss.Ehniip\i.:[perfectesola.l
1079 ADM0NITI0DE SEQUEMTBUS SEX LIBRIS DE MUSICA. 1080
CAPUT XXXV.— Aclus animmjuxta seplem ordinis legisque perturbet. DalUmest enim a sapien-
prmfalosgradus varie appellanlur. lissimo atque inviclissimo toiius creaturee Domino.
79. Quoerimusquippe dc animse potenlia, et fieri Sed ista ul videndasunt videre, paucorum est; neque
potest ut hsec omnia simul agat, sed id solum sibi ad hoc quisquam nisi vera religione fit idoneus. Est
agere videatur quod agit cum difficultate, aul certe enim religio vera, qua se uni Deoanima, unde se pec-
cum timore'. Agit enim boc multo quam csetera al- calo velut abruperat, reconciliatione religat. Inneclit
tentior. Ascendentibusigitur sursum versus , primus ergo animam in illo actu lertio, atqtte incipil ducere;
actus, docendi causa , dicatur animalio; secundus, purgal in quarto; reformal in quinlo; inlroducit in
sensus; tertius, ars; quartus, virtus; quinlus, iran- sexto; pascit in septimo. Alque hoc fit alias citius,
quillilas ; sexlus, ingressio; sepiimus, contemplalio. alias tardius, ut quaeque amore ac meriiis valent:
Possunt et hoc modo appellari: de cor.pore; per cor- omnia lamen Deus justissime, moderatissime, pul-
pus; circa corpus; ad seipsam; in scipsa ; ad Deura; cherrime facil, quoquomodo sese habere voluerint de
apud Deum. Possunl et sic : pulchre de alio; pulchre quibus facil. Janivero eliam puerorum infanlitim con-
per aliud; pulchre circa aliud; pulchre ad pulchrum; secraliones quantum prosint, obscurissima queestio
pulchre in pulchro;pulchre ad pulchritudinem;pulchre est, nonniltil lamen prodessc credendum est. Inveniet
apud pulchritudinem. De quibus omnibus post requi- hoc ratio, cuin qua:ri oportuerit : quanquam et alia
res, si quid videbitur aperiendum : nunc ideo volui lo- multa jamdiu quserenda libi potius aliquando, quam
ties ista signare vocabulis, ne le moveal cum alii aliis cognoscenda prolulerim. Quodfiel utilissime, si duce
nominibus eadem vocant, aul aliter etiam parliuniur; pielate requirantur.
et ob boc aut ista aut ilja improbes. Innuinerabilibus 81. Quse cum ita sint, quis est qui jusle stomache-
enim modis esedem res et appellari, el dividi possunt
• lur, quod agendo atque administrando corpori anima
rectissime ac sublilissime ; sed in tanta copia modo data sit, cum tanlus et lam divinus rerum ordo con-
rum utitur quisquc, quo se congruenler uti evistimat. nccli melius non
— possit; aul quoerendumputel, qualis
CAPUT XXXYI. Allingunlur^reliqum de anima in hoc mortali el fragili corpore efficialur, cum et in
qumsliones.Quw sil religiovera. morlem propter peccalurnjure contrusa sit, ct virtufe
80. Deus igilur summtis ct verus lege inviola- hic etiam
possit excellere; aul qualis posl boc corpus
bili et incorrupla, qua omne quod condidit regit, futura sit, cum et pcena mortis necessai-iomanere de-
subjicit anima?corpus, animain sibi, el sie omnia sibi: beat manente peccalo, et virtuii pielalique sil Deus
neque in ullo aclu eam deserit, sive pcena, sive pra> id est verilas ipsa, praemium? Quare si jatn pla-
mio. Id eilim judicavit esse pulcherrimum, ut csset ipse,
ct ita naturae or- cel, tam longum sermonem lerminemus aliquando, et
quidquidest, quomodo cst; gradibus Dei praeceptis vigilanlissimc ct rcligiosis-
implendis
dinaretur, ul consideranles universitatem nulla offen- sime demus : non esi enini alia fuga de iantis
deret ex ulla parle deformitas; omnisque animoepce- operam
malis. Si quid autem obscurius a me dictumest quam
na et omne prsemiumconferret semper aliquid pro-
2 velles, faciloul memoriaemandalumalias oppurlimius
portione juslae pitlchritudini disposilionique rerum enini deeril nobis quaerenlibusse, qui
omnium. Dalum est enim animso liberura arbitrium, requiras. Neque
desuper cst Magister omnium. E. Ego vero et hac
quod qui nugatoriis ratiocinationibus labefaclare co- oratione iia sum ut eam inlerpellare nefas
affectus,
nantur, usque adeo coecisunl, ut ne ista ipsa quidem si libi modus sermonis hic placet,
vana atque sacrilega propria voluntatc se dicere in- putaverim : et
tresque illeequoestionesquoeremanebant, tam brevi-
lelligant. Nec taraen ita liberum arbitrium animee da- in visacsttnt; cedam ju-
tum est, ul quodlibet eo moliens, ullam parlem divini ler perslringendoe praesenlia rebus
dicio tuo, ac deinceps tam magnis invesiigandis,
3 in MSS.quatuormelioris nolse,cum amore.
s Edd.,atiquid At non modo tempus propter luas occupationes, sed
proporlwnijustmpukhriludinis. Mss.,
firoporlkme;tumqueexillis Ires,juslm pulchriludini. eliam meipsum opporluniorem observabo.
ADMONITIO
DE SEQUENTIBDS SEX LIBRIS DE MDSIGA
Ex disciplinarum libris quos AugustinusMediolani, cum esset Baplismumpercepturus anno Christi treceu-
tesimo octogesimoseptimo delibavit (Vide Relracl. lib. 1, cap. 6), quanquam caeieri perierint (nam de Gram-
matica, Principia Dialecticoe,Calegorise, et Principia Rhetoricae, qui libri inter ejus opera sunt haclenus
vulgati, supposilitiosesse in appendice ostendemus), sex isti de Mtisica,iique inlegerrimi ad nos usque perve-
nerunt; sludiosius nimirum a librariis descripli,' c.umsuis oinnibusnumeris absoluti prodiissent circiter annurn
Christi, ut videtur, Irecentesimumoclogesimum nonura, quo tempore post edilos libros deGenesicontra Ma-
nichseos iis perficiendis in Africai se vacavisse innuil Attgusiinus Iibro prirao Retraclationum , capite
ivndecimo. Eumporro dialogos bosce cum Licentio habuisse ferunt manuscripti plerique eliara vetu-
4081 DE MUSICA, S. AUGUSTINi LIBER PRIMUS. 1088
stiores ; quod nescimus an intelligi possit ex iliis Licenlii ad Auguslinum versibus in epistola vigesima
sexta :
Prassentemipsamihite reddent, si mihimorem
Gesseris,et libros, quibusinie lenta recumbit
Musica,tradideris; nam ferveotolus in illos.
In primo libro definitio Musicse, et qui ad hujusce disciplinee considerationem pertinent, numcrosornni
niotuum species explicantur. In secundo disputalur de syllabis pedibusque metricis. In teriio proponitnr ira-
ctaudum singillatimde rhythmo, de metro et de versu; alque hic primum rhythmi ratio et proprielates tra-
dunlur : lumque incipit tractatio de metro; quse in quarto Iibro continuatur. In quinlo disseritur de versu.
Quse porro haclenus multa cum erudifione traclavit Augustinus, vocat ipse nugacitatem, quam apud benevolos
officiosiIaboris nomine deprecatur initio libri sexti, ubi deinceps studiosorum mentes ex numerorum consi-
deralione ad Deum provehit.
S. AUGUSTINUS, EPIST.101, MEMOMO EPISCOPO.
ii Verum quia in omnibusrerum motibus quid numeri valeant, facilius consideralur in vocibus, eaque con-
sideratio quibusdam quasi gradatis itineribus nilitur ad superna intima verilalis, in quibus viis ostendil se sa-
pienlia hilariter, el in omni providentia occurrit amantibus : inilio nostri otii cum a curis majoribus magisque
necessariis vacabat animus, voluiper isia qusea nobis desiderasti scripta proludere, quando conscripsi desolo
rbythmo sex libros, et de melo scribere alios forsilan sex, faieor, disponebam, cum mihi otium futurum spera-
bam. Sed posteaquam mihi curarum ecclesiasticarum sarcina imposila est, omnes illsedelicisefugere de mani-
bus, ila ut vix nunc ipsum codicem inveniam, quoniam tuam voluntatem, nec petitionem, sed jussionem, con-
temnere nequeo. Quod sane opusculum si potuero mitlere, non quidem me libi obtemperasse, verumtamen le
hoca me lantopere flagitasse pcenitebit. Difficillimequippe iiitelligunlur in eo quinque libri, si non adsii qui
noii solum disputaniium possit separare personas, verum eliam pronunliando ita sonare morulas syllabarum,
ul eis exprirnantur sensumque aurium feriant genera numerorum : maxime quia in quibusdam etiam silentiorum
dimensa imervalla miscentur, quse omnino senliri nequeunl, nisi auditorem pronuntialor informet. Sextum
sane librum quem emendalum reperi, ubi est omnis fructus coeterorum, non distuli mittere Cliaritati luoe: for-
tassis ipse luam non mullum refugiet gravitatem. J
Vide preeterea librum 1, cap. 11, Retractationum, col. 600-602, a verbis, Deinde, ut supra,
n. 1, usque ad verba n. k, Satis diu pene. M.
HIPPONENSIS EPISCOPl
PE MUSICA
LIBRI SEX («)
LIBER PRIMUS.
Traditurniusicsedefinitio;et qui ad hujuscedisciplinaa
considerationempertinent, motuumnumerosorumspeciesac
proportioexplicanlur.
CAPUTPRIMUM.—Sonorumcerlasdimensionesobser- M. Bonus,qui pes est ? D. Idem qui el modus. M. Hoc

vare non ad grammaticamspeclat, sed ad musicam. est ergo modus, quod bonus. D. Non. M. Cur ergo
1. MAGISTER : Modus, qui pes esl? DISCIPULUS l: idem? D. Quia idem in sono, in significatione aliud.
Pyrrbicbius. M. Quot temporum est? D. Duum. M. Concedis ergoeumdem sonum essecum dici.mus,
ADMONITIO PP.BENEDICTKOUUM.
Amendisprope innumerisexpurgatisunt (Libride Musica)ad Mss.Corbeiensemoptimaenotse,Arnulfensem,Albinensem,
victoriuum,Regium,vaticanum;ad lectionesex Belgicisquatuorper Lovaniensescollectas;et ad editionesAm.Er. et Lov.
Frselerealibri quinquepriores ad aliumYictorinumet ad KavarricumMss.collaiistmt; sextus demum Iiber ad alimn
Kavar.et aliumvictor. ad unum majorisconventusAugustinianorum Faris. et ad Benignianum.
fomparavimiisprwtereaeasomneseditionesinitioRct\'&cm.iom}m et Confessionum memoratas, necnonduosnegice
EibliotliecwKss., numerisA, 7200,et B, 7251 designalos,ac operisJugusliniani quamdamepilomenex ipsispotissimum
juguslini verbisconcinnatam, quamAiigelusuaius in pervetuslocodice tibliothecmvatkanw reperit ediditquenomm,
anno1828,iu tomo 5, parte 5, pag. 116-13i,novseCollectionisscriptorumveterume vaticauisCdd.expressse. M.
1 In capiteOperis, aiiudAlbinensemMss.habetur: inci- cutoresAugustinuset Licenliusex nominedesignanturper
pit dialogonm."ugustiniet LicentiideMuskq tiber primus. tolum opus, ubicumquein editisnotseaffixaisunt Magistri
litulum persimilempraeferunlRegiuscodex et Victorini ac Discipuli.
duo. m MSS. autemCorb.Arnulf.et aUisplerisque, interlo- («) inchoatian. Christi387, perfecticirciterau. 3S9,
1083 DE MUSICA,S. AUGUSTINI 1084
ikbdus, et, bonus.D. Littefaruni soho ista video dis- uno pene verbo tantse disciplinsedefmitio continelur.
crepare, coeteraauiem paria esse. M. Quid? cum enun- Non enim tale aliquid liic discendum est, quale qui-
Uamus, poneverbum, et pone adverbium; proeter id libet cantores histrionesque noverunt. M. IHud supe-
quod significatiodiversa est, nihil libi videtur sonus rius, quod in omnibus eliam praeter musicam faetis
dislare? D. Dislat omtiino. M. Unde disfat, cum et modus servandus est, et tamen in musica modulatio
iisdem leniporibus ulrumque, et iisdem litteris con- dicilur, non le moveal; nisi forte ignoras dictionem
stel? D. Eo dislat 4 quod in diversis locis habent aeu oratoris proprie nominari. D. Non ignoro : sed quor-
men. M. Cujus landem artis est ista dignoscere? D. k sum isiuc? M. Quia el puer tuus quamlibel impolitis-
grammaticis hse.caudire soleo, ct ibi ea didici; sed simus et rusticissimus, curiivel Uiioverbo interroganti
utrum hoc ejusdem artis sil proprium, an aliunde tibi respondelj fateris eum aJiquiddicere ? D. Fateor.
usurpatum , nescio. M. Post isla videbimus : nunc M. Ergo etilleoraiorcst? D. Non.ilf. Noriigitur diclio-
illud qusero, ulrum si lympanum vel chordam bis perne usus est cum aliquid dixerit, quariivisdictioneraa
cuterem tam raptim et velociler quani euni enuntia- dieendodtetatnesse faieamur.D. Concedo: sed et hoc
mus iiiodus, aul bonus; agriosceres et tibi eaderii quo periirieal requiro. M. Ad id scilicet ut inlelligas
tempora esse, an noii. D. Agrioseerem. M. Vocares hiodUlationCinposse ad Solarii riiusicam pertinere,
ergo pcdem pyrrhicliiuhi. D. Vdearem. M. Nomen qUamvismodustinde flexuhiverbum esl, possil etiam
hujus pcdis a quo, nisi a grammalico , didicisti? D. in aliis rebus Pfese:queinadmodumdictioproprie tribui-
Fateor. M. Ergo de omnibus liujusmodi soiiis gram- lur oraloribus, quariivisdicat aliquid oninis qui loqui-
maticus judicabit; an per leipsum istos pulsus didi- tur, eta disceridOdiclio nominata sit. D. Jam intelligo.
cisti, sed nomen quod iriiponeres, a grammatico au- 3. M. Illud ergOquod abste postea dictum est, multa
dieras? D. Ita est. M. Et austis es nomen quod te essc in caneridoel saltando vilia, in quibus si modula-
grammalica docuit, transrerre ad eamrem, quam nori tionis nomen accipimus, pene divina ista disciplina
perlhiere ad grammaiicam eonfiieris? D. Video noh vilescit; cautissirae oraninoabs le animadversumest.
ob aliud pedi nomeii inipositnm, quam propter lem- Itaque disculiamus primum quid sit modulari, deinde
porum dimensioiiem; quam ubicumque cognovero, eo quid sit bene modulari: non eiiim fruslra est defini-
transferre illtid vocabulum cur non audeo ? Sed etsl tioni addilum. Poslremo eiiam quod ibi scientia po-
alia vocabula sunl imponenda, cum ejusdem dimen- sitaest, non est conteriinendum: nam his tribus, nisi
sioriis soni smit, sed ad grammaiicos tamen non per- fallor, defmiiio illa perfecla est. D. Ila fiat. M. Igitur
tinent; quid milii est de nominibus laborare, cum res quoniani fatemur hiodulationema modo esse nomina-
aperta sil? M. Nec ego id volo : sed tamen cum vilam; nurnqtiidnam libi videtur metuendum ne aut
deas innumerabilia genera sonorum, in quibus cerloe excedatur modus, aul non impleatur nisi in rebus
dimensiones observari possunl, quse genera fatemur quoemolu aliquo fiunt? aut si nihil moveatur, possu-
gramnialicscdisciplinse non esse tribuenda ; nonne mus formidare he proeierniodumaliquid fiat?i). Nullo
censes esse aliain aliquam disciplinam, quseqnidquid: paclo. M. Ergo modulalio non incongrue dicilur mo-
Sn bujusmodi sit vocibus nunierostim artiliciosumque,. vendi quoedamperilia, vel certe qua fit ut bene ali-
conlineal? JD.Piobabile milii videiur. Jlf. Quod ejus quid movealur. Non enim possumus dicere behe mo-
CSsenomen exisiimas? Nam opiiior nnn tibi novumi veri aliquid, si modum non servat. D. Non possurous
esse omnipolenliam quamdam canendi Musis solere quidem : sed necesse eril rursus istam modiilationem
conccdi. Ihccesl, nisi fallor, illa quscStusica nomina- in omnibtts bene factis intelligere. Nihil quippe nisi
tuf. D. Ei egb hanc esse exislimo. bene movcndo, bcne fieri video. M. Quid si forte ista
CAPUT U. — Musicaquid sil. Modutari yuid sil. omnia per musicam fiant, quamvis modulalionis no-
2. M. Sed jam placel nobis de nomliie iiiiriimela- nien in cujuscemodi * organis magis trilum sit, nec
borare : modo inquiramus, si videlur, qusun diligen- immcrito? Namcredo videri libi aliud esse tornatum
lissiine possumus , omnem bujus qiuccnmque est aliquid ligneum. vel argenleum, velcujuscematerise;
disciplinsevim atque rationem. D. Inquiramus sane: aliud autem ipsum motum artificis, cum illa tornan-
nam Imclotum quidquid est, mullum nosse desidero. tur. D. Assentior niullum differre. M. Nnmquidnam
M Delini ergo musicara. D. Non audeo. M. Poles ergo ipse moius propier se appeiitur, et non propter
saltem definitionem meara probare? D. Experibor, id quod vult esse tornalum? D. Manifestumest. M.
si dixeris. Jlf. Musica est scienlia bene modulandi. Quid? si membra non ob aliud moverel, nisi utpulchre
An tibi non videlur? D. Yiderelur fortasse, si mibi ac decore moverentur, cum facere aliud nisi saltare di-
liquerel quid sil ipsa modulalio. M. Nuniquidnamhoc cereinus ? D. Ila videtnr. M. Quando ergo censes ali-
verbum quod modulari dicilur, aut nunquam audisti, quam rem proeslareetquasidomiiiari?cumpropler se-
aul uspiam nisiin eo quod ad cantandum saltandumve ipsam,ancumpropieraliudappeiitur? D. Quis negat
peiiinerel? D. Ila est qttidem : sed quia video modu- cum propter seipsam? M. Repele nunc illud superias
Iari a modo esse dicium, cum in omnibusbene faclis quod de modulatione diximus: nara ila eam posuera-
modus servandus sit, et multa etiam in canendo ac mus, quasi quamdam movendi esse periliam, et vide
saltando quamvis delectent, vilissima sint; volo ple- ubi magisbabere sedem debeat hoe nomen:in eo motu
nissime accipere quid prorsus sit ipsa modulatio, quc* qui velut liber est, id est propler se ipse appetitur,et
1 Distant,juxta cd. MS.A et edd. Er.Lugd. M., * sicMS.B; at MS;A,hujuscemodi.wl&.eijuscemodi. Mi
10SS LIBER PRIMUS. ifigg
per se ipse delectat; anin eoqui servit quodammodc : ter audiunt; eum videamuselephahtoS;urs'os, aliaque
nam quasi serviunt omnia quse non sibi sunt, sed ad nonnulla genera bestiarum ad cantus inoveri, avesqug
aliquid aliud referunlur. D. In eo scilicet qui propter ipsas deleelari suis vocibus (nori enirn nullo extra
se appelitur. M. Ergo scicnliam modulandi jam pro- proposito ' commodo tam impense id agerent sine
babile est csse scientiam bene mcvendi; ita ut motus quadam libidine); nonne pecoribus compararidisurit?
per se ipse appetalur, atque ob hoc per se ipse de- D. Censeo : sed pene in omne genus humahuih teridit
lectel. D. Probabile sane. hsec contumelia. M. Non est quod putas. Nam niagfti
CAPUT III. — Benemodulari quid sil, el cur in mu- viri, etsi musicam nesciunt, aut congruere plebi vo-
sicw definitioneposilum. lunl, quse non mullum a pecoribus distat, et cujus
i. M. Cur ergo addilum est, bene; cum jam ipsa ingensest numerus, quod modeslissime acprudentis- l-
modulatio nisi bene moveatur, esse non possit? D. sime faciunt (sed de hoc nunc disserendi locus noir
Nescio, et queraadmodum mihi ereptum sit ignoro : est); aul post magnas curas relaxahdi SCreparandi
nam hoc requirendum animo hoeserat. M. Potcrat animi graiia moderatissime ab iis aliquid Voluptalis
omnino nulla de hoc verbo controversia fieri, ul jam assumitur. Qtiam inlerdum sic capere modestissiihura
musicam sublato eo quod posilum esl, bene, tantum est; ab ea vero capi vel interdum, lurpe atque ihde-
scienliam modulandi definiremus. D. Quis enim ferat, corum est.
si enodare lotum ita velis? M. Musica est scientia 6. Sed quid tibi videtur ? qui vel libiis eanunt vel
bene movendi. Sed quia bene moveri jam dici polest, cithara, alque hujusmodi instrumeiitis, numquidnahi
*
quidquid numerose servatis temporum aique inter- possunt luscinise comparari ? D. Non. M. Quid igilur
vallorum dimensionibusmovetur (jam enim delectat, distant? D. Quod in istis artem quamdam esse video,
et ob hoc modulationon incongruejam vocatur); fieri iu illa vero solam naturam. M. Yerisimile dicis ; sed
autem potest, ut ista numerosiias atque dimensiode- ars tibi videtur ista esse dicenda, etiamsi quadam imi-
Iectet, quando non opus est; ut si quis suavissime ca- tatione id faciunt? D. Cur non? Nam video lanturh
nens, etpulchre saltansj velit eo ipso lascivire, cum valere in artibus imitationem, ut, ea sublata, omiies
res severilatem desiderat: non bene utique numerosa pene perimanlur. Prsebent enim se magistri ad imi-
modulatione ulitur; id est ea molione qusejam bona, tandum, el hoc ipsumest quod vocant docere. M. Yi-
ex eo quia numerosa est, dici potest, male ille, id est detur tibi ars ratio esse quacdam, et ii qui arte utun-
incongruenter utitur. Unde aliud est modulari, aliud tur, ratione uti: an aliler putas? D. Yidetur. ilf.
bene modulari.Nam modulatio ad quemvis cantorem, Quisquis igitur ralione uti non potest, arte non utilur.
taulum qui non erret in illis dimensionibus vocum ac D. Et hoc concedo. M. Censesne muta aniinalia, quse
sonorum; bona vero modulatioad hanc liberalem dis- • etiam irrationalia dicuntur, uti posse ralione ?D. Nulld
ciplinam, id est ad musicam, pertinere arbitranda est. modo. M. Aut igitur picas et psittacos et corvos ra-
Quod si nec illa bona tibi motio videtur, ex eo quia lionalia esse dicturus es animalia, aut imitalioneih
inepta est, quamvisarlificiosenumerosamesse fateare; nomine arlis temere vocasti. Yidemus enim has aves
teneamus illud nostrum, quod ubique servandum est, et multa canere ac sonare quodam humano usu, et
ne certamen verbi, re satis elucente, nos torqueat; nonnisi imitando facere : nisi tu aliter credis. D. Quo-
nihilque curemus, ulrum musica modulandi, an bene modo hoc confeceris, etquanlum conlra responsionerh,
modulandi scientia describatur. D. Amo quidem rixas meam valeat, nondum plane intelligo. M. Qusesive-
verborum prseterire atque contemnere, non tamen ram ex le, utrum cilharislas et libicines, et hujusmodi
mihi displicet ista distinclio. aliud genus hominum, arlem diceres habere, eliamsi
CAPUTIY.—Sckntiacur in musicmdcfinitioneponilur. id quod in canendo faciunt, iniilatione asseculi suiit.
5. M. Reslal ut quseramus cur sit in definitione Dixisli esse artem , lanlumque id valere affirmasli, ut
scienlia. D. Ita fiat : nam hoc flagitare ordinem me- omnes pene tibi artes periclitari viderentur inrilatione
mini. M. Responde igilur, utrum libi videatur bene sublata. Ex quo jam colligi potest, omnem qui imi-i
modulari vocem luscinia verna parte anni: nam et tando assequilur aliquid, arle uti; etiamsi forle non
numerosus est el suavissiriiusille canlus, et, nisi fal- omnis qui arleulilur, imitando eam perceperit. At'"
lor, tempori congruit. D. YidetUr omnino. M. Num- si omnis imitalio ars est, et ars omnis ratio; omriis
quidnam liberalishujus dilciplinseperita est? D. Non. imitatio ratio : ralione aulem non utitur irrationalc
M. Vides igitur nomen scienlise definilioni perneces- animat; non igitur habel arlem : habet autem imila-
sarium. D. Video prorsus. M. Dic mihi ergo, quseso tionem; non est igilur ars imitalio. D. Ego raultas.
le; nonne lales libi omnes videntur, qualis illa lusci- artes irailatione constare dixi, non ipsam imitationerii.
nia est, qui sensu quodam ducti bene canunt, hoc est arlcmvocavi. Jf.Quse igilur artes imilatione constant,,
numerose id faciunl ac suaviter, quamvis interrogali non eas censes ralione constare? D. Imo utroque
dc ipsisnumeris, vel de intervallis acutarum gravium- pulo eas constare. M. Nihil repugno, sed scieritiamuv
quevocum, respondere non possint? D. Simillimos quo ponis; in ratione, an in imitalione? D. El hoc in
eos puto. M. Quid? ii qui illos sine isla scientia liben- utroque. M. Ergo scientiam illis avibus dabis, quibus;
1 Sicinirss.; at Lov., quidqvidnumerositatis imilationem non adimis. D. Non dabo : ita enim dixi
temporum.
Am.et Er. habeiU,quidquidnmnerosilatis,quwtemporum. 1 inB., posito.MS.A, vatic. cd., proposito. M. . (
*- Benedictinisadstipulaturvatic. cd. M. 2 m B., aut. Mss.Aet B, at. M. -•
1087 DE MUSICA, S. AUGUSTINI 1088
in ulroque esse scientiam, ut in sola imitatione esse M. Quid putas, nisi quod scientiam qui soli animo
non possit. Jlf. Quid? in sola ratione videtur tibi esse tribuit, eamque omnibus irralionalibus animantibus
posse? D. Videtur. Jlf. Aliud igitur pulas esse artem, adimit, neque in sensu eam, neque in mcmoria (nam
aliud scientiam. Siquidem scienlia et in sola ratione illud non csl sine corpore, et utrumque eliam in
esse potest, ars aulem rationi jungit iinilaiionem. bestia est), sed in solo intellectu collocavil? D. Et
D. Non video esse consequens. Non enim omnes, sed boc cxspecto quid te adjuvet. M. Nihil aliud, nisi
mullas artes dixeram, simul ralione atqtie imilatione omiies qui sensum sequuntur, et quod in eo delectai,
, constare. M. Quid? scienliam vocabisne eiiam illam, niemorise commendant, atque secundum id corpus
quse his duobus simul constal; an ei solam partem roovenles, vim quamdain imitalionis adjunguul; non
ralionis attribues ? D. Quid enim me prohibet voeare cos liabere scicntiam, quamvis perite ac docte mulla
scienliam, cum rationi adjungilur imitatio? facere videantnr, si rcm ipsam qtiam profilentur aut
i 7. Jlf. Quoniam nunc agimus de citliarista ct libi- cxhibent, intelleclus pttiilalc ac. veritatc non teneant.
cine, id est de musicis rebus; volo mihi dicas, uirum At si tales esse istos theairicos operarios ralio dc-
corpori tribuendum sit, id est oblemperationi cuidam monslraverit; nihil crit, tit opinor, cur dubiles eis
corporis, si quid isli bomines imiialione faciunl. ncgarc scienliam, el ob hoc miisicam, quoc scientia
D. Ego istam et animo simul et corpori tribuendam modulandi csl, nequaquam concedere. jD.Explica
puto : quanquam idipsum verbum salis propric abs le lioc ; vidcanius quale sit.
positum esl, quod obtemperalionem corporis appel- 9. Jlf. Mobililatemdigilorumceleriorem vel pigrio-
lasti : non enim oblemperare nisi animo poiesi. rcni crcdo le non scicntioe,sed ustti dare. D. Cur ita
M. Video le cautissime iinilaiionem non soli corpori credis id? Jlf. Quia superius soli animo scienliam tri-
voluisse concedere. Sed numquid scienliam negabis buebas , hoc autcm quanquam imperanle auimo ta-
ad solum animum pcrtinere ? D. Quis hoc negaverit? men csse corporis vides. D. Sed cufn sciens animus
M. Nullomodo igilur scienliam in sonis nervorum l et boc impcral corpori, magis lioc scicnli animo, quara
libiarum, siniul et ralioni et imilationi Iribuere sine- servientibus membris tribuendutn ptito. Jlf. Nonne
ris. Illa cnim imitatio non cst, ut confessus es, sine censes posse fieri ut iinus alium scicntia prxcedat,
corpore; scientiam vero solius animi esse dixisti. cum ilic imperitior multo facilius et expeditius digi-
D. Ex iis quidem quse tibi concessi, fateor hoc csse tos moveat? D. Censeo. M. At si motus celer etex-
confeclum : sed quid ad rem ? Habebit enim et tibicen pedilior digitorum seienlioctribucndus csset, tanlo in
scientiam in animo. Ncque enim cum ei accedit imi- co quisque excelleret, qtianlo essct scientior. D. Con-
talio, quam sine corpore dcdi essc non posse, adimct cedo. M. Attende etiam istud. Nam opinor nonnun-
illud quod animo amplectitur. ilf. Non adimel qui- quam te animadverlisse fabros, vel bujusmodiopifices,
dem : nec cgo affirmo eos, a quibus organa ista ira- ascia sive securi eumdem locum feviendo repelere,
clanlur, omncs carere scientia, sed non habere omnes et non alio quara eo quo intendit animus iclum per-
dico. lslam cnim ad hoc volvimus qusestioneni, ut ducere; quod nos lentanles cura assequi nequimus,
intelligamus, si possumus, quam recle sil scienlia in ab eis socpe irridemur. D. Ita est ut dicis. M. Ergo
jlla dcfinilione musicoeposita; quam si omnes tibiei- cum id nos facere non valemus, numquid ignoramus
nes et fidicines, ct id genus alii quilibel habent, nihil quid feriri debeat, vel quantum debeat amputari? D.
ista disciplina pulo essc vilius, niliil abjectius. Soepeignoramus, ssepe scimus. M. Fac ergo aliquem
8. Sed aliende quam diligentissime, ul quotl diu nosse omnia, quoe fabri facere debeant, et perfecle
jam molimur appareat. Certe enim jam liiilii dedisii nosse, minus lamen valere in opere; sed eisdem
insoloanimo habitare scienliam. D. Quidni dederim? ipsis qui (acillime operantur, multa diclare solerlius
M. Quid? sensum auritim aninione, an rorpori, an quam illi.per se judicare 'possenl; an id usu evenire
ulriqueconcedis? D. Utrique. Jlf. Quid memoriam? negas? D. Non nego. M. Non igitur solum movendi
D. Animo pulo esse tribuendam. Non cnini si per sen- celerilas alque facilitas, sed etiam molionis modus
sus percipimns aliqnid quod memorioe commcnda- ipse in membris, usui potius quam scientise tribuen-
mus, ideo in corporc memoria esse putanda est. dus est. Nam si aliter esset, eo quisque manibus me-
M. Magnaforlasse ista quoesliocst, neque huic oppor- lius uterelur quo esset perilior: quod licct ad Ubias
tuna sermoni. Sed quod proposito sat est, pulo te ciiharasve referamus, nequod ibi digiti atque arliculi
l negare non posse, beslias habere memoriam. Nam et faciunt, quia difficile nobis;,est, scienlia polius quam
nidos post annum revisunt hirundines, et de capellis usu et sedula imitatione ac meditatione fieri pulemus.
D. Non queo resistere; nam et medicos audire soleo
, verissime dietum est:
Atqueipsaememoresredeunt in tecta capellae. doclissimos viros, soepein secandis, vel quoquo modo
(Georg.lib. 3, v. 510.) comprimendis membris, in eo quod manu ac ferro
Et canis heroem dominum, jamsuishominibus obli- fiat, ab imperitioribus anlecedi:'quod genus curandi
lum recognovisseproedicatur(Odyssemp,v. 291 seqq.). chirurgiam nominant, quo vocabulo salis significatur
Et innumerabilia, si velimus, animadvertere possu- operaria quoedam in manibus medendi consuetudo.
mus, quibus id quod dico manifesfumest. D. Nec ego Perge itaque ad cselera, et jam istam confice quoeslio-
isiud nego, etquid te adjuvet, vehemenler exspecto. nem.
1 m B., indkare; sic etiam Lov.; at Er. Lugd.ven. Mss,
1 rerborum,juxla tlss, A.et B, M. Aet B,judkare. M.
10S9 LIBER PRIMUS. ''
J0«ijy
CAPUTY. — Sensus musicesaninsit a natura. M. Num ergo negas emnem scientiam inlelligentia
contineri ? D. Quis negal ? M. Et musica igilur ibi est.
10. M. Illud restat, ut opinor, ut inveniamus, si D. Video ex ejus definitione id esse consequens. M.
possumus, has ipsas artes quse nobis per manus pla- Quid? plausus populi et omnia illa theatrica proemia,
cenfut illius usus polentes essent, non continuo nonne tibi ex eo genere videntur, quod iu poteslaie
scienliam, sed sensum ac memoriam seeulas : ne fortunse et imperitorum judicio positum est? D. Nihil
forte mihi dicas fieri quidem posse, ut scientia sine magis arbitror esse fortuitum obnoxiumque casibus et
usu sit, et major plerumque quam est in eis qui usu plebeise dominalioni nutibusque subjectum, quam illa
excellunt; sed tamen etiam illos adusum tantumnon suntomnia. Jlf. Hoccine igitur pretio cantus suos ven •
potuisse sine ulla scienlia pervenire. D. Aggredere : derent hislriones, si miisicam scirent? D. Non parnm
nam ita deberi manifestum est. M. Nunquamne hu- quidem hac conclusione commoveor, sed nonnihil
jusmodi histriones audisti sludiosius? D. PIus fortasse habeo quod conlradicam. Nam ille venditor solidi cum
quam vellem.Jlf. Undefieriputas,utimperitamullitudo isto comparandus non videtur : non enim accepto
explodal soepetibicinem nngatorios sonos efferentem; plausu aut qualibet sibi Iargila pecunia scientiam, si
rursumque plaudat bene canenli, et prorsus quanto quam forle habet qua populum delectavit, amittit; sed
suavius canilur, tanlo amplius et studiosiusmovealur ? onustior nummo, el laude hominum loetior, cum ea-
Numquidnam id a vulgo per artem musicam lieri cre- dem disciplina incolumi atque integra domum disce-
dendum est? D. Non. M. Quid igitur? D. Natura id dit: stultus aulem esset, si commoda illa contemne-
fleri puto, quse omnibus dedit sensum audiendi, quo ret, quse non adeplus multo esset ignobiiior atque
ista judicantur. Jlf. Recte putas. Sed jam eliam illud pauperior';"adeptus auiem nihilo esset indoctior.
vide, utrum ettibicen ipse hoc sensu prseditus sit. 12. M. Yide ergo utrum vel isto conficiamus quod
Quod si ita est, potest ejus sequens judicium movere volumus. Nam credo videri tibi multo esse prsestan-
digilos cum tibias inffaverit, et quod salis commode tius, id propter quod aliquid facimus, quam idipsum
pro arbitrio sonuerit, id notare ac mandare memorise, quod facimus. D. Manifestumest. Jlf. Qui ergo can-
atque id repetendo consueracere digitos eo ferri sine tat vel cantare discit, npn ob aliud nisi ut laudetur a
nlla trepidatione et errore, sive ab alio aceipiat id populo, vel omnino abs quovis homine, nonne judi-
quod canlet, sive ipse inveniat, illa de qua dictumest cat meliorem laudem illam esse quam cantum ? D.
ducenle atque approbante natura. Itaque cum sensura Negare non possum. Jlf. Quid? ille qui male de aliqua
memoria, et articuli memoriam sequunlur, Usu jam re judicat, videlur tibi eam scire? D. NuIIo modo,
edomiii atque proeparati; canit cum vult tauto melius nisi forle quoquo modo corruptus. M. Ergo qui vere
atque jucundius,.quanlo illis omnibus proestat quoe putat melius esse aliquid quod deierius est, nullo du-
superius ralio docuit cum besliis nos habere comrau- bitanle scienlia ejus caret. D. Ita est. Jlf. Quando igi-
nia, appetitum scilicet imitandi, sensum atque memo- tur mihi vel persuaseris vel ostenderis quemlibel hi-
riam. Numquid habes adversum ista quod dicas? D. slrionum non ideo illam, si quam habet facultatem,
Ego vero nihil habeo. Jam audire cupio cujusmodi sit vel assecutum esse vel exhibere ut populo placeat
illa disciplina, quam profecto a 'cognitione vilissimo- propter qusestum ant famam; concedam posse quem-
rum animorum video subtilissime vindicatam. quam et musicoehabere scientiam, et esse histrionem.
CAPUTVI. — Cantores thealricos nesciremusicam. Si autem perprobabile est, neminera esse histrionum
II. Jlf.Nondumest salis quodfaclum est, necad ejus qui non sibi professionis finem in pecunia seu gloria
cxplicalionemtransire nos sinam, nisi quemadmodum conslituat ac proponat, fateare necesse est aut inusi-
consiitit inter nos posse histriones sine isla scientia cam nescire histriones, aut magis expetendam esse ab
salisfacere voluptali auriura populariura; ila eliam aliis laudem, vel qusequealia fortuita ccmmoda, quam
nullo modo esse posse hislriones musiceestudiosos a nobismetipsis intelligentiam'. D. Yideo me, qui su-
peritosque constilerit. D. Mirumsi lioc effeceris. Jlf. periora concesserim, etiam istis cedere debere. Non
Facile id quidem, sed attenliore le milii opus est. D. enim mihi ullo modo videri polest de scena inveniri
Nunquam equidem, quod sciam, remissior in audien- posse talem virum, qui artem suam propter seipsam,
do fui, ab usqtie sermo iste sumpsit exordium : sed nPn propter extra posita commoda diligat; cum de
nunc me, faleor, multo erectiorem reddidisti. Jf. Gra- gymnasio vix talis invenialur : quanquam si quis exi-
lum habeo, quanquam tibi le commodesmagis. Itaque stit, vel exstiterit, non eo contemnendi musici, sed
responde, si Jplacet, utrum tibi vidcalur scire quid honorandi aliquando liistriones possint videri. Quam-
sit aureus solidus, qui eum sequo pretio vendere cu- obrem explica jam, si placet, tantam istam, qusejam
piens, decem nummos eum valere putaveril? D. Cui vilis mihi videri non potest, disciplinam.
hoc videalur? M. Nunc age, dic mibi, quid charius CAPUT VII. — Diu et non diu in motu.
habendum sit; quod nostra inlelligenlia conlinetur, 13. M: Faciam, imo tu facies. Nara egonihil aliud
an quod nobis fortuito imperitorum judicio iribuitur. quam rogabo te ac percontabor : tu vero lotum hoc
D. Nulli dubium est, Ionge illud primum pysestare quidquid est, et quod nunc nesciens quserere videris,
cseterisomnibus, qusene nostra quidem putanda sunt. 1 MS.A addit: Et quia.ab aliis
laudemet com-
moda, et a nobisinlelligentiamnonexpelunt
expetunt,cum prmjudi-
'' Hs.A, has ipsasquwnobisperplacentmanus. M. canlid quodviliusest, eoguod eslcarms,constat,
scientiamnonhabenl; additasaneperperam. M. quiaejus
1091 DE MUSICA, S. AUGUSTIM 10921
respondendo explicabis.Ilaque jara ex le qusero, utrum ad octo, el quidquid omnino est in duobus motibusifa
quisquam possit, et diu et velociter currere. D. Po- partes dimensas babenlibus ad invicem, ut possint
test. Jlf. Quid, tarde el velociler? D. Nullo modo. Jlf. dici tot ad toi; sive eequales numeri sint, sive alius
Aliud ergo csl diu, aliud larde. D. Aliud omnino. ilf. niajor, alius niinor. D. Jam intelligo, ,el fieri posse
Jtem qusero, quid puf.esdiuturnitati esse contrarium, concedo.
siculi est tarditali velocitas. D. Non milii occurril usi- CAPUT IX. — Jifo(«s rationabiles el irralionabiles,
latum nonien. Itaque diulurno niliil video quod op- connumerali el dinumerali.
ponam, nisi non diuturnum, ut ei quod dicitur, diu, 15. M. Illud eliam, ul opinor, intelligis, omnem
contrarium sit non diu, quia et velociter si nollem mensuram et modum immoderationi et infinitati'
dicere, et pro eo rton tarde dicerem, nibil aliud signi- rccte anteponi. D. Manifestissimumest. Jlf. Duo igitur
licaretur. Jlf. Yerum dicis. Nihil enim deperit, cum motus qui ad sese, ut dictum est, habenl aliquam nu-
ila loquimur, veritali. Nam et mihi si est hoc nomen, merosam dimensionem, iis qui eam non habentanle-
quod libi non occurrisse dicis, aut ignoratur a me, aut ponendi sunt. D. Et hoc manifeslum est atque conse-
in prsesenlia non venit in menlem. Quamobrem sic quens : illos enim certus quidam modus, alque men-
agamus, ut hoecbina contraria appellemus hoc modo, sura quse in numeris est, sibimet copulat; qua qui
diu et non diu, tarde el velociter. Ac p.rimumde diu- carent, non utique sibi aliqua ratione junguntur.
turno etnon diuturno disseramus, si placel. D. Ita fiat. Jlf. Appellemus ergo, si plaeei, illos qui inter se di-
CAPUT VIII. — Propositio in molu diutumo et non mensi sunt, ralionabilcs; illos autern qui ea dimen-
diulurno, sione carent, irrationabiles. D. Placet vero. Jlf. Jam
illud altende, utrum tibi videatur major concordia in
li. Jlf. Manifestumne libi esl, id dici diii fieri quod
idautemnon diu breve molibus ralidhabilibus eorura qui sequales sunt inier
per longum, quod per tempus
fit? D. Manifestum. M. Motus igiturqui fit, Verbigra- se, quam eorum qui sunt insequales. D. Cui hoc non
ad eum una hora dti- videatur ? Jlf. Porro insequalium, nonne alii sunt in
tia, duabus horis, nonne qui fit,
quibus possumus dicere, quota parte sua major aut
pJum lrabel lemporis? D. Quis hinc dubitaveril? Jlf.
Recipit ergo id quod diu vel non diu dicimus dimeu- cosequeUir minori, aut eum excedat, ul duo et quatuor,
siones hujusmodi et numeros, ut alius motus ad alium, vel sex et oelo; alii autem in quibus non idem dici
potest, sicut in his numeris, tria et decem, vel qua-
tanquam dup ad unum sit; id,est ut bis tanlum habeat tuor et undecim 2? Cernis
alius quantum semelâlius item ad alium lanquam profeclo in illis duobus nu-
meris superioribus dimidia parte majorem minori
tria ad dup, id esl ut tantas tres parles lemporis ha-
cooequari; in iis rursum quos posterius dixi, minorem
beat, quantas alius duas: alque ita pcr cseleros nume- a
ros licel currere, ut non sint spatia indefinita et inde- majore quarla parle majoris excedi : in his autem
sed habeant ad se duo motus nu- aliis, quales sunt tria et dccem, vel quatuor et unde-
tcrminata, aliquem
cim, videmus quidem nonnullam convenientiam, quia
nicrum; aut eumdem, velut unum ad unum, ad duo
ad tria ad aut non eum- parles ad se babent, de quibus dici possit, tot ad tot;
duo, iria, quatuor qualuors: sed numquid talem , qualis est in superioribus ? Nam
dem, utunum ad duo, duo ad tria, tria adquatuor; minori major eequelur, neque quola
aut unum ad tria, duo ad sex, etquidquid polesl 3 aJU neque quota parte
ad sese dimensionis oblinere. D. Planius isla parte minorem major excedat, dici ullo modo potest.
quid Nam neque tria quota pars sit denarii numeri, neque
quoeso. Jlf. Revertere ergo ad illas horas, et quod
qualuor quota pars sit undenarii, dixerit quispiam.
satis putabam dictum, cum de una hpra et de dua- Cum aulem dico ul consideres quota sit pars, liqui-
bus dixissem, per pmnia considera. Certe enim non dam
fieri motum unius ho- dico, et sine ullo additamento; sicuti est dimi-
negasposse aliquem tempore
alium duarum. D. est. dia, tertia, quarla, quinta, sexla, et deinceps; non ut
rae, et Yerum Jlf, Quid? trientes et semiuncioe,et hoc genus pracisionum ali-
alium duarum, alium trium non fateris? D. Fafeor.
quid addatur. D. Jam intelligo.
Jlf. Et alium tribus horis fieri, alium quatuor; rursus
16. Jlf. Ergo ex his insequalibusmotibus rationabili-
alium una, alium tribus; aut alhim duabus, aliumsex,
bus, quouiam duo genera subjeelis etiam numerorum
nonne rnanifeslum est? D. Manifesiurn.Jlf. Curergo
et illud non manifeslum sit ? Nam hoc dicebam -cum exemplis proposui, quos quibus anteponendos arbi-
traris? illosne in quibus illa quola pars dici potest, an
duos motus babere ad se posse aliquem numerum di- in
quibus non potest? D. Illos mihi ratio videtur anie-
cerem, velut unum ad duo, dup ad tria, Iria ad qua-
ponendos jubere, in quibus polest dici, ut demon-
luor; unum ad tria, dup ad sex, et si quos alios re- stratum est, quota parte sui major aut cosequetur mi-
censere volueris. His enim coguiiis, est etvpotestatis aut eum excedal, iis in quibus idem non evenit.
nori,
persequi csetera, si.ve seplem ad decem, sive quinque Jlf. Recte. Sed visne etiam his nomina
imponamus,
1 Mss.Aet Bac Edd.omnes non habent, alius quantum ut cum eos deinceps commemorare necesse
semel. sie legit valic. cd. : ut bis tanlum hubeat spatii, fuerit,
quantum habetilk qui una liorafit. M. 1 Mss.plures, et inforniiiatirecte anleponi.—Quodetiam
2 Sicveleres Mss.; at Edd.habent:Auteumdem,ut quan- ferunt Mss.nostriet vatic.cd. M.
tumtemporisunus,tantumteneataller,aul nonewndem,etc. ' 2 in B. : inwqualium, nonne alii sunt m quibus possu-
— Sicetiam Ms.Aet cd. vatic. M. mus dicere, quotaparle sua majoraut cowqueturminori,
3 cd. Vatic, polestomnino,additavoceomnino. M.
* cd.vatic. legitsimpliciter,cslpotestaiis,suhtetavocula aut eum exceaat; alii autemin quibusnonidemdici potest,
sicul.in his numeris, duo et quaiuor,vetsex cl octo.tocum
et. M. tmncdamusemendaluniex vatic. M.
1093 LIRER PRIMUS. 1094
—
cxpeditius loquamur? D. Volo sane. Jlf. Appellemus CAPUT XI.' Motus et numerusin infinilumprogre-
ergo istos quos prseponimus, connumeralos; illos audiens ut ad cerlam formam coercelur.
lem quibus hos preeponimus, dinumeratos: proplerea 18. Jlf. Probo et accipio sententiam luam : sed vi-
quia isii superiores non solum singuli numeranlur, desne omnes islos rationabiles molus, id est qui ad
sed etiamea parte qua major minori oequalurvel etim sese habent aliquam numerorum dimensjonem, in
excedit, se metiuntur el numeranl; illi autem poste- infinitum posse per numeros pergere, nisi rursus eos
riores singillatim tantummodo ad se numerantur, ea certa ratio coercuerit, el ad quemdam modumformam-
vero parlequa vel sequaturminori major, vel excedit que revocaverit? Nam ut primo de ipsis ocqualibus
non se meliunlur et numerant. Non enim p.olestin eis dicam ; unum ad unum, duo ad duo, tria ad tria, qua-
dici, aut quolies habeat minorem major; aut illud quo tuor ad quatuor, ac deinceps si persequar, quis (inis
excedit major minorem quoties habeat et major et erit, cum ipsius numeri finis nullus sit? Namque ista
minpr. D. Accipio et ista vocabula, el quantum valeo, vis numero inest, ut omnis dictus finitus sit, non di-
faciamul meminerim. clus autem infmitus. Et quod sequalibus evenit, hoc
etiam insequalibusevenire potes animadverlere, sive
CAPUT X. — et
Motus complicali sesquati.
complicalis, sive sesquaiis, sive connumeraUs, sive
17. Jlf. Age nune videamus connumeratorum quse dinumeratis. Si enim unum ad duo constituas, et in
possit esse partitio : namque arbitror eam esse perea multiplicatione permanere velis, dicendo unttm ad
spicuam. Unum enim genus est connumeralorum, in tria, unum ad quatuor, unum ad quinque, et deinceps;
quo minor immerus metitur majorem; id est ali- non erit finis : sive sola dupla, ut unum ad duo, duo
quoties eum habet major' sicut numeros duo et qua- ad qualuor, quatuor ad octo, octo ad sexdecim, et
luor esse diximus : videmus enim duo a quatuor bis deinde; hic quoque nullus estfinis: ita et tripla sola
liaberi; quse ler haberenlur, si non quatuor, sed sex et quadrupla sola, el quidquid horum tentare volueris,
ad duo poneremus; quater aulem, si octo; quinquies, in infinitum progrediuntur. Ita eliam sesquali: nam
si decem. Aliud gcnus est, in quo ea pars quaexcedit duo ad tria, tria ad qualuor, quatuor ad quinque cum
major miuorem, ambos melilur; id est aliquoties ha- dicimus; vides niliil prolubere cseferapersequi, n.ullo
bent eam et major et minor, quod in illis numeris jam resistente fine : sive islo modo velis in eodem genere
perspeximus, sex et octo. Nam pars illa qua exceditur perseverans, ut duo ad tria, quatuor ad sex, sex ad
minor, duo sunt, quos vides esse in octonario numero novem , octo ad duodecim', deeem ad quindecim, et
qualf.r, in senario ler : quare hos quoque motus de deinceps; sive in hoc genere, sive in cseteris, nullus
quibus agitur, et numeros per quos illustratur quod finis occurrit. Quid opus est dc dinum.eratisjam ii-,
iii molibus discere volumus, nolemus atque signemus eere, cum ex iis qusejam dicta sunt quivis intelligere
vocabulis. Nam eorum distinctio jamdudum , nisi possit, in iis quoque gradatim surgenlibus nullum esse
fallor, apparet. Quocirca, si libi jam videlur, illi ubi linem? An tibi non videtur?
mulliplicato minore flt major, vocenlur complicati; 19. D. Quid hoc vero verius dici polest? Spd jam
illi autem sesquati, veleri jam nomine. Nam sesque iUam rationem quse istam infinitatem revopal ad cer-
appellatur 2, ubi duo numeri ad se ea ralione affecti tum modum formamqueprsescribit quam excedere non
sunt, ut tot parles habeat ad minorem major, quota opprteal, avidissime cognoscere exspeclo. Jlf. Hanc
parte sui eum prsecedit: nam si esl tria ad duo, tertia quoque, ul aiia, lemelipsum nosse cognosces, cum
parte sui prsecedit majar minorem; si quatttor ad me interrogante vera responderis. Nam primo abs le
Iria, quarta ; si quinque ad quatuor, quinta, alque ita qusero,quoniam de numerosis motibus agimus, utrum
deinceps : eadem raiio est, et in sex ad quatuor, ocio ipsos debeamus consulere numeros, ut quas nobis le-
ad sex, decem ad octo; et inde licet hanc raiionem ges certas fixasque monstraverint, eas in illis, mp-
ets in consequentibus et in majoribus numeris anim- tibus aniinadvertendas observandasque judicemus.
advertere alque explorare. Nominis autem hujus ori- D, Placet vero : non enim quidquam ordinatius fieri
£inem non lacile dixerim : nisi forte sesque quasi se posse arbilror. Jlf. Ergo ab ipso, sividetur, principip,
absque diclum, id est absque se, quia quinque ad qua- numerorum capiamus consideralionis hujus exprdium
tuor *, absque quinta parte sua major hoc est quod et videamus, quantuni pro viribus raentis noslroetalia
minor. Quibus de rebus qusero quid libi videatur. valeinus intueri, quamam sit ratio, ut quamvis per in^
D. Mihivero et illa ralio dimensionum atque nume- unilum, ut dicfum esl, liumerus progrediatur, arti-
rorum videtur verissima ; el vocabula quse abs le im- culos quosdam lioniines in numerando fecerint; a
posita sunt, congrua mihi videnlur commemorandis quibus ad unum rursus redeant, quod est principium
eis rebus quas inlelleximus : et hujus origo nomi- numcrorum. In numerando enim progredimur ab uno
nis quam nunc explicasli, non est absurda, etiamsi usque ad decem, atque inde ad unum reverliniur :
forte non ea sit quam secutus est qui hoc nomen ac \ si denarianr complicalionem persequi velis, ut
inslituit. hoc modo progrediaris, decera, viginti, triginla.qua-
draginta ; usque ad centum.est progressio : si cente-
1Aliquolies habentminoremmajor,juxta vatic. M.
s m B.,appellanlur.vatic, appellatur. nariam, ceutum, ducenta, trecenta, quadringenta; in
s ln B. omiltitur,et, quodex vatic restituimus.M.
* Si quinqmesl ad quatwr, juxta Ms.A et Vatic.M. ' ' m B., «(. Ms.A, ac. ct melius. M.
1095 - DE MUSICA, S. AUGUSTINI ./ 109G
-.'..
mille est articulus a quo redeatur. Quid jam opus cst de duobus? Num possumus m eis mlelligere prin-
ultra quserere? Yides cerle quos ariiculos dicam, quo- cipitim ct medium, cum medium esse non possit, nisi
rura prima regula denario numcro prajscribitur. Nam ubi finis est; aut principium et finem, cum ad finem
ut decem , decies Irabent uiium; ita cenium, decies nisi per niedium non queat perveniri?D. Urgetratio
habent eosdem decem ; et millc, decies habent cen- confileri; et quid de hoc numero respondeara, prorsus
tum; et ita deinceps quousque libiium est progredi, incertus sum. M. Vide ne' iste quoque numerus possil
ibitl in hujuscemodi quasi articulis, quod in denario principium cssc numerorum. Nam si medio caret
numero prsefinitum est. An aliquid horiim non intel- et fine, quod, ut dixisti, cogit ratio confiteri; quidre-
ligis? D. Manifeslissimasunt omnia, cl verissima. slat, nisi ut sit hoc quoque principium? An dubilas
CAPUT XII. — Cur ab uno ad decem progrcssus, el duo principia consiituere ? D. Yehementer dubito.
inde ad unum redilus in numerandofial. Jlf. Bene faceres, si ex adverso sibi constituerenlur
20. M. Hoc ergo quantum diligenler possumus per- dtio principia : nunc autem hoc alterum principium
scrulemur, qusenam sil ralio ut ab uno usque ad dede illo primo est, ut illud a nullo sit, hoc vero ab illo:
cem progressus, et inde rursus ad unum rcdilus fial. unum enim et itnum duo sunt, et principia ita sufit
Unde abs te qusero, utrum quod vocamus principium, ambo, ut omnes numeri quidem ab uno sint; sed quia
possit omnino nisi alicujus esse priucipium. D. Nullo per complicalionem atque adjunctionem quamdam
modo potesl. Jlf. Ilem quod dicin.us finem, potcstne fiunt, origo aulem complicalionis et adjunclionis duali
nisi alicujus rei finis esse? D. Eliam id non potest. numero recte tribuitur: fit ut illud primum principium
jlf. Quid? a principio ad finem ritim pulas perveniri a quo numeri omnes; hoc autem alierum per quod
posse, nisi per aliquod medium? D. Non puto. Jif.Ergo numcri omnes, esse invenianlur. Nisi quid habes ad-
Utlotum aliquid sit, principio et inedio et fineconslat. versum isla quod disseras. D. Ego vero nihil, el sine
D. Ila videlur. Jlf. Dic ilaqtie nunc, principium , me- admiratione isla non cogito; quamvisea, inlerrogatus
dium et finis, quo numero tibi conlineri videanlur. abs te, ipse respondeam.
D. Arbitror lernarium numerum le velle ut respon- 2-2.J)f. Subtilius isla quseruntur atque abstrusiusin
deam : tria enim quoedam sunt, de quibus quoeris. ca disciplinn quas est de numeris : hic autem nos ad
JJf.Recte arbitraris. Quare in ternario numero quam- insliluluin opus quanto c.itius possumus, redeamus.
dam esse perfectionem vides, quia lotus est : habet Quocirca qunero,uni duojuncla quid faciunl? D. Tria.
enim principium , medium el finem. D. Yideo plane. Jlf. Ergo hsec duo principia numerorum sibimet co-
JJf. Quid? illud nonne ab incunte pueritia didicimus, pulata, lotum numerum faciunt atque perfectum.
omnem numerum aut parem esse, aut imparem? D. Ila est. M. Quid? in numerando post unum etduo
D. Yerum dicis. M. Recordare ergo et dic mihi, quein quem numerum ponimus? D. Eadem tria. Jlf. Idem
soleamus dicere parem, quem imparem numerum. igiiur numcrus, qui fil cx uno et duobus, post ulruni-
D. Illequi potest in duas parles sequalesdividi, par; que in ordinc collocatur, ita ut nullus alius inlerponi
qui aulem non potest, impar vocatur. queat. D. Ita video. M. Alqui et illud videas oportet,
21. Jlf. Rem tenes. Cum igitur ternarius primus sit in nullis rcliquis numeris id posse contingere, ut cum
totus impar; et principio enira, et medio, etfine con- duos quoslibet sibimet in numerandi ordine copulatos
stat, ut dictum est; nonne oportet etiam parem esse notaveris, consequaiur eos ille qui ex ambobus con-
totum atque perfectum, ul in eo etiam principium, ficilur, nullo inlerposilo. D. Id quoque video : nara
medium, finisque inveniatur? D. Oportet sane. Jlf. At duo et iria, qui sibi numeri copulali suut, in snmma
iste quisquis est, non polesi habere individuum me- quinque faciunt: non autem quinque coniimtatim se-
dium siculimpar: si enim baberet, non possct in duas quunlur, sed quatuor. Rursus tria el quaiuor septem
sequales partes dividi, quod esse proprium paris nu- conficiunl: inter quatuor auiem ac seplem , quinque
meri diximus. Individuum autem medium est unum , atque sex ordinati sunl. Et quanio progredi voluero,
dividuum duo. Medium autem est in numeris, a quo tanlo plures interponunltir. Jif. Magna ha;c ergo con-
ambo latera sibimel sunt oequalia.An aliquid obscure cordia est in prioribus tribus numeris : unum enim et
dictum est, minusque assequeris? D. Imo mihi et hoac duo et tria dicimus, quibus nihil intcrponi potest:
manifesla sunt, et dum quoerotolum numerum parem, unum atitem et duo, ipsa sunt tria. D. Magnaprorsus.
quaternarius primus occurrit. Namin duobus quomodo M. Qnid? illud rmllane consideratione dignum putas, <
possunt tria illa inveniri, per quse loltis est numerus,. quod ista concordia quunlo est arclior alque conjun-
id esl principium, medium et finis? Jlf. Idipsum ciior, tanto magis in unilatem quamdam tendit, et
omnino abs le responsum esl quod volebam, et quod unum quiddam de pluribus efficit?D. Imo maxima,
ipsa raiio cogit faleri. Repete ilaque ab ipso uno tra- et nescio quomodo, el miror, et amo istam quam
clationem, atque considera; videbis profeclo ideo commendas unitatem. Jlf. Multum probo; sed certe
unum non liabere medium el finem, quia tantuin prin- quselibet rerum copulalioatque connexio lunc maxi-
cipium est; vel ideo esse principium , qtiia medio et me unum quiddam efficit, cum el media extremis, et
fine caret. D. Manifesturaest. Jlf. Quid ergo dicemus mediis exlrema consentiunt. D. Ita certe oportet.
1 Lov.,projredtjmter in hujuscemodiquasi.artkulis.Am. 25. M. Allende igitur ut hoc in ista connexione vi-
et Er., progredi,vivitin hujuscemodi,etc; at Mss.meliores
fcabent,progrediibU,eto. 1 vide an iste,juxta Ms.A. M.
1007 LIBER PRIMUS. ''>.. 3098
deamus. Nam cum unum, duo, tria dicimus, nonne inter quinque et octo, non jam unum, sed duos, se-
quanlo unum a duobus, tanto duo a tribus superantur? narium scilicet et septenarium numeros interpositos
D. Verissimum est. M. Dic jam nunc mihi, in isla video. Atque illa raiione quanlum progredior, tanto
collalione quoties unum nominaverim. D. Semel. hsecfiunt intervalla majora'. Jlf. Yideo te intellexisse,
Jlf. Tria quolies? D. Semel. Jlf. Quid, duo? D. Bis. et omnino scire quod diclum est: sed jam ne immo-
Jlf.Semel ergo, et bis, et semel, quolies fit in summa? remur , animadverlis certe ab uno usque ad quatuor
D. Qualer. Jlf. Recte igitur istos tres quaiernarius nu- .justissimam fieri progressionem; sive propter impa-
merus sequilur; ei quippe tribuitur isla proporlione rem ac parem numerum, quoniam primus impar
collalio. Quaequantum valeat, eo jam assuesce cogno- totus tria, et primus par lotus qualuor, de qua re
scere, quod illa unitas quam te amare dixisti, in rebus paulo anfe tractatum est; sive quia unum et duo prin-
ordinatis hac una effici potest, cujus groecumnomen cipia sunt, et quasi semina numerorum, e quibus ter-
j>.m).oyiK est, nostri quidam proportionem vocaverunt, narius conficitur, ut sint jam tres numeri; qui sibi
quo nomine ulamur, si placet : non.enim libenter, dum proportione conferuntur, quaternarius elucescit.
nisi nccessitate, grseca vocabula in latino sermone et gignitur, el propterea eis jure conjungitur, ut usque
usurpaverim. D. Mihi vero placet; sed perge quo in- ad illum fiat ea, quam quserimusmoderata progressio.
tenderas. Jlf. Faciam. Nam quid sit proporlio, quan- D. Intelligo.
tumque in rebus juris habeat, et suo loco in hac disci- 26. Jlf. Bene sane. Sed meministine tandem quid
plina diligentius requiremus; et quanto in erudilione institueramus inquirere ? Nam, ut opinor, proposi-
promotior eris, tanto ejus vim melius naturamque tum erat, si quomodo invenire possemus, cum in illa
cognosces. Sed vides certe, quod in preesentia satis infmitate numerorum certi articuli essent numeranti-
est, tres illos numeros, quorum mirabare concordiam, bus eonstituti, quid esset caussecur ipse primus arti-
sibimet in eadem connexione nisi per quatcrnarium culus in denario numero esset, qui per omnes cseieros
numerum non potuisse conlerri. Quamobrem post valet plurimum; id est, cur ab uno usque ad decem
illos se ordinari, sic ut illa concordia cum his arctiore progressi numerantes rursum ad unum remearent?
copuletur, quanlum intelligisjure impelravit'; ut jam D. Recordor plane qusestionishujus causa nos tantum
non unum, duo, fria tantum; sed unum, duo, tria, circumisse : sed quid effeceriraus quod ad eam sol-
quatuor, sit amicissime copulata progressio numero- vendam pertineat, non invenio. Siquidem illa omnis
rum. D. Omninoassenlior. nostra ratiocinatio ad id conclusa est, ut non usque
24. Jlf.At csetera intuere, ne arbitreris nihil habere ad denarium, sed usque ad quaternarium nume-
proprium quaternarium numerum, quo reliqui omnes rum sit justa et moderata progressio. M. Tune
numeri careant, quod valeat ad islam connexionein igitur non vides, ex uno et duobus, et tribus
de qua loquor, ut ab uno usque ad qualuor certus sit et quatuor queesumma conficiatur? D. Yideojam,
numerus, et pulcherrimus progrediendi modus. Con- video, et miror omnia, et ortam qusestionem so-
vcnerat quippe infer nos superius, tunc ex pluribus, lufam esse confiteor : unum enim et duo et tria et
unum aliquid maxime fieri, cum extremis media, et quatuor simul decem sunt. Jlf. Ergo istos qualuor
rnediis extrema consentiunt. D. Ita est. M. Cum ergo primos numeros, seriemque et connexionem eorum
collocamus unum et duo et tria , dic quee sint extre- honorabilius haberi, quam cselera, in numeris con-
ma, quod medium. D. Unum et tria extrema video, venit.
duo medium. Jtf. Responde nunc, ex uno et tribus CAPUT XIII. — De proporlionalorum motuumdecore
quid conficiatur. D. Quatuor. JJf.Quid? duo qui unus qualenussensibusjudicalur.
in medio numerus est, num polest nisi sibi con- 27. Tempus est autem ad illos motus redire tra-
ferri? Quamobrem dic etiam duo bis quid conficiant. ctandos et disculiendos, qui huic disciplinse proprie
D. Quaiuor. M. Ita ergo medium extremis, et medio tribuuntur, et propter quos ista de numeris , de alia
extrema consenliunt. Quaraobrem sicut excellit in scilicet disciplina , quantum pro negolio satis visum
tribus, quod post unum et duo collocantur, cum ex est, consideravimus. Ilaque nunc abs te qusero, quo-
uno et duobus constent; sic excellit in quatuor, quod niam intelligendi gratia in horarum spatio molus
post uiitiin et duo el tria numerantur, cum constent constituebamus , quos ad se invicem babere aliquam
ex uno et tribus , vel bis duobus : quee exlremorura numerosam dimensionem ratio demonstrabat; utrum
cum medio, et medii cum exlremis, in illa quoegreece si quisquam mora unius horse currat, Ct alius dein-
KvcJ.oyfodicitur, proportione consensio esl. Quod . ceps duarum, possis non inspecto horologio vel cle-
ulrum intellexeris pande. D. Salis intelligo. psydra , vel aliqua hujusccmodi temporum notalione
25. Jlf. Tenta ergo in reliquis numeris, ulrumne sentire illos duos motus , quod unus simplus, alius
inveniatur quod quaternarii numeri proprium esse duplus sit : vel etiamsi id non possis dicere, illa ta-
diximus. D. Faciam. Nam si constituamus duo, tria, men congruenlia delectari, atque aliqua voluplate af-
quatuor , extrema collata fiunt sex; hoc facit et me- fici. D. Nullo modo possum. Jlf. Quid, si quispiam nu-
dium sibi collatum : nec lamen sex, sed quinque con- merose plaudat, ita ut unus sonilus simplum , alter
sequuntur. Rursus tria, quatuor et quinque constituo; duplum temporis teneat, quos iambos pedes vocant,
extrema octo faciunt, medium quoque bis ductum: at eosque conlinuet atque contexat; alius autem ad
1 Imperavit,juxta Mss.A et B. M. 1 In. B., faciuntintervellamajora.MS.A, fiunt. M,
SANCT.AUGTJST. I. (Trente-cinq.J
1099 DE MUSICA, S. AUGUSTINI |100
eumdem sonum saltet, secundum ea scilicet tempora fiant, inque ipsa dimensione quse decora esl, Jioram
movens membra ? nonne ' aut eiiam dicas ipsum vel ptiam majus lempus oblineant, non possunt con-
modulum lemporum, id est quod simplum ad duplum gruere uoslris sensibus'. Quauiobrem cum procedens
spatia in molibus alternent, sive in illo plausu qui au- quodammodo de secretissimis penetralibus musica, in
dilur, sive in illa saltalione quse cernitur ; aut saltem nostris eliam sensibus , vel his rebus quse a nobis
delecteris numerosilate quam sentias, lametsi non sentiuntur, vestigia quscdamposuerit; nonne oportet
possis numerosejus diniensionis edicere? D. Ita vero eadem vestigia prius persequi, ul commodius ad ipsa
cst, ut dicis : nam et illi qui hos numeros noverunt, si poiuerimus , quoedixi penelralia, sine ullo errore
sentiunt eos in plausu alque sallalione , quique sint ducamur? D. Oporlet vero, et hoc jamjamque ut fa-
facile dicunt; et qui eos non noverunt nec possunt ciamus, efflagiio. Jlf. Omiltamas ergo illas tilira 2 ca-
dicere, non negant tamen ex his se voluptate aliqua pacitatem sensus nostri porrecfas temportim metas ,
perfrui. et de his brevibus intefvailoruin spatiis, quoîn can-
28. Jlf. Cum igitur ad ipsara rationem disciplinae tando saltandoque nos mulcent, quantum ratio nos
hujus, siquidem scienlia eSt bene modulandi, non duxeril, disseramus. Nisi tu forie aliter putas illa
possil,negari omnes pertinere molus qui bene modu- vestigia indagari posse, quee in noslris sensibus. his-
lali sunt, et eos polissimum qui non referunlur ad que rebus quas valemus sentire, banc disciplinam
aliud aiiqtiid, sed in seipsis finem decoris delectalio- posuisse prsedictum esl. D. Nnllo modoaliter puto.
nisve conservant; hi tamen molus, ut nunc a me ro- : Additvalic. : licet
aliguanloidem pes in canendo,ser-
gatus recle vereque dixisii, si longo spatio lemporis valacollationisratione, aliaslongkribus, alias brevioribus
nossitfieri sonis. u.
1 Ms.Aaddit,advertas. M. ' vatic, extra. M.
LIBER SBCUNBUS.
Inquo de syllabiset pedibusmetricisdisputatur.
CAPUT PRIMUM,—Syllabarum spalia aliunde gram- nisi ut corripiatur vel producatur syllaba, quse illo vel
maticus, aliunde musicusallendit. illo loco est secundumrationem mensurarum suaruin.
1. Jif. Attende igitur diligenter, et nunc demum Nam si eo Ioco ubi duas longas syllabas poni dccet,
accipe quasi alterum nostraa disputationis exordium. hoc verbum posueris, et primam quse brevis est, pro-
Ac primum responde, utrum bene didiceris eam nuntiatione longani feceris, nihil musica omnino suc-
quam gramraatici docent, syllabarum brevium Jonga- censet ' : tempora enim vocum ea pervenerc ad au-
rumquedistantiam ;an vero siveistanorissiveignores, res, quse illi numero debita fuerunt. Grammaiicus
malis ul ila quseramus,quasi pmnino rudes harum re- autem jubet emendari, et illud te verbum ponere
rum simus, ut ad omnia nos ratio poliusperducat, quam cujus prima syllaba producenda sil, secundum majo-
inveterata consuetudo, aut prsejudicatacogat auctori- rum , ut dictum est, auctorilatem , quorum scripfa
tas. D. Itaplane malle me , non modo ipsa ratio, sed custodit!.
istarum etiam syllabarum imperitia (quid enim fateri CAPUTII. — De versu judicat grammalicusex qucto-
dubitem?) impellit. M. Age jam, saltem illud elo- rilate , musicusex ralione et sensu.
quere, utrum lu ipse per te nunquani animadverteris 2. Quamobrem nos, cum raliones niusiceeperse-
in locutione noslra alias syllabas raptiin ct minime quendas susceperimus , etiani si nescis qnse syllaba
diu, alias aulem produetius et diutius enunfiari. D. corripienda, quse producenda sit; possumus tamen
Negare non possum non me ad ista eiiam surdum non impediri hac ignorantia tua, satisquc habere,
fuisse. Jlf. Atqui scias velim totam illam scienliam , quod te animadverlisse dixisli alias syllabas corre-
qu;e grainmatica graec , laline autem litteratura no- pliores, alias productiores. Quare illud nunc qusvro,
minatur, bistoriae custodiam profiieri, vel solam , ut utrum sonus versuum aliquando te aliqua per aures
sublilior docel ratio; vel maxime , ul etiam pinguia voluplate commoverit. D. Prorsus ssepissime, ita nt
corda coiicedunt. Itaqueverbigratia cumdixeris, cano, nunquam fere sine delectatione versum audierim. M.
vel in versu forle posueris, ilaulveltu pronunfiaiis Si quis ergo in versu , quo audito deleclaris, eo Ioco
producas liujus verbi syllabam piimaiu, vel in versu qub raiio ejusdem versus non postulat, vel producat
eo loco ponas , ubi essc produclam oportebat; repre- syllabas, vel corripiat, num eodem modo delectari
bendet grammalicus , ctislos ille videlicel historiae, potes? D. Imo audire hocsine offensionenon possum.
nibil aliud asserens cur bunc corripi oporleat, nisi M. NuIIomodo igitur dubium esi, quin te in sono quo
quod hi qui anicnos fuerunt, et quoruni Iibri exstant te delcctari dicis, dimensio qusedamnumerorum de-
traclanlurque a grammalicis, ca correpta \, non pro- Jeclet, qua perturbata deleclolio illa exhiberi auribus
ducia usi fperiiit. Quare bie quidquid valet, auctoritas 1 offendUur,juxta vatic. M.
valel. At vcro musicte ratio, ad quam dimensio ipsa 5 lu B., custbdiuntur.Er. Lugd. Ven., custodiunt.;sic
voeutn rationabilis ei numerosilas pertinct, nori curat etiarnMs.B.; at Ms.A, custodit, ut signiiicetureustodire
1Vatic, pro correpta. u. grai.imaiicusqueai{auloaate Augusluiushistorisacuslodam
nu;tcuial. M.
HOl LIBER SECUNDUS. 1102
non potest. D. Manifestumest. M. Dic mihi deinceps aliquid spatii, et habere quamdam morulam suam. D.
quod ad sonum versus attinet, quid inicrsit, ulrum Yideo necesseesse quod dicis. M. Dic nunc, undenu-
dicam, Arma virumquecano, Trojw qui primus ab oris: merum exordiamur. D. Ab uno scilicet. Jlf. Non ab-
an qui primis ab oris. D. Mihi vero utrumque, quan- surde igilur hoc in lempore quasi minimum spatii,
tum ad illam dimensionem perlinet, idem sonat. M. quod brevis obtinel syllaba, unum tempus veteres vo-'
At * hoc mea pronuntialione faclum est, cum eo scili- caveruni : a brevi enim ad longam progredimur. D.
cet vitio quod barbarismum grammatici vocant : nam Verum est. Jlf. Sequitur jam, ut illud quoque animad-
primus, Ionga esl et brevis syllaba; primis autem , vertas, quoniam ut in numeris ab uno ad duo est
ambseproducendsesunt : sed ego ullimam earum cor- prima progressio; ila in syllabis, qua ' scilicet a brevi
ripui; ita nihil fraudis passae sunt aures luse. Quam- ad longam progredimur, longam duplum lemporis ha-
obrem illud etiam alque eiiam tentandum est, utrum bere debere : ac per hoc si spaiium quod brevis oc-
me pronuntiante sentias, quid sit 2 in syllabis diu et cupat, recte unum tempus vocatur; spatium iiem quod
non diu , ut noslra disputaiio , me interrogante ac le longa occupat, recte duo lempora nominari. D. Recte
respondente, sicut insiiluimus, possil procedere. Ita- prorsus : nam id rationem postulare consentio.
que jam eumdem versum in quo barbarismum fece- CAPUT IV. — P.edesdissyllabi.
ram, repetam, et illam syllabam quam, ne tuoeaures !k. M. Age, nunc collationes ipsas videamus : nam
offenderentur, corripui, producam,utgrainmatici ju- una brevis syllaba ad unam brevem syllabam qusero
bent: tu milii renunliato, utrum illa versus dimensio quam ralionem libi habere videatur, vel hi motus in-
sensum luum eadem afficiat voluptate : sic enim pro- ter se quid vocentur. Meministi enim, nisi fallor, in
nunliem , Arma virumquecano, Trojw qui primis ab superiore sermone nos omnibus molibus, qui inier se
oris. D. Nunc vero negare non possum, nescio qua aliqua numerosiiale conveniunt, imposuisse vocabula.
soni deformilate me offensum. Jlf. Noninjuria : quan- D. jEquales eos memini nominaios : tantumdem enim
quam enim barbarismus factus non sit, id lamen ad sese habent temporis. M. Sed islam collationem
vilium factum est, quod et grarnmatica reprehendat syllabarum qua sibi jam conferunlur ut babeant ad se
et musica : grammatica, quia id verbum, cujus no- aliquos numeros, num censes sine vocabulo esse re-
vissima syllaba producenda est, eo loco positum est linquendam? D. Non puto. M. Atqui scias, veteres
ubi corripienda poni debuil; musica vero tantum- pedem nuncupasse talem collalionem sonorum. Sed
modo quia producta quselibet vox est eo loco, quo quousque pedem progredi ratio sinat, diligenter ad-
corripi oporlebat, et tempus debitum quod nume- vertendum est. Quamobrem jam dic etiam, brevis et
rosa dimensio postulabat, reddilum non est. Quo- Ionga syllaba qua sibi ralione conferuntur? D. Opinor,
circa si jam satis discernis quid sensus, quid au- ex illo genere numerorum, quos complicalos vocavi-
ctorilas postulet, sequitur ut videamus, ille ipse mus, istam collaiionem manare : siquidem in ea sim-
sensus cur alias delectelur in sonis vel productis vel plum ad duplum collatum esse video, id est unum
correptis, alias offendatur : id est enim quod ad diu, temptis brevis syllabsead duo lempora longse syllabse.
et non diu pertinet. Quam partem nos explicandam M. Quid si ita ordinentur, ut prius longa, deinde bre-
suscepisse credo quod memineris. D. Ego vero et vis syllaba pronuntietur ? num quia ordo mutatus est,
illud discrevi, el hoc memini, et ea quse sequunlur ideo complicatorum numerorum ratio non manet?
intentissime exspecto. Nam ut in illo pede simplum ad duplum, ita in islo
CAPUT III. — Syllabarum tempora. duplum ad simplum invenitur. D. Ita est. M. Quid?
3. Jlf. Quseputas, nisi ut incipiamus sibimet sylla- in pede duaruin loiigarum, nonne duo lempora duo-
bas comparare, ct videre quos numeros ad sese ha- bus lemporibus conferuntur? D. Manifeslumest. Jlf.
beant; sicut de motibus jam inler nos lam longa supe- Ex qua ergo ratione ducitur ista collatio? D. Ex eo-
rius ratione traciatum esl? In motu est enim etiam rum scilicet qui oequales appellati sunt.
omne quod sonal; et syllabse utique sonant: an quid- 5. M. Age, nunc dic mihi, ex quo a duabus brevi-
quam horum negari potest?D. Nullo modo. Jlf. Cum bus orsi ad duas syllabas longas pervenimus, quot
ergo inler se syllabseconferuntur, motus quidam inter pedum collaliones traclaverimus. D. Quatuor: nam
se conferunlur, in quibus possint numeri quidam tem- primo de duabus brevibtis dicium est, secundo tle
poris 8 mensura diuturnitatis inquiri. D. Ila est. Jlf. brevi et longa, lertio de longa et brevi, quarlo de
Num igitur potest sibi una syllaba comparari? Nam duabus longis. Jlf. Num possunt esse plures quam qua-
omnem comparationem, nisi tu aliud putes, singula-" tuor, cum duoe syllabse sibimet conferuntur? D. Nul-
ritas fugit. D. Nihil puto aliud. Jlf. Quid? una uni, aut lo modo : nam cum syllabse hunc modum acceperini,
una vel duoe duabus vel tribus, el deinceps in pluri- ul brevis unum tempus, longa duo habeat, cumque
bus, quin possint sibimet conferri, num negas? D. syllaba omnis aut brevis aut longa sit; quo paclo sibi
Quis hoc negaverit? M. Rursus hoc vide, quamlibet possunt duse syllabsecomparari atque copulari ul pe-
syllabambrevem minimeque diu pronuntiatam, et mox dem faciani, nisi aut brevis et brevissit, aut brevis ei
ut eruperit desinenlem, occupare lainen in tempore .Ionga, aut longa et brevis, aut longa et longa? M. Dic
1 In B., et; Mss.Aet B, at. M. etiam quot habeat tempora binarum syllabarum mini-
' SicMss.A et B. m B.,quodfit, minuslatine. M.
8 Tempork,et, juxta MS.A. M. 1 Quia,juxta Ms.A. M.
1103 DE MUSICA, S. AUGUSTINl 1104
mus pes, quot item maximus. D. Duoille, iste quatuor. des faccre ? D. Possum sane : nam ter sunt variatse,
Jlf. Yidesne ut progressio nisi usque ad qualernarium et ires fecerunt pedes. Jlf. Quid? isti tres pedes quo-
numerum fieri non potuerit, sive in pedibus, sive in modo sint ordinandi jamne ipse colligis, an ad hoc
temporibus? D. Yideo plane, el recordor rationem etiam minutalini es perducendus ? D. Displicet enim
progressionis in numeris, atque illam vim hic etiam tibi ordo ille quo ipsam varietatem comperi? nam
inesse sentio cum magna animi voluptate. M. Nonne primo adverti unam longam et duas breves, deinde
ergo censes, cum pedes syllabis conslent, id est dis- duas breves et unam longam, postremo brevem et
iinctis et quasi arliculaiis motibus qui sunt in sonis, longam et brevem. Jlf. Itane vero tibi non displiceat
syllabse autem tendanlur temporibus, oportere fieri qui sic ordinat, ut a primo ad lerlium veniat, a tertio
etiam tisque ad quatuor syllabas progressionem pedis, ad secundum; acnon potius a primo ad secundum, et
sicut jam factam usque ad quaternarium numerum, et deinde ad tertium ? D. Displicelprorsus : sed quid hic
jpsorum pedum et temporum cernis? D. Ita plane ut tandem lale advertisti, rogo ? Jlf. Cum ideo in hac tri
dicis sentio, et boc videri perfeclse rationi cognosco', partita differentia illum pedem primum posueris, qui
et debitum flagilo. primolocohabetlongam, quia sensisli unitatem ipsam
CAPUT V. — Pedes trisyltabi. Jongse syllabse principatum tenere ( siquidem ipsa
6. Jlf. Age nunc ergo prius, ut ordo ipse postulat, ibi una est), et prnpterea eam debere ordinem gignere,
ternarum syllabarum pedes quot esse possrnt, videa- ut ille sit primus pes ubi prima ipsa esl: sirauleliatn
mus, sieut binarum qualuor esse comperimus. D. Ita videre debuisti eum esse secundum ubi ipsa secunda
fiat. M. Meministiab una brevi syllaba, id est unius est, eum tertium ubi eadem lertia est. An adhuc in
temporis istam nos inchoasse rationem, et cur ita illa sententia manendum pulas? D. Imo eam sine du-
oporlerel satis intellexisse. D. Memini ab illa lege bitatione condemiio : bunc enim esse meliorem ordi-
numerandi, qtia 2 ab uno incipimus, quod principium nem, vel polius hune esse ordinem, quis non assen-
numerorum est, placuisse nobis non oportere disce- tiatur? Jlf. Nunc ergo dic qua numerorum regula isti
dere. Jlf. Cum igittir in pedibus binarum syllabarum quoque dividantur pedes, eorumque sibi partes con-
ille sit primus qui duabus brevibus constat (cogebat ferantur. D. Primum et posiremum sequali regula di-
enim ralio uni tempori prius unum tempusjungi quam vidi video, quia et ille in longam et duas breves et
duo); quem tandem arbitraris in pedibus lernarum iste in duas breves et longam dividi potest, ut singulse
syllabarum primum esse debere? D. Quem, nisi eum partes habeant bina tempora, et ob hoc sint sequales.
qui a tribus brevibus confit? M. Et iste quot tempo- In secundo autem quoniam mediam habel longam syl-
rum esl? D. Trium scilicet. Jlf. Quomodo ergo hu- labam, sive priori sive posieriori parti tribuatur, aut
jus partes sibi conleruntur ? Nam omnem pedem proin tria el unum, aut in unum et tria tempora dividi-
pter illam numerorum collationem duas habere par- tur : ac per hoc in ejus divisione complicatorum nu-
tes, quse sibimet aliqua ratione eonferanlur, necesse merorum ralio valel.
est, idque superius egisse nos memini: sed numquid 8. M. Volo mihi jam dicas per te ipse si potes,
possumus hunc irium brevium syllabarum pedem in post istos qui a nobis traclati sunt, quos pedes ordi-
duas oequalespartes dividere? D. Nullo modo. M. nandos putcs. Tractati enim sunt primo binarum
syl-
Quoniodo ergo dividitur ? D. Nihil aliud video, nisi ut Jabarum quatuor, quorum ordo duclus est a numero-
prima pars habeat unam syllabam, secunda duas; attt rum ordine, ut a brevibus syllabis ordiremur. Deinde
prima duas, secunda unam. Jlf. Dic eiiam hoc 3 de qua jam productiores ternarum syllabarum pedes traclan-
regula numerorum sii ? D. De complicatorum genere dos suscepimus, et quod facile erat ex superiore ra-
esse cognosco. tione, a tribus brevibus orsi sumus. Quid deinde se-
7. Jlf. Age, nunc illud atlende, tres syllaboein qui- quebatur, nisi ut una longa cum duabus brevibus
quot
bus esl una longa, cseleroobreves, quoties variari formas ederet videremus? Visum est; et tres
pedes
possint, id est qnol pedes facere; et responde, si in- post illum primiini, iia ut oportebat, ordinati sunt.
veneris. D. Unum pedcm video esse, qui Ionga et dua- Qui deinceps consequanlur nonne per tcipsura videre
bus brevibus consiet; alind non inielligo. Jlf. Idemne jam debes, ne omnia minutissimis
interrogaiiunculis
solus libi videlur babere unam in tribus longam, eruamus? D. Recte dicis : nam quis non videat eos
qui
eam primo habet Ioco? D. Nullo pacio istud putave- jam sequi, in quibus una brevis sit, caeterse
longee?
rim, cum possint duoe breves priores esse, longa ul- cui brevi, quia una est, cum superiore ralione prin-
lima. M. Considera ulrum sit aliquid terlium. D. Est cipatus tribuatur, primus eril profecto in his ubi
plane : nam hocclonga eliam inmedio duarum bre- prima est, secundus ubi secunda, tertius ubi tcrtia,
vium collocari polesl. Jlf. Yide etiamne sit
aliquid quse etiam nltima est. J!f. Ceruis, ut opinor, quibus
quarlum. D. Omnino non potest. M. Potesnejam re- etiam rationibus dividantur, ut sibi eorum partes con-
spondere, tres sylhibse habentes in se unam longam ferri queant. D. Cerno prorsus : nam ille qui ex una
etduas breves, quoties variari possint, brevi et duabus Iongis conslal, dividi non potest, nisi
ideslquotpe-
1 Agnosco, ita ut prior pars habeal tria tempora, quoe continet
5 In juxta Mss.A et B. M.
B.,quod. Ex Ms. A,qua, rectius. M. brevem et longam; posierior duo, quse uni longse in-
a In B. deest Iwc, quod invenitur apudeditosomneset sunl. Hic autem terlius in
in Mss.A et B. M. eoquidem priori paresf,
quod tmam palittir divisionem ; in eo anlem dissimj-
1105 LIBER SECUNDUS. HOG
lis, quod cum ille in tria et duo, iste in duo et tria duobus modis dividitur, ut ille ubi prima esl: nam
lempora secatur. Nam Jonga syllaba, quaeprimamte- vel in duas breves, et brevem ac longam; vel in Ires
net partem, duobus temporibuslenditur : restal longa breves, etlongam partiri eum iicet; in duo scilicet, et
et brevis, quod esl trium temporumspatium. At vero tria; aut in tria, et duo tempora. Omnesaulem isti
medius qui habet brevera syllabam mediam, gemi- qualuor pedes, ubi cum tribus brevibus varie longa
nam potest partitionem pati, quia eadem brevis et collocatur, sesquatorum numerorum ratione parles
priori et posteriori parti tribui potest: idcirco aut in suas ad se collatas' habent.
duo el tria, aut in tria et duo dividitur lempora : 11. Sequilur ut de quatuor brevibus duabus de-
quamobremsesquatorum numerorum ratio tres istos tractis, pro his duas longassubjiciamus,videamus-
possidet pedes. M. Omnesne jam trium syllabarum que quot formas ac pedes cum lireves ac longsebinse
pedes consideravimus, an aliquid restat? D. Unum sint, possint cdere. Primo igiiur video duas breves
reliquumvideo, qui ex Iribus longis constal. Jlf.Tra- et duas Jongasesse ponendas,quod a brevibus rectius
cla ergo eliam hujus divisionem. D. Una syllaba et exordiumsit. Hic aulera pes habet duplicem divisio-
duoe,aut duoealque una htijus divisio est; tempora nem : aul enim in duo et qualuor, aul in quatuor ct
scilicelduoet qualuor, aut quatuor et duo : quare duodividiturlempora; ul aut dusebreves priorem par-
complicatorum numerorum ratione islius pedis sibi tem teneant, et posteriorem duoelongse; aut ut prio-
partes conferuntur. rem dusebreves et longa, posteriorem autem longa
CAPUT YI. — Pedes lelrasyllabi. qusereliqua est. Fit alius pes, cum duseistsebreves
9. Jlf. Nunc quaternarum syllabarum pedes con- quas in capite posueramus,ila ut ordo ipse postulat,
sequenter atque ordine videamus, et ipse jam dic in medio fuerint collocatee", et esl bujus pedis divisio
quem horum primum esse oporteat, addita etiara ra- in tria et tria tempora : nam prioremparlem occu-
tione divisionisejus. D. Scilicet quatuor brevium, pant longa et brevis, posteriorera brevis et Ionga.
qui dividilur in duas binarum syllabarum partes, Cum aulem ponunlur in ultimo, nam hoe sequitur,
sequaliumraiione numerorum duo et duo tempora faciunt pedemgemineedivisionis,ctijus autprior pars
possidentes. M. Tenes'; jam itaque perge ipse, et habeat duo lempora in unaIonga,posleriorquatuor in
persequere caetera. Nihil enim opus esse jam puto te longa el duabus brevibus; aut prior qualuor in dua-
per singula interrogari, cum sit una ratio demendi bus longis, posterior in duabus brevibus duo. Horum
deinceps breves syllabas, et pro bis longas subji- autem trium pedumparles,quod ad primum et tertium
ciendi, donec ad oranes longas veniatur; et cum de- attinet, complicatorumnumerorumratione sibi coin-
munlur breves, longsequesubduntur, quas varietates parantur; medius sequaleseas habet.
faciant, el quot pedes gignant, considerandi; ea sci- 12. Jatn deinceps istseduse breves qusecoujunctoe
licet syllaba principatumordinis retinenle, quse una ponebantur, disjunctseponendsestinl: quarum ininima
fuerit inter coeterasvei Jonga vel brevis: in his enim disjunctioest, a qua eliam incipiendum, ut unam syl-
omnibusjam superius es exercitatus. Ubi autem duse Jabam longam inter se habeant; maxima, nt duas.
breves sunt et duselongse,quod in prsecedentibusnon Sed cum una est inter eas, duobus modis fit, et dtio
erat, quas censesprincipalumhabere debere? D. Jam pedes gignuntur. Prior autemesfhorum modorum,ut
hoc quoque manifestum est de superioribus. Siqui- incapitebrevis sit, deinde Ionga; indebrevis, et longa
dem magis tenet unitalem brevis syllaba quae unum qusereliquaest. Allermodusesi, ut insecundoet in ulti-
habet tempus, quam longa quseduo. Et propterea in mo sint breves , in primoet leiiio Joco longse: ita erit
omni capite atque principio eum pedera conslituimus longaet brevis,elIongaetbrevis. Maxiraaveroilladis-
qui ex brcvibus conslat. junctio est, cum duoelongse in medio sunt, brevium
10. Jlf. Nihil igilur te impedit,quin omnes istos aulcm una in primo, allera inexlremoloco. Etdivi-
persequarispedes audicnleac judicanle me, non in- dimtur ii tres pedes, in quibus breves disjunctsepo-
terrogante. D. Faciara si polero : nam primo de qua- nunlur, in tria el tria tempora,id est primus horum in
tuor brevibus primi pedis,brevis una delrahenda est, brevem etlongam, etbrevem aclongam: secundusin
etpro ea longa ponenda in primo loco propterunita- longara ac brevem, et longam ac brevem : teriius in
tis dignitalem. Hic aulem pes dividilurbis : aut in brevemac longam, et longamac brevem. Ita fiuntsex
longam el tres breves; aut in longam et brevem, et pedcs duabus brevibus et duabus longissyllabis varie
duas breves; id est aut in duoel tria; aut in tria, et infer se, quoad possunt, locatis.
duo tempora. Secundo autem loco posifa longa facit 13. Resiat ut de quatuorbrevibus detrahantur tres,
alium pedem, qui uno modo recte dividilur, in tria et his tres longaeconstiluantur : erit una brevis;
pro
scilicet et duo lempora, ut prior pars teneat brevem et
loco quia una brevis in capite, quam tres Iongeeconse-
et longam, posterior duas breves. Porro tcrtio facitalium pedem,secundoJocoposita secun-
quenlur,
constiluta Ionga facit eum pedem, qui rursus uno
dum, tertium terlio, quarlum quarto. Quorumqua-
modo rite dividitur; sed ita ut prior pars habeat duo duo primi in tria etqualuor tempora dividunlur,
tuor,
lempora in duabus brevibussyllabis,posierior tria in duo autem posleriores in quatuor et tria, et onines
longa et brevi. Quartumpedem facit Iongaullima, qui sesqualorumratione numerorum partes sibi eollatas
1 Teneo,juxta Er. Ludg.ven. et Mss.Aet B. M. 1collocatas,juxtaMs.AacEdd.omnes. M. ,
jl(J7 DE MUSICA,S. AUGUSTINI 1108
babent: nam prior pars primi est brevis et longa, te- tandem illi meruerunl, si nuliam rationem secuti,
nens tria lempora; posterior dme longse in quatuor connexionem pedum quos illis connectere placuit,
temporibus. Secundi prior pars esl longaet brevis, ergo versum appellari haberique fecerunt. An tibi aliter vi-
tria lempora; posterior duselongse, qualuor lempora. detur? D. Ilavero est ut dicis, et prorsus assentior,
Terlius priorem parlem habet in duabus longis, qua- rationepotius quam auctoritate versura esse genera-
luor lemporibus; posteriorem ejus parlem brevis et tum, quam pelo jamjamquevideamus.
longa oblinet, id est tria tempora. Quarti priorem CAPUT VIII.— Varia pedum nomina.
parlem similiter faciunl duae longse, quatuor tempo- 15. M. Videamus ergo qui pedes sibimet copulan-
rum; et posteriorem longa et brevis, iribus tempori- di sint, deinde quid his copulatis fiat (non enim ver-
bus. Reliquus pes est qualuor syllabarum, ubi omnes sus fit solus); postremo de versus tota ratione tracia-
auferunlur breves, ut quatuor longis pes conslet. Hic bimus. Scd num censes commode ista nos posse per-
in duas et duas longas secundum aaquales numeros, sequi, nisi pedum nomina leneamus?Quanquam hoc
id est inquatuoret quatuor videlicetdividiiurtempora. ordine a nobis digesii sunt, ut possint ipsius sui or-
Habes quod per meipsum explicari voluisti: perge dinisnominibusnuncupari: dicienim potest, primus,
jam rogando persequi csetera. secundus, tertius, alque hoc modo caelcri. Sed quia
CAPTJT"VII.— Versus cerlo pedum,ut pes syllabarum non sunt contenmenda vetusta vocabula, nec facile a
numero constat. consuetudine recedendum, nisi quse ralioni adversa-
14. Jlf. Faciara : sed saiisne considerasti progres- tur; utendum est -his nominibus pedum quas Grseciin-
sionem istam usque ad quaternarium numerum, quse stiluerunl, et noslri jam utuutur pro lalinis : quse
in ipsisnumerisdeinonstrataest,quanium inhis etiam plane ila usiirpemus, ut non quseramus origines no-
pedibus valet? D. Ita sane inhis ut in illis hanc pro- minum. Multum enimhabel ista res Ioquacitatis, uti-
grediendi rationem probo. M. -Quidillud? nonne ut litatis parum. Neque enim eo minus utililer in lo-
contexlis syilabis pedes faciisunt, ita etiam conlexlis quendo appellas panem, Iignum.lapidem, quod nescis
pedibus aliquid fieri posse existimandum esl, quod cur hsec ita sint appellata. D. Iu prorsus, ul dicis ,
jam neque syllabse neque pedis nomine censeatur ? senlio.
D.Omnino exislimo. M. Quid landem id pufasesse? M. Primus pes vocalur Pyrrhichius, ex duabus brevi-
D. Yersum arbilror. Jlf. Quid si perpeluo conlexere bus, temporum duum, ut fuga.
quispiam pedes aliqnos velit, ita ut eis moduin ac fl- "Secundus,fambus, ex breviet Ionga, ut parens, tem-
nein non imponal, nisi aut defectus vocis, aut aliquis portfin irium.
alius casus inlerpellans, aut temporis ralio ad aliud Tenlus, Trochaeus, vel Chorius, ex Jonga ct brevi, ut
aliquid transeundi? etiamne versus a le nominabitur, mela, lemporum trium.
habens vel viginti vel triginta vel centum eUam sive Quaiius, Spondeus, ex duabus longis, ut mstas,tem-
amplius pedes, ut volucrit ac polueril ille qui eos porura quatuor.
quamlibet longa perpetuilate contexil? D. Non ita Quintus, Tribracbus, ex tribus brevibus, ut macula,
est: neque enim aul ubi pedes quoslibet quibuslibet temporum trium.
permixtos animadverlero, aulperinfinitam longitudi- Sexlus, Daclylus, ex Jonga et duabus brevibus, ut
nem mullos connexos, versum appellabo ; sed et ge- Mwnalus, lemporum quatuor.
nus et numerum pedum, id est qui et quot pedes ver- Septimus, Ainphibraclius, ex brevi ef longa cl brevi,
sum conficiant aliqua disciplina consequi, et ex ea ut carina, lemporum quatuor.
judicare potero, uirurn versus aures meas pepulerit. Oclavus, Anapsestus, ex duabus brevibus et longa, ut
M. Al heecquoecumqueest disciplina, versibus regu- Erato, tcmporum quatuor.
Jamet modumnon ulique utlibilum est, sedaliqua ra-
Nonus, Bacchius, ex brevi etduabus longis, ut Acha-
lione consliluit. D. Non enim aliter, siquidem disci- .
les, temporumquinque.
plina csl, aut •oporiebal, aulpoterat. Jlf. Hanc ergo
Decimus, Crelicus vel Aniphimacrus, ex longa et bre-
rationem invcstigemus, ei assequamur, si placet :
vi et longa, ut insulm, lemporum quinque.
nam si auctoritaiem solam iritucamur, iserit versus,
dici voluit nescio aut Undecimus, Palimbacchitis, exduabuslongis el brevi,
quem versura Asclepiades qui,
utnatero, temporum quinque.
Archilochus, poetae scilicet veieres, aut Sappho poe- ex tribus iongis, ut Mneas,
etiam nominibus versuum Duodecimus, Molossus,
tria, et caeleri, quorum ge-
nera vocanlur, quse primi animadvertenles cecine- temporum sex.
runl. Nam el Asclepiadeeusversus dicitur, et Archilo- Decimus lerlius, Proceleumaticus, ex quatuor brevi-
cbius elSapphicus.el alia sexcenta auctorum vocabula bus, ut avicnta, temporum quaiuor.
Graeciversibus diversi generis 'indideru.nl.Ex quo non Decimus quartus, Pseon primus, ex prima longa et
absurde cuipiam videri polest, quod si quis ui volet, tribus brcvibus, ttt legitimus,lemporum quinque.
pedes quot volet, et quos volel ordinaverit, quia nemo Occimus quinlus, Pseon secundus, ex secunda louga
ante ipsum hunc ordinem ac mensuram pcdibus con- el tribus brevibus, ul colonia,temporum quinque.
slituerit, recte ac jure conditor novi gcncris versuum Decimus sextus, Peeou tertius, ex lertiu longa ctiribus
propagatorque dicetur. Atilsi ha;c licentia intercludi- brcvibus, ul Menedemus,lemporuin qniuqne.
tur liomini, cum conquestionc quserendtimest quid Decimus septimus, Pseon quarlus, ex quarta longa
et tribus brevibus, ut celeiilas, temporum quin- CAPUT X.—Amphibrachusnec per se nec aliis mixlus
que. versum conficit. De levalioneet posilione.
Decimusoctavus, Ionicus a minore, ex duabus bre- 17. M. Recie quideni : sed adhuc nonnihil quse-
vibus et duabus longis, ut Diomedes, temporum stionisres habet. Namcum Amphibrachus pes quatuor
sex. sit temporum, negant eum quidam posse misceri, vel
Decimus nonus, Cboriambus, ex longa et duabus dactylis vel anapoesiisvel spondeis vel proceleumati-
brevibuset longa, ut armipolens,temporum sex. cis : nam hi sunt omnes quaternorum temporum pe-
Yigesimus,Jonicusa majorc, ex duabus Jongis et dua- des : et non soluin istis eum negant posse misceri,
bus brevibus, ut Junonius, temporum sex. sed nec ex ipso solo repetito et sibimet connexo, recic
Vigesimusprimus, Diiambus, ex brevi et longa, et et quasi legilime procedere numerura pulant. Quo-
brevi et longa, ut pi-opinquitas,temporum sex. rum opinionemconsiderare nos oportet, ne quid ha-
Yigesimus secundus, Dichorius vel Ditrochseus,ex beat rationis, quod sequi el approbare conveniat. D.
longa et brevi, et longa et brevi, ut cantilenatem- Cupio atque aveo prorsus audire quid afferant. Non
porum sex. enim parum me movet, cum duodeiriginia pedcs sint,
Vigesimus tertius, Antispastus, ex brevi et duabus quos ratio persecuta esl, hunc solum excludi a conli-
longis et brevi, ut Saloninus,temporum sex. nuatione numerortim, cum tantum spalii teneat in
Yigesimusquartus, Epilritus primus, ex.prima brcvi tempore quanlum dactylus el alii quos pares enume-
ei tribus Iongis,ut saccrdoles,lemporum septem. rasti, quos conneclere nemo prohibelur. Jlf. Atqui
Yigesimus quintus, Epilritus secundus, cx secunda opus est, ut hoc dispicerevaleas, eonsiderare cseleros
brevi et tribus longis, ul conditores,lemporum se- pedes, quemadmodumsibimet ePrum parles confera.il-
plem. tur : ita enim videbis huic uni quiddam accidere no-
Vigesimussextus, Epitritus lertius, ex terlia brevi et vum ac singulare, ut non frustra minime adhibendus
tribus longis, ul Demosthenes,tetnporum septeni. ad numeros judicatus sit.
Vigesitnus septimus, Epitrilus quartus, ex quarla 18. Sed hoc nobis considerantibus, opus esl hoec
brevi et tribus Iongis, ut Fescenninus,ternporum se- duo nomina mandare memorise, levationem et posi-
plem. tionem. In plaudendo enim quia levalur et ponitur
Yigesimns octavus, Dispondeus, ex quatuor longis, manus, partem pedis sibi levatio vindical, partem po-
ut oratores, lemporum octo *. sitio. Partes autem pedum dico illas, de quibus supe-
CAPUT IX. — De pedum slruclura. rius, cum eos ordine persequeremur, satis diclum est.
16. D. Habeo ista. Nunc disscrc, qui sibi pedes Quocirca si hoc probas, incipe recensere brcviter
Jlf. Judicabis hoc si mensuras partium in omnibus pedibus, ut quid Iiuic
copulenlur. facile, sequalitalem D. Yi-
ac simililudinem insequalitatiac dissimilitudini prse- uni de qtio agitur proprium acciderit, noveris.
tantum babere in levalione
stantiorem esse judicas. D. Neminem esse arbitror, deo primum pyrrhichium
M. Hanc maxime in quantum in posilione. Spondeus quoque, dactylus,
qui non ita judicel. ergo prius
contexcndis pedibus sequi oportet, nec ab ea omnino anapsestus, proceleumaticus, cboriambus, diiambus,
eadcm ralione
deviandum, nisi cura aliqua causa juslissima est. D. dichorius, antispaslus, dispondeus,
Assentior. Jlf. Non igiturdubilabis pyrrhichios sibimet dividunfur: nam tantumdem lemporis in bis ponit
levat. Video secundum, iambum
pedes contexerc, nec iambos, nec irochseosqui etiam plausus, quantum
cliorii uomiuantur, nec spondeos; alque ita cseteros simpli etdupli habere ralionem; quam ralionem cerno
stti gcneris profecto sibimet sine ulla dubilationeco- et inchorio et in tribracbo et in molosso, et in utro-
: est enini summa cuiti que ionico. Jam hujtis amphibrachi levatio et positio
pulabis eequalitas ejusdem ge-
neris etnominis pedes sese consequuntur. An libi non (narn ipsa mihi ex ordine occurrit, cui pares cocteros
videtur? D. Nullo modo mihi aliler videri polest. Jlf. quoeram),simpli el tripli ratione constat. Sednon in-
venio prorsus alium deinceps, cujus sibi partes tanto
Quid? illud nonne approbas, alios aliis pedes eequali-
tate servata esse miscendos? Quid enim auribus po- intervallo conferanlur. Nam cum eos considero in qui-
lest jucundius esse,quam cumet varietale mulcentur, bus una brevis est el duoeIongoe,id est bacchium,
nec sequalitale fraudanlur? D. Satis probo. M. Num crelicum et palimbacchium, sesquialteri numeri ra-
censcsalios sequaleshabendospedes, nisi qui ejusdem lionc levationem ac posilionem in his fieri video.
mensuroe sunl? D. Ila existimo. M. Quid? ejusdem Eademratio esl et iniis qualuor, in quibus una Ionga
mensurseputandine sunt, nisi qui lemporis lantum- est et tres breves, qui quatuor peeonesex ordine no-
dem occupani? D. Verum est. Jlf. Quos ergo invene- minanlur. Reliqui sunt quatuor epilrili siiniliter ex
ris pedes totidem temporum, sine auViumoffensione ordine nuncupati, quorum levalionemae positionem
contexes. D. Yideo esse consequens. sesquitertius numerus conlinet.
19. Jff-.Num igitur parum libi justa causa videtur
1 iibri veteresabsqueexplicationeet
exemplo ullosic esse, cur iste pes (a) ad seriem numerosam vocum
pedesrecensent: rnmus pes vocalurpyrrhkhius, secun- non admittatur, quod solius partes lam longe a se dif-
dus lambus,Terlius,etc, scriptumqueconstanter prsefe-
runl spondius,dispondius,pwan,pro spondeus,dispondeus, feranl, vil una sitnpla sil, alia tripla? Vicinilas enini
pm&n.itempro fribrachuset amphibrachus,habentaliquo-
ties tribraclvys et ampldbrachys. (o) Amphibrachus.
4111 DE MUSICA,S. AUGUSTINI 1112
queedam partium tanto est approbatione dignior,' Satis esse arbitror ad judicandum id quod voIo.Qunre
quanto est proxima eequalitati.Ilaque in illa regula dic, quseso, utrum nihil tuas aures numerus iste
numerorum cum ab uno usque ad quatuor progredi- permulserit. D. Imo nihil mihi videtur currere ac
mur, nibil unicuique est seipso propinquius. Quare sonare festivius. Jlf. Considera igitur pedes, invc-
illud in primis approbandum est in pedibus, cum tan- nies profecto cum sint quinque versus, duos primos
tumdem habent partes ad invicem; deinde copulatio solis ionicis currere , tres posleriores habere ad-
simpli et dupli eminet in uno et duobus; sesquialtera mixtum dichorium, cum omnes omnino sensum no-
vero copulalio in iluobus et tribus apparet; jam ses- strum communi eequalitate delectent. D. Jam boc
quilertia, tribus et qualuor. Simplum vero et triplum animadverti, et facilius le pronunlianle. Jlf. Quid ergo
quanquam complicalorumnumerorum Jege teneatur, dubitamusconsentire veteribusnon eorum aucioritate,
non tamen in ordine illo sibimetcohseret : iton enim sed ipsa jam ratione victi, qui censent eos pedes qui
posl unum tria numeramus, sed ab uno ad ternarium ejusdem lemporis sunt rationabiliter posse misceri,
numerum binario inlerposito pervenitur. Hsecratio si habeant legitimam, quamvis diversam perc.ussio-
est qua excludendus judicalur amphibrachuspes ab nem? D. Cedojam prorsus : nam me ille sonus quid-
ea copulatione de qua quserimus2, quse si abs te pro- quam contradicere non sinit.
batur, csetera videamus. D. Probatur sane nam ma- CAPUT XII. — Pedes sex lemporum
nifestissimaaique certissima est. 22. JJf.Intende item in istos versus :
CAPUTXI. — Pedum rationabilismixlura. volotandemUbiparcas,lahorest in chartis,
20. Jlf. Cum ergo placeat, quoquo modo se in Et apertumire per aurasanimumpermitlas.
Placethocnam sapienler,remittere interdum
syllabis habeant, tamen si ejusdem spalii sint in tem- Aciemrebus agendisdecenterintentam.
pore, recte sibi et sine detrimento sequalitalispedes D. Etiam hoc satis est. M. Prsesertimcum isti versus
posse misceri, excepto duntaxal amphibracho; quaeri sint inconditi, quos necessitate ad lempu fabricaius
non immerito potest, ulrum recte misceanlur, qui sum. Verumtamen et in iis quatuor requiro judicium
quanquam sint sequales lempore, non eadem tamen sensus tui. D. Quidaliud et hic possumdicere, quam
percussione concordant, quaelevalione ac positione pulciire illos congruenterque sonuisse? Jlf. Senlisne
paiies pedis sibimet confert. Nam daclylus dt ana- etiam duos superiores aliero ionico constare qui diei-
psestuset spondeus non solum Eequaliumtemporum tur a minore, duos autem posteriores diiambumha-
sunt, sed etiam perculiunlur sequaliter : in omnibus bere permixtum? D. Et hoc te pronuntiando insi-
enira lanlum levalio, quanlum positio sibi vindicat. nuante persensi. M. Quid? illud nonne te movet quod
Itaque hi sibi miscentur justius quam quilibet ionicus in illis Terentiani versibus ionicoei qui a majore di-
cseteris sex lemporumpedibus. Uterque quippe ioni- citur, dichorius; in iis autem noslris alteri ionico qui
cus ad siraplum el duplumperculitur, duo scilicet a minore nominatur, diiambusmixtus est? an nih.il
tempora qualuor lemporibus conferens. Ilis molossus interesse arbitraris? D. lmo interest, et videor mihi
eliam in hac re congruil. Cseterivero (a) ad tanlum- valionem ipsam videre : nam quoniam ionicus a ma-
dem; nam in his levaiioni ac positioni terna tempora jore aduabus incipit longis, eum sibi potius copuian-
tribuuntur. Ergo tametsi omnes legitime ferianlur; dum poscil, ubi longa prima est, id est dichorium.
nara et illitres simpli et dupli ratione, el alii qualuor Diiambusvero quod incipit a brevi, congruentius al-
sequisparlibus feriuntur; tamen quia plausuminsequa- leri miscetur ionico a duabusbrevibus incipienti.
Iem lacit isla permixtio, haud scioan jure repudietur: 25. Jlf.Beneintelligis: quare hocquoque tenendum
nisi quid habes ad hsec. D. Proclivior sum in istam est, istam etiam congruentiam, excepta eequalitate
sententiam. Nam insequalisplausus quomodosensum temporum, in pedibus miscendis aliquantum valere
non oflcndatignoro : si autem offendit, nou ulique id oportere : non enim plurimum, sed lamen nonnihil
potest sine vitio hujus permixtionis accidere. valet. Nam pro orani pede sex temporum, omnem
21. Jlf. Atquiscias veleres miscendosjudicasse istos pedem sex temporum poni posse, ita sensu in-
pedes, cl horum mixtioneversus compositos condi- terrogalo judices licet: primum molossi exemplum
disse. Sed ne ie auctoritate premere videar, accipe sit nobis, virlutes : ionici a minore, moderalas:
aliquid horum versuum, ct vide ulrum offendataudi- choriambi, percipies : ionici a raajore, concedere:
tum. Si enim non modo non offenderit,scd etiamde- diiambi, benignitas: dichorii, civitasque: anfispasli,
lectaverit, nullaerit ratiohujus mixtionisimprobandae. volet justa. D. Habeo ista. Jlf. Coniexe igiiur ista
Yersus autem ii sunl quos advertas volo : omnia atque pronuntia, vel me polius pronuntianie
/,t consonaquaesunl, nisi vocalihusaptes, accipe, quo ad judicandum Iiberiorsensus vacct. Nam
Parsdimidiumvocisopusproferetex se : ut continuatinumeri sequalitafemsine ulla offensione
Parsmutasonicomprimetora molienlum:
Illissonusobscuriorimpeditiorque, aurium tibi insinuem, hoc totum conlextum ler pro-
Utrumquelamenpromilurore semicluso. nuntiabo, quod satis esse non dubitaverim. Virtutes
(Terentianus.)
1 In B.deest voculatn,quam restiluiniusex Er. Lugd. moderalaspercipies,concederebenignitascivitasquevo-
Ven.Lov.el Mss.Aet B.Kolaudumlocoilla, quod hahent lel jusla. Virtulesmoderalas percipies,concederebcni-
Benedictini, essein editis,ista. M.
2m B., qumsivimus. Er. Lugd. ven. Lov.nec non Ms. gnilas civilasquevoletjusta. Virlules moderatas perci-
A, quwrimus. M. pies, concederebenignitascivilasquevolel justa. Num
(n)choriambus,diiambus,dichorius,anlispastus. forle aliquid in hoc pedum cursu aurcstuas sequalitafe
aut suavitate fraudavit? D. Nullo modo. M. Delecla- singula tempora singulis lateribus dedcrit, non jam
vitne aliquid? quanquam hoc quidem consequens est unum et tria, sed bina lempora levalio positioque
in hoc genere, ut delectet omne quod non offenderit. sibi vindicent : nisi habes aliquid quod resislat.
D. Non possum aliter me dicere affectum,quam vi- D. Nihil sane habeo quod dicam, nisi hunc etiam esse
detur tibi. Jlf. Probas ergo omnes islos pedes senum admillendum. Jlf. Aliquid ergo plaudamtts quaterno-
lemporum recte sibi posse copulari alque' misceri. rum temporum pedibus ordinatum alque contextum,
D. Probo. quibus iste commixius sit, et eodem raedo sensu
CAPUTXIII. — Ordo pedum quomodo muletur exploremus utrum nihil imparile offendat. Et ideo at-
concinne. lende in hunc numerum propler judicandi facililalem
24. M. Nihilne formidas, ne quis arbilretur tam cuni plausu tertio repetitum. Sumas optima, facias
sequaliter istos pedes hoc ordine collatos sonare honesta.Sumas oplima, facias honesla, Sumas oplima,
potuisse; si aulem ordinem permules, non idem pos- facias honesla. D. Janijam, obsecro, parce auribus
se? D. Nonnihil quidem affert, sed experiri non est meis : nam eliam plausu non admoto, ipse per se lio-
difficile. Jlf. Istud ergo facito cum vacabit: non aliler rum pedum cursus in illoamphibrachovehementissime
invenies quam sensum tuum mulliformi varieiate et claudieat. Jlf. Quid igilur putandum est esse causoe,
una sequalitate mulceri. D. Faciam : quanquam hoc ut in hoc fierinon possit quod in molosso et ionicis
exemplo nemo est, qui non prsevideat necessario id potuit? an quoniam in illis oequaliasuntmedio latera?
eventurum. Jlf. Recte existimas : sed quod ad propo- in numeroenim pari, ubi sit medium suis sequale la-
silum pertinet, admoto plausu fsla percurram, ut de leribus, primus senarius occurrit. Ergo illi senum
hoc quoque dijudicare possis utrum aliquid, an nihil temporum pedes quoniam duo lempora in medio
claudicel : alque ut simul aliquid experiaris de com- possident, el bina in lateribus; iibenter quodammodo
nrulatione illius ordinis, quam nihil claudicationis il- illud medium cecidit in Iatera , quibus amicissima
laturam esse prsediximus; jam nunc ipsum ordinem eequalitate conjungitur. Non autem idem fiet in
muta, ct ut libilum est, eosdem pedes collocatos ali- amphibracho, ubisuntimpariamediolalera, siquidera
ter alque ame collocatisunt, personandos mihi plau- in illis singula, in illo duo tempora sunl. Hucacccdit
dendosque permilte. D. Primum volo esse ionicuma quod in ionicis ct molosso medio in latera soluio,
minore, secundum ionicum a majore, terlium cho- terna fiunl tempora, in quibus rursum medio pari *
riambum, quartum diiambum , quintum antispastum, paria latera inveniuntur; quod item delit amphi-
sextum dicborium, septimuiu molossum. M. Intende bracho. D. Ita res est ut dicis : ncc immerito amphi-
ergo et aurem in sonum, et in plausum oculos : non brachus in illa serie offendil auditum, hi vero etiam
enim audiri, sed videri opus esl plaudentem manum, deleclant.
el animadverti acriter quanta temporis mora in leva- CAPUT XIV.— Quipedesquibus misceanlur.
Uone, quanla in positione sit. D. Totus istic sum, 26. Jlf. Age, nunc lu per le ab ipso exordirc pyr-
quantum valeo. Jlf. Accipe igilur collocationemillara rbichio, et secundum supra diclas raliones, quos pcdcs
cum plausu tuam : Moderalas,concedere,percipies,be- quibus misceri oporteat, quanlum potes , breviler
nignilas, voletjusta, civitasque,virtules. D. Sentio qui- explica. D. Nullus pyrrhichio : non enim alius inve-
dem nequaquamplausum isium claudicare, et tantum nilur totidem lemporum. Iambo posset chorius ; scd
levare quantum ponere; sed vehementer admiror propter insequalemplausum vitandum est, quod alier
quomodoeo percuti polueriiit illi pedes, quoruin di- a simplo, a duplo alter incipit. Ergo iribrachus titri-
visio simpli el dupli ralione constat, sicuti sunt ambo que accomraodari polest. Spondeum el dactylum et
ionici et molossus.Jlf. Quid hic fieri lamenarbitraris, anapeestum,el proceleumaticumamicos intcr scatque
cum in his tria levenlur tempora, tolidemque ponan- copulabiles video : non enim tantum lemporibus,sed
lur? D. Nihilaliud hic prorsus video quam eam Ion- plausu etiam sibi congruunl. Enimvero exclusus
gam syllabam,quoein ionico a majore et in molosso amphibrachus , nulla potuit ratione reduci, cui
secunda, in ionico autem a minore tertia est, plausu parilitas lemporum auxiliari quid, divisionc plau-
ipso dividi; ut quoniam duo habet lempora, unum suque discordanle, non potuit. Bacchio crelicurn,
inde superioripani, allerum posteriori tribuat, atque et pseones primum, secundum et quartum. Palim-
ila terna lempora levalio positioque sortiantur. bacchio auiem eumdem creticura, el poeonesprimum
25. M. Nihil liic omninoaliud dici aut inlelligi po- et terlium et quartum, et 2 temporibus et plausu
test. Sed cur non etiam ille amphibrachus, quem ab concordare manifestum est. Ergo crclico et pxoni-
isla numerositafe penitus ejiciebamus, hac conditione bus primo et quarlo , quoniam et a duobus et- a
miscealur spondeo, dactylo, et anapsesto, vel per se tribus temporibus eorum incipere divisio potesl, cx-
ipse numerosum 2 aliquid in musica conlinuatus ef- teri omnes quinum temporum pedes possunt sine
Dciat? Potest enim simili rationemedia quoque pedis ulla claudicatione copulari. Jam illorum qui sex tem-
ejus syllaba, quseIonga est, plausu dividi; ut cum poribus conslant, omnium inler se miram quamdam
1 In B., aut; rectiuscum 1 m prius editis omittiturpari, quamvocemreslituimus
M. Er.Lugd.ven. Lov.et Mss.A.,'
atque.
1 SicMss.; at Lov.aliasqueeditiones ex Mss.,necnonex iisdenipauloinfra, hi vero elwinde-
sus. habent, nrnnero- lectant; ubi editi habent, hk veroetiamdelectat.
2 InB., in temporibus;reciiuscum ulroqueMs.,et. M.
'
1115 DE MUSICA,S. AUGUSTINI 4ii6
esse concordiam, satisdispulatuincst. Quandpquidem Restat octo lemporum pes qui dispondeus voeatur ,
5111quoque ab aliis in plaiidcndo non dissonant, quos cui sicut pyrrbichio par nullus est. Habes a me quod
aiiler dividi cogit conditio syllabarum : lantam vim poposcisii et facerc polui. Perge ad reliqua.Jlf. Fa
habel cttm ntedio lalerum a<qualilas.Porro septenum ciam : sed post tam longuin scrmonetu respirenms
lempornm pcdes cuni sinl, quaiuor, utii epitriti no- aliquantulum; et illorum versuum mcmineriinus ,
minanlur, primum et sccundum iuvenio sibi posse quos mihi extemporales paulo anle ipsa lassitudo sug
copulari : amborum eniin divisio incipit a tribus tein- gcssit.
poribus, idcirco nec spalio temporis nec plausu dis- Volotandemtibi parcas,labor est ia chartis,
sideni. Rurstis libenter sibi junguntur lcrtius ei quar- Et apertumire per aurasanimumperinillas.
Placelhoc nam sapieuter,remiltere interdum
lus-, quia ulerque in dividendo a
incipit qualuor tem- Acicmrebus agendisdccenterinlentam.
poribus, quareet metiuntur et plaudunlur eequaliier. D. Placcl sane, ac libenlcr obtempero.
LIBER TEHTIUS.
m quoexponilurquid intersitdiscriminisinter rbyUimum,melrumet versum;tum agiturseorsimde
rhytlimo;ac deinde
CAPUT PRIMUM.—Rhythmus ac metrum quid. ulrumque habet : nam et ceriis pedibus currit«, et
1. Jlf. Terlius hic sermo poslulal, ul quoniam de certo terminatur modo. Itaqtie iron solum metrum
pedum amieilia quadam concordiaquc satis diclum propler insignem finem, sed etiam rhylhmus est,
est, videamus quid ex his conlexlis continualisque propler pedum ralionabilem connexioneiii.Quocirca
gignatur. Quare primum ex te qusero, ulrum possint omne melrum rhytbmus, non omnis rhylhmus eliam
copulaiisibi pedes, quos copulari oporlet, perpetuura metrum est. Rhylhiui enim riomen in musica usque
quemdam numerum creare, ubi nullus fmis certus adeo late patet, ut hsec toia pars ejus quoe ad diu et
non diu pertinet, rhytbmus nominala sit. Sed de no-
appareat: velulciim symphoniaci scabella ctcymbala
pedibus feriunt, ccrtis quidem numeris et his qui sibi mine, curo res appareat, non esse satagendum, et
cum aurium voluptate jungunlur; sed lamen tenore doclis et sapientibus placuit. An aliquid conlradicen-
perpeluo, ita ul si tibias non audias, nullo modo ibi dum aut dubitandum putas de his quae a me dicta
noiarcpossisquoiisque procurrat connexio pcdum, et sunl? D. Imo prorsus assenlior.
undc rursus ad caput rcdcatur. Yelut si tu veliscen- GAPUTtJ,-—Quid inlersit inlcr versumcl metrum.
lum vcl amplius, quousque libilnm esl, pyrrhichios vel 5. iif.Nunc crgo mccum illud considera, tilruin sic-
alios qui inlcr se amici simt pedcs, continua con- ul omnis vcrsus inuirum cst, ita omnemclrumciiam
nesione decurrere. D. Jam inlelligo, el fieri posse versus sit. D. Considero qiiidcm, sed qtiidrespondeam
concedo quamdam pedum conncx<onem, in qua cer- non invenio. Jlf. Undcid tibi censesaccidisse?an quia
(tim cst usque ad quot pedes progredicndum sil, dc voeabulis quseslio esl? Non enim ut dc rebus ad
atque inde rcdcundtim. Jlf, Num bujus generis esse disciplinam perlinenlibus, ila de nominibus possmnus
dubilas ', cum certam faeiendorumversuum discipli- respondere interrogati : propterea quia res omiiium
nam esse non neges, et qui versus te semper cum menlibus communiter sunt insitoe; nomina vero , ut
voluplaic audisse conlessus sis? D. Manifestunicst ct cuique placuil, imposila,quorumvis auctorilale aique
boc essc, ct ab illo superiore generc dislare. consueludine maxime niliiur : unde eliam esse lin-
2. Jlf. Ergo quoniam oportct distingui etiam voca- guariim diversifas potest, rerumautem in ipsa veritate
bulis ea quse re ab se dislincla sunt, scias illud stt- conslitutarum profecto non polest. Ameigitur accipe
peritts genus copulationis, rhylhmiim a Graccis; hoc quod ipse nullo pacto respondere posses: non versum
aulem allerum, melrum vocari : laline aulem dici soltim, metrum veteres vocavere. Itaqtie quod ad le
possent, illud numerus, hoe mensio vel mensura. atlipet, vide alque responde, non enim jam de nomi-
Sed quoniam hsec apud nos nomina late palent, ct nibus agitur , ulrum inter hsec duo aliquid dislet,
cavendum est ne ambigtie loquamur, commodius quod quidam numerus pedum ita certo fine claudatur,
uliiiiur grsecis. Yides lamen, ut opinor, quam recte ul nihil ad rem pertineat, ubi fiat quidara artictilus
ulrumque nomen sit bis rebus impositum. Nam quo- antequam venialur ad finem; alius autem non solum
niam illud pedibus cerlis provolvilur, peceaturque in certo fine claudatur, sed eliam ante finem 2 certo quo-
eo si pedes dissoni misceanlur, recle appelatus est dam loco quecdara ejus partitio emineat, ut quasi
rliylliinus, id est numerus : sed quia ipsa provolutio membris conficialurduobus. D.Non intelligo. M. At'
ncii habet modum, nec slatulum esl in quolo pede tende ergo in haec exempla :
finis aliquis emineat; propter nullam ioensuram con- ite igitur,Camcenae
Fouticolae puellae,
iinuationis non debuit melrum vocari. Hoc aulera QUSC canilissub anlris
1LOV.:.mmcertum Mellifluos sonores,
cssedubilas;at Mss.,««mhujusgeneris Quae l avitiscapillum
esse dubitas; quomodoetiam edilionesAm. et Er. quae
adduni,cthocabillosuperioredisiareconcedis.—mMs.A 1 in B., curritur. Exval. et Ms.A, currit. M.
deesl Imjus generk, lertquc siuipliciter, nmn esse du- 2 nucrevocavimus ex Mss.islhfficverba, o.nlefmem,quse
bitas. M. in haeteuuseditisdesunt.—Kondesuntin Vatic. M.
411? LIBER TERTIUS. lllg
purpureumHyppocrene CAPUT III. — Rhythmi ex pyrrhichiis.
Fonte,ubi fususolim
Spumealavitalmus 5. M. Prius igitur, si placet, de rhythmo in quo
Orajubisaquosis nullura melrum est, deinde de melro ubi versus non
Pegasus,in nitentem
Pervolaturusselhram. est, postremo de ipso versu, quantum possumus, dis-
Cernis profeclo quinque superiores versiculos eodem seramus. D. Placel vero. Jlf. Stime ergo Ubiab ipso
loco parlem orationis habere terminatam, id est in eapite pedes pyrrhichios, et de his rhythmum con-
choriambo pede, cui subjungilur bacchius, ut versi- texe. D. Etiam si id possim facere, qui modus erit?
culum compleat (namque hi undecim, choriambo et Jlf. Satis est, ut eum lendas (exempli enim gralia id
bacchio pedibus constant); cseteros vero excepto uno, facimus) usque ad decein pedes: nam usque ad hunc
scilicet Ora jubis aquosis, non eodem loco habere pedum numcrum non progreditur versus, quod suo
terminatam p.artem oraiionis.D. Cernoislud quidem, loco diligenler traetabitiir. D. Bene quidem tu non
sed quo perlineat non video. Jlf. Eo scilicet ut intel- multos pedes mihi proposuisfi copulandos; sed vide-
ligas, hoe metrumnon quasi Jegitiraum locum habere, ris mihi non recordari, jam le satis discrevisse, quid
ubi anle finemversus finiatur pars oralionis : nam si inter gramraaticum el musicum iiitersil, cum ego libi
ita esset. omneseodera Jocohunc haberent articulum, respondissem, syllabaruni longarumetbreviumcogni-
aut certe rarissime in his inveniretur qui non habe- tionem me non habere, quaea grammaticis tradilur :
ret : nunc vero cum sint undecim, sex ita sunt, quin- nisi forte permiltis, ut non verbis, sed aliquo plausu
que non ita. D. Et hoc accipio, et adhuc quo ratio rhythmum istum exhibeam : nam judicium aurium ad
lendat exspeclo. M. Attende ergo etiam in ista per- temporum momenta moderanda me posse habere non
vulgalissima : Arma virumquecano, Trojw qui primus nego; quse vero syllaba producenda vel corripienda
ab oris. Et ne longum laeiamus, quia carmen notissi- sit, quod in auctoritate situm est, omnino nescio. M.
muan est, ab hoc versu usque ad quem volueris ex- Fateor nos ila, ut dicis, grammalicum a musico dis-
plora singulos; invenios finitam partem orationis in crevisse, et in hoc te genere inscitiam tuam esse con-
quinto semipede, id est, in duobus pedibus et semis- fessum. Quare a me accipe hoc exempli genus : Ago
se : nam hi versus conslant pedibus quaternorum celeriler agile quod ago iibi quod anima velit.D. Habeo
temporum : quare iste finis de quo agitur partis ora- isluc.
lionis, quasi legitimus in decimo tempore est. D. Ma- 6. M. Hoc ergo quoties libet repetendo, efficies
nifestum est. rhythmi hujus longitudinem quantam voles, quau-
i. M. Jam ergo inlelligis inter iila duo genera quse quam hi decem pedes ad exemplum sufficiant. Sed
ante isla exempla proposueram, nonnihil distare : illud qusero, si libi quispiam dical, non pyrrbichiis ,
quod aliud scilieet melrum aniequam claudatur, non sed proceleumalicispedibus hunc rhyihmum constare,
habet cerlum et statutum aliquem arliculum, sicut in quid respondebis? D. Prorsus ignoro : nam ubi de-
illis undecim versiculis exploraviraus : aliud vero cem pyrrhichii sunt, quinqueproceleumalicos metior;
habet, sicut in heroico metro quintus semipes satis el eo major dubilatio est, quod de rbythmo consuli-
indicai. D. Jam liquet quod dicis. Jlf. Alqui scias mur, qui scilicet perpetuo fluit. Undecim enim pyr-
oportet, a veteribus doctis, in quibus magna est au- rhicliii vel iredecim, el quolibet impari numero, non
ctoriias, illtid superius genus non esse versuni appel- possunt liabere integrum proceleumaticorum nume-
Iatum ; sed hunc definitum et vocalum esse versura , rum. Si ergo esset certus finis in hoc de quo agitur
qui duobus quasi membris constaret, certa mensura rhythmo, ibi saltem dicere possemus pyrrhichio po-
et ratione conjunclis. Sed tu non multum labores de tius quam proceleumatico eum currere, ubi omnes
nomine, quod nist a me vel a quolibet alio tibi indi- integri proceleumatici non invenirentur : nunc vero
caretur, nullo modo de hoc interrogatus respondere et ipsum infinitum nobis conturbat judicium, et si
posses. Sed quod ralio docet, in id proecipueet maxi- quando numerati quidem pedes, sed pari numero no-
me animum intende, velut hoc ipsum quod nuncagi- bis proponunlur, sicut isti sunt decem. M. Atqui nec
mus: ralio enim docet inler hoecduo genera dislare de ipso impari numero pyrrhichiorum, quod tibi vi-
aliquid, quibuslibel vocabulis nuncupentur : itaque sum est, liquidovisum est. Quidenim si undecim pro-
hoc bene interrogatus posses dicereipsa Veritate posilis pedibus pyrrhichiis dicalur rhytbmus quinque
confisus; illud autem nisi aueloritatem sccutus, non habere proceleumaticos et semipedem? numquid re-
posses. D. Aperlissime jam ista cognovi, et quanti sisli potesl, cum multos inveniamusversus claudi se-
pendas hoc, de quo me tam crebro admones, jam mipede? D. Jam dixi me nescire quid de hac re dici
existimo. Jlf. Heecergo tria nomina, quibus disse- possit. M. Num etiam illud nescis, proceleumalico
rendi causa neeessaiiousuri sumus, meraorioemandes priorem esse pyrrhichium ? siquidem duobus pyrrhi-
velim : rhythmum, meirum, versum. Qua3sicdistin- chiis proceleumaticus confit; sicut prius est unum
guuniur, ut omne melrum eliam rhythmus sit, non quam dtto, et duo quam quatuor, ita proceleumatico
onmis rhythmus eiiam meirtim. Item omnis versus prior est pyrrhichius. D. Verissimum est. M. Cum
etiam melrum sit, non omne melrum etiam versus. crgo in banc ambiguifalera incidimus, ut possit in
Ergoomnisversus est rhytbmus et metrum : nam hoc, rhythmo el pyrrhichius meliri et proceleumaticus,
ut arbilror, esse consequens vides. D. Yideo sane : cui priucipatum daturi sumus? priori, ex quo isfe
nam est luce clarius. coiistat; an posteriori, ex quo ille non constat? D^
ma DE MUSICA, S. AUGUSTINI 1120
Nemo dubilabit priori esse dandum. M. Quid ergo quatuor temporum mixto, sed spondiacus aut dacty-
dubitas de hac re consultus respondere, pyrrhichium licus aut anapsesticus. Amphibrachum enim ab islo-
rum copulatione numerorum recle remotum esse
potius quam proceieumalicum istum rhythmum esse
nuncupandum? D. Jam omnino non dubito : pudet convenit. D. Fateor ila esse.
tara maniteslam rationem non me cilo animadver- 9. M. Nunc ergo ex ordine considera iambicum
lisse. rhythmum, quoniam pyrrhichium et proceleumati-
CAPUT IV. — Rhythmus continuus. cum, qui duplicato pyrrhichio gigiiitur, salis discus-
7. M. Videsne illud etiam isla ratione cogi, ut qui- simus. Quare dicas velim huic qtiem censes admi-
dam pedes sint, qui rhythmum conlinuare non pos- scendum pedem, utiambicus rhyihraus suum nomen
sint? Nam quod de proceleumatico invenlum est, cui obtineat. D. Quem, nisi tribrachum, qui et lemporibus
tollit pyrrhichius principatum, hoc et de diiambo et et plausu congruit; et quia poslerior est, regno pol-
de dichorio et de dispondeo invenlum puto : nisi tibi lere non potest? Nam chorius esl quidem posterior,
aliud videlur. D. Quid mihi aliud videri potest, cum et tolidem temporum, sed non eodem modo plaudi-
probata illa ratione hoc quod sequitur improbare non lur. Jlf. Age, jam vide rhythmum trocliaicum, et ad
possim ? M. Yide eliam isla, et compara ac judica. eadem de hoc quoque respoude. D. Idem respondeo :
Nam videtur, cum tale incertum evenit, plausu potius nam potest el huic non solum spatio lemporis, sed
debere discerni l quo pede curratur : ul si pyrrhichio platisu etiam concjnere Iribrachus. Cavendum autem
velis currere, unum tibi tempus levandum, unum iambum quis non videat? qui eliam si eequaliterpiau-
ponendum sit; si proceleumatico, duo et duo : ita et deretur, principalum tamen mixtus auferret. Jlf.Quid?
pes apparebit, et nullus pedum erit a rhythmi conii- spondiaco rhythmo quem landem copulabimus pe-
nuatione seclusus. D. Huic magis faveo senlenlise, dem ? D. Sane in Iioc largissimacopia est : nam et da-
qusfinullum pedem ab hac contextione esse immunem ctyium et anapaeslum et proceleumaticum nulla im-
sinit. M. Recte facis, et quo magis boc approbes, pariliiate temporum, nulla claudicafione plausus,
considera de tribracho pede quid respondere possimus, nulla principalus ademplione impediente, huic video
si nihilominus quisque conlendat non pyrrhichio aut misceri posse.
proceleumatico istum rhylhmum, sed tribracho cur- 10. M. Video jam te facile posse csetera ordfne
rere. D. Yideo judicium ad plausum illum esse revo- persequi : quocirca reinola interrogatione mea, vel
candum, ut si unum tempus est in levalione, duo in polius tanquam de omnibus interrogaius responde
positione, id est, una et duse syllabse; ant contra duoe breviter, dilucideque quantum potes, quomodo sin-
in levatione, una in positione; tribrachus rhythmus guli qui resiant pedes, aliis legitime immixlis, obti-
esse dicalur. neant suum nomen in rhylbmo. D. Faciam : neque
8. Jlf. Recle inlelligis. Quamobrem jam dic mihi enim ullius negotii est, tanta rationumluce prsemissa,
ulrum spondeus pes pyrrhichio rhythmo possit ad- Nam tribraeho nullus miscebitur; omnes enim prio-
juiigi. D. Nullo modo : non enim continuabilur plau- res sunt, qui ei sunt lemporibus pares. Dactylo ana-
sus sequalis; cum levalio et positio in pyrrhichio sin- psestus polest; nam et est poslerior, et* tempore ac-
gula, in spondeo vero bina lempora teneant. Jlf. Potest plausu currit sequaliter : utrique autem proceleuma-
ergo proceleumaiico adjungi. D. Polest. Jlf. Quid cum ticus eadem scilicet ratione copulalur. Jam bacchiOj
ei adjungitur? iiiterrogati utrura rhylhmus proce- crelicus, et de paeonibus primus, secundus et quar-
leumalicus an spondiacus sit, quid respondebimus ? tus misceri possunt. Porro ipsi crelico, omnes quL
D. Quid censes, nisi spondeo dandum esse principa- poslillum sunt quinque temporum pedesjure miScen-
lum? Cum enim plausu ista controversia non dijudi- lur, sed non omnes eadem divisione. Alii namque ad
ceiur, nam in utroquc bina levamus ac ponimns'tera- duo ei iria, alii ad tria et duo tempora dividuntur.
pora; quid aliud rcstal, nisi ut ille regnel qui in ipso Iste autem creticus ulroque niodo dividi potest, quia
pedum ordine prior esl? Jlf. Ralionem le secutum esse media brevis cuilibet parli tribuifur. Palimbaccbius
salis approbo; et vides, ut arbitror, quid sequalur. aulem , quia ejus divisio a duobns tetnporibus inci-
D. Quid tandem ? Jlf. Quid putas, nisi proceleumatico piens, in tria desinit, congruos ei copulabiles habet,
rhyllimos nullum alium pedemposse misceri? quortiam pacones omncs, preeter secundum. Molossusde tri-
quisquis miscebitur totidem temporum, non enim syllabis restat, a quo primo iiicipiunt sex lemporum
aliter potesl misceri, in eum rbythmi nomen Iransfe- pedes, qui omnes eidem conjungi possunt, pailim.
ralur necesse est. Omnes enim priores illo sunl, qui propler simpli duplique rationem; partim propter
lotidem temporibus conslant. Et quoniam iis qui prio- illam quam nobis plausus ostendit, parlilionem longse-
res inventi fuerinl, cogit nos ratio, quam vidisii syllabse, quocsingula lempora parli utrique concedit,,
principatum dare, id est, ex eorliylhmum nuncuparc; quia in senario numero par laleribus medium est.
non erit jam proceleumalicus rhythmus, aliquo alio Ob quam causani et molossus, et ambo ionici non so-
1 Decerni,juxtaMs.A. M. lum in simplum et duplum, sed eliam. in aequaspar-
rs InB.:Quidputas,nisitamproceleumatko q uampyrrlikhw les per lerna tempora feriunlur. Hincelficitur ut dein-
ahythmo: corrupteprofeeto; nam cuin pyrrhichiusomnes ceps omnibusscx temporum pedibus, omnes totidemi
gjiospracedat pedes, eimaleaccommodareturratioabAu-
iustino subjecla,quaeinproceleumaticum conveuientissimc 1 inB. et omnibuseditis, posteriortempore,omissapar-
ncidit. M. liculael, quam fert Ms.A, el sine quaoratiocfaudical.Mi.
4121 LIBER TERT.US. 1122
temporura posteriores copulari queant; solusque an- tiri? D. Iia est. M. Quid, si cujuslibet epitriti omnes
tispastus, qui nullum sibi velit misceri, remaneat. longas solvas in breves? num etiam de septem sylla-
Hos consequuntur quatuor epilrili, quorum primus bisdubitandum est?D. Nullomodo.Jlf. Quid ipse dis-
admittit secundum, secundus nullum, terlius quar- pondeus? nonne octo efficit, cum pro omnibus lon-
tum, quartus nullum. Restat dispondeus, rhythmum gis binas breveslocamus? D. Yerissimum est.
solus etiam ipse facturus, quia nec posteriorem quem- 12. M. Quse igitur ratio est, qua cogimur et iam
quam invenit, nec sequalem. Itaque omnium pedum multarum syllabarum meliri pedes, et pedem qui
octo sunt ', qui nullo alio mixto rhythmum faciunt : adhibetur ad numeros, non excedere quatuor sylla-
pyrrhichius, tribrachus, proceleumaticus, peeonquar- bas, ante tractatis rationibus confitemur? nonne libi
tus, antispastus, epitrilus secundus , et quartus, et videntur inter se ista pugnare? D. Imo maxime, et
dispondeus : reliqui eos, qui se posteriores sunt, co- quomodo istud pacari possit, ignoro. Jlf. Eliam lioc
pulari sibi patiuntur, ila ut rhythmi nomen obti- facile est, si te ipsum rursum interroges, utrum ra-
neant, etiamsi pauciores in ea serie numerenlur. tionabiliter inter nos paulo ante constiterit, ideo pyr-
Hoc est, ut opinor, satis a me quod voluisli, expli- rhichium , et proceleumaticum plausu debere dijudi-
catum alque digestum : tuum est jam videre quod cari atque discerni, ne sit ulltis pes legitimse divisio -
restat. nis, qui rhythmum non facial, id est, ut ex eo
CAPUTY. — An sint pedes supra syltabas quatuor. rhythmus nominetur. D. Hoc vero memini, et non
11. Jlf. Imo mecum eliam luum 2: ambo enim. invenio cur mihi placuisse poeniteat : sed quorsum
quserimus. Sed qtiid landem restare arbitraris, quod ista? Jlf. Quia scilicet hi omnes pedes quaternarum
ad rhylhmum attinet?Nonne illud considerandum est syllabarum, exceptoampbibracho, rhythmum faciunt,
ulrum aliqua dimensio pedis, quamvis octo tempora id est, principatum in rhylhmo tenent, eumque usu
non excedal, quse dispondeus obtinet, excedat tamen et nomine efficiunt : illi vero qui plures quam qua-
numerum quatuor syllabarum ? D. Quare , quseso? tuor syllabas babent, multi quidem pro his poni pos-
M. Imo tu , quare me potius quam teipsum rogas? sunt *; sed ipsi per se rhythmum facere, ac rhythmi
An libi non videtttr sine ulla fraude veloffensioneau- nomen obtinere non possunt: el ideo ne pedes qui-
rium, sive quod 3 ad plausum ac divisionem pedum, dem istos appellandos putaverim. Quamobrem repu-
sive quod ad spatium temporis pertinet, pro una gnantia illa quse nos movebat, jam, ut opinor, compo-
longa syllaba duas posse poni breves? D. Quis hoc sita est et sopita. quandoquidem licet et plures
negaverit? Jlf. Hincergo est, quod pro iambo velcho- syllabas quara quatuor pro aliquo pede ponere, el
rio tribrachum ponimus, et pro spondeo dactylum vel pedem tamen non appellare, nisi eum quo rhylhmus
anapeestum vel proceleumaticum, cum vel pro se- efficiatur. Oportebat enim pedi conslitui aliquem mo-
cundaejus, vel pro prima duas breves ponimus, vcl dum progressionis in syllabis. Is aulem modus con-
quatuor pro utraque. D. Assenlior. Jlf. Fac igitur hoc stilui optime potuit, qui de ipsa numerorum ratione
idem in ionico quolibel, vel alio quopiam quadrisyl- translatus in qualernario constitit. Ilaque longarum
labo sex temporum pede, et pro una ejus quacumque syllabarum quatuor pes esse potuit. Cum autem pro
longa duas breves constitue 4. Num quidquam men- eo breves octo constituimus, quoniam tanlum spatii
surae deperil, aut plausui resistil?D. Nihil omnino. habent in lempore, pro altero poni possunt. Quia
Jlf. Considera ergo quot syllaboefiunt. D. Quinque vero Iegitimam progressionem, id est quaternarium
fleri video. Jlf. Vides cerfe posse quatuor syllabarum numerum excedunt, pro se ipsi poni, ac rhythmum
numerum excedi, D. Video sane. Jlf. Qtiid, si pro gignere non sensu aurium, sed disciplinselege prohi-
duabus, quse ibi sunl longae,quatuor breves posue- bentur. Nisi contradicere aliquid paras.
ris? nonne in uno pede sex syllabas necesse est me- 15. D. Paro sane, et jam faciam. Nam quid impe-
1 inB.Am.Er.etLov.: itaqueomniumpedumnovemsunt, diebat usque ad octonarium numerum syllabarum
qui nulloalk mixto rhylhmumfaciunl : pijrrhkhius, tri- progredi pedem, cum eumdem numerum ad rhy-
brachus, proceleumaticus,pmon secundus, pmon quar- thmum admilti posse videamus? Neqtte enim me mo-
tus, elc. Haecaddit nola edit. Bened.:tlss. omnesquosper
nos inspkere licuit, habent, oclo sunt, et mox in horum vet, quod pro alio dicis admitli : imo hoc me magis
pedumrecensioneomittunt,paeonsecundus; qui lamenpes admonet queerere, vel potius queri, quod non eliam
videturliaud posseex lege hk prwscripta rhitthmumalk
admixtopedefacere: quippecum posteriorestotidemlem- suo nomine admittitur qui pro alio potest. Jlf. Non
porumpedesmisceriilli prohibealplaususdisparitas; prio- mirum est, quod hic falleris; sed facilis explicatio
resverosi ilti miscentur,rhythmumsibi vinakent, suum- veri est. Nam ut omittam lanta
que ipsi nomen imponant.Qttapropterlectionetnretinuimus quse pro quaternario
Er.
editionunum. eiLou.Falsasuppositione nititur illud ar- numero jarn ante disputata sunt, cur usque ad illum
scilicet
gumentum, Kam paeonem secundum cumnulloaliopede fieri debeat
posse misceri. pasonquartus, uttestatur libr. 2, n. 10, progressio syllabarum ; fac me jam ces-
aividipotestaut induo et tiia, autin tria et duo tempora: sisse libi et consensisse usque in oclo syllabas pedis
divisioeum paeoaisecundomaritat sine plaususdis- debere
• quae
paritale. M. Iongiludinem porrigi : num resistere poleris
%inwmeumeliam tu, juxta Er. Lugd.ven. imo meum, esse jam posse oclo longarum syllabarum pedem ?
ac etiam tuum, juxta MS.A. imomeum eslquamluum, Certe enim ad quem numerum syllabarum pervenit
juxta Ms.B. M.
3 Hicet paulopost, quod,juxta Vatic. M.
4 Er. Lugd,ven. et Lov., et pro una eius... constiiuas. pes, non solus ad eum pervenit qui brevibus, sed
Mss.Aet B., ut pro una ejus quacumquefongaduas breves 1 vatic.: illi vero qui pluresquamquatuor syltabasha~
eonstiluas. M. bent,pro aliis ponipossunt,sed ipsi. M.
1125 DE MUSICA,S. AUGUSTINI. 1124
etiam qui longis syllabis constat. Quo fit ut adliibila longa duas breves ponimus, non cum his legitimis
rursus ea lege, quac abrogari non potest, qua duas pcdibus, sed pro his posse poni, neque per seipsos
breves pro una longa poni licet, ad sexdecim sylla- rliylhmum creare, ne in infinitum eat quod ratione
bas pertendamus. Ubi si rursus pedis incrementum finiendum est, satisque jam inter nos de rhyihmo exi-
slaluere volueris, in triginta dttas breves proficisci- stimo disputatum; transeamus ad metra, si placet.
mur : buc quoque raiio tua pedem te compellit addu- D. Placet vero.
cere, el rursus lex illa duplum numerum brevium CAPUTVII. — De metro quibus et quot minimum
pro longis locare : alque itanullus consliluelur mo- constiluatur pedibus.
dus. D. Jam ccdo rationi, qua usque ad qualerna- 15. Jlf. Dic igitur, metrumne arbitreris pedibusfieri,
rium syUabarum numerum promovemus pedem. Pro an pedes melro. D. Non inlelligo. M. Pedesne eon-
his auteni legitimis pedibusponi oportere pedes plu- juncii melrum creanl, an metris conjunctispedes cre-
rium syllabarum, dum breves duseunius iongaelocum antur ? D. Scio jam quid dicas, et conjunctispedibus
occupant non recuso. metrum fieri puto. M. Cur tandem id putas? D.Quia
CAPUT VI. — Pedes qualuor syllabis tongioresrhy- inter rhytbmum etmetrum hoc interessedixisti, quod
llimumsuo nominefacere nequeunt. in rhytlimo contexlio pedum nullttm certum habet fi-
14. Jlf. Facile est ergo te etiam illud videre atque nem, in metro vero habet : ita ista pedum contextio
concedere, alios pedes esse pro his, penes quos rhy- el rhythmi et metri esse intelligilur; sed ibi infinita,
Ihmi est principatus, alios qui cum his collocanlur. liic autem finita constal. Jlf. Ergo unus pes melrum
Nam ubi pro longis singulis gerainanlur breves, pro non est. D. Non ulique. Jlf. Quid unus pes et semipes?
eo qui rhythmura oblinet, alium locamus; velul pro D. Ne hocquidem. M. Quare? an quiametrum pedi-
iambo vel trochseo tribrachum, aut pro spondeo da- bus confil, nec utique possunt dici pedes, ubi minus
ctylum aut anapoestum aut proceleumalicum. Ubi quam duo sunt ? D. Ila est. Jlf, Inspiciamusigitur me-
vero non idem fil, non pro eo, sed cum eo ponilur tra illa quoe a me paulo ante commemorata sunt, et
quisquis miscelur inferiorum; ut cum dactylo anapee- videamus quibus pedibUsconslent: nonenim te in hoc
slus, cum ionico vero ulrolibet diiambus vel dicho- generc animadvertendo rudem esse adhuc decel. Ea
rius; el reliqui similiter suo jure cum ceeleris.An pa- sunl autera:
rum tibi dilucidum, vel falsum'videlur?D. Jam intel- Ite igitur, Camoense
Fonlieolaspueltae,
ligo. M. Responde ergo utrum illi qui pro aliis Quae canitis sub antris
ponuntur, possint eiiamipsi perse facere rhylhmum. Mellifluossonores.
D. Possunt. M. Omnesne? D. Omnes. Jlf. Ergo et Satis hoec esse ad id quod intendimus puto : tu jam
quinque syllabarum pes potest suo nomine rhylhmum metire isla, el quos habeant pedes renuntia. D. Omni-
facere, quia pro bacchio vel cretico vel quolibet no non possum : eos enim meliendos puto, qui sibi Ie-
p&one poni polest. D. Non potest quidera; sed jam gitime copulari queunt; nec valeo me hinc expedire.
islum non vocamus pedem, si progressionis illius us- Si enim primum chorium fecero, sequilur iambus, qui
que ad quaternarium numerum salis raemini'. Ego temporibus par est, sed non similiter plauditur: si da-
autem cum omnes posse respondi, pedes utique ctylum, non sequitur alius qui ei saltem temporibus
posse respondi. Jlf. Laudo etiam in nomine reli- coseqnetur : si choriambum, eadem difficullas est;
nendo diligenliam et vigilanliam tuam. Sed scias quod enim restat, nec lemporibus cum eo, nec plausu
multis visum esse eliam senarum Syllabarumpedes convenit. Quare aut hoc melrum non esl, aut falsum
nuncupandos; sed amplius, quod sciam, nemini pla- est quod inier nos de pedum copulatione dissertum
cuit. Et illi quibus hoc placuit, negaverunt ad rhy- est: nam quid aliud dicam non invenio.
thmum, aul ad melrum perse gignendumiam longos 16. Jlf. Metrum quidem csse et eo quod plus est
pedes adhiberi oporlere. Itaque ne nomina quidem quam pes, cerlumque finem habet, et ipsarum aurium
his indiderunt. Quocirca verissimus est ille progres- judicio convincitur l Non cuim tam suavi sonaret
sionis modus, qui usquead qualuorsyllabas pervenit; sequalitate,aut inotu tam concinno plauderelur, si non
quandoquidem hi oinnes pedes, quibus divisis duo inessel in illo numerositas, quos profecto esse nisi in
ficri non possunt, conjuncti pedem facere potuerunt: h;ic parte musicae.non poiesi. Falsa vero esse, qu;e
el ita qui in sextam syllabam usque progressi sunt, inter nos consliteruut, miror quod existimes: non
nomen tantum pedis in eos, qui quarlam excesseriint, enim aut numeris quidquam est certius, aui illa pedum
translerre ausi sunt; ad principatum vero , qui esl conimemoratione el collocatione ordinatius. Nani ex
in rhylhmis ct mctris, ntillo modo eos aspirare sive- ipsa numerorum ratione, quoenullo modo fallit, ex-
rtini. Sed cum pro longis breves duplicanlur, cliam pressum esl quidquid in eis el ad mulcendas aures, et
ad septiniani alque oclavam, ut jam osteudit ratio, ad obfinendum in rhylhmo priiicipatura , valere per
syllabain pervcnitur : ad quem numeruiii nemo te- speximus : sed vide potius cum ssepe repelo, Quwca-
lendil pedem. Scd quoniam vidco conslare inler nos nitissub anlris, demulceoque isia numerosiiate sen-
quemlibel plurium quain qualuor syllabarum, cum pro sum tuum ; quid dislat inler boc, et si adderem ad
1 SicMss.Ael B; at in B. legitur , sed jam ktum non finem hujus brevem aliquam syllabam, et item istud
vocaripedem, st progressioillius uttra qudternariitmn.u- eodem modo repelerem, Quw canilis sub anlrisve?D.
msrumiranseat,satii memini. Er. Lugd.Ven., si progres-
sione,ctc. M. 1convenimur, juxla Er. et Mss,Aet B. M,
1125 LIBER TERTIUS, U2G
Ulrumque mihi jucunde illabitur auribus : boc tamen silentium. Potest post choriambum una syllnba Ionga
poslerius, cui syllabnm addidisti brevem, plus lenere constiluijUiquatuor tempora sileanlur. Nam eliam sic
spatii ac temporis, siquidem longius factum esi, cogor choriambus dividi poiest, ut simplo et duplo levatio
fatcri. M. Quid cum illud superius, Quwcanitis sub an- sibi positioqueconveniant. Hujusmelri exeiiipluin esi,
tris, ita repelo, ut posl finem nibil sileam ? eademne Quwcanitis res. Cui si addas vel diins longas, vel lon-
ad te jucunditas pervenil? D. Imo ncscio quid clau- gam et duas breves, vel brevem et longam et brcvem,
dum me offendit, nisi forte illam ullimam plus quam vel duas breves el longam, vel quatuor breves, imple-
cseicras longas produxeris. M. Ergo sive idipsum am- bis sex temporum pedem, ut nullo de.siderato silcniio
pliusquod producilur, sive quod siletur, censesne in repetatur. Talia sunt, Quw canhis res pulchras Qum
tempore babere aliquid spatii? D. Qui aliter potest? canitis res in bona, Quw canilisres bonumve, Qua ca
CAPUTVIII — Silentiain metris quanta adhiberi nilis res leneras , Qum canitis res modo bene. Quibns
opmiel. Melrum quod dicatur. cognilis atque concessis, credo tibi jain salis apparcre,
17. Jlf. Recte censes. Sed dic mihi etiam quantura nec minus uno tempore sileri posse, nec plus quaiuor
spalium putas esse? D. Metiri hoc omninodifficileest. lemporibus sileri oportere. Nam et ipsa est illa, de qtia
J!f.Verum dicis : scd nonne tibi videtur brevis illa syl- jam mulla dicia sunt, moderata progressio ; ct in
laba id meliri, quam cum addidimus, neque longae omnibus pedibus nulla levaiio aut positio ainplius quam
uliimse ullra solilum produclionem, neque ullum si- quatuor occupat lenipora.
lenlium in ejtts melri repelitionesensus desideravit?D. 19. Ilaque cum aliquid canitur sive pronuntialur
Omnino assentior : nam et te illud superius pronun- quod habeat certum finem, et plus habeal quuni uiiuin
lianle atque repetenle, hoc posterius ego apud me ipse pedem, et naturali motu ante consideralionem nume-
repetebam pariler lecum : ita sensi idem spatium tem- rorum sensum quadam oequabililatedemulceat ', jam
poris ambobus occurrere, cum silentio tuo brevis mea meirum est. Quanquamenim minus habeat quam duos
ultima conveniret. M. Teneas igitur oporlet hsec si- pedes, tamen quia excedit unum et silere cogit, non
lentiorum spalia cerla in metris esse. Quare cum sine mensura , sed 2 quanlum implendis temporibus
inveneris aliquid deesse pedi legitimo, considerare satis est quaj alteri debentur pedi; pro duobus pedibus
te oportebit, utrum dimenso 4 atque annumerato si- auditus accipit 3, quod duorum peduni occupal tempora
Ienlio compensetur. D. Teneo jam istud, persequere donec ad caput redeatur,duin annumeratursono etiam
csetera. certum aique dimensum inlervalli sileutium. Sed jam
18. Jlf. Video jam nos queerere debere ipsins si- mihi dicas velim , uirum his quoc dicla sunl cognilis
Ientii modum : namque in hoc metro, ubi post cho- assentiaris. D. Cognovi et assentior. M. Mihhie cre-
riambum bacchium comperimus , quia unum tempus dens, an per te ipse vera esse perspiciens ? D. Per me
deest ut sex lemporum esset sicut choriambus, fa- ipse sane, quamvis dieente te vera heecesse cognosco.
cillirae id aures senserunt, et in repetilione tanti CAPUT IX — Quot ad summum temporibusac pedibus
spatii silentium interponere coegerunt, quantum syl- melrum constarepossit.
laba occuparet brevis : at si post choriambum lo- 20. Jlf. Age ergo nunc quoniam invenimus unde
cetur spondeus , duo nobis tempora cum a silenlio metrum esse ineipiat, inveniamusetiam quousque pro-
sunt ad hoc cedat. Nam melrum incipit a duobus pedibus, sive
peragenda eaput redeunlibus,veluti est, ipso
sono plenis, sive ad implendum quod deest annume-
Quw canitis fontem. Nam te sentire jam credo si-
lendum esse, ul cum redhnus ad caput, plausus non rato silentio. Quare oportet te jam respicere ad illara
claudicet. Sed ut experiri queas quanta silenlii liujus quaternariam progressionem, raihique renuntiare us-
ad
mensurasit, adde unam syllabamlongam.nt fial, Quw que quot pedes metrum tendere debeamus. D. Fa-
canitis fonlemvos; atque hoc cum plausu repete : vi- cile istud quidem est. Nam octo pedes esse ratio satis
debis tanlum occupare temporis plausum, quantum in docet. Jlf. Quid? illud recordarisne", dixisse nos eum
a
superiore occupabat,cum ibi duoelongsepost choriam- versum doctis appellalum, qui duobus raembris certa
ratione dimensis copulalisque constarel? D. Bene rae-
bum, hic tres sinl loeatse. Unde apparet duum ibi
_mini. Jlf. Cum ergo non sit diclum duobus pedibns,
temporuminterponi silentium. At si post choriambum
iambus locetur, sicut hoc esl, Quw canitis locos, tria sed duobus membris constare versum, cumque mani-
festum sitversmn non unum pedem habere, sed plures;
tempora silere cogimur: quod ut exploretur, addiintur
sive per alterum iainbum, sive per chorium, sive per nonne ipsa res indicat longius membrum esse quam
tribrachum ut sit ila : Quw canitis locos bonos: aut, pedein ? D. Ita vcro. J?f.At si menibra oequaliasinl in
Quw canilislocosmonte: aut, Qumcanitis locosnemore. versu, nonne proeposterari poterit, ut prima pars sine
His enim addilis, cum sine silentio jucunda et sequabi- diserimine ultima, et ultima prima fiat?D. Intelligo.
lis repetitio movet, et plausu adhibiio tantum spatii Jlf, Ergo ut hoc nori accidat 4, satisqueappareat discer-
hsec,tria singula tenere inveniuntur, quantum illud in nalurque in versu aliud esse membrum quo incipil,
quo silebamus,manifestumfit trium lemporum ibi esse aliud quo desinit; non possumus recusare insequalia
1juxta vatic, in menso alque annumeratosilentw com- 1 Mquaiitate, Vatic.et Ms.A. M.
JuxtaM.
2 Et, juxta vatic
pensetur. M. 8 Jccepit,juxta eumdem. M.
» TemporasiletiMo,juxta omissapraBpositione, 4 Er., ne accidat. vea. Lov.MS. lioc ns
vatic., A, accidat.sic
,Cttm. M. etiam I.ugd.,uncinissepta tamenvoce, koe. M.
1127 DE MUSICA, S. AUGUSTINI 1128
membra esse oporlere. D. Nullo modo. M. Id ergo sus? D. Non eenseo. Jlf. Cum ergo melrum incipiat
prius in pyrrhichio consideremus, si placet,inquo jam a duobus pedibus, versus a qualuor; aut illudab spa-
credo videri libi minus trihus temporibus membrum tio duorum peduin, hoc a quatuor annumeralo silen-
esse non posse, qttoniam id primum esl plusquam pes. tio; metrum autem octo pedes non excedat : nonne
D. Assentior. M. Ergo minimiis versus quot tempora cum et versus raelrum sit, necesse est eum pedes
possidebit? D. Dicerem sex, nisi me illa praeposteralio totidem non excedere ? D. Ita est. Jlf. Rursus cum
revocarel. Seplem ergo babebil: quia minus quam tria versus non sit longior quam triginta duum lemporum,
membrum habere non potest; plus aiitem habere, non- el metrum sit etiam longitudo versus, si eonjunctio-
dum probibilum est. Jlf. Rccle inlelligis. Sed dic quot nem duorum membrorum talera non habeat qualis in
1
pedes pyrrhiehios habeant septem tempora. D. Tres versu prsecipitur, sed tantum certo fine claudatur,
et semis. Jlf. Debelurergo unius temporis silentium, neque debeat longius esse quara versus : nonne ma-
dum ad principium reditur, ul spatium pedis possit im- nifeslum est ut versum pedes octo, ila metrum tri-
pleri. D. Debetur sane. Jlf. Hocannuraerato quol tem- ginta duo lempora excedere non oportere? D. Assen-
pora erunt? D. Oclo. M. Ut ergo minimus, qui eiiam tior. if.; Eril ergo idem spatium temporis, et idem
primus est pes , minus quam duo; ila minimus qui numerus pedum et metro et versui, communisque
primus est versus, minus habere quam oclo lempora quidahi terminus 2, ultra quem progredi utrumque
non potest. D. Ila est. M. Quid maximus versus, quo non debeat : quamvis metrum quadruplicatis pedi-
ampliorem esse non oporteat? quot landem tcmporum bus, a quibus esse incip.il; versus aulem quadrupli-
esse debet ? Nonne statim videbis, si ad illam progres- catis lemporibiis, a quibus et ipse esse ineipit, finia-
sionem retulerimus animum, de qua lolies tam multa lur : ut crescendi scilicel modum quaternaria illa
dicla sunt? D. Jam inlelligo ampliorem quam triginta ratione servata melrum eum versu communicaverit
duum temporum versum esse non posse. in pedibus, versus cum metro in lemporibus. D. In-
21. Jlf. Quid de metri longitudine? censesne am- telligo, et probo ; alque ita se habere istam concor-
pliorem esse debere quam versus 1, cum meirura id diam consensionemque delector.
quod esl minimum, tam minus sit quam roinimus ver- 1 Tamen,juxta vatic M.
2 ita legit vatic.: Et idem numerus et quidam
1 In B., versum.Meliuscum Ms.A,versus. M. terminusmetroet versuicommuni,ultrapedum;
quem. M.
LIBER QUARTUS.
Coritinuaturtractatiode metro.
CAPUT PRIMUM.— Vltima syllaba quare indifferens linere voluerunt: ubi enim finis est, silenlium sequi-
in melro. lur, quantum ad ipsum metrum atlinel quod finitur.
l.Jlf.Redeamusergoadrnetriconsiderationem, pro- An eos in hac causa repeiitionem ullam vel reditum
pter cujus progressum ac longitudinem do versu le- ad caputconsiderare debuisse existimas, ac non tan-
cum aliquid agere coactus sum, cujus tractandi postea tummodo quia finitiir, quasi deinceps nihil diceridum
nobis est consliUilus locus. Sed primo illud qusero, sit? D. Jam assentior, ullimam syllabam.indifferenter
utrum non repudies, quod ultimam syliabam, quse esse accipiendam. M. Recte. Sed si hoc propter silen-
metrum lerminat, seu longa seu brevis sil, poetse at- lium fit, quoniam iia consideratus est fmis, quasi
que horum judices grammatici nihil ad rem perlinere deiuceps nihil soniturus 1 sit qui finierit, et ob hoc
arbilrati sunl. D- Omnino repudio : non enim mihi spalium temporis in ipsa quiete largissimum nibil di-
videtur esse raiionis. Jlf. Dic inihi, obsecro, quodme- stat quoeibi syllaba locetur; nonne illud est conse-
trum sit in pyrrhichio minimum. D. Tres breves. Jif. quens, ut ipsa ullimoesyllabse indifferenlia, qusepro-
Quantum ergo silendum est, dum rcpetilur? D. Unum pter largum spatium conceditur, ad id proficiat, ut
tempus, quod est unius brevis syllabaespatium. M. sive ibi brevis syllaba sive longa sil, eam sibi aures
Age, jam percute hoc metrum, non voce, sed plausu. pro Ionga vindiccnt?D. Yideo plane esse consequens.
D. Feci. Jlf. Percule eliam hoc modo anapsestum. D.
CAPUTII. — Quot syllabis minimumconstiluatur pyr-
Et hoc feci. M. Quid libi visum est interesse? D.
Prorsus nihil. Jlf. Quid? causam, cur ila sit, potesne rhkhium metrum : quamdiu quoquesilendum.
dicere? D. Videtur mihi satis apparere : nam quod in 2. M. Videsne etiam illud, cum dicimus miiiimum
illo ad silenlium, hoc in islo ad productionem ultimse metrum esse pyrrhichium tres breves syllabas, ut
syllabaereferiur; nam eodem modo ibi brevis ullima, unius brevis spatio sileatur, dum ad initium reverli-
ut hic Ionga, percutitur; et post lantumdem interval- mur; nibil interesse, ulrum hocmetrum, an pedes
lum reditur ad captil. Sed ibi quiescilur donec spa- anapaestosrepetamus? D. Jam hoc quidem paulo ante
lium pyrrliichii pedis, hic donec longse syllabaeim- illa percussione percepi. Jlf. Nonne ergo quidquid hic
pleatur. Ita in utroque par mora est, qua interposita est confusum, distinguendum aliqua ratione arbilra-
remeamus. M. Non igitur absurde illi ultimam sylla- ris? D. Omnino arbitror. M. Dic ulrum aliam videas
bam metri, seu Ionga seu brevis sit, nihil ad rem per- ' Sonaturus,juxta vatic. et Ms.A. M,
1129 LIBER QUARTUS. im
essc rationem, quse ista disiinguat, nisi ut metrum quod silenlio eompenSetur, eas ponamusullimas syl-
pyrrhichium non illud sit minimum, quod Ubi videba- labas quas lex ejusdem numeri flagitat; ne cura ali-
tur in iribus brcvibus, sed in quinque. Post unum qua offensione auriura et falsitaie mensuree, a fine
enim pedem ac semipedem silere mora semipedis ad initium redeamus; concedentes tamcn illis ut ita
ejus qui debetur implendo pedi, atque ila redire ad metra lalia finiarrt, quasi deinccps nibil dicluri, ot
initium, el hoc minimum metrum in pyrrhichio con- ideo exlremam syllabam seu longam seu brcvem im-
stituere non nos sinit anapaesli parilitas, ut jam de- pune constituant : nam in conlinuatione metrorum
nionstratum est: quare post duos pedes et semipedem apertissime convincuntur aurium judicio, non se
silendum est illud unum tempus, si confusione carere debere ponere ultimam, nisi quse ipsius melri jure
volumus. D. Cttr enim non duo pyrrhichii sunt mini- atque ralione ponenda est. flsee auiom coniinuafio
murn metrum in pyrrhichio, et quaiuor syllaboebreves fil, cura pedi nihil debelur propter quod silore co-
poiius, post quas silere opus non sit, quam qninque gamur. D. Inlelligo, et gratuin habeo quod talia pol-
liceris exerapla , quibus nullam patialur sensus in-
post quas opus sii? M. Vigilanter quidem, sod non
caves ne ab hoc te ita proceleumaticus,ut ab illo ana- juriain.
GAPUT III. — Pyrrhkhiorum melrorum ordo et
paestusexcludat. D. Verum dicis. M. Placet ergo bic
niodus in quinque brevibus , et silenlio unius tempo- numerus.
ris?D. Placetvero. Jlf. Videtur mihi oblitum esse (e, i. M. Age, nunc ordine de his quoque renuntia
quemadmodum in rhylhmo dixerimus posse discerni pyrrhichiis: ^
ulruin pyrrhichio an proceleumalico currerclur. D. erit
Quid homo
Quiamat iiominem,
Bene admones : nam plausu istos numeros ab invicem si ametin eo
:
dislinguendos comperimus quare jain neque hic Fragilequodest? ' '•'
Amet igilur
islum proceleumaticummeluo, quem plausu adhibilo Animumhominis,
a pyrrhichio discernere potero. Jlf. Cur igiiur non Et erit homo
eumdem plausum adbibendum vidisti, ut ab illis tri- Aliquidamans.
Quid hoecvidentur ? D. Quid nisi suavissime atque
bus brcvibus, id est pyrrhichio et semipede, post
integerrime currere ? Jlf. Quid ista ?
quem oporterct unum lempus silere, diseernerelur Bouuserit amor,
anapseslus? D. Jam intelligo, et in viam redeo, me- Animabonasit:
trumque in pyrrliichiominimum tres syllabas breves, Amorinhabilat,
Et animadomus.
quae, annumerato silentio, duorum pyrrhichiorum Ita beae habilat,
tempus occupant, esse confirmo. Jlf. Probanl ergo Ubibonadomus;
male.
aures lusehoc genus numeri: Si aliqua, Benevis, Bcne • D. Etiam ista Ubimala,
Si Male Male continuata suavissirae accipio. M.
dic, Bene fac, Animus, aliquid, vis, dic, Nunc tres semis pedes, vide :
Male fac, Animus, Medium est. D. Satis probant,
recordatus sim Animushomiuisest
praeserlira cum jam quemadmodum Malabonaveagitans.
eos plaudi opoiieat, ne cum metro pyrrhichio ana- Bonavoluit,habet; ,
Malavoluit,habet.
paesti confundantur pedes. D. Hsecquoque interposiio unius temporis
5. M. Vide el ista : Si aliquid es , Age bene, Male silentio,
JSilril Miser erit. D. Suaviter jucunda sunt. J)f. Sequunlur qualuor pleni pyrrhi-
quiagil, agil, Etideo, Iios accipe, et judica :
eliam ista se insinuant, nisi tino loco, ubi finis terlii chii;
Animushominisagit
cum initio quarti copulalur. M. Idipsum omniuo est, Ut habealea bona,
quod a luis auribus desideravi. Non enim frustra sen- Quibusiuhabitethomo,
Kihilibi metuilur.
sus offendiiur'' euni omuium syllabarum nullo inler- D. In his quoque certa et jucunda mensura est.
posilo silemio tempora singula exspeclat: quam ex-
M. Audi jarn nunc novem syllabas breves ; audi et
speclationcm profecto fraudat concursus duarum
judica:
consonantium, l el n, quse prsecedeiuem vocalem Homomalusamatet eget;
longam esse cogttnt, el in duo tempora extendunl; Malusetenirnea boaa amat,
quod genus grammatici positione Iongam syllabam Kihilubi satiateum.
vocant. Sed proplcr illam ultimse syiiaboeindifferen- D. Prome nunc quinque pyrrhichios. M.
tiam , nemo criminatur hoc nielrum , cum id since- Leviculafragilia bona,
Qui amat hotuo,similiterhabet..
roe atque severae aur.es eiiam sine accusatoro conde- D. Jam hoc sat est, et probo ; nunc adde semi-
mnent. Nam vide, quaeso, quantum interest, si pro pedem. Jlf. Faciam:
eo quod est, VagaIeviafragiliabona,
Malequi agit, Nihilagil,: ,. Quiamathomo,similiseril eis.
Malequi agit, Homoperit. uicatur, D. Bene prorsus ; ei sex jam exspecto pyrrhichios-
D. Hoc sane Jiquidum atque integrura est. M. Hoc M. Et hos audi :
ergo nos observemus propier musicae sinceritatem , Vagaleviculafragiliabona,
quod poetoenon observant propter facililatem canen- Quiadamathonio,similiserit eis.
di: ut quoties, exempii causa , nobis necesse est ali- D. Soiis esi; adde semipcdem. Jlf.
FluidaIcviculafragiliaboaa
qua metra interponere, in quibus nihil debetur pedi Quaeadamatanima,similiserit eis.
3AKCT. AUGUST.L (Trmte-six.)
4i31 DE MUSICA,S. AUGUSTINI 1152
• D. Sat est, et benc est; da jam septem pyrrhi- veritate cunctafactaceruo.
veritasmanel, moventurista.
chios. Jlf. veriiate factacernisomnia,
Leviculafragiliagraeiliabona, Veritasmanet,moventuromnia.
Quseadamatanimula,similiserit eis. veritale faciaceruisisla cuncta,
Veritastamenmanet,movenmrlsta.
D. Accedat his semipes; nam hoc cleganler se verilale factacuncta cernisoptime,
habet. ilf. verilas mauet, moventurhaec,sed ordine.
Veritateiaelacuuctacernis ordinata,
Vagafluidaleviculafragilia bona, Veritasmanel, novausmovet quodinnovatur.
Quaeadamatanimula,fit ea simiUseis. verilate facla,cunctasutit, et ordinatasunt,
D. Octo pedes jam reslare video, jam ui islasmi- veritas novatmauens,moveulurut noventurhaec.
nutias evadamus. Quanquam enim approbenl aures Veritatefaclacuucta suut, et crd:uatacuncla,
Veritasmanensnoval,moventurut novenlurista.
nalurali quadam dimensione quod sonas, nolim te
CAPUTVI. —De melro spondiaco.
tamen lol breves syllabas quaerere; quas, ni fallor,
conlextas invenire in conjunctione verborum diffici- 7. D. Spondeum sequi video : nam et trochseus
lius est, quam si eis misccre longas liceret. ilf. Ni- satis auribus fecit. Jlf. Haecsunt nielra spondei:
hiltefallit, el ut tibi probem graiulaiionem meam, Magnorum est, Libertas.
esl uiunus Libertatis.
quod hinc aliquando transire permitlimur, mctrum Magnum solusliber lit, Quierroremvincit.
quod restat hujus generis sententia feliciore compo- Soluslioer vivit, Quierroremjamvicit.
nam l: solusliber verc fit, Quierrorisvinclumvicit.
Solusliuer vere vivit,- Quierrorisvuiclumjam vicit.
Solidabonabonusamat,et ea qui amathabel. Solusliber uoulalsovivit,
llaque nec egct ainor, el ea bonaDeuscst. Q.uierrorisvincluoijam devicit.
D. Habeo cumulatissime pcrfecta metra pyrrhichii. solusUberjure acvere vivil,
bina Quicrrorisviucluuilnaguusdevicit.
Sequuntur iainbica, de quibus mihi singulis Solusliuerjure ac nou alsovivit,
exempla sufficiunl, quae nulla inlerpellaiione audire Solus Quierroiisvinclumfuuesluiudevicit.
liber jure ac vcrc uiagnusvivit,
delectat. Quierrorisvinclumfuuestutiijam devicil.
CAPUT IV. — Demelro iambico. Solusfiberjure ac non1'alsomaguusvivit,
Quiorrorisviuclumuuesluuiprudensdevicit.
5. Jlf. Geram libi morem. Sedista quse jam per- Solusliberjure ac uou alsb securus vivil,
egimus quot sunt? D. Qualuordecim.M. Quol etiam Solus Qui erroris vincluiuUiieslumprudeusjam devicit.
liber jure ac non ialsosacurusjauivivit,
iambica fore credis? D. JBque qualuordecim. Jl/. Quierrorisvinclumletruuiae uueslumj.rudensdevicit ,
Quid, si in eis velim pro iambo tribrachum ponere , Solusliber jure ac non falsosecuramvitamvivit,
nonne niulliformiorvarielas eril? D. Manifestumest Quierrorisviuclumletrumac iuneslumprudensjamde
vicit.
quidem : sed ego exeinpla isla in solis iambis audire CAPUTVII. — Tribrachi melraquol sint.
cupio , ne longum faciamus : pro quavis enim Ionga 8. D. Nec de spondeo habeo quod requiram , ve-
syllaba duas breves possc poni, facilis disciplina est. niamus ad tribrachum. Jlf. Ita vero. Sed cum omne?
M. Faciani quod vis, gralunique habeo quod intelli-
quatuor superiores pedes, de quibus diclum est, qua-
gentia sequaci minuis laborem :
meum sed aurcm ad tuordeua metra
ianibicum prsebe. D. lslic sum, incipe. M. pepererinl, quae flunt simul sex ef
Bonusvir, Bealus. quinquaginta, plura sunt exspectanda de tribracho.
Malusmiser, sibi est malum. In illis enim cum spatium semipedisin silentio est,
Bonusbeatus, Deusbonumejus. plus una syllaba non siletur: in boc autem cum sile-
Bonusbealus est, Deusbouumejus est.
Bomisvir est beatus, videt Deumbcate. nius, num censes unius brevis syllabaespatio tanlum-
Bonusvir et sapitbonuni, vidensDcumbeatusest. modo silcri oportere, an et duarum brevium mora
Deumvidere qui cupiscil, Bonusquevivit, hicvidcbit.
Boaumvidere qui cupitdiem, silentio contineri potest? quandoquidemnemo dubi-
Bonussil hic, videbitct Deum. laverit duplicemhujus esse divisionem: namque aut
Bonumviderequicupitdiemillum,
Bonussit hic, videbitel Deumillic ab una incipit, et finitur ad duas; aut contra inci-
Beatusest bonus,Iruensenimest Deo; piens a duabus, una terminatur. Quare hunc ne-
Malusmiser, sed ipse pcenafit sua.
Beatusest videns Deuni,nihii cupil plus; cesse cst viginti et unum metra procreare. D. Veris-
MalusbonumIbrisrcquiril, hinc egestas. simum est. Nam incipiunt a quatuor brevibus, ut duo
Bealusest vidensDeuni,nihifboni am|iius;
Malusbonumiorisrequiril, hincegetmiser. tempora sileamus : deinde quinque sunt, ubi unum
Bealusesl vidensDeum,nihilboniampliusvult; silemus : tertio sex, ubi nihil silenduruesl: quarto
Maluslorisbouumrequirit, hinc egenuserrat.
Bealusest videusDeum,nihilboui ampliusvolet; septem, ubi rursus duo tempora silenda sunt: inde
Malusiorisbonumrequirit,hinc eget miserbono. octo, ubi unum : sexto novem , ubi nullum. Alque
CAPUT V. —De metro trochako. ila cum singuloe addunlur, donec ad viginti quatuor
6. D. Trochseus sequilur, prome trocbaica : nam syllabas venialur, qui octo sunt tribraclii, viginli
ista se habent optime. Jlf. Faciam, et eodem modo unum omnino metra complentur. M. Expedilissime
quo iambica: rationem secutus es: sed censesne ubique a nobis
Opttmi Konegent. exempla esse pronienda; an ea quae illis qualuor
Veritate, Kouegetur.
Veritassat est, semper hajcmanet. primis pedibus subjecimus, satis putandum est lumi-
Veritasvoeatur ArsDeisupremi. nis cecteris esse prsebitura? D. Meo quidem judicio
Veritatefaetusest mundusiste quemvides.
Yeritateiaclacuncta videmus. satis. Jif.Nec ego nunc aliud requiro quam luum. Ve-
Quaeque g ignier
Veritalefactacuactasunt, omniumqueibrmaveritas. rumtanien quoniam jam opliine scis in pyrrhichiis
»m B.,faciliore.MeliuscumMss.A et B,felkiore.M. melris mutatoplausu'posse tribrachosperculi; qwro,
1155 LIBER QUARTUS. H34
ulrum pyrrlnchii primum metrum possit eliam tribra- qui cum bacchio poni potest; ut id quod ei debetur,
cbi metrum habcre. D. Npn polest: majus enim me- sit in silentio : in aliquo larnen exemplo vellem lioc
truin oportet esse quam pedem. M. Quid, secundum? auribus explorare. Jlf. Facile quidem est exempla
D. Potestuiam breves quatuor pyrrhichii duo sunt, subjicere, quibus tamen non te arbitror ita ul supe-
tribraclms unus et semipes ,1ta ut ibi nullura , hic rioribus posse dclectari: nam isti quiuum temporum
duo tempora silearaus. M. Mutato igitur plausu habes pedes, ut etiam septenum, non tam suaviter currunt,
in pyrrhichiis etiam tribrachi exempla usque ad sex- quam ii qui aut in sequas partes dividuntur, aut in
decim syllabas, id est usqtie ad quinque tribrachos simplam et duplam , vel in duplam et simplam; tan-
et semipedem , quibus debes esse contenlus : ceetera tum interest inter sesqualos motus et aoquales aut
enim potes vel voce vel aliquo plausu per le ipse complicatos, de quibus satis in primo illo noslro ser-
contexere. Si tamen adhuc aurium sensu explorandos mone traclavim.us. Itaquehos pedes, quinque ac se-
hujuscemodi numeros arbitraris. D. Faciam equidem ptem scilicet lemporum, uti aspernaniius poetse, ita
quod videbitur : videamus quse restant. soluta lihentius assumii oratio : quod vidcri facilius
CAPUT VIII. — De dactylo. in exemplis quae postulasli, polest: nam isla sunt,
9. M. Dacfylussequilur, qui semel dividi potest. Laboral magister docens tardos. Hoc revolve interpo-
An aliter puias ? D. Imo ita est. Jlf. Quota ergo ejus sito trium temporum silenlio, quod ut sentircs faci-
pars potest esse in silentio ? D. Dimidia scilicet. Jlf. Jius, ideo post tres pedes Jongam syllabam posui,
Quid, si post dactylum trochoco constitulo, velit quod est inilium cretici, qui cum bacchio poni po-
quispiara silere uimm tempus, quod in brevi syllaba test. Nec ad primum melrum exemplum dedi 4 quod
dactylo debetur implendo? quid respondebimus? Non est quatuor syllabarum, ne unus pes non esset sa-
enim possumus dicere minus quam spatium semipe- tis ad commonendum sensum tuum, quantum post
dis sileri non oporlere. Ratio enim superius tractala illum alque unam longam silere deberes. Quod ecce
non minus, sed amplius quam semipedis tempus si- nuncedam, aique ipse repetain , ul in meo silentio
lenduni non esse persuaserat. Nainulique minus quam tria tempora senlias : Labor nullus, Amor magnus. D.
semipes siletur in choriambo, ubipost ipsum chor- Satis apparel solutoeorationi bos esse congruentiores
iambum bacchius collocatur, cujus exemplum est, pedes, et nihil opus est exempiis caetera excurrere.
Fonlicolw puellce.Unius enim brevis syllaboe spaiio Jlf. Verum dicis : sed num tibi cum silendum est,
hic nos silere cognoscis, quod sex temporibus debe- una tantum longa videlur poni posse post bacchium?
lur implendis. D. Vertira dicis. Jif. Constiluto ergo D. Non sane ; sed etiara brevis et Jonga, qui ejus-
trochaeopostdaelylum, licebitne etiam unum tempus dem bacchii semipes primus esl: nam si nobis in-
silere? D. Ita cogor fateri. M. Quis te tandem coge- choare crelicum Iicuit, quia cum eodem bacchio poni
ret, si meminisses superiorum ? IIoc enim tibi acci- polesl; quanto magis id de ipso bacchio facere lice-
dit, quod de indifferentiaultimaesyllaba;, et quomodo bit, cum proesertim non totum de cietico posueri-
sihi ultimara Iongam vindicent aures, ubi restat spa- mus quodprimse parti bacchii sit sequaletemporibus?
tium quoporrigatur, eliamsi brevis sit, quid demon- CAPUT X. — Pieno pedi quid addalur ante silentium.
siratum fueril oblituses. D. Jam intelligo : nam uli- 11. 31.Jara ergo, si placet, me audientealqueju-
que si ullimam syllabam brevem, quando restat si-
dicante, tu ipse pcr csetera excurre, et quid ponalur
lentium, longam aures accipiunt, sicut superiore -post plenum pedem, quando siientio reliquum im-
ratione exemplisquecognovimus; nibil intererit utrum
pletur in omnibus pedibus qui restant, exsequere.
post dactylum trocbacus, an spondeus JocetUr.Quam- D. Brevissimum jam, opinor , atque facillimum est
obrem cum repetitio distinguendasilentioest, unam
quod requiris : nam quod de bacchio diclum est, id
Jongam syllabam oportet post dactylum ponere , ut eliam de secundo poeonedici polest. Postcreticum au-
duorum lemporum spalio sileamus. M. Quid si pyr- tem et unam longam syllabam licel
ponere, et iam-
rhichius ponatur post daclylum , rectene fieri putas ? bum, et
spondeum ; ita ut aut tria tempora, aut duo,
D. Nonrecte : nam utrum idem sit, an iambus , ni- aut unum sileatur. Quod autem de boc dictum
Jiil interest: siquidem pro iambo eum necesse est ac- id et in est,
primum et in ullimum pseonem cadit 2. Jam
cipi propter ultimam, quam longam exigunt aures, post palimbaccbium vel unam longam vel spondeum
quia restat silentium. Iambum autem non oportere collocari decet, quocirca et in hoc metro aut tria
poni post daclylum, propler diversitatem levationis et tempora, aut unum silebitur. Eadem condilio est
posilionis, quarum neutram oportet in dactylo habere paeonis tertii. Sane ubicumque spondeus, ibi et ana-
tria tempora, quis nori intelligat?
psestus jure ponitur. Post molossum vero, quod ad
CAPUT IX. — De bacchio. allinet divisionem, aut unara longam ut quatuor,
ejus
10. Jlf. Optime omnino atque sequaciter. Sed quid autduas ut duo tempora sileamus. Sed quo-
tibi landem videtur de anapaesio?an eadem ratio est? niam et ponimus censu et ratione exploratum, est, ordinari
D. Prorsus eadera. M. Jam ergo bacchium cohside-
remus, siplacet, et dic mihi quod prlmum ejus me- et 1inEr. Lugd.habent: Necad primi metri exemplumdedi;
trum est. D. Quatuor syllabas puio esse, unam bre- Ms.A,margine adeo, pro ad; Lov.,nec adeo primi rmtri.
nec primitnetri; at Ms.B legit ut Beaedictini.ven.
vem, et tres longas, quarum duae ad baccbium per- textumEr. et Lugd.sequitur. M.
2 Adjiciuntur a Ms. A ha3cverba : Propter duas divi-
lraent,una vero uliima ad inchoalionem ejus pedis siones. M.
1155 L>EMUSICA,S. AUGUSTINI Hg6
cum eo posse orimes senum temporum pedes, erit si animadverterislevatione ac positione in duas parles
post cum locus et iambo, et tria tempora silenda re- dividi pedem, ita ut si qua in eo syllaba media est,
manebunt; erit el cretico , et unum lacebilur; hac vel una vel duse, aul uni parti attribuantur priori vel
cohdilione erit et bacchio. At si in duas breves pri- posteriori, aut in ulramque parlianlur? D. Novi qui-
mam cretici, et secundam bacchii solverimus, eril et dem istuc, et verum est: sed quid ad rem? M. Hoc
peeoni quarlo. Quod autem de molosso, id eliam de quoque aliendequod dicam, lum videbis faciliusquod
cseleris sex lemporum pedibus dixerim. Jam proce- requiris. Nam raanifestura libi esse arbitror, alios
Jeumalicum arbitror ad cscteros qui quatuor terapo- esse sine mediis syllabis pedes, ut pyrrhichius, et
ribus conslant, essc referendum, nisi cum tres bre- coateribinarum syllabarum; alios in quibus medium
ves post eum locamus. Quod ita est ac si anapsestum aut primse parti, autexlremse, aut utrique, aut neu-
locemus, propter ullimam syllabam qusecum silentio tri, spalio conveniat: primse, ut in anapsesto, vel in
longa accipi solet. Piimo vero epitrilo iambus recte palimbacchio, vel in pseone primo : cxtremae, ut in
subjungitur, et bacchius et creticus el pseon quar- daclylo vel in bacchio, vel in paeonequarto: utrique,
tus. Hoc diclum sit et de secundo, ut tempora siut in tribracho, sive in molosso, sive in choriambo,
Jeanlur aul quatuor, aut duo. Duos autem reliquos sive in quolibet ionico : neulri, ut in crelico, sive in
epitritos rccle possunt consequi spondeus et molos- paeonibus secundo et lerlio, sive in diiambo, dicho-
sus: ila ut primam spondei, et primam vel sccun- rio, antispasto. Nam qui pedes in (res eequalespar-
dam molossi in duas breves solvere liceat. Ergo in tes dividi possunt, media pars in his convenit cum
his metris aul tria tempora, aut unum lacebilur. prima et exlreraa; quiautem non possunt, aut cum
Dispondeus reslat, post quem si posuerimus spou- prima lanlum, aul cum exlrema, aut cum neutra. D.
deum, quatuor tompora silendaerunt; simolossum , Et hoc sequescio, et quo tendat exspeclo. Jlf.Quo tan-
duo, nianente licentia solvendi longam in duas bre- dem pulas, nisi ul videas iambumpost dichorium ideo
ves , vcj in spondeo, vel in molosso, excepta ul- male poni cum silenlio, quia medium ejus esl, nec
lima. Ilabes quod me excurrere voluisti. Nisi aliquid primse parti eequale nec extremee, el idcirco a leva-
forte emendabis. tione ac posilione discordat? Hoc eliam de spondeo
CAPUT XI. — Iambus post dkhoriutn male ponilur. intelligilur, qui similiter post antispastumcurn silen-
12. Jlf. Imo liou cgo, sed tu, curn aurem ad judi- lio norramat poni. An quidquam libi adversum ista
candura adhibueris : nam quocroa le, utrum cum di- dicendumesl? D. Milrivero nihil? nisiquodisla offen-
co et plaudo istud molrum, Verus optimus; cl hoc, sio queefit auribus, cum ita hi pedes collocantur, in
Verus oplimorum; el boc, Verilaiisinops : lam jucun- comparalione fit ejus suavitatis, quse obleclat audi-
de hoc leriium quamjlla superioratuus sensus accitum, cum post caeterossenum temporum hi cum si-
pial; quod ea repelcndo, et cum debilis silenliis plau- Ienlio ponuntur pedes. Nam si aliis lacitis me consu-
dendo facilcjudicabit. D. Manifeslumestquod jucun- leres quemadmodum sonarent, exemplis subjectis,
de illa, hoc injucunde accipial1. Jlf. Non ergo recte aut posl dichorium iambus, aulpostantispastum spon-
posi dichorium iambus pouilur. D. Ita est. Jlf. Recte deus, cum silentio positi; dicam quod senlio, for-
auiein poni posse post eoeieros asseniitur quisquis lasse approbarcm et laudarem. Jlf. Non equidem
hoec metra cum disciplina inlerponendorum silentio- resislo libi. Satis eslmihilamen, quod haeccollocaiio
rum rcpelierit. in comparatione talium numerorum, sed melius so-
Fallacemcave. nantium, sicut dicis, offendit: eo enim est impro-
Malecastumcave. banda, quod cum ejusdem generis etiam illi sint pe-
Muliloquum cave.
Fallaciamcave. des, quos his semipedibus clausos labi jucundius con-
Et invidumcave. fitemur, ab iis discrepare non debuil. Sed nonne libi
Et iufirniunicave.
D. Senlio quod dicis, et approbo. Jlf. Yido eliam videtur secundumislam ralionem, nec post epitrilum
utrum le nihil offendat, cum interposiioduorum tem- secundum iambum cum silenlio poni oportere? Nam
hoc inetrum et in hoc pede iambus ita medium locum tenet, ut
porum silentio, repeiitum inaoqualeper- nec
prioris nec posterioris paiiis lemporibus eequelur.
, git 2. Num enim ita sonet ul isla ?
veracesregnant. D. Cogit me superior ralio concedere.
Sapienlesregnanl. CAPUTXil. — Summa omnium melrorum.
Veriloquiregnanl. ', 14. Jlf. Age nunc, redde mihi omnium metrorum
; Prudentiaregnat.
; Boniin bouisregnaut. numerum, si placet, quscjam tractavimus; id esteo-
,: Puracunclaregnant. rum qusc a suis plenis pedibus incipiunl, clauduntur
D. Imo heec sequaliler et suaviter, illud autem ab- autemautsuis pcdibus pJenis, ita ut silenliura, cum
surde. Jlf. Hoc ergo lenebimus in metris sex lempo- ad caput redilur, non
inlerponamus ; aut non plenis
rum pedum, dichorium iambo, antispastum spondeo
pedibus cum silenlio, quos tamen eis congruere ratio
male claudi. D. Tcnebimus sane. docuit; incipieiile numero a duobus non plenis usque
15. Jlf. Quid ? causam eur itasit noiine approbabis, ad octo
plenos, i(atamen ut triginta duo tempora non
1 Mss.Aet B ferunt: Manifestum est jucundeitla, hoc cxcedantur. D. Operosum quidem est quod imponis,
injucunde acripi. M.
2 inwqualiter, juxta Ms.A el omneseditos.Ms.Bleait est tamen operse prelium. Sed memini nos pauio an-
uti Benediclini,inwquak. M. te jam pervenisse ad septuaginta sepiem mefra a
jiyrrhichio usque ad tribrachum, cum illi binarum dus epitritus terna post Joeato iambo, lerna bacchio,
syllabarum pedes quatuordecim singuli crearent, quse terna cretico, terna paeone quarto; quse fiunt cum.
fiunt simul quinquaginta et sex. Tribraehus autera illis ternis quse sunt sine silentio, triginta. Tertius ve-
viginti et unum, propter geminam divisionem. His ro et quartus epitrili tres ante silentium gignunt, cum
igitur sepluaginta et septem addimus quatuordecim spondeo terna, et terna cum anapeesto, lerna cum
dactyli, el anapsesti totidem : pleni enim si locenlur molosso, terna cum ionico minore, lerna cum chor-
nullo silentio, incipiente metro a duobus usque ad iambo; quse flunt simul cum illis ternis, quse sine
octo pedes, septena pariunl; addilis vero semipedi- silenlio genuerunt, triginta et sex. Ergo epitrili om-
bus cum silenlio, incipiente metro ab uno pede, et nes sexaginla et sex metra pariunt : quaecum viginti
semipede perveniente ad septem el semis, alia seple- et uno proceleumatici, superiori summaeaddiia, fa-
na. Et fiunt jam omnia centum et quiuque. Bacchius ciunl quingenta quinquaginta tria. Dispondeus restat
vero non potest melrum suum ad octo pedes perdu- gignens et ipse tria integer; adhibito autem siientio
cere, ne triginta duo tempora transeat, neque quis- cum spondeotria, ettria cum anapaeslo, Iria cum mo-
quam quinum temporum pes; sed possunt isti usque losso, tria cum ionico a minore, tiia cum choriambo:
ad sex pervenire. Bacchius ergo et quiei par est, non quse iu summam ducta cum illis tribus quoe creat in-
modo lemporibus, sed eliam divisione pseon secun- teger, fiunt decem et oclo. Ila erunt metra omnia
dus, a duobus pedibus usque ad sex procedentes cum quingenta sepluaginta et unura.
inlegri ordinanlur sine silentio, quina metra pariunt; CAPUT XIII. — jRafio metkndi melra et silentia
cum silentio autem incipientes ab uno semipede, et inlerponendi.
ad quinque semipedes pervenientes, alia quina cum 16. M. Essent quidem, nisi tria detrabenda essent,
una longa post eos ponilur, et item quina cum bre- quiapost secundumepitrilumdictum estiambum ma-
vis et longa: quindena igitur creant, quse in summam le poni. Sed hoc quidem bene se habet: quare jam
redacla triginla sunt. Et fiunt jam melra omnia cen- dic mihi, quomodo tibi aurem tangal metrum hoc,
tum et triginta quinque. Creticus vero, et qui pariter Triplici vides, ul ortu Trivimrotelur ignis. D. Persua-
dividunlur, paeonesprimus et quartus, quoniara post viter. M. Potesne dicere quibus pedibtts constet? D.
illps et unam Jongam, et iarabum, et spondeum, et Non possum : neque enim invenioquomodo sibi con-
anapsestum licet ponere, ad septuaginta quinque per- gruant quos melior : sive eniui pyrrhichium a capile
veiiiunt: cum enim tres sint pedes, quina creanl sine constiluam, sive anapeestum, sive poconemleriium,
silentio, cum silentio autem viginti, quse simul, ut non his conveniunt qui sequunlur : etinvenio hic qui^-
dictum est, flunl quinque et septuaginta, quibus addi- dem crelicum post terlium paeonem, ut reliqua sit
tis superiori summee,decem et ducenta complentur. longa syllaba, quam crelieus post se non respuit col-
Palimbacchius et qui ei divisione concordat lerlius locari; sed his pedibus hoc melrum constare necte
paeon,quina pariunt integri sine silentio : cum silen- nonposset, nisi interposito silentio trium temporum :
tio autem quina cum una longa, quina cum spondeo, nunc vero nihil siletur, cum hoc repelendo permulcet
quina cum anapoesto. Hsecaddiraus ad majorem sum- auditum. Jlf.Yide igilur, utrum iucipere debeat a pyr-
mam, et habemus melra omnia ducenta quinqua- rhichio, deinde metiamur dichorium, tum spondeuns,
ginta. qui complettempora, quorum duo sunl in principio :
13. Molossuset ceeteri sex temporum pedes, qui potestilem caput tenere anapaestus, deinde diiambus
cum illo simul septem fiunt, quaterna creant integri: metiri, ut extrema longa collocata cutnl quatuor tem-
cum silentio autem quoniam et una longa post unum- poribus anapsestiperficiat sex tempora, quaecum di-
quemque eorum locari potest, et iambus, etspondeus, iambo conveniunt, ex quo intelligas licct, partes pe-
et anapsestus, et bacchius, et crelicus, et pseonquar- dum non solum in fine poni, sed etiam in capite me-
tus; vicena et oclona complent, quoesimulflunt cen- trorum. D. Jam intelligo.
tum nonaginta sex, quee ducta cum illis quaternis du- 17. Jlf- Quid, si demam unam ullirnam Iongam, ut
cerita viginti quatuor complentur : sed hinc octo de- tale sit metrum,- Segeles meuslabor : nonne animad-
ducendi sunt, quia post dichorium iambus, et post veriis cum silentio duorum temporum repeli ? Ex quo
antispastum spondeus male ordinantur. Reliqua sunt manifestum est, et aliquam partem pedis posse in
ducenla sexdecim, quae addila majori summse, fa- principio metri poni, et aliquam in fine, cl aliquara
ciunt metra omnia quadringentasexagintasex. Proce- in silentio. D. Et hoc manifestum esl. Jlf. Sed hoc
leumatici ratio haberi non potuit cum his pedibus qui- fleri si dichorium metiaris integrum in hoc mclro;
bus congruit, propter semipedes qui posthunc plures nam si diiambum, et a capile anapsestus ponatur,
ponuntur. Nam et una syllaba longa post eum poni cernis partem pedis in principio positam, quee habct
:
potest cum silentio, sicut post dactylum et ejus con- jam qualuor lempora duo aulem quesdebentur, si-
sortes ut duo, et tres breves ut unum tempus silea- Ientur in flne. Ex quo discimus, posse melrum inci-
tur; quo efficiturut ultima brevis pro longa accipia- pere a parte pedis , et desinere ad plenum pedern,
tur. Epitriti metra gignunt terna integri, incipienle sed nunquam sine silenlio. D. Et hoe perspicuum
melro a duobus pedibus, pervenienle ad quatuor : si est.
enim addas quintum, triginta duo tempora, quod non 1in B , collocalaquatuor, omissanrae.positioneeum,
oportet, excedes. Cum silentio vero prirous et secun- quamiu Ms.Areperimus.
H59 DE MUSICA,S. AUGUSTINI 1140
18. Jlf. Quid ? hoc metrum potesne metiri et dicere plebuntur. Hoc autem posterius daclyto inchoatur,
inde pergit in choriambum, clauditur bacchio : tria
quibus pcdibus constet ?
Jamsatisterris nivis,alque dirae igilur tempora silere oporlebit; hinc unum baccbio,
GrandinismisitPaler, et rubenle duo dactylo redhibebimus, ut in omnibus sint sena
Dexterasacrasjaeulatusarces.
(iioral. lib. 1 Carminum,ode2.) tempora.
D. Possum constituere in capite creticum, el duos 21. Prius autem redditur quod debetur implendo
meiiri reliquos senum temporum pedes, unum ioni- exlremo pedi, quam in principio constitulo. Nec ali-
cum a majori, alterum dicliorium, et silere unum ter omnino fieri aures sinunt. Nec mirum : id enim
lemptts quod adjungitur crelico ut sex tempora com- cum repelimus, adjungilur capiti quod prorsus exlre-
pleantur. Jlf. Nonntbil defuit consideralioni luse : mum esl. Itaque in hoc metro quod diclum est, Flu-
nam cum dicborius est in fine, reslante silentio , ul- mina conslilerinlacuto : cum trialempora senis utique
tima ejus qusebrevis esl, pro longa accipilur. An hoc implendis debeantur, si ea non silentio velis, sed
negabis ? D. Imofateor. Jlf. Non ergoconslilui decet voce reddere, possinlque reddi et per ianibum , et
in finedichoriuni;nisi nulloin repetitione consequente per chorium , et per tribrachum , quia omnes lerna
silenlio , ne non jam dichorius, sed epitritus secun- tempora possident; nullo modo ea per chorium reddi
dus seniialur. D. Manifesiumest. Quomodoergo me- sensus ipse perinillil, in quo prior est longa syllaba,
tiemur hoc metrum ? D. Nescio. brevis posierior : id enim prius sonare dehet, quod
CAPUT XIV. — Persequilurrationemadhibendisilen- bacchio debetur extremo, id est brevis syllaba; non
tia in tneliendismelris. longa, quee dactylo primo. Licel hoc explorare his
M. Altende ergo utrum bene sonet, cum ila pro- exemplis :
nuntio,-ul posi tres primas syllabas unum tempus si- FluminaconsUlerintacutogelu.
Fluminaconsliterinlacute gelida.
leam : ila cnim in fine nihil debebilur, ut decenter Fluminaconstilerint.in atla nocte,
ibi pnssit esse dichorius. D. Jucundissime sonat. Cui dubium est, duo ilia suaviter repeti, hoc aulem
19. Jlf. Hoc quoque igilur adjungamus aiii, ut non tertium nullo modo?
solum in fine, sed et anle iinem cum oportel silea- 22. Item cum singula lempora singulis debentur
mus. Tunc autem oportet, cum id quod debelur im- pedibus minus plenis, si ea voce reddere velis , non
plendis lemporibus pedutn , aut indecenier silelur in sinit sensus in unam syllabam coarctari; miraomnino
fine propier ullimam brevem, ut in boc quod dictum jusiiiia. Non enim convenit, quod separatim redden-
cst; aut cum duo constiinunlur non pleni pedes, dum est, non etiam constitui separatim, Quocircain
unus in capile, alier in fine, qualis isle est, illo raetro, Silvw laboranles, geluquc,siunamlongam
Gentilesnoslrosinier oberrat equos. pro silenlio fini addas, siculi est, Silvmlaborantes
Sensisti euiin, ut opinor, me posl quinque syllabas geluduro, non probanl aures ; sicul probant cum di-
Jongas , moram duorimi leniporum siluisse , et tan-' cimus , Silvw laboranlesgelu el frigore. Quodsaliatis-
tumdem in fine silendum est, dum redilur ad raput. sime senlis, cum singula repelis.
Si enim hoc metruni ad legem sex temporum meiia- 23. Ilem non oportet cum duo minus pleni pedes
ris; eril tibi primus spondeus, secundus molossus, ponuntur, majorem in principio quamin fine ppni;
tertius choriambus, quarlus anapsestus.Spondeo igi- nam et hoc condemnat auditus, lanquam si dicas,
lur debenlur duo lempora ut sex temporum pedem Oplimumtempusadesl tandem, ut primus pcs sit cre-
impleat, el anapseslo: ilaque duo silentnr post mo- ticus, secundus choriambus, tertius spondeus; ut tria
Jossumanle finera, et duo post anapseslumin fine. Si temporasileamus, quorum duodebeniur ultimo spon-
auiem ad Iegera lemporum quaiuor ; una Ionga erit deo ad sena implenda, et unura primo creiico. At si
in capite, deinde duos melimur spondeos, deinde ita dicatur, Tandem tempus adest oplimum, eadem
duos daciylos, et post nna longa concludet'. Sile- interposita trium lemporum mora in silenlio, quis
nius ilaque duo tempora post geminum spondeum non senliat jucundissimerepeti ? Quare aut tanti spa-
anle finem, et duo in fine, ut ambo pedes implean- tii decet esse in fineminus plenum pedem, qttanli est
lur, quorum dimidias partes in capite atque in extre- in principio, ut illud, Silvwlaboranlcs, geluque: aut
mo posuimus. minorem in principio, el iu fine majorem, veluli esf,
20. Nonnunquam lamen quod duobus non plenis Flumina consliterint acuto. Neque injuria, quia ubi
pedibus debetur in principio ac fine collocatis, finali est sequalitas, nulla discordia : ubi autem dispar est
tantum silentio redditttr 2; si tanfum sit ut dimidii numerus, si a minore ad majorem veniamus, ut
spalium pedis non excedat, qualia hsecduo sunt: in numerando solet, facit rursus ipse ordo concor-
Silvselaborantes,geluque diam.
Fluminaconsliterintacuto. 24. Ex quo illud est etiam consequens, ut cum ii
Horum enim prius incipit a palimbacchio,inde excur- de minus pleni ponuntur pedes, si duo-
lcrminalur : silentur quibusagitur,
rit in molossum, et bacchio ergo bus locis id eslanle finemetin
duo lempora; quorum unum alterum interponitur silentium,
bacchio, pa- lanlum ante finem silealur quanium debcturex-
limbacchio cum reddideris, sena ubique tempora im- fine;
tremo, lantum autem in fine quanlum scilicet primol:
1 m B.,conciddelur.concludet,juxta Mss.Aet.B. M. medium tendit ad finem; a (ine vero ad princi-
quia
alni)riusexcusis,/i(w(i tamen silentioredditur. At in 1 Am.Er, Lov,sic habeul: Quantumscilket principio;
Mss,,finalitantum.
iUi LIBER QUARTUS. «4f
pium redeundum est. Siautem utrique tantumdem de- metitus, sequitur cnoriambus: fnde jam pedem jnte-
belur, nulla controversia est quin tanium ante flnem grum non invenies: quocirca unius longsespalio silere
quantum in fine silendum sit. Sileri autem oportet non oportebit: quo annumerato, choriambus alter iruple-
nisi ubi terminatur pars orationis. In iis aulemnumeris bitur; bacchio reliquo melrum clausuro , cui tempus
qui non verbis fiunil, sed aliquo pulsu vel flatu, vel unum debitum silebis in fine.
27. Unde jam esse opinor perspicuum, cum inme-
ipsa etiam lingua, nullum in hac re discrimen est, post
diis silelur Iocis, aut ea reslilui tempora quse in fine
quam vocem percussionemvesileatur; modo ut legiti-
mum secundum supradictas rationes intercedat silen- debentur, aut ea quse ibi debentur ubi siletur. Sed ali-
tium. Quamobrem et a duobus potest minus plenis quando non est necesse ut sileatur in mediis, cum
aiiter melrum meliri, ul in eo quod paulo ante
pedibus metrum incipere , si lamen utriusque con- potest
junclum spalium minus non sit, quam posset esse posuimus. Aliquando auiem neeesse est, ut in hoc,
unius ct dimidii pedis; nam supra diximus, lum recte Vernat lemperies,aurw lepent, sunl delicim: nam ma-
nifesium est istum numerum , aut quaternorum tem-
poni duos minus plenos pedes, cum id quod debetur
ambobus, non iransit spalio pedem dimidium : exem- . porum,aut senorum pedibus eurrere. Si qualernonim,
silendum est unum lempus post syllabam oetavam, et
plum est, Monlesacuii; ut.aut in flne tria tempora
sileamus, aut unum tempus post spondeum, et duo in in fine duo ; metialur primo spondeus, secundo da-
fine. Aliier enim hoc metrum convenienter meliri ctylus, (ertio spondeus, quarto daclylus annumerato
non potest. post iongam silcntio, quia post brevem non oportet,
CAPUT XV. — Item de silentio in metris quinto spondeus, sexio dactylus, uliirna longa qua
interponendo. numerus claudilur, cui duo tempora debita silentur in
25. Sil hoc etiam in disciplina, ut cum ante finem flne. Si autem senorum temporum hic metimur pe-
des , primus erit molossus, secuudus ionicus a mi-
gilemus, non ibi pars orationis brevi syllaba lermine-
tur , ne secundum illam ssepe commemoratam regu- nore, tertius cretictts qtii fit dicliorius adjuncto silen-
tio unius temporis, qnarlus ionicus a niajore et longa
Jam.prolonga eam sensus accipiai, sequente silentio.
Itaque in lioc metro , Monlibusaculis, non possuraus uilima,utpost quam quatuor tempora silebunlur. Posset
una longa in principio locaretur, quam se-
silere post daclylum lempus unum, quod post spon- aliier,
deum in superiore poleraraus ; ne non jam dactylus , queretur ionicus a majore, deinde molossus, deinde
sed creticus sentiatur : atque ita non duobus minus bacchius, qui ficret antispastus adjuncto silentio unius
ullimus choriambus metrum clauderct, ita
plenis pedibus, quod nunc demonslramus, sed pleno leniporis;
dichorio et uitimo spondeo metrum constare videatur, ut quatuor temporum in fine silentium redderetur uni
duum temporum sileniio in fine reddendo. longse in principio constitutae. Sed aures istam di-
26. Sed illud notandura est, in principio posito mi- mensionem repudiant; quia pars pedis in principio
uus pleno pedi, aut ibidem reddi dcbiium per silen- collocata, nisi major quam dimidia fuerit, non recte
tium, sicuti est, Jam salis lerris nivis atque dirm: aut illi post plenum pedem finalisilenlio redditur ubi de-
in fine, velul, Segetes meuslabor. Minus aulem pleno betur : sed aliis interpositis pedibus, scimus quidem
sed non comprehenditur sensu,
pedi qui in fine ponitur, aut ibidem restilui silentio, quanlura debeatur;
ut tanto spatio sileatur, nisi minus debeatur in silen-
quod debelur, ut in illo, Ite igilur Camwnm: aut in
tio quam positum est in sono : quia cum majorem
aliquo demediis loco, veluli in hoc, Ver blandumvi-
vox peregerit, minor quse reliqua est,
get arvis, adesl hospeshirundo. Unura eriim tempus parlem pedis
quod debetur ultimo baccbio, vel post lotum nunie- ubicumque facile occurrit.
rum sileri polest, vel post primura ejus numeri pedem 28. Quamobrem metri quod sub hoc exetnplo po-
molossum, vel secundum ionicura a minore. Quod suimus, Vernat temperies, aurm lepent, sunl deliciw:
vero mediis forle minus plenis pedibus debiti est, non cum sil una necessaria, quam diximus , dimensio, si
nisi ibidem reddi potest : ut est, post decimam ejus syllabam lempus unum silealur, et
Tubaterribilemsonitumdedit aarecurvo. quatuor in fine; est alia voluntaria, si qtiis post
Si enim sic metiamur hoc metrum, ut primum fa- sextam syllabam velit silere duo lempora, et uuum
ciamus anapsestum, secuudum ionicum quemlibet in post undecimam, et duo in fine : ut sit in principio
syllabis quinque, soluta scilicet longa vel prima vel spondeus, sequalur bunc choriambus, tertio spondeo
ullima in duas breves, tertium choriambum, ultimum silentium duum temporum annumeretur, ut vel rno-
bacchium : tria erunt tempora in debito, unum ex- lossus vel a minore ionicus fiat, quartus bacchius
tremo bacchio reddendum, et duo anapsestoprimo, ut adjunclo ilidem silenlio unius temporis fiat anlispa-
sena eompleantur. Sed hoc totum spalium trium tem- stus, quinto choriambo numerus lerminetur in voce,
porum in fine sileri polest. At si ab integro pede in- duobus lemporibus in flne per silentium redditis in
cipias, quinque syllabas primas pro quolibet ionico principio locato spondeo. Est item alia. Si enim velis,
post sextam syllabam unum lempus silebis, et posi
quia medium tenditad finem,siunamtongamprosilentkfini deciraam
addas, skuti, Silvaelaborantesgelu duio. Afinevero,etc unum, post undechnam tantumdem, et duo
Pleriqueautem alss.,quantumscilketprimo:supple,minus in flne : ut sil primus spondeus, secundus choriam-
pleno pedi debetur. Poslea careot liisce verbis, si mam *
longam;Quae sensuvemovimus. bus, tertius palimbacchius fiat anlispastus uno silenlii
1 ita Mss.Aexigente
t editi habent,finiunlur. tempore annumerato, quarlus spondeus fiat dichorius
\{m DE MUSICA, S. AUGUSTM 4144
unius temporis interjecto, et unius temporis conse- enim oportet, cum illi eas raiione fixerint aliquid ibi
quenle silenlio, choriambus ultimus numerum clau- mulare quamvis secundum ralioriem sine aurium of-
dat, ita ut sileamus duo lempora in fine , quseprimo fensione possimus '. Cujusrei cognitio non arte, sed
debentur spondeo. Est el lertia dimensio, si post pri- hisloria traditur; undecrediturpotius quam cognosci-
mum spondeum tempus unum silealur, et reliqua quaj tur. Nequc enim si Phaliscus, nescio qui, raetra 2 iia
in proximo superiore servcntur; nisi quod in bujtis composuil, ul lucc sonant,
fine unura lempus silebitur, quia spondeus ille qui so- Quandofiagellaligas,iia liga,
Vitiset ufmusuti sumil eant;
let in principio locari, consequente unius lemporis
scire hoc possumus ; sed lanlummodo credere au-
sileniio factus est palimbaccbius, ut plus uno tempore
diendo et legendo. Hlud est disciplinae, quod ad nos
nihil ei debealur, quod in Cnesilendumest. Undejam
perfinet; vidcre utrum hoc tribus daclylis constet et
perspicis metris intcrponi silentia, qusedam necessa-
ria , quoedamvoliintaria : et necessaria quidem, cum pyrrhichio ultimo, ut plerique musicte imperiti autu-
mant; non cnim sentiunt pyrrhichium poni non posse
aliquid pedibus debetur implcndis; voluntaria vero,
cum pleni sunt pedes atque integri. post dactyluni : an ut ralio docet, primus pes sit in
hoc metro choriambus, secundus ionicus longa syl-
29. Quod autem superius dictum est, amplius qtia-
laba in duas soluta breves, ultimus iambus, post quem
luor temporibus silendum nori esse, de necessariis tria tempora silebuntur : quod semidocti homines
silentiis dictum est, ubi debila lempora explenlur. senlire possenl, si a docto secundum nlramque legem
Nam in iis quoevolunlaria silenlia nominavimus, licet
pronunliaretur et plauderetur. Ila enim naturali et
etiam pedem sonare, et pedem silere : quod si pari- communi sensu judicarcnt, quid discipUiioenorma
bus intervallis fecerimus, non erit melrum, sed rliy-
proescriberet.
thmus, nullo certo flne apparenle unde redeatur ad 31. Verumtamen quod poeta ille hos numeros im-
caput. Quamobrem si exempli gratia silentiis velis mobilcs esse voluit, cum boc metro utimur, custo-
dislinguere, ut post primum pedem alterius pedis diendum est : non enim fraudat auditum ; quanquam
lempora sileas, non hoc perpetuo servandum est. Li- oequenihil fraudaret, si vel pro choriambo diiambum,
cet autem varielate qualibet connumeratis silenliis vel ipsum ionicum nulla in breves facta solutione
usque ad legilima tempora melrura producere, velut
in hoc, JYofiisverumin promplu est, tu si verum dicis. poneremus, et quidquid aliud congruisset. In hoc igi-
Utr metro nihil mulabitur; non ea ratione qua in-
Licet hic post primum spondeum qualuor (empora si-
eequalitatemvitamus, sed ea qua observamusauctori-
lere, el alia quatuor posl sequenles duos : post tres tatem. Docetsane ratio, alia inslitui metra immobilia,
aulem finales niliil silebitur ; jam enim triginia duo id csf in quibus mulari nihil oporlet, ut hoc ipsura
tempora lerminaia sunt. Sed multo est aplius, el quo- est de quo satis locuti sumus ; alia mobilia, in quibus
dammodo juslius, ut vel in fine lanium , vel eliam locare pedes alios pro aliis licet, sicuti esl: Trojw qui
in medio et fine silealur l, quod subtraclo uno pede
fieri potesl, ut ita sil : Nobis «enjm in promptu est, primus ab oris, arma virumque cano. Nam hic pro
tu dic verum.Hoc ct in metris caeierorum pedum. spondeo anapsestum quolibet Joco licet ponere. Alia
ncc lota immobilia, nec lota mobilia, ut est:
tenendum est, scilicet necessariis silenliis, sive Pendeatex humerisdulcischelys,
finalibus sive mediis reddi debita, ut pedes implean- Et numerosedat varios,quibus
lur : non autera sileri 2 oportere amplius quam pedis Assonetomne virenslale nemus,
Et torlis errans qui flexibus.
partem, quam levatio posiliove occupant. Yoluntariis ( Terenlianusex pomponio.)
aulem sileniiis et partes pedum et integros pedes si- Videshic enim ubique et spondoos et dactylos poni
lere conceditur, sicul exemplis supra editis 3 monslra- posse, prseter ultimum pedem, quem melri auclor
vimus. Sed hactenus interponendorum silenliorum scmper esse daciylum voluit. Etin iisquidem gencri-
ralio traclata sit. bus tribus nonnihil valere auctoriiatem vides.
CAPUT XVI. — De pedum commixlione, et de me- 32. Quod atitem in pedum comraixlione ad ralio-
trorum copulalione. nem solam pertinet de iis rebus quse sealiuntur judi-
50. Nunc dc pedum commixiione, et de ipsorum canlem; sciendum est eas partes pedum, qu;.c post
metrorum copulalione pauca dicamus : quoniam jam certos pedes silenlio restanle suaviter locantur, ut
multa dicla sunt cum quoereremus,quos sibimet opor- iambus posl dichorium atquc secundum epitritum, et
teat misceri pedes; et quod ad metrorum allinel co- spondeus post aniispastum, etiam post alios pedes
pulalionem, nomiulla dicenda sunl cum de versibus male locari, quibus isti permixli fuerint : nam mani-
disserere cceperimus : junguntur enim sibi pedes festum est iambtim post molossum bene poni, sicut
atque miscentur secundum regulas, quas in secundo hoc exemplum indical saeperepelitum cum silenlio in
sermone aperuimus. In hoc autem illud sciendum est, fine leniporum Irium, Ver blandum viret floribus : at
melri quaequegenera quas a poelisjam celebrala sunt, si pro molosso primum dichoriumconslituas, ul est,
habuisse auctores et inventores suos, a quibus quas- Vere terra viretfloribus,respuit hoc auditusatquecon-
dam certasleges positas convellere prohibemur; non 1 Mss.Aet B concordantin lectionemhanc : Non eiihn
1 ApudLov;omittitur,in medioel, quod restituimusex
Mss.Atapud Er. legitur, veletiamanlefinemsilealur. oporiet, cumUlieas ralionefixerint: quamvisibi aliquid
s Mss. secundmnralknem mularesmeauriumoffensume possimus.
cumAm.habent, deberi. Er. Lugd.ven. legunt, fmxerint. M.
sInB,,swpradtrtts.Mss. Aet B,sHp>'aedtfis,correctius.
M. s Metrum,juxia F.r.Lugd.ven. Lov.et Ms.A. M.
1U5 LIBER QUARTUS. 1146
demnat. Id etiam in cosleris sensu explorante facile copulari, quse tamen plausu, id est levatione ac posi-
est experiri. Ratio namque ceriissima est, cum sibi tione conveniant. Diversa sunt autem vel quantitate,
copulantur qui ioler se sunt copulabiles pedes, eas utcum majora copulantur minoribus, qualiaista sunt,
partes debere in fine subjungi quae omnibus conve- videlicet:Jam
niunt in illa serie collocatis, ne inter socios quodam- satisterris nivisatque dirse
GraudiuismisilPater, et.rubente
modo discordisealiquid oriatur. Dexlerasacrasjaculalusarces,
55. Illud magis mirandum est, quod cum spondeus Terruiturbem.
lamen cum (Horal.lib. 1 carminum,ode 2.)
et diiambumel dichorium suaviter claudal, Nam hoc quartum, quod unochoriambo el una infine
bi duo pedes sive soli, sive cum aliis copulabilibus
in una serie in longa termiualur, quam parvum sit tribus superiori-
quoquo modo mixtis fuerinl, spondeus bus inler se oequalibussubjectum vides. Vel pedibus
fine, approbanie sensu, poni non potest. Quis enim
siculi hsec :
dubitet aures libenter accipere ista singula repetila, GratoPyrrhasub anlro,
Timenda res non est: et item separatim, Jam limere Cuiflavamreligas comain.
noli? At si ita jungas, Timenda res, jam limere noli; (norat. lib.1 carminum,ode3.)
horum duortim superius consiare spon-
nisi in soluta oralione audire nolim. Nec absurdura Cernis quippe
niinus est, si quolibet Ioco alium connectas, veluti deo el choriarabo, et longa ultima, quse ad sex tem-
debebatur : hoc autem poste-
molossumhoc modo : Vir fortis, timcndares, jam li- pora implenda spondeo
et et duabus ultimis brevi-
merettoli. Yel ita : Timendares, vir fortis,jam limere rius spondeo choriambo,
item cum primo spondeo implent sex tem-
noli. Vel eliara ita : Timendares, jam limerevir fortis bus, quao
sunt ergo ista temporibus, sedin pedibtis
noli. Cujus absurditaiis*causa est, quod pes diiambus pora. Paria
nonnihil diversitatis tenent.
eliam ad duplum et simplum plaudipotest, ut ad sim-
et dichorius : autem dttplse 56. Est et alia differentia istarum copulationum,
plum duplum sp-mdeus
sed cum euin ilfe trabit ad quod alia ita copulentur, ul nulla sibi silentia inter-
parti eorum oequalis est;
sicut hsec duo recenlissima; alia inter se
primani, hic adexiremam, existit nonnulla discordia; ponivelint, sileri aliquid postulenl, siculhsec :
et ila ratio lollit admiralionera. Videsut alta stet nivecandidum
34. Nec minus .miraculum edit antispastus, cui si Soracte,nec jam sustiueanlonus
nullus alius pedum, aut certe solus diiambus miscea- Siivaelaboranles,geluque
aliis aulem Fluminaconstilerintacuto.
tur, patiiur iambo nielrum claudi, cum pn- (Borat. lib. 1 carminum,ode9.)
siltis nullo modo; el cum dichorio quidem propier Nam si bsec singula repetantur, priora duo unumtem-
ipsum dichorium; iiaque hoc minime miror. Cum pus in flnesileri flagitant, tertium duo, quartum tria.
cseteris vero senum temporum pedibus, cur memo- Copulata vero a primo ad secundum transeunlem,
ratum Irium lemporum pedemin fine repudiet, nescio unum tempus silere cogunt; a secundo ad lerlium
quse est causa secretior fortasse quam ut a nobis crui duo, a leriio ad quarlum tria. A quarto autem si ad
atque oslendi queat: sed hpc ita esse his exemplis primtim redeas, tempus unuin silebis. Sed quseest ra-
probo. Nam ista duo metra, Potestate placet, polestate tio esl redeundi ad primum, eadem est ad aliam lalem
potenliumplacet, nemo ambigit suaviiersingula repeii copulationern transeundi. Hoe genus copulationum
cum silentio trium temporum in fine. At ista insuavi- recte nos appellamus circuitum, qui nepiiScsgrsecedi-
ler cum eodetn silentio : Poieslate prmctaraplacet. Po- citur. Circuitus ergo minor esse non potest, quam
teslaletibi muilum placet. Potestate jam tibi sic piacet. qui duobus membris constat, id est duobus metris :
Potestatemultutn libi placet. Polestaiis magniludopla- nec esse majorem voluerunt eo qui usque ad quatuor
cet. Quod ad sensum attinet, peregit officiumsuum in membra procedit. Licet igitur minimum bimerabrem,
hac quiestione, et quid acceperit, el quid exploserit medium trimembrera, et uliimum quadrimembrem
indicavit: sed de causa cur ita sit, ratio consulenda vocare; hos enim Grseci SUalov, zpUalov,mpkxuloi
est. Acmea l quidem in tanla obscuriiate nihil aliud vocant. De quo loto genere quoniam diligentius tra-
videt, nisi cum diiambo antispastum dimidiam par- claturi sumus, ut dixi, in eo sermone qui nobis de ver-
tem priorem habere comraunem : nara uterqtte a sibus erit, nuncinlerim hoc satis sit.
brevi etlonga incipit; posteriorem aulem cum dicho- 57. Sane arbitror jam te inlelligere, innumerabilia
rio: Ionga enim etbrevi ambo finiunlur. Itaque anti- genera esse melrorum, quse quingenta sexaginta octo
spastus vel solus tanquam suam priorem dimidiam, inveneramus S cum et de sileniiis non nisi finalibus
vel cum diiambo cum quo eam communiler habet, exempla essent data, et nulla pedum commixtio facia
collocatus, patitur in flne melri esse iambum; etcum esset, et nulla solutio longarum in duas breves, quse
dicliorio paleretur, si eidem dichorio talis terminus pedem ultra syllabas quatuor porrigeret. At si adhi-
conveniret : cum caeteris autem non palitur, quibus bita omni silentiorum interpositione, et omni pedum
tali socielaie non s jungitur. commixtione, et ornni solutione longarum colligere
CAPUT XVII. — De metrorum copulatione. numerum metrorum velis; tanlus exislit, ut nomen
53. Quod vero ad metrorum copulalionem attinet, ejus fortasse non suppetal. Sed haecexempla quee a
satis est in prsesentiavidere, posse sibi diversa melra 1 m prius vulgatisetpluribusMss.habetur, quadraginta
1 Ms.Aaddit,ratio. M. inveneramus.sed legendumcumAlbinensicodiee,
2 Er. et Lov.omiuunt hic negationem,quamtamenex- septem sexaginta octo. Cohferlocumlib. 4, nn. 13 et 16, ubi me-
hibent MSS, et Am. trorum isthaecsummacensetur.
1U7 DE MUSICA,S. AUGUSTM im
nobis sunt posila, et quaecumquealia poni possnnt, cxercitati hominis pronunfiatio commendet auribus,
qiianquain ea et poeta in efficiendo approbel, et in sensusque audieniium non sil lardior quam humanitas
audiendo J nalura comrannis; lamen nisi ea docti et postulat, non possunt ea quoetractavimns vera judi-
1 ua Mss.AtAm.Er. et Lov.:Quanquamea el appetatin cari. Sed quiescamus aliquanlulum, et de versu deiri-
efficiendo,et approbetin audkndo. . ceps disseramus. D. lla (ial.
LIBER QUIJTTUS.
\n auo de versudisseritur.
CAPUT PRIMUM.— Qaomododifferant rhytlimus, quod dividi non potest; cum omnino et nihil indivi"
melrumet versus. duum per tempus lendi queat, et quod ex dividuis
1. Jlf. Quid sil versus, inter doctos veleres non pedibus eonstat, absurdissime individuum puieiur?
parva luclatioiie quoesilnm est, nee fructus defuit. D. Nullo modo lioe genus divisionemrecipere abnue-
Nam invenla res est, el ad notiliam posterorum man- rim. Jlf. At omnia quoerecipiunt divisionem, nonne
daia liueris, gravi atque cerla non lanlum auctori- pulchriora sunt si eorum parles aliqua pariiilate con-
tatfi, verum eliam ratione firmata est. Iuieresse i.nilur cordenl, quam si discordeset dissonaesint? D. NuIIi
aiiimadveitemiit iuler rhythmum et metrum aliquid, dubium est. Jlf. Quid ? ipsius parilis divisionis qui
ut onine metrum rhylhmus, non etiam omnis rhyth- tandern numerus aucior est? an dualis? D. Ila cst.
nms nieirum sit, Omnis enim legilima pedum con- Jlf. Ut ergo in duas partes concinentes dividi pedem
nexio numerosa esll; quam quoniam metrtim habet, et eo ipso aurem deleclare comperimus; si etiam me-
non csse numertis nullo modo polesl, id est non esse trum tale inveniamus, nonne cseleris non talibus jure
iiiythmus. Sed quoniam non est idem, quamvis legi- anleponetur? D. Assenlior.
timis pedibus, nullo taraen cerio (ine provolvi, et CAPUT III. — Versusunde dklus.
iiem legilimis progredi pedibus , sed cerlo flne coer- 3. Jlf. Recte sane. Quare jam illud responde, cum
ceri; Jioecduo genera etiam vocabulis discernenda in omnibus quse aliqua temporis parte raetimur, aliud
erant, ut illud superius rhythmus lanium proprio pr;ecedat, aliud subsequaiur, aliud incipiat, aliud
jam iiomine, hoc aulem allerum ita rbythmus ut me- terminel; nihilne tibi videatur inler partem preece-
trum eiiam vocarelur. Rursus, quoniam eorum nu- deiitem atque incipientem, et illam quoesubsequalur
merorum qui cerlo fine claudunlur, id esl melrorum, ac tcrminetl, inieresse oporfere. D. Imeresse arbi-
alia sunt in quibus non habelur ralio cujusdam divi- tror. Jlf. Dic ergo quid intersil inter has duas parles
sionis circa medium, alia in quibus sedulo habetur; versus, quarum unaesl, Cornua velalarum; allera vero
erat eliam hsec differenlia notanda vocabulis. Qua- est,- vertimus anlennarum (/Eneid. lib.3, v. 549).
propler illud, ubi non habetur hsecralio, rhylhmi ge- Nonenim ul idem poela, obveiiimus, sed si ila versus
nus proprie melrum vocatum esl: hoc auiom ubi ha- enunlielur, Cornua velatarum vertimus anlennarum;
betur, versum norainaverunt. Gujus appellalionis nonne soepiusrepelendo eflicitur incerlum, quse pars
originem fortasse progredieniibus nobis ratio ipsa prior sif, quaepnsierior ? Neque enim mhius idem stat
monstrabil. Neque hoc ila prsescriplum putes, ut ilia versus, cum ita profertur : Verlimus anlennarumcor-
etiam melra versus vocare non liceal. Sed aliud est nua velatarum.D. Plane inceiium fierivideo. M. Cen-
cum abuiimur nomine, Jicenlia cujusdam vicinitaiis; sesne vilandum? D. Censeo. Jlf. Vide igilurutrum hic
aliud, cum rem vocabulo suo cnunliamus. Sed nomi- satis vitatum sit. Una pars versus est el ea prsece-
nuni commemoratio hactenus faclasit; in quibus, ut cedens , Arma virumque cano; altera subsequens,
s
jara didicimus, concessio interloquentium et vetu- Trojw qui primusab oris; quoeusque adeo inler se dif-
statis auctorilas lolum valet. Cselera, si placet, more ferunl,ut si ordinem vertas, et boc modo pronun-
nostro investigemussensu nuntio, indice raiione; ut iU lies , Trojmqui primus ab oris, fli-mavirumquecano,
los etiamveleres auctores non instituisse isla quasi quse alios pedes metiris necesse sit. D. Inlelligo. Jlf. At
in nalura rerum integra et perfecta non fuerint, sed ra- vide, utrum ista ralio in aliis servata sit. Nam cujus
tiocinando invenisse, et appellandonoiassecognoscas. dimensionis est parsineipiens, Armavirumque cano,
CAPUT II.—Metra in duas partes divisibiliacmteris ejusdem esseagnoscis, lialiam fato. Lillora.multum
prwstanl. iile el. Vi superum swvw.Mulla quoqueet bello. Infer-
2. Quare primum a te quoero, ulrum ob aliud pes retque deos. Albaniquepalres. Ne multa, persequere
aurem mulceat, nisi quod in eo duoeillaepartes, qua- cajteros quanlum voles, has priores parles versuum
rum una in Ievalione, allera in posilione est, nume- ejusdem dimensionisinvenies, id est quinlo semipede
rosa sibi concinnitalerespondent?D. Jam hocquidem arliculaias a. Rarissime oiiminosi non hoc ita est;
mihi anle persuasum est alque comperium. Jlf. Quid? ila ut posteriores sint islsenon minus inler se pariles:
meirum, quod manifestum est pedum collationecon- Trojw qui primus ab oris. Profugus Lavinaque venil.
fici, num ex eo rerum genere esse arbiirandum cst Terrisjaclalus el allo. MemoremJunonis obiram. Pas-
1 Am.Er. etLov., numm(sesZ.SedmeliusMss.,nwmerosa 1 Subsequiturac terminat,juxta vatic.et Ms.A. M.
est. s Mctri,juxla vatic. M.
»inler se loquentium,juxta Vatic.M. 8 Adjicitvatican.,et septemterminatas. M.
U49: WBER QUINTUS. HSO
sus dum condereturbem. Lalio genus unde Lalinum. 6. D. Verum dicis. Quare aliam termini hujus
AlqueailmtnwniaRomm. D. Manifestissimumest. nofam quoerendam esse autumo, non hanc quse in
i. M Quinqueigilur et septem semipedes versura spondeo ponitur approbandam. Jlf. Quid hoc? nura
heroicum in duo membra partiuntur, quem sex pedi- dubitas, qusecumque isla sil, aut in pedis esse,
bus quaternorumtemporura constarenolissimumestl: aut in temporis differenlia, aut in utroque? D. Qui
et sine concinnilale quidem duorum membrorum , aliter polest? Jlf. Quid landem horum trium pro-
sive ista, sive aliqua alia, versus nullus est. In qui- bas? Ego enim, quoniara idipsum finire versura
bus omnibus hoc raiio demonslravit esse servandura, ne Iongius quam oportel excurral, non pertinet
ut non possit pars prior in posteriore, et poslerior in nisi ad teinporis modum ; non arbitror aliunde istam
priore Ioco poni. Quod si aliler fuerit, non jam ver- > notara debere sumi quam ex tempore. An tibi aliud
sus, nisi noininis abusione, dicelur : erit autem placet? D. Imo assentior. Jlf. Yidesne etiam illud,
rhylhmus et melrum , qualia rarissime longis carmi- ctim tempus hic differentiam habere non possit, nisi
nibus interponere qiiaaversibus contexunlur, non in- . quod aliud est longius, aliud brevius; quia cum ver-
decorum est: quale idem ipsum est quod paulo ante sus flnilur, id agilur ne pergal Iongius , in breviore
commemoravi: Cornuavelularumverlimusantennarum. tempore notam finisesse oportere? D. Video quideni:
Quamobremnonmihi versus ex eo appellatus videtur, sed quo pertinet quod additum est, Hic? Jlf. Eo sci-
ut nonnulli puiant, quod a certo fine ad ejusdem nu- licet quod non ubique lemporis differentiam in sola
nieri caput redilur, ul nomen ductum sit ab iis qui se brevitate ac longiiudine accipimus. An lu eestatisac
vertunl dum via redeunt; nam hoc illi cum bis etiani hiemis differeniiam, aul esse temporis negas, aul in
metris, quae versus non sunt, apparet esse commune: spalio polius breviore vel Iongiore, ac non in vi fri-
sed magis fortasse a contrario nomen invenit, uj goris calorisque consliluis, vel humoris el siccilalis J,
quemadmodum grammatici deponens verbum quod r et si quid lale aliud? D. Jara inlelligo, et hanc quam
lilleram non deponil, siculi est, lucror, et, conqueror, quaerimustermini nolam, a lemporis brevitale ducen-
appellaverunt; ila quod duobus membris confil, quodam esse conseniio.
rura neufrum in alterius loeo salva lege numerorum 7. Jlf. Atiende igitur hunc versum, Roma, Roma,
conslituilur , quia verii non potest, versus vocetur. cerne quanta sit deum benignitas,qui trochaicus dici-
Sed ulramlibet harum originem vocabuli lu Iicet pro- lur, et meiire illum , aique responde quod inveneris
bes, vel utramque improbes, et aliam quoeras', aut de membris ejus et numero pedum. D. De pedibus
conlemnas mecum (otum hoc quseslionisgenus; nihil quidem facile responderim : liquet enim eos septera
ad hoc lempus pertinet. Cum enim saiis res ipsa el semis esse. De membris aulera non satis aperta
qusehoc nomiiie significatur, appareat, non est de resest; mullis enim locis partem orationis finiri vi-
verbi slirpe laborandum. Nisi quid habes ad hsec. deo : verumtamen opinor esse islam partitionem in
D. Ego vero nihil, sed perge ad coetera. octavo semipede, ul prsecedensmembrum sit, Roma,
CAPUTIV. — Terminus versuum varius. Roma, cerne quanta; subsequensaulem, sil deum beni-
5. Jtf. Sequitur ut de versus lermino requiramus. gnitas. M. Quol semipedes habet? D. Septem. Jlf.
Nam et hunc aliqua differenlia notatum atque insigni- Ipsa ralio le duxit omnino. Cum enim nihil sit sequa-
tum esse voluerunt, vel polius ipsa ralin. An tu non liiale melius, eamque in dividendoappetere oporleat;
arbilraris melius esse ut finis, quo provojulio numeri si minus poluerilobiineri, viciniias ejus quserendaest,
coercetur, non perturbata temporum ajqualilate, ta- ne ab ea longius aberrernus. Itaque cum hic versus
men s emineat; quam si cum cseteris partibus qtiae omnes quindecim semipedes babeat, non potuit
flnemnon faciunt, confundatur? D. Quis dubitalhoc cequius quam in octo et seplem dividi: nam eadem
esse melius, quod est evidcnlius? Jlf. Considera ergo, esi in septem etocto vicinitas. Sed ita non servarelur
ulrum recle insignem finemversus heroici spondeura nofa flnis in tempore breviore, ut eam servandam ra-
pedem quidam esse voluerint. Nam in quinque aliis tio ipsa praecipit : nam si lalis versus esset, Roma
Iocisvel hunc vel daclylum Iicet ponere; in fine au- cerne quanta sit tibi deum benignilas, ut inciperet
tem non nisi spondeum; nam quod trochseumpulant, membrum in his semipedibus seplem., Roma cerne
propler indifferenliamflt uliimeesyllabee, de qua in quania sil, et in his octo alterurn lerminaretur, libi
metris satislocuti sumus. Sed secundum hos iambi- deumbenignilas; uon posset versum semipes claudere:
cus senarius aut non erit versus, aut erit sine isla octo enim semipedes quatuor integros pedes faciunt.
finis eminenlia ; utrumque autem absurdum est. Nam Simul incideret alia deformitas, ut non eosdem pedes
neque quisquam unquam , sive doctissimorum homi- in merabro exlremo quos in primo meliremur, et
num, sive mediocriter, vel etiam tenuiler eruditorum prius membrum potius flniretur nota brevioris terapo-
versum esse dubitavit, Phaselus ille quemvidelis horis, id est semipede , quani posterius, cui hoc finis
spiles(Gatullus);el quidquid in verbis est tali nume- jure debetur. Nam.in illo tres ireehsei semis, Roma
Tositate formatum : et gravissimi auctores eo quo pe- cerne quanla sit: in boc quatuor iarabi scauderenlur,
rilissimi, nullum sine insigni fine versum putandum libideumbenignitas.Nunc vero et trochseosin utroque
esse censuerunt. membro scandimus, et semipede versus clauditur, ut
1 Mquissmumest,juxta Yatic.M, spalii brevioris nolam terrainus teneal. Nam sunt in
8 Ttmc,justa Yatic.M. 4 in B,, velskcitatis.Rectiusex Ms,A, et siccitatk. M.
HSl DE.MUSICA, S. AUGUSTINI H52
priorequatuor.JRoina, Romaeentfifluaitfa,-inposteriore anapsesli vel alterni' membrum superius terminenl '•
autem tres semis, sit deum benignitas.An conlradicere tums tres rursus alterum vel anapsesti vel quolibet
aliquid paras ? D. Nihil omnino, et libenter assentior. loco spondeus , sive omnibus, el in fineuna syllaba,
8. Jlf. Teneamus igilur has leges inconcussas, si qua versus legitime terminatur. Probasne et id?
placet, ut neqtie membrorum duorum tendens ad 10. Jlf. Ego quoque rectissimum esse judico, sed
sequalitalemparlitio versui desit, siculi htiic deest, non facile ista populo persuadentur. Tanta enim est
Comua velalarumobverlimusanlennarum. Neque ipsa vis consueludinis, ut ea inveterala, si falsa opinione
sequalitas membrorum conversibilem , ul ila dicam, genita est, nihil sit inimicius veritati. Namque ad fa-
faciat partilionem, ut in hoc facit, Comua vclnlarum ciendum versum nihil interesse intelligis, ulrum in
vertimusantennarum.Neque cum ista vilatitr conver- hoc genere anapsesluscum spondeo, an dactylus col-
sio, nimis a se membra discedant, sed quanlum pos- locetur : ad metiendum lamen ralionabiliter s, quod
sunt proximis numeris prope oequentur, ne dicamus non aurium sed mentis estproprium, vera et certa ra-
hoecita possc dividi, ut octo semipedes prsccedant, tione hoc, non irrationabili opinione discernitur *: ne-
Cormta velatarumvertimus; et qualuor subsequantur, que nunc a nobis primum invenla est, sed multo est
id est, antcnnarum. Nec membrum poslerius paris nu- hac inveterata consuetudineantiquius animadversa ".
meri semipedes habeai, sicuti cst, libi deutnbenignilas, Quare si eos legaut qui vel in grsecavel in Iatina lin-
ne plenopedc versus finitusnon babeal terminum bre- gua disciplinse hujus doctissimi fuerunt, non mira-
viore lerapore nolatum. D. Habeojam isla, el mando buntur nimis qui forte hoc audierint: quanquam pu-
memoriaequantum valeo. det imbecillitatis, eum rationi roborandse bominum
CAPUT V. — Ileroki finis. auctorilasquoeritur,cum ipsius rationis acveritatis au-
. 9. Jlf. Quoniamigitur jam tenemus, nondebere ver- cloritate, quseprofecto esl omni homine melior, nihil
sum finiri pleno pede, quomodo nobis heroicum ver- deberet esse proestantius. Non enim ut in produccnda
sum meiiendum putas, ut et membrorura Iex illa ser- corripiendave syllaba non nisi auctoritatem velerum
vetur, et haectermini nota? D. Video duodecim esse hominum quoerimus,ut quemadmodumsuntusi verbis
semipedes; el quia propler illam conversionem vi- quibusnos quoqueloquimur, ita et nosutamur; quia in
tandam senos semipedes habere membra non possunt; hujuseemodi re et nullam observalionemsequi desidise
neque a se longe oportel discedere ut sint tres et no- est, et novaminslituere licentise:ila in meiiendo versu
vem, aul novem el tres; neque paris ntimeri semipe- invelerala voluntas hominum, ac non seterna rerum
des posleriori membro dandi sunt ut sint oclo et ralio cogilanda est,cum el moderalam ejus longiludi-
qualuor, attt qualuor et octo, ne pleno pede versus nem prius naturaliter aure senliamus, deinde appro-
finiaiur : in quinque et septem, aut septem et quinque bemus rationabili consideratione numerorura, et eum
divisio facienda est. Nam el iii numeri sunt ambo im- insigni fine claudendum esse judicet quisquis judicat
pares proximi, et certe propinquius sibi accedunt certius eum quam coelerametra esse finiendum, eum-
membra quam in qualernario et ocionario numeris que finem in breviore tempore nolandum esse manife-
accederenl. Quod ut firmissimumteneam , video par- slttmsit; siquidem6 temporis Jongitudinemcperccl et
tem oralionis in quinlo semipede semper aul pene frenat quodammodo.
semper terminari, ut est in primo Yirgilii versu, CAPUT VI. — Rursusde fine versus.
Arma virumquecano :et in secundo, Italiam fato : et ll.Quse cum ila sint, quipotestposleriusejusmcra-
in terlio, Liltora multumilleet : in quarto item, Vi brum nisi non pleno terminari pede? Prioris aulem
superum smvw: alque ifa deinceps in tolo pene car- membri exordium aut plenura pedem esse, ut in illo
mine. Jlf. Verumdicis : sed videndum tibi est, quos l trochaico, Roma,Roma,cernequantasit deum benigni-
pedes metiaris, ut niliil superiorum legum jam in- tes;aul partem pedis oportet, ut in heroico, Armavi-
concusse conslilutarum violare audeas. D. Quanquam rumque cano, Trojw qui primus ab oris. Quapropler,
niihi satis ratio appareat, tamen novitate conlurbor. omni jam dubilalione sublata, etiam istum versum
Non enim solemus in hoc genere nisi spondeum pe- metire, si placel, el milii de membris ejus pedibusque
dem et daclylum scandere, quod nemo fere est lam responde, Phasetus illequem videlisjiospiles.D. Mcm-
indoctus quina audierit, etiamsi minus id facere pos- bra qtiidem hujus in quinque et seplem semipedes vi-
sit. Hanc ergo pervulgatissimamconsuetudinem, nunc deo distributa, ut prius sit, Phaselus itle; poslerius
si sequi voluero, lex illa fermini est abroganda3; prse- aulem, quemvidelis,hospites: pedes vero iamboscerno.
cedens eniin membrum semipede clauderetur, poste- 1 sic ex vatic. et Ms.A.iu B,,vel mapmslialterummem-
brum. M.
rius autem pleno pede; quod contra esse debuit. Sed s m B., cum.vatic, dum.Ms.A,tum. u.
3 Ealionaliter,juxta vatic M.
quia illam legem iniquissimum est lollere, et in nu- v Mss.veteressic habent: Propriutn,nimium, quantum
meris jam didici posse fieri, ut a non pleno pede or- hwcratk abilla opinknediscernitur.— ,iuxta vatic.: Ni-
diamur 4; restat ut non bic daclylum cum spondeo, miumhwcratk ao illa opinknediscernitur.M.
e sic vatic.: sed multoluecest inveteralaconsueludim
sed anapoeslumlocari judicemus; ut incipiat versus a
6 Lov.:animadversa.
antiquis M.
longa una syllaba, deinde duo pedes vel spondei vel Quisquis judkat certius: eumquequamcmterame-
tra esse insigniterfiniendum,qui
1 Quos,juxta VaticM. finemhabetin brevkre
" QuiHOivjuxlaVatic.M. temporum nolarummanifestum: siquidem,etc ita quoque
! sicvatic.: Lexilla terminalaesl abroganda. M. editionesalise,nisiquod nabetAm.,notalummanifestum sit;
* sic ex vaiic m B., nm a ptenopedeordiamur. M. Er., notarum manifestum sit. Sed M ss.
prsestat lectioquauj
huc revocavimus.
Jlf.Qusero.nihilnecaves pedeplenoversumterminare? D. Sex. Jlf. Num sex et tria toiidem sunt? D. Nullo
D. Yerum dicis.elubifuerim nescio. Quis enim non modo. Jlf. Nunc tria qualer ducas velim, sunlmamque
viderel sicut in heroico exordiendumesse a semipede? respondeas. D. Duodecim. Jlf. Yides ilem duodecim
quod cumin liocgenere flt, non jara iambis, sed trochseis plures esse quam quatuor. D. Et longe sane. Jlf. Jam
versum melimur, ut eumlegilime semipes claudat. ne immorer l, figenda regula est : A duobus, et
12. Jlf. Ita est ut dicis : sed vide quid tibi de hoc deinceps quoslibet ntimeros duos constitueris, minor
respondendum pules, quem asclepiadseumvocant, per majorem mulliplicatus , eum excedat necesse
Mmcenasatavisedile regibus (llorat. lib. 1 Carminum, est. D. Quishoc dubilaverit? Quid enim tam parvum
od. 1). Nam pars orationis in scxla syllaba terminatur, in plurali numero quam duo? quem lamen numerum
neque inconstanier, sed in omnibus fere hujus genesi millies duxero, ita excedet mille, ul duplum fiat.
risversibus. Itaque ejus primum est membrum, Mm- Jlf. Yerum dicis : sed constitue unum, el quemlibet
cenas alavis: secundum, edile regibus, quod quanam deinde majorem numerum, et quemadmodum in illis
ratione fiat dubilari potest. Si enim metiaris in hoc facicbamus, minorem per majorem muliiplica, num
pedes quaternorum temporum, erunt quinque in eodem modo major superabitur ? D. Non plane, sed
priore, in posteriore autem membro quatuor semipe- majori minor aequabitur. Nam unumbis, duo;etunum
des: Jexautem velat membrumposlerius pari numero decies, decem; et unura millies, mille; eiperquemlibet
conslare semipedum, ne pleno pede versus lermine- aliumnumerum muliiplicavero,ui.um necesse estoeque
tur. Restat ut pedes consideremus senorum lempo- tur. Jlf. Habet ergo unum cum caileris liumeris jus
rum, ex quo fit ut membrum utrumque ternis semipe- quoddam sequalitatis; non modo quod quicumques
dibus constet. Nam ut integro pede prsecedens mem- numerus est, sed eliam quod tolies ductus lantumdem
brum finiatur,a duabus longisincipiendumest: deinde facit. D. Manifeslissimumest.
lolus choriambus versum dividit, ut sequenle etiam li. M. Age nunc, refer animum ad semipedum
alio choriambo membrum posterius inchoelur, clau- numeros, quibtis in versu fiunt membra ineequalia,et
dente versum semipede in duabus brevibus syllabis : miram quamdam oequalilalemisla quam traclavimus
tot enim tempora cum spondeo in capite locato, im- ratione reperies. Nam, ut opinor, versus minimus
plent sex lemporum pedem. Nisi quid habes ad haec. inaequalisemipedum numero in membris est duobus,
D. Niliil prorsus. M. Placet ergo, totidem semipedi- habens semipedes quatuor et tres , ut in hoc, Hospes
bus constare utrumque membrum. D. Cur non pla- ille quem vides ; cujus primura membrum quod est,
ceat ? Neque enim metuenda est hic illa conversio, Hospes ilte, secari oequaliter potest in duas partes
quia posito posteriore membro in proecedenlis loco, binorum semipedum : secundum autem quod esl,
ila ut quod est primum, secundum fiat, non eademIex quemvides, ita dividitur, ut una pars duos semipedes
manebit pedum. Quapropter nulla causa est, cur idem habeat, altera unum; quod ita est, quasi duo ct duo
semipedum numerus inhocgenere membris negetur; sint, jure illo sequalitatis, de quo salis egimus, quod
cum sine ullo conversionis vitio parilitas ista possit habet unum cum omnibus numeris. Ex quo Dt ut isla
teneri,finis eliam insignioris lege servata, cum versus divisione tanlum sit quodammodo superius membrum
non pleno pede terminatur, quod constanlissime ser- quanlum posterius. Itaque ubi fuerint quatuor et quin-
vandum esll. que semipedes, sicut hoc esl, Roma, Roma, cerne
CAPUT VII.— Quomodosemipedumimparititasin ver- quanla sit; non ila probatur, et proplerea melrum
suum mcmbrisad parililalem referatur. Conciliantur erit potius quam versus, quia ita sunt membra in-
tnembra semipedutnquatuor el trium. Membrasemi- oequaliaut ad nullam oequalitaiislegem seetione aliqua
pedumquinqueet trium. possint referri. Cernis quippe, ut opinor, superioris
15. Jlf. Rem ipsam oranino vidisli: quarejamquo- membri qualuor semipedes, Roma, Roma, in binos
niam comperil ratio vcrsuum esse dtio genera, unum posse discederea : quinque aulem posleriores, cerne
in quo idem numerus semipedum, aliud in quo dispar quanta sil, in duos et tres semipedesdividi; nbi nullo
in membris sit; diligenter consideremus, si placet, jure apparet sequalitas. Neque enim possunt aliquo
quonam modo ista imparililas semipedum ad quam- modo tanlum valere quinque semipedes propler duos
dam parilitatem referatur, obscuriore aliquantum, sed et tres, quantum qualuor valenl; quomodo inveni-
. sane s sublilissima ratione numerorum. Namquaero mus superius in breviore versu tantum valere tres se-
ex le, cum duo et tria dicam , quot numeros dicam* mipedes propler unum et duo, quantum qualuor va-
D. Duos scilicet. Jlf. Ergo et duo unus, et tria unus Jent. An aliquid non es asseculus, aut non placet ?
est numerus; et quemlibet alium dixerimus. D. Ita D. Imo vero et manifesta omnia et rata sunt.
est. Jlf.Nonne tibi ex hoc videtur unum cum quolibet 15. Jlf. Age, nunc quinque et tres semipedes con-
numero non absurde posse conferri ? Siquidem imum sideremus, qualis est ille versiculus, Phaselus ille
duo esse non possemus dicere ; duo autem unum quem vides : et videamus quomodo ista inaequalitas
esse quodammodo : et item tria et quatuor unum aliquo sequalilatisjure lenealur : nam hoc genus non
esse, uon falso dici potest. D. Assentior. Jlf. Atlende solum metrum, sed etiam versum esse, omnes con-
aliud: dic mihi, duo ter ducla, quid iaciunlin summa? 1 Locumhuncrestituimusex Ms.A.Sicin B.: Et longe.M.
ne jam immorer.M.
1servandumesseperplacet,juxtaomnesEdd.et Ms.A.M, sane, s Cujuscumque, juxta vatic. M.
3 Tamen,juxta vatic. M. 3 Dtscindere,juxla vatic M. ....
U«t DE MUSICA, S. AUGUSTINI 11S6
senliunt. Itaqne cum primum membrum in semipedes Sed quia ipsa tractatio aliquanfo estlongior, quam
duos et tres secueris, et secundum in duos et unum; vis omnino jucundior, resiarenobis debet extreraa, ut
conjungas particulas quas in utroque pares inveneris1, cum de ceeleris, quantum satis videbilur, disputave-
quia el inprimo membro habemus duo, et in secundo rimus; jam omni cura liberati, ad horum serutanda
restant duse particuloe, una in tribus semipedibus de penetralia veniamus. D. Mihi vero placet: sed jam
priore membro, altera in uno de posteriore. Has vellem ut ista quse priora suscepimus, explicata es-
ergo et sociabiiiterjungimus.quiaunumcum omni- senl, ut jam illud audirem commodius.Jlf. Islorum
bus habet socielatem a; et in summa unum el tria, eomparatione quse anle disseruimus, fiunt illa dul-
quatuor fiunl, quod est tantumdem quantum duo et ciora queeexspectas.
duo. Per lianc igilur seclionem etiam ipiinque et tres CAPUT IX. — Membra semipedum sex el seplem.
semipedes ad concordiam rediguntur. Sed responde, Membra semipedumoclo et septem. Membrasemipe-
ulrum intellexeris. D. Itavero, et admodum probo., dutn novemet septem.
CAPUT VIII.—Membra semipedumquinqueel septem. 17. Nunc ilaque considera, utrum in duobus mem-
16. ilf. Sequitur ut de quinque et septem semipedi- bris quorum prinium exhibeat semipedes sex, alie-
bus disseramus, quales sunt versus duo illi nobilis- rum seplem, reperiatur ea sequalitas ut rite e^se ver-
simi, heroicus et quem iambicum vulgo vocant, etiam sus queat. Nam post quinque et septem semipedcs
ipse senarius. Nam, Arma virumquecano, Trojmqui hunc esse disculiendum vides. Hujus aulem exem-
primus ab oris, ita dividilur utprimum ejusmembrum plum esl : Roma, ceme quanta sil deuiii benigniias1.
sh,Arma virumquecano, qui sunt quinque; et secun- D. Yideo primura membrum posse in partes dislribui,
dum, Trojw qui primus db oris, qui sunl septem se- quae habeanl lernos semipedes, secundum in tres et
mipedes. Et, Pliaselusille quemvidetis, hospiles,pri- quatuor. Quare jnnctis aaqualibusfiunt sex semipe-
mum membrum habet, Phaselus ille, in semipedibus des, tres vero et quatuor seplem sunl, et non a^quan-
quinque ; secundum in seplem, quemvidetis, hos- tur illi numero. Sed si duo et duo in ea parte ubi
pites. Sed lanta illa nobilitas in lege isla eequalitatis quatuor sunl, et duo et unum in ea parie ubi Ires
laborat. Cum enim superiores quinque semipedes in sunt, considereinus, junclis partibus quse binos ha-
duos et tres diviserimus, posteriores autcm septem in bent, fit summa quaternaria : junciis aulem illis
tres et quatuor; congruent sibiquidempartieulaeterno- quarum in una duo sunt, in alia unum, si eliam isia
rum semipedum : sed si duee reliqueeila convehirent, lanquam sint qualuor accipiamus , propter unius cum
ut una earum constaret uno seniipede, alia quinque; caeleris numeris concordiam, oclo simul fiuni, ma-
conjungerenlur lege illa qua unum cum omnibus nu- gisque excedunt sumraam senariam, quam cum se-
meris conjungi polest, et in summa sex fierent, quod ptem fuissent.
sunt eliam tres et tres : nunc VerOquia duo et qua- 18. M. Ita est, ut dicis: et ideo isto genere copu-
tuor inveniunlur, summam quidem reddent senariam; lalionis a lege versuum separato, atlende ulordo po-
sed nullo eequalitatisjure lantum valentduoquantutn slulat, in ea nunc membra, quorum primum habet
quatuor, ut in hujuscemodi quasi necessiludine copu- octo semipedes, septem secundum. Isla vero copulalio
lcntur. Nisi forte quis dixerit satis esse ad aliquam liabet quodquaerimus. Nam prsecedeiilisniembri par-
regulam parililatis, quod ut ires et tres, ita duo et tem dimidiam cum parle subsequenlis majore, quae
qualuor sex fiunt. Cui rationi repugnandum non arbi- dimidioeproxima est.jungens, quoniam quaternise-
tror : esl enim et hsec aliqua sequalitas. Sed illud mipedes sunt, oclonarii numeri sumniam facio. Re-
nollem ul majore congruenlia quinque et tres quam stanl ergo qualuor semipedes de priore, tres de pqste-
quinque et septem semipedes eonvenirent. Non enim riore membro. Duo inde, et duo hinc copulali, fiunt
tanium nomen est illius versus quantum istorum; et quatuor. Duo rursus inde residui, et unus hinc, ad
vides in illo non modo tantam summam invenlam Iegem illius convenientisecopulati, qua s unum reiiquis
collalis uno el tribus, quanla esl in duobus el duo- par esl, quodammodo sumunlur pro quatuor. ila jain
bus; sod eiiam multo concordiores parles esse, cum oclonarius superiori oclonario congruit. D. Sed cur
jungunlur unum et tria, propter iilam unius cum cae- liujus exemplum non audio? M. Quia saepe couime
teris omnibus numeris amiciliam, quam cum duo et moralum est: tamen ne suo loco prseiermissum pu-
quatuor copulanlur, sieut in islis esl. An libi aliquid tes, ipsum esl, Roma, Roma, ceme quania sii driwi
obsciirum est ? D. Nihil prorsus, Sed nescio quomodo benignitas; vel hoc etiam, Oplimus bealusille qui pm
me offendit, quod isti senarii cura sint celebraliores cul negotio.
cseleris generibus, et principatum quemdam in versi- 19. Quare jam inspice novem et seplem semipcdum
bus habere dicanlur, aliquid in membrorum concor- eonnexionem, cujus excmplum esl: Vir optimusbeaius
dia minus habent, quam ilii famseobscurioris versus. illequi procul negolio.D. Faeilis est cognitu isla con-
Jlf. Bono animo esto : nam ego tibi taiitam in illis os- gruenlia : superius enim membrumin quatuor el quin-
lendam coneordiam, quantam soli ex omnibus habere que, posterius in tres et quatuor-semipedes dividitur.
meruerunt, ut videas, non injuria eos esse proelatos. 1 In B., ndma,nvtna, cerne quanta.sitdeum benignitas:
* SicVatic.: malarepetitione vocis,r.oma,nam -priorimembrooctose-
viveneris. M. conjungenspartkulas,quasab utraqueparte mipedes concedit,septem vero posteriori: quod repugnat.
explicationi ab paulopostsubjectas. M.
" conmktatem, juxta vatic. M. 8 Quia,juxta Augustino
Vatic M.
US7 LIBERQUINTUS. 1138
Pars ergosuperioris minorcum parle posterioris majore pedes necessariometiamur. Itaque inconversibiliores,
conjuncta, octpnarium numerum facit : et major supe- ut ila dicam, suntquam illi qui aut omnibus bre-
rioris cum minore poslerioris, item octonarium: nara vibus, auf longis omnibus constant. Et ideo sive quin-
illa conjunctio est quatuor el quatuor, ista quinque que et septem, sive septem et quinque semipedibus
et tres semipedes. Huc accedit,quod quinque iu duo membra in his temperatioribus ordinentur l, nihil
et tres semipedes, tres autem in duo et unum si divi- inlerest: neutro enim horum ordine converti versus
seris, apparet alia convenieniia duorum.cum duobus, potesl, sine tania commulatione, ut aliis pedibus cur-
et unius cuni tribus, quia unum cum omnibus numeris rere videatur. In illis autem si carmen ccepium erit
superius commemorala lege confertur. Sed nisi me lalibus versibus, quorum priora membra quinos semi-
ratio fallit, nihil restat ulterius quod de membrorum pedes habeant, non oporteat eos miscere in quibus
copulatione requiramus : jam enim ad octo perven- septeni priores suut, ne jam liceat omnes converiere:
lum est pedes, quem numerum versui, sicul satis co- non enim a conversione revoeat nlla pedum commti-
gnovimus, non fas est excedere. Quare jam age, illa tatio. Sed lamen heroicis conceditur spondeos omnes
senariorum versuum heroici et iambici vel irochaici, rarissime interponere, quod quidem poslerior eetas
quo intentionem meam el excitasii et distulisti, pande hoec nostra minime probavit. Trochaicis aulein sive
secreta. iambicis, cum pedem tribrachum quolibet loco inter-
CAPUT X.— De senariorum versuum exeellenlia: ponere liceat, habere tamen in hujuscemodi carmini-
eos decentisshnosnon esse, nhi velheroici sint vel bus versum solutum in omnes breves, turpissiinum
iambici. jndicatum est.
20. M. Faciara, imo faciet ipsa ratio, quoe mibi 2,2. Remolis igitur epitritis pedibus a Iege versuura
tibique communis est. Sed meministine, quaeso, cum senaria, non soluni quod solulse orationi sunl aplio-
ageremus de meiris, dixisse nos et ipso sensu admo- res, verum etiam quod si sex fuerint, triginla et duo
dum probasse, illos pedes quorum paries ad sesqua tempora excedunt, sicul dispondei; remolis eliain
conveniunt, sive in duobus el tribus, ut est crelicus . quinuin teniporuni pedibus, quod sibi eos libeuiius ad
vel pseones,sive in iribus et. qualuor, ut epitrili, cxclu- clausulas vindicavit oratio; molossis item el aliis lem-
sos a poeiis propter minoris venustatis sonum, solutoe porum senuin , quanivis in poemalis ventisiissime vi-
oralionis severilatem decorare congrueniius, cum his gcant, ab boc de quo nunc aginius numero temporum
clausulae colligantur? D. Memini: sed quorsum hoec exclusis; restant versus omnium brevium syllabarum,
spectant? M. Quoniam illud volo prius intelligamus, qui vel pyrrhichios vel proceleumaticos vel (ribrachus
hujuscemodi pedibus a poelarum iraclatione sejunciis, Iiabent, et omniiini longaruni qui spondeos. Qui quatt-
iion remanere, nisi eos quibus ad tantumdem, ul spon- quam admitiantur ad senarium modwn, dignitali ta-
deus esl; aut eos quibus ad duplum, ul iambus; aut men et lempcralioni horuin qui brevibus longisque
eos quibus ad utrumque partes conveniunl, ut chor- variantur; et ob hoc mullo niiuus couverli posbunt,
iambus. D Ila est. Jlf. At si hsec est poetarum mate- cedant necesse est.
ries, et solula oratio versibus inimica est, non versus CAPUT XI. — Senarii quomodo commodiusmelkndi.
ullus nisi ex hoc genere peduro faciendus est. D. As- 23. Sed quaeri potest cur meliores versus judicali
senlior. Yideo enim poemata versibus quam aliis iy- sintsenarii, in quibus anapaestum subiilis illa raiio
ricorum poetarum metris fieri grandiora, sed adhuc metiiur, el ii in quibus irocbeeum; quam si dactylum
quo ralio isla tendat, ignoro. ibi, et hic iambum metirelur. Sine prsejudicip enim
21. M. Ne propera: disputamus enim jam de sena- sententiae, quoniam nunc de numeris agimus, si ver-
riorum versuum excellenlia, et prius tibi cupio de- sus ita essel: Trojw qui primus ab oris arma virumque
monstrare, si polero, decentissiraos senarios, nisi cano, vel de illo genere : Qui procul malo pius beatus
duorum istorum generum esse non posse, queeomniuni ille; uterque horum nec minus senarius ess-et.nec
etiam sunt celeberrima, quorum unura est lieroicum, minus brevium longarumque syllabarum temperati.ine
ut, Arma virumque cano, Trojw qui primus ab oris, moderatus, nec niagis converti poteral; et in utroque
quod usus meiilur spondeo el daclylo, subtilior ratio membra ila ordinata sunl, ui et in quinto el in septi-
spondeo et anapsesto : alterum quod iambicum dici- mo semipede pars orationis terminetur : cur ergo
tur, et eadem ratione invenitur trochaicum. Nam credo meliores istis putentur, si potius ila sint, Arma vi-
tibi manifestum esse longis syllabis, nisi breves in- rumque cano, Trojmqui primus ab oris. Bealus ille qui
terpoliantur, obtundi quodam modo spatia sonorum; procul pius malo '! In qua qusestione facilius et procli-
item nisi brevibus longae, nimis concisa et quasi tre- vius dixerim forle evenisse, ut isti prius animadver-
mula fieri; neulra esse lemperata, quamvis temporum lerentur et frequenlarenturs; aul si id non est fortui-
sequalitateaures impleant'. Quamobrem nec illi ver- lum , melius credo visura fuisse, ut heroicus duabus
sus qui sex pyrrhichios, et sex proceleumalicos ha- longis, quam duabus brevibus -et Jonga clauderetur,
bent, aspirant ad heroici dignilalem, nec illi ad tro- quod in Jongis aures commodius acquiescunt: ille au-
chaici qui sex tribrachos habent. Huc accedit, quia tem aller in finali semipede longam syllabam potius
in islis quos caeleris ipsa ratio preeponil, si membra haberet quaui brevem. Res quidem sic se habet, ut
1 Temperalionibus
praeposteres, totum ita commulabilur, ut alios etiam ordinentur,juxta Vatic. M.
8in B., aut frequentarentur.
1 itnpleantur,juxta vatic. M. Y-atic.et-MS,K^ frequenla*
rentur. M.
HB9 DE MUSICA,S. AUGUSTINI i»t\(i
quicumque horum priores eligerentur, necessario aliis lineae quse isla seelione fiunt1, procul dubio lineos
auferrenl locum, quit membris iisdem preeposteralis sunt, eliani in ipsis hoc fieri posse manifcslum esi.
fieri possent. Quocirca si melior judicatus est, cujus Ilaque et quanlulacumque longitudo in quollibet par-
exemplumesl, Arma virumquecano, Trojmqui primus tes secari polest. M. Expeditissime atque verissime.
ab oris; ineptejam fieret islo converso aliud genus, si- Quare nunc illud vide, titrum recte asseveretur, om-
culi est, Trojwqui primus ab oris, arma virutnquecano. nem longitudinem ad latitudinem porrigendam, quse
Quodcliam de troehaico genere intelligendumest. Nam ab ipsa oritur, tantum valere quaiilum latitudinis qua-
si esl honesiior, Bealus ille qui proculnegolio: quod dratum occupat. Si enim minus aut amplius iu Iatum
genusisto praeposteralofleret, ul cst, Quiproculnegolio spatium proceditur quam longa est Iinea unde proce-
beatusille, fieri profeclo non oporlet *: tamen si quis ditur, quadraium non fit; sin lantum, nibilaliud quam
audeat el faciai tales versus, manifeslum est eum alia quadratum fil. D. lntelligo et assentior: quid enim
geuera senariorum esse faclurum, quibus sint isla verius? Jlf. Ulud ergo jam sequi, ut opinor, vides, ut
meliora. si pro linea inlongum ordinaticalculiparesponanlur,
24. Hi ergo senariorum omnium pulcherrimi, non non perveniat illa longiludo ad quadralam formam,
poluerunt ambo oblinere sinceritalem suam adversus nisi per eumdem numerum muliiplicalicalculi fuerint:
hominum licenliam. Nam in trochaico genere, non ul si verbi gratia duos calculos ponas, quadratum non
seuario solo, sed unde minus incipit usque ad magni- facias, nisi aliis duobus ad laliludineni adjunctis: sin
ludinem exiremam quee octo pedes habet, miscendos tres, sex adjungendi sunl, sed lerni distribuliad duos
poeloe putaverunt qualuor temporum pedes omnes, ordines similiier in laliludinem 2: si enim ad longitu-
qui adhibentur ad numeros : et Graeciquidem alternis dinem additi fuerint, nulla figura fil. Longitudo enim
locis primo et tertio, et ita deinceps, si a semipede sine laliludine figttra non est 3. Alque ita propoiiione
versus incipit: sin ab integro trochoco, secundo et iicet considerare alios numeros: ut enim bis bina, et
quarlo loco, atque ila deinceps servatis inlervallis , ter lerna quadratas figuras in numeris faciunt, iia qua-
memorali longiores collocanturpedes. Quoecorruptio ler qualerna, quinquies qttina, sexies sena, atque ita
ut tolerabilis fieret, non singulos pedes in duas par- per infinilnm in cseleris. D. Etiam ista rata et mani-
tes, quarum una lcvalionis, altera positionis est, fesla sunt. Jlf.Altende nunc utrum sil aliqua lemporis
plaudendo diviseruut; sed unum pedem levantes, al- longitudo. D. Quis dubilaverit nullum esse tempus
lerum ponenles, unde ipsum scnarium tiimelrum vo- sine aliqua Iongitudine? M. Quid? versus polestne non
cant, ad epitritorum divisionem plausum retulerunt. oblinere aliquam temporis longitudinem? D. Imo ne-
Sed si hoc saliem constanter lcnerctur, quamvis pe- cesse est obtineat. Jlf. Quid in ea Iongitudinepro cal-
des epilrili magis oralionis sint quani poeinalis, nec culis melius collocamus?pedesne, qui duas in partes,
jam senarius, sed lcrnarius versus inveniretur; non idest levationcm et positionemnecessariodistribuun-
tamen omniraodoilla numerorumlabcfactaretur oequa- tur 4; an ipsos semipedcs potius, qui singulas levalio-
Jitas. Nunc vero quaiuor lemporum pedes, dummodo nes posilionesque obiinenl? D. Semipedes congruen-
in locis niemoraiis ponanlur, licct non solum in om- lius judico proillis caleulis poni.
nibus ponere, sed ubi libet eorum, el quoties libet. 26. M. Age, nunc commemora membrum versus
Nostri vero veteres, nec ipsa locorum intervalla in- heroici brevius, quot semipedes habeat. D. Quinque.
termiscendis hujuscemodipedibus, servare potuerunt. Jlf. Dic exemplum. D. Arma virumquecano. M. Num
Quare in hoc genere poetoeista corruptione aique li- igiiur aliud desideras, nisi ttt alii seplem seinipedes
ccnlia plane asseculi sunt, quod eos voluisse arbitran- cum istis quinque aliqtta sequalilale conveniant? D.
dum est, ut essent in fabulis poemala soluiaeorationi Nihil prorsus aliud. M. Quid? septem semipedespos-
simillima. Sed quoniam saiis dietum est cur inter se- sunlne aiiquem versum complere per se? D. Possunt
narios isti versus magis nobilitali sint, nunc videa- vero: nam lot scmipedes habet primus ac miniimis
mus cur ipsi senarii meliores sintversusquamcaetcri versus, annumerato in fine silentio. M. Recle dicis :
in quolibet alio pedum numero conslituli; Nisi quid sed ut versus esse possil, quomodo in duo raembra
habes adversus ista quoe disseras. D. Prorsus assen- dividilur? D. In quatuor scilicet, et tres semipedes,
tior : etjam illam membrorum sequalitalem, cui me M. Duc ergo in legem quadrati has parles singulas, ct
altentissimum paulo ante reddidisii, si vel nunc fas vide quid faciant quatuor quafer. D. Sexdecim. M.
est, cognoscere vehementer exspecto. Quid iria ler? D. Novem. Jlf. Quid lotum simul? D.
CAPUT XII. — Senarii versus cur atiis prwslanliores. Yiginliquinque. Jlf. Seplem ergo semipedesquoniam
25. Jlf. Totus crgo adesto, atque responde, utrum possunt habere duo membra, singulis membris suis
libi videalur quaelibetlongitudoposseinquotlibelpar- ad quadratorum ralionem relatis, vigesimumquintiim
tes secari. D. Salis mibi isla persuasa sunt: nec du- numerum in summa faciunt; el est una pars versus
bitari posse arbitror, quin omnis longiludo quoelinea heroici. D. Ita est. Jlf. Aliera igitur pars quae habet
dicitur, habeat dimidiam sui parlems, ac per hoc in quinque semipedes, quoniam non polest in duomem-
duas lineas decussalim secari queat: et quia ipsseduse 1 secalionefiunt,juxta Vatic M.
s Ad lalitudinem,juxtavatic.M.
1In B.,oporteret.Valic,oportel.M. 3 FiguralioesJ,juxla valic M.
1 aabeat dimensamparkm, juxta vatic,M. * Tribmnlnr,juxta Ms.A.M.
1161 LIBER^SBXTUS. HCS
bra dividi,etdebet aliqua sequalilaleconcinere, nonne 28. Jamveronon solumtalia poemataversibus fiunt,
tola in quadratum ducenda esl? D. Nihii aliud omnino ut in liis unum genus teneatur, qualia Epieorumpoe-
censeo, et jam tandem agnoscosequalitalem mirabi- tarum sunt, vel eliam Comicorum; sed illos quoque
lem. Qninque enim quinquies ducla eadem viginti ambitus quos TcspioSous Grseci vocant, nontantum illis
quinque consummant. Nec ergo immeritosenarii ver- melris quselege versuum non lenentur, Lyrici poelse
sus caeteris celebratiores nobilioresque facli sunt: faciunt, sed'eliam versibus. Nam ille Fiacci,
' dici enim vix
potest quantum inter illorum sequali- Noxerat, et coelofulgebatluna sereno
tatem in membris imparibus, et aliorum omnium Inter minorasidera.
intersit. (mrat. Epod.odc13 )
CAPUT TLia.— Epilogus.
27. Jlf. Non te ergo fefellit pollicitatio mea, vel bimembrisambitusest, et versibus constans. Quiduo
potius ipsa nos, quam uterque nostrum sequitur, ra- versus sibimet convenire non possunt, nisi uterque ad
tio. Quare ut istum jam sermonem concludamusali- senorum lemporum referatur pedes. Nam modus he-
quando, cernis certe cum sint metra pene innumera- roicus cum modo iambico vel trochaicononconcinit,
bilia, versumtamen essenon posse, nisi duobusmem- quia illi pedes ad lanlumdem, hi ad duplum parliun-
bris sibimetconcinnatis,auttotidem seraipedibus,sed tur. Fiunt ergo ambitus aut omnibus metris non cum
non conversibilibusterminatis, ut est, Mwcenasatavis versibus, ut illi sunt de quibus in superiori sermone
edite regibm; aut dispari numero eliam semipedum, disputatum est, cum de ipsis melris ageremus; aut
sed lamen aliqua sequaliiateconjunclis, ui sunt qua- lantum versibus, ut ii de quibus nunc diclum est;
tuor et tres, aut quinque et tres, vel quinque et se- aut ut et versibus, et aliis metris lemperenlur', quale
ptem, aut sex et seplem, aut octo et sepiem, vel se- illud est:
plem et novem. A pleno enim pede trocliaicus, ut est, Diffugerenives,redeuntjam graminacampis,
Optimus beatusille qui proculncgotio; et a non pleno comse.'
Arboribusque
polest versus exordiri, ut est, Vir oplitnusbealusilte (id. lib.i carminum,ode 7.)
qui procul negotio : terminari autem nisi non pleno
non Quo autem ordine locentur vel versus cum aliis me-
prorsus non polest. Sed isti pleni pedes, sive in-
tris, vel majora membra cum minoribus, nihil inier-
tegros semipedes habeant, siculi est iste quem nunc est ad aurium
posui; sive minus quam dimidium pedem, sicutin illo voluptatem, dummodo non brevior
choriambicoduaeultimsebreves, Mcecenasatavis edite quam bimembris, non amplior quam quadrimeinbris
sit ambilus. Sed jam si nihil habes quod contradicas,
regibus; sive plus quam dimidium, ut in ejus capite finis sit
duse primse Jongae, aut in fine allerius choriambici hujus dispulationis, ul deincepsquodad hanc
musicseallinetquae in numeris temporuni esl,
bacchius, cujusexemplum est, Te domus Evandri \ te partem
sedescelsaLalini (a). Omnesergo isli non pleni pedes ab bis vesligiis ejus sensibilibus, ad ipsa cubilia, ubi
ab omni corpore aliena est, quanla valemus sagacitale
semipedes nuncupantur.
1 TedomusEvandrea,juxla Er. Evandria,juxta Lov. veniamus.
(a) HuncversumTerentianusrefert inter phalecios. 1 sicMs.A:Autet versibuselaliismelristemperantur.M.
LIBER SEXTUS.
<
ta quo en mutabiUum
numerorumin inferiorihusrebus considerationeevehitur animusad immutabilesnumeros,qui ia
ipsa sunt immutabiliveritate.
CAPUT PRIMUM.— Superiores libii quibus scripti legel, inveniet nos cum grammaticis et poeticis ani-
sint, quoveconsilio. mis, non babitandi eleciione, sed ilinerandi necessi-
1. Jlf. Salis diu pene 1 alque adeo plane pueriliier lale versalos. Ad hunc autem librum cum venerit, si,
per quinque libros in vestigiis numerorum ad moras ut spero el supplexdeprecor, Deuset Dominusnoster
temporumperlinenlium morati sumus: quam nosiram propositum meum voluntatemquegubernaverit, eteo
nugacitatem apud benevolos homines facile fbrlassis quo est inlenta perduxerit, intelliget nonvilis posses-
excuset officiosuslabor; quem nonob aliud suseipien- sionis esse vilem viam, per quam nunc cum imbecil-
dum putavimus, nisi ut adolescentes, vel cujuslibet lioribus, nec nos ipsi admodum fortes ambulare ma-
setatis homines, quos bono ingenio donavit Deus, non luimus, quam minus pennalos per liberiores auras
praepropere, sed quibusdamgradibus a sensibus car- praecipitare. Ila nos, quantum arbitror, aul nihil aut
nis atque a carnalibuslitteris, quibus eos non hserere non multum peccasse judicabit, si tamen de numero
difflcileest, duce ratione avellerentur, atque uni Deo spirilualiumvirorum isle fuerit. Nam turba caetera de ;
et Dominorerum omniura, qui humanis mentibus scholis linguarum lumulluanlium, el ad plaudentium '
nulla natura inlerposila praesidet,incommulabilisve- strepilum vulgari levitate lrctantium, si forte irruerit
ritalis amore adhoerescerent. Illos igitur libros qui in has lilleras, aut contemnet omnes, aut illos quin-
1 satisdiu peneste, juxta Er.ven. et Ms.A. M. quc libros sufficere sibi arbilrabilur : istum vero in
SANCT.ADGOST.I. (Trente-sept.J
,»b3 DE MUSICA,S. AUGUSTINI 416*
non neces- sonet. Siquidem aliud est habere iiuroeros, aliud
guo fruclus illorum est, vel abjiciet quasi
sarium, vel differet quasi post necessarium. Rcliquos posse seniire numerosum sonum. Nam et si sentien-
vero qui ad isla ititelligenda eruditi non sunt, si sa- tem corporis locum digito fangas, quoiieslibet tangb-
cramentis Chrislianse purilatis imbutil, in unura et tur, toiies sentitur tacfu ille numerus : et cura senli-
verum Deum summa charilaie nitenles, cuncta pueri- tur, non eo caret sentiens : sed utrum insit etiam tan-
lia transvolaverunt, fraterne admoneo ne ad isla de- gente nullo, non sensus ille , sed nuroerus, simililer
scendaut, el cum bic laborare coeperint, de larditatc quoeritur. D. Non facile dixerim, carere sensum nu-
sua conquerantur, ignoranles itinera difficilia et mo- nieris lalibus in se conslilutis, etiam an.teq.uam,aliquid
lesla pedibus suis, volando se posse eliam ignorata sonel: non enim aliter aul eorum mulcerelur concin-
transire. Si autem ii Iegiuitqui et infirmis aul incxer- nitate, aut absurdilate offenderetur. Idipsum ergo
citalis gressibus hac ambulare non possunt, et ntillas quidquid est, quo aut annuimus aul abhorremus, non
pieialis alas habent, quibus ista neglecia praetervo- ralione sed nalura, cum aliquid sonat, ipsius sensus
lent, non se inscrant inconvenienti negotto; sed prae- numerum voco. Non enim tunc fit in auribus meis,
ceplis saluberrimooreligionis, et nido fldeiCbristianoe cum sonum audio, bsecvis approbandi el improbandi.
pennas nutriant, quibus subvecti laborem ac pulve- Aures quippe non aliier bonis sonis quam malis pa-
rem liujus itineris evadant, magis ipsius palriaoquam tent. M. Yide potius ne isla duo sint minime confun-
viarum flexuosarum amore flagranles. His enim hoec denda. Nam si versus quilibet modo correpiius, modo
scripta sunt, qui lilleris seecularibusdediti, magnis productius pronuntielur, spatium temporis non idem
implicanlur erroribus, et bona ingenia in nugis con- lcneat necesse est, quamvis eadem pedum ratione
terunl, nescientes quid ibi deleclet. Quod si animad- servata. Ut ergo ipso suo genere aures mulceat, illa
vcrlerent, viderentqua effugerent illa relia, et quisuam vis facit qua concinna adsciscimus, ct absurda re-
csset beatissimocsecuritalis loctts. spuimus. Ut aulem breviore lempore sentialur cnm
CAPUT II. — Sonorum numeri quotuplkis generis, et celerius, qttam cura lardius promitur, non interest
an quodqueeorumgenus sinealio esse possit. Primum aliquid nisi quamdiu aures tanganlur sono. Affeclio
; genus numerorumin ipso sono. Secundum genus in ergo hsec aurium cum tangimiur sono, nullo modo
; jpso sensuaudienlis. talis est ac si non tangantur. Ut enim differt audire
2. Jlf. Quamobrem tu cum quo mihi nunc ralio est, ab eo quod est non audire, ita differt hanc vocem au-
familiaris meus, ut a corporeis ad incorporea trans- dire ab eo quod est alleram audire. Hsecigitur affecfio
eamus, responde, si videlur, cum istum versum pro- nec ultra porrigitur, nec infra cohibetur; quoniam
nuntiamus, Dewscrealor omnium,istos quatuor iarabos est raensura ejus soni qui facil eam. Altera est ergo
in iambo, altera in tribracho ; produciior in produ-
quibus conslat, et tempora duodecim ubinam esse
arbilreris, id est, in sono tanlum qui auditur, an ctiorc iambo, correptior in correpiiore; nulla in si-
etiam in sensu audienlis qui ad aures periinet, an in Icntio. Quse si numerosa voce fit, etiam ipsa nume-
aclu etiam pronunlianiis, an quia notus versus esl, rosa sit necesse est. Neque esse pote.st, nisi cum
in memoria quoque nostra hos numeros esse fafen- adest effcctor ejus sonus: similis est enim vestigio in
dum esl? D. lu bis omnibus puto.. Jlf. Nusquamne aqua impresso, quod neque ante formatur quam cor-
: amplius ? D. Quid aliud restet non video, nisi forte pus impresseris, neqtie rem.an.ej,cum delraxeris. Na-
'
interior et superior aliqua vis sil - uiide ista proce- luialis vero ilia vis quasi judiciaria, quse auribus
dunt. Jif. Non ego quaero quid suspicandum sit: adest, lion desinit esse in silenlio, nec nobis eara
quare si lisec quatuor gcnera ila tibi apparent, ut nul- sonus infert, sed ab ea polius, s.ive probaiidus, sive'
lum aliud videas quod oequemanifestum sit, discer- improbandus excipilur. Quare isla duo, nisi fallor,
namus ea, si placet, ab invicem , et videamus utrum dislinguenda sunt; et falendum numeros, qui stint in
singula esse sine invicem possint. Nam credo non te ipsa passione auriura , cum aliquid auditur , sono in-
esse negaturura fieri posse, ul in aliquo loco aliquis ferri, auferri silentio. Ex quo coHigitur numcros qui
sonus existai liujuscemodi morulis cl dimensionibus sunt in ipso sono, posse esse sine istis qui sunt in eo
verberans aerem vel slillicidio vel aliquo alio pnlsu quod esl audire, cum hi sine illis esse non possint.
— Terlium genus numerorumin ipso aclu
corporum, ubi nullus adsit audilor. Quod ctun fit, CAPUT III.
num praeter illud primum genus, cum ipse sonus hos pronuntianlis. Quarlum genus numerorum in ipsa
numeros habet, ullum horum quatuor reperitur? D. memoria.
Nullum aliud video. i. D. Assenlior. M. Attende igitur lioc lerlium
5. Jlf. Quid iste aller, qui est in sensu audienlis? genus, quod est in ipso usu ] et operaiione pronun-
polestne esse si nihil sonet ? Non enim quaero ulrum tianlis; el vide utrum possint esse hi numeri sine
liabeant illae aures vim percipiendi si quidquam so- illis qui sunt in raemoria. Nam et laciti apud nosmet-
nueril, qua utique non carent si desit sonus: non ipsos possumus aliquos numeros cogitando peragere
enim et cum silenlium est, nibil a surdis differunt; ca mora temporis, qua eliam voee peragerenlur. Hos
sed quseroulrum ipsos numeros habeant, etiamsi nihil in quadam operalione animi esse manifestum est,
1 Er. etLov., veritatk imbuti; atMss. habentcum Am., quoe quoniam nullum edil sonuro, nihilque passionis
purilatis. infert auribus, ostendil hoc genus sine illis duobus
a Esl,juxta Ms.A.' M„ 1 A*tsw,
juxta Ms.A. M.
JieR LIBER SEXTUS. H66
esse posse, quorum unum in sono est, altertim in audeo. M. Non te istue moveat. Non enira sicul seierna
dienle, quando audit. Sed utrum existeret, nisi ad- temporalibus, ila ea quae diutius abolenlur, iis quaj
.juvante raemoria, quserimus. Quanquam si anima hos breviore tempore transeunt, prseferenda sunt. Quia
nUmeros agit, quos in venarum Jiulsu invenimus, et sanitas unius diei profecto est melior, quam mul-
soluta quaeslio est : nam et in operalione hos esse torum dierum imbecillilas. Et si optanda opiandis
manifestum est, et nihil ad eos adjuvamur memoria. comparemus, me.lioresl unius diei leclio, quain plu-
Quod si de his incerlum est, utrum operantis animae riura seriptio, si eadem res uno die legatur, quse
sint; de istis certe quos reciproco spiritu agimus, pluribus scribilur. Ita tiuineri qui stint in niemoria,
ntilli dubium est, quin et temporum intervallis nuraeri etsi diuiius manent qtiam illi a quibus imprimunlur,
sint, et eos sic anima operetur, ut etiam voluntate non eos laraen anteponere oportet eis quos agimus,
adhibita multis modis variari queant: nec tamen ut non in corpore, sed in anima : ufrique enim prseter-
agantur, ulla opus est memoria. D. Yidetur milii hoc eunt, alii cessatione, alii oblivione. Sed illi quos
gehus sine tribus caeleris esse possc. Quamvis enim operamur, eiiam nondum cessantibus nobis succes-
pro temperalione corporum varios venaruni pulsus, slone sequenlium videnlur auferri, dum primi secun-
et respirationis inlervalla fieri non ambigam; lamen dis, et secundi terliis, atque ila deinceps priores po-
operante anima fieri, negare quis audeat? Qui eursus sterioribus praelereundo concedunt locum, donec
et'si pro diversitale corporura aliis celerior est, aliis uliimos perimat ipsa cessalio. Oblivione vero plures
tardior; nisi lamen adsit anima quoe id agat, nullus simul numeri, quamvis paulatim, abslergunlur: nani
est. Jlf. Considera igitur et quarlum genus, eorum nec ipsi aliquandiu manent integri. Quod enim postt
scilicet numcrorum qui sunt in memoria : narn si eos annum, verbi gratia, in memoria non invenitur, eliam,
recordatione depromimus, el cum in alias cogitationes post unum diem jam niinus est: sed non sentitur ista
deferimur, bos rursum relinquimus velut in suis se- diminutio : non lamen falsoCxeo conjicitur, quia non
cretis reconditos, non, opinor, occulfum est eos esse utique pridie quam compleatur annus repente toluni
posse sine caeteris. D.Non dubito eos esse"sine caele- evolat: unde inlelligi datur, ab illo tempore quo in-
ris; sed tamen nisi auditi, vel cogilati, non manda- hoerel memoriae, incipere labi. Hinc est illud quod
reiilur memorise: et ideo quanquam illis desinen- plerumque dicimus, Tenuifer memini, ciith aliquid
tibus maneant, iisdem tamen prsecedeniibus impri- post tempus recordando repetimus, antequam plane
muntur. totum excidat. Quapropter ulrumque hoc numerorum
CAPUT IV. — Quintumgenus numerorumin ipso na- genus moriale esl. Yerumiamen facientes factis jiirje
turali judicio sentiendi.Ex quinque recensilisnume- anteponunlur. D. Accipio, et probo.
rorum generibusquodnatnantecellat. 7. Jlf. Jam ergo tria reliqua intuere, et eorum quo-
5. Jlf. Non resisto tibi, et vellem jam quserere, que quod sit optimum et ceeieris preeferendum, edis-
quod landem borum qualuor generum praeslanlissi- sere. D. Non est hoc facile. Nam ex illa regula qiia
mum judices : nisi arbilrarer dum illa tractamus, factis facienles oportet anteferre, cogor sonantibus
nescio unde apparuisse nobis quinlum genus, quod numeris pahnam dare : lios enim sentimus audientes,
est in ipso nalurali judicio sentiendi, cum delectamur et cum Iios senlimus, hos paiimur. Hi ergo faciunt
parilitale liumeroruni, vel cum in eis peccatur, offen- eos qui sunt in aurium passione cum audimus: hi au-
dimur. Non enim contemno quod tibi visum est, sine tem rursus quos senliendo habemus, faciunt alios in
quibusdam numeris in eo laientibus, hoc sensum memoria, quibus a se faciisrecle praeferunlur. Sed
nostrum nullo modo agere poluisse. An forte ad hic quia et sentire et meminisse animoeest, non-mo-
istorum quaiuor aliquod genus hanc lanlara vira per- veor, si aliquid quod in ariima flt, alicui quod item in
tinere arbitraris ? D. Ego vero ab illis omnibus hoc ea fit anieponam. Illud me coniurbat, quomodo so-
gcnus dislinguendum puto. Siquidem aliud est sonare, nantes numeri, qui certe corporei sunt, vel quoquo*
quod corpori tribuitur, aliud audire, quod in corpore modo in corpore, magis laudandi sint quam illi, qui,,
aniina de sonis patitur, aliud operari numeros vel cum sentimus, in ariima esse reperiuntur. Sed rursus
produeiius vel correptius, aliud ista meminisse, aliud conturbat quomodo non magis laudandi sint, cum hi
de his omnibus vel annuendo vel abhorrendo quasi facianl, illi ab his fiant. Jlf. Mirare potius quod faeere
quodam naiurali jure ferre sentenliam. aliquid in anima corpus potest. lloc enim fortasse
6. M. Age, nunc dic mihi quinque horum quod non posset, si non peccato primo corpus illud quod
maxime excellal. D. Hoc quintum puto. M. Recle nulla niolestia el summa facilitale animabat et guber-
putas : non enim de illis posset, nisi excelleret, judi- nabat, in deterius cornmuialum, el corruptioni subja-
care. Sed rursus qusero, cseterorum quatuor quod cerel et morti: qttod lamen habet sui generis pulchri-
maxime probes. D. Ulud profecto quod est in memo- tudinem, et eo ipso dignitalem animsesalis commen-
ria ; quia video ibi diuiurniores esse numeros, quam dat, cujus nec plaga, nec morbus sinehonore alicujus
cum sonant, vel cum audiunlur, vel cum aguntur. decoris raeruitesse. Quam plagamsummaDeiSapien-
Jlf. Praeponis ergo faclps facientibus : nam istos qu tia, mirabili et ineffahilisacramento dignataest assu-
sunt in memoria, ab illis aliis imprimi paulo antei mere, cuni hominemsine peccato,non sine peccatoris;
dixisli. D. Nollem prseponere : sed rursus quomodoi condilione sUscepit. Nam et nasci huinanitus, et patE
non preeponam diufurniora minus diuturnis, nonvi- - el mori voluit. Nihil horum meritP, sed excellfalissits
il«3? DE MUSICA, S. AOGUSTINl H68
ma bonilate; ut nos cavereraus magis superbiam, qua bricatori corpori est subjecla materies. Esset au-
dignissime in ista cecidimus, quam coniumclias quas lein , si aliquos in ea numeros corpus operaretur.
indignus excepit; et animo ocquomortem debitam sol- Non ergOjCtimaudimtis, fiunt in anima numeri ab iis
veremus, si propternos poiuil eliam indebitam susli- quos in sonis cognoscimus. An aliquid renuis ?D. Quid
nere; et quidquid secretius alque purgatius in (ali est ergo quod in audiente contingii ? JJf. Quidquid il-
sacramento a sanctis et melioribus intelligi potest. lud sit quod fortasse invenire aut explicare non pos-
Ergo animam in carne mortali operanlem, passionem sumus, num ad lioc valebit, ut animam corpore me-
corporura sentire non mirum esl. Nec quia ipsa est liorem esse dubitemus? Aut cum hoc fatemur, pote-
corpore melior, melius pulandum est omne quod in rimusne operanli corpori et numeros imponenti eam
ea fil, quam omne quod fit in corpore. Credo enim subdere; ut illud sit fabricans, hsec autem materies
tibi videri verum falso esse prscponcndum. D. Quis de qua et in qua numerosum aliquid fabricetur ? Quod
dubiiaverit? Jlf. Num vero est arbor, quam videmus si credimus, deteriorem illam credamus necesse est.
in somnis? D. Nullo modo. Jlf.Al ejus forma inanima Quo quid miserius, quid deteslabilius credi potest?
fil, hujus autem, quam nutic videmus, in corpore Quaecum ita sint, conabor equidem l, quantum Deus
facta esl. Quare cum et verum falso, el anima corpore adjuvare dignabilur, quidnam ibi lateat conjeeiare at-
melior sit, verum in corpore melius cst quam falsum que disserere. Sed si hoc propter utriusque aut alte-
in anima. Sed ut hoc in quantum vcrum, non in qtian- rius nostrum infirmitatem minus pro voluntate suc-
tum in corpore.iit, melius esl; ita illtid in quantum fal- cesserii, vel nos ipsi alias sereniores id-investigabimus,
sum, non in quantuin in anima fil, foriasse est dele- vcl inlelligenlioribusinvestiganda deferemus, vel aequo
rius. Nisi quid habes ad haec.D. Niliil cquidem. M. Au- animo lalere patiemur: non tamen ideo isla certiora
di aliud quod sil, ut puto, vicinius quani melius'. Neque de manibus deberaus amiltere. D. Tenebo islud in-
enini negabis, quod decel esse melius, quam id quod concussum si polero, et tamen lalebram islam non
non decet. D. lmo fateor. Jlf. At in qua veste decens esse impenclrabilem nobis velim.
est mulier, in eadem virum indecentemesse posse, quis 9. Jlf. Cito dicam quid sentio : tu vero aut sequere,
ambigal?D. Et hoc manifeslum est. Jlf. Quid si ergo aut etiam prsccede, si valebis, ubi me cunctari et hse-
forma ista numerorum decet in sonis, qui allabunlur siiare animadverleris. Ego enim ab anima hoc corpus
auribus, et dedecet in anima, cuni eos sentiendo ac animari non puto, nisi intentione facientis. Nec ah
patiendo babel, num magnopere inirandum est? islo quidquam illara pali arbilror, sed facere de illoet
D. Non opinor. Jlf. Quid ergo dubilamus sonantes nuin illo lanquam subjeclo diviniltis dominationi suse :
meros atque corporeos proeponere iis qui ab ipsis aliquando tamen cum facilitate, aliquando cum diffi-
fiunt, quaravis in anima fianl, quoecorpore est me- cultate operari, quanto pro ejus meritis magis minus-
lior? quia numcros numeris, efficieutes faclis 2, non ve illi cedit natura corporea. Corporaliaergo qusecum-
corpus animae praeponiraus.Corpora enim tanlo meque huic corpori ingeruntur aut objiciunlur extrinse-
Jiora suut, qtianio niunerosiora lalibusnumeris. Anima cus, noninanima, sed in ipso corpore aliquid faciunt,
vero isiis queeper corpus accipit, carendo fil melior, quod operi ejus aut adversetur, aut congruat. Ideo-
cura sese averlil a carnalibus scnsibus, etdivinis sa- que cum reniiilur adversanli, et materiam sibi sub-
pienlioe nuraeris refornialur (a). lla quippe in Scriptu- jeciam in operis sui vias difficuller impingit, fit al-
ris sanctis dicilur : Circumivicgo, ul scirem et conside- tcnlior ex difficullate in actionem; quae difficultas
rarem el quwreremsapienlivn el numerum(Eccle. vu, proplcr aitentionem, cum eam non latet, senlire di-
20). Quod nttllo modo arbilrandum est de his ntinie- citur, et hocvocatur dolor aullabor. Cum aulem con-
ris dicluin, quibus eliam flagitiosa thealra personant: gruit quod infertur, aut adjacel, facile lolum id vel
sed de illis, credo, quos non a corpore accipitanima, ex eo quantum opus est, in sui operis itinera traducit.
sed acceptos a siimnio Deo ipsa polius imprimit cor- Et ista ejus actio qua suum corpus convenienii ex-
pori. Quod qualesil, non hoc Ioco esiconsiderandum. trinsecus corpori adjungit, quoniam propler quiddam
CAPUT V. — Anima ana corpore patialur, elquomodo advenlitium attenlius agitur, non latet; sed propter
senlial. eonvenientiam, cum voluptate seniiiur. Atcum desunt
8. Yerumtamen ne illud occurrat, arboris vitam ea quibus corporis dctrimenta reflciat, egestas conse-
meliorem esse quam noslram, quoniam non accipit quitur; et bac aclionis difficultaie curn fil attentior,
senliendo a corpore nnraeros (nullus enim ei sensus et lalis ejtis operalio non eam latet, fames aul sitis,
est); diligenter considerandum cst utrum.revera niliil aut lale aliquid appellaiur. Cum autcm supersunt in-
sit aliud quod dicilur audire, nisi aliquid a corpore in gesla, cl ex eoruni onerenascilur diflicultasoperandi,
aniina fieri. Sed perabsurdum est fabricalori corpori neque hoc sine atlenlione fit; et cum talis aclio non
maieriam quoquo modo animain subdere. Nunquam laiet, crudilas senlitur : altenle etiam operatur cum
enim anima esl corpore dcterior; et omnis materia ejicit superfluum, si leniter, cum voluptate; si aspere;
fabricalore deterior. Nuilo modo igilur anima fa- cura dolore. Morbidam quoque perlurbalionem cor-
1 Editi : Et putovicinius. Nequeenim puris altente agii, suecurrere appetens labenti atque
ex Mss. negabis; omisso diffluenli; et bacaclione non lateiite raorbos et segro-
quainmelius,
8 Juxla Ms.quod resiituimus.
A: Et facknlesfactis' U. tationes senfire dicitur.
<a)vid. Retract.lib. 1, cap. II, n. 2. 1 Juxta MS.A,conaboretiam. M,
i!G9 LIBER SEXTUS. 1170
10. Et ne longum faciam, videtur mihi anima cum bus aliquid paiitur, a seipsa palilur, non a corporc;
sentit in corpore, non ab illo aliquld paii, sed in ejus sed plane cum se accommodat corpori: et ideo apud
passionibus altenlius agere, et has actiones sive.faci- seipsam minus est, quia corpus semperminus quum
Ies propter convenientiam, sive difflciles propter in- ipsa esl.
convenientiam, non eam latere : et hoc totum est 15. Conversa ergo a Domino suo ad servura suttin,
quod senlire dicitur. Sed iste sensus, qui etiam dum necessario dcficit • conversa ilein a servo suo ad Do
inihilsentimus, i.nesttamen, instrumenlum est corpo- minum stiiim, necessario proficii, et pracbei cidem
ris , quod ea temperatione agiiur ab anima , ut m eo servo facillimam vitam, ct proplciea iuiniine opero-
sit ad passiones corporis cum aitentionc agendas pa- sam ei ncgoliosam , ad qtiain propler siiiurnam quie-
ratior, similiasimilibus ut adjungat, repellalque quod lem nulla detorqtiealur altcntio; sicnt est affectio
noxium est. Agit porro, ut opinor, luminosuni aliquid corporis quaesanilas dicifur : nulla quippc altentione
in oculis, aerium serenissimum et mobilissimum in nostra opus habel, non quia nihil tnnc agit anirna in
auribus, caliginosum in narihus, in ore humidum, in corpore, sed quia nihil lacilius agit. Nam in omuibus
tactu terrenum et quasi lululentum. Sed sive bac sive operibus nostris lanto quidquam atlcniius, quanlo
alia distribulione ista conjiciantur; agit hsec anima difficilius operamur. Hoecaulem sanilas luuc firinis-
cum quiete, si ea quse insunt in unitalc valetudinis, sima eril atque certissima , cum pristina; slabililaii,
quasi familiari quadam consensione cesseruntl. Cum cerlo suo tempore alque ordine, hoc corpus fuerit
autem adhibenfur ea quse nonnulla, ut ita dicam, al- restitutum (a), quae resurrectio ejus antequam plenis-
terilate corpus afficiunt; exserit altenliores acliones, sime inlelligalur, salubriter credilur. Oportet enim
suis quibusque locis atque instrumenlis accommoda- animam et regi a superiore, et regere inferiorem.
tas : tunc videre, vel audire, vel olfacere, vel guslare, Snperior illa solus Deus est, inferius illa solum cor-
vel tangendo sentire dicitur; quibus aclionibus con- pus, si ad omnem el totam animam intendas. Utergo
grua libenter associat, et molesle obsistit incon- tota esse sine Domino, sic excellere sine servo non
gruis. Has operationes passionibus corporis puio ani- polcst. Ut autem Dominus ejus magis est quam ipsa,
mam exhibere cum senlit, non easdem passiones iia servus minus. Quare inicnta in Dominum intelligit
recipere. seterna ejus, et magis est, magisque est etiam ipse
11. Quapropter eum de sonorum numeris in prae- servus in suo genere per illam. Neglecto aulem Do-
senlia quseratur, et sensus aurium vocetur in dubium, mino intenla in servum carnali qua ducitur concu-
non oportet per coetera diutius evagari. Referamus piscentia l, sentit motus suos quos illi exhibet, et
ilaque nos ad id de quo agitur, et videamus utrum minus est: nec lanien tantum minus, quantum ipse
sonus in auribus aliquid faciat. An tu id negabis? servus, eliam cum maxime est in natura propria. Hoc
D. Nihil minus. Jlf. Quid? easdem aures aiiimatum autem delicfo dominae multo minus est quam erat,
membrum esse nonne concedis?D. Concedo. Jlf. Cura cum illa ante delictum magis esscts.
ergo id quod in eo membro simile est aeri, moveatur 14. Quocirca moiiali jam et fragili, cum magna
aere percusso ; animam illam quoeanle islum sonum difflcultateatque attentione dominatur. Hinc illi error
Vitalimotu in silentio corpus aurium vegelabat, num incurrit, ut voluptalem corporis, quia ejus allentioni
putamus aut cessare posse ab epere movendi quod cedit materies, pluris eestinietquam ipsam saniiatem,
6animat, aut eodem modo movere commotum extrin- cui atlentione nulla opus est. Necniirum, si oerumnis
secus aerem auris suee, quo movebat antequam ille implicalur, proeponenscuram securitati. Cpnvertenli
illaberelur sonus? D. Non videtur nisi aliter. Jlf. Hoc se aulem ad Dominum, major cura oritur, ne avcrla-
ergo aliter moveres, nonne falendum est facere esse, fur; donec carnalium^negoliorumrequiescat impelus,
non pati? D. Ita est. Jlf. Non igitur absurde credimus effrenatus consuetudine diuturna, el tumuhuosis re-
motus suos animam, vel actiones, vel operaliones, vel cordationibus conversioni ejus sese inserens : ila se-
si quo alio nomine commodiussignificari possunt, non dalis motibus suis quibus in exteriora provehebatur,
latere cura senlit. agit otium inlrinsecus liberum, quod significalur sab-
12. Haeautem operationes, vel prsecedentibusicor- balo; sic cognoscitsolum Deuraesse Dominumsuum,
porum passionibusadhibentur; ut sunt cum illseocu- cui uni summa liberlaie servitur. Non autem illos
lorum nostrorum lucem formse interpellant, aut in camales motus, ul cum libet exserit, ita eliam cum
aures influit sonus, aut naribus exhalaiiones, palato Jibel exstinguit. Non enim sicut peccatum in ejus po-
sapores, cselero corpori quaelibetsolida et corpulenla tesiate est, ita etiam poenapeccali. Magnaquippe res
admovenlur exlrinsecus, vel in ipso corpore de loco est ipsa anima, ncc ad opprimendos lascivos nioius
in locum migrat aliquid sive transit, vel loium ipsum suos idonea sibi remanet. Valeniior enim peccat, et
corpus suo alienove pondere movetur: haesunt opera- post peccalum divina lege facta imbccillior, miuus
tioues quas adhibet anima praecedentibuspassionibus potens est auferre quod fecit. Infelix ego homo, quis
corporis; quse deleclant eam associanlem, offendunt 1 Er. habet, carnalem;Lov.,carnalis;Am.,carnali,quo-
resistentem. Cum aulem ab eisdem suis operationi- modoetiam octoMss.supravaticanum,quiunussic prose-
quilur: carnali qua duciturconcupkcenlia. [carnaliquwcti-
1 SicMss.omnes praetervaticanum,quicumAm.et Er. citur concupiscentiu.]
AtLov.,concesserint. 2 SiclegendumvideturjuxlaMss.At Am.Er. et Lov.ha-
habet, colimserint.
s In editis: Nonvideturmihi aliler. M.noc ergo genus bent: cum ille antedelktumtnagisessel.
taiitermovere.AtinmelioribusMss. leclionostraexuiuelw. («) vid. Retract.lib. i, cap. ti, n. 5,
DE MUSICA, S. AUGUSTINI 1172
im
i»e liberabit de corpore morth hujus ? Gralia Dei per quc gcnera numerorum, quibus, si plaeet, imponamus
nostrum vn, 2-1,, 2 5). congrua vocabula, ne in reliquo sermone pluribus
Jesum Chrislum Dominum (Rom.
servans suum, et non- vcrbis quam rebus uli necesse sit. D. Placet vero.
Molus igitur anirase impelum
Jlf. Vocentur crgo prirai judicialcs, sccundi progresso-
dum exslinclus, in memoria csse dicilur: et cum in lertii occursores, quarti recordabiles, quinti so-
aliud intendilur animus, quasi non inest animo prisli- res,
minor nisi inlerci- iianles. D. Teneo, et his nominibus ular Jibenlius.
nus molus, et rcvera fil, antequam — Nutneri judiciales an sin.t im-
vicinilale renovetur. CAPUT YII.
dat, quadam similium morlales.
15. Sed velim scire, utrum le adversus isla nihil 17. Jlf. Attende igitur de.nceps, cl dic mihi, qui-
moveat. D. Probabiliier mihi dicere videris, nec au-
nam islorum linmoiiales libi videantur, an omncs suis
sim resistere. Jlf. Cum igitur ipsum sentire movere labi atque occidere exislimes. D. Judicia-
sil corpus adversus illum motum qtti in eo factus esi, temporibus
senlire cum ossa et les solos immortales puto; cseterosvideo vcl transire
nonue existiroas ideo nos non
ista in nobis cum flunt, vel de mcmoria oblivione deleri. Jlf. Tam
ungues et capilli secantur, non quia certus es de istorum immortalilate, quamde interitu
omnino non vivunt, non enim aliter aul conlinerentur cseterorum an utrum vere hi immortales
aut aut eliam vira suam ; diligentius,
aut nulrirenlur crescercnl,
scd minus Iibero sint, oporlet quserere? D. Quseramus sane. Jlf. Dic
in serenda prole monslrarent; quia cum aliquanto correplius sive produclius, dttm
acre penelrantur, mobili scilicet elemento, quam ut ergo, serviam lcmporum legi qua simplo ad duplum pedes
motus ibi possil ab anima fieri lam celer, quara est ille
dicitur. Talis conveniunt, versum pronuntio, num offendo ulla
adversus quem fit cum scntire qusedam fraude sensus tui ? D. Nonomnino. Jlf. Quid?
in- judicium
vila cum in arboribus atque stirpibus cacteris esse sonus ille qtti correplioribus et quasi fugacioribussyl-
lelligalur, nullo modo eam non solum noslrse quae ra-
labis edilur, num potcst pltts lemporis occupare quam
tione etiam proepollet, sed ne ipsi quidem belluinoe
sonat? D. Qui potesl? M. jttdiciales ergo illi nuineri
dccet proeponere. Aliud est enim summa stoliditate, si vinculo lemporis in tanto spatio lenerentur, quanto
aliud stimma sanitale corporis nihil sentire. Nam in isti sonanles digesti sunt; possenlne ad eorum sonan-
allero instrumenla desunl, quoe adversus passiones liuin eadem iatnbica Icge fundun-
qui pauloproductius
corporis moveantur, in altero ipssepassiones.D. Probo lur, aspirare judicium? D. Nullo modo. Jif. Igilur
ct assenlior.
— el eorum apparet hos mora lemporum, qui judicando praosi-
CAPUT VI. Inler genera numerorum ordo, dcnl, non teneri. D. Prorsus apparet.
nomina. 18. Jlf. Rccle annuis. Sed si nulla lenerentur, quan-
16. Jlf. Redi ergo mecum ad proposilum, atque tolibct productius, legitimis intervallis iarabicos pro-
responde de tribus illis gencribus numerorum, quo- fcrrem sonos, nihilominus ad judicandum adbiberen-
rum allerura in memoria csl, alterum in sentiendo, tur: nunc vero si ederem unam syllabam quanla mora
allcrum in sono, quodnam tibi vidcatur excellere. peraguntur (ne multum dicam) tres passus incedentis,
D. Sonum duobus illis poslpono qttoein anima sunt el aliam duplo, alque ita deinceps lam longos iambos
et vivunt quodammodo : sed horum duorum quod ordinarem ; siinpli et dupli Iex illa nihilosecius serva-
proestanlius judicem, incerlus sum, nisi forte quo- retur : ncc tatnen naturale illud judicium his dimen-
niam illos qui sunt in actione, non ob aliud pracpo- sionibus approbandis adhibere possemus. An tibrnon
nendos iis qui sunl in niemoria dixeramus, nisi quod videlur? D. Negare non possum ila videri: nam mca
illi facientessunl, isli ab liis facli; eadem ratione islos quidcm senteiilia res in aperto est. M. Teneiitur ergo
etiam qui dtim audimus insunl in anima, oporlet iis et hi judiciales nonnullis finibus lemporalium spalio-
anteponere qui ab iisdera in raemoria fiunl, sicuti et rum , quos in judicando excedere nequeunt, el quid-
dudum mihi videbatur. M. Non puio absurdam re- quid excedit hoecspalia, non assequuntur ut judicent:
sporisioncm luam : sed quoniain disputatum est, hos afque ila si tenentur, quomodo sint immortales nott
etiam qui sunt in senliendo numcros operaliones esse video. D. Nec cgo video quid respondeam. Sed quan*
animoc; quomodo eos ab illis discernis, quos in actu quam de imraorlalitale borum jam minus proesumam,
esse animadvciiimus, etiam cum in silentio-non re- non tamen quo paclo liinc mortales convincantur in-
cordans agit aliquid anima per teniporalia spatia nu- telligo. Fieri enim potest, ut quantacumque spalia
merosum!? an quod illi sunl moventis sese animoead judicare possunt, seraper id possint, quoniam non
corpus suum, hi vero in andiendo inoventis sese sicul coetcros, aul oblivione aboleri possum dicere,
animac adversus passiones corporis sui? D. Accipio aut tatndiu esse vel in tantum extendi, quamdiu sonus
istam differcntiam. Jlf. Quid? in sententia manen- appellitur et in quantum extenduntur occursores illi,
dumne arbitraris, ut proestantiores illi judicentur qui aul quamdiu aguntur vel quantum producuntur quos
sunt ad corpus, quam illi qui sunt adversus passiones progrcssores vocavimus; nam utrique cum ipso lem-
corporis? D. Liberiores mihi videnfur illi qui sunt in pore operationis suse transeunt : hi autem judicialcs,
silenlio, quam ii qui non solumad corpus, sed ad pas- ulrum et in anima nescio , in ipsa cerle hominis
siones eliam corporis exseruntur. Jlf.Distincfaa nobis, nattira manent, judicaturi de oblatis, quanquam a
et quibusdammcritorum gradibus oidinata videoquin- certa brevitate tisque ad ceiiam longiludinem va-
1 Edili: pcr temporaluspalin nunwrorum.Heposuimus rientur, approbando in his numerosa, et perturbat?
tnerosvm,ex auclorilatescxmaiiuseriiiiwuin. damnando.
J173 LIBER SEXTUS. 1174
'•
19. Jlf. Saltem illud concedis, alios liomines citius et ne per multas alias operaliones percurram, quod
offendi claudicanlibus numeris, ajios lardius,et plenos in qualibet allentione agendi aliquid per corporis
meinbra ab imparibus molibus refrenat et cohibel, et
rosque nonnisi ex comparaiione iniegrorum judicare
vitiosos, cuin et illos coiigruPs ct illos incongruos au- quamdam parililatem tacite imperal; idipsum est ju-
dierini. D. Concedo. Jlf. Unde tandem hanc diiferen- dicialeuescio quid, quod condilorcm animalis insinual
tiaitt pulas existere, nisi aUt natura, aut exercitatione, Deum: quem certe decet credere auctorem omnis con-
aut ulrOqUe?D. Sic arbitror. Jlf. Qusero igitur ulrum venienliaeatque concordiee. \
possit aliquis aliquando productiora intervalla judi- • 21. Et illi occursores numeri, qui certe non pro suo
care et approbare, quse alius non possit. D. Credo nutu, sed pro passionibus corporis agnntur, in quan-
i esse posse. Jlf. Quid? ille qui non potest, si se exer- tum eorum intervalla potest memoria custodire, in
ceal congruenler, nec adeo tardus sit, nonne poterit? tantum his judicialibus judicandi offerunlur atque ju-
D. Polerit vero. Jlf. Num in tantum possunt isti pro- dicantur. Numerus namque iste qui intervallis leihpo-
ficere ad productiora judicanda, ut horarura, vel dierum consiat, nisi adjuvemur in co memoria, judicari
rum, vel etiam mensiura aniiorumve dnpla et simpla a nobis nullo pacto polest. Quamlibet enim brevis syl-
spatia, cum saltem somno inlerpediantur 1, sensu illo Jaba, cum et incipiat, et desinat, alio tcmpore inilium
judiciario possint comprehendere, et tanquam illos ejus, el alio finis sonat. Tenditur ergo el ipsa quanlu-
iambos moiionis nulibus approbare? D. Non possunt. Idcumque teraporis intervallo, et ab initio suo per
Jlf. Quid ita non possunt, nisi quia unicuique animanti medium stium tendit ad finem. Ita ralio invcnit tam
'
in genere proprio , proportione universilaiis, senstis Jocalia quam temporalia spatia infinitam divisionem
locorum lemporumque tributus est; ut quomodo cor- recipere; et idcirco nullius syllaboe cum initio finis
pus ejus proportione universi corporis tantiim est, auditur. In audienda itaque vel brevissima syllaba,
cujus pars est, et oelas ejus proportione universi sav nisi memoria nos adjuvet, ut eo momento temporis
culi tanla est, cujus pars est; ita sensus ejus aclioni quo jam non inilium, sed finis syllabaesonat, maneat
cjus congruat, quam proportione agit universi motus, ille raotus in animo, qui factus est cum initium ipsum
cujus hsec pars est? Sic habendo omnia magnus est sonuil; nihil nos audisse possumus dicere. Hinc est
hic mundus, qui s;epe in Scripturis divinis cocliet illud quod plerumque alia cogitatione occupati, coram
terrae noniine nuncupatur, cujus omnes partes si pro- loquentcs non nobis videmur audisse: non quia occur-
porlione minuanlur, lanlus est; et si proportione au- sorcs illos numeros non agit luncanima, cum sine du-
geantur, iiihilominus tantus est : quia niliil in spatiis bio sonus ad aures pervenial, et illa in passione cor»
Jocorum et lemporum per seipsum magnum est, sed poris sui cessare non possit, nec possit nisi aliter
ad aliquid brevius; et niliil rursus in his per seipsum moveri quam si illa non fieret; sed quia intentione in
breveest, sed ad aliquid majus. Quapropler si hu- aliud subinde exsiinguitur motionis impetus, qui si
manae nalurse ad carnalis vitae actioncs talis sensus maneret, in memoria ulique maneret, ut nos et inve-
tributus cst; quo majora temporum spatia judicare niremus et senliremus audisse. Quod si de una syllaba
non possit, quam intervalla postulant ad talis vitae brevi minus sequitur mens lardior quod invenit ralio,
usum perlinenlia; quoniam talis bominis naiura mor- de duabus certe nemo dubitat, quin eas simul nulia
talis est, etiam lalem sensum mortalem puto. Non anima possit audire. Non enim sonat secunda, nisi
enim frustra consuetudo quasi secunda, et quasi af- prima desliterit: quod atttem simnl sonare non potest,
fabricata natura dicilur. Yidemus autem velut quos- simul audiri qui potcst? Ut igilur nos ad capienda
dam sensus novos in judicandis cujuscemodi rebtis spaiia locorum difiusioradiorum juvat, qui ebrevibus
corporeis consuetudine affectos, alia consueludine de- puptilis in aperta emicant, et adeo sunt nostri corpo-
perire. ris, ut quanquam in procul posilis rebus quas vi-
CAPUT YHI. — Numeri cwteri judkialium examini demus, a nostra anima vegetenlur; ut ergo eorum
subjiciunlur. effusionc adjuvamurJ ad capienda spaiia locorum: ila
20. Sed quoquo modo se habeanl hi numeri judi- memoria, quod quasi lumen est leraporalinm spatio-
ciales, eo certe proestantqu8d dubilamus, vel difficile rum, quantum in suo genere quodammodoextrudi po-
pervestigamus utrum mortales sint. De ceeteris auiem test, lantum eorumdem spatiorum capit. Cum autem
quatuor.generibus nec quaestioest quin mortales sint; diulius aures pulsat sonus nullis distinclus articulis ,
quorum elsi quosdam non comprehcndunt, quia ultra el ab aliquo tandem fine conjunctus alter duplo, aut
ipsor-umjura porrecli sunt, genera tamen ipsa suo etiam tanto editur spalio; attenlione in succedentem'
cxamini vindicant. Nam et illi progressores cum ali- perpetuo sonum motus ille auimi, qui altenlione ad
qUamin corpore numerosam operalionem appetunt, praeterilum et elapsum sonum cum transibal est fa-
latente isforum judicialium nutu modificantur. Quod ctus, reprimitur, id est non ita remanet in memoria.
enim nos vel ambulantes ab imparibus passibus, vel Quapropter judiciales illi numeri, qui numeros in in-
percutientcs ab imparibus intervallis plagarum, vel tervallis temporum silos, exeeptis progressoribus
edentes vel bibentesab imparibus malarum motibus, quibus etiam ipsum progressum modificant, judicare
scalpenies dcnique ab imparibus unguium duclibus; non possunt nisi quos eis tanquara ministra memoria
1 Edili:soriinonbnimpedkntur. AtMss. 1 sic in Mss.At in editis legitur: vt ergoeffusionelucis
absque negatio*
ne, mnno interpedkntur, adjuvamun
H75 DE MUSICA, S. AUGUSTINT li7B
oblulerit; nonne ipsi existimandi sunt per certum adjuvante memoria iisdem numeris judicialibus diju-
spiliiim tcmporis tendi?Sed interc-t quibus lempo- dicamus.
rum spatlis vel cxcidat nobis, vel memiiierimus quod CAPUT IX. — Numeri alii in anitna illis judicialibus
judicant. Siquidem nec in ipsis corporum formis quoe prwcellenles.
ad oculos pcrlineiit, possuraus rotunda vel quadra , 25. Hacccum ita sint, conemur, si possumus, islos
vel quaecumquealia solida et detcrminata judicare, et numeros judiciales transcendere, et quaeramusutrum
omnino sentire, nisi ca ob oculos vcrscmusl . cum sint superiores. In his enim quanquam spaiia tempo-
autem alia pars aspicitur, si exciderit quod est asperum jam minime videamus, non tamen adhibenlur,
ciinn i:i alia, frusiraliir omnino judicantis intentio, nisi ad ca judicanda qu;c in spatio temporis flunt; nec
qiii-i ei h c aliqua mora leniporis fit; cui variatoe ipsa quidem omnia, sed quoepossunt articulari memo-
pus est invigilare memoriam. rilcr. Nisi qttid habes forte quod contra heecvelis di-
22. Rccordabiles vero numeros multo evidentius cere. D. Movet me plurimum islomm judicialium vis
esi, quotl eadem ipsa offerente memoria, judicamus afqtie potentia : ipsi enim niibi videntur esse ad quos
bis judioialibus. Nam si occursores, quanlum ab ea omnium sensuum ministeria referuntur. Itaque bis
offeruntur, lanlum judicaniur; multo magis ii, ad exccllcntius ulrum quidquam in numeris inveniri
quos lanqiiani rcposilos post alias inteniiones revoca- possit, ignoro. Jlf. Nihil deperit quod diligcnlius quae-
murrecordalione, in ipsa memoria vivereinveniunfnr. rimus. Aul enim inveniemus superiores in anima hu-
Quid enim aliud aginuis cum revocamus nos in me- mana, aut hos in ea summos esse firmabimus, si ta-
moriam , nisi quodammodoquod reposuimus quseri- men illud claruerit, nullos in ea esse proestanliores.
mus? Recurrit autem in cogiiationem occasione si- Aliud est enim non esse, aliud non posse inveniri,
militim mofus animi non cxslinclus, et hsec est quae sive ab ullo homine, sive a nobis. Sed ego putocum
dicitur recordalio. Sic agimus numeros, vel in sola ille a nobis proposilus versus canilur, Deus creator
cogitatione, vel etiam in membrorum motu, quos omniutn; nos etim et occursoribtts illis numeris au-
jam egimus aliquando. Indc autem sciraus non venisse, dire, et recordabilibus rccngnoscere, et progressori-
sed redisse illos in cogitationem, quia cum memoriae bus pronunliare, el his judicialibusdelectari, et nescio
mandarenlur, cum dilficultate repelebantur, et indi- quibus aliis oeslimare, et de ista delectatione quee
gebamus aliqua prsemoiislraUoneul sequeremur : qua quasi sententia esl judicialium istorum, aliam secun-
difflcullate dempta, cum sese ipsi accommodate vo- dum hos latentiores cerliorem ferre senlenliam *. An
lunlali offerunt, consequenter temporibus atque ordine libi unum alque idem videtur delectari sensu, et
suo, tam facile ut qui vehementius inhseseruni, etiam seslimareralione? D. Diversa esse fateor. Sed primo
aliunde cogitanlibus nobis, jam quasi proprio nutu ipso raoveor vocabulo, cur non polius isli vocentur
peragantur, non eos utique novos esse sentimus. Est judiciales quibus inest ralio, quam isli quibus inest
eliam aliud unde nos senlire arbitror prsesentem mo- deleclalio. Deinde vereor ne nihil sit aliud eestimatio
tum animi aliquando jam fuisse, quod est recogno- isla rationis, quam eorum de seipsis quaedamdiligen-
scere, dum recentes rnolus ejus aciionis in qua sumus tior judicatio :%t non alii sint numeri in deleclatione,
cum recordamur, qui certe vivaciores sunt, cum rc- alii in ratione; sed uni atque iidem alias judicent de
cordabilibus jam sedalioribus quodam inleriore luiis quoeaguntur in corpore, cum eos, ut supra de-
mine comparamus: et lalis agnitio, recognitio est et monslraium est, offert memoria; alias de seipsis re-
recordalio. Judicanlur ergo et recordabiles numeri niolius a corpore atque sincerius.
ab liis judicialibus, nunquam soli, sed adjunclis acti- 24. Jlf. De vocabulis quidem nihil satagas; res in
vis, aut occursoribus, aut utrisque, qui eos lanquam polestate est: placilo enim, non natura imponunlur.
e latebris suis in manifestum producant, et quasi re- Quod autem eosdem esse arbilraris, nec duo genera
dintegratos qui jam abulebantur, rursum recordan- numerorum haec vis accipere; illud, ni fallor, le ra-
tur. Ila cum occursores in laniuin judicentur, inquan- pit, quod eadem anima ulrumque agit. Sed animad-
tum eos memoria judicantibus admoverit, possunt verlere te opus esl, et in progressoribus eamdem ani-
vicissim et recordabiles qui sunl in memoria occur- mam corpus movere vel ad corpus moveri; et in oc-
soribus eos exhibenlibus judicari : ut hoc intersit, cursoribus hanc eamdem passionibusejus ire obviam;
quod occursores ut judicentur , quasi rccentia eorum et in recordabilibus istam ipsam, donec quodammodo
fugientium vestigia offert memoria; recordabiles au- delumescant, ipsis quasi ffuctuare motionibus. Nos
tem quando eos audiendo judicamus, quasi eadem ergo in istis generibus numerandis et distinguendis
vesligia occursoribus transeunlibus revirescunt. Jam unius naluroe, id est, animae molus affccfionesque
porro de sonantibus numeris quid opus est dicere, dispicimus.Quare si ut aliud cst ad ea queccorpus pa-
cum in occursoribus judicenlur, si audianlur? Si vero, titur moveri, quod fit in senliendo; aliud movere
ibi sonant ubi non audiunlur, quis dubilet eos a nobis; se ad corpus, quod fit in operando; aliud quod ex bis
non posse judicari? Sane ut in sonis per instrumen- molibus in anima faclum est conlinere, quod est me-
lum aurium, ila in sallationibus cseterisque visibilibus5 • minisse; ita est aliud annucre, vel renuere his moli-
molibus, quod ad temporales numeros atlinel, eadem
'['< l Edili: AliamsecundumIwslalenlwrem,sed certiorem
1 Am.Er. et Lov.:Possemus..,nisi exobliquoocnlosver-- _.
ferre sententiam.Hss.:
secundumlwslatentiores.Supple,nu-
saremus.sed concinniorest Mss.lectioquamampleclimur. . *- meros.
"
1177 LIBER SEXTUS. 117«
hus, aut curn primitus exseruntur, aut cum recorda- modificandis nutus suos exhibet, sic agit; quid est
tione resnscitantur, quod flt in delectatione conve- quod in sensibili nuraerositale diligimus ? Num aliud
' nienlioe, et offensione absurditatis lalium motionum proeter
' parilitatem quamdam et oequalilerdimensa in-
sive affeciionum; et aliud est eestimareutrum recte tervalla? An ille pyrrhichius pes, sive spondeus, sive
an seiusisla delectent, quod fit ratiocinando : necesse anapaeslus, sive dactylus, sive proceleumaticus, sive
est fateamur ita heecesse duo genera, ut illa sunt tria. dispondeus nos aliter delectaret; nisi partem suam
Et si recte nobis visum est, nisi quibusdam numeris parti alteri oequali divisione conferrel? Quid vero
esset ipse delectationis sensus imbutus, nullo modo iambus, irocheeus, tribrachus pulchritudinis habenl,
eum potuisse annuere paribus intervallis, et pertur- nisi quod minore sua parte majorem suam partem In
bata respuere: recte etiam videri potest ratio, quoe tantas duas sequaliter dividunt ? Jam porro sex tem-
huic delectationi superimponitur, nuljo modo sine porum pedes, num ' aliunde blandius sonant atque
quibusdam numeris vivacioribus, de numeris quos in- feslivius, nisi quod utraque Iege parliuntur; scilicet
fra se habet posse judicare. Qusesi vera sunt, apparct aul in duas sequalespartes tema tempora possidentes,
inventa esse in anima quinque genera numerorum, aut in unam simplara ex aequalibuspartem a, et alte-
quibus cum addideris corporales illos quos sonantes ram duplam, id est, ut major habeat bis minorem, et
vocavimus, sex genera numerorum disposita et ordi- eo modo ab illa dividatur scqualiter, duobus tempori-
nala cognosces. Jam nunc, siplacet, illi qui nobis bus quatuor tempora in bina demetiente ac secanle?
subrepserant ad principatum obtinendum, sensuales Quid illi qtiinum seplenumque lemporum pedes? unde
nominentur, el judicialium nomen, quoniam est ho- solutae orationi, quam versibus videntur apliores, nisi
noratius, hi accipiant qui excellentiores comperti quod eorum p.irs minor in partes oequales majorem
sunt: quanquam et sonanlium nomen rauiandum pu- non dividit? Et hi tamen ipsi unde admittuntur in sui
tem, quoniam si corporales vocentur, manifestius si- generis ordine ad lemporum numerositatem, nisi quia
gnificabunt eliam illos qui sunt in saltatione, et in et iri quinque temporibus lantas duas parliculas habet
ceeteromotu visibili. Si tamen ea qusedicta sunt pro- pars minor, quantas major fres; et in septem tantas
bas. D. Probo sane: nam et vera et raanifesta mihi tres minor, quantas niajor qualuor? Ita in onmibus
videnlur. Horum eliam emendalionem vocabulorum pedibus nulla pars minima est alicujus dimensionis
libenter accipio. articulo nolala, cui nou cselersequanta possunt asqua-
CAPUT X. — Ralionis vis in perspkkndis quw ad Iilale consentiant.
Musicam pertinent, ubi nihil atiud quam wqualitas 27. Age , in conjunctis pedibus sive libera perpe-
deleclat. tuitate porrigatur isla conjunciio, sicut in rhythmis;
23. Jlf. Age, nunc aspice in vim polenliamque ra- sive ab aliquo cerlo fine revocelur, sicut in metris;
tionis, quanlum ex operibus ejus aspicere possumus. sive etiam in duo niembra quadara lege sibimet con-
Ipsa enim, ut id potissimum dicam quod ad liujus gruentia (ribua(ur, sicut in versibus; qua landem alia
operis susceptionem attinel, primo quid sit ipsa bona re, nisi aequalitniepes pedi amicus est? Unde molossi,
mndulalio consideiavit, el eam in quodam motu li- et ionicortim syllaba raedia quae Ionga est, non se-
bero, et ad siieepulchritudinis finem converso esse ctione, sed nutu 3 ipso pronunliantis atque plaudentis
perspexit. Dcinde vidit in motibus corporum aliud in duo paria momenta dislribui potesl; ut etiam ad
esse quod brevitate et productione temporis variare- terna tempora pcs totus conveniat, quando coeteris
lur, in quamum magis esset minusve diulurnum, alitid qui eodem mndo dividuntur, adjungitur; cur nisi
iocalium spatiorum percussione 4 in quibtisdam gra- oequalilalisjure dominaiiie, quod scilicetaequalis est
dibus celeriialis et tardilatis : qua divisione facta, ii- Iateribus 4 suis, quoe binorum teinporum sunf, cursa
lud quod in temporis nwra essel, modeslis intervallis, ei ipsa sit duuni lemporum? Cur idem (ieri in amphi-
et humano sensui accomniodatis articulatim varios bracho non potest, quando coeleris quatuor lemporuns
efficeret numeros, eorumque gcnera el ordinem usque adjungifur, nisi quia tanla ibi non invenitur aequalitas
ad modulos versuum persecuta esl. Poslremo altendit duplo medio, laleribus simplis? Cur in silentiorum in-
quid in his moderandis, operandis, sentiendis, reii- tervallis riulla fraude sensus offenditur, nisi quia ei-
nendis ageret anima 2, cujus caput ipsa esset: hosque dem juri oequaliiatis, eliamsi non sono, spatio tamen
omnes animales numeros a corporalibus scparavit: tetnporis quod debelur, exsolvitur? Cur sequente si-
seque ipsam hoccomnia neque animadverterc, neque lcniio eliam tirevis syllaba pro longa. accipitur, non
distinguere, neque recle numerare sine qnibusdam in>tituto, sed ipso naturali examine qund auribus
suis numeris potuisse cognovit, eosque cseieris in- proesidet; nisi quia in spatio lcmporis longiore sonum
ferioris ordinis judiciaria quadam oeslimatione pra- coarclare in angustias eadem illa oequalitatislege prn-
posuit. liibemur? itaque syllabam ultra duo tempora produ
26. Elnunc cum ipsa sua delectatione, quse'3 in cere, ut etiam sono impleatur quod silentio implcri
temporum momenla perpendit, et lalibus numeris potesl, admittit natura audiertdi et lacendi": ut autera
1 SeptemMss.,percussionem. 1 Ms.Asic: Nonaihtndeblandiussonanl
,< 2 DuodecimMss.,ex quaiibetparte. alquefeslivius.M.
2 Ila pleriqueMss.,cumAm.AtLov.habet: In his 3 ila in Mss.Alin prius editis,nmtu.—SieefiamMs.A.M.
moae-
randis,
3 Duosentkndis, retinendk,dekctandisageret anima. 4 Am.Er. et Lov.,wqualibuslaterkus. Seaelarius
Mss.,quam.Aliitres, qua. Paulopost, alter e Victo- Mss., aliquot
rinis codicibus:Propendet,ialibusnumeris. m qualisest;scilicet,pes ttunmolossus,t umionicus.
6 m plerisqueMss.,audtendiet canendi.Et moxia editis
'
1179 DE MUSICA, S. AUGUSTINI Hgfj
minus quamdub lehipora occupet syllaba, dumrestat videntia pulchrum gerat. <&uoriiamsi quis, verbi
spaliura lacitis nulibus, qusedam fraus oequaliiaiis gratia, in amplissimarum pulcherriraarumque sedium
est, quia minus quam in duobus esse osqualitas non uno aliquo angtilo tanquara statua colloceiur, pul-
potest. Jam vero in ipsa oequalitate membrorum qua chritudinem illius fabricse sentire non poterit, cujus
varianlur illi ambilus, quos Greeci mpwSousvocant, et ipse pars erit. Nec universi exercilus ordinem mi-
vcrsusque flgurantur, quomodo ad eamdem sequali- les in acie valet intueri. Et in quolibol poemaie si
latem secretius redittir; nisi ut in ambilu brevius quanto spalio syllabse sonant, tanto viverent aique
membrum majori sequalibuspedibus ad plausum con- , sentirenl, nullo modo illa numerosilas et coiitexti
veniat, et in versu occulliore consideraiione nume- operis pulchritudo eis placeret, quam tofam perspi-
rorum, ea quee inoequalia membra jungunlur, vim cere atque approbare non possent, cum de ipsis sin-
eequalitalis habere inveniantur? gulis praetereuntibus fabrieata esset atque perfecta.
'28. 'Quserit ergo ratio, et carnalem anim& de- Ita peccantem hominem ordinavit Deus turpem, non
leelaiionem, quoe judiciales partes sibi vindicabal, turpiler. Turpis enim factus cst voluntate, univer-
interrogat, cum eam in spatiorum lemporalium nu- sum amiltendo quod Dei prceceplisobtemperans pos-
meri sequalitas mulceat, utrum duae syllabae brcves sidebal, el ordinatus in parte est, ul qui legem agere
quascumque audierit vere sint oequales; an fieri pos- noluil, a lege agalur. Quidquid aulem legitime, uti-
. sil, ut una earum edatur productius , non usque ad quejuste; el quidquidjusle, non utique turpiter agi-
longso syllabso modum, sed infra quanluntlibei, quo tur : iquiaet in malis operibus nostris Dei opera bOna
tamen excedat sociam suam. Num negari potest, fieri sunl. Homo namque in quanturii liomo est, aliquod
posse, cum haec delectalio ista non sentiat, et in- bonum est; adullerium aulem in quantura adulte*-
oequalibusvelut aequalibusgaudeat? quo errore et in- riura cst, malum opus est: plerumque autem de adul-
i sequalilate quid lurpius? Ex quo admonemur ab his tcrio nascitur homo, de malo scilicet hominis opere
aveiiere gaudium , qiiae imitantur scqualitatem, et bonum opus Dei.
, utrum impleant, comprebendere non possumus : imo 51. Quamobrera ut nos ad propositura, propler
quod non mipleant fortasse comprehendimus ; et quod Iwc stint dicla , rcferamus , hi numeri ralionis
lanien in quantuni imitantur, pulchra esse in suo ge- pulchritudinc prsemincnt, a quibus si prorsus abscin-
«erc et ordine suo, negare non possumus. dcremur, cum inclinamur ad corpus, progressores
CAPUT XI. — Inferioribus non offendi, solh superio- numeros sensuales non modiiicarent: qui rursus mo-
ribus numerisdelectari convenit. Dijferenliaphanla- vendis corporibus agtint sensibiles temporum pul-
simet phantasmalis. chritudines : atque ila sonanlibus obvii etiam occur-
29. Non ergo invideamus inferioribus quam nos sorcs numeri fabricantur; quos omnes impelus suos
sumus , nosque ipsos inler illa quae iufra nos sunt, eadem anima excipiens , quasi mulliplicat in seipsa,
et illa quaesupra nos sunt, iia Deoet Domino nostro et rccordabiles facit: quse vis ejus memoria dicitur,
opitulante ordinemus, ut inferioribusnon offendaniur, magnum quoddamadjulorium in hujus vilsenegolio-
solis aulem superioribus delectemur. Delectatioquippe sissimis aciibus,
: quasi pondus est animee. Delectatio ergo ordinal ani- 52. Heec igitur memoria quaecumque de motibus
mam. Vbi enim erit thesaurus tuus, ibi eril el cor tuum animi tenet, qui adversus passiones corporis acli
(Matth. vi, 21):ubi delectalio, ibi thesaurus : ubi sunl, ftt.-na.nUigroecevocautur; nec invenio quideas
autem cor, ibi bealitudo aut miseria. Quoevero supe- laline malim vocarc : quas pro cognitis habere atque
riora sunt, nisi illa in quibus summa, inconcussa , pro perceptis opinabilis vita est', constitula in ipso
incommutabilis, oeterna manet eequalitas? Ubi nul- erroris introitu. Sed cum sibi isli motus occursant, et
litm' est lempus, quia nulla mulabilitas est; et unde tanquara diversis et repugnantibus intentionis flatr-
tempora fabricantur et ordinantur et modificanlur bus sestuant, alios ex aliis motus pariunt; non jam
setcrnitalem imitanlia, dum coeliconversio ad idem eos qui tenenfur ex occursionibus passionum eorporis
redil', et cceleslia corpora ad idem revoeat, diebus- impressi de sensibus, similes tamen tanquam imagi-
que et mensibus et annis et lustris, caelerisquesidc- nurn imagines, qusephanlasmaia dici placuit. Aliter
rum orbibus, legibus eequalilaiiset unitatis et ordi- enim cogito palrem meum quem ssepe vidi, aliter
nationis oblemperal. Ita coelestibuslerrena subjecla, avum quem nunquam vidi. Horum primum pliantasia
orbes temporum suorum numerosa successione quasi est, allerum phantasma. lllud in memoria invenio,
carmini universilatis associant. hoc in eo motu animi, qui ex iis ortus est quos habet
50. In quibus muila nobis videntur inordinata et memoria. Quomodo autem oriantur hsec, et invenire
perlurbata, quia eorum ordini pro nostris meritis et explicare difficileest. Arbitror tamen, quod si nun-
assuli sumuss, nescienles quid de nobis divina pro- quam httmana corpora vidissem, nullo modo ea pos-
sem visibili specie cogitandofigurare. Quod autem ex
legilur,spatiumtacilurnilalis;ubi substituimusex Mss.,la-
citisnutibus.
<Am.Er. et pluresMss.,ad diemredit. Et infraiidemha- serta vocaiie, feeitassueli.videlibrumde VeraReligione,
bent Mss.,ad aktn revocut.raulo postin editislegitur,stde- cap.22, n. 43, ubirem eamdeminculcansAugustinus,«See-
rum ordinibuslegibusquc.AtinMss.,sidenimorbibus,legi- culorum, ait, paiies damnationefaclisumus.»
1 Plurimum
busque. hicvariantlibri.ElquidemeditioLov.habet,
2 Linriscriptiet excusiferunt, assueiiswnus.Sedincun- procertis opinatkvisaest.At Am.Er.et alicniolMss.,opina-
ctanterlegendum,assulisumus,ut inCorbeiensicodieefd- bilisvita cst, AliiMss.,opinabiihvia est.QuiaaoAeaxatafOpi-
eebaturautequampassusessetsecundammanura,qus in= iusm, vel opinalius,
eo quod vidi facio, memoria facio : et lamen alitid si poles. Non enim in corporum formis pulas, quas
est in memoria invenire phantasiam, aliud de memo- liquido examine oequalesnunquam dicere audebis:
ria facere phantasma. Quaeomnia vis animaepolest. aut in tcmporum inlervallis, in quibus similiter
Sed vera etiam phantasmala habere pro cognitis, utrum sit aliquid aliquanto quam oportet productius
summus error est. Quanquam sit in utroque genere vel correplius quod sensuin fugiat, ignoramus. Illam
quod nos non absurde scire dicaraus, id est, sensisse quippe ajqualitalem quocroubi esse arbitreris, quam
nos lalia, vel imaginari nos lalia. Patrem denique me intuenles cupimus oequaliaesse quscdamcorpora vel
habuisse ct avum, non temere possum dicere : ipsos corporum motus, el diligeniius consideranles eis
aulem esse quos animus raeus in phantasia vel in fidere non audemus. D. Ibi puto quod est corpori-
phanlasmate tenet, dementissime dixerim. Sequun- bus excellentius; sed utrum in ipsa anima, an eliam
lur atilem nonnulli pbantasmala sua lam proscipites, supra animam nescio.
ut nulla sit alia maleries omniu.m falsarum opinio- 55. Jlf.Si ergo quaeramusartern istam rbyihmicam
num, quam habere phanlasias vel phantasmata pro vel metricam, qua utuntur qui versus faciunt, puiasne
cognitis, quaecognoscunturpcr sensum l. Quare his habere aliquos numeros, secundum quos fabricant
potissimumresislamus, neceis ita meniem accommo- versus? D. Nihil aliud possum exislimare. Jlf. Qui-
demus, uldum in his est cogitatio, inielligenlia ea cumque isti sunt numeri, praeterire tibi videntur cum
cerni arbitremur. vcrsibus, an manere? D. Manere sane. Jlf. Consen-
55. Cur aulem si hujusmodi numeri qui flunt in licndum est ergo, ab aliquibus manentibus numeris
aniina rebus temporalibusdedita, habent sui generis prsetereuntesaliquosfabricari? D. Cogit me ratio con-
pulchritudinem, quamvis cam transeundo actitenl, senlire. Jlf. Quid? hane arlem num aliud putas quam
invideathuic pulchritudini divina providentia, quoe affeclionem quaradam esse animi artificis? D. Ita
de noslra pcenalimoiialilate formatur, quamjusiis- credo. Jlf. Credisne hanc affectionemeiiam esse iu eo,
sima Dei lege meruimus : in qua lamen nos nou iia qui hujus artis imperitus est? D. Nullo modo. Jlf.
desernit, ul non valeamusrecurrere, et a camalium Quid? in illo qui oblitus esl eam? D. Necin illo qui-
sensuumdelectatione, misericordia ejus manum por- dem, quia et ipse iuiperitus est, eiiamsi fuit peritus
rigenlc , revocari. Talis enim delectatio vehementer aliquando. M. Quid? si eum quisquam interrogando
infigit meraoriaequod trahit a lubricis sensibus. Hsec cominemorel? remigrare ad etim putas illos numeros
autem animsc consuetudo facia cum carne, propter ab eo ipso qui inlcrrogat; an illum intrinsecus apud
carnalem afleclionem, in Scripluris divinis caro no- mentem suam movere se ad aliquid, unde sibi quod
minatur. Haccmcnti obluctatur, cum jam dici potest amiserat redhibeatur? D. Apud semetipsumputo id
apostolicum iilud: Menleserviotegi Dei, carne aulem agere. Jlf. Num eliam qusecorripiaiur syllaba, quseve
legi peccali(Rom. vu, 25). Scd in spiritualia mente lirodttcatur si penitus excidit, conimorierieum itiler-
suspensa alqtie ibi flxa ct manente, etiam liujus con- rogando arbitraris ; curn hominum prisco placilo et
suetudinis impetus frangitur, el paulalirarcpressus consuetudine, aliis minor, aliis major mora syllabis
exslinguitur. Majorenini crat cum sequeremur ; non data sit? Nam profeclo si natura vel disciplina id
tamen omnino nuUus, sod certe niinor est cum eum fixumesset ac stabiie, non recentioris leraporis docli
refrenamus, alque ita certis regressibus ab omni homines noimullas produxissent qnas corripuerunt
lascivienlemotu , in quo defeciusesseniiaeest animoe, anliqui, vel corripuissent quas produxerunl. D. Puto
deleclatione in ralionis ntimeros resiituta ad Deum et hoc posse, quoniam quanlumvis quidque excidal,
tota vita nostra convertitur, dans corpori numeros potesl inlerrogalionecommemorante redire in nienio-
sanitalis, non accipiens inde loetitiam; quod cor- riam. Jlf. Mirumsi opinaris, quovisiulerrogante posse
rupto exteriore honiine, et ejus in roeliuscommuta- te recordari quid anie annum ccenaveris.D. Fateor
tione contingel. me non posse, nec illum jam exislimo de syllabis
oblitus est, interrogaudo
CAPUTXII. — De numeris spirilualibus el wternis. posse, quarum spatia penitus
admoneri. M. Cur ita, nisi quia in hoc nomine quod
54. Excipit autem memoria non solum carnales Italia dicitur, prima syllaba pro voluntale quorum-
molus animi, de quibus numeris supra jam diximus; dam horainum corripiebatur, et nunc pro aliorum vo-
sed etiam spirituales, de quibus breviter dicam. Quo luntale producilur? Ut aulem unum et duo non sint
enim simpliciores sunt, eo verborum minus, sed plu- tria, el ut duo uni non duplo respondeant, nullus
riraum serenaementis desideranl. jEqualilatem illam moriuorum poiuit, nullus vivorum potest, nullus po-
quam in senslbilibus numeris non reperiebamus cer- slerorum poterit facere. D. Nihil manifestius. Jlf.
tam et manenlem, sed tamen adumbraiam el preeter- Quid si ergo isto modo quo de uno et de duobus
euntem agnoscebamus, nusqiiamprofecioappcteret apertissime qusesivimus, csetera omnia, quoead illos
animus nisi alicttbinota esset: lioc aulem alicubi non numeros pertinent et ille inlerrogetur, qui non obh-
in spatiis locorumet tcmporum ; nam illa tument, et viscetido, sed quia nunquam didicit, imperilus est?
isla praetereunt. Ubi ergo censes, respoiide, quseso, nonne etim censes sirailiter hanc ariem exceptis syl-
labis posse cognoscere?D. Quis dubitaverit? Jlf. Quo
1 A plerisqueMss.absuntislhsecverba: Quamhabere se etiam istum molurum putas, ut menli
phantasiasvelphaniasmatapro cogniiis,quwcognoscuntur igitur
pcrsensum. ejus imprimantur hi numeri, et illam faciantaffeetio"
U85 DE MUSICA,S. AUGUSTINI 1184
nem qure ars dicitur ? an huic saltem ille inlerrogator tamen quanto minus pulchra sint quam ma quaep!u-
eos dabit? D. Eo modo eliam islum arbitror apud ribus placent. Nam ea neminem amare manifestura
semetipsum agere, ut ea quac interrogantur, vera esl, quorum fceditatesensus offendilur. D. Iia est, ut
esse inlelligat atque respondeat. dicis. Jlf. Hsec igitur pulchra numero placent, in quo
56. Jlf. Age, nunc dic mihi utrum lii numeri de jam ostendimus eequalitatem appeti. Non enim hoc
quibus sic quaerilur, commuiabiles esse libi videan- tanlum in ea pulchritudine quoe ad aures perlinet,
tur. D. Nullo modo. Jlf. Ergo seternos esse non negas. atque in motu corporum cst, invenitur, sed in ipsis
D. Imo faleor. Jlf. Quid? metus ille non suberit, ne ali- eiiam visibilibus formis, in quibus jam usilatius dici-
qua nos in eis insequalilasfallat[ ? D. Nihil me omnino lur pulchritudo. An aliud quam aiqualitaiem nuniero-
est de istorumsequalitatesecurius. Jlf. Unde ergocre- sam esse arbitraris, cum paria paribus bina membra
dendum est animse tribui quod aeternuraest et incom- respondent: quoeautem singula sunl, medium locum
mutabile, nisi ab uno snierno et incommulabiliDeo? tenent, ul ad ea de utraque parte paria intervalla
D. Non video quid aliud credi oporteat. Jlf. Quid tan- servenlur? D. Non aliter puto. Jlf. Quid in ipsa luce
dem? illud nonne manifestum esl, eum qui alio invisibili quaeomniiim colorum habel principatum, nam
terrogante sese inlus ad Deum movet, ut verum el color nos deleclat in corporum formis; quid ergo
incommutabile intelligat; nisi eumdem motum suum aliud in luce et coloribus, nisi quod nostris oculis
memoria leneat, non posse ad intuendum illud ve- congruit, appetimus ? Etenim a nimio fulgore aversa-
rum, nullo exlrinsecus admonente revocari ? D. Ma- mur, et nimis obscura nolumus cernere, sictit etiam
nifestum est. iu sonis et a niniium sonanlibus abhorrcmus, et quasi
CAPUTXIII. — Anitnus unde fil ul a veritate incom- susurranlia non amamus. Quod non in leinportim in-
mutabiliavertatur. tervallis est, sed in ipso sono, qui quasi lux est talium
numerorum, cni sic est contrariuin silentium, ul co-
57. Jlf. Qusero ergo quonam isle ab hujuscemodi loribus lencbrae. In his
ergo cum appetimus conve-
rerum contemplatione discedat, ut illum ad eam ne- nienlia pro naluroe noslrae modo, et inconvenientia
cesse sit memoria revocari. An forte in aliud intenlus
animus tali reditu indigere putandus est? D. Sic exi- respuimus, quoealiis tamen animalibusconvenire sen-
nonne hic etiam qttodain oequaliiatisjure Ise-
slimo. Jlf. Yideamus, si placet, quid tantum illud sit timus, cum
tamur, oceultioribus modis paria paribus tributa
quo possit inlendi, ut ab incommulabilis el summae esse cognoscimus? Hoc in odoribus et in saporihus,
eequalitaliscontemplatione avertatur. Nara tribus ge- et in
neribus amplius nihil video. Aut enim ad aliquid par tangendi sensu animadverlere licet, queelongum
est enucleatius persequi. sed explorare facillimum :
ad
atque ejusmodi aliud se inlendit animus, cum hinc nihil enim est horum sensibiliuin, quod nobis non
avertitur, aut ad superius, aul ad inferius. D. De cae- aut simililudine placeai. Ubi atitem sequa-
teris duobus quserendum est: nam quid sil superius oequalitale litas aut similitudo, ibi numerositas; nihil est quippe
oeteriia oequalitatenon vidco. Jlf. Videsneillud, obsc- lam
sequaleaut simile quam uiium et unum : nisi quid
cro, quidnam par ei csse possit, quod tanien aliud habes ad hsec. D. Omnino assenlior.
sil? D. Ne id quidem video. Jlf. Restat ergo ul quse- .-'9.Jif. Quid? superiorilla tractaiio nonne persuasit
ramus, quid sit inferius. Sed nonne libi prius ipsa nobis agere hsec animam in corporibus, non a
aniraa occurrit, qusecerle sequalitatemillaminccmmu- ribus corpo-
pali? D. Persuasit sane. Jlf. Amor igitur agendi
tabilem esse contttetur, se autem agnoscit mutari eo adversus succedentes
passiones corporis sui, avertit
ipso quodalias hanc, aliasaliudinluetur; ethocmodo animam a conlemplatione aeternorura, sensibilis vo-
aliud atque aliud sequens varietatem lemporis opera- cura ejus avocans inlentionem : hoc autem
Juptatis
tur, quaein selerniset incommutabilibusnulla esl? D. agit occursoribus numeris. Avertil eliam amor de
Assentior. Jlf. Ha'.cigitur affectio animaevel motus,
corporibus operandi, ct inquielam facil: hoc aulcm
quo intelligit aeterna, et his inferiora esse lcmporalia, agil progressoribus numeris. Averfunt phantasiae al-
eliam in seipsa; et hsec appelenda polius qusesupe- : el haecagit recordabilibusnumeris.
que phantasmala
riora sunt, quam illa quaeinferiora sunt novit: nonne Averlit
denique amor vanissima? cognitionis talium
tibi prudentia videlur? D. Nihil aliud videtur. rerum : el hoc agit sensualibus numeris, quibus in-
58. Jlf. Quid illud? num minus consideraiidum pu- sunt arlis imitatione gaudentes:
quasi regulaequeedam
tas quod nondum in ea simul est oelernis inhaerere, et ex his curiosilas nascitur
ipso cureenomine inimica
cum jam in ea sit nosse his esse inhacrendum?D. Imo
securitali, et vaniiate impos verilalis 1.
maxime ut id consideremuspelo, et unde accidal scire 40. Generalis vero amor actionis, quee avertit a
cupio. Jlf. Facile id videbis, si animadverteris quibus vero, a superbia proflciscilur, quo vitio Deum imilari,
rebus maxime animum soleamus inlendere, et ma-
quam Deo servirc aninia raaluit. Recte itaque scri-
gnam curam exhibere : nam eas opinor esse quas plum est in sanctis Libris : Itnlium superbiwhominis
mulmm amamus : an tu alias opinaris? D. Nullas
alias. M. oro num amare apostatare a Deo; et, Initium otnnh peccati supcrbia,
equidem Dic, te, possumus Non potuit autem melius deraonstrari quid sit super•
nisi pulchra? Nam elsi quidam videnlur amare defor-
bia, quam in eo quod ibi dictum esl : Quid superbit
mia, quos vulgo Groeci aKnfiopD.ov; vocant, interest
1 sicmelioresMss.AtAm.et Er.habent:Etsanilalisinops
*t,ov,; ivosin eiswqualitasfallat.SexMss.,inwqualilas. wilatisque. Lov.:Et vanilasopposilaveritali.
U8S LIBER SEXTUS. H86
lerra el cinis, quoniamin vha sua projecil intima sua? CAPUT XIV. — Ad Dei amoremprovocaturanima ex
(Eccti. x, 14,15, 9,10.),Cum enim anima per seipsam numerorum el ordinis rationequam in rebus diligit.
nihil sit; noii enim aliler essct commulabiiis, el pale- 45. Jlf. Quid ergo reslat? An ut, quoniam sicut po-
rcltir delectum ab essentia : cura ergo ipsa per se tuimus inquinationem et aggravationem animac con-
nihil sit, quidquid autem illi esse est, a Deo sit; in sideravimus, videamus quaenam illi aciio divinitus
ordine suo manens, ipsius Dei prscsentia vegelalur in imperetur, qua purgata atque exouerata revolet ad
mcnte atque conscientia. Itaqtte hoc bonum habet quietern, el intret in gaudium Dominisui?D. Ita fiat.
iniiinum. Quare superbia intumescere , hoc illi csl in Jlf. Q. id me puias hinc diutius debere dicere, cum di-
eslima progredi, el ut ita dicam, inanescere, quod cst vinae Scriplurse tot voluminibus et tania auctoritale
niinus minusque esse. Progredi autcm in exiima, quid et sanctitate praeditis, nihil nobiscumaliud ag3nt, nisi
est aliud quam iulima projicere ; id csl, longe a se fa ui diligamus Deum el Dominum nostrum ex loto
cere Deum, non locorum spatio, sed menlis afTeciti? corde, ex tofa anima, etex tota mente; et diligamus
41. Iste aulem animse appetitus esl sub se habere proximum nostrum tanquam nosmelipsos? Ad hunc
alias animas ; non pecorum , quas divino jure con- igifur finem si omnes illos humanee actionis molus,
cessum esl, sed rationales, id est, proximas suas, et numerosque referamus, sine dubitatione mundabi-
sub eadem lege socias atque consorles. De his auiem mur. An aliud existimas ? D. Nihil equidem aliud. Sed
appetit operari anima superba , et tanto excellentior quam hoc auditu breve est, lam faclu difficile alque
videlur hsec actio quam illa de corporibus, quanto arduum.
anima omnis omni corpore est melior. Sed opcrari de 44. Jlf. Quid ergo facile est ? an amare colores, et
aniinis ralionalibus, non per corpus, sed per seipsum, voces, et placenlas, et rosas, et corpora Ieniler mol-
solus Deus poiest. Peccal.orum tamen condilione fit, lia ? hoeccineamare facile est animoe, in quibus nihil
ut pcrniiltantur aniinse de aniinis aliquid agere, si- nisi aequalilatera ac simililudinem appelit, et paulo
gnificando eas moventes per allerntra corpora, vel diligentius considerans, vix ejos extremam umbram
naueralibus signis, sicut est vullus vel nutus, vel pla- vestiginmque cognoscit; et Deum amare difficile est,
citis, sieul sunt verba. Nam et jiibentes et suadenles quem in qnanium potest, adlmc saucia et sordida co-
sisjnis agunl, el si quid estaliud prseter jussionem et gitans, nihil in eo inoequale,nihil sui dissimile, nihil
suasionem, quo aniinse de animis vel cum animis ali- disclusum locis, nihil variatum lempore suspicalur?
quid agunt. Jure autem secutum est, ut quoesuperbia An exstruere moles aedificiorum,et hujuscemodi ope-
ca-teris excellere cupierunt, nec suis parlibus alque ribus delectat extendi, in quibus si numeri placent
corporibus sine difficultaleet doloribus impercnt, par- ( non enim aliud invenio ) quid in Iiis oequaleac si-
thn slullaein se, partim morialibus membris aggra- mile dicitur ', quod non deridcat raiio disciplinoe?
valae. Et his igilur numeris el motibus quibtis animae Quod si ila est, cur ab illa verissima a?qualitalisarce
ad animas agunt, honores laudesque appe(endo aver- ad ista delabitur, et ruinis suis lerrenas machinas
tuntur a perspectione pureeillius el sincereeveritalis. erigit? Non hoc promissum cst ab illo qui fallere
Solus enim honoral Deus animam beatam faciens in ignorat. Jugutn enitn meum, inquit, leveest (Matlh. xi,
occulio coram se jusle et pie vivenlem. 50). Laboriosior est hujus mundi araor. Quod enim
42. Motus igilur quos exserit anima dc inhoerenti- in illoanima quserit, conslanliamscilicet sefernitatem-
bus sibi, et subditis animis, progressoribus illis sunt que, non invenit: quoniam rerurn transilu completur
'
similes; agit enim lanquam de corpore suo. Illi aulem inliraa pulchriludo, el quod in illa iinitatur coustan-
naotus quos exseril, aggregare sibi aliquas velsubdere liam, a summo Deo per animam trajicitur : quoniam
cupiens, in occursorum numero depulantur. Agit prior est species tanlummodo tempore commutabilis,
enim tanquam in sensibus id moliens, ut unum secum quam ea quae el tempore et locis (c). Sicut itaque
fiat, quod velut extrinsecus admovetur, et quod non prscceplum est animisa Dominoqtiid diligant, ita per
potest repellafur. Et hos ulrosque molus excipit me- Joannem aposlolum quid non diligant. Nolite, inquit,
moria, et recordabiles facit, simili modo in phanlasiis diligeretnunditm; quia omnia quwin mundo sunt, con-
et phantasmatibus aclionum lalium luraultuosissime cupiscenliacarnis est, et concupiscenliaoculorum, et
exicsluans. Nee illi tanquam examinalores numeri ambilioswculi (I Joan. n, 15, 16).
desunt, qui senliatil quid in his actibus commode sive 45. Sed qualis libi homo videtur, qui omnes illos
incommodemoveatur, quos item sensuales appellare numeros qui suntde corpore, el adversus passiories
non pigeat, quia sensibilia signa sunt qtiibus hoc modo corporis, et qui ex his memoria continentur, non ad
aniinoead animas agunt. His tot el tanlis inlentioni- carnalcm voluplatem, sed ad salulem lanium corporis
bus anima implicata, quid mirum, si a coniempla- refert: omnesqiie illos qui de adjunctis animis ope-
lione veriiatis avertitur ? Et quantttm quidem ab his ranttir, vel qui ad adjungendas exserunlur, et qui ex
respirat videt illam ; sed quia nondum eas evicit, in his inlncreiit liicmorise, non ad superbam excellen-
illa manere non sinitur. Ex quo fit ut non simul ha- liam suam , scd ad ipsarum animarum utilitatem re-
beat aniina nosse iu quibus consistendum sil, etposse
1Er. et Lov.:in quibusquidnki Nonenim
consistere: sed numquid lu forle adversus heec?D. Ni- aliud invenk quoa in his wquaknumeriplacent?
ac similedicatur. Elegi-
hil cst quod conlradicere audeam. muslectioneinmanuscriptorum.
(«) Vid.Refract.lib. 1, cap, U, n. 4.
1187 DE MUSICA,S. AUGUSTINI im
digit: illis cliam qui in utroque genere quasi mode- sus quamlibet produclius pronuntiatus, non amissa
ralores exploratoresque caetcrorum transeunlium in regula simpli etdupli, nec nomen amittil: at iliever-
sensu prsesident, non ad superflttam vel perniciosam sus qui pyrrhichiis pedihus constat, pattlalim addita
curiositalem, sed ad necessariam probaiionem vel im- prontintiandi mora, fil repenle spondiacus, si non
probationem utitur; nonne et istos omnes numeros grammaticam , sed musicam consttlas. At vero si da-
agit, et nullis eorum laqueis iinplicatur? Quandoqui- clylicusautanapaestieus sit, quoniam longsemixtarum
dem et salutem corporis ul non impediaiur cligit, et brevium comparatione sentiunlur, qualibet mora pro-
omnes eas actiones ad uliliiatem proximi revocal, nuntietur, servat nomen suum. Quid addilamenta se~
quem propler communis juris naiurale vinculum tan- mipedum non eadcm Iege in capile qua in fine ser-
quam seipsura diligcre jussus est.. D. Magnumquem- vanda, nec omnia quamvis ad eumdem plausura
dam viruni et vere humanissimum proedicas. coapientur, adhibcnda? quid duarum aliquando bre-
46. M. Non igiiur numeri qui sunt infra raiionem vium polius, qttam unius longas in fine posiiio? nonne
et in suo genere pulcbri sunl, sed amor inferioris pul- ipso sensu niodificantur? Ncc in liis aequalitatis nu-
chriludinis animam polluit : quae cum in illa non merus, cui nihil deperit, sivc illud sivealiud sit, sed
modo sequalitatem, de qua pro suseepto opere salis ordinis vinculum reperilur. Longum esl percurrere
dictum esl, sed etiam ordinem diligal, amisit ipsa or- caetcra ad earadem vim perliiientia in numeris lempo-
dinem suum; nec lamen excessil ordincm rerum, rum. Sed nempe etiam formas visibiles scnsus ipse
aut pronas conlra quam decet, autcapile
quandoquidem ibi est, el ita est, ubi esse, et quo- aspernatur,
modo esse tnles, ordinatissimum est. Alitid enim est deorsuui, et similia, in quibus non insequalitas, ma-
tenere ordinem, aliud ordine leneri. Tenei ordh-iem, nente parlium parililaie, sed perversilas improbalur.
Postremo in omnibus scnsibiis et operibus noslris,
soipsa tola diligensqtiod snpra se est, id est Deum,
socias autem animas lanquam scipsam. Hac quippe cum insoliia pleraque, et ob hoc injucunda quibusdam
dilectionis virtule inferiora ordinal, ncc ab inferiori- gradibus appelilui nostro eonciliamus, et ea primo
bus sordidaiur '. Qttod aulem illam sordidat, non lolerabiliter, deindo libenler accipimus; nonne orditie
est malum, quia etiam corpus crcatura Dei est, et conieximus volupialem, et nisi priora mediis, et rae-
dia postremis concordilcr nexa sint, abhorremus?
specie sua quamvis infima decoratur, sed proe aniniso
48. Quamobremneque in voluplate carnali, neque
dig-nitateeontemnilur ; sicmi auri dignitas, etiam pur-
gatissimi argenti commixiione sordcscit. Quapropier in honoribus el laudibus hominurn , neque in eorum
2
quicumque de nostra quoque poenali morlalitale "exploralione quse forinsecus corpus attingunt, noslra
numeri faeli sunt, non eos abdiccmus a fabricatione gaudia collocemus, liabenlesininlimoDeum, ubi cer-
divinoeprovidentioe, cum sint in gencre suo pulchri. tum est et incommuiabile omne quod amamus. Ita fit,
utet cum adsunt hsec temporalia, non tamen eis im-
Nequeamemus eos, ut quasi perfruendo lalibus beati
efficiamur. His eienim, quoniara lemporales sunt, lan- plicemtir, et sine sensu doloris quseexlra corpus sunt,
absint: ipsum autem corpus, aut nullo, atit non gravi
quam tabula in fluctibus, nequc abjiciendoquasi one-
sensu doloris adimaiur, el reformandum naturae suse
rosos, neque ampleclendo quasi fundalos, sed bene
utendo carcbimus. A dileclione aulem proximi lanta morte reddatur. Attentio namque animsead corporis'
quanla praccipilur, certissimus gradus fit nobis, ut ih- parfem inquieta negolia cohtrahit, el universali lege
Jisereamus Deo, et non teneattiur lantum ordinatione neglecta privali cujusdam operis amor, quod ipsum
illius, sed noslrum eliam ordinem inconcussum cerlamen ab universitale quam Deus regit non potcst
alienari. Itaque subditur legibus qui non amat leges.
tumque teneamus.
47. An fortasse ordinem non diligit anima illis eliam CAPUT XV. — Corporalesnumerospostresurrectionem
nuraeris sensualibus altestanlibus? Unde crgo prinius agel anima quiete. Vhiules qualuor quibus hk anima
pes est pyrrhichius, secundus iambus, lerlius iro- perficilur.
49. Sed si de rebus incorporeis et eodem modo se
cbeeus, et dcinceps cseieri ? Sed jure boc dixeris ratio-
nem poiius seculam esse, non sensum. Quid iiaque, semper babentibus, plerumque attentissime eogitan-
illud noune sensualibus numeris dandum csf, quod tes, si quos forfe iilo tempore agimus numeros tem-
cuni tantum temporis occupenl, verbi gratia, octo porales in quolibet corporis motu, facili sane atque
sive deambulantes, sive psallentes, pror-
longacsyllabse, quantum sexdecim breves, in eodem usilatissimo,
tamen spalio brevcs longis polius misceri exspeclant? sus nobis ignorantibus transeunt, quamvis nobis non
De quo sensu cum ralio judicat, el ei proceleumatici agentibus nulli essent : si denique in ipsis noslris
inauibus phantasmalibtts cum occupati sumus, simili-
pedes esse scquales spondeis pedibus renuntiantur,
nihiJ aliud hic valere invenit, quam ordinationis po- ter ista proetereunt agentibus nec seniienlibus nobis :
leniiam, quia nec longaesyllabaenisi brevium compa- quanto magis quantoque constantius, cum corruplibile
ratioue Iongae sunl, liec breves rursum breves sunt hoc induerit incorruplionem, et mortale hoc induerh
nisi comparatione longarum : ideoque iambicus ver- iminortalitaiem(I Cor. xv, 55), id est, ut lioe idem
planius eloquar, cum Deus vivificaverit morlalia cor-
* ItaMss.undecim.At Am.Er.et Lov.habent, ordinatur. pora nostra , sicut Apostolus dicit,
s propler spirilum
Am.elEr. eum.Mss
uti supra, n. 55: Qumde twslrapwnalimoiialitaie tnanenlemin nobis (Rotn. viu, 11) : quanto ergo tune
Lpy.,pffn7tmortfl/ttoIe.Sedmelius
pwnali;
formatur. 1 LegitUTiapIuribusSlss.r«ifemporfepar&m,.
1189 LIBER SEXTUS, 1190
magis in unum Deum et perspicuam intenli veritalem, Sed ego consulens Libros, quos nulia antecellit aueto-
ut dictum cst, facie ad faciem,numeros quibus agimus rilas, ila invenio diclum esse : Qustaleetvidele, quo-
corpora, nulla inquieiudinesenliemus, et gaudebimus? niamsuaviseslDominus (Psal. xxxni, 9). Quodaposto-
Nisi forle credendum est, animam cum de iis quoe Jus etiam Petrus sic inierposuit : Si tamen gustaslis,
pcr ipsam bona sttiit, gaudere possii, de iis ex qiiibus quoniam suavis est Dominus (lPelr. n, 5). Hoc esse
ipsa bona est, non posse gaudere. arbitror quod agifur in his virfulibus quoeipsa con-
50- Sed hsecactio qua sese anima , opilulante Deo versione animam purgaiit. Non euim anior lempora-
et Domino suo , ab amore inferioris pulchritudinis Iium rerum cxpiignaretur, nisi aliqua suavitate eeter-
exlrahil, debellans alque interficiens adversus se narum. Ubi aulem venlum fueritadillud quod canilur:
mililantem consuetudinem suam , ea vicloria irium- Fitii autem hominumsub tegminealarum tuarumspera-
plialura in semetipsade polestatibus aeris hujus, qui- bunl; inebriabunlurab ubertaledomus luw, et torrenle
bus invidentibus et prsepedire cupienlibus, evolat ad votuptaiis luce potabis cos; quoniatn apud ie est fons
suam slabilitaiem et firmamenlumDeum ; nonne libi vitw : non jam guslaiu suavem fore Dominum dieit,;
vidclur ca esse virtus quae temperaniia diciiur? D. sed vides qtioeinuiidatio et affluenlia proedicelurfon-
Agnosco et intelligo. Jif. Quid porro? curn in hoc tis xicrni; quam eliam ebriclas quocdamconsequitur:
itinere proficil, jam oeterna gaudia pra^scntientcmac quo nomine mihi videtur mirabiliter significarioblivio
pene prehendenlem, num amissiorerum lcmporalium, illa saculariiini vanilalum alque phantasmalum. Con-
aut mors ulla delerrel jam valentcm dicere inferiori- lexit deinde coclera-,etdicit: In luinine tuo videbimus
bus sociis : Bonumcst miliidissolvi,elessecumChrisio: lumen. Prwtende misericordiamliiam scienlibnsle. In
manereautemin carne, necessariumpropter vos? (Phi- lumine,seilicet in Chrisfo accipiendnm, qui Sapientia
lipp. i, 25, 24.) D. Sic existimo. Jlf. At ista cjus Dei esl, et lumen lotics appellatur. Ubi ergo dicitur,
affeclio qua null.ts advcrsitates mortemve formidat, Vidcbimus, et, scienlibusle , negari non potest fulu-
quid alittd quam fortitudo dicenda est? D. El hoc ram ibi esse prudeniiam. An videri verum bonum
agnosco. Jlf. Jamvero ipsa ejus ordinatio qua nulli animoeetsciri potest, ubi nulla prudentiaest? D. Jam
servit nisi uni Deo, nulli coaequari nisi purissimis inlclligo.
animis, nulli dominari appetit nisi naturae besliali at- 55. Jlf. Qnid? reclicorde posstinlessesinejusiiiia?
que corporca;, quae tandem virtus libi esse videlur? D. Recognosco islo noinine crebrius significarijusli-
D. Quis non inlelligat banc esse justitiam? M. Recte tiam. Jlf. Quid ergo admonel aliud propheta idcm
intelligis. conscqnentcr. cum canit : El jusliliam luam iis qui
CAPUT XVI. — De quatuor virtulibusan et quomodo reclosunt corde? D. Manifestumest. Jlf.Agedeinceps,
sint in beatis. rccordare, si placet, satis nos superius traclasse,
51. Sed illud jam qusero, cum prudentiam superius sttperbia Iabi animam ad actiones quasdam polestalis
anima suac , et universali lcge neglecta in agenda quoedam
(a) caraesse constiteril inter nos, qua intelligit
ubi ci consistendum sit, quo sese attollil per tempe- privala cecidisse, quod dicilur apostalare a Dep.
ranliam, id est, conversionem amoris in Deura, quse D. Memini vero. Jlf. Cum ergo id agit ne ulterius id
charilas dicilur, el aversionem ab hocsxculo, quam deleclet aliquando, nonne libi videtur amorem suura
etiam forliiudo et justiiia comitanlur; utrum existi- figere in Deo , et ab omni inquinamenlo lemperalis-
rnes cum ad suse dilectionis el conatus fructum per- sime et caslissimeet securissime vivere ? D. Videlur
fecia sanctificaiione pervenerit, perfecta etiam vivifi- sane. Jli. Yide eiiam quemadmodumid quoqueadjun-
calione illa corporis sui, et delelis de memoria phan- galpropheta, dicens : Nonveniat mihipes superbiw.
tasmatum lurbis, apud Deum ipsum solo Deo vivere Pedeni enim appellans discessum ipsum lapsumve
cceperit, cum impletum fuerit, quod divinitus nobis significal, a quo anima temperando , inhserens Deo
lioc modo promittitur : Dilectissimi, nunc fitii Dei vivit in seternum. D. Accipio et sequor.
sumus, el nondumapparuit quid erimus. Scimus quia 54. M. Rcstal igittir fortiludo. Sed ut temperantia
cum apparuerit, similesilli erimus, quoniamvidebimus conlra lapsum qui est in libcra voluntate ; sic forti-
eum sicuti est (l Joan. m, 2) : quscro ergo, ulrum tudo conlra vim valet, qua etiam cogi quis potest,
exisliraes has ibi virtutes quas commemoravimus, si minus fortis sit ad ea quibus evcrtatur, et miserri-
etiam tunc futuras. D. Non video, cumadversa prse- mus jaceat. Hsec autem vis decenler in Scripluris
terierinl, quibus oblucialur, quomodo aut prudentia manus nomine significari solet. Qui porro hanc vim,
ibi esse possit, quse non eligil quid sequatur nisi in nisi pcccaioies conantur inferre? Quod tunc per id-
adversis ; aut temperantia , quse amorem non avertit ipsurn ! commnnilur anima, et custodilurfirmamenfo
nisi ab adversis; aut fortitudo, quoe non toleral njsi Dei, ut hoc illi nullo modo undecumque possil acci-
adversa ; aut jusiiiia, quoenon appelit scquaribeatis- dere ; poteniiam quamdam slabilem, et, ut ita dicam,
simis animis, et inferiori naturse dominari, nisi in irapassibileragerit, quae, nisi quid tibi displfcet,recle
adversis, id est, npndutn assecula idipsum quod fortitudo nominatur, et cam dici arbitror cum adjun-
appelif. gitur : Neque manus peccalorum ditnoveattne (Psal.
62. Jlf. Non usquequaque absurda est responsio 1 ita editioneset meliorisnolajMss.Porroineditis non-
tua; el quibusdam dociis visum hoc esse, non nego. nullis halielurz.Quodautem contraid ipsum comnuaiilur
auma.
(a) cap^45f&T,
1191 DE MUSICA, S. AUGUSTJNl 1192
xxxv, 8 -12). lest; el ipsa extrema non poterat de nullo '? Imo et
55. Sed sive hoc sive aliud in his veibis intelligen- •arboris locales numeros, lemporales numeri anlece-
dtim sit, lu negabis in illa perfeclione ac beaiilafe dant necesse est. Nullum est enim slirpium genus
animam conslitulam , et conspicere veritatcm, el im- quod non cerlis pro suo semine dimensionibus lem-
maculaiam manere , el nihil raolesiiaepali posse , et pornm et coalescat, et germinet, et in auras cmicet,
uni Deo subdi, caeleris vcro superemincre naluris ? et folia explicet, et roboretur, et sive fiuctum, sive
D. Imo aliter eam perfeelissimam et beatissimamesse ipsius Iigni occultissimis numeris vini rursus seminis
posse non video. Jlf. Heecergo conicinplatio, sanclifi- referat: quanto magis animaliura corpora , in quibus
calio, impassibililas, ordinatio cjus, aut ilbe sunt intervalla membrorura numerosara parililaiem multo
qualuor virtules perfectaealque consuinmatae; aut ne magis aspeclibus offerunt? An ista de elemcriiis fieri
de nominibus cum res conveniant, frustra laborcmus, possunt, et ipsa elementa non poluerunt fieri de nihU
pro istis virtulibus, quibus cdnstilula in laboribiis lo? Quasi vero quidquam sit in eis vilius et abjeclius
utitur anima, tales queedampotentiaein eeterna ei vila quam lerra est. Queeprimo gencralem speciem cor-
sperandae sunl. pcris habet, in qua unitas quaedamet numeri et ordo
CAPUT XVII. — Quodpeccalrixanima numeros agat, esse convincilur. Namque ab aliqua impeiiili nota s
el numeris agalur. Conclusiooperis. in longiiudinem necesse est porrigatur quselibet ejus
56. Nos lanluni meminerimiis, quod ad susceplam quautumvis parva parlicula, tertiam latitudinem su-
preesentem dispulationem maxinie perlinet, id agi per mat, ct quariam altiludiiiem qua corpus impletur.
provideuliam Dei, per quam cuncla creavit el regit, Unde ergo iste a primo usque ad quartum progressionis
nt eliam peccatrix et serumnosaanima numeris aga- niodus? Undeel sequalilas quoque parlium, quae in
tur, el numeros agat usque ad inflniam carnis corru- longiludine et lalitudine et alliludiiie reperitur? Unde
plionem : qui certe numeri minus minusque pulchri corralionalitas qusedam(ila euim malui analogiam vo-
esse possunt, penitus vero carere pulchritudine non care), ut quam rationem habel longitudo ad imperli-
possunt. Deus autem summe bonus, el summe justus, lem notam, eamdem latitudo ad longitudinem, et ad
nulli invidet pulchriiudini, quaa sive damnatione latitudinem habeal altiludo? Unde, quaeso, isla, nisi
aniinoe, sive regressione, sive pcrmansione fabricatur. ab illo summo alque oeterno principatu numerorum
Numerus aulem et ab uno incipit, el sequalitale ac siet similitudinis et oequaliialis el ordinis veniunt?
mililudine pulcher est, el ordine copnlatur. Quamob- Alqui haec si terree ademeris , nihil erit. Quocirca
rem quisquis fatelur nullain esse naluram, quaenon omnipotens Deus terram fecit, et de nihilo terra facta
ut sit quidquid est, appclat unitatem, suique similis est.
n quantum potesl esse conetur, atque ordinem pro- 58. Quid porro? ipsa species qua item a cseterisele-
prium vel locis vel leraporibus, vel in corpore l quo- menlis terra discernitur, nonne et unum aliquid quan-
dam Iibramenlo salulem suam leneat : debel fateri tum accepit ostentat, et nulla pars ejus a loto esl dis-
ab uno principio per eequalemilli ac similem speciem similis, et earumdem parlium connexione aique con-
divitiis bonilalis ejus . qua inler se unum el de uno cordia suo genere saluberrimam sedem infimam tenel?
unuiii charissima 2, ut ita dicam, cbarilale junguntur, Cui superfunditur aquarum natura, nitens et ipsa ad
omnia facta esse alque condiia quscctimque sunt, in unitatem, speciosior el perlucidior propter majorem
quaiilumcuiuqiie sunt. similitudinem pariium, et custodiens locum ordinis
57. Quare ille versus a nobis proposilus, Dcuscrea- et salutis suoe.Quid de aeris natura dicam, mulio fa-
tor omnium, non solum auribus sono numeroso , sed ciliore complexu ad unitaieni nitente, et lanto specio-
niulio magis est auiinoa sentenlise sanitale et verilale siore aquis, quam illseterris suut, tantoque superiore
gralissimtts. Nisi fprte rnovel le larditas eorum, ut ad salulenis? Quid de cceli supremo ambitu, quo
itiilius loquar, qui negatit de nihilo fieri posse aliquid, tota universitas visibiliuin corporum lerminalur, et
cuni id omnipotens Deus fecisse dicalur. An vero fa- summa in hoe genere species, ac saluberrima loci
ber potest rationabilibus numeris qui sunt in arte excellentia? Isla cerle orania quse carnalis sensus mi-
ejus, sensuales numeros qui sunt in consueludine nisterio nuineramus,etqusecumquein eis suut, Iocales
ejus operari; et sensualibus numeris progressores numeros qui videnlur esseinaliquo slatu, nisi prsece-
illos quibus niembra in operando movet, ad quos jam dentibus intimis et in silenlio leniporalibus numeris
intervalla lemporum periinenl, et his rursus formas quisunt in motu, nec accipere illos possunt, nec lia-
visibiles de ligno fabricari, locorum intervallis nume- bere. Illos itidem lemporum intervallis agilcs prsece-
rosas : el rerum naliira Dei nulibus serviens, ipsum ' Expungendaviderelurparticulanegans,nisi exstaretin
lignum de terra et cseteris elementis facere non po- Mss.a quil>uslamen cumabsint sequentiaverba, scilicet,
et exlrema non poterat de nutlo,fatemur noa tantam
'Er. et Lov.,ineorporesquodamtibramento.AliquotMss., iis ipsandemesse tribuendamhoc loco,qui librariorumlapsu
in corporeoquodam. At Am. et codices pierique veteres vilialussit.
praeferunt, in corpore quodam: quodmagisprobamus. s Lov.,imparili nota.Et rursum inferius, imparikmno-
2 Insiguior isle de Trinitate locusin editionibusEr. et Er. cumaliquotMss.,imperliliet im»
Lov.necnouin recenlioribusaliquolMss.ita corruptelegi- tam.sedmeliusAm.et
: nam hic nominenoiai iutefligiturpuuctumseusi-
tur: Qua inler se unum et duo charissima, ut ita dkam. pertilem unde liaea ducitur; quodin librode QuantitateAni-
In editioneautem Am.: Qua interse unumet de uno unum gnum cap. 11, n. 18, sicdefinitur: «uotasine partibus.»
charisma: et ul ita dkain. uedintegravimustotumad li- mae, s hov.:El tantospecioskre,quantospecioskresaqumsunt
t>rogTotoresoptimaenohe. terris,quantoquead superiorentsalutemaitior(erra niHtttr,
H93 DE MAGISTRO,S. AUGUSTINILIBER UNUS. 1194
• dit et modificatvitalis motus, serviens Dominorerum consubstaniialem et incommulabilem
Trinitatem, ex
omnium, non temporalia habens digesta intervalla quo omnia, per quem omriia,in quo omnia duorum Te-
numerorum suorum, sed tempora ministranle poten- stamentorum auctoritalem secuti venerantur et colunt
tia; supra quam ralionales et intellecluales numeri eamcredendo,sperandoeldiligendo. Hieniranonscin-
beatarum animarum atque sanciarum, legem ipsam lillantibus humanis raliocinationibus, sed validissimo
Dei, sine qua folium de arbore non cadil, el cui nostri el flagrantissimocharitatis ignepurga.aur.Nosautem
capilli numerati sunt, .mlla interposita natura exci- dum negligendos esse non existimamus quos huretici
pientes, usque ad lerrena et inferna jura transmit- rationis ct scientise fallaci pollicitatione decipiitnl;
tunl (a). tardius incedimus, consideraiione ipsarnm viarura,
CONCLUSIO OPERIS.
quam sancti viri qui eas volando non dignantur at-
59. Quse polui et sicut potui de lantis lanlillus te- tendere. Quod tamen facere uon auderenms, nisi mul-
cum contuli. Sermonem autem hunc nostrum manda- tos pios Ecclesioecaiholica?mairis oplimse (ilios, qui
tum litteris si qui legunt, scianl multo infirmioribus puerilibus sludiis loquendi ac disserendi facuhaiem
hoecesse scripta, quam sunt illi qui unius summiDei quanlum saiis est consecuii esscnt, eadem refellen-
(fl)Vid.Itetract.lib. 1, cap. 1, n. 4. doruni hseieticorum necessitatefecisse videremus.
ADMONITIO
DE SEQUENTE LIBRO DE MAGISTRO.
Opuscuiisequentis setatem prodit ipse ejus auclor in libro nono Confessionum, capite sexto, ubi praenoiafo
quod < annorum ferme quindecim erat » Adeodatus quando ipsi sociisque Mediolanum Baplismi percipiendi
causa pergentibus comes adjunclus est, testatur subinde hunc dialogumcum illo tum habiturn fuisse, « cum
esset in annis sexdecim, »id est anno secundo ab ipsorum baplismate, quo cerle initiali fuere anno Cbrisli
587. Quapropterlibris de Genesi contra Manichseos,et de Musica, qui circiter annum 589 perfecti fuerant, re-
censitis, adjecit Augusliiiusin Jibro primo Retractalionum, capite duodecimo, se librum de Magistroper idem
tempus scripsisse.
S. AUGCSTINUS,LIB.IX CONFESS., CAP.VI.
<Adjunximusetiam nobis puerum Adeodatumex me natum carnaliter de peccato meo. Tu bene feceraseuni.
Annorum erat ferme quindecim, et ingenio preeveniebatmullos graves et doctosviros.... Muneratua tibi confi-
teor... Est Hber nosler quiinscribitur de Magistro: ipseibi mecum loquitur. Tu scis illius essesensa omnia quse
jnseruntur ibiex persona colloculoris mei, cum esset in annis sexdecim. Mulla ejus alia mirabiliora experlus
suoi. Horrorimihi eratilludingenium... s
Videprwterea librum 1, cap. 12, Relractationum, col. 602, a verbis, Per idem tempus,
usque ad verba, Velle cum loquimur ? M.
S. AURELII AU&USTINI
rfvV DEMAGISTRO
W%Ht1XM$A«)
In quo de verborumvi atque officiodisputaturcopiose,quo demumnonverbis quseforishomopersonat,sed seterna
veritate intus docentescienliamreruiu obtinerievincatur.
CAPUTPRIMUM.— Locutioad quid instiluta. velle manifeslum esl; discere autem quomodo? Ad.
4. AUGCSTINUS : Quid libi videmur eflicere velle Quo tandem censes, nisi cum inlerrogamus? Aug.
cum loquimur? ADEODATOS : Quantum quidem mihi Etiam lunc nihil aliud quam docere nos velleinlelligo.
nunc occurrit, aut docere, aut discere. Aug. Unnm Nam quseroabs te, utrum ob aliamcausam interroges,
horum video et assentior : nam loquendo nos docere nisi ut eum quem interrogas doceas quid velis ? Ad.
AMIOKITIO PP.BEKEDICTINORUM.
collalusest (hicliber) cumMss.Fiscanuensi,
Michaelino, duobus,Remensisccclesiae
Beccensi,Viclorinistribus,Kavarricis
uno, vaticanaeBibUothecaeuno; cumlectionibustrium Belgicorumper Lovaniensesvulgatis;cumque editionihusBad.
Am.Er. et Lov.
Comparavimus prceterea eas omnes editiones initio Retractationum ct Confessionum me-
moratas. M.
(a) scriptuscirciter anuumchristi589.
SANCT. AUGUST.I. (Trente-kuit.J
4195 DE MAG.ISTRO,S. AUGUSTINI 1496
Ycrumdicis. Aug. Vides ergojam nihil nos Jocutione, etiamsi quisquameontendatûamvis^nullum.edamus
nisi ul doceamusappetere. Ad.Non plane video: nam sonum,lamen quia ipsa verba cegitamus, nos intus
si niliil est aliud loqui quam verba promere, videonos apud animum loqui, sic quoque JocuUonenihil aliud
id facerecum canlamus. Quodcum soli saepefacimus, agere quam commoner.e, cum •memoria.cui verba in-
nullo praesenlequi discat, nonpnlo nos docere aliquid hserent,ea revolvendofaeil venire in mentem -i;esipsas
velle. Aug. Ai ego puto esse quoddamgenus docendi quarum signa sunt verba. Ad. Intelligo acsequor.
per commemoralionem,magnum sane, quod in noslra CAPUTII. —Verborum.significalus nonnhiaerbh
Itac sermocinatione res ipsa indicabil. Sed si tu non ab Jiomineostendilur.
arbitraris nos discere cum recordamur, nec docere 5. Aug. Constat ergo inler nos verba signa esse.Ad.
illura qui comniemorat, non resisto tibi: el duas jam Conslal. Aug. Quid? signum, jiisi aliquid significet,
loquendi causas conslituo, aut ul doceanius, aut ut polestesse signuin? Ad. Noti.polest.A«<jf. Quot verba
commemoremusvel alios vel nosmelipsos;quod etiam suntinhocversu,
dum cantamus, efficimus: an libi non videtur ? Ad. si nihilex lanta Superjspfaceturbe relinqui?
Non prorsus : nam rarurn admodum esl, ut ego can- (Mneid.lib.%v. 6S9.)
tem commemorandime gratia, sed lanlummodo de- Ad. Octo. Aug. Octo ergo signa snnt. Ad. Ita esl.
lectandi. Aug. Videoquid sentias. Sed nonne atfendis Aug. Credo te htinc versum intelligere. Ad. Salis
id quod le delectat in cantu modulationemquaradam arbilror. Aug. Dic railii quid singula verba signi-
es.sesoni; quse quoniam verbis et addi et detrahi po- flcent. Ad. Yideo quidem quid signifrcet,si; sed nul-
lest, aliud est loqui, aliud est cantare? Nam el tibiis lum aliud verbum, quo id exponipossit, invenio. Aug.
et cilhara canlalur, ct aves cantant, etnos interdum Saltem illud invenis, quidquidsignificatur boc verbo,
sine verbis musicum aliquid sonamus, qui sonus can- ubinam sit ? Ad. Yidelurmihi quod, si, dubilatiojiem
tus dici polest, loculio non potest: an quidquam est signiflcet: jam dubifalio, ubi nisi in animo est? -Aug..
quod conlradicas? Ad. Nibil sanc. Accipio inlerim; persequere ceelera.Ad. N.ihil,q\ii&
2. Aug. Yidetur ergoUbi.iiisiautdoeendi, autcom- aliud significat,nisi id quod non est ? Aw<7. Yerumfor-
niemorandi causa nonesse insiilutam locutionem?Ad. tasse dicis : sed revocat me ab assentiendoquod-supe-
Yiderelur, nisi me moveret quod dum oramus, utique rius concessisli,,non esse signumnisi aliquid.significet;
loquimur; ncc laraen Deum aut doceri aliquid a no- quod autem non est, nullo modo esse aliquid potest.
bis, aut commemorari fas esl credere. Aug. Nescire .Quaresecunduraverbumin hoc versu non est signtim,
le arbitror non ob aliud nobis praeeeplumesse ut in quia non signitical aliquid; et falsoJnternoseonsUlit,
clausis cubiculisoremus (Mallh.vi, 6), quo nominesi- quod omniaverba signasint, aut omne signum aliquid
gnifieantur menlis penetralia,nisi quodDeus, nt.nobis îgnificet. Ad. Nimis quidem urges; sed quando noa
quod cupimuspraestet,commemorariauldoceri noslra habemus quid significemus,omnino stulte verbumali-
locuiionenorrquserit.Quienimloquilur, suaevoluntatis quodpromimus: tuauleminuncmecumJoquendo, cre-
signum foras dat per arliculalum sonum : Deusautem do quod nullum sonum fruslra emittis^,sed omnibus
in ipsis rationalis aniinaesecretis, qui homo interior quaeore tuo eruinpunt, signum milii das ut inlelligam
vocalur, et quaerenduset deprecandus est; haecenim aliquid; quapropter non te oportet istas duas ^yllabas
sua templa esse voluit.Anapud Apostolumnon legisti, enunliare dum Ioqueris,si per eas non significasquid-
Nescith quia lemplumDei eslh, et spkilus Dci habitat quam. Si auiem vides necessariam per eas enuniialio-
in vobis(I Cor. m, 16); et, In interiorehotninehabitare nem ileri, nosque doceri vel commoneri.cum auribus
Chrislum1(Ephcs.m, 1(5,17.)Necinpropheta animad- insonant, vides«liam profecto quid velim dicere, sed
vertisti, Dicilein cordibusvestris, ct in cubilibusvestris explicare non possum. Aug. Quid igitur facimus?An
compunghnini:sacrificatesacrificium§uslitiw,-etsperate affectionemanimi .quamdam, cum rem non videt, et
iiiDominol^Psal.iv, 5,0.) Ubipulassacrificiumiustilise tamen nonesse invenit, aut invenisse se putat, lioc
sacrificari, nisi in lemplo menlis, el in cubilibus cor- verbosigniflcari dicimus potius, quam rem ipsam quoe
dis?Ubiauiem sacrificandumesl, ibiet orandtim.Quare nullaesl? Ad. Islud ipsum est fortasse quod explicare
non opus est loculionecum oramtis, id est sonanlibus moliebar. Aug. Transeamus ergo hinc, quoquo ,modo
verbis, nisi forle, sicul sacerdoles faciunt,significandse se habet, ne res absurdissima nobis accidat. Ad.Quoe
mentis suaecausa, non ul Deus, sed ut homines au- tandera? Aug. Si nihil nos leneal, et moras paliamur.
dianl, et consensionequadaraper commemorationem Ad.Ridiculumhocquidemest, etlamen nescioquomo-
suspendantur in Deum : an lu aliud existimas? Ad. do videopossecontingere; imo plane video contigisse.
Omninoassenlior. Aug.Nonte ergo raovetquod sum- i. Aug.Suo loco genus hoc repugnanliae,siDeussi-
mus Magislercumorare doceret discipulos,verba quee- verit, planiusinlelligemus: nuncad illumversumte re-
dant docuil (Matth. vi, 9); in quo nibil aliud videtur fer,et conare, ulpotes, cseteraejus verba quidsignificent
fecisse, quam docuissequomodoin orando loquiopor- pandere. Ad. Terlia prsepositioest, ex, pro qtta, de,
teret? Ad. Nihil me omnino istud movet : non enim possumus, ut arbitror, dicere. Aug. Non-idqusero,ut
verba, sed res ipsas eos verbis docuit, quibus et seipsi pro una voce notissimaaliamvocemsequenotissimam,
commonefacerent,a quo, et quid esset orandum, cum quse idem significetdicas; si tamen idem signiflcat:
in penelralibus, ut dictum est, mentis orarent. Aug. sed interim concedamusita esse. Certe sipoeta isle
Rccle intclligis: simul euim te crcdo animadvcrtere, non, ex lanla urbe, sed, dc tanta, dixisset, qusererem-
"
1,197 LIBERHUNUS. 11,98
queabs le quid, -dc,signiflcaret; diceres, ex, cum hscc flcatur, dcmonstrare conabifur, non ipsam rem f*w
duo vcrba csscnt, id est signa, unum aliquid, tit tu turam esse, sed signum. Quare hic quoque nonquidem
pulas, sigiiificaiilia: ego auicm idipsum, nescio qujd verbo verbum , sed tamen signo signum nihilominus
unum, quod his duobus siguis significatur, inquiro. indicabit; ut et hoc monosyllabmn, ex, et ille geslus,
Ad. Mihi videlur secreiionem quamdam signifieare ab unam rem quamdamsigniflcent, quam mihi ego vellem
ea rc iu qua fuerat aliquid, quod ex illa esse dicitur, non significandomonstrari. Ad. Quipoiestquod quaeris,,
siveilla non maneat, ut in hoc versu, non manente oro te? Aug. Quomodo paries potuil. Ad. Ne ipse
urbe, polerant aliqui ex illa esse Trojani: sive maneat, quidem, quanlum ratio progrediens docuit, ostendi
sicut ex urbe Roma dicimus esse negoliatores in Afri- sine signo potcst. Nam et inlentio digili non est utique
ca. Aug. Utconcedam tibi hsec ita esse, nec enume- paries, sed signum daturper quod paries possitvideri.
rem quam multa fortasse pweler hanc tuam regulam Nihil itaquevideo quodsine signisostendiqueal. Aug.
reperianlur: illud cerle tibi attendere facile est, ex- Quid, si ex le qusererem quid sit ambulare, surgeres-
posuisse te verbis verba, id est signis signa, eisdemqiie que et id ageres ? nonne re ipsa pofius quam verbis
notissimisnotissima : ego autem illa ipsa quorum hsec ad me docendum, aut ullis aliis signis ulereris? Ad.
signa sunt, mihi, si posses, vellem ut oslenderes. Fateor ita esse, et pudet me rem tam in promptu po-
CAPUT III. — An res aliqua monstrari absque signo sitam non vidisse : ex qua eliam mihi inillia rerum
possil. jam occurrunt, quae ipsee per se valeant, non per
5. Ad. Miror te nescire, veJ potius simulare ne- signa monstrari, ut edere, bibcre, sedere, stare, cla-
scientem, responsione mea fleri quod vis oriinino non mare , et innumerabilia ceelera. Aug. Age, nuncdie
posse; siqnidem sermocinamur, ubi non possumus re- mihi, si omnino nesciens hujus verbi vira, abs team-
spondere nisi verbis. Tu autem res quseris eas quse, bulanle qusererem quid sit ambulare, quomodo me
quodlibet sint, verba certe non simt, quas tameuex doceres ? Ad. Idipsum agerem aliquanto celerius, ut
me lu quoque vcrbis quaeris. Prior itaque lu sine verbis post interrogationem tuam aliqua novitate admone-
quacre,ut egodeinde ista conditione respondeam. Ang. reris; ettamen nihil aliud fieret, quam id quoddeberet
Jure agis, fateor : sed si quaerereni istse tres syllabse oslendi. Aug. Seisne aliud esse ambulare, aliud fe-
quid significent, cumdicitur, Paries, nonne posses stinare ? Nam et qui ambufal, non slatim festinat; et
digito oslendere, ut ego prorsus reni ipsam viderem , qui festinat, non conlinuo ambulat: dicimus enimel;
cujus signum est hoc trisyllabum verbum, demon- in scribendo et in Jegendo, aliisque innumerabiliibns
slrante te, nulla laraen verba referenle. Ad. Oocin rebus fesliiiatioiiem. Quare eum illud quod agebas,
solis nominibusquibus corpora significantur, si eadem celerius ageres post interrogationem meam, putareni
corpora praeseniia sint, fleri posse concedo. Aug. ambulare nihil esse aliud quam festinare : id enim
Nuni coloremcorpusdiciraus, an non potius quamdam novi addideras ; et ob hoc fallerer. Ad. Faleor rem
corporisqualitalem? Ad. Ita est. Aug. Cur ergo elhic non posse nos monslrare sine signo, si cum id agimus
digiio dcmonstrari poiest? An addis corporibus eliam interrogemur : si enim nihil addaraus, pulabit qui
corporum qualitates, ut nihiioniiniis etiam istae cum rogat, nolle nos osfendere, contemptoque se, in eo
prsesentes sunt, doceri sine verbis possint ? Ad. Ego quod agebamus perseverare. Sed si de his roget quse
cumcorporadicerem, omnia corporalia intelligi vole- agere possumus, nec eo tamen tempore quo agimus
bam, id est omnia queein corppribus senliuntur. Aug. roget, possumus post ejus inlerrogalionem id agendo,
Considera tamen, ulrum etiam liinc aliqua tibi exci- re ipsa potius quam signo demonstrare quod rogat:
pienda sint. Ad. Bene admones : nori enim omnia hisi forte loquentera me interrogel quid sit Ioqui;
corporalia , sed omnia visibilia dicere debui. Fateor quidqtiid enim dixero, ut eum doceam, Ioquar necesse
enim sonum, odorem, saporem, gravilatem, calorem, est: ex quo secutus docebo, donec ei planum faciam
el alia quee ad cecieros sensus periinent, quanquam quod vult, non recedens a re ipsa quam sibi yoluit de-
sentiri sine corporibus nequeant, et proplerea sint monstrari, nee signa quserens quibus eara ostendam,
corporalia, non tamen digito posse monstrari. Aug. praeter ipsam.
Nunquamnevidisti ut homines cum surdis gestu quasi CAPUT IV. — An signa signis monslreniur.
sermocinenlur , ipsique surdi non minus gestu, vel 7. Aug. Acutissime omnino : quare vide utram
quaerant, vel rcspondeant, vel doceant, vel indicent conveniat jam inter nos ea posse demonstrari sine
aut omnia quse volunt, aut certe plurima? Quod cum signis, quee aut non agimus cum inlerrogamur, et
fit, non utique sola.visibilia sine verbis ostenduntur, tamen siatim agere possumus, aut ipsa signa forte
sed et soni et sapores, et caetera huju-modi. Nam et agimus. Cum enim loquimur, signa facimus, de quo-
histriones lotas in theatris iabulas sine verbis salfando dictum est significare. Ad. Convenit. Aug. Cum ergo»
plerumqiicaperiunlel exponunt. Ad. Niliilhabeoquod de quibusdam signis quseritur, possunt signis signa;
contradicam, nisi quod iilud, ex, non modo ego, sed monslrari: cum autem de rebus qusesigna non sunt,,
nec ipse quidem sallalor hislrio tibi sine verbis quid aut eas agendo post inquisitionem si agi possunt, aufc
significet posset ostendcre. signa dando per quee animadverti queant. Ad. Ila est„
6. Aug. Verum forlasse dicis : sed fingamus eum Aug. In hac igitur tripartita distributione prius illud!
possc; nou, ul arbitror, dubitas, quisquis ille motus consideremus, si placet, quod signis signa monslrau»
eoruoris fuerit, quo mihi rem quse hoc verbo signi- tur : num enim sola.verha sunt sigual A<i.Non. Auy-^
H99 DE MAGISTRO, S. AUGUSTINI 1200 I
Videtur ergo mihi ioquendo nos aut verba ipsa signare 9. Aug. Accipio et probo : sed scisne omnia quse
verbis, aut alia signa , velut gestum cum dicimus aut voce arliculala cum aliquo significatu proferuntur,
^lilteram; nam his duobus verbis quse significantur, verba appellari? Ad. Scio. Aug.Ergo et nomenverbum
' nihilominus
signa sunt: aul aliquid aliud quod signum est, quandoqtiidem id videmus cum aliquo significalu
non sit, velut cum dicimus, Lapis; hoc enim verbum articulata voce proferri; et cum dicimus disertum ho-
signum est, nam significat aliquid, sed id quod eo si- minembonisverbis uti, eliam nominibus utiqueulitur;
gnificatur, non continuo signum est : quod tamen et cum seni domino apud Terentium servus.retulit,
genus, id est ciim verbis ea quaesigna non sunt signi- Bonaverba quwso(ln Andria, act. 1, scen. 2, v. 55),
ficanlur, non pertinct ad hanc partem quam discutere multa illc etiam nomina dixerat. Ad. Assentior. Aug.
proposuimus. Suscepimus enim considerare illud, Concedis igitur iis duabus syllabis quas edimus, cum
quod signis signa monslrantur, et partes in eo duas dicimus, Yerbum, nomen quoque significari, et ob
compe.riiuiis,cum a-il eadem aut alia signa signis do- hoc illud hujus signum esse. Ad. Concedo. Aug. Hoe
cenius vel coninicmoramus : an non libi videiur? Ad. quoque respondeas velim. Cum verbum signum sit
Manifesium est. nominis, et nomen signum sit fluminis, et flumen si-
S. Aug. Dic ergo signa quee verba sunt, ad quem grrumsit rei qusejam videri potest, ut inler hanc rpm
sensum periiueant. Ad. Adaudilum. Aug. Quidgestus? et flumen, id est signum ejus, et inter hoc signum
Ad. Ad visum. Aug. Quid, cura verba scripla inve- et nomen quod hujus signi signum est dixisti quid
nimus? num verba non sunt, an signa verborum inlersit; quid interesse arbitraris inter signum no-
verius intelliguntur? ut verbum sit quod cum ali- minis, quod verbum esse comperimus, et ipsum no-
quo significatu arliculata voce profertur; vox au- men cujus signum est? Ad. Hocdistare intelligo, quod
tem nullo alio sensu quam auditu percipi potest: ea quaesigniftcantur nomine, etiam verbo significantur;
ita flt ut cum scribilur verbum, signum flal oculis, ut enim nomen est verbum, ita et flumenverbum est:
quo illud quod ad aures pertiuet, veniat in mentem. quse autem verbo siguiflcantur, non omnia signifl-
Ad. Omnino assentior. Aug. Id quoque le arbilror cantur et nomine. Nam et iJIud, si, quod in capitc
assentiri, eum dicimus, Nomen, siguiflcare nos ali- habet abs te propositus versus, et hoc, ex, de quo
quid. Ad. Yerum est. Aug. Quid tandeni? Ad. Id sci- jam diu agentes in hsee duce ratione perveniraus,
lieet quod quidque appellatur, velut Romulus, Roma, verba sunt, nec lamen nomina; et talia multa inve-
virtus, fluvius,et innumerabilia caetera. Aug.Num ista niunlur. Quaraobrem cum omnia nomina verba sint,
qualuor nomina nullasres significaiit?Ad.Iino aliquas. non autem omnia verba nomiua sint, planum esse
Aug. Nura nihil dislat inler heec nomina, et eas res arbitror quid inter verbum distet et nomen, id est
quse liis significantur ? Ad. Imo plurimum. Aug. Yel- inler signum signi ejus quod nulla alia signa signi-
lem abs te audire, quidnam id sit. Ad. Hoc vel in flcat, et signum signi ejus quod rursus alia signiflcat.
primis, quod liaecsigna sunt, illa non sunt. Aug. Pla- Aug. Concedisne omnera equum animal esse, nec
celne appellemus significabilia ea quse signis signi- lamen omne animal equum esse? Ad. Quis dubita-
ficari possunt et signa non sunt, sicut ea quaevideri veril? Aug. Hoc ergo inter nomen et verbum, quod
possunt, visibilia nominamus, ut de his deinccps com- inter equura et animal interest. Nisi forle ab assen-
modius disseramus? Ad. Placet vero. Aug. Quid? illa tiendo id te revocat, quod dicimus et alio modo ver-
qualuor signa quse paulo ante pronunliasti, nullone bum, quo signiflcantur ea quee per tempora decli-
alio signo significantur? Ad. Miror quod jam mihi exci- nantur, ut scribo scripsi, lego legi, quse manifeslum
disse arbilraris, quod ea quee scribuntur, eorum quse est non esse nomina. Ad. Dixisti omnino quod me du-
voce proferunlur, signorum signa esse comperimus. bitare faciebat. Aug. Ne le islud moveal. Dicimus
AMfjf. Dic inler ista quid dislel ? Ad. Quod illa visibilia enim et signa universaliter omnia quse signiflcantali-
sunt, hsec audibilia. Cur enim et hoc nomen non quid, ubi etiam verba esse invenimus. Dicimus item
admiltas, si admisimus significabilia? Aug. Prorsus signa militaria, quse jam proprie signa nominantur,
admitto, et gratum habeo. Sed rursus qusero, qualussr quo verba non pertinent. Et tamen si tibi dicerem,
hsecsigna nullone alio signo audibili signiflcariqueant, ut omnis equus animal, non autem omne animal equus
ut visibilia recordatus es ? Ad. Hoc qtioque recentius est, ita omne verbum signum, non autera omne signum
dictum recordor. Nam nomen responderam significare verbum esl, nihil, ut opinor, dubitares. Ad. Jam intel-
aliquid, el liuic significationiquatuor ista subjeceram; ligo, et prorsus assenlior, hoc inleresse inler uni-
et illud aulem et haec, si quidem vocc proforuntur, versale illud verbum et nomen, quod inter animal et
audibilia esse cognosco. Aug. Quid ergo inter audibile equum.
signura el audibilia significata, qusernrsus signasunt, 10. Aug. Scisne etiara, cum dicimus, Animal, aliud
inlcresl?Ari. Inler illud quidem quoddicimus,Nomen, esse hoc trisyllabum nomen, quod voce prolatum est, .
• et hscc qualuor quae significalioni ejus subjecimus, aliud id quod significatur? Ad. Jam boc supra con-
hoc distare video, quod illud audibile signum est si- cessi de omnibus signis et significabilibus. Aug. Num
gnorum audibilium : htcc vero audibilia quidem signa omnia signatihi videntur aliud signiflcare quam sunt,
suirt , non lamen signorum , sed rerum partim visi- sicut hoc trisyllabum, cum dicimus, Animal, nullo
bilium , sicut est Romulus, Roma, fluvius; partim modo idem significatquod est ipsum ? Ad. Non sane:
iniclligibijium, sicul esl virtus. nam eum dicimus, Signum, non solum signa caetera
1201 LIBER UNUS. 1202
quaecumque sunt, sed eliam seipsum significat; est rare, ut senliri; el memoriaemandari,ut nosci possit.
enim verbum, et uliqueomnia verba signa sunt. Aug. Ad. Animadverto. Aug. Duo ergo quaedam contin-
Quid? in hoe disyllabo cum dicimus, Yerbum, nonne gunt, cum aliquid tali voce proferimus. Ad. Ita est.
tale aliquid contingit? Nam si omne quod cum aliquo Aug. Quid, si horum duorum ex uno appellata sunt
significatu articulata voce profertur, hoc disyllabo si- verba, ex altero nomina; verba sciliceta verberando,
gnificalur, etiam ipsum hocgenere includitur. Ad. Ita nomina vero a noscendo, ulillud primum ab auribus,
est. Aug. Quid? nomen nonne similiter habet? Nam hocaulem secundum ab animo vocari merueril?
et omnium generum nomina signilicat, et ipsum no- 15. Ad. Concedam, cum oslenderis quomodo recle
snen generis neutri nomen est. An, siex lequaererem possimus omnia verba nomina dicere. Aug. Facile
quae pars oralionis nomen, posses mihi respondere est: nam credo le accepisse ac tenere pronomen di-
recte, nisi, nomen? Ad. Verum dicis. Aug. Sunt ergo ctum, quod pro ipso nomine valeat, rem lamen notet
signa quseinler alia quae significant, et seipsa signi- minus plena significalionequam nomen.Nam, ut opi-
ficenl.Ad. Sunt. Aug. Num tale tibi videtur hoc qua- nor, definivit ille ita, quera grammatico reddidisti :
drisyllabum signum, cum dicimus, Conjunctio? Ad. Pronomen est pars oralionis, quaepro ipso posita no-
Nullomodo: nam ea quaesignificat, non sunt nomina; mine, minus quidem plene, idem lamen significat.
lioc autem nomen est. Ad. Recordor el probo. Aug. Yides igilur secundum
CAPUTV. — Signa tnutua. hanc definiiionem nullis nisi noniinibiis servire, et
11. Aug. Bene altendisti : nunc illud vide, utrum pro his solis poni posse pronomina, velul cum dici-
invenianlur signa quae se invicem significent, ut mus, Hic vir, ipse rex, eadem mulier, hoc aurum, il-
quemadmodum hoc ab illo, sic illud ab hoc significe- Iud argenlum : hic, ipse, eadeni, lioc, illud pronomi-
lur : non enim ila sunt inter se hocquadrisyllabnm, naesse; vir, rex, mulier, aurum, argentum, nomina,
cum diciihus,Conjunctio, et illa quaeab hoc signifl- quibus plenius quam illis pronominibus res"significa-
cantur, cum dicimus.Si, vel, nam, namque, nisi, ergo, tse sunt. Ad Yideo et assentior. Aug. Tu ergo nunc
quoniam, et similia; nam haeciilo uno significantur, mihi paucas conjunctiones quaslibel enuniia. Ad. Et,
nullo autem horum unum illud quadrisyllabum si- que, at, alque. Aug. Heec omnia qusc dixisli, noune
gnificatur. Ad. Yideo, et quacnain signa sint se librvidentur esse nomina? Ad. Non omnino. Aug.Ego
invicem significanlia, cupio cognoscere.Aug.Tu ergo sallem libi, recte loculus vidcor, cuni dicercm, Ihuc
neseis, cum dicimus, Nomen et verbum, duo verba omniaijuae dixisli? Ad. R<icteprorstts; el jam iu'c!
nos dicere? Ad. Scio. Aug. Quid? illud neseis, cum ligo quam mirabiliter oslenderis me noniin:><•
dicimus, Noraen et verbum, duo nomina nos dicere ? liasse : non enim aliter de his rccie dici poiu,
Ad. Idquoquescio. Aug.Scis igilur tam nomen verbo, Haecomnia. Sed eniin vereor idliuc, ne proptcre.i
quam etiam verbum nomine significari. Ad. Assen- mihi recte Iocutus videaris, quod has quatuor con-
lior. Aug. Polesne dicere, excepto eo quod diverse junctiones etiam verba esse non nego; nl ide.ode his
scribuntur et sonant, quid inler se differant? Ad. recte dici potuerit, Heecomnia, quoniam recte dici-
Possum forlasse; nam id esse video quod paulo ante tur, Haecverba omnia. Si autcm a ineqiucras queesit
dixi. Yerba enim cum dicimus, omne quod articulata . pars orationis, Verba; nihil aliud respondcbo quam,
voce cum aliquo significatu proferlur, significamus; Nomen. Quare huic nomini forfasse pronouien ad-
unde omne nomen, et ipsum cum dicimus, Nomen, junclum est, ut ilia recta esset locutio tua.
verbum esl: at non omne verbum nomen est, quam- 14. Aug. Acute quidcm falleris,sed ut falli desinas,
vis nomen sit, cum dicimus, Yerbum. acutius altende quod dicara, si tainen id dicere, ut
. 12. Aug.Quid, siquisquam tibi affirmet etprobet, ut volo, valuero : nam verbis de verbis agere tam impli-
omnenomenverbumest, ita omneverbum nomen esse? catum est, quamdigitos digiiis inserereet confricare;
polerisneinvenirequiddislent, prseter diversum in lit- ubi vix dignoscitur, nisi ab eo ipso qui id agit, qui di-
terissonum?Arf.Nonpotero,necomninodislarealiquid gili pruriant, et qui auxilienlur prurienlibus. Ad. En
puto. Aug.Quid, si omnia quidem quse vocearticulata toto animo adsum, nam ista heecsimilitudome inten-
cum aliquo significalu proferuntur, et verba sunt et lissiinum fecit. Aug. Yerba certe sono, et litteris con-
nomina; sed lamen alia de causa verba, et alia de stant. Ad. Ita est. Aug. Ergo ut ea polissimum aucto-
causa nomina sunt? nihilne dislabit inler nomen et ritate utamur, quee nobis charissima est, cum ait
verbum? Ad. Quomodoislud sit non intelligo. Aug. Paulus apostolus, Non erat in ChristoEsl et Nonl, sed
Hoc sallera inlelligis, omne coloratum visibile esse, Esl in illo eral (II Cor. i, 19), non opinor, pulandum
et omne visibile coloralum, quamvis haecduo verba esttres islas litteras, quas eniraliamus cum dicimus,
distincte differenterquesignificent.Ad. Intelligo.Aug. est, fuisse in Christo, sed illud polius quod isiis Iri-
Quidsi ergo ila et omne verbum nomen, et omne no- buslilteris significatur. Ad. Yerum dicis. Aug. Inielli-
men verbum est, quamvis hsecipsa duo nomina, vel gis igitur eum qui ait, JEstin illo erat, nihil aliud dixisse
duo verba, id est nomen et verbum, differentemlia- quam, Est appellatur quod in illo erat: tanquam si
beant significalionem? Ad. Jam video posse id acci- dixisset, Virtus in illo erat; non ulique aliud dixisse
dere : sed quomodoid accidat, exspecto ut ostendas. acciperetur, nisi, virtus appellatur quod in illo erat:
Aug. Omnequod cum aliquosienificaluarticulata voce ne duas istas syllabas quas enuutiamus, cum dicimns,
prorumpit, animadverlis, ut opiner, et aurem verbe- 1 N«t z«l ov.
1203 DE MAGISTRO,.S. AUGUSTTNI 1204
Yirtus, et non illud quod his duabus syllabis signifl- 16. Sed ne quis tardior aut impudenfior nondum
catur, in illo fuisse arbitraremur: Ad. Inlelligo ac se- cedat, asseratque, nisi illis auctoribus, quibus verbo-
quor. Aug. Quid? illud nonne intelligis etiara nibil rum leges consensu oranium tribuuntur, nullo modo
interesse ulrum quisque dicat, Yirius appellatur, an, esse cessurum; quid in lathia lingua excellentius Ci-
Virtus nominatur? Ad. Manifeslumest. Aug. Ergoita cerone iuveniri polest? At hic in suis nobilissimis
manifeslum est, nihil interesse ulrum quis dicat, Est oralionibus quas Yerrinas vocant, Coram, prseposi-
appellaiur, an, Est nominatur quod in illo erat. Ad. tionem, sive.iHoloco adverbium sit, noinen appellavit.
Yideo et hic nihil dislare. Aug. Jamne eliara vides Verumtamen quia fleri potest ut ego illum locum mi-
quid velim oslendere? Ad. Nondum sane. A«g..Ilane nus bene intelligam, exponalurq ue alias aliter, vel a
tu non vides nomen esse id quo res aliqua nomina- me vel ab alio; est ad quod responderi posse nihil
tur? Ad.lioc plane nibil certius video. Aug. Vides puto. Tradunt enim nobilissimi dispulalionum magi-
ergo, Est nomen esse, siquidem illttdquoderat inillo, stri, nomine et verbo plenam constare sentenliam,
Est nominatur. Ad. Negare non possum. Aug.<At si quae affirmari negarique possit : quod genus idem
ex te queereremquse sit pars oralionis, Est; non opi- Tullius quodam loco pronuntiatum vocat : et cum
nor nomen, sed verbum esse diceres, cum id ratio yerbi terlia persona est, nominaiivum cum ea casttm
etiam nomen esse docuerit. Ad. Ila est prorsus ut di- nominis aiunt esse oportere; et recle aiuiit : quod
cis. Aug. Num adhuc dubitas alias quoque partes ora- mecum si consideres, velutcum dicimus, Homo sedet,
lionis eodem modo, quo demonstravimus, nomina Equus currit, agnoscis , ut opinor, duo esse pronun-
esse ? Ad. Non dubito, quandoquidem faleor ea signi- tiata. Ad. Agnosco. Aug. Cernis in singulis singula
licarealiquid.Siautem res ipssequas signiflcant, quid esse nomina, iu uno homo, in altero equus; ei verba
singulse appellenlur, id est nominenlur, interroges; singtila, in uno sedet, in allero curril? Ad. Cerno.
respondere non possum, nisi eas ipsas partes oratio- Aug. Ergo si dicerem, sedet tantum, aul currit tau-
nis, quas nomina non vocamus, sed, ut cerno, vocare tum, recte a me queereres, quls vcl quid; ut respon-
convincimur. dcrem, Ilomo, vel equiis, vel animal, vel quodlibet
15. Aug. Nihilne te movet, ne quis exislat qui no- aiiud, quo possit nomen redditum verbo implere pro-
stram istam ralionem labefaclet dicendo, Apostolo nuntialum, id est iilam senleutiam quse affirmari et
non verborum, sed rerum auctorilatem esse tribuen- negari poiesf. Ad. Inlelligo. Aug. Attende casiera, et
dam; quamobrem fundamenttim persuasionis hujus finge nos videre aliquid longius, el incertum Iiabere
non tam esse Crmum quam putamus : fleri enim ulrura animal sit an saxum, vcl quid aliud, meque
posse ut Paulus, quanquam vixerit praeceperifquere- tibi dicere, Qttia homo est, animal est; nonne temere
ctissime ', minus tamen recte locutus sit, cum ait, dicerem? Ad. Temere omnino : sed non temere plaue
Esl in illo crat; prsesertim cum se ipse imperilum diceres, Si homo est, animal esl. Aug. Recte dicis.
sennone fateatur ? (II Cor. xi, 6.) quo tandem raodo Itaque in locutione tua placetmibi, Si; placct ettibi:
istum refellendum arbitraris ? Ad. Nihil habeo quod utriqtte aulein noslrum in mea displicel, Quia. Ad.
conlradicam, et lc oro ut aliquem de illis reperias, Assentior. Aug. Vide. jam utrum isloedu;c sentenliee
quibus verborum nolitia summa conceditur, cujus au- plena pronuniiata siut : Placet si, displicet, quia.
ctoritate potius id quod cupis efficias. Aug. Minus Ad. Plcna omnino. Aug. Age, nunc dic mihi quce ibi
enim tibi videtur idonea , remolis auctoritatibus, ipsa sint verba, quae noraina. Ad. Yerba ibi vidco esse,
ratio, qua demonsiralur onmibus partibus orationis siplacet, el, displicet: norahia vero quid aliud quam,
gniflcarialiquid, et ex eo appellari; si auiem appellari, si, et, quia? Aug. Has ergo duas conjunctiones etiam
et nominari; si nominari, nomine utique nominari: noniina esse satis probalum est. Ad. Prorsus satis.
quod in diversis linguis facillime judicatur. Quis enim Aug. Potesne ipse per le in aliis parlibus oralionis hoe
non videat, si quacrasquid Greecinominent quod nos idem ad eamdem regulam docere ? Ad. Possmn.
nominamus, Quis, responderi, Tfe-quid Graecinomi- CAPUT VI. — Signa sui significaliva.
nent quod nps nominamus, Yolo, responderi, m.a • 17. Aug. Transeamus ergo Iiinc, et jam dic mihi
quid Grseci nominent quod nos nominamus, Bene, utrum sicut omnia verba nomina, et omnia nomina
•
responderi, XKMS quid Graeci nominent quod nos verba esse comperimus, ita tibi et omnia nomina
lioininamus, Scriptum, responderi, n •/eypa/A/Mvov •
vocabula, et omnia vocabula nomina esse videantur.
quid Grsecinominent quod nos nominamus, Et, reJ Ad. Plane inter hsec quid dislet prseler diversum syl-
sponderi, ?.ul• quid Graecinominent quod nos nomi- labarum sonum non video. Aug. Nec ego interim re-
namus, Ab , responderi, «.T.6• quid Graecinominent sisto, quanquam non desint qui etiam signiflcalione
quodnosnominamus, Ileu, responderi, oV aiqueinhis ista discernunt, quorum sententiam modoconsiderare
omnibus partibus orationis, quas nunc enumeravi, re^ non opus est. Sed certe. animadvertis ad ea jam si-
cte loqui eumqui sic interroget: quod, uisinomina es- gna nos pervenisse, quae se invicem signiflcent, milla
sent.fieri nonposset?Hacergo ratione Paulum aposto- praeter sonum distantia, et queeseipsa significentcum
lum recte loculum esse, cum remotis omnium cloquen- coeterisomnibus partibus orationis. Ad. Non intelligo.
tium auctoritatibtts obthiere possimus; quid opus est Aug. Non ergo intelligis et nomen vocabulo el voca-
quaerere cujus persona sententia nostra fulciatur? bulurn nomine signifleari; e.l ita ut proetersonum lit^
1 Mss.habeut, dixeril prwceperitquereclissime. terarum nihil inlersit, quantum ad gencrale nomeni
{205 LIBERUNUS. lfQ«
pertinet: nam el speciale nomen dicimus, quod infer in versu verbum cum satagerein exponere, urgebar.
octo partes oraiionis ita cst, ulalias septem non con- abs le, ut non verbum aliud quod idem valeret, sed
lineat. Ad. Inlelligo. Aug. At boc est quod dixi, se rem ipsam potius quoeper verba significaretur osten-
invicem significare vocabulum et nomen. derem. Cumque id sermocinantibus nobis fieri non
18. Ad. Teneo, sed queeroquiddixeris, Cum eliam posse dixissem, vcnlum estad ea quse interroganiibus
seipsa significant cum"aliis partibus orationis. Aug. digito monslranlur. Hsec ego corporalia esse orania
Nonnesuperior ratio docuit nos, omnes partes oralio- arbitrabar, sed invenimus sola visibilia. Hinc neseio
nis, et nomina posse dici et vocabula, id est et no- quoniodo ad surdos et histriones deveniraus, qui
mine et vocabulo posse significari? Ad. Ita est. Aug^ non quee sola videri possunl, sed multa proetereaac
Quid? ipsum nomen, id est sonum istum duabus syl- prope omnia quse loquimur , gestu sine voce signifi-
labis expressum, si ex te -quseram quid appelles, cant; eosdem lamen geslus signa esse comperimus.
vionnerecte mihi respondebis, Nomen? Ad. Recte. Tum rursus quserere eoepimus, quomodo res ipsas
Aug. Num ita se significat hoc signum quod qualuor quse signis significantur, sine ullis signis valeremus
syllabis enuntiamus cum dicimus, Conjunclio? Hoc oslendere, cum et ille paries, et color, et omne visi-
enim nomen inter illa quaesignificat, nuraerari non bile, quod inientione digiti ostendittir, signo quodam
potest. Ad. Recte accipio. Aug. Id est quod dictum convinceretur ostendi. Hicegoerrans cura inveniritale
est nomen seipsum signiflcare cum aliis qusesignifi- nibilposse dixissem,tandeminternosconstiiil,,eapos-
cat; quod etiam de vocabulolicet per leipsum intel- se deraonstrari sine signo, quaecum a nobis quoerun-
ligas. Ad. Jam facile est : sed illud mihi nunc venit lur, nonagimus, ct post inquisitionemagerepossumus;,
in mentem, nomen et generaliter et speciaUterdici; locutionem lamen ex eo non esse genere : siquidcm et
vocabulum autem inter octo partcs oralionis non ac- loquentes cum interrogamur quid sit Iocutio,istam per
cipi : quare hoc quoqtie inter se praetcr diversum so- seipsam demonslrare facileesse satis apparuit.
num differre arbilror. Aug. Quid? norncn elow/Mtdi- 20. Ex quo admoniti sumtisaut signis signa mon-
slare inter se aliquid pulas prseter somim, quo etiam slrari, aul signis alia quoesigna non sunt, aul eliam
lingusediscernuntur laiina atque graeca? Ad. Hicvero sine signo res quas agere post inlerrogationem pos-
nihil aliud intelligo. Aug. Perventura est ergo ad ea sumus : horumque fritiin primum diligentius conside-
signa quse et seipsa significent, et aliud ab alio invi- randum discutiendumque suscepimus. Qua disputa-
cem signiflcetur, et quidquid ab uno hoc et ab alio; tione declnralum est, partim esse signa, qu;c ab iis
ct nibil praeter sonum inier se differaut: nam hoc signis qusesignificarent, significari vicissim non pos-
quarlum modo invenimus; tria enim superiora, ct de sent, ut est hoc quadrisyllabura cura, Conjunclio,
nomineet verbo intelliguntur. Ad.Omninoperventura. dicimus: partim qu;e posscnt, ut cum dicimus, Si-
CAPUTYII. — Epilogus prwcedeniiumcapilum. giium , etiam verbum significamus; et curn dicimus,
19. Aug. Jam quaesermocinando invcnerimus, ve- Yerbum, etiam signumsignificamiis; nam signum et
lim recenseas. Ad. Faciam quantum possum. Nam verbum , et duo signa, et duo verba sttiit. In Itoc au-
primo omniumrecordor aliquandiu nos qusesissequam tem genere, quo invicem se signa signilicant, quse-
ob causamJoquamur, inventumque esse doceudicom- dam non tanlum, qusedam tantum, qusedam vero
memorandive gratia nos loqui, quandoquidem nec etiam idem valere monstratum est. Etenirn hoc disyl-
cum interrogamus, aliud agiraus quam ut ille qui in- Jabum, qttod sonat cum dicimus, Signum, prorsus
lerrogalur discat quid velimusaudire; et in canlando, omnia quibus quidque significalur signifieat: non au-
quod delectationis causa facere videmur, non sit pro- tem oninium signorum signum est cum dicimus, Yer-
prium locutionis; in orando Deo , quem doceri attt bum, sed tanium eorura quse arlicttlata voce profe-
commemorari existimare non possumus, id verba va- rnntur. Unde manifestum est, quamvis et verhum
leant, ut vel nos ipsos commoncfaciamus,.vel alii signo, et signura verbo, id ost et duaeistse syliabse
commoneantur doceanturve per nos. Deindecum sa- illis, et illse istis significentur, plus lainen signum
lis constilisset verba nihilaliud esse quam signa; ea valere quam verbum , plura scilicet illis duabus syl-
vero queenonaliquid signifieent,signa esse non posse, labis, quam istis significanlibus. Tantumdem autem
proposuisti versum, cttjus verba singula quid siguifi- valel generale verbum, el generale nomen. Docuit
carenl, conarer ostendere : is autem erat: enlra ratio omnes partes orationis eliam nomina esse,
Sinihil ex tanlaSuperisplacet urbe relinqui. quod et pronomina his addi possunt, et de omnibus
Cujus secundum verbum quamvis notissimurnel nia- dici potest quod aliquid nomiiient, et nulla earum sit
nifestissimum, quid tamcn significaret, non repe- qusenon verbo adjuitclo pronuntialum possit iraplere.
riebamus. Cumque mihi videretur non frustra nos id Sed cura lantumdem valeant nomen et verbum, eo.
iii loqnendoinlerponere, sed quod eo aliquid docea- quod omnia quseverba sunt, sint etiam nornina; non
mus audienlem, ipsam mentis affectionem, cum rem tamen idem valent. Alia quippe de causa verba, et'
quam qnoerit,non esse invenil, vel invenissese putat, alia nomina nuncupari, satis probabiliter disputaium
hoc verbo fortasse indicari'; respondisli tu quidem, est. Siquidem alterum horum ad auris verberaUonem,
sed lamen nescio quflm profundilaiem queestionis alterum ad animi commeraorationem notandam esse
joco evitans, in aliud tefnpus illustrandam distulisti: comperlum, vel ex hoc intelligi potest, quod in Io-
nec me debitf quoque lui oblitum putes. Inde tertium quendo rectissime dicimus, Quod est huic rei nomen,
1207 DE MAGISTRO,S. AUGUSTINI 1208
rem memorise mandare cupientes; Quod est autem prius abs le audiero, cum qusereres utrum homo>
huic rei verbum, dicere non solemus. Quoevero non homo sit, de duabus istis syllabis, an de re ipsa quam
solum tanlumdem, sed eliam idem omnino signiflcent, signiflcant, me interrogaveris ? Aug. Tu potius re-
el inler qusenihilprxterlillerarum dislet sonum, no- sponde ex qua parte acceperis interrogationem meam:
rnen et 8-iopuinvenimus. Illud sane mihi elapsum erat nam si est ambigua, prius hoc cavere debuisti, ne-
in hoc genere, in quo invicem se significant, nullum que mihi respondere antcquam cerlus fieres quonam
nos signum compcrissc, quod non inter csclera quse modo rogaverim. Ad. Quid enim me impediret haec
significat, se quoque significet. Hsec quantum potui ambiguitas, cum ego ad uirumque responderira;
recordalus sum. Tu jam videris, quem nihil pulo in homo enim prorsus homo esl: nam et istse duse syl-
hoc sermone nisi scienlem cerlumque dixisse , utrum labaenihil aliud sunl quam istoeduee syllabee; el id
ista bene ordinateque digesserim. quod significant, nihil aliud est, quarn id quod est.
CAPUT VIII. — Non fruslra hwc dispulari. Item si- Aug. Scite hoc quidem : sed cur hoc solum quod di-
gnis audilis animum, ut interrogantirespondeatur, ctum est homo, non etiam caetera quoeloculi sumus,
ad res significalasesse referendutn. ad ulrumque accepisti ? Ad. Unde enim convincor
21. Aug. Satis tu quidem memoriter omnia quae quod et csetera non sic acceperim? Aug. Ut alia
vellem recoluisii; ct, ut Ubi falear, mulio evidenlius omiltarn, eam ipsam primam rogationem meam, si
mihi nunc videntur isla distincta, quam cum ea in- totam ex ea parte accepisses, qua syllabse sonanl,
quirendo ac disserendode nescio quibus lalebris ambo nihil mihi respondisses; possem tibi enim videri nihil
erueremus. Sed quonam tantis ambagibus tccum per- eliam interrogasse: nunc vero cum tria verba sonue-
venire moliar, dilftcile dictu est lioc Ioco. Tu enim rim , quorum unum in medio repelivi dicens ulrum
fortasse aut ludere nos, et a seriis rebus avocare ani- homo, homo sit, primum et ultimum verbum, non
jnum, quasi quibusdam puerilibus qusesliunculis, ar- secundumipsa signa, sed secundumea quaehis signi-
bitraris, aut parvam vel mediocrem aliquam utilita- ficantur le accepisse, ve! lioc solo manifeslum est,
tem requirere; aul si magnum quiddam parlurire quod siatim cerlus ac fldens rogationi respondendum
istara disputationem suspicaris, jamjamque id scire pulasli. Ad. Yerura dicis. Aug. Cur ergo id tantura
sive saltem audire desideras. Ego auiem credas ve- quod iu medioposilum est,et secunduraid quodsonat,
lim , neque me vilia ludicra hoc instituisse sermone, etsecundum id quod significat, te accipere Iibuit?
quamvis forlasse ludanius, idque ipsum lamen non Ad. Ecce jam tolum ex ea tantum parte qua signi-
puerili sensu scstiinandumsit; neque parva bona vel ficalur accipio : assenlior enim tibi, sermocinari nos
mediocria cogitare. Et lamen si dicaui viiam esse omnino non posse, nisi auditis verbis ad ca feratur
quamdam bealam , eamdemque sempiiernam , quo animus, quorum ista sunl signa. Quareostende nunc,
nos Deo duce, id est ipsa vcritate, gradibus quibus- quomodo isla ratiocinatione deceptus sim, qua nie
dam infirmo gressui noslro accommodalis perduci cu- hominem non esse concluditur. Aug. Imo eadem
piam; vereor ne ridiculus videar, qui non rerum rursus interrogabo, ut ipse invenias ubi lapsus sis.
Ad. Benefacis.
ipsarum quaesignificaniur, sed consideratione signo-
rum taiitara viarn ingredi cosperim. Dabis igitur ve- 25. Aug. Hlud ergo quod prjmo quaesieram, quia
niam, si preeludo tectira non ludendi gratia, sed jam dedisti, non quacram. Yide igitur diligentius,
exercendi vires et menlis aciem.quibus regionis illius, ulrum syllaba, ho, nihil aliud sit quam, ho; et utrum,
ubi beata vita est, calorem ac lucem non modo sus- mo, nihil aliud sil quam, mo. Ad. Hic prorsus nibil
tinere, verum eliam amare possimus. Ad. Pergepo- aliud video. Aug. Yide etiam num istis duabus junctis,
tius ut coapisli: nam nunquam ego contemnenda pu- liomo, flat. Ad. Nequaquamhoc concesserim: placuit
tem quse tu dicenda vel agenda puiaveris. enim, et recte placuit, signo dato id quod signiflca-
22. Aug. Age, jam ergo illam parlem considere- lur attendere, et ex ejus consideralionevel dare, vel
mus, cum signis non a'ia signa significantur, sed ea negare quod dicitur. Illeeautem separalim enuntiatse
rjtise significabilia vocaraus. Et primum dic mihi syllaboe, quia sine ulla significationesonuerunt, hoc
utrum homo, homo sit. Ad. Nunc vero an ludas ne- cas esse quod sonuere concessum est. Aug. Placet
scio. Aug. Quid ita? Ad. Quia quacrendum ex me igitur, firmumque animo tenes non respondendum
censes, ulrum homo aliud sit quam homo. Aug. Ita esse inlerrogationibus, nisi ex iis rebus quae verbis
credo te illudi arbitrareris, si eliam quaererem ulrum significanlur. Ad. Non intelligo cur displiceat, si
prima hujus nominis syllaba aliud sit qtiam, ho, et modo verba sint. Aug. Vellem scire quomodo illi re-
aliud secunda quam, mo. Ad. Ita omnino. Aug. At sisleres, de quo jocantes solemus audire, quod ex
istoeduse syllabseconjunctse,homo est: an negabis? ejus ore cum quodisputabat, leonem processisse con-
Ad. Quis neget? Aug. Qusero ergo, num tu duseislee cluserit. Cum enim quaesisset, utrum ea quaeloque-
syllabse conjunclse sis. Ad. Nullo modo: sed video reraur, nostro ore procederent, atque ille non po-
quo tendas. Aug. Dicito ergo , ne me conlumeliosum luissel negare; quod facile fuil, egit cum homine,
pules. Ad. Concludiexistimas quod homo non sim. ul iu loquendo Ieonemnominaret: hoc ubi factum est,
Aug. Quid, lu non idem existimas, qui omnia supe- ridicule insullare coepitet premere, ut quoniam quid-
riora ex quibus hoc confeclum est, vera esse conce- quid loquimur, ore nostro exire confessus erat, et
dis?Arf. Non tibi ego dicam quid cxistimem, nisi leonem se lpcutum esse tiequibatabnuere, homo non
malus tam immanem bestiam videretur vomnisse. quam significat anfecellere. Quod enim nes offendit
Ad. Minimevero erat arduum scurrae huic resislere; atidientes, non ad ipsius verbi pertinel sonum; cee-
non enim concederem ore nostro exire quodcumque num cnim nomen, muiata una littera coelum est; in-
loquimur. Nam quae loquiraur, ea significamus; non ler illa vero quae his nominibus significanlur, quan-
aulem quae res significatur, sed signum quo signifi- tum distel videmus. Quamobrem nequaquam huic
caiur loquenlis ore procedit, nisi cum ipsa signa si- signo tribuerim, quod in re quam significat odimus;
gnificanlur : quod genus paulo ante Iractavimus. et propterea hoc illi jure antepono : libenlius enim
24. Aug. Bene tu quidem hoc mpdo adversus illum hoc audimus, quam ullo sensu illud atlingiriius. Aug.
esses paralus : verumlamen mihi quid respondebis, Yigilanlissimeomnino. Itaque falsum est, omnes res
utrum homo nomen sit requirenti ? Ad. Quid, nisi pluris quam earum signa esse pendendas. Ad. Iia vi-
essenomen? A«fji. Quid?cum te video, num nomen detur. Aug. Dic ergo mihi quid arbitreris eos secutos
video? Ad. Non. Aug. Visne igitur dicam quod sequi- esse, qui huic rei tam ftedse atque aspernabili nomen
tur?Arf. Ne quseso; nam mihi ipse renunlio, me ho- indiderunt; vel utrum eos probes, an improbes. Ad.
minem non esse, qui nomen esse responderim, cum Ego vero illos nec probare, nec improbare audeo,
homo utrum nomen esset inquireres. Jam enim pla- nec quid fuerint seeuli scio. Aug.Potesne saltem scire
cuerat, ex ea re quee significaretur, aut assentiri, quid tu seqiiaris, cum lioc nomen enunlias? Ad. Hoc
aut negare quod dicitur. Aug. At mihi widelur non plane possum : nam signiflcare volo, ut eum cum quo
te frustra in hanc responsionem decidisse; nam vigi- loquor, doceam vel adnioneam de re illa, quod eum
lanliam tuam mentibus nostris indita ipsa lex ralionis doceri vel admoneri oportere arbitror. Aug. Qtiid?
evicit: nam si quaererem quid esset homo, respon- ipsum docere aut admonere, sive doceri aut admo-
deres forlasse, Animal; si autem queererem quee- neri, quod vel lu exhibes coramode per hoc no-
pars orationis esset homo, nullo modo posses recte men, vel exhibetur tibi; nonne charius quam ipsum
respondere nisi, Nomen : quamobrem cum homo et nomen habendum est? Ad. Concedo ipsam scientiam,
nomen, et animal esse inveniatur, illud dicitur ex ea quaeper hoc signum evenit, eidem signo esse anle-
parte qua signum est, hoc ex parle rei quam signifi- ponendam; sed non ideo eliam rem ipsam puto.
cat. Qui ergo quoeritulrum liomo nomen sit, nihil ei. 26. Aug. In illa igilur sententia noslra, quanquam
aliud quam esse respnndeam: satis enim significat ex sit falsum, res omnes signis suis praeponi oportere;
ea parte se veile audire, qua signum est. Si autem non taraen falsum est, omne quod propler aliud est,
quoerit utrum animal sit, mullo proclivius annuam : vilius esse quam id proptcr quod est. Cognilioquippe
quoniam si tacens et nomen et animal, tantum quid cpeni, proptcr quam hoc nomen est institutum, pluris
esset homo requireret, placita illa Ioquendiregula ad habenda est ipso nomine, quod eidem cceno prsepo-
id quod duabus syllabis significatur, animus curreret; nendum esse comperimus. Non enim ob aliud ista
neque quidquam respohderetur nisi animal, vel eliam cogniiio sigho, de quo agiraus, antelala est, nisiquia
lola definilio diceretur, id est animal rationale mor- illud propter hanc, non haecpropter illud esse con-
lale : an tibi non videtur? Ad. Prorsus videtur: vincitur. Nara ita eum quidam vorator, venlrisque,
sed cum esse nomen concesserimus, quomodo illam «t ab Apostolo dicitur, eultor (Rom. xvr, 18), diceret
conclusionem nimis contumeliosam evitabimus, qua ideo se vivere, ut vesceretur; non tulit qui audiebat
nos homines non esse conficitur? Aug. Quomodo frugi homo, et, Quanlo, inquit, melius ideo vescereris
pulas, nisi docendo non ex ea parte illalam, qua ut viveres? quod utique ex eadera isla regula locutus
inlerroganti assentiebamur ? Aut si ex ea parte est'. Nam neque alia de causa ille displicuit, nisi
illam se faletur inferre, nnllo modo est formidanda : quod vitam suara tam parvipendcret, ut eam duceret
quid enira metuam hominem.Jd est tres islas sylla- gutturis voluptate viliorem, dicendo se propter epulas
bas non esse me confileri? Arf. Nihil est verius. Cur vivere : neque hic ob aliud jure laudatur, nisi quod
ergo animura offendil, cum dicitur, Non esigitur lio- in iis duobus quid propter quid fierel, hoc est quid
mo; cum secundum illa concessa, nihil verius dici cui subjeclum esset intelligens, cibandum potius ut
polueril ? Aug. Quia non possum non putare ad id vivamus, quam vivendum utcibemur, admonuil. Si-
conclusionera referri, quod his duabus syllabis similiter el tu fortasse, et quilibet hominum non impe-
gnificatur, simul atqtie isla verba sonuerint, ea scili- rile res eeslimantium, dicenti cuipiam Joquaci ama-
cet regula, quse naturaliter plurimum valet, ut au- torique verborum, Ideo doceo ut loquar, respondere-
dilis signis ad res significatas feratur inientio. Ad. tis, Ilomo, cur non potius ideo Ioqueris ul doceas ?
Accipioquod dicis. Quod si heec vera sunt, sicuti esse cognoscis. vides
CAPUT IX. — An res quwque, vel ejus cognitiopluris profecto quanto verba minoris habenda sint, qtio.mid
habendasit quatn ipsius signa. propter quod ulimur verbis; cum ipse nsus verhorum
25. Aug. Jam ergo inlelligas volo, res quse signifi- jam sit verbis anteponendus : verba euirn sunt ut liis
canlur, pluris quam signa esse pendendas. Quidquid ulamur; utimur autem liis ad docendura. Quanloest
enim propter aliud est, vilius sit necesse est quam ergo melius docere quam loqui, tanto melior est quam
id propter quod ~est; nisi lu aliud exislimas. Ad. Vi- verba, locutio. Multo ergo melior dodrina quam
delur mihi non temere hic esse assentiendum: nam 1 ita Mss.Atin Edd.,ut vtveres?
cum dicimus, Ccemini, Jonge hoc homen arbitror rei regutu uterquetamenex eadetn
locutusest.
1211 DE MAGISTRO S. AUGUSTINI Wli.
verba. Sed eupio audire quid forle conlradicendum tione signorura, ipsis famen signis esse potiorem.
pules. Quare jam illud magis magisque discutiamus, quale
27. Ad. Asseniior quidem meliorcm quam verba sit genus rerum quas sine signis monstrari posse dice-
esse doclrinam; sed utrum adversus istam regulam banrus per seipsas, ut loqui, ambulare, sedere, jacere',
qua dicilur, Otnne quod propler aiiud est, inferius atque hujusmodi caelera. Ad. Jam recolo quid dieas.
essequam id propler quod esl, nihil sit quod objici CAPUT X. — An quwdam doceri sine signis queunf.
possit, ignoro. Aug. Alias hoc opportunius diligen- Res non discunlur per ipsa verba.
liusque traclabimus : nunc illud qnod concedis, salis 29. Aug. Omniane libi videntur, quae interrogati
esl ad id quod conficere studeo. Das enim cognitio- mox agere possumus, sine signopossemonstrari? an
nem rerum quaro signarerum essechariorem. Quam- aliquid excipis? Ad. Ego vero etiam atque eliam ge-
obrem cognitio rerum- quas significantur, cogniiioni nus hoc totum considerans, nihil adhue invenio quod
signorum anteferenda est: an tibi non videlur? Ad. sine signo valeat doceri, nisi forte ioculionem, et si
Num ego eognitionem rerum eognitione signorura, ac forte idipsum quispiam quaerat, quid sil docere. Yideo
non signis ipsis praestantiorera esse^concessi? quare enim eum, quidquid post ejus interrogalionem fecero
vereor ut hic tibi assentiar. Quid si enim ut coanum ut discat, ab ea ipsa re non discere quam sibi demon-
nomen melius esl ea re quam signifreat; ita el hujus strari cupit: nam si me cessantem , ut dicium est,
nominis cognitiocognilioni qupque illius rei esl anle- vel aliud agontem roget quispiam quid sit ambulare,
ponenda, quamvis ea cognitione sit ipsum nomen in- et ego siatira ambulando, eum quod rogavit sine signo
ferius? Quatuor quippe sunt: nomen, et res, cognitio coner docere; unde cavebo ne id lanlum putet esse
nominis, et cognitio rei. Sicut ergo primum secundo, ambulare, quanlum ego ambulavero? quod si putave-
cur non et tertium. quarto antecellat? Sed ut noii an> rit, dpcipietur: quisquis enim plus minusve quam
tecellat, num eliam subjiciendum est ? ego ambulaypjit, hunc ille ambulasse non arbitrabi-
28. Aug. Mire omnino te video et tenuisse quid tur. Et quod de hoe uno verbo dixi, Iransit in omnia
concesseris, et explicassequid senseris. Sed, ut opi- quaesiue signo nionstrari posse consenseram,.prseler
nor, inlelligis, lioc trisyllabum nomen, quod sonat duo itla qutc escepimus.
euro dicimus, Yilium, melius esse quam id quod 50. Aug..-Accipio quidem istud : sed nonne libi vi-
signifieat; cum ipsius cognitio nominis multo sit delur aKudesse loqui, aliud docere? Ad. Yidetursane:
inferior cognitione vitiorum. Licet itaque consti- nam si essel idem, noudoceret quisquamnisi loquens;
tuas etiam ista quatuor atq.ue consideres, nomen eum vero et aliis signis, prajier verba, multa docea-
et.rem,>eognitioivemnorainis et cognitionem rei; primus, quis de ista differentia dubiiaverit ? Aug. Quid ?
mum secundo jure prseponimus. Hoc enim positum docere et sigmflcare, nihilne interest? an aliquiddif-
nomen in carraine, ctim ait Persius, Sed stupet hic ferunl? Ad. Idem puto esse. Aug, Nonnerecte dicit,
vilio (Satyra 5, v. 52), non modo nihil vilii fecit in qui dicit ideo nos significare ut doeeamus? Ad. Recte
versu , sed nonnihil etiam ornatus dedit: cuni tamen prorsus. Aug. Quidv si dicat alius ideo nos doeere ut
res ipsa quse signilicatur hoc nomine, in quocumque significemus? nonne facile superiore senteniia refel-
inest, cogat esse vitiosum. At non ita et terlium letur? Ad. Iia est. Aug. Si ergo significamusut do~
quarlo, sed quarlum tertio videmus excellere. Hujus eeanius, non docemus ut significemus; aliud est do-
enim cognitio nominis vilis est prse cognitione vilio- eere, aliud significare. Ad. Verum dicis, nec recle;
rum. Ad. Etiamne cum ista cognitio miseriores facit, idem esse utrumque respondi. Aug.Nuncilludrespon-
ccnses esse praeferendam? Nam idem Persius omni- de , utrum qui docet quid sit docere, significando id
bus poenis, quas tyrannorum vel crudelitas excogita- agat, an aliter. Ad. Non video quomodo aliter possit.
vit vel cupidilas pendit, hanc unam anteponit, qua Aug. Falsum cst igitur quod paulo ante dixisii, doceri
crucianlur homines qui vilia quaevitare non possunt, rem posse sine signis, cum quseritur quid sit ipsum
cogunlur agnoscere. Aug. Poles hoc modo cognitioni docere; quando ne hoc quidem videmus sine signi-
Iiujus noniinis ipsam quoque virtutum cognilionera fleatione agi posse, curn aliud esse significare, aliud
negare proeferendam:quia virtulem videre nec tenere, docere concesseris. Si enim diversa sunt, sicut appa-
supplicium est: quo idem ille salyricus lyranni ut ret, neque lioc nisi per illud ostenditur, non per se
punianlur oplavit (lbid., v. 55-58). Ad. Deus hanc utique ostenditur,sicut tibi visum erat. Quamobrem
averlat amenliara : jam enim intelligo non ipsas co- nihiladhucinventumest, quod monstrari per seipsum
guiliones , quibus auimura imbuit optima omnium qucal preeler locutionem, quoeinter alia se quoque si-
disciplina, csse culpandas; sed eos omnium miserri- gniflcat : quse tamen cum etiam ipsa signum sit,
nios judicandos, sicut et Persium judicasse arbilror, nondum prorsus exstat quod sine signis doceri posse
qui tali morbo affecli sunt, cui nec lanta medicina videatur. Ad. Nihil habeo cur non assentiar.
subveniat. Aug. Bene intelligis : sed quoquo modo se 51. Attg..Confeclum est igitur el nihil sine signis
habeatPersiana sentenlia, quidad nos? Non enim bo- doceri, et cognilionem ipsam signis quibuS'cognosGi-
, rum auctoritati subjecli sumus in talibus rebus. Deinde mus, chariorem nobis esse oportere : quamvis non
si qua cognitio cognitioni praeferenda sit, non hic f'a- omnia quse significantur possint signis suis esse po-
cile est explicare. Salis habeo quod effcclum est, tiora. Ad. Ita videtur. Aug..Quanto tandem circuitu
eognilionem <erum quse signiflcantur, etsi non cogni- _ res tantilla peracta sit, meminisline, quceso?Nam ex
quo inler nos verba jaculamur, quod lam diu fecimus, Quid enim dubitemus, oro te ? Nam ut hominum omik
hsectria ut invenirentur laboralum est: utrum nihil tam innumerabilia speelacula in omnibusthealris sine
sine siguis possii doceri; el tiirum sint qtisedamsigna signo ipsis rebus exhihentium; solem certe istum Iu-
rebus quas significant praeferenda; el utrum melior cemque hoecomnia perfundenlem alque vestienlem,
qtiam signa sit rerum ipsa cognitio. Sed quartum est, Iunam el coelera sidera, terras et maria, qusequein
quod breviier abs te vellem cognosccre, ulrumnam bis innuraerabilitergignuniur, nonne per seipsa exhi-
isia inventa sic putes, ut jam de his dubitare non bet atque ostendit Deuset natura ccrnenlibus?
possis. Ad. Yellem quidem lantis ambagibus atqtte 55. Quod si diligenfiusconsidcremus, forlassenihil
anfractibus esset ad ccrla pervenluin ; sed et ista ro- invenies, quod per sua signa discatur. Cum enim
gatio lua ncscio quomodo me sollicitat, et ab assen- mihi signtira datur, si nescienlcm me invenit cujus
sione delerret. Yideris enim mihi non hsec de me rei signum sit, docere me nihil potest : si veroscien-
fuisse qua:siiurus, nisi haberes quod conlradiceres : tetn, quid disco pcr signtim? Non enim mihi rem
el ipsa rerum implicatio lolum me inspicere, ac secu- quam significat ostendil verbum cum lego, Et sara-
rum respondere non sinit, verenlem ne quid in lantis baike ' eorutnnon sunt immulatw(Dan. m, 94,). Nam
involucris laleat, quod acies mentis meae Iustrare si quoedamcapitum tegmina nuncupanlurhocnomine,
non possit. Aug. Dubitaiionemttiam non invitus ac- num ego hoc audito, aul quid sit caput, aut quid
cipio; significal enim animum minimelemerarium : sint tegmina didici? anlc ista noveram; neque cum
quaeeustodia Iranqiiillilatisest maxima. Namdifficil- appellarenlur ab aliis, sed cum a me vidcrentur,
limum omnino est non perturbari, ctini ea quae prona corum est mihi facta notitia. Etcniin cum primura
cl procliva approbatione tenebamus conlrariis dispu- istie duoe syllabos,cum dicimus, Caput, aures meas
tationibus Iabefactantur, et quasi extorqucnlur o ma- impulerunt, tam nesciviquid signiflcarent, quara cum
nibus. Quare, ut acquumesl bene consideratisperspe- prirao audirem legeremve, saraballas. Sed cum soc-pe
ctisque rationibus cedere, ita incognitapro cognitis diceretur, Caput, noians atque animadvertcnsquando
habere pCriculosum. Metus est enim ne cum soepe diceretur, reperi vocabulum esse rei quoe mibi jam
subruuntur quse firmissime siatura et mansura prss- eral videndo notissima. Quod priusquam rcperissem,
snmiinus, in tantum odiumvel timorem rationis inci- lanium mihi sonus eral hoc verbum : sigtium vero
damus, ut ne ipsi quidem perspicuse veritati fides esse didici, quando cujus rei signum essct inveni;
habenda videalur. quam quidem, ut dixi, non significalu, sed aspeclu
52. Sed age, nunc expeditius retractemus utrum didiceram. Iiaque magissignumre cognita,quam signo
recle ista dubitanda putaveris. Nam quaeroabs le, si dato ipsa res discitur.
quisquam ignarus deceptionisavium, quac calamis et 5i. Quod ut aperlius intelligas, finge nos primum
visco affectalur, obviam fieret aucupi, armis quidem nunc audire quod dieilur, caput.; el nescienles uirum
suis instructo, non tamen aiicupauli, sed iter agenti; vox ista sit tanluiiiniodo sonans, an aliquid ctiam
quo viso premerelgradum, secumque,ut fit, admirans significatis,quaererequid sit caput (meracnlo nos non
cogitaret et quocrerelquidnam sibi hominisillc vcllet rei qusesignificatur, sed ipsius signi velie habere no-
ornalus ; auceps aulem cum in se videret attentum , titiam, qua caremus profecto, quamdiu cujus signutn
oitentandi se sludio cannas expedirel, et prope anim- est ignoramus) : si ergo ita quosrentibusres ipsa di-
adversam aliquam aviculam lislula el accipilre fige- gito demonslretur, hac conspecta discimus signum
rel, subigeret' et caperet; nonne illurn spectaiorem quod audieramus tanlum, nondum noveramus. In quo
suuin doccref nullo significatu, sed re ipsa, quod ille lamcn signo cum duo sint, sonus el siguificalio, so-
scire cupiebat? Ad. Metuone quid hic tale sit, quale num cerle non per signura percipimus, sed eo ipso
de illo dixi,qui quacrilquid sit ambulare. Neque enim aure pulsata; significaiionemautein re, quse signifi-
video, et hic totum illud aucupium esse monstralum. catur, aspecta. Namillaintentio digiti significare nihil
Aug. Facile est hac cura teexuere; addo enim, si aliud polest, quam illud in quod intenditur digilus :
ille ila intelligens esset, ut ex hoc quod vidit, lotura inlentus est autem non in signum, sed in membrum
illud genusartis agnosceret: satis est namque ad rem, quod caput vocatur. Itaque per illam neque rem pos-
et de quibusdam rebus tamefsi non omnibus, et
1 In editioneBad.et nostrisMss.hic et infra eonstanter
quosdam homines doccri posse sine signo. Ad. Hoc scribitm- per r sarabarm; quo pacto etiam Terlullianus
etiam ego possum illi addere; si enim sit bene intel- scripsitinlihrode Pallio,et inlibrode HesurrectioneCaruis.
Porro
ligens, paucis passibus ambiilationemonstrata, tolum tro genere, autemtextusgraecus, Dan.cap.5, v. 94,habet in neu-
ta sarubara,queuiscribendimodumnon-pauci
quid sit ambulare cognoscet.Aug. Facias per me licet, sequuntur;improbatvero Hieronymus in Dan.cap.5, v. 21,
nec tantum niliil resisto , vcrum eliam faveo: vides vultquelegendumsaraballa.AdhaecMss.Fiscannensiset
Michaelhms
cnim ab utroque nostrtimid efflci,ut qusedamquidam tegmina;et pro,quwdam capitum,habent,quwdampedum
cousenlaneepostcapraeferuiit,aut qutd sint
doccri sine signis queant, falsumque illud sil quod pedesjelc;cumdkimuspedes, aures,etc; pedesnolans,eic;
deniqueomittuut,capitum, eo loci ubi legimus,leqmina
nobis paulo anle videbatur, nihil esse omnino quod quidemilla capilutn.Contigitisttuccvarielasex variavo-
sine signis possil oslendi. Jam enim ex his non unuin cabuli islius interpretatione, quod quinusdamsiguificat
aut tegmina capitum,ut referl Isidorus,lilo.19,cap.23; aliis,
aliquid alterum, sed millia rerum animo occur- fluxa ac sinuosavestimenta,ut ipsi Isidoroibidemplacet:
runt, qurc nullo signn dalo per seipsa monslrentui'. pallia, Vaiabloaliisquescripturaeinterprelihussonat; non-
niilfisetiam,caiceammta;ilieronymodemumin loeocitato
braccas.seu tibiatia.
1215 DE MAGISTRO,S. AUGUSTINI 1216.
sum nosse quam noveram, neque signum in quod quid sint tres pueri, quid fornax, quid ignis, quid
intenlus digilus non est. Sed de inienlione digili non rcx, quid denique illaesi ab igne, coeteraque omnia
riimis curo ; quia ipsitis deiuousirationissigntim miiii jam teuebani quaeverba illa significant. Ananiasvero,
videtur polius, quam rcrum aliquarum quae demon- et Azarinset Misaellam mihi ignoti sunt quara illse
stranlur, siculadverbium quod, Ecce, dicimus; nam saraballoe;nec ad eos cognoscendos haecme nomina
et cum hoc adverhio digiium solemus inieudere, ne qnidquam adjuverunt aut adjuvare jam pottierunt.
unum demonstrandi signum non sit satis. Et id maxi- Haecautem omnia quae in illa leguniur historia, ita
me libi nilor persuadere, si poiero, per ea signa quse illo tempore facla esse, ut scripia sunt, credere nie
verba appellanlur, nos nihil discere; potius enim, ut potius quam scire fateor : neque istam differenliam
dixi, vim verbi, id est significalionemquse lalet in iidem ipsi quibus credimus nescierunt. Ait enim pro-
sono, re ipsa qusesignificalurcognita, discimus,quam phela, Nisi crediderilis, non inteliigelis(Isai. vu, 9,
illam lali significaiionepercipimus. sec. LXX): quod non dixisset profecto, si nihil tlisia-
55. Et quod dixi de capile, hoc etiam de tegmini- re judicassel. Quod ergo inielligo, id eiiam crodo :
bus, deque aliis rebus innuinerabilibusdixerim : quas at non omne quod credo, eliam iutellign. Omne
lamen cum jam noverim.saraballas illas adhuc usque autem qtiod inielligo, scio : non omne quod credo,
non novi; qnas mibi si gcslu quispiam significaritaut scio. Nec ideo nescio quam sit utile credere eliam
pinxeril, aut aliquid cui similes sunl. oslenderil, non multa queenescio; cui niilitati hanc quoque adjungo
dicam non me docuerit, quod facile obtinerem, si de tribus pueris hisloriam : quare pleraque rerurn
paulo amplius loqui vellem; sed dico id quod proxi- cum scire non possirn,quanta tamcn utilitate credan-
mum est, non verbis docuerit. Quod si cis fortecon- lur, scio.
speclis cum simul adero me admonuerit, dicens, Ecce 58. De universis aulem quoeinlellrgimus non Io-
saraballas; discam rem quam ncsciebam, noa per quentem qui personat foris, sed inlus ipsi menti proe-
verba quae dicta sunt, scd per ejus aspectum, per sidenlem consulimus veritatem, verbis forlasse ut
quem factumest ut eliam nomen illud quid valeret, consulamusadmonili.Ille autem qui consulitur,docet,
nossem ac lenerem. Non enim cum rem ipsam didici, qui in inleriore homine liabitare dicttis est Christtis
verbis alienis credidi, sed ocnlis meis : illis tamen (Ephes. III, 16, 17), id est incommulabilisDei Yirhis
forlasse ut allcnderem credidi, idestul aspectu quse- atque sempiterna Sapientia : quam quidem omnis ra-
rerem quid vidercm. tionalis anima consulit; sed tanttim cuique pandilur,
CAPUTXI. — Dhcimus non vcrbis foris sonanlibus, quantum capere propter propriara, sive malam sivp
scd docenleinlus verilale. bonam voItiniatemrpotest. Et si quando fallitur, non
56. Hactenus verba valuerunt, qnibus ut pluriraura fit vilio consultaeveritalis, ut neque htijus, quae foris
tribuam, admonent lanlum ut quaeramus res, non esl, lucis vitium est.quod corporei oculi saepefallun-
exbibenl ut novcrimus. I.s me autem aliquid docet, tur: quam lucem de rebus visibilibus consuli fate-
qui vel oculis, vel ulli corporis sensui, vel ipsi etiam mur, ut eas nobis quanlum cernere valemus ,
menli praabetea quae cognoscere volo. Verbis igitur oslendat.
nisi verba non discimus, imo sonitum slrepitumque CAPUT XII. — Christus verilasintus docet.
verborum : nam si ea quaesigna non sunt, vcrba esse 59. Quod si el de coloribus Iucem, et de caeteris
non possunl, quamvis jam auditum verbum, nescio queeper corpus sentimus, elementa bujus raundi ea-
tamen verbum esse, donec quid significel sciam.Re- demque corpora quee sentimus, sensusque ipsos qui-
buS ergo cognitis, verborum quoque cognilioperfici- bus tanquam inlerpretibus ad talia noscenda mens
tur; verbis vero audilis, nec verba discunlur. Non ulitur; debis autem quoeintelligunlur, inleriorem ve-
cnim ea verba quoenovimus, discimus; aut quse non ritatem ralione consulimus: quid dici p.otestunde cla-
novimus, didicissenos possumusconfiteri, nisi eortim real, verbis nos aliquid discere praeleripsum qui au-
significalione percepla, quse non auditione vocum res percuiit sonum? Namqueomnia quse percipimus,
emissarura, sed rerum significatarumcogniiionecon- aut sensu corporis, aut mente percipimus. Illa sensi-
lingit. Yerissima quippe ralio est, et verissimediei- bilia, haec inlelligibilia; sive, ut more auclorum no-
tur, cum verba proferuntur, aul scire nos quid signi- strorum Ioquar, illa carnalia, hsec spiritualia noini-
ficenl, aut nescire : si scimus, commemoraripotius namus. De illis dum inlerrogamur, respondemus, si
quam discere; si anlem nescimus, ne commemorari prsesto sunt ea quae senlimus; velut cum a nobis
quidem, sed fortasse ad quacrendumadmoneri. quserilur iniuentibus Iunam novam, qualis aul ubi sit.
57. Quod si dixeris, (egminaquidem illa capitum, Hic ille qui inlerrogat, si non videt, credit verbis, et
quorum nomen sono tantum tenemiis, non nos posse ssepe non credil: discit autem nullo modo, nisi et
nisi visa cognoscere, neque nomen ipsum plenius nisi ipse quod dicilur videat; ubi jam non verbis quseso-
ipsis cognitis nosse : quod lamen de ipsis pueris ac- nuerunt, sed rebus ipsis et sensibusdiscit. Nam verba
cepimus, ut regem ac flammasfideac rcligione supe- eadem sonant videnti, qusenon videnti etiam sonue-
raverint, quas Iaudes Deo cecinerinf, quos honores runt. Cumvero non de iis quse eoram sentimus, sed
ab ipso etiam inimico meruerint, num aliler nisi per dehis qute aliquandosensimus quoeritur; non jain re*s
verba didicimus?Respondebo,cuncla quseillis verbis ipsas, sed imagines ab iis impressas memorioeque
significala sunt, in noslra notitia jam fuisse. Nam raandatas loquimur : quse omnino quoniPdp vera di-
camus, cnm falsa intueamur, igncrp; nisi quia non nescit, et qui se falsa novit audisse, et qui posset in-
nos ea videre ac sentire, sed vidisse ac sensisse nar- terrogalus eadem responderc queedicfa sunt, nihil
ramus. Ita illas imagines in memoriae peneiralibus verbis meis didicisse convincitur.
rerum ante sensarum quaedamdocuraenla gesiamus, CAPUTXIII.—Verborumvine quidemanitnusloquentis
quaeanimo contemplanles bona conscientia non men- - aperitur.
timur cum loquimur : sed nobis sunt isla documenta; 41. Quaraobrem iniis eliam quse mente cernuntur,
is enim qui audit, si ea sensit atque adfuit, non di- fruslra cernentis loquelas audit quisquis ea cernere
scil meis verbis, sed recognoscit ablatis secum et non polest, nisi quia lalia quamditi ignoranlur utile
ipse imaginibus.: si aulem illa non sensit', quis non est crederc : quisquis autem cernere potest, inlus est
eum credere potius verbis quam discere intelligat? discipulus veritalis, foris judex loquentis, vel potius
40. Cumvero de iis agiturquse mente conspicimus, ipsius loculionis. Nam plorumque scit illa quse dicta
id est intellectu atque ralione, ea quidera loquimur sunt, eo ipso nesciente qusedixit; veluli si quisquam
quoeproeseniiacontuemur in illa interiore luce veri- Epicureis credens et morlalem animam pulans, eas
tatis, qua ipsc qui dicilur homo interior, illustratur et rationes quse de immortalitate ejus a prudenlioribus
fruitur : sed lunc quoque nosler auditor, si et ipse (ractatse sunt, eloquatur, illo audiente qui spiritualia
illa secreto ac simplici oculo videt; novit quod dico conlueri poiest; judicat isle eum vera dicere : at ille
sna contemplatione, non verbis meis. Ergo ne hunc qui dicit, utriim vera dical ignorat, imo eiiam falsis-
quidem doceo vera dicens, vera intuentem; docelur sima exislimat : nura igitur putandus est ea docere
enim non verbis meis, sed ipsis rebus, Deointus pan- quse nescil? Alqui iisdem verbis ulitur, quibus uti
dente, manifestis: itaque de his eliam inlerrogatus etiam sciens posset.
- 42. Quare
respondere posset. Quid aulem absurdius quam eum jam ne hoc quidem relinquitur verbis, ut
putare locutione mea doceri, quiposset, aniequam Io- liis sallem loqttenlis animus indicetur; si quidein in-
querer, ea ipsa inlerrogalus exponere? Nam quod certum est utriun ea qusc loquitur, sciat. Addemen-
saepeconlingit, ut interrogatus aliquid negel, atque lierites atque fallenles, per quos facile inlelligas non
ad id fatendum aliis interrogationibus urgeatur, fit modo non aperiri, verum etiam occuitari animum ver-
hoc imbecillitatecernenlis, qui de re tota iilam lucem bis. Nam ntillo modo ambigo id conari verba vera-
consulere non potest: quod ut partibus faciat, admo- ciuni, et quodammndo profileri, ut animus loquenlis
netur, cum de iisdem istis partibus interrogalur, qui- appareat; quod oblinerenfOmnibus concedentibus, si
bus illa summa constal, quam totam cernere non Ioqui meiilieniibiisnon liceret. Quanquam saepe ex-
valcbal. Quo si verbis perdncitur ejus qui iuierrogal, pcrti fuerimus, et in nobis et in aliis, non eanan re-
non tamen docenlibus verbis, sed eo inodo iiiquiren- rum quaj cogiiantur, verba proferri: quod duobus
tibus, quo modo est ille a quo quaeritur, intus disce- modis posse accidere vidco, cum aul sermo memorise
re idoneus; veiut si abs le quicrerem hoc ipsum quod mandatus et ssepe decttrsus, alia cogiiandis ore fun-
agitur, ulrumnam verbis doceri nihil possil, et ab- ditur; quod nobis cum hymniun cauimus ssepe con-
surdum libi primo videretur non valenli toium conlingil: aut cum alia pro aliis verba proeler volunla-
spicere : sic ergo quaerere oporluil, ut luoesesevires lem noslram linguacipsius erroreprosiliunl; nara hic
habent ad audiendum illum intus magistrum, ut dice- qunque iion earum reruin signa quas in animo habe-
rem, Ea quee me loquente vera esse confiieris, et mus, audiuntur. Nam mentientos qu.idem cogitant
certus es, et te illa nosse confirmas, unde didicisti ? eliaiu de iis rebus quas loquiiiitur, ttt lametsi ne-
responderes forlasse quod ego docuissera. Tum ego sciamusan vcrura dicanl, sciamus lanien eos in anirno
subnecterem : Quid si me horainem volanletn vidisse liabere quod dictint, si norr eis aliquid duorum quee
dicerem, itane te certum verbamearedderent, queni- dixi accidal : qu;e si quis et interdum accidere conlen-
admodum si audires sapientes homines stultis esse dit, et cum accidit apparere, quaiiquani soepe oecul-
meliores?Negares profectoel responderes, illud (enon tum esf, et saepeme fefellit audientem, non resisto.
credere, aut efiamsi crederes ignorare, hoc aulem 45. Scd his accidit aliud genus, sane latc patens,
cerlissinie scire. Ex hoc jam nimirum intelligercs, et semen innumerabilium dissensionum atque certa-
neque in illo quod me aflirmanle ignorares, ncque in minum : cum ille qui loquitur, eadem quidem signi-
hoc quod oplirae scires, aliquid le didicisse verbis ficat quaj cogilat, sed plerumque tanlum sibi et aliis
meis ; quandoquidem ctiam inlerrogaius de singulis, quibusdam ; ei vero cui Ioquilur et item aliis non-
et illud ignotum, et hoc libi notum esse jurares. Tum nullis, non idem significat. Dixerit enim aliquis au-
vero totum illud quod negaveras fatereris, cum haec dientibus nobis, ab aliquibus belluis homineni virtute
ex quibus conslat, clara et cerla esse cognosceres; superari; nos illico ferre non possumus, et hanc tam
omnia scilicet quaeloquimur, aut ignorare auditorcm falsam pestiferamque sententiam magna intentione
utrum vera sint, aut.falsa esse non ignorare, aut refellimus : cum ille fortasse virlutem, vires corporis
scire vera esse. Horum trium in primo aut cre- vocet, et IiOcnomineid quod cogitavitenunliet, nee
dere, aut opinari, aut dubitare; in secundo adver- mentiatur, nec crret in rebus , nec aliud aliquid vol-
sari atque renuere; in terlio attestari: nusquam igi- vens animo, mandala memorioeverba contexit, nec
tur discere. Quia et ille qui post verba noslra rem Jinguselapsu aliud quam volvebat sonel; sed tantum-
> Er. Lov.si autemille non sensit, M. modo rem quam cogitat, alio quam nos nomhie ap-
1219 ADMONITIODE SEQUENTIBUSTRIBUS LIBRIS DE LIBERO ARBlTRIO. 1£20
pellat: de qua illi stalim assentiremur, si ejus cogila- illi qui discipulivocantur, utrum vcra dicla sinl, apud
tionem possemus inspicere, quam verbis jam prola- semelipsos consideranl, inleiiorem scilicet illam ve-
tis explicataque senleniia sua, nondiim nobis pandere ritatem pro viribus iniuentes. Tunc crgo discunt: et
valuil. Huicerrori defmilioncmmederi posse dicunt, cum vera dicla esse intus invencrint, Iaudant, ne-
ul in hac quseslionesi definiret quid sil virtus; elu- scientes non se doctores poiius laudare quam doctos;
cerel, aiunt, non de re, sed de verboesse controver- si tamen et illi quod loquuntur sciunt. Falluntur au-
siam : quod ut concedam ila csse, quotusquisque tem bomines, ut eos qui non sunt magislrosvocenf,
bonus definitor inveniri potest? et lamen adversus quia plerumque inter lempus loculionis et tempus co-
disciplinam definiendimulta disputata sunt; quae nc- gnitionis , nulla mora interponitur ; el quoniam post
que hoc loco Iractare opportunum est, nec usqucqua- admonilionemsermocinantis cito intus discunt, foris
que a rae probantttr. se ab eo qui admonuit, didicisse arbifranlur.
44. Omilto quod mulla non bene audimus, et quasi 46. Sed de tota utililate verborum, quoe si bene
dc auditis diu mullumque contendimus ; velut lu nu- consideretur non parva est, alias , si Deus siverit,
per verbo qnodam punico , cum ego misericordiam requiremus. Nunc enim ne plus eis quam oporlet
dixissem , pietatem significari lc audisse dicebas ab tribueremus, admonui te; ut jam non crederemus
*is quibus hoec lingua magis nota esset: ego autem tanlum , sed eiiam intelligere inciperemus quam vere
resistens , qtiid acceperis libi omnino excidisse as- scriptum sit auctoritate divina, ne nobis quemquam
&&rebwm ; visus enim mihi eras noii pictalem dixisse, magistrum dicamus in lerris , quod unus omnium
sed fidera , ctim et conjunciissimus mihi assideres, magister in coelissil (Matth. xxui, 8-10). Quid sit
et nuilo modo liiec duo nomina similitudinc soni au- autem in ccelis, docebit ipse a quo eliam per lio-
rcm decipiant. Diu !e tamen arbitratus sura ncscire mines signis admonemur et foris , ut ad eum intro
quid libi dicttim sit, cum ego ncscirem quid dixeris : conversi erudiaraur : quem diligere ac nosse beata
nam si tc bcne audisscm, uequnqnsm mihi videretur vita est, quam se omnes clamant quaerere, pauci au-
absurdum pieialem et misericordiam UM vocabulo tem suul qui eam vere se invenisseJaelentur.Sed jam
punice vocari. Haecplerumque accidunt; sed ea, ut miiii dicas velim , quid de hoc toto meo sermone
dixi, omillamus , ne calumniam vcrbis dc audientis sentias. Si enim vera esse quae dicta sunt nosti, etiam
negligenlia, vel etiam de surdiiate hominum videar de singulis senlenliis interrogalus ea te scire dixisses:
conanovere : illa magis angunt quoesuperius enumc- vides ergo a quo ista didiceris ; neque enim a me, cui
ravi, ubi vcrbis liquidissime attre perceptis et la- roganti omnia responderes. Si autem vera esse non
tinis uon valemus , cum ejusdem linguae sitnus, lo- nosfi, nec ego nec ille te docuit : sed ego, quia
qtientium cogilata cognosccre. nunquam possum docere; ille, quia lu adhuc non
45. Sed ecce jam veniitto et concedo, cum verba potes discere. Ad. Ego vero didici admonilionever-
ejus auditu cui nola stint, accepta fuerint, posse borum luorum, nihil aiiud verbis quam admoneii ho-
illi esse notum de iis rebus quas significant, Ioquen- minem tit discat, et perparum csse quod per locu-
tem cogitavisse : num ideo eiiam quod nunc quaeri- lionem aliquanla cogitatio loqueutis apparet: ulrum
tur, ulrumvera dixeril, discit? autem vera dicanlur, eum docere soium, qui se inlus
CAPUT XIY.—Chrhlus intus docel, homoverbh foris habitare, cura foris loqueretttr , admonuit; quem
admonel. jam , favenle ipso , lanlo ardentius diligam , quanto
Numhoc magistri profilentur, ut cogitata eorum , ero in discendo proveclior. Yerumtamen huic ora-
ac non ipso2disciplinoaquas loquendo se tradere pu- tioni tuac, qua perpelua usus es, ob hoc habeo
tant, percipianlur atque teneantur? Nam quis tain maxime graliam, quod omnia quaeconlradicere para-
stulte curiosus est, qui filium suum mittat in scho- tus eram , prseoccupavit atque dissolvit; nihilque
lam, ut quid magisler cogiict discal? At islas omncs omnino abs te dcreliclum est, quod me dubium fa-
disclplinas quas se docere profiienlur, ipsiusque vir- ciebat, de quo non iia mibi responderet secretum
lulis atque sapientiae, cum verbis explicaverint; tum illud oraculum, ut tuis verbis asserebatur.
DE SEQUENTIBUS TRIBUS LIBBJS DE LIBERO ARBITRIO.

Ex Reliquishujusce lomilibris qui adconfulandos Manichseorumerrores spectant, primumhic, ulinhacle-
nus excusis, exbibetur opus cui de Libero Arbitrio litulus est: quod quidem anno Christi Irecentesimoocto-
gesimo octavo Romaeagente Augustinoinchoatum, absolulumvero arbitramur anno trecenlesimo nonagesimo
quinlo. Non enim perfectum ab ipso fuit post elapsum hunc annum quo episcopalum adeptus est, cum illius
secundum lerliumque librum presbyter, ul ail, ordinatus terminaverit (Retract. lib. 1, cap. 9, n. 1). Neque
etiam ante annum eumdem, eum Auguslinus in Epistola 27, n. 4, Paulino Nolensi episcopo scribat nescire se
aJiquodseriptionis genus edidisse quod Romanianus (qui videlicet in Italiam sub istius anni exordium profectus
erat) penes se non baberet; poslea vero, Epistola 51, n. 7, hoe opus Paulino ipsi offerat sub his verbis :
f Treslibros, atqtie ulinam tamgrandisquaestionisila explicatores ul grandes, misi Sanctitati et Cliaritati tuse_f
tm DE LIBERO ARBITRIO, S. A<UGUSTINI LISER 5PRIMUS. 3222
« nam qaaeslio eorum de Libero Arbitrio est. Hosautem non habere, aut «mnes non Hiaberefralrem Roma-
c nianum scio, > etc,
In priino libro mota perdiffieili qu»sttone illa, qua se olim vehementer agitatum atque in Manicheeosim-
pulsum fuissc confilelur AugusUnus,Unde scilice'tmalum exorium sit, cxplicat primumquid sit male facere .
lumque mala hominum facta noniiisi ex libero voluntaiis arbitrio proficisciprobat; quippe cum Tibidini, quse
In omnibus malefaclis dominalur, servire mens a nullo cogatur.
In libro secundo, difficullate quod libertas, qua peccalur, a Deo dala sit emergente, tria Jiaec disqttirun-
tur : Quaratione Deum esse manifestum sit; an ab ipso sint bona quaecumque; utrura iti bonis censenda sit
jibera voluntas.
in tertio disputalur unde iste rnotus exislat quo ipsa voluntas ab ineommulabiii 'bono avertitur ad com-
mutabile bonum; an invicem adverscntur Dei prsescientia de liominum peccatis, et hominuin ipsorura
in peccando libertas. Mox ostenditur nequaquam id Creatori deputandum quod In creatura iia fieri nc-
fcesse est, ut voluntate peccanlium flat ; et prorsus de creaturee, qtiae peccalo obnoxia sit , condi-
tione ac supplicio laudandum esse Deum. Hinc ad originis vitium perducta disputatione, declaratur qucm-
admodum lioc ipsum haud injuste in Adae posteros demanarit; et deinceps difflcultales nonnullae liuc
pertinerites enodanlur.
S. ATJGUSTINUS, EPIST.145, MARCELLrNO.
•t Liltereeiuse... habent qusestionemniilii propositam exldhris, non divinis, sed meis, quos scripsi de Libero
Arbitrio. In lalibus autem qusestionibus non multurn laboro : quia elsi defendi senteniia mea liquida ratione
nonpolest, mea est; nonejus auctoris, cujus sensum improbare fas noii est... Iloc lamen quod in tertio libro
de Libero Arbitrio cum de subslantia ralionali agerem sic a ine posilum estut dicerem : 4 Ih corporibusautem
•1rnferioribus anima posl peccalumordinata regit corpus stitim, nnoiisniiiiodopro arhitrio, sedsicutlegesuni-
« versilatis sinunt : * diligenier advertaiit, qui pulant me aliquid de aninia biiinann.velut certum statuisse at-
que flxisse,quod vel ex parcnfibus per pnopaginem veniat, vel in aclibus vitae superioris atque cceleslis
peccaverit, ut corruptibili carne niereretur inciudi; ei videant sic a ine verba fuisse perpensa, ut relento
eo quod certum habeo, post peccatum*primi hominis natos esse alque nasci ceeteros homines in carne pec-
xjati, cui»sanandaevenit in Domtno similitudo cartiis peceati, ita ornnia sonarent, ut iiulli pracjudicarent
opinioni quatuor illarum, quas postea digessi atque distinxi, non confirmans aliquam, sed interim quod age-
bam sequestrata illarum discussione delerminans,.ut qu;ccumque illartim vera essci, Deus sine dubio lauda-
relur. Sive enim, » etc.
Vide prceterea Ubrum 1, cap. 9, Retractationum, col. 595, a verbis, Cuni adhuc RomcE, n.l,
•wsque ad col. -599, n. 6, verbis, non sit auctor mali. . M.
LIMER PRIMUS.
tn quo motaqu3estione,TJnde malum, explicaturquid sit male agere.; tumque mala hominumfacla ex lihero vohmtatis
arhitrioproficisciostenditur; quippecum lihidini, qusein onmifactomaloregnat, servire mensa nullocogatur.
CAPUT PRIMUM.— Deus mi alicujus maii attclor. fecisse dicimus; alio, cum mali aliquidesse perpes-
1. Evomus (b) : Dic milii,_ quaeso te, ulrum Deus sum. E. De utroque scire cupio. A. At si Deum
non sit auclor mali? AOGUSTINUS : Dicam, si planum bonum esse .nosli vel credis, neque enim aliter fas!
feceris de quo malo queeras. Duobus enim modis ap- est, male non facit: rursus, si Deura jnslura fatennir.,:
pellare solemus inalum : uno,, cum male queinque nara el boc negare sacrilegum est, ut ,bonis praemia,
ADMONIXIOPP.BENEDICTISORIJM.
Hiscastigandissubsidiofueiunl Mss.Corbeiensis,GeMnanensis, Gemmeticensis,Pratellensis,Audoenensis,Sergiensis,
Sorboniciduo,unus Auguslinianorum'Paris.
Casalensis,Regio-Montensis,Regius, Arnul:ensis,Thuaneus,Ticlorinus,
majorisconventus,Domimcanorum via Jacobaea,Reuensis ecolesiae,vedastmuset Vaticanus,lectiones quoque Belgico-
rum quatuorapudILOV., ac editionesBad.Er. et Lov-
Comparavimus ppceterea eas omnes sditiones initio Retractationum et Confessionum me-
moratas. M.
388, absolutianiw39S.
(o) mchoatiannochristiforma n. 2 rescribit : « Quanquamet ifla si relegas... quae ,te
(b) In iis libris dialogi conscribenlis colocutore (i conferentemecum ac sermocinanteconscripsi,sive de
nsus est, noniOrosio <utiBadianaeditiopraefcrt,seu Evodio, «AnimseQuaatitale, sive de iihero arbitrio; inveaineli
txa nostmodumepiscqposic. Attgusluiusin Epistcla 162t « uude disolvas,.et sine operamea, duhitationealuas. tt
1225 DE LIRERO ARBITRIO, S. AUGUSTINl 1224
ila supplicia malis tribuit; quaeulique supplicia pa- CAPUT H. — Malum unde priusquam disquiralur,
tientibus mala sunt. Quamobrera si nemo injuste pce- quid de Deocredendum.
nas Iuit, quod necesse est credamus, quandoquidem k. E. Agejam, quoniam salis cogis ul fatear non
divina providenlia hoc universuin regi credimus, iilius nos discere male facere, dic mihi unde malc facia-
primi generis malorum nullo modo, hujus autem semus. A. Eam queestionemmoves, quse me admodum
cundi auctor est Deus. E. Est ergo alius auctor illius adolescentem vehemenler exercuit, et faiigaium in
mali, cujus Deum non csse compertum esl ? A. Est. hoereticos impulit, atque dejecit. Quo casu ita sum
certe : non enim nullo auctore fieri possel. Si autem alflictus, et lantis obrutus acervis inanium fabularum,
quaeris quisnam iste sit, dici non potest: non enim ul nisi mihi amor inveniendi veri opem divinam im-
unus aliquis est, sed quisque malus sui malefacti petravissct, emergere inde, atque in ipsam primam
auctor est. Unde si dubitas, illud atlende quod supra quaerendi Iibertatem respirare non possem. Et quo-
dictum est, malefacla justiiia Dei vindicari. Nonenim niam mecum sedulo actum est, ul ista quaeslione li-
jusle tindicarentur, nisi flerent voluntale (a). berarer, eo lecum agam ordine quem secutus evasi.
2. E. Nescio ulrum quisquam peccet, qui non di- Aderit enim Deus, et nos intelligere quod credidimus,
dicerit: quod si verum est, quisnam sit ille a quo faciet. Prsescriplum enim per prophetam gradum, qui
peccare didicerimus, inquiro. A. Aliquid boni existi- ait , Nisi credideritis, non intelligeth (Isai. vn, 9, sec.
mas esse disciplinam? E. Quis audeat dicere malum LXX),£enere nos.bene nobis conscii sumus. Credimus
csse disciplinam? A. Quid, si nec bonum nec malum aulem ex uno Deo omnia esse quse sunl; et tamen non
esl ? E. Mihi bonum videtur. A. Bene sane; siquidem esse peccatorum auctorem Deura. Movetautem ani-
Ecientia per illam datur aut excitatur, nec quisquam mum, si peccala ex iis animabus sunt quas Dcus crea-
nisi per disciplinam aliquid discit: an tu aliter putas? vit, illee attlem animse ex Deo, quomodo non parvo
E. Ego per diseiplinam non nisi bona disci arbitror. inlervallo peccafa referantur in Deum.
A. Vide crgo ne non discanlur mala : nam disciplina, 5. E. Id nunc plane abs te dictum est, quod me
nisi a discendo non dicta est. E. Unde ergo ab ho- cogitantem salis excruciat, et quod ad istam inquisi-
ntine fiunt si non discunlur? A. Eo fortasse quod se tionem.coegit et traxit. A. Yirili animo esto, et crede
a disciplina, id est a discendoavertit aique abalienat: quod credis : niliil enim credilur melins, eliamsi
sed sive hoc, sive aliud aliquid sit, illud certe mani- causa lateat cur ila sit. Optime namque de Deo exisli-
festum est, quoniam disciplina bonum est, el a di- mare verissimum estpietalis exordium; uecquisquam
scendo dicta est disciplina, mala disci omnino non de illo optime existimat, qui non eum omnipotentem,
posse. Si enim disciinlur, disciplina continentur, alque atque ex nulla particula commutabilem credit; bono-
ita disciplina non erit bonura; bonum est autem, ut rum etiam omnium creatorem, quibus est ipse prse-
ipse concedis : non igitur discuntur mala, et frustra stanlior; reclorem quoquejustissimum eorum omnium
illum a quo malc facere discimus, queeris; aut si qiKEcreavit; nec ulla adjutuin esse natura in crean-
discunlur mala, vifanda non facienda discuntur. Ex do, quasi qui non sibi sufftccret. Ex quo flt ut de
quo male facere nihil esl, nisi a disciplina deviare. nihilo creaverit omnia; de se autem non creaverit,
3. E. Prorsus ego duas disciplinas esse pulo; unam sed genuerit quod sibi par esset, quem Filium Dei
per quam bene facere, aliam per quam male facere uriicum dicimus, quem cum planius enuntiare cona-
discimus. Sed cum queereres utrum disciplina bonum mur, Dei Virtutem el Dei Sapienliam nominamus, per
esset, ipsius boni amor intenlionem meam rapuit, ut quam fecit omnia, quoe de nihilo facla sunt. Quibus
illam disciplinam intuerer, quae bene faciendi est, ex consiitutis, ad intelligenliam ejus rei quam reqiiiris,
quo bonum esse respondi: nunc*aulem admoneor opitulanle Deo, nitamur hoc modo.
esse aliam, quain procul dubio malum esse confirmo, CAPUT111.— Mali nalura ex libidine.
el cujus auclorem requiro. A. Saltem intelligentiam 6. Quaeris cerle unde male faciamus : prius ergo
non nisi bonum putas? E. Islam plane ita bonam puto, discutiendura est quid sit male facere; qua de re libi
Ut non videam quid in homine possit esse praestan- quid videalur exprome. Quod si non poles totum si-
lius; nec ullo modo dixerim aliquam intelligentiam mul breviter verbis comprehendere, saltem particu-
malam esse posse. A. Quid? cum docelur quisque, si lalira malefacla ipsa commemorando, sententiam
non inielligat, poteritne libi doctus videri? E. Omni- tuam holam fac mihi. E. Adulteria et homicidia et
no non poterit. A. Si ergo omnis inlelligentia bona sacrilegia, ut omittam cselera, quibus enumerandis
est, nec quisquam qui non intelligit, discit; omnis vel tempus vel memoria non suppetil, quis est cui
qui discit, bene facit: omnis enim qui discit, intelli- non male facta videantur? A. Dic ergo prius, cur
git; el omnis qui intelligit, bene facit: quisquis igitur adulterium male fieri putes; an quia id facere lex
quscrit auetorem, per quem aliquid discimus, auclo- vetal? E. Non sane ideo malum est, quia vetafur
rem profccto per quem bene facimus, quaerit. Qua- lege; sed ideo vetalurJege, quia malum est. A. Quid,
propter desine velle investigare nescio quem malum si quispiam nos exagitet, exaggerans delectaliones
doclorem. Si enim malus est, doctpr non est: si do- adulterii, et quoerensa nobiscur hoc malum et da-
ctor est, malus non est. mnatione dignum judicemus; num ad auctoritatem
legis confugiendumcenses hominibus, jam non tan-
(«) vid. Retract.lib, 1, cap. 9, n, 5. tuni credere, sed intelligere cupienlibus ? Namet ego
1225 LIBER PRIMUS. V&&
tecum credo, et inconcussecredo, omnibusquepopu- cinus suum prnvenire nullo modo pofest. .4. Non
lis atque genlibus' credendum esse clamo, malum quaero quid ei provenire possit, sed quid ipse ctipiat;
esse adullerium : sed iiunc molimur id quod in fidem certe eninv bonum cupit, qui cupitvitam metu libe-
recepfmus, eliam intelligendo scire ac lenere firmis- ram; etidcirco ista cupiditas culpanda non est; alio-
simum: Considera itaque quanlum potes, et renunlia quin omnes culpabimus amatores boni. Proinde co-
mihi, quanam ralione adulterium malum esse cogno- gimur fateri esse hcmicidium, in quo nequeal malae
veris. E. Hoc sciomalum esse, quod hoc ipse in uxore illius cupiditatis dominatio reperiri; falsumque erit
mea pali nollem : quisquis autem alteri facil quod sibi illud , quod in omnibus peccatis ul mala sint, libido
fieri nonvult, maleutiquefacit. A. Quid, si cujuspiam dominatur ; aut erit aliquod homicidium, quod pos-
libido ea sit, ut uxorem suam prsebeatalleri, liben- sit non esse peccatum ».E. Si homicidium est homi-
lerqueab eo corrumpi paliatur, in cujus uxoremvicis- nem occidere, potest accidere aliquando sine peccato:
sim parem cupit habereliceiiliam?nihilnemali facere nam et miles hostem, et judex vel ihinister ejus no-
tibi videtur? E. Imo plurimum. A. At iste non illa centem, et cui forte invito atque imprudenti lelum
regula peccat: non enim id facit quod pali nolit. manu fugit, non mihi videnlur peccare, curn liomi-
Quamobrem aliud tibi queerendum est, unde malum nem occidunt. A. Assenlior: sed homicidseisti appel-
esse adulterium convincas. lari non solent. Responde itaque, utrum illum qui do-
7. E. Eo mihi videtur malum, quod hujus criminis minum occidit, a quo sibi metuebal cruciatus graves,
homines vidi saepe damnari. A. Quid, propter^recte in eorum numero habendum exislimes, qui sic homi-
facla nonne hominesplerumquedamnati sunt? Recen- nem occidunt, ut ne homicidarum quidem nomine
se historiam, ne le ad alios libros miltam, eam ipsam digni sint ? E. Longe ab eis istum differre video : nam
qusedivina auetorilate prsecellit; jam invenies quam illi vel ex legibus faciunt, vel non conlra leges; hu-
male de Apostolis et de omnibus martyribus sentia- jus autem facinus nulla Iex approbat.
mus, si placet nobis damnationem certum indicium 10. A. Rursus me ad auctorilatem revocas : sed
esse malefacli, cum illi omnes damnatione digni pro- meminisse te oportet id nunc a nobis esse susceptum,
pter confessionemsuam judicati sint. Quamobrera si ut intelligamus quod credimus ; legibus aulem credi-
quidquid damnatur malum est, malum eral ilio tem- mus: tentandum ilaque est, si quo modo possumus id
pore crcdere in Christum, et ipsam conflteri fidem: ipsum intelligere, utrum lex quae punit hoc facium,
siaulem non omne malumest quod damnalur, qusere non perperam puniat. E. NuIIomodo perperam pu-
aliud unde adulterium nialura esse doceas. E. Quid nit, quandoquidempunit eum qui Volens et sciens do-
libi respondeam non invenio. minum necal, quod nullus istorum. A. Ecquid, recor-
8. A. Fortassis ergo libido in adulterio malum est: daris te paulo ante dixisse, in omni facto malo
sed dum lu foris in ipso facto quod jam videri potest, libidinem dominari ^ et eo ipso malum esse ? E.
malum quseris, paleris angustias. Nam ut inlelligas Recordor sane. A. Quid? illud nonne idem tu conces-
Jibidinemin adullerio malum esse, si cui eliam non sisli, eura quicupil sinemetu vivere, uon habere ma-
contingal facultas concumbendicum conjuge aliena, lam cupiditatem ? E. Et hoc recordor. A. Cum ergo
planum tamen aliquo modo sit id eum cupere, et si ista cupidilale a servo dominus inieriinitur, non illa
poleslas detur faclurum esse, non minus reus est, culpabili cupiditate interimitur. Quamobrem cur sit
quam si in ipso faclo deprehenderetur. JE.Nihil est hoc facinus malum, nondum comperinitis. Convenit
omnino manifeslius, el jam video non opus esse lon- enim inter nos omnia raalefacla non ob aliud mala
ga sermocinatione, ul mihi de homicidioet sacrilegio, esse, nisi quod Iibidine, id est iraprobanda cupidilate,
ac prorsus de omnibus peccalis persuadeatur. Clarum flunt. JE.Jam mihivideturinjuria istedamnari: quod
est enim jam nihil aliud quani Jibidinemin loto ma- quidem non auderem dicere, sialiud habereni quod
lefaciendigenere deminari. dicerem. A. Itane prius tibi persuasisii lantum scelus-
— ex impunilum esse oportere, quam considerares uirum
CAPUT IV. Objectio de homkidio palralo tnetu. iile servus propter satiaudas libidines suas meiu do-
Cupidilasculpabilhquid sit. mini carere cupiverit ? Cttpere namque sine metu vi-
9. A. Scisne etiam istam libidinera alio nomine cu- vere, non tanfum bonorum, sed eliam malorum
pididalera voeari? E. Scio. A. Quid ? inter hanc et omnium est: verum lioc inlerest, quod id boni ap-
meium niliilne interesse, an aliquid pufas? E. Imo pelunt averlendoaraorem ab iis rebus, quaesine amit-
plurimum hsecab invicem distare arbitror. A. Credo tendi periculo nequeunt liaberi; mali amem ut his
te ob hoc arbitrari, quia cupidilas appetit, metus fu- fruendis cum securitate incubent, rcmovere impedi-
git. £.,Est ila ut dicis. A. Quid si ergo quispiam non menla conantur, et proplerca faeinorosam scelera-
cupiditale adipiscendaealicujus rei, sed metuens ne
quid ei mali accidat, hominem occideril? num homi- 1 Inprius edilis interlocutoresperseepeinterserebantur
cida iste non erit ? E. Erit quidem, sed non ideofa- unus proE. alio,et alibiquamoporteret;ut hic loci,ubioruit-
tebalur, ac posteaponebatur, E. Assentior A. Re-
ctum hoc cupidilatis dominatu caret: nam qui me- spondeitaque; quem errorem sicubi juvantibusanliquis
tuens hominemoccidit, cupit utique sine metu vivere. codicibus corrigemus, haud pigebit suis.loeis monere.
uemovimusporro particulamtamen, quaeillic adcst apud
A. Et parvum tibi videtur bonum sine metu vivere? vulgatos,potesl tamen accidere aliquando: abest aufem
E. Magnumbonum est, sed hoc illi homicidae per fa- aMW,
SANCT.ACGUST.I. (Tnnte-neuf.J
i2s7 DE LIBERO ARBITRIO, S. AUGUSTINI 1228'
E. amiltere, et ob hoc amare non debent. De vita enim
tamque vitam, qusemors melius vocalur, gerunt.
fortasse cuipiam sit dubium, ulrum animse nullo pa-
Resipisco, et admodum gaudeo jam mc plane cogno-
visse quid sil eliam illa culpabilis cupiditas, quaelibi- cto a uferatur, dum hoc corpus iiilerimitur: sed si au-
do nominalur. Quam esse jam apparel earum rerum ferri potest, conlemnenda est; si non polest, nihil
amorem, quas potesl quisque invitus amittere. metuendum. De pudicitia vero quis dubitaverit, quin
ea sil in ipso animo conslituta, quandoquidem virtus
CAPUT V. — Objectioalterade occisionehominh vim esl ? unde a violento stupratore eripi nec ipsa potest.
afferenih per humanas leges licita. Quidquid igitur erepturus erat ille qui occiditur, id
I 11. Quare nunc, age, quaeramus, si placet, utrum tolum in poleslalc noslra non est : quare quemad-
eliam in sacrilcgiis libido dominelur, quae videmus modum nostrum appellaiidura sit, non intelligo. Qua-
plura superslitione committi. A. Vide ne praeprope- propter legem quidem non reprehendo, quae tales
rum sit: prius enim mihi discutiendum videlur utrum permillilinlcrflci; sed quo pacto islos defendam qui
vel bosiis irruens, vcl insidiator sicarius, sive pro inleiiiciunt, non invenio.
vila, sive pro liberiale, sive pro pudicitia, sine ulla 13. A. Multo minus ' ego invenire possum, cur
interflcialur libidine. E. Quomodo possum arbilrari honiinibus defensionem quaeras, quos reos nulla lex
carere islos libidine, qui pro iis rebus digladiantur, tencl. E. Nulla fonasse, sed earum legum quaeappa-
quas possunt amiltere inviti: ant si non possunl, rent, el ab horaiiiibusleguntur: nam nescioutrum non
quid opus est pro bis usque ad hominis nccem pro- aliqua vehcineiuiore ac secretissiraa lege teneanlur,
gredi? A l. Non ergo lex justa est, quae dal polesta- si nihil rerum est quod non adminislret divina provi-
tem vel viatoriut lalronem, ne ab eo ipse occidatur,. dcntia. Quoinodo enim apud eam sunt isti peccato
occidat; vel cuipiam viro aut feminoeul violenlcr si- liberi, qui pro iis rcbus quas conlemni oportet, hu-
Li stupralorem irruentem ante illatum stuprimi, si niana cocde polluli sunt? Videtur ergo mihi et legem
jiossit, interimat. Nam militi etiam jubetur lege,ut islam, quaepopulo regendo scribitur, recte ista per-
hostem necet : a qua cajde si lemperaveril, ab impe- niilterc, et divinam providenliam vindicare. Eaenim
ratore poenasJuit. Numistas leges injustas, vel potius vindicandasibi haeclex populi assumit, qusesatis sint
nullas dicere audebimus ? Nam mibi lex csse non vi- conciliandae paci hominibus imperitis, et quanta pos-
detur, quaejusia non fuerit. sunl per Iiomiiicniregi. Ulse vero culpse alias posnas
}2. E. Legem quidem satis video esse munilam aplas babent, a quibus sola mihi videtur posse libe-
COIllrahujuscemodi accusationera, quoain eo populo rare sapienlia. A. Laudo et probo islara, quamvis
quem regit, minoribus malefaelisne raajora coinmit- inchoatam minusque perfectam, tamen fidentem et
terentur, dedillicentiam. Multo esl enim mitius cum sublimia quoedam peienlera dislinclioiiem luam. Vi-
- delur enira libi lex
qui alienaevitffiinsidiatur, quam eum qui suam lue isla, quoc regcndis civitalibus
tur, occidi. Et multo est iramanius invitum hominem fertur, niulta concederc alque impunita relinquere ,
stuprum perpeli, quani eum a quo vis illa infertur, quoe per divinam tamen providentiam vindicanlur; et
ab eo cui inferre conalur, interimi. Jam vero miles in rccle. Neque enim quia non omnia facit, ideo qusc
hoste interfieiendo minisler est legis ; quare offlcium facil iinprobanda sunt.
SuunVfacile nulla libidine implevit. Porro ipsa lex ,
CAPUT VI. -T- Lex mlerna moderalrix humanarum.
quee tuendi populi causa lata est, nullius libidinis ar-
JEternw legis notio.
gui potest. Siquidem ille qui tulit, si Dei jussu tulit,
id esl quod preecepit ecternajustitia, expers omnino li. Sed dispiciamus diligenler, si placet, quousque
libidinis id agere potuit: si autem ille cum aliqua per legem istam qusepopulos in hac vita cohibet, ma-
libidine hoc slaiuit, non cx eo fit ut ei legi cum libi- lefacta ulciscenda sint: deinde quid restet,. quod per
dineoblemperare necesse sil; quia bona lex et a non divinam providentiam inevitabilius secretoque punia-
bonoferri potesl. Non enim si quis, verbi causa, ty- tur. E. Cupio, si modo perveniri possit ad tantaerei
rannicam potestatem nactus, ab aliquo cui hoc con- terrainos ; nam hoc ego infinitum puto. A. Imo ad-
ducit, prelium accipiat, ut statual nulii licere vel ad esto animo, ct rationis vias pietate fretus ingredere.
conjugium feminam rapere, propterea mala icx erit, Nihil est enim tam arduum atque difficile, quod non
quia ille injuslus atque corruptus hane lulit. Potest Deo adjuvante planissinium atque cxpeditissimum
ergo illi legi quse tuendorum civium causa vim bo- flat. In ipsum itaque suspensi alque ab eo auxilium
stilem eadem vi repelli jubet, sine libidine obtempe- deprecantei-, quod instituimus, quoeramus. Et prius
rari: et de omnibus ministris, qui jure atque ordine responde mihi, utrum isla lex quoelitteris promulga-
potestatibus quibusque subjecli sunt, id dici potcst. tur, hominibus hanc vitam viventibus opituletur. E.
Sed illi homines lege inculpata, quomodo inculpati Manifestumest: nam ex his hominibus ulique populi
queanl esse, non video: non enim lex eos cogit.occi- civilatesque consistunt. A. Quid? ipsi homines etpo-
dere, sed relinquit in polestate. Liberura eis ilaque puli, ejusdemne generis rcrum sunt, ut interire mu-
est neminem necare pro iis rebus quas inviti possunt larive non possiut, aeternique omnino sint? an vero
* Editihoc locoomiltunt A. et infra mulabiles temporibusque subjecti sunt? E. Mutabile
reponunt,A. teqem
qmdem. verum isthaecEvodiiesse, cum oralionisseries,' 1in hactemis editis habetur, E. Multominus: moxque,
tumMss,renuntiant. A. Huliaforlasse: et infra,E, videtur ergomihi,
1229 LJBERPRIMUS. „-»
plane atque tempori obnoxium hoc genus esse quis lege soeiatis, populus constat; quseJex, ut dictumest,
dubitet? A. Ergo, si populus sit bene moderatus et lemporalis est. Et dic rnihi utrum certissimum sit
gravis, communisqueutiliialis diligenlissimuscuslos, tibi vivere te. E. Hoc vero quid certius responderim?
in quo unusquisque minoris rem privatam quam pu- A. Quid? illud polesne dignoscere, aliud esse vivere,
blicam pendat; nonne recte lex fertur, qua huic ipsi aliud nosse se vivere? E. Scio quidem neminem se
populo liceat creare sibi magistratus, per quos sua nosse vivere, nisi vivenlem; sed utrum oninis vivens
res, idesl publica, administretur? E. Reete prorsus. noverit se vivere, ignoro. A. Quam vellemut credis,
A. Porro si paulatini depravalus idem populus rem ita etiam scires pecora carere ratione; cilo nostra
privatam rei publicse praeferat, atque habeat venale dispulatio ab ista quseslione transiret: sed quoniam
suffragium, corruplusque ab eis qui honores amant, nescire le dicis, Iongara sermocinationem moves.
regimen in se flagiliosis consceleratisque committat; Neque enim talis res est, qua prsetermissa pergere in
nonhe item recle, si quis tunc exsliterit vir bonus, ea quoeintendimus, tanta corraexionerationis, quanla
qui plurimum possit, adimat huic populo potestalem opiis esse sentio, sinamur. Dic itaque mihi, cum soepe
dandi honores, et in paucorum bonorum, vel etiam viderimus besiias ab hominibus domilas, id est, non
unius redigat arbitrium ? E. Et id recte. A. Cum ergo corpus beslieelanlum, sed et animam ila homini sub-
duaeislae leges ita sibi videanlur esse conlrarioe, ut jugatam, ut voluntaii ejus sensu quodam et consuelu-
una earum bonorura dandorum populo tribuat pote- dine serviat; utrum libi ullo modo fieri posse videatur.
staiem, auferat altera ; et cumisla secunda ita lata sit, ut bestiaquoelibetimmanisvel feriiate ver corpore, ve.l
ut nullo modo ambae in una civitate simul esse pos- etiam sensu quolibet acerrima, pari viccsibi hominem
sint; num dicemus aliquam earum injustam esse, et subjugare conetur, cum corpus ejus seu vi seu clam
ferri minime debuisse? E. Nullo modo. A. AppeJle- multse interimere valeant. E. Nullo niodo istuc fieri
mus ergo istam legem, si placet, teraporalem, quse posse consenlio. A. Bene sarje : sed item dic mihi,
cum manifeslum sit, viribus csaierisqueofflciis
quanquam justa sit, commutari tamen per tempora corpo-
ris a plurimis bestiis hominem facile superari, quee-
juste potest. E. Appellemus.
13. A. Quid? illa Iex quaesumma ralio nominatur, nam res sit qua homo excellii, ul nulla ei besliarum,
cui semper obtemperandum est, et per quam mali ipse autem multis imperure possit? an forte ipsa est
ratio vel intelligentsa,dici solet ? E. Non invenio
miseram, boni beatam vitam merentur, per quam de- quae
nique illa quam lemporalemvocandam diximus, recte aliud, quandoquidem in anirao est id quo belluis an-
tecellimus: quae si exaninies essent, dicerem nos eo
1'ertur,recteque mutatur, potestne cuipiam inlelligenli
non incommulabilisselernaquevideri ? An polest ali- praestare,quod animum Iiabcmus. Nuuc vero cum et
esse ut mali boni autem beati illa sint animalia, id quod eorum animis non inest ut
quando injustum miseri,
sint; aut ut modesluset gravis populus ipse sibi ma- subdantur nohis, inest aulem nostris ut eis meliores
gislratus creet, dissolutusvero et nequam ista lieenlia simus, quoniara neque nihil, ncque parvum aliquid
careat? E. Yideohancoeternam esse alque incommu- esse cuivis apparei; quid aiiud rectius, quam ratio-
tabilem legem. A. Simul eliam te videre arbitror in nem vocaverim? A. Vide quam facile fiat Dco adju-
illa lemporalinihil esse justuin atque legitimura,quod vante, quod homines difficillimiiinputant. Nam ego,
non ex hac seterna sibi homines derivarint : nam faleor libi, quaestionemistam, qttee,ut intelligb, ter-
si populus ille quodam lempore juste honores minata esl, tamdiu nos retenturam putaveram, quam
fortasse omnia quae dicta sunt ab ipso nostroedispu-
dedit, quodam rursus juste non dedit; haec vicis-
siludo- temporalis ut justa esset, ex illa eeternitate lationis exordio. Quare accipe jam, ut deiude ratio
tracta est, qua semper justum est graveni populum connectatur: nam credo non le ignorare,id quod scire
honores dare, levem non dare : an tibi aliter videlur? dicimus, nihil esse aliud quam ralione habere perce-
E. Assentior. A. Ut igilur breviler aeternselegis no- ptum. E. Itaest. A. Quiergoscitse vivere, ratione non
tionem, quseimpressa nobis est, quantumvaleoverbis caret. E. Consequensest. A. Vivuntautem besiiae,ct
sicul jam emicuit,rationis expertessunt.E. Manifestum
explicem, ea est qua justum est ut omnia sint ordi-
natissima : tu si aliler existimas,prome. E. Quid tibi est. A. Ecce igilur jam nosti,quod le ignorarerespon-
vera dicenticontradicamnon liabeo. A. Gum ergo heec deras, nonomne quod vivit scire se vivere, quanquam
sit una lex, ex qua illseomnes temporales ad homines omne quod se vivere sciat, vivat necessario
17. E. Non mihi est jam dubium; perge quo m-
regendosvarianlur, num ideo ipsa variari ullo modo
tenderas: aliud enim esse vivere, aliud scire se vi-
potest? E. Intelligo omnino non posse : neque enim
salis didici. A. Quid. ergo libi horum duorum
ullavis, ullus casus, ulla rerum Jabes unquam effece- vere,
rit ui juslum non sit omnia esse ordinalissima. videtur esse preestanlius? E. Quidpuias, nisi scien-
tiam vitael A. Meliornetibi videtur vitsescientia quara
CAPUT VII. ipsa vita ? an forte intelligis superiorem quamdam et
Hotnqex wlerna lege quomodoordinalissimusdisqui- sinceriorem vitam esse scientiam, quam scire nemo
rendum, eoquefine ostenditurscire meliusessequatn potest, nisi qui intelligit? Intelligere autem quid est,
vivere. nisi ipsa luce mentis illustrius perfecliusque vivere?
16. A. Age nunc, videamus, homo ipse quomodo Quare tn milii, nisi fallor, non vitaealiud aliquid, sed
iu seipso sit ordinatissimus: nam ex hominitus una cuidam vitseineliorem vitam prseposuisti.E. Optime
1231 DE LIBERO ARBlfRIO, S. AUGUSTINI 1233
omnino et cognovistiet cxplicasli senlenliara meam : tem; an, quamvis insit, eam carere dominatu?E.
si taraen scientia mala esse nunquam potest. A. Nullo IIoc polius quod ultimum subjecisti l. A. Pcrvellem
modo arbilror, nisi cum translato verbo scientiam pro abs te audire, quibus documenlis perceptum habeas,
experientia dicimus : experiri cnim non semper bonum mentem inesse homini, quse suum non exserat prin-
est; sicul experiri supplicia : illa vero quaeproprie ac cipalum. E. Utinam tuas islas parics facere velles :
pure scienlia nominalur, quia rationc atque intelli- nam non mihi facile est suslinere quod ingeris. A.
genlia paratur, mala esse qui polesi? E. Teneo ct Illud sallem facile est libi recordari, quod paulo anto
Isiam differentiam : persequere caetera. diximus, qucmadmodtimbestioemansuelactocab homi-
CAPUT VIII. — Ralio qtta prwcellit homo bestiisde- nibus ac domitae scrviant: quod ab eis vicissim ho-
bet in ipso dominari. mines , ttt demonslravit ralio, palereiitur nisi aliquo
18. A. lllud est quod volo dicere : hoc quidquid exccllercnl. Id autcm non inveniebamusin corpore :
esi, quo pecoribus tiomo preeponitur, sive mens, sive ita cum in auimo esse apparcrct; quid aliud appel-
spiriius, sive utrumque rectius appellatur (nam utrutn- landuni esset quam ratio, non comperimus; quara
qtie in divinis Libris invenimus), si domineiur alque poslea et mentem et spirilura vocari recordati sumus.
imperet caeteris quibuscuraque homo constat, tunc Sed si aliud ralio, aliud roens, constat certe nonnisi
esse hoininem ordiiiatissimum. Videmus enini hobere meiitem uli posse ralione. Ex quo illnd conficilur,
nos non solum cum pecoribus, sed eliam cum arbu- eum qui rationein babct, mente carere non posse.
slis el siirpibus multa communia: namque alimentum E. Probe ista reminiscor ac teneo. A. Quid?iIIud
corporis sumere, crescere, gignere, vigere, arboribus credisne, domilores belluaruin nisi sapientes esse non
quoque tributum videmus, quae infiraa quadam vila posse? Eos eniin sapicnlos voco, quos verilas vocari
conlinenlur; videre autem atque audire, et olfactu , jubet, id est, qui regno mcnlis omni libidinis subju-
gustu, taclu corporalia seulire posse bestias, et acrius gationc pacali suni. E. Ridicultim est tales pularo
plerasque quam nos, cernimus et fatemur. Adde vires islos, quos vulgo mansuetarios nuncupanl, vel eliam
et valenliara flrmilalemque membrorum, et celeri- pastores aul bubulcos, aut aurigas, quibus omnibus
laies facillimosque corporis moius, quibus onini- doiniium pecus subjeclum vidcmus, et qtiorum indu-
bus qnasdam earum superamus, quibusdatn requa- stria indoinitum subjici. .1. En igitur habes documen-
mur, a nonnullis eliam vincimur. Gcntislamen ipsum lum ceriissimum, quo manifesium flat Luessementem
rerum est nobis certe cominune cum belluis : jam homini sine dominalu. His quippe inest; agunt enim
vero appetere voluplales corporis, et vilare molesiias, talia, quoeagi sine mente non possent: non lamen
ferinae vitoeomnis aclio esl. Sunt alia quacdam,quse regnat 2; nam stulli sunl, neque regnum menlis nisi
jam cadere in feras non vide.niur, nec tamen in ho- sapientrum csse, percognitum est. E. Mirum est hoc
. ruine ipso sumina sunl, ut Jocari ct ridere : quod hu- jara fuisse a nobis in superioribus confeclum, et milii
inanum quidera, sedinfimum hominisjudieat, quisquis quid responderem, non potuisse in mentemvenire.
de nalura humana reciissime judicai. Deiude amor CAPUT X. — Mens a nullo cogilur servire libidini.
laudis et glorioe,et aflectatio dominandi, quoelametsi 20. Sed alia contexamus. Jam cnim et regnum
besliarum non sunl, non tamen earitin rerum libidinc menli.s humanae humaiiam essc sapientiam, et eam
besliis meliores nos esse arbitrandum esi. Nariiet iste posse eliam non regnare, comperlum est. A. Putasne
appetitus cum ralioni subdilus non est, raiserosfacit. ista menlc, ctti rcgnura in libidines aelerna lege con-
Nemo aulem cuiquam miscria se prscponendumpu- ccssum esse cognoscimus, poteiilioreni essc libi-
tavit. Risce igilur molibus auimse cum ratio domina- dincm? ego enim ntillo paclo puto. Neque enim
tur, ordinalus homo diccndus est. Nou enira ordo esset ordinatissiraum ul impolentiora poienlioribus
rcclus, aul ordo appellandus esi omnino, ubi deterio- imperarenl. Quare nccesse arbiiror esse ut plus possit
ribus meliora subjiciuntur : an libi non videiur ? E. mens qtiam cupidilas , eo ipso quo cupiditaii recle
Manifeslumest. A. Ralio isla crgo, vel mens, vel spi- justeque dominaiur. E. Ego quoqtie ila senlio. A.
rilus cum irrationales animi moltis regit, id scilicet Quid? virtulem omitem num dubitamus omni vitio
dominatur in homine, cui dominalio lege debetur ea sic antcponere, ut virtus quanlo melior alque subli-
quara eeternamesse comperimus.E.lntelligoac sequor. mior, lanlo firmior invictiorquesit? E. Quis dubila-
CAPUT IX. — Slulli et sapkntis dhcrimen ex domi- verit? A. Nttllus igitur vitiosus aninuts virtule anna-
nalu aut semilulemenlis. lum animum superat. E. Verissimum est. A. Jam
19. A. Cum ergo ila homo constitutus atque ordi- corpore omni qualemlibel animnm meliorem polen-
natus est, nonne libi sapiens videlur? E. Nescioalius tiorcmque esse, non te arbiiror negaturura. E. Nemo
'
quis mihi sapiens homo videri possit, si hic non vi- id negal, qui (quod facile esl) videt aut substanliara
delur. A. Credo etiam le illud scire, plerosque homi- vivenlem non viventi, aul eam quaevilam dat ci qax
nes stultos esse. E. Hoc quoque satis conslat. A. At accipit, esse preeferendam.A. Muifominus igitur cor-
si slultus sapienti est conlrarius, quoniam sapientem
coniperimus, quis eliam slullus sit, profecio jam in- 1m priusvulgalisdeesthic,A., et post vocemprincipa-
telligis. E. Cuinon appareat hunc esse, in quo mens Iocotntnsic rcponitur, A. vtinam; rursusque omittiturA.in
summam poteslatem non habet? A. Quid igitur di- proximesequenti.
2LOV., nonlamen regnant,sed meliusaliicdd-, regnat:
jsendum, cura homp ita est affectus? deesse illi men- scilicetmens.
pus, qualecumque id sit, animum virtute preeditum istam poenam pulare, quam, ut cernis, omnes qui
vincit. E. Evidentissimum est. A. Qnid? animus ju- non inhaerent sapienlioe,necesse est perpeti?
slus, merisquejus propriumimperiumque custodiens, 23. E. Magnam quidem istam poenam esse ju-
num polest aliam meutera pari oequitate ac virtule dico, et omnino juslara , si quis jam in sublimilate
regnantem, ex arce dejicere, atquelibidini subjugare? sapienliaecollocatus, inde descendere ac libidini ser-
E. Nullo modo; non solum propter eamdem in utra- vire delegerit: sed utrum esse quisquam possit incer-
que excellenliam, sed etiam quod a juslitia prior de- tum est, qui haecaut voluerit facere, aut velit. Quan-
cidet, flelque viliosa mens, quae aliam facere conabi- quam enim credamus hominem tam perfecte con-
tur, eoque ipso eril infirmior. ditum a Deo, et inbeala vita conslitulum, ut ad
21. A. Bene inlelligis; quare illud restat ul respon- serumnas mortalis vitse ipse inde propria voluntaie
deas, si potes,ulrum libi videatur rationali et sapienti delapsus sit; tamen hoccum flrmissiraa fide leneam,
mente quidquam esse praeslanlius. E. Nihil proeter intelligenlia nondum assecutus sum : cujus rei dili-
Deum arbitror. A. Et mea ista senlentia est. Sed geniein inquisitiotiem, si nunc differendam putas, me
quoniam res ardua est, neque nunc opportune quae- invito facis.
riltir, ut ad infeHigeiiliamveniat, quanquara robu- CAPUT XII. — Morlalis vitw pwnasqui libidini ser-
slissima teneatur ftde, integra nobis sit hujus quae- viunt, merilo patiuntur, etiatnsi sapientes nunquam
stionis, diligens et cauta tractatio. fuerint.
24. Verum illud quod me maxime raovet, cur liu-
CAPUTXI. — Mensex liberavoluntalelibidiniserviens
juscemodi acerbissimas poenaspaiiamur nos, qui certc
punilurjuste. slulli sumus, nec sapientes unquam fuimus, ut inerito
In praesenlia enim scire possumus quaecumqueilla hsecdicamur perpeti propter desertam viriuiis arcem,
natura sit, quara menti virlute pollenti fas esl excel- et eleclam sub libidine servitutem, quin apcrias dis-
lere, injustam esse nullo modo posse. Quare ne isfa pulando, si vales, nullo modo tibi differendum esse
quidem, tametsi habeat poleslatem, coget mentem concesserim. A. Ila istuc dicis, quasi liquido comper-
servire libidini. E. Islttd prorsus nemo csl qui non lum habeas nunqtiam nos fuisse sapientes : nltendis
sine ulla cunctatione fateatur. A. Ergo relinquilur ut enim tempus cx quo in hane vilam nali suraus. Sed
quoniam regnanti menti compolique virtuiis, quidquid cum sapientia in animo sit, ulrttm anle consorliuni
par aut praclalura est, non eam facit servam libidinis hujus corporis alia quadani vila vixeril animus, et au
propter jusihiam; quidquid autem inferius cst, non aliquando sapienter vixeril, magna qusesiioest, ma-
possit hoc facere propter iuflrmilatem, sicut ea quae gnum secretum, et suo considerandum loco : neque
inter nos constilerunt docent; nulla res alia menlem ideo tame.u hoc quod nunc habemus in niaiiibus im-
cupiditaiis comitem faciat, quam propria voluntas et peditur, quominus aperiaiur ut potest.
liberum arbitrium. E. Nihil lam necessarium restare 25. Nam quseroabs te, sitne aliqua nobisvoluntas.
video. E. Nescio. A. Visne hoc scire? E. Et hoc nescio. A.
22. A. Sequilur jam ut tibi videatur juste illam Nibil ergo deinceps me interroges. E. Quare? A. Quia
pro peccalo tanlo pcenas pendere. E. Negare non roganti tibi respondere non debeo, nisi volenli scire
possum. A. Quid igitur? Nura ista ipsa poena parva quod rogas. Deinde riisivelis ad sapientiampervenire,
exislimandaest, quod ei libido dominatur, exspolia- sermo lecum de hujusmodi rebus non est habendus.
tamque viriutis opulenlia, per diversa inopem atque Posiremo meus amicus esse non poleris, nisi velisiit
indigentemtrahit, nuuc lalsa pro veris approbantem, bene sit mihi. Jam vero de te tu ipse videris, utrurn
nunc etiam defensitantem , nunc improbantem quae tibi voluntas nulla sit beataevilae tuae.E. Faleor, ne-
anlea probavisset, et nihilominus in alia falsa irruen- gari non polest habere nos voluntatem : perge jam, vi-
tem; nunc assensionem suspendentem suam, el ple- deamus quid hinc conficias.A. Faciam : sed dic etiam
rumque perspicuas ratiocinationes formidantem; nunc prius, utrum ct bonam voiuntalem te babere sentias.
desperantem de tota inveniione veriialis, ct stultitiee E. Quid esl bonavoluntas? A. Voluniasquaappeiiinus
tenebris penitus inhaerentem; nunc conantem in lu- recle honesteque vivere, et ad suramam sapientiam .
cem intelligendi, rursusque faligatione decidentem : pervenire. Modotu vide uirum rectam honeslamque [
cura interea cupiditatum illud regnum lyrannice sae- noii appelas vitam, aut esse sapiens non vehementer ;
viat, et variis contrariisque tempestatibus totum ho- velis, aut certe negare audeas, cum heec volumus,
minis animum vitamque perturbet, hinc liraore, inde nos habere volunlatembonam. E. Nihil horum nego,
desiderio; hinc anxietate, inde inani falsaque loetitia; et propterea mc non solum voluntaiem, sed etiam
hinc crucialu rei amissoequeediligebalur, inde ardore bonam voluntatem jam habere confiteor. A. Quanti
adipiscendeequaenon habebatur; hinc acceploeinjuriee pendis, oro te, hanc volunlatem? Numquidnamei ulla
doloribus, inde facibus vindicandoe: quaquaversum ex parle divilias, aut honores, aut voluptales corpo-
potest coarctare avarilia dissipare Juxuria, addicere ris, aut hoec simul omnia conferenda arbitraris ? E.
ambiiio, inflare superbia, torquere invidia, desidia Averterit Deus istam sceieratam dementiam. A. Pa-
sepelire, pervicacia concitare, afffictare subjeetio, et rumne ergo gaudendum est habere nos quiddam in
quaecumquealia innumerabilia regnum illius libidinis animo, hanc ipsam dico bonara voluntatem, in cujus
frequentant et exercent? possumus.netandem nullam comparatione abjectissima sinl ea quse commemora»
123S DE LIBERO ARBITRIO,S. AUGUSTINI 1336
vimus, pro quibus adipiscendismultitudinem videmus- enim inlelligoquem fortem verius appellare possim,
hominum nullos labores, nulla pericula recusare? E. quam eum qui rebus iis quas neque ut adipiscamur,
Gaudendumvero, ac plurimum. A. Quid? hoc gaudio neque ut obtineamus in nobis situm est, eequo et
qui uon fruuntur, parvo damno eos affectos putas tranquillo animo caret; quod hunc neeessario facere
tanti boni? E. Imo maximo. compertum est. A. Vide jam nunc utrum ab eo tem-
26. A. Vides igitur jam, ut existimo, in voluntate peranliam alienare possimus, cum ea sit virlus quee
nostra esse conslitulum, ut hoc vel fruamur vel ca- Jibidines cohibet. Quid aulem tam inimicum bonaa
reamus tanto et lam vero bono. Quid cnim tam in vo- voluntati est quam libido? Ex quo profecto inlelligis
lunlate, quam ipsa volunlas sila esl (a)1Quamquisque islum bonaevolmilalis suaj amatorem resislere omni
cum habel bonam, id cerle habet quod terrenis omnimodo, alque adversari libidinibus, et ideo jure tem-
bus regnis, voluptatibusque omnibus corporis longe perantem vocari. E. Perge; assenlior. A. Justitia re-
anteponendum sil. Quisqnis autem non habet, caret stat, queequomododesit huic Iiomini,non sane video.
profecto illa re, quam prsestantiorem omnibus bonis Qui enim habet et diligit volunlatem bonam, et ob-
in polestate nostra non consliluUs, sola illi voluntas sistit eis, ul diclum est, qusehuic inimica sunt, male
per seipsam daret. Itaque cum se ipse miserrimum cuiquara velle non potesl. Sequitur ergo ut neminifa-
judicel, si amiserit gjoriosam famam, ingentes opes, ciat injuriam; quod nullo pacto polest, nisi qui sua
et quaelibet corporis bona; lu eum non miserrimum cuique tribuerit: hoc aulem ad justiiiam perlinere
judicabis, eliamsi talibus abundel omnibus, cum iis cum dicerem, approbasse te, ut pulo, meminisli. E.
inhaeret quaeamiltere facillimepolesl, neque dum vult Ego vero memini et fateor in boc homine, qui suam
habet, carel autem bona volunlate, quaenec conipa- bonam voluntatem niagni pendit et diligit, omnes
randa est cum istis, etcum sil tam magnumbonuni, quatuor virtules quae abs te paulo anle, me assen-
velle solum opus est, ul habeatur? E. Verissimumest. tienle, descriptsesunt, esse compertas. f
A. Jure igitur ac merito slulti homines, tametsi nun- 28. A. Quid igilur irapedit cur hujus vitam non
quam fuerunt sapienles(hoc enim dubiumetoccultis- concedamus esse laudabilem? E. Nihil prorsus; imo
simum est), hujuscemodi afficiuntur miseria. E. As- honaniur vel etiani cogunt omnia. A. Quid? vitam
sentior. miseram polesne ullo modo non judicare fugiendam?
CAPUT XIII. — Voluntale vilam bcatam, voluntate E. Et magnopere quidem judico, nibilque aliud agen-
miscratn degimus. duxnexistimo. A. At laudabilem non fugiendampro-
27. A. Considera nunc utrum libi videatur esse fecto putas. E. Quin etiam appetendam sedulo existi-
prudentia appetendarum et vilandarum rerum scien- mo. A. Non ergo misera esl quse laudabilis vila est.
Jia. E. Videtur. A. Qttid? forlitudo nonne illa est E. Hoc utique sequilur. A. Nihil jam, quanlum opinor,
animaeaffectio, qua omnia incommoda et damna re- diffieile libi ul assenliaris relinquitur, eam scilicet
rum non in nostra potestate constilularum conlemni- quae misera non esl, beatam esse vitam. E. Manife-
mus? E. Ita existimo. A. Porro lemperantia est af- stissiraum est. A. Placet igitur beatum esse hominem
fectio coercens et cohibens appetitum ab iis rebus dilectorem bonse voluntatis suse, et prse illa conte-
«jueeturpitei"appetuntur : an tu aliter pulas ? E. Imo mnentemquodcumquealiud bonumdicitur, cujus amis»
ita ul dieis sentio. A.Jam juslitiam quid dicamusesse, sio potest accidere etianfcum voluntas tenendi manet.
nlsi virtulem qua sua cuique tribuuntur? E. Nulla E. Quidni placeal, quo superiora quae concessimus,
jnihi alia justitioe noiio est. A. Quisquisergo bonara necessario trahunt? A. B.ene intelligis : sed dic,
habens voluntatem, de cujus excellentia jam diu Jo- quseso, nonne bonam voluntatem suam diligere, et
quimur, hanc unam dileclione amplexetur, qua inte- tam magni seslimarequam dictum est, etiam ipsa bona
rim melius nihil babet, hac sese oblectet, bac denique voluntas est? E. Verum dicis. A. Al si hunc bealum
perfruatur et gaudeat, considerans eam et judicans recte judicamus, nonne recle miserum, qui conlrarise
quanta sit, quamque invilo illi eripi vel surripi ne- voluntalis esl? E. Rectissime.A. Quid ergo causaeest
queat; num dubitare poterimus istum adversari rebus cur dubilandumputemus, eliamsi nunquam antea sa-
omnibus, quae huic uni bono inimicee sunt? E. Ne- pienles fuimus, voluntate nos lamen laudabilem et
cesse est omnino ut adversetur. A. Nullanehunc pu- bealam vitam, voluntale turpein ac miseram mereri
tamus prseditum esse prudentia, qui hoc bonum appe- ac degere (a)? E. Faleor huc certis et minime negan-
tendum, ct vitandaea quaehuic inimica sunt videt? dis rebus esse perventum.
K Nulio modo mihi videtur hoc posse quisquam sine 29. A. Vide etiam aliud : nani credo te memoria
prndentia. A. Recte : sed cur non buic eliam forlitu- tenere quam dixerimus esse bonam volunlatem: opi-
dinem tribuamus? Illa quippe omnia quaein potestate nor enim, ea dicta est qua recte atque honeste vivere
noslra non sunl, amare iste ac plurimi oeslimarenon appetimus. E. Ita memini.A. Hanc igitur volunlalem,
potest. Mala enim volunlate amantur, cui tanquam si bona itidem voluntale diligamus atque amplecta-
inimicee cbarissimo suo bono rcsistat necesse est. mur, rebusque omnibusqtias retinere non quia volu-
Cum autem non amat heec, non dolet amissa, et mus possumus, anteponamus; consequenter illaevir-
omnino contemnil; quod opus. esse fortiludinis, di~ tutes, ut ratio docuil, animum nostrum incolent,quas
clum atque concessum est. E, Tribuamus sane : non habere idipsum est recle honesteque vivere. Ex quo
(a) vid. aetract. lib. 1, cap. 9, n. 5. (a) vid. Retract.lib,'l, cap.9, n. 5.
conflcitur ut quisquis recte honesteque vult vivere, si vivit. A. Quid? cum hanc amat, mutabile aliquid amat
id se velle prae fugacibusbonis velit, assequatur tan- ac teraporale, an stabile ac sempiternura? E. JEtev-
tam rem tanta facilitate, ut nihil aliud ei quam ipsum »um sane atque iucommulabile. A. Quid illi quiin
telle sit habere quod voluit (»). E. Vere tibi dico, vix mala voluntate perseveranies, nihilominus bealiesse
me conlhieo quin exclamem leetilia, repente mihi cupiunt? possunlne amare istam legem, qua talibus
oborlo tam magno, et tam in facili conslituto bono. hominibusmiseriamerilorependitur? E. Nullo modo,,
A. Atqui hoc ipsum gaudium, quod hujus boni ade- arbitror. A. Nihilne amant aliud? E. Imo plurima; ea
ptione gignitur, cum tranquille et quiete atque con- sciiicet in quibus adipiscendis vel relinendis mala vp-
slanter erigit animum, beata vita dicitur; nisi tu putas luntas illa persislit. A. Opinor te dicere divitias, ho-
aliud esse beate vivere, quam veris bonis ceriisque nores, voluptates, et pulchritudinem corporis, csete-
gaudere. E. Ila sentio. raque omnia quaepossunt et volentes non adipisci, et
CAPUT XIV. — Cur ergo pauci evadant beali, cum amitlere invili. E. Ista ipsa sunt. A. Num hsecoeterna
omnes essevelint. esse censes, cum temporis volubilitati videas obnoxia?
30. A. Recte : sed censesne quernquam hominum E. Quis hoc vel dementissimus senseril? A. Cum igi-
non omnibus modis velle atque optare vilam beatam ? lurmanifestum sit alios esse hominesamatores rerum
E. Quis dubitat omnem Iiominem velie ? A. Cur igitur aeternarum, alios temporalium, cumque duas leges
eam non adipiscuntur omnes ? Dixeramus enim atque esse convenerit, unam seternam, aliam temporalem;
• eonvenerat inler nos, voluntate illam mereri homines, si quid scquitatis sapis, quos istorum judicas eelernoe
volunlate etiam miseram, et sic mereri ut accipiant: legi, quos temporali esse subdendos?. E. Puto in
nunc vero existit nescio quae repugnantia, el nisi di- prpmptu esse quod quseris: nam bealos illos ob amo-
Iigenter dispiciamus, perlurbare nitilur superiorem rem ipsorum selernorum sub seterna lege agere exi-
tam evigilatam flrmamque rationem. Quomodo enim stimo; miseris vero temporalis imponilur. A. Recie
volunlatequisque miseram vitam patilur, cum omnino judicas, dummodo illud inconcussum teneas, quod
nemo velit misere vivere? Aut quomodo voluntate aperlissime jam ratio demonstravit, eos qui temporali
beatam vitam consequitur homo, cum lam multi mi- legi serviunt, non esse posse ab eelernaliberos; unde
seri sint, et beati omnes esse velinl? An eo evenit, omnia quae justa sunt, justeque variantur, exprimi
quod aliud est velle bene aut male, aliud mereri ali^ diximus : eos vero qui legi eeternaeper bonam volun-
quid perbonam vel malamvoluntatem? Nam illi qui latem haerent, lemporalis legis non indigere, satis, ut
beali sunt, quos eliam bonos esse oportet, non pro- apparel, intelligis. E. Teneo quod dicis.
pterea sunt beati, quia beate vivere voluerunl; nam 52. A. Jubet igilur eeternalex avertere amorem a
hoc volunt eliam mali: sed quia recle, quod mali no- tomporalibus, et eum mundalum convertere ad aeterna.
lunt. Quamobrem nihil mirum est quod miseri homi- E'. Jubelvero. A. Quid deinde censes temporalem ju-
nes non adipiscunlur quod volunt, id est, beatam vi- bere, nisi ut haccquee ad tempus nostra dici possunt,
lam. Illud enim cui comes est, et sine quo ea nemo quando eis homines cupiditate inheerent, eo jure pos-
dignus est, nemoque assequiiur, recte scilicet vivere, sideant, quo pax et socieias humana servetur, quanta
non ilidem volunt. Hoc enim eelerna lex illa, ad cujus in his rebus servari potest? Ea sunl autem : primo,
consideraiionem redire jam tempus est, incommuta- hoc corpus, et ejus quse vocantur bona, ut integra
biii stabilitate flrmavit, ut in voluntale meritum sit; valeludo, acumen sensuum, vires, pulchritudo, et si
in beatilate autem et miseria praemiumatque suppli- qua sunl caelera, partim necessaria bonis artibus, et
cium (b). Itaque cum dicimus voluntate homines esse ideo pluris pensanda, partim viliora. Deinde libertas,
niiseros, non ideo dicimus, quod iniseri esse velint, quee quidem nulla vera est, nisi bealorum, et legi
sed quod in ea volunlate sunt, quam etiam eis invitis eeternaeadheerenlium: sed eani nunc libertalem com-
miseria sequatur necesse est. Quare non repugnat niemoro, qua se liberos pulant qui dominos homines
superiori rationi, quod volunt omnes beali esse, nec non habent, et quam desiderant ii qui a dominis ho-
possunt; non enim volunt omnes recte vivere, eui minibus manumitti volunt. Deinde parenles, fratres,
uni voluntati vila beata debelur : nisi quid habes ad-- conjux, liberi, propinqui, affines, familiares, et qui-
versus brecdicere. E. Ego vero nihil. cumque nobis aliqua necessitudine adjuncti sunt. Ipsa
CAPUT XV. — Lex wterna, lex temporath in quos et denique civitas, quee parenlis loco haberi solet; ho-
quantwnvaleant. npres etiam et laudes, et ea quee dicitur gloria popu-
51. Sed videamusjam quomodo heecad propositam laris. Ad extrenmm pecunia, quo uno nomine conli-
illam qusesiionem de duabus legibus referantur. A. nentur omnia quoruin jure domini sumus, et quorum
Fial: sed dic mihi prius, ulrum qui recte vivere dili- ; vendendorum aut donandorum habere potestalem vi-
git, eoque ita delectatur, ut non solum ei rectum sit, demur. Horum omnium quemadmodum lex illa sua
sed etiam dulce atque jucundum, amet hanc legem, cuique distribuat, difficileet longum est explicare, et
habeatque charissimam, qua videt tributam esse bonse plane ad id quod proposuimus non necessarium. Satis
voluntati beatam vitam, raalaa miseram? E. Amat est enim videre non ultra porrigi hujus Iegis potesta-
oranino ac vehementer: nam istam ipsam sequens ila tem in vindicando, quam ut haecvel aliquid horum
(a) vid. Relract.lib. 1, cap.9, n. 5. adimat atque auferat ei quem punit. Metu coercet
(b) vid.ibid. ergo, ct ad id quod vult, torquet ac retorquet mise-
1239 DE LIBERO ARBITRIO, S. AUGUSTINl 1240
rorum animos, quibus regendis accommodala est. nonrem ullam, cum ea quisquemale utitur, sed ipsum
Duni enim haec amiltere tiracnt, tenent in his uten- male utentem esse arguendum : referamus nos, si pla-
dis queradam raodum aptum vinculo civitatis, qualis cet, ad quseslionemin exordio hujus sermonis propo-
ex hujuscemodi hominibus conslilui potest. Non au- sitam, et videamus ulrum solula sit; narii quaeriere
tem ulcisciiur peccatum cum amantur ista, sed cum institueramus quid sit male facere, el propler hoc
aliis pcr improbitalem auferunlur. Quamobrem vide omnia quse dicta sunt, diximus. Quocirca licet nunc
ulrum jam perventum sit ad idquod infinilum pula- animadvertere et considerare, ulrum sit aliud male
bas. Insiitucrainus enim quaerere, qualenus habeat facere, quam negleclis rebus seternis, quibus per
jus ulciscendi ea lexqua populi terreni civitatesque seipsam mens fruitur, el per seipsampercipit, el quas
gubernaiitur. E. Video perventum. amans amittere non potest, temporalia et quaeper
55. A. Videsergo eliam illud, quod pcenanon es- corpus bominis partem vilissimamsentiunlur, et rran-
sel, sive qua-per injuriam, sive quseper lalem vindi- quam esse cerla possunt, quasi magna el miranda
ciam infertur hominibus, si easresquse invitoauferri sectari. Nam hoc uno genere omnia malefacta, id est
possunt, non amarenl? E. Id quoque video. A. Cum peccata, mihi videnlur includi. Tibi autem quid vi-
igitureisdem rebus alius male, alius bene utatur; et deatur, exspeclo cognoscere.
is quidem qui male, amore his inhsereat aique impli- 35. E. Est itaut dicis,.etassenlior, omniapeccata
celur, scilicelsubdilus eis rebus quas ei subditas csse hoc uno genere conlineri, cum quisque avertilur a di-
oportebat, et ea bona sibi constituens, quibus ordi- vinis vereque manentibus, et ad mutabilia aique in-
natidis benemie tractandis ipse esse utique deberet certa convertitur. Quse quanquam in ordine suo recle
bonum : ille aulem qui recle his ulitur, ostendat qui- locata sint, et suam quamdam pulchritudinem per-
dem bona esse, sed non sibi; non enim eum bonum agant; perversi tamen animi esl et inordinati, eis se-
melioremve faciunt, sed ab eo potius fumt: et ideo quendis subjici, quibus ad nuium suum ducendis po-
non eis amore agglutinetur, neque velut membra sui tius diviuo ordine ac jure proelatus est. Et illtidsiniul
animi faciat, quod fit amando, ne cum resecari coepe- mihi videre jam videor absolulum alque compertum,
rint, eum cruciatu ac tabe fcedent; sed eis tolus su- quod post illam qusesiionem, quid sit male facere,
perferatur, et habere illa atque regere, cum opus esl, deinceps queerereinslitueramus, unde male faciamus.
paralus, el amittere ac non habere paralior: cum ergo Nisienim fallor, ut ratio tractata monslravil, id faci-
heecila sint, num aut argenlum et aurum propter ava- mus ex libero voluntatis arbitrio- Sed queero utrum
ros accusandum putas, aut cibos propter voraces, aut ipsum liberum arbitrium, quo peccandi faculiatcm
vinum propter ebriosos, aul muliebres formas pro- habere convincimur, oportuerit nobis dari ab co qui
pter scorlatores et adulteros, atque hoc modo csetera, nos fecit. Videmur enim non fuisse peccaturi, si isio
cum prsesertim videas et igne bene uti medicum, "ct careremus; etmetuendum est ne hoc modo Deuseliam
pane scelerate veneficum? E. Verissimum est, non malefaclorumnoslrorum auctor exislimelur. A. Nullo
res ipsas, sed horaines qui eis male utuntur esse cul- modo istuc limueris: sed ut diligentius requiratur,
pandos. aliud lempus sumendum est. Nam haecsermocinatio
CAPUT XVI. — Epilogus tractatmquwstionh. modum terminumque jam desiderat; qua velim cre-
das magnarum abditarumque rerum inquirendarum
34. A. Recte: sed quoniam et quid valeat aeterna quasi fores esse pulsatas. In quarura penelralia cum
Jes, ut opinor, videre jam ccepimus, et quantum lex Deoduce venire coeperimus,judicabis profecto quan-
temporalis in vindicando progredi possit, inventum tum inler hanc disputationem, et eas quae sequuntur
esl; et rerum duo genera, seternarumet temporalium, intersit, quantumque illae preestent'-, non modo in-
duoque rursus hominum, aliorum oelernas, aliorum vestigalionis sagacitate, sed etiam majestate rerum,
temporalcs sequenlium et diligenliura, salis aperleque et clarissima Juce veritatis: pielas tantum adsit, ut
dislincta sunl: quid autem quisque sectandum ct am- nos divina providentia cursura quern instiluimus, te-
pleclendum eligat, in voluntale esse positum consti- nere et perficere permitlat. E. Cedo voluntati luoo,et
tit (a); nullaque re de arce dominandi, rectoque or- ei meam judicio et voto libentissime adjungo.
dine mentem deponi, nisi voluntale: et est manifestum,
1m B., illa prmstent.Er. Lugd.ven. LOV.lectionem se»
Iib.
(a) vid. Retract. 1, cap. 9, n. 3. cuti sumus.M.
LIBER SECUNDUS.
ln quo, difflcultateex eo quodlibertas,qua peccatur,a Deodatasit emergente,tria haecdisquiruntur: QuarationeDeum
esse manifestumsit; an.ab ipsosint bonaquaecumque;utrumin boniscensendasit liberavoluntas.
CAPUTPRIMUM.—Libertas,qua peccatur,cur a Deo utique si non accepisset, peccare non posset. A. Jani
data. enim certum tibi atque cognitum est, Deum dedisse
homini hoc, quod dari debuisse non putas ? E. Quan-
{. E. Jam, si fieri potest, explica mihi quare dede- tum in superiori Iibro intelligere mihi visus sum, et
rit Deushomini liberum voluntatis arbitrium : quod habemus liberumvolunlatis arbilrium, et non nisi eo
1241; LIBER SECUNDUS. 1242
peccamus. A. Ego {reocjue memini jam nobis id fa- tibi videtur, qu;eso te, si ad recte faciendum data est,
cluni esse oerspicuum ' Sed nunc inlerrogavi utrura quod non debuerit ad peccandum posse converti ? sic
hoc qucd isos hiibere. el quo nos peccare manifestum ut ipsa juslilia quaedata est horaini ad bene viven-
cst, Deum nobis dcdisse scias. E. Ntillumalium puto. duin : numquid enim potesl quispiam per jusliiiam
Ab ipso enim sumus; et sive peccantes, sive recte suam male vivere? Sic nemo posset per volumatera
agentes, ab illo pcenam meremur aut praeniium. peccare, si voluntas dala esset ad recte faciendum.
A. Hoc qiioque utrum liquido noveris, an aucioritaie A. Donabilquidem Deus, ut spero, ut libi valeam re-
commotus Iibenter etiam incognitum credas, cupio spondere, vel potius ut ipse tihi eadem, quae summa
scire. E. Auctoritati quidem me primum de hac re omuiura magisl.ra est, veritale intus docente respon-
credidisse confirmo. Sed quid verius quain omnc bo- dcas. Sed paulisper mihi volodicas,si id quod abs te
num ex Deo esse, et' omne justum bonum esse, et pec- quaesiveram, certum et cognitum tenes, Deum uobis
cantibus poenam recteque facientibus praemiumju- dedisse liberam voluiuatem, uirum oporteat dicere
stum esse? Ex quo conficitur a Deo affici, et peccan- dari non debuisse, quod dedisse confitemur Deum.
tes miseria, et recte facientes beatitale. Si enim incertum esl ulrum dederit, recle qusoiimus
2. A. Nihil resisio : sed qusero illud alterum, quo- ulrum bene sit dala, ut cum invenerimus bene datam
modo noveris nosab ipso esse. Nequeenim hoc nunc> esse, invenialur eliam illum dedisse, a quo homini
sed ab ipso nos vel poenam, vel proemium mereri dala sunt omnia bona * : si aufem iiiveneriniiisnon
explicasli. E. Hoc quoque non aliunde video esse ma- benedatam esse, non eum dedisse intelligamus, quem
nifeslum, nisi quod jain constat Deum vindicare pec- culpare nefas esl. Si vero certum est quod ipse illam
cala. Siquidemab illo est omnis justilia. Non enim ut dederil, oportet fatearaur, quoquo modo data esi, ne-
alicujus estbonitalisalienis praeslarebeneficia ita jusli- que non dari, neque aliler dari eam debuisse quam
liaevindicare in alienos. Unde manifesium est ad eum data est, IIIc enim dedit, cujus factum recle repre-
nos pertinere, quia noii solum in nosbenignissimusin hendi nullo pacto potest.
preestando, sed etiam juslissimus in vindicando est. 5. E. Quanquam liaec inconcussa Cde teneain, la-
Deindeexeo quodego posui, tuque concessisti, onme men quia cognitione nondum teneo , ila quseramus
bonumexDeo esse,etiam homineniex Deoesse inielligi quasi omnia incerta sint. Video enim ex hoc quod in-
potesi. Homo enim ipse in quanlum homo est, aliquod certum est, utrum ad recte faciendum voluntas libera
bonum est; quia recte vivere, cum vult, polest (a). daia sit, cum per illam etiam peccare possimus, fieri
3. A. Plane si hoecita sunt, soluia quoeslioesi quam etiam illud incertuin, utrum dari debuerit. Si enim
proposuisti. Si enim homo aliquod bonum est, et non incertum est ad recte faciendum datam esse, incer-
posset, nisi cum vellet, recte facere, debuil habere tum est etiam dari debuisse : ac per hoc etiam uirum
liberam voluntatem, sinequarecle facere non posset. eam Deus dederit, incertum erit; quia si incertum
Non enim quia per iliara eliam peccatur, ad hoc eam cst dari debuisse , incertum est ab eo datam esse,
Deumdedisse credendum est.Satisergo causseest cur quem nefas est credere dedisse aliquid quod dari non
dari debuerit, quoniam sine illa horao recte non po- debuit. A. Ulud saltem libi certum est, Deum esse.
test vivere. Ad hoc autem datam vel hinc intelligi po- E. Etiamhocnon contemplando, sed credendo incon-
test, quia si quis ea usus fuerit ad peccandum, divi- cussum teneo. A. Si quis ergo illorum insipientium,
nitus in eum vindicatur. Quod iujusle fieret, si non de quibus scriptum est, Dixit insipiens in corde suo,
soltim ut recie viverelur, sed eliam ut peccarelur, Non est Deus (Psal. LII,1), hoc tibi diceret, nec vel-
libera esset voluntas dala. Quomodo enim juste vin- lel tecum credere quod credis, sed cognoscere utrum
dicaretur in eum, qui ad hanc rcm usus essel voluii- vera credideris; relinqueresne hominem, an aliquo
tate, ad quam rem dala est? Nunc vero Deus cum laodo, quod inconcussum tenes , persuadenduin essc
peccanlem punit, quid videlur tibi aliud dicere nisi, arbitrareris; precserlim si ille non obluctari pervicaci-
Cur non ad eam rem usus es libera voluiitate, ad ter, sed studiose id vellet agnoscere ? E. Hoc quod
quam tibi eam dedi, hoc est ad recte faciendum? iiitimum posuisti, satis me admonet quid ei respon-
Deinde illud bonum, quo commendatur ipsa jnslilia dere deberem. Certe enim quaravis esset absurdissi-
in daranandis peccalis recieque faciis lionorandis, mus, concederet mibi, ciira doloso et pervicaci de
quomodo essel, si homo careret libero voluntalis ar- nulla omnino et niaxime de re tanta , non esse disse-
bitrio ? Non enim aut peccalum esset, aut recie fa- rendum. Quo concesso, prior mecum ageret, ut sibi
ctura, quod non fieret voluniate. Ac per hoc et poana crederem bono animo eum istuc quaerere, neque aii-
injusfa esset et praimium, si homo voluntatem non quid in se, quod ad rem hanc attinet, doli ac pervi-
haberet liberam. Debuit autera et in supplicio, el in caciae latere. Tum ego demonsirarem , quod cuivis
cum sibi de
praemioesse justitia; quoniam hoc unum est bonorum facillimum puto, quanto esset oequius,
quae sunl ex Deo. Debuit igitur Deus dare bomini li- occultis animi sui quseipse nosset, vellet alterum cre-
beram voluntatem. dere qui non nosset, ut etiam ipse tantorum virorum
CAPUT II. — Objectio: Liberum arbitrium, si ad Libris, qui se cum FiJio Dei vixisse leslatum Litteris
bonumdatutn est, quomodoad malum flexile. reliquerunt, esse Deum crederet; quia et ea se vi-
4. E. Jam concedo eam Dcum dedisse. Sed nonne disse scripserunt, quse nullo modo fieri possent, si
1 QuatuordecimMss.,a quoanimmdata suntomnia,bomu
(o) vid. Retract.lib. 1, cap. 9, n. 5.
1243 DE LIBERO ARBITRIO, S. AUGUSTINI 4244
non esset Deus; et nimium stultus esset, si me re- pecus vivit, nec tamen lapidem puto vivere, aut pe-
prehenderet quod illis crediderim, qui sibi vellet ut cus intelligere; qtti autem intelligit, eum et esse et
crederem. Jam vero quod recte reprehendere non va- viverc cerlissimum est : quare [non dubilo id excel-
leret, nullo modo reperiret cur etiam nollet imitari. lentius judicare, cui omnia tria insunt, quam id cui
A. Si ergo ulrum sit Deus, satis esse exislimas, qtiod duo vel unum desit. Nam quod vivit, utique etest,
noii temcre tantis viris credendum esse judicavimus; sed non sequitur ut etiam inlelligat: qualem vitam
cur non, quscso te, de iis quoque rebus, quas tan- esse pecoris arbitror. Quod aulem est, non ulique
quam incerlas etplane incognilas quaerereinslituimus, consequens est ul et vivat et intelligat: nam esse
similiter putas eorumdera virorum auctoritati sic esse cadavera possum faleri, vivere autem nullus dixerit.
credendum, ut de invesiigatione earum nihil amplius Jamvero quod non vivit, mullo minus intelligit. A. Te-
laboremus? E. Sed nos id quod credimus , nosse et nemus igitur Iiorum trium duo deesse cadaveri, unum
intelligere cupimus. pecori, nihil homini. E. Verum est. A. Tenemus
6. A. Recte meministi, quod etiam in exordio su- etiam id esse in liis tribus procstantius, quod honio
perioris disputalionis a nobis positum esse (Lib. 1, cum duobu.scosleris habet, id est intelligere, quod
cup. 2), negare non possuraus. Nisi enim aliud esset liabenlem sequitur et esse et viverc. E. Teriemussane.
eredere, et aliud inteHigere, ct prinio credendum es- 8. A. Dic mihi jara utrum illos vulgatissimos cor-
set, quod magnuni et divinum intelligere cupcremus, poris sensus babere le noveris, videndi, et audiendi,
frustra prophela dixissct, Nhi crediderilis, non inlel- ct ollaciendi, et guslandi, et tangendi. E. Novi. A.
ligelis (Isai. vn , 9, sec. LXX). Spsequoque Dominus Quid putas perlinere ad videndi sensum ? id est, quid
noster et diclis et factis ad credendum primo horta- putas nos videndo senlire? E. Quaecumquecorpora-
lus est, quos ad salutem vocavil. Sed postea cum de lia. A. Num etiam dura et mollia videndo senlimus?
ipso dono loqueretur, quod erat dalurus credentibus, E. Non. A. Quid ergo proprie ad oculos pertinet,
non ait, Haecest autem vita selcrna ul credant; sed, quod per eps sentimus ? E. Color. A. Quid ad aures ?
Hmc est, inquit, vila wlerna , ut cognoscantte solitm E. Sonus. A. Quid ad olfactum ? E. Odor. A. Quid
Deum verum, et quem misisli Jesum Chrhtum (Joan. ad gustum ? E. Sapor. A. Quid ad tactum ? E. Molle
xvn, 3). Deinde jam credenlibus dicit, Qumriteet veldurum, 16nevel asperum, et multa talia. A. Quid?
invenielh (Mallh. vn, 7) : nam neque inventum dici corporum formas, magnas, breves, quadras, rotun-
potest, quod incognitum credilur; neque quisquam das, et si quid hujusmodi est, nonne et tangendo et
inveniendo Deo fll idoneus, nisi antea crediderit quod vidcudo sentimus, el ideo nec visui propric, nec la-
est postea coghiturus. Quapropter Doraini praeceplis ciui tribui possunt, sed utrique? E. Inlelligo. A. In-
obtemperantes quseramus instanter. Quod eniin hor- telligis ergo et quocdamsingulos seusus habere pro-
tanle ipso quaerimus, eodera ipso dcmonslrante in- pria, de quibus renuntient, el quaedam quosdam
veniemus, quantum ha>cin hac viia, et a nobis lalibus ' habere communia? E. Et lioc intelligo. A. Quidigitur
inveniri queunt: nam et a melioribus etiam dum has ad quemque senstnn pertineat, et quid inter se vel
lerras incolunt, et certe a bonis et piis omnibus post omnes vel quidam eorum communiter habeant, num
hanc vitam, evidentius atque perfectius ista cerni ob- possumus ullo eorum sensu dijttdicare? E. Nullo
tincrique credendum est; et nobis ita fore speran- nnodo, sed quodara interiore ista dijudicantur. A. Num
dum est, et isla contemptis terrenis et humanis, Jbrlasse ipsa est ratio, qua bestiae careni? nara, ut
omni modo desideranda et diligenda sunt. opinor, ratione ista compreliendimus, et ita sese ha-
CAPUT III. — Dcuin esseut tnanifesiumevadat, dis- bere cognoscimus. E. Magis nos arbilror rationecom-
quirilur quid sil in hotnine prwslanihsimum. prehendere esse interiorem quemdam sensum, ad
7. Qusoramusautem hocordine, si plac>;t:primum, quem ab istis quinque nolissimis ctincia referantur.
fjuoniodo manifestum est Deum esse ; deinde, utrum Namque aliud est quo videtbestia, aliud quo ea qu33
ab illo sint quaeeumque iu quantumcumque sitnt videndo sentit, vel vitat vel appetit : iile enim sensus
bona; postremo , ulrum in bonis numeranda sit vo- in oculis est, ille autem intus in ipsa anima; quo
luulas Jibera. Quibus compertis satis apparebit, ut non solum ea qusevidentur, sed etiam quoeaudiuntur,
opinor, uirum recte homini data sit. Quare prius abs quoequecaeteris capiunlur corporis sensibus, vel ap-
le quaero, ut de manifestissimis capiamus exordium ; petunt animalia delectata et assumunt, vel offensa de-
ulrum lu ipse sis. An lu fortasse metuis , ne in hac vitant etrespuunt. Hic autem nec visus, nec audilus,
inlerrogatione fallaris, cuin utique si non esses, falli nec olfactus, nec gustatus, nec laclus dici potest,
omnino non posses ? E. Perge poiius ad caatera. A. sed nescio quid aliud quod omnibus comrauniler proa-
Ergo quoniam manifeslum est esse te, nec tibi aliter sidet. Quod cum ratione comprehendamus , uldixi,
nianifestum esset, nisi viveres, id quoque manifestura hoc ipsum tamen rationem vocare non possum; quo-
est, vivere le : intelligisne isla dtio esse verissima? niam et bestiis inesse manifeslumest.
JE. Prorsus intelligo. A. Ergo eliam hoc tertium ma- 9. A. Agnosco istud quidquid est, et eum interio-
nifestuin est, hoc est intelligere te. E. Manilestum. rem sensum appellare non dubito. Sed nisi et islum
A. Quid in his tribus tibi vidclur excellere ? E. Intel- transeat, quod ad nos refertur a sensibus corporis,
ligentia. A. Gur tibi hoc videlur ? E. Quia cum Uia pervenire ad scieiitiara non potest. Quidquid enim
sinthsec, csse, vivere, intelligere; et lapis est, et scimus, id ratione comprehensum tenemus. Scimutf
424S LIBER SECUNDUS. 4246
autem, ut de caeteris taceam, nec colores auditu, nec stum est quinque istos sensus nullo eorum sensu
voces visu posse sentiri. Et cum hoc seimus, nec ocu- posse sentiri, quamvis eis corporalia quseque sen-
lis, nee anribus scimiis,' neque illo sensu interiore, tianlur. E. Manifestumest.
quo n,ecbestise carent. Non enim credendum est eas CAPUT IV. — Sensus interior sentit ipsum sentire :
nosse, nec auribus sentiri lucem, nec oculis vocem; an et se discemat.
quoniam ista nonnisi rationali animadversione et co- 10, A. Arbitror eliam illud esse manifestum, sen-
gitatione diseernimus. E. Non possum dicere hoc me sum illum interiorem uon ea taulum sentire, quoe
habere perceptum. Quid si enim sensu illo interiore, acceperit a quinque sensibus corporis, sed etiam
quo eas non carere concedis, hoc quoque dijudicant, ipsos ab eo senliri. Non enim aliier bestia moveret
nec colores audilu nec visu voces posse sentiri?A. se, vel appetendo aliquid, vei fugiendo, nisi se sen-
Nura etiam putas cas posse discemere, ab invicera lire senfiret; non ad sciendum, nam hoc rationis est,
colorera qui sentilnr, et sensum qui in oculo est, et sed tantum ad movendura, quod non ulique aliquo
interiorem illum sensum apttd animam, et rationem illorum quinque senlit. Quod si adhuc obscurum est,
qua ista singillatim definiuntur et dinumeranlur? E. elucescet, si animadverlas quod exempii gratia sat
Nullo modo. A. Quid ? ista ratio posset hsec quatuor est in uno aliquo sensu, veiut in visu. Naraque ape-
discernere ab invicem et definitionibus lerminare, rire oculum, et raovere aspiciendo ad id quod videre
nisi ad eam referretur et color per oculorum sensum, appelit, nullo raodo posset, nisi oculo clauso vel non
et ipse rursus per illum inleriorem qui ei prsesidet, ita molo se id non videre sentiret. Siautem sentil se
et idem inlerior perseipsum, si tamen jam nihil aliud non videre dum non videl, nccesse est eliam sentiat
interpositum est? E. Non video quomodo aliter posse videre dum videt; quia cum eo appetiiu non mo-
set. A. Quid ? hoe videsne, sensu oculorum colorem vet oculum vidcns, quo movet non videns , mdicat
seniiri, eumdem autem sensum eodem sensu non se utrumque sentire. Sed utrum et se ipsam lisecvita
seniiri? Non enim quo sensu colorem vides, hoc sentiat, quee se corporalia sentire senlit, non ita cla-
eodem vides eliam ipsum videre. E. Non omnino. rum est, nisi quod se quisque intus interrogans, inve-
A. Enitere etiam ista dijudicare : nam credo te non nit omneni rem viventem fugere mortem; quae cum
negare aliud colorem esse, et aliud colorem videre, et sit vitee contraria, necesseest ut vita etiam seipsam
iiem aliudetiam, cum color non subest, habere sensum sentiat, quoecontraiiuin suum fugit.Quodsiadhuenon
quo videri posset, si subesset. E. Discerno et isla, liquet, omiltatur, ut non nitamur ad id quod volunms,
et inter.se differre concedo. A. Num horum trium nisi certis manifestisque documentis. Manifesta enira
quidquam vides oculis, nisi colorem ? E. Niiiil aliud. sunt, sensucorporis sentiricorporalia; eumdemautera
A. Dic ergo unde videas alia duo; non enim ea non sensum hoc eodem sensu non posse sentiri; sensu
visa posses discernere. E. Nescio quid aliud; esse aulem interiore et corporalia per sensum corporis sen-
scio, nihii amplius. A. Nescis igitur ulrum jam tiri, et ipsum eorporis sensum : raiione vero et illa
ipsa sit ratio, an illa vita sit quam sensum inleriorem omnia, el eamdem ipsam notam fieri, et scientiaconti-
vocamus praecellentem sensibus corporis, an aliquid neri: an libi nou videturl E. Videtur sane. A. Age,
aliud? E. Nescio. A. Illud tamen scis, ea deflniri nunc responde unde sit quaeslio, ad cujus solutioneni
nisi ratione non posse; neque rationem id facere, nisi pervenire cupientes, jam diu istam molimur viam.
de iis qusesibi examinanda offerunlur. E. Cerlum est. CAPUT V.— Sensusinlerior
A. Quidquid igitur est aliud quo seniiri polest omne prwslat externis sensibus,
'quorum estmoderator etjudex.
quodscimus, ministerium ralionis est, cui offert et
renuntiat quidquid attingit, ut ea quae senliuntur 11. E. Quanlummemini, trium illarum quoestionum
discerni suis finibus possint, et non sentiendo lantum, quas paulo ante ad conlexendum ordinem hujus dis-
sed etiam sciendo comprehendi. E. Ita est. A. Quid ?, putationis posuimus, nunc prima versatur, id est, quo-
ipsa ratio quse minislros suos, et ea quse suggerunt, modo manifestum fieri possit, quamvis tenacissime
diseernit ab invicera-, et ilera quid inter hoec et firmissimeque credendum sit, Deum esse. A. Recle
seipsam distet, agnoscit, seque iliuf praepotentiorem hoc tenes : sed etiam illud diligenter lenere te volo,
esse confirmal; num alia re seipsam nisi seipsa, id cum de teipso queererem utram te esse noveris, non
est ratione comprehendit' ? an aliter scires te habere solum hoc, sed eliam alia duo nobis apparui^se quod
rationem, nisi id ratione perciperes ? E. Verissi- noveris. iE. Jdquoque leneo. A. Nunc ergo vide ad
mum est. A. Qupniam ergo cum colorem sentimus, quam rem istarum trium intelligas perlinere omne
non itidem sensu ipso nos sentire etiam senlimus; quod corporis scnsus altingil; id est, in quo rerum
neque cum audimus sonum , nostrum etiam audimus genere tibi ponendum videatur, quidquid vel oculo-
audilum; neque cum olfacimus rosam, olet nobis ali- rum, vel alio quolibet corporis instrumento noster
quid etipse olfactus; neque quidquam gustantibus sensus atlingit: utrum in eo quod tantum est, an In
sapit in ore ipse gustus; nectangentes aliquid, ipsum eo quod etiam vlvit, an in eo quod etiam intelligit.
etiam langendi sensum possumus tangere : manife- E. In eo quod lantum esl. A. Quid ? ipsum sensum
in quo genere tiitim horum esse censes? E. In eo
1 in B.: mm alkt re seipsamnisise ipsa, id est ratknem
comprehendU. fiunc locumrestituimusex Er. Lugd.ven. et quod vivit. A. Quid igitur horum duorum melius esse
Lov. M. judicas? scnstim ipsum, an quod sensus atlingit? E.
M4T DE LIBERO ARBITRIO, S. AUGDSTINI 1248
Sensum seilicet. A. Quare? E. Quiamelias est id CAPUTVI. — Ralio cceleris in homine prcestat; qua
quod etiam vivil, quam id quod tanlum est. si quid prwstanlius, Deus est.
12. A. Quid? illum sensum interiorem, quem qui- 13. A. Allende jam utrum ratio etiam de hoc inte-
dem infra ralionem, et adhuc nobis communem cum riore sensu judicet. Jam enim non qusero utrum eara
bestiis superius indagavimus, dubitabisne liuic sensui meliorem illo esse dubiies, qnia non dubito id te ju-
prseponcre quo corpus altingimus, et quera jam ipsi dicare : quanquam ne id quidem jam quaerendumpu-
corpori prseponendumesse dixisti ? E. Nullomododu- tem, utrum de istosensujudicel ralio. Namque in iis
bitaverim. A. Eiiam hoe cur rion dubites, volo abs le ipsis quaeinfra eam sunt, id est in corporibus et in
audire. Non enim poteris dicere hunc sensum inle- sensibus corporis et isto interiore sensu, quomodo
riorem jam in eo genere trium illorum esse ponen- sit aliud alio meiius, et quam sit illis pr.estantior ipsa,
dum, quod eliam intelligil. sed adhuc in eo quod et qnx tandem, nisi ipsa renuntial? quod profecto nullo
est et vivit, eiiamsi intellectu caret : isle enim sensus modo posset, nisi de bis ipsa judicaret. E. Manifestum
inest et bestiis, quibus inielleclus non inest. Quae est. A. Cum ergo eam naturam qusc tantum est, nec
cum ila sint, qusero cur praeponassensum interiorem vivit nec intelligit, sicuti est corpus exanime,'prsece-
huic sensuiquocorporalia senliuntur, cum siluterque dat ea natura quse non tanlum esl, sed eliam vivit,
in eo genere quod vivil.Sensum aulcm istufnquicor- nec inlelligit, siculi est anima bestiarum ; et rursus
pora altingil, ideo pramosuisti corporibus, quia illa hanc pracedat ea quuesimul et est et vivit et inlelli-
sunt in eo genere quod lantum est, iste vero in eo git, sicuf,in homine mens ralionalis; num arbiiraris
quod etiain vivit: in quo cum et ille interior repe- in nobis, id est in iis quibus natura noslra completur
riaiur, cur eum meliorem putes dic mihi. Si enim ut homines simus, aliquid inveniri posse praeslanlius,
dixeris, quia ille istum senlit, non te credo inven- quam hoc quod in his tribus tertio loco posuimus?
turum regulam qua figere possimus l, omne sentiens Nam et corpus nos habere manifestum est, et viiam
melius esse quam id quod ab eo sentiliir, ne fortassis quamdam qua ipsum corpus animalur atque vegela-
ex hoc eiiam cogamur dicere, omne inlelligens melius tur, quee duo etiam in bestiis agnoscimus, et tertiufu
esse quam id qiiod ab eo intelligiiur. Hoc enim fal- quiddam quasi animse noslraj caput aut oculum, auc
sum est; quia homo intelligit sapientiam, et non est si quid congruentius derationeatqueintelligentiadici
melior quam ipsa sapientia. Quamobrem vide qua potest, quam nonhabetnalurabestiarum. Quarevide,
causa libi visum sil, sensum inleriorem huic sensui obsecro, utrum aliquid invenire possis, quod sit in
quo senlimus corpora, esse prseferendum.E. Quia natura hommis ratione sublimius. E. Nihil oranino
moderatorem el judicem quemdam hujus illum esse melius video.
cognosco. Nam et si quid huic in officiosuo defuerit, 14. A. Qnid si aiiquid invenire potuerimus, quod
ille lanquam debilum a minisiro flagitat, sicut paulo non solum esse non dubites, sed eliam ipsa nostra
ante disputatum esl. Non enira se videre, aul non vi- ralionepraislamius! dubiiabisne illud quidquid est,
dere sensus oculi videt, el quia non videl, non poiest Deum dicere? E. Non continuo, si quid melius quam
quid sibi desil, aut quid salis sit judicare; sed iile in- id quod in mea natura opiimumest, invenirepotuero,
terior, quo admonetur et anima besliseaperire oculum Deum esse dixerim. Noa enim mihi placet Deum ap-
clausum, et quod deesse sentit implere. Nulli autem peltare, quo mea ratio est inferior, sed quo nullus est
dubium est eum qui judicat, eo de quo judicat esse superior. A. Ita piane : nara ipse huic luss rationi
meliorem. A. Cernis ergo istum eliam corporis sen- dedit, tani de se pie vereque sentire. Sed, qusesole,
siKiide corporibus quodammodo judicare: Ad iiium s; noii mveneris esse aliquid supra nostram rationem,
enim pertinet voluptas et dolor, cum vel leniler vei nisi quod selerrium atque incommutabile est, dubiia-
aspere corpore altingitur. Nara sicui ille interior quid bisne hunc Deurn dicere ? Nam et corpora mutabiiia
desit vel satis sit oculoruruscnsui judicat; sic ipse esse cognoscis; et ipsam vitam qua corpus animatur,
sensus oculorum quid desit 2, vel salis sit coioribus per affectusvarios mutabilitate non carere manifestum
judicat. Item sicut ille interior de audilu nostro judi- est; et ipsa ralio cum modo ad verum pervenire ni-
cat, utrum minus an sulficienter inlenlus sit.; sicjudi- titur, modo non nititur, et aliquando pervenit, ali-
cat audilusipsedevocibus, quidearum ieniler influat, quando non pervenit, mutabilis esse profecto convin-
aut aspere perstrepat. Non neeesseest caeterossensus citur. Quas si nullo adhibito corporis instrumento,
corporis persequi: jarn enim, ut opinor, animadvertis neque perlactum, neque per gustatum, nequeper ol-
quid velim dicere, ita sciiicet sensum illum interiorem factum, neque per aures , neque per oculos, neque
de islis corporis sensibus judicare, pum eorum et in- per ullumsensum se inferiorem, sedper seipsam cer-
tegrilalem probat, et debitum fiagitat, quemadmodurn nit Eeternum aliquid et incommutahile, simul et
et ipsi corpons scnsus de corporibus judicant, assu- seipsam inferiorem, etillum oporlet Deurn suum esse
mentes in eis lenem tactum, rejicientesque contra- faleatur. E. Hunc plane fatebor Deum, quo nihil su-
rium. E. Cerno sane, et verissima esse consentio. perius esse constiterit. A. Bene habet: nam mihi sa-
tis erit ostendere esse aliquid hujusmodi, quod aut
1 liditi ReguUonqua pdert pmsunus.iiss.,figere. fateberis Deum esse, aut si aliquid supra est, eum
- ftcgiusCodexaiiiqiie liuosichabeni: xam 'w-v.tillein-
i&noro.e tisii nostrojudicat idrnniminusclare, an sufji- ipsum Deum esse concedes. Quare sive supra sit ali-
cieiiieivtaeai; sic lisiisijiscfjuiddesit. quid, sive non sit, manifestum erit Deum esse, ciitu
1249 LIBER SECUNDUS. 12S0
ego, quod promisi, esse supra rationem, eodem ipso nec aliquo uno qui utriusqne nostrum possit esse
adjuvante monstravero. E. Demonstra ergo quod pol- communiter, sed prorsus mihi tneus sensus sil, et
Iiceris. luus libi, eliamsi uuus aut odor, aut sapor ab utro-
CAPUTVII.—Quomodoidem senlialur a tnullis quidve que sentiatur : hiiic ergo isti sensus inveniuntur Iia-
totum, quid non tolum elsimula singulis. bere aliquid tale, quale illi duo in visu etauditu:
15. A. Faciam : sed prius qusero utrum sensus cor- sed in eo dispares sunt, quantum ad id quod nunc
poris meus idem sit qui luus, an vero meus non sit agimus pertinet, quod etsi unum aeiem naribusambo
nisi meus, et luus non sit nisi tuus; quod si non ita trahimus, aut unum cibum gustando capimtis; non
esset, non possem per oculos meos videre aliquid, tamen eam parlem aeris duco quam tu , nec eam-
quod lu non videres. E. Concedo prorsus, quamvis dem parlem cibi sumo quam tu, sed aliam ego,
ejusdem generis, tamen singulos nos habere sensus, aliam tu : et ideo de toto aere cum spiro, duco
videndi, vel audiendi, vel quoslibet alios cselerorum. partemquanta mihi salis est, et luilem de tolo aliam
Non enim solum videre, sed etiam audire potest aliquanta tibi satis est ducis : et cibus quamvis unus et
quis hominum quod alius non audial, et aliud aliquid totus ab utroque absumatur * non tamen et a me lo-
quolibet alio sensu quisquam sentire quod alius non lus, et a te tolus absumi potest, quomodo verbum
sentiat. Unde manifestum esl et tuum nonnisi tuum, et cgo totum audio, et tu tolum simul, et speciem
et meum sensum non esse nisi meum. A. Hoc idem quamlibet quantam ego video, tantam et, tu simul;
respondebis deillo etiam sensu interiore? an aliquid sed cibi vel potionis alia pars in rne, alia in te trans-
aliud? JE.Nihil sane aliud. Nam et illeutique sensum eat necesse est : an parum ista intclligis? E. Imo
meum sentit meus, et tuum sentit tuus : nam ideo vero apertissima et cerlissima esse consentio.
plerumque interrogor ab eo qui aliquid videt, utrum 18. A. Num censes tangendi sensum comparandum
hoc etiam ego videam, quia ego me videre aut non esse oculorum el aurium sensibus in ea re de qua
. videre senlio, non ille qui interrogat. A. Quid ? ipsam nuncagilur; quia non solum corpus unumambo pos-
rationem nonne unusquisque nostrum habet suam ? sumus sentire tangendo, sed etiam eamdem partem tu
quandoquidem fieri potest ut ego aliquid intelligam, quoque poteris tangere quam ego tetigero, ul noirso-
cum tu id non intelligis; nec ulrum inlelligam lu scire luhi idem corpus, sed eamdem quoque corporis par-
possis, ego autem sciam. E. Manifestumestetiam ra- tem possimus anibo seniire langeudo? Non enim-sic-
tionales mentes singulos quosque noslrum singulas uti cibum aliqueni appositum non possumus et ego
h&bere. totum et tu totuni capere, cum ambo illo vescimur,
16. A. Num etiam poteris dicere singulos soles nos sic etiam in tangendo accidit: sed et unum et totum
liabere quos videmus, aut lunas, aut luciferos , aut quod ego tetigero, etiam tu potes, ut id ambo tanga-
c#iera hujusmodi, quamvis suo quisque ac proprio rous, non singulis pariibus, sed tolum singuii. E.
seiisu ista videat? E. Nullo modo istuc dixerim. A. Fateor hoc modo duobus illis superioribus sensibus,
Piosumus ergo videre unum aliquid multi simul, hunc tangendi sensum esse simillimum : sed in hoe
cum sint sensus nostri nobis singulls singuli, quibtis video esse dissimilem , quod simul, id est uno tem-
cnmibus illud unum senlimus quod simul videmus ; pore, et videre aliquid unum totum ambo possumtis
ul quamvis alius sensus meus sit, et alius tuus, pos- et audire; langere autem possumus quidem totum
sil tamen fieri ut id quod videmus, non sit aliud aliquid ambo uno lempore, sed partibus singulis,
meum , aliud luum ; sed illud unum pra?sto sit utri- eamdem autem partem nonnisi temporibus singulis:
que noslrum et simul ab utroque videatur. E. Mani- nam nulli parti quam laclu capis, possum meum ta-
festissimum esl. A. Possumus etiam unam aliquam ctum admovere, nisi tu amoveris tuum.
vocem simul audire, ut quamvis alius sit auditus 19. A. Yigilantissime respondisti: sed oportet te
meus, alius tuus, non sit tamen alia mea, et alia etiam illud videre, cum horum omnium quae senti-
tua vox quam simul audimus, vel alia pars ejus au- mus, alia sint quse ambo, alia quae singuli senlia-
dilu meo capiatur, et alia tuo , sed quidquid sonue- mus; ipsos vero sensus nostros snos quisque sin-
rit, et unum et lotum audiendum simul adsit ambo- guli sentiamus ut neque ego sentiam sensum tuum,
bus. E. Et hoc manifestum est. neque tu meum, quod de his rebus quae sentiuntur a
17. A. Jam etiam de cseteris sensibus corporis li- nobis percorporis sensus, id est quoil de corporali-
'cet animadvertas quod dicimus, neque omnino illos, bus rebus non possumus senlire ambo, sed singuli,
quod ad hanc rem aitinet, ita se hahere ut illos nisi quod ila fit nostrum ut hoc in nos vertere , et
duos oculorum et aurium, neque omnino non ita. commutare possimus, sicuti est cibus et potus, cujiis
Nam quia ex uno aere et ego el tu possumus implere nullam partem quam ego percepero, et tu percipere
spiramentum, et ejusaeris affeclionemodore sentire : poteris : quia et si nulrices alimenta mansa infantibus
et item quia ex uno melle, vel quolibet alio cibo seu reddunt, illud tamen quod inde gustatus rapuerit at-
polu ambo guslare possumus, et ejus affectionemsa- que in mandentis viscera commutaverit, nullo modo
pore senlire, quamvis ilie unus sit, nostri autem sint revocari poterit ut in escam refundatur infantis. Gula
sensus singuli, libi tuus et mihi meus; ut tmum enim cum aliquid jucunde sapit, etiamsi exiguam, la-
odorem vel unum saporem cum ambo sentiamus, men irrevocabilem partem sibi vindical, et hoc cogit
nec tti tamen eum meo sensu sentias, uec ego tuo, 1 TresMss,assumatur,Moxque,et a te MusabsumipQtest.
J2SI DE LIBERO ARBITRIO, S. AUGUSTINI 12S2
fieri quod naturse corporis convenil: quod nisi ita es- sponderes ? an tu quoque id putas ? E. Nullo modoV
sel, nullus remaneret sapor in ore posteaquam fue- id putaverim : non enim si sensu corporis percepj
rint mansa illa reddita atque despula. Quodeliam de numeros, idcirco eliam rationem partitionis nume-
aeris partihus recte dici potest, quas naribus duci- rorum vel copulationis sensu corporis percipere po-
mus : nam etiamsi aliquid aeris quod ego reddidero, tui. Hac enim luce menlis refello eum, quisquis vel
possis eliam lii ducere, non tamen poteris etiam il- in addendo vel in retrahendo dum compulat falsam
lud, quod inde in alimentum meum cesserit; quia summam renuntiaverit. Et quidquid sensu, corporis
nec reddi potest. Nam eliam naribus alimentumnos lango, veluti est hoc ecelum et haeclerra, et qua>
capere mcdici docent : quod alimenlum et spirando cumque in eis alia corpora sentio, quamdiu futura
solus sentire possum, et reflandorestituere non possinl nescio : septem autem et tria decem sunt; et
sum, ut abs te eliam ductum naribus senliatur. Nam non solum nunc, sedetiam semper; neque ullo modo
caelerasensibilia quaequamvis sentiamus, non tamen aliquando seplem et tria non fuerunt decem, aut ali-
ea senliendo in nostrum corpus corrupta mulamus, quando septem et tria non erunt decem. Hanc ergo
possumus ea , sive uno lempore, sive singulis vicis- incorruptibilem numeri veritatem ', dixi mihi et cui-
sim lemporibus ambo-senlire, sicut vel totum vel libet ratiocinanti esse communem.
pars ipsa quam senlio, abs te eliam sentialur; qualia 22. A. Non resisto libi verissima et certissima re-
sunt, sive lux, sive-sonus, sive corpora quaaallin- spondenti. Sed ipsosquoque numeros non per corpo-
gimus, non tamen Lrdimus. E. Intelligo. A. Manife- ris sensus attractos esse facile videbis, si cogilaveris
slum est ergo ea quaenon commulamusel tamen sen- quemlibet numerum tot vocari quoties untmi habue-
limus corporis sensibus, et non periinere ad naturam rit: verbi gratia, si bis babuerit unum, duo vo-
sensuum noslrorum, et propterea magis nobis esse cantur; si ter, tria; et si deeies unum babent,
communia, quia in nostrum proprium et quasi pri- lunc vocantur decem : et quilibet omnino nu-
vatum non verluntur atque mutantur. E. Prorsusas- merus quoties habet unum, biiic illi nomen est,
sentior. A. Proprium ergo et quasi privatum inlelli- et tol appellatur. Unum vero quisquis verissimeco-
gendum est, qttod unicuique nostrum soli esl', et gitat, profecio invenit corporis sensibus non posse
quod in se solus sentit, quod ad suam naturam pro- sentiri. Quidquid enim tali sensu attingilur, jam
prie perfmet: commune aulem et quasi publicum, non unum, scd niulta esse convincitur : corpus
quod ab omnibus senlienlibus nulla sui corruptione est enim, et idco babet innumerabiles parles. Sed
atque cnmmulalionesentitur. E. Ita est. ut minutas qua que minusque articulatas non per-
CAPUT VIII. — Numerorum ratio nullo corporis sequar, quanlulumcumque illud corpuseulum sit,
tensu perciphnr, a quovis inlelligenlepercepta una habet certe aliam partem dexteram, aliam sinistram;
esl el incommuiabitis. aliam superiorcm, aliam inferiorem; aut aliam uhe-
20. A. Age, nunc atlende, et dic mihi utrum iri- riorem , aliam citeriorem ; attl alias ftnales, aliam
venialur aliquidquod omnes raliocinantes sua quis- mediam: hceccnim necesse est quainlibelexiguo cor-
quc ratione alque mente communiter videant, cum poris modulo inesse fateamur; et propterea nullum
illud quod videtur praesto sit omnibus, nec in usum corpus vere pureque unum esse concedinius, in quo
eorum quibus praesto est commutetur, quosi ci- tamen non possent tam multa numerari nisi illius
bus aut potio, sed incorruptum inlegrumqueper- unius cognitione.discreta.Cumenim quoerounum in
maneat, sive illi videanl, sive non videant: an corpore, et -menon invenire non dubito , novi utique
forle nihil hujusmodi esse arbitraris ? E. Imo multa quid ibi quoeram, et quid ibi non inveniam, et non
esse video; e quibus unum commemorarisatis est, posse inveniri, vel potius omninoibi non esse. Ubi
quod raiio et veritas numeri omnibusraliocinanlibus ergo novi quod non est corptis unum, quid sit unum
praesloest, ut omnis eam computator sua quisque novi : unum enim si non nossem, muita in corpore
ratione el inlelligenlia conetur apprehendere; el alius numerare non possein. Ubicumque autem unum
id facilius, alius difficilius possil, alius omnino non noverim, ndn ulique per corporis sensum novi;
possit: cum lamen ipsa osqualileromnibus se proc- quia per corporis sensum non novi nisi corpus ,
beat valenlibus eamcapere; nec cum eam quisque quod vere pureque unum non esse convincimus.
percipil, in sui perceptoris quasi alimenlum vertatur Porro si unum non percepimuscorporis sensu, nul-
atque mulelur ; nec cum in ea quisque fallitur, ipsa lum nutneruui eo sensu percepimus, eorum duntaxat
deficiat, sed ea vera et integra permanenle, ille in numerorum quos inlelligentia cernimus. Nullusenim
errore sit lanlo amplius, quanlo minus eam videl. esl ex iis, qui non lot vocelur, quoties habet unum,
21. A. Recte sane; sed video le tanquam non ru- cujus perceplio corporis sensu non fit. Cujuslibet
dem harum rerum cito invenisse quod diceres : ta- enim corpusculipars dimidia quantis duabus totum
men, si tibi aliquis dicerel numeros istos non ex constat, habet et ipsa dimidiamsuam. Sic ergo sunt.
aliqua sua natura, sed ex iis rebus quas sensu cor- illaeduae partes in corpore, ut nec ipsae simpliciler
poris altingimus, impressos esse animonoslro quasi duaesint. Numerus autem ille qui vocatur duo, quo-
quasdam imagines quontmque visibilium; quid re- niam bis habet illud quod simpiiciter unum est, pars
1 Bad.Er. et Mss.sexdecim, quodimusquisque nostrum 1 m antiquioribus
editionibuset novemHss.,.t!«meri
natu*
tibiesf. ram,
ejusdimidia, id est illud ipsum quodsimpliciter unum putas existimandum? Singulas quasque suas arbitra-
est, hon potest rursus. habere dimidiam partem vel ris singulos quosque hoinines habere sapientias? an
tertiam, vel quotamlibet, quoniam simplex et vere vero unam praesto esse communiter omiiibus, cujus
unum est. quanto magis quisque fit particeps, tanto est sapien-
23. Deindequoniam tenentes ordinem numerorum, tior? E. Quam dicas sapientiam nondum scio; video
post unum duo videmus, qui ntimerus ad unum col-K quippe varie videri hominibus, quid fiat dicaturve sa-
lalus, duplus invenitur : duplus duorum non conse- pienter : nam et qui militant, sapienter sibi facere
qtienter adjungilur, sed interposilo ternario quater- videntur; et qui conlempta militia colendo agro cu-
narius sequitur, qui duplus est duorum. El hsec ratio ram alque operam impendunt, hoc potius Iaudant,
per omnes cajleros numeros certissima el incommu- tribuuntque sapienliae; et qui astuti sunt ad excogi-
tahili lege pertenditur, ut post unum, id est post tandos modos conquirendse pecunise, sibi videntur
primum oranium numerorum, ipso excepto prinius sit esse sapientes ; et qui hnec omnia negligunt vel abji-
qui duplum ejus habel; "duo enim sequuniur. Post ciunt, et quaequesunt hujusmodi temporalia, et lolum
secundum aulem, id est post duo, ipso exceplo se- studium suum ad investigalionemeonferunt verilatis,
cundus sit qui duplum ejus habet : post duo enim ut semelipsosDcumquecognoscaiit,magnum hoc esse
primus est lernarius, secundus quaternaiius, duplus sapientiaemunus judicant; et qui huic otio quserendi
secundi. Post lertium, idest ternarium, ipsoexcepto et contemplaudi veri nolunt se dedere, sed polius Ia-
lertius sit qui duplus est ejus : jx>st lertium enim, id boriosissimiscuris et officiisagunt,ul hominibus con-
esl post lernarium primus est quaternarius, secundus sulant, et in rerum humanarum juste moderandarum
quinarius, lerlius senarius, qui duplus est tertii. Al- el guberuandarum actione versanlur, sapientes se
que ita post quartum, ipso excepto quaruis babet du- esse arbitraniur; et qui ulrumque horum agunt, et
plum ejus : post quartum enim, id est quaternarium parlim vivuntin contemplalione veritalis, parlim in
primtts est quinarius, secundus senarius, lertius se- laboribus ofiiciosis,quos humanaesocietali deberi pu-
plenarius, quartus oclonarius, qui duplex est quarti. lant, sibi palmam sapicntioe tenere videntur. Omitto
Atque ita per omnes cseteros reperies boc quod in innumerabiles sectas, quarum nulla est qucenon se-
prima copula numerorum, id est uno et duobus inven- clatores suos praeponenscaeteris, eos solos velit esse
tum est, ul quotus quisque numerus est ab ipso prin- sapientes. Quamobremcum id nunc agatur inler nos,
cipio, totus post illum sil duplus ejus. Hoc ergo quod ut non quid credamus respondendum sit, sed quid di-
per omnes numeros esse immobile, firmum incorru- lucida intelligentia teneamus, nullo modo ad id tibi
ptumque conspicimus, unde couspicimus?Non enim quod interrogasti respondere polero, nisi quod cre-
ullus ullo senstt corporis omnes numeros attingit; dendo leneo, conlcmplando etiam et ratione cernendo
innurnerabiles enim sunt: unde ergo novimus per noverim, quae sil ipsa sapientia.
omnes hoc esse, aut qua phaniasia vel phanlasmatetani 26. A. Num aliam putas esse sapientiam nisi veri-
cerla veritas numeri per innumerabilia tam fidenter, tatem, in qua cernitur et tenetur summum bonum?
nisi in luce interiore conspicitur, quam corporalis Nam illi oinnes quos cominemorasli diversa sectantes,
sensus ignorat? bonum appetunt, el malum fugiunt; sed propterea
24. His et talibus mullis documenlis coguntur fa- diversa sectautur, quod aliud alii videlur bonum.
teri, quibus disputaniibus Deus donavit ingenium, et Quisquis ergo appetit quod appelendum non erat,
perlinacia caliginem non obducit, rationem verita- tametsi id non appeteret nisi ei videretur bonum, er-
temque numerorum, et ad sensus corporis non per- rat tamen. Errare autem neque ille potesl qui nihil
tinere, et invertibilem siiicerami|iie consistere, et appelit, neque ille qui hoc appetit quod dcbet appe-
omnibus raliocinanlibus ad videndum esse commu- tere. In quantum igitur omnes homines appelunt
nem. Quapropier cum multa alia possint occurrere, vilam bealam, non errant. In quanlum aulem quis-
quaecommuniler et tanquam publice prasto sunt raque non eam lenet vitse viam quceducit ad beatitudi-
tiocinantibus, el ab eis videantur mente atque ralione nem, cum se fateatur et profitealur nolle nisi ad bca-
singulorumquorumque ccrnentium, eaque inviolata et litudinem pervenire, in tantum errat. Error esl enim
iucommulabilia maneant; non tamen invitus accepe- cum sequimur aliquid quod non ad id ducilquo volu-
rim quod ista ratio et veritas numeri libi potissimum mus pervenire. El quanlo magis in via vitsc quis er-
occurrerit, cum ad id quod inlerrogaveram, respon- rat, lanto minus sapit. Tanto enim magislonge est a
dere voluisses : non enim fruslra in sanclis Libris veritale, in qua cernitur el tenetur summum'boniira.
sapientiseconjunctus est numerus, ubi diclum est: Summoaulem bonoassecuto et adepto, beatus quis-
Circuiviego el cor meum1, ut scirem, et considerarem, que fit; quod omnes sine contr.oversia volumus. Ut
el quxreremsapienliamel numerum[Eccle. vu, 26). ergo constat nos beatos esse velle, ita nos constat
CAPUTIX.— Quid sapientia, sine qua nemobealus; velle esse sapientes; quia nemo sine sapientia beatus
an una sit in omnibussapientibus. est. Nemo enim beatus est, nisi summo bono, quod
25. Verumtamen, qusesole, quid de ipsa sapientia in ea veritate, quam sapientiam vocamus, cernitur et
1 in Edd.,et inclinavicormeum.Atabest inclinmia Mss. tenetur. Sicut ergo antequam beati simus, menlibus
nec nona gracoScripturselextu,juxla quemposteaIegere tarnen noslris
soleiAugustinus, sapienliamet numerum; qvo modofegit impressa est notio bealilatis; perhanc
etiamAinbrosius m iibrode BonoMorlis,cap. 7. enim scimus, fideulerque, et sine ulla dubilalione di-
12SS DE LIBERO ARBITRIO, S. AUGUSTINI 12S6
cimus beatos nos esse velle : ita etiam priusquam sa- CAPUT X. — Vna est sapientimlux omnibussapienti-
pientes simus, sapientiae notionem inmenle habemus bus communis.
impressam, per quam unusqursque nostrum si jnler- 28. A. Quid ? hoc quod tenemus vel esse sapienliam,
rogelur velitne esse sapiens, sine ulla caligine dubi- vel sapientes, et bealos esse omnes bomines velle,
lalionis se velle respondet. ubi videmus? Nam hoc te videre, et verum esse
27. Quare si jam constat inter nos quaesit sapien- nullo modo utique dubilaverim. Hoc ergo verum sic
lia, quam fortasse verbis explicare non poteras (nam vides ut cogitationem luam, quam si mihi non enun-
si eam nullo modo animo cerneres, nullo modo scires ties, ego prorsus ignoro? an ita ut inlelligas el a me
et velle te esse sapientem et velle debere, quod le ne- videri possehoc verum, tametsi mihi abs te non dica-
galurum esse non arbitror), volo jam dicas mihi, tur? E. Imo ita ut abs le quoque, etiam me invito, vi-
ulrum etiam sapienliam, sicut numeri ralionem atque deri posse non dubitem. A. Quod ergo unum verum
veritatem omnibus raliocinantibuscommunem se pra> videmus ambo singulis menlibus, nonne ulrique no-
bere arbilreris; an quoniam lot sunl menles liomi- strum commune est? E. Manifestissime. A. Iiem
num quot homines sunl, unde nee ego de tua mente credo te non negare studendum esse sapientise, atque
aliquid cerno, nec lu de mea, lot eliam pules esse hoc verum esse concedere. E. Prorsus non dubilo.
A. Hoc item verum, et unum esse, et omnibus qui
sapienlias, quot potuerinl esse sapientes. E. Si sum-
mum bonum omnibus unum est, oportet eliam veri- hoc seiunt, ad videndum esse commune, quamvis
talem in qua cemilur et lenetur, id est sapienliam, unusquisque id nec mea, nec tua, nec cujusquam al-
omnibus unam esse communem. A. Dubitas .autera terius, sed sua mente conspiciat, cum id quod conspi-
summum bonum , quidquid illud esl, omnibus homi- citur, omnibus conspicientibus communiter prseslo
nibus unum esse? E. Dubilo sane, quia diversos di- sit, numquid negare polerimus? E. Nullo modo.
versis rebus gaudere video tanquam summis bonis A. Item, juste esse videndum, deteriora melioribus
suis. A. Vellem quidem, ut de summo bono ita nemo esse subdenda , et paria paribus comparanda, et pro-
dubilarel, ut nemo dubitat quidquid illud est, non pria suis quibusque tribuenda, nonne fateberis esse
nisi eo adepto posse fieri hominem heatum. Sed quo- verissimum , et tam milii quam tibi atque ommbus id.
niam magna quaeslio cst, et longum sermonem forle videntibus praslo esse comrnuniter? E. Assenlior.
desideral, putemus omnino tot summa bona esse, A. Quid incorruptum melius esse corrupto, aeter-
num temporali, inviolabile violabili, poteris negare ?
quot sunt ipsae res diversce quaa a diversis lanquam
summa bona appetuntur : num ideo sequilur, ut ipsa E. Quis polesl? A. Hoc ergo verum potest quisque
sapienlia etiam non sit una communis omnibus, quia suum proprium dicere, eum jncommulabililer con-
ea bona, quce in illa cernunt et eligunt homines, templandum adsit omnibus qui hoc contemplari va-
niulia el diversa sunl? Si enim hoc putas, potes et lent? E. Nullus hoc vere dixerit suum esse proprium,
de luce solis dubitare quod una sit, quia multa et dicum tam sit unum atque omnibus commune quam
versa sunl, quoein ea cernimus. De quibus multis ele- verum est. A. Itcm a corruptione avertendum ani-
git quisque pro volunlale quo fruatur per oculorum mum, atque ad incorruptionem converlendum esse, id
sensum : el alius allitudinem monlis alicujus intuetur est non corruptionem, sed incorruptionem diligendara
libenler, et eo gaudet aspectu; alius campi planitiem, esse quis negat? Aut quis cum verum esse fatealur,
alius convexa vallium, alius nemorum viridilatem, non eliam incommutabile intelligat, atque omnibus
alius mobilem oequalitatemmaris, alius hcec omnia, menlibus id valenlibus intueri, communiler prceslo
velqucedam horum siinul pulchra confert ad Icetitiam esse videat? E. Verissimum est. A. Quid? eam vitam
videndi. Sicui ergo ista multa et diversa sunt, qute in quce nullis adversilatibus de certa et honesta senten-
Iuce soiis liomines videntet eligunt ad frucndum, lux iia demovelur, dubitabit aliquis esse meliorem, quam
tamen ipsa una est, in qua videt et tenet quo fruatur eam quce facile incommodis temporalibus frangitur
uniuscujusque inluenlis aspeclus : ita, etiamsi multaj, atque subveriitur? E. Quis dubitaverit?
sunl bona eaque diversa, e quibuseligat quisque quod 29i A. Jam hujusmodi plura non quoeram : satis
volel, idque videndo et lenendo ad fruendum sum- enim esl quod istas lanquam regulas, et qucedamlu-
mum sibi bonum recte vereque consliluat; fieri ta- mina virtutum , et vera et incommulabilia, et sive
men potesl ul lux ipsa sapienlioe, in qua bcecvideri et singula sive omnia communiter adesse ad contemplan-
teneri possunt, omnibus sapientibus sit una commu- dum eis qui hcecvalent sua quisque ratione ac mente
nis. E. Fateor fieri posse, nec impedire aliquid, ut conspicere, pariter mecum vides cerlissimumque essc
non sit omnibus communis una sapientia, etiamsi concedis. Sed saue qucero utrum haeclibi videantur
multa et diversa sinl summa bona : sed vellem scire ad sapientiam pertinere. Nam credo videri libi eum
an ita sit. Quod enim concedimus fieri posse ut ita qui sapientiam assecutus cst, esse sapientem. E. Vi-
sil, non conlinuo ila esse concedimus. A. Tenemus deiur omnino. A. Quid ? ille qui jusle vivit, posselne
interim esse sapienliam: sed utrum sit communis ila vivere, nisi videret quceinferiora quibus potiori-
una omnibus, an singuli sapientes suas habeant, bussubdat,et quceparia sibimet copulet, et quce
sicuti animas vel menles suas, hoc nondum tenemus. propria suis quibusque dislribuat? E. Npn posset.
E. Ita est. A. Qui ergo hcec videt, num eum negabis sapienter
videre? JE.Non nego. A. Quid? ille qui prudeater vi-
-3237 LIBER SECUNDUS. - 1258
vit, nonne eligit ineomiptionem , et eam corruptioni demque res est; verumiamen quoniam niliilominus in
praeponendamesse decernit?E. Manifestissime.A.Cum diviuis Libris de sapienlia dicilur, quod allingit a fine
ergo id eligit quo convertatanimum , quod eligendum usque ad finem forliter, et disponil omnia suaviler
esse nemo ambigit, uuni negari polest sapienter eli- (Sap. vin, 1), ea polenlia qua forlitera fine usque ad
gere? E. Nullo modo negaverim. A. Cumergoadid finem attingil, numerus lortasse dicitur: eaveroqua
quod sapienler eligit convertit animum, sapienter uli- disponit omnia suaviler, sapiemia proprie jam voca-
que convcrtit. E. Certissimum est. A. Et qui ab eo tur; cum sit utrumque unius ejusdemque sapientiae.
quod sapienter cligit, et quo se sapienter convcrlit, 51. Sed quia dedit numeros omnibus r'ebus eiiam
nullis terroribus prenisque depellitur, sapienter sine infimis, el iu fine rerum locatis; et corpora eiiiro.
dubio facit. E. Prorsus sine dubio. A. Manifeslissi- omnia quamvis in rebus extrema sint, habent nume-
roum est igitur omnes has, quas regulas diximuset rossuos; sapere autemnon dedit corporibus, neque
liimina virtutum, ad sapientiam perlinere : quan animis omnibus, sed tantum rationalibus, tanquain in
doquidem quanto magis quisque ad agendam vitam eis sibi sedem locaverit, de qua disponat omnia illa
eis utitur, et seeundum hoecagit vitam , lanio magis etiam infima quibus numeros dedit: itaqtie quoniam
Vivit facilque sapienter; omne aulem quod sapienter de corporibus iacile judicamus, lanquam de rebus
fit, non polest recte dici a sapienlia esse separatum. quae infra nos ordinatce sunt, quibus impressos nume-
E. Omnino ila est. A. Quam ergo veros atque incom- ros infra nos esse cernimus; el eos propterea vilius ha-
mulabiles sunt regulse numerorum, quorum ralionem bemus. Sed cum coeperimuslanquam sursum versus re-
atque veritatem incommulabililer atque communiter currere, invenimuseosetiamnostras menles transcen-
omnibus eam cernentibus, proasto esse dixisli; lam dere, alque incommulabiles in ipsa manere veritale.
sunl verae atque iucommutabiles regulae sapientiee, Et quia sapere pauci possunt, numerare autem etiam
dequibus paucis nunc singillatim interrogatusrespon- stultis concessum esl, mirantur homines sapienliam,
disti esse veras atque manifeslas, easque omnibus numerosque conlemnunt. Docti auiem et sludiosi,
qui haecintueri valeiit, communes ad conlemplandum quanto remotiores sunl a labe terrena, lanto inagis et
adesse concedis. numerum et sapientiam in ipsa veritate contuentur,
et utrumque charum habent : et in ejns verilatis com-
CAPUT XI. — Sapienlia el numernsan idem, an paratione non eis aurum et argentuin , et ccetera de
alterum ab allero velin allero exislal. quibus homines dimicant, sed ipsi eliam vilescunt sibi.
30. E. Dubitare non possum. Sed pervellem scire 52. Nec mireris numeros ideo viluisse hominibus,
uirum uno aliquo genere conlineanlur hccc duo, sa- et cbaram essc sapieniiam, quia facilius possuiit nu-
pienlia scilicet et numerus, quia conjuncla etiam in merare quam sapere, cum videas charius illos lia-
Scripturis sanctis heec posila esse commemorasti; an bere aururn qnam iunien luccrnee, cui comparatum
alterum existat ab altero, aut alterum in altcro con- aurum ridetur. Sed honoralur amplius res longe infe-
sislat, veluli numerus a sapicntia, vel in sapienlia. rior, quia lucernam sibi et mendieus accendit, atirum
Nam sapiemiam existere a numero, aut consisiere in vero pauci habeut : quanquain sapientia absit ut in
riumero, non ausini dicere : nescio enim quomodo, comparatione numeri inveniatur inferior, cum eadem
quia multos novi numerarios aut numeratorcs, vel si sit; sed oculum quo cerni possit, inquirit'. Sed
quo alio noniine vocandi sunt, qui summe aique mi- quemaumodum in uno igne consubslantialis, ut ita
rabiliter computant, sapientes autem perpaucos, aut dicam , sentilur fulgor et calor, nec separari ab invi-
forsitan neminem , longe venerabilior mihi occurrit cem possunt; lamen ad ea calor pervenit, quce prope
. sapienlia quam numerus. A. Rem dicis quam ego quo- admovenlur, fulgor vero etiam longius laliusque dif-
que mirari soleo. Nam cum incommulabilem verita- fundilur : sic intelligentiae potentia , quoe inest sa-
tem numerorum mccum ipse considero, et ejus quasi pientioe, propinquiora fervescunt *, siculi-sunl ani-
cubile ac pcnetrale vel regionem quamdam, vel si moe rationales; ca vero qux rcmoliora sunl, sicuti
quod aliud nomcn aptum inveniri potest, quo nomi- corpora, noh attingit calore sapiendi, sed pcrfundit
nemus quasi habitaculum quoddam sedemque nume- lumine numerorum : quod libifortassis obscurum est.
rorum ; longe removeor a corpore : el inveniens for- Non enim ulla visibilis similitudo invisibilirei potest
tasse aliquid quod cogitare possim , non tamen ali- ad omnem convenientiam coaptari. Tantum illad at-
quid inveniens quod verbis proferre sufficiam, redeo tende, quod et quceslioniquam suscepimus satis est,
tanquam lassatus in hcecnostra, ul loqui possim, et el humilioribus etiam meniibus, quales nos sumus,
ea quceanle oculos sita sunt dico, sicul dici solent. sese manifeslat, quia etsi clarum nobis esse non pot-
Hoc mihi accidit etiam cum desapienlia quantum va- est utrum in sapientia, vel exsapienlia numerus, an
leo, vigilantissimeatque intentissime cogito. Et pro- ipsa sapientia ex numero, an in numero sit, an
pterea inultum miror, cum heec duo sint in secreiis- utrumque nomen unius rei possit ostendi; illud certe
sima cerlissimaque veritate, accedente etiam testi- manifestum est utrumque verum esse, et incommu-
monio Scripturarum, quo commemoravi conjunete labiliter verum.
illaposila; plurimum miror, ut dixi, quare nume- 1 Editi: sioculus, quocernipossit,inquirat. At Mss.,sed
rus vilis sit multitudini hominum, et chara sapien- oculum....
2 Qualuor inquirit.
illud Mss.,qute sunl sapientimpropinquioraferve-
{ia. Sed nimirum est, quod una qucedam ea-
SAKCT, AVJGUST.I fQuaranlc.J •
i2S9 DE LIBERO ARBITRIO, S. AUGUSTINI 1200
CAPUTXII. — Una el incommutabilisin omnibusinlel- nec inferior, nec eequalisest, resiat ut sit superiorat-
ligenlibusverilas, eaquenoslra mentesuperior. que excellentior.
CAPUT XIII.— Exliorlalio ad amplexum veritatis, j.
53. Quapropter nullo modo negaveris esse iucom-
mulabilem veritatem, hecc omnia quoe incomniutabi- qum una beatos facit.
liter vera sunt continentem ; quam non possis dicere 35. Promiseram autem, simeministi, melibidemon-
luain vel meam, vcl cujusquam.liominis, sed omni- straitirumessealiquidquodsit menlenpstra atquera-
"
bus incommulabiiia vera cernentibus, tanquam miris lione sublimius. Ecce libiestipsa veritas : amplectere
modis secretum et publicuni himen, pretsto esse ac iilam si potes, et fruere illa, et delectare in Domino, et
se proebere commtmiler : onine autem quod comniu- dabit tibi petitiones cordis tui (Psal. xxxvi,4). Quid
niter omnibus ratiocinantibus aique intelligentibus eriimpetisampliusquam utbeatussis?Et quid beatius
proesto cst, ad ulliusebrum proprie naturam perli- co qui fruilur inconcussa et incommutabili et excel-
nere quis dixerit? Meminislienim, utopinor, quid de lentissima veritate? An vero clamant homines beatos
scnsibus corporis paulo ante tractatum sit; easciiicet se esse, cum pulchra corpora magno desiderio con-
qure oculorum vel aurium sensu communiler tangi- cupita, sive conjugum, sive etiam meretricum am-
mns, sicutisunl colores et soni, quos ego cl tu simul plexanlur; et nos' in amplexu verilatisbeatos esse du-
vidcmus, vel simul audimus, noti pertinere ad ocu- bitamus? Clamant homines se beatos esse, cum eestu
lorum nostrorum auriumvc naturam , sed ad sentien- aridis faucibus ad foniem abundantem salubremque
dnm nobis esse coinmunia. Sicergo ctiani illa qucc perveniunl, aut esurientes prandium coenamveorna-
cgo el lu communiter propria quisque mcnlc couspi- lam copiosamquereperiunt; ct iios negabimus beatos
cimus, nequaquamdixeris ad menlis alicujus nostrum esse, cum irrigamur pascimurque verita'te? Solemus
pertinere naluram. Duonim enim oculi quod siinul audire voces clamantium se beatos, si jaceantin rosis
vident, nec hiijusnec illius oculoscsscpoterisdiccre, et aliis fioribus 4, vel etiam unguentis odoralissimis
sed aliquid tertium iu quod utriusque couferulur aspe- perfruantur : quid fragrantius, quidjucundius inspira-
ctus. E. Apenissimum ntque -vcrissimumest. lione vcritatis? ct dubitamus nos cum ab illa inspira-
34. A. Hanc ergo verilatem, de qua jam diu Ioqui- mur, dicere beatos? Multi beatam vitam in cantu
mur, el in qua una lain mulla conspicimus, cxcellen- vocum et nervorum et tibiarum sibi constituunt, et
tiorem pulas esse quam mens nostracsl, anooqualein cum ea sibi desunl, se miseros judicant; cum autem
mentibus noslris, an ctiain inferiorcm ? Sed si esset adsunl, effeiuntur leetitia: et nos cum mentibus no-
inferior, non secundum illam, scd de illajudicarcmus, stris sine ullo strepitu, ut ita dicam, canorum et fa-
sicut judicamus de corporibus, quia iufra sunt, el di- cunduin quoddam silentium vcritatis illabitur, aliam
cimus ea plerumque non tantum ita esse vel non ila, beatam vitam qucerimus, et tam certa et prcesentenon
sed ila vel non ita esse debere : sic et dc aniniis no- frusmur? Luce auri et argenli, luce gemmarum etalio-
stris non solum ila esse animum uovimus, sed plerum- rum colorum, sive ipsius lucis qucead hos oculos per-
que eliarn ita esse debere. Et de corporibus quidein linet, sive in ignibus terrenis, sive in slellis vel luna
sic judicamus, cum diciinus , IUinuscandidum est ve!sole,cIaritateel jucunditatedelectatihomines, cum
ab isia lcetitia nullis molestiis, nulla
qnam debuit; aut, minusquadram, ct multa similiter: indigentia revo-
deanimis vero.Minus apttis estquamdebct; aut, mi- cantur, beati sibi videnlur , et propter hccc semper
nus lenis; aul minus vchemens, sieul nosirorum mo- volunt vivere : et nos in luce veritatis healam vilam
rum se ratio lulerit. Et judicamus ha-c-secundum collocare metuimus?
illas interiores regulas veritatis, quas coinniuniter 36. Imo vero quoniam in veritate cognoscitur et
cernimus : de ipsis vero nullo modo quis judicat. tenelur summum bonum, eaque veritas sapientia est,
Cum enim quis dixerit ceterna temporalibus csse po- ccrnamus inea,teneamusque summum bonum,eoque
liora, aut seplem et tria decem essc, nemo dicit ita perfruamur. Beatus est quippe qui fruitur summo
esse debuisse, sed tantum ita esse cognoscens, non bono. Hcec cnim verilas ostendit omnia bona, quce
examinalor corrigit, sed tantum laelatur invcntor. Si vera sunl, quaesibi pro suo captu iulelligentes homi-
aulem esset oequalismenlibus nostris hocc veritas, nes, vel singula, vel plura eligunt, quibus fruantur.
mulabilis etiam ipsa esset. Mentes enim nostroe ali- Sed quemadmodum illi qui in luce solis eligunt quod
quando eam plus vident, aliquando minus, et ex hoc libenler aspiciant, eteo aspectuleetificanlur; in quibus
fatenlur se esse mutabiles : cum illa in se manens si qui forle fuerintvegetioribus sanisque el forlissimis
nec proficiat cum plus a nobis videtur, nec defieiat oculis prccdili, nihil libentius quam ipsum solemcon-
cum minus, sed integra et incorrupla, et conversos liientur, qui etiara ceelera quibus infirmiores oculi
leetificet lumine, et aversos puniat ceecitate. Quid, delectantur, illuslrat: sic fortis acies mentis etvegeta
quod etiam de ipsis mentibus noslris secundttm illam cum multa vera el incommutabiliacerla ratione con-
judicamus, cumde illa nullo modo judicare possimus? spexeril, dirigit se iu ipsam veritalem, qua cuncta
Dicirnus enim, Minus intelligit quara debet, aut lan- monslrantur, eique inheerens tanquam ohliviscilur
lum quantum debet intelligit. Tantum aulem mens ccelera, et in illa simul omnibus fruitur. Quidquid
debel intelligere, quanlum propius admoveri atque 1 m B., sijaceant in rosa, et aliis ftoribus. Er,
inhaarere potuerit incommulabili veritati. Quare si tugd. ven,
ioY..rosis. M.
enim jucundum est in caeteris veris, ipsa uiique vcri- veritatis et sapienliaepulchriludo, tantum adsit per-
tate jucundum est. severans voluntas fruendi, nee multiiudine audientium
37. Hcec est liberlas noslra, cum isli subdiinur constipata secludit venientes, nec peragiiur tempore,
veritati : et ipse est Deus noster qui nos liberata nec migrat locis, nec nocte inlercipitur, nec umbra
morle, id est a conditione peccali. Ipsa enim Veritas intercluditur, nec sensibus corporis subjacet. De toto
etiam homo cum hominibus loquens, ait credentibus mundo ad se conversis qui diligunl eam, omnibus
sibi: Si manserhisin verbomeo, verediscipulimei eslis, proxima est, omnibus sempiterna; nullo loco est,
et cognoscelisverkatem, et veritas liberabit vos (Joan. nusquamdeest; foris admonet, intusdocei; cernenies
vui, 5i, 52). Nulla enim re fruitur anima cum liber- se commutat omnes in melius, a nullo in deterius
tale, nisi qua fruitur cum securitatc. coinmutatur; nullus de iila judical, nullus sine illa
CAPUT XIV. — Veritas possidelurcumsecitritate. judical bene. Ac per hoc eam manifeslum est menti-
Nemo autem securus est in iis bonis quoe polest bus nostris, queeab ipsa una fiunt singiilaesapicntes,
invitus amittere. Verilatem autem atque sapieniiam et non de ipsa, sed per ipsam de cseterisjudices, sine
nemo amitlit invitus : non enim Iocis separari ab ea dubitalione esse poliorem.
qttisquam polest; sedea qucedicilura veritate aique CAPUT XV. —Deum esseex ratione fuseexplicata
sapientia separatio, perversa volunlas est, qua infe- jarn cerlocognoscitur.
riora diligunlur. Nemo autem vult aliquid nolens. Ha- 59. Tu autem concesseras, si quid supra menles
bemus igitur qua fruamur omnes oequaliter alque nostras esse monstrarem, Deum te esse confessurum,
communiter : nulleesunl anguslicc, nullus in ea de- siadhucnihilesselsuperius. Quamluam eoncessioiiem
fecius. Omnes amatores suos nullo modo sibi invidos accipiens dixeram satis esse, ut hoc demonstrarem.
recipit, et omnibus communis est, et singulis casta Si enim aliquid est excellenlius, ille potius Deus cst:
est. Nemo alicui dicit : Recede, ul etiam ego acce- si autem non cst, jain ipsaveritas Deusest. Sivc ergo
dam; remove manus , ut etiam ego amplectar. illud sit, sive non sit, Deum tamen esse, negare uon
Omnes inbcerenl, idipsum omnes tangunt'. Cibus poteris : queenobis erat addisserendum et traclandum
ejus nulla ex parte discerpitur; nihil de ipsa bibis quccslioconstituta. Nam si te hoc movet quod apud
qtiod ego non possim. Non enim abejus communione sacrosanctam disciplinam Christiin fidem recepimus,
in privatum tuum mulas aliquid ; sed quod tu de illa esse Patrem Sapientiee; memento nos etiam hoc in
capis, el mihi manetinlegrum. Quod te inspirat non fidem accepisse, quod ccterno Palri sil eequalis quee
exspeeto ut reddatur abs te, et sic ego inspirerex eo : ab ipso genita est Sapientia. Unde nunc niliil quao-
non euim aliquid ejus aliquando fit cujusquam unius rendum est, sed inconcussa fide relinendum. Est
aut quorumdamproprium, sed simul omnibus tola enim Deus, et vere summeque esl. Quod jam non so-
est communis. lum indubilalum, quantum arbitror, fide retinemus,
58.Minus ergo eaquoe tangimus,vel quaegustamus, sed eliain certa, quamvis adhuc tenuissima, forma
vel quae olfacimus, huic sunt veritati similia, sed cognitionis atlingimus; quod qucestionisuscepteesuf-
magis ea quae audimus et cernimus : quia et omne ficit, ut ceetera quce ad rem pertinent, explicare pos-
verbum a quibus auditur, lotum auditur ab omnibus, simus : nisi quid hahes adversus ista quod opponas.
et simul a singulis tolum; et species omnis queeoculis E. Ego vero incredibili omnino, et quam libi verbis
adjacet, quanta videtur ab uno,tantaet ab alio simul. explicare non possum, leetitia perfusus accipio ista,
Sed multum Iongo intervallo sunl ista similia : nec et clamo esse certissima. Clamoautem voce interiore,
tola enim simul sonat queelibetvox, quia per tempora qua exaudiri cupio ab ipsa veritate, et illi inluerere :
tenditur el producilur, et aliud ejus prius sonat, aliud quod non solum bonum, sed etiam summum honum,
posterius ; et species omnis visibilis tanquam inliime- et bealificumesse concedo.
scil per locos, nec ubique tota est. Et cerle omnia 40. A. Recte sane; etiam ego plurimum gau-
haecauferuntur invito, cl quominuseis frui possimus, deo. Sed, quceso te, numquid jam sapienles et
quibusdarnimpedimur angustiis. Nametsi posselesse beati sumus? an adhuc tendimus eo, ut id nobis esse
cujusquamsuavis canlus sempiternus, et studiosi ejus proveniat? E. Eo nos potius tondere cxistimo. A.
ceitaiim adeumaudiendumvenireut,coarclarentsese, Unde ergo ista comprehendis, quibus veris certisque
atque pugnarenl de loeis, quanto plures essent, ut gaudere le clamas, et hoc ad sapientiam pertinere
cantanti essel quisquepropinquior, et in audiendoni- concedis? an quisquam insipiens potest nosse sapien-
hil tenerent manere secum, sed omnibus vocibusfu- tiam? E. Quamdiu insipiens esl, non potest. A. Tu
gienlibus tangerentur. Solem aulem islum si vellem ergo jam sapiens es, aut nondum nosli sapientiam.
inlueri, atque id pertinaciter possem; et in occasu E. Non sum quidem adhuc sapiens, sed nec insipien-
medesereret, et subvelaretur nubilo, et mullis aliis tem me dixerim, in quantum novi sapienliam; quo-
obstaculisvoluptatemvidendi eum invitus amitterem. niam et certa sunt ista queenovi, et ad sapienliam
Postremo eliam si adesset semper suavitas, et Iucis perlinere, negare non possum. A. Dic, quecso te,
videnli, et vocis atidienti, quid magnum ad me perve- nonne faleberis eum qui non est justus, injusturn
nirel, cum miht essel commune cum belluis? Al illa esse; et qui non est prudens, imprudentem esse; et
qui non est lemperans, intemperantem? an dubitari
1 Editi,ipsammnnestangunt.Atllss.,idipsum. de his aliquid potesl? E. Fateor hominem, quando
justus non est, injustum esse; hoc cliam de prudente intenlionem fabricandi , motusque ille membrorum
et lemperaute responderim. A. Cur ergo et quando ad delcctationemreferatur, saltatio vocabitur. Queere
sapiens non cst, non sit insipiens? E. Hoc quoque ergo quid in saltatione delectet; respondebit tibi
fateor, quando quisque sapiens non esl, eum esse numerus: Eece sum. Inspicejam pulchriludinemfor-
insipieutem. A. Nunc ergo tu quid horum es?E. mati corporis; numeri lenentur in loco. Inspice pul-
Quodlibet horum me appelles, nondum audeo me chritudincm mobilitalis in corpore; numeri versan-
tlicere sapientem; et ex iis queeconcessi, video esse tur in lcnipore. Inlra ad arlem unde isti procedunt,
consequcns ut mc insipienlem non dnbitemdicere. quccrein ea tempuset locum; nunquam erit, nusquam
A. Novil ergo insipiens sapienliam. Non enim, sicut erit; vivit in ea tamen numerus : nec ejus regio spa-
jam dictum cst, cerlus esset velle se esse sapientem, tiorum est, nec eetas dierum; et discendeearli lamen
idquc oportere, nisi notio sapientiaementi ejus inhac- cum se accoininodant, qui se artifices fieri volunt,
rcret, sicul carum rerum de quibus singillaliminler- corpus suum per loca et tempora movent, animum
rogalus respondisli, quee ad ipsam sapientiamperti- vero per tempora: accessu quippetemporis periliores
ncnt, quarum cognitioneleetatuses. E. Ita esl uldicis. fiunt. Transccnde ergo et animum artificis, ut nu-
CAPUT XVI. — Sapienlia studiosissui inquisitoribus merum scmpiternum videas; jam tibi sapientia de
scse in via oslendil, numeris videlicetcuiquerei im- ipsa interiore sede fulgebit, et de ipso secretario ve-
pressis. rilalis : quee si adhuc languidiorem aspeclum tuum
M. A. Quid igilur aliud agimus cum studemus esse reverberat, refer oculum mentis in illam viam, ubi
sapientes, nisi ul quauta possumus alacritate, ad id se ostendebat hilariler. Memento sane dislulisse te
quod mcnlc eonlingimus, lotam animam nostram visionem quam fortior saniorque repetas.
quodammodocolligamus, el ponamus/ibi, atquc sta- 43. Yesqui derelinquunl te ducem, et oberrant in
Liliter infigamus; ui non jam privato suo gaudeat vcstigiis luis, qui nutus tuos pro le amant, ct oblivi-
quod iinplicavilrebus transeunlibus, scd exuta omni- scuntur quidinnuas.o suavissimalux purgalcemcnlis
bus temporum et locorum alTecliouibusapprehendat sapientia! non enim cessas innuere nobis quce et
id quod unum alque idem seniper est? Sicut enim tota qiianla sis; et nutus tui sunt omne crealurarum
vila corporis est anima, sic beaia vita animoeDeus decus. Et artifex enim quodammodoinnuit spectatori
esl. Quod dum aginuis, donec peragamus, in via su- operis sui de ipsa operis pulchritudine, ne ibi lotus
mus. Et quod istis veris et certis bonis, quamvis ad- hcereat, sed speciem corporis fabricali sic percurrat
liuc in hoc lenebioso itinere coruscanlibus, gaudere oculis, ut in eum qui fabricaveril recurrat affeclu.
concessum est, vide utrum hoc sit quod scriptum est Similes aulem sunt hominibus, qui ea queefacis pro
de sapientia, quid agat cum amatoribus suis cum ad te amant, qui cum audiunl aliquem facundum sapien-
eam veniunt, et eam quccrunl: dictum est enim, In lem, dum nimis suavilatemvocis ejus, et structuras
viisoslendelse illis Mlariier,el omni providenliaoccur- syllabarum aple locatarum avide audiunt, amiltunt
rel illis (Sap.yi, 17). Quoquoenim te verteris, vestigiis sentenliaruni principatum, cujus illa verba tanquam
quibusdam, quse operibus suis impressil, loquitur signa sonuerunt. Vcequi se avertunt a lumine (uo, et
libi, et lc in cxteriora rclabentem, ipsis exteriorum obscuritali suce dulciter inheerent! Tanquam enim
Jbrmis inlro revocat; ul quidquid le delectat in cor- dorsum ad le ponentes, in carnali opere velnt in uin-
pore, el per corporeos illicit sensus, videas esse nu- bra sua defiguntur, ct lamen ctiam ibi quod eos de-
nierosum, et quasras unde sit, el in lcipsum redeas, lcclat, adhuc habent de circumfulgentiaIucis liice'.
atque inlelligas tc id quod attingis sensibus corporis, Sed umbra dum amatur, languidiorem facit oculum
probareautimprobare non posse, nisiapud tehabeas animi, et invalidiorem ad perferendum conspeclum
quasdam pulchriludinisIeges, ad quas referas quaeque tuum. Propterea magis magisque homo tenebratur,
pulclira sentis exterius. dum sectatur libenlius quidquid infirmiorem lolera-
42. Intuere coelum et lenam et mare, et qucc- bilius excipit. Ex quo incipil non posse videre quod
cumque in eis vel desupcr fulgcnt, vcl deorsurn summe est, et malum putare quidquid fallit impro-
repunt vel volanl vcl natant; formas liabenl, quia vidum, aut illicit indigum 2, aut captum excrucial,
numeros habent : adime illis hcec, nihil crunt. A cum ea pro merito patiatur aversionis suoe, et quid-
quo crgo sunt, nisi a quo numerns; quandoquidem quid justum est, malumesse non possit.
in tantum illis est csse, in quanlum numerosa esse? 44. Si ergo quidquid mulabile aspexeris, vel sensu
lil omnium quidem formarum corporearum arlifi- corporis, vel anirai consideratione capere non potes,
ces homincsin arle habenl numeros, quibus coaptant nisi aliqua numeroruin forma teneatur, qua detracta
opera sua : et lamdiu manus alque instrumenta in nihil recidal; noli dubitare, ut ista mutabilia non
in fabricando movenl, donec illud quod formatur fo- intercipiantur, sed dimensis motibus, et dislincta va-
ris, ad cam quaeinlus est lucem numerorum relatum, rietale formarum, quasi quosdam versus lemporum
quanlum polesl impelret absolutionem,placeatqueper peragant, esse aliquam formamaeternamel incommu-
interprelem sensum intcrno judici supernos numeros labilem; quoenequc conlineatur et quasi diffundalur
intuenti. Qucere deinde arlilicis ipsius membra quis 1 MSS. adlmcItabetde circumfulgentia
lucistum.
moveal; numerus erit: nam movenlur eliam illa nu- 2 Mss.plures,
non paucicumantiquioribuseditionibus,aut illicit
uierpse. Et si detrahas de manibus opus, et dc animo indignum. ••?.-.• •• •
126S LIBER SECUNDUS. 1266
locis, neque potendatur atquc varietur temporibus, per molusque ipsos rerum dellcicntium vel proficienlium
quam cuncta ista forraari valeant, et pro suo genere excedere numcrorum suorum leges non sinit. Quid-
implere atque agere locorum ac temporum numeros. quid igitur laudabile advcrtitur in rerum natura,
CAPUT XVII. — Bonum et perfeclio qumcumqueex sive exigua sive ampla laude dignum judicetur, ad ex-
Deo est. cellenlissimam et ineffabilem Iaudem referendttm est
45. Omnis enim res mutabilis, etiam formabilis sit Conditoris : nisi quid babcs ad haec. "
necesse est. Sicut autem mutabile dicimus quod mu- CAPUT XVHL-—Libera volunlaslamelsi ad malum
tari potest, ita formabile quod formari potesl appel- usum convertipossit, in bonis numerandaesl.
j
laverim. Nulla aulem res formare seipsam polest: 47. E. Satis mibi persuasum esse fateor, et qucm-
quia nulla res potest dare sibi quod non habet; et admodum manilestum fiat, quantuin in bac vita atquc
iitique ut habeat formam , formatur aliquid. Quapro- inter lales, quales nos sumus, poiest, Deum esse, et
pler queelibetres si quam habet formam, non ei opus ex Deo esse omnia bona : quandoquidem omnia quce
est accipere quod habel; si qua vero noii habet for- sunt, sive quee intelligunt et vivunt et sunt, sive quce
mam, non potest a se accipere quod non Iiabct. Nulla tantum vivunt ct stuU, sive quce iantum sunt, cx Deo
ergo res, ut diximus, formare se potest. Quid autem sunt. Nunc jam terliam quseslionemvideamus, uirum
amplius de mutabililate corporis et animi dicamus? expediri possit, inler bona esse numerandam liberam
superius enim salis dictum est. Conficitur itaque, ut voluntatem. Quo demonslrato, sine dubilatione con-
et corpus et animus forma quadam incommulabili et cedam Deum dedisse nobis eam, darique oporluisse.
semper manenle formentur. Cui formce dictum est: A. Bene meministi proposita, et secundam qucestio-
Mutabisea et mutabuntnr; lu autem idem ipse es, ct nem jam explicalam vigilanter animadverlisti : sed
unni tui non deficient (Psal. ci, 27, 28). Annos sine videre debuisti etiam istam lertiam jam solulam.
defeclu, pro oeternitale posuit propbetica loculio. De Propterea quippe tibi videri dixeras, dari non de-
hac item forma dictum est, quod in seipsa manens buisse liberum voluntatis arbitrium, quod eo quisque
innovelomnia (Sap. vn, 27). Hinc etiam comprehen- peccat. Cui senlentice tueecum ego intulissem, recte
ditur oiniiia providentia gubernari. Si enim omnia fierinon posse,-nisi nod.em. Jibero volunlatisarbitrio (a),
quee sunt, forma penitus subtracta nulla erunt, forma atque ad id potius hoc Deum dedisse asseverarem;
ipsa incommulabilis, per quam mutabilia cuncta sub- respondisti liberam voluntalem ita nobis dari de-
sistunt, ut formarum suarum numeris impleantur et buisse, ut justilia data est, quanemo nisi recle pot-
agantur, ipsa est eorum providentia : non enim isla est uti. Quceresponsio tuain tanlos circuitus dispu-ta-
essent, si illa non esset. Intuens ergo et conside- lionis nos ire compulit, quibus tibi probaremus et
rans universam crealuram , quicumque iter agit ad majora et minora bona non esse nisi ex Deo. Quod
sapienliam, senlit sapicnliam in via se sibi ostendere non tam dilucide ostendi posset, nisi prius adversus
hilariter, et in omni providentia occurrere sibi : ct opiniones impiee stullitice, qua dicit insipiensincorde
tanto alacrius ardescit viam istam peragere, quanto suo, Nonest Deus (Psal. xm, 1), qualiscumque dere
el ipsa via per illam pulchra est, ad quam exeesluat tanta pro modulo nostro inita ratio, eodem ipso Deo
pervenire. in lam periculoso itinere nobis opitularite, in aliquid
46. Tu autem si prceter id quod est et non vivit, et manifestum intenderetur. Quee duo lamen, id est,
id quod est et vivit neque intelligit, et id quod est et Deum esse, et omnia bona ex ipso esse, quanquam
vivit et intelligit, inveneris aliquod aliud creaturarum inconcussa fidc etiam antca tenerentnr, sic lamen tra-
genus; tunc aude dicere aliquod bonum esse, quod clata sunt, ut hoc quoquo lertium, inler bona esse
non sit ex Deo. Tria enim heec duobus eliam nomini- numerandam liberam voluntatern, manifestissime ap-
bus enuntiari possunt, si appellentur corpus et vila : pareat.
quia et illa quce tantum vivit, neque intelligit, qualis 48. Jam enim superiore disputalione palefactum
est pecorum, et hecc quee intelligit, sicuti est homi- est, constititque inter nos, naturam corporis inferiore
nnm, reclissime vita dicitur. Heec autem duo, id est, gradu esse quam animi naturam, ac per hoc animum
corpus et vila, quce quidem creaturce deputantur majus bonum esse quam corpus. Si ergo in corporis
(nametCreatoris ipsius vila dicitur, et ea summaviia bonis invenimus aliqua quibus non recte uti homo
est): islceigilur dueecreaturoe corpus el vita quoniam possit, nec tamen propterea dicimus non ea dari de-
formabilia sunt, sicuti superius dicta docuerunt, buisse, quoniam esse confitemur bona; quid mirum
amissaque omnino forma in nihilum recidunt, satis si et in animo sunt queedamboiia, quibus ctiam non
ostendunt se ex illa forma subsistere, quce semper recle uti possimus, sed quia bona sunl, non potuerunt
ejusmodiest. Quamobrem quantacumque bona, quam- dari nisi ab illo a quo sunt omnia bona ? Vides enim
vis magna, quamvis minima, nisi ex Deo esse non quantum boni desit corpori cui desunt manus, et la-
possunt. Quid enim majus in creaturis quam vita in- men manibus male ulitur qui eis operatur vel seeva
telligens, aut quid minus potest esse quam corpus ? vel lurpia. Sine pedibus aliquem si aspiceres, fatere-
Quce quantumlibet deficiant, et eo lendant ut non ris deesse infegritati corporis plurimum bonum; et
sint, lamen aliquid formce illis remanet, ut quoquo tamen eum qui ad nocendum cuipiam, vel seipsum
modo sint. Quidquid autem formeecuipiam rei defi- dehonestandum pedibus uteretur, male uti pedibus
cienti remanet; ex illa forma est qucenescit deficere, (o) vid. Retract.lib. 1, cap. 9, n. 3.
iion negares. Oculis hanc lucem videmus, forraas- Deo. Id enim superior disputatio persuasit, cui loties
que internoscimus corporum; idque et speciosissi- tamque hetus assensus es. Virtutes igitur quibus recte
mum est in nostro corpore, unde in fastigio quodam vivitur, magna bona sunt: species autem quorumlibet
dignitatis hcec membra locata sunt; et ad salulem corporum, sine quibus recte vivi potest, minimabona
tuendam, multaque alia vitse commoda refert usus sunt: polenlice vero animi sine quibus recle vivi non
oculorum : oculis tamen plerique pleraque agunt lur- potest, media bona sunt. Virtutibus nemo male ulitur:
pitcr, et eos militare cogunt libidini. Et vides quan- ceeteris autcm bonis, id est, mediiset minimis, nonso-
lum bonum desit in facie, si oculi desint : cum au- lum bene, sed etiam male quisque uli potest. Et ideo
lem adsunl, quis hos dedit, nisi bonorum omnium virtute nemo male ulitur, quia opus virtutis est bonus
iargitor Deus? Quemadmodum ergo isla probas in tisns istorum, quibus etiam non bene uli possumus.
corpore, et non inluens eos qui male his utuntur, Nemoautem bcneutendo maletttilur. Quare abundantia
laudas illum qui heecdedit bona : sic Iiberam volun- elmagnitudobonitatisDei non solum magna, sedetiatn
talem sine qua nemo polest recte vivere, oportet et media el minima bona esse preeslitit. Magis Iaudanda
bonum, et divinitus dalum, et potius eos damnandos est bonitas ejus in magnis quam in mediis, et magis
qui hoc bono male utunlur, quam cum qui dederit in mediis quam in minimis bonis : sed magis in omni-
dare non debuisse falearis. bus quam si non omnia tribuisset.
49. E. Prius ergo vellem ul mihi probares aliquod 51. E. Assentior. Sed illud me movel, quoniam de
bonum esse liberam voluutatem, et ego concederem Iibera voluntate quoastioest, et videmus ipsam bene
Deum illam dedisse nobis, quia fateor ex Deoomnia uti ceeterisvcl non bene, quomodo et ipsa inter illa
bona esse. A. Ilane landem non probavi libi tanto mo- quibus utimur numeranda sit. A. Quomodoomnia quae
limine superioris disputulionis, cum omnem speciem ad seieittiam cognoscimus, ratione cognoscimus, et
fonnamque corporis a summa omnium rerum forma, tamen eliani ipsa ratio inter illa numeratur quae ra-
id est a verilate, subsislere fatereris, et bonum esse tione cognoseimus. An oblitus es, cum quaereremus
concederes? Nam el capillos nostros numeratos esse, quoe ratione cognoscantur, confessum te fuisse eliam
ipsa in Evangelio loquitur Veritas (Malth. x, 30). De rationem ratione cognosci? Noli ergo mirari si ceeteris
riumeri autem summitale, et a fine usque ad finem per liberam voluntatem ulimur, etiam ipsa Iibera vo-
perlendemepolenlia,quo3ioeuli fuerimus.excidil tibi? luntate per eam ipsam uli nos posse; tit quodammodo
Quceigitur ista est lanla perversitas, capillos nostros se ipsa utatur voluntas quee utitur eeeteris, sicut se-
quamvis inter exigua elomnino abjectissima, tamen ipsam cognoscitratio, qucecognoscit et ceelera. NaniT
inter bona numerare, nec invenire cui auclori tri- et memoria non solum ceelera omnia, quae memini-
buanlur nisi bonorum omnium conditori Deo, quia et mus comprehendit; sed etiam quod non obliviscimur
maxima et miiiima bona ab illo sunt, a quo est omrie noshabere memoriam, ipsase memoria quodammodo
bonum; et dubitare de libera voluntate, sine qua tenet in nobis, quee non solum aliorum, sed etiam
recte vivi non posse concedunt, eliam qui pessime sui meminit, vel potius nos et costeraet ipsam per
vivunt? Et cerle nunc responde, queeso,quid tibi me- ipsam meminimus.
lius esse videatur in nobis, sine quo recte vivi potest, 52. Voluntas ergo queemedium bonum est, cum in-
an sine quo recte vivi non potest. E. Jamjam parce, heeret incommutabili bono, eique communi non pro-
quccso; pudet ccccitatis. Quis enim ambigat id longe prio, sicuti est illa de qua multum locuti sumus, et
esseprceslanlius, sine quo recta vita nulla est? A,Jam nihil digne diximus, veritas; tenet homo bealam vi-
ergo tu negabis luscum hominem recte posse vivere? lam : eaque ipsa vila beala, id est animi affeclio in-
E. Absit tam immanis amenlia. A. Cum ergo in cor- heerentis incommutabili bono, proprium el primum
pore oculum coneedas esse aliquod bonum , quo est hominis bonum. In eo sunl etiam virtutes omnes,
amisso lamen ad recle vivendum non impeditur; vo- quibus male uti nemo potest. Nam haecquamvis ma-
luntas libera libi videbitur nullum bonum, sine qua gna in Jiomine et prima sint, propria lamen esse
recte neino vivit? uniuscujusque hominis, non communia, salis intelli-
50. Intueris enim justiliam, qua nemo male ulitur. gitur. Veritate enim atque sapientia, quce communis
Hcecinter summa bona qucein ipso sunt homine nu- estomnibus, omnes sapientes et beati fiunt, inhee
meratur, omnesque virtutes animi quibus ipsa recla rendo illi. Bealitudine autem alterius hominis non fit
vita el honesta constat. Nam neque prudenlia, neque alterbeatus; quia et cum eum imitatur utsit, inde
fortitudine, neque temperantia male quis utilur : in appelit bealus fieri, unde illura factum videt, illa sci
his enini omnibus, sicul in ipsa etiam quani lu com- licet incommutabili communique veritate. Neque
memorasli justitia, recta ratio viget, sine qua virtutes prudentia cujusquam fit prudens alius, aut fortis for-
esse non possunl. Recla aulem ralione male uii nemo litudine, aut temperanstemperanlia, aut justus justitia
polest. hominis alterius quisquam efficitur; sed coaptando
CAPUT XIX. — Bona magna, ininima, et media. In animum illis incommutabilibus regulis luminibusque
mediiscenseturlibertas. virtutum, queeincorruptibiliter vivunt in ipsa veritate
Ista ergo magna bona sunt: sed meminissete opor- sapientiaque communi, quibus et ille coaplavit et (ixit
tet, non solum magna, sed etiam minima bona non animum, quem istis virtutibus prsedilum sibi ad imi-
esse posse, nisi ab illo a quo sunt omnia bona, hoc est tandum proposuit.
55. Volunlas ergo adhaerenseominwii alque incom- Omnem quippe rem ubi mensuram et numerum et
mutabili bono, impelrat prirna et rnagna hominis ordinem videris, Deo arlifici tribuere ne cuncteris.
bona, cuin ipsa sit medium quoddam bonum. Yolun- Unde aulcm isla penitus detraxeris, nihil omnino re-
tas autem aversa ab incommutabiliet communi bono, manebit: quia elsi remanserit aliqua formoealicujus
ct conversa ad propriumbonum, aut ad extcrius, aut inchoatio, ubi neque mensuram neque numerum ne-
ad inferius, peccai,- Ad proprium convertitur, cum que ordinem invenias, quia ubicumque ista sunt,
suoepolestatis vult esse; ad exterius, cum aliorum forma perfecta est; oportet auferas etiam ipsam in-
propria, vel queecumquead se non peilinent, cogno- choaiionem formae, quoetanquam maieries ad perfi-
scere studet; ad inferius, cum voluplatem corporis ciendum subjacere videlur artifici. Si enim formae
diligit: alque ila homo superbus, et curiosus, cl la- perfectio bonum est, nonnullum jam bonum est et
scivus effeclus, excipitur ab alia vila, qucc in compa- formee iiichpatio. Ita, detracio penitus omni bono,
ratione superioris vitee mors est; quoelamen regitur non quidern nonnihil, sed omnino nihil remanebit'.
adminislraiione divinoeprovidenliae,queecongruis se- Ornne autem bonum ex Deo : nulla ergo natura est
dibus ordinat omnia, et pro merilis sua cuique dis- queenon sit ex Deo. Motus ergo ille aversionis, quod
tribuit. Ita fit ttt neque illa bona quae a peccantibus fatemur esse peccatum, quoniamdefectivus molus est,
appetunlur, ullo modo mala sint, neque ipsa volunlas omnis autem defeclus ex nihilo est, vide quo perli-
libera, quam in bonis quibusdam mediis numerandam neat, et ad Deum non perlinere ne dubites 2. Qui ta-
esse comperimus; sed malum sit aversio ejus ab in- men defcclus quoniam est voluntarius, in nostra est
commutabili bono, et conversio ad mutabilia bona: positus polestalc. Si enim times illum, oportet ut no-
queelamen aversio atque conversio, quoniam non co- lis ; si autem nolis, non erit. Quid ergosecurius quam
gilur, sed est voluntaria, digna et justa eam miseriae esse in ea vita, ubi non possit tibi evenire quod non
pcena subsequitur. vis? Sed quoniam non sicut homo sponte cecidit, ita
CAPUT XX. — Ex Deo non est moius ille, quo vo- etiam sponte surgere potest; porreclam nobis desu-
lunlasab incommutabilibonoaverlitur. per dexteram Dei, id est Dominum nostrum Jesum
54. Sed tu fortasse quccsiluruses, quoniam movetur Christum , fide firma teneamus (o), et exspectemus
voluntas cum se avertil ab incommutabili bono ad certa spe, et charitate ardenti desideremus. Si quid
mutabile bonum, unde ei iste motus existat; qui pro- autem deorigine peccatidiligenlius queerendumadhuc
feclo malus esl, tametsi voluntaslibera, quia sine illa putas (nam omnino egojam opus esse non arbilror) :
nec recte vivi potest, in bonis numcranda sit. Si si quid tamen putas, in aliam disputalionem differen-
enim motus iste, id cst aversio voluntatis a Domino dum est. E. Sequor sane voluntatem luam, ut in tem-
Deo, sine dubitatione peccatum cst, num possumus pus aliud, quod binc moveril, differamus. _Namillud
auctorem peccati Deum dicerc? Non erit ergo isle, tibi non concesserim, ut salis jam inde queesiluni
molus ex Deo. Unde igitur erit? Ita quoereniilibi, si" putes.
respondeam nescire me, fortasse eris tristior: sed ta-
inen vera responderim. Sciri enim non potest quod 1 MSS.pleriqueet antiquioresedilionescarenthis verbis,
niliil cst. Tu tantum pielalem inconcussam lene, ut non qiddemnonnihil,sed, quaehicservamusex Lov.
2 et Er.-omissanegatione
nullutn tibi bonum vel senlienti, vel intclligenti, vel nonBad.
dubites.Pinguiserror, qui MSS.ex
habent,ad Deumpertinere
et ipso ex contextu
quoquo modo cogilanli occurrat quod non sit ex Deo. sermonisrelellitur.
fia cnim nuIJa nalura occurrit quoc non sit cx Deo. (a) vid. itetract. lib. i, cap. 9, n. 4.
LIBER TERTIUS. t
in quo quasriturundeilie motusexistat.quovoluntasab incommutabili bonodeflectit;au secuminvicempugnentDei
praescientiade hominumpeccalis,el hominumipsorumia peceandoliberlas.Moxostendilur nequaquamid Creatori
deputandumquodin erealura ila fieri necesse esl, ut volunlatepeecantiumBat; et prorsusde creaturce,queepeccato
obnoxiasil, produclioneac suppliciolauclandumesse Deum.Ilinc ad originis vitia perducta disputalione declaralur
quemadmodum ea haud injuste in Adajposterosdemanent;utque propler heecipsa immeritopeecantesexcusalionem
obtendant: deincepsverodifficullatesnonnullaehuc perlinentesenodanlur.
CAPUT PRIMUM.— Unde sil motusille quo voluntas . aliena vel infima, alque omnia commutabilia conver-
defleclilab incommulabilibono. titur bona*. A. Quid enim opus esl hoc scire? E. Quia
1. E. Quoniam satis mihi manifeslum esl, inter si ita data est, ut naturalem habeat islum motum, jam
bona, et ea quidem non minima, numerandam esse necessilate ad haecconvertitur; neque ulla culpa de-
liberam voluntatem, ex quo etiam faleri cogimuream prehendipotesl, ubi natura necessitasque dominalur.
divinitus datam esse, darique oportuisse : jam si op- A, Placetne tibi isle motus, ..:?<
displicet? E. Displicet.
portunum existimas, cupio per te cognoscere unde A. Reprehendis ergo mm. E. Ulique reprehendo.
ille motus exislat, quo ipsa voluntas avertiltir a 1 Tres Mss.,atqueomninocommutubiliaconvertiturbona,
communiatque incommutabilibono, et ad propria vel necte.
A. Reprehendis igitur animi molum inculpabilem. cohibere motum quo fertur inferius; animus vero dum
E. Inculpabilem animi molum non rcprehendo, sed non vult, non ita movetur , ut superioribus desertis
nescio an ulla culpa sit, reliclo incommutabili bono inferiora deligat'; et ideo lapidi naluralis est iilc
ad commulabilia converti. A. Reprehendis ergo quod motns, animo vero isle voluntarius. Hinc est quod la-
nescis. E. Noli vcrbo premere : ita cnim dixi, Nescio pidem si quis dicat peccare, quod pondere suo lendit
an ulla culpa sil, ut inlelligi voluerim sine dubio cul- ininfuna, non dicam ipso lapide stolidior, sed pro-
pam csse. Namhoc vcrbo quod dixi, Nescio, salis fecto demens judicatur : animum vero peccati argui-
prolecto irrisi dubilalioncm de re manifesla. A. Vide mus, cum eum convincimus superioribus desertis ad
quid sit certissima vcrilas, quec te coegit lam cito fruendum inferiora preeponere.Propterea , quid opus
oblivisci quod paulo antc dixisli. Si cnim natura vel esl quoerere unde iste motus existat, quo voluntas
necessitate iste motus cxistit, culpabilis esse nullo averlilur ab incommutabilibono ad commutabilebo-
pacto potesl: lu vcro csse culpabilcm ila firmissime num, cum eum nonnisi animi, et voluniarium, et ob
lcnes, ut dubitaiionem de hac re lam certa eiiam ir- hoc culpabilem esse fateamur; omnisque de hac re
ridendam pulaveris. Cur ergo tibivel affirmandum, disciplina utilis ad id valeat, ut eo molu improbalo
vel certe cuin aliqua dubitatione dicendum visum est, atque cohibito , voluntatem nostram ad fruendum
quod perspicuc falsum esse ipse convincis? Dixisti sempilerno bono, a lapsu temporalium converta- '
enim : Si ita data cst voluntas libera, ut naturalem mus (a) ?
habeat islum motum, jam necessitate ad heec conver- 3. E. Video, et quodammodo tango, ct teneo vera
tilur; neque ulla culpa dcprebendi potesi, ubi natura esse quaedicis : non enim quidquam tam firme alque
nccessitasque dominatur. Nullo modo aulem dubitare intime senlio, quam me habcre voluntatem, eaqueme
debuisti non esse ila dalam , quando istum motum moveri ad aliquid fruendum ; quid autem meum di-
culpabilem esse non dubitas. E. Ego ipsum motum cam, prorsus non invenio, si voluntas qua voloet nolo
culpabilem dixi, el ideo mihi displicere, et reprehen- non cst mea : quaprnpter cui tribucndum est, si quid
dendum essedubitare non possum : aniinam vero quce per illam male facio, uisi mihi?Cum enim bonusDeus
isto motu ab incommutabili bono ad commulabilia me fccerit, nec bene aliquid faciamnisi per volunta-
detrabilur, ncgo esse culpandam , si ejus nalura lalis tem, ad hoc potius datam esse a bono Deo, satis ap-
est, ut co necessario moveatur. paret. Motus autem quo huc aul illuc volunlas con-
2. A. Cujus est islc niotus, quem profeclo culpan- vertilur, nisi essel volunlarius, atque in nostra positus
dum csse concedis? E. In animo eum video, sed cujus poieslale, neque laudandus cum ad superiora, neque
sit nescio. A. Numquid negas eo motu animum mo- culpandus homo csset cum ad inferiora dctorquet
veri ? E. Non nego. A. Negas ergo molum quo move- quasi quemdam cardinem voluntalis; neque omnino
tur iapis, molum esse lapidis? Nequeenim illum dico monendus esset ut istis neglectis aeterna vellet adi-
motum quo eum nos movemus, vel aliqua vi aliena pisci, alque ut male nollei vivere, vellet autem bene.
movetur, veluli cum in coelumjacitur, sed eum quo Hoc auiem monendum non esse hominem, quisquis
ad lerram nulu suo vergit et cadit. E. Non equidem exisiimat, de hominum numero exterminandus est.
ncgo motum quo ita ul dicis inclinatur, et ima pelit, CAPUT II. — Dei prmscienliaquomodoliberam volun-
motum esse lapidis, sed naturalem. Si autem hoc lalem peccanlibus non auferal , qumstio plurimos
modo etiam illummotum habetanima, profeclo eliam lorquens.
ipse naluralis esl; nec ex eo quod naturaliter move- i: Queecum ita sint, ineffabililer me movet, quo-
lur, recte vituperari potest: quia etiamsi ad perniciem modo fieri possit ut et Deus prccscius sit omnium fu-
movetur, naluroe tamen suoenecessitate compellitur. turorum, et nos nulla necessitate peccemus. Quisquis
Porro quia istum motiim non dubitamus esse culpabi- enim dixerit aliter evenire posse aliquid quam Deus
lem, omnimodo negandum est esse naturalem; et ante praescivit,preescicntiamDeidestruere insanissima
ideo non est similis illi motui quo naturaiiter move- impictate molilur. Quapropter, si prcescivitDeuspec-
tur lapis. A. Egimusne aliquid superioribus duabus caturum esse primum hominem , quod necesse est
disputationibus? E. Egimus sane. A. Credo ergo me- concedal mihi quisquis mecum omnium futurorum
minisse te , in prima dispulatione satis esse comper- preesciumCateturDeum; si ergo ita esl, non dico non
tum, nulla re fieri menlem servam libidinis, nisi eum faceret, bonum enim fecit, nec obessc quidqiiam
propria voluntate (supra, iib. 1, cap. 11, n. 2i) : nam Deo posset peccatum ejus quem bonum ipse fecit:
neque a superiore, neque ab ecqualieam posse ad hoc imo in quo faciendo bonilatem suam ostenderat,
dedecus cogi, quia injustuni est; neque ab inferiore, ostendit eliam in puniendojuslitiam , et in Iiberando
quia non potest. Restat igitur ut ejus sit proprius iste misericordiam: non itaque dico, noh eum faceret;
niotus, quo fruendi volunlatem ad creaturam a Crea- sed hoc dico, quoniam peccaturura esse preesciverat,
lore convertit : qui molus si culpce deputatur (unde necesse erat id fieri, quod futurum esse preesciebat
qui dubitat, irrisione dignus libi visus est), non est Deus. Quomodoest igitur voluntas libera ubi tam ine-
utique naluralis, sed voluniarius; in eoque similis est vitabilis apparet necessitas? j
illi molui quo deorsum versus lapis ferlur, quod sicut 5. A. Pulsasti vehementer : misericordia Dei adsit,
iste proprius esl lapidis, sic ille animi: verumtamen 1 inocloMss.,mferioradiligal.ita etiamBad.
in eo dissimilis, quod in potestate non habet lapis . (o) Vid.Retract.lib. 1, cap. 9, n. 3. ;
1273 LIGER TERTIUS. 1274
aperiatque pulsantibus'. Verumtamen maximampar- A. Expergiseere tandem, teque ipsum paululum in-
lem hominum ista queeslione lorqueri non ob aliud tuere, ct dic milii, si potes, qualem sis babiturus cras
crediderim, nisi quia non pie quaerunt, velocioresque voluntatem, utrum peccandi, an recte facicndi. E, Ne-
sunt ad excusationem,quam ad confessionempecca- scio. A. Quid? Deum itidem nescire hoc pulas?
lorum suorum. Alii enim nullam divinam providen- E. Nullo modo id putavcrim. A. Si ergo volunlatem
tiam praeesserebus humanis libenter opinanlur, dum- luam crastinam novit, et omnium hominum, sive qui
que fortuitis commillunt casibus et animos et corpora sunt, sive qui fuluri sunt, futuras preevidetvoluntates,
sua, tradunt se feriendos et dilaniandos libidinibus, multo magis preevidet quid de justis impiisquc factu-
divinajudicia neganles, humana fallentes, eos a qui- rus sit. E. Prorsussi meorum operum praosciumDeum
bus accusantur, fortuneopalrocinio propulsare se pu- dico, mullo fidentius eum dixerim praescire opera
(anl; quam lamen cxcam effingere ac pingere con- sua, et quid sit facturus certissimepreevidere.A. Nonne
sueverunt, ut aut meliores ea sint a qua se regi igilur caves ne tibi dicatur, eliam ipsum quoecumque
arbilranlur, aut se quoque cum eadem ceeritate et facturus est, non voluntate sed necessitate faeturum,
sentire ista fateantur el dicere. Nec enim lalibus si omnia quorum Deus proesciusesl, necessitate fiunt,
absurde etiam conceditur casibus eos agere omnia, non voluntate? E. Ego cum dicerem necessitate uni-
quando agendo cadunt. Sed adversus haric opinionem versa fieri quooDeus futura praescivit,ea sola intuebar
plenam slultissimi ac demenlissimi erroris, satis, ut quee in erealura ejus fiunt, non auiem quocin ipso :
arbitror, secunda nostra sermocinatione dissertum non enim ea fiunt, sed simt sempilerna. A. Nihil ergo
est. Alii vero quanquam negare non audeant proesi- in sua crealura operatur Deus. E. Jam semel statuit
dere humanoevitoeprovidentiam Dei, malunt lamen quemadmodum feratur ordo ejus universitalis quam
eam vel infirmam, vel injustam, vel malam ncfario condidit; neque enim aliquid nova voluntate admi-
errore crederc, quam sua peccala pietale supplici nistral. A. Numquid-neminembeatum facit? E. Facit
confiteri. Qui omnes si persuaderi sibi paterentur, ut vero. A. Tunc titique facit, quando ille fit. JB.Ita est.
cum de optimo et juslissimo et potentissimo cogitanl, A. Si igitur, verbi gralia , post aiinum beatus futu-
bonitatcm et justitiam et potentiam Dei longe majo- rus es, post annum te beatum facturus est. E. Etiam.
rem superioremque esse crederent, quam quidquid A. Jam ergo preescit bodie quod post annum facttsrus
cogitatione concipiunt; considerantesque semeiipsos, est. E. Semper hoc preescivit: nunc quoque hoc eum
gralias Deo se debere intelligerent, etiamsi aliquid preescire consenlio, si est ita futurum.
inferius eos voluisset esse quam sunt, omnibusque 7. A. Dic, quccso,num tu crealura ejus non es, aut
ossibus ct medullis conscienliaesuoc clamarent: Ego tua beatitudo non in te fiet? E. Imo et crealuraejus
dixi, Domine,miserere mei, cura animam meam, quia sum, et in me fiet quod beatus ero. A. Non ergo vo-
peccavilibi ( Psal. XL,5): ita certis itineribus divinoe Iuntate sed necessilate in (e fietheaiitudo lua Deofa-
misericordiccin sapientiam ducerentur, ut neque in- eiente. E. Voluntasillius mihi est necessilas. A. Tu
ventis rebus infiali, neque non inveiUis lurbulenti, ct itaque invitus beatus eris. E. Mihisi esset polestas ut
cognoscendo instrucliores fierent ad videndum2, et essem beatus1, jamprofecto essem : volo enim eliam
ad quoerendumignorando miliores. Tibi vero cui jam nunc, et non sum, quia non ego, sed ille me bealum
hoc persuasum esse nou dubito , vide quam facile de facit. A. Oplime de le veritas clamat. Non enim pos-
tam magna qucestione respondeam, cum mihi prior ses aliud senlire esse in potestate nostra, nisi quod
interroganti pauca responderis. cum volumus facimus. Quapropter nihil lam in no-
CAPUT III. — Dei prmscientianon efficil ut non li- slra potestaie, quam ipsa volnntas est. Ea enim pror-
; bera voluntatepeccemus. sus.nullo inlervallo, mox ut volumus proestoest(n).
6. Certeenim hoc te movet, et hocmiraris, quomodo Et ideo recle possumusdicerc,Non volimlale senesci-
non sint conlraria ct repugnantia.ulet Deus preescius mus2, sed nccessitaie; aut, non volunlate morimur,
sit omnium fuluroruni, ct nos non necessitalc, sed sed ncccssitale ; et si quid aliud lnijusmodi : non vo-
voluntate peccemus. Si enim preescius est Deus, in- luntate autem volumus,quis vcl delirus audeat dicere ?
quis, peccaturum esse hominem , nccesse est ut pec- Quamobrem, quamvis prossciatDeus nostras volunta-
cet: si aulem necesse est, non ergo est in peccando les futuras, non ex eo lamen eonficitur ut non volun-
voluntalis arbilrium, sed potius inevilabilis et fixane- tateaiiquid vclimus.Nam etdebeatitudine quod dixi-
cessilas. Qua ratiocinatione hoc videlicet ne conficia- sti, non abs teipsohealum fieri, ita dixisti, quasi hoc
tur limes, ut aui Deus fulurorum omnium preescius ego negaverim : sed dico, cum futurus es beatus, non
impie negetur, aut si hoc negare non possumus, fate invilum, sed volentem futurum. Cum igitur pree-
teamur non voluntate, sed necessiiale peccari: an scius Deus sit futuraobeaiitudinis luee, nec aliter ali-
aliquidaliud te movel? E. Nihil inlerim aliud. A. Res quid fieri possit quam ille proescivit, alioquin nulla
ergo universas quarum Deusest precscius,non volun- precscienlia est; non tamen ex eo cogimur sentire,
late sed necessiiate fieri putas. E. Omnino ila puto. 1 Locusin editioneLovaniensiinterturbatushuncin mo-
dum: In le fielbealitudotua neo faciente.E. ru ergoinvilm
1 InMss.septemdecim, pulsaslivehementer beatuses ? rolunlasillius mihi esl necessilas.,
misericordiam esset Si enimmilii
ztei. Msit, etc. polestas,etc.
2 Sicin Mss.novem.Porroin aliquotaliis, et anud Bad. s Er. Lugd.ven. et Lov.,nonvoluntatevivimus.M.
Er. et tov. habetur,ad vivendum. (a) Vid.Retract.lib. 1, cap. 9, n. 3.
1275 DE LIBERO ARBITRTO,S. AUGUSTINI 1276
quod absurdissimumest et tonge a veritate seclusum, catis noslris, et nostrtmi in peccando liberum arbi-
non (e volentem bealum futurum. Sicul aulem volun- trium. Nam ct justum Deum necessccst fateamur, et
tatem beatitudinis', cum esse coeperis bealus, non tibi proeseium.Srd scire vellemquajuslitiapunial peccata
auferl proescientia Dei, quee hodieque de tua futura qu* necesse cst fieri; aut quomodo non sit necesse
bealiludine ccria est: sic etiam volunlas culpabilis, si fieri qucefutura esse proescivit;aut quomodonon Crea-
qua in le futura est, non proplerea voluntas non erit, lori depulandum est, quidquid in ejus creatura ficri
quoniam Deus eam futuram esse praescivit. necesse est.
8. Allende enim, quceso,quanta cecciiate dicalur, 10. A. Unde libi videlur adversum. esse liberum
Si prcescivitDcusfuturam volunlatem meam, quoniam arbitrium noslrum precscieiuiceDei? quia prcescientia
nihil aliter potest fieri quam preescivit, necesse esl ut est, an quia Dei proescienliaest? E. Quia Dci polius.
vclim quod ille pracscivit: si aiitem necesse esl, non A. Quidergo ? si tupraescirespeccalurumesse aliquem,
jani voluntate, sed nccessitate id me velle fatendum non csset neccsse ut peccaret ? E. Imo necesse cssct
esl. 0 stuliitiam singularem! Quomodoergo non pot- ul peccaret: nonenim aliteressetpreescieniiaraea, nisi
csl aliud fieri quam prcescivit Deus, si volunlas non ccrla proescirem. A. Non igilur quia Dei preescientia
crit,quam volunlatem futuram illc prcescivcril?Omit- est, necesse est fieri quee preescierit, sed tanlnm-
lo illud ccque monslruosum, quod paulo anle dixi modo quia praescientiaesl; quaesi non certa pracno-
eumdcm hominem dicere , Neccsse est ut ita veliin, scit, utique nulla esl.E. Conseniio : sedquorsum isla?
qui necessitatc supposita auferrenililur voluntatem1. A. Quia, nisi fallor, non cctilinuo lu peccare cogeres,
Si enim necesse cst ut velil, unde volet cum voluntas quem peccaturum esse precscires; nequc ipsa prao-
non erit? Quodsi non hoc mododixeril, sed dixerilse, scientia lua peccare eum cogeret, quamvissine dubio
quia necesse csl ut velit, ipsam volunlalem in poto- peccaturus cssel : non enim aliier id fulurum esse
state non habere; occurretur ex eo quod ipse dixisti, prcescires. Sicut itaque non sibi adversantur baecduo,
cum quoereremulrum invitus bcalus futurus sis : re- ui tu proescientiatua noveris quod alius sua voluntale
spondisli enim quodjam esscs beatus, si potestas es- facturus est; itaDeusneminem adpeccandum cogens,
set in lc; velle enirn lc, sed nondum posse dixisti. Ubi preevidet tamen eos qui propria voluntale peccabunt.
ego subjeci de te clamasse verilatem: non cnim ne- 11. Cur ergo non vindicet justus, qucefieri nonco-
gare possumus habere nos potestalem, nisi dum nobis git praescius? Sicul enim lu memoria lua non cogis
ison adcst quodvolumus; dum autemvolumus, si vo- facta esse quce prccterieruni; sic Deus praescienlia
luntns ipsa dcesl nobis, non tilique volumus. Quod si sua non cogit facienda quce fulura sunt. Et sicul tu
fieri non polcsl ut dum volumus non velimus, adest qucedamquccfecisti meministi, nec tamen quoeme-
ulique volunlas volenlibus; nec aliud quidquam est ministi omnia fecisti; ita Deus omnia quorum ipse
in potestate, nisiquod volcnlibus adrst. Volunlas igi- auclor est preescit, nec lainen omnium quaeprccscit,
tur nostra nec voluntas esset, nisi esset in nostra po- ipse auctor est. Quorum aulem non csl malusauclor 1,
lestate. Porro, quia cstin potestate, libcra est nobis. justus est ultor. Hincergo jam intellige quajustiiia
Non enimest nobis liberum, quodin potcstaienon ha- Deus pcccala puniat, quia quee novit futura, non fa-
bemus, ant potest non esse quod habemus. Ila fil ut cit : nam si propterea non debet retrihuere suppli-
et Deumnon nogemusesse proesciumomnium fuluro- cium peccautibus, quiapreevidetpeccaiuros, nec rccte
rum, el nos lamen velimus quod volumus. Cum enim facientibusdebet priemiaretribuere, quia el recle fa-
sil prasscius volunlalis nostree, cujtis est preescius cturos nihilominuspravidel. Imo vero fateamur el ad
ipsaerit. Volunlasergo crit, quia volunlatis est pree- preescienliam ejus pertinere ne quid cum lateat fu-
scius. Nec voluntas esse potcril, si in polestate non turorum, et ad justitiam, ut peccatum, quia voltin-
erit. Ergo el polestalis est prooscius.Non igitur per tate committilur, ita judicio ejus impune non fiat,
ejus preescieiitiammihi polestas adimitur, qu;e pro- sicut praescienlia non cogitur fieri.
pterea mihi cerlior aderit, quia illc cujus prtescientia CAPUT V.—Deus de crealurmeliam qumpeccat
non fallitur, adfuluram milii esse procscivit. E. Ecce miserimqueobnoxia esl productionelaudandus.
jam non nego ita necesse esse fieri quoecumqheproc- 12. Jam illud quod tertio loco posuisti, quomodo
scivit Deus, el ita eum peccala nostra proescire, ut r.on Creatori depuiandum sit quidquid in ejus crca-
maneat larnen nobis voluntas libera, atque in nostra tura fieri necesse est; regula illa pietatis facilecom-
posita polestate. monebil 2, quam meminissenos convenit, gratiarum
CAPUT IV. — Deus prmnoscensnon cogit ad peccan- actionem nos debere Creatori nostro. Cujus profeclo
dum, alqueadeopeccatajuste punit. largissima bonitas justissime laudarelur, etiamsi ali-
9. A. Quid ergo (e movet? an fortc oblitus quid quo inferiore creaturee gradu nos condidisset. Quam-
prima nostra disputalio peregerit, negabis nullo co- vis enim anima noslra peccalis labefacla sit, subli-
genie. aut superiore, aut inferiore, aulsequaii, sed ea mior est lamen et mclior, quarn si in hanc lucem vi-
TIOSvolunialepeccare?E. Nihil horum prorsus audeo 1 Deesl malusin oditionoLov.;sed adest in antiquio-
negare':-.sed lamen, faleor, nondum video quomodo ribus edilionibusBad.et necnonin Mss.septemdecim.
2sicEr.et t.ov.AtBad.sEr.,
ichabet: negidaeslpietatis,facile
sibi hon adversentur heecduo, procscienliaDei de pec- nobismonebil. Mss.quinque:i.egulaihapietaiisfacilenonre-
alii tres, nonmovebitur;seplemalii, reguiailta
1 Edili: Quinecessitatesuperpositaauferrc nititurvokn- movebUnr;
pietalhfacilenon-nwvebil; Corbeiensisdemumcodex,regu-
tatem.OcloMss.,quinecessitutesupposita. lamUlampietalisfacilenonmovebit.
sibilem verlerctur. Et vides profecto de hujus lucis 14. In eo plerique homines errant, quia meliora
eminentia, quantum laudent animee Deum eliam cor- cum mente conspexerinl, non in sedibus congruis ea
poris sensibus deditce.Quapropter non tejam moveat, oculis queerunt. Velut si quisquam perfectam rotundi-
quod vituperanlur animae peccairices, ut dicas in tatem ralione comprehendens, siomachetur quod la-
corde tuo melius fuisse si non essent. In sui enim com- Iem in nuce non invenit, si nullum tmquarn corpus
paraiione vituperanlur, dum cogitatur quales essent, rotundum proeter hujuscemodi poma conspexit. Nam
si peccare noluissenl. lnslitntor lamen earum Deus ita quidam cum ralione verissima vldeant meliorem
praeclarissime pro humana facultale Iaudandus est, esse creaturam, quce quamvis habeat liberam volun-
non solum quoniam peccanles eas jusie ordinat, sed tatem, Deo lamen semper infixa, nunquam peccaverit;
etiam quia tales instiluit, ut eliam peccatis sordidalee, intuentes peccata hominum, nonul peecare desinant,
nullo modo lucis corporalis dignitate superentur, de sed quia facti sunt dolent, dicentes : Tales nos face-
qua lamen jure laudatur. rel, ul semper incommutabili ejus verilate perfrui,
13. Illud quoque moneo caveas, ne forte nbn dicas nunquam autem peccare vellemus. Non clament, non
quidem melius fuisse ut non essent, sed dicas aliter succenseant: quia neque ipsos ideo coegit peccare,
fieri eas debuisse. Quidquidcnim libi vera ratione me- quia fecit, quibus potestalem utrum vellent dedit; et
lius occurrerit, scias fecisse Deum tanquam bonorum sunt tales quidam Angeli, qui neque peccaverunt un-
omnium conditorem. Non est autem vera ratio, sed quam, neque peccaturi sunt. Quamobrem si te dele-
invida infirmitas, cum aliquid melius faciendum fuisse ctat creatura quce perseverantissima voluntate non
cogitaveris, jam nibil aliud inferius velle fieri, tan- peccat, non est dubitandum quod eam peccanti recta
quam si perspectocoalo, nolles lerram factam esse; ratione prceponas : sed sicut eam tu cogitatione prce-
iniqucomnino. Recte enim rcprehenderes, si praeler- ponis; sic eam creator Deus ordinatione preeposuit.
misso cceloterram factam vidcres, quoniam diceres Crede esse talem in superioribus sedibus, et in subli-
ita eam fieri debuisse, siculi posses cogitare coelum. mitate coelorum: quia si bonilatem Conditor praebuit
Cum ergo eliam illud ad cujus speciem volebas ler- ad eam condendam cujus preevidit futura peccata,
ram perducere, faclnm esse pcrspiccres, non aulem nullo modo non preeberet eam bonitatem , ut creatu-
hocterram, sed coelum vocari; credo quod re mc- ram conderet quam peccaturam non esse praescivit.
liore non fraudatus, ut inferior quoque aliqua fioret 15. Habet enim illa sublimis perpetuam bealitudi-
et lerra esset, nequaquam invidere deberes. In qua nem suam, in perpetuum fruens Creatore suo, quam
terra rursus secundum partes ejus lanta cst variclas, perpelua tenendee justitiae voluntate promeretur. Ha-
ut nihil quod ad terrae pcrtincl-specicm cogilanli oc- bet deinde ordinem suum etiam isla peccalrix, amissa
currat, quod non in tota ejns mole Deusomnium con- in pcccatis beatitudine, sed non dimissa recuperandoe
ditor fecerit. Narnquca terra feracissima el amoeiiis- bealitudinis facultate. Queeprofectosuperat eam quani
sima usque ad salsissimani et infecundissimam, ita peccandi perpclua voluntas tenet': inter quam et il-
gradatim per medias perveniiur.ul nullam reprehcn- lam priorem permanentem in voluntate justitiae, haec
dere audeas, nisi in comparalione melioris; atque ila medietatem quamdam demonstrat, quoepcenitendi htt-
per omnes gradus Iaudis ascendas, ut quod summum militate altiludinem suam rccipit. Nam neque ab illa
genus terree inveneris, solum tamen esse nolis *. Jam creatura, quam proescivit Deus non solum peccatu-
verointer totam lerram eiccelum quanta dislantia csl? ram, sed etiam in peccandi voluntate mansuram, abs-
Interpoiiuniur enim humida flabilisque natura : alque linuit largitalem bonitatis suse, ut eam non conderet.
ex his quatuor elemenlis aliee innumerabiles nobis, Sicut enim melior est vel aberrans equus, quam lapis
numerateeautem Deorerum species formosque va- proplerea non aberrans, quia proprio motu et sensu
riantur. Potest ergo esse aliquid in rerum natura, carel; ita esl excellenlior creatura quas libera voluu-
quod tua ralione non cogitas. Non esse autem quod tale peccat, quam quoe propterea non peccat, quia
vera ratione cogitas, non potest. Neque enim tu poles non habet liberam volunlatem. Et sicul laudarem
aliquid melius in creatura cogitare, quod crealuroear. vinum in suo genere bonum, de quo vino inebrialum
tificemJugerit. Humana quippe anima naluraliter di- hominem vituperarem, et lamen eumdem hominem
viuis ex quibus pendet connexa rationibus , cum di- jam vituperatum et adhue ebrium, Jaudato illi vino,
cit, Melius hoc fieret quam illud; si verum dicit, et de quo ebrius faclus est, anteponerem : ita corporalis
videt quoddicit, in illis quibusconnexa est ralionibus creatura in suo gradu jurc laudanda est; cum illi vi-
videt. Credat ergo Deum fecisse quod vera ratione ab tuperandi sint, qui ejus immoderato usu a veritatis
eo faciendum fuisse cognovit, etiamsi hoc in rebus perceptione avertuntur; quamvis iidem rursus jam
factis non videt. Quia etiamsi coelum oculis videre perversi, et quodammodo temulenti, eidem crealuraa
non possel, et tamen ratione vera tale aliquid facien- in ordine suo laudabili, cujus aviditale evanuerunt,
dum fuisse coiligeret, credere dcbuit faclum esse, non jam merito vitiorum, sed adhuc naluroe dignitatc
quamvis id oculis non viderel. Non enim cogitalione preeferuntur.
viderct fnisse faciendum, nisi in iis rationibus quibus 16. Quia igitur omnis anima omni corpore esl me-
facta suntomnia. Quodauiem ibi non est, tarn nemo lior, omnisque peccatrix anima quocumque cecidcrit,
potest veraci cogitalione videre, quam nonest verum. 1LOV^
1Bad,et Er., coelumessenolk. perpeluavoluplastenet.Sedantiquioreseditioneset
Mss,constanterhabent,voluntas.
milla commulatione corpus efficitur, nec omnino illi furoa,quamvis necesse est fiant quseipse futura prae-
auferlur quod anima est, et ideo nullo pacto amitlit scivit, ut cum lu dixeris non te invenire quomodonon
quod corpore esl melior, in corporibus autem lux te- ei depuletur quidquid in ejus creatura fieri necesse
net priraum locum; consequens csl ut primo corpori est; ego eonlra non inveniam modum, neque inveniri
anima exlrema praeponatur, ficriquepossit ut corpori posse atque omnino non esse confirmem, quo ei de-
alicujus animae aliquod aliud corpus anteferatur, ut putetur quidquid in ejus creatura ila fieri necesse est,
autem ipsi animoenullo modo. Cur ergo non laudelur ut volunlate peccantium fiat. Si enim quis dixerit,
Dcus, el ineffabiliprocdicationelaudetur, qui cum fe; Nonesse, quam miserura me essemallem: respondebo,
cerit cas quooin legibus essent justiticepermansuroe, Mentiris. Nam et nunc rniser es, nec ob aliud mori
fecit ctiam alias animas, quas vel peccaluras, vel in non vis, nisi ut sis: ita cummiser nolis esse, essevis
peccatis eliam perseveraturas csse preevidebat; cum tamen. Age igitur gratias cx eo quod es volens, ut
et tales adhuc meliores sint eis, quaequoniam nullum quod invitus es auferatur. Volensenim es, et miser
habent rationale ac liberum voliinlatis arbitrium, pec- invitus es. Quod si ingralus es in eo quod esse vis,
care non possunt? Queetamen adhuc etiam ipsaeme- jure cogeris esse quod non vis. Ex illo igitur quod
liores sunt, quam corporum quorumlibet quamlibet eliam ingratus habcs quod vis, Crealoris laudo boni-
splendidissiinus fulgor, quem pro ipsius summi Dei talem : ex illo autem quod pateris ingratus quod non
subslanlia quidam, quamvis cum magno errore, vene- vis, ordinatoris laudo justitiam.
ranlur. Quod si in ordine corporearum creaturarum 19. Si dixerit, Non ideo mori nolo, quod malim mi-
ab ipsis siderumchoris usque ad numerum capillorum ser esse quam omnino non esse, sed ne post mortem
noslrorum ,'ita gradatim bonarum rerurn pulchritudo miserior sim : respondcbo, Si hoc injustum est, non
contexilur, ul imperilissime dicatur, Quid esl hoc? sic eris; si aulem boc justum est, laudemus eum cu-
utquid hoc? omnia enim ordine suo creala sunt 1: jus legibus sic eris. Si dixeril, Unde preesumamquod
quanlo iniperitius de quacumque anima dicitur, quae si hoc injuslum esl, non sic ero? respondebo, Quia si
ad quanlamlibel sui decoris diiuinulionem defectum- eris in tua poiestate, aut miser non eris, aut lu ipse te
que pervenerit, omnium corporum dignitalem sine injuste regendo, juste eris miser; aut volendo et non
ulla dubitatione semper superabit 2? valendo te juste regere, non eris in tua potestale, ct
17. Aliter enim reslimat ralio, aliter usus. Halio aut in nullius eris, aut in alterius : si in nullius, aut in-
seslimal luce veritatis, ut recto judicio subdat minora vilus, aut volens : sed invitus esse nihil potes, nisi te
majoribus : ustis autem consuetudine commoditalis vis aliqua superaverit; porro nulla vi superari potest,
plcrumque inclinatur, ut ea pluris ceslimet quoeveri- qui est in nullius poteslate : si autem volens in nullius
tas minora esse convincit.Cum enim corpora coeleslia eris poleslate, ad hoc ratio rectirrit, ut sis in lua; et
corporibus lerreslribus magna differenlia ralio prae- aut te injusle regendo juste miser sis; aut quoniam
ponat, quis tamen carnalium hominum non mallet, quodlibet volens eris, habes adhuc unde gratias agas
vel plura deesse in ccelo sidera, quam unam arhuscu- bonitali Conditoris tui. Quod si in tua poteslate fion
lam in agro suo, aul vaceam in armento ? Sed sicut eris, aut potenlior profecto, aul infirmior te habebit
oetate majores bomincs vel omnino contemnunt, vel in polestate. Quod si infirmior, tua culpa, et justa
certe patienter corrigcnda exspecianl judicia parvulo- miseria : poteris enim inftrmiorem superare si voles.
rum, qui exeeptis quibusdam quorum amore leetaiilur, Si aulern potentior te infirmiorem habebit in pote-
qiiemlibel liominum ceetcrorum mori malunt, quam staie, nullo modo tam rectam ordinalionem recte in-
passerem suum; et multo mogis si homo sit ille terri- juslam pulabis. Verissime igitur dictum est: Si hoc
bilis, passer aulem canorus et pulcber : ita ii qui pro- injustum est, non sic eris; si autem justum, laude-
vectu animi ad sapientiam profeccrunt, imperilos remus eiim cujus legibus sic eris.
rum eestimatores cum inveneriut Deum laudantes in CAPUTVII.— Esse diligitur el a miseris, quia ab illo
creaturis minoribus, qui eas carnalibus suis sensibus sunl qui summeest.
accommodalius adhibenl, in superioribus vero alque 20. Si dixerit: Ideo magis volo vel miser esse, quam
melioribus parlim eum non Iaudanles, minusve lau- omnino non esse, quia jam sum; si aulem priusquam
danles, partim eliam vituperarc atil emendare conan- essem possem consuli, eligerem non esse polius quam
les, parlim non credentes quod earum ille sit conditor; ut essem miser. Nunc enim quod timco non csse cum
lalium judicia vel omnino contemnere, si corrigere miser sim , ad ipsam miseriam perlinel, qua non id
nequeunl, vel donec corrigant, oequoanimo lolerare volo, quod vclle deberem; magis enim non esse, quam
ac suslipere consuescanl. miser esse velle deberem. Nunc vero fateor me qui-
CAPUTVI. — Nemo vere dixerit se malle non esse dem malle vel miserum esse quam nihil; sed lanto
quam miserumesse. stullius id volo, quanto miserius: tanto aulem mise-
18. Qucecum ita se habeant, (antum abest a vero, rius, quanto verius video non hoc me velle debuisse.
quod Creatori deputanda exislimaniur peccata crea- Respondebo : Cave potius ne iiic erres, ubi te videre
verum putas. Nam si beatus esses, utique esse quam
1Legendumest juxtaMss.,omniaeniminordinesuocreata non esse malles; et nunc miser cum sis, mavis tamen
sunt. esse vel miser quam omnino non esse, cum esse nolis
s Editi,sineulladubitalionesuperavU.At Mss.,
sempersu-
perabit. miser. Consideraigitur, quantum poles, quammagnum
mi LIBER f ERTIUS. 4282
bonum sil ipsum esse, quod et beati et miseri volunt. autem esse non poterit, qui non erit: nemo igilttr recte
Nam si hoc bene consideraveris, videbis le in lantum polest eligere ut non sit. Neque cnim moveri nos opor-
esse miserum, in quantum non propinquas ei quod tel eorum judicio, qui urgente miseria sese intereme-
summe est; in tanlum autem putare melius esse, ut runt. Aut enim eo confugerunl, ubi melius fore sibi
quisque non sit quam ut miser sit, in quantum non vi- pularunl; et non est conlrarium rationi noslrce,quo-
des quod summe est: et ideo tamen le esse velle-,quoquo modo putaverint: aut si nullos se fuluros omnino
niam ab illo es qui summe est. crediderunt, multo minus falsa electio nihil eligentium
21. Si vis ilaque miseriam fugere, ama in te hoc commovebit. Quomodoenim sequar eligenlem, a quo
ipsum, quia esse vis. Si enim magis magisque essc vo- si quacramquid eligat, respondebit, Nihil? Nam qui
lueris, ei quod summe est propinquabis : et gratias age eligit non esse, prolecto se nihil eligere, eliamsi hoc
nunc quia es. Quamvis enim bealis sis inferior, supe- nolit respondere, convincitur.
rior tamen es quam ea quoonon habent vel beatitudi- 23. Verumtamen ut de hac lota re, si potero, di-
nis volunlatem; quorum lamen multa etiam a miseris cam quod sentio : nemo mihi videtur cum seipsum
laudaniur. Omnia tamen eo ipso quo sunl, jure lau- necat, aut quolibet modo emori cupil, habere in sensu
danda sunt; quia eo ipso quo sunt, bona sunt. Quanto quod post mortem non sit futurus; tametsi aliquan-
enim amplius esse amaveris, tanlo amplius viiam tum hoc in opinionc habeat. Nam opinio aut in errore,
seternam desiderabis, leque ita formari exoptabis, ut aut in veritate ratiocinanlis est, vel credenlis : sensus
affectionesluee non sint temporales, de temporalium autem aut consuetudine, autnatura valcl. Posse autem
rerum amoribus inustecet impressce: quaelemporalia • fieri ut aliud sit in opinione, aliud in sensu, vel ex hoc
et antequam sint non sunt, el cum sunl fugiunt, et cum cognoscere facile cst, quod plerumque aliud faciendura
fugerint non erunt. Itaque cum futura sunt, nondum esse credimus, et aliud facere deleclat. Et aliquando
sunt; cum aulem prceterita sunt, jam non sunt. Quo- veracior est sensus quam opinio, si illa de errore, ille
niodo igitur tenebuntur ut maneant, quibus hoc est de nalura est: velut cum eegerplerumque aqua frigida
incipere ut sint, quod est pergere ut non sint? Qui au- conducibiliter delectatur l, quam tamen credit, si bi-
lem amat esse, probat ista in quanlum sunt, et amat berit, esse nocituram. Aliquandoveracior opinioquam
quod semper est. Et si variabatur in amore istorum, sensus, si credit arli medicinee,obesse frigidam, cum
munietur in illius '; et si diffluebat in amore trans- revera oberit, et lamen bibere delectet : aliquando
euntium, in permanentis amore solidabitur, et stabit, ulrumque in verilate est, cum id quod prodest, non
el obtinebit ipsum esse, quod volebat cum limebat non solum ita creditur, scd etiam libet; aliquando ulrum-
esse, et stare non poterat irretitus amore fugientium. que in errore, cum id quod nocel, et prodesse credi-
Non igitur tibi displiccat, imo maxime placeat, quod tur, etlibere non desinit. Solet autem etrectaopinio
mavis esse vel miser, quam propterea miser non esse, pravam corrigere consuetudinem, et prava opinio re-
quia nihil eris. Huic enim exordio quo esse vis, si ad- ctam depravare naturam : lanla vis est in domiuatu
jicias magis magisque esse, consurgis atque exslrue- et principatu ralionis. Cum ergo quisque credens
ris in id quod summe cst; atque iia te ab omni labe quod post mortem non erit, intolerabilibus tamen mo-
cohibebis, qua transit ul non sit quod infime est, et lestiis ad tolam cupiditatem mortis impellitur, et de-
secum amanlis vires subruit. Hinc fiet ut qui mavult cernit atque arripit mortem ; in opinione habet erro-
uon esse, ne miser sit, quia non esse non potest, reslet rem omnimodoedefectionis, in sensu autem naturale
utmisersit. Quiautemplusamatesse quamodit miser desideiium quielis. Quodautem quietuin est, non est
esse, adjiciendoad id quod ainat, quod odit excludat: nibil; imo etiam magis est quam id quod inquietum
cum enim in suo genere perfecte esse coeperit, niiser est. Inquieludo enim variat affectiones, ut altera &\- j
non erit. teram perimat: quies autem habet constantfam, in qua
CAPUTVIII.—Non esse a nemine eligilur, ne quidem maxime intelligitur quod dicitur, est 2. Omnis itaque
' ab illis qui sibi necemconsciscunl. ille appeliius in voluntate morlis, non ut qui moritur
^2. Nam illud vide quam absurde el inconvenienter non sit, sed ut requiescat intenditur. Ita cum errore
dicalur : Mallemnon esse quam miser esse. Qui enim credal non se futurum, nalura lamen quietus esse, hoc
dicil, Mallemhoc quam illud, eligit aliquid. Non esse est magis esse desiderat. Quapropter, sicut nullo pacto
autem non esl aliquid, sed nihil; et ideo nulio pacto fieri potestut non esse aliquem libeat; ita nullopacto
potes recle eligere, quando quod eligas non est. Di- fieri oportet ut ex eo quod est quisque, bonitali Crea-
cis velle le quidem esse, cum sis miscr, sed non hoc toris ingralus sit.
velle debuisse. Quid igitur velle debuisti? Noh esse, CAPUTIX.—Peccanliumanimarummiseria
confertad
inquis, polius. Si hoc velle debuisti, hoc est melius ; perfeclionemuniversi.
quod autem non est, meliusesse non potest: non ergo 24. Si dixerit: Non crat tamen difficileaut laborio-
id velle debuisli; veraciorque sensus est quo id non sum omnipotenii Deo, ut omnia queecumquefecit sic
vis, quam opinatio per quam te id velle debuisse ar-
bitraris. Deindequod quisque recte eligit appetendum, obest, Êr., velutcum mgerplerumqueaqua frigida cumnon
dulcilerdelectatur. M.
cum ad id pervenerit, necesse est melior fiat; melior 2 Er. el Lov.,inlelligituresse quod dictumest.At abest
esse ab edilioneBad.el a Mss.,e quibustamenpaucipro
'GemmeticensisCodeXjH sivariatur in amoreislorum quoddictumest,habent, quoddicilur,est;qux vera lectio
poxque cum aliisundecim Mss; habet, munUurinUlius. E' videtur.
1283 DE LIBERO ARBITRlO, S. AUGUSTINI 1284
haberent ordinem suum, ul.ntilla creatura usque ad essemus. Quapropter si ad miseriam nisi peccando
miseriam pervenirct; non enim hoc aut omnipntens non perveuit anima, etiam peccala nostra necessaria
non potuit, aut bonus invidit. Respondebo, ordinera sunt perfectioni universitalis quam condidit Deus.
creaturarum a summa usque ad infimam gradibus Quomodo ergo jus(e peccata punit, quai si defuissent,
jusfis ita decurrere, ut ille invidcat qui dixerit, Ista non creaiuraejus pletia etperfecta non esset?Hicrespon-
esset; invideal eliam ille qui dixerit, Isla talis esset. detur, non ipsa peccata vel ipsam miseriam perfectioni
Si enim talem vult esse qualis est superior, jam iila universitatis esse necessaria, sec animas in quantum
est, et lanta est ut adjici ei non oporteat, quia perfecia animae sunt; quaesi velint, peccant; si peccaverint,
esl. Qui ergo dicit, Eiiam ista talis esset, aut perfeclte miseraefiunt. Si cnim peccaiis earum deiractis miseria
superiori vultaddere, ct erit immoderatus et injuslus; perseverat, aut etiam peccata proecedit, recte defor-
aul islam vuli inlcrimere, et eritmalus atque invidus. mari dicitur ordo atque adininisiralio universitatis.
Qui auiem dixerit, Ista non cssel, nihilominus erit Rursus, si peccala fiant, et desil miseria, nihilomiuus
malus alque invidus, cum eam non vult esse, qua in- dehonestat ordinem iniquitas. Cum aulem non pee-
feriorem laudare adhuc cogilur. Velut si dicat, Non cantibus adestbeatiludo, perfectaestuniversitas. Cum
essel luna, cum etiam lucernaeclaritalem longe infe- vero peccantibus adest miseria, nihilominus perfecla
riorem, in suo tamen generepulchram,ellerreiiiste- est universilas. Quod autem ipsae non desunt aniniee,
nebris esse decoram' atque aptam nocturnis usibus, quas vel peccantes sequitur miseria; vei recle facien-
alque in his omnibus pro suo modulo utique laudabi- tes beatitudo, semper naturis oninibus universitas
lem aul fatealur, aut slultissime vel contentiose neget. . plena atque perfecta esl. Non enim peceatum et sup-
Quomodo ergo recle dicere audebit, Luna non esset in plicium peccati nalurae stint queodam, sed affectiones
rebus, qui si diceret, Lucerna non esset, deridendum naturarum, illa voluntaria, isla poenalis.Sed voluniaria
se esse senliret? Quod si non dicit, Luna non esset, sed quae in peccato fit, lurpis affeclio esi. Cui propterea
qualem solem videt, talcm dicit lunam esse debuisse, pcenalisadhibelur, ulordinet eam, ubi talem esse non
non intelligit niliil aliud se dicere quam, Non esset turpe sit, et decori universitaiis congruere cogat, ut
luna, sed essenl soles duo. In quo dupliciter crrat, peccali dedecus eniendet pcsna peccati.
quod rerum perfectioni et addere aliquid cupit, cum 27. Ilinc lit ut peccans creatura superior, a crea-
desiderat alterum solem; et minuere, cum lunam vult turis inlerioribus puniatur, quia illeetam sunt infimoe,
detrahi. ut ornari etiam a turpibus animis possint, atque ila
25. Hic fortasse dicat, ideo nihil se de luna con- decori universitatis congruere. Quid enim tam magnum
queri, quia splendor ejus ita minor esl, ut miser non in domo est quam homo ? et quid tam abjectum et
sil; de animarum autem non obscuritate, sedmiseria infimum quam cloaca domus? Servus tamen in tali
se dolerc. Sedulo eogilet, ita lunae splendorem non peccato detectus, ut mundandaecloaceedignus habea-
esse miserum, ut nec splendor solissitbeatus. Quam- lur, ornat eam eliam lurpiludine sua; et utrumque
vis enim corpora coelestia sint, corpora sunt tamen horum, id esl lurpitudo servi, et mundatio cloacce,
quanlum ad lucem istam pertinet, quaeper corporeos jam conjunctum et redactum in quamdam sui generis
oculos sentiri potest. Nulla aulem corpora, quantum unitatem, ita dispositeedomui coaplatur atquesub-
ad sese atlinet, vel beaia possunt esse, vel misera; texilur, ut ejus universitati ordinatissimo decorecon-
quanquam beatorum aut miserorum corpora possint veniat. Qui lamen servus si peccare noluisset, non
esse. Sed de illis luminibus similitudo adhibila id do- defuisset domesticae disciplinoe alia provisio, qua
cei, ul quemadmodumcorporum differentias contem- neeessaria mundarentur. Quid ilaque tam infimumin
plando, videns alia clariora, injuste petis auferri quoe rebus quam corpus omne lerrenum? Hanc lamen cor-
obscuriora conspexeris, autclarioribusadaequari; sed ruplibilem carnem etiam peccatrix anima sic ornat,
ad perfeclionem universitatis referens omuia, quan(o ul ei speciem decentissimam prameat, molumque vita-
lem. Habitaiioni ergo ccelesti talis anima non congruit
magis minusve inler se clara sunl, lanto magis ccrnis
esseoinnia;ncclibi occurrit perfecla universitas, nisi perpeccatum,lerrestri autemcongruitpersupplicium;
ubi majora sic preestosunt, ut minora non desint: sie ut quodlibet elegerit, semper sit pulchra universitas
eliam differentias animarum cogites, in quibus hoc decentissimis partibus ordinata, cujus est conditor
et administrator Deus. Namque optimee aiiimee cum
quoque invenies, utmiseriam quam doles, ad id quo-
in infimis creaturis habitant, non eas ornant miseria
q;ie valcre cognoscas, ul universitalis perfectioni nec
illae desinl animeo,quce misercefieri debuerunl, quia sua, quam non habent, sed usu earum bono. Si autem
animaepermittantur habilare in sublimi-
peccatrices esse voluerunt. Tanlumque abest ut Deus peccatrices
tules facere non dehuerit, ut etiam caeteras creaturas bus locis, inhoneslum est; quia non conveniunt illis,
laudabiliter fecerit longe inferiores animis miseris. quibus nec bene uli possunt, nec ornamentt aliquid
26. Sed adhucvidelurminusintelligensquod diclum conferunl.
esl, habere quod conlradicat. Dicil enim : Si univer- 28. Ideo quanquam orbis iste terrenus rebus cor-
sitatis perfectionem complet etiam nostra miseriar ruplibilibus deputalus sit, tamen servans quantum
defuisset aliquid huic perfectioni, si beati semper potest imaginemsuperiorum, exempla nobis el indicia
quaedam demoustrare non cessat. Si enim bonum et
1 QuhKjueMss.,accommodam.
magnum aliquem virum, hortanle honestalis officio,
1285 LIBER TERTIUS. ,s 1286
videamus igmbus, quantum ad corpus allinel, con- ruinas peccanlium. Et tamen quia minus peecaverat
eremari; non hoc vocamus pcenam peccali, sed for- homo quara diabolus, idipsum ei valuitad reparandam
titudinis et paticnlioo documenlum, eumque magis salutem, quod priucipi hujus mundi, parlis rerum
diligimus, cum fcedissimacorruptiocorporea membra scilicet hujus mortnlis atque inlimae, hoc est principi
ejus absumat, quam si nihil hujusmodi pateretur; omnium peccalorum ', et proepositomortis, usque ad
miramur quippe animi naluram mutabilitate corporis morialitatem carnis addictus est. Itaenim conscieniia
non mutari. At vero crudelissimi latronis membra morlalitatis liniidus, et a vilissimis et abjectissimis
cum lali supplicio confici aspicimus, approbamus or- bestiis vel etiam minutissimis, molestias alque inter-
dinem legum. Ornant ergo ambo illa tormenta; scd itum reformidans, incertusque futurorum, et illicitas
ille merito virtutis, iste peccati. At si post illos ignes, cohibere Ioclitias2, et rnaxime superbiam, cujus per-
vel etiam anle illos, optimum viium illum commuta- suasione dejectus esl, et quo uno vilio misericordisc
lum ad congruentiam coeleslis habilationis ad sidera medicina respuiiur , frangere consuevit. Quid enim
videremus altolli, ulique Ioetaremur. Si autem scele- tiim opus habens misericordia quam miser? Et quid
ralum latronem, sive anle supplicium, sive post sup- tam indignum misericordia quam superbus miser?
plicium, cumeadem malitia voluntaiis ad sedemhono- 50. Ex quo factum est ut illud Dei Verbum per
ris sempilernarn Ievari viderenius in coelum, quis non quod faeta sunt omnia , et quo fruitur omnis angelicsi
offenderetur ? Ita fit ut inferiores creaturas ambo beatitudo, usque ad miseriam nostram clemeiiliam
ornare poluerint, superiores autem unus illorum. Ex suam porrigeret, el Verbuni caro fieret, et habitaret
quo admonemur advertere, mortalitalem carnishujus in nobis (Joan. i, 3, 14). Sic enim possel panem An-
et primum hominem ornasse, ut pcccato poena con- gelorum homo manducare, nonduni Angelis adaequa-
grueret, et Dominum nostrum, ut a peccato misericor- tus, si panis ipse Angelorum hominibus dignaretur
dia liberaret. Non autem sicut juslus potuit in ipsa scquari. Nec sic descendit ad nos, ut illos desereret;
justilia permanens corpus habere mortale; ita iniquus sed simul inleger iliis , inte. er nobis, illos intrinsecus
potest, dum iniquus est, ad imniorlalitatem pervenire pascens per id quod Deus est, nos forinsecus admo-
sanctorum, scilicet sublimemetangclicam; noneorum nens per id quod nos sumus, idoneos facit perfidem,,
angelorum, de quibus Apostolus ait, Nescilis quia quos per specicm pascat eequaliler. Quia enim rationa-
angelos sumusjudicaturi (l Cor. vs, 5); sed eorum de Iis creatura Verbo illo tanquam opthno cibo suupasei-
quibus Dominus ait, Et erunl mquales Angelis Dei tur; humana aulem anima ralionalis est, queemorta-
(Luc.xn, 36). Qui enim oequaliialemAngelorum desi- libus vinculis peccati poenatenehatur, ad hocdiminu-
derant propler inanem gloriam suam, non ideo volunt tionis redacta , ul per corijecturas rerum visibilium
oequalesesse Angelis, sed Angelos sibi. Itaque in tali ad intelligenda invisibilia niteretur : cibus ralionalis
volunlale perseveranles, oequabuntursupplicio pree- crealurae factus est visibilis, non commutalione na-
varicatoribus angelis , potestalem suam potius quam turee suce, sed habitu nostree, ut visibilia sectantes,
Dei omnipolentis diligenlibus. Talibus enim ad sini- ad se invisibilcm revocarel. Sic eum anima, quem
stram constitulis, quia non queesierunt Deum per superbiens intus reliquerat, foris humilem invenit,
humilitatis januam , quam in seipso Dominus Jesus imitatura ejus humililatem visibilem, et ad invisibilem
Christus ostendit, et immisericorditer superbeque altitudinem reditura.
vixerunt, dicetur, Ite in ignem mternum, qui prwpara- 51. Atque Verbum Dei unicus Dei Filius, diabolum
tus est diaboloet angelisejus (Matth. xxv, 41). quem semper sub legibus suis habuit et habebit,
CAPUT X. —•Quo jure diabolus possederithominem, boniine indulus etiam bomini subjugavil : nibil ei
el quojure Deus hurtcliberarit. extorquens violenlo dominatu, sed superans eum lege
9. Cum enim duoe sint origines pcccatorum, una justitite ; ut quoniam, femina decepta, et dejecto per
hominis tanquam
spontanea cogitatione , alia persuasione alterius, quo feminam viro, omnem prolem primi
maliliosa quidem nocendi
perlinere arbitror quod Propbeta dicit : Ab occuttis peccatricem legibus niortis,
meis munda me, Domine, el ab alienis parce servo luo cupidilale, sed tamen jureeequissirno vindicabat, lam-
diu poleslas t/jus valerel, donec interficeret justum,
(Psal. xvm, 13, 14) : utrtimque voluntarium estqui-
dem. Nam sicut propria cogitatione non peccat invilus, in quo nihil dignum morte posset oslendere, non so-
ita dum consentit male suadenti, non utique nisi vo- kim quia sine crimine occisus est, scd eiiam quia
luntale consenlit : sed tamen gravius esl, non solurn sine libidine natus : cui subjugaverat ille quos ceperat,
iiullo suadenle propria cogilatione peccare, sed etiam «t quidquid inde nasceretur, tanquam suce arboris
peccandum alteri per invidenlium dolumque suaderer fructus, prava quidem habendi cupiditate, sed tamen
quam ad peccandum allerhtssuasione traduci. Servata non iniquo possidendi jure reliuerel. Justissime ita-
est ergo in utroque peceato justitia Domini punientis. que dirnitterecogitur credenlcs in eum quem injustis-
Nam et illud appensum est eequitatis examine, ut nee sime occidit, ut et quod lemporaliter moriuntur, de-
ipsius diaboli poteslali negaretur homo, quem sibi bitum exsolvant, et quod semper vivurit,in illo vivant,
male suadendo subjecerat. Iniquum enim erat ut ei qni pro eis quod n,ondebebat exsolvit. Qiiihus autem
quem ceperat, non dominaretur. Nec fieri ullo modo 1In prius Edd., prineipioomnimnpeccatormii.At m Mss.
hahetur hic, principi.
potest ut Dei surnmi et veri perfecta justilia, quee Dovemdecim 2 ita Bad.et Mss. plerique. AlEr. et Lov.habent, colti*
usquequaque pertendilur, deserat eiiam ordinandas .,bere delkias
mi ' DE LIBERO ARBITRIO, S. AUGUSTIM 1288
infidelitatis perseverantiam persuasisset, juste secum libus post peccatum anima ordinata, regit corpus
haberet in perpetua damnatione consortes. Ita faclum suum, non omnimodo pro arbitrio , sed sicut Jeges
est ut neque diabolo per vim criperetur bomo, quem universitatis sinuni. Nec ideo tamen lalis anima in-
nec ipse vi, sed persuasione cepcral: et qui juste plus' ferior est corpore coelesti , cui corpori etiam corpora
humiliatus est, ut serviret cui ad malum consense- terrena subjecta sunt. Pannosa quippe veslis damnali
rat, juste per eum cui adbonura consensitliberaretur; servi multo est inferior veste bene meriti, et in lio-
quia minus iste in consentiendo, quam ille in male nore magno apud dominum constituti; sed ipse ser-
suadendo peccavcrat. vus melior est qualibet veste pretiosa, quia homoest.
CAPUT XI. — Crealura sivein justilia permansura, Illa ergo inhceret Deo, et in coelesticorpore, angelica
| sivelapsura, ad ornamenlumuniversi confert. potestate, eliam terreslre corptis ornat et regit, sic-
ut jubet ille cujus nulum inluetur ineffabiliter. Ista
| 32. Naluras igitur omnes Deus fecit, non solum in
vero morlalibus meinbris onerala, vix boc ipsum quo
virtute atque justitia permansuras, sed etiam pecca-
premitur, administratintrinseciis, cl tamen ornalquan-
turas; non ut peccarent, scd ut essent ornaturoe uni- tum
versum a, sive peccare, sive non peccare voluissent. potest: ceelera vero extrinsecus adjacentia, longe
infirniiore operatione extrinsecus afficil sicut po-
Si eniin rebus deessent animce quec ipsum fastigium test.
ordinis in universa crcalura sic obtinerent, ut si pec-
CAPHJTXII. — Gubernalio universi non turbarelur
care voluissent, infirmaretur et labefactarctur uiiivcr-
deesset creaturce : illud enim eliamsi angelica omnis creatura peccaret.
sitas, magnum quiddam 55. Unde colligilur non defulurum fuisse ornatum
deessel, quo remoto stabilitas rerum atque connexio
turbareliir. Tales sunt oplimee, et sanctee, et sublimes congruentissimum infimeecorporeoccrealuree, eliamsi
ista peccare noiuissel. Quoniam quce totum potest
crealurce cosleslium vel supercoelestiumpotestatum,
solus Deus universus autem mundus regere, etiam partem regit; qua: autem mintts potest,
quibus imperal; non continuo potest ampliora. Perfectus enim medi-
subjeclus est. Sine istarum officiis justis atque perfe- cus etiam scabiem sanat
ctis esse universitas noii potest. Iiem, si deessent quce efficaciter ; at non conlinuo
scabioso uliiiter consulit, universeehumance vale-
sive pcccareni, sive non peccarent, nihil umversitalis qui ludini mederi polest. Et ratio quidem si certa con-
ordiniiniiiuerctur, eliain sicplurimumdeesset. Animoe
sunt enim rationales, el illis superioribus officio qui- spicitur, qua manifestum fiat esse oportuisse creatu-
ram quee nunquam peccaverit, nunquam peccatura
dem itnpares, sed naliira pares : quibus adhue inkV
sit, etiam illud eadem ratio renuntiata peccato illam
riores stint multi, cl lameii laudabiles a summo Deo Jibera voluntate
constitiilarum rerum gradus. abstinere, neque coactem non pec-
sed
35. llla ergo natura sublimioris officii est, quoenon care, nonsponte.Verunitamen etiamsi peccaret (quan-
solum si non esset, sed eliamsi peccaret, minueret quam peceavit, sicut eam non peccaturam pree-
scivit : tamen si eliam ipsa peccarel, sufficeret
ordinem universitatis. Inferioris officii est isia , quae Dei Deus)
potcstas ineffabliis potentioe ad regendam istant
lantummodo si uon esset, non aulem si peccarel, ali-
minus haberel universitas. Illi data est universitatem, ut omnibus congrua ct condigna re-
quid potentia nibil in toto imperio suo turpe atque inde-
conlinendi officio rerum or- tribuens,
omnia proprio, quod corum esse pcrmilieret. Quia sive pcr nullas ad hoc
dini dccsse non possil : nec ideo in bona voluntate
hoc officium ; sed ideo accc- ipsum condifas potesiates, si omnis angelica natura
permanet, quia accepit
ab illo dedit ab ejus prceceptispeccando defecissct, majeslate sua
pil, quoniam qui permansura prawisa est. 1 decenlissime atque optime
Nec tamen sua majestale continet omnia, sed inhoe- rcgeret omnia : nec sic
invidens crealuree spirituali ut esset; qui eliamcorpo,
rendo illius majeslali, et ejus imperiis devotissime
a el ralem peccanlibus quoque spiritualibus longe inferio-
obtemperando, quo per quem etinquo facla sunt
omnia. Huicautem datum est quidem non peccantipo- rem, tanta iargitate bonitatis instituit, ut nullus sit
tenlissimum officium continendi omnia ; non tamen coelum terramque rationabiliter intuens, omnesque
naturas visibiles in suisgeneribus moderatas, forma-
proprium, sed cum illa," tanquam ei quaepeccalura
tas, ordinatas, qui vel alium credat artificem omniurn
preecognitaest. Habent sanc spiritualia qucequeinter esse
se et conjuncfionem sine cumulo, et sejunciionem quam Deum, vd non eum ineffabiliter laudan-
2
sine diminulione : ut neque adjuvaretur illa in aclionis dum esse fatealur. Sive nulia est melior rerum or-
suee facilitalc, cum hcec sibi conjungeretur; neque dinatio, nisi polestas angclica naturec excellenlia et
difficilior illi actio fieret, si heec ofliciumsuum pec- bonitate voluntatis in dispositione universitalis su-
cando dcsereret. Non enim locis et mole corporum, peremineat, eliamsi omnes peccassent Angeli, nullam
sed parililate affecluum jungi, ct disparililate sejungi inopiam facerent ad regendiim iinperiuni suum Crea-
lori Angelorum. Non enim vcl lionitas ejus quasi ali-
possunl spirituales creaturee, quamvis corpora sua
quo laedio, vel omnipotentia difficullate deficeret ad
qucequepossideant. creandos alios, quos in eis sedibus collocaret, quas
34. ln corporibus autem inferioribus atque morta-
peccando alii deseruissent; aut creatura spiritualis
1 Editi,justo plus, quibus rari Mss.
dusdaciinmeliorisnoke habent,justepks, suffragantur; nam 1 QuatuorMss.defecisset,sed majestatesua. Koiimale.
• 2 AliquolMss.e potioribus,ornaturwimiversitatis. 2 Lov. in textu, sive ulla est. AtBad,Er. et ofcs.sive
'
1289 LIBER TERTIUS. im
quantilibet numeril, si pro suis merilis damnaretur, illum sine ulla dubitatione laudamus. Quanlum ergo
anguslare posset ordinem, qui convenienler et decen- bonum, et quam vel ineffabiliter linguis omnibus, vel
ter excipit quoscumquedamnandos '. Quacumquese ineffabiliter cogitationibus omnibus praedicahduset
igitur consideratio nostra converterit, ineffabiliter honorandus est creator omnium Deus, sine cujus
laudanduminvenil Deumnaturarum omniumcondito- Iaude nec laudari possumus, nec vituperari! Tôn
rem optimum, et adminislratorem justissimum. enim vituperari possumus quia in eo non manemus,
36. Postremo, ut relinquamus contemplationem nisi quia magnum et summum et primum nostrum
pulchritudinis rerum iis qui eam divino munere vi- bonum est manere in illo : unde autem hoc, nisi quia
dere possunt, nec eos qui non possunl 8 ad ineffabilia ille ineffabilebonum est ? Quidergo inveniri potest in
contuenda verbis conemur adducere , et (amen pro- nostris peccatis unde ille vituperetur, quandovitupera-
pler loquaces aut infirmos aut insidiosos bomines tio peccatorumnostrorum nuliaest, nisi ille Iaudetur?
lantam queeslionem brevissima complexione per- 58. Quid, quod etiam in ipsis rebus quae vituperan-
aganius. tur, nullius vituperatur nisi vitium? Nullius aulem
CAPUTXIII. — Ex creaturmcorruptioneetex viliiejus vituperatur vitium, nisi cujus naiura laudalur. Aut
viluperalionebonilas ipsius ostendilur. enim secundum naturam est quod vituperas ; et non
Omnis natura quee minus bona fieri potest, bona est vilium , luque magis emendandus es , ut recte vi-
esi; el omiiisnaluradumcorrumpitur, minus bona Dt. tuperare noveris, quam illud quodnon reclevituperas;
Aut enim non ei nocetcorruptio, et non corrumpitur; aut si viiium est, ut recte vituperari possit, etiam
aut si corrumpitur, nocet ei corruptio : et si nocet, contra naturam sit necesse est. Omne quippe vitium,
minuit aliquid de bono ejus, et eam minus bonam fa- eo ipso quo vitium est, contra rialuram est. Si enim
cit. Nam.si penitus eam prival omni bono, quidquid natureenon nocet, nec vitium est; si autem quia nocet
ejus remanebit, jam corrumpi non polerit;quia nul- ideo vitium est, ideo vitium est quia contra naiuram
lumerit bonum cujus ademptione possit nocere cor- est. Quod si non suo, sed alieno vitio aliqua natura
ruplio : cui aulem non potest nocere corruptio , non corrumpitur, injuste vituperatur, et quaerendumest
corrumpitur. Porro natura quee non corrumpitur, utrum illa natura non corrumpatur vitio suo, cujus
incorruptibilis est : erit ergo nalura, quod absur- vitio potuit aliena nalura corrumpi. Sed quid est
dissimum est dicere, corruptione facta incorrupti- aliud vitiari, nisi vitio corrumpi ? Porro natura quae
bilis. Quapropter quod verissime dicitur, omnis na- non vitiatur, caret vitio : cujus autem vitio alieua
tura in quantum natura est, bona est: quia si incorru- natura corrumpitur , habet utique vitium. Prior ergo
ptibilis est, melior est quarn corruptibilis; si autem vitiosa est, et prior corrumpitur vitio suo, cujus vi-
corruptibilis est, quoniam dum corrumpitur minus tio alia quoque corrumpi potest. Ex quo colligitur,
bona fit, sine dubitatione bona est. Omnis autem conlra naluram esse omne vitium, etiam ejus rei cu-
natura aut corruplibilis est, aut incorruplibilis. Om- jus est vitium. Quapropter, quoniam in quacumque
nis ergo natura bona est: naturam voco quae et sub- re non vituperatur nisi vitium, ideo autem vilium est,
stantia dicisolet. Omnis igitur substantia aut Deus, aut quia contra naluram ejus rei est cujus est vitium,
ex Deo; quia omne bonum aut Deus, aut ex Deo. nullius rei recte vituperatur vitium, nisi cujus na-
57. Quibus constitutis atque firmalis lanquam in tura laudatur. Non enim libi recte in vitio displicet,
capite ratioeinationis nostree, atlende quid dicam. nisi quia vitiat quod in nalura placet.
Omnis natura ralionalis, cum libero voluntatisarbitrio CAPUT XIV. — Non omnis corruplio viluperatione
condita, si manet in fruendo summo atque incommu- digna est.
tabili bono, procul dubio laudanda est; et omnis quae 39. Yidendum est etiam illud, ulrum vere dicatur
tendil ut maneat, etiam ipsa laudanda est: omnis au- aliquam naturam naturaealterius vitio corrumpi, nullo
tem queenon in eo manet, et non vult agere ut ma- adjuncto vilio suo. Si enim natura quee accedit cum
neat, in quantum ibi non est, et inquanlum non id agit vitio suo ad aliam corrumpendam, non in ea corrupti-
ut ibi sit, viiuperanda est. Si ergo Iaudalur ralionalis bile aliquid invenit, non eam corrumpit. Si autem in-
natura quoe est facla, nemo dubitat laudandum esse venit, adjuncto ejus vitio corruptionemejus operatur.
qui fccit; et si vituperatur, nemo dubitat ejus Condi- Potentior enim ab infirmiore si corrumpi nolit, non
torem in ipsa ejus viluperatione laudari. Cum enim corrumpitur : si autem velit, prius incipit suo vitio
propierea vituperamus hanc, quoniam sumraoet in- corrnmpi quam alieno. jEqualis autem ab eequali
commulabili bono, id est Creatore suo frui non vult, nihilominus si corrumpi nolit, non potest. Nam quee-
cumque nalura cum vilio ad eam queesine vilio est,
nulla est; queeleclioin editioneLov.ad marginemhaud ut
recte rejecta est, cumdisjunctivaparticulasive,indicethoc corrumpat accedit, eo ipso non accedit aequalis,
esse membrumaiterumoppositumsuperiori,sivepernullas sed infirmior vitio suo. Si vcro potentior invalidiorem
ad1hocipsum.
IQcodicimisquinquevetustis nee deteriorisnoteeha- corrumpit, aut utriusque vitio fit, si utriusque prava
betur, muneris. cupiditate fit; aul vilio potenlioris, si naluroe tanta
2 Er.quanlilibel
etLov., quoscumque damnandosmuttos. Expunxi-
musmullos,quiaredvmdat,abeslquea Bad.et a Mss.quin- proestantiaest, ut inferiorem quam corrumpit, etiam
decim. viliosa preecedat.Quis enim recte vituperaverit fructus
3 Editiet Mss.plerique carent istis verbis, quinon pos-
homines eis non ulantur bene, corrupti-
sunt,qucehuc revocandapulavimuse codicealteroSorbo- terrae, quod
nicoet ex aliis duobus. que vilio suo, corrumpant eos abulendo ad Iuxuriam; !
SANCT.AUGUST.I. (Quaran te-wne.,)
1291 DE LIBERO ARR1TB40, S. AUGUSTINI im
etrm tamen dubitare dementis sit preeslantiorem po- discedunt, etin tanlum recte vituperentur, inquantum
tentioreinque esse bominis naiuram etiant vitiosam, earum vitiiperator artem qua faclffisunt videt, ut hoc
quam non vitio.-asquasque fruges? in eis vituperel, quod ibi npn videl! Et si ars ipsa
40.1'otesl etiam fieri ut aliquam inferiorem polen- per quam facta sunl omnia, hoc est summa ct ineom-
tior nalura corrumpal, et hoc nuliius earum vitio fiat: mutabilis Sapientia Dei, vere sumrnequeest, sicuti est,
siquidem viliurn dicimus, quod vituperalione dignum respice quo lendal quidquid ab illa discedit. Qui ta-
est. Quis autem vel frugalem hominem nihil aliud de mcn defectus non esset vituperatione dignus , nisi «s-
frugibus,quain supplementanalurae 'queerilantemvi- set voluniarius. Attende enim, queeso, tilrum recte
tuperare audeat, aui easdem fruges quod usu cibqrum viluperes quod ita estsicuti esse debuit : non opinor;
ejus corrumpanliir? Talis enim nec nsitale eorrupliq sed ulique quod non ila est ut debuit. Nemo autem
dicitur, quia maxime vitii nomen solet esse corruptio. debel, quod non accepit : et quisquis debel, cui de-
Nam et illud in rebus facile animadverli polest, quod het, nisi a quo accepil ut debeat ? Nam et quce red-
2
plerumque in nullos usus explendae indigentieesuae duntur translegando, ei redduntur qui translegaverat.
natura polentior inferiorem corrumpit, vel justiti.ee Et quod creditorum j.ustis successoribus redditur,
ordine dum vindicat culpam; ex qua regula illud di- ipsis utique redditqr quihus isti jure succedunt. Aliter
ctum est ab Apostolo, Si quis templumDei corruperit, noo redditio, sed cessio vel admissio, vel si quid aliud
conumpel illum Deus (1 Cor. m, 17): vel ordine mu- hujusmodi nomiiiandaest. Quaprop.leromniatempora-
tabilium rerum sibi cedentium secundii.mJegcs conn lia, quee iu hoe rerum ordine ita locata sunt, ut nisi
gruentissimas pro valentia cujus.queparlis-tiniversUaii deficiant, non po.ssint preeteritis futura succedere,
dalas. Neque enim si cujusquain oo.ulospro naturae. ut tota temporum in suo genere pulchritudo peraga-
suee modulo ferendoe Iucis invalidos s.ol fulgore cor- lur, absurdissinie diciinusnon debere deficere. Quan-
rumpat, aut ad explendam iiidigenliam sui Iurninis eos tum enim acceperunt, lantum agunt, et lanlum red-
commutare ptilandus est, aul id facere ullo vitio suo; dunt ei cni debent quod sunt iu quantumcumque sunt.
aul saltem ipsi oculi vituperandi sunt, quia el doroino Qui enim dolet ea deficere, sermonem suum oportet
suo cesserunt ut conlia Jucem aperirenlur, elipsiluci atteodal, eum certe ipsum quod ista conqueritur, si
ut corruniporenlur. Onmium igiliir corruptionum s.o|a justum et a prudentia profectum esse arbitratur; cu-
quoa vitiosa est eorruptio reelc viluperatur : caoterse jus sermonis quod ad sonum ejus at.ti.net,si quis unam
autem, autne corrupliones quidem dieendeesunl.aut particulam diligat, nec eain velit ceeteris deficiendo
certe quia vitioseenon sunt, digneevituperalionees.se. loeuni dare, quibus decedentibus et succedentibusto-
non possiinl. Nam el ipsa vituperalio, quod soli vjiift tus ille sermo contexitur, mirabilis demenliae judi-
paraia, id est apla et debita sit, inde traxisse vocabu- cabitur.
lum creditur, ut vituperatio di.oeretur, 43. In iis igitur rebus quse ideo deficiunt, quia non
41. Vitium autem , dicere coeperani, non aliunde, ulira esse acceperunt, ut suis temporibus omnia per-
malum est, nisi quia naturee adversalur ejus ipsius, agantur, nemo defectum. recte viluperat; quia nemo.
rei cujus esl vilium. Unde manifeslum est hanc eam- potest dicere, Debuit permanere, cum acceptas metas
dem rem cujus vilium vituperalup, natura esse laudar transire non posset. In creaturis autein ralionabilibus,
bilem; ita ut omtiino hane ipsam viluperalionem vi- quibus &i,ve peccauilbus sivenon peccantibus,universa-
liorum, naturarum laudem esse fateamur, earum scj- lis pnlchritudomodis congruentisgimis (erminatur, aut
licet quarum vitia viluperantur. Qttia enim vitium na- nulla peccata sunt, qu.odabsurdissimume>stdicere pec-
turee adversalur, tantum additur malitioe viliorum, cat enim sallem, qui vel damnat quasipeccata quee
quantum natiirarum integritati minuilur. Cum ergo nulla sunt: aut non sunt vituperanda peccata, quod
vituperas viiium, id profecto laudas eujus inlegr-ita- nihiJominusabsurdum est; incipient quippe nec recte
lem desideras : cujus autem,nisi,naturae integritateni ? facta laudari, et lola lurbabitur humanaementis inten-
Natura enim perfecta, nonsolmn nulla vituperation.e, tio, vitamque subvertet: autviiuperabilurfactumquod
sed etiam laude in suo genere digna est. Quod ergo ita factum eslut debuit, et exsecrabilis insania, vel, ut
perfectioni naluree deesse perspexeris , id vocas vi- milius loquar, error miserrimus orietur : aul si cogit
tium, salis tibi eam placere contestans, quam vitupe- verissima ratio , siculi cogil, ut el vitupereutur pec-
ratione imperfectionis ejus velles esse perfeclam.,. cala, et quidquid recle viiuperatur ideo viluperetur,
CAPUT XV. — Defeclus crealmm haud semper esk quia non est ita ut esse debuil; qneere quid debeat
culpabilis. natura peccatrix, et invenies recte faclum; quoere
42. Si igitur vituperatio vitiorum ipsarum eliam, cui debeat, et invenies Deum. A quo enim accepit
quarum sunl vitia , naturarum decus dtgnitatemque posse recte facere cum velit, ab eo accepit ut sit
cornmeudat, quanto magis Deus condilor omnium na- etiam roisera si non fecerit, et beata si fecerit.
turarum etiam in earum vitiis Iaudandus esl; cura et 44.. Quia enim nemo superat leges omnipotentis
hoe ab illohabeanl quod naturae sunt, et in tantum vi- Creatoris, non sinitur anima non reddere debitum.
tiosee sinl, in quantum ab ejus qua factae sunta arte Aut enim redditbene utendo quod accepii, aut red-
1 Bad.Er. et Mss.duo,sublevamenta naturm. dit amittendo bene uti noluit. Itaque si non red-
2 vulgatihabeoi,innonnullosusus.AWss.,innulbsusus: dit faciendo quo reddel patiendo miseriam ; quia
justitiam,
ampleetimur.
8 Edili, ab ejusaquofactmsuiU.AtMss.,ab ejus qua. in utroque verbum illud debiti sonat. Hoc enim etiam
modo dici potuit quod dictum est, Si non reddit fa- lur, non in eo peccat quod patitur invitus, sed in eo
ciendo quod debet, reddet patiendo quod debet. Nullo peccavit quod ita fecit volens, ut quod nollet jure pa-
autem lemporis inlervallo ista dividuntur, ut quasi teretur. Si autein injusie palitur, quomodo peccat?
alio tempore non faciat quod debet, et alio patialur Non enim injuslc aliquid pati, sed injuste aliquid fa-
quod debet, ne vel punclo lemporis universalis pul- cere, peccatum esl. Quod si neque sua neque aliena
cliritudoturpetur, ut sit in ea peccali dedecus sine de- natura quis peceare cogilur, restat ut propria volun-
core vindictae. Sed in fulurum judicium servatur ad tate peccetur. Quod si tribuere volueris Conditori,
manifestationem atque ad acerrimum sensum mise- peccanlem purgabis, qui nihil preetersui Conditorisin-
riae , quidquid nunc occultissime vihdicatur. Sicut siiluta commisit, qui si recte defenditur, non pecca-
enim qui non vigilat, dormit; sic quisquis non facit vit: non est ergo quod tribuas Condilori. Laudemus
quod debet, sine intervallo patitur quod debet, quo- ergo Conditorem, si potest defendi peccaior; laude-
niam tanta est beatitudo juslitioe, ut nemo ab ea mus, si non potest. Si enimjuste defenditur, non est
nisi ad miseriam possit abscedire. In omnibus ergo peccalor : lauda ergo Creatorem. Si aulem defendi
defeclibus,aut non acceperunt ultra esse quce defi- non polest, in tantum peccalor est in quantum se a
ciunt, et nulla culpa est; sicut etiam cum sunt, quia Creatore avertit: Iauda ergo Crealorem. Omnino igi-
non acceperunt amplius esse quam sunt, nihilomi- tur non invenio, nec inveniri posse, et prorsus noa
nus nulla culpa est; aut nolunt esse, quod si velesse confirmo, quomodo tribuantur peccata nostra
lent, esse acceperunt '; et quia bonum est, reatus est creatori nostro Deo; quaudo et in ipsis eum Iaudabi-
si nolint. lem invenio, nonsolum quod ea punit, sed etiam quod
CAPUTXVI. — Peccalanostrain Deum refundi tunc fiunl, cum ab ejus veritate receditur. E.
Accipio
nequeunt. isla libenlissime ac probo; et omnino verum esse
45. Deus autem nullidebetaliquid, quia omniagra- consenlio, nullo modo fieri posse ut Creatori nostro
tuito preestat. Et si quisquam dicet ab illo aliquid de- recte peccata nostra tribuantur.
beri merilis suis , certe ut esset, non ei debebatur. CAPUT XVII. — Volunlas est prima causa peccandi.
Nonenim erat cui deberetur. Et tamen, quod meri- 47. Sed tamen scire vellem, si Deriposset, quare
tum esl converti ad eumex quo es 2, ut ex ipso etiam illa natura non peccet, quam non peccaturam prae -
melior sis, ex quo habes ut sis? Quid ergo ei preero- scivit Deus, ct quare ista peccet, quoeab illo pecca-
gas, ut tanquam debilum poscas; quando si nolles ad tura preevisaesl. Non enim jam puto, ipsa Dei prae-
eum converti, nihil ei deesset, tibi autem ipse, sine scientia vel islam peccare, vel illam non peccare cogi.
quo nihil esses, et ex quo ita es aliquid, ut nisi con- Sed tamen si nulla cansa esset, non ila disperliretur
verlendo te ad illum, reddideris ei quod ab ipso es, creatura ralionalis, ut alia nunquam pecco/, alia in
non quidera nihil, sed miser tamen eris ? Omnia ergo peccandoperseverei, alia quasi media inter tfiramque
illi debent, primo quidquid sunt, in quantum nalurse aliquando peccet, aliquando ad recte faciendum con-
sunt: deinde quidquid melius possunt esse si velint, vertatur. Quoecausa in has tres parles eam dislri-
qucecumqueacceperunt ul velint; et quidquid opor- buit? Sed nolo mihi respondeatur, VoluiUas : ego
tet eas esse. Ex eo igilur quod non accepit, nullus enim causam quoeroipsius voluntatis. Non enim sine
reus est : ex eo vero quod non facil quod debet, causa nunquam vult illa peccare, nunquam isla non
justereus est. Debet aulem , si aceepit et volunlatem vult, quaedam vero aliquando vult, aliquando non
liberam, et sufficientissimamfacultatem. vult, cum ejusdem generis omnes sint. Hoc solum
46. Usque adeo autem dum non facit quisque quod enim mihi videre videor, non sine causa esse istam
debei, nulla culpa est Condiloris, ul el laus sit, quo- tripariitam voluniatem rationalis creaturoe; sed quee
niam quod debet patilur, el in eo ipso quod vitupe- causa sil, nescio.
ratur non facicndoquod debet, non nisi laudatur ille . 48. A. Quoniam voluntas est causa peccali, tu au-
cui debet. Si enim tu laudaris videndo quid facere lem causam ipsius volunlatis inquiris, si hanc inve-
debeas, cum id non videas, nisi in illo qui est ineom- nire potuero, nonne causam etiam ejus causoequeein-
mutabilis Verilas; quanto magis ille qui et velle prae- venta fuerit queesiturus es? Et quis erit qmerendi
cepit, el posse preebuit, et non impune nolle permi- modus, quis finis percunctandi ac disserendi, cum le
sit? Si enim hoc debet quisque quod accepit, et sic ultra radicem queerere nihil oporteal ? Caveenim pu-
homo factus est, ut necessario peccet, hoc debet ut tes quidquam potuisse dici verius quam id quod di-
peccet. Cum ergo peccat, quod debet facit. Quodsi clum est, radicem onniium malorum esse avariliam
scelus est dicere, neminemnatura sua cogit ut pec- (I Tim. vi, 10), hoc est, plus vclle qiiam sat esl.
cet (a). Sed nec aliena. Non enim quisquis dum Tantum aulem sat est, quantum sibi exigit nalureein
id quod non vult patitur, peccat. Nam si jusle pati- suo genere conservandaemodus. Avarilia enim, quoe
1Er. et Lov.,esse acciperent.At Mss. magnoconsensu, greecej>i).«pyupfa dicitur, non in solo argenlo vel in
esseacceperunt,et melius;hoc enimislis superiorisargu- nummis, unde magis nomen duxisse resonat; argento
menti,quodhic in anguslumcontrahitur,respondetverbis:
Aquoenimaccepitposserecte facereCMiwiielit.Favetedilioenim nummi vel mixto argento frequentius apud ve-
Bad,, queeprasfert,esseceperunt. sed in omnibusrebus quaeimmoderate
2 Er. et Lov.,convertere ad eumex quo es.Mss.sex,con- teres fiebant:
verle; sedconcinniusundecimalii feruntconverti. cupiuntur inlelligenda est, ubicumqne omnino plus
(a) Vid.Retract.lib. 1, cap.9, n. 3. vult quisque quam sat est. Hoecautem avaritia cupi-
i90s DE LIBERO ARBITRIO, S. AUGUSTINI 4296
ditas est; cupiditas porro improba voluntas est. (Galat. v, 17)? Sed heecomniahominum sunt, ex illa
Ergo improba voluntas, malorum omnium causa mortis damnaiione venientium : nam si non est ista
csl. Quce si secundum rialtiram esset, conservaret pcena hominis, sed natura, nulla isla peccala sunt. Si
utique naturam, nec ei perniciosa esset, et ideo enim non receditur ab eo modoquo naturaliler factus
non esset improba. Unde colligilur radicem omnium •est, ila ut melius esse non possit, ea quoadebet facit,
malorum non esse secundum naturam; quod suf- cum haecfaeit. Si aulem bonus homo esset, si aliler
ficit adversus omnes qui volunt accusare naturas. esset '; nunc autem quia ita est, non est bonus, nec
Tu autem si hujus radicis causam requiris, quomodo habet in potestate ut bonus sit, sive non videndoqua-
eril ista radix omnium malorum? Illa enim erit quae lis esse debeat, sive videndo et non valendo esse,
causa liujus est, quam cum inveneris, ut dixi, etiam qualem debere esse se videt: poenamistam esse quis
ipsius causam quaesiluruses, el quccrendi nullum ha- dubitet? Omnis autem poenasi justa est, peccatipoena
bebis modum. esl, et supplicium nominatur : si autem injusta est
49. Sed quae tandem esse polerit ante volunlatem prena, quoniam poenam esse nemo ambigit, injusto
causa volunlalis? Aut cnim et ipsa voluntas est; et a aliquo dominante homini imposita est. Porro quia de
radicc isla voluntatis non receditur : aut non est vo- omnipolenlia Dei et justilia dnbitare dementis est,
lunlas; et peccatum nullum habet. Aut igilur ipsa jusla hscc poenaest, et pro peccato aliquo penditur.
volunlas esl prima causa peccandi, aul nullum pec- Non enim quisquam injustus dominator aut surripere
catum est prima causa peccandi. Nec est cui-recle hominempotuit, velut iguoranti Deo; aut extorqugre
imputetur peccatum nisi peccanti. Non est ergo cui invilo, tanquam invaiidiori, vel terrendo vel confli-
recie imputelur uisi volenli (a) : sed nesciocur aliud gendo, ut homineminjuslapoenacruciaret. Relinqui-
te quaerere libeat. Deinde quaecumque illa causa est lur ergo ut haecjusla poena de damnatioiie hominis
voluntalis, auljusta profeclo est, aul injusla. Sijusta, veniat (a).
quisquis ei obtemperaverit non peccabit : si injusta, 52. Nec mirandum est quod vel ignorando non ha-
non ei obtcmperet, et non peccabit. beat arbitrium liberum voluntalisad eligendum quid
CAPUT XVHI.— An aliquispeccetin eo quod caveri recle facial: vel resislente carnefliconsueludine, quoe
non polest. violentia mortalis successionisquodammodonaturali-
50. An forte violenta est el cogit invitum? Num ter inolevit, videat quid recte faciendum sit, et velit,
eadem toties replicaturi sumus? Reminiscere supe- nec possit implere. Illa est enim peccati poenajustis-
riorum, quaea nobis tam multa de peccato et volun- sima, ut amittat quisque quo Jieneuti noluit, cum
tate libera dicta sunl. Sed si laboriosum est omnia sine ulla posset difficullale,si vellet. ld est autem, ut
mandare memoriae,hoc brevissimumtene. QucceumT qui sciens recte non facit, amitlat scire quid rectum
qne ista causa est voluntatis, si non ei potest resisti, sit; et qui recte facere, cum possel, noluit, amittat
sine peccato ei cedilur: si autem potest, non ci ceda- posse cum velit. Nam sunt revera omni peccanti ani-
tur, et non peccabitur. An forte fallit incaulum? Ergo moeduo ista poenalia, ignorantia et diffieullas. Ex
caveat ne fallatur. An lanla fallacia esi, ul caveri ignoranlia dehonestat error, cx difficultate cruciatus
omuinonon possit? Si ita est, nulla peccata sunt. Quis affligit. Sed approbare faisa pro veris, ut erret invi-
enim peccat in eo quod nullomodo caveri potest (b)? tus, et resisleiite atque lorquente dolore carnalis vin-
Pcccatur autem : caveri igilur polest (c). cuii, non posse a libidinosis operibus temperare, non
51. Et tamen etiara per ignorantiam facta qucedam est natura inslituti hominis, sed poenadamnati. Cum
improbantur, el corrigenda judicantur, sicut in divi- aulem de libera volunlale recle faciendiloquimur, de
nis aucloritalibiis legimus : ait cnim Apostolus, Mi- illa scilicetin qua homo factus est loquimur (b).
scricordiamconseculussum, quia ignoransfeci (I Tim. CAPUTXIX. — Peccantesignoranliamet difficultatem
1,15); ait et propheta, Delictajuvenlulisel ignorantiw transfusa in se ex Admpeccatovilia ne exntsent.
mem ne memineris(Psal. xxiv, 7). Sunt etiam neces- 55. Hic occurrit illa queesiio, quam inter se mur-
sitate facta iniprobanda, ubi vult homo recte facere, murantes hominesrodere consueverunt,qui quodlibet
et non potesl : nam unde sunl illoevoces, Non enim aliud in peccandoquam se accusare parali sunt. Di-
•quod volofacio bonum,sed quod nolomalum,hoc ago; cunt enim : Si Adarael Eva peccaverunt, quid nos
et illud, Velleadjacetmihi, perficercautem bonumnon miseri fecimus, ut cum ignorantieeceecilate, et diffi-
invenio(Rom. vn, 19); et illud, Caro concupiscit cultatis crucialibus nasceremur, el primo erraremus
adversusspiritum,spiritus aulemadversuscarnem:limc nescientes quid nobis esset faciendum; deinde ubi
eniminvicemadversanlur; ut nonea qumvullisfacialis nobis inciperent .aperiri proccepiajustiliee, vellemus
ea facere, et renitente carnalis concupiscentioenescio
(a) vid.Relract.lib. 1,cap.9, n. 5.
vid. ibid.
(b) Hoc qua necessitale non valeremus? Quibus breviter re-
(c) locoperperamutens Pelagiussic revinciturab spondetur ut quiescant, et adversus Deummurmurare
Auguslinoin libro de Katuraet Gralia, cap.67, n. 80: desistant. Recle
•« Polostergo ei causce,qucecumque i lla esl, enim fortasse quererentur, sierroris
resisti;
« lest i-lane.Kamin ho3 adjutoriumpostulamusdicentes: po-
« Ken;s inferasin tenlalionem;quod adjutoriumnon po- 1 Editi: si aulem bonushomo esset,alUer
« S3eroraus, si resisli nullomodopossecrederemus.Potest particulasi, quamex Mss.reposuimus. met;owss%
« peccatumcaveri, sed opitulanteillo qui non potest
olalli.s (o) vid. Belract.Iib. 1, cap.9, n. 5.
(b) Vid.ibid.
1297 LIBER TERTIUS. ^gg
et libidinisnullus hominum victor existeret : cum 56. Deinde, siuna anima facta est, ex qua omniusi
vero ubique sit praesens,qui multis modis per creatu- hominum animee trahuntur nascentium, quis potest
ram sibi Domino servientem aversum vocet, doceat dicere non se peccasse, cum primus ille peccavil? Si
credentem, consoletur sperantem, diligentem adhor- autem singillalimfiunt in unoquoquenasceniium, non
tetur, conanlem adjuvet, exaudiat deprecanlem; non est perversum, imo convenientissimumet ordinalissi-
libi deputatur ad culpam quod invilus ignoras, sed mum apparet, ut malum meritum prioris, natura se-
quod negligisqueererequod ignoras; neque illud quod quentis sit; et bonum meritum sequentis, natura
vulnerata membra non colligis, sed quod volentem prioris sit. Quid enim indignum, si eiiam sic voluit
sanarecontemnis : ista tua propria peccata sunt. Crealor ostendere, usque adeo excellere creaturis
Nulli enim hoihini ablalum' est scire uliliter quceri corporeis animee dignilatem, ut ab eo gradu possit
quod inutiliter ignoralur ', ct humililer confilendam esse ortus allerius , ad quem allerius perduclus cst
esse iinbecillitatem, ut quaerenliet confuenti ille sub- occasus ? Nam cum ad ignorantiam difficuliatemque
veniat, qui nec errat dum subvenit, nec laborat. pervenerit illa peccatrix, ideo pcenarecle dicilur, quia
54. Nam illud quod ignorans quisque non recte fa- melior ante hanc poenamfuit. Si ergo altera talis esse
cit, et quod recte volens facere non polest, ideo di- ccepit, non solum anle peccalum, sed ante omnem
cunlur peccata , quia de peccato illo libereevoluntatis vitam suam , qualis alia post vitam culpabilem facla
originem ducunt : illud enim preecedensmcruit ista est, non parvum bonum habet, unde Conditori suo
seqttentia. Nam sicut linguam dicimus non solum gratias agat; quia ipse orlus ejus et inchoatio quovis
membrum quod movemus in ore dum loquimur, sed perfecto corpore est melior. Non enim mediocria
eliam illud quod hujus membri motum consequitur, bona sunt, non solum quod anima est, qua natura
idestformamlenoremque verborum, secundum quem jam omne corpus praecedit; sed eliam quod faculla-
modum dicitur alia lingua graeca, alia Iatina : sic non tem habet, ut adjuvante Creatore seipsam excolat, et
solum peccatum illud dicimus, quod proprie vocatur pio sludio possit omnes acquirere et capere virtules,
peccalum, libera enim voluntale et ab sciente com- pcr quas ct a difficullale cruciante, et ab ignorantia
mitlilur; sed eliam illud quodjam de hujiis supplicio ceccanteliberetur. Quodsi ita est, noti erit nascenti-
consequatur necesse est. Sic eliam ipsam naluram bus aniinis ignorantia et difficultassnppliciumpeccati,
aliler dicimus, cum proprie loquimur, naturam homi- sed proficiendi admonitio, et perfeclionis exordium.
nis, in qua primum in suo genere inculpabilisfaclus Non enim anle omne meritum boni operis parum est
est : aliter istam , in qua ex illius damnati poena, et accepisse naturale judicium, quo sapientiam preepo-
mortales et ignari et carni subditi nascimur; juxia nal errori, et quietem difficultati, ut ad hoec non
quem modumdicit Apostolus, Fuimus enim el nos na- nascendo, sed studendo perveniat. Quod si agere no-
turaliler fttii irm, sicutel cmleri(Ephes. n, 5). lueril, peccali rea jure tenebitur, lanquam quec non
CAPUTXX. — Pmnalesdefeclusin.Admposteroshaud. bene usa sit ea facultate quam accepit. Quanquam
injuste demanasse,qumcumquedemumverasil deani- enim in ignoraniia et difficultatenata sit, non lamen
marum originesenlenlia. ad permanendum in eo quod naia est, aliqua necessi-
55. Ut autem de illo primo conjugio, et cum igno- tate comprimitur : neque omnino potuit nisi Deus
cum omnipolcns esse * etiam talium creator
ranlia, et difficultale,et cuin morlaliiate nasca- animarumj
mur, quoniam illi cura peccavissent, et in errorem, et quas et non dilectus ipse faciat, el diligenseas reficiat,,
in aerumnam, ct in mortem proecipitaii sunt, rerum et dilectus ipse perficiat; qui et non existentibus
moderalori summo Deo justissime placuit; ut el in praeslat ui sint, et amantibus euma quo sunt preeslae
ortu hominis originaliler appareret justiiia punientis, utbealee sint.
et in provectu misericordia Jiberantis. Non enim da- 57. Si vero in Dei aliquo secrelo jam existentesani-
nmato primo homini sic adempta est bealitudo, ut moemittunlur ad inspiranda et regenda corpora sin-
eliam fecunditasadimeretur. Poterat enim et de prole gulorum quorumque nascenlium, ad hoc ulique
ejus, quamvis carnali ct morlali, aliquod in suo ge- mittuntur officium,ut corpus quod de poenapeccati,
nere fieri decus ornamentumque terrarum. Jamvero hoc est mortalitale primi hominis, nascitur, bene
ut meliores gigneret quam ipse esset, non erat aequi- adminisirando, id est casligandoper virtutes, et or-
tatis : sed ex conversionead Deum, ul vinceret quis- dinatissimoeatque legitimeeservitutisubjiciendo,eiiam
quesupplicium quod origo ejus exaversione meruerat, ipsi comparent ordine atque tempore opportuno coe-
nonsolum volentemnon prohiberi, sed etiam adjuvari lestis incorruptionis Iocum. Quai cum introeunt in
oportebat; etiam sic enim rerum Creator oslendit hanc vitam, subeuntque gestanda membra mortalia,
quanta facilitate poluisset homo, si voluisset, retinere subeant etiam necesseest et oblivionemvitaeprioris,
quod factus est, cum proles ejus potuit etiam superare et prsesentislaborem : unde illa ignorantia et diffieul-
quod nata est. tas consequitur, quod in primo homine supplieium
ad animi expendendam miseriam a;
1 Lov.,scireutiliterqumrere,
q uodinutilUerignorat.An- mortalitatis fuit,
tiquioresEdd.Bad.Er. et Mss.quatuor,scireutilUer,quod 1 EditioLov.,omnipotens esset.AtBad.et Er., omnipotens
mutilUeriqnoratur.AliiMss.undecime quorumnumerosunl esse; quiiiusMss.consentiunt. PautopostquaeinEdd.omni-
RegiusCodex,victorinus,Sorboniciduo,Germanensis, Gem- busreperiunlurverba,scilicet,et diligenseas reficiat,ab-
meticensis,etc., habent,scireulililerqumriquodinutUiter suntaMss.
tgnoratur: quamleetionemeligimus. - Mss.quatuor,ad mimi explendamnikeriam.
im DE LIBERO ARBITRIO, S. AUGUSTINI 1300
in islis autem janua ministerii ad reparandam corpo- Aut enim nondum ista queestioa divinorum Librorum
ris incorrupiionem. Nam boc quoque modo non di- catholicis tractatoribus pro merito suaeobscuritatis et
cuntnr isla peccala, nisi quia caro de propagine ve- perplexitatis evolula atque illustrata esl; aut si jam
niens peccatoris, venientibus ad se animis hanc igno- faclum est, nondum in manus noslras hujuscemodi
raniiam el difficultalcm facil; queeneque his, neque litterae pervenerunt. Tantum adsit fides nihil de sub-
Creatori lanquam culpanda tribuatur. Dedit eniin ille stantia Creatoris falsum indignumque senliendr. Ad
et facullatem bene operandi in laboriosis officiis, et illum enim tendimus itinere pietatis. Si ergo aliud de
viam fid.ci in oblivionis ceecilate; judicium illud vel illo senserimus quam est, intentio nostra non in beali-
maxime, quod anima omnis' et quaerendumesse con- tatem, sed in vanitatem nos ire compellel.De creatura
cedit quod inuliliter nescil, et perseveranter in offi- vero si quid aliter quam sese habet senserimus, dum-
eiosis lahoribus enilendum ad evincendam recte fa- modo non id pro cognito perceploque teneamus, nul-
ciendi difficullatem,el opem a Creatore implorandam, lum periculum est. Non enini ad creaturam jubemur
ut conanlem adjuvet; qui vel extrinsecus lege , vel in tendere ut effieiannir beati, sed ad ipsum Creatorem:
intimis cordis allocutioneconandum esse prcecepit, et de quo si aliud quam oportet ac sese res habet, nobis
praeparal civitatis bealissimcegloriam triumphantibus pcrsuadetur, perniciosissimo errore decipimur. Ad
de iilo qui primum hominem ad istam miseriam per- hocenim pergendo, quod aut non est, aul, si est,
duxit victum pessima suasione; quam miseriam isli non facit bealos, ad beafam vitam nullus perveiiire
suscipiunt ad eum vincendum optima fide. Non enim potest.
parvoegloriee miiitia est diabolum vincere eodemsus- 60. Sed ad conlemplandam veritalis eeternitatem,
cepto supplicio, quo se ille hominem victum per- ut ea perfrui eique inheerere valeamus, infirmitaii
duxisse gloriatur. Quisquis auiem hoc istius vitae nostreevia de temporalibus procurata est, ut quantum
captus amore neglexerit, nullo pacto juste flagitium ilineri sufficil ad teterna tendentium, preeterila et fu-
desertionis suae regis imperio deputabit: sed erit po- tura credamus. Quoe fidei disciplina, ut auctoritale
tius sub omnium Domino in ejus partibus ordinatus, preepolleat, divina misericordia gubernatur. Preesen-
cujus turpe stipendium ut castra sua desereret, ad- lia vero, quantumad creaturam pertinet, in corporis
amavit. ct animi mobilitate et mulabilitale, quasi trauseuntia
J8. Si autem alibi aniraeeconslitutaenon miltuntur senliunlur. In quibus quidquid non experimur, cogni-
a DominoDeo, sed sua sponte ad inliabitanda corpora lione qualicumque lenere non possumus. Queecumque
veniunt; facileestjam hoc videre, quidquid ignoran- ergo nobis de quibuscumque crealuris vel preeterila
tioe difficultatisque secutum fuerit earum propriam vel futura divina auctoritate credenda narrantur,
volunlalem, nullo modo Creatorem hinc esse culpan- quamvis parlim priusquam ea sentire potuerimus
dum : quandoquidem eliamsi eas ipse misisset, quibus praeterierint, partimnondum in noslros seiisus perve-
etiam in ipsa ignorantia et difficuliale liberam volun- nerinl; tamen quia plurimum valent ad roborandam
tatem petendi et queerendi et conandi non abslulit, spem nostram, et exhortandam dilectionem, duiii no-
dalurus pelentibus, demonstralurus queerentibus,pul- bis commendant per ordinalissimam seriem tempo-
sanlibus aperturus, omnino exlra culpam esset. Hanc rum quam non negligat liberalionem nostram Dens,
enim ignorantiameldifficultatem studiosis etbenevo- sine ulla dubitatione credenda sunt. Sed quisquis er-
lis evinccndam, ad coronam glorieevalere preestaret; rorpersonam sibi divinae auctoritatis assumit, ea
negligentibus autem et peccata sua de infirmitatede- maxime ratione refellitur, si aut aliquam vel mutabi-
fendere volenlibus, non ipsam ignorantiam difficulta- Iem speciem preeter creaturam Dei, aut aliquam mu-
temque pro crimine objiceret; sed quia in eis potius tabilem speciera in substaiitia Dei credere aul affir-
permanere, quam studio qucerendiatque discendi, et mare convinciltir, eamque subslantiam Dei vel plus
humilitate confitendi atque orandi, ad veritatem ac • vel minus quam Trinitatem esse contendit: cui Tri-
facililatem pervenire voluerunl, justo supplicio vin- nitati pie sobrieque intelligendoe omnis excubal vigi-
dicaret. lantia chrisliana, et omnis ejus provectus intenditur.
CAPUT XXI. — Error qua in re perniciosus. De cujus Trinilalis unitate el eequalilate, et singula-
59. Harum autem quatuor de anima senlentiarum, rum in ea personarum quadam proprielale, non hic
utrum de propagine veniant, an in singulis quibusque locus est disserendi. Nam commemorare qucedamde
nascentibus noveefiant,-an in corpora nascenlium Domino Deo auciore et formalore et ordinatore re-
jam alicubi cxislentes vel mittantur divinitus, vcl sua rum omnium, qucead saluberrimam fidempertineant,
spontelabantur, millamlemereaffirmareoportebit(a). et quibus lactens atque a terrenis in coelesiia sese
' »m&.,mdiciumUlud velmaxinw,quiaanimaomnis:quce atlollere incipiens, utililer adminiculeiurintentio, et
etiamerat lectioLov.mulatoquia in quod.AtEr. etMss.ha- faclu facillimum et a plerisque jam factilatum est:
bent, judicium illud.... quod anima, etc.; ubi forte U-
brarii seripseruntquodpro quo, siculieos passimfecisse perlractare autem jsi; m lotam, atque ita versare
observamus.
(a) EumlocurnAugustinusin Epistola163,n. 7, ad Hie- «impediretintenlionem meamqualuncadversuseos quan-
ronymum,recensethis verbis: « Egoquidemante aliquot «« lis poteramviribus agebam,qui naturammalisuo prin-
« amioscumlibrosquosdamscriberem de LiberoArbitrio, cipiopreeditamadversusDeumconanturinducere,id est
«qui in mullorunimanusexiemnt, el nunc habemur a « contra Maaicheeos. Karnde Priscilliamslisadhuc ninil
« plurimis,qualuoropiuionesde aniniEeincarnatione...ila «audieram...Ideoquintamopiniouemnonaddiui,quamin
i pulaviesse tractandas,ut quaslibetearumvcraessel,uon Gtua epistolainter caeterascommemorasti.»
hac ctura inchoatsevitee,si de ipsoDeo,qui unus laborum
qucestionem, ut perspicueeratiorii, quantum in
vila datur, omnis humana intelligenlia subjugetur, animaefiriis est, aliter quam dignuhiest opinalus, in
non modo eloquio, sed ne cogitatione quidem scopulos erroris irruerem.
vel cuiquam hominum, vel certe nobis satis expe- 62. Nec iste sermo ad id valuerit, ut quisquam nos
ditum et facile aggrediendum videri potest. Nunc prohibere arbitretur ut quoerantqui poluerint secun-
ergo tit quod insiituimus, quanlum adjuvamur, et dum Scripluras divinitus inspiralas, utrum anima de
quantum . sinimur peragamus : quaecumque nobis, anima propagelur, an suo cuique aniinanti singulaBin
quaiilum ad creaturam perlinet, vel narrantur pree- ipso fiant, an ad regendum animandumquecorpus
terila , vel preenuntiantiirfutura , quac ad Commen- divino nutu alicunde miltantur, vei propria voluntate
dandam valeant integram religionem, excitando nos se insinuenl; si vel alicujus expediendaenecessariae
ad siucerissimam dilectionem Dei et proximi, sine queesiionisralio flagital ista considerare atque discu-
dubitaiione credenda sunt: adversus incredulos au- tere, vel a rebus magis necessariis oliura ad haec
lem hactenus defendenda, ut vel mole auctoritalis quaerenda et disserendaconcedilur. Verum ad id po-
infidelilaseorum obteralur, vel eis ostendatur, quan- lius ista dixerim , ne quis in re lali vel temere suc-
tum polest, primo quam non sit stultum talia cre- censeat ei qui sueeopinioni humaniore forlasse dubi-
dere, deinde quam sit slultum talia non credere. tatione non cedit: aut etiam si quid hinc certi quis-
Verumtamenfalsam doclrinam non tam de praeleritis quam et liquidi comprehenderit, ideo putet alium
et fuluris, quam de praesentibusel maxime de in- spem perdidisse futurorum, quia preeterilaexorsanon
commutabilibusoportet refellere, et quantum datur, recolit.
perspicua ratione convincere. l CAPUT XXII.—Ignoranlia et difficultassi naluralis
01. Sane in serie temporalium inquisitioniprae- est homini , non propterea deesl unde laudetur
teritorum foiurorum exspectatio preeferenda est: Crealor.
quandoquidemetiam in divinis Libris ea qucepraeler- 65. Quoquomodoautemse istud habeat, siveomni-
ila narrantur, vel preefigurationemfuturorum , vel no omittendum , sive nunc differendumet aliascon-
polliciiaiionem, vel lesiilicationemproese gerunt. Et sidcrandum sit, prxsens tamen quoestionon impedi-
revera in iis etiain, quce ad hanc vitam pertinent, tur, quominus appareat integerrima et juslissima et
prosperis adversisque rebus, quid quisque fuerit non inconcussa alque incommutabilimajestate el subslan-
satis curat: in id vero quod futurum speratur, sese lia Creatoris, supplicia peccalorum suorum animas
ornniscurarum eestusagglomerat, Nescioquo quippe luere : quoe peccala, ut jam diu disseruimus, nou-
intimo naturalique sensu , ea quacnobis acciderunt, nisi proprisevoluntali earum tribuenda sunl, nec ulla
quoniam Iransacta sunl, sic habentur ad momentum ulterior' peccalorum causa quoerenda.
felicilalis ct miseriae, quasi nunquam accidissent. 64. Ignorantia vero et difficullas si naturalis est,
Quid igitur mihi obest, si esse quando coeperim ne- inde incipit anima proficere, et ad cognilionem et
scio, cum esse me noverim, nec futurum esse despe- requiem, donec in ea perficiatur vita beata, promo-
rem ? Non enim in preeterita me attendo, ut tanquam veri. Quem profectum in studiis optimis atque pie-
errorem perniciosissimumverear, si aliter de iissen- tale , quorum facultas ei non negata est, si propria
sero quam fuerunt: sed in id quod fulurus sum, cur- voluntate neglexerit, jusle in graviorem, queejam
sum dirigo duce misericordia Conditoris mei. De hoc pcenalis est, ignorantiam difficuliatemquepraecipi-
igitur quod futurus sum, et de illo apud quem futurus tatur, decentissimoet convenientissimorerum mode-
sutn, si aliter quam veritas sese habet credidero aut ramine in inlerioribus ordinata 2.Non enim quod na- ,
sensero, velicmenter cavendus est error; ne mihi luraliter nescit et naturaliter non potest, hoc animee
aut necessaria non praeparem, aiil ad eum ipsum depulatur in realum; sed quod scire non sluduit,
finem proposilimei, dum aliud pro aliomihi videlur, et quod dignam facililalicomparandaead recle facien-
pervenire non possim. Quamobrem, sicut ad compa- dum operam non dedit. Loqui enim non nosse al-
randam vesleni nihil mihi obesset, si praeterilaebie- que non posse , infanti nalurale est: queeignoranlia
mis oblitus essern , obesset autem si futurum frigus difficultasque sermonis non modo inculpabilis sub
imminerenon crederem: ita nihil oberil animaemeae, grammalicorum legibus, sed etiam humanis affecli-
si oblila esl quid forle pertulerit, si modo diligenter bus blandael grala est; non enim ullo vitio illam fa-
adverlat et teneat quo se deinceps parare rhoneatur. cultalem comparare neglexit, aut ullo vitio cjuam
Etsicut, verbi gratia, Romam naviganti nihil noce- compararal amisit. Ilaque, si nobis in eloquentia esset
ret si excidisset animo, a quo littore navem solve- beatitudo constitula, alque ila crimini duccrelur cum
rit, dum lamen ab eo loco ubi esset non ignoraret peccalur in linguaesonis, quemadmodumcum pec-
quo proram dirigeret; nihil aulem prodesset memi- calur in actibusvilae;nullus ulique arguereturinfantiae,
nisse littoris unde iler exorsus sit, si de Romano quod ab ea esset exorsus ad consequendameloquen-
porlufalsum aliquidexistimans, in saxa incidisset:ita tiam : sed plane mcrito damnaretur, si sucevoiunta-
neque si non lenuero initium temporis vitaemeae, 1 Edd.AtLov.habet, necntiainte-'
quidquam mihi oberil scienli quo fine requicscam; ri°r-itaMss.etantiquiores , . j . ordi"
nec prodessel aliquid illa sive memoriasive conje- ordmanle. A tMss. ^
in
2Edili, inferioriDus quuideam,
4Bad.Er.etMSS. septein: sanein mkefiatemporalium. nata.
1303 DE LIBERO ARBITRIO,S. AUGUSTINI im
lis perversitate vel ad eam recidissel, vel in ea re- lis ejus qui nihil merueril. Non enim metuendumest
mansisset. Sic eliam nunc , si ignorantia veri el dif- ne vita esse potuerit media quaedaminler recle fa-
ficultas recti naturalis est liomini, unde incipiat in ctum atque peccalum, et sententiajudicis mcdia esse
sapienlicequietisque beatitudinem surgere, nullus non possit inter praemiumatque supplieium.
hanc ex initionalurali recte arguit : sed si proficere 67. Quo loco etiam illud perscrutari homines so-
noluerit, aut a profectu rctrorsum relabi voluerit, lent, sacramentumbaptismiChristi quid parvulispro-
jure meritoquepoenasluet. sit, cum eo acceptoplerumque moriuntur, priusquam
65. Creator vero ejus ubique laudalur, vel quod ex eo quidquamcognoscerepotuerint. Qua in re satis
eam ab ipsis exordiis ad summiboni capacitatem in- pie recteque credilur, prodesse parvulo eorum fidem
choaverit, vel quod ejus profeclumadjuvet, vel quod a quibus consecrandusofferlur. Et hoc Ecclesieecoin-
impleat proficientem alque perficiat, vel quod pec- mendat saluberrima auctoritas, ul ex eo quisque sen-
cantem, id est aut ab initiis suis sese ad perfeclionem tiat quid sibi prosit fidessua, quando in aliorum quo-
attollere recusanlem, aut jam ex profeclualiquo rela- que beneficium,qui propriam nondum habenl, potest
bentem, justissima damnatione pro meritis ordinat. aliena commodari. Quid enim filio vidueeprofuil fides
Non enim propterea malam creavit, quia nondum sua, quam ulique mortuus non habebat; cui tamen
tanta est, quanta ul proficiendoesse posset accepit; profuit malris ut resurgeret? (LMC.VII, 12-15.) Quanto
cum ejus exordioperfectionesomnes corporumlonge ergo potius fides aliena potest consulereparvulo, cui
inferiores sint, quas lamen in suo genere laudabiles sua perfidia non potestimputari?
essejudical, quisquisde rebus sanissimejudical. Quod 68. Decruciatibusautem corporis, quibusaffligun-
ergo ignorat quid sibi agendum sit, ex eo est quod lur parvuli, quorumper oetalemnulla peccata sunt, si
nondum accepit : sed hoc quoquc accipiet, si hoc animaequibus animantur, non prius quam ipsi homi-
quod accepit, bene usa fueril. Accepilautem ut pie et nes esse cceperunt, major querela et quasi misericors
diligenter quaerat, si volet. Et quod agnoscensquid deponisolet, cum dicitur : Quid mali fecerunt ut ista
sibi agcndum sit, non continuo valet implere, hoc palerentur? Quasi possit esse innocentiaemerilum,
quoque nondum accepit : praccessit enim queedam aiilequamquisque aliquid nocere possit. Cum autem
pars ejus sublimiorad senliendum quod recte faciat boni aliquidoperatttr Deusin emendationemajorum,
bonum : sed quaedamtardior atque carnalis 11011 con- ciun parvulorumsuorum qui eis chari sunt, dolori-
sequenter in sententiam ducitur; ut ex ipsa difficul- bus ac morlibus flagellantur; cur ista non fiant,
tateadmoneatur eumdem implorare adjutorem perfe- quandocum transierinl, pro non factis crunt, in qui-
ctionis suoe,queminchoationisscntit auctorem; ut ex bus facla sunt: propter quos autem facta sunt, aut
hoc ei fiat charior, dum non suis viribus, sed cujus meliores erunt, si temporalibus incommodisemen-
bonilate hahet ut sil, ejus misericordia sublevaturut daii, rectius elegerint vivere; aut excusalionem in
beata sit. Quantoautemcharior iili cst a quo est, tanto fuluri judicii supplicio non habebuiit, si vilce bujus
in eo firmius acquiescit, et tanto uberius eclernitale angoribus ad ceternamvitam desiderium convertere
ejus perfruitur. Si enim arboris novellumet rudevir- noluerint? Quisautem novit quid parvulis, de quorum
gultum nullo modo recte sterile dicimus, quamvis cruciatibusduritia majorum contunditur, aut cxerce-
aliquot oestalessine fructibus trajiciat, donec oppor- tur fides, aut misericordiaprobaiur; quis ergo novit
tuno tempore expromal feracitalem suam; cur non quid ipsis parvulis in secreio judiciorum suorum bo-
auctor animoedebita pielale laudetur, si ei tale tri- neecompensationisreservet Deus, qui quanquam nihil
buit exordium, ut studendoac proficiendo ad frugera recte fecerint, tamen nec peccantes aliquid ista per-
sapientioejustitiaequeperveniat, tantumque illi prae- pessi sunt? Non enim frustra eiiam infantes illos, qui
slitit dignitatis, ul in ejus eliam polestate poneret, si cum Dominus Jesus Christus necandus ab Herode
vellet ad beatitudinem lendere? quaereretur, occisi sunt (Matth. n, 16), in honorem
CAPUTXXIII. —De parvulorummorte el cruciatibus martyrum receptos commendatEcclesia(a).
corporis quibus affligunturiniqua est imperitorum £ 69. Quanquamisli calumniosi, et talium quoessio-
quereta.Dolor quid sit. ntim non sludiosissimiexaminatores,sed Ioquacis.sbni
66. Huic autem disputationi objici ab imperitis so- ventilatores, etiam de pecorum doloribuset laboribus
Iet qucedamcalumniade mortibus parvulorum, et de solent minus eruditorum sollicitare fidem, cum di-
quibusdam cruciatibus corporis, quibus eos saepevi- cunt: Quid eliam pecora vel meruerunt mali, ut
demus affligi.Dicuntenim : Quid opus erat ut nasce- tanta paliantur incommoda, vel sperant boni, quia
retur, qui anlequam iniret ullum vitaemeritum, ex- tantis exercentur incommodis? Sed heec dicunt vel
cessit e vita? autqualis in futuro judicio depulabitur, sentiunt, quia iniquissime de rehus existimanl, qui
cui neque inler justos locus est, quoniam nihil reelc cum summum bonum quod et quantum sit aspicere
fecit; neque inler malos, quoniam nihil peccavit? nequeant, talia volunt esse omnia, qualepulanl esse
Quibus respondetur : ad universilalis eomplexum, et summum bonum : praeter enim summa corpora quee
totius crealurae vel per locos vel per tempora ordi- coelestiasunt, minusquecorruptioni subjaeent, snm-
natissimamconnexionem,non posse superfluocreari mum bonum cogitare non possunt; ideoque inordi-
qualemcumque hominem, ubi folium arboris nullum
superfluocreatur; sed sane superfluoquaeride meri- (a)vid.Epist.168,ad Hieron.,n. 18.
'
1505 LIBER TERTIUS. ISfHJ
nalissime flagitant, ul nee raortem nec ullam corru- cum jam posset, nisi negligerel, habere sapienliam,
ptionem patiantur corpora bestiarum, quasi non sint ut viliosae stultilioe sit volunlas rea. Non enim quis-
mortalia, cum sint infima; aut ideo mala sint, quia quam itadesipit, ut stultum appellet infantem, quain-
sunl ccelestiameliora. Doloraulem quem besticesen- vis sit absurdior si velit appellare sapienlem. Ul ergo
tiunt, animarum etiam bestialium vim quamdam in infans ttec stultus nec sapiens dici poiest, quamvis
suo genere mirabilem laudabilemque commendat. jam homo sit;'ex quo apparet naturam Iiominisreci-
Hoc ipso enim satis apparel in regendis animandisque pere aliquid medium, quod neque stullitiam, neque
suis corporibus, quam sint appetentes unilatis. Quid sapienliam recle vocaveris : iia eliam si quisquam lalL
est enim aliud dolor, nisi quidam sensus divisionis affeciione animalus esset, qualem habent illi qui parr
vel corruplionis impatiens? Unde luce clarius appa- negligentiamsapienliacarent, nemo eum stultum ra-
rei quam sit illa anima in sui corporis universitate cle diceret quem uon vilio, sed natura lalem videretu.-
avida unilalis et tenax, quee nec libenter, nec indif- Est enim stultilia, rerum appelendarumet vitandarumj
ferenier, sed potius renitenter et reluctanter inlendi- non quoelibet, sed vitiosa ignorantia. Unde neque ani*-
tur in eam passionem corporis sui, qua ejus unitalem mal irraiionale stuitum dicimus, quia non accepit u£
aique integritatem Iabefactari moleste accipil. Non sapiens esse posset. Appellamuslamen plerumque ex
ergo appareret quantus inferioribus crealuris anima- similitudine aliquid non proprie. Nam et coecilascun»
libus esset appetitus unitatis, nisi dolore bestiarum. maximum vitium sit.oculorum, non tamen in catults
Quodsi non appareret, minus quam opus esset admo- nascenlibusviiium esl, ncc proprie ceecitasdici polest.
neremur ab illa summa et sublimi et ineffabiliunitate 72. Si ergo ita factus est homo, utquamvis sapiens
Crealorisesse omnia ista consliluta. nondum esset, preeceptum tamen posset accipere,
70. Et revera si pie ac diligenter attendas, omnis cui uliqiie obtemperare deberet; nec illud jam mi-
crcatura; species et niolus qui in animi humam consi- rum esl, quod seduci potuit ; nec illud injusltH»,
deralionem cadit, eruditionem noslram loquitur, di- quod proecepto non obiemperans poenas Iuit; nec
versis motibus et affeclionibus, quasi quadam va- Creator ejus nur-.iorviiiorum est, quia nonhabere sa-
rietate linguarum, undique clamans atque increpans pientiam, nondum erat vilium hominis, si nondum ut
cognoscendumesse Creatorem. Nulla enim res est habere posset, acceperat. Sed tamen habebat aliquid
earum quce nee dolorem nec voluplatem sentiunl, quo si bene uli vellet, adid quod non habebat ascen-
quee non aliqua unitate deeus proprii generis asse- deret. Aliud est enim esserationalem, aliud esse sa*
quatur, vel omnino naturae suaequalemcumque sta- pientem. Ratione fit quisquepreeceplicapax, cui fidenj
bilitatem. Nulla item res est earum quee vel doloris debel, ut quod preecipitur,faciat. Sicut autem natura
molestias, vel blandilias senliunt voluplatis, quaenon rationis preeceptumcapit, sic praeceptiobservatio sa-
eo ipso quo dolorem fugit, voluptatemque appetit, di- pientiam. Qnodest autem nalura ad capiendum psee-
remplionem se fugere, unitalemque appetere, falea- ceptum , hoc est volunlas ad observandum. Et sicut
tur. Inque ipsis rationalibus animis omnis appelitus rationalis nalura lanquam meritum esl preecepliacci.-
cognitionisqua illa natura loetatur, et ad unitatem re- piendi, sic praeceptiobservatiomerilum eslaccipiendee
fert omne quod percipit, et in errore nihil fugitaliud sapienlioe.Ex quo autem incipit homoproeceptiesseca-
quam incomprehensibiliambiguitate confundi. Onme pax, ex illo incipitposse peccare. Duobusautem modis;
autem ambiguumunde molestumest, nisi quia certam peccat anlequam fiat sapiens; siautsenonaccommo-
non habet unitatem?Ex quoapparet omnia, sive cum det ad accipiendumproeceptum,aul cum acceperit nom
offenduntvel offendunlur, sive cum delectant vel de- observcl. Sapiensautem.peccat,si se averterit a sapien-
lectantur, unilalem insinuare atque preedicareCrea- tia. Sicut enim preeceptumnonesl ab illo cui preecipi-
loris. Si autem ignorantia et difficultas,a quibusistam tur, sed ab illo qui praecipit; sicel sapienlia non cst ab>
vitam necesseest incipere, non sunl aiiimisnalurales; illo qui illuminatur, sed ab illo qui illuminat. Quidergo»
restat ut aut officiosuscepteesint, aut irrogatoesup-. est unde non laudandus sil hominis Creator? Boniim.
plieio. De quibus jam satis esse arbitror dispu- est enim aliquod homo, et melius quam pecus, ex eO)
taltim. quod proecepticapax. Et hoc melius, cum preeceplumi
CAPUTXXIV.— Primns homonon insipienscrealus jam cepit. Rursus, hoc melius, cum proeceptoparuit. i
esl, sed sapienlimcapax. Slultitia quid. El his omnibus melius, cumeeterno lumine sapienlieo:,*.
'
71. Quapropleripse primus homo qualis factus sit, beatus est. Peccatum autem malum est in negligen-
magisquoerendumest, quamquomodoejus posteritas tia velad capiendumprceceplum,'velad observandtim,
propagatasit. Multumenim sibi videnluracule propo- vel ad custodiendam contemplalionem sapientiee.Ex
nere quaeslionem qui dicunl : Si sapiens factus est quo inlelligitur, etiamsi sapiens primus homo factus
primus homo, cur seductus est ? si autem stultus fa- est ', poluisse tamen seduci. Quod peccatum cunii
clus est, quomodonon est Deus auctor vitiorum, eum esset in libero arbitrio, jusla, divina lege, poenacon-
sit stullilia maximumvilium? Quasi vero natura hu- secula est 2. Ila dicit etiam apostolusPaulus : Dicen-
mana preeler sluliitiamet sapientiam nullam mediam 1 Lov.,factusesset.SedmeliusBad.Er. etplerique Mss.,
recipiat affeclionem,qucenec stultitia, nec sapientia factus— est : ex iisRegiusCodexpost seduei,addit, et pec-
dici possit. Tunc cnim homo incipit aut stullus esse care. Er., factusest, potuittamen.Er. Guill.in margine
aut sapiens, ut alterum horum necessario appelletur, fert, factusesset,ulLov., et, peccare,pro, seduci. M.
2 PluresMss. Justam divinalegepwnamconseeulum ett.
1307 DE LIBERO ARBITRIO, S. -AUGUSTINI,LIBER TERTIUS. 1308
tesse esse sapientes,stulti facli sunt. Superbia enim 75. Queeriautem hoc loco potest, si homini prae-
averlit a sapientia : aversionem aulem stultitia conse- sto fuerunt ex ulraque parie visa, untimex praecepto
quitur. Stultitia quippecsecitasquoedamesl,sicut idem Dei, alterum ex suggeslioneserpentis ; unde ipsi dia-
dicil : Et obscuratumest insipienscor eorum( Rom.i, bolo suggesium sit appetendscimpietatis consilium,
22,21).Unde autem heecobscuratio,nisiex aversionea quo de sublimibus sedibus laberetur. Si enim nullo
lumiuesapienliee? undeautem hoecaversio, nisi dum viso langeretur, non eligeret facere quod fecit: nam
ille cui bonum esl Deus, sibi ipse vult esse bonum si non ei aliquid venisset in meiilem, nullo modo in-
suum, siculi sibi est Deus? Itaque, Ad meipsum, intenlionem cOnvertisselih nefas. Unde igilur venil ih
qtiil, conlurbala esl anima mea(Psal. XLI, 7 ) : et, menlem, quidquid iliud est quod venit in mentem,
Gustale, el eritis sicut dii (Gen. m, 5). ul ea molirelur quibus ex bono angelo diabolusfierel?
73. Turbal aulem considerantes, quodiiaquaerunt: Qui enim vult, profeclo aliquid vult: quod nisi aut
Slulliliane primus homo recessila Deo? an recedendo extrinsecus per sensum corporis adinonealur, aut
stultus factusest? Quia si responderis cum slullilia oceultis modis in nienlem venial, velle hon potesl.
recessisse a sapientia, videbitur slultus fuisse ante- Discernenda igilur sunt genera visorum, quortim
quam recederet a sapienlia, ul stultitia illi causaesset unum est quod proficiscitur a volunlate suadentis,
recedendi. Ilem si responderis eura recedendo stul- quale illud est diaboli, cui homo consentiendo pec-
>tumesse faclum, quserunt utrum stulte, an sapienter cavit; altefum a subjacenlibus rebus vel intentioni
fecerit quod recessit. Si enim sapienter fecit, recte animi, vel sensibus corporis. Inlenlioni animi subja-
fecit, nihilque peccavit: si stulte, jam eral, inquiunt, cel, excCptamcommuiabiliiateTrinitatis, quaequidem
in eo stultifia, qua factumest ut recederel. Nonenim non subjacet, sed eminet polius ; snbjacet ergo inten-
stulte aliquid sine stullitia facere poterat. Ex quo tioni anitni prius ipse animus, unde nos eliam vivere
apparet esse quiddam medium, quo ad stultitiam a sentimus: deinde corpus quod adminislral; unde ad
sapienlia transitur, quod ncque stulie, neque sapien- quodlibel operandum, membrum quod opus esl, cum
ter factum dici potest, quod ab hominibusin hacvila opus est movel. Subjacent auieni sensibus corporis
iconslitulis non nisi ex contrario datur intelligi. Sieut queecumquecorporea.
'enira nulliis mortalium fit sapiens, nisi ab stultilia in 76. Ut antem in contemplatione summeesapienliee
•sapienliamtranseal; ipseaulem transitussi slulte fit, (quou ulique animus non est; nam incommutabilis
wonulique bene fit, quod dementissimumest dicere; est), etiam seipsum, qui est commutabilis,animus in-
ssi aulem sapienter fit, jam erat sapientia in homine tuealur, et sibi ipse quodammbdoveniat in mentem,
ântequam transisset ad sapientiam, quod nihilomi- non fit nisi differentia qua non est quod Deus, et la-
tnus absurdum est; ex quo inlelligitur esse medium, men aiiqiiidest quodpossit placere post Deum.Melior
quod neutrum dici possit: ila et ex arce sapientiae, est autem cnm obiiviscitur sui pree eharitaie incom-
ulad slullitiam primus homo transiret, nec slultus, mutabilis Dei, vel seipsum penitus in illius compara-
nec sapiens transilus ille fuit. Velut in somno et vi- tione conlemnit. Si autem tanquam obvius placet si-
giliis, neque id estdormire quod obdormiscere,neque bi ad perveise imitandumDeum, ul polestale sua frui
id esl vigilare quod expergisci, sed trausitus quidam velit, lanto fit minor, quanlo se cupit esse majorem.
ex altero in allerum. Verum hoc interest, quod sine Et hoc esl, Iniliuni omnis peccali superbia; el, In-
voluntale plerumque ista fiunl : illa autem nunquam ilium superbimhominisapostularea Deo ( Eccli. x, 15,
nisi per voluntatem ; unde justissimce relril utioncs 14). Superbiaeaulem diaboli accessit malevolenlissi-
consequuniur. ma invidia-,ut hanc superbiam homini persuaderct,
CAPUT XXV. — Quibusvisistangilur ralionalis nalu- per quam sentiebat se esse damnatum. Unde factum
ra cum inlentionemad malumconverlil. est ut pcena hominem susciperet emendaioria potius
74. Sed quia voluntatem non allicit ad faciendum quam inlerfectoria, ut cui se diabolusad imitalionem
quodlibet, nisi aliquod visum; qtiid au!em quisque vel superbise preebuerat, ei se Dominus ad imitalionem
sumat vel respuat, esl in polestalc, scd quo viso tan- Iiumilitalispreeberet,per quem nobisreterna vita pro-
gatur, nulla polestas esl : fatendum esl et ex supe- millitur : ut praerogalonobis Chrisli sanguine, post
rioribus et ex inferioribusvisis animum langi ut ratio- labores miseriasque ineffabilestanla eharilate Iibera-
nalis subslantia ex uiroque sumat quod voluerit, etex lori nostro adhsereamus, el tanta ejus in eum clarita-
merito sumendi vel miseria vcl bealitas subsequatur. le rapiamur, ul nulla nos visa ex inferioribusa con-
Velut in paradisovisum ex superioribus, praeceplum spectusuperiore delorqueant; quanquamet si aliquid
Dei; visum ex inferioribus,suggestioserpentis. Nam huic intentioni nostree suggereretur ab appeiitu infe-
neque quid sibiproeciperetura Domino,neque quid a riorum, sempiterna nos diabolidamnaliocruciatus-
serpenlesuggererelur,fuilin hominis poteslate.Quam que revocarent.
sit autcm liberumet ab omnibus difficullatisvinculis 77. Tanta est aulem pulchriludojuslitiee, tantaju-
expedilum, in ipsa sapienlieesanilale conslitnlo, non cunditas lucis eetemae, lioc est incommutabilisveri-
t cedere visis inferioris illecebree,vel hinc intelligipot- tatis atque sapientiae. ut etiamsi non liceret amplius
<est, quod etiam slulli ea superant ad sapientiam, in ea manere quam unius diei mora, propter hoe so-
i transituri, eliam cum molestia carendi perniciosarum lum innumerabilcs anui hujus vitee pleni deiiciisct
• consueludinumpestilentiosadulcedine. circumfJLuenliatemporalium bonorum recte merito-
4509 DE MORIBUSECCL. CATHOLIC/E,S. AUGUSTM LIBER PRIMUS. 1310
que conlemherentur. Non enim falso aut parvo affe- aliquid preetermisissequod ex noslra respoiisione,
cludictum est : Quoniammetioresl diesunus in alriis quantum Doininuspronberedignalusest, luis inter-rd-
luis super mitlia(Psal. LXXXIII,11). Quanquamet gationibusdesit : quanquam et si tibi aliquid occurrif,
alio sensu possitintelligi, ut millia dierum in lempo- modus libri nos jam finem facere, et ab iiae dispula-
ris mutabililate intelligantur; unittsaiiteni dieinomi- tione requiescere aliquandoeompellit.
ne incOmmulabilitascelernilatis vocetur. Nesciome
ADHOHIITIO
DE DUOBUS SEQUENTIBUS LIBRIS (1).
1
Subsequunlur de MoribusCatholicaeEcclesiaeet de MoribusManicheeorumlibri duo, quos tamelsi Augusti-
nus in libro primo Retractationum, caHerisRomoea se paulo post baplismum suum elaboralis praemitlal,ho'<r
tamen ordine edilos ftiisse nonnemofortasse refragelur : primum quia in libri primi exordio commemoratse"
in aliis libris satis egisse quemadmodum impiis imperilisqueManicheeorumadversus VetusTestamenlum in-
vectionibusoccurrere liceret. Huc vero spectat proemissumopus de Genesi contra Manicheeos,quod videlicet
opus apertissimeconlra eosdem lieerelicosab ipso primumedimm fuilpost ejus reditum in Africam, uti in Ii-
bro primo Retractationuin,capite decimosignificat: deinde sub finemIibri secundi sic ipse loquitur, videri ut;
possit ab Romaiia urbe jam lum abfuisse; deniqtte in ejusdem libri capite duodecimo qnidpiam a se nuper'
apud Carlhaginem auditumrefert. Verum heecnon elficieut ut dubia sit fides Augustini dicenlis se jam ba-
ptizatum, cumRomoeesset, sequentes libros scripsisse, adeoque sub (inemanni Cliristi 587, quc ad illam ur-
bem se recepit, aut cerle iniiio anni inscquenlis, cujtis magnam partem ibi cst commoralus. Ista vero hoe"
paclo coiiciliari possunl, ut eorum librorum scriptio Uomoefacta dicatur, publicalio vel perfectio in aliquocL
lempus dilata. Quidquidea de re sit, ad horum librorum intelligeuliamjuvabil Manichaeorumerrores ex pree-
missis didicisse.
In libro primo de MoribusCatholiceeEcclesieedicturus Augustinus,statuit summum bonum, quo mores nt>-
stros referri oportel, nnn aliud esse praeter Deum.Ad ipsum porro stimtnoamore contendenduinesse, uti iif
catholica EcclesiaTeslamenti Veteris eequeacNoviaucioritaledocelur. Perstringit deinde officiacharitalis in
proximum: ac postreniorefert exempla continenlieeel morum vere christianorum, quoein calholicaeEcclesiee
alumniseluxerunt.
In secundo quem de ManichaeorumMoribus inscripsit, refellit in primis horum beereticorumerrorem de
mali origine et naiura. Tum excutit tria illa oris, manuum, et sinus, ut appellabant signacula,quibus impios
mores suos obvelabant.Snperstiiiosameorumdemabslincntiam redarguil. Tandemquedeprehensaqueedamin
iis flagitiacomniemorat.
Vide librum 1, cap. 7, Retractationum, col. 591, a verbis, Jarn baptizatus, n. 1, usque ad
col. 594>,n. 6, verbis, Opinor egissc nos. M.
(i) Anlehosceduoslibrosveniuntin edilioneBenedictinalibri duo de GenesicontraManichseos, quos in tomumSi-
ubi de Scripluraagitur,transferendosduximus. M.
Principio moresillosquibusin Ecclesiasanctevivitur,ad summumhominisbonum,hocest :Deunj'«

conslituitAugustmus
relerri oporlere.'rum summoin eum amore conlendeudum,idquedogmaesse in catholicaEcclesiaulriusqueTesta-
mentiauctontalecoiifirmalum. Quatuorvirtules ex varioquodamamorisDei affectudictas oslendit. Agilde officils
ciiariiatisergaproximum;acreieri demumexemplacontinentiee et morumvere christianorum,qucein Ecclesiae
catholicaa
alumniseluxerunt.
CAPUT PRIMUM.— Quomododetecturussil fucos dum Manicheeoruminvectionibus, quibus in Legem,

Manichworum.Duo quibusfallunl Manichmi. quod Yetus Teslamentumvocatur, imperite atque im-
1. in aliis libris saiis opinor egisse nos quemadmo- pie feruntur, seseque inter imperitorum plausus,
(a)scripti versusinitiumannicliristi388, vulgatifbrle inani jaciatione veiililant, possimnsoccurrere : quod
anno589. breviter etiam hic eommemorari a me potest. Qais
1511 DE MORIBUSECCLESLE CATHOLICE, S. AUGUSTlNl 1512
enim mediocriter sanus non facile inlclligal, Scriptu- veluli ramis bumaniialis opacata inducat auctoritas.
rarum expositionem ab iis petendam esse, qui earum Sed quoniam cum iis nobis res est, qui omnia contra
doctores se esse profilentur; fierique posse , imo id ordinem et senliunt, et loquunlur, etgerunt, nihil-
semper accidere, ut mulla indociis videanlur ab- que aliud maxime dicunt, nisi ralionem prius esse
surda, quae cum a doclioribus exponuntur , eo latt- reddendam , morem illis geram; quod fateor in dis-
danda videantur, et eo accipianlur aperta dulcius, putando vitiosum esse, suscipiam. Deiectatenim me
quo clausa difficilius aperiebanlur ? Hoc fere in san- imilari, quantum valeo, mansuetudinemDominiraei
ctis Veteris Testamenli libris evenil, si modo ille qui JesuChrisii, qui eliam ipsius mortis malo, quo nos
eis offendilur, doclorem potius corum pium, quam exuere vellei, indutus cst.
impium laceratorem requiral, priusque sludio quoe- CAPUTIII. — Beatus qui eo fruitur quod hominis
renlis, quam temeritate reprehendentis inibuatur. optimumcsl. Hominisoptimumquid. Dum condilio~
Nec, siea discere cupiens, in aliquos forte inciderit nes summiboni: 1" ul nihil eo melius si(;2' ul tale
vel episcopos vel presbyteros, vel cujuscemodi Ec- sil, quod non amillal invitus.
clesiae catholicae anlistites et ministros, qui aut pas- 4. Ralione igilur queeramusquemadmodumsit lio-
sim caveant nudare mysleria, aut contenti simplici mini vivendum. Beale cerle omnes vivere volumus ;
flde, alliora cognoscere non curarint, desperel ibi neque quisquam est in hominum genere, qui non
scientiam esse veritatis, ubi neque omnes a quibus huic senlentioe, anlequam plene sit emissa, consen-
queerilur docere possunl, neque omnes qui quoerunt tial. Beatus aulem, quantum exislimo, neque ille dici
discere digni sunt. Et diligenlia igitur et pielas adhi- potest, qui non habel quod amat, qualecumque
benda est: allero fiet ut scientes inveniamus; altero, sit; neque qui habet quod amat, si noxiumsit; ncque
ut scire mereamur. qui non amat quod habet, eliamsi oplimum sit. Nam
2. Sed quoniam duaemaxime sunt illecebraeMani- et qui appelit quod adipisci non potest, crucialur; et
cheeorum, quibus decipiuntur incauli, ut eos velint qui adeptus est quod appelendum non est, fallitur;
habere doclores; una, cum Scripturas reprehendunt, et qui non appetit quod adipiscendum esset, aegrotai.
vel quas male inlelligunt vel quas male intelligi vo- Nihil autem istorum animo conlingit sine miseria;,
lunt; altera , cum vilee castoeet memorabilis conti- nec miseria et bealitudo in homine uno simul habi-
nenliee imaginem proeferunt: hic liber congruentem lare consueverunt: nullus igitur illorum bealus est.
calholicae disciplinae senlentiam nostram de vita et Quartum restat, ut video, ubi beata vita inveniri
rnoribus conlinebit, in quo fortasse inlelligelur et queat; cum id quod est hominis oplimum,elamalur,
quam sit facile simulare, et quam difficile habere et habetur. Quid enim est aliud quod dicinius frui,
virlulem. Eum sarie modum tenebo, sipotero, ut nisi praestohabere quod diligis? Neque quisquambea-
neque in illorum morbos, qui mibi sunt nolissimi, lus est, qui non fruitur eo quod est hominis opti-
tam graviter invehar , quam illi in ea quoeignorant; mum; nec quisquam, qui eo fruilur, non est heatus.
sanari enim eos potius, si fieri potesl, quam op- Proestoergo esse nobis debel oplimum nostrum, sii
pugnari volo. El ea de Seripluris assumam testimo- beate vivere cogitamus.
nia, quibus eos necesse sil credere, de Novoscilicet 5. Sequitur ul quceramusquid sit hominis opti-
Teslamenlo, de quo lamen nihil proferam eorurn qucc mum, quod profecto deterius esse quam ipse homo
solent immissa esse dicere, cum magnis angustiis non polcsi. Quisquis enim quod seipso esl deterius,
coarclantur; sed ea dicam , queeet approbare et lau- sequilur, fil et ipse deterior. Oporlet auiem omnem
dare coguntur. Nec omnino ullam relinquam lestem hominem id quod oplimum est sequi. Non est igilur
senlenliam productam de apostolica disciplina, cui liomine deterius bominis optimum. Forlasse tale ali-
non de Veteri Testamento similem comparem; ut si quid erit, quale ipse homo est? Ita sit sane, si nihil
evigilare landem, deposita perlinacia somniorumsuo- est hominc melius, quo perfrui possit. Si autem in-
rum, et in christianaefidei lucem aspirare voluerint, venimus aliquid quod el homine sit excellenlius, et-
animadverlanl et quam non sit christiana vita quam preesto esse amanti sese homini possit; quis dubita-
ostentant, et quam sit Christi Scriptura quam laverit homini ad id nitendum esse ut bealus sit, quodj
cerant. eo ipso qui nilitur, manifeslum est esse praestan-
CAPUT II. — Ralionibusprius agil, obsequensvitiosm tius? Nam si id esl beatum esse, ad lale bonum per--^
| Manichmorumconsueludini. venisse quo amplius non potest, id est autem quod'
3. Unde igitur exordiar? ab auclorilate, an a ra- dicimus opiimum; quo tandem paclo potesl in ea de-
tione? Nalursequidem ordo ita se habet, ut cum ali- finilione includi, qui ad summum bonum suumv
quid discimus, rationem preecedat auctoritas. Nam nondum pervenerit? aut quomodo summum est, si
infirma ralio videri polest, quaecum reddita fuerit, est aliquid melius quo pervenire possimus? Hoc igi- ,
aucloritatem postea, per quamfirmelur, assumit. Sed tur si est, tale esse debet quod non amittat invitus.
quia caligantes hominum mentes consuetudinelene- Quippe nemo potest confidere de tali bono, quodi
brarum, quibus in nocte peccatorum vitiorumque sibi eripi posse senlit, eliamsi retinere id ample-
velantur, perspicuitali sinceritalique rationis aspe- ctique voluerit. Quisquis aulem de bono quo fruitur
ctum idoneum intendere nequeunt; saluberrimecom- non confidit, in lanlo limore amittendi beatus esse,'
paratura est, utin lucem veritalis aciem titubantem quipotest?
«15 LIBER PRIMUS. 1514
CAPUT IV. — ffomo quid. hominis bonum jure meritoque nominandum est.
6. Queeramusigitur quid sit homine melius. Quod 8. Aut si corpus est homo, quin hominis optimum
profecto invenire difficile est, nisi prius considerato anima ipsa sit, recusare non possum. Sed cerle cum
atque discusso quid sit ipse homo. Nec nunc defini- de moribus agitur, cum queerimusquinam vitaemodus
tionem hominis a me postulandam puto. Uludest lenendus sit ut beatiludinem possimus adipisci, non
magis quod mihi hoe loco quoerendumvidetur, cum corpori proecepta dantur, non corporis investiganda
inler omnes pene constel, aut certe, id quod satis est, est disciplina. Postremo bonos mores ea noslra pars
inter me atquc illos cum quibus nunc agitur hoc con- actura est, quee inquirit, !et discit; ethaecanimee
veniat, ex anima et corpore nos esse composilos, sunt propria : non igitur de corpore, cum de virtute
quid est ipse homo, utrumque horum qucenominavi, oblinenda satagimus, qucestioesl. Quod si est conse-
an corpus tanlummodo, an tantummodo anima. quens, sicuti est, ut ipstimcorpus cum ab anima re-
Quanquam enim duo sinl, anima et corpus, et neu- gitur, quoe virtutis compos cst, multo el melius re-
trum vocarelur homo, si non esset alterum (nam gatur et honestius, coque opiimc scse habeat, quo
neque corpus hoino esset, si anima non esset; nec est optima illa, quce sibi justa lcge doniinaiur : id
rursus anima homo, si ea corpus non animaretur); erit hominis optimum quod nnimam optimam facit,
fieri lamen polest ut unum liorum et habealur homo eliamsi hominem corpus voceinus. An vero, si mihi
et vocetur. Quid ergohominem dicimus? animam et auriga obtemperans, equos, quibus pnccst, alit' ac
corpus, tanquam bigas vel cenlaurum? an corpus regit eommodissime, alqueipsc quomihiestobedien-
tantum, quod sit in usu animaese regenlis; tanquam lior, mea liberalilate pcrfruilur, ncgarc. quisquam
lucernam, non ignem simul el leslam, sed leslani., polest non soluni quod auriga, verum eliam quod
solam, tarnen propler ignem appellamus? an nibil equi sese opiime habent, mihl dcberi ? Itaque sive
aliud hominem quam animam dicimus, scd proptcr lanlum corpus, sivc lanluin anima, sive ulrumque
corpus quod regil, veluti equitem non simul equum homo sit, non niihi maxinie qucerendumvidetur, nisi
et hominem, sed hominem solum, ex eo tamen quod quid animam faciat optimam : nam co percepto, non
regendo equo sit accommodatus, vocamus? Diflicile potcst homo non aul opiimc, aut certe multo melius
est istam conlroversiam dijudicare; aut si ratione scse habere, quam si hoc ununi defuisset.
— Virtusanimam oplimamefficit;virtulem
fecile, oratione longtim esl: quem laboremac moram CAPUTVI. anima comparatsequendoDeum;Deiautemconseculio
suscipere ac subire non opus est. Sive enim utrum- vita beala.
que, sive aninia sola nomen hominis teneat, non est 9. Nemo autem clubitaverit quin virlus animam fa-
liominis oplimum quod optimum est corporis; scd ciat optimam. Sed rectissime queeri potest utrum ista
quod aut corpori simul et animoe, aut soli animee virtus etiam per sese, an nisi in anima esse non pos-
oplimum est, id est optimum hominis. sit. Oboritur iterum altissima et longissimisermonis -
CAPUT V. — Hominisoplimumnon quod soliuscor- indigens quoeslio : sed hoc bene ular fortasse com-
poris, sed quod animmoplimumesl. pendio ; spero Deum adfuturum, ut quanlum imbe-
7. Corporis aulem si quaerimusquid oplimum sit, cillitasnostra patitur, de lantis rebus non modo dilu-
jd cerla ratio cogit fateri, per quod fit ut sese corpus cide, sed etiam breviler doceamus. Quodlibet enim
quam optime habeat. Nihil est autem omnium quae eorum sit, sive etiam per sese esse possit virlus sine
vegetant corpus, anima melius alque preestantius.Esl aniraa, sive nisi animceinesse non possit, procul dubio
ergo summum corporis bonum, non voluplas ejus, rion aliquid anima sequitur ut virtutem assequatur : id erit
indoloria, non vires, non pulchritudo, non velocitas, aut ipsa anima, aut virtus, aut aliquid tertium. At si
et si quid aliud in bonis corporis nuraerari solet, sed seipsam sequitur ut virtutera adipiscatur, stultum
omnino anima. Nam et ista quaecommemorata sunt, nescio quid sequitur : stulta est enim ante adeptam
praesentia sui exhibet corpori, et quod anlecellit om- virtutem. Summa sunt aulem vota sequentium, ut id
nibus, vilam. Quamobrem non videtur mihi anima quod quisque sequitur, assequatur. Aut igilur oplabit
esse summum hominis bonum, sive animam simul et non assequi quod sequitur anitna, quo nihil absurdius
corpus, sive animam solam hominem dicimus. Ut et perversius dici polest : aut cum se sequitur stulta,
enim corporis summum bonum id invenit ralio, quod eamdem stultitiam quam vitat assequitur. Siautem
esl corpore melius, et quo ei vigor et vila praebelur: virtutem sequitur, hanc assequi cupiens, quomodo
ila sive corpus et aninia. sive anima ipsaper se homo sequitur id quod non est ? aut quomodo assequi cupit
sit, inveniendum est,siquidanimamprseceditipsam, quod habet? Aut igitur virtus est preeter animam;
quod cum anima sequitur, fit in suo genere quam aut si non placet vocare virtutem, nisi habitum ipsum
polest oplima. Quod si reperire potuerimus, id erit el quasi sapientis animee qualitatem,- quee nisi in
profeclo quod ambagibus remotis omnibus, summum anima esse non potest, oportet ut aliquidaliud se-
ADMONITIOPP.BENEDICTINORDM.
Kecognitusest (liber de MoribusEcclesiae catholica?)ad Mss.vatieanum,Regium,.Sorbonicostres, Kavarricosduos, Vi-
ctorinostotidem,e majoriconventuAugustinianorum Paris.unum, adTheodericensem optimeenotae,ad Gemmeticensem,
Arnulfensem,cisterciensem,Regio-Hontensem, vedastimim; ad lectionesBelgicorumquinque aLov. vulgalas; ad edi-
tiones Bad.Er.Lov.et ad recentioremArnaldi.
Comparavimus prmterea eas omnes editiones initio Retractationum et Gonfessionum me-
moraias. M.
»Edili: Bquos,quibusprwest,agii ac regit.Duodecim Mss,, aUl.
«315 DE MORIBUSECCLESLE CATilOLi&E, S„ AUGUSTINI 1516
guatur anima, ut ei virtus possit innasci: quia neque que servaiis, non deseruerimus viam quam nobi
jiihil sequendo, neque stultitiam sequendo potest, Deus, et Patriarcharum segregatione, et Legis vin-
.quantum ralio mea ferl, ad sapientiampervenire. culo, et Prophetarum prtesagio, et suscepti Hominis
10. Uocigitur aliud, quod sequendo anima virtutis sacramenlo, et Apostolorum lestiinonio, et Marlyrtim
sitque sapientiaecompos fit, aul homo sapiens est, aut sanguine, et Genlium occupatione munivit. Quaie
Deus. Sed supra dictum esl, lale quiddam essedebere deinceps nemo ex me queeral sententiam meam, sed
.quod inviii amittere nequeamus. Quis vero cunclan- potius audiamus oracula, nostrasque ratiunculas divi-
,<Jumputet, hominem sapientem, si eurn sequi satis nis submiltamus affatibus.
.putaverimus, auferri nobis non ntodo recusantibus, CAPUT VIII.— Deus summum bonum, quo summo
êd etiam repugnantibus posse? Deus igilur restat amore lenderejubemur.
-quem si sequimur, bene ; si assequimur, non tantum 13. Videamus quemadmodum ipse Dominus in
bene, sed eliam beate vivimus. Quem si qui esse Evangelio nobis preeceperitesse vivendum; quomodo
iiegant, quid ego cogitem quo illis sermone suaden- etiam Paulus apostolus : bas enim Scripluras illi con-
dum sil, cum quibus utrum omnino sermocinandum demnare non audent. Audiamus ergo quem finem
sii., nescio? Quod lamen si videbilur, longe aliud bonorum nobis, Christe, preescribas; nec dubiumest
principium, alia ratio , alius ingressus ineundus est, quin is erit finis, quo nos summo amore tendere ju-
quani impreesentiarumsuscepimus. Nunc itaque cura bes : Diliges, inquil, DominumDeumtuwm.Dic mihi
illis railii res est, qui Deumesse non negant: nequc eliam, qucesolc, qui sii diligendi modus : vereorenim
id lantum , sed etiam non ab eo negligi res humanas ne plus miniisve quam oporlet, inflammer desiderio
fatenlur. Nullum enim arbitror aliquo religionisno- el amorc Dominimei. JSa;loto, inquit, cordeluo. Non
mine teneri, qui non sallem animis nostris divina esl satis. Ex tota anima tua. Ne id quidem satis esl.
providenlia consuli exisiimet. Ex lota menle tua ( Matth. xxn, 37). Quid vis am-
CAPUT VII. — Deus auclorilaleScripturarum vesti- plius? Vellem fortasse, si videreni quid posset esse
gandus. OEconomiwdivinm erga noslram salulem amplius Quid ad lnec Paulus? Scimus,inquit, quoniam
ralio el prmcipuamysteria. Summa fidei. diligenlibusDeumomniaprocedunt(a) in bonuin.Dicat
11. Sed quo pacto sequimur quem non videmus ; eliant ipse dilectionis modum. Quis ergo, inquit, nes
aut quomodo videmus, qui non solum homines, scd separabii a cliarituteChristi? Tribuialio? an angustia?
eliam insipienlcs bomines sumus? Quanquam enim an persecutio? an fames? an nuditus? an periculmn?
non oculis, sed mente cernalur, quaetandem mens an gladius? (Rom. vm, 28). Audivimus quid dili-
idonea reperiri polest, quec cum stultitieenube oble- gere, el quantum diligere debeamus : eo est omnino
galur, valeat illam lucem vel etiam conelur haurire ? lendendum, ad id omnia consilia nostra referenda.
, Gonfugiendum est igilur ad corum preecepta, quos Bonorumsumma, Deus nobis esl. Deus eslnobis sum«
sapientes fuisse probabile cst. Hactenus potuitralio mum bonum. Neque infra remanendum nobis csl, ne-
perduci. Versabatur namque, non veritate certior, que ultra quecrendum : alterum enim periculosum,
sed consueludinesecurior, in rebus humanis. Alubi alterum nullum est.
ad divina perventum esl, avertit sese : inlueri non CAPUT IX. — ConcenlusVeteris el Novi Teslamenli
potest, palpilal, eesluat, inhiat amore, reverheralur de prmceptischarilalis.
luce veritatis, et ad familiarilatemlenebrarum sua- ii. Age, nunc investigemus,velpotiusatlendamus,
rum , non eleclione , sed fallgalione converlilur. prcestoenim est et facillimevidetur, utrum his senten-
Quam. hic formidandum est, quam tremendum, ne liis ex Evangelio atque Apostolo prolatis, etiam Te-
majorem inde concipiat anima imbecillitatem , ubi stamenti Veleris aucioriias congruat. Quid dicam de
quietem fessa conquirit. Ergo refugere in tenebrosa superiore sentenlia, cuni manifestum sit omnibus,
cupientibus per dispensationem ineffabilisSapienlice, eam de lege queeper Moysendata est, esse deprom-
iiobis illa opacilas aucloritatis occurrat, et mirabilibus plam? Ibi enim scriptum esl, Diliges DominumDeum
reriim, voeibusque Iibrorumveluti signis temperatio- tuum, ex tolo corde luo, et ex lota anima lua, el ex lota
i;ibusveritatis, umbrisque blandiatur. mente lua (Deul. vi, 5). Quid autem illi qund ah
12. Qnid poluit pro salute noslra fieri amplius? Apostolodictum est, comparare de Yeteri Testamento
Quid beneficeniius, quid liberalius divina providenlia possim, ne diutius quaereremipse subjecil. Cum enira
dici polest, qucea legibus suis hominem lapsum, et dixisset nulla tribuJatione, nulla anguslia , milla per-
propter cupiditaiem rerum morlaliura jure ac merito secutione, nulla necessitale inopicecorporalis, nullo
morlalem sobolem propaganlem, non omnino dese- periculo, nullo gladio nos a eliaritate Christi sepa-
ruit? Habel enim polest-asilla justissima, miris et in- rari; slalim subjunxit: Sicul scriptumcst, Quia pro-
compreliensibilibusmodis, per quasdam secretissimas pter te afficimurtota die, mstimatisumusut ovesoccisio-
successiones rerum sibi servientium quas creavit, et nis (Rom.vm, 58; Psal.xwi, 22). Uaec illisolent a
scveritalem vindicandi, el clementiam liberandi. Quod corruptoribusScriplurarum immissaessc dicere, usque
quidem quamsit pulchrum, quam magnum,quam Deo adeo nihil habenl quod conlradicanl, ut hoecmiseri
dignum, qnam poslremo idquod quasriturverum, ne- respondere coganlur. Sedquis non intelligaleonvicto-
quaquam inlelligere polerimus, nisi ab humanis et rum hominumaliamitonesse potuisseultimam vocem?
proximisincipientes, verae religionis fide, preeceptis- (a) pro sunergei,legissevidetursunclwrei.
1517 LIBER PRIMUS. 13«s
15. Aquibus lamen qucero,ulrum istam senlentiam rumque hominum sermonibus, per quos in Ecclesia
in Veleri Testamenlo esse negent, an non congruere caiholica Scriptureeilloevolenlibus dignisqueaperiun-
senlenlice apostoliceeaffirmenl? Al illud primum litur, comparari queunt. Longe prorsus aliler quam
bris docebo : in hoc autem altero lergiversanles ho- putatis Lex et Prophelee inlelliguntur a nobis. Desi-
niines, el per abrupla fugientes, aul in pacem revo- nite errare; non colimus pcenitentem Deum, non
cabo, si voluerint respicerealiquantum, etconsiderare invidum, non indiguui, non crudelem, non queerentem
quid diclumsil; aut eos inlelligentia caeterorum, qui de hominum vel pecorum sanguine voluptatem, non
sine cupidilalejudicant, insectabor. Quid enim polest cui flagitia et scelera placeanl, nou possessionem
amicius qnam isleesibi consonare sententiee?Namtri- suam terree quadam particula lermiiiantem. In has
bulatio, angustia, perseculio, fames, nuditas, perieu- enim atque hujusmodi nugas graviler copioseque in-
lum , hominem in hac vila conslitulum graviter vehi soletis. Quare nos invectio vestra non tangil; sed
afficiunt.Ifacilaque omnia verba illo uno concludun- aniles quasdam, vel ctiam pueriles opiniones, eo
tur testimonioveleris Legis, quo dictum est, Propter inepliore, quo vehementiore oratione pervellitis, Qua
le affichnur. Gladius restabat, qui non eerumnosam quisquis movelur et ad vos transit, nou Ecdesiee
vilam affert, sed quam invenerit adimtl. Huic ergo nostrcedamnat disciplinam, sed eam se ignorare de-
respondet, Mslimali sumus ut ovesoccisionis.Charilas monsirat.
vero ipsa non potuit significari expressius, quam quo 17. Quamobrem si quid humani corde
gerilis, si
dictum esl, Propter te. Fac ergo non in Paulo apostolo curee vobis vosmelipsi eslis, queerite potius diligenler
compertum islud lestimonium, sed a riie esse prola- et pie quomodo illa dicantur. Queerite, miseri : nam
tum. Numquidnamtibi demonslrandum esl, heeretice, talem fidern, qua Deo inconveniensaliquid creditur,
nisi aul scriptum in velere Lege non esse, aul, Apo- nos vehemenlius et uberius accusamus; nam et in
stolo non convenire? Quorum si nihil dicere audes illis quae dicta sunl, cum sic intelliguntur ut Jittera
(urgeiis enim cum et codex legilur, quo planum sit sonat, et simplicitatem corrigimus, et pertinaciam
scriplum esse, et homines intelliguut ad id quod deridemus. Et alia multa, quoevos inlelligere non pot-
Aposlolus dixit.nihil posse aptius convenire), cur esiis, veiat eos credere catholica disciplina, qui non
ergo valere aliquid putas, quod Scripturas corruptas aunis, sed sludio atque inlellectu excedentes quam-
esse insimulare audes? Poslremo quid responsurus dam meniis pueritiam, in canos sapientiaepromoven-
es ei qui tibi dicat: Ego sic intelligo, Ego sie accipio, tur. Nam et credere Deum Ioco aliquo quamvis infi-
sic credo; nec ob aliud lego illos Libros, nisi quod nilo, per quantitatis queecumquespatia contineri,
ibi omnia christianae fidei concinere video. Illud po- quam sit siultum docetur: et de loco in Jocum, vel
tius dic, si audes et adversus me dicere cogitas, non ipsum, vel aliquam ejus partem moveri atque trans-
esse crcdendum quod Apostoli et martyres propter ire, arbitrari nefas habelur. Jam vero aliquid ejus
Christum affecli gravibus eerumnis dicunlur, quod a substantieeatque naturoe commutationemvel conver-
persecutoribus ul oves occisioniseesiimalisunt. Quod sionem quolibet modo pali posse si quis opinelur,
si non potes dicere, quid calumniaris in quo libro in- miree dementioe impietatisque damnabitur : ita fil ut
veniam ', quod me oportere credere confileris(a)? apud nos inveniantur pueri quidam, qui humana forma
CAPUT X. — De Deo quid doceatEeclesia. Duo dii Deum cogitent, alque ita se habere suspicentur; qua
Manichworum. opinione nihil esl abjectius : sed invenianlur item
16. An illnd dicis, concedere te quidem Deum esse mulli senes, qui ejus majeslalem, non solum.super
diligendum, sed non illum Deum quem colunt ii qui humanum corpus, sed etiam super ipsam mentemma-
Testauienti Veteris auctoritatem recipiunt ? Non ergo nere inviolabilematque incommutabilem,eadem ipsa
illum Deumcolendum esse dicitis, qui fecil coelumet mente conspiciani. Quas retates, non tempore, sed
tcrram. Iste namque per omnes partes illorum volu- virlute atque prudentia discernendas esse jam dictum
minurn preedicatur : vos aulem falemini universuni est. Aptid vos auiem nemo quidem reperitur qui Dei
istum mundum, qui nominecoeliet terreesignificatur, subslanliam htimani corporis (iguratione deseribat:
habere auctorem et fabricatorem Deum, et Deumbo- sed rursus , nemo qui ab humani erroris labe sejun-
num. Cum exceptione quippe vobiscum loqueiidum gat'. Itaque illi quos quasi vagienles Ecclesieecatho-
esl, quando Deusnominalur. Duosenim deos, unum licceubera sustentant, si ab ha-reticis non fuerint de-
bonum, alterum malum esse perhibelis. Quod si dici- preedali2, pro suo quisquecaplu viribusquenutriuntur,
tis colere vosel colendumarbitrari Deum a quo factus perducunlurque alius sic, alius autem sic, primum in
est mundus, non lamen eum esse quem Veteris Testa- virum perfeclum; deinde ad maluritalem canitiemque
menti commendat auctoritas; impudenter facitis, qui sapientioeperveniunt, ut eis quantuni volunt, vivere
alienum animum atque sententiam qnam bene alque ac beatissime vivere liceat.
1LOV. , quise ab humanierrorislabesejungat.Atabestse
ulililer acceperimus , male inlerpretari conamini, a Mss.et a ceeteriseditionibusdebelque abesse; quiaibi
frustra omnino. Neque enim veslree stultoeatque im- Manicheeis exprobratAuguslinus quodDeumab humaniqui-
dem corporisconfiguratione liijemmesse velint,nontamen
piae dispulaliones ullo modo cumpiorum doctissimo- ab humani erroris labe : quippe cum animam
1Mss.plures,in quolibrocredam; et nonnuUi,in quoli- queeutique errori obnoxiaest, partemipsiusDeihumanam,esse do-
broscriptumcredam. gmatizent. Q uod in
argumentumurget lihro secundode Ge-
nesicontraManichaeos, cap.8, n. 11.
(«) vid.Retract.lib. 1,cap.7, n. 2. a vaticanuscodexhabet, depravali.
1519 DE MORIBUSECCLESIÊCATHOLIC/E,S. AUGUSTINI 1320
CAPUTXI.—Deus unice diligendus; ideoquesummum quasi depellat errorem, a quo nemo prorsus nisi se-
hominisbonum. Deo nil metius; Deum nemoamillit paralus erraret. Si vero altiludine et profundosuperna
invilus: qumsunl dum condilionessummi boni, su- et infernahujus mundi significantur, quis mihi coelum
pradiclm,cap. 3. polliceatur, ut a coelifabricalore sejungar? Aut quis
18. Seculio igilur Dei, beatitatis appelilus est : terreat infernus, ul Deum deserain, quein si nunquam
consecutio autem, ipsa beatitas. At eum sequimur deseruissem, inferna nescirem? Poslremo, quis me
diligendo, consequimur vero, non cum boc omnino locus ab ejus charitale divellet, qui non ubique totus
efficimurquod est ipse, sed ei proximi, eumque miri- esset, si ullo continerelur loco?
fico et intelligibilimodo conlingentes, ejusque veritale CAPUT XII. — Charilate Deo conneclimur, dum illi
el sanclitale penitus illuslrati alque comprehensi. Ille subjicimur.
namque ipsum lumen est; nobis autem ab eodem illu- 20. Non, inquit, separat alia crealura. Oaltissimo-
minarilicet.Maximumergoquod adbeatamviiamducit, rum mysteriorum virum ! Non fuit conienlus dicere,
primumquemandalumesl, DiligesDominumDeumtuum creatura; sed, alia, inquit, creatura, admonens eliam
ex toto corde tuo et anima et menle, Diligenlibusenim idipsum quo diligimus Deum, et quo inheeremusDeo,
Deum omnia procedunt in bonum. Quamobrem paulo id est animum alque menlem creaturam esse. Alia
poslidem Paulus : Cerlusswm,inquil, quodnequemors, ergo crealura corpus est: et si animus res quaedam
nequevita, nequeAngeli,nequevirtus, neque instantia, est intelligibilis, id est quee lantum intelligendoinno-
nequefutura, nequealliludo, neque profundum, neque lescil, alia creatura est omne sensihile, id est quod
crcalura alia poterit nos separare a charitale Dei, quw per oculos, vcl aures, vel olfaclum, vel gustum, vel
eslinChrisloJesu Dominonostro(Rom.vm,28, 38,39). tactum , quasi quamdam notiliam sui praebet; alque
Siigilurdiligentibus Deumomnia proceduritinbonum; id deterius sil necesse est, quam quod inielligentia
et summum bonum, quod eliam optimumdicitur, non sola capitur. Ergo eum etiam Deus dignisanimis nolus
modo diligendum esse nemo ambigit, sed ila diligen- iion nisi per intelligenliam possit esse, cuin tamen sit
dum ul nihil amplius diligere debeamus; idque signi- ipsa qua intelligilur mente preestantior; quippe qui
frcatur el exprimilur quod dictum est, Ex lola anima, creator ejus alque auctor cst; verendum erat ne ani-
el ex toto corde, el ex lola menle: quis, queeso,dubi- mus humanus, eo quod inter invisibiiia et intelligibilia
laverit, his omnibus constitulis, et firmissime cre- numeratur, ejusdem se naluroearbitrareluresse, cujus
dilis, nihil nobis aliud esse opiimum, ad quod adipi- est ipse qui creavit; et sic ab eo superbia dccideret,
sccndum poslpositis caeteris festinare oporteat, quam cui charilate jungendus est. Fit enim Deo similis
Deum? Item si nulla res ab ejus charitate nos separat, quantum datum est, dum illustrandum illi alqueillumi-
quid esse non solum melius, sed eliam cerlius hoc nandum se subjicit. Et si maxime ei propinquat sub-
hono potest ? jectione ista qua similis (il, longe ab eo (iat necesse
19. Sed singula breviter atlendamus. Nemo nos esl audacia qua vult esse similior. Ipsa est qua * le-
inde separat, minando mortem. Id ipsum enim quo gibus Dei oblemperare detreclat, dum suoepotestatis
diligimus Deum l, mori non potest, nisi dum non di- esse cupil ut Deus esl.
ligit Deum; curn mors ipsa sit non diligere Deum , 21. Quanlo ergo magis iongc discedit a Deo, non
quod niliil est aliud quam ei quidquam in diligendo loco, scd affectioneatque cupidilate ad inferiora quam
atque sequendo preeponerc. Nemo inde separat polli- est ipse, tanto magis stultitia miseriaque completur.
cendo vitam : nemo enim ab ipso fonte separat polli- Dilectioneigitur redit iu Deum , qua se illi non com-
cendo aquam. Non separat angeltts : non enim est pouere, sed sopponere affeclal. Quod quanto fecerit
angelus, cum inhceremusDeo, nostra mente polentior. instanlius ac studiosius, fanlo erit bealior alque su-
Non separat virlus : nam si virtus bic illa nominata blimior, el illo solo dominante liberrimus. QuamoJj-
esl, quaealiquampotestaiem in lioc mundo habet, toto rem nosse debel se esse creaturam. Debet enim crea-
mundo est omuino sublimior mens inhcerensDeo.Sin torem suum credere sicuti est, inviolabiliet incommu-
virtus illa dicta est, queeipsius animi nostri rectissima tabili semper manere natura veritatis atquesapientiae:
aflectioest: si in alio est, favet ut conjungamurDeo; in se autem cadere posse stultitiam atque faOaciarn,
si in nobis est, ipsa conjuugit. Non separaut instanles vel propter errorcs quibus exui desiderat, confiteri.
molesliee : hoc enim leviores cas sentimus, quo ei Sed rursus cavere debel, ne ab ipsius Dei cbaritate,
unde nosseparare moliuntur, arctius inhaeremus.Non qua sanctificaturut beatissimus maneat, alterius crea-
separal promissio futurorum : nam et quidquid boni turce, id est hnjus sensibilismundi amore separelur.
ftiturum est, certius promillit Deus; et nihil est ipso Non igilur separal nos alia creatura, siqtiidemet nos '
Deo melius, qui jam profecto bene sibi inhaerenlibus ipsi creatura sumus, a charitate Dei, queeest in Christo
Jesu Dominonoslro,
preesensest. Non separat altitudo neque profundum :
eteniinsi bcecverba scicntieeforte alliludinemvel pro- CAPUTXIII. — Per Cliristumet ejus Spirilum jun-
fiindumsignificant, non ero curiosus, ne sejungar a gimurinseparabililerDeo.
Deo; nec cujusquam doclrina me ab eo separat, ut 22. Dicat nobis idem Paulus, quis iste sit Christus
1 Bad.E.r.Lov.et aliquotMss.,idipsumenimquoddiligi- Jesus Doroinus nosler : Vocalis, inquit, prmdicamus
tnus, etc. Sed veriusedilioArn.et Mss.quatuor,idipsum 1 Er. Lov. et Arn.:tpsa estqum.AtMss.et Bad.habent
enimquo,scilicelanimus,ulliquet ex hujuslocutionisinter- qua,et melius: explicalurnimirumquajillasitaudacia,qua
pretaUonein capitesequenti. vultaniruusesseDeisimilior.
.4521 LIBER PRIMUS. 1522
Chrislum Dei Virtittem el Dei Sapientiam (I Cor. i, est solus Deus, cui hcerere eerte non valemus, nisi
25, 24). Quid? ipse Christus nonne inquit, Ego sum dilectione, amore, charitate.
Veritas?Si ergo quaerimusquid sit bene vivere, id est CAPUTXV. — Quatuor virlules definit christiane.
ad bealitudinem beue vivendo tendere, id erit pro- 25. Quod si virtus ad beatam vilam nos ducit,
fecto amare Virlutem, amare Sapientiam, amare Ve- uihii omninoessevirlutem affirmaverim,nisi summum
rilalem, et amare ex toto corde, et ex tota anima, et amoren; Dei. Namque illud quod quadriparlita dicitur
ex tota mente; Virlutem quoe inviolabilis et invicla virtus, ex ipsius ainoris vario quodam affeclu, quan-
est, Sapientiam cui slullitia non succedit, Yerilatem tum intelligo, dicitur. Itaque illas quatuor virtutes,
quceconverti atque aliter quam semper est sese ha- quarum utinam ita sit in menlibus vis l, ut nomina
bere non novil. Per hanc ipse cernitur Pater; dictum in ore sunl omnium, sic etiam definire non dubilem,
est enim : Nemo venil ad Palrem, nisi per me (Joan. ut temperanlia sit amor integrum se preebens ei quod
xiv, 6). Huic hceremusper sanclificationem. Sancti- amatur; forlitudo, amor facile lolerans omnia propter
ficalienim plena et inlegra charilate flagramus, qua quod amatur; jusliiia, amor soli amalo serviens, et
sola efficilur ut a Deo non avertamur, eique potius propterea recle dominans; prudenlia, amor ea quibus
quam huic mundo conformemur : Prmdestinavitenim, adjuvalur ab eis quibus impeditur, sagaciter seligens.
ut ait idem Aposlolus, conformes nos fieri imaginis Sed hunc amorem non cujuslibel, sed Dei esse dixi-
Filii ejus (Rom. vin, 29). mus, id est summi boni, summeesapienliae, summae-
23. Fit ergo per charilalem ut conformemur Deo, que concordiee.Quare definire etiam sic licel, ul tem-
et ex co conformati atque configurali, et circumcisi perantiam dicamus esse amorem Deo sese inlegrum
ab hoc mundo, non confundamur cum iis quee nobis incorruplumque servantem; fortitudinem, amorem
debent esse subjecla. Fit aulem hoc per Spirilum san- omnia propter Deum facile perferenlem; justiliam ,
ctum. Spes enim, inquit, non confundit; quoniamclia- amoremDeotantum servientem, et ob hoc bene impe-
ritas Dei diffusa est in cordibus noslris per Spiritum rantemcaeteris quaehomini subjecla sunl; prudenliam,
sanclum qui dalus est nobis (Id. v, 5 ). Nullo modo amorem bene discernentem ea quibus adjuyetur in
auiem redintegrari possemus per Spiritum sanctum, Deum, ab iis quibus impediri potest.
ntsi et ipse semper et integer et incommulabilis per- CAPUTXVI. — Teslamenti Veteriset Novi concenlus.
maneret. Quod profecto non posset, nisi Dei naturee 26. His de singulis virtutibus quinam vivendi mo-
esset ae ipsius substaniiee, cui soli incommulabilitas dus ducatur, paucis explicabo, si prius lestimoniis
alque ut ita dicam, inverlibilitas semper estl. Crea- Novi Testamenti, quibus utor jam diu, de Veteri eliam.
lura enim neque hoc ego, sed idem Paulus clamat, paria, ut pollicitus sum, comparavero (a). Num enim
vanitati subjeclaest(Id. viu, 20). Neque nos polest a Paulus lanlum dicit, Deo nos esse debere subjunctos3,
vanitale separare, veritatique connectere, quod subila ut in medio quod separet nihil sit? Nonne et pro-
jectum est vanilali. El hoc nobis Spirilus sanctus pheia commodissime hoc et brevissime significat,
preeslal: crealura igitur non esl. Quia omne quod est, cum dicit: Mihi aulem adhmrereDeo bonumesl? (Psal.
aut Deus, aut crealura est. LXXII,28.) Nonne quod ibi latissime de charitale di-
CAPUT-XIV.—Trinilati summo bono diieclione ctum est, Iiic uno verbo continetur quodait, inhmrere?
hmremus. item quod addidit, bonumest, uonne ad illud respicit,
24. Deumergo 2diligere debemus trinam quamdam quod ibi posilum est, DiligentibusDeum omnia proce-
unilatem, Palrem et Filium et Spirilum sanctum, quod dunt in bonum (Rom. vm, 35, 28 ) ? ita ut una senlen-
nihil aliud dicam esse, nisi idipsum esse. Est enim lioia duobusque verbis propheta et vim et fructum
vere summeque Deus, ex quo omnia, per quem omnia, charitatis ostendat.
in quo omnia : beecverba Pauli suut. Quid deinde sub- 27. Cumque ibi dictum sit, Dei Filiuin, Dei Virtu-
jicit? Ipsi gloria(Rom. xi, 56). Sincerissime omnino. lem esse atque Sapientiam (I Cor. l, 24); cumque
Neque enim ait, ipsis : nam unus est Deus. Quid est virlus ad operationem, sapientia vero ad disciplinain
autem, ipsi gloria, nisi ipsi optima et summa el late pertinero intelligatur (unde iii Evangelio duo ipsa
patens fama? Quanto enim melius atque diffusiusdif- signanlur, cum dicilur, Omnia per ipsum facla sunt;
famatur, lanto diligitur et amatur ardenlius. Quod nam hoc operationis atque virtutis est : deinde quod
cum fil, nihil aliud ab humano genere quam certo et ad disciplinam verique cognilionem atlinet, El vita,
conslaiui gradu in optimam vitam et bealissimam inquit, eral lux hominum [Joan. i, 3, 4J) : poluitne
pergilur. Nonarbitror cum de moribus et vita fit quee- quidquammagis concinere his testimoniis Novi Tesla-
slio, amplius esse requirendum, quod sit hominis menli, quam illud quod in Vetere dictum est de sa-
sunnnum bonum, quo referenda sunt omnia. Id enim pientia, Auingit aulem a fine usque in finemfortiter, et
esse patuit, et ratione quantum valuimus, el ea quee disponit omnia snaviter? Namque attingere fortiler
nostree rationi antecellil auctoritate divina, nihilaliud magis virtutem significat: disponere autem suaviter,
quam ipsum Deum. Nam quid erit aliud optimum ho- quasi artem ipsam alque ralionem. Sed si hoc videtur
minis, nisi cui inhaerere est bealissimum ? Id aulem »Theodoricensis codex:tta sit affectusinmenttbus
vestris.
1QuinquoMss.,inconvertibilitas semperesl.Alii duo, in- Arnulfensis : ita sUnotiliain mentibusvestris.cisterciensjs
conversibililas. demumhabet: ita essenteffectusin mentibusvestris.
2 Lov.etArn.,dwmcrgo.riestituimus, 2 in excusis,subjectos.Atin polioribusMss.,subjtmctos,
Deumergo,exMss.
et aliisediliombus. (fl)VideRetract.Iib. 1, cap. 7; n. 2.
SASCT. AUGUST.I. (Quaran t e~deux. J
1325 - DE MORIBUSECCLESIJE CATHOLICJE,S. AUGUSTINI 132i
obscurum, vide quocsequuntur : Et omnium, inquit, enim Deus allissimus, quo nihil est altius. OslendiC
Dominusdilexit illam : doclrix esl enim disciplinmDei, Paulus Trinitatem istam unum Deum esse, cum dicit,.
el electrix operum illius. Videtur hic nihil aliud de Ipsi gloria (Rom. xi, 36) : dicitur in Veteri Tesia-
operalione dicltun; non enim hoc est eligere opera, menlo, Audi, Israel, DominusDeus luus, Deusunus:
quod operari : ergo hoec ad disciplinam pertinent; est (Deut. vt, 4).
opus virtuti debetur, ut sit plena, quam volumus de- CAPUT XVII. — Apostrophe ad Maniclueos, ul re-
monslrare, sentenlia. Lege igitur deinceps quod an- sipiscanl.
nexum est. Quod si honeslaest, inquit, possessioqum 30. Quid vullis amplius? quid imperite atque impie
concupiscilurin vita , quid sapieniia esl honeslius, qum seevitis? quid indoctas animas noxia suasione perver-
omnia operalur? Polestne quidquam preeclarius aut titis? Utriusque Testamenti Dsus uiiiis esl. Nam ut
manifestius, aut vero eliam uberius proferri? Audi ista sibi congruunt, quce de utroque posuimus; ila
aliud, si parum pulas, quod idem sonet : Sobrielalem etiam eeelera, si diligenler ct ecquojudicio velitis at-
enim sapientia docet, inquit, el justitiam et virtutem. tendere. Sed quia mulla dicuntur submissius, elhumi
Sobrietas mihi ad ipsam cognitionemveri videtur per- repentibus animis accoinmodatius, ut pcr humana iu
tinere, id esl ad disciplinam : justitia vero et virlus divina consurganl.'; multa etiam figiirate ut studiosa
ad actionem alque ad operationem. Quibus duobus, mens, el queesitisexerceatur utilius, et ubcrius lrcte-
id est agendi efficacia, et sobrielale contemplandi, tur invenlis ; vos mirifica dispositione Spiritus sancti,
quee Dei Virtus et Dei Sapientia, id est Dei Filius, ad decipiendos vestros auditores et illaqueandos ab-
dilecloribus suis donat, quid comparandum sit nescio, ulimini. Quod ipsumcurdivina providentia vos facere
cum idem propheta stalim dicat quanti sint ista pen- sinat, quamque verissime Apostolus dixerit, Oporiet
denda : nam ita positum est, Sobrietalemenim sapien- mullas limresesesse a, ul probali manifesti fiant inler
tia docet, el justiliam , el virlulem, quibus uliiius nihil vos (I Cor. xi, 19); ct longum est disputare, et, quod
esl in vila hominibus(a). dieendum est vobis, non est veslrum ista intelligerc.
28. Iloecfortasse quispiam non de Filio Dei dicla Non parum mihi cogniti estis. Crassas omnino mentes
esse arbitretur. Quid ergo aliud ostendit quod dictum et corporeorum simulacrorum pestifero pastu morbi-
est, Generosilatemmagnificat,contuberniumhabensDei? das ad divina judicanda defertis, quee multo aliiora
(Sap. viu, 3). Anvero generositas solet significarealiud sunt quam pulatis.
quam parenles? Contubernium vero nonne cum ipso 31. Quare vobiscum modo sic agendum est, non ut
palre oequalilalemclamat atque asserit? Deinde, cum ea jam inlelligatis, quod fieri non potest; sed ut in-
Paulus dicat Filium Dei esse Dei Sapientiam (I Cor. 1, lelligere aliquando cupiatis. Facit enira hoc simplex.
et pura charilas Dei, quce maxime spectatur in mori-
24); ct ipse Doniinus, Nemonovit Patrem, nisi uni-
de qua multa jam diximus : quae inspirata Spi-
genitus Filius (Maltlt. xt, 27); quid poluit a prophcta bus,
ritu sancto perducit ad Filium, id est, ad Sapientiam
congruentius dici, quam illud quod dictum est, Et
tecum Sapienlia qum novil opera lua, quts adfuit tunc Dei, per quam Pater ipse cognoscitur. Nam si sa-
cum orbem lcrrarum faceres, el sciebalquid placiluruni pientia et veritas non totis animi viribus concupisca-
esse!oculisluis ? (Sup. ix, 9.) Quodaulem Christus est lur, inveniri nullo pacto potest. At si ita quecratur,
verilas, quod idcm oslcnditur cum splendor Patris ut dignum est, subtrahere sese atque abscondere a
nmicupalur (Itebr. i, 3); non esl enim quidquam in suis dilectoribus non potest. Hinc est illud, quod in
circuitu solis, nisi splendor ipse qiiem gignil' : quid ore habere etiam vos solctis, quod ait : Peiiie, et ac-
er.go potuit aperlius et clarius ex Velere Testameiito cipielis; quierite,'et invenielis; pulsale, et aperielur
huic sentenlice consonare, quam illud quod diclum vobis (Mallli. vn, 7). Nil est occullum, quod non reve-
labitur (Id. x, 26). Amore petitur, amore queeritur,
est, Verilas tua in circuitu luo? (Psal. LXXXVIH, 9.)
Postremo dicit ipsa Sapienlia in Evangelio, Ncmo amore pulsalur, amore revelaiur, amore denique in
venitad Patrem, nisi per me (Joan. xiv, 6) : dicit pro- eo quod revelatum fuerit permanelur. Ab hoc amore
non deterremur
phela , Sensum tuum ergo quis scil, nisi lu dederissa- sapienliee diligeniiaque quaerendi,
Veleri Testamcnto , quod semper mendacissimedici-
pientiam? et paulo post, Elqum tibi ptacent, didicerunl
homines,elptr sapientiamsanali sunt (Sap. IX,17-19). lis, sed ad liaecvehementissime concitamur.
29. Dicit Paulus, CharilasDei diffusaest in cordibus 52. Audite ilaque aliquando , et advertile, quaeso,
noslris per Spirilum sauclum qui dalus est nobis (Rom. sine pertinaeia quid per propJietani dicalur : Clara
v, 5) : dicitpropheta, Sanclusenim Spirilus disciplinm est, inquit, et qum nunquam marcescatsapienlia, et
effugieldolnin (Sap. i, 5). Ubi .enim dolus, cbaritas facile videiur ab iis qui diligunt illam, el invenitur ab
nulla esl. Dicit Paulus, Conformesfieri nos imaginis iis qui qumruntillam : prmoccupatqui se concupiscunt,
Filii Dei (Rom. vm, 29) : dicil propheta, Signatum est ut illis se oslendat. Qui vigilaveritad illam, non labo-
super nos lumen vultus tui, Domine (Psal, lv, 7). rabil : assidenlemenim illaminveniet (oribussuis. Co-
Ostendit Paulus Detim csse Spirilum sanctum, et- 1SicMss.,praestanliores.AtEdd.habent:Submissis elhumi
ideo non esse crcaluram : dicil propheta, El miseris repenlibnsanimis,ut accommodaiius per Ivumanai n divina
Spiiilum sancluin de allissimis (Sap. ix, 17). Solus consurgant.
2Codexvalicanusetcisterciensisomittnnl,muitas,quam
s Er. ven. Lov.sic: jVwit. est quidauam
' in circuitusolis, vocemhabentaliipleriquetum scriptitum excusi;jamque
nki spkndoripsequenigignil? M. observavimus repeririapudMss.iueademApostolisententia
(a) vide nelract. lib. I, cap 7, n. 3. relalalibroprimode GenesiconlraMauicheeos, cap. 10
gilare enim de Ula, sensus est consummalus; et qui gunt, quoerunl,concupiscunt,vigilant, cogitant.curant,
vigilaverilpropter illam, cito eril securus : quia dignos possc cogunsci. Salus aniuii et via bealittidinis ulra-
seipsa circuil qumrens, et in viis ostendilse illis hilari- ruinqueScripiurarum pace monstraiur, et voslalrare
ler, el omni providenlia occurril illis. Inilium enim potius advcrsus heee, qiiam bis obtemperare diligitis.
illius Herissimumdisciplinm concupiseenlia est. Cura Brevi dicam quod seniio : mtlite doctos Ecclesiaeca-
ergo disciplinmdileclio est; et dileclioeustodilio legum tholicce viros lanla pace aniini, et eo voto quo vos ego
illius est : custoditioautem legum, confirmatioincorru- audivi; nibil opuseiit novein annis quibus me Indi-
plionisesl; incorruplioaulem facil proximumDeo. Con- ficastis (fl). Longe omnino, Ionge breviore tem-
cupiscentiaitaquesapienlimdeducitad regnum (Sap. vi, pore, quid intersit inter veritalem vanitatemque
15-21). Itane landem adhuc adversum ista latrabitis? cernetis.
Nonne ita posita et nondum intellecta, cuivis signifi- CAPUT XIX. — Temperantimofficiaex sacris Lilleris
cant altum se quiddam et ineffabile conlinere ? 0 uli- describit.
nam possetis intelligere quee dicla sunt! Confestim 35, Sed tempus est ad illas virtutes quatuor reverti,
abjicerelis omncs ineptias fabellarum, et vanissimas et ex his siugulis eruere ac ducere vivendi modum.
imaginalionescorporum, lotosque vos iiiagna alacri- Ilaque prius temperantiam videamtts, qmenobis amo-
late, sincero amore, firmissima fide, sanclissimo ris illius qno innectiinur Deo, inlegritalem quamdam
Ecclesieecatholiceegremio conderetis. et incorruptionem pollicelur. Munus enim ejus est iit
CAPUTXVIII. — ln Catholicasola perfecla veritas ex coercendissedaiidisquecupiditatibus, quibus inhiamus
utriusque Testamenticonsensu. in ea quee nos avertuiu a legibus Dei et a fruetu bo-
55. Poleram pro mea mediocritate discutere sin- nitatis ejus : quod est, ut hrevi explicem, beata vita.
gula, et eruere ac demonslrare quee accepi, in quo- Ibi enim est sedes veriiatis 1, cujus conlemplatione
rum exceljentia et altitudine plerumque verba defi- perfruenles, eique penitus adhcercntes, procul dubio
ciunt: sed quamdiu latratis, non est facicndum. Non beati sumus : inde aulem decidentes, magnis errori-
enim frustra dictum est, Nolite sanctum dare canibus bus doloribusque implicantur. Namque, ul ait Apo-
(Malth. vn, 6). Nc succenseatis. Et ego latravi et canis stolus, radix omniummalorum cupidilas, quamquidam
fui, quando raecum jure non doeendi cibo, sed re- sequentes, naufragaverunt a fide, et inseruerunt se do-
fellendi fustibus ' agebalur. Si aulem in vobis esset loribus mullis {ITtm. vi, 10). Quod peecatum animce
charitas, de qua nunc agilur, vcl etiam si fuerit ali- in Veteri Testamento satis aperte, bene intelligenti-
quando, quantam cognoscendee verilatis magniludo bus, in ipsius hominis qui erat in paradiso , preevari-
desiderat, aderit Deus qui ostendat vobis neque apud catione signatur. In Adam quippe oi?i»esmorimur, ut
Manichaeosesse christianam fidem, quee ad summum ait idem , el in Clirislo omnes resurgemus (I Cor, xv ,
apicem sapientiae veriiatisque perducit, qua perfrui, 22). 0 alta mysteria ! Sed reprimam me : non enim
nihil est alitid nisi beate vivere; neque esse uspiam, modo suscepi docere vos recta, sed dedocere prava ,
nisi in catholica disciplina. Quid enim aliud videtur si polero, id est, si Deusannuerit proposiio iu vos
apostolus Paulus optare, cum dicit: Hujus rei gratia nieo.
flecto genua mea ad Patrem Domini nostri Jesu Christi, 36. Dicit ergo Paulus radicem omnium malorum
a quo omnis palerniias in cmlis et in lerra nominatur, esse cupiditatem, per quam etiam Lex vetus primum
ut det vobissccundumdivitias gloriw suw fortiludinem, hominem lapsum esse significal. Monet Paulus ut
corroborari per spiritum in interiori homine, habilare exuamus nos veterem hominem, et induamus no-
Cltrislum per fidem in cordibus veslris : ul in charitate vum (Coloss.III, 9, 10). Vult autem intelligi, Adam
radicati et fundati, possiliscomprehenderecum omnibus qui peccavit, velerem nominem ; illum autem quem
sanctis, qum sit alliludo, el longitudo, et latiludo, et suscepit in sacramento Dei Filius ad nos liberandos,
profundum; cognoscereeliam supereminenlemscientiw novum. Dicitnamque alio loco, Primus homode lerra,
charitatem Chrisli2, ut impleamini in omnem plenilu- terrenus; secundushomo de cmlo, crelestis.Qualis ler-
dinem Dei? (Ephes. m, 14-19.) Potestne quidquam renus, iales el terreni; qualis cceleslis,tales et cmlesles.
dici manifestius? Sicul portavimusimaginemterreni, portemus et imagi-
54. Obsecro, vigilate paululum, videle Teslamenti nem cmlestis (I Cor. xv, 47-49) : hoc est, exnite ve-
utriusqueconcordiam, qui sit in moribus vileemodus, terem , et induite novum. Omne igitur officium tem-
et quo sint referenda omnia, satis aperientem et do- peraniiee, est exuere veterem homiuem," et in Deo
centem. Ainorem Dei 3 concitant Evangelia, cum dici- renovari; id esl, conlemnere omnes corporeas ille-
tur, Pelite, quwrile, pulsate (Mallh.xu, 7) : concilat cebras, laudemque popularem, totunique amorem ad
Paulus, dicehdo, Ul in charitaleradicali el fundali pos-. invisibilia el divina conferre. Unde illud sequitur
silis comprehendere(Ephes. m, 17): concilateliam pro- quod mirifice dictum est, Si el exterior homo nosler
phela, cum dicil, facile sapientiam ab iis qui eam dili- corrumpitur, sed inlerior renovalur de die in diem
*Mss.quinque,repellendifustibm. 'Bad. Am.Er. etLov., necnonpleriqueMss.,liabent,/!des
2 SicpleriqueMss.AtEdd.habent: Supereminenlem scien- veri. AtAntonioArn.magisprobatur,quod inmarginequa-
tiamclwrilatiscliristi.vnaloposl,Mss. duo: m omiicmpleni- ruindam editionumhabetur, sedes veri; cui aslipulantur
tiudiwemDei. Mss. i u
quincpre, cfuibuslegitur, sedesveritatis.
3Editi: salis aperienteetdocenteamorenei.concitant,(Ac.
AtMss.tredecirapreeferuntnostramiectioaem,quamvisex. ad(a) AugustinusuovemaiiiiiS ab annocetatis19
amiutn28: videinira iib. %Mauichceus,
cap. 19,n. 68; et lib.4 Cou-
iis pieriquesub aliavocuminterpunctione. fess.,eap.2.
1327 DE MORIBUSECCLESI/E CATHOLI&E, S. AUGUSTINI 1328
(II Cor. iv, 16). Audi et prophetam canentem, Cor aut nihil putet esse, nisi corpus ; aut etiamsi aucto-
mnndum crea in me, Deus, el spiritum rectum innova rilate commota, fateatur aliquid esse incorporeum,
invisceribus meis (Psal. h, 12). Quid contra istam de ilio tamen nisi per imagines corporeas cogitare
convenientiam dici, nisi a ceecis latratoribus po- non possit, et tale aliquid esse credere, quale fallax
test? corporis sensus infligit.Ad hoc eliam valet quod pree-
GAPUT XX. — Sensibiliaomnia conlemnere,etsolum cipitur cavendum esse a simulacris.
Deum amarejubemur. 59. Huic ergo auctoritali Novi Testamenti, qua ju-
37. Illecebreeautem corporis silaesunt in his omni- bemur nihil mundi hujus diligere (I Joan. u, 15), illa
bus quee corporeus sensus attingit, quae a nonnullis maxime senlenlia qua diclum est, Nolite conformari
etiam sensibilia nominanlur : iu quibus maxime lux huic mundo (Rom. xn, 2) : simul enim demonstran-
ista vulgaris excellit, quia et in ipsis sensibusnoslris, dum esl ei rei quemque conformariquamdiligit: huic
quibus anima per corpus utilur, nihil esl oculispreefe- ergo auctoritali, si de Veteri Testamento quaeratn
rendura; et ideo in Scripturis sanclis, visibiliumno- quid comparem, plura quidem invenio; sed unus Sa-
mine scnsibilia cuncta significantur*. Itaque iu Npvo lomonis liber, Ecclesiastes qui dicitur, copiosissime
Testamcnto sic ab istorum amore prohibemur : Non in summum contemptum omnia ista perducit. Incipit
respicienles,inquit, qumvidenlur, sed quwnonvidentur. enim sic : Vanitasvanilanlium(a), dixit Ecclesiastes,
Quw enim videnlur, lemporaliasunt : qumaulem non vanitasvanilantium, el oninia vanilas. Quwabundantia
videntur, mlerna (II Cor. iv, 18). Ex quo intelligi po- hominiin omni labore suo, qpemipse laborat sub sole?
test, quam chrkliani non sint qui solem ct lunamnon (Eccle. i,2,5.) Hoecverba Qmniasi attendanlur , si
modo diligendos, sed etiam colendos putant. Quid perpendantur, si discutiantur, multa inveniuntur
enim videmus, si solem el lunam nou videmus? Ve- pernecessaria iis qui hunc mundum fugere, el refugere
titi autem sumus converti ad ea quee videnlur. Non in Deum desiderant : sed longum est, et alio festinat
sunt igilur etiam isla diligenda ei qui amorem illum oratio. Tali lamen principio constiluto, exsequitur
incorruptum Deo cogitat exhibere. Sed erit mihi alius omnia, vanitantes esse eos qui rebus hujusmodifal-
locus quo de istis diligentius requirelur, Non enim luntur; idipsum autem quo falluntur vanitatem vo-
nunc de fide, sed de vita dicere insiiiui, per quam cans , non quod Deus ista non creaverit, sed quia
meremur scire quod credimus. Amandus igitur solus suhjicere se homines volunt iis rebus per peccata ,
Deus est: omnis vero iste mundus, id est, omnia quoe illis per recte facta divina lege subjectae sunt.
sensibilia conlemnenda; utendum aulem his ad hu- Quid est enim aliud, falsis bonis illudi atque decipi,
jus vitae necessilatem. quam leipso inferiora, miranda el appetenda arbi-
GAPUT XXI. — Gtoria popularis et curiositassacris trari ? Habel igitur vir lemperans in hujuscemodi re-
Lillcris damnata. bus mortalibus cl fluentibus, vitoe regulam ulroque
38. Gloria vero popularis sic in Novo Testamento Testamento firmalam; ul eorum nilril diligat, nihil
abjicitur atque contcmnitur : Si hominibus, inquit, per se appelcndum putet, sed ad vitae hujus atque
placerevellem,Christi servusnon essem(Galat. i, 10). officiorum necessilatem quantum sat est, usurpet,
Est item aliud quod de corporibusper imaginalioness utenlis modestia, non amantis affectu. Haecdicta sint
quasdani concipit anima, et eam vocal rerum scien- de temperantia, pro rerum magnitudine breviter;
tiam. Quamobrem recte etiam curiosi esse prohibe- pro inslituto tamen opere fortasse copiosius quam
mur, quod niagnum temperantioemunus esl. Hinc oportebat.
illud est : Cavelene quis vos seducatper philosophiam. CAPUT XXII. — Forliludinem prmslatamor Dei. ;
Et quia ipstim nomen philosophice si consideretur, 40. De forliludine vero non multa dicenda sunt.
reni magnam toioque 3 animo appelendam significat, Amor namque ille de quo loquimur, quem tota san-
siquidem philosopbiaest antor studiumquesapientiee, ctitate inflammalum esse oportet in Deum, in non
cantissiine Apostolus,ne ab amore sapienlieedetcrrere appetendis islis lemperans, iti atnittendis fortis voca-
videretur , subjccil, et elemenlahujus mundi (Coloss. lur. Sed inter omnia quee in hac vita possidentur,
n, 8). Sunt eiiim qui desertis virtulibus, etnescienles corpus homini gravissimumvinculum est, justissimis
quid sit Deus, ct quanta majeslas sempcr eodemmodo Dei legibus, propter antiquum peccatum, quo nihil
manentis naturec, magnum aliquid se agere pulant, est ad preedicandumnolius , nihil ad intelligendum
si universam islam corporis niolein , quam raundum secretius. Hoc ergo vinculum ne conculiatur atque
niinciipamus, curiosissime intentissinreque perqui- vexelur, laboris et doloris; ne auferatur alque per-
raul. Unde tanta eliam superbia gignitur, ut in ipso imatur, morlis lerrore animam quatit.Amatenim illud
coelo, de quo saepe dispulant, sibimet habilare vivi consuetudinis, non intelligens, si eo bene aique
dcaniur.Reprimal igiturse animaab hujusmodiyanee scienter utalur, resurrectionem reformatiouemque
cognitionis cupiditale 4, si se castam Deo servare ejus ope ac lege divina sine ulla molestia juri suo
disposuit. Tali enim amore pleruinque decipitur, ut subditam fore : sed cum se hoc amore toia in Deum
converterit *, his cognitis mortem non modo conle-
InMss.octo,deputantur;in aliis tribus,damnanlur,
per imugmes.PleriqueMss.,perimaginationes.
3£Edili, 1 Mss,tres.: Sedcum huncamoremtotumin Deumcon-
Mss.meliorisnotee,tolamque.Porroin aliishabelurut
in Edd.,totoqueanimo. verterU.
*.AliquolMss,,ubImjusmodi cupidilate. (a) vid.Retract.iib. 1, cap.7, n. 5.
vagw cogitationis
mnet, verum etiam desiderabit. lissimo (Prov. xvi, 52 ) ? non audieral: Omne quod
41. Sed restat cum dolore magna eonfliclio. Nihil libi applicitum fuerit, accipe ; et in dolore sustine; et
est tamen tam durum atque ferreum, quod non amo- in humililate tua habe patientiam: quoniamin igne pro -
ris igne vincatur. Quo cum se anima rapiet in Deum, batur aurum el argenlum (Eccli. u, 4, 5 ) ? non audie-
super omnem carnifieinam libera, et admiranda voli- rat: Vasa figuli probat fornax, el hominesjustos len-
tabit pennis pulcherrimis et integerrimis, quibus ad talio tribulalionis? (Id. xxvn, 6.) Imo vero et haee,et
Dei amplexum amor castus innititur. Nisi vero ama- alia plura perceperat, quee uno sanclo Dei Spiritu,
tores auri, amatores laudis , amatores feminarum , ut in istis Novi Testamenti, sic in illis, qui soli adhue
amatoribus suis Deus sinet esse fortiores ; cum ille erant, Libris diviua preecepla forlitudinis conscripta
non amor, sed congruentius cupiditas vel libido no- sunt. i
minetur. In qua tamen apparet quantus sit impetus CAPUT XXIV. — De juslilia et prudentia.
animi ad ea queediligunlur indefesso cursu * per im- 44. Quid de juslitia quaead Deum pertinet ? Nonne,
mania queeque tendentis, argumentoque nobis est, cum et Dominus dicat, Non polestis duobus dominis
quam sint omnia perferdhda, ne deseramus Deum, si . servire ( Mallh. vi, 24), et Aposlolus redarguat eos
lanta illi ut deserant, perferunt. qui creaturae polius quam Creatori serviunt (Rom, i,
CAPUT XXIII. — Forliludinis monita et exempla ex 25); in Veteri Testamento prius dictum est, Dominum
Scripturis. Deum twumadorabis, et illi soli servies? (Deut. vi, 15.)
42. Quid ergo hic Novi Testamenli auctoritates Sed quid opus est hinc plura dicere, cum sentenliis
colligam',ubi diclum est, Tribulatio patientiam opera- talibus ibi plena sint omnia ? Hanc crgo justitia vitoe
tur, patienliuprobalionem,probatiospem(Rom.v, 5,4); regulam dabit buic amatori de quo sermo est, ut Deo
et non solum dictum, sed eiiam exemplis eorum qui quem diligit, id est summo bono, summai sapienliee,
dixerunt, probatum atque firmatum, de Veteri potius summaepaci l, libenlissime sCrviat; ceeteraque omnia
Teslamento, in quod illi rabide sseviunt, excitabo partim subjecla sibi regat, partim subjicienda prcesu-
exemplum patientiae. Neque illum memorabo virum, mat. Quoc norma vivendi, ut docuimus, utriusque
a quo in magnis crucialibus corporis ct horribili labe Testamenti auctoritate roboralur.
membrorum, non modo sustinentur humana, sed di- 45. Nec de prudenlia diutius disserendum est, ad
vina etjam disputanlur. ln cujus singulis vocibus salis quain dignoscentia pertinet appetendorum et vitando-
elucet, si quis eequo animo atiendat, quanii pendenda rum. Quee si desit, nihil eorum de quibus jain dictum
sint ista, quoscum volunl homines per dominationem est, effici potest. Hujus autem sunt cxcubiee atque
lenere, ab his ipsis potius per cupidilatem tenenlur, dUigentissimavigilantia, nesuhrepente paulatim mala
et rerum mortalium servi fiunl, dum imperite domini suasione fallamur : unde ssepe Dominus , Vigilate
esse desiderant. Amisit namque ille omnes divitias, (Matth, xxiv, 42), clamal; el, Ambulate, inquit, dum
et factus repenle pauperrimus, tam inconcussum ani- tumenhabetis, ne vostenebrmcomprehendant(Joan. xn,
mum tenuit et infixum Deo, ut salis demonstrarct, 55). Itemque dicitur : Nescitisquia modicumfermen-
non illas sibi fuisse magnas, sed se illis, sibi aulem lum lolam masSaincorrumpit? (I Cor. v, 6.) Quid au-
Deum (Job i, n ). Quo animo si esse possent nostri tem proferri manifeslius de Veteri Testamento contra
temporis homines, non magnopere in Novo Tcsta- islam dormitationcm animi potest, per quam fit ut
mento ab istorum possessione prqhiberemur, ut per- iion sentiamus quasi minulatim serpentem perniciem,
fecli esse possemus. Multo enim mirabilius cst non quam illud quod a prophela dictum est: Qui spernit
inhcerere istis, quamvis possideas, quam omnino ea modica, paulalim decidel? (Eccli. xix, 1.) De qua seu* f
non possidere. %
tentia, si opportunum esset festinantibus, copiosissime '
45. Sed quoniam de dolore atque cruciatibus cor- dispuiarem 2; atque id si a nobis nunc suscepfum
poris lolerandis nunc agittir, relinquo istum virum, munus flagiiaret, fortasse demonstraremus quam sint
licet magnum, Jicet invictum, virum tamen. Offerunt alla mysteria, quoeimperilissimi et sacrilegi homincs
enim mihi Scripturae illse slupendaefortitudinis iemi- deridendo, non iili quidem paulalim jam decidunt,
nam, et ad eam jam me transire compellunt. Quae sed magno lapsu preecipiteseunt.
cum septem liberis lyranno atque carnifici prius vi- CAPUT XXV. — Officia qualuor virtulum circa Dei
scera omnia, quam unum verbum sacrilegum impen- amorem, cujus amoris prmmium est mterna vita et
dit: cum ejus horlalione filii roborarentur, in quorum cognilioveritatis.
membris ipsa lorquebatur, latura tamen etiam preprio 46. Quid amplius de moribus disputem ? Si enini
munere, quod eos ferre preeceperat (II Machab. vu). Deus est summurn hominis bonum, quod negare non
Quid ad tantam patientiam, queeso, addi potest? polestis, sequitur profecto, quoniam summum bonum
Quid tamen mirum si omnibus medullis coneeptus appelere, est bene vivere, ut nihil sit aliud bene vi-
Dei amor, et tyranno, et earnifici, et dolori, et cor- vere,
quam toto corde, tola anima, tota mente Deara
pori, et sexui, et affectui resistebat ? An non audierat: diligere: a quo exislit, ut incorrupius in eo amor
Preliosa in conspeclu Domini mors sanclorum ejus
1
(Psat. cxv, 15))? non audierat: Meliorvir paliens for- QuaMss. quatuor,summmpotentiw.Ataliicdd.lwbent,ps«.
voceSpiritumsanctumidentidemdesignatAtigustinus,
1Mss.quindecim,deflexocursu. ut rursuminfracap. 50.
2 InMss.aliquothabetur, disputare.
1551 DE MORIBUSECCLESLE CATHOLICJE,S. AUGUSTINl 1332
atque integer custodialur, quod cst lemperanliee; et amore diligat Deum. Non enim eum diligis tanquam
nullis frangalur incommodis, quod est forliludinis ; teipsum, si non ad id bonum ad quod ipse tendis,
nulli alii serviat, quod esl jusliiico; vigilet in discer- adducere satagis '. Illud esl enirrrunum bonum, quod
nendis rebus, ne fallacia paulalim dolusve subrepal, omnibus tecum tendentibus non fit angustum. Ex
quod est prudentiae. ilcoc est hominis una perfectio, hoc preeceptonascuntur officiasocietalis humanae, in
qua sola impetrat ut veritatis sinceritate perfruatur : quibus non errare difficile est. Agendum autem in
haec nobis Testamenlo tilroque concinitur, hoecnobis primis est, ut bencvoli simus, id est, ut nulla malitia,
hinc atqne inde suadelur. Quid adbuc Scripluris, quas nullo dolo malo adversus hominem utamur. Quid
ignoralis, calumniainini? Nescitis qiianta imperitia enim homini homine propinquius ?
lacessatis Libros, quos et soli reprehendunl qui non 50. Accipe etiam quid Paulus dicat: Dilectio, in-
intelligunt, et soli inlelligere nequeunt qui repre- quit, proximi, malum non operatur (Rom. xm, 10 ).
hendunt? Non enim eos aut ullus inimicuscognoscere Brevissimis ulor teslimoniis, sed, nisi fallor, idoneis,
sinitur, aut esse nisi amicus cognitis potest. et quibus susceptee rei satis fiat: nam quis ignorat
47. Diligamusigitur Deum cx toto corde, ex tota quam multa, et quanti ponderis, verba in illis Libris
anima, ex tota mente, quicumque ad vitam aelernam de charitale proximi usquequaque diffusa sinl? Sed
pervenire proposuimus. Vita enim eclerna est lolum cum duobus modis peccelur in homine, uno si lseda-
praemium, cujus promissione gaudemus : nec pree- lur, alio si cum potest non adjuvetur; eaque ipsa
mium polesl prcecedere merila, priusque homini dari sint quibus mali homines csse dicantur, quorum neu-
quam dignus est. Quid enim hoc injuslius, et quid trum, qui diligil, facit: salis, opinor, quod volumus
justius Deo? Non ergo debemus poscere preemium deinoiistrat ista sententia, Dileclioproximi malum non
anicquam mereamur accipere. Hic fortasse non in- operaiur. Et si ad bona pervenire non possumus, nisi
congrue quoerilur, ceterna ipsa vila quid sit. Sed ejus mala operari destilerimus, ista sunl quasi cunabula
largitorem potius audiamus : IIwc est, inquit, vila charilatis Dei, quibus diligimus proximum ; ut quo-
mtema, ut cognoscanl le verum Deum, et quem misisli niam dilectio proximi mdlum non operalur, hinc ad
Jesum Christum (Joan. xvu, 5). iEterna igilur vita illud ascendamus quod dictum est, Scimus quoniam
est ipsa cognitio verilatis. Quamobrem videte quam diligentibusDeum omnia procedunt in bonum (Ibid.
sinl perversi atque proeposteri, qui sese arbitrantur vni, 28).
Dei cognilionem tradere, ul perfecli simus, cum per- 51. Sed nescio quomodo aut pariler ista in plenUu-
feetorum ipsa sit prcemium. Quid ergo agendum est, dinemperfectionemqueconsurgunt, atit inchoatur prius
quid quoeso, nisi ul eum ipsum quem cognoscere vo- Dei amor, el prius perflcilur proximi. Ad incipiendum
Iumus, prius plena charilale diligamus (a) ? Unde enim citius nos forlasse in se divina charitas rapit,
illud exoritur, quod ab initio salagimus , nihil in sed facilius minora perficimus. Quoquo modo autem
Ecclesia catholica salubrius fieri, quam ut ralionem res se habeat, illud maxime tenendum est, ne se
prcecedal auctoritas. quisquam credat, contempto proximo, ad bealitudi-
CAPUT XXVI. — Dilectiosui et proximi. nem et ad Deum quem diligit esse venturum. Aique
48. Sed eeetera videamus : videlur eniin de homine ulinam, ut facileest bene inslituto el benigno diligere
ipso, id esl, de amaiore ipso nihil actum ; sed parum proximum, ita facile esset vel consulere, vel nihil no-
dilucidc qui hoc arbilratur inlelligii. Non enim fieri cere. Non enim ad hcec salis est voluntas bona, sed
potest ul seipsum, qui Deum diligil, non diligal : imo opus est magna quadam ralinne alque prudentia, qua
vero solus se novit diligere , qui Dcum diligit. Siqui- nemo uli potest, nisi Deus ille fons omnium bonortim
dem ille se salis diligit, qui sedulo agit, ut summo et id tribiierit. De qua re, quantum arbitror, difficillima,
vero perfrualur bono : quod si nibil est aliud quam leniabimus dicere pro suscepto opere pauca quecdam,
Deus, sicut ea quac dicta sunt docuerunt, quis cun- spem lotam consiituentes in eo cujus solius ista dona
clari polest, quin sese amet, qui amalor est Dei ? sunl.
Quid ? inler ipsos homines nullumne esse amoris vin- CAPUTXXVII.—Beneficenliain corpusproximi.
culum debel? Imo vero ita debet, ut nullus certior 52. Homo igilur, ut homini apparet, anima rationa-
gradus ad amorem Dei fieri posse credatur, quam lis est morlali atque terreno ulens corpore. Parlim
bominis erga hominem charitas. ergo corpori, partim vero animoehominis benefaeit
49. Promal nobis crgo alterum praeceplum ipse qtii proximum diligit. Ad corpus quod periinet, me-
Dominus, de vilae proeceptisinlcrrogatus : non enim dicina nominata esl; ad animam autem , disciplina.
conlcnlus fuit uno, qui sciret aliud Deum esse, aliud Sed medicinam nunc voco, quidquid oinnino corporis
honiinem; atque interesse lantiim, quantum inter vel luetur vel inslaurat salutem. Ad hanc itaque per-
eum qui creavil, et id quod ad Crealorissimilitudinem tinent, non ea tantum quee ars eorum exhibet, qui
creatum cst. Dicit crgo secunduin pneceplum esse : proprie medici nominantur; sed etiam cibus et potus,
Diligesproxhnumluum lanquamleipsum(Malth. xxu, legmen et tectum, delensio denique omnis atque niu-
59). Te autem ipsum salubritcr diligis, si plus quam nilio, qua nostrum corpus adversus etiam externos
te diligis Deum. Quod ergo agis tecum, id agendum ictus casusque servatur : nam et fames, et liilis, et
cum proximo cst; hoc est, ut ipse etiam perfecto frigus, et eesitis, ct quidquid exlrinsecus graviler
1 Mss.quamplures,ad quodipsetendis,adduck.
(a) Vid.Retract.lib. 1,cap. 7, n. 4.
infligiUrr,salulem, de qua nunc agitur, manere non perficitur , ejus dico cut per disciplinam subvenitur :
sinunt. nam qui subvenit, nihil horum duorum habet, nisi
53. Quare illa omnia, quibus hujuscemodi malis in- amare. In his duobus Deus ipse, cujus bonilate alque
commodisve resislilur, qui officioseatque humaniter clemenlia fit omninont aliquid simus, duobus Testa-
praebent, misericordes vocanlur, etiamsi sapientes mentis, Vetere et Novo, disciplincenobis regulam de-
usque adeo sint, ut jam nullo animidolore turben- dit. Quanquamenim ntrumque in utroque sit, preevalet
tur (a). Nam quis ignoretex eo appellalam esse mise- lamen in Vetere timor, amor in Novo : quceibi servi-
6 ricordiam, quod miserum cor faciat condolenlis alieno tus l, hic libertas ab Apostolispreedicatur. De quorum
malo? el quis non concedatab omni miseria liberum Testamentorum admirabili quodam ordine divinoque
essc debere sapienlem, cum subvcnit inopi, cum esu- conceniu, longissiinum est dicere, et multi religiosi
ricnti cibum pracstat potumque sitienti, cum vestit doctique dixerunt. Muhos libros res ista flagilal, ut
ntiduin, cum peregrinum teclo recipit, cum oppres- pro inerito, quantum ab homine polest, explicari et
sum Jiberal, cum denique humanilatem suam usque praedicari queat. Qui ergo diligit proximum, agit
ad sepulturam porrigit mortuorum? Etiamsi id faciat qiiantum polest ut salvus corpore salvusque animo
mente tranquilla, nullis aculeis doloris inslinctus, sed sit : sed cura corporis ad sanitatem animi referenda
adductus ofiiciobonitatis, misericors tamen voeandus est. Agit ergo his gradibus, quod ad animum pertinet,
est. Huic enim nihilobestnomen, cumabsit miseria. ut primo timeat, deinde diligat Deum. Hi mores sunt
54. Sttilti vero cum misericordiara quasi vitium de- optimi, per quos nobis etiam-ipsa provenit, ad quam
vilaiil, quia officio satis moveri nequeunl, si necper- omni studio rapimur, agnilio veritatis.
Uirbalione commoventur, congelascunt potius rigore 57. Atque in his duobus convenit mihi cum Mani-
inhumanitatis, quam ralionis tranquillilale serenanlur. cbaeis, id est, ut Deum et proximum diligamus : sed
Ilaque multo prudentius Deus etiam ipse misericors hoc Veteri Testamenlo neganlconlineri; in quo quan-
dicitur : qui quemadmodum dicatur, restat inlelligere lum errent, satis, ut opinor, apparel ex iis, quas su-
iis qui sese idoneos religione studioque prsesliterint; perius prolulimus, de utroque sententiis. Verumtamen
ne cum verbis doctorum inepte utimur, indoclorum ut breve aliquiddicam, sedtalecui resistere sitmeree
animas prius durescere vitando misericordiam, quam dementiae, nonne animadvertunt haec ipsa duo, quee
a
benignitatem appelendo milescere faeiamus. Alque ut Jaudare cogunlur, quam imporltmissime a Dominoin
rnisericordiajubet, ista nos ,ab homine pellere incom- Evangelio de Velere Testamento esse prolata negent,
moda, sic innoceniia prohibet inferre. ubi scriptum est, DiligesDominumDeum tuum ex toto
CAPUT XXVIH.— Beneficentiain animam proximi. cordetuo,et ex lola anima tua, el ex tota mente lua; vel
Disciplinw parles duw; coercilio, et inslructio. Per illudalterum, Diligesproximumtuum tanquamleipsum?
bonosmores nobis provenitagniiioverilatis. (Deul. vi, 5 ; Levil. xix, 18 ; Matth. xxn, 37 , 59.)
55. Quod autero aliinet ad disciplinam, per quatn Aut si haecnegare non audent; premuntur enim luce
ipsi animo sanitas instauratur, queesi absit, nihil ad veritalis; iliud negare audeant, salubria esse isla pree-
depellendas nriserias salus illa corporis valet, difficil- cepta, his mores oplimos contineri negentsi possursl,
lima omnino res est. Alque ut in corpore dicebamus et dicantnon oportere Deum diligi, non oportere pro-
aliud esse morbos et vulnera curare, quod pauci ho- ximum diligi; neque diligenlibus Deum omnia proce-
mines bene facere possunt; aliud autem famem sitim- dere in bonum (Rom. vm, 28), neque dilectionem
que sopire, et caeterain quibus sttbvenire hominem proximi malum non operari (Ibid. xui, 10); quibus
iiomini vulgopassimque conceditur: sic in animosunt duobus saluberrime atque optime humana vila dispo-
• <qucedam,in quibus excellentia illa et rara magisteria nilur. Queesi dicunl, non solum illis cum Christianis,
non admodumdesiderantur; ut cum hortamur et mo- sed nec cum hominibus quidem ratio est. Sin heec di-
"nemus, ut haec ipsa indigenlibus exhibeantur quee cere nonaudent, cogunturque confileri esse divina;
corpori exhibenda esse diximus. Cum enim haecfaci- quid eos Libros unde ista prolata sunt impiclate ne»
mus, ope corpori; cum autem docemus ut fiant, disci- faria lacessere alque improbare non desinunl?
plina animo subvenimus. Sunt vero alia, quibus mul- 58. An illud dicturi sunt, non esse consequens ut
timodi variiqtie morbi animorum , magna quadam et omnia ibi bona sint, ubi haecinvenire potuimus ? nam
prorsus ineffabiUraiione sanantur : qu;e medicina hoc.solentdicere. Cui ego tergiversationi quid respon-
nisi divinilus populis mitteretur, nulla spes salutis deam, et quemadmodum occurram, non facile video.
esset, lam immoderaia progressione peccantibus; Discutiamne verba singula Veteris Testamenli, ut in
quanquani et illa corporis , si allius rerum originem lris summam cum Evangelio esse concordiam pervi-
repetas, non invenitur unde ad homines manare po- cacibus indoctisque demonstrem? Sed quando istud
tuerit, nisi a Deo, cui rerum omuium siatus salusque erit ? quando aut ego sufficiam, aut ipsi palientur ?
tribuenda est. Quid ergo faciam? Deseramne eausam, el eos in sen-
56. Heectamen disciplinade qua nunc agimus, quae tenlia quamvis improba et falsa, lamen difficili ad
animi medicina est, quantum Scripturis ipsis divinis
i ita Mss.Atexcusihabent, quiaibi seriMus,etc.
colligi licet, in duo dislribuitur; coercitionem , et in- s Mss. T um '
p lerique,quanquam. aliqui subjiciunt,
o ppor-
structionem. Coercilio limorc, instructio vero amnre tunissime.Acpauiopostalii, ibiessescriplum;aliivero'ha-
(a) vid.aetract. lib. 1, cap.7, n. 4. benf, ubiessescriptum
13S5 DE MOIUBUSECCLESI/E CATHOLICE, S. AUGUSTINf 1536
dissolvendum delitescere sinam? Non faciam : acierit corruptam esse contendis, aliam proferas incorru-
deproximoDeusipse, cujusillaprceceptasuiU; necme plam, vel alium codicem poiius, in quo ejusdem Apo-
in tanlis angusliis inopem ac deserium esse patietur. stoli eadem Epistola sincera et incorrupta conscripla
CAPUT XXIX. —De Scripturarum aucloritale. sit. Non faciam, inquis, ne ipse corrupisse credar :
59. Quamobrem adestole animis, Manicheei, si qui bocenim soletis dicere; et verum dicitis : nilri! pror-
ibrte illa superslitione ita lenemini, ut evadere ali- sus aliud suspieabuntur vel mediocriter cordati homi-
quando possitis. Adestote, inquam, sine pertinacia, nes, si hoc feceris. Vide ergo tu ipse qtiid dc auclori
sine studio resistendi : nam aliter vobis perniciosissi- tate tua judicaveris; et intellige utrum ttiis vcrbis e
mum est judicare. Certe enim nemini diibium est, nec conlra illas Scripluras credere debeant, si codici, ob
aversi vos ila estis a vero, ut non intelligatis, si dili- hoc solum quod abs te profertur, magnoctcmerilalis
gere Deum etproximum, bonum cst, quod negare est credere.
nemo potest; quidquid in his duobus preeccptis pen- CAPUT XXX. — Apostrophe ad Ecclesiamlolius sa-
det, viluperari jure non posse. Quid ergo in iis pen- pienlimmagistram. Doctrina calholicmEcclesiw.
deat, ridiculum est si a me qucerendum esse putas; 62. Sed quid lrinc plura? Quis enim non videai eos
ipsum Christum audi, audi, inquam, Chrislum, audi qui contra Scripturas chrisiianas hcecaudentdicere, ut
Dei Sapicnliam : In liis, inquit, duobusprwceplislota illud non sint quod homines suspicantur,'ccr(e tamen
Lexpendet, et omnes Prophelm (Matth. xxn,40). non esse chrtstianos? Nam Christianis hcecdata est
60. Quid hoc loco potest dicerc impudcntissima forma vivendi, ut diligamus DominumDeumnostrum
pertinacia ? Non hoc Christum dixisse? At in Evange- ex tolo corde, etextotaanima, et ex lola mcnle, deinde
lio verba cjus ista conscripla sunl. Falsum essc scri- proximum nostrum tanquam nosmelipsos: in /«senim
ptum? Quid hoc sacrilegio magis impium reperiri duobus prmceplistota Lex pendel, el omnes Prophelw
potest? quid isla voce impudentius? quid audaeius? (Deut. vi,5;Malth. xxn, 57). Mcrilo, Ecclesia calbo-
quid sceleratius? Simulacrorum cultores, qui Chrisli lica mater Christianorum verissima, non soltim ipsum
etiam nomen oderunt, nunqiiam hoc advcrsus Scri- Deum, cujus adeptio vila estbealissima, purissimc at-
pturas illas ausi sunt dicere. Consequelur namque quecastissimecoendura pracdicns; nullani nobis ado-
omniiim littcrarum summa perversio, et omnitim qui randam creaturam inducens, cui servire jubeamur; et
memorice mandati sunt librorum abolitio, si quod abillaincorruplaetinviolabiliaUernilale, cuisolihomo
tanla populorum religione roboratum est, tanta homi- subjiciendus esl, cui soli rationalis anima cohcerendo
num et tcmporum consensione firmalum, in hanc du- non misera est, excludens omne quod factum est, quod
bitaiionem adducitur, ut ne bistoriecquidem vulgaris obnoxium commutaiioni, quod subdilum tempori;
lidem possit gravitalemque obtinere. Postremo quid neque confundens quod cclernilas,quod veritas, quod
de scripluris ullis proferre poteris , ubi mihi uti hac denique pax ipsa distinguit, necrursumseparansquod
vocenon liceat, si contra meam ratiocinationem in- majestas una conjungit: sed eliam proximi dileclio-
tcntionemque proferatur? nem atquc charilatem ita complecteris, ul variorum
61. lllud vero quis ferre possit, quod nos notissi- morborum, quibus pro peccalis suis animaeeegrotant,
mis ac jam in manibus omnium Libris constituiis cre- omnis apud le medicina prcepolleat.
dere vctant, et iis quoeipsi proferunt, imperant ut 65. Tu pueriliter pueros, forliter juvenes, quiete
credamus? St dc scriptura dubitandum est, de qua senes, prout cujusque non corporis lanlum, sed et
magis quam qucediffamari non meruit, qurcvepotuit animi eetas est, exerces ac doces. Tu feminas viris
sub nomine alio tota mentiri?"Si istam obdis invito, suis, non ad explendam libidinem, sed ad propagan-
et auclorilatis exaggerationecogis in fidem '; egone dam prolem, et ad rei familiaris societaiem, casta et '
de illa, quam constantcr latissime divulgalam video, fideliobedientia subjicis. Tu viros conjugibus, non ad
et Ecclesiarum per lotum orbem dispersarum conte- illudendum imbecilliorcm sexum, sed sinceri amoris"
slatione munitam, dubitabo miscr, el, quod est mise- legibus preeficis.Tu parenlibus filios libera quadam
rius, te auclore dubitabo? Cum si exemplaria profer- servitule subjungis, parentes filiis pia dominalione
res altera, tenere non deberem, nisi ea quac plurium praeponis. Tu fratribus fratres religionis vinculo fir-
consensione commendarenlur; nunc nilril te profe- miore atque arctiore quam sanguirris nectis. Tu om-
renle quod conferas, prccter inanissimam vocem te- nem generis propinquitalem et affinitalis necessitudi-
nieriiatisque plenissimam, puialtis usque adeo genus nem, servalis naluree volunlalisque nexibus, mutua
humanum esse perversum, et divincc providentioo»ope charilate constringis. Tu dominis servos, non tam con-
desertum, ut illis Scripturis, non a le prolalas alias ditionis necessilate, quam officii delectatione do-'
quibus redarguantur, sed tuatanlumverbaprceponat? ces adheerere. Tu dominos servis, summi Del
Proferendus esl namque libi alius codex eadem con- communis Domini consideratione placabiles, et ad
linens, scd tamen incorruptus et verior, ubi solade- :- consulendum quam coercendum propensiores facis.
sint ea queeliic immissa esse criminaris. Ut si, verbi Tu cives civibus, genles gentibus, et prorsus homines
causa, Pauli Epistolam, queead Romanos scripta est, ; primorum parenlum recordatione, non sociefate tan-
Si,
:; tum, sed quadam etiam fratemitate conjungis. Doces
1 Theodericensis codex : Et auctoritalisralionecogisexi- r* reges prospicere populis; mones populos se subdere
gerein fidem.Aliisex : Et aucloritatk exaggerareratkmem..*
cogisin finem. regibus. Quibus honor debealur, qttibus affectus,qui->
1537 , LIBER PRIMUS. 1538
busreverentia, quibus timor, quibus consolalio, qui- rum afferlur, et aqua contenti, desertissimas terras
bus admonitio, quibus cohortatio ', quibus disciplina, incolunt; perfruentes colloquio Dei, cui puris menli-
quibusobjurgatio, quibus supplicium, sedulodoces ; bus inheeserunt,et ejus pulchritudinisconlemplatione
ostendensquemadmodum et non omnibus omnia, et beatissimi, quee nisi sanctorum intellectu percipi non
omnibuscharitas, et nulli debeatur injuria. potest. Nilril, inquam, de his loquar : videntur enim
64. Jam vero cum heechumana dilectioinheerenlem nonnullis res humanas plus quam oporleret deseru.is-
uberibns tuis nulriverit, et roboraverit animum, sese, non intelligentibus quantum nobis eorum animus
quendo Deofactum idoneum; ubi ejus majestas ex in orationibus prosit, et vita ad exemplum, quorum
tanta parte quanta homini, dumterree hujus inhabita- corpora videre non sinimur. Sed hinc disputare Ion-
tor est, sufficit,aperire se cceperit; tanlus charilalis gum et supervacaneumputo : nam hoc tam excellens
ardor innascitur, et tanlumdiviniamoris consurgit in- fastigiumsanctilalis, cui non sua sponte mirandum et
cendium, utexustis omnibus viliis, et hominepurgato honorandum videtur, oratione nostra videri qui po-
atque sanclificato,satis appareat quam divine dictum tesl? Tantum isti admonendi sunt, qui sese inaniter
sit: Egosumignisconsumens(Deul. iv,24) (a);et,Ignem jactanl, in lantum processisse temperantiam et conti-
venimilterein mundum(Luc. xn, 49). Queedueevoces nentiamsanclissimorumcatholiceefideichristianorum,
unius Deiin duobus Testamentis signatoe,sanctifica- ut restringenda nonnullis, etquasiad humanos fines
tionemanimeeconcordiatlestatione declarant, ut fiat revocanda videatur : usque adeo supra hominesillo-
aliquando illud quod item in Novam Scripturam de rum animos evasisse, ab iis etiam quibus id displicet,
Veteri assumptumest, Absorplaesl morsin victoriam. judicatur.
Ubi est,mors, aculensluus? nbi est, mors, contenliolua 67. Sedsi boc excedit nostram loleranliam, quis
(lCor.xv, 54,55) ? Quodunum isli heereticiintelligere non illos miretur et praedicet, qui coniemplisatque
si valerent, nusquam profectoDeum nisi apud te at- desertis mundi hujus illecebris, in communem vitam
que in tuogremio, minimesuperbiet bene pacali vene- castissimamsanclissimamquecongregati, simul oeta-
rarentur. Merito apud le divinapraeceplalate diffuse- tem agunt, viventes in orationibus, in lectionibus, in
que servantur. Meritoapudtebeneintelligitur, quamsit disputalionibus; nulla superbia tumidi, nulla pervica-
gravius cognita, quam incognilalegepeecare. Aculeus cia lurbulenti, nulla invidentia lividi : sed modesti,
enimmortispeccatum,virlusaulempeccatilex(Ibid. 56), verecundi, pacati, concordissimamvitam et intentis-
qua gravius feriat 2 et interimat contempti preecepli simam in Deum, gratissimummunus ipsi offerunt, a
conscientia. Merilo apud te visum est, quam sit sub quo ista posse meruerunt? Nemo quidquam possidet
lege operatio vana, cum libido animum vastat, et co- proprium, nemo cuiquam onerosus est. Operantur
hibetur poenoemetu,non amorevirtutis obruitur. Me- manibus ea quibus et corpus pasci possit, et a Deo
rito tibi tam muili hospitales, multi officiosi, niulti mens impediri non possit. Opus autem suum tra-
miserieordes, multi docti, multi casti, multi sancti, dunt' eis quos decanos vocant, eo quod sint denis
mulii usque adeo Dei amore flagrantcs, ut eos in prcepositi,utneminem illorum cura sui corporistan-
summa continefuiaatque mundi hujus incredibilicon- gat, neque in cibo, neque in vestimento, neque si quid
lemplu etiam solitudodelectet. aliud opus est, velquoiidianeenecessitali, vel mutalee,
CAPUTXXXI.— Manichmorumcontinenlimopponil ulassolet, valetudini. Illi autem decani cum magna
anachoretarumet cmnobilarumntam. sollicitudine omnia disponentes, et proeslo facienles
65. Quid est, queeso,quodvident qui non possunt quidquid illa vita propter imbecilliialemcorporis po-
hominem non diligcre, et lamen possunt hominem siulat, rationem 2 tameneliam ipsi reddurituni, quem
non videre?.Profecto illud, quidquid est, preestantius patrem appellant. Hi vero patres non' solum sanclis-
estrebus humanis, cujus contcmplationepotest homo simi moribus, sed etiam divina doctrina excellenlissi-
sine homine vivere. Jam enini accipite, Manicheei, mi, omnibus rebus excelsi, nulla superbia consulunt
perfectorumChristianorum, quibus summa castitas, iis quos filios vocant, magna sua in jubendo auclorila-
nonlaudanda tantum, sed etiam capessenda visa est, te, magna illorum in obtemperandovolunlale. Conve-
mores et continenliamsingularem; ne vos impuden- niunt autem diei tempore extremo de suis quisque
ter jactare apudanimosimperilorum,quasi difficillima habitaculis, dum adliuc jejuni sunt, ad audiendum
rerum abstinentia,siquid in vobis pudorisest, audea- illum patrem, et conveniunt ad singulospatres lerna,
lis. Necea dicamquae vos ignoratis, sed quae nobis ul minimum,hominummillia : nam etiam multo nu-
oceultatis.Quis enim nescit summeecontinenlieoho- merosiores sub uno agunt. Audiunt aulem incredibili
minumchrislianorummultitudinem per totum orbem studio, summo silentio; affectiones animorum suo-
in dies magismagisquediffundi,et in Oriente maxime rum, prout eos pepulerit disserentis oralio, vel gemi-
atqueÊgypto,quod vos nullo modo potest Iatere ? tu, vel fletu, vel modeslo et omni clamore vacuogau'
66. Nihil de iis dicam quos paulo ante commemo- dio significantes3. Corpus deinde reficitur, quantum
ravi, qui secrelissimipenitus ab omni heminum con- 1Lov.et Arn.:opus autemsimul tradunt.TredecimMss..
spectu, pane solo, qui eis per certa intervalla tempo- Bad.et Er.:
2Pleriqueopus
aulemsuum.
1 Codices Cdd. habent,tradUionem;pro quo LalinusLa-
aliquolh abent, coertio,s ive,
2 Mss.quatuor,quodgraviusferiat.Sorbonici coercUio. tinius et Antonius Arn.legendumputarunt, rationem.Sic
tres, aliique porrolegiturin Ms.Vaticanoet in editioneBad.
duo,qmmgraveferiat.' "Êditi:Sedmodesloet clamorevacuogaudiumsignifieatf,
'
(a) vid.rietraet.
l ib. 1, cap.7, n. 5 tes. Sed,concinnior Mss.lectiohic restituta, '
1359 DE MORIBUSECCLESL-E,CATiiOLICE S. AUGUSTINl 1540
saluti et salubrilati salis est, coercente unoquoque mus. Romce ctiam plura cognovi, in quib.us singuli
conciipiscenliam,ne se profundat vel in ea ipsa quae gravilate alque prudentia et divina scienlia prcepollen-
proesiosiint parca et vilissima. It.i non soluma carni- tes , cceleris sccum habitanlibus preesunt, christiana
busct vino abstinent pro siifficicniiadomaudaruiu li- charitate, sanctiiate et libertate viventibus: ne ipsi
bidiimm, scd ab iis etiam quoctanio concitaiius ven- quidein cuiquam onerosi sunt, sed Orienlis more, et
tris el gutturis provocant appelilum, quaiilo quasi Pauli aposloli auctoritate manibus suis se transigunt.
mundioia nonnullis videntur : quo nomine solel lur- Jejunia etiam prorsus iucredibiliamultos cxercere di-
pe desideriumexquisitorurnciborum, qiiod a carnibus dici, 11011 quotidie seniel sub noctem reficiendo cor-
alienum est, ridicule lurpiterquc defendi. Sane qtiid- pus, quod est usquequaque usiialissimum,'sed conti-
quid neccssario victui redundal (nam rcdmidai pluri- nuuin iridutim vel amplius saepissimesinc cibo ac
mum ex operibus manuum, ctepiilarum restrictione), potu ducere. Neque hoc in viris tantum, sed etiam in
lanta cura egeniibus distribuitur, quanla 11011 ab ipsis feminis; quibus ilem multis viduis el virginibus simul
qtti disiribuunt comparalum cst. Nullo modo namque habilantibus, et Jana ac lcla viclum qucerilantibus,
salagiint, ul hrecsibi abundenl, sed omni modoagunt proesunt singiilce gravissimce probalissiiiieeque non
ul non apud se remaneat quod abundavcrit, usque adeo laiuuin in instituendis compoiiendisquemoribus', sed
ul oneratas eliam naves in ea Ioca mittant, qiicein- etiam instruendis nienlibus perilae ac paralce.
opes incolunl. Non opus est plura dc re notissima 71. Alque inler heecnemo urgelur in aspera quoe
dicere. ferre non potest, nulli quod recusat imponilur, nec
68. Haecest eliam vita feminarum Deo sollicile ideo condeniriatura cteteris, quod in eis se imilandis
casteque servienfmm, quac babitaculis segregatceae faletur invalidum : meminerunl euim quanlopere
rcmolsea viris quam longissime decel, pia lantum il- Seripluris omnibus eommendatasit chariias; memi-
lis chaiitate junguntur et imitalione virtutis : ad quas neruiit, Omnia mundamundis( Tit. 1, 15 ); et, Noiz
juvenum nullus accessus est, neque ipsorum quanivis quod intral in os vestrum vos coinquinal, sed quod
gravissimorum et probalissimorumsenum, nisi usque .exit (Malth. xv, 11). Uaquc non rejiciendisgeneribus
ad vcslibulum necessaria praebendi quibus indigent ciborum quasi pollutis, scd concupiscentioeperdo-
gratia. Lanifieio namque corpus excrcent alque sus- maiidee,eldileclioni fratrum relinendceinvigilatomnis
lentant, vestesque ipsas fratribus tradunt, ab iis in- induslria. Meminerunt: Esca ventri, el venter escis;
vicem quod victui opus cst resuinentes. Hos morcs, Deus autem el liunc el illas deslruel(l Cor. vr, 13); et
hanc vitam, hunc ordinem, hoc inslitutum si laudare alibi, Neque si mandiicaverimus,abundabimus; neque
vclim, neque dignc valeo, cl vereor ne judicarc videar si non manducaverimus,egebimus(Id. vm, 8); el illud
pcr seipsum tanlummodo expositum placerc non prcecceteris,Bonumcst, fratres, non manducarecarnes,
posse, si super narraloris siinplicitaicm colhurmim nequebiberevinum, nequein quo fraler tuus offenditur.
cliam laudaloris addendum pulavcro. H;uc, Manichcei, Hic enim oslendit qnam sinl ad finem cbaritalis hsec
reprebendite, si polestis. Nolile ca:cis hoininibus ct onmia dirigcnda. Alius cnimcredit mandueareomnia;
discernere invalidis ostenlare noslra zizania. qui autem infirmus est, olus, inquit; manducel. Qui
CAPUT XXXII. — CiencorKiiilav.s. r.ianducat, non manducanlemnon spernat : el qui non
69. Neque lamen ita sese anguslc iiabcnl Ecclcsicc mnnducat, nianducanlemnon judicet; Deus enim illum
calholiccemores oplimi, ut eorum lanliim vita , quos assumit. Tu quis es, qui judices alienum servum? Suo
commemoravi, arbitrer esse laudandos. Quam enim Dominostat aut cadii : stabil aulem; polens est enim
mullos episcoposoptimos viros, sauclissimosqueco- Deus slatuerecum. Et paulo posl: Qui manducal,Do-
gnovi, quam multos presbyleros, cpiammtilios diaco- mino manducat, el gratias agil Deo : et qui non mandu-
nos, el cujuscemodiministros divinorumSacrainenlo- cal, Dominonon manducat,el gralias agitDeo. El item
rum, quorum virlus eo milrimirabilior et majore pree- in consequeniibus : Ilaque unusquisquenoslrum pro
dicatione dignior videlur, quo diificilius esl e:un in se rationemreddel. Non ergo ampliusjudicemus invi-
mulliplici hominum genere, ct in isla vita turbulen- cem; sed hocjudicale magis, ne ponalis off'endiculum
tiore servare! Non enim sanatis magis quam sanandis fralri vet scandalum.Scio el confidoin DominoJesu,
Iiominibuspreesunt.Perpetienda sunt vitia multiludi- quia niliil communeper ipsum, nisi ei qui exislimalquid
nis ut curentur, el prius toleranda quam sedanda est communeesse,illi communeesl. Potuitne magis oslen-
peslilenlia. Difficillimumesl bic tenere optimum vifee dere, non in ipsis rebus quibus vescimur, sed in
modum, et animum pacatum alque tranquillum. animo esse vim quamdam, queead eum valeat macu-
Quippe, ut breviter explicem, lri agtinf ubi vivere di- landum; el propterea iis eliam qui ad heec conte-
scitur, illi ubi vivilur. mnenda sunt idonei, certoque sciunt non se pollui, si
CAPUTXXXIII. — Aliud genus in civiialesimul vi- quid ciborum sine turpi cupidilate altitudine menlis
venlium.Jejunia triduana. assumpserint, charitatem tamen esse intuendam?Yide
70. Nec idco tamen laudabile christianorum genus quid sequalur : Nam si propler escam fraler luus con-
conlempserim, eorum scilicet qui in civitatibus de- trislalur, jam non secundumcharitatem ambulas(Rom.
gunt, a vulgari vita remolissimi. Vidiego diversorium xiv, 2-21).
sanciorum Medioiani, non paucorum lioiiiiniiin, qui- 1 m MSS.plerisque hsec desunt; In instiluendis
compo-
hus unus presbyter preeerat vir optimus et doctissi- nendisquemoribus.
1341 LiBER PRIMUS. 1542
72. Lege ceetera; nam longum esl omnia inlerpo- modestiam modestiae, charitatem denique charitati,
nere; et inveniespreeceplumiis qui possunl isla con- et, quod res maxime postulat, preeceptis preeeepta
temnere, id est firmioribuset securioribus, ideo la- conferte. Jam videbitis quid inter ostentationem et
men esse temperandum, ne offendantur illi quibus sinceritatem, inter viam rectam et errorem, inter fi-
adhuepro sua imbecillitatehujuscemodiopus est tem- dem atque fallaciam, inter robur et tumorem, inier
peranlia. Heecilli de quibus agebam norunt et tenenl: bealitudinem et miseriam, inter unitatem et conscis-
cbristiani sunl enim , non hseretici; intelligunt Scri- sionem, postremo quid inter superstilionis sirenas et
pturas secundumapostolicamdisciplinam, non secun- portum religionis inlersit.
dum superbum et commentitium nomen Apostoli'. 75. Nolite mihi colligere professores nominis chri-
Non manducanlemnemo spernit, manducanlemnemo stiani, nec professionissueevimaut scientes aut exhi-
judical: qui infirmusesl, olus manducat. Mullitamen beiiles. Nolite conseclari tur.basimperitorum, qui vel
firmi propter infirmos idem faciunt: multis non est in ipsa vera religione superstitiosi sunt, vel ita libi-
causa ista faciendi, sed quod viliore viclu vivere pla- dinibus dediti, ut obliti sint quid promiserint Deo.
cet, minimequesumptuosocorporis sustenlaculo eeta- Novimullos esse sepulcrorum et picturarum adorato-
lem tranquillissimam ducere. Omnia enim mihi licita res : novi mulios esse qui luxuriosissimesuper mor-
sunl, inquit, sed ego non redigai sub polestale idlius tuos bibant, et epulas cadaveribus exhiberttes, super
(I Cor. vi, 12). Ita multi neque vescuntur carnibus, sepultosseipsossepeliant, et voracitates ebrietatesque
neque lamen eas immundas superslitiose putanl. lta- suas depulent religioni. Novi multos esse qui renun-
que iidem ipsi qui sani temperant, si ralio valetudinis tiaverunt verbis huic saeculo, el se omnibus hujus '
,cogat, eegrolisine ulla formidine accipiunt. Mulli vi- saeculimolibus opprimi velinl, oppressique laelentur.
num non bibunt, nee tamen eo se coinquinari arbi- Nec mirum est in lanta copia populorum, quod non
trantur 2 : nam et quibusdamlanguidioribus, et pror- vobis desint, quorum vita vituperala decipiatis incau-
sus omnibus qui sine illo nequeunt salulein corporis los, el a catholica salute avertatis, cum in vestra
obtinere, humanissime ac modestissime preeberifa- paucilate * magnas paliamini anguslias, dum a vobis
ciunt. Et stulle nonnullos recusantes, fraterne admo- exigitur, vel unus ex iis quos eleclosvocalis, quipree-
nent, ne vana stiperstilione debiliores citius quam cepta illa ipsa custodiat, quee irralionabili supersti-
sanctiores fiant. Legunt eis Apostolumdiscipuloproe- lione defenditis. Sed et illa quam vana sint, quani
cipientem, ut aliquantum vini sumat propter fre- noxia , quam sacrilega , et quemadmodum a magna
quenles infirmitatessuas 3 ( I Tim. v, 25). Ila piela- parle veslrum, atque adeo pene ab omnibus vobis
lem sedulo exercenl: corporis vero exercitalionem, non observentur, alio volumine oslendere institui.,
utail idem Apostolus, ad exiguum tempus peninere 76. Nunc vos illud admoneo, ut aliquando Eccle-
noverunl (Id. IV,8). sieecatholiceemalediceredesinalis, vituperandomores
73. Conlinent se igilur ii qui possunt, qui lameu hominum quos et ipsa condemnat, et quos quolidie
sunt innumerabiles, et a carnibus et a vino duas ob tanquam malos filioscorrigere studet. Sed quicumque
causas: vel propter fratrum imbecillitatem,vel propter illorum bona voluntale Deique auxilio corriguntur,
suam libertatem. Charitas preecipuecustoditur; clia- quod amiserant peccando,pcenitcndorecuperant. Qui
ritati victus, charitati sermo, charitati habitus, chari- aulein voiuntate mala in prislinis vitiis perseverant,
tati vultus aptatur; coitur in unam coiispiralurque aut etiam addunt graviora prioribus, in agro quidem
charilatem : hanc violare tanquam Deum nefas duci- Domini sinuntur esse, et cum bonis seminibuscre-
tur; liuie si quid resislit 1, expugnatur atque ejicilur; scere, sed veniet lempus qtto zizania separentur. Aiit
hanc si quid offendit, unum diem durarenon sinitur. si jam propter ipsum christianum nomen magis in
Sciimt ita commendatamesse a Christo et Aposlolis, palea quam in spinis csse arbitrandi sunt, veniet
ut si hseeuna desit, inania; si haec adsit, plena sint ctiam qui aream purget, el a frumentis paleam sepa-
omnia. ret, et singulis partibus pro suo cujusque merito,
CAPUT XXXIV.— Ex malorum clirislianorumnlori- quod oporlel, summa oequitatedistribual (Matlh. m,
bus non viluperandamEcclesiam.Sepulcrorumel pi- 15, et xiii, 24-45).
clurarumadoralores. CAPUT XXXV. — Conjugiumet possessionesbapli-
miis eliamconccssaper Apostolum.
74. Istis, Manichoei,si poteslis, obsistite; istos in-
77. Vos interea quid ssevilis, quid exceecarmnistu-
tuemini, istos sine si
mendacio, audetis, et cum con-
lumelia nominate : istorum jejuniis vestra jejunia, dio partium ? Quid tanli crroris longa defensioneim-
? in frumenla in area quoerile:
castilati caslitatem , vestiium vestitui, epulas epulis, plicamini Fruges agro,
apparebunl facile, seseque offerent ipsa quoerenlibus.
1 Editi,Aposlolatus. Mss. nonmilli,Jpostolus.Gemmeti- Quid niniis in purgamcnla oculosinlenditis ? quid ab
censiscodex,Aposloli.Scilicetalludit Auguslinusad epi- opinri horti ubertate imperitos homines sepium aspe-
stolasManichaei quarumomniumexordiumisluderat: lla-
nichmusapostolusJesu cltristi, elc, ut dicitur in lib. 15 ritale terretis? Est cerlus adilus , quamvis pauciori-
contraFauslum,cap.4.
2 Mss.octo: Kectameneos qui bibuntcoinquinariarbi- bus notus, qua possil inlr.tri, quem vos aut esse non
tranlur. creditis, aut invenire non vtiltis Sunt in Ecclesia ca-
5 undecimMss.:ProptervariasinftrmUales suas.
4 ita in iwss.At in Edd.habetur,si quisresistU;et mox, 1Editipraeferunl,paupertate,ex.ceploBad.,qui cumMss.
si quisoffendU. habet,paucUate.
154S DE MORIBUSECCLESl^ CATHOLIC;E, S. AUGUSTINILIBER PRLWUS. 1344
tholica innumerabiles fideles qui hoc mundo non el ilerum reverliminiin idipsum, ne vos tenlel satanu
ulantur, sunt qui Ulanlur lanquam non utentes (I Cor. propter incontinentiamveslram.Hoc aulem dico secun-
vii, 51), ut ab Apostolo dicilur; quod illis temporibus dum indulgenliam, non secundumimperium. Voloau-
jam probatum est, quibus ad idolorum cultum Chri- tem omneshomines esse sicut meipsum ; sed unusquis-
stiani cogebanlur. Quot enim tunc pecuniosi ' homi- que proprium habet donum e%Deo , alius quidemsic,
nes, quol palresfamilias rusticani, quot negoliatores, alius vero sic (Ibid. vn, 1-7).
quot militares , quot primates urbium suarum , quot 79. Satisne vobis videtur Apostolus, et fortibus
denique senatores, utriusque sexus, heecomnia vana demonstrasse quid summum sit, et imbecillioribusper-
et lemporalia relinquenlcs, quibus ulique quamvis misisse quod proximum est?Namnon attingeremu-
uterenlur, non delinebantur, mortem pro salubri lierem, summum ostendit esse, cum ait, Vellemomnes
fide ac religione subierunl, demonstraveruntque infi- hominesessesicut meipsum.Huic autem summo con-
delibus a se potius illa omnia, quam se ab eis esse jugalis castiias proxima est, ne homo fornicatione
possessos. vasteiur. Numquid proplerea istos dixit adbuc fideles
78. Quid calumniamini, quod fidelesjam Baptismate non esse , quia conjugibus utuntur ? Quandoquidem
renovali, procreare filios, etagrosacdomos pecuniara- hac caslitatc conjugii, et ex se invicem ipsos qui con-
que ullam possidere non debeant ? Permittit hoc Pau- juncli sunt, si alter eorum fuerit infidelis, et eam
lus. Nam quod negari non polest, fidelibus scripsit , quoeinde nascilur prolem sanctificari tlixit : Sanclifi-
postmultorum quippe viliosorum enumerationem, qui calusesl enim, inquit, vir infidelis in muliere fideli, et
regnum Dei non possidebunt, Et hmc quidemfuislis, sanctificala est mutier infidelis per virum fidelem :
inquit, sed abluli eslis, sed sanclificalieslis, scd justifi- aliocjuinfilii veslri immundi essent; nunc aulem sanclt
cati estis in nomineDomini Jesu Chrisli, et in Spiritu snnt (Ibid. 14). Quid obstrepilis pertinacia taiiloeve-
Dei nostri. Ablutosprocul dubio, el sanctificatos nemo ritati ? quid lucem Scriplurarum vanis unibris obnu-
nisi fideles, et eos qui htiic mundo renunliaverint, bilare conamini ?
intelligere audebit. Sed quoniam ostendit qtiibus 80. Nolite jam dicere, catechnmenis licere uti con-
scripseril, videamus uirum his illa permiitat. Ila enim jugibus, fidelibus autem non licere ; calechumeiiis Ii-
sequitur : .Omnia miliilicila sunt, scd non omniaexpe- cere habere pecuniam, fidelibus autem non licere.
diunt : omnia mihi licita sunl, sed ego sub nullius red- Nam el multi sunt qui utuntur lanquam non uientes.
igar poteslgle.Esca venlri, et venler escis; Deus autem El illo sacrosancto lavacro inchoatur innovatio novi
et has et Ituncdeslruel. Corpus aulem non fornicalioni, hominis, ut proficiendo perficiatur, in aliis citius, in
sed Domino, et Dominus corpori. Deus verosuscitavit aliis lardius : a multis tamen procedittir in novam
Dominum, el nos quoque suscilabitper virlutemsuam. vilam, si quisquain non inimice, sed diligenler inten-
An nescitis quoniam corpora vestra membra Chrisli dat. Ipse quippc, sicut ail Apostolus, etsi exleriorhomo
sunt? Tollens ergo membra Cliristi, efficiammembra noster corrumpitur , sed inlerior renovalur de die in
meretricis? Absil. An nescilisquoniam qui adhmfelme- diem (II Cor. IV, 16). Apostolus de die in diem inle-
retrici, unum corpus efficilur? Erunt enim, inquii, duo riorem hominem rcnovari dicit ut perficialur, et vos
in carneuna. Qui aulem adhmrelDomino,unus spiritus a perfectione vullis incipiat. Quod utinam velitis :
esl. Fugite fornicationem. Omnepeccatumquodcumque sed quseritis potius, non unde erigalis invalidos, sed
fecerit homo, extra corpus esl: qui aulem fornicalur, in unde fallatis incautos. Hoc enim non debuislis tanta
corpus suum peccat. Annescilisquoniammembruvestra dicere audacia, nec si vos in eis ipsis nugaloriis
templum est Spirilus sancli, qui in vobisest, quem ha- mandatis vesiris perfectos esse conslaret. Cum vero
betisa Deo, et non eslis veslri? Empti enimesiis prelio noverit vestra conscienlia eos quos in seclam vcstram
magno : glorificate et portate Deum in corpore veslro inlroducitis, cum vobis familiarius jungi cceperint,
(I Cor. vi, 11-20). De quibusaulemscripsislismihi, Bo- multa inventuros quoein vobis esse, cum alios acctt-
num est hominimulieremnon tangere : propter inconli- saretis, nemo suspicabalur; quoe lanta impudentia
nentiam autemunusquisqueuxoremsuam habeat,et una- est,
perfectionem in catholicis imbecillioribus quae-
qumquevirumsuum habeal. Uxori vir debitum reddat, rere, ul inde imperitos averlas, et eam nullo modo
similiteraulem el uxor viro. Muliersui corporispotesta- le iis quos averleris exhibere ? Sed ne quid in
apud
lem non habet, sedvir : similiter autem elvirsui corporis vos lemcre
jam videamur effundere, iste sit hujus
poleslatemnonhabet, sedmulier.Nolilefraudareinvicem, voluminis modus, ut ad demonstranda preecepta
tiisi forle ex consensuad lempus, ut vacetisorationi: vitae vestrce, moresque memorabiles aliquando ve-
1 SicBad.et pleriqueMss.At Er. Lov.et
Arn.,pemiciosi. niamus.
1545 DE MORIBUSMANiCHÊORUM,S. AUGUSTINILIBER SECUNDUS. 134S
LIBER SECUNDUS.
DE MORIBUSMANICHJJEORUM.
In quorefutatadiligenter horumheerelicorumdoctrinade origine et natura mali, excutiunturtria illaoris, manuumet
sinus, queeipsiin impiissuismoribuspraedicabant signaeula,et superslitiosaeorumabslinentiamysteriaquenefandasug-
gillantur.Postmodum nonnullain iis deprehensaflagitiareferuntur.
CAPUT PRIMUM.— Summumbonumestid cui com- atque subslantiam malum esse. Accedit etiam illud,
petil summeesse. quod contra naturam quidquid est, utique naturoead-
1. Nulliesse dubium arbitror, cum de bonis et ma- versatur, et eam perimere nititur. Tendit ergo id quod
lis quceritur, hoc genus queestionisad moralem perti- est, facere ut non sit. Nam et ipsa natura nihil est
nere disciplinam, in qua isto sermone versamur.Quam- aliud, quam id quod intelligitur in suo genere aliquid
obrem vellem quidem, ul tam serenam menlis aciem esse. Itaque ut nos jam novo nomine ab eo quod est
homines ad heee investiganda deferrent, ut possent esse, vocamus essentiam, quam plerumque subsian-
videre illud summum bonum, quo non est quidquam, tiam etiam nomiuamus : ita veteres qui heec noinina
melius aut superius, cui rationalis anima pura et per- non habebant, pro essentia et subslantia naluram vo-
fecta subjungitur. Hoc enim intellecto atque perfecto, cabant. Idipsum ergo malum est, si prseter perlina-
simul viderent id esse quod summe ac primitus esse ciam velilis attendere, deficere ab essenlia ct ad id
reclissime dicitur. Hoc enim maxime esse dicendum tendere ut non sit.
est, quodsemper eodem modo sese habet, quod omni- 3. Quocirca cum in Catholica dicitur, omnium na-
modo sui simile est, quod nulla ex parle corrumpi ac turarum alque substantiarum esse auctorem Deum,
mutari potest, quod non subjacet lempori, quod ali- simul intelligitur ab eis qui hoc possunt intelligere,
ter nunc se haberc quam habebat anlea, non potest. non esse Deum auctorem mali. Quomodoenim polesi
Id enim est quod esse verissime dicitur. Subest enim ille, qui omnium queesunt, causa est ul sint, causa
huic verbo manentis in se atque incommutabililer esse rursus ut non sint, id est, ut ab essentia
sese habenlis naturae significatio. Hanc nihil aliud deficiant et ad non esse tendanl? quod malum ge-
quam Deum possttmus dicere, cui si conlrarium re- nerale esse clamat verissima ralio. At vero illa ve-
cte quaeras, nihil omnino est. Esse enim contrarium slra gens mali, quam vultis esse summum malum,
non habet, nisi non esse, Nulla est ergo Deo nalura quomodoerit contra naturam, id est contra substan-
conlraria. Sed quoniam ad haecconlemplanda sauciam tiam, cum eam naturam alquo substantiam esse dica-
et hebetem nugatoriis opinionibus et pravitate volun- lis ? Si enim contra se facit, ipsum esse sibi adimit :
tatis aciem mentis afferimus ; conemur, quantum pos- quod si perfecerit, tunc demum perveniet ad summum
sumus, ad qualemcumque tanlse rei notitiam perve- malum. Non autem perficiel, quia eam non modo esse,
nire pedetenlim alque caute, non ut videntes, sed ut verum etiam sempiternam esse vultis. Non potest igi-
palpantes solent queerere. tur esse summum malum, quod perhibelur esse sub-
CAPUT II. — Malum quid sit. Malum esseid quod est stanlia.
conlra naluram dicunt verissimeManichmi,sed hinc 4. Sed quid faciam ? Scio plures esse in vobis, qu
subvertitureorumhmresis. heec inlelligere omnino nequeant. Scio rursus esse
2. Seepeatque adeo pene semper, Manicheei,ab ils quosdam, quiquanquam bono ingenio utcumqueista
quibus hreresim veslram persuadere molimini, requi- videant, mala tamen volunlate, qua ipsum quoque
rilis undesit malum. Pulate me nunc primitus in vos ingenium sunt amissuri, pertinaciter agant, et quae-
incidisse; impelrem aliquid a vobis, si placet, ut rant potius quid adverstts ista dicant, quod tardis et
etiam vos deposita paulisper opinione, qua vos isla imbecillisfacile persuadeatur, quam vera esse consen-
scire-opinamini; rem tantam mecum tanquam rudes tiant. Nonme tamen scripsissepoenitebitquod aut qtris
indagare tenletis. Percunctamini meundesilmalum; quam in vobis tandem non iniquo judicio consideret,
at ego vicissim percunctor vos quid sit malum. Cujus veslrumque relinquat errorem; aut quod ingeniosi et
est justior inquisilio ? eorumne qui queerunt unde sit, Deo subditi, atque adhuc ab sludio vestro integri cum
quod quid sit ignorant; an ejus qui prius putat esse Iegerint, non possint vestris sermonibus decipi.
quoerendumquid sit, ut non ignotae rei (quod absur- CAPUT III. — Malum si definilur id csse quod nocet,
dissimum est) origo quseratur ? Verissime dicilis'. ex hoc rursus Manichmirevincunlur.
Quis enim ita est mente csecus, quinonvideat id cui- 5. Quaeramusergo isla diligentius, et quanlum fieri
que generi malum esse, quod contra ejus naturam est ? potest, planius. Percunctor vos iterum quid jsit ma-
Sed hoc constituto, evertitur heeresis vestra : nulla lum? Si dixerilis, Id quod nocet; neque hic menlie-
enim natura malum, si quod contra naluram est, id mini. Sed, quseso, animadvertite; queeso, vigilale;
erit malum. Vos autem asseritis quamdam naluram queeso, deponite sludia parlium, et verum, non vin-
ADMONITIO PP. IBENEMCTINOMJM.
Collalusest (liber de MoribusManiehseorum) cumMss.sorbonicistribus, Victorinistotidem,cumKavarrico,Christinseano,
Cisterciensi,Regio-Montensi, Gemmeticensi,et unoe majoriconventuRR.PP.Franciscanorum Paris.cumlecUonibusBelgi-
corum quinqueapudLov.,postremocumeditionibusEr. et Lov.
Comparavimus prwterea eas omnes editiones initio Retractationum et Confessionum me-
moralas. M.
1 Itain hactenuseditis.Atin Mss.septemomittitur: rerissimedicUis;in aliis qualuorhabetur: Si
dicUis,quodest conlra
mlurmn, verissimedicitis.
154? DE MORIBUSMAMCILEOR.UM,S. AUGUSTINI 1548
cendi, sed inveniendi gratia quserite. Quidquidenim quod nocet. Sed corruptionon estin seipsa, sed in ali-
nocet, bono aliquoprivat eam rem cui nocet : nam si qua substantia quam eorrumpit: non enim substantia
nulltim bonum adimit, nilril prorsus nocel. Quid hoc est ipsa corruplio. Ea igitur res quam corrumpit, cor-
apcrtius, obsecro vos? quid planius? quidtam exposi- ruptio non csl, malum non estl. Quod eirim corrtim-
lnm cuivis mediocri iiUelleclori,modo non perlinaci? pitur, integritate et sinceritate privatur. Quod ergo
Hoc autem posilo, videlur jam, ut opinor, quid sequa- non habet ullam sinceritatem qua privefur, corrumpi
tur. In illa quippe genle quara summum malum esse non potest; quod autem habet, profecto bonuin est
suspicamini, noceri cuiquam rei non potest, ubi nilril participatione sinceritatis. Item quod corrumpitur,
est boni. Quod si duoe naturoesunt, ut affirmatis, re- profecto pervertitur; quod autem perverlilur, ordine
gnum lueis, et regnum lenebrarum; quoniam regnum privatur : ordo autem bonumest. Nonigitur quod cor-
lucis, Deum esse fatemini, cui simplicem quamdam rumpitur, bono caret : eo namque ipso quo non ca-
naturam concedilis, ita ut ibi non sit aliud alio dete- ret, viduari dum corrumpitur polest. Gens ergo illa
rius : confiteamininecesse esl, quod vehemcntcr qui- tenebrarum, siomni bono carebat, utdicitis, corrumpi
dem est adversum vos, sed tamen necesseest confi- non poterat: nonenim habebat quod ei posset auferre
teamini, istam naturam, quam summum bonum non corruptio, queesi nilril auferat, non corrumpit. Audete
modo non negatis, sed etiam vehementer persuadere jam dicere, si potestis, Deumet Dei regnum potuisse
conamini, esse incommutabilem, et impenetrabilem, corrumpi, si diaboliregnumquale describilis, quomo-
et incorruptibilem, et inviolabilem: non enim erit do corrumpi posset non invenilis.
aliler summumbonum ; id est enim quo nihil est me- CAPUT VI. — Corruptioquamrem a/ficiat, el quid sit.
jius : (ali autem natureenoceri nullo pacto potest. At 8. Quidergo lrincIux calholica 2 dicil? Quid putatis,
si nocere, bono privare esl, sicut ostendi; noccri non nisi id
lenebrarum, nihil ibi boni est; no- quod habel veriias, corrumpi possefaclam sub-
potest regno quia slantiam : nam et illam non factam, quae summum
ceri non potest regno lucis, quia inviolabileest: cui bonum esi, esse incorruptibilem, et ipsam corruptio-
igilur nocebit quod dicitis malum ?
nem, quaesummum malum est, non posse corrumpi,
CAPUT IV. — Boni per se el participalione diffe- sed hanc non esse substantiam? Si autein quaeritis
renlia.
vide- quid sit, videte quo conetur perducere quoecorrum-
6. Quamobrem, cum vosexpedire nequealis, ex seipsa enim afficit ea quae corrumpunlur.
te quam expedita sit senlenlia calholicaedisciplinoe, pit? Deficiuntautem omnia per corruptionem ab eo quod
quaealiud dicit bonum quod summeac per sebonum
el non sed erant, et non pernianere coguntur, non esse coguntur.
est, participatione alicujus boni, propria Esse enim ad manendum refertur.
natura l et essenlia; aliud quod pariicipando bonum me et maxime esse Itaque quod sum-
ct habendo; habet aiileni de illo summo bono ut bo- dicitur, permanendo in se dicitur.
mutalur in melius, non quia manebal mu-
num sit, in se tamcn manente illo, nihilque amillente. Namquod sed quia pervertebalur in pojus, idest ab essen^.
Hoc autem bonum quod postea diximus, creaturam tatur, lia deficiebat: cujus defcctionis auctor non estqui est
vocat, cui noceri perdefeclum potesl: cujus defcctus
auctor essentioe. Mutanlur ergo quaedam in meliora,
Deusauctomon esl, quia existendi, et ut ita dicam
ct propterea tendunl esse : nec dicuntur isla mutatione
essendi, aucior esl. Ita et malttmoslenditur quomodo
non enim secundura sed secun- perverti, sed reverli atque converti. Perversio enim
dicatur; essentiam, contraria est ordinalioni. Heecveroquaetendunt esse,
dum privationem verissime dicitur : el natura cui no-
ad ordinem tendunt : quem cum fuerint conseciita,
ceri possil apparet. Non enim ipsa est summum ma-
cui bonum adimitur cum sum- ipsuin esse consequuntur, quantum id creatura con-
lum, nocetur; neque
polest. Ordo enim ad convenienliam quamdam
mum bonum, queepropterea deficerea bono potest, sequi ordinat
quod redigit.Nihil est autemesse,quam unum
quianon existendo bonum, sed bonum habendodici- esse. Ilaqueinquantumquidque unitatem adipiscitur,
lur bona. Neque naluraliler bona res est, quaecum in lantum
esi.Unitatis estenimoperatio, convenientia
facla dicitur, utique ut bona esset accepit. Ita elDeus suntin quantum sunt, ea queccom-
summumbonumest, et ea queefecit, bona sunt omnia, etconcordia, :qua
non tam ille posita sunt nam simplicia per se sunt, quia una
quamvis sint bona, quam est ipse qui sunt; quae autem non sunt
fecit. Quis enim hoc lam insanus audet cxigere, ut lium imitaniur simplicia, concordia par-
unitalem, et in lantumsuntin quantum
eequaliasintartificiopera, et conditaconditori? Quid assequuntur. Quare ordinatio esse
Anetiam vultis cogit, inordinatio
ampliusdesideralis? aliquid planius? vero non esse; quaeperversio etiam nominalur
CAPUTV. — Malumsi definiluresse corruplio, inde alque
eliam fundilusevertilurillorum hmresis. corruptio. Quidquid igitur corrumpilur, eo tendit ut
non sit. Jam vestrum est considerare quo cogal cor-
7. Quseramergo lertio quid sit malum. Respondebi-
ruplio, ut possitis irivenire summum malum : nam id
tis fortasse, Corruptio. Quisethocnegaverit, gencrale
malum esse? Nam hoc est contra naturam, hoc est 5 estquo corruplio perducere nititur.
'
1PluresMss.islhsecomittunt:Etnonparlicipalione --.pudEr.Lugd.ven.Lov.omissisverbis,nonest, ita legi-
alicu- tur: Eaigiturres quamcorrumpitcorruptio, nonestmalum.
jus2boni,sedproprianatura. ouodenim. M.
- Editi: Quidergo lux calliolica? Mss.sex : Quid
nic ex Mss.reslituimus,hoc est necnon iuira, post: ergo
nonest malum,ex iis adjcciums,nonest, qusein Edd.dehinc catholica. Alii qumque DoslramIectionemexhi-
siderantur. bem
CAPUTVII. — Dei bonitasnon sinit rem ullam corru- rani ill", sed cum ad eum nos commoti referrenuis
ille dixissel : respondebal ergo, ul dixi, puerili-
plioneeo perduci ut non sit. Creare el conderequodif- quod
ter pueris. Quis enim meliusculeimbutus el eruditus,
ferant.
9. Sed Deiboniias eo rem perduci non sinil, clom- noii videat per ineonveirientiam corporalis (cmpera-
nia deficientia sic ordinat, ul ibi sint ulricongruenlis- lionis hac l;edere,ac rursus per coiiveiiienliainnon
sime possinl esse, donec ordinatis motibus ad id re- leedere, soepe etiam commodanon jiarva conferre?
curranl unde defecerunt («). Itaque eliam animasra- Nam si illudvenenum perseipsummalum essel, eum-
tiofiales, in quibus est potentissimum liberum arbi- dem scorpioneinmagisiiriusqueperinieret. Al conira,
triumSdefieienlesase,in inferioribuscrealuraegradibus si ei pcnilus aliquo paclo delrabatur, sine dubitatione
ordinal, ubi lalesesse decet. Fiunt ergo miseraedivino interiret. Ergo illius corpori malum est amiltere quod
Ex nostro recipere : ilem illi bonum est habere id quo no-
judicio, dum convenienterpro merilis ordinanlur,
quo iilud optime dictum est, quod insectari maxime bisbonum estcarere. Erit ergo eadem res et bonum
soletis : Ego facio bona-,el creo mala (Isai. XLV,7). et malum? Nullomodo; sed maliimest quod contra na-
Creare namque dicilur condere et ordinare. Itaquein lurani est: hoeenimelbesiieeilli etnobismalumesl,id
plerisque exemplaribus sic scriptum esl, Ego facio est ipsaiiiconvei)icntia,quee sine dubio non est subslan-
bona et condomala.Facere enim est, quod onininonou tia, imoesl inimicasubslantioe.Undeest igilurfAllen-
erat; condere autem, ordinare quod utcumque jam dequo cogat, et disces; si tamen in te aliquid inte-
erat, ut melius magisque sit. Ea namquecondit Deus, rioris luminis vivit. Non esse enim cogit ornne quod
idestordinat, cumdicit, Condomala,quaedeficiunt,id perimii. Deus vero auclor essentioeest : nec aliqua
est non esse lendunt; non ea queead id quo teiidunt, essenlia potest videri esse, quod in qua fuerit cogit
pervenerunt. Dictum est enim : Nihil per divinam non esse. Dicitur ergo aliquid unde non sit inconve-
providentiam, ad id ut non sit pervenire permittitur. nieniia; nam undesil nihil dici polest.
10. Tractanlur* heeclatius et uberius, sed dum vo- 12. Queedamfacinorosa mulier Alheniensis, ulpro-
biscum agitur, salis esl. Ostendenda enim vobisjanua dit hisloria, venenum quod certo modulo damnaii ut
fuit, quam desperalis, et desperandam facilis iinper- .morerentur hauriebant, paulatim bibendo sineullo vel
itis. Nam vos inlroducit nemo nisi voluntas bona; levi incoiinnodovaleludinis effecitut biberet. Itaque,
quam pacalam effieit divina clementia, sicut in Evan- cum esset aliquando damnata, legitimam illarn quan-
gelio canitur : Gloria in excelsisDco, et in lerra pax liialcm veneni, quam consuetudine viccrat, aecepit
hominibusbonmvolunlalis (Luc. n, 14). Satisest, in- ut cseteri.nec ul ceeteri exsiincta est. Quod cum esset
quam, ut videatis nullum esse de bono et malo reli- magnomiraculo, missa esl in exsilium. Quid putamus,
giosoedisputalionis exilum,nisiquidquid est, in quan- si venenum malum est, islam feeisse ut sibi malum
tum est, ex Deo sil : in qiianlum autem ab essenlia non esset? Qiridhoe absurdius?Sed quia inconvenien-
delicit, non sit ex Deo, sed lamen divina providentia lia malum est, fecit potius ut per moderatam consue-
semper, sicut.universiiati congruit, ordinetur. Quodsi ludinem illud corpus suo corpori conveniret. Nam
nondumvidelis, quidamplius nunc faciam nescio, nisi quando illa qualibet calliditate posset efficere, ut sibi
ui,minuliusetiamtraclem isia quredictasunt. Nonenim inconvenieiUianon nocerel? Quidita? Quia quod vere
ad majora mentem nisi pielas puritasque perducii. el generalitcr malumest, et semper el omnibus nocel.
CAPUT VIII. — Malum esi, non substantiaulla, sed Oleum nostris corporibus commodumest, animalium
substanticeinimicainconvenientia. autem muliis, quoesex pedeshabent, vehcmenterad-
11. Quid enira aliud, cum quaero quid sit maluro, versum. Elleborum, nonnealiomodocibusesi, aliome-
responsuri estis, nisi aut quod contra naturam est, dicamentum,alio venentim?SaIemimmoderatiusacce-
aut quod noceat, autcorruptionem, aulaliquid liujus- ptum,quis non venenumesse clamaveril?quot aulem et
modi? Al in his ostendi vestra naufragia, nisi forle, quautoecorporis comniodilalesex eo sint, quis polest
ut soletis cum pueris pueriiiler agere 3, respondebitis numerare? Aqua maris terrenis animalibus cum bibi-
nialunnesse ignem.venenum, feram, etceetera hujus- lur, uoxia est:muIiorum aulem corporibus, dum iiia
modi. Nam eiiam de quodam dicenle, nullam sub- humeclanlur, acconunodalissimaet utilis : in ulroque
slanliam malum esse, unus de primatibus hujus haeautem piscibus saiuii et voluptati est. Panis hominem
resis, quem familiarius crebriusque audiebamus, di- alil, accipitrem necat.Coenumipsum, quod elhauslum
cebat: Vellem scorpionem in manu hominis ponere, ct olfactumgraviter offenditet loedit,nonne,el oeslate
ac videre utrum non subtraheret manum; quod si fa- tactum refrigeral, el vulneribus quse ab igne accide-
ceret, non vcrbis, sed re ipsa convinceretur aliquam runl, medicamenlumest? Quidstercore aspernabilius?
substantiam malum esse, quandoquidemillud animal quid cinere abjectius? At lieec lanlas agris utilitates
esse substanliamnon negaret. Et dicebat hoc non co- afferunt, ut eorum inventori, a quo ctiam stercus no-
1 Editi,potissimum, proquoMss.undecimhabent.poto- men acccpit, Stercutio divinos bonores Romani de-
tissimum. ferendos putarent.
2 Itain Mss.Atin excusis: Tractarenlur.
8 Mss.seplemet Chevalloniana edilio sic habent: soleiis 15.Scd quid parva colligam, quecsunt innumerabi-
cumangustiatifuerUis,puerilUeragere.Paulopostin excu- lia? Quatuoripsa queein promptu sunt elementa, quis
sis legitur,nullamsubstanliammatamesse; ubi ad Mss.ca-
sligavimus,malumesse. dubilet prodesse per convenientiam, incoiivenieiitcr
(a) vid.Retracl.lib. 1, cap.7, n. 6. autern adhibila, vehementer advers3 esse naturae?
1551 DE MORIBUSMANICHÔRUM,S. AUGUSTINI 1352
Nosqui aerevivimus, etterraetaqua obrutos necant: aliquem millens? Si servitus malum non est, quo-
innumerabilia vero animantia per arenam Jaxiorem- modo malum est animal serviens, vel sorvire
que terram repunt vilaliter : pisces autem in hocaere quempiam cogens l ? Si mors malum non ost,
moriuntur. Ignis corpora noslra corrumpit, sed con- quomodo malum est animal mortale, vel inferens
venienter adhibitus, et resumit a frigore, et morbos mortem? Si vero hoecmala sunt, quomodo non crunt
innumerabiles pellit. Sol iste cui genu flectitis, quo bona firmitas corporis, visus, auditus, locutio per-
verc nilrilinter visibilia pulcbrius invenilur, aquilarum suadens , fecunditas, solum genitalc, liberias, vita,
oculos vegetat, noslros sauciat inspectus et lenebrat: quee omnia in illo mali regno fuisse perliibetis, et
sed fit per consueludinemut nos quoque in eo sine in- suminum malum audetis asserere ?
eommodo aciem figamus. Num ergo sinitis ul illi ve- 16. Postremo si (quod omnino nemo unquam nega-
neno eum comparemus, quod mulieri Alheniensi con- vit) inconvenieulia malum est, quid convenienlius
suetudo fecit innoxium? Respicite ergo aliquando et quam illa suis quibusque animalibus elementa; tene-
adverlite, si substaiuia ulla malum est, ideo quod lae- bras serpentibus, aqueenatantibus, venti volaniibus,
dit aliquem, lucem quam colilis ab hoc crimirie non ignis edacioribus, fumus elatioribus? Tanta enim a
posse defendi. Considerate potius hanc ineonvenien- vobis in discordiaegente concordia , et tantns in per-
liam universale malum esse, per quam solis radius versitatis sede ordo describitur. Si quod nocet, ma-
tenebrascere oculos facit, cum eis nilril sit luce ju- lum est, omitto illud valentissimum quod supra di-
cundius. ctum est, noceri non potuisse, ubi nulliim erat bo-
CAPUT IX. — Ne consistere quidem Manichmorum num : sed si hoc obscurum est, illud certe omnibus
fabulas de boniset matis. eminct et apparet, quia, sicut dixi, et ul omnes con-
14. Heecdixi, ut, si fieri potest, tandem dicere de- senliunl, quod nocet est malum : fumus in illa gente
sinalis malum esse lerram per immensum profundam bipedibus animalibus non nocebat; genuit ea, etaluil
et longam; malum esse mentem per terram vagan- afque sustinuit sine iabe nascentia, crescentia, re-
tem; malum esse quinque antra elementorum , aliud gnantia. Nunc vero postquam mixtum est malo bo-
tenebris, aliud aquis, aliud ventis, aliud igni, aliud num, nocenfior fumus effectus est; ita ut a nobis qui
fumo plenum; malum esse animalia in illis. singulis certe bipedes sumus, sustineri non possit, excaecat,
nata elemenlis, serpentia in tenebris, natantia in opprimit, necat. Tanlane malis elemeniis commix-
aquis, volatilia in venlis , quadrupedia in igne, bipe- lioncrboni accessit immanitas? tanla Deo regnanle
dia in fumo. Haec enim sicut a vobis describuntur, perversitas ?
nullo modo esse poterunt; quoniam quidquid lale est, 17. Certe cur in coeterisvidemus islam congruen-
in quanlum est, a summo Deo sit necesse est, quo- tiam, quae anctorem veslrum decepit atque illexil ad
niam in quantum est, utique bonum est. Si enim dolor componenda mendacia? Cur, inquam, tenebroeser-
et imbecillitas malum est, erantibi animalia in tanta penlibus, aquae naiantibus, venti volantibus con-
corporis firmitale, ut eorum aborlivos fetus, post- gruunt; quadrupedem vero ignis incendit, et nos
quam de his secundum vcstram seclam fabricatus est fumus offocat? Quitl quod etiam serpentes aculissime
mundus, de coeloin lerram cecidisse et mori non po- vident, et prcesenlia solis exsultant, ibique sunt
tuisse dicatis. Si ccecitas malum est, videbant: si abundanliores, ubi aer serenior difficiliuset rarius
surdilas, audiebant, Si obmulescere aut mulum esse nubem contrahit? Quid absurdius , quam ibi esse ac-
nialum est, usque adeo signatcealque distinclce ibi commodatius et aplius incolas amatoresque tenebra-
voces erant, ut adversus Deum bellum gerere, sicut rum, ubi lucis perspicuitate gaudelur? Quod si eos
asseritis, eis in concione uno persuadente placuerit. dicitis delectari potius calore quam lumine, multo
Si slerilitas malum est, erat ibi fiiios procreandi ma- congruentius in igne serpentes alacres natos, quam
gna fecunditas. Si exsilium malum est, in sua terra lardum asinum dicerelis : et tamen Juci huic amicam
erant, suasque regiones incolebant. Si servitus ma- aspidem quis neget, cum ejus oculi aquilce oculis
lum est, erant ibi etiam qui regnabant. Si mors ma- comparcnlur? Sed de bestiis videro. Nos ipsos, ob-
lum est, vivebant, et ila vivebant, ut menlem ipsam secro, consideremus sine pertinacia, et (andem fabtt-
prorsus, nec posl victoriam Dei, ullo modo unquam lis vanis et perniciosis animum exuamus. Quis enim
mori posse prsedicetis. tantam perversitalem ferat, qua dicilur in tenebrarum
15. Cur, queeso, in summo malo invenio tanta gente,.cui nihil admixtum erat luminis, aninialia
bona iis malis, quaecommemoravi, contraria ? Aut si bipedia lam firmam, tam vegetam , lam denique in-
haec non sunt mala, ullane tandem substanlia, iu credibilcm vim habuisse in oeulorum acie, ut et in
quantum substantia est, malum eril? Si malum im- tenebris suis viderent purissimam, quaea vobis com-
becillilas non est, malumne eril carpus infirnium? Si mendatur, regnorum Dei lucem (siquidem illam etiarrt
malum ccecitasnon est, malumne erunt lenebrae? Si talibus visibilem fuisse vultis), el aspicerent, et con-
malum surdilas non est, malumne erit surdus? Si sidcrarent, et delectarentur, et appeterent : nostros
malum non est mutum esse, malumne erit piscis? autem oculoscommixtione lucis, commixtione summi
Si sterilitas malum non est, quomodo malum est
animal slerile? Si exsilium malum non est, quomodo 1 Editiet pleriqueMss.non habent, vel servirequempiam
cogens; queeverba ex codiceRegio-Montensi et tribus Sor-
malum est animal cxsulans, vel animal in exsilium bdnicisadjecimus.
" ' i
1555 LIBER SECUNDUS. l|5i
iioni, commixtione denique Dei lam infirmos, tam queenova quadam riivisioneprcedicatis,quOfflOdo inclii-
imbecillosesseredditos, ut neque quidquam videa- datis omnium peccatorum purgationem non invenitis.
mus in tenebris, et solis aspectum nullo modo ferre CAPUT XI. — Signaculum oris quale apud Manichmos,
possimus, atque inde conversi, etiam quee a nobis qui blasphemim in Deum rei esse convincuntur.
videhantur, queeramus? 20. Sed dividile ut vultis, praetermitlite quidquid
18. Heec dici possunt, eliam si corruptio malum vultis : ea quee maxitne solelis commendare, tracte-
est, quod aequenemo ambigit: non enim limc fumus nius. Ad oris enim signaculum dicitis perlinere, ab>
corrumpebat genus animalium, quod modo corrum- omni conlinere blasphemia. Est aulem blasphemia,,
pit. Et ne pergam per singula , quod longum est et cum aliqua mala dicuniur de bonis. Itaque jam vulgo.
non necessarium, usque adeo minus erant corru- hlasphemia non accipitur, nisi mala verba de Deo di-
ptioni obnoxia, quee ibi animanlia fuisse confingitis, cere : de bominibus namque dubitari potest; Deus>
ut abortivi eorum felus nondum ad nascendum ido- vero sine conlroversia bonus est. Si ergo ratio convE--
nei, de cceloin terram preecipitali, et vivere, et gi- cerit, neminem de Deo pejora quam vos dicere, oBii
gnere, et rursus conjurare potuerint, habenles uti- erit memorabile oris signaculum? Docet enim r&iiov
que prislinam firmitalem , quia jam erant concepti' nec sane recondita, sed in prompiu sita et expositcti
ante commixlionem boni et mali: nam post istam omnium intellectui, sed invicta et eo invictior q«oc!
concretionem quee de iis nata sunt, ea diciiis esse eam nemo ignorare permittitur, Deum esse incorru-
animalia, quae nunc infirmissima et facile corruplioni ptibilcm, incommulabilem, inviolabilem, in quem
cedentia videmus : quis hunc diutius lolerare possit nulla indigentia, nulla imbecillitas, nulla miseria
errorem , nisi qui aul ista non videt, aut nescio qua cadcre possit. Usque adeo aulem isla omnis animst
incredibili consuetudine ac familiaritate vobiscum raiionalis communiler sentit, ut etiam vos cura dl-v
contra omnes moles rationis obduruil? euntur, annuafis.
CAPUTX. — Tria signacula morum a Nanichmisper- 21. Sed cum fabulas vestras narrare coaperfifs',
peram excogitata. et corruplibilem, et commulabilem, ct violabilem, et
19. Sed quoniam ostendi, ut arbitror, de bonis et indigentiss obnoxium, ct imbeciJVilatem admitlen-
malis generalibus, in quanlis lenebris et in quanla tem, el a miseria non tutum ticum mira caecitale
falsitate versemini; nunc videamus tria illa signacula, possessi suadetis, et mira ececitate possessis etiarn
quoein vestris moribus magna laude ac praedicatione persuadetis. Atque hoc parum est : non enim cor-
jaclatis. Qusesunt tandem ista signaeula? Oris cerle, ruptibilem tantum Deum dicitis, sed corruptumr
etmanuum, et sinus. Quid est hoc? Utore, inquit, et nec et conimutabilem, sedcommulalum; nec violabi-
matribus , et sinu castus et innocens sit homo. Quid, lem, sed violatum; ncc qui possit indigenliam pati,,
si oculis, auribus, naribus peccet? quid , si calcibus sed indigentem; rrec in quem casura sit, sed in quem'
hominem aftligat, vel eliam necet ? Quomodo istum ceciderit imbecillitas; nec qui miser esse possit, secl
tenebimus reum, qui nec ore, nec manibus, necsinu miserum. Ar.imam quippe Deum esse dicilis vel par-
peccavit? Sed cum os, inquit, nomino, omnes sentem Dei. Nec video quomodo Deus noh sit, quse pars
sus qui sunt in capite, intelligi volo; cum autem ma- Dei dicitur: nam et auri pars atirum, el argentLargen-
num, omnem operationem; cum sinum , omnem li- luin,ellapidislapis;et,utadhaecmajoraveniaiBias,pars
bidinem seminalem. Quo ergo vultis pertinere bla- terree terra est, et aquaepars aqua, ct aeris- aer, et sE
sphemias? ad os , an ad manum? Est enim operatio quid de igne detraxeris, ignein esse non negabis, cfi
isla per linguam. Itaque si uno genere operationem queelibet pars lucis nihil potest esse alkid quam krx.
omnem concludilis , eur operationem pedum conjun- Cur ergo pars Dei non erit Deus? An arliculata Dei
forma est Ssicut hominis, reliquorumque aninaanlium?
gilis manibus, linguaeseparatis ? An , quia lingua ver-
bis significat aliquid, eam vultis sejungere ab ea ope- nam pars hominis non est homo.
ratione quee non significandigralia fit; ila ut definia- 22. Sed ad quamlibet istarum opinionum
descendcv
tur signaculum manuum, ab operalione mala, quee et singillatim utramque considero. Nam si Deam tta
non significandicausa est, continentia ? Sed quid fa- esse vultis utlucem, recusare non potestis Deumesse
cturi estis, si quis peccet significando aliquid mani- aliquam partemDei. Quamobrem, cumpartem Deiesse
bus, u.t fit cum scribimus, vel gestu aliquidquod in- animam dicitis, quam non negalis et corruplam esse,
lelligatur ostendimus? hoc enim ori alque linguce quee slulla est; et commutatam, quee sapiens fuit; et
tribuere non poleslis, quia manibus fit. Quid enim violatam, quoe propriam perleclionem non babet;el'.
absurdius, quam ut cum fria dicantur signacula, oris, indigeniem, queeposcit auxilium; et imbecillam, quae-.
manuum, et sinus, queedam peccata deprehensa in medicina egel; et miseram, quae beala esse desiderat:
mauibus tribuanlur ori ? Si autem operalio generalis hxe omnia in Deum sacrilega opinione confertis. Auf..
manibus datur, quaelandem ratio est pedum operalio- si non concedilis hsecde anima, nec Spiritusest neces--
nem huie addere, lingusenon addere ? Videlisne quo- sarius 2, qui animam in veritatem inducat, quia stulta:
modo novitatis appelitio comite errore in magnas de- 1 Ms.Regiussic habet, an parliculaDei animaest sicuU.
ducatur angustias? Trihus namque istis signaculis, a Mss.septem,nec apostolusest necessarius.Alii
est cdd.,nec
necessarius.
F orle
1 Editi,quajam erant
concepti.HndecimMss.,quia For- spiritus
Kotatur enimManichseus, qui
utrumquead
sibi
textumpertineu.
apostoli litulum vindica,-0
teaa pro, in qua. bat, ex libro de MoribusEccl.cap. 53, n. 72; quique Sgu>,
SANCT.AOGUST.I. (Quarante-trois.J •'
1558 DE MORIBUSMANICHJ30RUM,S. AUGUSTINI 15S6
non est; nec renovatur anima per veram religionem, autem nocitura erat, non esse illam naturam incorru-
quia inveterata nonesl; nec signactilisvestris perfici- ptibilem, qualis natura Dei esse debebat. In hac quce-
lur, quia perfeeta csl; nec ei Deus opem fert, quia stione non dcfuit qui dicerel, non Deum malo carere
non indigel; nec medictis est Christus, quia sanaest; voluisse, aut ne sibi nocerelur cavisse, sed propler
IIPCbeata ci viia recle promitlitur. Quid quod Jibera- naturalem bonitalem suam inquietoc perversseque na-
tor dicitur Jesus, quod el ipse in Evangelio clamat: turae, ut ordinata essel prodesse voluisse. Non Iioc
Si vos Filius liberaverit,lunc vereliberi erilis ? (Joan. sonant lihri manichcei; cavisse Deum ne invaderelur
vin, 56.) Et apostolus Paulus ail: Vosin libertalem ab hostibus, seepissime ibi significatur, ssepissimedi-
vocaiiestis (Galat.\, 15). Servil ergo anima quoe,islam citur. Sed concedamus ista Manicheeumscnsisse, ut
libertalcm nondum est assecula. Deus igitur vobis aa- ille dicebat, qui non inveniebat aliud quod diceret;
ctoribus, siqiiideinpars Dei csl Deus, et stultitia cor- num ista ratione Deusa crudelilale aul infirmitatede-
rumpilur, el cadendo mutalus est, et amissa perfe- fendilur? Heecenim ejus in adversam geiuem bonitas,
ctione violalus, et opis indigel, et debilis morbo, et in suos exstilil magna pernicies. Iluc accedit, qtiia si
oppressus miseria, et servitute turpaliis est. nalura illius corrumpi commutarique non posset, nec
25. Quod si Dei pars Deusnon est; nec incorruplus nos ulla peslis commutaret atque corrumperet; el ille
polest essc, in cujus parte corruplio est; nec incom- ordo qui naturee alienee preestandus fuit, possel sine
mutalus, qui ex aliqua parte muiatus est; nec invio- nostra perversitate preeslari.
latus, qui non ex omni parle perfeclus; neque non 26. Illud vero nondum dictum erat, quod nuper -
indigens, qui sedulo agit ul si'birestiluat partem suam; apud Carlhaginem audivi («). Cum enim quidam,
necomnino sanus,quialiquaparte imbecillus est; nec quem maxime illo errore cupio liberari, hac quoestione
Jieatissimus,qui habet aliquam parlem subjeclam mi- in easdcm compingerelur angustias, ausus est dicere,
seriec; nec omnino liber, cujus pars aliqua premitur scilicet regnum habuisse quosdam firies suos, qui pos-
servilute. Haecomnia cogimini dicere, cum animam, sent invadi agente contraria; nam ipsum Deum nuilo
quam lantis obrutam calamitalibus cernitis, partem modo potuisse violari. Sed dixit quod neque auclor
Dci esse perhibetis. Hiec et multa hujusceniodi de ille vester ullo modo dicere cogerelur : videret enim
secta vestra si potesits auforre, lunc demum dicite os forlasse eonsequentes ruinas suse sectee mullo per
veslrum carere blasphemUs.Imo seclam illam dese- hanc sententiam, quam per aliam faciliores.Et revera
ritc: nam si hoc quod ille scripsil destiterilis credere ita se hoc liabet, ut si quisquam mediocris cordis au-
ac dicere, manichoeiulique uon eritis. dierit in natura illa fuisse aliud violabile, aliud invio-
24. Summumbonum ornnino, et quo esse aut cogi- Iabile, facile inlelligat non jam duas, sed fres esse
tari melius nihil pnssit, aut inlelVigendus,aut creden- naturas, unam inviolabilem, alteram violabileni, ler-
dus Deus est, si blasphemiis carere cogitamus. Ratio liam violatricem.
aliqua numerorum violari et commutari nullo paelo CAPUT XIII, — A'on ex rebus sed cx intenlionefacla
potest, nec ulla natura qualibet violenlia effecerit ut mslimantur: hinc de Manichmorumabslinenlia feren-
poslunum qui sequilur numerus, non duplo ei conci- dumjudicium.
nal. Hoc commulari nullo paclo polest, el Deus a vo- 27. Hseigitur blasphemice, cura' a cordc profectaB,
bis commutabilis dicitur! Tenet ista ratio inviolabi- quolidie in ore vestro habitent,, desinite aliquando
lem inlegrilatem suam, et ei saltem parem Deum esse signaculum oris vestri, ad imperilorum illecebram,
non vullis! Faciat qucelibetgens lenebrarum, utter- quasi magnum aliquid prsedicare. Nisi forte quodnon
narius inlelligibilis numerus, in quo ila unum est, vescimini carnibus, et vinum non bibilis, signaculum
quod unum esl, ut partibus careat; faciat ergo gens oris mirandmn et laudandum pnlatis; Quod qucero a
ista tenebrarum, ul numerus isle ternarius in duas vobis quo fine faciatis. Finis enim quo referunlur ea
partes eequalesdividatur. Videt certe mens veslra nul- quoe facimus, id esl propter quem facimus quidquid
lius id malevolenlia posse contingere. Queeergo ra- facimus, si non solum inculpabilis, sed etiam laudabi-
tioncm numeri violare non poterat, poterat Deum?Si lis fuerit, luiic demum eliam facia noslra laude ali-
aiitem non poleral, quee,obsecro,necessitasfuituipars qua digna sunl : sin ille jure meritoque culpatur,
ejiisnriscereturmalo,elin lantas miserias truderelur? quem spectamus et inluemur, cum in aliquo versamur
CAPUTXII. — Excludil Manichmorumsuffugia. officio, id quoque officium nemo improbandum vitu-
25. Hinc enim illud exortum est, quod eliam eum perandumque dubitaverit.
sludiose vos audiremus, nos magnis premebat angu- 28. De Calilina memorise proditum est quod frigus
sliis; nec ullnm exitum reperiebamus, quserenlesquid
faclura erat Deo gens tenebrarum, si cum ea nollet (a) Etsivox,nuper, ad aliquotannosporrigalurnonnun-
cum lanla parlis susecalaraitate pugnare. Si enimnon quam;hoctamenloconescimusan proximumtempusdeno-
eral noiitura quiescenli, crudeliter nobiscum actum tet. Kamsubindicarevidetur queestioniilli(qusequidemapud
Italiam«abusqueCarthagineaNebridioproponisolebat,»
querebaniur, qui ad istas eerumnas missi sumus : si uti legimusin lib.7 Confess.cap.2, n,.5) responsumistud
alter m pro Manicheeis redditumesse, non primotempore
tumsanctumpersonaliterin se esse mentiebaiur,ex JibrO' propositaea Nebridioqueestionis, aut eo quosludioseMani-
5 Coniessiomim, cap.S, n. 8. Hieautempaulo |ost legen- chaeosaudie!at Augustinus,sed ahquantorecentiore,ac
dumvidelur,necrenovaturanima per vestramreligionem: fortenonnisiposti[ siusregressumex ilalia.Quodsi itaest,
el pauloinleriushabent pleriqueMss.,quiamulalinonesl; lihrohuieitomeea se scri|,lolocumhuncsecundamanu,dum
ubi excusiinveterala. ejuspublicationem differt,adjecerit.
«w LIBER SECUNDUS. i5ss
silim.famem ferre poferat (Saliustius, in prolog. Cati- tibtis, judicabitur. Quccso,relinquite errorem; quaeso,,
/m. cap. 5). Heeeerant illispurco sacrilegoque etiam advertite raiionem ; queeso, aliquantulum consuetu-
cum Apostolisnoslris communia. Undeergo discerni- dini obsistite. Qnid enim est isla prayitoieperversius?
lur parricida iste ab Aposlolis nostris, nisi fine illo quid magis delirum? Quid porro insanius diei aul co-
quem diversissimumsequebalur? Namque ille isla to- gitari potesl, hominem boletos, orizain, tubera, pla-
lerabat, ut immoderaiissimas.el immanissimas exple- centas, caroenum, piper, Jaser, distento veiitre cum
ret cupidilales: illi e conlra, ul eas premerent, et do- gratuJatione ructantem, etqtiotidie talia requirenlem,
minanti rationi servire cogerent. Soletis et vos, cum non inyeniri quemadmodum a tribus signaculis, id.
calholicarum vobis virginum mullitudo pracdieatur, est a regula sanelitatis excidisse videalur; alium vero,
dicere:Eliam mula virgo est. Temere id qiiidcm, fruges vilissimas fumosoobsoniocondienlem.tantiim
propter imperiliam ealholicee diseiplinse; scd lamen que hine assumentem, qnanlum refectioni corporis
sigtrificanles vanam esse continentiam istam, nisi ad sufficit,.et tres cyatbos vini sustentandeeyaletudinis
aliquem reclissimum finem certa ratione referalur. gratia sorbentem, et ab illo victu.ad islum iraiiseuit-
Possunt el Galholici christiani veslram a vino et car- lem, certo supplicio proeparari?
nibus abstinentiam, jumenlis el muliis passeribus, CAPUT XIV. — Tribus.causisabslinelur laudabilitera,-
poslremo etiam innumerabilibus generibus vermium certis ciborumgeneribus.
comparare. Sed ne in veslram iucidam lemeritatem, SI.Atenim ait Aposlolus, Bonum est, fralres, non.
non id proepropere faciam, sed disculiam primo quo manducare carnem, nequebiberevinuin(Rom.xiv,2l).
ista fine facialis. Jam enim constal inter nos, ul opi- Quasi veroquisquam nostrum id bonura neget: sed aut
nor, hujuscemodi moribus nihil aliud esse quoeren- eo finequemsuperius commemoravi, secundum quem
dum. Si ergo pareimonieegralia et coercendaelibidi- dicitur, Etcarniscuramnefeceritisinconcupiscentiis(I.b..,
nis, qua escis lalibus et polu delectamur et capimur, xm, 14): aut eis quos rtirsus idem Paulus osiendit; id
audio et probo : sed non ita est. est, aut refrenandaegulaecausa, quoehisrebus solet ra-
29. Nam qusero a vobis, si qtris existat, quod fieri bidius immoderaiiusque raptari; aut ne fraler, offen-
potest, ita liomo parcus et frugi, ul appelilum venlris datur, aut ab infirmis idolio communiceiur. Eo enim
et gutturis moderans, non epuletur bis per unum lempore, quo haecscribebat Aposlolus,mullaimmolar
diem; et lnric cocnantioluscula curn exiguo Jardo ap- titia caro in macello vendebatur. Et quia vino etiam
ponaniur, eodem lardo uncta atquecondita, quantum Iibabalur diis Genlium, multi fratres infirmiores, qui
comprimendcefami sat est; sitimque irrigel propter etiam rebus his venalibus utebantur, penilus a carnibus
diligenliam valeludinis. duabus aut tribus vini mera- seetvinocohiberemaluerunt.quamvel nescienfesiiH
cis polionibus1, isqueilli vietus silqnolidianus-: alius cidere in eam quam putabant cum idolis communica-
vero ex alia parle nilril guslans carnium, nilril vini, tionem. Propler hos aulem etiam ii qui firmioreseranij
exquisitas et peregrinas fruges multis ferculisvariatas et heec majori fide contemnenda judicarant, scienles
el Jargo pi|icre aspersas nona hora libenter assumat, niliil immundumesse nisi per malam conscientiam, te*
noctis eliam principio talia ccenaiurus; bibat autcm nentesque illam Dominisententiam,Non quodintral in
mulsum, caroenumpassum, et nonnulloriim pomorum os vestrum, vos coinquinal, sed quod exil (Matlh. xy,
expressos succos, vini specicm satis imilantes, atque 11); tamen propter hos infirmiores, ne offenderen-
id etiam suavitate vincentes; el bibat non quantum si-» lur, ab his rebus abstinere debebant. Neque hoc
tit, sed quantum libet; idque sibi exhibendum curet suspicione colligilur, sed in ipsis Apostoli ISpislplis
quoiidie, taliquevictu deliciisqueperfrualur, nullane manifesle invenilur. Vos enim hoc solum nobis dicero
ccssitate, magna voluplate: quem landem horum duo- soleiis, Bonum esl, fralres,. non munducare carnem,
rtim, quod ad cibandum potandumque attinet, absli- nequeInberevinum; non aulem subjungere illud q.uoti
nentius vitam ducere judicatis? Non opinor usque sequitur, neque in quofrater luus offenditur,,aut scan-
adeo vos esse caccos,qtiin, ilium de parco Iardo et dalizalur, ant infirmatur. Hinc euim elucet quo fine
vino, huic gurgiti proeferatis. Apostolus bcccpraecipiebal.
50. Ita quidem veritas cogii ; sedvestererror Ionge 52. Planius hoc indicant superiora et sequenlias
aliter canit: Electus enim vester iribtis signaculis qtiee commemorare longum esl quidem, sed propter
pra>dicatus, si quotidie ila vivat, ut hic quem poste- eos, qui ad divinas Scripturas legendas et perlraclan^
rius deseripsimus, ab uno, et foriasse dtiobos gravio- das pigrisunt, tolum istum locum relexere coginitir;.
ribus reprehendi potest, damnari aulem tanquam Infirmum autemin fide.assumile, iiiquit, nonin disce-
signaculidissignator 2 omnino non potest. Si aulem plationibuscogitalionum.Alhts eiiim credit manducare
sernel cum illo priore coeiiaverit, frustoque perira omnia : qui autem infirmus est, otus manducet.Is qui
vel rancido labra unxeril, et vappa udaverit, solutor manducat, non manducanlemnon spernat: el qui non
signaculiet gehennceillico destinalus, veslri auctoris manducat, manducanlemnon judicel; Deus enimiltum
sententia, mirantibus vobis, sed lamen consentien- assumpsit.Tuquis es, quijudicas alienumservum? Suo
Domino stal, aut cadit: slabil autem; polens est enim
1 Mss.sex probajnotse,aul tribusminime
mbus.Aliitres, aut tribusvinipolionibus. meracis potio- Deussialuereillum. Nam alius judicat dieminler diem,
2 Er., dissipalor.Lov., At MSS. alius judicat omnem diem : unusquisquein suo Sensit:
dissignilor. septem, dissi-
gnator.Aluquataorhabent,designator. abundet,Qui sapit diem,Dominosapit: etqui mandncatr
ifiso DE MORIBUSMANICIIÔRUM, S. AUGUSTINI 1560;
Domino manducat; gratias enim agit Deo. Et qui non ftal infirmis. Si enim quis viderit eum qui habet scien-
' tnanducat, Domino non munducat,el grulias agit Dco. tiam, in idolio recumbentem,nonne conscientiaejuscum
Nemo enim noslrum sibi vivit,etnemo sibi moritur.Sive sit infirma, wdificabilurad manducandum idololhyta,
enim tiiiiimus,Dominovivimus; sive morimur, Domino et peribilinfirmusin tua conscienliafrater, proplerquem
morimur. Sive enim vivimus,sive morimur, Dominisu- Ghristusmortuusest? Sic aulem peccantesin fratres, et
nius. In hocenim Christus el vixil'-, elmortuus est, etre- perculienlesconscientiamipsoruminftrmam,in Chrislum
surrexit, ui elvivorumel vtoriuorumdominetur.Tu aulem peccalis. Quapropter si esca scandalizal fralrem meum,
non manducabocarnem iu mlernumne fralrem scanda-
quidjudicus fratrem lumn? aul tu quare spernis fratrem
tuum ? Omnesenim slabimusantetribunal Dei. Scriptum tizem (I Cor. vin, 4 etc).
est enim (isa. XLV,25, 24) : Vivo ego, dicil Dominus, 54. Ilem alio loco : Quid ergo? dico quod idolh im-
mihi flcctetur omne gem, el confitebiluromnis molatumsil aliquid ? aut quod ' idolumsit aliquid? Sed
quoniam
se ralio- quw immolanl Gcntes, dmmoniisimmolant, etnon Deo.
lingua Deo. llaque wwsquisque noslrum pro
nem reddel Deo. Non ergoamptius invicemdijudicemus, Nolo autem vos socios fieri dmmoniorum,Non poleslis
sed hoc judicate magis, ne ponatis offendkukm fratri calicem Domini bibere, et calicem dmmoniorum: non
vclscandalum.Scio et confidoin DominoJesu, quia nihil potestis menswDomini participes esse, etmensmdwmo-
communeper ipsum, nisi ei qui existimal quid commune niorum. An wmulamur Dominum?Numquiditlo forlio-
tuus res sumus? Omnia mihi licita sunl, sed non omnia
esse, illi comntuneest. Si enim propter cibumfrater expe-
contrislatur, nonjamsecundumcharitalemambulas.Nol\ diunt : omniamihi licita sunl, sed non omnia wdificanl.
cibo tuo perdere illum, pro quo Cltrislus morluus est. Nemo quodsuum est qumrat, sed quod alterius. Omne
Non est regnum quod in macello venit, manducate; nihil inlerroganles
Nonergo blasphemeturbonumnostrum.
Dei esca el potus, sed juslitia el pax et gaudium in propler conscienliam.Si quis autemdixeril, Hoc immo-
Spirilu sanclo. Qui enim in hoc servil Ckrislo, placet lalum esl idolis; nolile mcmducare, propler illumqui
sunt
Deo, el probalus est hominibus. ltaque quw pacis Noli indical, et propter conscientiam: conscientiamaulem
sectemur, _etqum wdificutionissunt in invicem. dico, non tuam, sed allerius. Utquid enim liberiasmea
munda judicalur ab aha conscientia? Si ego cum gralia parli-
propler escam deslruere opusDei. Omniaquidem
tunt, sed malum est hominiqui per offensionemmandu- cipo, quid blasphemor pro quo gratias ago? Sive ergo
cat. Bonum esl non manducare carnem, el non bibere manducalis, sive bibitis, vel aliud quid facilis, omnia in
vimm, neque in quo fraler luus offenditur, aut scunda- gloriam Deifacite.Sineo/fensioneestoleJudwisel Grwcis
lixalur, aut infirmalur. Tu fidem habes penes temet- el EcclesiwDei, sicut et ego omnibusper omnia placeo,
se- non quwrens quod mihi ulile esl, sed quod mullis, ul
ipsum, habe coram Deo. Beatus qui non judicat
si salvi fiant. Imitalores mei eslole, sicut el ego Chrisli
tnetipsum in eo quod probal. Qui aulem discernit,
nwiducaveril damnatus est, quia non ex fide. Omne (I Cor. x, 19-53, et xi, 1).
autem quod non esl ex fide, peccalumest. Debemusau- 35. Apparet igilur, ut opiuor, quo fine a carnibus
tem nos firmiores imbecillitalesinfirmorum suslinere,et el a vino sit abslineudum. Is finis est triplex.Ad com-
non nobis placere. Vnusquisquenostrum proximo suo primendam delectationem, quae in his maxime cibis
2. Elenim Christus haberi solel, atque in tali potu usque ad ebrietatem
•placeatin bonum, ad wdificalionem
non sibi placuit (Rom. xiv, et xv, 1-3). pervenire. Ad luendam inlirmitatem, propter illa quco
,. 55. Satisue apparet Apostolum eis praecepisse ut sacrificantur atque Jibantur. El quod maxime com-
cantes non manducareut, neque vinum biberent qui- mendandum est, propter charitalem, ne imbecillio-
cumque firmiores essent, quia infirmos offendebant rum ab his conlineiitium offendalur infirmitas. Vos
non eis congruendo, et faciebant ut pularent eos qui aulem immunda esse obsonia dicitis , cum dicat
fide omnia munda judicabant, in obsequium idolorum Apostolus omnia munda esse, sed ei malum esse qui
a talibus epulis et polu nolle abstinere? Hoc significat per offensionem manducat.'Et prorsus credo vos
et ad Corinlhios hoc modo scribens : De escisautem istis epulis inquinari, eo ipso quo immunda csse arbi-
sacrificiorumqum idolis immolantur, scimus quia nihil tramini. Ail enim : Credoet confido in DominoJesu,
esl idoluni in mundo, el quod nullus Deus nisi unus. quia nihil communeper ipsum; sed ei qui exislimalali-
Nam elsi sunt qui dicanlur dii, sive in cmlo, sive in quid communeesse, illicommune esl. Cui aulem du-
terra; nobis lamen ums Deus Pater, ex quo omnia, et bium est, commune illum immundum et inquinatum
nos in illo, et ums DominusJesus Chrislus,per quem vocasse? Sed stultum est vobiscum agere deScriplu-
omnia, et nos per ipsum. Sed non in omnibusest scien- ris, cum et ralionem pollicendo deeipiatis, et eos
tia. Quidam aulem in conscientiasua usque adhuc in Libros, in quibus magna est religionis auctorilas,
idolio quasi idolothytummanducant, et conscientiaeo- falsis capitibus immissis corruptos esse dicalis. Ra-
ritiii cum sil infirma, inquinatur. Esca autem nos non tione igitur milri persuadele quomodo vescentem car-
commendalDeo. Nequeenim si manducaverimus,abun- nes coinquinenl, si sine ulla offensione, sine ulla in-
dabimus; neque si Jion manducaverimus,deftciemus. firma opinione, sine ulla libidine sumuntur?
Videte auteni ne forte hwc licenlia veslra offendiculum CAPUT XV. — Esum camium cur inlerdicant
Manichcei.
1 Editi,et vivU.Mss.,et vixit: porro neutrutnhic loci in 56. Opcree pretium est lotam superstitiosi; hujus
sacris Codicibus reperitur. *Mss.novem,nonquod.
s 5Jss,novem,placeutad bonamwdificatioium.
abstinentieeralionem cognoscere, quse lta redditur : tium judicio, quo simul ac dicta fuerlnl improbentur,
Quoniam, inquit, membrum Dei malorum substan- sed ipsi etiam vulgari intelligenlioe, quam sint falsa
tieecommixtumest, ut eam refrenaret, atque a summo et absurda salis eluceat.
furore comprimeret (sic enim dicitis), decommixta 59. Primo enim quaero,undedoceatis in frumentis,
utraque nalura, id est boni et mali, mundus est fa- ac iegumine, et oleribus, et floribus , et pomis inesse
bricatus. Pars autem illa divina ex omni parte mundi istam nescio quam partem Dei. Ex ipso coloris nitore,
quolidie purgatur, et in sua regna resumitur : sed inquiunt, et odoris jucunditate, et saporis suavitate
hscc per terram exhalans, et ad ccelum tendens , in- manifeslum est : quoedum non habent pulria , eodem
currit in stirpes, quoniam radicibus terree alfiguntur, bono sese deserta esse significant. Non pudet Deura
atque ita omnes herbas, et arbusta omnia fecundat naso et palato inventum putare? sed hoecorailto. La-
etvegetat. Hinc animalia cibum capiunt, quse si contine cnim vobis dicam, et, ut dici assolet, multum est
cumbunt, ligant in carne divinum illud membrum, et advos. Illud potius qiialicumquemente intelligendum
a certo suo iliuere aversum atque impeditum, errori- fuit, si colore apparet in corporibus boni prccsenlia,
bus eerumnisqueimplicant. Itaque cibi qui de frugibus fimum animalium , quod ipsarum ctiam carnium pur-
et pomis parantur, si ad sanclos, id esl ad Manichseos gamenlum esl, diversis nitere coloribus, alias can-
veniant, per eorum castitatem, et orationes, et psal- dido, plerumque aureolo, et aliis hujusmodi, quos
mos , quidquid in eis est luculentum et divinum pur- in pomis et floribus velut lestes Dei preesentis alque
galur J, id est ex omni parte perficitur, ut ad regna ihhaerentis accipitis. Quid tandem causre est, quod
propria sine ulla sordium difficultalereferatur. Hinc ruborem in rosa indicem abundanlis boni csse perlri-
est quod mendicanti homini, qui manichoeusnon sit, betis, el eumdem damnalis in sanguine? Cur in viola
panem vel aliquid frugum, vel aquam ipsam, quse eumdem colorem ampleclimini, quem in choleribus l,
omnibus vilis est, dari prohibetis; ne membrum Dei, in morbo ictericorum , in infanlis denique fimo asper-
quod his rebus admixtum est, suis peccatis sordida- namini? Cur nitorem atque fulgorem olei, clamare
tum a reditu impediat. copiam coadmixti boni arbitramini, et ad id purgan-
37. Carnes autem jam de ipsis sordibus diciiis esse dum fauces et ventrem paratis; de pingui aulem carne
concretas. Fugit enim aliquid parlis illius divince, ut simillimi fulgoris deslillanlibus guttis labra contin-
perhihelis, dum fruges et poma carpuntur; fugitcum gere formidaiis? Cur de thesauris Dei melonem pu-
affliguntur vel terendo vel molendo vel coquendo, vel talis aureum esse ; et pernaeadipem rancidam , vel
eliam mordendo atque mandendo. Fugit etiam in ovi medium non putalis? Cur vobis candor in laclucis
omnibus motibus animalium, vel cum gestiunt, vel prtedicat Deum, in lacle non preedicat? Decoloribus
cum exercentur, vel cum laborant, vel cum omnino enim adhuc Ioquor, in quibus (ut omittam cxlera),
aliquid operantur. Fugit eliam in ipsa quiete nostra , unius pavonispennis et plumis, quee certe de concu-
dum in corpore, illa quseappellatur digestio, interiore bitu et carne nascuntur, nulla poteslis veslita flori-
calore conflcilur. Atque ita tot occasionibus divina bus prata conferre.
fugiente natura, quiddam sordidissimum remanet, 40. Nam si et odore invenitur hoc bonum, non-
unde per concubitum caro formetur; cum anima ta- nullorum animalium carnibus miri odoris conficiunlur
men boni generis 3, quoniam quamvis plurimum, unguenta. Cibi denique ipsi, qui cum camibus me-
non tamen totum bonum, memoratis illis molibusevo- liusculis concoqui solenl, multo jucundius olent quam
!at. Quocirca, cum anima eliam carnem deseruerit, si eis caro defuissel. Postremo si suavius oleniia mun-
nimias sordes reliquas fieri, et ideo eorum qui ve- diora judicatis, quodam luto vesci avidius, quam
scunlur carnibus, aniraam coinquinari. cisterninam aquam bibcre debuistis; quia perfusa imbri
CAPUT XVI. — Aperit porlenlosa Manichmorum terra siccior, nares miro odore permulcet, meliusque
mysteria. olet tale Iutum , quam si exciperetur pluvia purior.
58. 0 rerum naturee obscuritas, quanlum tegmen Qttod si saporem opus est attestari, ut cognoscamus
estfalsitatis ? Quisnon, haac audiens, qui rerum cau- habitare in corpore aliquid Dei, magis habitat in
sas non didicit, qui nondum verilalis quanlulocum- daclylis et melle quam in came porcina, sed magis
que lumine aspersus corporeis imaginibus fallitur, eo in carne porcina quam in faba; magis in fico quam in
ipso quo hoec minime apparent, et per qusedamsimu- ficato, ecce concedo; sed et vos concedite, magis in
Iacra rerum visibilium cogitanlur, et diserte dici pos- ficalo quam in beta. Quid quod isla ralione cogimini
sunt, vera esse arbitrelur ? Talium autem hominum confiteri, quasdam stirpes, quas certe omnes mun-
magnselurbse atque greges vocantur, quos religiosus diores vullis quam carnem , ex ipsa carne accipere
timor ab his fallaciis potius quam ratio iutos facit. Deum, si sapore Deus immixtus agnoscitur ? Nam et
Quamobrem ita ego isla conabor refellere, quanlum olera sapidiora fiunt cocta cum carnibus : et hcrbas
me Deus adjuvare dignabitur, ut non soluin pruden- quibus pecora pascuntur, guslare non possumus;
1 Editi,lutulentumpurgatur. At Mss.octo, luculentumet conversasautem in succum laclis, et colore prcestan-
divimm; uti legi postulant sequentia verba, perficiturut
ad regna, etc. 1 In excusis habetur, coloribus: manifestoerrore. Qua-
a Er. et Lov.omissapreepositione,
cum, sic textuminter- propter ex Mss.substituimus,clwleribus; vocem I.atisti
pungunt: coro formetur.jnima tamen boni, etc. Sedaii- quidembarbaram,sed Afris tbrte receptamad significaiir
cjuantoconcinniorMss.lcctio quamhic reddimus. dtuncholeramaut choleraaflectos.
«365 DE MORIBUSMANIGHJEORUM, S. AUGUSTINI 1364
tiores, el sapore commodissimasjudicamus. loima paribus paria membra •respondeant^ auderetis
41. An bona tria simul ubi fucrint, id est color bo- distorta ligna conferre ? Sedsi corporalium sensu.um
nus el odor et sapor, ibi esse majorem boni partem lestimoniisdelectamini, quod neeesse :est;iis qui-vim
pulalis? Nolite ergo flor.estanlopere mirari atque lau- essentiaemenleviderenon possunt, quomodo prob.alis
dare, quosjudicandos adlribunal palati non potestisad- per moram .temporis, et per ohlriliones quasdam., fa-
niittere. Noliteportulacamsaltemcarnibus anteponere, gcre de corporibus substantiam boni., nisi quiainde
quecab l.iiscoclis et coioreel saporeet odoresuperatur. disceditDeus, ut asseritis„.et deloco inrlocum mi-
Porcellus assus (hoc enim cogitis , ut de bonq et de grat? Plenum esl dementiae. Verumtamen signa vos
malo, non scriploribus et librariis , sed coquis el dul- ad isfam senlentiam.et indicia, quantum existimare
ciariis nrinislris vobiscumpotiusdisseraiiius): porcel- possum, nulla duxerunt. Multa enim carpla de arl)o-
Iusergoassus elcolore nitidus , etodorc blandus , et ribus vel evuJsa de terra, antequam ad cibum no-
sapore jucundus est: habetis perfectum divinoesub- slrum veniant, inlerposiiione aliquatemporis meliora
Slantise inhabitanlis indicium ; trino leslimonio vos reddunlur ; ut porri et inliba , laetucae, uvae, mala,
ihvital, et purgari vestra sanctitaie desiderat. lnva- ficus, et queedampira : et niulta preeterea quoeel co-
dite, quid cunctamini ? quid contradicere paratis ? lorantur melius.dum non slalim utdecerpia fuerint,
Colore solo lenticulam fimus vincil infaniis, odore absuinunliir, et corpore capiuntursalubritis, et sa-
solo assa offella superat milem ac viridem ficum, sapiunt in oreconditius : quse lanta commoditaset sua-
pore solo hoedusoccisusherbam, quam vivus pascitur, vitas inesso his rCbus minime deberet, si secundum
vincil : invenla est eliam caro, ciijus causa his simul vestram senlentiam , tanto deserliora bonofierent.
trihus teslibus adjuvetur. Quid quoeritisamplius? aut quanto diulurriius reponuiitur, poslquani a terra quasi
quid dicluri estis? Cur vos epulanles immundos fa- a matre separala sunt. Caro ipsa :pridie ocoisornm
cianl pulpamenla, ct disputantes haccportenta non animalium profeclo esl jucnndior atque commodior :
faciant: proesertimcum solis isiiusradius, quem vos non aulem ita-esse oportcbat, si, nt asserilis , pJus
cerle et carnibus omnibus et frugibus anleponitis, haberet boni, eo die recens animaiite .inlerempto,
necoleat, necsapiat, sed tantummodo inter ceetera quam postridie cum divince substanlise major fuga
corpora, proestanlialiilgentissimi coloris, emineat; facta esset.
qui vos magnopere bortatur, alque adeo cogitinvitos, 44. Vinum vero vetustate purius meliusque fieri
ut inler documenta commixti boni, nihil coloris ni- quis ignorei? nec ad pervertendos sensus redolen-
tori prccferalis? lius ', ut pulatis,sed ad vegetandumcorpusutilius :
42. Ad illas ergo.reducimini angustias , ut magis lantum adsit modus, quem in omni re dominari de-
insanguine, ct in iis quae animalium carnibus foeli- cei. Nam musto recentiore perversitas sensuum citius
dissima , sed nilide colorala in vicisegeruniur, quam solel accidere: ita tit si aliquando in lacu remanserit,
in oliva: fbliis pallentibus parlem Dei habitare.falea- aliquantumque ferbuerit, intuenles desuper percusso
mini. Quod si dicitis, nam eliam hoc dicilis , olivee cerebro proecipilesagat, et nisi aliquo modo subve-
folia, cum incenduntur, ignem emittere, in quo prae- niatur, exstinguat. Jam quod ad valeludinemaltinet,
sentia lucis apparel; carnesaulem, cum incendunttir, inflari eo corpora pernicioseque :distendi, qtiis jab-
non idem.facere : quid de adipe respondebitis, qui nuat? Num ideo tanla incommoda insunt, quiaplus
prope omnes Italas lucernas illuminat? Quid de Dmo habet boni; propterea ista in vini vetuslatenon sunt,
bubulo,, qui estccrte bovis carnesordidior., quo sic- quia divinrosubstanlieeparsmagna discessit? Absur-
cato.rustici sic ulunlur ad focum, ut ejus igne facilius dum est dicere ; vobispreeserlimqui praesentiamparlis
nihil sitfumoque purgalius? Quid quod, si ariloret Dei, oculis, naribus, palato, curadu sensus bene
fulgor majorein preeseniiam divineepartis oslendit., afficiunlur, judicatis. Jamvero quee-tanta perversio
eam vos non .purgalis,.non consignalis, non Iiberatis? est, vinum pulare fel principum tenebrarum , et uvis
Siquidem est maximein floribtis, ut omitlam,sangui- comedendisnon pareere ? Magisne.ineritillud fel cum
nem, et innumerabilia in carne, vei ex carnesimil- in cupa, quam cum in acinis iuerit? Quod si bono
iima , quos cerleflores habere in epulis non polestis: discedente quasi meracius remanet malum, et id
qui si eliatn cariiibtis vesceremini, squamas certe^pi- temporis mora contingit; non oportebat casdem uvas
scium, et quosdam vermiculos alque museas, quee suspensas atque servatas fieri jnitiores, 'dulciores,
omnia eliam in lenebris luce propria coruscant, pul- salubriores : neque ipsumvinum quod»supra dictum
mentis vestris non adlriberetis. est, et amissaluce liquidius atque luculenlius, et
45. Quid igitur restal, nisi ul dicere desinatis ,;ha- salutifera substanlia diseedente salubrius.
bere vos idoneos judices oculos, nares, palatum , 48. Quid dicam de lignis et frondibus, quee lem-
quibus divinaepartis praesenliamin corporibus appro- pore aresctmt, nec ex eo a vobis dicipossunl dete-
betis? liis aulem remoiis , unde docebitis non modo riora fieri? :ld enim amittunt quo fumus gignilur, id
majorcm partemDei in stirpibus esse quam in.carni- aulera relinent unde Iucida flamma consurgit, el ea
btts, sed oranino esse aliquid ejus in stirpibus? An clarilale quam multum diligitis, purius bonum in,ari-
pulcliriludo vosmovet, non quoe in suavitale coloris dioribus, quam in viridioribus esse testatiir.Ex quo
est, sedquae inpaniumcoiigruentia?Uiinam boc es-
Bet Quando enim corporibus animanlium, in quorum 1Mss,plures, dolendus. "
-:,
1565 LIBER SECIJNDUS.
*1566
fit ut -aut negelis Dci parlem in luce pura quam in quocdamatque valentia, quee istisrebusdetrabi vide-
fumosa essc majorem, et ita omnia documenta vestra tur, dum a terra separantur alque lraciantur?Sed si
lurbelis; aijt fateamini fieri posse ul de stirpibus am- hoc vos moveret (quanquam falsum id esse cito ani-
pulatis vel evulsis, si diuturniore lempore reponanlur, madverti. potest, prqpter nonnullorum auctam ;post-
eopiosiusfugiatmali naturaquam.boni. Quoconcesso, quam terroe detracta sunt, firmiiatem, ut.jam devino
tenebimus de frugibus carptis majus malum posse eommemoralum est, quod fit robuslius velustate):
abire, alque ita in carnibus majus bonum posscre- tanien si.haec(irmitas vos inoveret, ut dixi, ,in,nullo
manere. Ethocguidemde tempore dictumsit. magis cibo quam in eamibus, copiosiorem par.tem
46. Namsi commolione et subaclione el atlritione . JDei.probaretis esse. Non enim athletae , quibus illud
harum •reru.m, fugeeoccasionem invenit divina illa robur et valentia maxime necessaria est , olere ac
natura, multa vossimilia redarguunt, quaefiunt mo- pomis, et non carne vescunlur.
vendomeliora. ;Hordeiquidam succo vinum iroitan- 49. An quia carnes aluntur arboribus, arbores au-
Uir, quod movendo fit oplimum. Sane, quod minime lem carnibusnonaluntur, idcirco arbitrainiiiiillarum
preeiereundumest, hoc genus potuscilissirae irtebrial: quam nostra corpora esse metiora?'Non eonsideratis
nec lamen unquam -succum hordei, fel principum rem tam in promptu silam, arbusta leetioraet fecun-
esse dixislis-JJarina parciore aqua perite contrahiiiir diora, segetesquepingdores alimento stercorum fieri,
cum vos in accusalione carnis nilril gravius vobis di-
paulo durius., ,ut subigendo fiat melior, et quo dici
perversius nilril potest, luce fugiente candidior. Pa- cere videamini, quam cimi dicitis esse stercorum do-
slillarius mella diu subigit, ut ad illum candorem per- mum. Uinc ergo aluiitur ea queevobis munda sunt,
veniant, etminus noxiam niitioremque dulcedinem: quod in ea re quee vobis immunda est, multo esse
hoc quomodo eveniat bono discedenle, disserite. iramundius prcedicatis. Quod si carnem ob hoc asper-
Quod si non visu et odoralu el gustu, sed auditu namini, quod post concubitum nascitur, verrnium
etiam delectalo preesenliamDei placet probare, caro vos caro deleclet, qui in pomis, lignis , in lerra ipsa
citliaris nervos , et tibiis ossa largitur; quae Siccafa •denique sine ullo concubilu tam mulii magnique na-
et attrita et lorta sonora reddunlur. Itadulcedo mu- seuntur. Sed nescio qiiee ista simulatio .est. Nam si
sica , quam de divinis regnis venisse conlenditis, no- vobis proplerea displiceret caro, quod patris atque
bis lnoriuarum carnium sordibus exhibetur, et lem- matris commixiioneformalur, non illos principes te-
nebrarum de fructibus arborum suarum naios fuisse
pore arefactis, et ailrilione tenuatis, et lortione
distenlis : quibus affliclalionibuseliam de rebus viven- diceretis, quos certe amplius aspernamini quam car-
tibus divinam stibslanliam fpgere proedicatis; quod nes, quas gustare non vuitis.
ctiam decoctione earum accidere dicitis. Cur crgo 50. Nam quod opinamini omnes quidcni anrmas
elixati cardui minimeobsunt valetudini? Ulrum abeis animalitim de pewenlumcibis venire, a quibus carce-
dum ila coquuntur, Deum an partem Dei discedere ribus vos liberare gloriamini divinam subsiantiam,
exislimandum est 1? quee in vestris tenelur alimentis, nimium contra vos,
47. Quid coetera persequar, quoe omnia dici nec etad carnes edendas vos instantissime impellit. Cur
facile est, nec necessarium? Cui enim non occurrit, enim animas, quas illigaturi sunl corpori qui carni-
bus non proeoccupandoet vescendo libe-
quam nitilta cocta suaviora et salubriora sint? Quod ralis?epulantur,
non deberent, si, ut opinamini, hujuscemodi com- Sed , inquit, non de carnibus aliquid ab eis
motionibus deserunlur bono. Nihil vos prorsus inve- bonee partis illigatiir , sed de frugibus quas cum car-
nire arbilror, unde istiscorporis sensibus approbetis, nibus sumunt. Quid ergo de animis leonum, quorum
ideo carnes immundas csse, atque animas inquinare cibus sola caro est, respondendum videlur? Bibuiit,
vescenlium, quod carptoefruges post mulias commo- inquit, el ideo anima illa de aqualractacarniqueim-
liones veriantur in carnem; preesertim cum et vetu- plicata esl. Qttid de innumerabilibus avibus?quid de
slaiem corruptionemqueaceli, putetis vino esse mun- ipsis aquilis dici polest, quae non nisi carne -pascun-
diorem , et caroenumquod bibitis, nilril aliud quam tur, nec ullo potu indigent? Certe hicdeficitur, et
cocturavmum esse videamus, quod vino deberet esse quid responderi possit non invenilur. Si enim anima
rlecibis venit, el suntanimalia fetuni gignentia,
sordidius, si motibuset coctionibusde rebus corporcis quo-
membra divina discedunt. Si aulem non ita est, non rum-et nullus potus, et cibus sola sit caro, est in
estcur arbilreminifiuges, cum carpunlur , reponun- carne aniina, crii purgandaemore veslro subvenire
deberetis vescendo carnem. Nisi forte porcum, quod
tur, tractantur, coquuntur, digerunlur, fugienlebono
deseri, el proplerea sordidissimam creandis corpori- etfrugibus alitur, et aquam bibit, animam Iucis ha-
bus praeberemateriam. bere arbitramini; aquilcevero, cui sol maxirne eon-
48. Quod si non colore et forma et odore et sapore grtiit, tenebrarum aninlam, quia sola carne vivit,
inesse defenditis.
dticimini, ttt bonum hisrebus inesse judicetis, quid
aliud polestis afferre? An argumento vobisest iirmiias 51. 0 rerum angustias, o incredibiles absurdilates!
in quas profecto non incidissetis, si a vanissimis fa-
' SicEr., cui suffragaaturMss.Sorbonicitres, etRegio- bulis alieni, hoe ad continentiam ciborum sequere-
montensis.AlapudLov.ot aliosMss.habelur,an pestemdis- mini quod veritas probat; ut concupiscenlias cocr-
cedere. cendce gratia, non vilandae immunditieequ;e nulla
m DE MORIBUSMANICHJEORUM, S. AUGUSTINI 1568
est, deliciosas escas respuendas judicaretis. Nam si hanc sumit a vendilore, passura est, quod passura
iquis eliam rerum naluram vimque animae6t corporis erat, si te dante sumpsisset? Involvil igitur sordibils
rninus intuens, vobis concedat animam coinquinari peccalor ille mendicus partem Dei revolare cupien-
de obsonio, multo magis eam tamen immundam fieri tem, luis nummis ad laiuum scelus adjulus : et ta-
cupidilale conceditis. Quceergo ratio esl, vel potius men vos homines prudentissimi interesse arbitra-
anientia, de numero electorum hominem pellere, mini, si homicidiumfacturo non detis hominem quem
qui forle carhem valetudinis causa, nulla cupidilate occidat, sed scientes pecuniam unde occidendumcom-
gustaverit: si autem piperala tttbera voraciter edere paret, delis. Quid ad hanc insaniam addi potesl? Ita
eoncupierit, immodeslioetantum forte possilis'repre- enim fit ut aut homo morialur, si venalem non inve-
hendere, non aulem ut corruptorera damnare signa- nerit cibum, aut cibus ipse, si invenerit: quorum al-
culi? Ita fit ut in eleclis veslrisesse non possit, qui leruni est verum homicidium; alterum vestrum, vo-
l bis lamen ita tribuendum,
iproditus fuerit, non concupiscendo, sed medendo tanquam utrumque sit
parlem aliquam coenassegallinoo: esse aulem in iis verum. Nara quod auditores vestros non prohibetis
possit qui vehemenler cumiphas, et alia placenta carnibus vesci, sed occidere aniraalia prohibetis, quid
carne carentia desiderasse se ipse prodidcrit. Tenetis stullius et perversius fieri potest? Nam si lalis non
ergo eum quem cupiditas sordibus mergit, quem conlaminat cibus, vos quoque sumite : si contaminat,
vero ipse cibus, ut arbitramini, maculat, non tenelis, quce tandem demenlia est majus nefas putare, ani-
cum inquinalionem de concupiscentiaquam de obso- mam porcinam de corpore solvere, quam humanam
nio longe majorem fieri fateamini, compleetenlesta- porcino corpore maculare ?
men eum qui condilis suavissime frugibus imminet CAPUT XVII. — Manuum signaculumapud Mani-
inhians, seseque non tenet: excludentes eum qui chmosquale sit aperitur.
quaslibet epulas hominum comprimendoefamis causa 54. Sed jam ad manuum signaculum consideran-
sine ulla cupiditale paratus sumere, et paratus amit- dum tractandumque veniamus. Ac primum quidem
iere, indifferenler capit. En miri mores, en egregia quod ab animaiium necc, et ab slirpium laceratione
disciplina , en memorabilis temperanlia! vos temperatis, superslitiosissimum Christus osten-
52. Jam quod ea quee vobis quasi purganda offe- dit: qui niillam riobis cum belluis et arboribus socie-
Tuntur ad epulas , nefas putatis si quis alius prseter tatem juris esse judicans, el in gregem porcorum dce-
electos ad cibandum tetigerit, quanteeturpitudinis et mones misit (Matth. VIII, 52), et arborem in qua
aliquando sceleris plenum csl? Siquidem seepe lam fruclum non invenerat, maledicto aridam fecit (Id.
multa danlur, utconsumi facile a paucis non possint. xxr, 19). Nihil certe porci, nihil arbor illa peccave-
Et quoniam sacrilegium putatur, vel aliis dare quod rat. Neque enim usque eo demenles sumus, ut arbi-
iredundat, vel certe abjicere, in magnas contrudimini tremur sua sponle arborem vel frugiferam esse vel
cruditates, lotum quod datum est quasi purgare cu- sterilem. Neque illud hic vobis dicendum est, his
pientes. Jam vero dislenti, et prope crepantes, eos factis Dominumnostrum alia quccdamsignificare vo-
qtii sub vestra disciplina sunt, pueros ad devoranda luisse : quis enim nesciat? Sed certe Filio Dei non
ireliquacrudeli dominalionecompellilis : ila ut cuidam per homicidium signum dandum fuit, siarborem ne-
sit Romeeobjecium, quod miseros parvulos cogendo care, ut vos dicitis, homicidium est, aut necare ani-
ad vescendum tali superslilione necaverit. Quod non malia. Nam et de hominibus, cum qtiibus utique su-
crederem, nisi scireni quantum nefas esse arbitre- mus juris societate conjuncti, signa qucedamdedit;
mini, vel aliis heecdare qui electi non sunt, vel certe sed sanando homines, non necando. Quod et de bel-
projicienda curare. Unde illa vescendi necessitas Iuis el de arboribus faceret, si eadem nos cura illis
restat, queead turpissimam cruditalem s pene quoti- societate, qtia vos opinamini, conjunctos esse ju-
die, aliquando tamen potest el usque ad homicidium dicaret.
pervenirc. 55. Quo loco milii auctoritas interponenda visa
55. Quae cum ila sint, etiam panem mendicanli est, propterea quia de pecorum anima, et de qua-
dare prohibelis : ccnsetis lamen propler misericor- dara vita qua dicuntur arbores vivere, non potest vo-
diam , vel potius propler invidiam nummos dari. biscum subtiliter disputari. Sed quoniam privilegio
Quid bic prius arguam, crudclilatem, an vecordiam? quodam vos tuemini, ut de Scripturis opprimi ne-
Quid enim si eo loco res agalur, ubi venalis cibus in- quealis, dicendo eas esse falsalas ; quanquam ea quee
veniri non polest? Homo egens ille farne moriturus commemoravi de arbore, et de grege porcorum,
est, dum lu vir sapiens et benignus magis cucumerem nunquam a corruptoribus immissa esse dixistis : ta-
quam bonrinem miseraris. Hsecest profeclo (quid men , ne considerantes quantum vobis adversenlur,
euimdicam congruentius etplanius?)falsa misericor- hoc idem eliam de his aliquando dicere velitis; te-
dia et vcra crudeliias. Nunc vecordiam videamus. neam propositum meum, ut a vobis, magnis omnino
Quid enim si nummis illis, quos dederis, sibi panem pollicitatoribus rationis atque veritalis, queeram prt-
cmat? Nonne hoc in illo pars illa vestra divina, qui mum quid obsit arbori, non dico si pomum inde fo-
1 ItaMss.Atediti habent, edendo. liumve decerpas, quod quidem apud vos, si quis non
s Excusi,crudelitatem;cujuslocoMss.
h abent, crudita- imprudenlia, sed sciens fecerit, signaculi corruptor
iem. sine ulla dubilalione damnabitur, sed omnino si eam
i ' LIBER SECUNDUS,
1369 1370
radicitus eruas. Anima namque illa quam rationalem misceal, alque in alias formas illigandam crucian-
inesse arboribus arbitramini, arbore excisa vinculo damque transmittat? Quid tecrudelius, si verura est?
solvitur, v.osenim hoc dicitis, et eo quidem vinculo quid ineplius, si falsum est? quid magis contrarium
in quo magna miseria, nulla utilitate tenebatur, Nara disciplineevestree, si signaculum'solveris? quid le
et revolutionem hominis in arborem, nolum est vos, inimicius Dei membro, si cuslodieris?
id est auciorem ipsum veslrum , pro ingenli poena, 58. Sed hoc ex vestra opinione falsa et nugaloria:
non tamen pro summa, solere minitari: et num ponam cerla et manifesla crudelitas in vobis esse con-
tesl in arbore anima fieri, ut in homine, sapientior? vincitur, ex eodem ipso errore manans. Si quis enim
Non necandi hominis quippe cenissima ratio est, ne per morbum corpore dissoluto, fessus ab itinere, ac
aut eum neces cujus sapientia et virlus aliis pluri- pesle semianimis in via jaceat, nihil valens amplius
mum prodest, aut eum qui forte poterat ad sapien- quam utcumque verba proferre, cui prosit ad strin-
liam pervenire, sive extrinsecus ab aliquo admoni- gendum corpus pirum dari, leque transeuntem ut sub-
tus, sive interioribus cogitalionibus divinitus illustra- venias oret, atque obsecrel ut de aibore proxima , a
tus. Animam autem Iiominis, quanlo sapienlior qua nullo humano, nullo denique vero jure probibe-
corpore excesserit, tanlo utilius excedere veritas ris, pomum afferas hoinini, post paululum nisi fece-
docct, et ratione subtilissima, et aucloriiate latissime ris morituro; tu vir christianus et sancius transibis
pervagala. Quamobrem qui arborem dejieit, anirnam potius, et hominem sic affeclura precantemque dese-
nihii in sapienlia proficienlem de illo corpore liberat. res , ne arbor ploret dum fruclus demitur, et tu signa-
'
llaque vos homines sancii, vos, inquam, polissimura culi dissolutor ad poenas manichaeias destineris.
excidere arbores deberetis, et earum animas ab illo 0 mores et innocentiam singularem!
vinculo exutas orationibus et psalmis ad meliora per- 59. Sed jam de nece animalium requiram quod mo-
ducere. An de lris animis hoc fieri polest, non quas vet, et multa quidem hujusmodi etiam in hoc gencre
mente adjuverilis, sed quas ventre receperitis? dici possunt. Nam quid oberit animeolupi, qui lupum
56. Quamvis idipsum animas arborum, quamdiu interfccerit : cum et luptts ille, quamdiu vivit, lupus
sunt in arboribus, ad sapientiam non proficere, sum- futurus sit, nec ulli oblemperet proedicatori, ut ali-
mie angusliee, quantum arbitror, vos compellunl fa- quanium ab ovium sanguine temperet; et ex illo vin-
teri, cum a vobis queeritur cur et arboribus non mit- culo corporis, anima"secundum vos ralionalis, inler-
tatur preeceplor apostolus, aut cur ille qui hominibus fecla bellua liberetur? Et ab bae quidem caedeauditores
millitur, non etarboribus precdicetveritaiem. Hic co- eliam vestros prohibetis : major enim videtur quain
gimini respondere, illas animas percipere in lalibus in arboribus. Hic vestros sensus, corporeos videlicet,
corporibus prsecepta divina non posse. Sed vehemen- non multum iinprobo. Videmus enim ct vocibus sen-
tius ab alio Jalere urgemini; quandoqnidem illas per- timus, cum dolore mori animantia, quod quidem homo
hibelis et audire voces nostras, et verba intelligere, conlemnit in beslia, cum qua scilicet ralionalem ani-
et corpora molusque corporum intueri, cogilationes mam non habente, nulla legis socielate copulatur.
denique ipsas perspicere. Quae si vera sunt, cur niliil Sed eosdem vestros sensus in inluendis arboribus
possunt a Iucis aposlolo discere? vel cur etiam multo quoero, et vos ceecosprorsus invenio. Ui enim omit-
facilius-non possunt quam nos, cum interiora etiam tam quod nullis motibus in ligho sensus doloris appa-
menlis aspicianl? Ila enim magister ille, qui vos Io- ret, quid manifestius quam lunc se optime habere
quendo vix docet, ut dicilis, cogitando eas posset eru- arborem cum vigel, cum frondel, cum floribus lecla
dire, quae sententias ejus anle sermonem in animo fructibus opulenta est ?At hoc ei plerumqueac maxime
cernerent. Si vero haec falsa sunt, videte tandem in pulalione prseslalur. Quod si ferrum sic senliret, ut
quo errore jaceatis. vultis, contabesceret potius tot lanlisque affecta vul-
57. Jam quod poma ipsi non decerpitis, herbam- neribus, quam ex illis pullulans locis, tam certa exsul-
que non vcllitis, sed tamen ab auditoribtisveslris de- tatione reviresceret.
cerpi et evelli atque afferri vobis jubetis, non ut iis 60. Verumtaraen cur majus nelas putatis animalia
qui afferunl lanlum, sed ut iis etiam queeafferuntur, quam stirpes ceedere, cum illsevobis puriorem animara
prodesse possitis, quis bene considerans ullo modo quam carnes habere videantur? Fit, inquil, compen-
toleraverit? Primo, quia nihil interest ulrum ipse satio queedam, cum eorum, quse de agris auferuntur,
scelus admitlas, an propter te ab alio admilti velis. pars aliqua datur electis sanctisque purganda. Jam
Nolle te dicis. Quomodo ergo subvenitur illi divinee superius ista frustrata sunt, satisquc demonslraium
parti, quaein lactucis et in porris jacet, si nemo haec est, quantum existimo, nulla ralione dici plus esse in
evellat, et ad sanctos purganda deferat ? Deinde, tu frtigibus partis illius bonoequam in carnibus. Sed si
ipse transiens per eum agrum, in quo tibi jure ami- vendendis carnibus victum quisque sustentet, atque
citiee dcccrpendi quod libet potestas dalur, si fico omne talis negotii Iucrum in emendis electorum ve-1
videris corvum imminentera, quid facies? Nonne ex strorum cibis consumat, pluresque islis afferat sanctis
opinione tua, ficus ipsa lecum loqui et deprecari escas quam agricola et rusticus; nonne eadem cora-
miserabililer videlur, ut eam ipse decerpas, et sancto 1Lov.,adpwnasBtanichmis destineris.Mss.,mamchwias;
ventre purilicandam resuscitandamque sepelias po- id est, quas minitabaturManichseus: supra, n. 53. — Mani-
tius, quam corvus ille devoratam funesto corpori chmis,juxta Er, et ven, M,
1371 DE MORIBUSMANICH/EOR.UM, S. AUGUSTINI 4572
pensatione sibi animantia licere perimere clamilabit? illi ne lacdanlur, melius.judicalis homineni fenore
Esl, inquit, alia queedamsecrelissima ralio. Non enim trucidari. Heeccineeslappeienda, et prsedicandajusti-
deest honrini callido adversus indoclos in naturse lia, an potius exsecranda el damnandeifallacia ? lhec-
Obscurilate perfugium. Coelestesenim, ait, principes, cine est misericordia niemorabilis, ,an exsecranda
qui de gente tenebrarum captiaique vincti, a Condi- polius immanilas?
tore raundi in illis ordinati sunl locis, sua quisque 65. Quid quod a nece.animalium nec vos ipsi in pe-
possidet in lcrra animalia, de suo scilicet genere ac diculis et pulicibus et cimicibus temperalis ? Magnam-
stirpe venienlia : qui peremplores eorum reos lenent, que hujus rei defensionem pulatis, quod has esse sor-
nec de hoc mundo exire permitlunt, poenisque illos des noslrorum corporum dicitis. Quod primo aperte
quibus possunt, el crucialibus alterunl. Quis imjieri- falsum de.pulice el cimicc dicitur. Cui enim non ma-
lorum bccc non formidet, el qui in lania obscuriiale nifeslum est heec animalia non de noslro corpore
niliil videl, hoc ita ut dicitur esse non arbitrelur ? Sed existere ? Deinde si concubitum vehementius exsecra-
cgo inslilulum non relinquam meum, cui.Deus ade- mini, quod ninrium videri vuliis, cur non vobis mun-
ril, ut apertissima verilate obscura mendacia refel- diora videntur animalia, quecsineconcubitu de nostra
lantur. carne nascunlur? quanquam enim poslea coeundo
61. Qurcro enim, si animalia quse in (erris suntet parianl, non lanien nobis coeunlibus de nostro cor-
in aquis, de illo genere principtnn per successionem pore primo naseimtiir. Jam vero, si qucecumque de
prolis ct operalionem concubiius veniunt, cum ad illos viventibus gignuntur corporibus, sordidissima sunt
abortivos felus revocalur origo nascenlium ; queero, pulanda, multo magis qu;ccumque de mortuis. Impu-
inquam, si ita est, utrum apes, et ranas, et alia mulla, nius ergo occiditur vel sorex, vel anguis, vel scorpio,
quecsine coneubitu gignunlur, non sit nefas occidere? quos de humanis cadaveribus nasci, a vobis potissi-
Nefasesse dicilis. Non ergo propler cognalionem prin- mum solemus audire. Sed obscura omitto el incerta.
cipum nescio quorum, ab animanlium nece audilores De apibus cerle fama est celebrior, quod de boum ca-
veslros prohibelis. Aul si generalem cognalionem daveribus orianlur. Ergo occiduntur impune. At si
omnium esse corporum dicilis, arbores quoqtic ad hoc quoque dubium est, nemo fere de scarabeis dubi-
eamdem principum offensionemprocul dubio pertine- tat, quin de fimo in pilam roluntlatb ab Iiis alque
biint, quibus parcere non est mandalum auditoribus'. obruto existant («). Hsec igilur animanlia el alia quse
Redilur ergo ad illud invalidum, ea quee in stirpibus persequi Iongum est, sordidiora cerie debelis opiiiari,
auditores loedunt, expiari per fructus quos ad eccle- quam pediculos.veslros; et tamen illa occidere nefas
siam veslram feruiit. Dictum est enim hoc modo, eos vobis videlur, liis autem parcere siultiiin : nisi forte
qui in maeello laniant animalia carnesque venditant, qtiod suni hsecanimaJia parva conlemnitis. Sanesi ita
siveslriaudilor.es sint, suaque lucra comparalis fru- est, ut animal quo brevius esl, eo contemplius esse
gibus vobis conferant, ceedem illam quoiidianam sibi debeat, necesseesl camelum Jiomiiiiprseferatis.
licere conlemnere, et quidquid in ea peccati est, 64. Huc accedit illa gradalio, quee cum vos audi-
veslris epulis aboleri. rem, jios seepe lurbavil. Nulla enim causa est cur
62. Quod si dicatis, quemadmodum de poniis et de propter parvum corporis modulum, pulex necandus
oleribtis, conferendunifuisse ut illa interfeelio veniam sil, non eliam muscaqueein faba gignitur. Etsihaec,
mereretur ; quod quia fieri non polest (electi enim cur iion etiam isla paulo amplior, ctijus certe fetus
non edunl carnem), lemperandum esseauditoribus a minor est quam illa. Hoc etiam sequitur, ut apis quo-
nece animalium : quid respondebitis de spinis her- que sine .culpa nerimaiur, cujus pullus huic muscee
bisque inutilibus, quas evellendo in agras;purgandis coajquatur. Inde adlocustae pullum et locustam, inde
agricoleenecant, nec exhis vobis ppssunt cibos a.H- ad pullum muris et murem. Et ne longum faciam,
-quos cxhibere? Quomodoad veniarn pertinebil lanfci nonii.evidelis his gradibusad elephantum perveniri,
vasiaiio, unde nulla est esca sanclorum ? An forte ut omnino recusari non possit ingentem illambelluam
quidquid.peccatumfuetutut fruges et poma proficiant, sjne culpa se occidere, quisquis ;propter parvulum
et de ipsis frugibus et pomis aliquid comedcndodis- corpus inlerfectionem p.tilicispeccatum esse non pu-
solvitis? Quid si.ergo agros Iocustceaut mures etso- tat? Sod jam eiiam de hujusmodi nugis satis dictum
vices Tastant, quod sa:pe accidere manifeslum esl ? arbitror.
impuno ab agricola vestro auditoreinecabuntur,.quia .CAPUTXVIII.— De signaculo.sinusel nefandismtjsle-
ideo peccat ul fructus proficiant? Hic cerle coarcta- i'«s Manichmorum.
miiu. Aulenim conceditis audiloribus inlerfectionem 65. Restat signacnlum ^sinus, in quo multum in-
animalinm, quam vesleraudor concedere noluit, aut certa est casiitas vestra. Non enim concubitum, sed
eos ab agricultura eliam prohibebitis, qtiam illecon- ut longe ante ab Apostolo dictum est, vere nuplias
cessit. Quanquamsifpe eiiam dicere audeatis fenera- prolribetis (1 Tim. iv, 3), quse talis operis una est
torem innoeentiorem esse quam rusticum; usque adeo honesia defensio.Hic non dubito vos esse clamaturos,
melonibus quam hominibuseslis anriciores. Si quidem invidiamque facluros, dicendo, caslitatem perfeetam
1 Lo\'.,auctoribus.AliiCdd.,auditoribus. Lectio vos vehementer commendare alque Iaudare, non ta-
tamelsi ad Lov.,inmargmemrejeota.;»e Manichceorum verior,
au-
ditoribttsplura hic passim. (a) vid. itetract.lib. 1, cap,7, u. 6,
LIRER SECUNDCS. -
i373 ^4
men rraplias prohiberc; quandoquidem auditores verosine dubitatione falsiss!nia,<.mnia,TOpuRn?mtja,
vestri, quorum apud vos secundus est gradus, ducere abominabilia,.absurda. Denique tammuitaettam^ra-
alque habere non probibeantur uxores. Quee cum via peccata in his moribus deprehendunlui;,.ut si quis
magna voce et magna indignatione dixerilis, ego vos accusare velit omnia, hornoalicujus facultatls, singula,
lenius inicrrogabo ad hunc modum : nonne vos es.lis utminimum, singulis voJuminibus possit.Hcee igilur
qui fiiios gignere, co quod animce ligcntrir in carne, si custodiretis., vestramque implerelis proiessionem,
gravius.pulatis esse peccalum, quam ipsum concubi- nihil vobis esset ineptius, nihil stultins., nihil imperi-
tum? Nonne vos esiis qui nos solebatis mouere, ,ut tius : cum autem laudatis et docelis ista,.nec facitis,
quantum Deri posset, observaremus lempus, quo ad quid vobis fallaeius, quid insidiosius, quid maiilicsius
conceptum mulier post geuilalium viscerum purga- dlci aut inveniri.potest?
tionem apta essel, eoque tempore a concubitu lempe- 68. Novemannos totos-magna cura et diligenlia.vos
raremus, ne cami anima iinplicaretur? Ex quo illud audivi °, nullus mihi electorum innotescere potuit,
sequitur, ut non liberorum procreandorum causa, sed qui secundum^hsec preeceplanon aut deprehensusjn
satiandeelibidinis habere conjugem censeaiis. Nuptise ;peccato,.aut certe suspicioni subditus fuerit. Multi,in
autem, ttt ipsecnupliales tabulec clamant, liberorum vino el carnibus, mulli lavantes in balneis invenli sunt.
procreandorum causa, marem feminamque conjun- Sed heec audiebamus. Nonnulli alienas feminas;se-
gunt: quisquis ergo procreare liberos quam concum- duxisse approbali sunt,ita ut hinc plane dubitarenon
bere gravius dicit esse peccamm, probibet utique possim. Sed ît et hcec magis fama quam verum. Vidi
nu]itias; et non jam uxorem, sed meretricem femi- ipse non ,solus, sed cum iis qui partim jam iUa super-
nam facit,queedonalis sibi certis rebus, viro ad expien- stitione liberati sunt, parlim adhuc oplo .utliberentur,;
dam ejus libidinem jungitur. Si enim uxor est, malri- vidimus ergo in quadrivio Carthaginis, in platea cele-
monium esl. Non amem matrimonium est ubi datur berrima, non tinum, sed plures quam treselectos simul
opera ne sit maler : non igilur uxor. Quocirca nuptias post transeuntes neseio quas femlnas tam petulanli
prohibetis, nec ab hoe crimine , quoii olim a Spiriiu gestu adbinnire, ut omnium trivialium impudiciliam
sancto de vobis precdictum est, ulla vos ratione de- impudentiamque superarent. Quod de magna venire
fenditis. consuetudine, atque illos interse ila vivere-satis emi-
66. .Jamvero, cum vehemenler satagitis ne per nebat, quandoquidem nullus^sociipreesenliamveritus,
concubilum amma ligelur in carne, et vebementer omnes, aut certe pene omnes eadem teneri pesle in-
asseritis, per sanclorum cibum animam de seminibus dicabat. Non enim erant hi ex una domo,.sed diverse
liberari, nonne confirmalis, 0 miseri, quod de vobis prorsus habilantes, ex eo loco ubiconvenlus omnium
homines suspicanlur? Cur enim de tritico, et de faba, faclus erat, pariter forte descenderant. Nos autem
el de lenticula aliisque-seminibus, cum his vescimini, gravilor commoti, graviter eliamquesti sumus. Quis
liberaKevos velle animam creditur, de animalium se- landem hoc vindicandum , non dicain separatioue ab
minibus non credatur? Non enim , ut ipsam carncm ecclesia , sed pro magnitudine flagitii veheinenli ;sal-
mortui animantis immundam esse dicitis, quod ani- lem objurgatione arbitratus est?
snam non hahet; hoc ila poteslis et de animanlis se- 69. Et heecerat omnis excusalio impunitatis illor-tim
nrine dicere, in quo animam, quae apparebit in prole, quod eo tempore quo convenlicula eorum lege pu-
colligatam essecensetis, et in quo ipsiusManicheeiani- blica prohibereniur, nequid Isesiproderent,nietueba-
mam implicatam fuisse fatemini.|Et quia non possunt tur. Ubi est ergo quod perpetuam sibi perseculionein
ab auditoribus veslris purganda vobis lalia seminaaf- in hoc mundo fuluram prsedicant, eoque s.e commen-
thic
ferri, quis non suspieetur secretam de vobis ipsisiuler datiores haberi volunt, Irinc interpretantes quod
vos fieri lalem purgationem, et ideo illis, ne vos dese- mundus eos oderit (Joan. xv,liS); et jiroplerea penes
in
rant, occultari? Quoe si non facitis, quod ulinam ita se quoerendamveritatem affirmantes, quia promis-
est quod euro
sit, videtis lamen quantae suspicioni vestra supersti- sione Spiritus sancti paracleti dicluni
tio pateat, et quara non sit hominibus succensendumid mundus iste acciperenon possil (Id. xiv, 17). De qna
de veslra professione colligilur, re non isle locus disserendi est. Sed cerle si per,petua
opinantibus, quod
jcum vos animas per escam et potum, de corporibus vobis perseeulio futura esl, usque in :scectilifinen),
et sensibus liberare preedicatis. Nolo lric diutius im- perpetua erit et hcec dissolutio tanlceque turjpiludinis
morari; et videlis quantus sit inveciionis loeus. Sed impunita contagio, dum lales leedere formidalis.
quia et res talis est, ut cam poikis reformidet quam 70.Td etiara nobis responsumesl, cumad ipsosfi;i-
insectelur oralio, et proposilum illud meum per tolum mates detulissemus conqueslam nobis esse niulierem
sermonem animadverti potest, qtio statui nihil exag- quod in conciavi, ubi cum aliis feminis erat, de illo-
gerare, sed nudis quodammodo rebus et rationibus rum scilicet sanctitate secura, ingressis electis pluri-
agere, transeamus ad aliud. bus, et ab uno lucerna exslincia, ineerlum ciijus eorum
CAPUTXIX.— Flagilia Manichceorum. in lenebris appetita csset amplexu, etcoacla in llagi-
67. Jain enini salis apparet qualia sint tria vestra tium, nisi subsidio clamoris evasisset. Hoc nobis quo-
signacula. Ili sunt veslri mores, hic finis admirabilium cmenotissimumnefas, dequanta consuetudine venisse
preeceptorum, ubi nibil certum , nihil constans , nihil (a) Confess.lib. 4, cap. 1:" et supra, de Moribus " Ecclesise
rationabile, nihil inculpabile : sed omnia dubia, imo Datholiese, cap.48,0,54.
4373 DE MORIBUSMANICILEORUM,S. AUGUSTINILIBER SECUNDUS. 1376
arbitrandum est? Ethoc factum est ea nocte qua feslee genitum, abortivis illis principibus tenebrarum, ut
apud vos vigilieeeelebranlur. Sed revera etiamsi nullus maximam parlem lucis haberet in anima ', et perexi-
esset prodilionis metus, quis possct damnandum of- guam genlis adversoe.Qui cum sancte viveret propter
ferreepiscopo, qui sic preecaverat ne agnoscerelur ? exsuperanlem copiam boni, commotamlamen in eo
Qtiasi vero non omnes idem erimen involulos tene- fuisse adversam illam partem, ut ad concubiturade-
bat, qui simul ingressi erant. Nam omnibus petulanter clinarelur : ila eum lapsum esse alque peccasse, sed
jocantibus Iucerna exstincta placuerat. vixisse poslea sanctiorem. Hic ego non tam de nequara
71. Suspicionibusvero janucequantaeaperiebantur, homine conqueror, qui slupro nefario alienam fami-
cumeos invidos inveniebamus, cum avaros, cum epu- Jiam 2, sub habitu electi el sancli viri ad lantum de-
larum exquisilarum avidissimos, cum in jurgtis fre- decus infamiamque perduxit. Non hoc vobis objicio.
qucntissimos, cum de rebus exiguis mobilissimos? Fuerit hoc hominis perditissimi potius quam consue-
Non utique arbitrabamureos temperare posse,aquibus tudinis vestroe. Non enim tantum flagitium in vohis,
se temperare profilebanlur, quando latibula et tene- sed in illo arguo. Illud tanieu in oranibttsvobis quem-
bras invenirenl. Duoquidam erantexisfimationis satis admodum ferri et tolerari possit ignoro.quod cum
bonae,facili ingenio, alque in iilis suis disputationibus animam pariem Deiesse dicatis, asseritis lamen etiam
principes , nobis amplius quam cceleri familiariusque exiguo admixto malo, majorem ejus copiam uberla-
conjuncti. Quorum unus qui propter studia eliam libe temque superari. Quis enim cum hoc crediderit, et
ralia nobis arclius adhcerebat, lric nunc ibi esse pre- eum Iibido pulsaverit, non ad talem defensionempo-
shyler dicilur. Hi sibi graviter invidebant, et objiciebat tius, quam ejus libidinis refrenationem compressio-
alter alteri, non accusatione manifesta, sed sermone nemque confugial?
apud quos poterat et susurris, ab eo violenter aiten- CAPUTXX. —Flagitia eorumdemRommdeprehensa.
lalam cujusdam auditoris uxorem. Ille aulem se pur- 74. Quid amplius dicam de moribus vestris ? Dixi
gans, interim apud nos alium ejusdera sceleris electum quoeipse compererim, cura in ea essem civitate ubi
criminabalur, qui apud eumdem auditorem, quasi ami- isla commissa sunt. Romae aulem me absente quid
cus fidissimushabitabat: quem quoniam subilo ingre- geslum sit, lolum longumest explicare. Dicam tamen
diens cum muliere deprehenderat, dicebat mulieri et brevi. Eo enim res crupit, ut occulta esse non posset
aduUero ab illo inimico aique invido consiliumdatum, absenlibus : et ego quidem poslea Romaecum essem,
ut illa sibi conflarelur calumnia, ne si quid proderet, omnia vera.me audisse firmavi; quamvis tam familia-
crederetur. Angebamur nos, et molestissime fereba- ris et mihi probalus, qui praesenserat, ad me rem per-
mus, quod eliamsi de appetila.muliere incerlum erat, tulerat, ul omninodubitare non possem. Nam quidam
livor tamen in illis duobus, quibus meliores ibi non vesler auditor, in illa memorabili abslinentia nihilo
inveniebamus, apparebat acerrimus, el alia conjicere eleetis cedens, qui el liberaliter insiilutus esset, et
cogebat. vestram sectam copiosc vellet et soleret defendere,
72. Postremo in thealris electos, et aelale, el, ut moleslissime ferebat quod ei vage pessimeque habi-
videbantur, moribus graves, cum sene presbylero soe- lantium passimque viventium electorum mores perdi-
pissime invenimus. Omitto juvenes, quos eiiam rixan- tissimi scepedispulantiobjiciebantur. Cupiebatilaque,
tes pro scenicis elaurigis deprehendere solebamus, si fieri posset, omnes qui secundum illa prseceptavi-
quaeres non mediocri argumento est quomodo se pos- tam degere parati essent, congregare in domumsuam,
sint continere ab occultis, cum eam cupidilalemsupe- et suis sumptibus sustinere. Eral enim et non medio-
rare non possint, quce illos auditorum suorum oculis cris pecunieeconlemptor, et non mediocriter pecunio-
ostental, et prodit erubescentes atque fugitantes. An sus. Querebalur autem impediri tantos conalus suos
vero illius etiam sancti, ad cujus disputationes in fi- episcoporum dissolutione, quibus adjuvantibus imple-
cariorum vicum ventitabamus , lantum illud flagiiium re debebat. Inlerea vesier episcopus quidam, homo
proderetur, si virginem sauclimonialemmulieremtan- plane, ut ipse experlus sum, ruslicanus atque impoli-
lum, non el praegnantemfacere potuisset? Sed occul- lus, sed nescio quomodo ea ipsa duritia severior in
tum el incredibile malum crescens uterus lalere non cuslodiendisbonis moribusvidebalur. Huncdiulissime
passus est. Quod cum mater fratri juvcni prodidisset, desideratum et aliquando prsesentemarripil iste, ex-
acerrime dolens, religionis lamen nomine ab accusa- ponit homiirivolunlalem suam : laudat ille atque con-
lione publica revocalus esl; perfecitque ut ille (non sentit, placet ut in domo ejus prioripse incipiat habi-
enim hoc ferre quisquam possel) de illa ecclesia pellare. Quod ubi faclum est, eo congregati sunt electi
lerelur : et ne impunila res omnino esset, cepit con- omncs, qui Romoeesse potuerunt. Proposita est vi-
silium, ul adjunclis sibi amicis, hominem pugnis vendi regula de Manichaeiepistola : mullis intolerabiie
calcibusque concideret. Al ille cum graviter cjedere- visum est; absccsserunt: rcmanserunt lamen pudorc
tur, clamabal, ul sibi ex auctoriiale Manicheeiparce- non pauci. Ccepil ita viviut placueral, etut tanla proe-
reltir, Adam primum heroem peccavisse,et postpec- scribebat auctoritas: cum inlerim auditor ille vehe-
calum fuisse sanctiorem. ntenter omnes ad omnia cogeret, neminem tamen ad
73. Talis est namque apud vos opinio de Adam et
1 stss. prope omncs habent, in animam; id est, pro
Eva: longa fabula esl, sed ex ea id atlingam quod ir, aninui.
prtcsenlia safis est. Adam dicilis sic a parentibfs suis '' ?ic Mss,potiores;aliiut in Edd.,famulam.
1577 S. AUGUSTINIREGULA AD SERVOS DEI 1378
ld quod nori prior ipse susciperet. Interea rixse inter vulgatis rebus obsisiitts. Sed utinam hoc dicalis. Cum
electos oriebanlur creberrimae, objiciebantur ab in- enim sint ista manifesla, el iis qui scire voluerint co-
vicem crimina, quse ille omnia gemens audiebat, da- gniiu facillima, iulelligilur quam vera dicere soleant
batque operam ut seipsos in jurgando incaulissime qui haecvera esse negaverint. Sed aliis defensionibus
proderent: prodebant nefanda et immania. Ibi cogni- utimini, quas ego non improbo. Aut enim dicitis ali-
lum esl quales essent, qui lamen inter caeteros vim quos qui vestra preeeeplacustodiant, nec eos aliornm
pncceptorum illorum subeundam sibi esse putaverunt. criminibus debere perfundi; aut non oportere omnino
Jarn de caelerisquid suspicandiimerat, aut quid po- quaeriquales sint homines, qui veslram sectam prb-
lius judicandum? Quid plura? Coacli aliquando mur- fitentur, sed qualis sit ipsa professio. Quorum ego
muraveruut suslineri illa mandaia non posse : inde in utrumque cum adnrisero (quanquam nec illos fidos
sedilionem. Agebat audilor causam suam complexione mandatorum observatores demonstrare, nec ipsam hce-
brevissima, aut illa omnia esse servanda, aul illum resim a lot et lantis nugis atque sceleribus purgare
qui lalia sub lali condilione preecepisset, quoenullus possitis), illud tamen a vobis magnopere requiram,
posset implere, stullissimum exislimandum. Vicit ta- cur maledictis inseclemini Chrislianos calholici no-
mcii, non enim aliler polerat, unius sentenliam effre- minis, quorumdam inluentes perditam vilam; cum de
natissimus plurium slrepitus. Postea etiam ipse cessit vestris hominibushaberi quoeslionem,aut impudenter
episcopus,et cum magno dedecore aufugit: cujus sane recuselis , aut impudenlius non recuselis, velitisqne
cibi preeter regulam clanculo accepti, et scepeinventi intelligi in lanla vesira paucilate latere nescio quos,
ferebantur, cum ei de proprio sacculo diligenler oc- qui sua preecepta custodiunt, el in tanta Calholicae
cullato pecunia copiosa suppeteret. mulliludine non velilis ?
75. Heecsi falsa csse dicilis, nimis aperlis et per-
ADMONITIO
DE SEQUENTE REGDLA SANCTI AUGDSTINI AD SERVOS DEI.
Heeceadem regula, quaediclione, sententiis, praeceptionibusdemum pia humanitafe conditis auclorem refert
Augustinum, exstat in Episfola ducenlesima undecima, Sanctimonialibusab ipso scripta. Inde eam deprom-
ptam, virisqueaptalam fuisse observant preeter alios Bernardus Yindingus el Prosper Slellartius, ambo Augu-
Stiniansefamilieealumni, ac novissimevir eruditus NicolausDesnos ex ordine Canonicorura regularium S. Au-
gustini. Qureres ul ita habeat, cerle jam diu est, cum virorum instituendis moribus adhiberi coepit.Quippe
perantiqueeTarnatensis regulaeparlem facit potissimam, Iaudaturin Concordiaregularum a Benediclo Anianae
abbale, quodque e re noslra est hic admonere, in codice Corheiensi mille annos praeferente continetur viris
accommodataet in unum reguleecorpus coacla cum ea quaeinscribitur Regula secunda.
De charitaleDei el proximi, umone cordium et com- preccipimusin monasterio constituti. Primum, propfer
munitale rerum. quod in unum cslis congregati, ut unanimes habitetis
1. Ante onrnia, fratres charissimi, diligalur Deus, in domo ', et sil vobis anima una et cor utium in Deo.
deindc proximus, quia ista praeceptasunt principali- Et non dicatis aliquid proprium, sed sint vobisomnia
ler nobis data (a). Hoecigilur sunt quse ut observelis communia : et dislribuatur unicuique veslrum a proe-
(a) Preemissum exordiolumAuguslininon esse obser- posito veslroa victus et tegumenlum; non sequaliter
vant vindingusel Stellartius: assumplumfuil ex Regula
jecunda,quaminfrain appendicehabes. omnihus, quia non requaliler valelis omnes, sed
ADMONITIO PP.BENEDICTORUM.
coilalaest (haecRegula)cumantiquissimoRegularumcodiceCorbeiensiqui annosprsefertplusquammille, cumMss.Sor.
bonico,Thuaneo,Alhinensi,Michaelino, Medardensi,victorino,Germanensibus tribus, vaticanisduobus,lectionihuscodicis
eemblacensisapud Lov.c um epistola211;cumque editionibus
A m. Er. Lov.el Desnosiana.
Comparavimus prceterea eas omnes editiones initio Retractationum et Confessionuni me
moratas. M.
1 Editi, t» dotnoDomini,M a Mss.ct ab epislola.211
abest s Mss.Alb.et sorb. omittunt,a prwpositovestro.Aliitres
vox. Domim, subsiiiuunt,a seniarevestrot
1379 S. AUGUSTINIREGULA AD SERVOS DEI. 1380
polius unicuique sicut opus fuerif. Sic enim Iegitis in eegrotat. Cum acceditis ad mensam , donec indc sur-
Actibus Apostolorum: Quia erant illis omniacommu- galis, quod vobis secundum consueludiiiem legitur,
nia, el dislribuebalurunicuique sicul cuiqueopus erat sine tumultu el conlenlionibusaudite : nec solaevobis
(Act. iv, 52, 55). Qui aliquid habebant in soeculo, lauces sumant cibum, sed et aures esurianl Dei
quando ingressi sunt monaslerium, libenter illud ve- verbum'.
lint inier se esse commune, Qui aulem non babebant, De indulgcnliaerga infirmos.
non ea quteranl in monasterio, quoenec foris habere 5. Qui infirmi suiit ex prisiina consuetudine, si ali-
potuerunt: sed tamen eorum infirmilaii, quod opus ler traclanlur iu viclu, non debet aliis moleslumesse,
est tribualur, etiamsi pauperlas illorum, quando foris nec injuslum videri eis quos fecit alia consuetudo
l forliores. Nec illos feliciores putcnl, quia sumunt
erant, nec ipsa neccssaria poterat invcnire. Tantum
non ideo se pulent esse fclices, quia invenerttnt quod non sumuni ipsi : sed sibi polius gratulenluv,
viclum el tegumentum, quale foris invcnirenon po- quia valent quod non valent illi. Et si eis qui vene-
terani. runt ex moribus delicatioribus ad monastcrium, ali-
De humilitate. quid a.limeiuorum, vestimcntorum, stramentorum 2,
2. Nec eriganl cervicem,quia sociantur cis, ad quos operimentorum datur, quod aliis fortioribus, et ideo
foris accedere non audebanl; scd stirsumcor habeant, felicioribus non datur; cogitare debcnt quibus non
el lerrena ac vana non qnaerant-, nc incipiant esse dalur, quanium de sua scecularivita ilii ad istam de-
monasteria divilibus ulilia, non panperibus, si divites scenderinl, quamvisusque ad aliorum, qui sunt cor-
illic humilianltir, et pauperes illic inflanlur. Rursus, pore firmiores, frugalitalem pervenire nequiverint.
etiam illi qui aliquid esse videbantur in sreculo, non Nec debent velle omnes, quod paucos vident am-
habeant faslidio fralres suos, qui ad illam snnclam plius 3, non quia honorantur, sed quia lolerantur,
socielatcni ex paupcrtale venerunl : magis aulem accipere; ne conlingat deleslanda perversiias, ut in
sludeant non de parcnlum divitum dignitate, sed de monasterio, ubi quantum possunt, fiunt diviteslabo-
pauperum fralrum societate gloriari. Nec exlollantur, riosi, fiant pauperes delicati. Sane quemadmoduin
si communi vitee aliquid de suis facullatibtisconlule- ccgrolanles necesse habenl minus aecipere, ne gra-
runt; ne de suis diviliis magis superbiant, quia eas venlur : ila et post ecgriiudinemsic tractandi siint, ut
in monaslerio parliunlur, quam si cis in seeculofrue- citius recreenlur, etiamsi de humillinia seeculipau-
renlur: Alia quippe queecumque iniquiias in malis pertate venerunt; lanquam hoc illis conlulerit recen-
operibus exercelur, ut fiant; superbia vero etiam lior eegritudo, quod divitibus anterior consuetudo.
bonis operibus insidiatur, ut pereant: et quid prodest Sed cum vires pristinas reparaverint, redeant ad
dispergere dando pauperibus el pauperem fieri, cum feliciorem consueludinem suam, quae famulos Dei
anima misera superbior efficiturdivilias conlemnen- lanto amplius decel, quanto nrinus indigent: nec ibi
do, quam fuerat possidendo? Omnesergo unanimiter eos leneat voluplasjam vegetos, quo necessitas leva-
el concordiler vivile; et honorale in vobis invicem rat infirmos'*. lllos ecstimenlditiores, qui iu susti-
Deum, cujus templa facti eslis. nenda parcitale fuerini fortiores. Melius est enim
De oralioneel divinoofficio. minus egcrc, quam plus habere.
5. Oralionibus inslate, horis et temporibusconsli- De habitu et exlerioris hominiscomposilione.
lulis. In oralorio nemo aliquid agat, nisi ad quod est 6, Non sit notabilis Ilabitus vester; nec affeclelis
fsiclum, unde el nonien accepit : ul si forte aliqui vestibus placere, sed moribus (a). Quando proceditis,
eliam proeler horas constitulas, si eis vacat, orare simul amhulate : cum venerilis quo itis, simul slate.
volueriul, non eis sint impedimento, qui ibi aliquid In incessu, slalu, habilu, in omnibusmotibus vestris,
agendum putaverint. Psalmis el hymnis cum oralis nihil fial quodcujusquamoffendataspeclum, sed quod
Deum, liocversetur in corde, quodprofertur in voce: veslram deceat sanclitalem. Oculi veslri elsi jaciun-
el nolite cantare, nisi quod legitis 3 esse cantandum; lur in aliquam feminarum, figantur in nulla. Neque
quod autem non ita scriplum est ul canletur, non enim qtiando procedilis, feminasvidere prohibemini;
cantetur. sed appetere, aut ab ipsis appeii velle criminosum
De jejunio el refcclione. est. Nec solo tactu ct affectu, sed aspectu quoque
i. Carnem vestram domale jejuniis, el abstinenlia appetitur et appetit concupiscenlia feminarum". Nec
escoe et polus, quanlum valetudo permittit. Quando 1Epist.211,perdpiantBeiverbum.
aulem aliquis non potesl jejunare, non lamen exlra 2 HancvoceminEdd.plerisqueomissamrestiuiirnusex
imoprsenobisreslituitDesnosius:habetureliam
horam prandii * aliquid alimciUorumsumal, nisi cum Corb.MS.;in epistola211.
1Mss.tres hic, et fere omnesin.epistola211,habent,ac- 3ita Mss.Alepist. 211: tiec illmdebentconturban,qucd
nuncnonideo. eusvidentamphus.
- m corb.Cd.et aliquot aliis, necnonin episl.211, et k libri quamplures: Neccibieosteneatvoluptasjam ve-
terrenabonanonqucerant. getatos,quosnecessitaslevarat infirmos.Sedconcimiiorest
3 Mss.novem,legistis. corbeiensisMs.lectiohie reslilula, eaque confirmalurex
4In codiceAlbinensiet Michaelinoomiujtur, prandii; epislola211.— Kolandumepislolam211lerre vocem,vo-
locovocis,voluptas. u.
qusevox incseterishabelur, et signifieatindullamimbecil- tunias,
c ItaLov.et MS.Corb.aliiquenonnuJli.AtEr. ctcjuinque
libusrefeclionemalteram, ut in Gallicisobservationibus Hss.iNec solotaciloaffectu,sed affectuquoqueelaspectuap-
monelR.P. SlephamrsRabache,Augustinianorum in Gallia
reformalor.Quippesemeltantumquotidiesubnoctem-cor- (o)'Itt epislola211 qucedam hic inlerserunlurfemims,
nus reficere,erat anliquisusitatissimum;ex librode Mori- nonvirisconvenienta, s cilicet: «Keesint vobistamtenera
LusEcelesis&catholicse, cap.53- «capittnalegmina,ut reliolasubter appareant,»ete-
1381= S. AUGUSTINIREGULA AD-SERVOS-DEI. 1.582
dieaiis vos liabere animos pudicos, si liabeatis oculos vcslra societate projicialur.. Non enim el hoc fit cru-
impudicos : quia impudicus oculus, impudici cordis deliier, sed raisericordiler, ne conlagione pestifera
est nunlius. Et cura se invicem sibimet, eliam tacenle plurimos perdat. Et hoc quod dixi de oculo non figen-
indi-
lingua , conspectu mutuo, corda nuntiant impudica, do,, etiam in cceleris inveniendis, prohibendis,
et secundum concupiscenliam carnis alterutro dele- candis,- convincendis vindicandisque peccalis, dili-
ctantur ardore; etiam intactis ab immunda violatione. genter el fideliter observetur, cum dileclione liomi -
corporibus, fugit castitas ipsa de morihus. Necpufare num, et odio.viliorum. Quicumque autem in lanluni'
dehet qui in feminam figit oculum, et illius in se ipse progressus fuerit malum, ut occulte ab aliqua litleras
diligit fixum, ab aliis se non videri, cum hoc fecerit;, vel queelibetmunuscttla accipial ',,si boc ultro confi-
videtur omnino, et a quibtis se videri non arbilratur. tetur, parcalur illi, et orelur pro illo. Si aulem depre-
Sed ecce laleal, eta nemine honiinum videatur; quid: henditur atque convincitur, secundum arbifrium pre-
faciet de illo super inspeclore, quem Iatere nihil po- sbyleri vel preepositi gravius emendetur.
lest? An ideo pulandus esl non videre, quia tanlo De viliopropriamaliquam rem sibivindicaniium.
videt patieniius, quanto sapienlius? Illi ergo vir san-
8.Veslesvestrasin untim habeatis, subuno custode:
clus limeat displicere, ne velit feminse male plaeere: vel duobus, vel
illum cogitel omnia videre, ne velit feminam male; quot sufficere potuerint axleas' excu-
ne a tinea lcedantur' : et sicutpascimini. ex"
videre. Iliius namque et in hac causa commendaius: tiendas, uno cellario, sie induamini ex uno vestiariO.Etsi fieri
esl timor, ubi scriplum est: AbominalioestDominodefi-
potest, non ad vos periineat quod vobis iridumentum
gens oculum(a) (Prov. xxvn, 20, sec. LXX). Quando
simul estis in ecclesia et ubi el fe- pro lemporum congruentia proferaluri utrum hoc ro-
ergo , ubieumque
minoe sunt, invicem vestram pudicitiam cusiodiie. cipiat unusquisque quod deposuerat, an aliiid quod-
alter habuerat; dum lamen unicuique, prout cuique:
Deus enim qui habital in vobis, eliam isto modo cu-
opus est, non negelur. Si autem hinc inler vos con-
stodiet vos ex vobis.
lentiones et murmura oriunlur, eum queritur aiiquis,-
De fralema correciione. delerius se accepisse quam prius habuerat, et iri>
7. El si hanc de qua loquor, oculi petnlantiam in dignrim se esse qui non ita vestialur, sicut aliusifratcr.
aliquo vestrum adverteritis, slatim adinonete, ne ejus vestiebalur; hinc vos;probatequanlum vobis:desit^
coeptaprogrediantur, sed de proximo corrigantur. Si in illo interiore saiicto liabitu cordis, qtiipro habitu;
aulem et posl admonitionem iterum, vel alio quo- corporis litigatis. Tamen si sie veslra toleratm' infir-
cunique die idipsum eum facere videritis, jam velut mitas, ut hoc recipiaiis quod deposueratis, in uno
vulneratum sanandum prodat, quicumquc hoc po- tamen loco sub communibus custodibus habeteiquod
lueril invenire; prius tamen el alleri vel lerlio de- ponitis. Ila sane, ut nullus sibl aliquid; operetur; sed
monstraium, ut duortim vel trium possil ore con- omnia opera veslra in commune fiant 2, majori studio'
vinci, 16), et competenti severilale coerceri. Nec etfrequentiori alacritate, quam si vobis singulis facere--
vos judicetis esse malevolos , quando hoe indica- lis propria. Charitas enim, de qua scriplum est, quod'
tis. Magis quippe innocenles non estis, si fratres non quaeratqueesua sunt (I Cor. XIH,S), sie intelli»
vesiros, qnos indicando corrigere potestis, tacendo gitur, quia communia propriis, non propria comma-'
perire permiltitis. Si enim frater tuus vulnus haberet nibus auteponit. Et ideo quanto plus rem communenT'
in corpore, quod velletoccultari, dura limeret secari; qtiam propriam vestram curaveritis, tantovos amplius-
nonne crudeliter abs te silereiur, et misericorditer profecisse noveritis; ut in omnibus, quibus ulitur
ihdicarelur? Quanto ergo potius eum debes manife- transitura necessitas, superemineat quse permanet
stare, ne deterius pulrescal in corde? Sedantequanl cliarilas. Consequens ergo est ut eliam qui suis filiiSj
aliis demonslretur, per quos convincendus est, si ne- aul aliqua necessitudine ad se pertinentibus in mo-
1
gaverit,'prius preeposilo debel ostendi, si admonitus nasterio constilutis, aliquam contuleril vestem, sive
neglexerit corrigi, ne forte possit secretius correptus quodlibetaiiucfinter necessariadeputandum, non oc-
non innotescere cceteris. Si autem ncgaverit, tuncne- oulle accipiatur; sedsit in poteslate praeposiliûtin
ganli adhibendi sunt alii, uljam coram omnibns pos- rem communera redactum, ciii necessarium fuerit
sit non ab uno leste argui, sed a duobus tribusve preebeatur. Quod si aliquis rem sibi collatam ce!ave-;.
convinci. Convictus vero, secundum preepositi vel rit, furli judicio condemnelur 3; |
eliani presbyteri, ad cujus dispensalionem?perlinet,ar-
1Codicespleriquehabent: Abaliquolitlerasvelquodlibet
biirium, debet emendatoriamsubire vindictam : quam munusaccipiati Quemloeumad.CorbeiensisMs.fidemcor-
si ferrerecusaverit, eliamsi ipse non abscesserit, de reximus, secutl etiam hac in re. conjecturam stellartii et
vindingi,qui de munusculisamatoriis-id prcecipiarbitran-
petiturel appetitconcupiscenlia feminarum.Desnosius:Nec tur; adeoqueut in feminarumregula legitur,abaliquo, sic
solotacitoaffectu,sed aspectuquoque.Deniqueepistola211 legendum hic esse, ab aliqua.Paulopost ad heecverha, vet*
hahet: Necsolotaclu,sed-ajfecluquoque etaspecluappeti- additurin epist. 211,veletiamepiscopi;quodal
tur et appelitfemina;ubivindingusin virorumregula fegi prmpositi,
omnibusexemplaribusregulaevirisaptateeabest.
vellet,c/ appelit aliquis.PorroTarnatensisregnla huncce 2 Editi, in unum fiant.At Mss.potioreshabent, in com-
sic
locum permutat: sedaspectuquoqueconcupiscenlia in- mune.Ita eliam epist. 211, in qua paulo arrte,.adverbum
curritur feminarum. subjunclasunt: Siveunde induatur, siveubi
1 Tres Mss.,seniori; ac paulopost iidemcumalio codice, operelur,hsec
secuiuiumfratrumvelcliamabbalisad cujus. jaceat, siveunde cingatur,velopenatur;velcaputconlegat.
3 islheecsententiaj-Quodsi aliquisrem, etc; abest a Cor-
(a) BdetugmaKuriosteridzcnophtalmon. beiensi et ali aliis plerisqueMss..
1585 S. AUGUSTINlREGULA AB SERVOS DEL 1§84
De vestiumlolione,de balneis, dequealiis curandis si emissa fuerint ex ore veslro, non pigeal ex ipso ore
fratrum necessitatibus. proferre medicamenta , unde facla sunt vulnera.
9. Indumenta vestra seeundum arbitrium praeposili Quando autem necessitas disciplinoein moribus coer-
laventur, sive a vobis, sive a fullonibus, ne interio- cendis, dicere vos verba dura compellit, si eliam ipsi
res animeesordes contrahat mundsevestis nimius ap- aiodum vos excessisse sentilis, non a vobis exigilur
pelitus. Lavacrum eliam corpori, cum infirmitatis nc- ut a vobis subditis veniam postuletis,. ne apud eos
cessitas eogit, minime denegelurl. Fiat sine murmure quos oportet esse subjectos, dum nimium servatur
de consilio medici, ita ut eliam si nolit, jubente pree- humilitas, regendi frangalur aucloritas : sed tamen
posilo faciat qttod faciendum esl pro salute. Si aulem petenda est venia ah omnium Domino, qui novit etiam
velit, et forte non expedil, suoecupiditati non obedia- eos quos plus justo forle corripitis, quanta benevo-
tur : aliquando enim etiam si noceat, prodesse tamen lentia diligalis. Non auiem carnalis, sed spiritualis
creditur quod delectat. Denique si latens est dolor in inler vos debet esse dileetio.
corpore, famulo Dei dicentiquid sibi doleat, sine du- De obedienliaprmpositoexhibenda.
bitatione credatur: sed tamen utrum sanando illi do- 11. Preeposito tanquam patri obediatur 1; mtilto
lori, quod delectat, expediat, si non est certum, me- magis presbytero qui omnium vestrum curam gerit.
dicus consulatur. Nec eant ad balnea, sive quocumque Ut ergo cuncla ista serventur, et si quid servatum
jre necesse fuerit, minus quam duo vel tres. Et ille minus fuerit, non negligenler praetereatur, sed ut
qui habel aliquoeundi necessitatem, cum qitibus proe- emendandurn corrigendumque curetur, ad prseposi-
tum preecipue perlinebit, ut ad presbyterum, cujus
posilus jusserit, ire debebits. iEgrotantium cura, sive
vos major aucloritas, referat quod modum
post segriiudinem reficiendorum, sive aliqua imbecil- estapud
litaie etiam sine febribus laborantium, uni alicui de- vel vires ejus excedit. Ipse vero qui vobis praeest,
bet injungi, ut ipse do cellario petat quod cuique non se existimet poteslate dominante, sed charitate
opus esse perspexerit. Sive autem qui cellario, sive serviente felicem. Honore coram vobis preelatus sit
limore coram Deo subsiralus sit pedibus ve-
qui veslibus, sive qui codicibus proeponuntur, sine vobis; stris. Circa omnes seipsum bonorum operum preebeat
murmure serviant fratribus suis. Codices cerla hora
singnlis diebus pelanlur : exira horam qni petierit, exemplum (Tit. n, 7). Corripiat inquielos, consolelur
non accipial. Vestimenla vero et calceamenla quando pusillanimes, suscipiat infirmos, patiens sil ad omnes
Thess. v, 14); disciplinam libens habeat, metuens
indigenlibusftierintneeessaria, dare non differant sub (I
custodia sunt imponal 2. Et quamvis utrumque sit necessarium, la-
quorum quseposcuntur.
De pelenda venia, el offensiscondonandisex charitate. nien plus a vobis amari appeiat, quam limeri; sem-
3 Deo se pro vobis reddilurum essc ralio-
10. Lites aut nullas habealis, aut quam celerrime per cogitans
nem. Unde vos magis obediendo, non solum veslri,
fmialis, ne ira crescat in odium , et trabem faciat de
sed etiam ipsius miseremini; quia inler vos quanto
festuca, et animam faciat homicidam. Sic enim legi- loco
lis : Qui odil fralrem suum, homicidaest (I Joan. ni, superiore, tanto in periculo majore versatur.
De regulmliberali observanliaet frequenlileclione.
15). Qnicumque convicio vel malediclo, vel eliam 12. Donet Dominus ut observelis hsec omnia cum
criminis objectualiquem lsesit, meminerit salisfaclione
elille Ioesus sine dilectione *, tanquam spirilualis pulchritudinis ama-
quantoeius curarequod fecit, qui est,
et bono Chrisli odore de bona conversatione
disceplalione dimittere. Si autem invicem se leese- lores,
rint, invicem sibi debita relaxare debebunt, propter fragrantes, non sicut servi sub lege, sed sietit liberi
orationes veslras; quas ulique quanto crebriores ha- sub gratia conslituti. Ut aulem vos in hoc libello
betis, tanto saniores habere debetis. Meliorest enim tanquam in speculo possilis inspicere, ne per oblivio-
qui quamvis ira ssepetenlatur, tamen impetrare festi- nom aliquid negligatis, semel in septimana vobis le-
nat ut sibi dimillat, cui se fecisse agnoscit injuriam, galur. Et ubi vos inveneritis ea quoe scripla sunt fa-
quam qui tardius irascitur, et ad veniam petendam cientes, agile gratias Domino bonorum omnium lar-
difficilius inclinatur 3. Qui non vult dimitlere fralri, gilori : ubi aulem sibi quicumque vestrum videt
non speret accipere orationis effeetum: qui autem aliquid deesse, doleat de preeterito, caveat de futuro,
orans ut et debitum dimittalur, et in tentalionem non
nunquam vult pelere veniam, aut non ex animo pelit,
sine causa est in monaslerio, etiamsi inde non proji- inducalur. Amen.
ciatur, Proinde vobis a verbis durioribus parcite; quse 1 Corbeiensisvetus codex: obediaturIwnoreservato,ne
iq illo offendatur Deus lla etiamalii qualuor, qui prose-
1 In epistola211 sichabelur : Lavacrumetiam corporum quuntur, multomagisAbbati.
2 Lov.,meluendus imponat.Sed omnino exigunt verlia
ususquebalnearumnon sUassiduus; sed eo quo soletinter- subsequentiaut hielegatur, metuensimponat,sictitiferunt
vallotemporistribualur, hoc estsemelin mense.Cuiusau- Mss.quatuor.
teminfirmitatisnecessitascogit lavandumcorpus,non lon- 3 QuatuorMss.,tamenplnseuma vobisamari convenit,
gius differatnr.Fiat sinemurmure. timeri, semper cogilantem.Porro verior est lectio
a Qualuor MSS.:Nec qui liabelalicubieundi necessitatem qttam quamS. Benedlclusin Reg.cap. 64, sic reddit:
cumquibustpsevoluerit,sed cumquibusseniorjusserit' ire vulgata, Sludealplus amari quamlimeri.
debet. 4 sic MS.Corb.aliiquetres. At in edilisdeest, cum dile-
3 Editi,tardius inclinatur.AtMs.Corb.
aliiqne,difficUius. ctione.
&^MtWî%
TOMI PRIMI OPERUM SANCTI AUGUSTINI,
C0MPLECTENS
QUJIDAM OLIM IPSI PERPERAM ADSCRIPTA.
EA SUNT:
DE GRAMMATICA LIBER. PRINCIPIARHETORICJE. REGULASECUNDA.
PRINCIPIADIALECTICJE. REGUL.ECLERICISTRADIT^) DE VITA EREMITICA
CATEGORI/EDECEM. FRAGMENTUM. AD SOROREM.
ADMONITIO
DE LIBRO DE GRAMMATICAET TRIBUS PROXIME SEQUENTIBUSOPUSCULIS.
Librum de Grammatica Auguslino in prius excusis altribulum inter supposilitia censemus opuscula ob eara
in primis causam, quia methodo aequeet scopo tolus discrepat ab eo, quem ipse in lib. 1 Retract., cap. 6,
Una cum aliis disciplinarumlihris aseMedioIanijamjam Baplismumpercepturo elaboratum rccognoscit. Quippe
hos libros conscripseral dialogi forma, eoque animo ut per corporalia ad incorporalia,quibusdamquasi passibus
certis, uti ibidem ait, velpervenirel,velduceret. Ipsi nimirum a tempore sure conversionisreligioni fuit operam
dare lilteris deinceps, nisi ilke Christo scrvirenl, ex lib. 9 Confess. cap. 4, n. 7. Porro aulem subjectum hic
opusculum neqtic dialogi forinam gerit, neque ad incorporalia promovet animum. Id praUerca eruditi alicujus
scriptoris nedum lanti viri solertiam non refert, quoe tura maxime singularis et suinina apparet, cum se ipse
in re exercet perse humili ac vulgari. Confer libros de Musica,necnon eum locttmIibri 2 de Ordine, ubi dis-
ciplinarum inter se ordinem, earumqueoccasionem, naturam et proprieiates leviter perstringit: hinc profeeto
intelliges non quidpiam passim obvium, aut quod omiiiumpedibus tritum esset, de grammatica fuisseab ipso
litleris commendatum. Qux sanc rationes non minus valent adversus tria alia, quoe huc pariter coiijecimus
opuscula, queeinscribuntur, Principia Dialccticae,Categorioedecem, et Principia Rhetoricse. Scrupultim inji-
ciebat clausula capiti 7 lib. 1 Retractalionum assuta, scilicet: IIoc opus sic incipit, Omnia nomina iredecim;
quod initium esl libri sequenlis. At fraudem deteximusex Mss. lum veteribtts, tum etiam recentioribus, quj
eam non babent.
PE GRAIMIULTIXLIL 'UHER.
CAPUT PRIMUM. — Terminaliones nominum. Ac traclamus. A neutro e littera in nominalivo, monile,
primo quas vocalibuslerminanlur. sedile , cubile, cl coeteraquoe patilo posl in rcgula
generis neutri per omnia nomina ponenuis. A com-
Omnia nomina tredecim lilteris terminantur: quin- inuni nulluninomen est, similiter nulltuii ab epicreno.
que vocalibus, a, e , i, o, u ; sex semivocalibus, 1, Nunc de i littera tractemus in nominativoqueegenera
m, n, r, s, x; elduabus raiUis,c, l. A masculino, ut coiitineat'. A mascnlino nullum nornen in i; a femi-
Seneca, Catilina, Sttlla, Uva, Cinna, Pansa ; grac.a, nino nulliim ; a neulro guinmi, ct csl «TTTMTOV (a);
Sosia, Pareta; afra, Jugurtha , Micipsa. A feminino, a communinullum ; ab omni genere, ul, frugi, irihili:
femina, musa, regnla, norma, forma ; el talia. A neu- declinatur sic, hic vir frugi, feminacfrugi,mancipium
tro greeca srinl tanlum , lliema, schema , et unum frugi : genilivo similiter frugi faciet, hujus viri frugi,
nornen latinum fluminis, Turia; dicente Salluslio, hujus femincc frugi, hujiis mancipii frugi; sic pcr
Ftumen Turia. (In Bello Jugurth). A communi, ad- onines casus frugi dicimus. Sic declinalur nihili, hic
vena , convena, indigena , Trojugena; et lalia. Ab nilrili vir , heecnihili mulier, hoc nihili mancipium.
epiceeno, vipera, aquila, mnsca, locusta, ulula ; et Hocsono nominaiiviomnescasusdeclinantur : sicplu-
talia. Diximusde a littera , nunc de e. Ab e liltera raliter; virinihili, femime nibili, mancipia nihili. Ab
vocali nullum latinum, nisi juncla proepositione, epicoenonullum similiter exit in i. Ab o littera yocali
masculinum invenitur, ul proconsule , proprcetore. nominalivuslerminalus masculinoappellaiivo,ut ligo,
Ergo juncla preepositione fiunt laiina , ut dixi, pro- ligonis. A proprio nomine, ut Cato, Cicero , Maro ,
prcetore, proquaeslore.Nam veteres nominativocasu Nero, Tubero , et ccelcra lalia. A feminino appella-
proconsul dicebant, allcndentes nullum nomen lati- tivo, ul vertigo, indago, ferrago," siligo (irr Juvenali
num exire in e liiteram noniinativo casu generis ma- legilur ita :
sculini. A femininonullumlatinurn.sed greecasolum :
ut Andromache, Niobe. Libye, Hecate , Euterpe , (a) indeclinabilediceret Auguslinus,qui in latinoser-
quorum genitivus in es exit : ut Andromaches, Nio- mone graecavocabulanon usurpatsine necessitate,ex lib.
bes, Libyes, Hecates, Etiterpcs. Sed heeccum Graecis i de Musica,cap. 12, n. 25.
SANCT.AUGUST.I. (Quarante-q u atre.J
1587 DE GRAMMATICA LIBER. 1588
Sedqueemutalisinducituratque fovetur mnum , bellum, monstrum, portenturrl, oppidum,
Totmedicaminihus,coctcequesiliginisoflas carpentum, venenum , donum , bonum : maluin,
Accipil e t madidee, iaciesdiceturan ulcus? magnum, pessimum, parvurn : frunientum, mcdica-
(satira 0, v. 401-475) menium , membrum, forum, nielrum , porrum, ti-
Sarlago, virago, lanugo, aurugo, aerugo, crepido (in gnum, plaustrum , clauslrum , instrumenlum , oiivc-
Juvenali, turn , vineluni, palmclum, qiiercetum, esculeluni ,
Kullacrcpidovacat,nusquamponset tegelispars. lauretum, argunientum, sacruni, testamentum, ju-
v.
(satira, 5, 8.) gerum , vinuni : sed nunc tantum in singulari, vina
et talia. A feminino proprio, Carlhago : peregrina enim poeloc dixerunt : et cicera. Sicoleurn, hor-
vero, ut Dido, Ino, Io, Aleclo, Celeno, Clio, Manto; deum, triticum, ferrum , viscum, aurum, argenlum,
quorumgenilivus in us exit, Didus, Inus, lus, Alec- plunibum, siamnum, vitrum, electrum, et talia quoe
tus, Celcnus , Clius , Manlus : sed hoc cum Greeeis ad pondus veniunt vel mensuram, ex ista sunt for-
traciemus. A netilro nullus nomiiialivus in o exit. A ma. Generis neutri quecin ium exetint, sed haec in
communi, fullo, lalro, caupo, etc. Ab epicceno,slru- genilivo per duo ii scribuntur, ut hoc ingenium, hu-
thio, hirundo, birudo, gurgulio, bufo ; el lalia. Ab u jus ingenii; sic imperium imperii, scrinium scrinii,
vocali soltimiioulram, quod in singulari indeclinabile capitolium capitolii, tentorium lentorii, armarium
esl, in plurali declinalur, ul cornu, veru, gcnu, loni- armarii, solarium solarii, lectorium lectorii, arma-
tru : hoc sono enunliantur omnes casus in singulari, mcnlarium arniameniarii, spatium spalii, sacrarium
uldixinius; in phuaii declinantur, cornua, verua, sacrarii: sic horarium horarii, salarium salarii, vi-
genua ; gcnitivo, lioruiucornuum , veruuin, genuum ; ridarium viridarii , poincerium pomoerii,sacrificium
ei cceicradcclinabis atl regulam versuum, flucluum. sacrificii, folium folii, solium solii, testimonium
CAPUT II. — De nominibusqum terminanturin lesiimonii : sic rosarium rosarii, aviarium aviarii,
semivocalesel eorum generibus. augurium augurii, auspicium auspicii, exilium exitii|
Diximus de vocalibusquiuque, quibus terminatur exsiliumexsilii, prodigiuinprodigii, aoxiliumauxilii,
iiominalivus,nunc de seinivocalibus dicamus.L lit- prcesidiuniproesidii, atrium atrii, aucupiuni aucupii,
tera nominativusexiens in masculinisappellativis,hic adjuloiium adjulorii, maucipiummancipii,doliumdo-
sal; in propriis, Sol. In femininisunum nomen ma- lii. Est alia forma generis neutri quec per us exit,
Ironcelaulum , Tanaquil. In neulris, ut mel , fel. In ul hoc pecus : ntimero singulari, K. hocpeeus, G. hu-
communibus,vigil, pugil : unde ct Terenlius dc vir- jus pecoris, D. huic pecori, A. hoc pecus, v. o pe-
gine, Pugilem esse aiunl (In Eun. act. 2, scen. 3, cus, A.ab hoc pecorc : el pluraliter, N. heecpecora,-
v. '24). Iii epiccenis nullum nomen est. M, nomina- G.horum pecorum, D.his pecoribns, A. hoecpecora,
livus exiens, in masculinis nulliim lalinuni est. In v. o pecora , A. ab Irispecoribes. Ad hanc formulam
femininis, Glyccritim, Pbanium , Dorcium, Philoco- dcclinabimus, uleus ulcera, facinus facinora,vellus
niasium. In neulris autem, lemplum , lelum, tecium, vellera, viscus viscera , rus rura , jtis jura, nemus
el alia quoruni plurales faciles sunt. In communibus nemora, lergus lergora, pectus pectora, genus ge-
nullum exil in m : sic el in epiccenis. Nunc liacle- nera, pondus pondera, corpus corpora, decus decora,
mus de semivocalin. N littcra terminaiiis noininali- funns funcra, fenus fenora, olus olera, Iittus liltora,
vus a masculinis,flamcn,pecten, lien, quodesl splen. opus opera, rudus rudera, tus tura, tempus tempora,
A femiiiinis, siren, pluralis sirencs. A neulris car- foedusfcedera, stercus stercora, onus onera , latus
nicn, germcn, granien, el ceelera talia, queepost re- latera. Est alia species generis neutri quoe conlinet
gulas generis neulri iraclabimus. A coininunibusno- nomiiiain ur exeunlia :,uthoc murmur in nominativo,
liiinalivus exiens in n, tubicen , libicen, fidiccn, G. liujus niurmuris, D. huic murmuri, A. hoc mur-
lyrieen , cornicen qui in lituis canit. Ab epiccenis, niur, v. o murniur, A. ab hoc murmure : et plurali-
oscen, id est ab his qua: tradunt auguriuin, allagen. ter, liorninativohaecmurmura, G.horum murmurum,
NIIIICde semivocalir. R liltera leriiiinatusnoiiiinati- D. his murmuribus, A. bcecmurmura, v. o murmura,
vus a masctriinis, ul Coesar,Arar, Nar, viclor, tutor, A.ab Iris muimuribus. Ad hanc formulam similiade-
sopor, moeror, ct alia quccfacilia suut lani in appel- clinabis, ut ebur ebora, femur femora, sulfur sulfura,
lativis quam in propriis : a femininis, arbor , soror : fulgur fulgura. Sed ex hac formula non mulla inve-
a neutris, marmor , ecquor, et alia : a communibus, niuntur, quoniam pauca sunt generis neulri queein
pauper, acer, alacer, memor, auctor : ab epiccenis, or exeunt: ut niarmor in nominativo, G.hujus mar-
passer, accipiier, anser. Nuncde s litlera semivocali moris, D. huie niarmori, A. hoc marmor, v. o mar-
tractemus..S litlera lerminalusnominalivusa mascu- mor, A.ab hoc marmore : et pluraliter, N. hoecmar-
linis, justus , doctus, pius : a feminiuis, dos, sors, niora, G. horuin marmorum, D. his marmoribus, A.
mors, et talia : a neulris , vulnus, peclus, pecus, et baecmarmora, v. o marmora, A.ab bis rnarmoribus.
cecleraquecmox regula rctractabilur : a coniinunibus Sic oequoreequora, cor corda. Alia species generis
sacerdos, impos, compos, similis, nobilis , agilis: neutri queeconlinetnominain ar syllabam exeunlia :
ab omni gencre, ut tiugas, etc. Dc his mox uberius ut lioc far noniinalivo,G.htijus farris , D. huic farri,
tractabimus. Ab epiccenis, ligris, mus, lepus, elc. A. hoc far, v. o far, A.ab hoc farre. In plurali tres
Nunc de semivocali littera x, Nominativusin x lit- casus habet solum. N. hoec farra, accusativo haec
tera : a masculinis , verlex, cortex, pumex : a pro- farra, vocativoo farra : non habet ergo genitivum,
priis, Polluic: a femininis, nex, prex, fex, pax, fax, dativum et ablativum: unde rptr.rarK dicuntur in
et alia : a neulris nullum nomen nisi omni generi plurali, id esl trium casuuni, ut sunt jura, non dici-
jungalur, ut felix. mus horum jurium, his juribus , nec eerum eeribus,
—
CAPUT III. De iis qumterminanturin mulas. necniellum mellibus, et alia pauca; ncc enim multa
Remanent ducemutce, c , t, litterec.Nonrinativus suut: sic nec horum farrum in genilivo possumus
exiens c liltera tenel lnasculinum, ut alec : tenet dicere, aut in dativo lris farribus. Hanc ergo for-
neutrura, ut lac. T littera exiens noniinativuslenet mam numero- lantum singulari declinabis, hoc ne-
genus neuirum , ut caput, sincipui, semicapul. ctar nectaris, laser laseris, et instar, quod est simili-
CAPUT IV.—De lerminationeet declinationenomi- tudo , sed habet tres casus tantum , nominativum ,
num neutrigeneris. accusativumct vocativum, etest numeri lantum sin-
Nomina generis neutri in um , syllabamexeuntia, gularis. Alia species generis neulri quaecontinet om-
uf lempluni declinantur: N. singulari, boc templum , nia in er exeuntia, sed numeri tanlum singularis, N.
G. hujus templi, n. huic lemplo, A. hoc templum, v. hoc piper, G. hujus piperis, D. huic piperi, A. hoc
o lcmplum, A. ab hoc teraplo : et pluraliter, N.heec piper, v. o piper, A. ab hoc pipere. Ad banc formam
tcmpla, G. liorurn tempkirum, D. his lemplis, A. beec declinabisnumero tantum singulari, ver: N.hoc ver,
tcinpla, v. o lempla, A. ab his templis. Sinrilidecli- G. hujus veris, D. huic veri, A. hoc ver, v. o ver, A.
naiione heecomnia procurrunt, telum , teclum, sca- ab hoc vere. Sic declinabishoc siler, ut ait "Yirgilius,
1380 APPENDIX. 4590
Mollesiler (Georg.lib. %,«, 13). Similiter declinabis genu , D. huic1genu, A. hoc genu , v. o. genu, A.ab
et juger, sed habet pluralem, ul,juger jugera, seciin- hoc genu : et pluraliter, nominativo hcec gentia , G.
dum aniiquos qui dixerunt jugerum ; uber ubera, tu- lioruni genuum, D.his genibus, A. licecgeiiua , v. o
be.r lubera : et in haec, utdixi, paucorum nomina genua, A. ab his genihus Ad hanc formam declinabis
sunt. Alia species per os, ut ipsum os ora.unde et hoc coriui, ut supra diximus, cornu cornua, veru
osculum, sed hoc producimus, aliud corripimus ab verua , queesunl virgai ferrecelaniorum ; de qufcus
eo quod sinit ossa : declinalur sirigulariter, nomina- Yirgilius, Verubusquetreinentia figunt ( Id. lib. 1,
livo hoc os , G. hnjtis ossis, D. huic ossi, A.hoc os, v. 212): toriilru tonilrua. Sed lalium nominum de-
v. o os, A. ab hoc osse : et pluralitcr , N.heecossa, clinatio perrara inveiiitur. Aliaspecies generis neutri
G:horum ossium, D. his ossibus, A. heecossa, v. o de qua supra traclavimus, quceexit in quatuor no-
ossa, A.ab his ossibus. Alia speciesgencrisneutri quoe mina duarum mutarum, c el I, ut capul et sinuiput,
continet nomina in e exeuntia, ut monile : nonrina- lac et alec; sed heec duo pluralem nnniertim tion
tivo hoc monile, G. Iiujusmonilis, D. lniicmonili, A. admittunt. Exit item genus neutrum in a, sed m
boc monilc, v. o monile, A. ab hoc monili : el plura- greecisnominibus, ul thema themala, toreuma toreu-
liler, nominativoheec monilia, G. horum moniliiim, mata, sehema scliemala,embleiiiaernblemata,theore-
D. his monilibus, A.heec monilia, v. o monilia, A.ab ma theoremata,boelhema bocllieinaia, et alia. Item
his monilibus. Similiter declinabis sedilc sedilia, mcminerimus singulaslitleras tam in Groecisquam in
proesepepnesepia, collare collaria , ducalc ducalia, Latinis generis esse neiitri. Dieimus.enim unum al-
molle mollia , grave gravia, vile vilia, mile mitia , pba, uimin beta, tinum gamma, sic et aliee lilteroe:
suave suavia , vitale vitalia, morale moralia. lene le- pluraliter duo alpha, duo beta, duo gamma : sic tria
nia, leva levia, ancile ancilia : dc quo Virgilius, Lm- alpha, tria bela , tria gannna : inde est illud rpix
vaque ancile gerebal ( Mneid. lib. 7, v. 188 ) : faciie ZKTITTK , id est Iria cappa pessima : deCornelio
-/.V.XIZTX
faeilia, nobile nobilia, agile agilia, mare niaria; sed Sulla, cle CornelioCinna, de Cornelio Lentulo : hi
plurali.lertres casus babet tantum,nominativum, ac- cnim ,per Ires Iitteras designali sunt in Iibris Sibyl-
cusalivumel vocativum : genilivum, dativum el abla- Jinis. Est et timini nomen generis netilri in a, ut
livum non habet : non cnim dicimus in geniiivo hb- ilumen Turia , ut supra dixinius.
rum lnarium , aul in dalivo lris maribus, aut in abla- CAPUTV. — De lerininalioneetdeclinationenominum
tivo ab his maribus. Sic et alia declinabis huic formee communisgeneris.
similia. Hiiic regulee abUUivusin i exit, non in e , Genus commune exit pcr a, ut advena : declinatur
quia genus neulrum nunquam habel quatuor casus N.hic et hcecadvena,G.hujusadvenee,D.huio-advence,
sim.iles, ut faciat in nominalivohoc inoirile,et accu- A.hunc et hanc advenam,v. o advena, A. ab hoc et ab
saiivo hoc nionile , et vocativo o monile, et in abla- hac advena: pluraliter N. hi et hceadvence,G. Jiorum
livo ab hoc monile ; sed ab hoc monili : inde Yir- et haruin adveiiarum, D.his advenis, A. hos et has
gilius, Inslralo saxa cubili( Georg. lib. 3, v. 230) : advenas, v. o advence, A. ab bis advenis. Ad hanc
ab hoc cubili : sic, et, Sucra mari colilur (JHneid. formulaindeclinabisTrojugena,indigena, incola, agri-
lib. 3, v. 73) : item, Hortalur paler ire muri (Ibid,, cola, convena, coelicola, sacricola, publicola, lerri-
v. 144): ilem ,Tenui devimine(Georg.lib. 3, v. 166): cola, orbicola, plebicola, Numida, Dalmata, ruricola,
ilem, Crudeli vutnere(Eclog. 5 , v. 20) : iteni, Le- lucifuga, Persa, Romulida, etc. In nominativoe et i,
iliali vulnere(/Eneid. lib. 9, v. S80) : item, Dp.lciex non habet genus cominune, sed in o, ut latro : N.hic
ore coruscenl(Id. lib. 12, v. 802) : et cum dicimus , et liceclatro, G. hujus latronis, D. huic latroni, A.hunc
Nobiligenere nalus, non nobile. Sic ergo observabis ellianc latroncni, v. o latro, A. ab hocet ab bac la-
in noinineneutro quod exit in nominativo singulari trone: et pluraliier, N.bi cl hcelatrones, G. hortim et
in e, ut ablalivum in i millat regula perpelua. Alias hartim latronum, D. his latronibus, A.hos et has latro-
species generis neulri quae coiithiet noniina in al nes, v.o lalrones.A.abbis Ialronibus.Adhancformam
exeunlia, ut animal. Nominativohoc animal, G.hujus declinahis,homo,ganeo,degulo,caupo,fuIlo,nemo,hel-
aninialis, D. huic animali, A. hoc animal, v. o ani- luo quietgluto, ctalia.Peruaulem nullamhabet. inno-
mal, A.ab boc animali : et pluraliter, N. hcec ani- minaiivoergo exilcommuneperessyllabarn, utcomes :
malia , G. horum animalium, D. his animalibus. A. N. hic et lueccomes, G. hujus coniitis, D.huiccomiti,
heeeanimalia, v. o animalia, A.ab bis animalibus.Ad A. htinc el hanc comitem, v. o comes, A. ab hoc et ab
hancforniamdeclinabistribunallribuijalia.liipercallu- bac comitc : et pluraliler, N. hi el heecomites, G. ho-
percalia,quoesunt sacra illius genii qui Pan vocaiur: rum et harum comilum, D. Iris coinilibiis, A. hos et
uiide et Yirgiliusde ipso loco, El geiidanionslratsub has comites, v. o comifes, A. ab his comilibns. Ad
rupe Lupercal (ld., tib. 8, v. 345). Alia speciesneuiri hanc formam declinahis similia; tit sospes, locuples,
quoeconlinel nonrinain cl exeunlia , ul mel : N.hoc hospes, licet hospitam dixerit Virgilius,Hospita lel-
mel, c. bujus mcllis, D. huic melli, A. hoc mel, v. o lus (AZneid.lib. 3, v. 559 ) : miles, veles, id est, !e
inel, A.ab hoc melie. Sic declinabis, N.hoe fel, G. vis armalureemiles, inlerpres, ales, preepes,procs, id
hujus fellis, D.huic felli, A. hoc fel, v. o fcl, A. ab ; est, fidejussor,satelles, deses, praeses,dives, heeres,
h.ocfelle, Sed plurali numcro non nisi per tres casus i coeles,ccelites,qui iter sibi faciunt ad coelum, iudiges
currit, nominativum,accusalivumetvocativum. Alia indigetis, etc. Exit in is, ut similis: N.Iiic.et hcecsi-
speeies generis neutri quoe continet nomina in en | milis, G. hujus similis, D.buic simili, A.bunc et hanc
syllabamexeuntia: N.hoc crimen, G.hujus crirainis, f siinilem, v. o similis, A, ab boe ct ab bac simili : et
D. huic crimini, A. hoc crimen, v. o crimen, A. ab ';.'pluraliter, N.hi et heesimiles, G. horum et harum si-
hoc crimine : et pluraliter, N.hoeccrimina, G.horum J milium, D. his similibus, A. hos et has similes, v. o
criniinuni, D. lris crimliiibiis, A. hcecciimina, v. o |; similes, A.ab his similibus, Ad hanc formam decli-
crimjna, A. ab his criminibiis. Ad hanc regulam si-J- nantur agilis, facilis,fragilis, viridis, mobilis,huniilis,
milia declinabis, carmeu carnrinis, numen numinis, | niitis, lcnis, mollis, civis, testis, hoslis, tristis, forlis,
llamen flanrinis,agmen agminis, acumen acuminis , * suavis, frugalis, crudclis, inanis, gracilis, imrnanis,
granien graminis , flumen fluminis, sirameu strami-i etc. Exitperos, ut sacertlos : N. hic ct heecsacerdos,
nis, iurnen luminis, semen semiiiis, liquamenliqua- | G. hujus sacerdolis, D.huic sacerdoti, A.Iiuiicel hanc
minis, fulmen fulminis, rumen ruminis , bitumen| sacerdotem, v. o sacerdos, A. ab hoc et ab hac sacer-
bitumims., gluten glulinjs, legumen leguminis, fun-§ dote : el pluraliler, N. hi et hoesacerdotes, G. horuni
damen lundaminis, legimen tegiminis , munimen|? et harum sacerdotum, D. his sacerdotibus, A.hos et
munimmis, levamen leyaniinis, specimenspecimi- * has sacerdotes, v. o sacerdotes, A. ab his sacerdoti-
nis, sed pluralem non admitfijL:ilem subtegimen bus. Ad hanc forinam declinanlur custos, impos, com-
subfgginvinis,.AJiaspeeiesgeneris neu.tri^TOTK, id pos, nepos. Exitet per us, ul sus : N.hicet hsec sus,
est indecliriabilia, ut genu : N. hoc genu, G. hujus %.G.hujus suis, D. huic sui, A. hunc et lianc suem, v. o
1391 DE GRAMMATICA LIBER. 15SE
sus, A. ab hoc et ab hac sue : et plnraliicr, N.hiA. el hee ab boc et ab hac fure : et pluraliter, Nominalivohi et
sucs, G. horum el harum siium, D. Irissuibus, et bos A. ha; fures, G.horum et haruni furum, D. his furibus,
et lias sues, v. o sues, A. ab iiis suibus. Exit per hos et has fures, v. o fures, A.ab lris luribus Ad
er, ut pauper : N. hie el lirec pauper, G.hujus paupe- haricformam declinabis augur, hic el hcecaugur. Exit
ris, p. Iiuic pauperi, A. IIIIIIC ct haric pauperem, v. o genus comniune in or, utmajor, memor. Sedmemor,
pauper, A. ab hoc ct ab bac paupere: et pluralilcr, N. si alia regula est, non admitlit genus neulrum in jus,
hi ct liii:pauperes, G. horum et harutn pauperum, D. quando major admitlit in neutro majus. Nominativo
lris pauperibus, A. hos el bas pauperes, v. o paupc- v hic el heccraemor, G. bujtismemoris, D.huic memo-
rcs, A.ab bis paupcribus. Ad hanc 1'ormamdcclinan- ri, A. hunc et hanc memorern,v. o memor, A,ab hoe
tur et alia, ut acer, alac<'r,id est leelus.Exil conimti- et ab hac memore : el pluraiiter, Nominalivo hi et
ne in ex, ul opifex : N.hic ethaecopifex,c. htijus opi- hee memores, G: horum et harum memorum, D. his
ficis, D. liuic opifici,A. lmiic ct hanc opificcm,v. o memoribus, A.hos et has memores, v. o memores,
opifex, A.ab bocel ab hac opifice : el pluraliter, N.hi A. ab his memoribus.Admitlitel neutrum, sed non in
el h;c opifices,G.horumel haruui opificiini,D.his opi- regulageneris omnis, uthoc memor, undeet Yirgilius-.
fieibus, A. hns el bas opifices, v. o opifices,A. ab his Tumsi quodnon eequofcedereamantes
opilicibus. Ad hancfonnani declinabisaurifex,artifex, Curcenumenhabel,juslumquememorqueprecalur.
judex, canrilex, iudex, vindcx, auspex, aruspex, si- (Mneid.lib. i, vv.S20,521.)
gnifex, et alia. Exi; geiius coiiunune in eps, ut priu- Pluralem non admitlit, inde non est generis omnis.
cep••:rie.cliiialiirsic: Noininativohicethuncelbanc
heecprinceps, G. Ncque enini dicimus memora vel memoria numina.
In jii', prinri|)is, D. Iiuic principi, A. priu- Siniililer declinabis auctorem iu nominativo singula-
eipein, v. o prh.cops, A. ab boc et ab hac principe : ri, hic el hrcc auctor, ul ait Juno, Auctor ego audendi
01 plur.diter, N. hi cihae principcs, c. horum et barura (Id. lib. 12, v. 159) : bi et hteauctores.
priiioipiiiu,D. his priucipibus, A.Imset has principes, CAPUTVI. — De terminalioneet declinationenomi-
v c piiiieipes, A. al>his principilnis. Sie dccliuanlur num omnisgeneris.
nnuiceps, parliccps, muuiceps. Ahceps aulcni et bi- Exil genusomnein ax, in ex, in ix, in ox, in ux, ans,
ccps.ct liiceps, el quadriceps, mtilliceps, prieceps, ens, ons, ar1,ers, ors, in us, es. In ax, ul hic el heecet
haic sex noniina gcnilivumsingiilaremcoiilraregulam hoc perlinax, G. hujus pertinacis, D.luiic perlinaci, A.
supcriorciu in tis syllabam niiiiuni, non in pis, ut an- hunceihancpertinacem.elhoc pertinax,v. opertinax,
ceps ancipilis, biceps bicipilis, triccps tricipitis, qua- A. ab hoc et ab hac et ab hoc perlinaci : et pluraliter
driceps quadricipitis, riiuliicepsmulticipitis, prceceps Nomin&livo hiet hae pertinaces, et hcecperlinacia, G.
pra'cipitis. Sed ideo in tis syllabam exeuul, non in horum et harum cthorum pertinacium, D.lris pertina-
pis, ul, principis, niancipis, quia a capilis significatio- cibus, A.hosetelhas peninaces, et hcecpertinacia, v. o
ne vcniunl, illa aulem supcriora capiendisignificatio- perlinaces, o pertiriacia,A.ab his perlinacibus. Ad
ne. Princeps enim dictus est, quod primuscapiat, cl bancformamdeclinabis,efficax,tenax,pervicax,dicax,
manceps quod manu capial. Ancepsaiitcm diclus est sequax, rapax, mordax, capax, furax, emax, fallax,
quod clubiicapitis sit, vcl inclinali capilis in ulranique mendax,iragax, vivax. Hcecomnia el lalia ablativtim
parleni. Exil genus comnuine in junx syllabaui, ut singulareni in i miltunt. Exit ilem omne genus in ex,
conjunx : Noiirinativohic ct heeeconjunx. Exitin ux, secundum ordinem regularum supra ordinatarum, ut
ut hic el hoccdux, redux. Exit in cps, quod quidemin simplex : Nominativohicelbeeceihocsimplex, G.hu-
omne genus redibit. Exibit in ebs, ut caelebs.Caelebs jus siinplicis, D.huic simplici, A. hunc et hanc sim-
dicittir qui non habet uxoreni, vcl quoenon habctma- plicem, et hoc simplex, v. o simplex, A. ab hoe et ab
ritum : qualia suni liumina iu coeloqueeabsque con- hac et ab l.iocsimplici : et pluralitcr, Nominalivohi
juge sunt, siagapetasnon atlendainusD.huic (ci). Nominativo et hrc simplices, et heecsimplicia, G.horum et harum
hie cl bceccariebs, G. lmjus ceelibis, ccelibi,A. et horum simplirium, D. his simplicibus, A.hos et has
hunc et hanc coelibcm,v. o ca-lebs, A.ab hoc el ab simplices,et h;ec simplicia, v. o simplices, et o sim-
hac coelibe: et pluraliter, N.hi o.l h;e crelibes,G. ho- plicia, A.ab lris simplicibus. 'Ad hanc formamdecli-
rum et liaruni ccclibum,D. iiis coelibihiis,A. hos et nantur duplex, triplcx, quadruplex,quinluplex,sexlu-
lias ccelibes,v. occelibes, A, ab his ccelibibtis.Exitct plcx, sepluplex,excluso m, quia el septemplex lali-
in yx, ul Phryx : Nominalivohicel heecpluyx, G. hu- nuni est. quod declinalur ut superius. Ex regula in
jus phrygis, D. huic phrygi, A.liuiicetlianc phrygem, ix, ut felix, quod sic declinatur : Nominaiivohic et
v. o phryx, A. ab hocel ab hac phryge : cl pluraliter, hcecet hoc felix,G.hujus felicis,D.huic feiici, A.hunc
Noniinativo hi ct hcc phryges, G. horiini ct barum et banc feliccm, et hoc felix, v. o felix, A.ab hoc el ab
phrygum, D. his phrygibus, A. bosEtetinbas phryges, v. hac et ab hoc felici, ex sonogeneris neutri (a propriis
o phryges, A.ab his phngibus. us exil, ut Li- nominibus in eexilab.hoc felice, et esl generis ma-
gtis. quod siiniliter ul Phryx, localcnomeiiest. Nomi- sculini) : et pluraliter, Nominativohi el hee felices, et
nalivo bic et h;vcligus, G. htijtisliguris, D.huicliguri, hcec lelicia, G.horuin et harum et hortim felicium,
A. liuiicel hanc ligurem, v. o ligus, K.ab hoc et ab D.liis felicibus,A. hos et has felices, et heecfelicia, v.
hac ligure : et pluraliler, N.bi cl hre ligures, o. borura o felices el o felicia, A.ab his felicibus.Ad hancregu-
et liarum ligurum, D. his iiguribus, A. IIOSet has li- lam declinatur pernix, quod significatvelocem.Ex re-
gures, v. o ligurcs, A. ab his liguribus. Exil genus gula in ox, ulferox, declinatursic : Nominativohicet
commune in il, ut vigil : Norainaiivohic ct h;cc vigil, heec et hoc ferox, G.hujus ferocis, D. huic leroci, A.
G. hujusvigilis, D.Iiuicvigili, A.hmiceihanc vigilem, hunc ct hanc ferocem, et hoc ferox, v. o ferox, A. ab
v. o vigil, A.ab lioc el ab liac vigilc : ct pluraliler, hoc el ab hacetab hoc feroci: et pluraliter, Nomina-
K. bi et hce vigiles, G.hortiin et hariurivigilum,D. lris tivo Iri et hce feroces, et heccferocia, G.horum et ha-
vigilibus, A. hos et bas vigilcs, v. o vigiles, A.ab his runi et horum ferocium, D. his ferocibus, A. hos et
vigilihus. Ad hanc regiilam declinabishic et bcccpu- has feroces, el lioecferocia, v. o feroces, et o ferocia,
gil. Exil in ul, ul exsul : N.hic et bcccexsul, G. Iiujus A. ab liis ferocibus. Ad hanc formam declinabilur
exsulis, D. huic exsuli, A. hunc el hanc cxsulem, v. o atrox, velox. Ex regula in ux, unum nomen est, ut
exsul, A. ab boc el ab hac exsule : et pluraliter, N.hi trux : Nominalivolricet hcecet hoc trux, G.hujus tru-
et hec cxsules, G. horum ct harum exsulum, D.bis cis, D.huic truci, A.hunc el hanc trucem, ethoc trux,
exsulibus, A.hnsethasexsules, v. o exsulcs, A.ab his v. o trux, A.ab hoc etab hac et ab hoc truci, a sono
exsulibus. Ad hanc formam declinabis prccsulem,hic generis neutri : et pluraliter, N.hi et hae truces, et
et hccc prccsul: quoniam niasculinumest, ul consul. hoectrucia, G. horum et harum et horum trueium,
Exit in ur, ut fur: Nominalivohic cl beecfur, G.hujus 1 Edd.omnesomitluntvocem,ons,qucelamennecessaria
furis, D. htiic furi, A. hune et hai'.cfutem, v. o fur, A. videturex infraprolalisexemplis.Deinferunt, ars pro ar,
quodrestituimusut insequentibusexempIUmagis accom-
aj)
(a) Absilkocdictunt Aujjuslino. modatusn.M.
•1593 APPENDIX. 4594
D.his trucibtis, A. hos et bas truces, et hcrc trucia, inlelligitur sexus, ut pufa liic passer, jam sub tino
v. o truces et o trticia, A. ab his triicibus. Ex regula articuio quo sonat hic, illicesl, et femina : dcclinalur,
ans, ut preeslans : Nominaiivohic ct hoeccl hoc proe- N. Iiic passer, G. luijiis passeris, o. huic passeri, A.
stans, G. hujus praestanlis,D. huic prsestanli, A. Iiune liunc passerem, v. o passer, A. ab hoe passcre : et
et hanc prrestantem, et boc preestans, v. o proeslans, plurnliter, N. bi passercs, G. liorum passcriini, D. his
A. ab hoc et ab hac el ab hoc preestanti, ex sono gc- passeribus, A. hos passercs, v. o passeres, A. ah his
neris neutri : el pluraliler, N. lri et hre prrestantes, et passeribus. Sed et hrrc aquila , sub imo artictilo qiio
heec prcestanlia, G. horuin et harum et borum pree- srinnlhrec, ibi et masculinuni intelligimus : sic el hrcc
stantium, D.his praeslanlibus,A.hos el has prastan- ligris, sub quo sono intelligitur el inasculus. Sic et
tes, ct hrec pra:stantia, v. o prreslanles, elopreestan- heec hirundo, ibi intelligis et masciilum : sic et hic
lia, A.ab lris preestanlibus.Ad hanc formamdeclinaiur slruthio, ibi inlelligis el fcminam, sic sorex, stellio,
amans, clamans, cantans, luclans, conslans, proslans, musca. Ergo hoc interest inter genus commune et
rcgnans,' puguans, mirans, niinans, miserans, oeslu- epiccenum,quia in gcnere comniuriiet homines sunt
ans, versans, et talia. Ex regnla ens, ulamens:N. hic et pecora, in epicoenopecora laiitum : quod in genere
el heecet lioc amens, G. hujus amentis, n. huic amen- communi ambo artictili sunt, id est hic et hreccum
ti, A. hunc ct banc amenlcm, et hoc amens, v. o nomine communicat, ul hic ct hocccanis; epicoenum
aineiis, A.ab hoc et ab bac et ab hoc ainenli, sono ge- autctn cum articulo uno iriasculiuocomrnunicatnnincn
neris neiitrisimiliter : et pluraliler, N. hi et hacamen- feiiiininum, ut cum dico hic passer, sob ipso articulo
tes, et hacc amentia, G. horum et harmn et horum qui sonat hic, intelligitur et lemina. Sic in articulo
amenlium, D. his amentibus, A. hos et has arnentes, generis neutri, quod esl hoc pccus : sub articulo qui
ei liree amentia, v. o amentes et o ameniia, A.ab his sonat hoc, inlelligitur ei femina, ut Virgilius ait,
amentibus. Ad hanc formamdeclinatur demens, po- Lenta salix feto pecori (Eclog. 5, v. 85). Et in pccore
lens, impoiens, praepotens,prudens, imprudens, pu- licet sit genus neuirnni, audilur illic et gcnus femi-
dens, impudens,freqticns,infreqitens, sedens, hccrens, ninum, cum dixit, feto pecori, id est gravido.
moriens, moerens,tenens, egcns, ferens , cedens, sae- CAPUTVIII. — De nominibnsaut singularis aut plu-
vions, servieiis, sapiens, incipions, deeipiens, et lalia. ralis numeritanlum.
Ex regula ons, ul sons, quod significalnocens : N.bic Nunc dicendum de iiominibiisqure aut sunt numeri
et haic el hoc sons, G. hujus sontis, D. huic sonti, A. singularis lanlum, aut nuincri tanlum pluralis, ut
Iiuiicet hanc sonteni, el hoc sons, v. o sons, A. ab cancelli, manes, penaics. In fcmiuino lanium plurali,
hoect ab hacet ab hoc sonli, a sono generis neulri : ut thermee, exsequiee, insidire, divitire, nuiidinai: in
et pluraliter, N. bi et hrc sontes, et hrec sontia, G. ho- noniinibtis civitaium, Amyeli', Thenre, Aihenrc, Sy-
riun et harum et horuiu sonlium, D.his sontibus, A. racusre, Thebee, Tubunee,Salda', Abiturn-,Macoma-
hos el has sonles, el baeesontia, v. o souies et o son- des, Cales, Carreasi, Relares, Furnitum, qure loca
lia, A. ab his sontibus. Ad banc regulam declinalur turnos dicunlur, el alia siniilia : in neutro lantum
insons, id est, innoccris. Et haec duo suiit tantum ge- singulari, ut aurum, argentiiin, plumbura, siaiin-.irri,
neris omiiis. Ex regula ar, ul par : N. hic et hrecet piper, triticum, oleuin, hordeum , vinum. Quanquam
hoc par, G. hiijus paris, D. huic pari, A.hunc el hanc Yirgiiius \ina (Georg.lib. 2, v. 97), at Cicero rarius,
pareni, et hoc par, v. o par, A. ab hoc et ab hac ei ab poelica licenlia dedil plurali, ut Serile hordea campis
iioc pari, sono generis neutri : et pluraliter, N. hi et (Id. lib. 1, v. 210) : declinalur autem nomiiialivus
hee pares, et hree paria, G. horum et harum et hcrum solus. In neulro tanlnm plurali,castra, moenia,arma,
parium, D.bis parihus, A. hos cl has parcs, et hcecpa- exla, id est viscera:Bacira, queeest civitas Parthioe:
ria, v. o pares et o paria, A. ab his paribus. Ad banc ergo et hoecciviias generis neutri est nuniero tantuin
forinam decliuanlur inipar et suppar, quuesola tria plurali. Sane sunt noiiiinasub duplici eniiniialionc,
sunl generis omnis. Ex regula ers, ut iners : N. hic ul Iribunusmililuin, prrcfeclusurbis, preefeelusfiindis,
el hoec et hoc iners, G. hujus inertis, D. huic praefecliis.ii)iioii;e,praefccliisvigilibus, plebiscituni, sc-
inerli , A. hiinc el hanc inerlem , et hoc incrs , natuscoiisultuni: (pioruin noiiiinuin una pars*dccli-
v. o iners, A. ab hoc el ab bac et ab hoc inerti : et natur, allera non declinatur : ut puta prrefectusvigi-
pluraliler, N. hi et haoinerlcs, et hccc inertia, G. ho- libus, iiominativus ipse fiecliiur pcr casus, prrefecltis,
rnm et harum et horum iiierlium, D.his inertibiis, A. preefecii, precfecto, phefecium, prrrfecle, a prcefecto:
hos et has inertcs, et hcec incriia, v. o inerles et o vigilibtis sic manet, nec flectiiur. Ul senalusconsul-
inertia, A.ab his inerlibus. Ex regula ors, ul vecors : tuin, hoc consultum, hujus consulti, iiuic consulto ,
N. hic et heecet hoc vccors, G.hujus vecordis, D. huic hoc consultum, o consullum, ab hoc consullo. Senatus
vecordi, A.hunc et hanc vecordem, et hoc vecors, v. 3utcm gcnitivus esl, hic non flectitur. De noinine
o vecors, A. ab hoc ct ab hac et ab hoc vecordi, a ge- quantum rudi conveuicbat, pleniusexposuimus : nunc
nere neulro : ct pluraliler, N. lri el hre vecordes, et de pronomine est dicenduni, quod est secunda pars
ltrcc vecordia, G. horum ei haruni et horum vecor- de octo pariibus orationis.
dium, D. bis vecordibus, A. bos et has vecordes, et CAPCT IX. — De pronomine.
hrec vecordia, v. o vecordeset o vecordia, A. ab his Ideo pronomen dicitur, quia vice fungitur nominis:
vccordibus. Ad hanc regulam declinantur excors, ul ilie, iste, ipse. Nam quoinodo dicendo nomen ex-
concors, discors, dissors. Sed haecduo, id cst, consors, plicamus personam, ul Yirgilius: sic pronomina pro-
el dissors, in geniiivo singulari lis habent, ul consor- prieejusdem polestalis sunt,,ctim lacito nomine dici-
lis, dissorlis. Dissors aulem dicitur dissimilis sorlis. mus, ilic fecit, isle'fecit. Pronomina aul fiuila sunl,
Ex regula us, ul vetus : declinatur autein sic : N. hic aut infinita , aut miniis quam finiia. Finita sirat quae
et hccc et hoc vetus, G.hujus veleris, D. huicveteri, A. nolant certam personam, ut ego. Infurita, uluuis,
hunc et hanc veterem, et hoc vetus, v. o velus, A.ab quisque, quieumque, qiieecumque,qui, aliqui, quce,
hoc et ab hac et ab hoc veteri, a sono generis neutri: aliquae. Minus quam finita sunt pronomina, quai non
et pluraliter, N-lri et heeveleres, cthacc vetera, G.ho- sic definiunt personam, ut nonegeani dcnionstratore,
rtira etharum et horum veierum, D. his veieribus, A. quomodo dicimus, Ego; nam ipsum Tn, iion plene
hos et has veteres, et heecvetera, v. o veteres et o ve- finitum esl, nisi in personam duxeris digilum. Sic
tera, A.ab his veieribus. Hoc solum nomen in us, est ergo hoec minus quam finita dicenda sunl. ilabent
generis oinnis. Es, ut teres, quod est rotundum ; de- enim quamdam designalionem non plenee significa-
clinatur, hic et hoecel hoc teres : teres autem dictum tionis , quomodo ego : ut puia pone esse turbani, la-
est alerendo. Exregulaaulem «;iTU-wvest, nequam; uno men non sic, tu, significanlerdicitur in lnrba, quo-
eniin sono declinanlur omnes casusper omniagenera. modo de lurba cum unus dixerit, Ego : sed ul de
CAPUTVII. — Dc nominibusgeneris epicozni,et dif- multisunum significemusqucm queeriiims,aui nomeii
ferentia ejusdemgenerisa communi. addimus, aut digimm iiitendimus, ut appareat certius
Eet auiera.genus epiccenum, quod sub une ariieulo quem vocamus. Ergo, tu, ille, et iste, ct alia quce
DE GRAMMATICA LIBER. 1596
quasi possunt ex parte aliqua definire personam, mi- arreclus, noluit exspeetari pluralilalem, ut sitin piu-
nus quam fiiiitavocanda sunt. rali ulrique. Sed hoc inierest, quia ulerque licet duo
CAPUT X. — De declinalionepronominumi, n cl significet, lamen solum duo f utrique auiem duo
in personw. significat, sed sic ut in singulis multi sint: si dicas
Priraa persona dicilur ego : tam in singulari nu- utrique exercitus, duo significo, sed sic in singulis
mero quam in plurali cum dicimus, Nos, non habet turbam inlelligi volo. Hoecquidem distincla snnt, sed
vocativum casum : quia nemovocat se, o ego, o nos. item auctorilate confusa sunt. Nam cum ait Yirgilius,
Ergo sic declinatur' singulari numero : N. ego, G. Super utraquequassal tempora(Ibid., v. 855), confu-
mei, D. mihi, A. me, A. a me : et pluraliter, N. nos, dit : dicere enim debuil, super ulrumque lempus :
G. nostrum, D. nobis, A. nos, A.a nobis. Yocativum loquebatur enim de duobus temporibus lanlum , cui
enim, ut dixi, non habet, lam in singulari quam utrumque tempus sufficiebatacciisativus; ul diceret,
in plurali. Nominativotu, G. lui, D. tibi, A. te, v. o utrumque quassat ternpus.Ergo ut declinavimus ma-
lu, A.a te : et pluraliler, N.VOS,G. vestrum D. vobis, sculinumpronomen,sic femininumdeclinabimus,ulra
A.vos, v. o vos, A. a vobis. Sane prima persona ct mulier, utrius mulieris, utri mulieri, ulram mulierem,
secunda, id est, ego et tu, generis omnis est : nam et o ulra mulier, ab hac ulra muliere : et pluraliter. N.
vir dicit ego, el femina ego, et mancipium ego. Sie utree muliercs, G.utrarum mulierum, D.utris mulie-
tu : et viro dicimus lu, et feminre, et mancipio: sie ribus, A. utras mulieres, v. o ulree raulieres, A. ab
in plurali generis omnis csl, ul nos, vos. Ex tCrtia his utris mulieribus. Sic neutro utrum mancipiuni,
persona hecccst declinatio niasculino genere numero titrius mancipii, utri mancipio, utrum mancipium, o
singulari: N. ille, G.illius. D. illi, A. illum, v. oille, A. utrum mancipium,ab hoc ulro mancipio : el plura-
ab illo : el pluraliter, N.illi, G.illorum, D. illis, A.illos, liter, N.utra mancipia, utrorum mancipiorum, utris
v. o illi, A.ab illis.Generefenrinino,N.illa,G. illius,D. mancipiis, utra mancipia, o utra mancipia, ab his
illi, A. illam, v. o ilia, A. ab illa : et pluraliter, N.illce, utris niancipiis. Sic declinabimus ejus contrarium
G.illarum, D.illis. A. illas,v.o illre, A.ab illis. Genere quod est neuter. Masculinoneuter, femininoneulra ,
neutro numero singulari, N. illud, G.illiuS, D. illi, A. netitro genere hoc neutrum mancipium. Unde usus
illud, v. o illud, A. ab illo : et pluraliter, N. illa, G. jam arripuit ul dicamus generis netilri, cum dicere
illorum, D. illis, A.illa, v. o illa, A.ab illis. iste, simi- debeanius neutrius, quomodo utrius. Addita coujun-
liter el ipse, ad formam superiorem declinabis, tam ctione que syllaba, declinatur pronomen ipsum ad
ad genera quam etiam ad numerOs.Sane quceslioest regulam supradiclam. In masculinis, uterque; in fe-
in iioc pronomine ipse, quare cum istud et illud in mininiSjUlraque;in neulris utrumque. Sic pluraliler :
gencre neutro dicimus, dicamus ipsurti, ut ait Yirgi- in masculinis, utrique; in femininis utroeque; in
lius. Alquc ipsum corpusamici(JEneid. lib. 1, v. 490): neutris, ulraque mancipia. Est et aliud pronomen ,
non dixil, ipsud. Sed heecquaistiosolvitur hoc modo : ullus, ullius, ulli, ullum, o ullus, ab ullo : pluraliter
Antiqui enim magis ipsus dicebant in nominativo ulli, ullorum, ullis, ullos, o ulli, ab ullis. Fenrininum
singulari generis inasculini quam ipse. Hanc anliqui- ulla, ullius, ulli, ullam, o ulla, ab ulla : pluraliter
taiis raiionem aitendentes arlis scriptores, pronomen ullre, ullarum, ullis, ullas, o ullee, ab ullis. Neutrum
Jioc ad formam nominis transtulerunt : ul quomodo ullum, ullius, ulli, ullum , o ullum, ab ullo : sic plu-
jri nomine justus, jusla, jusliim dicirnus, ct perfecltis, raliter ulla, ullorum, ullis, ulla, o ulla, ab ullis. Ad
perfecia, pcrfectiim; sic ct boc pronuntiabiiur pro- hancformam declinabis et ntillus, nulla, nulium : sic
nomen, ipsus, ipsa, ipsum : non ipsud, quomodoistud alius, hujus alius, huic alii : sic alter, lmjus alterius,
et illud. huic alteri : sic tolus, hujus tolius, huic toti : sic
CAPUT XI. — De declinationeinfinitorum. solus, hujus solius, hiiic soli: sic unus, hujus unius,
• Nominalivo quis, G. cujus, D. cui, A. qucm, v. o huic unl : unde Yirgilius,
qui, A.a quo : et pluralitcr, N.qui, G.quorum, D.quis Forsitanhuicuni potuisuccumberecuipce.
vcl qujbus( ut\rirgilius, Quis anle ora palrum(Ibid. (id. lib. 4, v. 19.)
99), A.quos, v. o qui, A.a quibus. Fominino genere, CAPUTXII. — Pronominaqualilatis.
i>. A.
N.quoe,G. cujus, cui, quam, oqure, v. A.a qua : Sunt el qualitatis pronomina, hic et hoee qualis,
et pluraliter, N. quee,G. cpiariiin,D quis, A. quas, v. Juijtis qualis, genere communia : a genere aiilera
o qtiee,A.a quibus. Genere neutro, N.quod, c. cujus, neutro, hoc quale, qualis : pluraliter haecqua-
D. cui, A. quod, v. o quod, A.a quo : et plnraliter, N. lia, horiim qualiuin.hujus Sunt et quanlilatis, nt quanlus,
quce, G. quorum, D. quis (sed jam secundumusum tantus ; quanti, tanti: declinantur ul justus justi. A
quibus dicimus), A. qux', v. o quee, A. a quibus. An-
comniiiiii N. Iric el fcminino, ut quaiila, lanla, declinanlur ut jusla. A
tiqui quis gciiere dixernnl, heec neutro, quantum, laiilum, declinantiir ut justum. Item
quis, G.hujus quis, D.huifc qui, A.liiinc el hancquem, pronomen a masculino, quotus, tolus : a feminino
ab
v. o quis, A. ab hoc et bac qui. Indevenit ablalivus quota, tota : a neutro, quolum, totum. Pluraliler a
exiens in bus. A quis aulem ablalivus pluralis ab masculino, quoti, loli : a feniinino, quolae, totee: a
ablativo venil qui exil in o, quomodo in regula neutro, quoia jugera, quotorum jugerum. Sunt rela-
ablativus cum exieril in o, dativum pluralem in is liva qme ad iiiterrogantem referunlur, ut quis est?
mittit, ul a juslo juslis, a docto doclis, a perfecto per- respondetur, is esl : et declinantur a masculino, is,
fectis, a forlimato forlunalis. Ergo ut superius dixi , cjus, ei, eum, o is, ab eo : pluraliler ii, eorum, eis,
antiqni lric ethrecqirisdixerunt, et,quomodo innomi- eos, o ei, ab eis. A feminino,ea, ejus, ei, eam, o ea,
nibiis hic et hceesirailis, hic et hcecagilis, hic et haec ab ea. A neutro, id, cjus, ei, id, o id, ab eo. Ergo
facilis : sic in pronominibus, hic et haecquis, ab hoc cum loquimur dcilinere, per id iter, dicendum est;
ct ab hac qui. Inde Yirgilius cum de socia Camilloe non, per eum iter : quia eum, in accusativo casu,
dicerel, ail : Quicumparliri curas (Mneid. lib. 11, masculini generis est: plurali, ea itinera, ab eis iti-
v. 822) : id est, cum qua partiri curas. Ilem suut neribus. Ilem per id uoslrum, per id leclum , per id
alia infiuila quceinterrogativa, et declinanlur : Nomi- capul: non per eum, rrisiin genere inasculiuotanlum.
nativo, uter, G. utrius, D. ulri, A. tilrum, v. o uler, CAPUT XIII. — De verbo.
A. ab ulro : el pluraliter, N. utri, G.utroruni, D. ulris, Yerba quatuor modis accipimus: primo modo, cum
A. utros, v. o ulri, A. ab utris. Inde addita in compo- verba pro fallaciis accipimus, cum dicimus, vcrba
silione que syllaba, facit uterque, el sigirificatambos: illi dedit, fefellit eum : unde Terenlius dixit, Cui
et lanicii singulari sono est, sed sigiiificalioneduali. verbadare
Nam cum dixil Virgilius, difficilecsl (And. acl. I, scen. 3, v. G).
Secundo modo, verba pro oratione dicimus , vcrba
Constilitin digitosextemploarreelusuterque; fecisseCiceronemin curia. Tcriio modo, verba dici-
(id. lib. S, v. 426.) nius pro vulgaribussenlenliis qute proverbia uicuulur,
duo significatisunt, cum dixerit uterque: cum autem ul Terentius dixit:
1397*/ -A^PltiDlX, im
: verumffladverKumvttlgo est quoddicisolet. persona, nisi velis juhgere ct dicere, claniare debet
(Terent.,And.act.%'scen.S_\V.V6), ille: tuiic quasi fitfinitum. Si autem non subjungas
Qriarto niodb, verba dicimus toec quee deCurrihiuS ille vel ipse vel iste, fit ul dicitur infinitivuSmbdus :
cum iemporibus et personis, ut clamo, clamas, cla- nam et numero singulari vel plurali infinitusesl. Cum
mat. Hic et personoesunl tres, ut eramoegO, elamas enim dico, clamare, clamasse, liec finitum estiitrum
tu, clamatille; et tempus est prceseiis. Deinde plura- de uno an de duobus dicam. Isti ergo sunt niodi per
Iiter, clamamusnos, clamatis vos, clamant illi. Teih- quos omnia verba cursantur.
ppre preeteritoimperfecto, clamabam ego, clamabas CAPUTXlY. — De prima conjitgalione.
tn, clamabat ille :'el pluraliler, clamabamus rtos, Jam ad formam tiniiis verbi quod currimus, per-.
elamabatis vos, clamabant illi. Tempore prcclerito
curramus
perfecto, numero singulari, clamavi ego, clamavisti mat, amo ca;tera verba : simjliter clamo clamas cla-
lUj clamavit ille. Ternpore preeterito pluSqiiam per- sas amas amatAcanto cartlas cantat, pulso pul-
fecto, uhi sighificartiusnon solum nos aliquid fecisse, pulsai, freno frerias frenat-,armo armas armat,.
sed ctiamdudum , et dicimus numero singulari, cla- impugno impugnas impugnal, capto captas captat,
maveram ego, clamaveras lu,; clamaverat ille : et paro paras parat, separo separas separat, accuso
pluraliterj clamaveramus nOs, clamaveratis vos, cla- aceusaslavo accusat, mando mandas maiidat, gravo gravas
lavas lavat^genero generas generat, erCo
niaveranl illi. Tempore futtiro nuniero singulari, cU- graval,
niabo: ego, clamabis tu, clamabit ille : clamabimus creas creat, ligo ligas ligat, alligo alligas alligat, san-
nos, clamabitis vos, clamabunt illi. Hucusque raodo clifico sanclificas sanctificat, cito citas citat, vulnero
indicaiivo tolura hoc quod diximus indicantis est. vulneras vulnerat, macero maceras macerat, lacero.
Jdeddicilur imperaliviis,quia sonurnhabet imperandi. laceras lacerat, aro aras aral, calco calcas calcat, Ja^-
Sed isle modus non habet prjmam persdnam, quia nio lanias laniat, memoro raemoras memoral, Calceo
nemo sibi imperat, sed ad secundam loquitur perso- calceas calceat, investigoinvestigas investigat, vallo
nam et tertiain. Numero singulari, ad secundam vallas Vallat, domo doraas domal, circumvallo cir-
cumvallas circumvallai, curvo curvas curyat, medico
clania, et ad terliam clamet: et pluraliler, ad secun- medicas niedicai, consuito consultas consultat, inlimo
dam clamate, ad terliam clament- Futuro tempore, intimas
ad secundam clamato, ad lertiam similiter clamato. intimat, insinuo insinuas insinnal, frequento
Sed quare siriiiliteivfacitirt secunda et terlia, est ra- frequentas frequentat, celebro celebras celebrat, mi-
lib : sed nune preelermillendaest. El neadalia trans- nistro ministras ministral, palpo palpas palpal, sono
sonas sonat, socio socias sociat, mulo m.utas miitat,
eainus, redeamus ad rOm pluraleiri. Ad secundam
personam clamalole:, ad lertiam clamanto. Sic aiitem postuloeviscero
postmas postulat, quasso quassas quassat,
evisceras eyiseerat, denso densas densat,
oplativum dicimus, qiiia optantis modo loquiiur : enervo enervas enervat, verbero verberas verberat,
pniniapersona tempore praesenli, ulinam: Clamarem, macto macias iiiactat,
ad secundam ulinam clamares, ad lerliam utinam minas fugo fugas fugat, elimino eli-
clamarel: et pluraliter ad primam pCrsonam, utinam ventiloeliminat, crelo ccelasccclat,signo signas signal,
clamaretnus, ad secundam utinam cjamaretis, ad ter- ventilas venlilal, conlristo contristas contri-
liam uiinam clamarent. Preeterito tempore, ad prfc slat, sereno serenas serenat, et lalia. lstis omnihus
mam personam, utinam claniassem ego, ad secundani adjicilur r litlera, et fiunt passiva, ut clamor claraa-
utinam clamasses tu, ad tertiam uiinam clamasset ris clamalur, amor amaris amatur, pulsor pulsaris
ille: et pluraliter, utinam clamassemus nos, uiinam pulsatur, secor secaris secalur, curor curaris curatur.
clamassetis vos, ulinam clamassent illi. Futurotem- Sic omnia percurreris per illos modos quos superius
pore, prima persona, utinam clamem ego, utiaam diximus, indicalivum, lmperativum, oplaltvum, coii-
ciames tu, ulinam clamel ille: et plttraliter, utinam junclivum , iiifinitivum.Sane ex lioe sono quo verba
ciamemus, clameiis, clament. Ideo autem subjuncti- activa ordinavimiis, id est quo nos agere aliquid si-
vus dieitur, quia eget aliqua re, ut impleal sententiam gnificavimus,-suiit similes soni, sed ad verba perti-
suam , iit puta cum clamem, clames, clamet; pendet nent neulralia. Sed ne te commoveat quare dicuntur
hic sensus, indigetque aliqua re, ut seutentia com- - neutralia, hcec ralio cst, quia neque agunt aliquid
pleaiur : ac si dicam , cum clamem, quare me lacere neque patiuniur, ut est slo, jaceo, cubo, sedeo. Haec
dicis? Ideo ergo conjunclivus modus dictus est, quia in nulla actione, in nulla passione sunt. A-lianeutralia
ei conjungitur aliquid, ul sentenlia locutionis plena abusu dicla, qurc bahent actionem, sed passionem
sit. Ergo declinemus huuc modum ut superiores. De- nullain : ul cerlo, liabet actionem, sed non dicimus
Clinatur autem per personas tres : prima persona. ceiiOr, ut curro. Ex quo sono mulla sunt, quoecum
proasentistemporis cum clamem, secunda persona iij 0 exetinl, or bellobellas non admittunt, ul lioecverba, pugno
cum clarnes, tertia cum clamet: et pluraliler prima pugtiaspiignat, bellat, coenoccenascoenat,
persona cum clamemus, secunda cum clametis, lerlia nalo natas naiat,commeo ambulo ambulas ambulat, navigo
citm dlament. Precterito tempore imperfeclo, prima navigas navigat, commeas commeat, ajsluo
persoaa cum clamarem, secundacum clamares, tertia restuas aestuat, regno regnas regnat, gelo gelas gelat,
dico dicas dicat, exsulo exsulas exsulat,.sacrifico sa-
cum clamaret: et pluraliter prima persona cum cla- crificas
marenius, secimdacum cl.amaretis,tertia cum clama- omnia sacrificat, cachinno cachinnas cachinnai. tlaec
reiit. Tenipore preeterilo perfecto , prima persona primaeconjugationissunt, queesecundam per-
cum claniaverim, cum clamaveris, cuni clamaverit: soriamhorum omnium verborumhi as syliabam mit-
et pluraliler prima persona cum clamaverimus, cum lunt, ul amo amas, canto canlas, pulso pulsas, freno
claniaveritis, cum Clamaverint. Tempore plusquam frenas, armo armas, impngno imprignas, salto saltas,
]jerfeclo,prima persona cura clamavissem, eum, cla- curvo curvas, pugno pugnas. Ergo audisii primam
niavisses, cuni clamavisset: et pluraliter prima per- coiijugatioiiem, scire debes seeundariiverbi personam
sona cum clamavissemus, curn clamayissetis, cum per as syllaham exire. Nam.inde dici.tur corijugalio,
ciamavisseht. Tempore futuro, prima persona cum quod sibi ad unum sonum multa conjiingat. Heeccon-
clamavero, cum clamaveris, cum clamaverit: et plu- jugationes Graeciavûyia;dicunt. Sic et similia omnia
raliler primii persona cum eJamaverimus, cum cla- hac inventa percurris.
niaveritis, cu.tn ciamaverint. Infinitivus dicitur. hic CAPUT XY, •—Desecundaconjugatione.
modus, quia superiores definiunt personos, priniam Secunda autem conjtigaiioest qttaeinsecunda simi-
secundam el lerliani; hic autem modus sine personis liler persona quaeriiur,-et exit per es, ut teneo tenes,
est, elhabet solum tempus preefinitum;proesens,pree- prcebeo prcebes, moneo niones , doleo doles, tergeo
teritum effulurum: ut pula clamare, preesens est: terges, arceo arces,, egeo eges,, terreo lerres, mulceo
ciamasses, preteritum : clamatum ire, futurum. Ecce niulces, impleo imples, compleo comples, repleo re-
vides designare tantuiu tempora, non personas. Cla- ples, suppleo supples, niordeo niordes, spondeo spon^
roare eniln. et clamasse, el clamatum ire, nesciinr tlesi et talia. Et liis adjiciuir r littera,jct>fluntpgsfeiva
4399 DE GRAMMATICA LIBER. tlOf}
teneor tencris, mordeor mordcris, arceor arceris, mtil- tem patimur et ab alio afficimur,dicimusosculor a te:
ceor mulceris, impleor impleris. Declinabishcecpas- sic criminor le, non critnino, ctitn actionem signifi-
siva per raodos et tempora el personas. Per modos, camus, id est cum crimen objicimus, criminor te di- *
ul dixi, indicalivum, imperativum, oplalivum, con- cimus; cum aulem crimcn nobis objiciiur, criminora
junctivum, irifinilivum, hoc est quod dixi per modos. te dicimus, id est crimen a te audio, et est significa-
Per tempora atilcm, id est prceterila, prceseiuiavcl fu- tio passiva. Declinanlurautem verbaheecutsuperiora
tura. Personas autem dixi, prima, secunda et lerlia, per modos, tempora et personas. Tempora praesenli
tit teneor teneris tenetur; ct plucaliler tencmur tene- siugulariter criminor criminaris criminatur, et plura-
mini lenentur. Hcec sicut dixi, observabis. Sed quo- liler criminamur criminamini criminantur. Preeterito
modo ut stiperius dixi, prima conjugalio qutc exil iu imperfeclo singulariicr criininabar criminabaris cri-
as, ut amo amas, capit et verba neulralia, ut certo cer- minabatur, et pluraliler criminabamurcrimiuabamini
las, nalo natas, in quibus r littera iinnadmitlilur; ncc criminabantur. Praeterito perfecto singulariier crimi-
enim dicimus ceiior, nalor : sic in hac conjugalione nalus sum, criminatus es, criminatus est: et plurali-
• secunda, qtieeexil in eo, cs, ut moneo mones, doceo ter criminati sumus, criminati eslis, criminali sunt.
doces, stinl mulla, rpiee non admiilunl r litteram in Proeterilo plusquam perfecto singulariler criminatus
prima persona, ut algeo alges, scateo scales : algeor eram, eras, erat: et pluraliter criminati eramtts, era-
enim non esl laliiium: sic ferveo ferves, torpeo lor- lis, erant. Futurosingularitereriminabor criminaberis
pes, pendeo peutles, invideo invides : quamvis Hora- criminabitur : et pltiraliter criminabimur crirninabi-
tius poeta invideordixeril (In Arte Poetica, v. 56), sed mini criminabunlur. Imperativus autem modus seniper
nova usnrpalione : sic emineo emines, nec dicimus in verbis in re exit, ut dicas criminare illum, id est
emineor. Ure dtue cotijugaliones prima el secunda, crimen illi ingere. Optalivomodo sic, ulinara crimi-
quas dixitnus exire iu as et in es, ut amo amas, mo- narer criminareris criminaretur : et pluraliter utinam
neo raoncs, fulurum sernper lempus in bo syllabam criminaremur criminareminicriminarentur. Praelerito
lnillunt, ut amabo, moucbo. perfecto singulariter utinarn criminatus essem, crimi-
CAPUT XVI. —De lerlia et quarta conjugatione. nalus esses, criminalus esset: ct pluraliler criminali
Sic servabis ubicumque fiituruin tempus in bo syl- essemus, criminati essetis, criminali essent. Futuro
labam mittas, qnia suut alioedure eonjugaliones, quoe singulariter utinam criminercriraineris criminetur: et
futuruni tempus in ani syllabam mittanl, non in ho, pluraliter criminemur criminemini criminentur. Con-
et vocantur ipsre conjngaiionesterlia correpla et ter- junclivo modo singulariter cum criminer crimineris
tia producta. Terlia eorrepta esf, quae iinperativum criminelur. Prreterito imperfectosingularitercum cri-
niodum in e correptam miltil, ut scribe, tolle, carpe, minarer criminareris criminaretur. Prreleriloperfeclo
occide, sere, lege. Ergo vidisii imperalivumsic exire. singulariter cum criminatus sini, criminatus sis, cri-
Tertia itaque conjtigatioesl correpla, qucosempcr fu- minatus sit: et pluralitcr criminali sinius, criminati
luriira lempiis in arii nritlil, nunquam in boj ut scri- sitis, criminaii sint. Prrelerito plusquam perfectosin-
bam, legam, lollam, carpam : quia latinum non est, gulariter cum criminatus essem, criminatus esses, cri-
si dixerit quis, scribebo, legebo, lollebo, carpebo. niinatus essel: et pluraliler eriminali essemus, crimi-
Terlia simililer conjugatio producta ex eodem impe- nali essctis, criminati essent. Tempore fuluro singu-
rativo modo colligitur. Cum enim imperalivus modus lariter cum criminalus ero, eris, erit: et pluraliter
exit in i lilleram, tcrtia conjugatio producla est, ut cum criminaticrimus, eritis, erunl. Modo infiniio,
audi, iuilri, senti, muni, sarci, Ieni, el lalia. Similiter quem diximusnullas signilicarepersonas, facit in prce-
ctiam bcecfuturum tempus in am mittunt, ul muniam, senti, criminari; in praierilo, criminalum esse; in
leniam, nulriam, audiain. Scd tertia correpta in infi- futuro, criminalum iri. Ad banc formam communia
nilo modo e correptam habet ante novissimamsylla- verba declinabis sie: hortor, jaculor, osculor, nidifi-
bam, ut scribere, Iegere, lollere, et lalia : leriia autem cor, lutor, consolor, scruloi', moror, feneror, araplc-
producta babet in anlenovissima syllaba' in infinito i, ctor, et furor, unde est furor furaris luraiur, comitor,
quceproducitur, ul muuire, Ienire, audire, sarcirc, recordor, rcminiscor, percuuctor, minor, gcslor, pi-
senlire, venire. Unde in omnibus vcrbis hce conjuga- scor, odoror, aucupor, venor, conlemplor, speculnr,
liones observantur, quceexcunt in as el in es, futu- sector, veneror, dignor, precor, miseror, vador, id est
rum terapus in bo mittunt, ut sacpiusdixi. Quaeauiem fidedico, calumnior, et lalia qiieenunquam deponunt
in is exeunl, futurum tempus in am mittunt, nunquam r litlcram: nam si deponunt, lalina non stinl. Quis •
in bo, nisi auclorilatc prresumpia : nam ars hoc pro- cnim dicat reminisco, aut recordo, vel digno, vel se-
hibet. Sed aliqua verba ponimus lertiaj conjiigationis cto ? Ergo meminerisbcecseinper cum r liltera enun-
correptce, ex quibus el alia consequaris. Sunt autcra tiare.
ha'C: lego, tollo, erigo, carpo, cognosco,capio, fugio, CARUT XYIII.— De verbodeponenli.
niergo, sero, argun,''accipio, pono, sumo, accendo, Restal verbum deponens, quod ideo dicitur, quia
expono, incipio. Hrcc accipiunt r littcram, ct faciunt deponit aliquid de quantitate communis verbi. Nam
passiva verba legor, carpor, capior, etc. Sub liac cuin parlicipia qualuor habeat verbum commune:
forma sunl netiiralia, qnrc non accipiunt r litleram, prresens, utcriminans; futurum, criminaturus; pree-
ul cado : non enim dicimns cador. Itnm ruo, neque tcriium, crirniiiatus; futiirmn, criminandus : a passiva
cnim diVimusruoi-: facio, neque enim dicimus facior. significationecriminandus, hoc non habet verbum de-
Ilem fulgesco, nilesco, fervesco, algesco, torpesco, ponens. Etideo dicitur deponens, quia deponil unum
compesco, nigresco. Hrec oninia r lilterain non ha- paiiicipiuin fuiuri temporis a verbo passivo, quodexit
bent, et dicuntur verlia neutralia quae exeunt in sco. in dus syllabam, ut ptita opinor vel minor verba sunt,
Ergoneutralia memineris semper, nunquam admitlere deponenlia. Yeuit a paiiicipio priesentis temporis, et
r iilteram. facit minans, futuro tempore facil miiialiiriis, |irre-
—
CAPUT XVII. De verbocommuni unde dicalur, et lerito facit minatus. Futuro a significationepassivinon
de conjugationeejusdem. facit minandits: sic opinans opinaturus opinalus, opi-
Remanenl duo alia verba quee communia dicuntur nandus non facit: vel si dicasnioriens moriturus mor-
et deponenlia. Sed communia ideo dicuniur, quia luus, non facit moriendus, quia non estlalinum. Ergo
communiler shritil tenent sub uno sono activum ct et hoc deponens verbum sic percurrit per modos et
passivum. Quomodo in nominibus genus commune temporaet personas. Quomodosupra dictum esl, com-
dicitur quod et masculinuintenetelfemiiiinumsubuno mune verbum non deposita r littera lalinum est, de-
sono, ut sacerdos, homo, lric et heec sacerdos facit, posita autem laiinum non est: sic eliam deponentia
hic et haechorao; sic el verba communiadicuntur: et cum perdiderinl r litleram, Ialina non sunt. Subjieio
nunquam deponunt r litteram, ne non sinl latina. Ut itaque nunc pauca ver.ba deponentia, cceteraususlati-
osculor, si tollas r lilleram et dicas osculo, non est nus docebil. Sunt autem : opinor, minor, grator, gra-
teiinum. Et dtcimuscum agiinus, osculor te; dum au- tulor, arbifror, gratificor, auspicor, niisereoi', lenoci-
1401 APPENDIX. 1402
nor, meditor, luctor, conor, suffragor, vescor, leetor, tur a me, a te, ab illo : cerlabiiur a me, a te, ab ilio :
niorior, stoniachor, bariolor, lezor, id est colore piu- sic pltirale a nobis, a vohis, ab illis. Imperativomodo,
gor, argutor, paciscor, complector, adversor, angor, eatur a nie, a (e, ab illo; a nobis, a vobis, ab illis.
queror, a signilicationequerelre, macior, ratiocinnr, Modo optaiivo, ulinam iretur a me, a le, ab illo; a
argumentor, blandior, fahulor, nilor, labor a signili- nobis, a vobis, ab illis. Prrelerilo perfeclo et plusqtiam
catione lapsus, vagor, rusticor, coucionor, id est ad perfecto, uiinam ilum esset a rne, a te, ab illo : et
populum loquor, mercor, vociferor, nanciscor, quod plurnliler a nobis, a vobis, ab illis. Futiiro tempore,
est invenio, suspicor, clalia. Memineris, uljamriixi, ulinam ealur a me, a te, ab illo : pluraliter a nobis, a
cum r littera enunliare: nam neino dicil blandio, aut vobis ab illis. Modo conjiinclivo tempore proesenti,
pacisco. Sic hrec onuiia declinanlur ad fortnam decli- cum curraittr a me, a te, ab illo : et pluraliler a no-
nalionis eontmunisvcrbi, quod dixi criminor. bis, a vobis, ahillis. Preeteritoimperfeclo,cumciirre-
el
CAPUT XIX. —De neutro-passivis impersonalibus. relur a me, a te, ab illo : pluraliter a nobis, a vobls,
Tractavimusergo verba activa, quee ideo dicnnlur abillis. 1'roeteriloperfecto, cum ctirsum sit ame, ate,
ab agendo: traclavimus nculralia, qure ideo lalc no- ab illo : piuraliter a nobis, a vobis, ab illis. Preeterito
men accipiunl, quod necagunt aliquid,necpatiunlur; plusquam perfeclo, cum cursum essel a me, a te, ab
ut dixinms, sto, jaceo, sedeo, cubo, elalia. Traciavi- illo : pluraliter a nobis, a vobis, ab illis. Ftituro,
nms etiam alia neutralia, quceagunl aliquid, sed non cum cursum eril a me, a le, ab illo : pluraliter a no-
patiunlur, el quasi seinineulralia dicuntur : ut nato, bis, a vobis, ab illis. Modoinfiirito.curi-idcbct a rae,
curro. Aiia quae patianlur, el non aganl: ut vapulo, a te, ab illo : et pluraliter a nobis, a vobis, ab illis.
pendeo, sudo, algeo, eestuo,ferveo,febrio, somnio, me- Praeterito tempore, eursum esse dobuit a me, a le, ab
ridio, rigeo, frigeo,lumeo, langueo,oleo,rubeo, ftilgeo, illo : et pluraliter a nobis, a vobis, ab illis. Tempore
stupeo,etalia.Hcecomniaiaminiis,qu;cncquaquamali- futuro, cursiim iri debel a me, a le, ab illo : et plu-
quidagnnt, necpatiuntur, quam ciiaminiisqiireagunl, raliter a nobis, a vobis, ab illis.
uec
necp3tiunlur,quamquein iisqueepatiunturaliquid, in- CAPUT XX.—De inchoaiivis,frcquenlalivis,et desi-
tamen agunt, niinquamadjicitur in his litiera r, nani deralivis verbis.
cipiunt non esse lalina. Tractavimus ilem commuiria, Sunt alia verba, quoeinchoativa dicunlur, et ex su-
exposuimus unde communiadicunlur, quia aclionem bita affectioue nascunlur, et exeunl in seo syllabam ,
in se tencnt, et passionem.Tractavimusdeponentia,et ut ardeo ardesco, caleo calcsco, candeocandesco, labo
exposuimusquare dicantura deponentia, quiadeponunt labasco, tepeo tepesco, ferveo fervesco, vireo viresco,
futuritemporisparticipium significationepassiva.quod algcoalgesco/dormio dormisco, el reliqua. Hoecomnia
exit in dus, quia moriendus, gloriandus, blandiendus, prreieritum non babeiil : nam polest calui et fervi
et alia queeveniunt a deponeniibus verbis, non dici- faeere, el,non calesco vel fervesco caluifecilvcl fer-
mus. Saue artium scriptores adjecerimt aliam verbi vifecit: sed a ferveofervi, a caleocalui, nain calescui,
speciem, quam vocaverunt neulro-passivam, sed boc fervescuiet virescui lalina non sunt. Et ideo dicun-
novellum genus verbi euphonia invenit, et in paucis lur inchoaliva praierilum tempus non habere : quia
est verbis, ut gaudeo. Quouiamdurum erat ut dicere- quoeinchoamus, adhuc perfecta nou sunt. Et omuia
mus preeleriio tempore gavisi, mutaverunt illi sonum hrec queedixi in sco exire, semper neutralia sunt,
de preeterilo tempore passivi verbi, gaudeo gavisus nec accipiuntr litteram, et ideo admonuiesse neutra-
sum, sic audeo ausussum, soleo solilussum, sic fido lia.Nec teconlurbenlquacdam verba in scorexeuntia,
fisus sum. Sed hujus novi generis perpauca. Sunl et et taraen admittere preeterilumtempus, ul obliviscor
alia qucedampauca verba, queeiinpersonalia dicuntur, oblilus sum, paciscor pacttis sum, adipiscor adeptus
et exetinl per syilabas, el, lur : Pudel, lecdet, decet, sum : eiiam hcecdum neutralia sunt,. in quibus dixi-
libct, poenitcl, patei, piget, miseret, liquel : et inde mus prreterila tempora cessare. Pr;ieterea alia qure
dicuniur impersonalia, quia carent personis duabus, frequentaliva dicunlur, quibus aliquid frcqtienlius l'a-
prima el secunda, et solam habenilerliam personam. cium significatur, ut a diclo diclilo, a Jego lectito, a
Nam nec pudeo pudes dicimus,.nee deceo deces, nec scribo scriptito, a clamo clamito, a cio cito, quod si~
libeo libes, nec pigeopiges, nec misereo miseres, nec gnifical frequenter vocito, unde nuiic aliquos voce
poenileo poenites,nec pateo hoc pales, nec liqueo liques. prreconis citalos dicimus, id est frequenter vocaios, et
Scias autem patet et liquet significare, quod di- aiia. Sunt et alia perpauca, quee desideraliva dican-
cimiis, manifestum est. Ul si dicas, Et si patet te hoc tur, ut esurio, id esl edere desidero; parturio, parere
dixisse, injuriam fecisti : lioc significat et liquel, id desidero ; et ut dictum esl a Cicerone de plrilosophis,
est manifestum est. Tcedet aulem leediumesse signi- moriluriunt, mori desiderant. Sed ha-c, ut dixi, pauca
ficat, quoniodo piget. quasi pigritiam significat. Nam sunt, quee in sonum latinitalis inlroducia sunt.
cum dicimus, piget me fecisse; hoc esl dicere, non % CAPUT XXL — Deadverbio.
surgit meus aniinus probare: quod feci. Hrecaiitcm me ' S^
' Adverbium ideo dictum est, quia adheeret verbo :
omnia verba sic declinaiilur Pudet me, pigel , nec polest verbi vis sigiiificautiussonare,nisi jungaliir
miseret me, pcemiei me. Preeier hoec, libet et licet, adverbiura : ul pula verbum est dico, navigo, valeo ,
patet et liquel. His enim.dalivunijungimus casum, ut curro, et alia : heec non pienaesignilicationis sunt,
libelnrihi(a),licelmihi, palelmihi,liquet milri.Altera nisi adverbia, ut bene, male, doeie, feli-
adjicianlur
vero species qucein tur exit, et ipsa impersonalium citer : ut bene dicit, imperite dicit, prospere navigat,
verboruni est, til ilur, currilur, certatur, pugnatur : infeliciter navigat, intcgre valet, debililer valel,
primam et secundam personamnec non habent: nam nec currit, tardius currit. Yides quia plena verbo-
eor iris, nec curror curreris, agiliter
puguor pugnaris , rum signilicatioesse non polest, nisi fuerint adverbia
nec certor certaris dicitur. Et dcclinantur h;ec verba, conjuncta. Sic alia adverbia jungunttir ad explen-
itur a me, a te, ab illo : pugnatur a me, a lc, ab illo. dam verbi significationem, ui sunt locorumadver-
Sic in praeterito imperfectoibatur a me, a te, ab illo: bia,temporum adverbia : ut hic dico, hic habito, in-
a me, a tro
pugnabatur a me, a te, ab illo : ceriabaturitum estame, a eo, inlus sum, foras eo, foris sum, liinc navigo
te, ab illo. Sic in preeteritoperfecto, Sic de tempore : cras navigo, hodie navigo : et alia,
te, ab illo : cursuin est a me, a te, ab illo : pugnatum qure aliis arlibus dicta sunl, et intelleclu plana suntt
est a me, a te, ab illo : certatum est a me, a te, aba ideo hic ponere nolui, quia ad dicendi fastidiumt
illo. Sic in praeterito plusquam perfecto itum erat brevitas oppoiiuna est. Sane in adverbiis hcecobser,
me, a te, ab illo : cursum eral a me, te, a ab illo : in e exeunt, quando in ter
:
ab illo certalum erat a vare debemus, quando
pugnatum erat a ine, ainle, a me, syllabam, hoc ablativus casus docet. Nam quand0
me, a te, ab illo. Sic futuro tempore ibitur ablativus exit in o, adverbium in e mitlit ul a doet0
a
a te, ab illo : curretur me, te, a ab illo : pugnabi- doctc, a justo juste, a perfeclo perfecte, a pio pie, a
valido valide, a fortunaio fortunate, a magnoraagoe f
At
(s) Augusiiauspassim jungitaccusatlyum.
»405 DE GRAMMATICA LIBER. 1404
ab amploample, a mininio lninime, et alia. Quandoau- Hicet KaryciiposuermitmceniaLocri.
tem in ler syllabamexit adverbiom, similiter, ut dixi, (Mneid.lib. 3, v. 599.)
ablalivus docet : ab agili agiiiter, ab humili humiliter, E loco, ut,
ab acri acriter, a forli forliler, a levi leviter, a gravi Hincnte digressumvestrisdeus appulitoris.
graviler, a jugi jugiler. Sed stint qucedam quoe cum (Md.v. 715.)
asperc sonarenl, climissa sunl, nec ad hano regulam Sunt quce pariter in loco significant et de loco, ut
traclanda sunt, ut a mili mitiler non dicimus, a tristi iiiius sum, intiis venio. Suntqitee in loco et in locum
iristiter non diciinus. Talia ne aspere sonarent, peret e loeo, ut penitus sum, eo, venio. Sunl adverbia
diderunl nllimam syllabani, ul a sapienti sapienter , significaiionem numeri habentia, ut semel, bis, tcr.
non sapienliter, a prudenli prudenier, non prudeniilcr, Dcmonstralionis, ut en, ecce. Affirmationis, ul qui-
a praestanti prresianler, non preeslanliter. Sic ergo . dem, quippe. Hoiiationis, ul eia. Iiiterrogalioiiis, ut
observemus,ul nec eupboniamappliccmusad regulam, cur, quare. Siniihliidinis, ut sie, quasi. Comparalio-
atil eiiphoniamrejiciamus. Nam euphonia, id est sua- nis vcl pralationis, ut magis, polius. Dubilandi, ut
vitas bene sonandi admissa estadlatinumsermonem, fortasse. Anuucnrii, ut plane, sane. Discretionis,ut
nl aspera lemperct : et ab arte ex ralione recessum scorsum, segrcgalim. Optandi, ut utinain. Yocandi,
est, ubi asperitas offendebataudiiuin. Sic Cicero ait: ut Iieus. Rcspoiiilendi,ul he. Derogandi, ut nequa-
Impetratum est a ralione, ulpeccare suavitaiis causa quam, fruslra. Jurandi, ul JSdepol, j45caslor.Probi-
Iiceret. Sed tamen in paucis admissa euplionia est. bendi, ut ne. Negaudi, nt non, haud, minime. Con-
Nam ratio locuples estel.viris lalinissiinis. Sanecirca utuna.siraul. Ordinandi,ut deinde,denique.
lias regulas auctoritas ausa est, el iu paucis proesiiin- gregandi, Mirandi, ut papic. Laudandi, ut euge. Exclamandi,
psit, ut diceret Cicero, btimaniter, cum humane diccre ut proh. Doleudi, ut heu. Eligendi, ut vah. Ingemi-
debtiil : et Terentius, Vilam parce ac durilcr agcbal scendi, ut liei. Sedhrec quia aniniiaffcctunisignificant,
(in Andria,act.i, scen.i,\, 47), produre. Sed tnuien a multis Jnlerjcclioiiesdicuntur, quod interjeclioiiem
ipsi auclorcs inodcstius el cum quodam pudorc contra separalam ab adverbio, ct partem orationis aliquain
regulam pauca prresumpseruiU. Naraet falsodixerunl idcirco volunl, quia adverbii proprium est, quod verbo
pro false, el necessario pro necessarie, ct sedulo pro
el crebro et tuto adjungi polest. Greeciautem interjeclionem ab adver-
sedule, et raro pro rarc, pro crebre, bio non separant: propterea quiamotus animi quali-
pro lule : sic cl alia, tamen pauca, non Iicenler, sed tati assignant, et b;ec omnia snb genere quaiitatis
verccunde sunt usurpata. Sane sunt adverbia el per piitant adverbia. Sunl adverbia quahliiatis, ul longe,
alias syllabas exeuntia, ut a fundo fimditus, a coelo iale. Qualitalis, ut bene, niale. Adverbia non solum
a
ccelilus, aradice radicilus, penetralibus locis peni- ab appellalionibus trrmseunt, hoc est a nominibus
lus, a slirpe slirpitus. Itcin in im, ut a vico vicatim, appellativis, ut a pulcbro, piilcbre ; sed a propriis, ut
ab oslio oslialim, a viris viritim. Item a niniio nimis; Tiillius Tiilliaiie. A pronoraiiiibus etiam, a meo, luo,
ul, Ne quid nimis. Exeunt in ens, ut recens, id esl nicalim, luaiim : a vcrbis quoquc, ut a curro cursim.
recenli tempore. Virgilius; Solerccens orto (Georg. deprchenduiitur ex tilroqne, ul pedetentim a pede ct
lib. 3, v. 156) : id esl recenti lempore. Ergo h;ec lento, id est a nomine siiiiui el verbo. Sunt ctiain ad-
omnia adverbia sunt sine differenlia. Uein inlcr inlro verbia, qucculrum a nomiiie transeant, an a vcrbo
et inlus hoc intercst, intro in motu esl, inlus in situ : iiicerlum est, ut fuiiim. Incertum csl enim an a fure,
ut inlro eo, intus sum. Esl enim motus, eo : sum, si- quod nomon est, transeat, an a verbo furor furaris.
tus esl. Est etiam quredamobscuritas in adverbiis, de A paiiicipiis quidam noliint; sed inveniuntur, ut a
secundo, letiio, quarto, quinto, sexto : et secundum decente dccenler.
teiiium, quartum, quinium, sextuin : ut puta secundo CAPUT XXIII. — Adverbia a nominibus tracia sex
faclus est consul, et secuiidum faclus fuil consul. hubenlterminaliones.Regula communis.
Secundo autem perlinet ad ordinem, secuiiduinad A nominibus tracta advcrbia sex niodis terminan-
numerum : ut pula cum dico, Secundo factus est lur : aut in e, ul docte, pulcbre, honeste; aut in r,
consul; pcrlinel, ul dixi, ad ordincm, quod primo ut velociter; ruii in im, ul ubeiiiin, singillaiim; aut in
alter factus sil, et sic alter secundn. Cum autem ditis, ut radicitus, mordicus; aut in u, ut noclu, diu;
cimus secundum consul, vel ieiiium , vel quarliim, aut in i, ui domi, litimi, vespcri. Adverbia qualiialis
vel quintum , vcl sexlum, ad liumerum peiiinet quncl in e liueram exeunlia produci debenl. Hrrc tamen
sexies fuerit consul. Inde Cicero de Mariosic ait. Sc- disseniiuni quceanl in comparativo, aul in siiperlativo
xlum coiisul, id esl qui sex consulatus nieruit, et sc- gradu vacillaut, ul bene, maie; aut quceab appella-
ptimuni consul,quod est, Sepiimumconsulalummertiit. tione non transeunl, ut iinpiine, sicpe. Coeterunifri-
IIoc Varrodistinxit in libris Nuineroruiii. Et ceclera cile eldiflicile, qure adverbia ponunlur, noniina snnt,
jam plana siint in advcrbiis, et ex quibusvis arlibus cx quibus hrcc nascuntur adverliia, faciiiter, difficili-
intelieclu facilia. ler: sed usus hcccquasi adverbiavindicavit. Qurccum-
CAPUT XXII. — Ilem de adverbio. que nomina qualiiatis aut quanlilatis, casu dativo sin-
o litlera lerniinaniur, adverbia in e produciam
Adverbium est pars oralionis, qucc adjccta verbo gnlari, mittunt: ut a juslo, jusle. Sed haec voteres indiffe-
sigiiificationemejus explanat alque implct : ut scribo renler posuerunt, ut huiiianiter, duriter. Queeatnem
bene, lego oplimc. Adverbio accidunt significalio, in i litteram terininaiitur, in ler syllabam mitlunt: ut
figura, gradus. Adverbia aul a se nasciintur, ut licri, agili, nobili, audaci, difficili;agiliter, nobiliter, auda-
nuper ; aul ab aliis transeuiit, ul docte, sapienter, ab citer, difiicilitcr. Sed ex iis qurcdainper syncopcm
eo quod esl doctus ct sapiens. Adverbiorum siguifi- euplionirucausa dicimus, ut audo.cter,difficuher, sa-
caliones sunt mullce.Sunt enim aul tcmporis, ui beri, picnicr et constanter. Suut adverbia communia cuui
nuper; aut persome, ut rnecum, tecum; aut loci, ut aliis parlibus orationis. Nominibussunl communia, ut
liic, islhic. El adverbia localia interrogativa, ul iinde, ail Sallustius : Falso querilur de nalura sua genushu-
ubi, qua. Responsiva,illinc, hinc, illo. Sunt duplieis manum (In Bello Jngurtk.): pro false. Yirgilius, Et
foriine, ul intus intro, foris foras. Quoriim observatio pede terram crcbro ferit (Georg.lib. 3, v. 500) : el,
talis esl, foris ei inliis iu loco, ul iuttis esl, intus fuit, MultaJovemmanibussupplexorassesupinis.
fuiuruscsl; intus erat, fuluruserai; foris erat, fiieral, (Mneid.lib. 4, v. 20b.)
fulurns crat. De loco, inius venio, forisvenio. Foras
aiiteiu et inlro ad Iociim signilicant, utforas eo, foras Conjunctioni ul, quando adverbium sccum est, plura
venio; inlro eo, inlro venio; foras icrain, intro ieram. signilicat. Simililudinein sic,
Ihcc quaiunr modis figurantur, pcr Iocum, ad locum, UlquondamCretaferlur Laliyrintliusin alta.
jn loco, e loco. Per locnm, ut, Ilaciter Elysium no- (td. lib. S, v. 538.)
bis (Mneid. lib. 0, v. 542). Ad locum ut, IIuc ades, Tcmpus sie, Ul regem wqiuevum( Idem, lib. 2,
o Galalea(Eclog. 9, v. 59), In loco, ul, v, 501.), clc.
140§ APPENDIX. 4406
Dtvidi,ut perii; ut me malusabstuliterror. et subjungi, ut igitur. Poteslas conjunctionum in quin-
(Eclog.8, v. 41.) que species dividitur. Sunt enim copulativoe.et, que,
Qualitatem: ut, ast, at, alquc. Disjunclivce,aut, vel, ve, nec, neque,
Trojanasut opes et Jamentabileregnum. neve, an, utrum. Explciiveo, quidem, equidem, au-
(jEneid.lib. 2, v. 4.) tem, tarnen, porro, videlicet, proinde, denique, uti-
Quantitatem: ut, que. Causales, si, elsi, lametsi, etiamsi, siquidem,
QuibusHectorab oris quando, equidem, quin , quinetiam , sin , sinetiam,
Exspectatevenis? ut te post mullaluorum quanquam, quamvis , sinautem , seu , sive, namque,
Funera.... iiisi, nisi si, enim, etenim, sed, ul, prreterea, interea,
vv.
(tbid. 282,285.) quamobrem , quare, prresertim, item, itemque, crcle-
Conjunctionemautem signiftcat sic, rum, alioquin. Ralionales, ita,itaque, enim , enim-
Utfaciemmutaluset ora Cupido, vero, quapropler, quippe, quoniam, quoniamquidem,
ProdulciAscanio. ergo, igilur, ideo, idcirco, scilicet, preeterea. Ex his,
(Id,, lib. 1, W. 662,663.) el, copulaiiva multa significat. Soepeaiitein transil in
alterius speciem potestalis. Modo in explelivam, ut,
Precpositioni, ut pro. Sed figura in adverbiis aul, sim-
plex est, ut docte, prudenter; aut composita, ut in- Etqucelanta fuit Komanitibi causavidendi?
docte, imprudenter. Gradus adverbiis accidiint quo- (Eclog.1, v. 27.)
lies appellationes unde transeunl comparaiitiir, ut Pro qualilatis et quantitalis, ut, TimeoDanaoset dona
docte, doctius, doctissime. Recipiunt et dimimilio- ferenles (Mneid, lib. 2, v. 49). Et, modo pro disjun-
nem, ut raeliuscule. Quanquam comparationem reci- ctiva, ut,
piunt et diminutioncm, et qure a se nascunlur, ut nu- Et quisquamnumenJunonisadoret
pcr, nuperrime. Adverbiis omnibus prcepositio sepa- Preeterea,autsupplexarisimponathon:rem?
ratim adjici non debet, quanquam leciuni sit, ab binc, (ld. lib. 1, vv. 52, 53.)
apud Terentium, Modo pro causali ponitur, ut,
Interea mulierquaedamabhinctrienmum QuorumIphytuseevo
(in Andria,act. 1, scen. 1, v. 40.) Jarngravior. Peliaset vulneretardus Ulyssi;
Et apud Yirgilium, Exinde per altum millimur Ehj- (Id. iib. 2, w. 455,456.)
sium (Mneid. tib. 6, vv. 743, 744). Et debinc : ut, pro, etiam vulnere lardus. Modopro adverbio accipi-
Deltinctalia fatur (Id. lib. 1, v. 2S6) : el, Deinde fe- lur ordinandi, ut, Gorpusquelavant frigentis et ungunt
races plantte imniittuntur (Georg. Iib._2, vv. 79, 80) : (Id. lib. 6, v. 219): pro, deinde ungunt. Item, aut,
quce omnia, et si qua alia sunl similia , ut proinde; conjunciio mulla significat. Modoenim pro adverbio
placuit conlra regulam aecenlum proferri, ne sepa- discrelionis accipilur, ut.,
ratim additeepreepositionesvideanlur adverbiis. Anteurbem pueri et primcevoflorejnventus
CAPUT XXIV. De parlicipiis. Regula communis. Exerceuturequis,domitantquein pulverecurrus,
Haecpars oralionis, et a verbo accipit partem, et a Autacres lendiuitarcus, aut lenta lacertis
nomine : namque inde participium dicitur. Exit autem Spiculacontorquent.
heec pars orationis in preesenti lempore in eus el in (Id. lib. 7, w. 163-165.)
ans syllabas, ut legens ct anians. Futuro tempore in Modo pro tempore significat, ut,
rus, ut legens lecturus, amans amaturus. Inpreeterito Autaute ora deuni pinguesspatiaturad aras,
Jectus, amatus. Futuro legendus, amandus. Yides Instauratdonisepulas:
hanc partem oralionis esse per tempora : omnia hoec (id. lib. 4, vv.62, 65.)
a verbo mutuatur. Nam verbo conveniunt tempora. id est, niinc antc ora deum spatiatur ad aras. Item,
Quod autem deciinatur per casus, hoc a nomine mu- Aut agminacurru
luatur. Nam deciinatio casualis ad nomen pertinet, ut Proterit,aut raptasfugientibusingerithastas.
hic Iegens , hujus legentis, huic legenli, hunc legen- (id. tib.9, vv.762, 763.)
o
tem, legens, ab hoc legente. Ergo quod heec pars Figurcs conjunclionum duoe stint: simplex, uf,nam;
orationis, vel per lempora, vel per casus currit, par- composita, ul namqiie. Ordo conjiiiictionum in hoc
ticipium vocatur, quod partem capiat nominis par- est, quia aut precposiiivreconjuncliones sunt, ut at,
temque verbi. Non Iaboriosa pars esl orationis , sed ast: aut subjiinclivre, ulqtie : aut communes , ut et,
intellectu facilis. Nam prresenlis temporis exit in ans igitur. Snnt etiam dictiones,
et in ens, ut amans, legens. Futuro agendi significa- preeposiliones an adverbia nominennis, quas incerlum esl utrum
tione in rus, ut amalurus, lecturus. A paiiendi signi- omnes facile dinoscunlur. Nam et quce tamen
ficatione in tus et in dus, ut amatus, legendus. Sane aliis conjtinclionibus posilce inveniuniur, conjiinctiones pro
ipsum preeteritum tempus tribus syliabis lerminatur. mutata. potestate
?In lus, ut lecius, scriptus; in sus, utoccisus, visus; CAPUT XXVI. — De prwposilione.
in xus, ut iixus: plus non invenies. Ergo ul diximus, Prwpositiones
accusalivw, et
ablalivm, utriusque.
pracsens in ens el in ans, fulurum in rus, praeleritura Omnes dicuntur generaliter. Species
in tus, fulurum semper in dus. Sunt sane nomina, quee autemhrc,preeposiliones
alieeaccusativce,aliic ablativse, alioeulrius-
sono parlicipia putanlur, sed nomina sunt. Parlicipia que. Accusativee,
enim illa stint, quoea verbisveniunt, ut a lego, legens ut ad, per casum accusativum enuntiantur,
lecturus lectus legendus. Tunicatus et galeatus et cly- contra,apud, anie, adversus, cis, citra, circum, circa,
et nomiria sunl, non erga, extra, intra, infra, juxia, ob, penes, per,
pealus tropaealus, participia, quia propler, prceler, post, pone, secundum, supra,
non a verbo veniunt. Esl unum participium proeleriti prope, trans , ullra. Li his proepositionibusservanda genera
lemporis in uus, quod exire debuit per unum u, non nomiiiiini, id est, masciilinmn,femininum, neutrum,
per duo. Nam ubi geminala u litiera nominativus est, commune. Servandi eliam numeri, ut puta masculino
nomen est, non participium, ut fatuus, ingenuus, ar- singulari, ad agrum : plurali, ad agros. Feraiiiino sin-
duus, carduus, exiguus, belluus, utCicero dixit. In gulari, ad villara, vel ad possessionem. Plurali, ad
us, ut talium contra regulam participiorum, mortuus villas, vel ad possessiones. Sic neulrum singulare, ad
putalur esse parlicipium, sed in vim regulamque no- lemplum, adCapitoIium : plurale, ad tempia, adCa-
minis conversum est.
— pitoiia. Sic communi genere singulari numero, ad ci-
CAPUT XXY. De conjunctione. vem, ad hostem , ad sacerdotem : plurali, ad cives,
Conjunctio est parS oralionis nectens ordinansque adhostes,adsacerdotes.Sicergo omnes pra^posiliones
senteniiam. Conjunctioni accidunt, figura, ordo, po- observabis, servatis, ut dixi, generibus, servatis nu-
fcestas.Figura est, quce apparet figura simplex. Sed meris singulari et plurali. Servatis similiter pronomi-
equidem ordo quoque apparet, qucepreeponilanlum nibus secundum genera : masculino, ad hunc: plurali,
possit, ut nam: qucesubjungi, ut que : quoeproeponi ad hos : feminino, ad honc: plurali, ad has. Neulro, att
1407 DE GRAMMATICA LIBER. APPENDIX. 1408
hoc templum vado : plurali, ad hrrc templa. Sic cora- situs quis stiper icctum ctirrat, ablalivumfenet: snper
muni genere, ad huiic el ad banc sacerdoiera : plu- tecto curro. Sic, subter fluclus mergo, siexliltore
rali, ad bos el ad has sacerdotcs : sic ad hos et ad motus fiat in deinersione , accusalivus est, ut mergo
Iias hostes. In his ablalivum atlendiinl tam in singu- subtcr, fltictus; si aiilem quis sit jam in fluciibus,
lari quara in plurali, servatis generibns numerisque : subter fliiciibits mergilur. Sed multum juvant hanc
ut puta, a, ab, abs, cuni, coram, clam, de, e, ex, pro, locutionem et observalionem duo adverbia locorum,
prre, palam, sine, absque, tenus. Masculinosiugulari, quo el ubi. Quo, in lociim motusest; ubi, in loco
ut aliatrc, plurali a fratribus. Feminiiio singulari, a situs est : ul, quo venil telum? in hoslem : ubi hoosil?
sororc, vel a sororibus, vel a civitnte, a civilatibus. in hoste. Quo voluit Calilina lelura dirigere? in cou-
Ab singulari masciilino, ab amico, plurali ab anricis, sulis corpus ; ubi voluii deligi? in consulis corpore.
ab agro, ab agris. Feminino singulari ab urbe, plurali Sic eniin ail de sica : Ul eam putes in consulis cor-
ab urbibus. Netilro singulari ab lemplo, plurali ab pore defigere. Sic cum dicimus, quo fugimus? scilicet
templis. A conunutii singulari a cive, plurali a civi- in locuni. Ubi lalel? in loco. Ergo, ut dixiinus, adju-
bus, ab boste, ab hostibus. Hancdeclinationem scrva vant adverbia hcccduo, ad confusionem disiingiiendi
in omnibus his ablalivis pi';eposilionibus secundum praeposilionesuiriusque casns. Sic namqtie de hac
genera et numerum. Reraanet lertia species preepo- 'adverbiorum ratiune purgatur et illud in Verrinis :
sitionum, quae(licuniur ulriusque, quaeet accusativum Quod ille in caput ab hosiium duce acceperal. Acce-
tenenl casuin el ablalivum. peral ergo vulntis directum in c:ipnt, accepium in
CAPUT XXVH.— Duplex genus prmposilionumqua capite. Numquid, Quo accipis vnlnus, dicimus? mi-
dicunlurulriusque. iiiine : sed, Ubi accipis. El Yirgilius, Quo ire jubes ?
in locnm signifieat. In loco autcm, ubi poneresedes
Sed plerosqueralio hariim prreposiiionuitiprrelerit, (Mneid, lib. 5, v. 88)? Situs vero ablalivum tenet,
cx qua disiinciione inlelligalur, ulnonapparcat expo- conlrarius est motui. Namipsum uornen, scseio-
siliini ejus. IHfferenlia hoec esl in molii ct in sitti. quia nem quaindam significat, ul pula , sum in foro , cram
Sed motuiii pulaverunt quidam acciisalivum tantum in foro
tenere : tenet aulein utrumcpie, sed ccria rationc. citcrscdeo, , fui in foro , futurus siiin in foro. Sic simpli-
Nain motus tunc lenet accusativunitasuni ciiin a locis hrecad situm jaceo, eubo, slo, consisto, hrcrco. Oiiinia
in aiiaioca nos moveri signifieamus,iilcurroin forum, usuin ducenda,perlinenl. Meditanda igitur smu et in
vel in catnpnm. Et si ex alio loco dicimus nos cur- el reclc el nullaulheesitatione jam in bac pracpos.tionumforma,
rere in forum vcl in canipum, accusaiivum casum loijuentes sluduisse nos
tenemus. Si aulem in uno eodemqucloco, ablativum: diligenlius indicemus.
iil cuiro in foro, curro in campo : sic anihulo in foro, CAPUTXXVIII. — De interjeciione.
et. amhulo in campo. Si de alio loco ambulamusin
forum, accusativum tenemtis. Si in eodem locoanibu- affectionis Inlerjcctio, non pars orationis esi, sed signum
iamus, ablativum lenemus, ut ambulo in foro : sic, aut loetitiam, ciuinpenlis animi in vocem : et signilicat
ut evax; aut amariludiiiem utheu, apud
cadit in forum, elcadit in foro. Virgilius : Greecos, $SEU. Ergo quol sunt perturbatianiini motus,
Ingrediturquesolo,et caput inter nubilacondit. tot voces reddtiiit: et voeantur interjecliones, quod
lib.
(Mneid, 4, 177.)v. inlerrumpaiit orationem, ut est illud ,
Ul est, In arvis allius ingreditur (Georg. lib. 3, vv. Hicinter densascorylosmodonamquegemeHos
75, 76), id cst ainbulal : videsmoliim esse, et tamen Spemgregis,
ablativum sibi vindicare; sed in loeo, dixi, non de mox interjectio per litleram a,
ul
ioco in locuin. Sic lapsum in piscinam, et lapsuni
diciinus in piscina. Si de alio loco in piscinaralabatur, ah! silicein nudaconnixareliquit.
accusaiivus esl : si vero in eadem labatur piscina, (Eclog.1, vv. 14,15.)
ablaiivus est. Venio atitem semper accusativus est, In medium orationis interjecta esl a littera.
quia de loco ad locum quis venil. lu loco aulem jam CAPUT XXIX. — Epilogus. Et de nominibusnu-
ciim sit quisque, cessat molus. Item molus de loco in merorum.
locuin, volvo vel evolvo :
Omnes partes orationis decursoea nobis sunl, quc
ueperire viamqua evolvereposset ad compendium siifficiant, aut occupatis, aul negli-
In marese xanthus:
(Mneid.lib. 5.,vv. 807,808.) geniibus. Sane quae omisimus, in tractaiu nominis
scilicel ab alveo in mare. In ipso autem volvi, abla- reddimus. Scire enim debemus nomina nunierorum
tivura tenet : ut, Fundo volvunturin imo (Id, lib. 6, a quatuor usque ad centum KTIT«T« esse, el generis
v. 581). Sic, sub, e loco in locum motus accusaiivum omnis : ut qualuor viri, qualuor feminae, quatnor
lcnet. De hasla Yirgilius sie ait, Sub pectus, sub illum mancipia. Sic per omnes casus, quatuor dicimus : ut
retn. item sub ablalivo, Trojmsubmoenibusaltis conligit pula virorum quatuor , mulierum quatuor, mancipio-
rum quatuor. Sicdativo virisqualuor, feininisquatiior,
oppelere (Id. lib. 1, vv. 99, 100), id est cadere vel mancipiisqualuor. Sic accusalivoviros quatnor, femi-
jacere. Trojm, inquil, sub mmnibusallis. Itein de loco nas
in locum, quatuor, mancipia quatuor. Sic vocativo o viri
Sivesub incertaszephyrismutantibusumbras. quatuor, o feniincequatuor, o mancipia quatuor. Sic
ablativoa virisquatuor, a feminisquatuor, a mancipiis
(Eclog.5, v. 5.) quatuor. Sed itleo dixi, a quatuor «TLTWTC. esse usque
Et subjunxit, succedimus, ubi est motus de Ioco in ad centum , quia duo declinantur, duorum , duobus,
locum. Snper motus : Super Garamanlasellndos pro- duos vel duo, o duo, ab hisduobus, Sic declinantur et
feret imperium(Mneid. lib. 6, vv. 794, 795), motus curruntpercasus : N.hielhee tres, G.horumetharum
est. In loco autem : Geminmsuper arboresidunl (Ibid., trium , D. his tribus , A. iios et has tres, v. o tres,
v. 203). ilem subler , de loco in locum : ut, Angusti A. ab his Iribus. A genere neutro , hcec iria, horum
subler fasligia tecti ingenlemMneam duxil (Id. lib. 8, trium, his tribus , hrec tria, o tria, ab his tribus. Ex
vv. 366, 567). In locoautem : hac ergO'fornia intolligimusqnomodo declinemus :
Omnes hic duumvir, quasi duorum lioiiiinumunus vir. Sic
Ferre libet subterdensatestudinecasus. triumvir, irium hominum unus vir. Ergo hic admisit
(id. lib. 9, vv.515, 514.) genilivum. Jam quatuor ubi indeclinabileesl, quatuor-
Sic sub, si de loco ad Iocum fiat motus, accusalivum viri dicimus, vel quinqueviri, velsexviri. UndeLuca-
tenet: ut, sub speluncam curro. Si autem positus sub nus, Septenwirqueepulis : pro genilivoposuit, septem.
ipsa spelunca curras, ablativuni lenet : ut, sub spe- A ducentis usque ad nongenlos declinantur nomina
iunca curro. Sicsuper, si de loco ad locum fiat motus, numerorum , utjri ducenti, hceducentec, neutro du-
accusativum tenet, super tectum curro. Si aulem po- centa : mille, deciinabllem.
1409 PRINCIPIA blALECTICyE. APPfiNDIX. 1410
PRINGIPIA. DIAIIEGTIGS («>.

CAPUT PRIMUM.— De simplicibusverbis. hoc modo velit dicere, homo iste ambulat, simplex
Dialectica est benedispulandi scienlia. Disputamus senieniia est: quam si concessero, el aliam qua: ali-
autem verbis. Verba igitur aul simplicia sunt, aut quidexspeclat ad complelionemsententieeadjiinxerit:
conjuncta. Simplicia sunt, quceunum quiddam sigui- quisquis autem ambulat, movetur. Et hanc etiam si
ficant : ul cum dicimus homo, equus, disputat, currit. concessero, ex hac junctione sententiarum quaravis
Nee mireris quod, disputat, quamvis ex duobus com- singillatim enuntiatarura et concessarum, illa suinma
positum sit, lamen inter simplicia numeralum est. sequitur, quaejam necessario concedatur, id est, igi-
Nam res definitione illustraiur. Dictum est autemid tur homo isle movetur.
esse simplex, quod unum quiddam signifieet. Itaque CAPUT IV. — Conjunclassentenliassubdividit.
hoc includimus hacdefinilione, quod non includimus His igitur breviter constitutis, singulas partes con-
cum dicimus, loquor. Quamvis enim unum verbum sideremus. Nam sunt priraae duee, una de iis qure
sit, nonhabel tamen simplicemsignificalionem,siqui- simplicitcr dicuntur, ubi est quasi rnateria dialecticoe;
dem significat etiam personam qure loquilur. Ideo aliera de iis quae coiijuncta dicuntur, ubi jani quasi
jam obnoxium esl veritati attl falsitati; nam et negari opus apparel. Quoede sirnplicibus, vocatur de loquen-
et affirmari potest. Omnis ilaque prima et secunda do. Illa vero quee de conjunciis est, in tres partes di-
persona verbi quamvis singillatim enuntieiur, lamen vidilur. Separala enim conjunctionc vcrborum quce
inter conjuncta verba numerabittir, quee simplicem non impletseiiteiitiam, illa qucesic implet sententiam,
non habent significationein.Siquidemquisquis dicat, ut nondum faciat qurestioneni vel disputalorem requi-
ambulo; et ambulalioneui facil intelligi, ct seipsum rat, vocatur de eloquendo. Illa vcro qure sic implel
qui ambulat. Et quisquis dicit, ambulas ; simililer et sensum , ut de sentenliis siuiplicibusjudicelur, voca-
rem quee fit, et eum qui facit, significat. At vero qui lur de proloquendo. Illa quce sic comprebendil sen-
dicit, ambulat; nihil aliud quam ipsam significat a.m- lentiam, utde ipsa eliam copulationejudicetur, donec
bulationem. Quamobrem lcrtia persona verbi semper pervenialur ad summam, vocatur de proloquiorum
inter simplicia numerabilur ; et nondum autaffirniari summa. llas ergo singulas partes diligentius expli-
aut negari polest, nisi lalia verba sint, quibus neces- cemus.
sario cohaeret personae significatio consuetudine Io- CAPUT V. — Quomodode rebus, verbis, dicibilibus,
qtiendi, ut cum dicimus, pluil aul ningit, etianisi non dictionibus,traclelur in logica. Differunt dicibile,
addatur quispluat aut ningat, lamen quia intelligitur, et diclio.
non potest inter simplicia numerari. Yerbum cst uniuscujusque rei signum, quod ab au-
CAPUTII. — Verbaconjuncla. diente possit intelligi, a loquente prolatum. Kes est
Conjuncta verba sunl, quoesibi connexa res plures quidquid inlelligitur vel senlitur vel laiet. [Sciunlur
significant, ut cum dicimus, homo anibulat, aut homo enim corporalia, intelligunlur spiritualia; latet vero
feslinans in montem ambulat, et si quid tale. Sed ipse Deus, et informis materia. Deus est quod rieque
conjunclorum verborum alia sunt, qure sententiam corpus est, nequeanimal est, neque sensus est, neque
comprehendunt, ul ea quae dicla suui,; alia quaenon iiitellectus est, neque aliquid quod excogitari potest.
comprehendtint,sedexspectantaliquid ; ul eadem ipsa Informis materia est mutabilitas mutabilium rerum,
qute diximus, si subirahas verbum qund positum cst, capax omnitim formarum '.] Signum est et quod se-
ambulat .-qtiamvis enim verba conjiincla sint, homo ipsurn sensui, et praier se aliquid animo ostendit.
fesiinans in monteni; lamen ailhuc pendet oralio. Se- Loqui est aiiiculata voce signum dare. Articulata au-
paralis igitur his verbis qure non implenl senlentiam, tem dico quod comprelieridilitteris potest. Haecaulem
reslanl ea verba conjuncla quoe sententiam compre- omnia qure definita sunl, uirum recte definiia sint, et
hendunt: horum itera dueespecies sunt. Aul errini sic ulrum haeteiius verba definilioiiisaliis definitionibus
sententia comprehenditur, ut vero aut falso tcneatur prosequenda fuerint, illeindicabit locus in quo defi-
obnoxia, ut est, omnis homo ambulat; aut, omnis iriendi disciplina tractatur. Nunc quod instat, accipe
homo non arabulal; et si quid hiijusniodi. Aut sic im- intentus. Oinne verbum sonat. Cum enim est in
plelur sentenlia , ut licet perficiat propositum animi, scripto, non verbuni, sed verbi signum est. Quippe
affirmari lamen negarive non possil: ul curn impera- inspectis a iegente litteris, occurrit aninio, quod voce
mus, cum optamus, cum exsecraniur, et his similia. prortimpat. Quid enim aliud litteroe scriplre, quam
Nam si quis dicat, perge ad villam, vel utinam pergat seipsas oculis, et proeter se animo voces ostenduut?
âd villam, aul, dii illum perdant; non potest argui Quia el paulo aniediximus, signum esse quod seipsum
quod menliatiir, aut credi quod verum dicat. Nihii sensui, ct preeler se animo aliquid ostendit : qux»le- j
eiiim affirmavit vol riegavit: ergo nec tales senlentice gimus igiltir, non verba sunt, sed signa verborum.
in qticeslionemveniunt, aut dispulatorem requirunt. Sed ul ipsa liltera, cum sit pars minima vocis articu-
CAPUTIII.—Qumsimplicessententiw,quw conjunctw. laloc, abutimur lamen hoc vocabulo ut appellemus
Sed illeequaerequiruntiir, aut simplices sunl, aut litieram, etiam cum scripiam videmus ; quamvis
conjuuctoe.Simplices suut, quae sine ulla copulatione omnino tacita sit, neque ulia pars vocis, sed signurn
senlentieealterius enuniianlur : ul est illud quod dici- partis vocis appareat : ila etiam verbura appellatur
mus, omnis homo ambulal. Conjuiictaesunl de quarum cum scripium est, quamvis verbi signum signilicantis
copulatione judicatur : ut est, si ambulat, movetur. vocis non eluceat. Ergo, ut cceperam dicere, onirie
Sed cum de coujunctione senlentiarum judicium fit, verbum sonat. Sed quod sonat, nihil ad dialeciicam.
tamdiu est doncc perveniatur ad summam. Summa De sono eiiim verbi agitur, cum queeritur, vel anim-
auiem esl queeconficiturex concessis. Quod dico lale advertilur, quanla vocalium vel disposilione leniatur,
cst, Qui dicit, Si ambulat, movelur, probare vult ali- vel concursione dehiscat; item consonantium vel in-
qnid, ut hocconcesso, verum esse reslct illi dicere, terpositione nodetur, vel congestione asperelur ; et
quod ambulet: et summa consequatur, queejam ne- quot vel qualibus syllabis constet, ubi poelicus rliyth-
gari non potest, id est quod movelur : quaeilem non nius accenlusque a grammaticis solo aurium tractaiur
potest concedi, id est quod non ambulet. Rursus si negotio. Et tamen cum de his dispulatur, preeler dia-
lecticam non est: heec enim scicnlia disputandi est.
(a) opusculumistud castigatumest de novo ad Mss. Sed lunc verba sunt signa rerum, quando de ipsis
quinque in quibus mscribilurTractatusde Dialectica,et
Augustinotribmtur. AtChiriiFortunatianinomineedilum 1 isthsecqueeuncis
inclusa,absunta Mss.corb. et Ger-
estBasiletean.1558, manensi,
4411 PRINCIPIA DIALECTICJ:.
oblinent vim ; verborum autcm , illa de quibus hic ai.t, nos loqui oporteat, odiosumque sit, natura ipsa
dispulalur. Nam cum de verbis ioqui nisi verbis ne- judicanle, mendacium; verbum a vero cognominatum
queamus, et cuni loquimur non nisi de aliquibus rebus est. Nec ingenium quartum defuii. Nam suiit qui ver-
loquamur, occurrit animo itaCum esse verba signa rerum, bum a vero quidam diclum piitent, sed prima syllaba
ut res esse non desinant. ergo verbum ab ore salis animadversa, secundam negligi non oportere.
procodil,si propler se procedit, idres esl ut de ipso verbo Yerbum enim cum dicimus, inquiunt, prima ejtis syl-
aliquid quceratur aut disputetur, Sed est utique dispu- laba verum significat. secunda sonum. Hoc auteni vo-
tationi quceslionique subjecla. ipsa res verbum lunt esse bombum. Unde Ennius sonum peduni,
vocatur. Quidquid aulem ex verbo non auris, sed bombum pedum dixit: et /?OKCKI Graci clamare; et
animus sentit, et ipso animo lenetur inclusum, dici- i
Yirgilius, Reb031.1t silvce 1 ( Gcorg. lib. 3, v. 223 ).
hile vocatur: cum yero verbum procedit, non propler Ergo verbum diclum est quasi a vero boarnJo, boccst
se, sed propter aliud aliquod signilicandum, dictio verum sonandp, Quod si iia est, prcescribit quidem
vocalur. Res aulem ipsa, qure jara verbura non est, boc noraeii, ne cum verbum faciamus, meiuiamur :
neque verbi in menle conceptio, sive habeal verbum, sed vereor ne ipsi qui dicunt ista , meniiantur. Ergo
non habeat, nihil alitid ad le jam petiinel judicare, ulrum verbum a verbe-
quo jam significari possit, sivenomine.
quam res vocatur proprio jam Heeeergo qua- rando, an a vero solo, an a vero boando diclum putc-
tuor distincle teneanlur, verbum, dicibile, dictio, res. mus : an polius unde sit dicium non curemus; cum,
Quod dixi vcrbum, et verbum est, et verbum signifi- quod significet, iiuelligamu.s. Breviter tamen hunc
cat. Quod dixi dicibile, verbum est; nec tamen ver- locum notalum esse de originc verborum , vnlo pau-
buiu , sed (juod in verbo intelligilur et in animo con- lisper accipias, ne uilam partem suscepti operis prce-
liiielur, signilicat. Qnod dixi dictionem , verbum est, lermisisse videamur. Sloici autuniant, quos Cicero in
sed tale quo jam illa duo simtil, id estipsum verbum, hac re irridel., nullurn esse verbum, cujus non eena
et quod fit in animo per verbum, sigirificantur. Quod raiio explicari possit. Et quia hoc tnodo, suggerere fa-
dixi rem, verbum est, quod preeier ilia tria, qucedicta cile fuit, si diceres hoc infinituni esse ; qtiibus verbis
sunt, quidquid reslal, signiiicat. Seda exemplis heec alterius verbi origineminterprelaveris; eoruni rursus
illuslranda esseperspicio. Fac igitur quodam grant- a le originem queerendam esse donec pervenialur eo
malico pueruni intcriogalum hoc modo : Arma, quce ul res cum sono vcrbi aliqua similitudineconcinat, ut,
pars oralionis esl? Quod dictum est. Arma , propter cum dicimus, oeris tinnilum, equorum hinuilum,
sedictum cst, id esl verbuni propter ipsum verbum : ovium Jialalum, tubanun clangorem, stridorera cate-
cretera vero quod ait, quce pars oralionis est, non narum. Perspicis enim hcecverba ita sonare, ut res
propler se, scd propter verbum , quod arina dictum quae his verbis significantur. Sed quia sunt res , quee
est, vel animo sensa, vel voce prolala sunt. Sed cum non sqnant; iniiis similitudineni tactus valere, ut si
animo sensa sunt, ante vocem dicibilia sunl; cum leniter vel aspere sensum tangunt, lenitas vel asperi-
autem propler id quod dixi, proruperunt in vocem, las litterarum ut langitaudiluin, sic eis nomina pepe-
dictiones faclcesunt. Jpsum vero arma, qtiod bic ver- rerit. Et ipsum lene cum dicimns, leniter sonat. Quis
hum est, cum a Yirgilio pronunliatum est, diclio fuit: ilem asperitatem 11011 et ipso nomine asperara judicel?
non enim propter se prolatum est, sed tit eo signifi- Lene est auribus, cum diciiuus voluplas : asperum
carentur vel bella qtire gessit yEneas, vel sculum, vol est, cum dicimus, crux. lta res ipsec afficiuiu, sicut
ceeleraarrna, quaeVulcanusiEneeefabricatus esl. Ipsa verba sentiuntur. Mel, quam suavijer res ipsa gtistura,
vero bella vel arma, quce gcsia sunt aut ingesta ab lam suavitcr nomeu tangil auditura. Acre, in ulroque
jEnea ; ipsa, iiiquam , fjure cum gererenlur atque es- asperum esl: Jana ct vepres, ut audiuntur verba , sic
vel -
sent, videbanlur, qiKequcsi nunc adessenl, digito illa tanguiUur. Haec quasi cunabula verborum esse
monstrare possenius, aut langcre, quoo eliamsi non crediderunt, ut sensus rerum cum sonorum sensu
cogitarenlur, non eo lanien nec (il ul non fueriul : ipsa concordarcnt. Hinc ad ipsarum interse rerum simili-
ergo per se nec verba sunt, dicibilia, nec dictio- tudinem processisse licentiam nominandi : ut cum,
nes; sed sunt res, qtire jam proprioinnouiine res vo- verbi causa, crux propterea dicta sil, quod ipsius
canlur. Tractandum est igitur nobis hac paiie dia- verbi asperitas cura doloris, quem crux efficit, aspe-
Ieclicee de verbis, de diciionihus, dc dkibilibus , de ritale concordat: crura tamen non propter asperiia-
rebus : in quibus omnibus cum partim verba signifi- tem doloris, sed quod longitudine atque duriiia inler
cenlur, pariim non verba ( nihil est enim de quo non memhra ceeterasint ligno crucis similiora, sic appel-
verbis dispuiare necesse sil); itaque de his primo lata sinl. lnde ad abusionem ventum est, ut usurpetur
disputalur, per quee de caeleris disputare de conceditur. 11011 tam rei similis, sed quasi vicinoe.Quid enim si-
Igitur verbum quodlibet, excepto sono, quo bene mile inler significationemparvi el minuli, cum possit
dispulatur, ad facultatem dialecticeepeninet, non ad parvum esse, quod 11011 modo nihil rainutum sit, sed
dialecticam disciplinaro. Ut delensiouesCiceronis sunt eliam aliquid creverit? Dicimus tamen propter quam-
quidem rhetoricec facul.tatis,sed non his docetur ipsa damvicinitatem, minutum pro parvo. Sed haecabusio
rhetorica. vocabuli in polestate loqueniis est: habet enim par-
—
CAPUT VI. De origine verbi. Verbumunde dictum. vum, ut minulum non dicalur. Ulud magis perlinet
Stokorum de origineverbi opinio. ad id quod volumus ostendere, quod cum piseina di-
Ergo omne verbtim propier id quod sonat, quatuor citur in balneis, in qua piscium nihil sit, nihilque pi-
qua'dam neccssaria vocat in (juoeslionem, originem scibus simile habeat, videtur tamen a piscibus dicta
suam, vim , dcclinationem, ordinaiionem. De originc propter aquam , ubi piscibus vita est. Ila vocabulura
verbi quceriliir, cum quceritur unde ita dicatur : res non translaluni simililudine, scd quadam vicinitale
mea senlenlia nimis curiosa, et non niiiris necessaria. usurpatum est. Quod si quis dicat bomines piscibus
Neque lioc mihi placuil dicere, quod sic Ciceroniquo- similes nalando fieri, et inde piscinee nomen esse
que idem videlur; quamvis quis egeat auctoritate in natum ; stullum est hoc refutare, cum ab re neutrum
re tam perspieua? Quod si onuiino multum juvaret abhorreal, et ulrumque laleal. Illud tamen bene ae-
explicare originem verbi, inepium essct aggredi, quod cidil, quod uno exemplo dilucidare jam possumus,
persequi profeclo iufuiitum esl. Quisila enim reperire quid distel origo verbi, quaede vicinitate arripitur, ab
possil, quod quid diclum fuerit, unde dictum sit? ea queesimilitudineducilur. Hinc facia est progressio
Huc accedit, quod ut somniorum interpretaiio, ita usque ad conlrarium. Nam lucus diclus pulatur, quod
verborum origo pro cujusque ingenio prcedicatur. mininie luceat; el bellum, quod res bella non sit; et
Ecce enim verba ipsa quispiam ex eo putal dicta, quod foederisnomen, quod res foeda 11011 sit: quod si a foe-
aurem quasi verberenl: lmo, inquit alius, quod aerem. ditaie porci dictum esl, ut nonnnulli volunt, redit
Sed noslra non magna lis esi. Nani uterque a verbe- ergo ad illam vieiiiitatem , cum id quod fit, ab eo per
rando hujus vocabuli priginem irahit. Spde traiisverso qu.odfit nominatui'.Nani et ista omoino vicinitas laie
terlius, vide, quam rixarii inferat. Qudd ensm yerunij patet, et per niultas partcs secatur. Aut per efficien~
1413 APPENDIX. 1414
tiam, ut hoc ipsum a foeditateporci, per quem fcedus tcndit qiiee sit pars orationis, vel si quid aliud in iiis
efficitur; aut per effectum, ut puteus, quod ejus effe- disciplinis, qiioede verbis traduntur, accepit. At vero
ctus potatio est, creditur dictus ; aut per id quod con- ex utroque, id est et sensu el arle de verbo judicatur,
tinel, ut urbem, ab orbe appellatam volunt, quod cura id, quod aiires meliuntur, ralio notat, et nomen
auspicato Ioco circumduci aratro solet: ctijus rei et ita ponitur; ut dicitur, optimus : mox ut aurem longa
Yirgiiius meminil, ubi JSneas urbem designat aratro una syllaba et duaebreves hujus nominis percusserint,
(Mneid. lib.S, v. 755) : aut per id quod continetur, ut animus ex atie slalim pedem dactylumagnoscit. Sen-
si qnis horreum mutata d Jiltera affirmel ab hordeo sum vero non seenndum se, sed seeiindumid quodsi-
nominatura; aut per abusionem, ut cuin hordeum gnifical verbum movet, quando per yerbura accepto
dicimus, et ibi triticura conditur; vel a parle totum, signo, animus niliil aliud quam ipsam rem intuetur,
ut mucronis noraine, quaesumma pars est gladii, lo- cujus illud signum est quod accepil: ut eum, Augu-
tum sladium vocanl; vel a toto pars, ut capillus quasi stino nominato, niiiil aliud quam ego ipse cogitor ab
capiits pilus. Quid ultra provehar? Quidquid aiiud ipso, cuinotus sum (a): aut quilibei hominum nienti
annumerari potest, aut simililudine rerura et sono- occurrit, si foiic lioc nomen, vel qui me ignorat au-
rum, aut simililudine rerum ipsarnni, aut vicinitate, dierit, vel qui alium novit, qui Augustinus voeetur.
aut contrario, conlineri videbis originem verbi, quam Cum autera simul el secuiidumse verbuni rnovet au-
prosequi non quidern ultra soni similitiidiiiera possu- dientem, et.secundum id quod significat; lunc el ipsa
inus;sed hoc non semper utique possumus. Innume- ennnliatio , et id qtiod ab eo enunlialur, simui ad-
rabilia enim sunt verba, quoium ratio reddi non pos- verlitur. Unde enini fit quod uon offenditur aurium
sit: aut non est, ut ego arbitror; aut latet, ut Stoici castitas, cum autlit, Manu, ventre, pene, bona pa-
contendunt. Yide tamen paululum , quomodo perve- tria laceraverat; offenderetur autem si obscoeiiapars
niri putant ad illa verborum cunabiila, vel ad stirpein corporis sordido ac vulgari nomine appellaretur? in
potius atque adeo sementum, ulira quod queeri origi- hoc autem sensum animumque ulriusque defonnilas
nem vetant, nec si quis velit, potest quidquam inve- offenderet, uisi ilia turpitudo rei qurc significala esf,
nire. Nemoambigit syllabas, in quibus v litlera locum decore verbi signilicantisoperiretur, cum res eadem
oblinet consonantis, ni sunl in his vcrbis, venter, va- sit, cujus utrumqiie vocabuliim esl: veluti non alia
fer, velum, vinum, vomis, vulnus, crassmn et quasi meretrix, sed aliter (amen videtur eo cultu, quo anle
validum sonum edere. Quod approbat etiam loquendi judicem stare assolct, alitereo quo in luxuriosi cubi-
consueiudo, cum quibusdam verbis eas subtraliimus, culo jaceret. Cum igilur tantam vim lamque mtilli-
i;e onerenlaurein. Namdude est quod amasii libentius plicem appareat esse verborum, quam breviter pro
dicimus quam amavisti, et abiit; non abivit; et in tempore summatimque attigimus; cluplex hic ex con-
hunc modum innumerabilia. Ergo cum dicimus, vim, sideratione sensus nascitur : paiiim propler explican-
«onus verbi, ut dictum esl, quasi validus congruit rei, dam vcriialem, paiiim propter servandum dccorem,
qure significatur. Jarn ex illa viciirilate per id quod qtiorum primiun ad dialeciicum, secundum ad oralo-
efliciuiu, hoc est quia violenta siint, rJictavincula rem maxime pertinet. Quamvis eiiim nec disputaiio-
;possunt videri, et vimen quo aliquid vinciatur. Inde nem deceat ineptam, nec eloquentiam oporleat esse
vites, quod adminiculis quibus vincianlur nexibus mendacem; tamen el in iila srepe aique adeo pene
pendent. Hincetiam propter similitudinern, incurvuin semper audiendi delicias-discendi cupidocontemnit,
senem vietum Terentius appellavil. Hinc terra, qure el in bac imperitior mulliludo quod ornate dicitur,
yied&usitineraiuium flexuosa et trita est, via dicitur. eliam vere dici arbitratur. Ergo cum appareat quid
Si autem via, quee vi pedum trita cst, credilur dicta, sit uniuscujusque proprium, maiiifesliiinest et dispu-
redit origo ad illam vicinitatem. Sed facianius a sinri- tatorem, si qua ei delectandi cura est, riietorico colo-
liludine vilis vel viminis, hoc cst a flexu esse dictam: reaspergendum ; el oratorem, si vcritatempersuadere
qucerit ergo me quispiam, quare via dicia esl : re- vult, dialeeticis quasi nervis atque ossibus esse robo-
spondeo, a flexu, quia flexum velut iucurvuni vietum randum, quee ipsa natura corporibus nostris,nec fir-
veteres dixerunt: unde vietos quod canlho ambianlur, niitati virium sublrahere potuit, nec oculorum offen-
Tolarum ligna vocant. Persequitur queerere, unde sioni patere perniisil. Itaque nunc propter veritatem
vietum flexum dicatur : et lric respondeo, a similitu- dijudicandam,quod dialectica profitetur, ex hac ver-
dine vitis. Inslat atque exigit unde istud sil vilis no- borum vi, cujus queedamsemina sparsimus, quce im-
rnen : dioo quia vincit ea qure coniprehonderit. Scru- pedimenta nascanttir videamus.
ilatur ipsum vincire, unde dictum sil : dicemus, a vi. CAPUT VIII. — Obscurumel ambiguum.Differentiw
1'is quarc sic appellatur, requiret : reddiiur ratio, obscuri.et ambigui. Tria genera obscurorum.
qtria robus.to etvalido sono verburn rei, qucesignilica-
ttir, congruit. Ultra quod requirat non habct. Quot Impedit auditorem ad verilatem videndamin verbis,
modis autem origo verborum corruptione vocum va- aul obscuritas aut ambiguitas. Inler obscurum et am-
hoc interest, quodin ambiguo plura se osten-
rietur, ineplum est prosequi : nam et longum, et mi- biguum
lius quam illa quoe dicia sunt, necessarium est. dunl, quorum quid potius accipiendum sit ignoratur;
CAPUT VII. — Deviverbi. in obscuro autera nihil, aut parum quod atteiidalur,
Nuncvim verborum, quantum res palitur, breviter apparet. Sed ubi parum est quod apparet, obscurum
consideremus. Yis verbi est, qua cognoscitur quan- esl ambiguo simile : veluti si quis ingrediens iter, ex-
ilunivaleat: valet auleni tantum, qiiantum audienlem cipiatur aliquo bivio, vel trivio, vel etiam, ut ita di-
mioverepotest. Porro movet audieritem,aut secuntlum cam, mullivioloco, sed densitate nebnlee liihil viarum
eluceat : ergo a pergendo prius obscurilate
^se, aut seeundum id quod significat, aut ex ulroque quodesi,
•communiier.Sed cumsecundum se movel, autad so- tenetur. Al ubi aliquanlum rarescere nebulae ccepe-
lum sensuin perlinet, aul ad artem, aut adiitrumque. rint, videtur aliquid, quod utrum via sit, an terrce
'.Sensusaulcm aut nalura movetur, aut consucludine. proprius ct nitidior color incertiun est : hoc est ob-
Nalura movelur in eo, quod offendilur si qiris nomi- scurumsatis ambiguo simile. Dilucescente ccelo quantum
net Artaxerxem regem, vel miilceiur ctim atidit Eu- oculis sit, jam omnium viarum deductia clara
cst; sedqua sit pergendum, non obscurilale, sed aitt-
iryalum. Qtris enim eliamst.nihil utique de his hotni- biguitatedubitalur.
iiiibus audierit, quorum isia sunl nonrina, non lamen Item suntobscurorurn genera tria :
-in illo asperilatem maximam, el in hoc judicel esse unum est quod sensui patet, animo clausum est; lan-
lcnitaiem? Coiisuetudinemovetur senstis, cuin offen- quam si quis malum punicum piclum videat, qiii ne-
ditur cumaudit quiddam : namhic ad suavitalemsoni
vel insuavitalem nihil interest; sed lanien valent au- (a) Exhoelocodiserte sequitur auctoremhujuseeJibelh
rium penetralia rnovere, utrum per se transeuntes sotum normnariAugustinuhi.Quisvero sit ille Augustinusincer-
est. Quiousdamin mentemvenit eumdem esse cui
iios quasi hospites notos, an ignolos recipiant. Arte tribuuntur libri de srirabilibusS. Scriptureein appendicem
auteni movelur auditor, cum enuntialo sibi verbo, at- t.3rejecti. M.
S41S PRINCIPIA DIALECTIOf). i416
que viderit aliquando, nec omnino quale esset audie- bus tota constarel. Ita-cumdico ambiguumomne ver-
rit; non oculorumest, sedanimi, quodcujusce reipi- hum, non dico senlenliain, non disputationem quam-
clura sit, nescii. Alterum genus est, uhi res animo pa- vis verbis ista lexanlur.Omne igilur ambigutimverbum
teret, nisi sensui clauderelur, sicut esfhomopictus in non ambigua dispulaiione explicabitur. Nunc ambi-
tenebris : nam ubi oculis apparuerii, nihil animus lio- guilalum genera videamus. Qure prima duo sunt:
minem pictum dubilabit. Tertium genus est, in quo ununi in iisetiam, quee dieuntiir; alterum quod-in iis
eliam sensui absconditur, quod tamen si nudaretur, solis, qua1.scribunlur, dubitationem facit. Nam si quis
nihilo magis animo emineret: quod genusestomniura audierit, Acies, el si quis legerit, polerit incertum
obscurissimum, utsi imperilus malumilludpunicumpi- habere, nisi per seiitentiam clarescat, utrura acies
ctum etiam in tenebris cogereturagnoscere. Refer nunc militum, an ferri, an oculorum tlicta vel scripta sit.
animum ad verba, quorum istaesuntsimilitudines con- At vero si quis inveniat scriptum, verbi causa leporem,
stilutce. Pone quempiam grammaticum, convoeatisdi- necapparcat qua sententia posilumsit, profecto dubi-
scipulis, facloque silentio suppressa voce dixisse, Te- , tabit, utrum penultima hujus verbi syllaba produeen-
melurn : quod ab eo dicium, qui prope assidebant, da sit, ab eo quod est lepos ; an ab eo quod est lepus
satis audierunl; qui remolius, parum ; qui autem re- corripienda. Quam scilicet non paterelur ambagem,
nvolissime nuila oranino voce perslricti sunt. Horum si accusativum hujus nominis casum voce loquenlis
autem partim sciebant, illi scilicet qui nescio quo casu accipcrel. Quod si quis dicat, loquentein male pro-
remotioreserant, quid essel temelura; reliquos pror- nuntiare poiuisse; jam non ambiguitate, sed obscu-
sns Ialebat: omnes obscuritale impediebantur. Et hic rilate impedirelur auditor. Ex illo tamen genere quod
jam perspicis omnia illa genera obscuriiatuni. Nam ambiguo similc est, quia male laline pronuntialum
nihil dubilabant, primum illud genus pa- verbum, non in diversas rationes Irahit cogitantem,
' qui auditu cui
tiebantur, sinlile est, malum punicum ignoranti- sed ad id quocl apparet impellit. Cuin igitur ista duo
bus, sed in luce piclum. Qui novcrant verbum, sed genera inter se plurrraum distent, primum genus rur7
aiiribusautparum aulomnino non acceperanl vocem; sus in duo dividitur : nara quidquid dicitur, et per
secundo iilo geuere laborabant, cui similis est hoini- plura inielligi potest, eadem scilicet plura aut uno
nis imago, sed nori incoiispicuo,sedomiiinolenebroso vocabuloet ima inierpretalione; aut tantum uno le-
loco. Qui atilem non solum vocis, sed et signilicatio- nentur vocabulo, sed diversis expedilionibus expli-
nis verbi expertes erant; lertii generis, quod omnino cantur. Ea qtice una delinitio notest includere, uni-
deterrimuni esl, ccecilate involvcbantiir. Quod autein voca nominanlur : illis autem quee sub uno nomine
dictum est, quoddam obscurum ambiguo simile, in necesse est definire diverse, aequivoci nomen esl.
his perspici poiesl, quibus verbum erat quidem no- Prius ergo consideremus univoca, ut quomodo genus
lum, sedvocem penilus uullam, atil non omnino ccr- boc jam palefactum est, illuslrelur exemplis. Homi-
lam perceperanl. Omiria igilur obscura loquendi ge- nem cum dicinuis, tam puerum dicimus quam juve-
nera viiabit, qui el voce quantuni saiis est clara, nec neni, quam senem, tam stullum quam sapientem, lam
oreimpedito, etverbis nolissimis utetur. Videnuncin magnum quam parvum, tam civem quani peregrinum,
eodein grarninaliei exeroplo, qtiam longe alias impe- tam urbanum quam agrestem, tam qui jam fuit quam
diat ambiguitas quam obscuritas verbi. Fac enim eos qui nunc esi, tam sedentein quam stantem, tam divi-
qui aderanl et satis sensu accepisse vocem magistri, tem quam pauperem, tam agentera aliquid qiiam ces-
et illum verbum enunliasse, quod esset oninibus no- santem, lam gaiidenlemquam mcereniemvelneulrum.
lunf; ut puta, fac eum dixisse, Magnus, et deinde si- Sed in his omnibus dictionibus nilri! est, quod non ut
luisse:alieiidequid incerli, hocaudito nomine, patian- honriiiisnomen accepit, ita etiam hominis definiiione
Uir.Quid si diclurus est, Queepars orationisest?Quid clandatur : nam definilio hominis esi, Aiiimal ratio-
si de melrisquoesiiurus, quisil pes? Quid si historiam nale, moriale : non ergo quisquani poiest dicere ani-
interrogaturus, ut pula, magnus Pompeius quol bella mal rationale morlale juvenem tantum, non etiam
gesseril? Quid si commendandorum carminumgratia senem et puerum, etc, aut sapieiitem esse tan-
dicturus est, Magnus et pene solus poeta Yirgilius? liim, non eliam stiiltum; imo et ista et ceetera, quaa
Quid si objurgalurus negligenliam discipulorum, in nuinerata sunt, sicut hominis nomine, ila eiiam defi-
hcecdeinde verba prorumpal, Magnusvos ob studiuni nitione coutinentur : nam sive puer, sive stultus, sive
disciplinoelorporinvasii? Videsne reniota nebula ob- pauper.siveeliam dormiens, sianinialrationalemorta-
scuritaiis, illud quod supra diclumeslquasieminuisse ienon cst; necliomoest.Estautemhomo; illaigiturde-
niulliviuin ? Nam hoc unumquoddictiim est, magnus, finilionecontinealur necesseest. Etdecrelerisquidem
et noincn est, et pes chorius esl, et Pompeius est. et nilril ambigitur : de puero aulem parvo aut stulto, si-
Virgilius est, et negligentiae lorpor. Et si qua alia vel ve prorsus faluo, aut de dormienle, vel ebrio, vel fu-
innumerabilia non commemorala sunt, quae tamen renie dubiiari potest, quoniodo possunt esse anima-
per hanc enuntialionem verbipossunt intelligi. lia ralionalia, etiam si possit defendi, sed ad alia pro-
CAPUT IX. — Ambiguitalumgenera duo. perantibus longuni est. Ad id quod agitur illud satis
Itaque reclissime a dialecticis diclum est, ambi- est, non esse istam definitionem honiinis reclam, ni-
guum esse oniiie verbum. Necmoveat quod apud Ci- si et omnis houio eadem coiuineatur, et praeter homi-
ceronem cahimnialui' Ilortensius, hoc modo : Ambi- nem niliil. Haec sunl igitur univoca, quae non solum
gua se aiunl audire acute, explicaredilucide: itemomne nontine uno, sed una etiam ejusdein nominis defini-
verbumambiguumesse dicunt, quomodoigilur ambigua lione claudunlur : quamvis et inter se propriis nomi-
ambiguis explicabunl? nam hoc esl in tenebrasexstin- nihus et dcfinitionibus dislingui possttnt. Diversa
ctum lumen inferre, Facile quideni alque callide di- enim nomina, puer, adolescens, dives el pauper, H-
cium. Sed hoc est quod apud eumdem Ciceronem ber el servus, et si quod aliud differentiarum est, et
Screvolaidicii Anlonius :Deniqueut sapienlibusdiserle, inter se ideo proprias definilioneshabebunt: sed ut
siuttis eliamvere videaris diccre. Quid eirim aliud loco illis unum commune nonien est hoino, sic animal ra-
iilo facit Horlensius, nisi acunrine ingenii et lepore tionalc raorlale delinitio una communis est.
sermonis, quasi meraco el suavi poculo iiuperitis ca- CAPUT X. — Ambiguilasex mquivocisvaria.
liginern offundil? Quotl cnim dicium est, omnever- Nunc Kquivocavideamus, in quibus ambiguitatum
Jium ambigiium esse, de singulis verbis diclum est. perplexio prope infinita silvescit : conabor tamen eas
Explicaiitur ambigua dispulando, el nemo utique ver- in genera certa distinguere. Utrum auiem conatum
bis siiigulis dispulat. Nemo igitur ainbigua verba ver- rneum lirec facultas sequatur, lu judicabis. Anibigui-
bis anibigirisexplieabil. Et lamen cum omne verbum talum igitur, quae ab eequivocisveniunt, primo gene-
ambiguum sit, nemo verbumauibigiiumnisi verbis, sed ra tria sunt : unum ab arte, alterum ab usu, tertium
etiam conjunclis, qure jani ambigua non sunt, expli- ab utroque. Arte nunc dico, propter nomina quoein
cabit. Ut enim si diceretur. Omuis miles bipes est, verborum disciplinis vcvbis imponuntur. Aliter enim
non ex eo sequerctur, ut cohors ex militibus bipedi- definitur apud grammaticos quid sit asquivocum,ali
1417 APPENDIX. 1418
ter apud dialecticos; et tamen hoc unum quod dico, lus est. Secundimi igitur genus, quod jam propterdi-
Tullius, et nomen est, et pes daclylus, et o?quivocum. sciplinas vcrborum ad loquendi usnm dictuin est per-
Itaque si quis ex me efflagitel, ul definiam quid sit linere, duas habet formas. Nam eequivocadicla sunt,
Tullius, cujuslibet nolionis explicalione respondeo. aut ex eadem oiigine venientia, aut ex diversa. Ex ea-
Possuni enim recle dicere, TtiHins nomenesi, quo dem origine appelio, quando uno nomine ac non sub
significalur homo summiis quidam oralor, qui Calili- una definilione teiieanlur, uno tamen quasi fonte di-
nae conjurationem consul oppressil. Subtiliter attende manant, ut est islud, quia Tullius et homo el stalua et
me nomen ipsum definisse : nam si mihi Tullius ipse, codex etcadaver intelligi poiest: nonpossunt quidem
qui si viveret, digito monstrari potuisset, definiendus ista una definitione concludi, sed lamen unum liabcnt
foret, non diccrem, Tullius est nomen, quo significa- fonlem,ipsum scilicet verum hominem, cnjus et illa sta-
tur hoino; sed dicerem, Tullius est liomo, et ita cee- tua, et ille liber, et illud cadaver est. Ex diversa ori-
lcra adjungerem. Item respondere possem, Hocno- gine, ul cum dicimus, nepos, longe ex diversa ori"ine
men Tullius est daclylus, his litteris conslans : quod filium filii et Iuxiiriosum signifi. at. Heec ergo dis-
enim eas litleras habeal, opus est innuere. Licet enim tincta teiieamus, et inde illud genus, quod excadem
illud dicere, Tullius est verbum,per quod ccquivocan- origine appello, in quee item dividatur : nam dividitur
tur inler se omnia cum hoc ipso, quce supra dicla in duo, quorum unum translalione, alterum tleclina-
sunt, el si quid aliud inveniri polest. Sed dico, Cum tione coniingit. Translatioiiem voco, cum vel sinrili-
ergo hoc nomen quod dixi, Tuilius, secundum artium tudine unum nonien fit niultis rebus, ut Tullius, et
vocabula tam varie milri licuit delinire; quid dubita- ille in quo magna eloquentia fuii, etslalua ejus dicitur.
niusesseambiguorum genusex oequivocisvenientium, Yel ex toto, cum pars cognoniiuatur, ut cum eadaver
quod merito dici possit ex arle coniingere? Diximus illius TuIIius dici potest : vel ex parle. lolura, ut cum
enim oequiyoca esse, quae non ut uno nomine, iia lecta dicimus totas domus. Autagenerespecies : ver-
etiam una definitione possunt teneri. Unde nune al- ba enim principaliler dicunt Roinani, quibus Ioqui-
terum genus est, quod ex loquendi ustt venire memo- mur; sed tamen verba proprie nominaia suut, quce
ravirnus. Usum nunc appello illud verbum, proplor per modos et tempora declinamus : aut ab specie ge-
quod verba cognoscimus. Quis enim verba propier nus; nam cum scholaslici non solum propric, sed et
verba conquirat et colligat? ilaque jam constitue ali- primitus dicantur iiqui aclliuc in schola sunt; ornnes
quem sic audire, ul nolum ei sit, iiilril de partihus tamen qui in litteris vivunt, litimen hoc iisurpant.
orationis, aul de metris quteri, aut de verborum ali- Aitt ab efficiente.effeclus, ut Cicero est liber Cicero-
qua disciplina : tamen adhuc potest cum dicitur, Tul- nis : aut ab effectu elficiens, ut lerror, quia terroremi
lius, requivocorum ambiguitate impediri. Hoe enim fecit. Aut a coniinenle qure conlineniiir, ut domus
nomine et ipse qui fuit summus orator, et ejus picta etiam qui in domo sunt dicunlur : aut a conversa vice
imago vel statua, et codex quo ejus Iitteree conlinen- ut castanea arbor dicitur quceet fructus : vel si quod
tur, et si quid est iu sepulcro ejus cadaveris, signifi- aliud inveniri polest, quod ex eadent origine quasi
cari polest. Diversis enim rationibusdicimus, Tullius transferendo cognominetur. Yides, ut arbitror, quicl
ab intcritu palriam liberavit; et, Tullius inauratus in faciat in verbis ambiguilafem. Quee autem ad cam-
Capitolio stat; ei.Tullius, tibi lolus legendus est; et, dem originem peiiinenlia condilione declinalionis
Tullius hoc locosepullus est : unum enim nomen est, ambiguaesse dicimus, talia sunt. Fac verbi causa
sed diversis hcee omnia defnritionibusexplicandasunt. quemque dixisse, pluit. El hrnc diverse utique defi-
Hoc igitur genns eequivocorum est, in quo jam uulla nienda sunt. Item scribere cum dicit, inceiiuni est
de disciplina verborumoritur ambiguilas, sed de ipsis utrum in infinitivo activi, an irnperalivo passivi pro-
rebus quoe significaniur. Atsi utrumque confundat nuntiatum sit. Homo cum uiium nomeu sit, et tina
audientem vel legentem, sive quodexarle, sive ex lo- enuntiatio, tamen fit aliud ex nominativo, aliud ex
quendi usu dicitur, nonne tertium gehus recte annu- vocativo. Quin1 doctius et docte verbi enunliatio quo-
merabitur ? Cujus exemplum in sententia quidem aper- que diversa est. Uoctius aliud est cum dicimus ,
tius apparet, ut si quis dical, Multidaclylico metro scri- dociius mancipium; aliud ciim dicimus, doclius
pserunl, ul csl Tullius : nam hic incertum est utrum illo disputavit. Deciinalione igitur arabiguilas or-
Tullius pro exemplo dactyli pedis, an dactylico poetae ta est: nam declinationem nunc appdlo, quidquid
positum sit : quorum illud ex arte,etiam hoc ex usu Io- sive per voces sive pcr significationesflectcndo ver-
quendi accipitur. Sed in simplicibus verbis con- ba contingit. Hie doctus et docte.ftantum per voces
tingit, licet tanlum vocera hujus verbi grammaticus flexum esl; hic homo el homo, secunduin solas signi-
audienlibus discipulis enuntiel, ut supra oslendimus. ficationes. Sed hujusmodi geiius ambiguilatum minu-
Cum igilur heec tria genera nianifestis rationibus in- lalim coneidere ac proseqni pene infinitum est. Itaque
ter sedifferant, rursum primura genus in duo dividi- locum ipsum hactenus nolasse suffecerit, ingenioproe-
ttir. Quidquidenim ex arte, vcrborum facit ambiguita- sertim tuo. Vide nunc ea, quceex diversa origine ve-
tem, parlim sibi pro exemplo esse potest, partim non niunt: nam ipsa dividunlur adhucin duasprimas for-
potest. Cum enim definio quid signifieat nomen, pos- mas, quarura una est, qna; contingit diversitate
sum hoc ipsum exempli gratia supponere, quod dico linguarum; ut curn dicimtis, iste, haic una vox aliud
nomen, utique nomen esl : hac enim lege per casus apud Graecos, aliud apud nos significat. Quod genus
ilectitur dicendo nomen, nominis, nomini, etc. Item tamcn non omnis novit : non enim unicuique perspi-
cum definio quid significat, dactylus, hoc ipsum po- cuum est, nisi qui linguas nossel, aul qui linguas dis-
test pro exemplo esse,: etenim cum dicimus, dactylus, pularet. Allera lorma est, quee in una quidem lingua
unam syllabam longam el duas deinde breves enun- facit ambiguitatem, diversa tamen eornm origine, qure,
tiamus. At vero cum definilur adverbium quid signifi- uno vocabulo significanlur, quale est illud, qund de
cet, non potest hoc ipsum pro exeniplo dici : eienim nepote supraposuimus. Quod rursus in duo scindiiur. .
cum adverbium dicimus, hoecipsa euuntialio nonien Aut sub eodem genere partis oraiionis, sicut noinen
esl. Ita secunduni aliam nolionem, adverbium utique est nepos, cum (ilium lilii, et cura luxuriosum signi-
adverbium est, et nomen non est; secundum aliam ficat; aut sub diversis, ut dictum esta Terentio,
vero adverbium non est adverbitim, quia nomen est.
Ifem pes creticus, quando quid significet definitur, Qulseiasergo istuc nisi periclumfeceris?
(Terent. Andr.act. 5, scen.5, v. 53.)
non potest hoc ipsum pro exemplo esse : haccenim
eliam istuc pronomen, istuc adverbium. Jam ex
ipsa enunliatio quando dicimus, creticus, prifna lon- sed
ga syllaba, deinde duabusbrevibusconstat; quodau- ulroque, id est arte et usu verborum, quod in eequi-
tem signiiicat, longa syllaba el brevis et ionga est : vocis iertium genus posueramus, tot ambiguilatuni-
ila et hic secttndum aliam notionem, crelicus nihii formeepossuniRcstat existere, quot in duobus superioribus
aliud est quam crelicus, et dactylus non est; secuii- posueramus. ergo illud genus ambiguum,
dum aliam vero creticus non esl creticus, quia clacty- *m B., quid.Er., quin. M.
SANCT, AUGUST.I. (Quarante-cinq.)
1*10 CATEGOKI/E DECEM. 1420
quod in scriplis solis reperiiur. Cujus tres stmt spe- Pone sequens,namquehancdederat Proserpinalegem.
cies : attt enim spalio syllabarum fit tale ambiguum, (ceorg. liv. %,v.4S7.)
autacumiiie, aulutroque. Spatio autem, ut cum scri- incertum est proplcr latenlem acuminis locum. At
bitur, venit, de tempore incertum est, propler occul- vero ex ulroquc fit, ut in superioribus de leporedixi-
tum prinieesyllaboespaiium. Aciimine auteni, ut cum mus; nam non solum producenda, sed acuenda est
scribitur, pone, utruni ab eo quod est pono, an ul etiam peuullima syllaba hujus verbi, si ab eo quod est
dicltim : lepos, non ab eo quod est lepus, deflexum est.
ADMONITIO
DE SEQUENTI OPUSCULO.
Opuseulum de decem Categoriis casligavimus denuo ad Mss. septem, e quibus Gormanensis pervetustus eo-
dfix hreo in illius fronle nreefert: Proloaus Akhuini ad KarotumAuauslum suner 'CaleaoriasAucmstini.
continet iste decemnaiurreverba libellus; Exornanslitulisviteedata temporahonestis.
Queejam verba tenent rerum, ratione stupenda, HuucAugustinoplacuittransferremagistro,
omne quod in noslrumpoterit decurrere sensum. Deveterum gazisGrsecorum clavelatina.
Quilegat.ingeniumveterummirabilelaudet; Quernlil)i, Itex magnus,sophite^seclalor,
amator,
Atquesuumsludeatlali exercere labore, . Munerequi tali gaudes, modomittolesendum.
CalcgorimAristptelis ab Auguslinode grmco in talinum mulalw. Eosdem versus exhibenl Ms. Michaelinus et
Amerbachianaedilio, sed snperscripiione illa carenl, Prologus Alchuini, etc. Istud ipsumr opinamur,
opiisculurn in lib. 1 de Odonis Cluniacensis abbatis vita designalur hisce verbis : Odo his diebusadiit Pari-
sium, ibique DialecticamS. Auguslini Deodato filio suo(a) missam perlegit, et Marcianum in liberalibus arlibus
frequenlcr leclitavit : prwceploremquippe in his omnibusliabuil Remigium.
llaque jam oiim islius opusculi auctor credebatur Augustinus, cui alia complura a veteribus falso iribula
fuisse nemo nescit. Et cene ntisquam ipse meminit se de Categoriis tractasse : neque vero, uti supra observa-
inus, deprelienduniur hic noteeeocdemlibri de Dialeclica iu lib. 1 Rclract.,cap. 6, memorati, quem videlieet
dialogi forma scripseral,- eoipie consilio ut per corporalia ad incorporalia perveuirel aui duceret. Videspree-
terea quanti facit islius opusculi scriptor Arislotelicas caiegorias, quas jugi labore, necnon Tbemistii philoso-
ptri magisterio se assecutum fuisse profitetur : eum e contra Aiigusiiims in lib. 5 contra Julianum, cap. 14,
iili adversario suo exprobret, quod Arislolelis calegorias insipienter sapial, easque in lib. 4 Gonfcssionum,
cap. i6, ntillo senegotio, et absque niagistri sni subsidio inttilexisse lesietur. Atcjue hic Arisfoteli Platonem
anteferabat, ut videre esl in lib. 8 de Civiute Dei, cap. 12; ille haud dubie caeteris Arislotelem, qui ab ipso
Philosiipbus vocitaturper anlonomasiam. Illud demum non est praetcreuiidiimsileulio, Adeodali nomen, quod
in editis habelur initio post verba, o fili, non reperiri in Mss. nisi forte a secunda inaiui in marginali aut
inlerlineari spatio superscriplura.
(a) Per errorem ex glossemaleMSS.e quibus Michaelin margine sic habet: « nas Categoriastransmisit filiosuo
« nomineAdeodato.»
GA.TECMMEUUE IKIM
EX ARISTOTELE DECERPTiE.
CAPUT PRIMUM.— De oratione : el quam lale pateat sunt, sub uno nomine naturae succidunt. Verum ora-
significaliooucfa?. lionis vis, quae infinita genera procreandi varietate
Cum omnis scientia disciplinaque arlium diversa- singulis vocabulis colligaverat, parum fecisse visa est,
rum non nisi oratione tractetur, nulliis lanien, <3fili, nisi eadem coarClalain unum singulari nuncupatione
in quovis genere pollens inventus est, qui de ipsius concluderet. Ideoque et hominem elferam et equum
oraiionis vellel origine principiove traclare. Idcirco dixit animal, danscunctis nomen quod omnia posside-
miranda est Aristolelis philosopbi diligentia, qui dis- rel. Kec minus ea queesine anima sunt, brevi ex im-
serendi de omnibuscupidus.abipsius coepit examine, mensa demonslralione signavit: nam cum sit arbor et
quam scirel et praelermissam a cunclis, el omnibus liucisetcastaneacetglandiset mali, ceeteraque inexpli-
necessariam. Is igitur nos docuit ex oclo his, quas cabilia genera virgultorum; surculum vocans, singu-
grammatici paries oralionis vocant, eam solara recte lari orania el communi vocabulo astrinxit. Similiter
appellari orationis partem, quac indicaretaliquid, vo- ornamentorum diversos lapides compendiose vocavit
cabuloque signarct. Itaque solas orationis parlos, au- gemmas. Poslremo licet abunde prospexerat dispersa
ctore Aristolele, nomen et verbum debemus accipere: passim genera speciali nota concilians, tamen ingenti
cceleras vero ex his fieri, et compagines orationis po- quodam et capaci ad infinitum nomine ornne quidquid
tius, quam partesejus debere nominari. Nomen namest comprehendens dixit ovct«.v, exlra quam nec -in-
que personam demonstrat, verbum quid quisque fa- veniri aliquid , nec cogitari potesl. Heec est una de
ciat palialurve. Dehinc quoque hoc docente debemus categoriis decem. Appellatas vero categoriasconstat,
advertere, quo compendio paulatim oratio coarctata propterea quod non possint nisi ex subjectis agnosci,
per gradus cuiicla quai sunt uno vocabulo capta con- 6)s>MT& rtvwv).£X8EWKI.Quis enim qttid sit homo possit
cluserit. Nam cum sil divcrsa innumerabilisque mor- agnoscere, nisi aliquem sibi hominem ponat ante ocu-
lalium nuncupatio, nec comprehendi possit numinum los, quasi subjectum homini? Ne autem progredienle
tam lata diversitas, uno tamen vocabulo cum homi- tractatu, in quo plurimis exemplis opus est, cadem
nem dixeris, noscis omnes. Similiter et ceetera, ut ad docendum nonrina repetantur, ac seepe accidat ut
equus ilie |«v0osvel aWpiosvel 6tos,vel ille alque ille. vel Hortensii vel altius hominis, vel superius animalis,
Et quanquam sil horum nominum quoque infmita vel excelsius usiee frequentata exempla in fastidium
comprehensio, equum lamen cum qriis dixerit, mou- reciderent; alia his vocahula, quibus ad disserendum
strabit omnes. El si quis leonibus, quod fteri solet, vel philosophi uterenlur, inflexit: ilaque Hortensium, el
bobus imponat iiomina, in immensumlenditur unius- nucis arborem, el equum Xanlhuni, et his similia,
cujusque cognitio, el acies menlis oblunditur: sed a'icr6>iTeb,
KTO/MC, x^h.aom VOCayit: «WevjTi,
hu.fii8p.Ci,
cura leonem, vel laurum dixeris, omnes qui ubique quod tactu sentianlur; «TC//.K, quod divfdi el secari
1421 APPENDIX. 1412
Hoiiensium cccdi posse cinale ferramentum, medicihalis soieniia, medicinalis
nequeanl: quis enini credatIlorlensius
pei paiies? quod si fiat, jam nnn erit: usus, medicinale preeceptum: ab uno in cnncla de-
Ad unum est, *il illa potio salnbris est, ille
£vKpi6u.«, quod sint numcri unius; yuM/M-.v.,quod siu- scendunl.
gulana : neque eriim hrec in uno quovis geminari pos- nicdicus salubris est, ferrameutum illud salubre. Hcec
sunt. Deinde aitiora, id esl, honiinem, equum, lco- eniiii ctincta unum, idest salutem, videntur atlingere.
nem arborem, €ilw. vei 'LSIKS ars dicil, quasi partes CAPUT III. — Quid Aristolelesagat in categoriis.
superiora, idesiani- Sed plerique movere assolent queesiionem, de qui-
generis et rerum formas. Dehinc
malia et virgulta et gemmas et lapides, genera nuncu- bus magis Aristoteles voluit inclioare tractalum. Primo
pavit, cx qnibus parlesvel forinoenascunlur. Eadcm de iis qua; sunt, secundo de iis quie percipiiiiitui',
tamen genera, species vel ideee eliam noniinari pos- tertio de iis quae dicunlur. Primo suni res Omnes,
Siiul, quod habent excelsius aliquid,vero id est usiam, ex quas nalura peperit: secundo percipiuntiir ea, quo-
qua oriri videutur et«asci. Ipsani usiam, supra rum imagines animo videndo formamus et recondi-
appellari voluerunt. mus : tertio dicunlur ilia, quibus ea, quai stint im-
quaiii nihil est, genus
CAPUT 11. — De mquivociscl mullivocis. pressa animo, cffcruntur. !d naraque quod quis conci-
,His ita compositis, ca quee menle concepta signari pit animo, lingua prosequente declarat. Sed ut The-
et demonstrari possunt, agressurus Aristoteles, omi- niislio noslroe eetatiserudito pbilosopho placet, de his
sit illa inlerim quee de verboruin ratione tractanlur, Aristoteles traclare incipit, qucepercipiuntur, queeqrta
ctim in linguae usu provenerit, ut uno nomine res ipse vocal grrecorerum nomine -crvi/jaivo/*evasive o«vToa;iK's,
multre, et multis nominibus res una nuncupetur. His id est, imagines insidentes animo: vermti com
rebus quas unum nomen eoinpleciiiur, duo vocabula deperceptis proposuerildisptilare; etcleiis qtl;esunt, ei
ars dedit, ut ex his alia homonyina, alia synonyma de iis enini quoe dieimiur, necessario locuturus est. Per-
vocaret. Tioinonyma siint, cum rcs quidem plmes cepta ex his oriuntur quoe siint, qucevideiido
coiiimiincnomen accipiunl, interpretatione verolnejus- percipinms : perceplorum autem tleerit demonstralio,,
dem rei separaniur, ut homo piclus et verus. hoc nisi eorttm, quecdicunliir, aux-iliofuerint demoiisirata.
namque ideni nomen est:hominis vcrum si ad definitioneni Ergo quanquam separatim postca ea qnfe smit, defL-
vel ad interprclaliotiem rcdeas, inveiriuiitiir niturus sit; mixtam tamen de tribus disptitaiioherf»
isla disparia. Ctiiu enim dixeris, verum hominem ani- debemus rerum accipere. Nam de perceptis qui loqttitur, ct
mal esse quod risum capiat et vim ralionis admillat; originem trahit, el preesidia oratioiiis itnriloftu-.
cum dc piclo idem non possis dicere, necessario in~ Superfliiam igitur qucesiionem movet, qui dicit scru-
veiiiiinlur esse disparia. Regulariter autem accipere laii oporlerevel cur Aristoleles in principio siio hoiho-
debemus, onine noinenlicet proprium, quod possit esse nyma lege dixerit, vel 'deiexerit, !si de liis quas
commune cum caieris, horaonymon vocari; ut Ciccro, percipiiinlur irisi fuerat tractaturus, cum liqiieat nbh posse
non unus, sed plures. Sed si omisso uomine signis dici aliquid, nisi quod perceptiim fuerit, nec percipii
sit illeCicero, quis alius, aliquid posse, res Tuerit de -qua iiiiagc intuen-
polius demonstrare velisquis narranda suut, ut do capialur.
quis terlius; alia de alio signa
aiium crassum dicas, aliutn lenuein ; vcl longus clica- CAPUT IV.—Dedenominalivis.Differunl paronyfna:dh
tur alius, alier brcvis; candido colore quis, alter ni- liOinomjmis.
gro. ilcec igitur quoniam inter se discrepant, solo His ergo cognitis, paronyma videanitis, quce surit
sociata nomiiie, liomonyma dicla sunt, vocabulo jun- in homonymonini et synonymoiurii inedio constitiita,
cla, rei iiiterprelatioue discrcia. Synonyma vero sunt, et qucc nec paronyma clici possunt, nisi iij se habue-
res qu;uet nomine et sui interpretaiione junguniur, ut rint uirorumque coniraritum, id est nisi et nrimen
esianimal: id enim de honrine, et equo, et de fera, homonymortim el negoliiim synonyniorufn videaiitur
et de avibus dici potest. Animal cst quod cibum capiat, habere comnrane ; tit a saplentia sapientem, Velme-
quod moiiale sit, quod sensu movealur. Nunc ad eas dicuin a medicina dicamus, eadem in medico quee iii'
res, qua>singulre miillis noniinibus signari solent, ve- medicina et acius shnilitudo videtur clnominis. Pvo-
niamus. Quaiiquam hanc partem Aristoteles, ut supe- pterea recte paronymum dictum est, quod aliuiide;
rius dicium est, proelermiseril, idcirco quod de his nonien acceperit. VOrumiie eadem videantur piiro-
qure sigiiificaritur,non de his queesignificant, disse- nyma et homonyma, quee ab uno dicunurr, id ess
renduin putavil. In lris auicni non rcrum, secl nomi- o/zoO,hanc differentiam debemus agiios'Ce're, qiiocl
mim veiiilur queestio. Ileec divisa suiit similiter in ipsa paronyma inter se qwidem propler siniilitu-
sunl. Po- dinem nominis homonyma suiit, illius tanien iiomints
alia £T£pcJvu//«
partes duas, et alia r.oluoi-jup.or., tinam rem signifi- paronyma dicuntur, uiide nomen acceperunt, tifputk
lyonyma suut, cum mulla nomina ra- a sapieiuia dicamus hominem sapientem, sapienS con-
caut, neque ulia de duTerenlia noinintim redditur
tio; ut ensis, mucro, gladius : hsee cnim cur unam silium : inter se ha:c homonyma stnit, ipsihs vero sa-
rem tot significenl, nec discenri, nec definiri potest. pientice paronyma. Observari lamen opOrtet, ut coiii-
Dchinc beleronyma a inulfis aequc noiiiinibus res sin- nnitaiionem ultiniae syllabee habeairt : neqiie ita (i-
gulas lenenl. Veruni in his habet ralioneni diversilas niantur paronyma qiiemadmodurn 'desinUnt ca d&
lioininum, vtiul est, liotno terrenus mortalis: homo quibus originem dticunt; ui medicina et niedicus,
ab hunianitate, terrenus a terra, in qua cuncta gi- medicina aliis litteris ciauditur, aliis medicus. llsne
gnuniur, mortalis a necessitate moiiis. Glaret igiiur igitur differeiuiam nisi paroiiyraa liabueiiiit, ef.nisii
in his nominum origiiiein quaeri, in superioribus re- ciun synonymis negoiio, cum homOnyniisnoniiee frie-
ruin, quainobrem his oraissis, Aristoleles superiorum rint copulata, homonyma poiius quam p'atoiiy.Hiaho-
maltiit movere tractatum. Ergo ad homonyma redea- minantur. Ut si a ihalilia vitiostim dieamiis, riegolto
mus, quee dividuntur in duas partes : atil eniiii for- qtiidem cum synonymis convcnii, sed ab honionynris
tuilu fiunlaut hominumvoluniate nascuntur. Fortuitu discrepat nomine. Neque eniiii viiiostfs et malitia si-
fiuiit emm, cum qtiodam casu simile quis alteri milia sunt, quan([uam eodeni iiitellectu seiiliantuK
nomen accipit; voluntate, cum simiiitudo nominis ex Quodsi a maiilia dicatur malus, rccie titrumqiie con-
iudustria iniponenlis aliigitur. Horum autem qure invenit. In ultinia vero syllaba non nmtanlur hoctaodo,
dtisiri» vel voluntale iiascuntur, quatuor sunt gcnera, ut si dicamus a sapienlia veiba saplenlia. Hic ciim!
&fhd;, ixfb;Iv: ut eadera latinus nuila comniutata esl syllaba , paronyriii excliisa cs«
iixdiv,XKT'KVK).07['KV,
quoque sermo declaret, siinilitudo, proporfio, ab uno, nuncupatio. Unde constat heec el his siniiiia hdrao-
ad unuin. Simililudo esl, ut homo pictus et verus in nymis potius debere conjungi. Scire etiam debemus 9
sola simililudine copulanlur. Propoiiio est quody.ar- verba aut simplicia esse, aut certe eonj uicta. Con-
KVK).oyiKv Graecivocanl, ut quo paclo principium ani- juncla sunt, equus currit: simplicia, cum lieecsepa-
nialis cor dieimus, ita principium aquee fontem dica- rantur et dicunlur singula, ut equus, curril. Sed jams
mus : proporlto enim sui similitudo nominis videtur salis de his qucesignificantur, diclum poto..
ad]uneta>Ab uno cst, cum ditimus ?<mediciaa medi-
im CATEGORL&DECEM. im
CAPUT Y.—Subslanliaet accidens. in subjectoest, voluit tractare diligentius, ac definire
Restat ut eorum qucesunt, quo pacto Aristoteles quid esset, ut caluniniantibusaditus clauderetur. De-
tractaveril, enarremus. Suril igitur illa queeaut per- finit ergo in subjecto esse quod in altero est aliquo,
cipimus sensibus, aut menleet cogitationecolligimus. non ut pars sit quacdam,neque sine eo in quo est
Sensibus leiieniusquceaut videndo, aut contrectando, potest unquam essc. Hrec dcfinitio addita proplerea
aut audiendo, aut guslando, aut odorando cognosci- est, quia dici posset digitum vel pedem in subjecto
mus. Mente, ul cum quis equum, aul hominem, aut esse, id est in corpore : hoc igilur cxclusilcatila de-
quodlibet animal viderit, quanquam unum corpus finilione, dicendoid esse in snbjecto, quod ejus pars
esse respondeal, intelligit lamen mullis partiuus esse non sil in quo est : digitum autem vel pedem partem
concreluni. Siquidemalia pars silcapilis, alia pedum, esse corporis constat, Dehinc a calumnianlibusdici
ccelerorumquemembrorum, in ipsocapite partes suas posset, aquam vti vinum in quodam cado quasi iu
aures habeaut, habeat propriam lingua. Ipseequoque subjecto esse:scd id oriri docta defirritionerion sinit,
partes singulte multa in se habeant, queedividiet se- addens id esse in subjecto, quodsine stibjeclocsse
parari possinl: ut caro sil aliud , aiiuclcorium, aliud non possil: vinum atilem, vel aquam, sine cadq iu
veme, aliud nervi, aliud capilli. Ergo haecmente vel quo fuerit possealibi esse, non poiest dubilari.Inlerea
intelleclu colligimus, ad qute nostri senstis penetrare boc locodebemusadvertere qua arle definitiodispo-
iion possunt. Consideramuseiiam illa, et animiinten- natur. Primumeniinhancperiinmensuni lendioportet,
tione cognoscimusvel hominem, vei aliud animal, incipientem a genere ; dehinc paulaiim per partes
crescere, senescere,nunc stare, nunc moveregressus; currendo pervenire debet ad id in quo solum cst id
modo angi curis, modo secura mente conquiescere; quod definitur. Ut ii qui signa formanl, primum im«
sanitale alias frui, alias dolorera perpeti; ex nigro niensum subdeligunt lapidem, dehinc paulatiin rai- *
album, iiigrum ex albo colore inulari; perilum ex im- nuendoetabscindendo superflua, ad formandosvultus
perito, doctum ex indocto; ex mansueto ferum, ex et membraperveniunt. Sic definitioa gencre incipiens
feroci mansuelum. Cum igitur in iis quce sunt, alia depulsapaulatimgcneralitale verborum, ad proprinm
sensibus, alia mentibuscolligantur,separare heecpro- demonstrandaerei cubile tendit accedere. Sed ad pro-
priis nominibus homines eruditi maluerunt; et id posilum revertamur : traclalus enim eral de iis quae
quod dignoscitursensibns,jam dici efW«v,illudautem snntquemadmodumsignificentur,de quibusquoniam
quod animi traclatu colligilur, ac seepemulatur, ou/>.- jam mulladicta sunt, illud regulariter nobis fenendum
6t6>)xos, id esl accidens, nominarevoluerunt. Et quo- cst, omniaZKOEZKI?TK, vel hc/.fiVp.c,
vel KTO/I.«,
vel KUOYJTK,
niara in permanenle usia ea quoa accidunt, inesse id est htinc hominem, vcl hiiuc equum , vel banc ar-
noscuntur, ipsam usiam intoy.eip.cwi, id est, subjacens, borcmde subjectosignificarinon posse. Sin vero heec
ct non in subjectoappellari voluerunt, ilia vero quae eadem de accidentibusfuerint, id est hic color, heec
accidunt, «vimoy.Etpivw, id est in subjacenti, dixerunt. disciplina, in subjecto esse posse : qtiemadmodum
Sine dubio taraen illud oporle.ta nobis agnosci, ut enim superius demonstralum est, omne accidens sine
potiorem usianid accidentibusdicimus,sic potiusKTO//.OV, subjectoessenon polest. Docti igitur sumusquopaclo,
vel xa64xKaTov,est hunc hominemvel hunc leonem, vel subjeclum, vel in subjecio possimusagnoscere.
iis quce fuerint communia, vel communivocata ani- CAPUT VII.—Quidgenus, quid species.
malium nomine, judicare. Dehincnos Aristotelesdocet, et illa quoede subje-
CAPUT VI. — Quw dkunlur de subjeclo, qum sunt cto significanlur, qua ralione noscamus.Inhisautem
in subjeclo. speciale illud est, quod eadein in ipso subjecto inve-
Rursusad eaqueesignificanlur,Arislotelesregressus niuntur, qucesunt in eo quod de subjectosignificatur:
est, quolniodis ea queesuritsignificariassolent, mon- ut enira animal de subjeclo significatur, homine vel
straliuius. Ex his igitur quoesunt, alia de subjecio si- equo,sic et homode subjecloaliquohominesignificetur
gnificantur , et in sub.jeetonon sunt,homine ut homo. De necesseest: Ciceroautemet homoest etanimal. Quae-
subjeclo quidem significatur, aliquo : neque cumqueigilur preedicaride animali possunt, eadem et
enirii homo dici posset, nisi esset aliquis de quo dice- delioinine etCiceroneproedicaniur.Quapropterea quoe
retur. In subjecto aulem nullo est, cum ipse sil usia, in eo, qnod de subjecto significatur,inveniuntur, et in
quam superius diximus in nullo unquam subjacenti eo quodsubjectumest, necesseest inveniri: ut si dicas,
csse; quippe cum sil coeterisipsa subjecla. Alia vero anirnalest quod cibum capiat, quod morlale sit, quod
nec in subjeclo sunt, nec de subjeclosignificaniur,ut sensu moveatur; animalautem de subjectosignificalur
estCicero; nec in subjecto est, quia usia est; nec de homine : eadem lamen el de hominedici necesse cst,
subjectoaliquo significalur, siquidemcum a se ortum quec dc animali dicta sunt. Deinde quoe de homine
vocabulum teneat, neque intelligi possil aliunde. dicta fuerint, eademet de Socrate. Certum autem est
Dicla sunt duo qurc ad usian perlinent, quo pacto si- Socraiem subjectum esse homini, hominem autem
guificentur, quorum superius xotvov,id est commune; aniiiiali. Quidquidigitur in iis, quaede subjcctosigni-
X«0EX«5TOV, id estsingulare dicitur. Nunc ea ficantur, dictum fuerii, idem et de iis, queesubjecta
': inferius,
quoesunt ex accidenlibus,quonam modoetsigiiificentur dicimus praidicabitur. Regulariter autem illa de sub-
1dicendumest. Sunt igitur ex iis alia quae in subjeclo jecto significanlur, qucc per seipsa cognosci non
; sunt, et significanlur de subjecto, ut est scieniia vel possunt, ul animal intelliginon potest nisi de subjccto
| eoior. Sunt enim in subjecto aliquo, id est in animo honiine, sichomo adveiii non potesl nisi de subjecio
• vei corpore : neque enim scientia potesl esse, nisi sil aliquo homine dignoscalur.Nuncquoniam de catego-
, animasubjeclaquaconiineatur; necsignificariscieniia riarum omniumgenerihus et speciebus et differeiuia
1 posset, nisi de subjecta granunatica : vel color quis- locuturus est, inspiciendum prius videtur quid sit
quam posset esse, nisi in subjecto corpore; nec signi- genus, quid species, quid differentia. Genusigitur est
flcari posset, nisi de subjeclo aliquo colore : ita fit quod secundummulta et differentia, quid sit specie
ut el in subjeclo sint, et de subjeclo significentur. ostenditur atque significalur, ut est usia. Omnino
Alia vero sunt ex iisdem ouiiStS-rif.oni., id est acciden- quidem usian dicimus; sed hoc commune nomen
libus, quiEin subjecloquidem sunt, sed de subjecto specie separatur, cum dicimus animal vel lapidera.
niininie significanlur,ut est, hoecgrammalica,vel hic Ila fil ut uno quasi conjuncta vocabulo,specie sepa-
albus color. In subjectoquidem sunt, animo vel cor- rentur. Differenliavero est, quce secunduramultaet
desubjecto autemnon significantur.Nequeenim differentia, non quid sit, sed quale fit specie preedi-
lis aliunde vocabulumpendet, sed suo et speciali no- catur, ut est animal gressutum, volalile, aquatile,
})ore,
mine designanlur. In iis quoque accidens superius, bipes, quadrupes. Genus ergo et differentia specie
commune nominamus, inferius ubi.jam ceria res est significanlur. Sed genus quid sit, differentiaautem
pro parte, hoc est'WSBUMTOI dicitur. Verumne aliquid qualis sit specie possunt agnosci. Speciesaulem est,
non apertura preelerire Aristoteles exislimarelur, et quamquidametformamvocant,quse secundum multa
wiuudis q,ueestionU)us occasionemdaret, de eo quod el diJTereniia,quid sit numero prcedicaluralque co*
im APPENDIX. 1426
gnoscitur, ut est liomo. Hoc nomen homines cunctos gativum, vel quid vocativum, nisi accesserit genus
eomplectiiur, et vidclur id facere quod species, quae arcofOLvcir.i-/, id est pronuntiativum, quod habeai in se
de aliquo homine praedicatur,qui numerum in seipso quamdam confirmandi sentenliam, quoe aliquid aut
eontineat; ut esl, hic primus, ille secundus, isle addal aut demat : quod Arisloteles x«TKj>a<7tv et fai-
tertius. Ut lamen heectria uno exemplo monstremus; yartv dixit, ut est, coelurahoc volubileest, cceluinhoc
Genus est, animal : differentia, bipes, quadrupes : nonest volubile. Ipsum denique pronuntiaiivum, quod
species, homo, equus. Sed ut geuus nullum est, quod diximus &nof«m-/.bv, aut falsum est aut verura. Qiiain-
non habeat differentiam; sic nec differenliam inlelli- obrem omissis illis quatuor quoemagis ad grammati-
gere deberaus, quee species non habebit; ut nigrum cos vel oralores peiiinent, hujus apophanlici, quod ad
etalbum non habent differentiam, propterea quod ex philosoplios atlingit, Aristoteles habuit mentionem.
se species non emillunl. Quceenim alia species inve- CAPUT IX. — De usia sive substanlia. Vsia proprie.
niri polest albi vel nigri ? Quoniam igilur quid sit Secundmusimqumdicantur.
gcnus, quid differenlia, quid species, separaliim est: Exposilis igitur omnibus quce disputaturis necessa-
ad Aristotelis jam dicta veniamus. Hoc enim docente ria videbantur, singulas categorias oporluit definiri.
cognovimus, eorum generum quee inier se diversa Sed usia quoniam secundum artem definiri non pote-
sunl, nec differentiaseasdem posseesse, nec species. rat, quoeproecipit, ut defiuilioquo possit lendi laiius,
Alia enim et species et differentia est, dum qucerilur a genere suraat exordium ; ipsa aulem usia genus non
quid sit, alia dum quale sit, alia dum quantuni sit: habet, cuni omnia ipsa suslineat: per partes eara vo-
ut si velis animalis dicere differentiam,dicas volalile, luit definire, ut quid sit non solum ejus defmilione,
bipes, gressutura; si velis speciem, dicas hominera verum parlium quoque cognitione noscatur. Est igi-
vel avem vel equum. Numquidnam et de disciplina tur usia proprie et principaliter dicta, quoe neque in
eadem differeniia vel species dici polest, prnpterea subjecto est, neque dc subjecto significalur, ut esl hic
quodgenera diversa sunt, animal el disciplina?Aninial liomo, vel bic equus. Secundeedicuntur usirc, genus
enim categoria est usice,disciplinacategoriaqualitatis. et species, id est animal et homo. Has ergo secundas
Denique illa genera, quce alterna sibi socielate (ITTK),- substantias nominari dicil, propterea quod illa sit po-
}>J).K) conjuncta sunt, easdem differenlias et easdem lior, quce fieque in subjecto est, neque de subjecto
species habenl, ut est usia, cujus species est animal. preedicaiiir. Secundceautem substantieeidcirco dictae
Sed idem animal genus est ceeteris, ideoqne et spccies sunl genus et species, quod solaeindicenl primam. Ut
et genus dicitur. Quoniam hrec igitur duo genera invi- si quis nolit vel nesciat dicere Socratem, dicat ani-
cera se tenent, quee Aristoleles quoque in&n^ya no- mal vel hominem, id esl genus vel speciem, his vero
minavit, easdem differenlias habent, ut si dicas usian dictis quid sit Socrales agnoscitur; aliudautem si di-
esseanimal mortale, bipcs, risus capax; eadem etde cat, vel currit, vel ambulat, nihil possit agnosci. Ma-
animali poles dicere, animalest homo morlalis, bipes, nifestum est autem ea queede subjecto significantur,
risus capax, eadem et de homine potes dicere. Ceiium cum iis, quaesubjectum sunt, el nomen et rationem
est ergo invicem sibi conjunclisgeneribus, casdemet nominis babere communem; ut bomo et de subjeclo
differenliasel species inveniri. In diversisaulem gene- aliquo significatur homine, sed non solum nomen,
ribus hoc provenire non posse. verum eliam rationcm eamdem in subjeclo invenies,
CAPUT VIII.— De prwdicamenlisin generali. quam in eo quod dc subjecto signilicatur poteris inve-
Rursus Arisloteles ad ea, quae dicunlur, reveiiitur, nire. Ipsarum deinde secundarum usiarum potior est
quanquam superius dixerimus allerum sine allero tra- species genere : magis enim proxima esl species pri-
ctari non posse. Nam et qui dicii aliquid, de eo dicit meeusice quam genus. ,Si enim quis velit ostendere
quod est; et id quod est, non potest ab altero inlel- quid sit prima usia, facilius monslrabit si dixeril spe-
ligi, nisi dicatur. Eorura ergo quce nulla sui copula- ciem, quam si dixerit genus. Ut si quis Socralem vo-
lione dicunlur, quodcumque singulare diclum fuerit, lens dicere onrisso ejus nomine, magis eiun significet
aul usian significat, aut quantitatem , aut qualitalem, si hominem dixerit, quam si animal. Animal enim
aut ad aliquid, atit jacere, aul facere, aul pati, aut et equum et aquilam possuraus agnoscere. Deinde
ubi, aut quando, aut habere. Hassunt categorieede- nt primae subslanlire subjectee sunl omnibus, et bis
cem, quarura prima usia cst, scilicet qure novem cec- omniasustinentur; ilaetiam speciesgeneri, atque ideo
leras suslinet. Reliqure vero novem , uv/j.6eSr,y.6TU, id magis usia ista, quam caetera. Videndum est eliam,
esl accidentia sunt. Ex quihus novem, sunt alia in ne quam speciem solam putamus, eadem sit et genus :
ipsa usia, alia extra usian, alia intra et extra. Qtiali- ut si quis animal dixerit, dixil et genus. Deinde si di-
las, quanlitas, el jacere in ipsa usia sunt : mox enim cat hominem, equum, piscem, avera, pronunliemusne
ut usian vel boininemvel equum dixerimus, adveiia- omnia solas species esse? cum cnim sinl homo et
mus necesse est bipedalem, quadrupedalem; aut al- equus, species manifestaesunt; piscis autem et avis,
bum, aut nigrum: aut stanlem, aul jacentem. Hrecin genera et species (non enim una forma esl avium et
ipsa usia sunt, el sine hac ipsa esse non possunt. Alia piscium) : propterea ergo et species et genera nomi-
suntexirausian,ubi, quando, iiabere:etlocusadusian nantur. Illeeautem quaesolum species sunt, sicuti est
non pertinel, et lempus, et vesliri et armari; sed ab homo, equus, aquila, taurus, oequavirtute usiaesunt.
usiaseparala sunt. Alia sunt communia, id estet intra Ut enim homo usia est, sic el equus, et aquila, et tau-
et exlra usian : ad aliquid, et facere, et pali: adaliquid, rus in suo genere. Decursis igitur parlibus per quas
ut majus elminus; utraque enim dici non possunl, nisi usia definila est, el alio modo volait eam delinire, si
conjuncto altero quo majus sit vel minus : propicrea ostenderet ea, quoenecesse estin ea naturaliter inve-
ergo nnum in se habent, aliud extra se. Iiera facere, ex- niri. Ea enim quao insunt cuique, aut in solo el in
ira estetintra, ut cacderequisque non potestdici, nisi omni, aut in solo etiion in omni, aut in omni etnon
altertmi ccedat; vel legere, nisi ipse legens aliud sit, in soio, aut nec in solo nec in omni. HoecGroecivo-
aliud quod legil: ita e~rgoet iu usia haccest, et exlra cant , EV/tovoitc/\ i/ JIKVTI , ev /jtovwy.Ktouxsv TtavTt,
usian. Pali similiter; ceedienim vel uri nullus potest, iv TTKVT! ;tat Gvy.ev juovu, oux ev /*6vwy.c/.\cvz iv
nisi ab altero patiatur : proplerea hecc quoque et in Ttavri.Ut si honriiiem definirevolens , dicat risus ca-
usiaestet exlra tisian. Heecigiturcum singularia sunt, pacem esse; hoc et in soio est, et in omni, Solus nam-
niliil affirmant; copulata vero faciunt ex se aliquem que homo ridet, el cunctis ridere nalurale est. Secun-
sermonem, vel TrpocTK/.Ttxov, vel ECWTIXOV, vel ipm-ifi.a- do, in solo et non in omni, ut si homincni definiens,
TC.OV, : ut haec quoque lalino ore monstre- capacem disciplinee dicatesse; hoc in solo quidera
vel JO.JJTIXOV
mus, vel imperatum, vel optatum, vel interrogalum, homine inveniri potest, non lamen in omni : iieque
vel vocatum. Heecquoque sermonis quasi qualuor ge- enim omnes disciplinas aliquas didicerum. Terlio, in
nera suspensa sunl atque simplicia interim , ideoque onini el non in solo, ul si quis homiitem deliniens, di-
semiplena. Neqne enim jam intelligitur vel quid im- cat id hominem esse quod ambulat, et quod cibum
peraliYum sit, vel quid optalivum, vel quid inlerro-' capit; hoc ia omni quidem esthomine, nop taraen in
4427 CATEGORLEDECEM. 1428
solo : nam.elpecudes cibnm capiunl, el feraecurrunt. poris habere mensuram , cura dicimus primo , vel
Quarlo, ncc in solo, nec iii omni, ul si quis in homt- secttndo, vel lertio anno pervenil, vel mense ,
nis defiiritione id esse hominem dicat, quod album vel die, vel bora:, vel momento. Hoc modo igitur
esl; ncc in solo, nec in omni est. Neque eiiiin aut quanlum sit quidque colligilur. Ipsius aulem quanti
homo solus.candidus inveniiur, el non bos auleqiius, aliud est cohwrens, aliud separatum. Cobccrensest
Stit ormiis honio albys esi. Duo ergo sunt, qucead in- gramme, epiphania, corpus, locus et tempus. In his
vesligandum aliquam viam monslrant el duo, qtiee enim singularum partiuni terminos non potest habere
certuni aliquid significarenon possunf. Id quod est nec inensura. Sinuil namque ut grammes medio punclum
in solo, nec in omni, nilrilex hoc possumusagnoscere; figens, quasi certum niensuree lerminum dederis,
siquidem generale est, Alterum in omni, non in solo, utrarumquc parlium , qua; divisa gramme facla1.sunt,
lion habet differenliam; proptereaque sinrililer re- fit tenuinus ille communis, ut incertiim sil cui parti
spuendum est, Duo suut rcliqua; queecertis signis, affixus lerminus videalur : adeo pars ulraque sihi co-
id in quo fuerinl, poleruni dcmonstrare, id esl in solo heerel alque conjuncta est. Epiphania quoque, simili
ei in oiuni. Dubitari eniin non polesl, quin cum inve- de catisa, connexa dicilur et cohcerens. Denique si
neris, pronunlies quid sil id,. in quo incsse cognosci- quis hanc dividerc volueril, iu ejus medin grammen
lur. Allerum csl in solo , non in oiiini, non quidern ponat necesse est : cum gramme htee, qu;e epipba-
virlutis ejusdcm, verumiamen quod ad definicndam niara dividit, ex hac duas partes fecerit; ipsarum
jem necessario quaerendum sit, si primura non po- duarum paiiium ipsa graiiime tcrminus incipit esse
tueril inveniri. Nimc igitur ut desiguet usian, ab in communis : sic enira sibi connexa est, ut noii appa-
onini, non.in.soloargunientari incipit, cumdemonslrat reat cui terminus videatur iufixus. Simililcr cnrpus
es?e secundas usias, cjuas idcirco secundas dicil esse, si quis secare voluerit, divideudi corporis lerniiuus
quia id in his inveniri poteril, quod in primis. Deni- grainme vel epiphania sit necesse esl; ipsa enim prae-
que dicit comniunc hoc esse cuilibel usioe, ut in sub- cisio, quam gramme faeitcum epiphania, necesse est
jecio non sit. Cum igilur nec genus nec species in in corpus descendat : atque ideo incertum est, sive
subjeclo inveniantur, niaiiifestum esl haec sccundas gramme, sive epiphania, cui parli leiminuin dederinl,
usias debere nominari. Deinde binc quoque ostendit cum diviso corporc in uiraque parle cpiphaniam ne-
genus et speciemsecundas usias esse, quod omnia quae cesse cst invcniri. Ideoque corpus cohoeretiscst in
siini in subjecto,.cum iis quoe sibi suhjecta sunt, inquo faciendarum duaruni partium comniunis est (er-
terdutn solum nomen, non tainen et ralioncui possunt minus. Teniporis quoqtie similis ratio est, cui divi-
haberc commnnem. Genns autem el species cum sub- dendo si velimus (ermimim dare, dicamus, modo.
jectis, id,esl cuni aliquo homine certara etrationis ha- Modoaulem intcr praeterituiii et futunim tcinpus ita
beni nominis socielalem. Monsiratis ergo secimdis confusum est, ut incertim sit quo debeat separari.
usiis, id est genere et specie",diffcrciilia sola restabat, Locus autem quomodo corpus quodcumque circum-
quro consideranti diligentius, quasi accidcns esse vi- dai, et corporis partibus occupatur; ita communiler-
detur. Siquidem bipes vel mortale vel rationale cum mino partitur, qucmadmoduin paiiilur et corpus : ac
animal dicitur, non quid sit, sed quale sit potius de- propterea euin necesse est coheerentcm ut eoelera
monstratur, idcoque videtur vim tenere qualitatis. nominari. Separata vero sunt, numerus et oralio.
Verum quando a genere prima oritur differentia, et sic Quis enim non adverlat propriis termiuis unum sepa-
sequilurspecies, in acciclcnlibusnon debel numerari. ratum esse a duobus, duos a tribus? Et iii oratione
Alque idco Aristoteles eam significalione quidem singulce syliaboeseparatoe stiiit : natura enim et nu-
mixlam dixit, virtuie aulem inter usias habendam de- mero segregantur, cum alleram brevem,. alteram
crevit-: eadem enim in hac inveniri pronuntial, qure longam , et unam vel duas dicimus. Nimirum apparet
et in creleris subsiantiis reperiuntur ; id est cum sub- heec,qrieediximus, el ad quanlum pertinere, el sepa-
jecto posse, el noinerietraiionem habere eonsiniilem. rata oportere nominari. Ilorura quantorum est el alia
Cnin enim gressulum lioniinem dicinms, in subjecto differentia : nam cx his alia sunl, quorum partes
idem et vocabulum, et ejus raiionem eamdem possu- positionem liabenl, ex qua possit agnosci queepars
nius invenire : Socraies enim et bomo est el gressu- cuique jungatur : alia vero sunt quoriim partes posi-
luSi Siniiliier prosequitur ccetera argumentando valionem babere non possunt. Positionem autem dico,
riata, demoiislraiis quocdaminesse usioe, quaesola et cuni videmus cujusque rei dexteram, leevam, supe-
oiniiis,habeal,.queedam quee sola ct non omnis, quee- riora, inferiora, ante, post, longe, juxla. Sunt ergo
dani quce oniuis ct non sola, quoedam nec soia nec quorum parles sibi manifesla positionejunguntur beec,
oninis. Queequoniamin Arislolelejpso manifesta sunt, gramme, epiphania, corpus, Iocus. Sive enim in
supcrfluiim visiim est aperire : maxime cum Iiic ser- gramme, sive in epiphania, sive in quolibel horum
nio.nan transferre omnia quoea Philosopho suul scri- posilis lerminis paiies feceris, quanquam sibi cohoe-
pia, decreverit, sed ea planius enarrare quoerudibus rentes videanlur atque conjunctee,tanien adverti cor-
vide.b>ini,urobscura. poraliier licet, quoepars ubi sit, cui vicina sit, cuique
CAPUT,X. — De quantitate. Quanlonihil.esl jungatur. Sunt vero quorum parles posilionem non
corilrarium.Conlraria.qumdicanlur. habent, hrec, tempus, numerus, oratio. Unum enim
Descripta igilur usia,quia definiri non potuit.pro- cum dicimus, ipsum numerum soluni dicentes, non
pter eas causas quas superius memoravi, accidentium aliquid corporaliler numerantes, non videmusvei ejus
tlefiniiionemnecessarius ordo poscebat. Quorum pri- dexlram vel sinistram : quippe cum in vcrbo sil lan-
liinmest, qttantum, nec sinecausa : nam cum aliquid tum in sono, ec in nullosit corpore, positionem suarum
viderimu.s, id necesseest, quanlum sii, sesiimare. paiiium non potesi demonstrare, nisi forle ordinem
Quanium vero sit, inveniri non potesl, nisi fuerit ad- dixerimus, quod unum sequunlur duo : posilio autem
hibila mensura collectum. Si ergo omissa latitudine, in his dunlaxal non potest inveniri. Simililer et in
solam quis longitudinem voluerit emeliri, longiludo tempore atquo sermone, maxime cum haecmox vi-
sine laliludine meusurre subjecla, ypK/t/tr, dicilur. Non deantur labi, cum dixeris, et terapus curril; etsermo
quod sil longiludo aliqua queecarcat latitudine, sed cum nondum diclus fueril, non est; et cum dictus
quod solam quis meliens longiiudineinvpK/j^vmetiri fuerit, non apparet. Manifeslumest igilur haec tria
dicilur. Emensavero cum longiludine latiludo, dicitur posiliouein diversarum paiiium non habere. Proprie
eVifKVEta. Siitautem et altiludo fu.eritmensuroesocia- igitur liascsola, quee dicta sunt quanta uominantur:
la,, corpus cuncla pcrficiunt. Quod tamen non ita si qua vero preeter hrec inveniri poluerint, debent pro
accipimus, qiiemadiiiodura soleums accipere natu- accidentibus pnni. Sunl enim quaedam, queeacciden-
rale corpus, ne ad usiam revcrti videamur. De- tibus ipsis accidunt, ut si dicamus, multum album ;
iiide metiinur el locum , in quo aliquid conslilur propterea multum album dicitur, non quod ipsum
lum cst. Tempus quoque niensurrc subjicitur : nam album sit immensum, sed quod epiphania in qua al-
cum movctur aliquid, ipso motu uecesse cst et tcm- bum csf, mtilta cerualur. Manifeslumest jgitur cura
1429 APPENDIX. M30
multum album dicimus, ex epiphanire quantilale al- qiiod.in omnhet' in soio invenitur, iliudest, ut omnia
bum, quod illi accidit, reslimari. Similiter cum longos ejus paria aut imparia dicantur. Ut numerus par et
actus dicimus, non quod actus immensi sint, longi iinpar.; non cequalisnumerus, si par est; autsiim-
dicuntur, scd ex temporis mensura, quo continentur par, non ineequalisdicalur. Similiterque ejus omnia
actns actuum , quantitas oestimalur. Illud tamen spe- non aequalia, aut inrequalia, sed paria aut imparia
ciale debemusagnoscere, quanto contrarium nihil esse. nuncupaiiliir. Crefsnavero quae ad quanlum noniper-
Epiphaniaeenim, sive graramee, sive duobus cubilis, linent, similia sibrpotius quam requalia nominamiH:
sive iribus contrarium est nihil. Nisi. forte errore ut alhum albo simile, aut non sinrile diealur. Hoe
quodam multum el exiguum putemus esse contraria, enim verbum specialiter iis qucein quanto sunt, vi-
non adverlentes hcecin eorum nninerum quoead ali- detur inlixum;
quid dicunlur debere transferri. Nihil enim mullum CAPUT XI-..—Adaliquid. Ad aliquid quando dicilur.
velcxiguum dicitur, nisi alteri fuerit comparatum. Opposila.
Cumeuim dicimus montem brevem; grandiorem esse Categoriarum leiiiaiest queelntinead aliquid, greece
allerum,. cui comparatus ,est,. indicamus. Vel cum irpti;TIcenselur. Et quidem hanc teiiiam non ordoj
dicimus grande milii granum; comparalione sui ge- sed tractalus nccessitas fccit : nam post quanlum
neris, in quo brevius aliquid invenitur, illud esse quale sequebaiur. Vcrum qnoniam in (ine quanti,
grandius monslramus. Ac propterea manifestum est, quaedamejusdem generis ad aliquid videbanlur posse
multum et exiguum, grande el breve, cum aliquo transferri; hanc categoriam, qucequatia fuerat, ne-
comparata sui vocabulum reperire. Nec in hoc solo cessario terliam voluit ordinare, ut discussis atque
errat, qui putat multum et exiguum quanto dehere nionstratis omnibus, qiire cuii]ue convenirenl, fre-
conjungi, verum etiam si exislimet esse contraria; quens orta conlrisio solyerelur. Incipil auiem nnii-a
quod fieri penitus non polest. Nam si heec qtiodam defiriitionibusstiis Arisioteles, sedab-eoruiii terniinis,
errore decepli contraria dicimus, fiel ut in una re uno qui aute se ad ali<;uidperperam definire voluerunt;
atque codem tempore conlraria videantur incidere. lia lamen hrec debeinus andire, qunsi Iraclalui uecfs-
Una enira res, et major a minore, et brevis a majore, saria» Aslute enim el dat illis auxilmm philosophus,
uno atque eodem tempore poterit nominari : quod et metlelammale positis terminis quceril, poslea snae
fierihec rerum nalura patilur, nec ralio ipsa permit- prolalione senlentire omnia, quoe improprie defiuita
lit. Ac propterea eorum repellenda senlentia est, qui su.it, repulsurus. %epiTOO npbsTI. Ad aliquid ergo ca-
lifcccredunt esse contraria. Nec magis in quanto con- tegoriain vocamus eam, quce id cpiod esl dicitur ex
trarietas, quam in circulo convideri polest. Yeteres allero , sine cujus sucietale csse non possit, el cujus
enim supra et infra propler cceli lerra:que distantiam vis omnis ex alierius conjunclione dcsccndil : ut dn-
conlraria sibi esse dixerunt, undequaque versum as- plum simpli dicilur dupttim, majus minoris dicitur
serentes lerram subler esse, ccelum super. Coniem- majus, simile simiii dicitur similc. Clarcl igiiur ad
plantibus enim nobis naluram rerum, lerra, queo aliquid non sua vi, sed alterius conjunctioue consii
videtur in niedio, ubique sublus est: nam et antipo- stere. Eodem modo accipienda stint cietcr.i quoccjus-
des nosfri, qui nobis dicuntur figcre'adversa vesligiat dem categorieeesse noscuniur, ut est habitus, affectio,
coelumsuper se habent. Claret igitur semper terram disciplina, positio, sensus. Hxc Arisloteles, i\a,
in inferioribus constitutam. Deindeilla quoque a phy- Siaeccif/,iicKTTiii.Y_v,Bimv,c/XiBnit-i,nomiuavit. Et hecc
sicis jungitur ratio, quod proplerea ex diversitate iiamque pendent ex allero. Siquidem habltus alicujus
lOcorumlerra coeloconlraria esl, id cst illud semper rei habilus dicilur, et affeclio alicujus ad aliipiid
sursum, hoec deorsum, quod omnia, quae pondere affectio, et scieutia el positio el sensus sinriii ratione
gravia sunt, naluraliter feruntur ad terram ; ad coelum noscuntur. Nnn nos autem pertiirbet, quod queedam
vero levari necesse esl, quee videntur esse leviora. hujus categorire esse narrantur, qure el qiialitati
Hinc igitur ccelum terramque conlraria sihi esse videntur esse conjnncla. Habilus cnim et affectio et
dixerunl; quod hanc deorsum, illud vero superius scienlia el cretera qucucum liis dicla sunl, qualitati
naturaiis necessitas collocavil. Ex hac igitur ratione videntur maxime convenire. Sed differentiam debe-
videtur contrariorum omniumdefinilio conslituta. Di- mus advertere, qua hoeduoecategorice,id cst qiialitas,
cunltir enim illa esse conlraria, quoectim sintex uno el ad aliquid, sive TtposTI y.aiitoioTVjs, a se invicem
eodemquegenere, mullo lamen a se spatio separan- separantur. Quoties enim scientia cujuslibcl rei quee
tur. Sed hcecqui asserunt, habenl advertere ad aliquid sit scibilis, scientia dicitur, et sensus rci ejtis, quoe
dictis polius debere conjungi. Siquidem supra dici non sit sensibilis, sensus dicitur; lunc ad aliqirid'debemus
potest, nisi cl infra fuerit designatum. Quod si calu- accipere : at cum scientia aut disciplina non rei cujus-
mniari quibusdamlibet, supra et infra in caiegoria libet, sed hominis dicitur, qualilatem debemus agno-
magis, quce ubi dicilur, videri polcst: cum enim su- scere. Heec est interim differenlia, licet si proprie
pra el infra diciraus, uhi aliquid gerafur, agnoscilur. hanc calegoriam, quee a"d aliquid dicitur, volumus
Sed hcec, ul diximus, garrientium sunt : nos vero in delinire, ut a cceteris separeiur (in onmes eiiim vide-
quanto admilli contrarium credere non debemus. Ad- tur incurrere); alio modo eam definire debemus, ne
vertere interea licet hujus occasione lractalus, aliud semper parum considerantibus error oiiatur. Ttinc
esse super et subter naturale; aliud vero quod circa ergo et vere el proprie ad aliquid dicitur, cnm sub
nos. Naturale enim non poiesl immiilari, nostrum uno ortu atque occasu, et id quod jungilur, el id cui
autem migratione hominum commutatur : ut si quis jungitur, invenitur : ul puta servus et doiiiinus, ntium-
cum in inferioribus fueril, ad.superiora conscenclat, quevel simul est, vci simul non est. Elenim cumdo-
aut e superioribus velit ad inferiora descendere; niinum dixeris, necessario exislet ct servus; cum vero
omnia illi, qiieeante fuerant, commuiantur, cum de- dominunituleris, nec servus apparel. Similitcr duplttm
scendcnii, inferioraquoofuerant, superiora cernantur. ct simplum, alterulrum se vel perimiint vel osten-
Illud quoque quanto inesi, in omni quideni, non dunt : apparenle enim duplo, nascitur simpium; du-
lanien in solo, ut non recipiat magis et minus, quod plo pereunle, nec simplum poterit permanere. Simi-
graeccdictum esl p&Mj>v y.aiJJTTOJ.
Bipedale enim cum lilerque si simplum non sit, nec duplum esl; at si
dicimus, non possumus aliud bipedalc magis vel mi- simptum fuerit, el duplum necessario apparcbit. Spe-
nus dicere. Simili enim modo bipedale secunduin est, ciaiiter lanieu ac regulariter, ut hceccalegoiia mani-
quemadmodum elprimum. Quod si aiiud alio amplius fcslius dignoscalur, h;ec via est, qua debemus adver-
fueril, jam non bipedalis, sed allerius mensureesusci- lere, noureetediciadaliquid, nisi cum xaSUaeTov irpoj
pil nomen. Ncc numerus magis aut minus susfinet, y.vM/.ac:-.ov liocest ad
KVKJJEOETKI, siiigulare singulare re-
siquidem tres magis aut minus tres nominare demen- fertur. Si quidem cum dicimus duplum , sino dubio
titi est. Et tempus non potest esse tempore magis aut non generaliter, sed specialiter hoc duplum dicimtis,
rninus. Clarel igitur his exnositis magis el miiius in et hujtis simpli duplum dicinins. Ac propterea tunc
quanlo inveniri non posse. Proprium vero quanli, et vere ad aliquid categoria est, quoties, verbi gratia,
€431 CATEGORI^ DECEM. 143?,
Socratem Chrysippodicimus esse vultu consimilem. pennalum,vel capitiscapitatum: id namque qui dixe-
Ceelerumquo paclo vel quis, vel cui sil similis derit, irridebitur. Esse enim pennalo, non ex penna
monstrabimus, nisi el quis similis sit, et cui sil similis desceudit; neque penna ex pennato constat. Simili-
personaliler indicenius? Sed sunt quidam qui huic terque capitatum non constat ex capite, ncqneeaput
definilioni velint movere snperfluam queesiionem, ex capitalo videlur consistere. At quod vere ad ali-
asserontes inveniri posse ad aliquid dictum quod ante quid dicitur, converli per vices potesl, ut snperius
sit, et poslea nascaturquod de ipso debeat nuucupari; diximus, dominus servi dominus, et scrvus domini
ut jara videantur hcec duo nec orlu nec occasu sibi servus: et rursus subtracto servo dominusnon esl,
csse conjuncla : ac danl exemplascibilis et scientice, remoto doraino nec servus apparet. Peniiatumvero
asserenles ante scibile fuisse, et post ejus scientiam essepolerit, etiampenna pereunte;etrursum penna,
conseculam.Verbigraliaapud geonieiricosanieypa/;./rjj, pereunle pennato, potest esse. Consideralaergo defi-
vel circulus fuit, sed eorum scientia postea a sapien- nitione hujus calegorire, poteril eliam confusionisex
tiiras comprebensaest: proptereaque ante fuisse sci- similitudine exortae discrelio reperiri. Eodem pacto
biie, in quo possil scientia reperiri. Hoc argumento possumus hauc calegoriamet ab oppositorumsimili-
igilur monstraiit niulla esse hujtis categoriae,quibus tndine separare. Nam et opposiiaavTtxet/icva Aristote-
mon et oiius et occasus videatur esse communis.Et Ies voeat.quamdam hujus categnrire similitudinem
sensibilis enim sensusque exemplum simili ratione reddunt: siquidem calidum et frigidum videnlur sibi
constare conlendunt : siquidem sensibilia ante fue- opposilionis societate conjuncta : sed calidum non
rint. Elementa enim quibus omne corpus conslat, frigidi calidum, sed frigido oppositura diciraus; et
ante fuerunt, quara corpus ex lris a*liquodnasce- justum non injusti jusluni, sed injusto conlrarium
retur, in quo sensus exislerct. His igilur argumentis nomiuamus. Arislotelcsqiridem, utin principio hujus
oslendunl definiliouemcategorice,qucead aliquid di- categorieediximus, raulta exempla proponit, quce ad
cilur, non recte esse delixam. Hcecsolent parum hanc non sub certa forma pertinere videanlur, volens
diligenter naluram rerum inluenies astruere. Omnia de consequentibusreprehendere vitia ceeterorum,qui
enim quaesunt, aut naturali polentia dicunlur.esse, hanc secus definire voluerunt. Denique et virluleni
aut operatione faciendi, quas Graeci 8uva/«vi-.ai malilieuet scieniireignorantiam, quasi ad aliquid po-
EvepyetKv vocant. Quas si quis separare voluerit, suit, eaque dixit posse recipere contrarium, non quo
nec ulla societale confundere, intelliget ad aliquid ita res poslulet, sed ut indoctedisserenliumvilia pos-
dicltim nnn posseesse sine altero, cujus esse dicitur. set ostendere. Haecnanique, ut superiusexplicavimus,
Scibili cnim y/ta/t/t^,sive circulo, in ipso ortu naturre, opposita polius quam ad aliquid dicta judicanda sunt.
scientia sociala esl. Situul namqtie ut scibile esse Milrivero, ut et ipsi Aristoteliplacet, magis et mintis
ccepit, liabuitscientiam sui, scd necdum ivepyeta,id hceccalegoria , non onuiis qiiidem, nec sola videtur
esl operalicne monslrala est. Non crgo tunc coepit possesuscipere. Simileenim cuilibet, ct magis simile,
esse seienlia ejus, quando ccepil operari, sed cum et minus siinile possumus dicere. Sed hoc non in
ipso scibiliorta est, operaliopostea eslconsecutn.Dis- oinnibus, ut dixi, quce sunl ad aliquid poteril inve-
cernere enim nos oporiet operationis exordium : niri. Namque nec magis pater, nec niinus paler potest
tunc enim possumusadvertere scienliani cum scibili dici; nec miniis filius, aut magis filius; nec minus
esse pnicreatam, operatioiiein vero ejus apparuisse dupltim, aut magis cluplum.Nonnos autem fallat, ut
postea indagationeprudentiuin.Qiiibusclepulsis,opli- puleimis ad aliquid csse quotics, vcrbi gratia, dici-
ma dcfinilioesl ad aliquid relatorum , semper ea si- nuis, cujus cquiis, vcl cnjus ligiium,vel cujus fundus:
mul vel exstingui, vel nasci. Illudsane debemus me- hceccnim cloir.inuin,vel possidciilispersonam mon-
nioria conlincre non omnia ad aliquid dicla iisdem stranlia , non ad nliquid dicla censendasunt. De qua
casibus referri ad ea quibusjungunlur; sed alia geni- catcgoria quaiiliiin pouiinuis, explanavimus : licet
tivo casui, alia dalivo, pleraque ablativo copulari. Et lanta huic cuiii ctieris videatur esse permixtio, tu
genilivo quidem, ul servus domini, duplum simpli. ipse quoque Arisloieles hiijus discretionem haud fa-
Dativo, simile sinrili, par pari. Ablativovero, sensi- cile repererit, cujus ctiani longa ac diulurna non sit
bile sensu sensibile,scibilescienlia scibile, et ceetera indeeensretraclatio.
hujusmodi, qnaevariis casibus alteriussoli socielale 110- CAfUT XII.—De qucditale.Speciesqualitalisquatuor.
ctunlur. Inest autem buic categoriaeel ct onuii, Habitus. Affeclio.Potcntianaluratis. Passivmquali-
ut inter conjunctaduo, (|ureex se pendeanl,sil alterna lales.
conversio, quaegreece dicilur KVTIOTPOPV;. Ut duplum Nuncde qualitatc traclcmus, secundum quam ea
simpli dicitur, cl siinplumditpli.et servtts domini, et qucesimt, qualia nuiiciipanlur.Multi aulem qucerunt
dominus servi. Apparet ergo hrec copulata vicaria in quid sit qualitas, et quid quale, quorum facilis se-
semet repiicalionc converli,si lamen scieuter ci pru- paratio esj. Qualilalcra namque dicimus dulcedi-
denler ista fial conversio. Nam si imperile hrcc voca- netn, ausleritatem, albedincm, nigredinem. Quaie
bula converiantur, orilur niagna confusio: ul si quis vero intelligittir, quoties album aliquid, vel dulce, vel
imperite dixeril, avis pennain, stulia couversio est. austerum, vel nigrum dieimus. Licel Arisloteles in-
Ron enim penna omnis avis esl: si quidemsunt qure- differenteret pro qualiiate quafe posuerit, et qualita-
dampennae.qucenonsunlaviuni,utcicadarum, musca- tem proquali, proplereaque etiam nos'eumdemsecuii
rum, ceeierorumqueanimalium,quaesimiliternatura similia senseriinus Hancautem calegoriamproplerea
formavil.Quodsi quispennampennalipennaindixerit, caieris difficilioremvolunt, quia facilius quam cae-
quasi rala conversioest. Hoc Iocolibilura est, quas- terocin omnesvidelur incurrere : ut puta in usia inve-
dam lenebras, quceemergere ex categoriarumsimili- nitur, curiidiciinus, homo grammalicus; in quanto,
tudine assolent, aperire. Siquidemciim dicimus pen- albave.lnigraepiphania; in ad aliquid,prudens pater,
nam pennati, et caput capitali, videmur usieepartes optimus filius; in facere, dure sallat; in pali, fert for-
in accidentibus ponere. Penna enim sine dubio pars liter vulnera; in loco, obscurus locus; in tempore,
usi;e cst, vel caput vel manus, quaesi ad aliquidrefe- calidusmensis, autfrigidus; in jacere, pronusaut su-
raiiiur, inter usias et ad aliquid videbilur nulla esse pinusjacet; in habere, decenter armatus. Erit igitur
discretio. Ut igilur amovealur universa confusio, ad- non parveeprudentioe, qualitatem cum cceteris peue
verlere nos oportet quo pacto, et vere et proprie ad confusam, menlis vivaciiate secernere. Hujus sunt
aliquid definitumsit. Ita enim ejus delinitiose habet, species numero quatuor, quas Aristotelespro gencri-
uidiealur ad aliquid, cujus id quod est pendel ex albus posuit, scilicet propterea quia et ipsce singulee
tero, cuiquenecesse sir singulariler, id est /.aUr.aoTov, habent species suas. Id verocum acciderit, subalterna
vicaria in semet mulalione converti. Hoc quis consi- nominanlur, quee Greeci U7ia).).v)),« vocaverunt. Ergo
derato, reperiet, nec pennali pennam, nec capitati priinumgenus est habituset affeclio: secundum, po-
capul recte posse ad aliquid nominari : non enim ut lentia naturalis : terlium, passivoequalitalessive pas-
penaaii pennani dicimus, stc possumusdicere pennee,^ siones : quartum, formseac figura). Ifec Aristotcles
APPENDIX. U34
i\-<»>t«\StaSeotvdixit, yuravivSuv«//.tv, naBriruusirotoTvjTKsmosos asserimus aliquos vel dcformes. In eodem
x«t it&Bri,extpaTKXKt Habitus affeclioeslanimi
p-ootfac,. qualitatis genere sunt, curvilas et rectitudo. Aude-
longo tempore perseverans : nt esl virtus el disciplina, mus enim EOÛTVITK y.ai y.au.r,v).oTr_Ta
hoc paclo con-
quce perseveratione sui et perpetuitate lemporis rcsti- vertere. Ab iis namque reclum vel curvtim quidpiam
manlur, nisiforleeas Ianguorcorporisaliquis, etcasu dicilur : lenitudo quoque et asperitas et raritas ac
injecta debilifas araputaverit. Affecliovero est muta- densitas, e quibus rarum, densura, lene et asperum
bilis meiitis impulsio, vel cupidilas levis, quce brevi designamus, qualitaliirn quidem numero sociantiir,
tempore delealur- Habiius ergo et affectio videri po- sed habent alteram interpretalionem sui. Siquidem
test; ab hac namque incipit, et si ipsa permanserit, densum coaretaiionem nimiam conjunctaruni paiiium
habitus nascitur. Affeciio autem habitus videri non videlur ostendere; rarum contra, in quo intervallis
potest; si enim ad habitum pervenerit, vocabuluin frequeniibus laxior partium videtur esse conjunctio :
proprium non tenebil. Hoc loco non est incongruum, quinetiam lene illud proprie vidtiur oslendere, in
quod seepequcesitum est, brevi tractatu dissolvere ac quo positio partium itaapte parililerque digesta est,
docere, quid virtutem disciplinamque discernat. Hoc ut nulla earum monsiiree alierius emiueret; conlra,
profeclo quod disciplina in ea parte animee, quoera- asperum diserepantia conjunciarum partiurn facit :
lionalis dicittir, tanlummodo diversatur; virtus vero asperitatem namqtie non gigiiil nisi inoequalitas par-
oinnes animaeparles amplectitur, omnemque animam tium, ut sit longior una, altera inferior. Ac propter-
suo imperio gubernat ac regit: ut et iracundiam do- ea hoecquidam volun.tcategorioe alteri sociare, quee
met, ct cupidilates animo amoveat quod disciplina apud Greecos xzXaBat,apud nos jacere, sive ut Au-
facere haudquaquam valet. Polenlia naturalis cst, gorius *, quem ego inter doctissimos habeo, voluit,
quolies quis videtur vel posse, vel non posse aliquid situs dicitur. Claret enim unumquodque earum par-
per naturam facere : ut verbi gralia, plerumque visis lium , quee corpus efficiunt, positione constare : ve-
corporibus puerorum, el contemplatis ariubus pro- rumtamen cum Iene vel asperum vel densum vel ra-
nunliamus aliquid de futuro, eosque dicimus vel purum dicimus, qnalia demonslramus , eaquc omnia ,
gillatores fore, vel eursores; non quod jam hac arle queede lris superius explicata sunt, ad interpretalio-
vel studio teneantur, sed quod videantur posilione nem non vocabuli, sed naiuroevidenlur potius perti-
corporis heecfacilius impleturi. Similiter salubres vel nere : qna de causa cogit ralio, ut heccquoque inter
imbecilles dicimus, qui aut facile aut non facile reci- qualia numeremus. Ab his igilur, quas enumeravi-
piant eegriludinem.Eodem modo namqueclin his po- mus, qualitalibas Trapwvu/tws qualia nominantur, ut
lentia naturalis advertilur, quoeeos facit vel languori lene a leniiate, a densitate densuin , coeteraque his
crebrius subjacere, vel retinere perpeluam sospitatem. similia. Sed plerumque accidit, licet raro, ut qualia
Durum quoque et molle cum dicilur, ostendit poten- non TtKpwvu/tws a sua qualiiate descendant, ut a viiiule
tiam naluraiem. Durum siquidem est, quod (irmilate non potest dici virluosus, sed moderatus et indu-
naturee corruptionem sui non facile admittat; molle strius. Nee in gr;cco quidem axd TVJS apeTvic,
«.peTosdi-
vero, in quo est natura laxior, nec ad contraria repel- citur, sed O7tou5«to;.Undc apparet qualia, etiam
lenda sufficiens.Tertium genus qualitalis sive spccies, neglecta plerumque paronymorum derivatione con-
passivrcqualilates et passiones, quae sunt hujusmodi, ' siare. Hecc hactenus : nunc qualitatis hujus propter
austeritas, calidatio et frigidalio : sic enim 0=P//.6TV)T« quam diversas species explanavimus, consequentias,
et <livxp&Tr.Ta placet dicere, et albedo et nigredo : quce et proprium videamus. Et primum quidem conirarie-
non idcirco passivoequalitales dicuntur, quod patian- tatem recipere qualitates, nulla dubitatio est. Quis
tur aliquid,sed quod faciunt passionem. Melnamqueui enim dubitat saluti contrarium csse Ianguoreni, justi-
dulce sit, non a dulcedine aliquid passumest, sed liee injustiliam, calorem frigori, maio bonum.iion
dulcem gtistantibus efficit passionem. Passivce au- "erudito litieris eruditum ? Sed boc non in omni qua-
tem qualitales recfius dicunlur, albedo et nigredo, litate rcperies : nam pallido, vel fusco, vel quadrato,
et horum media, id est rubor etpallor : hrrc enim veltrigono, nihil potesl esse conlrarium. Non ergo
nonnisi animce vel corporis passione nascuntur. Ut erit incommodiim regulam quamdam dare, qua quee
enim nigrescat aliquis, corporis passio est; ut palle- qualitates contrarietatem non rccipiant, pnssit ad-
scat vel rubescat, animae, quee cum turpitudinis ve- verti. Erit igitur notum doctis, eas qualilates, quee
recundiam ferre nequiverit, quasi ad obtenlum sui, contrariis medioestint, et eas quoe cx formis figuris-
sanguinis copiam in exleriores corporis partes fun- que nasctmtur, contrarietatem penitus excusare s.
dit, eoque fit ut pudore nimio rubescamus. Pallor Conirariis autem medias dixi, ut est fuscum el palli-
quoque simili animce passione consistit, cura per- dum : heecenim duo de albedine nigredineque na-
culsa meiu nimio ad cordis ulteriora confugit, eam- scunlur, ac sunt his media ; ipsa vero albedo et ni-
que sanguis insequitur, adeo ut dcsertum sanguine, gredo sibi sunt contraria; fusco autem pallidoque
quod est in conspectu, corpus albescat.' Heec animae conirarium nihil est. Claret ergo conlrariorum me-
passio ila a plrilosophis vera essefirmatur, ut etiamsi dia, conlrarium rion habere. Quin etiam qualiras,
pallor vel rubor in corpore jugiter perseveret, simili quce ex forma vel figura consistit, contrarietatis
passione asserant evenisse. Hoeigitur qualilates si in ignara est. Quid enim quadralo vel irigono, quid cir-
corpore perseverenl, quia secundum eas qualesdici- culo vel cono vel cylindro contrarium quis opponat?
niur, ipsae quoque qualilates passivae censentur : sin Regulariter ergo teneamus contrarietatis receptricem
vero ad breve tempus exstiterint, ita ulcito discedant; qualiiatem, nec omnem posse esse, nee solam. Nec
passiones eas polius nominamus. Non enim quis si ad illud estomiliendum, ut sciamus in contrariis quali-
temptis iratus est, aut erubuit, aut incaluit, aut re- tatum, sub eadem categoria esse alterum, sub qua
frixit ', mox ad slatum naturee ilerum rediturus, aut aliud invenitur : ut justiticc injusiitia conlraria est;
rubicundus vel iracundus velcalidusvel frigidus appel- qualitasjustitia; et injustilia igitur qualitas est. Item
lari potest, si ad lempus aliquid passus est. Erit ergo qtialitas est albedo; quare nigredinem quoque esse
inler passivas qualilates et passiones ista discretio, qualitatem necesse est. Quo fit, ut regulariter con-
quod passiones ad lempus exortae facile commutan- trariee qualitates categoria semper eadem viucianlur.
tur; passiveevero qualitates secundum quas quales Quecrenies inlerea quid sit proprium qualitatis, quo-
dicimur, perpetuo perseverant. Quarlam nunc quali- niam contrarielalem suscipcre necsolius est, nec to-
tatis speciem retractemus, in qua sunt formoe et tius, aliud perscrutemur. Video enim magis et minus,
figuree: et figurae inanimalibus, formoe animalibus hoc est u.aiiov xai VJTTOV , in se recipcre qualiiatem.
tribuuniur. Figuras enim lunc designamus, cum vel Namque inagis album , vel magis nigrum , vel magis
trigonum , vel telragontim , vel conum , vel cylin- rausicum, vel minus musicum possumus dicere. Ve-
drum, vei sphceram dicimus; formas autem cum for- rum id quoque nec in omni qualitate, nec in sola
1 In aliis Edd.,Angurius. M.
itaMss,Atediti,refriguit. 1 Its veteres Mss.Atediti, recusare.
1488 CATEGORM DECEM. 1456
poterJlinveniri. Quis enim prudenliam prndentia pru- H;ecduo aiitem facere elpatimullidixerun!„non posse
(leiiliorcm possit riicere , vel albediiiein clarioreiu ai- nisi iis,qiiacfueriiitcorilraria, proveuire. Id.eniniquod
bedine, vel doctrinam doctrina docliorem, vel trigonq dulceest, dulcenon facit, nisi idquod dulce non fuerit:
magis trigonum. vel quadralo magis qnadratuni. Sl nam si id quod patitur dulce fuerit per naluiain sui„
enim trigonum fueril, magis esse quam trignnum non alterius dulccdinem quo recipiat, non habebit; ne-
poiesl; aul si magis aul minns fuerit, jani trigonum cesse esl ergo dulce non esse id quod patitur, ul dul-
non erjt. Separare tanien placet ac discernere eas cediiiem recipial alienam : ac propterea cum, quod
qualilates. quoemagis et nrinus rocipiiml, ab iis quoe facit dulce est, et quod patitur dulcc non esl; neces-
hnnegradum cnmparalionis exeusent'. Sit crgo hoec sario dicunlur videri conlraria. Nonnulli diversa sen-
regiila, qualilales ipsas magis el minus non posse serunt, asserenl.es non posse haocnisi in similibus in-
suscipore. Ea vero, quaeex liis fiuni, comparala , vcl veniri, el sub eodern gcnere conslilutis; nec posse
magis recipere posse vel miims : ut eloquentiam ma- aliquid pati vel facere, uisi simile faciat, aut a sir
gisêloquenliam,seu niiniis nullus dicere poiest; eum mili patiatur. Dulce enim et amarum , vel calidum et
vero qtri eloqiiens dicilur, magis vel miiitis caeteris frigidum, licet coniraria videantur, lamen cum sub
eloquentcm possuiuustlicere. Claret ergo magis et mi- eodetn sensu fuerinl, siniilia esse confirniant. Deni-
niis in qualibus inveniri posse, nunqtiam posse in que ab alienis penitusque discretis patiendi faciendive
qtialilales incidere. Figurre quoque , ut superius ex- ralionem dicunt non posse consistere : ut verbi gra-
piicatum est, non adinittunl niagis el minus : siqui- tia, quid enim faciet numerus in amaro , vcl quid al-
dem circulo , si aliquid addas vel niinuas, circuli jara bedo pali possit a numero?Sed hccc sit conflictio
vocabulum IIOIItencbit, et iu alterius figuraenomen coeterorum: nobis autem regnla illa sufficiat, ut scia-
rnigrabit. Manifesleigilur designatum est, quaequali- mus facere et pali genere esse conjuneta , qualitate
taics hnjiismodi gradus comparalionis accipiunt, et discreta. Etenim calidum, quod frigido praestal ca-
quro ab l.is videiilur esse alienre. Reliquum est ut lorem sui, sub eodem genere est, quo esl et frigi-
quiililalis proprium, ipmd apud Graecosesi tStov, in- dum; sed discrepat qualitate quod ealel: et doctus
vesligcinus Nnmqiiousia habel.hoc proprium, utsin- cum docel indoctum, sub eodem genere est; sed
gularjs atqiie una numero, contraria in se suscipiat : qualitate discernitur. Claret ergo faeere et pati ge-
suscipial antem dixi, non habeat conlraria. Memi- nere esse similia , contraria qualilate. Sed haecduo,
njsse auicm nos oportel, quod usice, cum.de ea tra- ut superius diximus, adeo videntur qualitali non
claremus, nihil csse diximus conirarium. Ergo ut modo ordine, sed etiam ratione conjungi, ut eadem
ejus csl propriura suscipere conlraria , id est, sanita- recipiant, quee recipere dixinras qualitalcm. Namque
tem niodo, modo rrgiifiidiiiem; quanli vero, id est et contrarietatem non respuunl, qnam qualitas reci-
roO TIOOOU , ut par iniparve.dicalur; TOD OEr.pbqTt, ad pit; et magis et minus adrnittunt, quorum qualilalem
aliquid , ul sint «vnoTpopK,hoc esl, ut in se conver- quoque diximus: receptricem. Harum vero calego-
tantur, ac sint sibi naiura conjuncta : ila et qualitatis riarum proprium, quod est groece tStov, quoniam
hoc propriura est, ut cuncla qualia similia , aul dissi- ipse quoque Aristoleles, omisit, nec a nobis Iector
miiia noniineiilur. El dulce enimdulci,et albo al- inquirat.
bum, et stulto siulluin , et leni lene, et calido cali- CAPUT XIV.— De jacere ,sive situ.
dum , bimilia vel dissimilia proprie niuieiipantur. Ali- Sequitur ut de jacere dicamus, sive de sifu, ut
ter enira si dicta fuerinl, nunciipaiioneni propriam quidara pulant: quce categoria in ad aliquid relatis
non liabebunl. Ne auiem nonnulli in legendo lurben- jam videlur esse tractata. Siquidem quod jacet, post
lur, qtiod ct affeetio, et habitus, cl disciplina, quce tum jacet: posilum vero positionis.est, et posilio po-
in ad aliquid diclis ,, id esl h wu itpocTt posilrc, ei- slti. Qua de causa, ut ipse quoque Aristoteies, quem
dem qualitati quoque connexaesunl; hanc discretio-- sequimur, fecit, ad alia transeamus.
nem danius, ul tunc catcgoriae ad aiiquid socienlur CAPUTXV. — De ubi.et quando.
quando suni genera, cum vero spccies, qualitati: ut Ubi et quando videnlur locus esse et lempus, cum
puta si discipliiiam dixeris, quccest genus crelerarum; non sint; sed sunt in loco et teropore : ul, Romee,
ad aliquid referenda e.st : discipliua enira discibilis in senaiu, anle horam tertiam, post mensem mar-
rei disciplina dicilur. Quotl si niusicam dixcris, mu- tium. itec., ut diximus, in loco suut et in tempore,
sica disciplineespecies esf, non genus; qtialitali ne- noii locus et tempus. Denique ul claras et nullius tra-
ctenda est: neqiie eriim miisici ninsicam possumus clatus indigas, has categorias Aristoleles quoque
dicere , sed inusici disciplinam- Similitcr et affeclio transgressus cst; quod nos etiam faciemus. De temr
et babiius secundum genera el species, nunc ad ali- pore enim et loco intcr summos philosophos velus
quid, ntuic qtialitati necUuitur. Siquidem si affeetum et magna quaestio esl, quibusdam volenlibns heec
vel habitura, hoc est 6i«0esivel l\tv, generis dixeris, corporata esse, aliis vero sine corporibus eesiimari.
id esi disciplinre ; ad ali(|iiid referuntur : sin aulem CAPUT XVI. — De habere.
affeotum siye hahilum speciei esse dixeris,. id cst rau- Nonuno modo habere aliquiddicimur. Quantumenim
sicee vei grammalicee; qualitates debemus agnoscere. traclando colligimus, sub boc verbo octo sunt quasi
Quamvis ipse quoque Aristoleles magnus ingenio huic quaedam species. Pririia est, quoties animo habemus
pene permixtioiii concesserit, ac dixeritposseconlin- aliquid, ut jusliliam, castilatem, injustitiam vel li-
gere, ut quod qualitalis fuerit, idem referalur adali- bidinem. Secunda, quoties in corpore habere ali-
quid ; nec esse imporlunurn, si una res duarum catc- quid dicimur, ut albedinem et nigredinem, varie-
goriarum vocabulo concludatur. tatem, vei eeelera quee per qualitatem corpori insi-
dunt. Teiiia de quantitale descendit, quolies quatuor
CAPUTXIIL— De facere et pali. vel quinque pedum habere dicimur longitudinem.
Dicla simt autem omnia qtioead quatuor calegorias Quarta, cum non in loto corpore, sed in parte corporis
maximas alque difficilespciiinebant: nunc ordo com- aliquid habere firmamur; ut in digito annulum , in
monel ul posl qualilatem de facere el pati traclalus pede calceos vel coihurnos. Quinta species est, cum
habealur. Queeduo videntur ex qualiiatis fonle de- non in corpore, sed circa corpus habere aliquid
scenriere : id namque quod calidum facil, calidum dicimur, ul est veslimentum atque indumenta omnia.
sit necesseest; calidum vero quale esse cognoscimus. Sexla, quoties ipsas partes corporis habere narramur,
Similiter quod calidum fil, passione sui accipit quali- ut manus, pedes, caput, aut reliqua queesunt iricom-
laiein : et.qui docet, cum docel doctor esl, ei discipu- page membrorum. Seplimus vero locus esi, quoties
lutiifacit;ulei'qiieaulemsivedocl(ir,sivediscipulusqiia- iar vel vinum vasaliquod haberedicittir. Oclavus ha-
lis esl: et caiera his sinriliaconsiderala demonstrant bendi gradus est, qui possessionem noslram vel domi-
recicliasduas categorias proepositaqualitafe tractari, EJ.nium videtur oslendere , cum eedes vel rus quis ha-
beredicitur, vel sepulcra majorum. Hi sunt h&Jrjendi
1ita veteresMss.At cditi, recusent, modi, quos designato numero comprehendimus, exlra
1437 APPENDIX. 1438
quem si quis potuerlt invenire, desidieenoslreceulpa tunitas tempnris quceritur : nemo enim recle calvus
nou erit, cum Philosophus ipse liberum dimiserit ar- dicilur, nisi in eo lempore, quo capillos habere de-
fcitrium inquireniibus. Sane illud verbiun muiii.do- buerit, non babebit: nec sine dentibus , qucin vaUv
clGrumrespuiiiit, aiqne improprie proferri confirmant, Graeeivocanl, infanlem quisquam poterit dicere eum
cuni mulier habere maritum dicitur , vel vir uxorem, cui dentes adhuc eetas parva denegavit. Siquidem
vefpaler lilium , vel filius genitorem; propterea quod privatio, queegrrece aipr,cifdicitur, hanc vim tenet, ut
asseruul non haberi posse, quod habeat habentem : oslendat quemlibet habuisse aliquid per naluram , et
sed rectiusdici autumanl esse mulieri virum, vel uxo- non habere. Inter hcecmeminisse nos convenit, aliud
rem viro esse, pairem (ilioesse, famulis dominum. esse visionem et ceecitatem,aliud habere visionem et
Siquidem Iiujus verbi vim in hocesse contcndunt, ut ea esse privatum; ne si heec eadem esse judicemus,
significarenon possit, et habere aliquem et haberi. confundiralio videatur. Quod siquis hocdubium pu-
CAPLT XVII. — De poslprwdicamentis. lat, aut parum certum, quid quamque reni sequaiur
advertal. Eienim si esset idem ccecuset cceciias, de
Tandem quasi magnircquoris freta transgressi, ca- uno utraque dicerentur : dicimusautem hominemcee-
legoriarum numerum terminavimus, ut arbitror non
sed homo dici ceecilasnon potest: claret igitur,
insuasibililer doctis, satis vero clare volentibus dicum;
scere : sed quaodamreslant, quee calcem libri Iiujus aliud ceectim esse, aliud cceciiatem.Nec affirmatio et
idem est, quod sunt sub affirmatione ne-
nos langere contradicunl. Nani et in categoriis singu- negatio cadentia. Affirmatioenim sive negatio, est
lis de conlrarietate traclatum est, cum queereciperet gationeque
verbum confirmans aliquid aul negans; alia vero
contrarium, etquaerespueretdiceremus. Tamen quid sunl, queesub his inveniuntur , ut est, Socratesdis-
sit ipsum contrarium, nullusatlhuctraclatus ostendit: serii, Socrates non clisserit. Siniiliter lamen omnia
et adhuc quaedam verba remanent, quorum vis ac sibi liabenlur opposita.
de causa ad oppo- Aliquoiies autera niala malis
proprietas debeat explicari. Qua opponuntur, quoties contrariorum media bona sunl,
sitqrum tractaiuin necessarium transeamus. ul esl indigenlia et redundanlia, quae Grreci s'voei«v
CAPUTXVIIL—Deopposilis.Tresspeciesconlrariorum.x«t uTCpSoiviv vocant. His enim duobus malis sibi op-
Opposilorumspeciesqnaluor sunt : opponitur nam- positis, mediocritasvirlutes mcdia reperiiur. Hanc rationem
que aliud alteri; primo, aut figuraaut ejus categoriae, Peripatelici secuti, medias esse dixerunt, ut
, quae ad aliquid dicitur; secundo , contrariorura plus justo 7t),Eove?tav, minus justo />.stove£tav
dicerenl:
modo ; lertio, auteorum, quorum circa nos esse dici- interquoe mala, mediam jusliiiam locaverunl. Simili-
tur babitus vel privaiio (habitum sane hoc loco ex ter inler versutiam et hebetudinem, prudentiam po-
habendo debemus acciperc, non ut in superioribus suerunt; inler libidinem insensibilitalemque, quara
definivimus, esse hahitum affectionemanimi quam- GroeciavKtaOriaiav vocant, temperantia co/istiluta est;
dani sempiternam); quarto modo, cum aut coniirma- inter liniidilatem etaudaciain, forlitudo. Ita occultum
mus aliquid, vel negamus : ut verbi causa, ab iis quoe quoddam genus opposilorum reperit perscrutala ra-
ad aliquid dicunlur, ponamus exemplum. Prinram tio, ut interdurrimaia malis inveniantur esse conira-
opposiium vidctur duplum simplo, vel pater filio. Se- ria. Sed Aristoleles harum quaitior specierum , qure
cunduni vero conlrariorum exempluni sit, malum ex oppositisveniunt, proprietates et differenliasiatius
bono. Tertitim eorum quoque quae per hairitum et et multis modis explicavil : nos auiem ei genus et
privalionemdicunlur, sicul crecitaset visio. Quarlum species posuisse sufficiat, ne minutioribus occupati,
illorum etiam in quibus est negatio etaffirmatio, sie- fastidiumnecessariis afferamus.
ut, currit, non currit. Discretio vero conlrariorum, CAPUTXIX. — De priori.
et eorum qure ad aliquid dicuntur , eonlemplantibus Quinque modis aliud altero prius dieitur : quorum
manifesta est : ad aliquid oniin dicta , de sibi opposi- primus esl, cum dicimus aliquem tempore seuiorem.
tis liomiiianlur; siniplmn naraqiie oppositumdupii Secundus modus est, in quo aliquid nascitur ex
est, el duplum opposilttmsimpli : contraria vero id priore ; sed priore pereunte sccundumperit, secundo
quod dicuutur ex se habeiil, ncque alterius indigent. pereunte prius incolume perseveral; ul est unum na-
Quis enim malum boni dixerit, aul quis bonum mali? turaliter prius duobus : ex eo enim nascuntur duo,
IJirc est ergo hanim duartim specierum , qure ex op- sed sine tmoduo esse non possunt, sine duobus stalus
positis veniuni, dilucidaet clara discretio. Ipsa vero unius manet; et duobus exstantibus esse ununi ne-
conlraria in Ires species dividunUir: aut enim me- cesse est, uno vero apparente duoesse nulla necessi-
diata suni, id-est, liabent aliquid inter se medium; tas cogil. Tertio modo ordo quidam prius allerum
aut sine medio; aul ul in quibusdam rcperit raiio, alieri facit, ut in disciplinis et arlibus iiberalibus in-
habent quidera medium, sed ejus vocabulum non o.p- veniinus : nanujue in grammalica prius est singula-
paret, nisi ulriusque oppositinegatione consisiat. Me- rum discere formas el nomina litlerarum, dehinc
cliaia crgo sunt haec, albiim et nigrum , inter quee syllabarum conjunclionescognoscere, tum verborum
quando nasci potesl pailidnin vel fuscum, mediatabaec sumere nolionem : postremus nobis est orationis
oppositadicuntur.Qurevero mediala sunt, non necesse usus assuniendiis, propter queni cuncta ejus , quasi
cst unum de duobus opposilis in corpore reperiri : si prrecurrentia menibra, cognoscimus. Et in rhetorica
enim nigrum non fuerit, potest esse fuscum; aut sial- prioris locus siniililer collocatur: nam prius prooe-
bum defucril, pallidum poterit inveniri. At vero ex mium dicimus, debinc narrationem , posl depulsio-
lris oppositis qtieemediata non sunt, unum necesse nem, tum conlirmatioiiem; postremus epilogus poni-
est accidere de duobus, ul est salus et cegriludo.Ho- lur. His igitur exemplis tertium prioris inoduin
runi medium niliil est propterea quod aul saluiem ne- sufficiat demonslrasse. Quarlus vero modus est non
cesse est, aut aigriiudinem humana corpora relinere. multum.probabilis; et ab ipso Aristolele improbalus
At illa quibus est quidem medium, sed caret nomine, exponitur, ul cum fortuna melioresvel clariores, prio-
nisi huic opposilorum negalione formelur, sunl ha:c, res vulgus assolel dicerc. Sed mea sententia, vis hti-
jusius el injustus : est aliquid in medio, sed non ha- jus prioris explosa est. Hi sunt quatiior ejus , quod
bet nomcii; al.queideo ulriusque oppositinegalio ei pritis dicilur, modi : scd occuliior quidain quinlus
vocabiiiunicreat, ut nec jusiiiin, nec injustuin dica- adjungilur, quoties ex duobus, quce in se invicem
mus id, (|uod est niediiun. Nttiicea opposita qu;e |ier converiuntiir, illud est potiusquod esse alleruni fitcil:
habiluin privaticneniqiie fiunt, diligentius relracle- ut exenipli gratia, si esl homo , recte diciiniis eum
mus : iu his nanique observari oporlct, ul siut utra- animal ralionale, mortale, ris.uscapax. Et si vera est
que in eodein negotio , in codem loco , in oppoiiuno hominis ista definitio, esse hominem verum est. Ifa
lempore. ln eedem negolio sunt, ca^ciiascl Hcecet visio; utrumque in se convertilur, iiocestet lnmiiiiis verara
iu vidcndocnim, et in non vitlendocoiisisiunl. esse definitionem, et definilionis bominem vcrum
incodem loco sunt; uirlquc namqne elcscitali el vi- Sed quoniam definitio vera esse non poterat, nisi
sioni iu oculis locus esl. alaxiinelamen in his oppor- prius natura hominis apparcrel; idcirco ex his duobus,
1439 PRINCIPIARHETORICES. 1440
qure insemetconverlidiximus.homoprioris locum te- x«TaTOV Tonov/;.ET«go).viv.
H;ecnos latino sermoneor-
netjCuiusexsiaiiliadefinilionissticeexprimitveriiatem. lum diximus, interitum, aiigmenliim,imminulionem,
CAP.UTXX. — De simul. commulalioiiemqualitatis, transgressionemloci. Hse
Sequilur ut proprieiatem verbi, quo simul esse sex species omni a se ratione discrelae sunt: nisi
quecdamdicimus, cxpriniamus. Ralio enim videtur forte ciiiquam parum docle intelligenli, qualitatis
exigere , ul post prioris Iraclatumde his disputeiur, commiitatio, id esl aiiolaat;, etiam creierisexislenti-
quoesimulesse firmanlur. Simul ergo dicunlur tribus bus fieri videalur, ut cum nascilur aliquid, aut in-
niodis : cuiii queelibelsimul exisliinluno lempore vel teril, aul crescit, aul niinuiliir, lunc laela dicatur
apparent, iia ut neulruin de duobus vel prius sil, vel eliam commutalio. Sed id falsum ratio docet: nam
alterum conseqtialur, sed utriusque orlus vidcalur qttrecrescuut aut minuuntur, quanlilateimmutantur,
esse communis, sicut calor el splendor iu sole. Se- non comnnilantur qualitate. Commutatioenim pro-
cundus locus est eorum, quce naluraliler sininl suiu, prie est qualitatis. Meminisseautem nos oportctaliud
nullura tamen eorum preestat alleri : ut verbi gralia, esse iinniutaiioiiem, aliudcommutationein.Namque
si simplum el cluplumponarnus, necesse cst simui immutatio genus est, cornmulalio species subjecla
esse naturaliter, sed neque duplum facit ut simplum motui, quam immufationisspeciemdiximus. Deniqtie
sit, neque simpjumefficitduplum. Hocloco nos con- ut horum sit manifesta discretio, geometricumpo-
fundere non oportel, ne quoniam cum de ad aliquid namus exempluin. Si tetragonum majus, quod intra
dictis tractaremus, id esse ad aliquid diximus, quod depiclum esl currenlibus per medium lineis in brevia
pendcrel ex allero, videaraurnunc conlra superius teiragona partiaris, eique post unum breve lelrago-
definila traclare. Omnia namque ad aliquiddicta, dici num detralias ; minuisliletragonum majus : at si de-
ex altero , non esse ex aliero disptiiavimus: nec ul- tracii Joco addas gnomouem, qui bemicyclispecie
lus error est, si quis verborum nosirorum pondera ponitur, plus letragono majori, quarn detraxeras ,
diligenliuspcrscrutetur. Tertius locus esl, quoties ex reddidisli : idque quanlilatis est, non qualitalis, et
eodem genere mananlia simul videnlur esse natura, immiilalioni potius quam commutationi tribuitur,
scd specie disceriiuntur : neque vero sibi in eo, quod eoque a se plurimum differunt. Fit autein differenlia
dicuniur, aliquid prcestant, ut cst animal; idem ge- rerurn omnium tribus modis : aut materia, aut ope •
imsest, sed spccicslonge discreia. Nec vero aut vola- rc, aut ulroque. Matcria, si sint annuli sirailes duo,
tile quidquampedestri tribuit ut sit, aut volatili pede- unusque sit aureus, alter argentcus; opere, si ex
stre, aul omninoaliud alteri, in eo quod est, tillam auro dissimiles annuli fabricentur ; ulroque, si an-
subslanliamsubministral; nullumquealteri aliudprius nulus sit aureus, et stilus argenteus. Claret igiturhas
csi, sed simulomniaab aniinali, id estab uno generc immutaiionis species, nec materia sibi, nec opere,
orla nascuntur. nec utroque eonjungi : adeo auleni sejuncleesunt, ut
—
CAPUTXXI. De Molu. earum nonntilheetiam sibi conlrarioovideanlur. Quis
Omnisimmutatio quce/IET«6O).VI greeceest, filtribus eiiim dubitet ysvsoEt fBopav,id est orlui interitum esse
niodis : aut ex non subjecto in subjeclum , ut est or- conlrariuro, aiigniento imminulionem? Ipsa quoque
tus vel nalivilas, quam GrceciyhEatvvocant; aut ex commutatio sive qualilatis sive loci, licet non ex
subjeclo in non subjcclum, ut est inleritus vel cor- eodem specierum numero, tamen habent quod sibi
ruptio, quam fOopav Greecidixerunt; aul ex subjecto contrarium viclealur.Nam conimutatioqualitatis est,
in subjectum, ul est motus, qui grcecexivvici; dicilur. cum ex albo fit aliquidnigrurn vel album de nigro,
Sed el ipse niolus trcs spccies habet, id esl, incre- quoesibi manilesteconlraria sunl. Loci quoque com-
inenlirai, iniriiimitionem, commutationemqualitatis nuitatio, quam transgrcssionemdiximus, superiorum
sive loci. Iltec a Greecis«ujvjc-ic,
//.eiwats,ailoiaav;,sive et iiiferioriim contrariclalem patitur, el proplerea
popidicta sunt. Namquecommutalionemcirca loeuin, eam quoque liabere contraria apparel.
fop«vdici voluerunt, quam nos quoque transgressio- CAPUTXXII. — Conclusiooperis.
nein maluimiistlicere, secuti doctores. Yerum hunc
ordinem, quein nos in preesenli, quasi discrepantes Haeesuiit, (ili charissime, quae jugi labore asse-
ah co libro , qui caiegoriarum dicitur, diligenli exa- cuti, cnin nobis Themislii nostra memoria egregii
minatione digessimus, ipse quoque Aristolelesin na- philosophi magislcrium non decsset, ad ulililalem .
turalium Jibris exposuit; in categoriis autera seculus luam de groecoin lalinum convertimus; scilicet ut ex
bonarn frugem studii a nobis profecti sus-
docendi compendiiini, speciem pro genere, id est iis quoqne
raotum pro iinmulalione non dubilavil assunierc: ut cipiaslubricee , si te non dissinrilem noslri, aliarnm rerum
niotui dicerel quasi generi sex spccies essesubjeclas, qure atcpie inanes sunt, cupiditas retenlave-
rit. Nihil namque omisimusin hoc libro quod posset
ye-/£Giv,/3Qopav,av£rtatv, //.stwstv,a/./.oiaaivTtotoTvjTOs
1, aut dcleclare jam doctos, aut indoctos manifeslius
1 vocemroiotetosnonfert Aristoteles.M. erudire.
PRXNGIPU. RHRTORIGES {a)n
CAPUTPRIMUM.— Oraiorisofficinm. lioni rhelor explicationemrerum commodaredebebit.

Oraloris officium est, proposila quoestionecivili Qucc duabus pariibus constat, strucluroequalilaleet
dunlaxat, prinuim ipsahi intelligcre, generalis sit an quanlilaie verborum. Haecomnia memoria suscipit,
sp.ecialis,simplex an conjuncla ex pluribus| absolula quam et plerique Grrecorum, ct M. Tullius in primis
an comparaliva. Deindecum inlellexerit, invenirein oratori affirmat necessariam, hoc, ulopinor, modo:
ea congruenlcs partitioni locos, et his moralesseu t Venio nunc ad thesaurum rerum omnium memo-
naturales accommodaresenlentias. Exinde judicare « riam ; queenisi custos inventis, ordiualisqtierebus
de invcntis, repudiare qucc parum cominodeoccur- ( adhibeatur, intelligirousomnia, eliamsi praeclaris-
rcrinl : tum iis qucejudicio cxaminarit, dareordinem < sima sint, in oratoreperitura. > Memoriampronun-
certiim. Elenim quamvis mtilta pertinentia inventa tialio sequetur, res, ut Demoslheni videtur, inler
sint, lamen nisi pro qualilale el magniludinesua, oratoria officiavel prima vel sola : quaeconsistilduo-
ceiiis et quasi legiliuiis sedibus collocenlur, aul ob- bus, raotu corporis et sono vocis. Heectantuin sum-
cru:it, aut non niagnopereproficient.Subindeordina- malim leligissesatis est, qurcsuntoratoris officia.R.c-
liquum esl videre quid sil finis.
(o)OpusculilmjusexemplarnllumMs.nonreperimus. CAPUTII. — Quissil finisoraloris.
Auctorgrrecavoeabulacitranecessitalemusurpat, contra
tuoremAugusiuu. Finis est, ut opinor, in omuibus rebus, ad quem
1441 APPENDIX. 11442
cimcta referunlur, cnjus causa fiunt reliqua omnia : un6fe<7is vocatur a Greecis.Nos priori nomennisi grae-
a Groecis T5).O; dicitnr. Quod etiam in philosophorum cum dare non possumus, ne posteriori quidem, quam
pene omnibus disputationibus quoaritur, quis sit finis quod videamur dedisse : dedimus quippe; controver-
liene vivendi; virtus, an voluptas ? Finem igitur pro- siara diciinus(fl), quodnomen tam in TVJV 0£>tv,quamin
prium oratoris officii alius alium probaverunt. Qui- TVJV viciUatv :
potest cadere in ulroque eiiirn qurestio,
busdarn enim visum est, summam oratoris officiiin hoc est controversia est. Porro TVJS vr.oBiaca;
bene dicendo esse , quibusdam in recte dicendo, qui- catio, et declaratur ex ipso composito uorniiie signifi- , et cst
busdain in persuadendo consistere! Quinetiam illi qui aliquid quod est vr.bTVJV eiatv, id est sub illo genere
bene aut veredicere finem oratoris officii pulaverunt, quasi species. Thesis est res queeadniittit ratimialem
non abmitint lanien bortim-ipsorum finemesse , per- considerationem, sincdefinitionepersonre. Hypothesis
suadere : ut sil finis oratoris officii, bene dicere ; linis est seu controversia, ut improprio nomine utamur,
bene dicendi, persuadere. Ergo quasi consensu om- res quee admitlat rationalem coiitenlionem ctim defi-
. niiiin finis est oraloris officii, peisuadere. Hoc quia nitione personee. Meiius aulem declarabuntur sub
: in calumniam videbalur posse recedcre (non enim exemplo : thesis esl qucesliohujusmodi^ an navigau-
! sernper persuadet oralor; nec sialiquando persuadere dum , an philosophandum ; bypothesis est qucesliohu-
nonpnssit, factillatern et nomen oratoris amitlil), jusmodi, an deccrnendura duelli preclium.Nec desunt
addidit iiermagoras, quo calumniam effugeret, finem qui lrinc etiam Hermagoram criminentur; et Apolio-
essc oraloris officii, persuadere, quatenus conditio dorus in primis, qui negat quidquam aliud esse hy-
rerum personarumque patitiir. Alia subinde exeodem pothesiii, quam ihesin , et nullius momenti essedis-
verbo persuadendi caluinnia naseilur, invenla sane a crimen personarum, quanquam utrumque hoc genus
Plaione, iraclata mullum in Gorgia; scd post ac qucestionis Heimagoras distinxisse videatur : non
multo iinpudentius a quibusdamiecbnicis oblreclan- minus enim infinitam et interminatam esse hypothe-
tibus Hermagorce frequentata '. Negant quippe pro- seos quam theseos qucestionem.Nam cum quaeratur,
priurn esse finem oratoris offieii pcrsuadere, sed sit necne animadveriendum in Orestera, non per-
communem pene cum universis : nam et mathema- sonam esse, (|uae faciat qurestionem, sed factum ; et
ticos deiis, qute in nolitiam ipsorum ceciderunt, nihil inleresse an ita queeratur, sit necne animadver-
persuadere ; et medieos de iis, quee in aiie ipsorum tendum in matricidam : quodsi ita est, nihil inter hy-
coiitiiieaiitur, persuadere; opifices ctiam et taberna- polhesin, thesinque distaret. Ad hccc nostri, primo
r-ios, fabros, et si qui Inijusmodi sunt, posse de eo , oinnium qualitalem personarum quaestionibus diffe-
quod agant, cuivis probabiliter persuadere, quasi reiuiam affeire, ipsisque eliam hypothesibus, id est
ratione faciant : .ergo non esse inlegrum fincrn, qui controversiis soepecvciiire, ul punita et impunita, ho-
solam couimuiiitalem habeat, careat proprietate : esse nor.ita et inhonorata, quaedamrelinquenda videantur,
actum persuadendi comraunemcum niullis, etidcirco non lam ex rerum qualitate, quam qualitate per-
non esse persuadere propriuin fineni oratoris officii. sonee. Deinde etiam illo distare hrcc duo genera quee-
Uuicquoque calumiiioeHermagoraspercommodeobsi- slionum, quod in tbesi perspectio sit alicujus rei qualis
stit. Dicilenim esse oratoris officiuin,persuadere, qua- sit, in bypothesi conteniio ; et quanlum interest inter
tenns rerum et personarurn conditio palitur, duntaxat perspeciionem et contentionem , tantum inter thesin
in civilibus qurcslionibus: nam medicorum et philoso- el hypothesin esse disciiminis. Deindein thesi quaeri,
phoruin et coelereehujusmodi queeslionesexira regu- quid omnes oporteat facere; in hypolhesi, quid unum
lam civilem, quam noitTuvjvGrcecivocanl, collocanlur. autalteruin aut paulo plures, certe definituni homi-
CAPUT III. •—De civilibusqumslionibus,et differentia num modum. Et eiiam illa differentia accidit, quod
generaliumet spedalium. in thesi, quasi ignorantes quoerimusquid sit optimum
Sunt atitcm civiles queestiones, quarum perspectio factu; in hypolhesi, quasi scientes defendimus. Tum
in communcm animi conceptioncm potest cadere, quod omnis tliesis de fuluro esi; hypotliesis raro,
quani Greecil/votavvocant. Verum nl facilius intelli- quin imo nunqtiam nisi de prrclerito, aut eo quod
gas, quee sit haec ipsa conditio qtiam demonstratam jarn agatur, facit quaestionem: nemo enim neque reus
esse voltinius, oninia quoecumquehujusmodi sunt, ut lieri polest, nisi fecerit aul fecisse dicatur, neque
ea nescire pudoris sit, el quee vel igiiorantes, quasi preemium aut aliquid liujitsmodi petere, nisi jam
scianius lamen cuni simulatioiie prec nobis ferimus , meritus sit, aut meritum esse se conlendat. Huicloco
quoiiescumque in dubitationem vocanlur, efficiunt opponunt tyraunidis et prodilionis reos, el veneficii
civilein quccslionem.Quod dico hujusmodi est, si de iinperali, et si qua in eumdem modum excogitari pos-
pondere alicujus rei quecratur, si non videaris scire suut : in quo sludio criniiiiandi falluntur. Nam et in
quot librarum sit, non est erubescendum ; si de lon- eo quod proditionis reus esl, non de futura requee-
gitudine non videris scire quot pedum sit, non est rilur, id est de ipsa proditione, sed de eo an susce-
erubescendum; si de coeteris hujusmodi rebus quas peril consiliuin proditionis, quod utique preecessil;
persequi Iongum est : et ideo quotiescumqiie in dubi- el de tyrannide oeque, an cogitarit lyrannidem ; etde
iationern venerint, licet facianl quasslionem, tamen parricidio , num perpetrato ; ct de veneficio. Ergo
civilem faccre non possunt. At ubi qucerilur, sitne semper atit de procterito, aut de prcesentiin hypoihesi
aliquid justum an injustum, honeslum an inhone- nascitur quaesiio; in Ihesi conlra nunquam nisi de
slunijlaudandum an repreliei)dcndiim,prremioafficien- futuro : qure si ita sunl, satis utriusque dcclarala est
dum an supplicio , utile an iuutile, el si qua htijus- diversitas.
modi suiil; neino non eliam exlra omneni artem et CAPUT IV. — Quw sint circumslanliwcontroversiam
scienliam collocatus erubescat, si hcecnescire videa- fackntes.
tur. Jnde est quod omues persuasum habeant, aut Nunc quoniam quidem de differentia generalium, et
ceiie aliis persuadere non dubileiu, posse se conci- specialiumquteslionum salis dicium est, separataque
pere animo discrimen justi et injusti, honesti el inho- thesi ab hypothesi, ut perinde distaret re ac nominc;
nesti, caierorumque quce supra diximus ; et idcirco consequens esse videtur dicere, quid sit quod hypo-
qurc dubitationesiu hujusmodi rebus oriuntur, civiles Ihesin, id est controversiam efficiat. Est igitur circum-
vocantur qiieesiiones, quasi non proprioe paucorum, slantia rertim quam itipiaTaatvHermagoras vocat, sine
sed commuues universorum. Qiicecum ita sint, me- qua ulla omnino coniroversia non potest csse. Quid
riloque conimuni conceplione animi perspici possint, sit autem repiaTaat;, facilius paiiitione quam defini-
qucestiones quee StK TVJS Iwotaj deprebendi possunt, tione ejus deprehencli|)otest. Sunt igitur partes cir-
civiles vocaniur et sunt, in quibus versari et perstare ctimslaiitiec,id est7rspien-Kffews,seplem,quas Hermago-
debcbit orator. Duo sunt primi et quasi generales ci- ras />.6pi« TtspwTacEWs VOCat,TheodoruS aTOf/Cta r,payy.a-
vilium modi quresiioiitun, quoruin alier fieVts,alter TWV, id est elementa : quod ex eorum conjunctioiia
1 AdduntBenedictiniverbum,
sunt,quodnullibi in Edd. (a) cicero thesin pro.positumaut consultationemvocat;
reperimus. M, hypotjiegiacausa» m ooirtroversiam, t
im PRINCIPfA RHETORICES. Ull
quosstionesfiant,perinde atqueex conjunc.lioneliitera- cium, facit quaestionem, quod controversiee genns
rum, nomina Ctverha fieri videmus. Sed sive amy r« Herraagoras atfuo-TKTOv appellat, nostrorum pauci re-
sive pipta rectius dicanlur, nos oinissa controversia prehensiiniem, pleriqtie trnnslalionem vocaveruiit,
riominis,qu;c sinlipsa dicamus. Sunt igitur hoec,quis, utrique sane ralionem seculi. Qui reprehensioiiem di-
quid, quando, ubi, cur, quemadmodnm,vocant. quibus admi- xeruni, eo scilicet, qtiod cum maxime inducatur in
niculis : quas GrcccivtepttfTas-Ewsayopf/.a.s Horum judicittm, causa reprehendilur, et quasi retrahitur :
autem omniurn, aul rationalis pluriinoruin congrega- qui translationem, qtiod reus non oniiiiiiOexeludat
tio conflal quaeslionem, aut legalis. Sed nimiruin sin- aclionem, sed in proesenlemconditionem aciionis ex-
gulorum proprietas exprimenda est. duobus Quis, significan- cuset, iu aliud genus judicii iranslerat, vel habiluiii
liam iiabel personcc,quee spectatur modis, ex jam, vel futurum.
nomine el qualiiate. Ex nomine, hoc modo : Quis? CAPUT VI. — De qualuor quwslionibuslegalibus.
Camillus, C. Marius, L. Sulla. Ex qualilate : Quis ? Sunt item alice quaestiones quatuor, quas invento-
dives, pauper, iniperator. Est autem definitain noroi- res vof/.txas,nos legales appellaraus. No/i.t/.asuiit scri-
nibus, infniila inqualitatibus personaruin pcrspectio, plum et voluntas, quod illi PJT6V y.aiBt«vot«vappel-
quando in appellationem nihil procter iiomen cadit; lanl; «VTIVO/«K, quara nos contentionem legum con-
in qualitalem et fortuna.eteelas, et conditio, etdisci- trariarum vocamus; anibiguitas, quaili illi a[i.</i6o).iav:
plfua, et cocleraquee sunt infinila numero. Quid, si- collectio, quam illi avXloyhv vocant.Verum haecpaulo
gnificantiam habet rei, qua- facta ab aliquo, vel dicta, post diligentius traclabimus, ita ut significanlia ctijtis-
vel cngilata,fieri, dici, cogitari, fulurumesse.dictum, que evidentius exprimatur, et species generibus ad-
cogiiatuiii iri videatur, bona vel mala, horiesla vel in- datur. Interim mihi videiur esse dicendum, quibus
hoaesta, juslavel injusta, utilis velcontra, necessaria omnis queestioarticulis, et qualibusnodis subindead-
vel parva, magna vel parum usitatavel nova.Quando, sfricta, ad perfectam speciem sui veniat.
feinporis significationemliabet; velut interdiu ac no- CAPUT VII. — Quibus qumslioarlicutis nectalur.
ctu, sacro an in irreligioso die : etiamexaccidentibus, Est aliquod diclum quod Greecifaatv nominant: id
quae interdum dant lempori suam qualitatein, velut scinditur in duas partes, el est ejus alterum «Ttoyatrts,
in belli an pacis lemporc, in seditionean in concordia, et alterum xa.Ta-?aatc, inlenlionem verbo factam possu-
in liberlale an in dominatione; et si in
qua eumdem mus dicere, id esl verbum quo crimen intenditur;
nioduin cadere possunt. Ubi, loci sigiiificationein ha- veluti, Pulsasli, prodidisli, occidisti. Quod autem illi
bet; veluli in civitateanextra, in sacro loco an in pro- aixifv.atv,nos abnueiuiain criminis ejus, quod verbum
fano, in niari an in terra. Cur, significat cansam fa- accusator intenderit; veluti, Non puisavi.uon prodidi,
ciendi, veldicendi, vel cogiiandi, res(ut meafeii opi- non occidi. Ex his duobus dicto ct respohso, vel in-
nio) ad coiisliiuendam queeslionemin priniis necessa- tenlo et negato, media nascilur qucesiio, hoc modo :
ria. Queinadmodum significationembabel exfacti, vel Intentio est, Occidisti; negafio , Non occidi; quce-
quodfiat, futurumvesit demonstratione; velnti clam, siio, an occidcrit. Sed ul jam a conjeclurali modo re-
palam, per vim, per dolura_;et si qua sunt siinilia, in cedamus : inteiitio csl, Injiiriaoccidisli; negalio, Non
eumdem modum caduni. kfopj/.at,quas nos admini- injuria occidi; qucesiio, an injiiria occiderit. Vel in
cuia dicimus, demouslrationem habetit carum reruin aliquo legali slalu : intenlio est, Non licebat libi hoc
per quas factum esse aliquid dicatur; ul est laqueus, facere per legem; negatio est, Licebat niihi facere
gladius, venenum, lilleree, internuntius , mandata, per Iegem; queesiioest, Licueritne hoc facere per le-
servus, conscius, sicarius. Horumarliculorum, ut su- gem. Hancquidam, utnos usqueadhuc diximus, qux-
pra dixi, aul omniurn aut plurimorum rationales iu- stionem vocaveiuiil, quidam stalum nominaveruiU,
cursus facient civilem quceslionem. ab eovidcliCel quod in ea, et exordium queestionis,et
—
CAPUTV. Quwslionesralionales fiunt qualuormodis. summa consisieret. Primo enim quasi eniinus, cum
Ralionaies queesiionesquas Hermagoras ).O-/«KS vo- hinc dicatur factum esse, inde non esse facium; nulla
cal: nielius enini puto sic eas cognominariquam ver- pugna est, sed quasi futurce ptignoemeditalio. Deinde
bales; quia loyty.ainon ex verbi, sed ralionis signifi- cuni propius accessuni cst, et quasi ad rnanus vcn-
catione appellatse sunt a lechnicis, cum alioquin ).6yo; ttini; altercalioni el conlciitioni niutiire rnedia qu;e-
interdum verbum significet, inlerdura ralionem: igitur sl.io inlerveuii, sil necne factuin : in ea uterque con-
quaestionesfiunt modisquatuor. sistit, onrisso quod ante dicebat. Unde ei quaestioni
rationales,sive ),oyt>-.«t
Hoc eiiim in illis queeritur, an sit, quid sit, quale sit, status iionieninipositiini est. Hoc idem Theodorus ZE-
an induci in judicium debeat. Ubi quauilur an sit, jp«)«tovafipellal, translalionc ttsiis, videlicol a princi-
genus id queestioiiisHermagoras ttoyaap.6v vocat: nos pali partc corporis.: quod in hoCclianicoisipIexuduo-
conjecturani possuraus dicere. Item Theodorus mpi rum, qiice utrinque dieta sunt, quasi ciput quoddam
Tfisouot'«s,id est de substantia. Nilril enim faclum vi- totius controversirc eflicitur. Coiiscqueiis liuic locus
deri potest, quod non habuerit substantiam, nequc est, aut perinde, autniagiseiiani necessaiius,quodc-
futurum, quod non habiturum sit substantiam. Qui- monstratur quid causa, qirid conliiiciis, quid tle qtio
dam hoc genus quecslionis ex eo, quod per id queeri- contenditur. Causam Hcrmagoras«tTtovvocai; amiyo/
tur, an sil vocaverunt. Allera rationalis est quoestio, continens ; de quo conletiuiltir TOrpi/i.uvG-/.Esl crgo
quam Hermagoras finem vocat; Theodorus mpi TVJS causa , quoe nisi praiccsscrit, conlrnvcrsia fieri non
t5t6TV)Tos, id est de proprietate; quidam, quid sit; potest. Quod dico tale est : Abdicalur a palre filius :
nonnulli, de eodem et allero, vrsptTOU xai
«UTOU kripov. conlroversia idcirco non est, quia imlla, cur abdica-
Tertiam ralionalem quoestionemuno nomine omnes retur a patre, causa prreccssil. Doniqueaddaiims cau-
qualitatem vocant. De quarta, magna contenlio est, sanijCl slatim conlroversia cliccta esi. .Juravit se non
quam supra de inducendo judicio diximus. Plerique diieturum uxoreni, et ahilic.uur. Quod juravit, atTtov
enim negant esse eam, quando id aganl, ne res possit iaclum esl, id esf causa ciir alulu aiioneiu iiicreretiir.
venire in quccslionibus. Sed inler omnes Hermagoree Swiyo/vcl continens Cs!, (piod nri nliitanJuin aUtov,
praecellit auctorilas, qui et quaestionemputal, et in id est ad rciellendaiii cansam vidrtiir affeiri, ul eslin
primis necessariam, et agitariin foro mulltim, etad- hac maieria : Mililem ipii jiuavcrat sc ricsertiirum,
hibendam etiam in ceeteris statutis primo statim con- imperator occidil, et reus fu cxriis : hicenim «tTtov,
gressu, si causaeconditio patiatur. Nihil enim statuto id esl catisajudicii csi, quodoccnlit; neque eiiim fie-
tam interesse eorum quibus judicium interiditur, quam rctreus, nisi nccidissci : iv/zyov,id csl conlinens, cst
declinarejudicium. Porro ipsanideclinationem judicii id propler quod occidisse dixil, jusjuranduin scilicet
habere nonnullam judicii speciem. Nam si ita res age- miiilis, quod se deserttirum juraverat. Hoc interdum
retur,utquoties nollel aliquiscausamjudicii, essel lioc vwkyovllermagoras, id est cnntineiis apiiellai, ab eo
in ipsius poleslate; nulla erat jiueestio. Nimc autem quod oninis rei defensio ab eo contineaiur, interdum
cura semper existant, qui iinpediant, ipsa illa couten- «tTtov«iTtouvocat, quasi causam causic : nam <p-m-
tio» q.ua aher in jjidicium vocat» aller recusat iudir adniodam reatus causa estf qtiod mililem oceidit-îCa.;
iiin APPENDIX. •iMG
occidendi causa, quod miles deserturum se essejura- ter probabile, admittimus.Sed si evidenter confessa
vit. Nnncquoniam scimus quid sit causa, quid conli- causa est, ut oporfel seciindum heterorneriamexpio-
nens, videamus eliarn quid sit dequo coinendilur, id demus. Nonnunquam incidunt qna>sliones,maxime in
est quid sit T6xpwo/Mvev. Est autem nihil aliud quam veritale, qu;e suminam accusatori, nullam reo lar-
cxploratio conlinentis, TOUOUVS/OVTOS- Quod dieo lale giuntnr facultatem : verum cas non controversias, sed
est (eienim in eaderii controversia perseveraiidum communes locos dicinms : quippe est in his non pro-
puto, quo sint lucidiora quee tradimus) : KtVtovest balio criminis, sed ut in expressum alque evidens fa-
qtiod occidil militem imperator; awkyovest, quo reus cinus expressio. Quarlus est modus asystati velcali-
nitilur, id est ralio propler quara se occidisse dicit; ginosissimus, adeo ut noiiniinqiiani doctis etiara
est autem qund miles juravit se deserturiim : zptv6/ie- hominibus soleat obrepere. Habet enira noniuillam
vovest, examinatio htijus ipsius, quod ad defensionem speciem probabilis consistenlisque materiae. En-est
reusattulit. In quo ita quceritur, num alia causa im- hujusmodi, in qua judex ferendoe sententioeralionem
peratori fuerif, cur occiderit miliiem : el hoc preetexi- explorare non polesl : hoc Grceci«iropovvocant. Sed
tur, ut videatur, non quiajuraverit, occisus, sed qua- subjiciamus excmplum : Petehal ab alio tisuram quasi
quevel simultatis vel invidieecausa.Polerit etiam hoc pecuniee creditoe: ille accepisse se pecuniam confite-
modo aiiiciilus iste traclari, an etiamsi juraverit, pa- batur, sed depositam; et idcirco velle se reslituere
rum tamen hcecjusta causa fuerit, cur debuerit occidi: soiiem sine usura. Pendente interea judicio, icx de
et toia perfectio totius OUVEJ/OVTOS,quod ad «XTIOV affer- novis labulis lata est: repetit ille quasi depositam,
tur, ijptvo/Aevovvocatur. Evenit tamen nonnunquam, ut ille reiinet quasi creditam. Non eiiim video quid sit
in una coritroversia non simul «tVtovet awiyovel xpt- hic, quod in sententia ferenda judex sequi possit,
v6ps.vov, sed seepius ipsa omnia per vices revoluta tra- cum petitor idem interdum credidisse, iiiterdum de-
clentur; utin bac controversia: Reusest Ulysseslege posuisse sedicat; elille alier inlerdum depositam ac-
reipublicao,quod procos occiderit. Hic enira «ITIOV est, cepisse, interdum creditam : et neiiter sua ipriore,
quod occiderit; avviyov,quod eos qui bona sua depo- sed uterque alter alterius praierila senienlia ufalur.
pulabantur, el pudiciiiaetatnelsi
uxorisinsidiabanlur, occidit; CAPUT IX.— De figuris conlroversiarmn,
xptvbi/.Evovest, numquid hsec res proecesserit, Pertinere etiam nonnihil ad rern videiur scire figu-
alia tamen causa, quam preetexit, occiderit? vel, niim- ras coniroversiariim, quibus invicem differant, quo
quid ne pessime quidem de se meritos, indemnalos magis in evidenti sit, quemadmodum quamque iracte-
debuerit occidere? Deinde ad hoc xptv6/isvov, aliud ouv- rnus. Suni igitur themata, id est figurcecontroversia-
iyovaffert uiysses , quo dicatse jussu Minerveeinter- rum, quafuor : euScjov,quod nos opiuionis bonce
cniisse. Deinde ad hoc ipsum auviyovfit xptv6//.svov, quo possumus dicere; a/tpiSojov,quod nos opinionis ex
quacritur ulrumiiam propter jussum Minervoeoccide- ulroque, bono ac malo , conlusoe possumus dicere:
rit, et in lali re ne Minerveequidem obtemperare de- itapahôv,quod nos opiiiionis maloepossumus dicere;
buerit. Est auteni C/XTWV proprius accusatoris locus, tametsi quidam parum diligenter ,gra:ce loquenles,
cv/kyovdefensoris, xptv6y.evov ulriusque commune. paradoxon pro his queesunl bon;c opinionis, accipiunt.
CAPUT VIII.— Modiconlroversiarum. Unde vulgo etiam Olympionicas ct ceeteros victores
Subinde dicendum pulo, quemadmodum et quot sacrorum ceiiaminuni, paradoxos vocant, magis con-
modis controversia «CUOTKTOS fiat. Tametsi ne dici suetudine quaiu ratione ducli: nam, ut opinor, r.apa-
quidem controversias oportet, quoc statum non ha- Sofovest, quod est 7t«p«TVJV S6|«V,id est contra ppl-
bent, sed iz/.iypaTairrationabilia, id est &).oya.Fiunt nionem bonam. Denique licel alias vulgares signifi-
autem «GUOT«T« modis qualuor : unum cum ajiquid cationes probare nialimus bujus nominis, tamen° hoc
deest ex cirtumsianiia : quoe autem vis sit circum- loco, ut mulla nova tam a lecluricis et malhemaiicis,
slaritiae, ut supra diximus; id esl cum qua-stionibus, quam a philosophis cognoniinaniur, accipere debe-
aut causa, aut persona, aul locus, aut aliquid eorum mus non lam pro solilo usu consuetudinis, quam pro
deest, quibns eilici circumstantiam diximus. Hoc au- condilione prrccepli. Quaiia est species controversise,
tem genus asysiati in scholasticam materiam non po- quee groece «Sofosdicitur, quain nos non ut vulgo
test cadere, idcirco quia esse non poterit ullum Ihetna malaeopinionis, sed nullius opinionis dicimus, id est
defieiente circumslantia. In veritate tamen nonnun- humilem-et sordidam. Sed evidentcr Iioecpropositis
quam evenit, ul aliquid horum desit, et per impru- exemplis liquebunt. EuSojos controversia hujusmodi
denliam acloris profligala causa veniatur ad judi- est, in qua lam persona quam res est honesta ; velut
cem. Alter esl modus asystati, quem X«T'tV6Tirr« Scipio vietis Pcenis pelit in praoniiuinul spectet Iu-
appellant. Nos tamen si nomen Iatinum dare non pos- dos laurea coronatus : et persona honesta est Scipio-
sumus, tamen vim intelligere debemus : nam cum nis, et quod pelitur non iinprohuni. AîSoôsest, in
eadem ulrinque dicuntur, el imlla re , ne parva qui- qua vel honestatem peisonce lurpiludo rei maculat;
dem, discernunlur, tamen hujusmodi r.Uypa, propter velut si idem Scipio petat pramiii nornine moiiem
eequalitaiemutriusque parlis, statum iraplicat. Ut vi- Tiberii Asellii : nam petitoris persona honesta csl;
cini adolescentuli, qui speciosas uxores habebant, quod atitem petitiir inlionestura. Vel contra, si abdi-
noclu alter allerum obvium habuerunt, accusant in- catus fortiter fecerit, et peiat prrcmiinourine reditum
vicem adulterii : nam quidquicl altera pars dixerit, in domum patris : persona qtiee pelil, inhonesta ab-
hoc alicra dicat necesse est. Veri simile est te adulte- dicati; res quam petil, honesla ut in domum pairis
ritim voluisse committere, quia adolescens es. Te redeat. UapaSoôv est controversioegenus, ul supra de- j
quoque veri siuiile est voluisse, qtiiaâdolescens es. finiebam, in quo utraque sunt inhonesta, tam res quam I'
Veri simile est. quia speeiosamuxorem habeo. Te quo- persona, velut impudicitiac reus fortiler fecil, petit
que verisimile est, quia et ego speciosam uxorem ha- . proemiinomine accusatoris sui mortcm : nam et per-
beo. Facultateni tibi yicinilas prarirait. Et tibi eadem sona pelentis inhonesta est, siquidein fuit reus impu-
vicinilas praebuitfacultatem. Cur nocte in me? Cur tu dicitiee, tamelsi aliquid lurpiludini derogavj'rit, quod
autem in me incidisti ? Nilrilest quod disiiiiguatur; et fortiler fecil,; et res quampetit, iriiproba. ASofov,est
idcirco ulereorura sive accusat allerum, se crimina- conlroversiee genus sine opinione utraque, huinilc cl
lur; sive se purgal, defendil eum quem criminari vi- sordidum. Pauper vestiinenta vendebat; exstilit alitis
delur Teiiium est asystati genus, quod Greeci x«B' pauper, cjoivindicarel ea, et furto ablata sibi esse di-
£TEpo/tspt«v appellant, id est seeundum alteram partem, ceret : ille venditor ait, seab adullero depreheriso illa
cum reo nulla defensio esl, et aut color in facto non vestimenla detraxisse : invicem accusant, ille adultc-
invenitur, aul parum probabilis color invcnitur. rii, hic furti. flic enirn et personee hunriles pau-
Unde etiam Democrates preeceptor meus solilus erat perum, et res quoe videnlur fecisse qu,i:stionem,
dicere, eas etiam controversias, in quibus color diu abjectrc , vestimenlorum vindicatio et agnitio : et
quseritur, siatura non habere. Verum ille constantius; quanquam iiitervenerit crimeu adulterii nott abje-
nos, si af&ralur aliquid ad rJefensioneinvel itiediocrL- clum,iaiuenquia plura suut ante Tîiaxwsv/liuinili*.
u« REGUL/E CLERlCiS TRADLLE FRAGMENTUM. um
tl sordida,loliuscontroversieespeciem sibi vindicant. augeamus, vel ita varie utrumque misceamus, ul a.te-
CAPUT X.— Quid utilitatis prw se ferat figurarum rius partis turpiludinem alterius honeslas tegat. Ne-
' ejusmodiagnitio. que lainen cum tanta jactaiione, quanta in illo supe-
Dignoseere autein has conlroversiarum figuras, riori genere materice, sed quasi cum quadam confi-
cum ad mulla alia coiivenit, lumvel in primis ad id, ut denti verecundia.Si in re turpitudo erit, quantum fieri
rnodum praefandi, id est principia edendi, congruen- polerit, avocabimus judicera ad personaedignilatem.
tem quaiitali materiam invcnire possimus : non enim Si in persona, ad rei dignilalem quasi de periculosoin
eadem spccies debet esse principii in themate eOS6£w tutiorem locum refugiemus, sed summatim leviterque
etitap«86?o),sed sua cuiqueforma tribuen- cedenles, ut despicere polius suspicionem metus,
et a//.jjtS6£w
da. Jam primuni in EU56?W genere maleriae Hcrmago- quam limere videamur. Labnrabimus autem in eo, ut
ras ncgat csse proefandum: nam si benevolenlioo,in- (onfusa utraque dignitate rei et personae,plus fiduciae
quii, conciliandaegratia prafari solemus in bonaeopi- in honestaie, quaro metus in turpitudine habere vi-
nionis lliemale, quale illud est Scipionis; benigni deamur. Sed ut limpidius hoc genus principiandi de-
sunt hi, apud quos loculuri suinus : niliil auleni atti- prehendatur, dabo exemplumquod habuil M.Tullins,
net parare, quod paraluni est. Sed milri longe aliler ciim pro M. Scatiro loqueretur. Erat enim conlrover-
videtur, el pace lanii viri dixerim : neque enim est sia K//.?iSo£os; quippe qui nilerelur dignitate personoe
sempcr specianda auctorilas, utique cum raiione vin- niis M. Scauri, premeretur tnrpiiudine criininis de pecu-
catur. Censeo igitur nihil prohihere in eu86fwgencre repetundis. Utrumque in principio stalim ita con-
nialerioe, quominus prcefemur. Nihil enini, opinor, fudil orator, ut el turpiludiitem ciinrinis dignitate
mali est.benignos judices benigniores reddere prcc- personce contegeret; neque tainen largiter nimium,
fando, ut cumoffensos adversariis videnuis, offensro- neque exsultanter, sed ita ut exproraat nonnullam
nem illam dicendo augere conamur. Dcrriqueaulcedos etiam metus suspicionein. Maximefuil oplandumM.
et ciiharoados et caeleroshujusmodi artilices, quan- Scauro, judices, ut nullo suscepiocujusdamodio, sine
quam non polliceantur oralionem, cuiia videmus lamen offensioneac molesiia,et ccctera. In 7i«paS6?w, id est in
proeloquianle aclionem. El omnino et sine ca- malre opinionis Ibcmalc, ubi et persona et dignitas
pite oralio esl, qure sine principio ab ipsis rebus or- pariler laborabii, longioribus principiis ulendum erit,
ditur. Uleraur eliam principiis in bonoeopinionis con- et purgandis suspicioiribusopera tribuenda, et demisse
troversiis; sed brevioribus et reciioribus paulo , et loquendum, cum sententiis, tura verbis eiiam propius
confidenlibus et plenis dignilatibus , sine jactantia blandiliam sitis, ct qucrirndnia quasi falsi illali crimi-
dunlaxal, ne res parial invidiam: ul est illud apud nis, ct falsoe infamirc compositoeadversum nos per
M. Tullium contra concionem Metelli, in qua exsul- invidiam, etiara submissiore tolo corpore conformato
lare videlur : Sic enim, ul opinor, insequar fugienlem, ad verecundiam, submisso vullu, octilis lerram in-
quoniamcongredi non licet cum resisiente. Quod nun- tuenlibus; neque illa acriler, sed, si possumus, eliam
qtiani profecto lam magnificediccre in exordio statim timore simulato. IIIK86£W, id esl in huniili generema-
orsus fuissel, nisi el ipsius actoris esset honcsia per- tericc, proxima sermoni dehent esse principia ; neqne
sona, ct res de qua locuturus eral, non improba. Item- sententiis alte petitis, neqtie verbis ultra modum or-
que alio loco, cum de conjuratorum animadversione natis, neque siruclura graviore, sed quasi resolula et
Joqueretur : Video, Patres conscripti, in me omnium simplici. Visautem oninium seutenliarum , quam his
vcstrumora atque oculosesse conversos: el deinceps. principiis adhibemus ea esse debebil, ul rem a pro-
Quceomnia hujusmodi sunl, ut aclor et splcndori suo prielate revOcetad communitatem, et dicat omirium
et rebus his de quibus locuturus esl, quasi honeslis- interesse illain rem vindicari: proplerea quodquanlo
sirnis videatur merito conficlere.Pleraque hujusmodi quceque minora sunt, lanlo crebrius el magis intcr
cxordia apud Q. Gracchum, quanlo nobilioris fuit multos cadcre possinl. Nec tam oporterc spectari ma-
spiritus, quce dicenteni profeclo Merucium, aut ali- gnitudinem rerum et personarnm, quam raiionem
quera ex Cannensi calerva nemo ferret. In K//.;H86JWoequi el iniqui, veri el falsi: eamdem eiiim esse ho-
gcnere matcrioe modeialione quadam utendum eril', rumsunt in minimis vim, quam in maximis. Talia princi-
cum priiiripinmus, ul et iurpiiudinem quoesubest(«), pia pleraque aputl Demosthencmin iis libris qui
et dignitateniquceest in re aut persona vcl illuslrando inscribuntur Idiotici, el magis apud Lysiam , et apud
quosdam ex nostris vetcribus. Certe Marcus Tullius
(«) oblegendominuamus.Talequiddamvideltir deesse. cum pro Archia diccret, non aliter exorsus esl.
ADMONITIO
DE SEQDENTI OPUSCULO
Hoc opusculum una oninium cniditorum seulentia abjudicatur Augustino. Apud Lucam HoJslenium in co-
dicc Regiilaruin, parlc secunda , ConsensoriaMonachoruminscribitur, aptiore titulo. Attamen receptam du-
duni in hac Appendice inscriplionemmuiare visuin non est, preesertimdestitutis velerum librorum auctoritale :
quippe nulluni hujus opusculiMs. exemplarreperinius.
mMUWEiM GLERIGIS
TRADfLE FRAGMENTUM.
Communi definitione decrevimus apud nos, quod observationis nos teneamus, et in eo usque in finem
nunquam postmodum ab ullo poleiil infrhigi. Rc- permaneanras : quoniam in lege scriptum est, Qui
sidenlibus nobis in inonasieiio . in nonrine Doniini perseveraverilusquein finem, liic satvuserit (Malth. x,
nostri JesuChristi, omnibusplacuil secundum aposto- 22). Si quis autem venire desiderat ad copgregatimiem
licam Iradiiionem, unum senlire in Domino et com- fratrum , qui in unum esse videntur, non ignoret
muniler possidere. Sicut scriplum csl: Gnum sentile Evangelii dictum , quod dixil : Vendatomnia sua , ci
in Uomino(Sap. 1 , 1 ). Et ncmo quidem proprium erogetegenis et pauperibus(Id. xix, 21). Et iierum :
sibi vindicet quidquam , sed fial sicut scriplum est in Abnegetsemelipsum,sibi tollat el crucem suam, et se-
Aetibus Aposlolorum, ilabailes omnia communia,ne- qualur me (Luc. ix , 25). Et ne lr.ic.tel in corde srio
mo qtridquani esse stium dicebal (Acl. si, 44 , et iv , de viclu aut vestitu, et eaeleris quec necessaria sunt
32). Quod a nobis scriptum est. Iii Domino ergo jure corpori, ipso Doiuino prrjemonenlein Evangelio et
REGULA SECUNDA. USfl
dicente : Nolilecogkaredicenles,quidedetis , aut quid omnes fratres. Et si quis ab aliquo doctrinam audierit,
vesliemini:hoc enimGentescogitant. Scit Paler vesler prreter quam in monaslerio consecutus est ab eo cui
qttia horum omniumindigetis: qumrileprimumregnum se credidit; hanc aulem suscipiat, et eamnon subtra-
Dei, et justiliam ejus; et hmcomnia apponentur vobis. hat doctori : quia scriptum est : Omnequod manife-
(Mattlt. vi, 51-33). Verumtaraen antequam siatuat statur, lux est (Ephes. v, 13). Sienim bona fuerit, col-
esse in monasterio, probet propositum fratrum atque laudanda est; si veroprava, reprobanda. Dciis autem
exemplum , et ipse probelur in omni conversatione fratribus qui in unifate consistunt, si quis subito
ab illo qui Prior est, et ceeteris consentientibus, pro- adversus Preepositumaltercatus fuerit; non solum se-
pter illud quod Scriplura docet el admonet, dicens : mel, sed secundo et terlio, ut Evangelium docet, licet
Amicum noli cilo comprobare. Sed si contigerit ut exorare (Matth. xvm, 15-17). Si autem nolucrit se
aliquis ex qualibet causa necessilatis a monasterio emendare, ille cui injuriam irrogalus est, posl pri-
fuerit abstraclus, ne vel niente concipiat secum ali- mam vel secundam correctionem, qui non revocaverit
quid ferre de iis omnibus queein monasterio fuerunt, contumacem, denunliet et illud Preeposito, neper ta-
sive etiam quee sccum aliquandoallulerat, sive ea quce citurnitalem, et ille, et frater suus periclitentur, sicut
cum fratribus acquisierat : quia certtim est, fralres Salomon ait, Qui occuttat inimkiliam, inslruit dolum.
riilril habcre, possidere, dare, vel accipere debere sine Si vcro, ut fieri solet, incursio repenlina supervenerit
superioris licentia. Quod si propinquus , vel amicus, aut hostililas, ut irapossibile sit fralribus iii umim fu-
vei quilibel fratrum , aliquid offerre voluerit; primo gam pelere propter insecutionem inimicorum , et
quidem Priori insinuetur, et sic suscipiatur , si ipse postmodum Deo favente evaserinl, et potuerint per-
mandaverit: de quo lamen nihil fiataliud, nisi quod venire ubi Preepositumesse cognoverint; veluti filii ad
Priori placuerit, vel permiserit; quoniam valde ve- patrem, feslinare debebunt. Nec ullo modo polerunt
reiidum est, ne sibi eveniat quod scriptum est: Vir separari, quos divina charitas sociavit, quiascriptum
mulabilis in tingua incidil inmala (Prov. xm,3). Et est, Perfecta dilectioforas millit limorem(1 Joan. iv ,
iterufii, ut nttlltim omirino de fralribus secumprovo- 18). Si quis autem, quod superiusdixiinus, causane-
cet, ne magis destructor quam ocdificatormonasterii cessilalis delinel id , quod a monasterio secum porta-
videalur : propter id quod scriptum est: Qui non est vit; necesse habebii, ubi Proepositus suus est, illud
mecum, conlra meest; et qui mecumnon congregat, perferre : quia non potcrit sibi retinere, quod per pa-
dispergit (Matlh. xu,30). Et quicumque provocatus ctum ad omnes peiiinet, et Deo utique est consecra-
ab aliquo, de monasterio voluerit abscedere, aut red- lum. Sed si cogitaverit de his aliquid retinere, contra
arguai provocaulem , aut ante indicet Prceposito*, diclum Apostoli agere videtur, qui ait, Nemini quid-
cui utique de iis , quaein comrnuni decrevimus nilril quam debeatis, nisi ut invicemdiligalis vos (Rom. xni,
esse censeo subtralieiidum, quia scriptum est : Paci- 8). Omnia ergo quee in isto libro coiilinenlur, ornnes
fici sint libi mulli, sed unus ex millesit libiconsiliarius fralres observent; atque subscribanl, qui bont essa.
(Eccti. vi, 6). Igilur haecquaescriptasunt, cum summa desideraut. Verum propter illos sunl cauta, id est
diligentia observanda sunl a Proeposilo usqne ad scripta, qui in omnibus stabiles esse noscuntur.
1 Holstenius,Abbstti.
ABMONITIO ;j
DE SEQUENTI OPUSCULO. i
Contulimus istud opusculumad exemplar Corbeiense ante mille annos, uli videtur, exaratum, quo in exem-
plari ab eo loco, Psalmi m, LXII,etc. (ulri Lucas Holstenius in codice Regularum, parte secunda cum editis
Amerb. Eras. etLov. salis concordat), variat hunc in modum : Psalmi ires,sexagesimussecundus, quintus, et
octogesimusnonus. (Lacuna hic est exigua, delelo, uli videtur, verbo sex circiler litterarum, et mox sequitur :)
Ad tertiam psalmus ad respondendum dicatur : deinde antipltonmdum , leclio, et completorium.Simili moda
sexta et nona. Ad lucernariumautem psalmus responsorius unus, anliphonmqualuor, item psalmus unus respon.
sorius, leclio , el complelorium. Et temporeopporluno post lucernarium, omnibus sedenlibuslegantur lectmnes
(Ilic erasum est unum verbum, et proxime sequitur :) Posl hmcaulem consueludinariipsalmi anle somniumdi-
cantur, nocte aulem oraliones, mense novembri,etc, ubi quod semel et ilerum dicilur, el comptetorium,videtur
sonare idem cum isibac fornrala a Patre noslro Benedicto Matulinorum officium ordinante, bisusurpata, ei
completnmest, id est peraclum sic erit officium, vel, addelur finalis oratio, qualis ea scilicet qucein antiquts
missalibus Ad complendum vocitatur. Porro in eodem codice opusculum absque litulo sic incipit : Anle
omnia, etc. Sed ad hcec ultirna verba, de veslra salute. Amen, conlinenter et in eodemmet versu subjicitur
Regula S. Augustini viris aptata , uti jam observavimus, cum hisce verbis in frae : Explidt Regula sancti
Augusliniepiscopi.
MM&UIMA SEGUIIDA.
1. Anteomnia, fralres charissimi, diligalur Deus, lectiones tres. Mariio, aprili, seplembri, octobri, an-
deinde et proximus, quia isla preeceptaprincipaliter liphoncedeceni, psahni quinque, lectiones tres. Maio,
nobis sunt data. Quaiiter autem nos opoiiet orace vel jimio, julio, et augusto, antiphonee octo, psalrai qua-
psallere , describimus : id est., in malutinis dic?antur luor, lecliones duce.
Psalmi m, LXII,vi, et LXXXVIII, cuin debitis antipho- 2. Operentur a mane usque ad sextam, et a sexta
nis, versibus et responsoriis. Ad primam et lertiam usque ad nonam vacent lectioni, et ad nonam red-
dicantur sui psalmi, anliphoneeduee, lecliones duee. dant codices. Et postquam refecerint, sive in horto,
Simili modo ad sextam et nonam dicanlur sui psalnri, sive ubicuinque necesse fuerit, faciant opus usque ad
cum debilis responsoriis et antiphonis. Hoc idem in horam lucernarii. Nemo sibi aliquid vindicet pro-
vesperis et compleloriis servetur. Ad lucernarium prium, sive in vestimento, sive in quacumque re.
autem psalinus, responsorium unum, anliphonaetres, Apostolieam enim vitam optamus vivere (Acl.xi, 43).
Iectiones tres. Et lempore opporluno post luccrna- Nemo cum murmure aliquid faciat, ut non simili ju-
rium, oninibussedenlibiis legantur lectiones, Noctur- dicio murmuratorum pereal: fideliter obediant: pa-
neeautem orationes mense noverabri, decenibri, ja- trem suurn honorent post Deum : Preeposito suo de-
nuario et februario, auliphonceduodecim, psalmi sex. ferant sicut decet sanclos : sedcntes ad meiisam,
SANCT.AUGOST.I. fQaarantersix.J A
1451 APPENDIX. um
taceant audientes leclionem : si autem aliquid opus ad opera sua sedeant : post orationem terliceeanl si-
ftierit, Proeposituseorum sit sollicitus. Sabbalo ct militer ad opera sua. Non stantes fabulas conlexant,
Dominica, sicut consuetudo esl 1, qui volunt vinum nisi forte aliquid sit pro utilitale animee: sed seden-
accipiant. Si opus fneril ad aliquara necessitatem tes ad opera taceant, nisi foiie necessitasoperis exe-
monaslerii mitti, duo eanl. Nemoextra nionasterium gerit ut loquaturqtiis. Si quis aulem non omni virlute,
sine praecpplomanducel neque bibat; noii enim hoc adjuvantemiserieordiaDei, heecconatus fuerit imple-
ad disciplinampertinet monasterii.Si opera monasle- re, sed contumacianimodespexerit; semel atque ite-
rii miltantur fratres vendere, sollicite observent ne rum commoiiilus, si non emendaverit, scial se subja-
quid faciant contra prceceplum, scienles quia Deum cere disciplinee monasterii sicut oporlet: si autem
exacerbant in servis ipsius : sive aliquid emant ad ne- talis fueritaias ipsius , etiam vapulel. Heecaulem in
cessitatem monaslerii, sollicite et ftdeliter ut servi nomine Christi fidcliter et pieobservanles, el vos pro-
; Dei agant. Oliosumverbura apudeos nonsit. A mane ficietis, el nobisnon parva erit leetiliade vestra salute.
Amen. Hceesunt quec ut observelis preecipimus in
I ' Ms.corbeiensis,constitulum est. monasterio conslituti. Primo, etc.
ADMOMTIQ DE SEQUENTI LIBRO.

Augustini non esse bunc librum cum ex aliis muliis aTgumenlis, tum ex eo liquet, quod B. Benetlicli re-
gula in 14, et 19 capite laudatnr. Esse B. Aelredi Rhievaliensisin Angliaabbatis, qui nimirum medio seeculo
duodccimo scribebat, certo se scire ait Lucas Holsleniusin codice Regularum, parte secunda. Et revera in in-
dice operum S. Aelredi, cenluria 2 Scriptorum Briianniai, n. 99, recensetur sub hoe lilulo : De lnslilulione
inclusarumlib. 1. Jam pluribusannis exigisa me. Habes ejusdemmet libri parlem circiler lertiam inter opera
S. Anselminomine vulgata, scilicel Meditationesxv, xvt, ct xvn.
DE 1TITA. EREBIITIGa,
AD SOROREMLIRER.
PROLOGUS.—Jampluribusannisexigis a me, soror, quoque inlerserat, puellarum lasciviam, viduarum ,
utsecundum modumvivendi queni arripuisti pro Chri- quibus licet quidquid libet, libertalem, conjugum in
ccrtam libi formulam tradam, ad qtiam et mores tuos viris fallendis explendisquevoluptatibusastutiam de-
slo, dirigere, el vilamreligionis,et viteereligioscepossis pingat. Os interea in risus cachinnosque dissolvitur ,
exercilia ordinare. Ctinain a sapienliore id peleres et et venenum cum suavitate bibitum per viseera mem-
impetrares, qui non conjectura qualibet, sed ex- braqne diffunditur.
perientia didicisset, quod alios doeerct. Ego certc CAPUTIV. — Ex confabulalionecum externis mu-
qui carne et spiritu libi frater sum, quoniam negare lieribusqum pernkies.
nou possum, qiiidquid injuugis; faciaui qucehortaris, Sie cum discedere ab invicem hora compulerit,
et ex diversis Patrum inslitulis aliqua quce tibi vi- inclusa voluptatibus, anus cibariis onerata recedel.
dentur necessaria excerpens, ad componcndumexte- Reddila quieii niisera eas qnas auditus induxerat, in
rioris hominis statum cerlam libi regulara tradere ctt- corde versat iinagines; et ignem prccmissaconfabu-
rabo, pro loco et teraporequeedamadjiciens; et spiri- latione concepluinvebementius sna cogitatione suc-
lualia corporalibus, ubiutile visum fueril, iuterserens. cendit : quasi ebrius in psalrao titubat, in lectione
CAPUT PRIMUM.— Ut insliluia esl eremiiicavila. cadii, fluciuatin oratione. Refusa muudi luce ciianiur
Prinium oportet te scire, qua causa, quave ratione mulierculre addenlcs nova veteribus , non cessant,
vila haec ab aniiquis vel institutrj sit vel usurpata. donec captivam liberius dsemonibusilludendamexpo-
Sunt quidam quibus inler multos vivere perniciosum nant.Nammanifestior sermo non jam de accendenda,
est. Sunl el alii quibus etsi perniciosuin non est, ta- sed potius de satianda volupiaie procedens : ubi et
men dispendiosum est. Sunt et nonnulli quibus et quando et per quem possil explere quod cogitat, in
liihil horum timendum est; sed polius liabilare magis commune expoiiunt, Cella veiiilur in prostibulum,
oestiniaiit frucluosum. Itaque autiqui vel ut vifarenl el delicato qualibet arte foramine, aut illa egreditur,
periculum, vel ne palerentur dispendium, vel ul libe- aut adultcr ingreditur. Inlelieitas hrec, ul saepepro-
rius ad Christi anhelarenl et suspirarent amplexum, batur, pluribus causa viris in hoc nostro seeculocom-
singuiariter vivere elegerunl. Hiuc est, quocl plures niuiiis esl.
in eremo soli sedebanl vitam manuum suarum opere CAPUTV. — Reclusarumquarumdamavarilia.
sustenlantes. Illi vero qui nec hoc securum sibi inter Sunt alioe quae, Iicet turpia declinent, loquaces,
solitudinis libeiialem, el vagandi potestatem arbi- tamen loquacibusassidue sociantur, nimium curiosi-
trabanlur, includi putius, et intra cellulamohstruso lati linguam ct aures lola die otio rumoribusque de-
exifu coniineri lutius eestiinabant. dentes. Alix non multum ista curantes (quod fere
CAPUT II. — Reclusiocorporissoliusnihil prodest. vitiutn per omnes hujtis temporis serpit iiiclusas),
Quid libi visum fuil, cum te huic iiisiiliiiioni vove- peeuniae congrcgandao vel multiplicandis pecoribus
res? Nam mulli ralionem hujus ordinis vel ignorantes, inhiant : tanlaque cum bac sollicitudinein lris exten-
vel non curantes, membra tanlum intra parietes cohi- diintur, ut eas inatres vel dominas familiarumexisli-
bere salis putant esse : cum mens non solum per va- mes , non anaehorelas. Qtieeruntaliquibtis pascua ,
galionem dissolvatur, curis et solliciludinibusdissipe- pastorcs, qui procurenl, qui cuslodianlgrcges; fructus
tur, immundis etiam el illicilis desideriis agiletur ; vel preiium vel pondus, vel immeruina cuslodibus
sed etiara lingua lota die per vicos et civitates, per expelunt. Sequitur emptio et venditio, ut nummus
fbros el nundinas oliose discurrant. nuinnio curaulum exigal, el avaritioesitiin aceendat.
CAPUTIII. — Reciusarumcum extemismulieribus Fallil enim lales spirilus nequam, pro imperiiendis
confabutaiiones. cleemosynisvel orpbanis alendis, pro advenienlium
Vix aliquam inclttsarum hujus lemporis solam in- parentum vel amicorum charitate, et religiosarum
venies, anle cujus fenestrani non anus garrula vel feniinarum susceplione,hoculile csse ac necessariuin
nugigerula mulier sedeal, quas eam fabulis occupet, suadeutes. Non est hoc tuum, ad qtiam magis per-
rumoribus aul detractionibus pascat, illitis vel illius tinet, ul pauper cum pauperibus stipem accipias ,
monachi vel clerici vel alterius cujuslibel ordinis viri quam reiictis.omnibus tuis pro Chrislo aliena quae-
fortnam, vultum moresque describat. Illecebrosa rere, ut eroges. Magnrcinfidelitatis signum est, si
54S5 DE VITA EREMITICA. 14S4
inclusa de crastino sit sollicita, cum Dominus dical : 1, 2). Sic inelusa timens casum linguae,quam secun-
Primum qumriteregnumDei, et hmcomnia adjkienlur dum apostolum Jacobum nemo hominum domarc
vobis(Muith. vi, 33). Quapropler providendum est ut polest (Jacobi m, 8), ponat custodiam ori stto, sola
mens omni rerum lemporalium cura exuatur, et exo- sedeat, et taceat ore; spiritu loquatur : et credat se
nerelur sollieiludine. non esse solam, quando sola est. Tunc eiiim cum
CAPUT VI. — Reclusa ne pauperum aui hospilum Christo est, qui non dignatur in turbis esse cum ca.
prmlextufacultales haberevelit ; ulalur ancilla pro- Sedeal ergo sola, taceat Chrisium audiens, et cum
bata : non puellas doceat. Christo loquens, ponat custodiam ori suo. Primuin,
Quod ut fiat, videal inclusa, ut si fieri polest, de ul raro Ioquatur; deinde quid loquatur, quibus, et
labore manuum suarum vivat. Hoc enim perfeclum quomodoloquatur, altendal. Raro loquatur, id est
est. Si aulem aut infirmilas aut teneritudo non per- certis etl constitulis horis, de quibus postea dicemus.
mitt.at; antequara includatur, certas personas qucerat, Quibus loquatur, id est certis personis, et quales ei
a quibussingulis diebus quod uni diei suificiat, humi- fuerintdesignatee.Quomodoloquatur,idesl, humiliter,
liler recipiat, nec causa paupernm vel hospiluinquid- moderate, non alta voce, nec dura, nec blanda, nec
quam adjiciat. Non circa cellulam ejus pauperes niixta risu. Nam silioc ad quemlibet virum honeslum
clainenl, non orphani plorenl, non vidua lamentetur. non peiiinet, quanlo magis ad feminam? quanto ma-
Sed quis, inquies, hoc polerit prohibere? Tu sede, gis ad virginem? quanlo magis ad inclusaiii? Setle
tu tace, lu sustine. Mox tit scient te nilril habere, se- ergo, soror mea, et tace, Si compclleris loqui, parum
, quc nihil recepturos, vel fatigati discedent. Inhnnia- loquere, humiliter et modeste : sive de corporalium
rium hoc clames. Cceterum si precter necessarium rerum necessilate, sive de anintaesalute sermo iiicu-
victum et vestitum aliquid habes, monacha non es. buerit.
Quid ergo erogabis? preecipitur lamen inclusoe, ut CAPUTVIII. — Quibuscumpersouisloqui decet re-
quidquid de labore mantiumsuarum victui superfuit, clusam.
mittat cuidam fideli, qui pauperibus eroget. Nolo ut Jam nunc personas quibus loqui debet, desigtiemus.
insidiatrix pudiciticeveiula mixta pauperibus accedat Felix illa qu;e nec marilum admisit, nullum virorum
propins , deferal ab aliquo monachorumvel clerico- videre volens, nec alloqui. Sed qtioenunc reclusarum
rum eulogias; non blanda verba in aure susurrel, ne hoc sequitur exemplum? Sufficiunt illis qtice moclo
pro accepta eleemosyna osculaus nianuni iu aure in- non sunt, si hanc corporalem caslitatem conserveiu, si
sibilet. Cavendumprcetereaest, ul nec ob suscepiio- onustp ventre non cxlrahanlur, si non fletus in-
nem religiosarum feniinarum, quodlibet bospitalitatis fainis pariuiii ediderit. Quibus perpetuum, ne cum
onus inclusa suscipiat. Nam iuter bonas plerumque viris Joquantur, iiidicere non pbssumus sileniinin ,
etiam pessimce veniunt, queoante ineluscefenestram cum quiims honestius loqui possint, videamus. Ergo
discumbentes preemissis valde paucis de religiosis si ficri polesl, provideatur in magno monaslerio vel
sermonibusad sceculariadevolvunlur, Inde sublexere - ecclesia presbyter aliquis seuex, maturus moribus,
amaloria, el noctem fere totain insomnem ducere. cui raro, nisi de confessioneet animee aedificaiione
Sane tu lale devita , ne cogaris audire, quod videre loqualur, a quo consilium accipial in dubiis, in tribu-
liorreas. Forfe enim videbunlur amara, cum audiun- Iationibus consolalionem.Verum quia inclusummem-
tur, vel cernunlur; qucesequuntur, dulcia, cumcogitan- brismalum illud, quod limemus, plerumquesuscilat,
lur. Si scandalum times, eo quod nec pauperibus et emollit emortuam scneclutem, nec ipsi mannm
erogas, non suscipis bospites ; cum omnes luam nu- suam tangendam prcebealvel palpandam. Nulla vobis
ditalem didicerint, non erit qui reprehendat. Si vero de macie vultus, de exilitale brachiorum, de cutis
nec pro pauperibus, nec pro hospitihus le veliin pe- asperitate sit cura.
cuniosam esse; multo uliqiieminus oceasionegran- CAPUTIX. — Scribil vivendiformam reclusis rogatus
dioris familiee.Itaque eligatur libi aliqua anus, non a sorore.
garrula, non vaga, non litigiosa, non nugigerula; sed Hcectibi, soror (gralias Deo), diccnda non fuerant:
quoe bonos mores excolucrit, et ab omnibushabuerit sed quia nec solum propter le, sed etiam propter ado-
teslimoniuniveritalis. Hrccostiumcellulcecustodiat, lescentiores, queesimilem vitam tuo consilio arripere
et quod debuerit, vel admiuai, vel conservet. Habeat gestiunt, hanc libi formularntradi voluisti, hoecinter-
sub cura sua Jbiiiorem ad onera sustinenda, puellam serenda putavi, si aliqua niagni nominis vel bonee
qure aquam et ligna comportet, coquat fabas, aut oestiinationispersona, abbas scilicel, vel prior cum
olera; aul si hoc infirinilas exegerit, proeparctpo- inclusa Joquivoluerit, aliquo proesenteloquatur.
tiora. Hcecsub virgee disciplina custodialur, ne forle CAPUT X. — De colloquiocum variispersonis. Quid
ejus laseivia luurn sanctum haJiitaculum polluatur, hac in re observanduma reclusa.
proposilum blasphemelur. Pueris et puellis nullum Nullam cetie persouam te frequentius visitare
ad te concedasaccessura.Sunl quoedaminclusae,qure vellem, nec cum aliqua te crebrius visilante, familiare
in doccndis pttellis occupantur, et cellam suam ver- vellem lecurnhabere secretum. Periclitaiurenim fama
lunt in seholam. Illa sedet ad fenestram, ista in por- virginis crebra cerie alicujus personoe saiutatione,
ticu residet. iiia intuetur singulas, et inter puellares periclitalur et conscientia. Nam quanto seepius cuiii-
motus nunc irascitur, nunc ridet, nunc minatur, nunc dem viderisvultum, vcl voccmaudieris, tantoexpres-
percutit, nunc blanditur, nunc osculalur, nunc ffen- sius ejus imago tuee memorioe imprimetur. Et ideo
tem vocal pro vcrbere propius, palpat faciem, slringit inclusa etiam facie velata loqui tlebet cum viro , et
collum,et m amplexum ruens ntinc filiam vocat, nunc ejus cavere conspectum, cui cum limore solttni debet
amicam. Qualiler iiiter heecmemoria Dei, nisi soecu- prcestare auditum. Nam eamdem viri vocem seepe
laria et carnalia, elsi non perficianlur, moventur admittere , quibusdam periculosumesse non dubilo.
tamen, et quasi sub oculis depinguntur? Tibi utiqtie Adolescentium et suspectarum personarum devita
dueeillae sufficiantad colloquiumet ad obsequium. colloquium; nec unquani lecum, nisi tu audicntiam
—
CAPUTVII. Studeat silenlio, el raro modeslequelo- illius, qui tibi proprie loquatur : et hoc si certa ne-
quatur. cessitas poposcerit. Cuin iiullo itaque advenientium,
Silenlii gravitatem iuciusee servandam proccipue prcelerepiscopum, aut abbalem, vel magni nonrinis
suademus. Est enim in ea quies magna et fructus priorem, sine ipsius presbyteri licentia vel preecepto
multus. Nam cultus justitiee silentium. Sicut ait Je- loquaris, ut difficuliasloquendi tecum , fibi prrestet.
remias, Bonum.est cumsilenlioexspeclaresalulareDei. quietem. Nunquam inter te et quemlibet virum quasi
Et ierum , Bonum esl viro cum porlaveril jugum occasione exhibendrecharitatis, velnulriendi affectus,
(Thren. m, 26, 27) : ul sedeat solus el laceat. Unde 1 Lov.uti PP. Benedictiniferunt, Quid. Hic est absque
scriptuni est : Audi,Israet, et lace. Fac ergo quod ait dubiolacuna; auctoreuim omacsenumerationispraenun-
propheta, Dixi, cuslodiamvias : ut non delinquamin tiaUepartes, seilicetquid, quibuset quomodo,nou expli-
lingua nxea. Posui ori meo cuslodiam (Psal. xxxvm, cationecomplectitur,sed unam negligit,sciljcetquid. M.
tiss APPENDIX. 4456
vel expetendoefamiliaritalis aut amiciticespiritualis, quies nostra quadam operum vicissitudine fulcienda.
discurrant nuntii : nec cortim raunuscula litterasque Itaque a calendis novembris usque ad Quadragesi-
suscipias, nec illis tua dirigas, proul moris est, pula mani, seciiiiduinoestiniationem suam, plus media
zonas, marsupia, quaedivcrso stamine el siibtegmine nocte repauset: et sic surgens cnm qua polest devo-
variata sunt, el caetera qucc hujusmodi adolescentio- lione , secundum forniam Regulas beali Benedicti,
ribus inonaclriper clericos miltunt, quod fonientum nocturnas vigiliascelebret, quibus mox sucCedatora-
est amoris illicili, et magni nialeria mali. tio : secundumquod eam Spiritus sanctus adjuverit,
CAPUTXI. — Operclurmanibus, ornclnrverecundia. aul protelare debel aut abbreviare. Caveat autem ne
Qperare proinde ea, quoevel neccssitas poscit, ce- vel prolixior oratio fasiidium pariat. Ulilius est enim
prcescribit ulilitas, el corumautprelium tuis usibus seepiusorare breviter, quam semclnimis prolixe : nisi
dat, quibus si non cgueris, nccessaria eeclesiee, forte oraiioni devotioinspirataipsonesciente,quiorat,
aul pauperibus, sicut diximus, tribuas. Ornet etiam prolongaverii. Post orationem in honorem Virginis
omncs motus, omnes scrmones inclusre,verecundia, debitumsolvat oflicium,sanctorumcommemorationes
quce linguamcompescat, iram mitiget, jurgia caveat. adjiciens.Cave autera ne de numero Psalmorum, vel
Quam enim pudere tlecel honeste honesta loqui; comniemoralione,aliquam libi legem imponas; sed
quanlro inipudentircesl, ut inhoriesta,? licet lacessita quamdiu te Psalmi delectant, utere illis, Si libi coe-
iiijiniis aul siiinulata furore, loqualur perint esse onerosi, iransi ad leclionem: quaesi fasti-
CAPUT XII. — Rcclusa verbis lacessilaut se gerere diuin ingerit, surge ad oralionem : sic ad opus ma-
debel. niium,his fatigata,pertransiens,ut salubri alternatione
Inclusa igilur litiganli 11011 respondeat, delrahcnti spiritum recrees, et pellas acediam. Finitis eomme-
iion improperet, lacessenli non contradicat : sed morationibusquarum numerum non proposilioni,vel
in oinnibus qure in pttblico, vel in occultoaut obji- voci necessitas extorqueat, sed inspirans devotio
ciuntiir, aut susurrantur, ex conseienliccserenioris dictat; tempusquod restal usque ad auroram , operi
arce conleninai, dicens cum Aposlolo, Milii aiitem maniiirai ctim psalmorum modulatione deserviat.
prominimo eslut a vobisjuclicer(I ut Cor. iv, 3). Super Albescenteaurora maiulinas laudes cum horce primae
omnia enim intlusa siudere debel, tranquillilaiem orationum hymnis persolvat : et sic in alternatione
spirilus, cl pacem cordis jugiter retinens, illum sui lectionum, Psalmorumquoque prout eadevotiovaria-
pectoris oeiernuinhabcatesllocusinliabitaloreni, de quo scri- verit, tertiam exspectel, qua dicta in opere manuum
jituin esl, lu pacefacius ejus (Pscd. LXXV, 3). usque ad horam lionamoccupelur. Cibo autem sum-
Et alias Doniiiuispcr prophelam, Superquan, inquil, pto et graliarum aclionibusDeo solutis, ad prsescri-
requiescetspiritusmeus, nisi super humilemelIlunc quietum, piam mansuetudinem redeat spiritualibus exercitiis
el limcnlemsermonesmeos(Isai. LXVI,2)? sa- opus corporale intermittens usque ad vesperas. Faclo
craiissiniuin nieutis slalum, non solum slultiloquia aulem parvo intervallo aliquam lectionem de Vitis
evenunl, sed et perveiiiml. Nihil tam csse tibi censeo Palrum vel institulis vel miraculis eorum sibi secre-
seelandiim, quain—silenliuin. tius legat: ut orta ex his aliqua compunctione, in
CAPUTXIII. De lemporeloquendiet lacendi. quodam fervore spiritus completoriumdicat; ut cum
Jiim niiiic tempus loquendi, ac tacendi tcmpusdi- plcno pectore devolionis lectulo membra componat :
stiiiguamus. igilur ab Exallalionc sanctae Crucis illa sane quee lilleras non inlelligit, operi manuum
usque ad Quadragcsimam, posl coinpletoriumusque diligentius insislat. Ita ut cum paulalim fuerit fali-
ad auroram silentium lencal : el tunc dicta prima , si gata, surgat et genua flectat, et breviter oret Domi-
aliud de diurna necessitaie volueril suggerere ser- num suum, et statim opus, quod inlermiserat,
vicnti, paucis hoc faciatverbis ; jriliil cuiquain postea resumat : et hoc faciat tempore scilicet utroque
usque ad lerliam loqualur. Inter lertiam vero et no- lectionis et laboris, Dominicam orationem crebrius
jiain, liis qui supervenerinl, prius si admittcndisunt, inter opera eadem repetens : et si quos psalmos vo-
compelenter respondcai, et ministris,quod placuerit, luerit, interserens.
injmigai. Post nonam sumpto cibo onine colloquiutn CAPUTXV. — De exerciliisa Pascha ad culendas
et dissolutionis materiam caveal, ne impingatiir ei novembris.
:
illud, quod scriplum est Sedit populus manducareel A Pascha vero usque ac preedictascalendas sic sur-
bibcre, et surrexerunlludere (Exod. xxxn, 0). Porro gat ad vigilias, ut iinitis nocturnis hymnis et oratio-
vespertina laude soluta, cum ministra usque ad lcin- nibus, parvissimo intervallo preemisso, matutinas
pus collationisde necessariis conferat. Tcmporevero incipiat. Quibusexpletis usque ad plenum solis ortum
Quadragesimrcinclusa scmper silenlium tenere de- oralionibusvacet el psalmis, et tunc dicta prima sa-
beret: sed quia hoc duruni impossibilequeputatur , crificiumdiurni operis inchoet, usque ad horam ter-
cum confessore suo et minislra, rarius quam aliis liam: in lectione et oratione usque ad sexlam spiritum
teinporibus, loqualur; et ciun imlio alio, nisi fortc occupet. Post sextam sumpio cibo, pauset in leetuio
aliqua rcverenda pcrsona cx aliis provinciissoperve- suo usque ad nonam : et sic.usque ad vesperam ma-
nerit. Posl Pascba vero usque ad lempus prrediclum, nibus operetur. Posl vesperam vero orationibus vacet
a completoriousque ad solis orlum silentiocustodito, et psalmis, horam collalionis ita lemperans, ut ante
cum horam primam in diurnis obsequiiscelebraverit, solis occasum lectulus membra recipiat. Cavendum
cum rainistris suis loqualur si oportuerit; cum super- enim est omni lempore ne totam diei iucem nox, an-
venientibus, iiiler nonain et vespcram. Finila hora lequani dormitum eat, suis obducat tenebris, ct dor-
vcsperarum, disponat cura ministris quod opus fuerit mire cogatur cum vigilare debet.
tisque ad collationem. I —
CAPUTXVI. De quadragesimali jejunio.
C&PUT XIV. — Quibns exerciliisvacandum a calendis De tempore quadragesimalilocuturi, primoexcel-
a d
novemb. Quadragesimam. lenliam ejus credimus commendandam.Cum mulla
His inspectts, operi manuuni, lectioni et orationi sunt Christianorumjejunia, omnibus excellil quadra-
certa lempora cleputentur. Otiosilas quippe iniinica gesimalejejunium, quod divina auctoritate non sin-
est animoo,quam prrc oninibus cavere debel inclusa. gulis quibuscumque personis, non illius vel illius
Est enim oinniummalorum parens, libidinisartifex , ordinis hominibus,sed omnibusindicitur Christiaiiis.
pervagalionumaltrix, nutrix viliorum, fomeniumace- Habelaulem testimoniumexcellenticea Lege, a Pro-
dice, trisliiice incentivum. Ipsa pessimascogitationes phetis et ab Evangelio.Nam MoysesfamulusDeijeju-
seminat, affeclionesilliciiasqueerit,suscilat desideria. navit quadraginta diebus et quadragintanoctibus, ut
Ipsa quietis fastidium parit, liorrorernincutit cellre. legem Dominiaccipere mererelur. Helias aulem pro-
Jxunquamle improvidam, nunquam te spirilus inve- pheta cum manducassetde pane subcinericio,aqnam-
irial otiosam. Sed quia mens noslra, quoein bac vita que bibisset, quamangelusei jninistraverat; jejunavit
subdita est vanitati, nunquam in eodemstalu perma- quadraginla diebus el quadraginta noclibus, et tunc
Ket; oliosilas exercitiorum varietate fugandaest, et vocemDominiaudire promeruit. Dominuset Salvator
I4S7 DE VITA EREMITICA. I4S8
nostercumjejunavitquadragintadiebusetqtiadraginla orani quod inebriare polest, abstinere utifissimum
noctibus, superavit tentatorem, et accesserunt Angeli est. Panem nitidum et cibos delicalos, quasi impudi-
et ministrabant ei. citiae venenum eviiet. Sic necessilali consulat, ul et
—
CAPUTXVII. Persequitur de virlulejejunii. faniera repellat, et appetitum non saliel. Itaque quee
Est ergo jejunium conlra omnia tentamenla et pec- ad perfectiorem abstinentiam progredi non valent,
cabilem statum. In omni tribulaiione utile refugium, libra panis et henrina Iaulioris potus contenlee sint:
omnibus noslris irrefragabile fulcimentum. Quantac sive bis comedant, sive semel. Unum habeant de ole-
autem virtutis sit jejunium ipse Cbristus non lacuit, ribus vel leguminibus pulmentum , vel certe de farij-
cur daemonemqui lunaticum invaserat, ejicere non naceis. Cui modicum olei, vel butyri vel Jaclis inji-
poluerunt. Hoc genus, inquit, dmmoniorumnon potest ciens, hoc condimento fastidium repellal. Et hoe ei,
ejki, nisi in oralione el jejunio (Marc. IX, 28). si ea die coenatura esf, sufficiat. Ad cosnain vero pa-
CAPUTXVIII.—De significalioiteQuadragesimm. rum lactis sibi vel piscis modicum, vel aliquid hu-
Lieet autem religionis comes semper debeat esse jusmodi si praesto fuerit, apponat. Uno genere cibi
jejunium, sine quo caslitas luta esse non polest; haec contenla cum pomis etherbis crudis, si quas habueril,
tamen quadragesimalis observatio magnura in se con- heec ipsa si semel comederit in die, prcelibato pul-
linet sacramenlum. Primus locus habitationis nostrae menlo possunt apponi. In vigiliis sanctorum tameu et
paradisus fuit. Secundus mundus iste plenus oerumnis. Quatuor Temporum jejuniis, omniurn eliam feriartim
Terlius in coelo eura Angelis et Spiritibus. Significant quarta et sexla, extra Quinquagesimam in cibo qua-
autem isti quadraginta dies lotum tempus, ex quo dragesimalijejunet. Iu Quadrngesimavero tinuni quo-
pulsus est Adam de paradiso usque ad ultimum diem, tidic ei sufficiat pulrnentum. El rrisi infirmitas iinpe-
in quo plene liberabuntur ab hoc exsilio. Hic autem diat, feria sexta in pane et aquajejunel. AbExaltatione
sumus in timore, in labore, in dolore, projecti a facie sancfce Crucis usque ad Quadragesiroam semel in die
oculorum Dei, exclusi a gaudiis paradisi, jejuni ab liora nona reficial. In Quadragesima , dicla vespera,
alimenlo ccelesti: semper aulem debemus Iianc mi- jejunuim solval. A Pascha usque ad Penlecosten ad
seriam noslram considerare, cl deplorare, et osten- sexlam prandeat, et ad prandium silcntiuin teneai:
dere in operibus noslris quod sumus advenaeet pere- quod eliani tota eestale faciet, prceler ferias quarta et
grini in mundo. Sed quia hocfacile non potesl humana sexta, et solemnibusjejuniis. Diebus autcin quihus je-
fragilitas, constitiiit Spirilus sanctus terlium tempus, junat, liceat ei in ,TStatepro somno meridiano cl inter
quo id faciamus, et quasdam observationes in Ecclesia matutinas et primam modicum quieiis indulgere cor-
fieri ordinavit, quibus ipsius temporis causam animad- pusculo.
vertere valeamus. Nam ubi ostendit nos pulsos esse, CAPUT XX. — De veslimenlisel calceamenlis.
adjectos morli propter vcrbura quod dixit Dominus Porro talia ei vestimenta snfficiant quae frigus re-
ad Adam, cum eum expelleret de paradiso ; cum ci- pellanl. Grossioribus pclliciis utatur, el pellibus pro-
nerum aspersione dicitur nobis, Pulvis es, et in pulve- pter hiemem ; propter eestalem aulem unam habeat
rem reverleris(Gen. m, 19). Ut sciamus etiara, quod tunicain : utroque vero lempore duas de stupacio ca-
in hoc exsilio negatur nobis visio Dci, appenditur ve- misias vel staminas. Velamen capitis non sit de pauno
lura inter nos et sancta sanctorum. Verum ut reduca- sublili vel pretioso, sed mediocri nigro : ne videatur
inus ad menioriam, quod longe sunius ab eorum colore vario affectaredecorem. Calceamenta, pedilles,
societale de quibus scriptum est; Beati qui habilant caligas, quantum satis fuerit habeat. Et paupertatis
in domolua, Domine; in sceculaswculorumtaudabunt sure custos sollicite considerel, ut etiam aliquantulum
te ( Psal. Lxxxm, S); usitatiim verbuin laudis inler- minushabeat quam indulgere sibi possit justa neces-
mittimus. Quod vero nos ipso hoc altiori jejunio con- sitas. Hcec, soror charissima , de exterioris liominis
slringimur, recordari nos facil, quod in hac vila ece- conversalione non pro antiquitatis fervore, sed pro
lesli pane non satiamur. In hoc ergo tempore omnis hujus nostri temporis spatio te compellente conscripsi,
christianus aliquid addere dicitur solitis obsequiis, et infirmis temperatum quemdam modum vivendi propo-
diligenliusalque frequenlius circa cordis et oris custo- nens, fortioribus ad perfectiora progrediendi liberla- ;
diani occupari. Sed inclusa niaximeinstilulionis tempo- tem relinquens.
ris hujusrationem multo melius intelligit, quanto eam CAPUT XXI. — Sotiludo est hominumconsorlio prm-
in propria vila sua expressius recognoscit. In his proin- ferenda propter conservalionemvirginitatis.
de sacris oralionibus quibus Christo placere praecipue - Sed jam ntinc audiat el intelligat verba mea, quee-
desideramus , tolam se Deo voveat aique sanctificet. cumque abrenunlians muiido vitam hanc solilariam
Omnes delicias respuat, omnes confabulaliones abju- clegerit, abscondi desiderans, non videri, et quasi
ret; el quasi dies nuptiarum hoc lempus existimans, morlua soeculo in spelunca Chrislo consepeliri. Pri-
ad amplexus Christi omni aviditate suspiret. Frequen- lnuni tibi solitudinem hominum debeas prselerre con-
tius solilo incumbat orationi, crebrius se pedibus Jesu sortio, diligenter altende. Virgo, inquit Apostolus,
proslernat, crebra nominis illius repelitione compun- cogilatqumsunl Dei, quomodoplaceal Deo, ul sit sancia
ctionem excilet, lacrymas provocet, cor ab onnri va- corpore ac spirilu (I Cor. vn, 34). Volunlarium hoc
gatione compescat. Finilis itaque sacris vigiliis inler- sacrificium est, oblatio spontanea, ad quam non lex
vallum, quod a nocturnis laudibus dividil matutinas, impellit. Sed necessilas cogit, non urget preeceplum.
orationi et medilationi observiat. Dictaque post ma- Unde Dominus in Evangelio : Qui polest capere, ca-
lutinas prima usque ad plenam tertiam psalmis ac piat (Matth. xix, 12). Quis potest? IUe certe cui Do-
lectionibus vacet. Tertiee vero horee laude completa, nrinus hanc inspiraverit voluntalem et preesliterit
operi mantium usque ad horam nonam devota insistat, iacullatem. Prinium igitur ut virgo, bonum propositum
breves per inlervalla orationes inserens : dicta post luum ipsi qui inspiravit ctim summa devolione cordis
hoc vcspera corpns reficiet, et sic tempus completorii commenda, intentissima oratione deposcens, ut quod
psallens exspectet. impossibile est per meritum, facile senliat per gra-
CAPUT XIX. — De cibi et polus qualitale et quan- tiam. Cogita semper, quam pretiosum thesaurum in
lilate. quam fragili vasculo portes, et quam mercedem, quam
Jam de cibi et potus qualitate vel quantitate, ex gloriam, quam coronam virginitas servata minislret.
abundanti quidem libi legem imponere, soror, quce ab Quam insuper poenam, quam confusionem, quam
ipsa infantia usque ad senectulem, quee nunc tua damnationem importet amissa, indesinenter animo
membra debilitat, parcissimo cibo vix corpus susten- revolve. Quid hoc pretiosius thesauro? quo ccelum
tas : pro aliis cum quibus id uiile futurum arbitrans, emitur, quo angelus delectatur, cujus ipse Christus
cerlam de his preescribere regulam tenlabo. Beatus cupidus est, quo illicitur ad amandum, et ad preestan-
Renedictus libram panis et heminam potus concedit dumprovocatur, quid? audeo dicere, seipsum et omnia
monacho : quod nos inclusis delicatioribus non nega- sua. ltaque nardus virginitalis tuaeetiam in coeleslibus
mus; adolescenttbus tameu in corpore robustis, ab daris odorem suum, facit ut concupiscat yex decorem
1459 APPENDIX. 1460
tutim , el ipse est Dominus Deus tuus. Vide qualem gita Agnem beatissimam a qua auruto, argentum,
tibi sponsumelegeris, qualem tibi amicuin attuleris. vestes preliosissimoe,lapides pretiosi et tola saecuia-
Ipse est speciosns forma pree filiishoiiiinurn. Specio- ris glorioepompa quasi quaedamstercora sunt repu-
sior eliam sole el super omnem stellarum pulchriludi- tata. Vocala ad tribunal non abfuit; blandiebatur ju-
neni. Spirilus ejus super mcl dulcis, et hccreditasejus dex, contempsil; minabatur, irrisit, magis metuens
super mel et favum. Longitudo in dextera ejus, et in ne parcerel quam ne puniret: foedumqueJupanar
siiiislra ejus diviiice cl gioria. Ipse lo jam elegit in vertit in oratorium : quod cum virgine ingrediens an-
sponsam. Sed non coronabit nisi probatara. El dicit gelus lucem infudit tenebris, et inseclatorem pudici-
Scriplura : Qui non esl lenlalus, non est probatus tire moiie mullabat. Si igitur et tu oraveris, et contra
(Eccli. xxxiv, 9). Virginitas anriim esl, cella fornax, libidinis incentorem lacrymarum tuarum arma leva-
conflalor diaholus, ignis tentaiio, caro virginis vas veris, non certe angelus tuo casto deerit cuhiculo,
luteum in quo auruni reconditur, nec vas uilerius a qui prostibulonondefuit. Merilo beatamAgnem ignis
quolibet artilice reparatur. iste materialis nequivit adurere, cui carnis flamma
CAPUT XXII. — Ul virginilalis propositum religiose tepuerat, quam ignis succendcral charilalis. Quolics-
cuslodiendum. cunique nequam spirilus illicita qucequesuggesserit,
Heecvirgo jugitcr cogitans preliosissimumvirgini- vehemenlior incubuerit aestus; illtim qui scrulatur
lalis tbesaurum, qui lam utiliter possidetur, tam ir- corda et renes, scito esse praesentem,et sub ejus oeu-
reeuperabiliter anrittitur, summa diligenlia, sununo los esse quidquid agis vel cogitas. Habe proinde re-
cum limore custodial. Cogilet sine iniermissione ad verentiam Domino,quem tibi assistere. non dubites,
ctijus ordinalur llialamum, ad cujus proeparaturam- ct deproedatoriresponde : Angelumhabeo amatorem,
plexum : proponal sibi agnum queni sequi habet, qui nimio zelo custodil corpus meum. Adjuvetcona-
quocumqite ierit. Contemplelurbeatissimam Mariam tum luum iu tali necessiiaiediscreta absiinenlia. Quia
preecedcnlem choros virginum , et praecinentem ubi multa carnis afflictio, aut nulla, aut parva aliqua
dulce illud cum virginitatis tympano canlicum, quod potesl esse deleclaiio.
ncmo potesl canere nisi utriusque sexus virgines. CAPUTXXVI.—Castilas injuvenili mlatesine magna
De quibus scriplum est : Hi sunl qui cuni mulieri- cordisel corporisallrilionenon slat integra.
bus non sunl coinquinali; virgines enim sunt (Apoc. Nemose palpet, nemo blandiaiur sibi, nemose fal-
xiv, 4). Nec sic hoc dictum aesiimes, quasi non vir lat. Nunquam ab adolescenlibus sine magna cordis
sine muliere, aut mulier sine viro possit foadari. contritione et carnis afflictione caslitas conquirilur,
Cum delestaiidum illud scelus, quo vir in virum, vel vel servatur, quoeplerunique aegris vel senibus peri-
fcmina in feminam, omnihiis fiagitiis damnabiliusju- cliialur. Nani licel conlinentia donum Dei sil, et nemo
dicelur. Scd cl absque alienae carnis consortio virgi- possil esse continens, nisi Deus det, nec ullis nostris
nitas plerumque corrumpitur, castilas violatur. Si merilis doniim hoc, sed ejus gratuilaesit gratioeascri-
vehemeniior cesluscarnemconcuticnsvoluntatem sibi bendum ; illos lamen lanto dono indignosjudical, qui
subdiderit, cl rapuerit membra, cogitct virgo super aliquid laboris pro eo subire dclrectant, volentes in-
omuia sua sanclificala Deo, incorru|ita Christo, Spi- ter delicias casti esse, inter epulas continentes; inter
ritui sanclo dedicata. Indignum judicet quod Christi pueros et puellas conversari, et non lenlari;in co-
esl, iradere satame, et virginea ejus inembra erube- messationibus el ebrietatibus foedisdislendi huniori-
scalvelsiniplici motumaculari. bus, ct non coiitqiiinari;Jigarevisum suum cum flam-
CAPUT XXIII. — Caslilalis dispendium in mcnsa mis, el non exuri. Difficilehoc ulrum aut impossibile,
timendum,el in colloquiis. tu videris.
Itaque proinde in virginilatis surecustodiam totum CAPUT XXVII.— De monachostimulumcamis duris
animum tendal. Cogilationes expendal, ut virtuiis maceralionibusvix comprimente,non penilusexslin-
liujiis peiieclionem esuriens, famem delicias putel, guente.
divitias paupeiiatem. In cibo, in polu, in somno, in Novi ego monaclium, qui cum initio suaeconver-
sermone semper timcat dispendium caslitatis, ne si sionis, lam naturalibus incentivis, lam violentia vi-
pltis debito carni reddideril, vires prcebealadversario, tiosre consueludinis, tam suggestione callidi hostis
et occullo nutriat hoslem. Sedens igitnr ad mensam leiitarctur, ut pudicitiam suam periclitari limeret,
decorem pudicilicemente revolval, ct ad ejus perfe- erexit se contra se, etadversus suam carnem suavis-
ctioncm suspirans cibos fastidiat, potum exhorreat, sinium concipiens odium nihil magis quam quod ad
eliam quod suinenduni necessitasjudicaveril, aut raeam affectaret, expeterel. Itaque inedia macerabat
tio dictaverit, cum delore atil pudore, aliquando cum corpus, cl queeei de se debebantur subtrahens, etiam
lacryiuis siimat. Si ei sermt fuerit cum aliquo, sem- motus ejus simpliees comprimebat. Sed cum iterura
per melual aliquid audire, quod vel modicum sere- niniia debililas sibi plus indulgere compelleret, ecce
nitatem castilatis obnubilet; deserendain se a gralia caro rursus caput erigens acquisilam, ul putabatur,
non dubitel, si vel unum verbum conlra honestatem infestabat quictem; plerisque se frigidis aquis inji-
proferat. ciens, tremens aliquandiu psallebat et orabal. Scepe
•CAPUTXXIV.— Antesomnumconscienliaexculienda, eliam illicitos senlieiis molus urticis fricabat corpus,
cl dolendumde pcccalis. et nudeecarni aperiensincendium incendiosuperabat.
Proslrata lectulo pudicitiam tuam commendaDeo, Et cirai hrec omnia non sufficerenl,hihilominus eum
et sic signo crucis armala revolveanimo quomododie spirilus fornicalionisurgerei; lunc quod solum su-
illo vixisii, si verbo, si opere, si affectu Dominitui perfuit, prostratusante pedesJesuorat, ploral, suspi-
oculos offendisii; si levior, si otiosior, si ncgligentior rat, rogat, adjurai, oblestatur, ut aut occidat, vcl
debito fuisli; si plus ciho crudior, polu dissolutior sanct; clamal crebro, Non abibo, non quiesco, nec le
melas necessitalisexcessisti.Si subreptum libi aliquid dimittam nisi benedixerismilii : preestatur ad horani
liorurn deprehendis, suspira, peclus tunde; el hoc refrigerium, sed ncgatur securitas. Quiescentibuseuim
rsacrificiovcspertino luo reconcilialamsponsosponsus paululum carnis slimulisaffeclionesillicitaepectus in-
excipiat. vaduul. Deusmeus! quas cruces,quae tormenta lunc
—
CAPUTXXV. In leniationibusimpudkisrecogilanda periulit miser ille, donec tanta infusa est ei dilectio
virginisAgnetishisloria. caslitatis, ut omnes quee sentiri possunt, vel eogitari,
Si vigilanli subito, aui quiete soporis, ant arteten- quasvis injiceret voluptates; et lunc quoque recessit
tatoris calor corporis fueril exciiatus, ct in somnum ab eo. Sed usque ad tempus et nunc seneciuli rnor-
callidus hosiis invexerit, diversisque cogilalionibus bus accessit, nec sic tamen se de securitaieblanditur.
qiiictem pudicilia; infeslaveril, proposuerilque deli- CAPUT XXVIII. — Contra senes qui concubinarum
cias, viteedurioris horrorem incusserit; vcniat tibi in consorliocarere nolunt.
menteni beaioe virginis, qure in tenera oelate tam Unde non parum pudet quorumdam impudicitieo,
crebro reportavit de impiissimohoste triumphum. Go- qui cum in sordibus senuerunt, nec sic suspectarum
'h ' ' :
1461 DE VITA EREMITICA. m%
— '
persoriarum volunt carere consorlio; cumque, quod CAPUT XXXII. Vera discretio, cami animam
dictu nefas est, eodem lectulo cubanles inter am- prmponere.
plexus et osculaide sua castitale se dicunt esse secu- Heec dico ut discretionem, quoeomnium virtutum
ros, quos frigescente corpore ad coelos tepescentia et mater et nutrix est, delegam : sed vitiorum mate-
membra deficiant. Infelices isti et proe cunctis mor- rias gulam comprimamus,requiem corporis, femina-
talibus miseri, quibus cum desit sceleris perpe- runi et effeminatorumfamiliaritalem aique convictuni
trandi facultas, adhuc nianel in ipsa foeditale fa- intra metas necessarias eohibeamus; quia seepefalso
cullas. Non quiescit turpe desiderium, quaravis ei nomine discretiouis palliamus negotium voluptatis.
frigiditas neget effectum. Vidcat tamen utrum verum Vera enim discretio est animam carni prceponere, et
dicat, aul mentiatur iniquitas sibi, et dum nititur ve- ubi periclilatur utraque, nec sine hujusmodi incora>-
lare unum, duplex in se prodat ffagitium : cum et vnodoilli polest salus consislere, pro illius utiiilaie
fere decrepitos nocturnura aliquando plasma deludat, istam negligere. Hceedixirnusut quanta libi debeat in
et emortuam senectulem intestinum boc malum scc- considerauda pudicilia esse sollicitudo, adverteres.
pius inquietet. — Quce cum omnium virtutum flos sit el ornamentum^
GAPUTXXIX. Virgosemperpavida se ipsa muniat sine humilitate lamen aret alque marcescit.
verbi Dei meditalione. CAPUTXXXIII. — De superbiaet ejus speckbus,
Te, soror, nunquam volo esse securam; sed ti- Hoc esi ceiium haud securuni peccatorum omniura
mere, semperqueluam fragilitatemhaberesuspectara, fundamentum, ex quo quidquidaedificas, rtiineepntet.
ad instar pavidee colunibocfrequenlare rivos aqua- Iniiium omnis peccaiisuperbia, queeangelum de ccelo,
rum, et quasi in speculo accipitris cerncre supervo- hominera de paradiso expulit. Hujus pessimaecum
lantis effigiem, el cavere. Rivi aquarum seiitentiea multi sint rami; omnes lamen in dnas species divi-
sunt Scripturarum, quae de limpidissimo sapientice duntur, in carnalem scilrcet et spiritualem. Carnalis
fonte profiuentesdiabolicarumsuggesiionumprodunt superbia est de carnalibus, spiritualis est de spiritua-
imaginem et sensum, quo caveantur, el eludant. libus superbire. Carnalis postea in duas subdividitur
Nilril eirim magis cogilationes excludit inutilcs vel spccies : in jactanliam scilicet, et vaiiitalem. Vanitas
compescit Iascivias, quam meditatio verbi Dei, quod est, si ancillaChristi intus in animo suo glorietur se
sic ad animumsuum virgo debet assuescere, ut aliud nobilibus ortam natalibus; si se divitiis paupertaiem
nolens, non possit aliud medilari. Cogitanti de Scri- preetulisse pro Chrislo delecfelur; si se pauperiort-
pturis somnus obrepat. Evigilanti primum aliquid de bus et ignobilioribus preeferre conetur; si se con-
Scripturis occurrat. Dormientis somnia memoriaali- tempsisse divitum nuptias, quasi aliquid niagnum ad-
qua de Scripturis senlenlia condiat. miretur.
GAPUT XXX. — Contra eos qui rigorem abslinenliw CAPUT XXXIV—De quadamspecievanitalis in cel-
non ampleclunlur,ne corporistanguoremincurrant. lulw oratoriiqueornamentis.
Sed quidam a salutaribus exercitiis rctrahuntur li- Est eiiam quredam species vaniialis in affectala
more, ne videlicet propter nimiam abstinenliam vel aliqua pulchritudine, eliam intra cellulam delectari;
vigilias iramoderatas incidant in languorem, et ita ef- parietes variis picturis et celaturis ornare; oratorium
ficianlur aliis oneri, sibi autem dolori: Jteecexcusaiio paniiorum et imaginum varietate decorare. Hoec
nostra in peccalis nostris. Quam pauci sunt bodie oniiiia quasi professioni luce contraria cave.
quos talis fervor ignivit I Omnes sapienles sumus, CAPUTXXXV. — Rursus de quadam inani gloria. :
omnes providi, omnes discreli: procul oderamus bel- Qua enim fronte de divitiis vel natalibus gloriaris,
lum, et sic morbum corporisantequam senliatur, for- quaeillius vis sponsa videri, qui pauper factus est,
midamus; ut languoreni airimeequem proeseniemsen- cum esset dives, paupcrem matrem, pauperem famt-
timus, terrili negligamus,quasi lolerabilius sit flam- liam, domumetiam pauperculam et proesepiivilitatera
inani iibidinis, quam venlris tolerare riigiliim; aut elegit? llane gloriandum tibi cst, quod Dei Filium ho-
multo melius sit continuo languore carnis vitare la- minuin filiis praiiilisti, quod fosdamcarnem pro vir-
sciviam, quam sanum et incolumem in ejns redigi ginilalis dccore sprevisti, quod relernas coelidivitias
servitulem. Quid eniin interest utrum abstinentia, an atqne delicias martyriis sanctorum commulasti?
languore caro superbiens comprimatur, castitas con- CAPUT XXX.VL— De ornamentis virtutumprmfe-
servetur? Sed remissio, inquit, cavenda esl, neforte rendis.
occasioneinfirmitaiisincurramus illecebrasvoluptatis. Si gloriaris in Domino, servias ei cum limore. Sed
Cerle si ianguel, si ocgrotat,si lorquenlur viscera, si illam lenoli quasi subspeciedevolionissequi gloriam
arescit stomachus, queelibetdeliciceoueri magis erunt in picturis, vel sculpturis, in pennis avium, vel be-
quam deleclationi. sliarum aut diversorum florum imaginibus variatis.
CAPUTXJJ.i.—DeadolescenieresipiscenteetCltristum Sint hcecillorum, qui nihil intus, in quo glorientur,
hora morlis vidente. habenles, exteriussibicomparant, in quibusdelecten-
Vidi hominem, qui cum poonilenliasua, vi consuc- lur. Omnis gloria ejus filimregis ab intus, in fimbriis
tudinis oppressus, continere non posset; tandem in aureis circumamktavarietatibus.Si aulem tu jam filia
se reversus supra modumerubuit : et mox concaluit regis es, utpote filii regis sponsa, Patrisque vocem
cor ejus intra eum, et in mcdilnlione ejus exarsit audisti, dicentis, Audi, filia, et vide, el inclina aurem
ignis. Deindesalubriter irascens sibi, invectione gra- luam (Psal. XLIV,14,15, 11); siltua omnis gloria ab
vissima irruit in se ipsum, et bellum indicenscorpori, intus, vide ut gloria lua sit testimoniiimeonscientiee
etiamei queenecessariavidebantur, ademit. Successit tuee. Ibi sit pulcberrinia virtutum varietas. Ibidiversi
gravitas levitati, loquacitati silcnliura. Nemo eum colores sic conveniant, et sic jungantur sibi, ut alte-
postea vidit jocantem, rideniemnenioconspexit, nemo rius pulchritudinemalteraugeat; et qui in sua natura
ex ore ejus otiosum sermoneni audivil. Temporales minus lucel, alterius collatione lucidior appareat.
consolaiiones,et quidquid carni suave piitahaiur, ita CAPUT XXXVII, — Persequitur de virtutum mna-
contempsiiet exhorruit, ut nullam sibi requiem, nul- '< mentis.
lam in cibo vel poiu consolationemindulgere ei pa- Jungalur caslitati humiliias, et nihil erit splendi-
terctur. Cogitationum suarum ila sollicilus et scru- dius. Prudentiee societur simplicilas, et nihil erit
pulosuserat, ut in hoc solo nimius videreiur. Ita de- lucidius. Copuletur misericordiajustitioe,et nihil erit
nrisso vultu oculisque dejeclis slabal, sedebat, ut li- suavius. Adde fortitudini modestiam,et nihil erit uti-
niens et tremens diviiis tribunalibusvideretur assis- Iius. In hac varieiate lueemenlisoculos occupa. Hane
tere.Talibus armis gloriosumretulitde tyranno (rium- in anima tua omni siudio forma: cui si fimbrias au-
phtim. Nam gravissimum siomaclri incurrens in- reas addas, veslem polymitam,in qua te sponsuscum
eommodum post diuturnum languorem, cum jam summa dileclione conspiciat, texuisti : fimbria ex- •
dormitionisejus hora inslaret; Sine, inquit, ecce Je- trema pars, quasi finis est vestimenti; Finis autem
sus venit. prwcepiicharitas est de corde puro, et conscienliabonar
1463 APPENDIX. im
et fidenon ficta(I Tim. i, S). cet ut nulli noceas ; benefacias quibus pofueris :
CAPUTXXXVHL— Exlini, quoaltare omatur, conscriptum est quippe, Quod libi non vis fieri, alterine
siderationequomodomoresinsliluendi. feceris(Tob. iv, 16): et hoeeinnocentia. Et Dominns
In his glorieris, in lrisdelecteris; intus, non foris; in Evangelio, Omnia,inquit, quwcumquevultisut fa-
in veris vhiuiibus, n.on in picturis et imaginibus. cianl vobisIwmines,el vos facite illis (Matth. vn 12):
Panni linei candidi luum adornenl altare, qui castita- haec beneficentia. Quanlum ad te duo ista perti-
lenr-suocandore commendeni, et simplicitatem pree- neant, diligenter adverte. Primum ut nulli noceas ;
monstrent. Cogitaquo labore, quibus tonsionibuster- deindeut nulli velis noccre. Primum illud facile libi,
renum, in quo crcvit, lintim colorem exuerit, et ad cum nec id possis nisi forte lingua percusseris : se-
lalem candorem pervenerit, ul ex eo ornetur altare, cundum illud, hon erit difficile,si propositum atten-
"Christi corpus veletur. Cum lerreno colore omnes das tuum ; si professamdilexeris nudiialem. Nonenim
naseimur : quoniam in iniquilaiibusconceptussum, el tibi poterit erga aliquam esse maleevoluntatis matC'
in peccalisconcepitme maiermea (Psal. L, 7). Pri- ria, ubi cupidilas nulla, ubinihil diligitur, quod pos^
mum igitur, charissima, linum aquis immergilur : sit auferri; nilril lollilur, quod debeat amari. Demum
nos in aquisBaplismatisChristo consepelimur; ibi de- bene velis omnibus, prosis quibus possis. In quo, in-
leiur iniquitas,sed necdum sanaturinfirmilas. Aliquid quis; cum mihi non liceat vel modicum, quod egen-
candoris recepimus in peccatorum renrissione; sed tibus tribuam, possidere?
necdum plene lcrreno colore exuimur pro naturee, CAPUT XLl.— De exemploMarim el Marlhm,deque
quae reslat, corruptione. Post aquas linum siccalur : vilaaclivaet contemplaliva.
quia necesse est, post aquas Baptismatiscorpus per Agnosce conditionem tuam, charissima. Dueeso-
abstinenliam maceratum illicitis honoribus vacuetur. rores erant Martha et Maria : laborabat illa, vacabat
Deinde linum malleis lundilur, et caro nostra roultis ista; illa erogabat, isia petebal; illa preestabatobse-
tentationibus faligatur. Post hoc linum ferreis aculeis quium, ista nutriebat affectum. Denique non ambu-
discerpiltir, ut deponat stiperflua: et nos disciplinae lans, vel discurrens hucalque illuc, non de suscipien-'
ungulis rasi vix necessaria retinemus. Adhibelur post dis hospitibussollicita,non cura rei familiarisdistenta,
hoc lino suavior stimulorum leviorque purgatio : et non pauperum clamoribus intenta sedebat ad pedes
nos viclis cum magno labore pessimis passionibus, a Jesn, et audiebatverbum illius. Hcec pars tua, cha-
levioribus et quolidianispeccalis simplici confessione rissima, qucesceculomortua atque sepulla, surda de-
et salisfaelione nuindamur. Jam lunc a nentibus libes esse ad omnia sreculiblandimenta audienda, ad
num in Jongum producitur : et nos in anteriora lon- loquendum muta : nec debes distendi, sed extendi;
ganimitate extendimur. Porro ulei perfectior accedat impleri, non exhauriri. Exsequatur parlem suam
perfcclio el pulchriludo, ignis adhibetur et aqua : et Martha : queelicet non negetur bona, Maria tamen
nobis iranseundum est per ignem tribulationis, et melior prcedicaiur.Numquid invidit Marlhce Maria?
aquam compunctionis,ut perveniamus ad refrigerium illa potius isti. Ita etiam queequaeopliineevideutur in
castitaiis. Hceclibi oratorii tui ornamenia repraesen- seeCulo,tuam vitam eemulentur, non illarum tu. Ad
tenl, non oculos tuosvarietaiibus mentis pascant. illos speclal eleemosynarumlargitio, quorum est ter-
CAPUTXXXIX.— Imago Crucifixi,etassislenlishinc rena possessio, vel quibus credita est rerum eccle-
indc Mariw ac Joannis sat essedebelin sanclimonia- siasiicarum dispensatio.
lium oralorio. CAPUT XLII. — De rerum ecclesiaslkarumdispensa-
Suffieiat libi in altari tuo Salvatoris in cruce pcn- lione.
dentis imago, queepassionem suam libi repreesenlel, Quceenim sacrosanctis ecclesiis a iidelibus collata
quam imiteris; expansis brachiis ad suos le inviiel sunt, episcopi, sacerdoies et clerici dispensanda sus-
in
amplexus qiribus delecleris; nudatis uberibus lac cipiunl, et non recondenda; non possidenda, sed
suavitatis infundat, quo consoieris. Et si hoc placet, eroganda. Quidquid habent, pauperum est, viduarum
ad commendandam tibi virginitatis exceilenliam, ctoipbanorum, et eorum qui allari deserviunt, ut de
virgo maler in sua, et virgo discipulus in sua, juxta altari vivant. Sed ea quce in tistis servorum Christi
crucem curventur imagine; ul cogites quara grata sit monasteriis conferuiUur,a certis personis dispensari
Chrisio ulriusque sexus virginilas, quam in matre ct oportel, utquod nccessitalibus superest fralrum, non
pree ceeteris sibi dilecto discipulo consecravil. Unde includatur marsupiis; sed hospitibus,peregrinis atque
eos pcndens in cruce lantofoederc copulavil, ut illam pauperibus erogetur.
discipulo matrem, illum matri filium delegaret. 0 CAPUT XLIII. — Clauslrales non debeni pauperum
bealissimum hoc lestimonio Joannem cui totius hu- et hospitumcuradislendi.
niani generis decus, opes mundi, gloriacoeli,misero- Et hoc illortim
rum refugium, affiictorum solatium, pauperum con- coramissa, non qui interest, quibus pars est Marthce
salutari otio vacant cum Maria.
solatio, desperalorum erectio, peccatorum reconcilia- lla claustralibus nulla debet esse pro pauperibus sol-
lio, poslremo oibis domina, cceli regina, testamenli liciludo, nulla pro hospilibus suscipiendis distentio;
aucloritalecommittilur! Haeclibiproebeantincentivum quippe quihus nulla debet essede crastino cura, nulla
chariialis, non spectaculum vanilatis : hiseiiimomni- cibi vel potus providentia : nutrianlur potius in cro-
bus ad unum necesse est ul contendas; quoniam ceis, spiritualibus
uniim esl neeessarium. Illud est unum, quod non in- temptibilessunlconstiluli pascanlur. Altius autem hi qui con-
ad judicandum,aniplexantur
venilur nisi in uno, apud unum, cum uno, apud qtiem stereora. Ipsi quippe sunt boves,
non est transmulaiio, nec vicissitudinisobumbratio. coribus lapidatur. quorum piger ster-
Quiadboeretei, unuscum eo spiritus efficitur, trans- CAPUT XLIV. — Adminislratio
iens in illud unum, quod semper idem est, et cujus temporaliumhaud
anni non deficiunl. Adhaesioista charitalis quasispe- convenitcmnobitis,mulloqueminus virginireclusm.
cialis esl ornalus finis et fimbria. Sunt enim quidam, qui circa spiritualia desides et
CAPUTXL.— DedilectioneDeiet proximi,ac primum pigri instar populi peccatoris, super manna ccelesle
ut in proximnmexercendaa sanclimonialibus. nauseant, videntesque alios circa lemporaliaoccupa-
Veslis quippe riuptialis ex virtulum varielate con- tos, invident, detrahunl, murmurant, et pro sterco-
texta, oportet ut fimbriis aureis, id est charitatis ribus, quibus ipsi foedaiitur, zeli et amaritudinum
splendoribus ambiatur, quaeomnes virluies contineat, stimulosferunt : de quibus si forte aliquam lempora-
et constringat in unum, el suam singularem clarila- lium dispensationem fuerint adepti, convenienter dici
tera impertiens, de rauitisunum faciat, et cum multis potest: Quinulriti erant incroceis, amplexatisunt ster-
viniadheereat;uijaraomnia non sint mulla, sedunum. cora (Thren. iv, S). Cum igitur nec iliis, qui in coeno-
Charitas aulem in duo dividilur, in Dei vidclicet di- biis sunt, quibus in Martha non parva communio est,
ectionem et proximi. Porro dileclio proximi in duo circa plurimaoccupariconceditur; quanto minus libi,
subdividitur, in innocenliamel beneficenliam,videli- quee te totam de seeculo exuisti, cui non solum
1465 DE VITA EREMITICA. 146(3
possidere, sed nec videre, nee audire llcet quoesee- claudi, cpiam Pater sanclificavit, Filius fecundavit,
culi sunt. obumbravilSpiritus sanctus. 0 dulcis domina, quanta
CAPUTXLV. — Ul sanclhnonialisdebel si quid sibi inebriabaris dulcedine, quo ainoris igne succende-
superest,erogare. baris, cuui seiuires in meiiteet ventre lanlcemajesta-
Si enim nihil libi qiiisquarn det ad erogandum, tis preesentiam; ctimde loa carne sibi carnem assunie-
unde habebisquoderoges?"si vero ex tuo aliquid ha- ret, et membra qiiibtts corporaliler omnis pleniludo
bes labore, da non tua, sed alterius manu; si abunde divinilatis habitaret, e tuis sibi membris aplarel!
tibi provenilviclus. Undetibi aliena distribuere, cum Haecomnia propler te, virgo, ulVirginern, quam imi-
nihil tibi supra necessarium liceat usurpare ? Quid tari proposuisti, diligas, et Virginis fruclum l, cui
ergo beneficii impendes proximo?Nibil ditius bona nupsisti. Jam nunc cum clulcissimadominaUiain mon-
voluntate, ut ait qttidam sanctus : hanc largire. Quid tana conscende, et sierilis et virginis suavem inluere
humaniuspietate?hanc impende.Quidiililiusoralione? complexuro; et salntationis officium, in quo servulus
hanc Iargire. Doniinuni, praecojudicem, vox Verbum, inius anilia
—
CAPUT XLVL Quod eleemosynmgenus a moniali- viscera conclusus in virginis ulero clausum agnovit,
busimpendidecel. et indicibili gaudio salutavit. Bcati ventres in quibus
Itaque totum munduni uno dilectionis sinu com- totius mundi salus exoritur, pulsisque lenebris tristi-
plectere, ubi simul omncs, qui boni sunt, considera, liee, sempiterna hetilia prophetaiur. Quid agis, o vir-
congralulare ; ubi mali, intuere et luge. Ibi occurrant go ? Accurre, quoeso,accurre, el tantisgaudiis admisce-
animo miseria pauperum,orpbanorumgemitus, vidua- re, prosternere ad pedes utriusque, el in unitis ventre
rum desolatio, trisiium moestitudo,necessitaies pere- sponsiim ttuim ampleclere, amicura vero ejus in alte-
grinantium, pericula naviganlium, vota virgiuum, rius ulero venerare. Hune euntem in Bethleem cum
tentationes monachorum, proclalorumsolliciiudo, Ia- oinni devoiione prosequere, et inhospiiium divertens,
bor militantium. Omnibus peclus lueedileclionisape- cum illa assiste, et obsequere parienti; Iocatoquein
rias : his tuas impende lacrymas, pro bis luas preces praesepioparvulo, erumpe in vocem exsultationis, cla-
fiindas. HaeccleeniosynaDeograliosior, Christo acce- mans cum Isaia : Parvulus natus est nobis, et fitius da-
plior, tuaeprofessioni aplior, his quibus impenditur lus esl nobis (Isai. ix, 6 ). Amplccteredulce illud proe-
fructuosior. Hujus munusbeneftcii luum propositum sepium. Vincat verecundiam amor, timorem depellat
adjuvat, - non peiiurbat dilectionem proxinri; auget, aflectus,2. ut sacratissimis pedibus figas labia, et oscula
non minuit; menlis quielem servat, non impedit. gemines Exinde pastorum excubias inenle perlra-
Quod nihil est appetendum, ut habeatur ad largien- cta, Angelorumexercitum admirare, cceleslimelodiae
dum; eum nihil habere sit perfeclum. Quid his plura tuas interpone partes, corde simul et ore decanta :
dicamus? Cum.sancli, ut perfecte possenl proximos Gloriain cxcelsis— Deo (Luc. n, 14).
diligere, stiiduerunt in hoc mtindonihil habere, iriliil CAPUTXLVIII. De Magorumadoratione,fuga Chri-
sli in /Egyptum, el de lalronead Christi dexlram
vel sine appelitupossidere. Agnoscis verba beati Gre-
gorii. Vide qnam conlra mulli sapiunt: ut enini cha- crucifixo.
Noli in tua
•..,!,
ritatis impleant legem, qurcrunlut habeanl quod ero- medilatione Magorum munera prrelerire;
gent; cum ejus perfectionem ipsis adscribat, qni ni- nec fugienlem in JEgypliiin incomitalum relinque 3.
hil habendiim, nihi vel sine appetilu possidendum Opinare verum esse quod dicilur, euui a latronibus
arbitranlur. deprehensumin via, et adolescentuli cujusdam bene-
CAPUT XLVil. — De dileclioneDei concilandain me- ficio ereptum. Eratis, ul dicunt, principis latronum
ditalione mysteriorumChristi. filius, qui praeda potitus, cum parvulum in malris
His de proximi dilectione prcemissis, de dilectione gremio comperissel, tanta ei in ejusspeciosissimo vul-
lu splendoris majestas apparuit, ut eum supra homi-
Dei pauca subjungam(a). Nam licet utraquc soror nem
Deum proximumquedilexerit, specialiler lamen cir- tussitesse non ambigens, incalescens amore amplexa-
eum. Et, o, inquit, beatissime parvulorum! si
ca obsequiumproximorum occupabalur Martha, ex se tempus obtulerit mihi miserendi, tunc
divineevero lectionis fonte hauriebat Maria. Ad Dei aliquando
vero dilectionem duo pertinent, affectus menlis, et memenlo mci, et hujus temporis noli oblivisci.Ferunt
cffectus operis. Et opus hoc in virtiitum exercitio; hunc esse latronem, qui ad Christi dexteram crucili-
affectusvero ineniis in spiritualis gustus duLcedine. xus, cum alterum blasphemanlemcorripuisset, dicens,
lu limes Deum, qui in eademdamnationees ? Et
Exercilium virtutum in certo vivendi modo, in jeju- Neque nos quidemjusle ; nam digna damna faclisrecipimus:
niis, in vigiliis, in opere, in dileclione, in oratione, in hkaulem nihilmali fecit : conversus ad Dominuraeura
pauperlate et ccelerishujusmodi commendatur; atfe- in illa quoein puerulo apparuerat, inluens majestate,
ctus salutari meditalionenutritur. Itaque ut ille dui- sui non inimemor, Memento,inquit, meicum ve-
cissimus amor Jesu in tuo crescat affectu, iriplici me- pacli
ditatione opus habes : de preeieritisscilicet, praesenti- nerisin regnum tnum(Luc. xxm, 40-42). ltaque ad
bus et fuluris, id esl de praeteritorumrecordatione, incenlivum amoris, non inutile arbitror hac uli opi-
remota omni aflirmandi temeritate.
de experientia preeseutium,de consideralione fuluro- nione, CAPUT XLIX. — De contemplaiioneChristi pueri.
rum. Cum igilur mens lua fuerit ab omni cogiiatio- Preeterea nihilne tibi suavitalis eesiimas accessu-
num sorde ' virlulum exercitio purgata , jam oculos rum, si eum apud Nazarelh puerum inler pueros
defrecalos ad posteriora retorque. Ac primum cum si obsequentemraairi, si operanti nu-
beala Maria ingressa cubiculum, libros qtiibus Virgi- contempleris?
nis parlus cumChristi prophetatur adveiilu, evolve. trilio assistenlem intuearis? Quid si duodennem cum
Ibi adventum Angeliproeslolare,ut videas iniraniem, parenlibus Jerosolymam ascendenlem, et illis redeun-
et nescieiitibusin urbe remanentcm pertriduum
audiassahitaniem : et sicut repleta slupore et ecstasi tibus
dulcissiinamdominamtuamctim Angelo salulante sa- cum malre quecsieris?0 quanla copia fluenl lacrymee,
cum audieris malrem dulci
lules, clama dicens, Avegratiaplena, Dominuslecum: filium verberantcm, Fili, quid quadamnobissic? increpatione
Ecce
benedkta lu in mulieribus(Luc. i, 28). Hoc plenius fecisti
tuus el ego dolentesquwrebamusle(ld. ir, 48).
repetens, qucesit haecgratiaeplenitudo, de qua totus pater —
mundus graliam muluavit, quoniam Verbumcaro fa- CAPUTL. De consideralione baplismi,jejunii et len-
talionisChristi.
clum esl, et habitavitin nobis plenumgraiim elverilalis h vis sequi
(Joan.i, 14), conternplare, et admirare Dominum, Si autem virginem quocumque ierit,
qui lerram implet et ccelum,intra unius puelleeviscera 1
2 ApudAnselm., Firginisfilium.
ApudAnselm.,et osculagenibus.Ac paulopost, tuas
1 ApudAnselm.,fuerit absquecogitationum tumuliu. interpone preces.
3 ApudAnselm. sexdecimcirciterlinerehic loci interr*>
(a) Reliquapars hujus libriest inter opera S. Anselnu nuntur.
Medilalioxv-xvu. 'ApudAnselm.,sponsumvirgmem.
1.467 APPENDIX.
delectet alliora ejus et secretiora scrutari: ul in Jor- ter dicere, quod dixit illi paralytico, Dimitluntur tibi
danis flunune audias in vocePalrem, in carne Filium, peccata tua. Sed quicumque sine suo labore, vel eon-
in coluraba videas Spiritum sanclum. Ibi lu ad spiri- tritione, vel confessione, vel etiam oratione sibi hoc
luales iniliata ' nuplias sponsum suscipis datum a dicendum exspecla!; nmiqtiam ei remittentur pecca-
Patre, purgationem a Filio, pignus anioris a Spiritu ta sua.
sancto. Exinde solitudinis tibi secreta ditavit, sancti- CAPUT LIV. — De receplioneChrisli in domo Marthcs
ficavit jejuiiium, ihi subeunduni docens cum callido el Mariw.
hosle conflictum. Heec libi facta, el pro te facta, et Sed exeundum est liinc, et ad Belhaniam venien-
quomodo facta diligenter atlendas. Dilige a quo facta dum, ubi sacratissima foedera amiciiiee aucioritate
sunt, el imitare qtiaefacla sunt. Domini consecranlur. Diligcbat cninf Jesus Martham
—
CAPUT LI. De Muliere in adullerio deprehensa. et Mariam, et Lazanim, quod hospitalis amicilioe,qua
Occurrit jam ntinc menioricemulier illadeprehensa illi familiariori adbrerebanl affeclu, detineri nemo qui
in adullcrio, et Jesus rogatus sententiam, quid ege- ambigatl. Testes suut lacrymeeillre duices, quibus
rit, quidve dixerit recordare. Cum enim scribens in lacrymalus est cum lacrymaulibus, quas totus popu-
terra lerrenos eos, non ccelestes, prodidisset; Quisine lus ainoris interpretalur iiidicium. Videte, inquiunt,
peccato esl, inquit, veslrum, primum lapidem in illam quomodoamabat eum; et ecce ponunl ei cwnamibi, el
2
miltat. Cum veroomnes seutentia tenuisset et expu- Marlliaministrabat.Lazarus auiemerat unus ex discum-
lisset de templo, imaginare quam pios oculos in illam bentibus.Maria autem sumpsit alabastrum unguenti, et
levaverit, quam dulcem sua voce sententiam absolu- fractoalabastro effudil super capul Jesu (Joan. xr, 36 ;
lionis ejus protuleril. Puta quod suspiraverit, quod xir, 2, 5 ). Gaude, qureso, htiic interesse convivio,
lacrymatus sit, cum diceret, Nemo le condemnavit, singuloriim distingiie officia. Martha ministrat, dis-
mulier? Nec ego te condemnabo,Felix, ul ita dicam, ciimbit Lazarus, ungit Maria. Hoc ultirnum tuum est.
heec,quoein adullerio deprehensa mulier, quee etiam Frange igitur alabastrcun cordis, et quidquid hahes
de preeterilis absolvilur, secura efficilur de fuluris. devotionis, quidquidamoris, quidquid desitlerii, quid-
Jesu bone, le dicenle, non condemnabo, quis conde- qtiid affeclionis, totum effunde super sponsi tui ca-
miiabit? Deus qui juslificat, quis cstqui condemnet ? put, adorans in Deo homiiieiii, et in homine Deum.
Audiatur de coetero vox tua : Vade, et jam amplius Si fremit, simurmurat, si invidet, si proditor perdi-
noiipeccare(Joan.\m, 7). tionem vocat devotionera, non sit libi curce. Utquid,
CAPUT LII. — De mulierelacrymispedesejus rigante. ail, perditiohmc? Posselhoc unguenlumvenundarimuL-
Jam nuiic domumingrederePhariseei, et recumben- to, et dari pauperibusI Phariseeusmurmurat, invidens
tein ibi Dominumtiiuin altende. Accede cum illa bea- poeiritenti : murmurat Judas, invidens effusioni un-
lissima pcccalriceadpedesejus; Java lacrymis, terge guenti. Sed judex accusationem non recipit, accusa-
capiJlis, demulce osculis, et fovc unguenlis. Nonne tam absolvit. Smile, inquit, illam. Bonum enim opus
jam sacri illius liquoris orlore perfunderis ? Si tibi ad- operata cst in me ( Marc. xiv, 4-6 ). Laboret Martha,
huc suos negal pedes, insla, ora, et gravidos Iacrymis ministret, parethospitium peregrino, esurienli cibum,
oculos attolle, imisque suspiriis et inenarrabilibus ex- vesteni algenli. Ego solus Marioe,etillamihi : lotum
torque quod petis. Luctarc cum Deo sicut Jacob, ut proeslel, quod habet; a me quidquid optat, exspecict.
ipse se gaudeal superari. Videbilur tibi aliquando, Quid enim ? Tune Mariocconsulis relinquendos pedes,
quod avertat oculos, quod aures claudal, quod deside- quos lam dulciler osculalur 1 avertendos oculosab illa
ratos pedes abscondat. Tu nihiJoniiiiusiusta opportu- speciosissima facie quam conlemplalur ? amovendum
ne, impoiiuue; clama, Usquequofaciem luam averiis a auditum ab ejus suavi serraone quo refieitur ?
me? Usquequoclamabo, el non exaudies(Psal. xn, 1) ? CAPUT LV. — De ingressu Christi in Jerusalem pue-
Redde mihi, Jesu bone, leeliliarnsalutaris tui, quia ti- ris acclamanlibus,HOSANNA,elc.
bi dixit cor meum : Qumsivifaciemluam, faciem luam Sed jam surgenles eamus hinc. Quo, inquis? Certe
requiram ( PsaU xxvi, 8). Certe non negabit pe- ut insidentem asello coeli terrreque Uominumcomitc-
des suos virgini, quos osculandos prcebuil peccatriei. ris, tanta fieri pro le obstupescens, puerorum laudi-
CAPUT LHl. — De paralylico per tegulas invecloet bus luas inseras clamans et dicens : Rosanna filio Da-
corporaliterspirilualilerque sanalo. vid: benedictusqui venilin nomineDomini(Matth. xxi,
Sed et dornum illam non proeleribis, ubi per tegu- 9). Jani nunc ascende cum eo in coenaculum grande
las paralyticus antepedes ejus submittitur, uhi pietas stralum, et salutaris ccenoeinteresse deiiciis gratu-
et polestas obviaverunt sibi. Fiii, inquit, remiiiunlur lare.
tibi peccata lua (Matth. ix, 2). 0 mira clementia ! o CAPUT LYI. — De cosna Domini et rebus in ea
indicibilis misericordia! Aceepit felix remissionem geslis.
peccatoruin, quam non prrecesscrat confessio, non Vincat verecundiam amor, timorem excludat
meruerat salisiactio, non exigebat conlritio. Corporis affecttis: ut sallemde micis mensaeillius eleemosynam
salutem petebat, nonaniinee : et salutem recepit cor- preebeat menclicanli.Yel a Ionge sta, et quasi pauper
poris el aiiiinee. Vere, Doniine, vita in voluntate tua. inlendens in divitem, ut aliquid accipias exlende ma-
Si decreveris salvare nos, non est qui audeat dicere, num, famem lacrymis prode. Cum jam surgensacoena
Cur ita facis? Pharisaee,a te quid murmuras? an ocu- linteo se preecinxit,posuitque aquam in pelviro, co-
lus luus nequam est, quia ipse bonus est ? Ceiie rai- gita quoemajestas, quoepotestas hominum pedes ab-
seretur cui voluerit; ploremus et oremus ut velit. Bo- luitel extergit: quae benigniiasproditoris vestigia sa-
nis etiam operibus pinguescatoratio, augealurdevotio, cris manibus tangit. Specta et exspecla, et ultima om-
dilectio excitetur. Leventur puroemanus in oratione, iiium luos ei prcebe abluendos : quia quem ipse non
quas non saugiris immunditieemaculavil, taclus illici- lavit, non habebil paiiem cum eo. Quid modo festi-
tus non foedavit,non exasperavit avaritia. Levctur et nas exire?Sustine paululuin.Videsnequisnamille est,
cor sine ira et disceptatione, quod tranquillitas seda- rogo te, qui supra pectusejus recumbit, etin sinuejus
vit, pax composuit, puritas conscientioeanimavit. Sed caputrecfinat? Felix quicumque ille est. 0 ecce vi-
nihil horum paralyticus iste legitur preemisisse,qui deo, Joannes est nomenejus.O Joannes, quidibi dul-
tamen lcgitur remissionem peccatorum meruisse. Hcoc cedinis, quid gralia^ et suavitatis, quid lurniniset de-
eslineffabilisejiis misericordice virtus, cui sicut bla- votionisab illo hauriam fonte, dicilo. Ibi certe omnes
sphemuin est derogare, ita et hoc-sibi preesumerestul- thesauri sapientioeetscienlice; ibi fons misericordiee,
tissimum. Potest cuicumque vult hoc ipsum elficaci- domicilium pietatis, et favus oeierneesuavitatis. Unde
1 ApttdAnselm.,invitala. tibi, o Joannes omniaisla? Numquid tu sublimior Pe-
"' ApudAnselm.:omira et inexstinguibilisChrislibeniqni-
tas! Quamcondemnarejuste potuit, adverte quam pie et ' ApudAnselm.,quod ad amicitiwpnvilegium
liberavit.cum enimomnessententiatrivissel. speciale
quamcaute quoilli..,, dictumnemoest qm ambigat.
1469 DE VITA EREMITICA. 1470
tro, Andrea sanetior, cseteris omnibus Apostolis gra- visum est agere, utdimittatur? Tarde locutus es. Se-
tior? Speciale hoc virginilatis privilegium, quia virgo det pro tribunali judex : prolata est sentenlia : jani
es electus a Domino, antequam ires cum matre dile- portat propriam crucem ; ducitur ad morlem. 0 spe-
ctus J. Jam misericordieeexsulta, virgo, accede pro- ctaculum! Videsne? Ecce principaiussuper humerum
pius, et aliquam libi hujus dulcedinis portionem vin- ejus (Isai. ix, :6). Hcecest virga eequilatis, virga regni
dicare n.ondifferas. Si ad potiora non potes, dimilte sui. Datur ei vinum felle mixtum. Exuilur vestimen-
Joanni peclus, ubi eura vinum loetilieein divinitalis tis suis, et inler milites dividuntur. Tunica non scin-
cognilione inebriet: tu currens ad ubera humanitatis, dilur: sed sone transit ad unum. Dulces manus ejus
lac exprime, quo nulriaris. Inter heec sacratissima et pedes clavis perforantur, et exlensus in cruce inter
illa oraiione discipulos coramendansPatri dixerit, J°«- latrones suspenditur.
ter, servaeos in nomineluo; inclina luuin caput, ut et ' CAPUTLXI. — De Christoin cruce.
tu merearis audire, Volo ul ubi sum ego, etilli sint me- Mediator Dei et hominum, inler ccelunietterram
cum (Joan. xvu, 11, 24). medius pendens, ima superis unil, et ccelestibus ler-
CAPUTLVH.— De Chrisii agoniain monle Oliveti. rena conjungit. Stupet ccelum, elterra miralur ; quid
Bonumest tibi hic esse. Sed exeundum est, preece- tu? Non mirum si sole conlristato, tu conlristaris; si
ditipseadmontem Oliveti,lu sequere. Et lieetassum- terra iremiscente, lu contreraiscis; si scissis saxis,
pto Petro et duobus filiis Zebedeeiad secreta secesse- cor tuumscindilur; si flenlibus juxla crucem mulieri-
rit; vel a longe intuere, quomodoin se nostram trans- bus, tu collacrymaris.
iuhinecessiiaiem.Videquomodo ille,cujussuntomnia, CAPUT LXIL — De mira Chrisli palienlia in cruce.
pavere ineipit et laedere, Trislis est anima mea, in- Verum in Iris oumibus considera illud dulcissimum
quiens, usquead morlem(Mallh.xxvi, 58). Unde hoc, peclus, quamiranquillitatem servaverit, quam habtie-
Deus meus? Compateris nrilii exhibens hominem, ut rit pietatem.Nonsuam auendit injuriam, non poenam
quodammodo videarisnescire quod Deuses : proslra- reputat, non sentit contumelias. Sed illis potius a
tus In faciem oras, et faclus est sudor tuus, sicutgullm quibus palilur, ille compatitur; a quibiis vuliieralur,
sanguinis decurrenlis in lerram (Luc. xxn, 44). Quid ille medelur; vitam procurat, a quibus occidilur. Cura
stas ? accurre, el suavissimas illas gultas lambe, et pul- qua mentis dulcedine, cum qua spiriuis devotione, in
verem pedum illius linge. Noli dormire cum Pelro, qua charilatis plenitudine, clamat, Patcr, ignosceillis
ne merearis audire, Sic non potuisti una hora vigilare (Luc. xxrii, 34) I
mecum(Malth. xxvij 40) ? CAPUT LXIII.— Virgopropior adslat cruci.
CAPUTLVIIL— De Christi traditione. Ecceego, Domine, lueemajestatis adorator, nontui
Sed eccejamprodilorempraceuniemimpiorum turba corporis inlerfector ; luae moiiis venerator, non tuee
subsequitur, et osculum praebente Juda, mantis inji- passionis irrisor; ture miserieordieecontemplator, non
ciunt in Dominum tuum, lenent, ligant, et illas dulces infirmilatis contemplor. lnterpellet itaque pro me tua
nianus vinculis astringunt. Quis ferat? Scio, oceupat dulcis humanitas, comraendet me Patri lua ineffabilis
nunc cor tuum pietas, omnia viseera tua zelusinflam- pietas. Dic ergo, dulcis Domine,Pater, ignosceilli. At
niat. Sine, rogo, patialur qui pro te palilur. Quid tu, virgo, cui major est apudVirginisFilium confiden-
optas gladium? Quid irasceris? Quid indignaris? Si tia quam mulieribus, queelonge stant, cum malre vir-
instar Petri cujuslibet aurem abscideris, si ferro bra- gine et discipulovirgine accede ad crticem, el perfu-
chium tuleris, si pedem truncaveris, ipse restituet sum pallore vullum cominus inluere. Quid ergo? Tu
omnia; qui eliam si quem occideris, absque dubio sine Jacrymis, amantissimeedomincelacrymas videbis?
suscitabit. Tu siecis oculis manes, et ejus animam perlransiit
CAPUT LIX. — De injuriis Chrislo apud principem gladius doloris? Tusinesingullu audiesdiceniem ma-
sacerdolumet apud Pitatum illalis. tri: Mulier, eccefiliusluus; el Joanni: Ecce mater lua
Sequere potius eum tisque ad atrium principis sa- (Joan. xix, 26, 27)? Cum discipulo matrem commit-
cerdotum, et speciosissimam ejus faciem, quam illi leret, latroni paradisum promilleret; lunc unus ex
sputisillinunt, lu lacrymis lava.Inluere quam piis ocu- militibuslancea latus ejus aperuit, el exivitsanguis et
lis, quam misericorditer, quam efficaciler terlio ne- aqua (Ibid. 34). Feslina, ne tardaveris, cornede fa-
gantera respexit Pelrtim, quando ille conversus et in vum cum melle tuo. Bibe vinum luum cum lacle tuo.
se reversus flevit amare. Utinam, bone Jesu, luus me Sanguis tibi iii viriuni veiiilur, ul inebrieris; in lac
dulcis respiciat oculus, qui le toties ad vocem ancillae aqua mulatur, ut nutriaris. Facta sunt libi in pelra
procacis, carnis meee pessimis operibus affeciibusque flumina, in membris ejus vulnera, et in maceria cor-
negavi. Sed jam mane facto traditur Pilato. Ibi accu- poris ejus caverna, iu qttibus insiar columbceialitas,
salur, et tacel: quoniam tanquam ovis ud occisionem et deoscularis singula. Ex sanguine ejus fianl sicut
ducitur, et skut agnus coram tondente se, sic non ape- vitta coccinea labia lua, el— eloquium tuura dulce.
ruil os suum (Isai. LIH,7; Act.vui, 32). Yide, altende CAPUT LXIY. De decurione.
quomodoslatanlepreesidcm, inclinato capite, demis- Sed adhuc exspecta donec nobilis ille decurio ve-
sis oculis, vuliu placido, sermone raro, paratus ad niens, extraelis clavismanuspedesquedissolvat. Vide
opprobria, promptus etiam ad verbera. Scio, non po- quomodo felicissimisbrachiis corpuscompleclitur, ac
tes ulterius sustinere, nec dulcissimum dorsum ejus suo astringit pectori. Tunc dicere potuit vir ille san-
flagellisatleri, nec faciem alapis ceedi, nec venerau- ctissimus : Fasciculus myrrhm, dileclusmeus mihi in-
dumillud caput spinis coronari, nec dexleram, quce ler nbera commorabitur(Canl. l, 12). Sequere lu pre-
ccelumet lerram continel, arundine dehonestari, luis liosissinium illum cceli terrocque tbesaurum, vel pe-
oculis aspicere poleris. Ecce edncilur flagellalus,por- des poria; vel manus brachiaque sustenta; vel certe
tans spineam coronam, el purpureum vestimentum. defluentes minutaiim pretiosissimi sanguinis stillas
Etdieit Pilaius, Eccehomo (Joan. xix, S) : vere ho- curiosiuscollige.etpedumilliuspulverem linge, Cerne
mo est, quis dubitet? Tesles sunt plageevirgarum, Ji- praetereaquod dulciler beatissimusNieodemussacra-
vor uleerum, foedilassputorum. Jam nunc cognosco, tissimaejus vulnera traclavit digiiis, fovit unguentis,
Zabule, quia est homo. Vere homo est, inquis. Sed et cum sancto Joseph involvit sindone, collocavit in
quid est, quod in tot injuriis non irascitur ut homo, sepulcro.
non movelurut homo, non suis lorloribus indignatur CAPUT LXV. — De Magdalena sepukrum visilanle.
ul homo? Ergoplusest quam homo. Sed quis cogno- Noli
scit illum?Cognoscitur certe homo impiorum judicia paratis prceterea Magdalenaedeserereeomilalura : sed
suslinens : sed cognoscetur Deus judicium faciens. aromatibus, cum ea Dominitui sepulcrum visi-
tare memento. 0 si quod illa oculis, tu in spiritu
CAPUTLX. — De passione Ghrisli, et deceptionedia- cernere merearis, nunc super lapidem revoJutum ab
boli. ostio monumenti angelum residentem, imnc inlra mo-
Sero animadvcrlisli, Zabule.Quidtibipermulierem numentum unum ad caput, alium ad pedes resurre-
1 ApudAns$.m,.,aique inter cwterosmagk dikctus^ ctionis gloriam praedicantes,nunc ipsumJesum Mariam
1471 APPENDIX.DE YITA ERIMITICA. 1479
flenlem, et trisfem tam dulci respicientemoculo, tam Iaborummeta, peremptoria vifiorum. Sic enim scri-
suavi voce dicentem, Maria. Quid hac voce dulcius, ptura esl: Beali mortui, qui in Domino moriuntur.
quid suavius, quid jucundius, Maria? Rumpunturad Amodoenimjam dkit Spiritus, ut requiescanla labori-
hanc vocemomnes capitis calaraclee,ab ipsis medullis bus suis (Apoc.xiv, 13). Unde prophela reproborum
eliciuntur Iacrymee,singullus atque suspiria ab imis ah electorum moiie discernens, Omnes,inquit, reges
trahunlur visceribus. Maria. 0 beala! quid tibi pro dormientin gloria in domosua : lu autem projeclus cs
merilis fuit, quid aiiimi, cum ad hanc vocemte prode sepulcrotuo, quasi stirps inulilis, pollulus el obvo-
sterneres, et reddens vocem salutanii inclamares, luius (Isai. xiv, 18, 19).
Rabboni? Quo, rogo, affectu, quo desiderio, mentis- CAPUTLXIX.—De animme corpore exeuntisrequie
que ardore clamasti, Rabboni? Nam plura dicerela- vet supplicio.
crymoe prohibent, cum vocem occludat affectus, Dormiunl quippe in gloria qtiorum mortem bona
omnesque animeecorporisque sensus, nimius ardor commendatconscientia. Quoniampreliosa est in con-
absorbeat. Sed, o dulcis Jesu, cur a sacratissimisac spectu Domini mors sanctorum ejus. Dormit sane in
desideratissimis pedibus tuis sic arces amantem?0 gloria, ctijus dormitioni assislunl Angeli, occurrunt
verbum durum! Noli, inquit, me tangere (Joan. xx, sancti et concives, suum preebentesauxilium, et im-
16, 17). Utquid, Domine?Quare non tangam deside- peiiienlessolalium, hoslibus seopponunl, obsistentes
rala illa vestigia lua pro me perforata clavis, perfusa repellunt, refellunt accusanles: et sic usque ad si-
sanguine?Nontangam,non deosculabor?Anirrimicior num Abrahaesanctamanimam comilantesin loco pa-
es eo, quia gloriosior? Ecce, nondimillam te, non re- cis collocant et quielis. Noh sic impii, quos de cor-
cedam a te, non parcam lacrymis, pectussingultibus pore, quasi de foetentisepulcro, pessimi spirilus cum
suspiriisquerumpelur, nisi tangara. Et ille : Noli me instrumentis infernalibus extrahentes pollutos libi-
langere. Noli timere; non aufertur tibi bonum hoc, dine, obvolutos cupiditate, injiciunt ignibus exuren-
sed differtur : vade tamen, et nunlia fratribus meis dos, tradunt vermibus lacerandos, oeternisfoetoribus
quia surrexi. Curril cilo volens redire. Redit cum deputant suffocandos.Vere exspectaliojustorum Imli-
aliis mulieribus. QuibusJesus occurrensblandasalu- lia; spesaulem impiorumperibit(Prov. x, 28).
tatione, dejecias sic erigit, tristes cpnsolatur.Adverte. CAPUTLXX.—De requiemlernaet gloria sanclorum.
Tunc est dalum, quod anle fuit dilatum. Accesserunt Sane qualis sit illa requies, quaepax illa, quaeju-
enimet tenuerunt pedes ejus. Hic quamdiupotes, vir- cundiias de sinu Abrahee, quee illic quiescenlibus
go, morare. Non has delicias luas somnus interpolet, promittitur, et exspectatur, quia experientia non do-
nullus exlerior lumultus impediat. cuit, stilus explicare non poterit Exspectant felices,
CAPUT LXVI. — De mundi et rerum prmseniium donec impleatur numerus fratrum suorum; ut in die
conlemplu. resurreciionis duplicistola induti, corporis pariter et
Verum quia in hac misera vila nihil stabile.-nihil animaeperpetua felicitatefruantur.
oeternum est, nunquam in eodem slatu permanet CAPUTLXXl. — Deexlremijudicii die.
homo; necesse est, ut anima nostra, dum vivimus, Jam nunc intuere diei illius terrorem, quaiidovir-
quadam varietate pascatur. Unde a praeterilorumre- tules coelorum movebuntur, elemenia.ignis eaiore
cordationead experienliampreesenliumtranseamus, solventur, patebunt inferi, occultaomnia nudabuntur.
ut ex his quoquequaiituma nobis sil Deusdiligendus, Yeniet desuperjudex iratus, ardens furor ejus, et ut
omnesintelligerevaleamus.Hoecomniarevolveanimo, lempestas currus ejus, ut reddat in ira vindielamet
ut in eum tolus luiis resolvatur affectus.Vilescatlibi vastalionemin flamma ignis. Beatus qui paratus est
niundus, omnis amor carnalis sordescat. Nescias le occurrere illi. Quid lunc miseris animis erit? quam
esse in hoc mundo, quaead illos, qui in ccelissunt et tunc miseri erunt, quos nunc Iuxuria foedat,avaritia
Deo vivunt, luum amorem transtulisti. Ubi est the- dissipat,extollit superbia! Exibunt Angeli, eisepara-
saurus luus, ibi et cor tuum. Nolicum argenteis si- buni malos de medio justorum, islos a dexlris, alios
mulacris vili marsupio tuum includere animum, qui a sinistris slatuentes. Cogita nunc te ante tribunal in-
liunquamcum nummorumpondere poterit transvolare ter ulramque hanc societatem assistere, et necdum
ad ccelum: puta le quotidie morituram, elde craslino in partem alteram separatam. Deflectenunc oculos ad
non cogilabis.Nonte fuluri temporis stcrilitas lerreat, siiiistram Judicis, et nriseram illam multitudinem
non fuluroefamis limor tuam menteindcjiciat. Sed ex specta.
ipso lola fiducia tua pendeal, qui aves pascit et lilia CAPUTLXXII.— De confusioneet pmnamalorum.
vestit. Ipse sit horreum tuum, ipse apotheca, ipse Qualisibi horror? quis limor? quis foelor?quis d'o-
marsupium, ipse divilieetuoe,ipse solussit tibi omnia Ior? Siant miseri, et infelices stridenles dentihus,
in omnibus.El haecinterim de praesentibussatis sint. nudo latere palpitanles, aspeelu horribiles, vultu de-
CAPUT LXVIl.— Jliorsa sanclisdesideralur. formes,dejecti proepudore; preecorporis lurpitudine
Qui autem tanla suis praestat in preesenli,quanta el nuditate confusi lalere volunl, et non dalur; fu-
illis servat in futuro ? Principium fulurorum, ct finis gere tentanl, et non permiltuntur. Si levant oculos,
proescntiummors. Hanccujus natura non horret? cu- desuperjudicis imminet furor; si deponunt, inferna-
jus non expavescitaffecliis?Nambestieefuga, latibu- lis putei eis ingeritur horror. Non suppetil criminum
iis, el aliis mille modis morlem cavent, eLviiam te- excusatio, nec de iniquojudicio aliqua poleril esse
nent. Jam nunc diligenter altende, quid lua libi re- causatio : cum quidquid decretum fuerit, juslum esse
spondeat conscientia, qtiid preesumat fldes tua, quid ipsam eorum conscienliamnon fatebit.
spesproraillat, quidexspectel affectus.Si vita tua libi CAPUT LXXIII.—Amor Deo rependenduspro prw-
oneri est, si mundus fastidio, si caro dolori; profecto deslinationisgratia.
desideriomors est libi, quoejugum hujus oneris de- Cerne nunc quam amandus sit, qui te ab hac da-
ponit, lollit faslidium, corporeos dolores absumit. mnata societale praedeslinandodiscernit, vocandose-
Hoc unum dico omnibus mundi bujus prcestarc dcli- paravit, juslificandopurgavit. Relorque nunc ad dex-
ciis, honoribusatque diviliis, si ob conscienlioeserc- teram oculos, et quibus te glorificandosit inserturus,
nilalem, fidei firmitalem, spei cerliludinem, morlem adverte.
non limeas. Quod ille maxime poteril experiri, qui CAPUTLXXIV.— De gloriabonorum.
aliquo lcmpore sub hac servilute suspirans, in li- Quis ibi decor? quis honor? quaefelicitas? quaese-
berioris conscienlieeauras evasit. Hoec sunt fuluroe curilas ? Alii die judiciaria sede sublimes, alii marty-
bealitudinis luaeprimitiee salutares, ut morte super- rii corona splendentes, alii virginitatisflore candidi,
venientenaturalem horrorem fidessuperet, spes tem- alii eleemosynarumlargitione fecundi, alii doctrina
peret, conscienliasecura repellat. et eruditionepreeclari,uno charilatis fcederecopulan-
CAPUT LXYHI.— Mors justo felkitalis princi- tur. Lucet eis vultus Jesu Christi non lerribilis, sed
piumest. amabilis; non amarus, sed dulcis; non terrens, sed
Et vide quomodomors beatiludinis principiumest, blandiens.
INDEX RERUM. 1474
CAPUT LXXV. — Ex sola Dei 'gratia salvandis g spectatur, nee morbus timetur; quid potest esse nisi
accensemur. % vera sariitas? ubi neque nox, neque tenebrce; quid
Sta nunc in medio, nesciens quibus te judicis sen- erit nisi lux perfecla? ubi raors, el mortalilas omnis
tentia deputabit. 0 dura exspectalio! Timor et tremor absorpta ; quid erit nisi vita aeterna? Quid est ultra
venerunlsuper me, el contexerunlmetenebrm(Psai. LIV, quod queeramus? Cerle quod Iris omnibus excellit, id
6). Si me siuislris sociaverit, non causabor injustum : est, visio, cognitio, et dilectio Creatoris. Videbitur in
si dextris adscripserit, gratise ejus hoc, non meis mese, videbitur in creaturis suis, regens omnia sine sol-
ritis esl imputandum. Vere, Domine, vita in volun- licitudine, sustinensomnia sinelabore, impertiens se,
late tua. Vides ergo quanlum in amore ejus tuus ex- et quodam modo dispertiens singulis pro sua capaci-
tendi debeat animus, qui cum juste posset in impios tate, sine sui diminulione vel dlvisione. Videbitur
prolatam, in te quoque retorquere sententiam, justis ille vultus amabilis et desiderabilis, in quem deside-
te maluit ac salvandis inserere. Jam te puta sanctoe rant Angeliprospicere, de cujus plenitudine, de cujus
illi socielali conjunetam vocisillius audire decrelum : lumine, de cujus suavitate quid dicetur. Videbitur
Venite, benedicliPatris mei, percipileregnum, quod vo- Pater in Filio, Filius in Paire, Spiritus sancfus in
bis paratum est ab origine mundi. Miseris audientibus ulroque. Yidebilurnon per speculum el in aenigmale,
verbum durum, plenum iroe et furoris : Discedile a sed facie ad faciem. Videbitur enim sicuti est, iinpleta
me, maledkti, in ignem wlemum. Tunc ibunl hi in illa promissione, qua dicit, Qui diligit me, diligelur a
supplicium mlernum; jusli autem in vitam mternam Palre meo, el ego diligam eum, et manifeslaboei me-
(Matth. xxv, 54, 41, 46). 0 dura separalio! o mise- ipsum (Joan. xiv, 21). Ex bac visione, illa procedit
rabilis conditio I cognitio, de qua ipse ait: Hwc est vita mterna, ut co-
, CAPUTLXXVI. — De regno Dei posl judkium. gnoscant te unum Deum, et quem misisliJesum Chri-
Sublaiis vero impiis ne videanl gloriam Dei, justis stum (Id. xvu, 5). Ex his tanta riaseitur dilectio, tan-
quoque singulis secundum gradura suura et meritum ttis ardor paterni amoris1, tanta dulcedo charilatis,
angelicisordinibus insertis, fiet illa gloriosaprocessio, tanla fervendi copia, lanla desiderii veiiementia; ut
Cluisto prsecedente capite nostro, omnibus membris nec satietas desiderium minual, nec desiderium satie-
suis sequentibus; et tradelur regnum Deo et Patri, laiem impediat. Quid est hoc? Certe quod octilus
ul ipse regnet in ipsis, el ipsi regnent cum eo, illud non vidit", nec auris audivit, nec in cor hominis
pereipientes regnum, quod paratum est illis ab ori- ascendil, qure proeparavit Deus — diligentibus se.
gine mundi. CAPUT LXXVIH. Epilogusoperis.
i CAPUT LXXVII. — De regni Dei felkilate. Hoec tibi, soror, de beneficiorum preeleritorum
•' Cujus regni status nec cogilari quidem potest a no- Christi niemoria, de praesenlitim experientia, de ex-
bis, mtillo minus dici vel scribi. Hoc sciendum, quod speclatione futurorum qu.Tcdam meditationum spirilua-
omnino nihil aberit, quod velis adesse; nec quidquam lium semina praeseminare curavi, ex quibus divini
aderit, quod velis abesse. NuJlusigilur ibi luctus, fle- amoris fiuclus uberior oriatur el crescat: ui inedita-
tus nullus, non timor, non dolor, non diflidentia, non tio affeclum exerceat, affectusdesiderium pariat, la-
invidia,.non tribulatio, non lenlatio, non aeris mutatio crymas desiderium excilct : ut sint lacrymee luee pa-
vel corruptio, non suspicio, non ambitio, non adula- nes die ac nocte, donec appareas in conspectu ejus, et
tio, non detractio, non rcgritudo, non senectus, non suscipiaris ab amplexibus ejus, dicasque illud, quod
niors, non pauperlas, neque tenebree, non edendi vel in Canticis scriplum est-; Dileclus meus mihi, el ego
bibendi vel dormiendi ulla necessitas, nulla fatigatio, illi (Canl. i, 12). Habes nunc, sicut jietisti, corpora-
defectio nulla. Quid ergo boni ibi est, ubi nec luctus, les consiiluliones, quibus inclusa exlerioris hominis
nec fletus, nec dolor est, iieqtte tristitia? Quid potesl mores componas. Habes formam praescriptara, qua
esse nisi perfecta leetilia, ubi ntilla tribuiatio, nulla interiorem hominein, vel purges a vitiis, vel virtuli-
tentatio, nulla temporum mutalio, vel aeris corru- bus ornes. Habes in triplici meditatione quomodo in
ptio, aeslus vehemenlior, nec hiems asperior ? Quid te dilectionem excites, nutrias, el accendas.
polest esse nisi summa quaedamrerum temperies, el Fcrsusnotabiles.
mentis et carnis vera ac summa tranquillitas? Ubi
niliil est, quod timeas, quid potest esse nisi sunima Dulciasunl animeesolatia,qttaelibiniando.
securitas? ubi nuJla discordia, nulla invidia, nulla Namprosuntminime, nisi serveshrecoperaudo.
suspicio, nulla ambitio, nulia adulatio, detractio Si quis igilur in hujus fibelli loculione 2 profecerit,
nulia; quid potest esse nisi summa et veradilectio? hanc labori meo vel studio vicem impendat, ut apud
ubi nulla pauperlas, nulla cupiditas; quid potest esse Salvalorem nieum quem diligo, apud rcmuneratorem
nisi bonorum omnium plcniludo? ubi nulla deformi- meum quem exspecto, apud judicem meum, quem li-
tas; quid potest esse nisi vera pulchrifudo ? ubi nul- meo, pro peccatis meis intercedat.
lus labor vel defeclio; quid erit, uisi requies summa
el fortiludo? ubi nihil est, quod gravet vel oneret; 1 ApudAnselm.,pii amoris : et mox,taittafruendicopia.
quid est nisi summa facilitas? ubi nec senectus ex- 2 sic in B.et Lov.;forte meliusdiceretur, lectkme.M. ,
'
INDEX RERUM
QJtLE IN HOC PMMO VOLUMINE CONTINENTUR.
EPISTOLA DEDICATOKIA. 9-10 rum. 33-54

INKOVISSLMAM S. AOGUSTISIOPEITUMEDITIONEM PIUEFA- II. RelictisomnibussuseipitpropositumserviendiDeo,
mOGENEIULIS. , 13-14 jam annis majortriginta. 55
INAPPENDICES AnGUSTIMANAS ETALIA DfHOC VOLOJtlNE iu. SecessusAugustini.Quidamab Augustinocon-
CONTENTA BREVIS PKEFATIO. 27-28 versus. 30
VITAPOSSIDU. 51-52 IV. Capilur-idpresbyteriigradum. ibid.
VITAS.AURELII ADGDSTINI,HIPPOSENSIS EPISCOPI,au- V. Monasteriuminstituit.ValeriusepiscopusAugusli-
ctore Pf-îdiocalamensiepiscopo. 53-54 no presbyterodat potestalemcoramse prredicandi
Praefatio. Md. vernumDei. » 57
CAPrjTPBjMDM. Augustiniortus,conversioet baplismus. VI.Confliclus AugustinicumFortunatoManichteo. 58
'
. Ambrosiidoctrinarevocaturab errore Maniclireo- VII.Libriet tractalusAugustiniconlrafideihostes ab
im INDEX RERUM, im
fpsisetiamhaereticisingenliardore excepti. 58 rat. 5 Astrologire judiciariaeplus nimiotribuens, ab
vivo
VID.Designaturepiseopus, Valerio, Megalio e t a ea per Vindicianum et Nebridiumavoearinon po-
primaleordinatur. 59 4
test. Firminuseum hocerrore nesciensexsolvit.
IX. PugnalcumDonatislis. 40 5 Libride Pulchroet Aptoad Hieriumscripti. 83
X. Circumcellionum fiiror. 41 IX. 1 Perditos Manichaeorum mores deprehenditAu-
XI. Profectus Ecclesire per Augustinum. M onasteria gustinus. 2 HorumAudilor Constantiuseos ernen-
per ejus alumnos institula. 42 dare frustra conatus, s ein Ecclesirecalholicae sinum
XH.Augustinusparalas sibi insidiaserrore ductoris recipit. 5 Errores quoque illorum.ab
devital. Multaaurariaheerelicisindicla. 45 comperti. 4 QuisquantusveFaustusillea Augustino
Maniehaeis
XIII.PaxEcclesiae per Auguslinum. - 44 tantoperepreedicatus.5 Ejusinscitia ab Auguslino
XIV.EmeritusepiseopusDonatistasuperalus. ibid. deprehensa.6 Manichteorum imbecillitalemaudito
XV.Digressioneconcionanlis c onversus negotiator, Fausto intelligit. 87
nomineFirimis. 43 LIBER SECUNDUS. — DeAugustiniprofectionein italiam,
XVI. Manicliteorum exsecrandrc lurpitudines deteetrc. et de rehus ibi ab eo gestisusque ad suumin Airi-
FelixManiehreus conversus. 46 camredilum.
XVII.PascenliuscomesArianusin collalionerevmci- CAPUT PRIMUM. 1 Augustinus Romamproficiscitur.2oe-
tur. CollaliocumMaximino episcopo Ariano. 47 culte ac invitamatre.5 ibiin morbumiaclditperi-
novi
XVIH.Pelagianistre hrerelici, expugnati et con- culosum.4 mter Manichaeos versatur,qurfinam eum
deiunali. Ecclesire c alholicfequanlumjirofuerint lain illorum adhucsecla dislinebant.5 Rhetoricam in
bores Auguslini. Haereticiet pagani deflciunt. Urbedocet. 9S
Augustinioperumquam ingens eopia. 48 11. 1 Ah Urbisprrefecto mittilurMediolanum a ddocen-
XIX.In causisaudiendisquomodose gesserit Augu- damartem oratoriam.2 Benignesuscipiturab Am-
stinus. Partes, facla opporlunilate, docet quae ad brosio,ejusqueaudilisconcionibus, aManichteis dis-
relernam vitam speclanl. Merces operrejiislitiae. 49 in
cedere, atque Ecclesiacuholica catechumenus
XX. Proreis quomodointercesserit. 50 manereconslituit,donecaliquidsimcerti eluceal. 98
XXI.Coneiliis quoanimointeressesoleret. Inordinan- ni. 1 MonnicaMediolanumvenit. 2 Augustinonulla
dissaeerdotibusmajorconsensuset Ecclesiaecon- copiadatursciscilandiqurecttpit,ab Ambrosioepi-
sueludoinquirenda. 51 scopo.5 Concionesejusad populumaudireperseve-
XXII.In vesliluet victaqtialisfuerit Auguslinus. lbid. rat, ex iisquemagisin dies veramEcclesiaecalho-
XXIII.In usu rediluumecclesiaslicorum qualis. 52 licredoclrinamintelligit. 4 Fidei necessitalemet
XXIV.In re domesticaqualis. Donataet legala Ecele- salubremscripturarumauctoritatemagnoscit.5 Ad-
sieequrenamsuscipiebat aut recusabat. A rerum huc laboratin quaesiionedemali origine.6 Platoni-
temporaliumcurisliberumsemperanimumhabere 55 corum lectioneprofieilin cognitioneDei, non au-
volebat. tem Verbiincaruali.7 Commiserationis sensuaffici-
XXV.Disciplina domeslica. Pcena juraalis. 54 citurin eos qui Manicha>orum crrore suntimplicati. 100
XXVI.Deconvictufeminarum. 55 IV. 1. Sicveritatem conseetalurAuguslinus, ulnihilo-
xxvu. offleiumerga destitutoset segrotantes.Ambro- minusterrenis adhuchihiet.2 Ex meudicojocante
sii in extremis praeclarumdictum.Altera episcopi et laetanle,miseriamambitiosoruminlelligit.5 in
mortipropinquantiseximia sententia contra vilae cligendovitffigenere fluctuat.4 Concubinaab se,
hie prolixioriscupiditalem. 50 ut uxoremducat, dimissa,aliamassumit.5 Devitae
XX.V1U. Quseproxime anle morlem al) Augustino commmiitateineunda consiliumfruslracumamicis
edita. netractalionumlibri. Barbarorumirruplio. habilum.6 Ejusamorem erga sapientiamaugent
Ilipponisobsidio. 57 Plalonici.7 Plurimumproficitex Apostolilectione. 103
XXIX.MorbusextremusAuguslini. 59 V. 1 RebusomnibusDei causa renuntiare vult, nee
XXX.Consilium an hostibusadventantibusex Eccle- valet.2 simplicianum consulil.5. Antouiivitamnar-
siis episcopisrecedendumsit. . ibid. rante Pontitianodiscit,simulqueaulicorumduorum
XXXt.Morset sepultura Auguslini.Psalmipoaulen- conversionem.4 Conflictus in Augustinimente ac
liales.Sacrifieium pro morluo oblalum. B ibliolheca. volunlateauditoPonliliano. 5PauUcodiceminsolitrri
Monasleria.Epitaphiuuipoelrecujusdam. 65 vocis raonituaperit, lectoquelocorepente conver-
HIPPOKENSI3 EPISCOPI, ex tilur. 111
VITAS. AUREL1I AUGOSTIKI, VI. i Quare magisterii suionusnonante vindemiales
ejuspotissimumscriptisconeinnata. 65-60 feriasprope inslantesabjiciat.2 In Verecundivii-
LIBER PRIMUS. — De primisviginlinovemannisAugu- lamcum amicissecedit. 116
slini, al) ejus ortu ad profeclionem ejusdem in VII.1 De anno, in quo conversioAugusliniconligit,
italiam. ibia. eontroversiamide potissimumexorta. 2 Annotre-
CAPUT PIUMUM. 1 Auguslinipalria. 2 Kalalis dies.5 Ko- centesimo octogesimoseptimoillamadscribuntopi-
men. 4 Parenteset consanguinei. ibid. niones duae,quibus alio atque alio delorquentur
U. 1 Augustinusinlanscatechumenisadscribitur.2 In PossidiiAugustiniquehancin rem dicta.5 Nihiloi>
puerltiamorbocorreplus Baplismum llagitat.SDeum stare, craoniinus hiseedictis in germanosensu ac-
invocat,ne in scholavapulet.4 In soholas ceptis, illum anno trecentesimooclogesimosexto
Suerultts 5
atus ut lilteras discat,lalinasamat. Grrecasodit. conversum,eumdemqueannotrecentesimooctoge-
6 Puerilireipsiuserrala. 67 simoseplimobaptizatumasserrimus.4 Huiesenten-
III. 1 Madaurisdomumremigrat, ihiqueper annum liaerobur acceditex quodamAuguslinjJococompa-
ab studiisferiatur. 2 Ex olio in luxuriamincidii. ralo cumtempore quo Ambrosiusexagitabaturab
5 Purlisese astrhigit. 70 Justina.5 Diluitureontrariaargumentatiopeiila ab
IV. 1 carlhaginestudens rheloriere,a perdilis seho- observationetemporis,quoimperatorilaudesreci-
lasticorummoribusabhorrel. 2 ibi impuroamore tavit.6 Opinioqueedamconversionem Augustinipo-
capitur.5 Modumin eo quenidam lenel. 4 Adeoda- uens annotrecentesimo octogesimocjuinlominime
5
lum ex coneubinasuscipit. Adeodali r i
niralrile n- probabilis. 118
genium,morsque immalura. 71 vm. 1 Qutbus exerciliisrurivacarit 2
Augustinus. Qua
V. 1 Auguslinuspatre orbatusalilur Carthaginesum- ratione duos ibi adolescentesmstituerit.5 Librum
ptibusmatris,ct ope studioItomaniani.2 LectoCiceronis adversusAcademicos primumconscribit. 4 Hincaliis
nortensio,sapienliae incenditur.5 Scriptu- quibusdamopusculismanum admovet. 3 nedit ad
ras saerasobdemissioremslilum faslidit.4 Aristo- Academicos, et librumde iisdemsecundumac ler-
telis caiegoriaset omnesarles liberalessuoptem- tittmperfioit.6. De Romaniano, cui hos de Academi-
geniopercipit. 74 cislibrosdedicavit.7 Liber de Beata Vila scriptus
VI. 1 In Manichseorum 2
haeresimdelabitur. Complu- ad Theodorum.8 Libride ordineduo.9 jEmulatio-
res ex familiaribussuisin eam pellicit. 5 In audi- nis et inanlsiactantiremotusin diseipulissuiscom-
torumgradusese apud Mamchreos cominet. 4 Ko- primit.10 OpusdeordineeurZenohiodedicatum. 125
vemannostotos,illosaudit.5 tilii sui casumdeilet rx. 1 LaboratAugustmusut magisac magisin verila-
Monnica,et de ejus saluie bene sperare divinitus tis coguitioneproficiat.2 Igneipietatisejus affectus.
jubetur. 76 5 Inveteratajurandi consuetudmese Deo juvante
VII. 1 Tagastregrammalicam docet, ubiauditoremha- liberat. 4 Adenliumdoloredivinitussanalur.5 De
bet Alypium.2 Amicimorle incidit in maximum Soliloquiis,in quibusilliusanimaestatus inspicitur.
luctum,ol Tagastadolorepremenleexcedit.5 ue- 6 rjndeappellataSoliloquia,quodve eorumdemli- ^
gressusCarlhaginem,ibirlietoricara profitetur. 79 brorumargumentum. 133
VJJl.1 Augustinusquam longe abhorret a magia. X. 1 De KebridioamicoAugustini.2 Hujusad Kebri-
2 DeAlbicerioharioloslupendumquidpiammenio- diumepistolas. i»>
un INDEX BERUM. uis
XI. 1 Mediolannm redit Augustinusdaturusnomenin- tum pervenitAugustmus,et cruieos ille.continuo
ter Compelentes.2 Inierea temporisde Immorlali- adonusest. 5 Congredicum iltonon audenlDona-
tate animrelibrumunum, et aliquotaliosde Libe- tistre. 4 psalmumabecedariumin eos componit.
ralibus Disciplinis ibidemscribit. 5 BapUsmum sa- 5 EpistolamDonatirelellit. 6 AdMaximinum sini-
cerdoteAnlbrosioministrantesuscipit. 4 Ecclesise tensemDonatistarum scribitob diaconum
ea de re gratulatioac Irelilia.5 Qua occasioneMe- ab ipso, uti ferebalur,episcopum
rebaplizatum. 192
diolaniinstilutus mos canendihymnoset j.salmos X. 1 Augustinusex lucubrationibus suis et Alypiire-
6
in ecclesia. Augustinus omnibusahdicatis pro- Jatione innotescit Paulino.2 Hicad Alypiiimet ad
posittun serviendi Deo amplexusadjungit alicjuos Auguslinumsingulasdat epistolas.5 Licentiuscar-
sibisociosejusdempropositi,acremeatcumillisin men ad AugustinumUansmittit.4 Augustinusre-
Africam. 1*0 spondetlillerisPaulini.5 ls non acceptoAugustini
XII. 1 BeataMonnicaparenlibus christianisnata, et responso,litteras ad illumsecundasscribit. 199
apudipsospudice ac sobrie educataest. 2 Quam XI. 1 Conirapessimam consuetudinemin ecclesiacon-
in
laudabilesejus conjugio mores. 5 Anno aetatis vivandi sermonemhabetad plebemHipponensem.
quadragesimo o rbata viro, reliquam vitamomnem 2 Eamdem consuetudinem vehementius
in piisoperibustradiixil.4 QuantomajoresolUeitu- alterodie. 5 Sequenlidie penilustollit.4oppugnat operi de
dine Auguslinumparlurivit spiritu, quam carne Libero Arbilriosupremammanumapponit.3 Kon-
parturierat. 5 Interestphilosophiciscolloquiis A u- nulla in eo opero pro se lacere jaelaruntPelagiani
gustini,ubi inler alios etninet argutis et gravibus 1*4 ac semipelagiani. 205
diciis. LIBER QUARTUS. — In quo demonslraturquomodoin
XIII.1 Monnicre cumAugustinode eelernrevitrefeiici-
tate collocutio.2 Prreclarumdieturn saactissimse eptcopatu vixerit Augustinus,et qure ab ordina-
feminajde abjiciendasepulcrisui cura: lelix ejus- tione suaad annuminde quintumediderit. 209-210
demobitus.5 Moanicretunus: Auguslinidolor de CAPUT PHIMTOI. Augustinusa Valeriocollegadeposci-
illiusobituacerbissimus, f letusmodicus. 152 lur. 2 Megalius umidire.primas falsi criminisno-
Xtv. 1Dilalorediluad patriam,Augustinus Romajcon- miueordinationiK ejus intercedit,cujusrei moxeum
scribit aliquotlibros, scilicetde MoribusEccleSire pcenilet.5 m suamordinationemtandemaliquando
calholicre.2 De MoribusManichreorum. 5 inchoat consentitAugustinus,et cumvaleriosedet coepiscc-
opusde LiberoArbitrio,et quasdamuomanaeEccle- 135 pus. 4 Ejus ordinaliofacla anno Dominitrecente-
siceconsueludinesdiseit, simo noiiagesimoquhitoexeunte. 5 Scribens ad
LIBER TERTIUS.^—De Auguslmireditu in Africamac de Paulinumde sua eum ordinationefacit certiorem.
rebus ibi gestisab ipso usqu? ad Episcopatum. 157-158 6. nicde eadem ad Romanianum scribit, adjuncto
CAPUT MJMUM. 1 Africamrepetit, ul)ise cuinMediola- carminead Licentium. ttnd.
ni ageret, Eulogiocarthaginedcccnti apparuissein II.. 1 Quisaaimrehabiluserat, quivemores Augustini
somnis,ex ipsocomperit.2 Interestmiraculoeura- jam episcopi.2 la solitudinemfiigereprohibetura
tionisInnocentii. ibid. Deo: ejusdeliciresunt Scripturae Deietvacare Deo.
n. 1 Augustinusfacultalessuas pauperibuserogat. 5 Qualisei cultuscornorisin vestibuset calceamen-
2 Communisvitre institutumsectatur cum sociis- tis acceptusiiterit, 4 Qureejus mensa.5 Manibus
Deoservientibus,quorumipse curam gerit. 5 Per quotidiealiquidoperari vellet, si per valetudinem
litteras colloquitur cuni e t
Kenridio, ejus qurestio- et per occupationesliceret. 6 Infirmavaleludo
nes expendit. 160 ipsius et occupationes.7 Clericorummonasterium
III. 1libros de Genesiconlra Manichrecsconscribit. in episcopiidomoinstiluil.Ad Laetumistius forte
3 Absolvitsex librosde Musica.5 Dialogumde Ma- monasleriialumnumepislola.8ln eo monasteriore-
gistro edit. 4 Deinde librumde vera Religione. gulariter el angustecumsuis clericisconvivit.9 ut
5 Scribitad Maximinum Hadaurensem.6 AdCcele- se gerebat erga feminas:nullam ne cmidemex
stinum.7 AdGaium.8 Etad Antouinum. 165 consanguineishabilarein suadomopassusest. 215
IV. 1 PresbyterHipponensis annoChristitrecentestaio III. 1 Augustinus, semper animoliber in Ecclesiae
suae
nonagesimopriino ordinamr.2 De Hjppone-Regio. Jionis admiuistrandis. 2 in iisdemdata lacultateau-
5 Devalerioilliusurbis episcopo.4 Abeo pcstulat gendisqulntumalienusab omnicupiditate.5 obla-
Augustinusaliquodtempus,quo sese secessuad in lionespiasapprobatet suscipit.4 Ipsius et Alypii
presbyteriimuniaprecilmset sacrarumscriptura- de Honoratipresbyterihaereditatequamdiscrepan-
rumstudio comparet.5 Quodconeessumvidetura tes senlentire.5 Basilicasel xenodochiumconstrui
Valerio.6 Ejusjussu Augustinuspresbyterverbum curat. 225
Dei tractat ad plebem, etiam prresenteipso epi- IV. 1 Sublevandispauperibusintendit.2 In gratiam
scopo. 168 FasciiaerealienopressiscribiladplebemHipponen-
V. 1 Monasterium Hipponeconstitutt.2 De ejus disci- sem.5 In commendatione sua el intercessioneapud
pulis.5Ex iispluresad episcopatumassumpti. 4Mo- Poteslatesalnsprrestandamodestesegerit. 4ln ru-
naslicavita Augustinisludioper Africam propagata. slicanorurngratiamscribitad Romulum. 250
5 Sionachorum quorumdam ex suorummmieruia- V. 1 Augustiniregula et in
prudentia visitationibus
psusquamgraviter tulit. 6 Demonslrat efficinon vel in aliispraestandis 2 In Germanicianensis
officiis.
posse ut mouaslicaproiessio nullos bonis malos paroeciae gratiamscribitad Pancharium.5 Universre
mixloshabeat.7 Iufiffitesortishominesad eam ad- Ecclesiaepro sua parte ac facullatedat operam.
mittijubet, neque divitibusadmillicupienlibusha- 4 causisdirimendisse occupri conqueritur. 253
beri minores gratias,cum ubilibet egenis, quam VI.1 m divini verbi praedicalionem sedulo incumbit
cummonasteriosuasdederint iacultates.8 Desaa- sanctusEpiscopus.2 Auditoeo concionanterirmus
climonialibusHipponensibuscommunisvitaeinsti- Manichaeus ad Christifidemconverlitur.5 Quredam
lulumin monasterioper eumerecto professis. 174 in ej'usSermonibusobservaludigna. 4 Latinecon-
VI.1 Aureliuscreatur episcopusCarthaginensis,ex cionabalm'apud Hipponem.5 Gousuetudoaudiendi
quoingentesin Ecclesias Airicanas reduadaat ulili- verbumDeisedendo,quamqua?.Africanarum Eccle-
lates.2AdeumscribilAugustinus,quo ab ecclesiis siarumerat, audiendiseilicetstando,magisillipro-
comessaliones et aliasfceditatesauterat.5 Doletcon- batur. 236
tentionemetvanrelaudisappelitumin ipsisquoque VII.1 Invehiturin vitia.2 Ejus in eorripiendispec-
clericis inveniri. 185 cantibus prudentia et charitas.5 A nagiliosorum
1 de
VII. Librum Dtilitatecredendiad HonoratumMa- Chrislianormnmagisquaniab Elhnicorumconvictu
nichseis addicturn scribit.2 Tum librumde Duabus sese abstinet.40b alicujuspeccatumtotamejus fa-
AnimabusadversuseosdemManichreos. 5 Fortuna- miliamexcommunicari non probat.3 Mathematicitm
tum iuaniehaeum presbyterumconvincitin publica quemdamin pcenitentiummirnerumrecipit.6 Lam-
dispulatione.4 Adimantum Manichaei discipulumre- padiumin qurestionede astrorumfato hrerentem
felBt. 183 erudit. 241
1
VIII. GeneraleconciliumtoliusAfricre celebraturHip- VIII.1 Christinumad pietalem incendit. 2 Adversus
in
pone, quo Augustinus fidei symbolumexponit. scandalacorroboratsebastianum.5 Et ResliluUirn.
2 AdHieronymum scribit.5 EdilIibrumde Genesi 4 chrisimuma desperationerevocat.5 Ecdicirepiae
ad Litteramimperfeclum.4 Libros postea de ser- feminaeinconsultamagendi rationemarguit. 6 Ob-
moneDominiinmonle.bseribil inEpislolamad lio- duralumCorneliianimumpremil.7 Florenlinamper
6
manos. Necnonin Epislolamad Galalas.7 Opuscu- lilterasdocerenonrecusal.8 Fabiolammonet,prae-
lumde Mendacio. . 189 senliamsanctorumcorpore tenus, parum expeten-
IX. 1 HistorireDonatistarumepitome.2 Quantumii damesse. 9 Pupillrecuramgerit. 243
in
multitudinepollebant Africa,cumad presbytera- IX. 1 Madaurensesad ehrjslianamreligionemfiadu-
-.1479 WDEX RERUM. mo
cere studet. 2 Cumtonginianoqiioque paganosa- riusa Donatistis.8 Delitterisad celerem. 292
cerdoteper litterasagit,ut eamamplectatui'.SMaxi- IV.1Liberde BonoconjugiioccasioneJoviniance hre-
mamexortisinprovinciasua erroribusperlurbatani resis editus.2 Liberquoqtiede sanctaVirginitate.
solatur et roborat.4 Cumdiversishrerelicis cer- in 5 Commentationes de Genesi ad litteram. 298
lamenvenit: conlra quemdam Novalianis e serihit V.1 Concilium Carthaginehabitumdie decimosexto
ad seleucianam.5Terlulliaaistarum lireresiseo prae- junii decernit legaadosepiscoposad transmarmas
sente delela. 6 Abeloniiquoque seu Abeloilaein sedes, ut Donalislae ad unitatemredeuntescooptari
Hipponensitractumiuisterioel labore ipsius sub- 249 possintin clerum; et quredamper eosdemlegatos
lati. ab imperatorepetenda. 2 Alterumejusdemanni
X. 1 CumProculeianoepiseopoHipponensi Donatisla carthaginenseconciliumdecimoterlio die septem-
colloquitental. 2 Hac re de scrihit ad Eusebium. bris agit de revocandisad Ecclesiamiisdemschi-
5 Apudeumdemeonquerilur, juvenemmalrissuae smaiieis,et staluiteorumclericosin suis honoribus
percussorerna Proculeiano receplum, el in illius recipiendosesse.5 Ratiomodusqueadmittendorum
parle rebaplizalum.4 Deprimo quoquesubdiacono ab EcclesiaDonatistarum. 4Queedamex constitutio-
Spaniensi,homineflagitioso, a Donalistisrebaptizato nibus carthaginensisconciliinolantur. 300
expostulat. 5 valerii episcopi obitus. 6 Ad Casula- VI. 1 viclorinuset Xanlippus d e primalu contendunt.
numde jejuniosabbalirescribitAugustinus. 253 2 Colonossuos Donati partibus adhrerentesad Ec-
XI. 1 Delibrisad simplicianumconscriptis,quo in la- clesiam revocat rammachius. 5 Augustiuimonaste-
bore prredeslinatioiiis verilas illi a Deorevelatur. rium Donalus cum suo fraUe deserit. 4 Quintiano
2 Qua.idonam edili sint iidemlibri. 5 EpistolamMa- presbyterocausam apudAureliumhabenlirescribit.
nichaei,quamvocabaniFundamenti, r efellit Augu- 5 ob
Ejusdem susceptumin Augustinimonasterio
slinus.4 Librumedit de Agone Christiano. 258 Privationem querimonia.6 Abundantiumdicccesis
XII. 1 Libride Dactrina Chrisliana ab
quatuor Augu- suae presbyterumab offieioremovet Auguslinus.
stinohjcubrati.2 Tumliber contra partemDonati: 7 Exeuntehoc annoquadringenlesimoprhno Cri-
et Confessionum libri tredecim.5 OpuscontraFau- spiuusrusticosMappaliensis agri rebaptizat. 507
stum sub idem tem;us vulgalum. 4 In tribuendo VII. 1 ConlroversiaAuguStiuum inter ac SeverumMi-
quibusdam opusculissuo loco, quid observarevi- levitanumpropler Timolheumexorta.2 Huncse-
sum esl. 5 scribitAugustinuslibrumde Canlicisad vero,obstinateillumreposcenti,mitlit Augustinus.
altare. 6 QureslionesEvangeliorum. 7 Adnolaliones 5 Ornatissimalaudatio Augustinodata a severo.
in Job.8 Librumde catechizandisRudibus.9 Acde 4 Augusliniresponsioad sibidatamabamicolauda-
TrinitateIibrosquindecim. 262 tionem.5 Necessitudoquanta Auguslinoerat cum
XIU.1 Possidiiordinatioih Calamensemepiscopum. Severo,et capitaquredamex hujushistoria. 515
VIII. 1 Condilus e st auno Christi quadrmgentesimo s e-
2 Hieronymusscribensad Auguslinum, papceipsum cundolibercontrapetilianumsecundus.2 Hoolibro
liluloexornal, Epislola Ilieronymumdala Paulo
5 ad epistolam illius integram confutat Auguslinus.
tardius illiredditur. 4 Epistolee ad Pau- 5 Scribitad Catholicosepistolam,qui liber de Uni-
perlerenda
linumAuguslinirescriplaposlulantisdure. 268 late Ecclesirenonab imlio^dicitur. 4 Pelilianuspro
XIV.1 AugusUnus Cirtam se conferens cum Alypio a d responsione et
probra malediclaingeritia Augusti-
ordinandumFortunatumepiseopum,venitin collo- nuni.5 Hujns ad Petilianiconviciaet contumelias
qujum eum Fortunio DonalistarumTulmrci episcopo. mira responsio. 6 Psalmumtrigesimumsextumcar-
2 quonamtempore habitum sit istud colloquium. thaginensiplebi exponensAugustinusdispulatcon-
5 Lttleraead Glorrumaliosque Donalislas quosdam tra Donatistas.
post colloquiumscriptae. 4 De alia quadam collocu- IX. 1 De stalutis nonnullisconciliiMilevitaniprimi. 318
tione cumiisdemhalrilaante congressumcumFor- 2 ProprioMaximiauusBagaiensispropter Ecclesiee
tunio.5CumFortunaloDonatislaruin episcopodispu- pacem et commodumsponte cedit episcopalu:in
tationemper lilteras aggredilur.6 DeCoellcolis. 270 quo ut fratri suo succedat, Castoriusurgelur.
XV. 1 Auguslimis adEudoxiumabbalemseribit.2Con- 5 Augustinusac Hieronymus sub hujus anni finem
cionaluradversusChrislianosqui Paganisiu eorum litteras ullro citroque scribuntad invicem.4 Alias
solemnilatibusadjunguntur. 5 simulacrum Herculis quoque anno proximesubsequenli. 527
Carlhagine cum dedecore tractalum. 4 Publicolae X. 1 Donatistre prasdicatione v eritatis irritati multa
qureslionessolvuntur. 276 pervimaggrediuntur.2 Auguslinusdeerrandoinvia
XVI.1 Paganasuperstitioluncubiqueeversa,cumex eripiturex periculo.5 Obtoleralasab islis violen-
tias confessorumnomen adipiscuntur nonnulli.
daemonum oraculisinslaurandaerat. 2 in Orienle 4 EpiscopicatholiciDonalistasAntistitesad haben-
prohibetur ac delelur auetoritate Arcadii. 5 In Ocei- dum colloquium
denle quoqueauctorilaleHonorii.4 nujuslegem ea 5 Id provocantpublicainterpellatione.
illi per arrogantiam recusant:ad eorumlaicos
de re latamexsequendaaicurantJoviuset Gauden- scrhjit Atigustinus.
tius.5Coelestis deaetemplumCarthagineChristode- XI.1 Crispinus a d 550
dicalumabAurelio.6Konnullaidololalrire quibusdam colloquium provocatusverbis re-
spondel amaris et maledicis. 2 Donatistrc invadunt
loeisrelictavestigia.7 suffectanimartyres.Augusti- in Possidium. 5 TumEcclesiae d eiensor
nus ad principesColoniae Suffectanre scribit.8 Re- rariae mulclre au-
haereticis irrogatre damnari
scriptumadulatoriisDonalistarum precibusa Juliano quem et subinde Possidius
Crispinumcurat,
indultumjuhelur publicislocisaffigi. 280 tamenposteahujuspcenrecrindonaiionem probathrereticum.4 Illl
LIBER QUINTUS. — De Augusliniaelis ab annoChristi Catholici.5 ConciliiCarlhaginensislegatio impelrant
ad pe-
quadringentesimoad annum quadringentesimum tendas ab Imperatoreleges in schismaticos, sed
quintum. 283-286 moderatas.6 LegaliohreeTheasioet Evasiodeman-
CAPUT PRIMUM. 1 QuatuorEvangelistarumconcordiam dalur.7 Donatislarumin Maximianum immanitas.
demonstratadversusinfideles.2 Respondetad Ja- 8 In servumquoqueepiscopuminvadunt. 554
nuarii inquisilionesde Sacramenlisel variisEccle- XII.1 scandalumnippone p ropter Bonifacium
siaeconsuetudinibus. 5 Scribit de opere monacho- torttmet spemexortum.2 Auguslini hacderepresby-
adcon-
runi, in eorumgraliam qui se suismanibustrans- firmandos Hipponenses litterae. 3 FeUcemMaai-
igebanl. Md. chreum convincit e t ab errore revoeat.4 Librumde
Katuraboni scribit eontra Manicltaeorum heeresim.
II. 1 CrispinumDonalistarumepiscopumCalamensem 5 Hanclihro preesertim adversus
urget, ut seriptisinter se confectisIraclelurquas- Secundinum edito
fundilus evertit. 6Exaeerbalum Hieronymianimum
slio de causa schismatis.2 De eadem qurestione humilitate sua 7 Eorum
cumClarentioper litteras ad Kaucelionem agunt mitigat. epistolreultro ci-
5 HicSeverinumconsangui- troque missae. 542
Alypiuset Augustinus. LIBER SEXTUS. — In quo narrantur quaeAuguslinus
neumsuumab sclusmaleeripere studet.4 Ad Ge- gessit a datis anno
nerosumseribit,ne illudi sibi patiatur a presby- quadringentesimo quintonovis
legibus in Donatistas, usque ad Collationem cum
lero quodamDonatisla. 289
iisdemschismaticiscarthaginensem. 547-548
HI.1 Petilianie Donali parte episcopusquis fuerit. CAPUT PRIMUM. 1 Severalexab Honoriolata contraDo-
2 DeilliusadversuscatholicamEcclesiamepistola. natistas. 2 Alirein eosdemleges. 5 Augusliniad
5 Hujusprimampartemrelellit Auguslinus.4 Quo- Paulinumlitlerae.4 Fructumquam maximumex
namlemporeid aggressusest. 5 Parmenianicon- HonoriilegibuscapitEcclesia.5 Concilimn cartha-
tra Tichoniumepislolamin favoremschismatiscon- gine post restitm coeptamibi unilatemcelebra-
scriplamconfiilat.6 Editlibros de Baptismocontra tur. Ibtd.
Donatistas.I Oe libro, conlra quod attulit Centu- U.1nipponensium Donatistarumimmarritas. 2 creciliani
tigl INBEX RERUM. lim
prasidiumimploratAugustinus.SSeblsmalieorum in dati eorumcerlioresfiant, vocarivolunt. Soblatam
reliqua Afrieafuror. 4 Sanguineillorum manibus consedendifacultatemnon accipiuntDonatistre:de-
fusofloretEcclesia.5 Legalosad Imperatoremmit- leclosautem pro se disputalurosrenuntiant. 4 m
UmtDonatistae. 6DeillorummjuriisapudJanuarium subscriptionibusmandati disputaloribussuis dati
queruntttrHipponensesclerici. 335 aliquotiespeccasseconvincuntur.5 KecnoninQuod-
III.1IncresconiumscribitAugustinus.2 PaulumCata- vultdeoepiseopomendaciumadmisisse.6 AdColla-
quensemad vivendiralionemepiscopodignamre- tionemsecundamcondictadie nonveniunt ex Do-
ducerefrustra satagit.5 scribitaa Emeritum,dolens
eum schismateimplicitum.4 Opuseulatunc forte ' natistisnisi septemepiscopidisputatores,excatho-
licisvero adsunloctodecimdelegali. 7 Donatislis
editacontraDonatisiastria. 3 Liber de Divinatione concedilurdilatio. 41*
dremonum.6Sex quaestionesexpositaecontra Paga- XII. 1 Tertia Collalionesexto idus junias habitain- '
nos, ad presbylerumDeogratias.7 ExpositioEpisto- stant Donatistae, ut discutiaturquinampro petilori-
leeJacobiadduodecimtribus.8Liber de unico ba- bus habendi sint, utque de petenda CollalioneCa-
ptismo,ad Constantinum. 339 tholicorummandataexpendantur.2 lidemcatholi-
1
IV. Carthaginensis conciliiannimiadringentesirnise- camEcclesiamagnoscunteam esse, quae toto orbe
de
ptimiplacitum episcopoplebibus ex schlsmale propagataest. 5 ut intelligatur,utri sint petitores,
Donaticonversispreeficiendo. 2 Ejusdemad Impera- variaacta recitantur; sicqueinvitisDr;natistisad rei
toremlegationileges indultre.5 Rogalistarumschi- caput acceditur.4 Donatislae profemntlibellumde
smaCartermensioppidoet vicinioribusIocisconten- Ecclesiae, loquuntur,puritate.5 Huncrefutal Au-
ul
tum. 4 vincentii apud Rogatistasepiscopipraecipui gustinus,ac de gravissiaioillocapitecontroversiam
epislolamAuguslinusrefellit. 365 expedit. 6 Accediturad quaeslionem de Caeciliano
et
V. 1 Melaniasenior in Africamvenit. 2 Augustinus de schismale.7 Maximianistarum historiaperturbati
scribitad Paulinum,a quo vicissiralitteras accipit. ac oppressiDonaiistse,nec causamcausre,nec per-
5 calamensiumidololatraritm insolentiaet ferocitas. sonam personrepraejudicareconfitentur.8 Contro-
4 Augustinum Kectariuspro reis Calamensibus suis versiamde veritateCirtensisconciliimovent.9 Lo-
civibusdeprecalur.5 Eorumobscelusin aulam se cumOptati, quo ipsi revincuntur, inspici volunt.
confertPossidius.6 Paulinoreseribit Augustinus. 10Iidemprolatis doeumehtis, quibus ceecilianiac
7 KeenonMemoriepiseopo,cui sextum ex libris Fehcisinnocenliadeelarabalur,omnesdiflicultatum
suis de Musicamittit. 368 nodossecant.11 cathohcisdemumcausamadjudicat
VI. 1 m stilichonisauctoritatemsuccedit olympius. Cognitor.
2 Huicin BonifaciiCalaquensisepiscopinegotiolit- XIII.1 Quanlumeminuerit in collationeAugustinus. 419
teras mittit Augustinus.3 Boniraciiepiscopiquae- . 2 Donatistarumquot tricre ac lergiversationes.
stionesab Auguslinoexponunlur.4 Poststilichonis 5 Quamprudentersese gesserit Marcellinus.4 Do-
necemtumulturmtibus Ethniciset Heereticispertur- natislaead Imperatoremprovocant. 5 CoIIationis
balur Ecelesia.3 Koveein eos leges ab imperalore acta Marcellinusscriptoin schismaticosedictopro-
obtenttfi.6 Donatumrogat Augustinus,ut lenitatis mulgat.6 In compendiumilla redigit Augustinus.
christianeememor,Donatistassiedatasibi poteslate 7 PostCollationemirequentesadEcclesiamse reci-
coerceat,ut non 7
occidat. AdItalicamscribit. 574 piunt Donatistae. 8 In lus nominatimGabinusac vir-
VII.1 LegesadversusEthnicosel Haereticos latascon- go Felicia. —'
firmat Honorius;rursumqueKectariusAugustinum LIBER SEPTIMUS.Annoscomplectiluroctoa quadrin- 433
proCalamensibus rogat. 2 LibertasHaereticiset Pa- gentesiinoundecimo,ex quo annorem habere cce-
gaais ab Honorioindulta.3 AdDonatistasscribilAu- pit AugustinuscuminimicisgralireDei. 459-440
gustinus.4 Necnonad Feslum.3 summopere con- CAPUT PRIMUM. 1 Pelagiushreresimsuamproferre in-
tendila Macrobio,ut ne Rusticianumsubdiaconum cipit. 2 Discipulusejus Ccelestiusa carthaginensi
apostatamrebaptizet. 6 Litterasad variosseribitin conciliocondemnatur.3 PelagianosoppugnatAu-
gratiam. 7 vietorianum ob ialolerabiles or- guslinus,aclibrosad Marcellinum duosde Baptismo
Eaventii
is calamitalesanimofractumcorroborat. 381 parvulorumscribit.4 Epislolamad eumdemseu li-
VIII.1 Anno quadringentesimodecimo, expugnata brum superioribuslertiumcontraPelagianosadjun-
Urbe,varios ea de re sermones hahet ad plebem. git. 5 Liber eidemMarceilinonuncupatusde Spiritu
2 Hipponensibus absentiamsuam excusat,utquede et Littera. 6 carthagine contra Pelagianorumcrro-
vestiendispro suo more pauperibuseogitent,hor- rem sermonemhabetad populum.7 Pelagiorescri *
tatur. 5 Amorboconvalescensruri respondetDio- bit. 8 In epistolaad Anaslasiumgratiaenecessita-
scorode qurfistionibus ab eo missis.4 Consenlium tem ad legemimplendamproliat. 9 Honoralore-
animi simplicilaleac sine arrogantia errantem de- spondensdisseritde gralia novi Testamenti. ibid,
docet, hnbuitque saniori doctrina. 5 Colendae sure n. 1 Auguslinusad Donatislaslaicos postCoIIationem
cuiquereligionislibertatemdalamtollil Honorius. scribit. 2 ImperalorisHonornrescriptodamnantur
6 Idem jubet ut CathoUci eumDonatistisin collo- Donalistre.5 Eoriimrabies. 4 Caeditural)illisResti-
quiumveniant.7Curando ftiturseCollationis modoae tutus. 5 Quamvehemenleragit Augustinus,ne cte-
ordinipreeficilur Marcellinus. 589 diumrei capitepuniantur.6 Operamdat, ut schi-
IX.1pinianuset Melaniacumhujus matre AlbinaTa- smaticorumin Hipponensidioecesiet in reliquaKu-
gastam adventant.2 Hos illuc invisere Augustino midia violentiae compescan-iur.7 Varia scribit
nonlicet.3 Hipponemvenit Pinianus.4 Eum sibi opuscula. 44(j
plebs Hipponensisin presbyterumposcit.3 Ortum in. 1 Augustinuset MarcellinusVolusianumab idolo-
hinctumullumcompescit Pinianus,Hipponese man- •rumeultuad christianamfidemtraducerestudent.
sururnadhibitojurejurandopollicitus.6 Albinaeal- 2AugustiniadVolusianinn percelebrisepistola.5Con-
de sibi
queAlypii iis qure sivepinianoevenerantque- ciliumZertense.4 Presbyteriel clericiquidam Do-
relre.7 Purgat se apud eos Auguslinus.8 Pimano natislae,ac cives quoque Cirtensesad catholicam
postmodum abeundi quovellel, hauddubielicentia Ecclesiamredeunt. 5 QUO in locoponatAugustinus,
ab Hipponensibus tribula.9 Armentariumet Pauli- ponique ab amicisvelit, suas lucubrationes. 455
Uamad .mundicontemptumet ad solvendumconti- rv. 1 Librumde Fide et operibus edit Augustinus.
ncnlirevolumhortatur Augustinus. 397 2 AdPaulinamde videndoDeo scribit, necnon ad
X. 1 DeCollationeinler episcoposCatholicoset Dona- Fortunatianum,cujusope in gratiameum episcopo
tistas habita Carthagine:illamindicitMarcellinus. quodam, qui ejus adversus-erroneamopinionem
2 ApudCarlhaginem AugustinusinslanteCoUatione dicta nonsine offensioneacceperat, redire cupit.
concionatur.3 InsolensDonatistarum in eamurbem 3variassibimutuoepistolasmiltuntPaulinuset Au-
ingressus,et eorumdemnumerus.4 omnemColla- gustinus.4 Hiead scribendumsuum opus de civi~
tionisrationemedictopraescribitMareellinus. 5 Col- tate DeiappelUtanhnum. 45S
lalionisloco suos omnes qui venerunt interesse V. 1MarinusHeracliani d ebellator partam existima-
ae
volunt, subscriptiones suasdare actis recusant tionem amittit ctedeMarcellini.2 Hunc eumdem
Donatistae. 6Hiscatholiciconditionemeamofferunt, illum esse, de cujusnece in epistolaadCaeeiUanum
ut si causamobtinuerit Ecclesia,vel episcopatum narratur.3 MarceUinus cumsuofratre in custodia
retineantilliredeuntesad unitatem,vel eo se ipsi habetur Marinijussu. 4 Hic ut Ecelesiaeimponat,
pariter cum illis exuant.7 AugustinialiusanteCol- mitlendosadImperaioremqui eis veniamposluleni,
lationemsermode Pace.8 Episcopos,qui cumschi- persuadet.S Damnaturcum fratre MarceUinus, et
smaticisdisputent, Calholicidesignant, quos et gladio feritur. 6 Marinus Imperatorisgratia excidit:
egregio mandato communiunt. 403 Marcellinus probilatis innocenlitfifama martyrii-
et
XI. 1Collationis habitrekalendisjuniisinitia.2 Dona- que laurea insignis.1 Clanculumcarlhaginedfsce-
tistaecatholicosomnes,ut de subscriptiombusman- dit Augustinus,Marcellini necemgraviter dolens. 461
SAKCT. A.BGUST.I. (Qwrante-sept.J
*«63 INDEXRERUM. 148'
VI. 1 DemCirias Urbea Gothiscapia in Africamuna seopus.4 Hicpravamconsuetiidinem civiuiliCa5sa-
cummatre bl aviatransinitlil.2 ProbamDemetria- reensium.halritoad plebemsehiioneabolbt.5 Ad
dis aviamper liiterasinsiiluiljeique orandoDeode optaluinrescribitsuper qiireslionede aiiiriirtiori-
prrSceplatfadit Augusiiiius. 3 HUjus s uasuDeme- gine. 6 ldemrespondelMercalori.7 CcBlestino qub-
trias vifgihaiem saneiimoiiiam 4
airiplectiiur. Aiigu- que aeSixto; 8.Adversus AptumdeeaveridoJudaisriib
stinUsde velatione Demelriadis cuta lola Ecclesia scribitaclAsellicum: 497^498
I gaudet. 5 Libfuiride Boiioviduitalis Julianreejiis XlV.1 Annoquadrihgeritesiriio decimononoHoiioriits
matri scfibit. 6 Deinetfiadisvirginis iuslituendre mandatumAjirelio;necrionAugustinorililtit,qiio
obtehtuPelagiusepistolam edithreresis surevenenO episcopiquilibelsubscriptiorieS cdritraPfelagiariaih
suffusam. 467 hreresimsnasdare leneantur.2 ProdigiaJeroso-
•*n..l iionbriilex severiof hi Donalistas pertinaces. lymre alibique nuperVisanarralAugustimis iiicoh-
2 DonalusMritiigemierisis et aliits parilercurh eo cione apudGarthagineni. 5 iherohyrhusAiigtistilii
i ri
parte DOnafi Ciislpdiam
presbyter de Macedohio dauliir. amoreincensus,prresertimobjugulaiariiipsitisope
3 AUgiislinus scribitde intereessionibus Cocleslianam breresim:4 AitguslimisadHesychiuhi
episeOpof urripfo reis. 4 In iisihlercessiohibus cjiiam . Salonensem de -finesasculiscribit:3 Editlibniiiide
prudentefac vereeiinde sese gereret AugustimlSj Kuptiiset Concupiscentia primrim.6 QiirfiSliOries et
leste MacedohiO; eui ille de ehrisliariimagistratus Loculiones. in Heptateuchum. 7 Vincentiusvictorli-
ofilciisverisqueviflulihus doctriuani traiiit.3 Conlra lirisde drigine. animae redarguiltirali AugustinO.
Pelagiahosad Hilariiquresliones a SiciliamiSsas 8 Polieritio. libride Conjugiis adullerhiisdrioseri-
respoiiciet. 471 buntiif.9 RefeUilufadversariusLegis el Frophe-
VIII.1 PsalhiiplureslutriannoChristicruadringenlesi- iarum. . . 504-503
modecirhoqiiiriti)tum ante exposili. 2 orosius pf e- LIBER OCTAVUS. — DereliquiisAugusliniaclisabChrt-
sbyterab extreiria liiSpariia venitad Augbslmiim. sli anrioquadringentesimo vigesimbjadanmimquri-
5 Hicillihs corisultalidni facturussalislibruriiCOn-. dringentesimum trigesimum; 6fl-512
et
tra priseiUiariislas bfigeriistas c onscribit. 4 Oro- CAPUT PRIMUSI. 1.Donatistre proprio furore exagitali es
siumcumsuisaliquolscripliombus miililad Hiero- inlerimuntet comburmil.2 Dulcilius Iribuhuset h'0-
nymum,a qlioedoceri de aniniee prreseftihiorigirie tariuscsaudentiurn ex Donatiparteepiscopiuha eOir-
cupiti 5 Titoasium et Jacobum reyocat ab errore sUiocremandirevocare sludet, alque ab ipso epi-
Pelagiij corilraquemopusculumedit de Kaluraet stolas duas accipit. 3 Dulcilii rogalri Graidenlio
Gratia.6 AdquresitaquredamEvodii,eaqueprteci- respondetAuguslinus.4 LibrumCoriseiitio scribit
pua, respondetper aliquotepistolas-. 7 Librumde conlra mendacium,qiiod eo nec ad invesligandos
Perlectioriejiistitirfihominiscornpouit. ab Hie- ' 475 PriscilUanistas uti licealCatholicis. 5 EjusdemCoft-
IX. 1 pelagiihcefesisihPaltfislinaimpugrialur sentii quffistionesexplicat. in primisutriim nuac
ronyriHH eademqueiri JerosolymilanO conventu dis- corpusDoriiiniossaet sanguinemhabeat,et reliqua
cutilur. 2 Pelagius ab Heroteet Lazaroaccusalus carnislirieamenta. 6 AdCeretiumseribilcoriliaPri-
perdueilurad episeopalejabsolulo
udieiumhabitumDiospoli, scilUanistas. rt;j;/.
ubi htfireslspelagii ipso Pelagio eondem- II. 1 JuUarius librosadversus Auguslinumquatuor et
natur. 5 Pelagiahofum in Hieronymum et virginem aliquolproPelagianisepi.stoiasscribit.2 Augusli-
Eustochiumpostilliussynodijudiciumviolenterfacta. nus excerptasex primolibrorumJulianisenteritias
4 PosteamdetnDiospolitariani synodum variasseri- refeUit,editriad Valerium.Ubrosecundo, neenbn
plionesvulgatPelagius. 480 contra duas Pelagianorum EpistolaSj l ibris qriatuor
X. 1 LitteraeuieronymisimulqueaUrfiHerotis etLazari ad Bonifacium scripiis.5HospmnesAuguslinilibros
per.Orosium afferttfiturin Alficam.2 Conciliumcar- in ItaliairidefertAlypius.4 Aliossex IibrOsin Julia-
thaginense,lfujusqueexemploMilevitanum, inno- num Augustinusedit. 5 Rescriptumab Constanlio
centiopapaeseriburiteonlraPelagium. 5 Idem prae- imperatorepromulgaturcontraPelagianos;etceo- ,.
stantquiriqueconjunclimepiscopi Africani. 4 Afri- lestisderetemplumsolorfiquatur. \__\t_\
cana deereia eontra Pelagiarios errores riolafacit III. 1 Konnujli Manichaeorum detecti Carlliagine. 2 Vi-
Augustihus HilarioNarbonerisi. 5 Deiisdemerrori- ctorinumMariichreum ejicit Augustinus. 5 Enchiri-
bus in Pelagiodeprehehsisad Joannem Jerosolyrtii- dioniri gratiamLaurenliicomponit.4 Paulinoenm
6
tanumscribit. Epistola ad ocearium ab eo niissa. consulentiscfibit librumde Cura pro mortuisge-
7 DoctrinamEcclesiae ih Scripturispenitius.rimahdi renda. 5 Adocloqurfistiones Dulcitiirespondel. 523
provincia dalur Auguslino a duobusconciUis. 485 IV. 1 Cufat Aiigustinus, ut episcopus F ussalre o rdine-
XI. 1 Augustiniimpulsuhistoriamsuamscribit oro- tur Aritoriius. 2 EjusdemEcclesire adminislratiorieiri
sius. 2 Innocenlius papa a'd AifieanOs rescribens, adimereilli cogitur. 5 Antonius K umidite prinialiet
PelagiumetCoeleslium,damnalautriusque doctrina, Bonifacio papee fiicum facil, ut in inlegrumreslilna-
analhematemulctal.5DeGeslisPalcestince synodi ii- tur. 4 'coeleslinum obsecralAugtislinus,ut seriten-
brum in vulgusedil Aitguslinus. 4 Bonifacii 'comilis liamiii illumlatam vigeresinaljac secumproFus-
praeclarae dotesatque ad se uni Deo,rebusomnibus salerisisEcclesirfi pacecollaboret;5 Alioquiri sanclus
ahdicatiSjmaneipandum properisusanimiis.5 Liber Vir, quod illius ordinalioniper imprudenliam stif-
ad ipsum de correctioneDonatistarutnscriplusab fragatussit, propfiamdi|nitatem exucre cogitalt 528
Auguslino.6 Liberejusdem ad Dardanurii de Prae^ V. 1 Stephaniniartyris reliquieesub anmmichrisli
senliaDei.7 Epistolam ad pauUnumAuguslinus stio quadringeutesiiiium yigesnnumquartufnhaberitnr
et AlypiinominescribitconlvaPelagianos. 486-487 Hippolie. 2JanuariusHipponensis pr.egbyter pecuniisj
XII.1 Romamvenit Coelestius : huncMsiriitismilissi- quas coritra cbmmtinis vitreproposittim.retiuueraii
me iraclat,proqueillo scribitad episcoposAfrica- Ecclesire legatismoritur.5 sermouenide hacre ad
nos.2 Pelagiiad Innoceutium ejrislola redditurZo- populuihhabCt Auguslinus;hcereditalemJanuarii
simojqui hujus quoqueambiguis v erbis deluditur, respuit, et fihisipsiusrelinquil,ac declaral.secle-
alqueejusgratia iri Africamscribit. 5 zosimocar- ricis,quipropfiumaliquidhabpreyeliiil;indulgere
thaginense concilium dlicenlorum quatuordecim ut extra domuriiepiscopalemhaiiitantesgradus.sui
episcoporum respondet-,ac lnnocenliisenteniiainin honoremserverit.4 Altero])os'teasermonetestalur
memoratoshterelicosdictam tuetiir. 4 zasimus ad sriosomnesclerieosinviteeconimunis propositoper-
Afficanos rescribit, nihil se post aceeptasipsorurii manerevelle, atqiiea pfoprioabhorrere, eosqiie
litlerasimmutasse.PlenariumconciliumAfricreca- de clericofuintahtiladelendos,qui aliquidslbire-
nonesoclovelnoveriiedit contraPelagianos.5 Ab tinc-rent;liimetiafrieos, qui divitespecriniosique
eodemconciliosancitaquaedam de rebusspectanli- audiebarit,'a])ud eiimdemnopulum purgat.5 Decem
6
bus ad Donatistas. petagiarii cum a zosimo papa, liberoruin,quibusmaterhnprecalaiueral,horril)i-
tumab Honorioimperaloredamriali.7 Eorumdam- Uspcena.6 ExillisdecemPaulusdivinitussanatur
uationemsubscriplionibus suisfirmantoiniiesepi- apudHipporierii. 7 Aliapost die sanaturjbidemPal-
scopi,praeleroctodecim,qui provocanlad plena- ladia. 8 Gallamet Siifipliciolam o.uinlilianocom-
riamsynodum. 8 Pelagiani ilonsihemulto Augiistini mendatAugiistinus. , .. 652
laboreab Ecclesiavictisuttl. 9 Is librosad Pinia- VI. 1SeveriMi.levitani episcopi obitus;2 be Heraclio
num dttosconlraPelagiuriiscribit. 492 presliytero. 5 In euriisibisuccessorem designalum
XIII.1 Augustimis Ctesaream obEcclesire negoliapro- Augtistinus fef uriiadirimislfationem .transfeit. 4 con-
ficiscilur.2 Irieamurberildisputalum cumeo venit tentioriesiiilerAdfuirietlnbs monachossuper,;quae-
Fjneritus,quopreesente ac obmulescente c Orifcioria- stione de gMia e'tliberoarJ)itrio. 5 Liberi arbitrii
lur Augustinus. 5 AlteradieEmeriloiriuaecclesiam coulragraliamdefensoresadeuntadAugustinum, a
constitutoet perseveranteinsilentiosuoj.idcom- quo doeehiuf,et accipiuntcum binis epistolisli-
mode ad causresuteUlUitatemveftit sanctiisepi- brumdeGratia elLUiefoArbilrio,ad Valentinum;
U8S INDEX RERUM. 1480
eteumillomonachos.6Alimnad eosdemIibrumde unus. 618
CorreptioneetGratiamittitsanctusDoctor. 541 XXUI.Exposilioquarumdamproposiliomirn ex Epistola '
VU.1 Contrapelagianierroris reliquiasin vilali de- ad
Apostoli Romanos. 620
prehensasAugustinus pugnal,et sententiasde gra- XXIV. a d
ExpositioEpistolce Galatas,Uberunus. 622
tia'duodecimprofert.2 Palatinummonet,pe.lendum xxv. Epislolaea d Romanos inchoata Expositio,Iiber
a Deogratireadjutoriumad perseverandum in bono. unus. 625
5 Leporiicontrafidemtncarnationiset eratireerro- xxvi. DeDiversisQurestionibus oelogintaUibus,Uber
res in Galliisdamnantur.4 Adsanamfidemrevoea- unus. 624
lur Leporiusopera Augustini.5 Hic recensendis XXVII. De Uber
Mendacio, unus. 650
suis opusculisincumbit.6 Speculumex universae LIBER SECUNDUS, hi quo retfactanlurlibri quos scripsit .
Scripturae l ocis ad conformandos v el emeudandos episcopus. 629-650
moresidoneisinsliluit. 347 CAPUT PRIMJJM.AdSimpUcianum, Iibri duo. ibid.
VIII.1Bonifacius secundamuxoremducit, et magnis U. Contra Epistolamquam vocant Fundamenti, li-
posteacalamitalibus confliclatur.2 Bellumei hosti ber unus. 651
Imperiideclaraloinferlur, missoMavortioaliisque m. De Agonechrisliano, l iberunus. lbid.
in eumducibus.5 AugustinusBonifacium per lille- IV.De Doctrinachristiana,libri quatuor. ibid.
ras ut in officiumredeat adhortatur.4 segisvullus V.ContrapartemDonati,libri duo. 652
coeptiin Bonifacium belli curamsuscipil.3 Elfua- VI.Confessionum, libritredecim. iHd.
duntse Vandaliin AfricamDei nulu, ut puniantur vn. Conlra Faustum libri
Manichteum, trigintatres. ibid.
alii
alii, coronentur. 6 Africre per Vandalos f eroxet VIII.C ontraFelicem Manichreum, libri duo. 655
horrendadepopulatio.7Anepiscopisliceatin istius- IX.De ftaluraBoni,Uberunus. 654
modicalamilatibusfugasibi consulere. 554 X. ContraSecundinumManichceum, liber unus. itid.
IX. 1ultimumopusinJulianumsanctusDoctoraggre- XI. Con-tra Hilarum, U berunus. ibid.
In
dilur.2 colloquiun^veuit cumMaximino A riaao- XII. Quaesliones EvangeUorum, Ubriduo. ibid.
rum episcopo, quem et editis Iibris.confutat. XIII.Annotationes in Job, liber unus. 655
5 Maximum abArianahreresiconversumadhortatur, XIV.De Catechizrnidis rudibus, liber unus. ibid.
ul suosaliosqueeodemerrore implicalosad calho- XV.De Trinilale, libri quindecim. ibid.
licamfidemadducerestudeat. 4 Refellit S ermonem XVI.De ConsensuEvangelistarum, quatuor. libri 650
Arianorum.3 Colloquiumcum Pascentioeidem XVII.ConlraEpistolamParmeniaai,Uhritres. 657
Arianrehaeresiaddicloscriptisad eumdemlitteris XVUI.De Baptismo,Ubriseptem. ibid.
evulgat.6 ElpidioinfideTrinilatiserranli rescribit. 561 XIX. ContraquodattuUlCenturiusa Donalistis,Uber
X. 1In prredestinationis et graliaedoctrinamsuperio- unus. 658
ribus iibrisab AugustinoexplicataminsurguntMas- XX.AdinquisilionesJanuarii,Ubriduo. ibid.
silienseset alii quidamin Galliishaud in lotuma XXI.De OpereMonachorum, liber unus. ibid.
Pelagianisabhorrentes.2 Catholicamfidemconlra XXII.De Bonoconjugali,Uberunus. 659
eosdefenditAuguslinusscriptisProsperiet Hilarii XXIH. DeSanctavirginitate,Uberunus. 640
impulsu libris de Praedestinalione sanclorum. XXIV. De Genesiad lilleram, libriduodecim. ibid.
5 Quodvultdeus rogat sanctum Doctorem, ut de hae- XXV. C ontraLitteras Peliliani, U britres. ibicl.
resibusscribat.4 urgente Quodvulldeo Augustinus xx^'i. Adcreseonium gramiriaticum partisDonali, Ubri
de
aggrediluropus Htcre.sibus, quod imperfectum quatuor. 641
relinquerecogitur.5 Dioscoriconversionemmira- XXvn.Probationumet teslimoiriorumconlra Dona-
culi pleuaainarral per lilleras Alypioseni. 566 tislas, Imerunus. ibid.
1
XI. Bonifacius cumPlacidia i n graliamredit; idque, XXvni.ContraDonatistam nescio quem, liber unus. 642
ut
prccleralios,agenle, videtur, Dario comile; cu- xxix. Admonitio Donatistarum de Maximianistis, Uber
jus amicitiam quaeritAuguslinus. 2 victusa vandalis unus. ibid.
Bonifacius Hipponem-negium se recipil: eo vandali XXX.DeDivinationedaemonum,liber unus. 645
ad eumobsidendum admovent: i ntereamorbocor- XXXI. QurestionesexpositeecontraPaganos,numero
ripitur Augustinus. 5 Sanitates d ivinitus factae adAu- sex. Md.
animotolose
gustinipreces: exilumse lacrymis p et ceniten- XXXU. ExpositioEpistolce Jaeobiad duodecim tribus. ibid.
lirededil, ut ad comparet:moritur; ac XXXUI. De peccatorumMeritiset Remissione,et de
oblaloproconiniendandaejusdeposilione sacrificio, Baptismoparvulorum,ad MarceUinum, libri tres. 644
sepelitur. 4 Annus o bilus Augostini: ipso hoc anno XXXIV. De unico Baptismo c ontra Petilianum,adcon-
ad Ephesinamsjnodum a Theodosiovocabatur. stantinum, U berunus. ibid.
5 Hippone-Regio urbe aliquanlopost temporein- xxxv. DeMaximianistis contraDonalistas, liber unus. 645
cendio vaslata, conservanlurnihiloniinusibidem xxxvi. De GratiaKoviTestamenti, ad Honoratum,
:
ipsius scripta quorum indiculumPossidius Vitae liberunus. ibid.
ejusdem a se lilleris commendatre adjunxit. 572-573 XXXVU. De et ad
Spirilu Littera, MareelUnum, Uber
INPRIMUM TOMUM PRffiFATIO. 579-580 unus. ibid.
ADMONITIO DEDUOBUS RETRACTATIOXUM LIBRIS. 581-582 XXXVUT. De Fide et Operibus,liber unus. 646
S.AURELII AUGUSTINl, HIPPONEKSIS EplSCOPI RETRA- XXXIX. BreviculusCoUalionis cum Donatislis,Ubri
CTATIOKUM LIBRI DUO. 583-58i tres. ibid.
PROLOGUS. ibid. XL.PostCollationemeontraDon&tislas, Uberunus. ibid.
LIBER PRIMUS, in quo retraclaatiirIibri quos scripsit XU. De VidendoDeo, fiber unus. 647
nonduniepiscopus. - 585-586 XLII.DeNaturaet Gratia,liber unus. ibid.
CAPUT PRIMUM. conira Acadetnicos, libritres. ibid. XiJii. De CivilateDei,libri vigintiduo. tbid.
n. Debeata vita, liber unus. 588 XLiv.Ad orosium, conUaPriseillianistaset Orige-
ffl.De Ordine,Iibriduo. ibid. nistas,liber unus. 64S
IV.soliloquiorum,libriduo. Ibid. XLV.AdHieronymumpresbyterum, Ubriduo: unus
v, DeImmortalitateaiiimre,liber unus. 590 de Origineanimrfi,et aliusde SententiaJaeobi. 649
VI.biscipiinarumlibri. 591 XLVI.Ad EmeritumDonatislarumepiscopum, post
vu. De itoribusEcclesirecalholicre,el de Moribus Collationem,liber unus. ibid.
Manichrcorum, libriduo. Ibid. XLVU. De Geslis Pelagii, liber unus. ibid.
Viu.DeanimreQuanlilate,liberunus. 594 XLVUI. De CorrectioneDonatistarum, liber unus. 650
IX.De UberoArbitrio,libritres. 595 XLIX. DePraesenliaDei,ad Dardanum,liber unus. Ibid.
X.DeGenesiadversus Manichteos, Ubriduo. 599 L.ContiaPelagiumel Coeleslium, de GratiaChristiel
XI. De Musica,librisex. 600 de Peccalo0riginaU,adAlbinam,Pinianum el Mela-
XII.De Magistro,Iiberunus. 602 niam,libriduo. ibid.
XUl.Devera tteligioue,liber unus. Ibid. Ll.GestacumEmeriloDonalista,liber unus. Ibid.
XIV.De utilitalecredendi,ad Honoralum,liber unus. 605 LU.ContrasermonemArianorum,liber unus. Ibid.
XV.ContraManichrcos,de duabusAnimabus,liber Liu.De Nuptiiset Concupiscentia,ad valerium co-
unus. 608 mitem,Ubriduo. 651
XVI.ActacontraForlunalum Marrielreum, Iiberunus. 612 LXv.Locutionum Ubriseptem. ibid.
XVII.De Fideet Symholo, liber unus. Ibid, VI. Qurestionum libri ibid. ,
XVIII.DeCenesiad lifteram imper;'ectusliberunus. 615 LVi.DeAnimaet ejusseptem. Origine,Ubriquatuor. 653
XIX.DeSermoneDominiin nionte,libriduo. 614 LVU.AdPoUentium,de adulterinis Conjugiis, Ubri
XX.Psalrmiscontra partem Donali. 617 duo. ibid.
XXI.conlra EpistolamDonalihteretici,liber unus. Ibid. Lvm.contraAdversarium Legis
- et Prophetarum,Ubri
XXii.contra AdimantumManichaei discipnlum,liber duo. 634-
mi INDEK RERM. 1488
LIX. contra Gaudenlium,Donalisiarumepiscopum, VI.AManichaeis quomodocabsurdacui
aptus. 686
libriduo. 654 VII.DoctrinaManichaeorum sufffagabatur. 688
LX.contra Mendacium, liber unus. lbid. VIII. C ontra Manichteos dieit qure vitia semper dete-
LXl.Conlra Ejduas islolas libri
Pelagianorum, quatuor. 655 standa,qurc facinora. 689
LXII.ContraJulianum,librisex. ibid. IX. Discrimen inter peccata,et inter Dei judiciumel
LXIII.AdLaurentiumde Fide,Spe et Charitale,Uber hominum. 690
unus. ibid. X. KugtfiManichaeorum de lerrcefructibus. 691
LXlv.DeCurapro mortuis gerenda, a d Pautinum epi- XI.Planctus el somnium matris de tilio. ibid.
soopum, l iber unus. ibid. Xu. Quale responsum mater Auguslini accepita quodam
LXV.De octoDulciliiQurestionibus, Uberunus. 656 de
episcopo ipsius conversione. 692
LXVI.AdValenlinumet cumillo monachos,de Gralia LIBER QUARTUS. — PudetAugustinum se Manichaeorttm
et liberoArbitrio,Uberunus. ibid. seetteaddictumfuisseper novennium,atque alios
Lxvn.Adquossupra, de correptioneet Gralia,liber secumin eumdemerrorempertraxisse;lumetiam
unus. ibid. consuluissemathematicos;et amicumsU)iinterea
ADMONITIO DECONFESSIONUM UBMS. 657-658 morte prrereptum, acerbioriquam aequumesset
S. AURELII AUGUSTIM, HIPPOKENSIS EPISCOPI, COK- animidoloreiuisseproseculum;cujusoccasione,de
FESSIONUM UBRITREDECIM. 659-660 vanael de solidaamicitianonpaucadicit.Mentio-
LIBER pniMus. —Praemissa Deiinvocalione,recolitvi- nem facitUbrorumde Pulchroet Aplo,a se anno
laesuaeprimordiaad annumdecimumquintum.m- eetatisvigesimo septimoconscriplorum;necnon
fantirfipeccala agnoscit et pueritiae; alque hac quamfacuinegolioUberaUum artium librosatque
tfilatein Iusumet puerilia qureque oblectamenta, AristoteUs Categorias,annoaelatis1'ermevigesimo,
quam in lilterarum sludia proctiviorem se fuisse per sese intellexerit. 695-694
confitelur. ibid. CAPUT PRIMUM. e t
Qttamdiu quomodo aliosseduxerit. Ibid.
CAPOT PRIMUM. Deumvult Iaudareab ipso excitatus. ibid. II. Rhetoricamdocet, concubinamfovel, et aruspi-
H.Deumqueminvocatin ipso esse, ipsumque in cem qui victoriampromitlebal,contemnit. ibid.
Deo. 661 m". A bastrologia, c uideditus erat, per senemmedi-
UI. Deussic ubiquetotus,ut res uuUaipsum totum cinaeet rerumperitumrevocatur. itid.
capiat. 662 IV.Morbum et baptismum amici narrat, quem eliam
IV.Deimajeslaset perreclionesinexpUcabiles. ibid. suis erroribusinvolverat;eoque mortesublato,do-
V.pelil amoremDei, et delictorum veniani. 665 lel gravissime.MirabilisefflcaciasacramentiBapti-
VI.mfantiam suam describit, laudatDei providenliam smi. " 696
et aeternitatem. ibid. V.Curfletusdulcismiseris. 697
VII.mfanliaquoquepeccatisobnoxia. 665 VI. Quantusex amicimortedolor. . tbid.
VIII.Undepuerloquididicerit. 666 VII. Impatienliadolorismutatlocuni. 698
IX.odiumlilterarum, a mor el
lusus, vapulandi l imor VIII. Tempus et amicorum colloquiadolorimedenlur.ibid.
in pueris. 667 IX.De huniana amicilia. B eatusqui amatin Deo. 699
X. Amorelusus et spectaeulorumavocalura litlera- X. Labilescreaturae,nec in eis polest animarequie-
rum studio. 668 scere. ibid.
XI.Morbopressusbaplismumflagitat,quem mater XI. Omnia creata sunt instabilia. SolusDeus slabiiis. 700
cerloconsilio differt. Ibid. XH. Amor non improbalur, m odoin his quceplacent
XII.Adlitteras cogebalur,quo tamen Deusutebatur amemusDeum. Ibid.
bene. 669 XUI. A mor unde proveuiat. 701
XUI.Quibussludiispotissimumsit deleclatus. 670 XIV. L ibride Aptoet PulchroHierionuncupati.UJide
XIV.Lilterasgraecas oderal. 671 hunc amaverat. 702
XV.Precatioad Deum. ibid. XV. Quod eorporaJibusimaginibuscontenebratus,
XVI.improbalmodumjuventutiserudiendre. 672 nonpotuitcapete spiritualia. 705
xvu. prosequiturcontramodumexercendrcjuventutis XVI. CategoriasAristoteUs et Uberaliumartiumlibros
in re lilleraria. 675 per se intellexit. 704
Xvin.Quod hominescurant servare leges grammati- LIBER QUINTUS. — Annumtetalis suae exhibetvigesi-
corurii,etnondivinorumpraeceptorum. ibid. mum nomim,quo scUicet,compertaFausti Mani- '
XIX.Puerilicevitiaquaein majorescelatestranseunt 674 chreiimperilia,propositumin illa secta proficiendi.
XX.Pro bonis sibi in puerilia collalis Deo gralias abjecit; quo etiamRoma,uhilunc rhetoricamproli-
agit. 675 leLatur,missusMediolanum ut eamdemartemdo-
LIBER SECUNDUS. — Adselalem aliam progreditur,pri- ceret, ccepit a udito Ambrosio resipiscere,et de Ma-
mumque adolescentiae surc, id esl, sextum deei- nichaeismo abdicando, necnonde repetendo cate-
mumvitaeannum,quem in ] alerna domostudiis chumenatudecernere. 703-706
inlermissisconsumpserat genio aclihidinibus i ndul- CAPUT PRIMUM. Excilatmentemad Deumlaudandum. Ibid.
gens, ad mentemrevocat, furlo cum gravidolore, seve- H. Dei prassensiaminiquosnon effugere;itaque ad
in
rus admodum dijudicando a se lunc lempo- eum debere converti. Ibid.
ris cumsodalibusperpelrato. 675-676 m. DeFaustoManichaeo, el de philosoihorumeceeitale
CAruT PRIMUM. Adulesceutiae relalemel vitiarecdit. ibid. qui per creaturasCrealoremnoncognoverunt. 707
II. Annumaetatissure decimum sexlum in ardorelibi- IV. SolaDei cogniliobeat. 708
dinosoeonsumplum. ibid. V. Manichaei de astris imperiliaindignum fideineum
HI.Deperegrinalionesludiorumcausa, el de paren^ caaterisfaciebat. 709
tum proposilo. 677 VI. Faustus eloquens, sed Uberaliumdisciplinarum
IV.FurtiimcumsodaUbusperpetralum. 678 expers. 710
v. Keminempeccarcsinecausa. 679 VII.Alienatura sectaManichaeorum. 711
VI.omniaqur»boni specie ad vitia invitant,insolo VUI.ProficisriturRomamcontramatrisvolunlatem. 712
Deoesse vera et perfecta. 680 IX.Febricorreptuspericuloselaborat. 715
VII.GratiasagitDeoproremissionepeccatorum, quod- 681 X. Erroresante susceptamEvangeUi doctrinam. 714
que a multis servalussil. XI. QualiterAugustinus conluleritcumCatholicis. 716
VIII.Amavitin ftirloconsortiumsimulpeeeanlium. ibid. XU.Frausdiscipulorum Romae in preeceplores. ibid.
IX.Coniagiosa res sodalesmali. 682 Xffl.DoeturusrhetoricammittiturMediolamim; ab Am-
LIBER TERTIUS. — Deannis eetalisilliusdecimosepli- brosiosuscipitur. 717
mo,decimooctavo et decimo nono transaclis Car- XIV. AuditoAmbrosiopaulatimab erroribus resipi-
thagine, ubt dumlilterarii studiicurriculum absol- scit. ibid,
veret, se libidinosi a moris laqueoirretilum, necnon LIBER S EXTUS. — Cum jam Monnreaipsiusmater Me-
in Manicheeorum haeresimprolapsumfuissememi- diolanumadvenisset,ipsequeannum retatisa.reret
nit. Adversushorumcrroreset inepliasdisseritlu- trigesimum,Ambrosii concionibus admonilus, catho-
culenter.Malernasprose lacrymas responsumdeet liccfidoclrinaeveritatem,quam Manichcei faisoinsi-
sua resq.iscentiadivinitusacceptum refert. 685-684 mulaliant,magismagisqueintelligebal.Alyiiiiamict
CAPUT Amore
PRIMUM. quem venabatur capitur. ibid. sui mores prosequitur.In diversarapiebalur,duni
II. AmavitspecfaculaUagica. ittfd. de vilameliusinstiluendadeliberaret, mortisquo-
III.m scholarhetoris ab "Eversorumfaetis abhorre- que ac iudiciimeluperculsus,ad vitreconversio-
bat. 683 nemin diesaccendebalur. 717-718
IV.HortensiusCiceronisexcitavit i Uumad ardorem CAPUT PRIMDM. Auguslinusnec manichteusnec catlio-
philosophiae, ibid. licus. Md.
V. Faslicuitsacraslitteras proptersimplicitatem stili. 668 II. Epulseet synaxisapttdsepulcramarlyrum. 719
U89 INDEX RERUM. 1430
"
m. occupationeset studiaAmbrosn. 720 CAPUT PRIMDM. LaudatDeibonitatem,agnoseenssuam
iv.DoctrinamEcclesiaeAmbrosioconcionanteinteUi- miseriam. 765-764
git. 721 H. Deserererhetoricesprofessionem differt usque ad
V.De saerorumLibrorumauctoritate et necessario vindemialesferias. ibid.
usu. i. 722 ni. verecundusconceditilli rus suum. 765
VI.Demiseriaambitiosorum,adductoexemplomen- IV. Libn ud Cassiciacum a d
diciltfitanlis. 725 aj scripti.Epistolce Kebri-
dium.De ablato repente doloredentiumacerrimo,
VII.Alypium a Circensium insaniaconvertit. 724 dumpsalmospie evolvit. 786
VIII.Alypiuscapiturinsaniafudorumgladialoriorum, a V.Ambrosium consulitquidIegendum. 769
quibusanteaabhorruerat. 726 VI. Mediolani baplizaturcum Alyj.ioel Adeodato. Ibid.
IX.Alypiusutfurapprehenditur. ibid. VII.Ecclesiastici cantusinstitutioMediolani.Livenlio
X. De integrilateAlypiiet adventuKebridii. 727 SS. Prolasiiet Gervasii. 770
XI. AnxiusAuguslinusde instituendavita delibe- corporis
rat. vm. Evodii c onversio. M alrisobitus,ejusque a teneris
728 educatio. Md.
XII.contenlioinler Alypiumet Augustinumde matri- IX. Laudabifes malrissuaemoresprosequitur.
monioel ccelibatu. 750 X. Colloquium 772
XIII.uxor quteriturAugustino. ibid. XI.De ecstasiet cummatrede regno ccelorum. 773
morte
XIV.Iievitacommuniagendacumamicisdeliberat. 751 XU.QuomodoIuxerit morlemmalris.Sacrificium 773matris.
XV.In locumdiscedenlisconcuhiiiae alia succedit. Ibid. pro
XVI.Mortiset judiciimetumnunquamdeposuil. 752 defiinctis. 776
LIBER SEPTIMUS. — Exordiumsuaejuventutis,id est, XIII. Oratpro matredefuncta. 778
annumaelalistrigesimumprimum,ob menlisoculos LIBER DECIMUS.—Scrutatur deincepsac palamcontesla-
reducit.Karratse illacelatedensioribusadhucigno- tur, non qualis antea essel, sed qualis nunc.Deum
rantiaelenebris invohitum,atque erranlem circa quem diligit studet indicare;dumqueper singula
Deinaturam,necnoncirca originemmali,in cujus ducitrerumgenera, multisexplicalmemorieevim
inquisilionese mirum in modumangebat,perve- plane stupendam,et quod sua in memorialocum
nisse tandemad cognitionemDeisinceram,quam- Deushabeatgralulatur.Inquiritin actus, in sensus
visnondumdigue de Dominochristosentiret. 755-734 et affeclussuosex triplicitenlalionevolUj.latis, cu-
CAPUT PRIMUM. Deumcogilat lanquamaliquidcorpo- riositalisac superbice.DominumChristumunum
reum per infinitaspatiadiffusum. ibid. mediatoremDei et hominumoonfltelur, ejusque
II.Momentum quoKeLridius confularatManichaeos. ibid. ope animisui Ianguoresomnessanandosessecon-
III.Libertunarbitriumcausapeccati. 733 CAPUTfidit. 779-780
IV.Deumineorruptibifem esse oportet. PRIMUM.
ibid. II. CumDeonotasint In Deosolo et
spes gaudium. ibid.
V.Qurcrititerumunde malum,et quaeradix ejus. 756 UI. arcana,quid est confiteriilli. Ibid.
VI.Mathemalicorum divinationesrejicit. 757 Quoffuctuconfitebiturdeineepsquis sit, non quis
VII.Jlisere lorqueturinqnirensunde sit malum. 759 IV. fuerit. Ibid.
vm. Quomododivhia misericordiasubveneritAugu- Quodmagnisint fructushujusmodiconfessionis. 781
stino. V.
740 VI. Homo sese tolumnonnovit. 782
IX.In Platonicorum UbrisVcrbiaeternidivinitatem, QuidamatcumDeumamat; et quomodoex crea-
non incarnatihumilitateminvenit. Ibid. VII. turis Deuscognoscitur. ibid.
X. Clariusinnotescuntjam Augustinodivina. 742 Corporeaaut sensitiva virtute Deus non inve-
XI.Quomodo crealureesunt et nonsunt. Ibid. VIU. nitur. . 784
XII.omniabona,qurecumquesunt. 743 Memoriae vis. Ibid.
XIII.omniaconditalaudantDeum. IX.
Ibid. X. Memoriadisciplinarum. 786
XIV.saneementishomininihil displicetinter creatu- Disciplinsein memoriamnon inlroducunturper
rasDei. 744 sensus, sed ex ejus abditioresinu eruuntur. Ibid.
XV.Quomodo veritaset falsitasin creaturis. ibid. XI. Quidsit discere. 787
XVI.omniabona,lieet quibusdamnon apta. XII.Rerum
ibid. XVI. malhemalicarum memoria. ibid.
XVII.Qurerelardenta cognilionedivinorum. ibid. M emoria m eminisse nosmeminimus. ibid.
XVffl. SolusChrislusviaad salutem. 745 XIV. Quomodomemoriaconlinetaffectusanimi.Lreta
XIX.Quidsenseritde ChrisliIncarnalione. 746 non laetiquomodorecordamur 788
XX.ExPlatonicisUbrisperitior,sed inflaliorevase- XV.Etiamquseabsuntmeminimus. 789
rat. ibid. XVI.Et obUvionis memoriaest. Ibid.
XXI.Quidin sacrisLibrisinvenerit,noninventum in XVII.Magnamemorice vis, sedultra progrediendumut
Platonicis. ' 747 attingaturDeus. 790
LIBER OCTAVUS. —vitteipsiuspartemattingitceleber- Xvm.Koninvenireturea res quaeexcidit,nisimemo-
rimam,annumaelatistrigesimumsecundum,quo ria teneretur. 791
nempe cum Simplicianum consuluisset,ab eoque XIX.Quidsit reminisci. ibid.
didicisselVictorini conversionem, cum Antonii XX.Ulbeatiludinemomnes appetant, oportet eam
Êgypliimonachivilamex Pontitianirelationeco- noverint. lbid.
gnovisset,post vehementemluctamcarnem inter XXI.Quomodo memoriabeatamvitamcontinet. 792
et animum,codicemApostoliccelestiadmonitus XXII.Beatavita quce,et ubi. 795
oraculoinspexit; moxqueex iUiuslectionead me- XXIII.Item prosequiturquae sitbeata vita, etubi. lbid.
lioremfrugemtotoanimoimmutatusfuit, pleneque XXIV. G ralulatur quod sua in memoria Deuslocum
ad Deumconversus. 747-748 habeat. 794
CAPUT PRIMUM. Sludiovilre melius instituendaead XXV.in quomemoricegradureperialur Deus. ibid.
Simplicianum ire statuit. ibid. XXVI.UbiinvenilurDeus. 795
II. De Victorinorhelore adfidemconverso. 749 xxvu. Quomodo hominemrapiatDeipulchriludo. ibid.
ffl. QuodDeuset angeli magisgaudent in peccato- xxviii. Miseriaehujus vitae. ibid.
rum conversione. 751 XXIX.in Deospes tota. 796
IV. Quareplus laelandum sil in conversionenobilium. 752 XXX.confitelurut se habet ad lenlationes carnalis
V. Qutfiremorabantureuma conversione. 755 libidinis. ibid.
VI.Pontitianusnarrat Anlonuvitam. 754 XXXI.Utse gerit ad tentationesgulce. 797
VII.RodebaturinlusauditoPontitiano. 756 XXXU. Utse gerit ad odorumillecebras. 799
vffl. m hortumsecedit,quidibi egerit. 757 XXXIII. Utse gerit ad voluplalesaurium. Ibid.
IX. Undefit ut animusimperetsibi et resistatur. 758 XXXIV.Utse gerit ad oculorumiUecebras. 800
X. AdversusManichtfios qui ex duabusconlrarnsvo- XXXV.Ulse habet ad secundumtenlalionisgenus,
luntatibusduascontrariasnalurasasseverant. 759 quodest curiositalis. . 802
XI. Luctaspiriluset carnisin Auguslino. 760 XXXVI.Ut se habet ad terlium lenlalionis genus,
XU.vocisadmonituquomodotolusconversus. 761 quodest superbite. 805
LIBER NONUS.— Dicitde capto a se consiUorhetoricae XXXVU. UtmoveturIaudibushumanis. - 804
•professionem abjiciendi,non lamen antequamvin- XXXvm.Et virtuli periculuma vanagloria. 806
demialiumferiarum,quodproximeinstabat,tempus XXXlX.Amorispropriivis et natura. Ibid.
advenisset.Tumde suoin verecundiamicivillam XL.Quodin sc-et ctfilerisrebus Deuminvestigavit. Ibid.
secessu,de suobaplismaleac de Monniccemalris XLI.Triplex.Atpiditas. 807
virtutibusalqueobitu,qui,baptizatoipso incidilin XLU.Konnulli addccmones tanquamredeundiadDeum
eumdemhuncceannum, ' tetalisvideUcetAugustini mediatoresinfeliciterrecurrerunt. ibid.
trigesimumteriium. 765-764 XLffl.curistusverus Mediator. 808
1491 1NDEXRERM. 1492
LIBER TJNDECIMUS. —LaudalurusDeumdeincepsprofes- XXI.Terraerat tnvkibilis,etc., varieintellectum.
sionesuaeipsiusin Scriptiirissanclissive imperitirs XXII.Aliquidessea Deoconditum,de quo sileatliber 837
siveeliamperitirc,aut ejusquo in eas ex munere Genesis,nihilrepugnat. ibid.
divinoflagrabat,stiidii, explicandumsumitexordium XXIII. Duodissensionum genera inScriptiirisinltjrpre-
IibriGeneseos;atque hic primumillustrat islhaec landis. , 858
Verba: in principiofecitneuscwlumetterram.oc- XXIV.Ex multis verisnon debel fidenterasseri aut
currit oblrectanlibus,quid faceret Deus anlequam hoeaut illudsensisseMoysen. 859
eoelumet terram conderet,et unde ei in mentem XXV. Adversuseosquialioruminlerprelandirationem
venerittandemaliquandoea facere,cumanleanon temererejiciunt. ibid.
fecissel.Dumveroiis refellendisinsislit,copiosam XXVI.QuisermodeceatScripluram. 840
de Temporeconseribitdisputalionem 809-810 XXVII. Seripturam decethumile simptexque v erborum
CAPUT pniMUM. CurconfilemurDeoscienti. ibid. genus. 841
a
U. Petit DeoScripturarum sanclaruminlelligentiam. ibid. XXVIII. ut varie intelligilurab eruditis ibid.
VI. QuaescripsilMoysesde creationecoeliet lerrre in- XXIX.Quotmodisdicituraliquidprius. Scriplura. 842
teliigere non potest nisi donanteDeo. 811 XXX. T ractalores scripturce c uversasentientesconcor-
IV.CrealuraclamalcrealoremDeum. ibid. dent invicemcharilate et studioveritalis. 843
V. Exnihiloconditusmundus. Ibid. XXXI.Sensisseputandusesl Moyses veri
VI. QuomodoDeusdixitut lieretmundus. 812 test in ipsiusverbisinveniri. quidquid po- 844
VII.verbumDeicoteternumDeo. Md. XXXII.veri Scripturee sensusa Spiritiisanotoreve-
VUT. verbumDeiipsum est principiumauo ' docemur 815 Iantur.
— Deiverilatemin rerum pro- ibid.
omnemveritatem. LIBER DECIHUS TERTIUS.
TX.Quomodo verbumDeiloquaturcordi. Ibid. ductioneac perfectionerelucere; tumeliamDeum
X.ObtreclanlesquidfaceretDeusantequamcoslurnet trinitatem, ipsiusqueproprielatemSpirilussancli
terramcoiideret. 814 primisGeneseosverbis insinuariostendit.postmo-
XI. objectionirespondet quod ceternitasDei nescit dumvero totamconditimundihistoriamallegorica
tempora. ibid. interpretalionetransfertad ea qureDeusin Ecclesia
XU.QuidDeusfeceritanle mundicrealionem. 815 ad hominumsanclilatemel gloriamoperatur. 843-846
XUI.Quodanle temporaa Deocreata nullumtempus CAPDT PRIMUM. InvocatDeum,cujus bonitate se prae-
fuerit. Ibid. ventumagnoscil. ibid.
XIV.Temporisdifferentiae tres. Ibid. n. Creaturteex Deibonitate subsisluntet perficiun-
XV.Mensuratemporisin quo. 816 tur. ibid.
XVI.Qualetempus metiri et
liceat, quale non. . 817 III.ExDei gratia omnia. ibid.
xvu. ubi tempuspreeleritumet futurum. ibict. IV.Deusnon.egetrebuscoaditis. ibid.
XVIU.Quomodo praeterita et fulura lempora sint prae- V. Trinitas qui Deus est ex primisverbisGeneseos i n-
senlia. 818 telligitur. 847
XIX.Koncapitmodumquo Deusdocet fulura. 819 VI. Cur diclusest Spirilussuperferrisuperaquas. ibid.
XX.Differentiae temporisquomodo nominandcfi. ibid. Vji.Effectus Spiritussancti. ibid.
XXI.Quomodo tempus liceal metiri. Ibid. VIII. I ntellectuali crealurcead beatam requiem non
XXII.Petitaenigmalis isliussolulionema Deo. 820 sufficitquidquidDeominusest. 818
xxru. Quidsit tempus. ibid. IX.Cur solus Spiritussanctus superferebalursuper
XXIV.Tempus quo esl metimur motum corporis. 821 aquas. Ibid.
XXV.RursusDeuminterpellat. 822 X. ExdonoDeiomnia. 849
XXVI.Quomodotempusmetimur. ibid. XI.SymbolaTrinitalisin homine. ibid.
XXVII. Quomodo metimurtempuspermanensinanimo. Ibid. XV.Mundicreatioformationem Eeclesitepraefigurat. 850
Xxvm. Animometimurtempora. 824 XUI.Renovalio hominisdumhic vivit nondumper-
XXIX. S e in lemporalia distenlum cupit in Deum fecta. ibid.
colligi. 823 XIV. F ideet spe corroboramur. 831
XXX.coarguitrursumobtrectantesquid feceritDeus XV.Fiat firmamentum, etc., Gen. 6.
1, Quid firmamen-
antemundicreationem. ibicl. tum, quidsuperioresaoruae. lbid.
XXXI.Quomodo cognoseit Deus,quomodo crealura. 826 XVI. S olusDeusse scit omninosiculiest. 835
LIBER DUODECTMUS. — Prosequitur interpretationem xvii. congrcgenturaqum,etc., Gen. 9.
1, Quidmare,
hujusce versicitli: m principiofecil Deuscwlum et quid arida. Explicatur y 11: Germinel t-erra,etc. ibid.
terram. Illicnominecwli sigaifiealamputat spiri- XVIU.Fiant Immnaria,etc, Gen.1, 14. Qucelumina-
tualemvelinteUectualem illamcreaturam,qurfi sem- ria dividentiainlerdiem et noclem. 834
per faciemDeicontemplalur; terrwaulemvocabulo XIX. Tractateumdemversiculum, Fianlluminaria,elc. 835
informem materiamex qua rerum eorporeammspe- XX. Producant aqum,etc, Gen. 1, 20. Qucereptilia,
ciesfueruntposthacformatrfi. Verumaliasinlerpre- quce volatilia. 833
tandirationeshaudquaquam improbandasesse; imo XXI.producatterra animamvivam,etc, Gen.1, 24. ibid.
ex Scripturaedivinaeprofunditalemulliplicemposse xxn. Faciamushomhiemad imaginem,etc, Gen. 1,
eruisensiimconfitelur. 825-826 26.Renovatio meutis. 838
CAPUT PRIMUM. Difficiiisinquisitio veri. ibid. XXUl. Et prmsitpiscibusmaris, etc, ibid.De quibus
II.Deduplicicoeloel terra. ibid. christianusjudicet. 839
VI. Quidlenebraesuper faciemabyssi. 827 xxiv. EtbenedixUeosDcus dksns, crescite, etc,
IV.Quid terra invisibilis e t in composila. ibid. Gen. 1, 28. 860
v. cur sic appellatavideturmaleriainlbrmis. ibid. XXV.Eccededi vobisoinnemherbam...inescam, etc,
VI.QuidoUmcumManichreis seuseril de maleriain- Gen.1, 29. 861
formi,quidmodo. ibid. XXVI. et
voluptns utililasex beneficioin proximum
VII.Deusfecitde nihilo id
ccelum, est, angelos, et collato. 862
id
lerram, est, informem materiam. 828 xxvn. Quid per pisces et cetos significetur. 863
VIII.Materiainibrmisexnihilo; ex hac omniaiivvisi- XXVIII. Et vtdit Deusomniaqumfecit, et eccebona
bilia. 829 valde,etc. 864
IX.Cm'absquedierum mentionescriplum eslDcumfe- XXIX. Quomodo inteUigendum quodDeusoetiesvidit
cissein principio coelum et terram. ibid. bonaesse opera sua. ibid.
X. ADeocupit edoeeri. 850 XXX.Manichccorum deliria. ibid.
XI. Quida Deodidicerit. ibid. XXXI.PiisidemprobaturquodDeoplacuit. 865
XII.Creaturaduplexcarenstempore. 851 XXXII.Compendio enarratoperaDei. Ibid.
XIII.Cursine dierum commemoratioae dicit scriptura xxxiii. omniade nihilosive de concreatamateria. 866
quodin principio fecit Deusccelum el terrain. ibid. xxxiv. Totiuscreationismundiallegoricaexpositio.ibid.
Xtv. Scripluraeproiimdilas. 852 XXXV.0|)tatpacem. 837
XV.Qucede Deodequeangeliset hiformimateriasen- xxxvi. Diemseplumimvesperacjuarenonsequatur. ibid.
tit Augustinus,uon possuutoblocutres negare. lbid, xxxvn. Deusin nobisquandociuiescet. 888
XVI.Remhabere non vult cumiis qui conlradicunt xxxviu. AlilerDeus,aliterhomovidetcreata^ ibid.
veritatidivince. 834 ADMOMTIO DEDUOBUS SOLILOQUIORUM LIBRIS. 867-868
XVII.UtcoeUet lerrae nominibus a liud el aliud '
inlelligi S.AURELll AUGIJSTINI, HIPPOKEKSIS EPlsCOPI, SOULO-
potest. Ibid. QUIORUM UBRI DUO. 869-870
XVUI.Quiserror innoxiusin Scripluris. 853 LIBER PRIMUS. —instituitse ipseAugustinusadcapes-
XIX.Quceliquidovera. 856 sendam Deiel animrfiscientiam;ac priniunidivi-
XX.m prmcipiocreavit,etc, varie intelleclum. 857 nam opemimpIorat,-lum agnitaillius,quaniconcti-
I4S3 INDES RERUM. 1494
piscit,scienliaepraeeellenlia,eolloquitur secumde disenminareferunltu';et exploditursenlentia ho-r
animisui sanitatepromovenda,ut ad contemplan- rum philosophorum, qui cumverumhaud possede-
dumDeumlutodemum assurgat.Adextremumli- prehendiputarent,veritamensimilese sequiprq-
bri coUigit,ea quccvere sunt, immortalia e sse. 869-870 fiterentur.In tertia dicitur quid illi verisimile "' seu
CAPUT PRIMUM. Precatio ad Deum. ibid. probabileappeharent. "919.929
II. Quidamandum. 872 CAPUT PRIMUM. corltra Academicorum raljones... Dei
m. CogmtioDei. 873 auxiUoopusest. ^^
IV.Certaseientiaqurfi. 874 V. Romanianograti anhniobsequiumexhibet, eum-
V. bissimiliumeademaut par scientia. 875 que ad philosophiam hortaiitr. ibid.
VI.Sensusanimaein quibuspercipitDeum. Ibid. III. Philocaliaet philosophia.Romanianum rursus' ad "
VII.Fides,spes,charilas,quousquenecessarice. 876 philosophiam accendit. 922
viu. Quaead cognoscendum Deumnecessaria. 877 IV. Repetunlurin priorelibro disputata. 925
IX. Amornoslri. Md. V.Aeademicorum placita. 924
X. Amorrerum corporiset externavum. 878 VI. Academiae novaeet veteris discidium 926
non
XI.Externacommoda propter se, sed propler vn. Adversus Academicos. ibid.
aliaverabonapossuntadmittiveriusquamexpeti. 879 vm. Academicorum cavillatio. 928
xn. Kihilexpetendumnisi quatenusconducitadsum- IX.De Academicorum sententiaserio deincepsdispu-
mum bonum, nihilhorrendumnisi quatenus a- tandum. 929
vocat. 880 X. verborumcontroversianon esl quaehabetur cum
XHI.Quomodo etquibusgradibusperspiciatursapien- Academicis, sed rerum. 930
tia. Amorverus. 881 XI. Probahilequidsit . 951
Xtv. ipsasapientiamedeturoeulisut videripossit. 882 XII.Rursmnde probabiji,et verisimili. 952
XV.Animaquomodocognoscitur.Fiduciaerga Deum. 885 xm. AnAcademici dissimuiarint se scire verum.
LiBEnSECUNDUS. — In eo secum Auguslinusde ve.ro LIBER TERTIUS. — Exhibetdisputationesduas,quaruni 955
el falsocopiosedisputat,ul demumveritatis per- initiostatuilur fortimamnihil siye adjumentosive
spicuitatebene perspecta, animamipsamhominis, impedimentoesse sapienti.MOX Augustinus,repu-
quce veritatissedes est, immortalem esse conclu- gnante pro susceptispartibusAlypio,probathonni-
dat. 883-886 hil sciri a sapiente,utpote qui saltem sapientiam
CAPUT pRnruM. De immortalitatehominis. ibid. noverit.DeindeZenonisdefinitionem discutit,el duo
II. veritasperpetua. ibid. illa redarguit Academicorum placila: isihil percipi
IU. si falsitassempererit, et sinesensuessenon po- posse; el: Sulli rei debereassentiri.Dicitdemum
terit, sequitur animamaliquamsemper exstitu- videri sibi Academicos non ita sensisseuti vulgo
ratn. Ibid: existimanlur. 955-954
XV.Ex falsitatisseu veritatis perpetuilate possitne CAPUT PRIMUM. Magnoperequcerendaveritas, unde
colligi animrfiimmortaUtas. 887 pendet vita beata. ibid.
V. verum quidsit. 888 II. Anforlunasapienlinecessaria. ibid.
VI.Undefalsitas,et ubi. 889 III. Differuntsapienset studiosus.Sapientemnonni^
vn. Deveroel simili.soliloquiacur dicta. 890 hil seire, quia saltemscit sapientiam. 956
vui. unde verum aut falsum. 891 IV. Rursusquodsapiens non est qui nihilscit. 957
IX. Quidfalsum,quidfaliaxet quidmendax. 892 V. Academicorum inanesiuTugium preecluditur. 959
X. Quredam eo vera, quo falsa. 895 VI.Veritatemnisi divinaope non pereipi,
XI. DiscipUnarum veritas.Fabulaquid.Quidsit gram- VU.AugustinusAlypiihortatu habet deinceps ora- 94Q
malica. ibid. tionemcontraAcademicos. Lepidusquidamloeus Ci-
XII.Quotmodisquaedam sint in alio. 895 ceronjsreferlur, 941
XUI.ImmortaUtas animce colligilur. 896 Viu. Redarguitur I ocuse Cicerone aUalus. 942
XIV.Excutitursuperiorsyllogismus. 897 IX. Zenonisdefinitiodisculitur. 945
XV.Veriet falsinalura. 898 X. DuoAcademicorum effata. . 945
XVI.An melioradeleriorumnominibus vocaripos- XI.ExsensuumimbeciUilatenon efliciut nihil veri
sint. - 899 percipiatur.Kequeex sonmoet furore.. 946
XVII.KumaUcruid e x omni parte falsum sit aut ve- XII. Urget Academicos c ausarefrustia sensuum vel
rum. 900 spmniel furorisdeeejjliones. 94g
XVIU.Anvere sit corpus. lbid. XIII.Mullapercipiin dialectica. 949
XIX.Veritasimmorlalisarguit animteimmortalita- Xjv. sapientemoportetsapienliaesaltemassenliri. ibid.
tem. 901 XV.Anqui sequiturin agendoprobabilecilra assen-
XX.Quaedamvera credimus,qucedamrecordamur; sum, yitet errorem. 931
nec
qurcdam sensu, nee phantasia, sed tantum ra- XVI. Faeere quod videtur probabile etiam citraassen-
tione deprehendunlur. 902 sum, nefariumest. 952
ADMONITIO DETRIBUS CONTRA ACADEMICOS LIBRIS. 903-904 Xvu. Academici cjuare dissimularint suam senten-
S. AURELU AUGUSTIKI, HIPPOKEKSIS EPISCOPI , COK- tiam. 954
TRAACADEMICOS LIBRITRES. 903-906 xviii. Quomodo probabile inductum ab Academicis. 935
LIBER PRIMUS.— ROmanianus ad philosophiam incila- Xix. Multiplexphilosophiae genus. 956
tur prooemio libri hujus, in quo ejus filiusLicentius XX. conclusiooperis. 957
cum Trygelioper tres disputalionescongreditur. ADMONITIO DE LIBRO DE BEATA VITA. 957-958
lUepro Academicis healam vilarnipsa inquisitione S. AUREUI AUGUSTIKI, HIPPOKEKSIS EPISCOPI, DE^
veri, hiccontranonnisi v eri compreheusione con- BEATA M TALTBER UKUS, t riduanas complectens
stare propugnat.venil in conlenlionemdefinitio disputationes T heodoro nuncupatas;qufbuseo de-
erroris,necnondefiniliosapientire,qucelueulealer ibid. mum res abit, ut beatamvitamnonnisi in perfecta '
. expliealur. Dei cognitioneconsisteredefiniatur. 959-960
CAPUT pRisiusi.Romanianum ad.veram phUosophiam CAPUT PRQIUM. Praefatio. Dicat I ibrum Theodoro,eique
cohortatur. ibid. aperit quibus veluti venlis ad christianae philoso-
v. Anadbeatamvilamnecessariasit veri comprehen- piiiaeportumimpulsus sit. Occasio disputationis. ibid.
sio, an sola ejusinquisitio. veri sitam esse 008 n. Dispulatioprimaediei. Ex anima et corporecon-
m. Beatitalemih investigalione pro stamus.Cibus corporinecessarius.Animaequoque
Academicis propugnalur. 909 suusest cibus. Beatusnonest quiquodvult nonha-
IV. Qnidsit error. 911 bel. Kectamen omnisqui quod vulthabet beatus
V. Quidnamsit sapientia. 915 est. Quidsibi homocompararedebel ut sit beatus.
VI.Sapientiredefinitiodalur et hnpugnafur.Albicerii Quis Deumhabeat. Academicus bealus esse non "
divinaliones. 914 potest,ergo nec sapiens. J965
VII.Vindicalur dala sapienlire definitio. 915 m. Disiiulatiosecundrfidiei.QuisDeumhaheateomodo
VUI.Hariolusan sapiens, et quidsit sapieus.Sapien- ut beatussit. Spiritusimmundusduobusmodisap-
ticedescriptiotuendceAcademicorum opinioniac- pellarisolet. 968
commodala. 916 IV. Disputatio tertice diei. De qusestionepridiepropo-
IX. Epilogus. ibid. sita dicendum.Miserest omnis qui eget. Sapiens
LTBER SECUNDUS. — Romanianum M tecenatem suumad porroaUquo non eget. An omnis quj miser est,'
ampleclendam philosophiam ruvsuscumgrati animi egeat. Animiegestas.Animiplenitudo.Quisdemum
significaliouehortalur, trescnieilU-describitColla- sitbeatus. 970
tiones,ia quarumprimaexpUcanlur plaoilaAcade- ADMONITIO DEDUOBUS LIBRIS DEORDINE. 977.970
micorum.in secunda novreac veteris Academiae S. AURELU AUGUSTIK!, HIPPOKENSIS EP.SCOPI, DEOU-
1495 INDEXRERUM. u%
DINELIBRI DUO. 977-978 vn. Nec, si per substantiamad defectumtenditani-
UBER PRIMUS.—Disputationes duas exhibet,quarum mus, oh id interit. 1027
primadocetomiuaprorsuset bonaet maiaordine VIH.ut corporinonpotestauferr: quocorpusest, ita
divinceprovidentirecontineri.secundade ordinis nec aninijquoanimusesl. ibid.
praeslanlia et notioae nonnihil tangit; alque hic IX. Animusvita est, sicvilacarerenon 1029
dataoccasioneincomposilos animimotuset pueriles X. Animusnonest temperatiocorporis.potest. ibid.
gloriolseo btentu rixasalumnorum suorttm graviter XI. Auimus n ec per falsitatem perit veritati conlra-
carpitAugustinus;tnmqueMonnicam dicitobsexum riam, etsianimiest causa verilas. 1030
a philosophica disputationeminimearcendamesse. ibid. XU.veritatia qua eslauunusquodest, quatenusipsa
CAPUT PRLMUM. Omniadivinaprovidenliaregi. ibid. c-st,nUiilcontrarium. 1031
H. Dedicalhocopuszenobio. 979 XIII.Animusnec in corpusconvertitur. ibid.
III. occasiodispulationis. 981 XIV.Kecsomno, nechujusmodicorporis affectioneani-
IV.Kihilomninosinecausafieri. 982 maevimminui. 1052
V. ordinecunctaDeusadminislrat. 984 XV.Rursumanimamnon possein corpusmutari. 1055
VI. ordoomninacomplectitur. 985 ADMONITIO DELIBRO DEQUANTITATE ANIMJJ. 1035-10o£
VII.DeusnondiUgitmala, licet ad ordinemperti- S.AURELU AUGUSTINI, HIPPOKEKSIS EPISCOPI, DEQUAK-
neant. ibid. TITATE ANBL4-.UBER UNUS, seu dialogusin quo sex
VHI.Licentiusphilosophice amore succensus.Repre- deanimaquaesliones a collocutoreproponunlurAu-
hensusa Monnica quodpsalmi v ersiculum ad reoui- guslino;quarnmtertiam,sciUcet,quantasil anima,
sita nalurceegressuscanlitaret.Liberaliumdiscipli- penitius iraclaturus dislinguit imprimisduplex
narumulilitas. 987 quanlitatisgenus.unuma moleet loci spalio,alte-
IX.ordoduxad Deum. 990 rum a potentia et virlutedictum: illudquidemeor-
X. ordo quid. Ut coercendieemulationis et inanis porispropriumab anima,cuce prorsusincorporea
iaclaniitemotusin adolescenlibus quidantoperam sit, excludi;Uocautemrepeririin illadocet.Deinde
lilteris. ihid. magnitudinis istrasgradusseptemassignat,ad quos
XI.Monnicaob sexumnonarcendaa pliilosophica dis- revoeat quidquidanimahumanasive in corpore,
putalione. — 992 sivein seipsa,sivedeuiqueapud Deumvalet. 1055-1056
LIBER SECUNDUS. Disputalioneshoclibrc dutfi conti- CAPUT PRIMUM. sex de anima'qtiaestiones Evo-
nenlur,quibusdumordinisdefinilionem expendunt dins.Undesit anima.AnimaepatriapropoDit Deus.Animae
colloquentes, inciduntin varias qucestiones, scifi- substantia propria et ibid.
cet: Quomodosapienscum Deomanealimmotus, II. Animaqualissit. simplex. 1057
an eliamea quaeperperamab hominibusfiunt, ex UI.Animaquanlasit. Md.
Deiordineagautur; utrum Deusjustus esset anle IV.AnimamnonnihUesse, tametsineclonganeelata
originemniali; utrum ex Deiordinemalumexor- sit. 1058
tum sit. Agilurdemumfusiusde recto studendi V.Infinitaanimsevis. 1059
ordine,qui poslulat ut inlbrmalis rilemoribus, et VI. Longitudo m erael simplex. 1041
comparalis bumanisdisciplinis,promovealur animus VII. Com,.endiosior et mullitudinitutior ad verilatis
ad altioraet divinapercijienda. 993-994 perceptionemvia per aucloritatemquamper ratio-
CAPUT PRIMUM. Ordinisdefinitioexpenditiir. ibid. nem. /(,£,/.'
V. CumDeoesse quidsit. QuomodosapienscumDeo VIII.De figurismalhemalicis.Quotlineis figurafiat.
manetimmotus. 993 Quomodo tribusiineisfigurapossitlieri. 1042
IU.Slultitiaan cum Deosit. 997 IX. Qticefigura In angulo
IV. Qurehomoperperamagit,anordineagat. Malaia conlrarietur.prrestantior. trianguloquid 10K5
ordinemredactafaciunlad decoremuniversi. , 999 X.Summacequalitas in figuris. 1044
V. Quomodomedendumerroricredenlium res nuUo XI. Figurarumprcestantia. Quidsignumsit, quidpun-
ordinegeri. 1001 ctum. 1045
VI.Menssa|,ientisimmobilis. 1002 XII.Punctipotenlia. - 1016
VH.Quomodo ordofueritcummalumnonesset. 1005 XIII. Animusincorporeuseernitincorporea. 1017
VIII.Tradunlurprimumadoleseentibusprrecepta vitae, XIV. A nimus incorporeusquanlumvaleat. 1048
tumordoeruclitioms. 1006 XV. objicitur animam eelatecrescere. 1049
IX. Addiscendumaucloritateducimuret ralione. 1007 XVI.Respondelurobjectiom,et ostendilurauimam
X. vitiepreeceplapaticiassequuntur. 1008 sine corporeoincremenloproficere. 1050
XI.Ralioquid, et hujus in sensibilibusvesligia. U t XVU. Animaspatiotemporiscrescerediciturmetapho-
differuntrationaleet ralionabile. 1009 rice. 1031
Xli. Disciplinarum o mnium excogilatrixratio. Oecasio XVUI. Loquendi facultas. quanipuerpaulalimassequi-
vocabulorum.occasiolitlerarum.Occasionumero- tur, nontribuenda incrementis animae. 1032
rum. Occasiodiscrelionislitlerarum,syllabarumet XIX.Animaquomodo crescereminuivediciliir. 1034
verborum.oecasiohistoriae. 1011 XX.Animanumquidex se sciat. lbid.
XIII.Dialecliceset rhetorices invenlio. 1015 XXI. viresiiimajori tetate majores nonsunt argumen-
XIV.Musieael poetica.Triplex sonus.Versus unde. tumcrescentisanimte. 1033
Rhylhmus. Ibid. XXII.Undevireseorporismajores. 1056
XV.Geometriael astronomia. 1014 xxui. Animatametsi per totum corpussenlit, non
XVI.DiscipUnae Uberalesefferuntintelleclum ad di- idcircoest cum corpore extensa.Quidsensus,et
vina. 1015 quomodofil'visio. 1058
XVII.Arduasquceslionesnon atlingantnon inslvucti XXIV. Expenditurdefinitiosensus. 1080
disciplinis. ibid. XXV.Deunilioquomodoexaminanda. 1082
XVIII.Quoordine anima provehiturad cognitionem XXVLscienliaetralio numinbesliis. 1065
sui et ipsiusunitatis.omnia in unumtendtmt. 1017 XXVII. Ratioetratiocinatio. 1033
XIX.llomounde brutispraestantior,quomodopossit XXVUI. Besticfi vimsentiendihabent,nonscientiam. J063
videreDeum. 1018 XXIX. Scienliaet sensusquiddifferant. 1087
XX. Epilogushortansad bonamvitam. 1019 XXX. Animaquaeubiquesenliat corpore, in non id-
ADMONITIO DELIBRO DEIMMORTALITATE ANIMS. 1019-1020 circo est per lotumcorpusdiffusa. 1088
S. AUREUI AUGUSTIKI, HIPPOKEKSIS EPISCOPI, DE1M- XXXI.Vermiculi sectipartesmovenlur.Anargumen-
MORTALITATE AKIM.E UBERUKUS,compleclens lumsil animreper lotum corpusextensae. 1069
congeriemrationum pro animreimmortalitate, nec- XXXII. Dissecto corpore anima nonseealur.Frusiadis-
non incurrentium ditncultatum solutionem. 1021-1022 secti corporisviverepossunt,cumanimasectanon
CAPUT PBIMUM. Primaralio, quodanimasil immorla- sit. Deincepsde animrequantilate,rationevirtutis
lis, quiasubjeclumest discipliuae quaesemperest. Ibid. acpotentiae. 1071
11.Aliaralio,quia subjeclumestrationisqucenon muin
xxxiil. visanhmeincorpore, seipsa, apudDeum, et
latur. Md. septemejusmagniludhiis gradusconsliluit. 1075
IU.vivasubstanliaet immulabilis animus,nec, si ali- XXXiv.AnimasolusDeusmeiior,adeoquesolusei co-
quo modomutabilis,proptereamortalisfit. animoibid. XXXV. lendusest. 1077
IV.Arset rationumerorumimmutabilis,qute Actusanimtejuxtaseptemprrfifatos gradusva-
non sinevitainhaerent. 1025 rie appellantur. 1079
V. Animusnonmulalurut desinatesseanimus. 1024 xxxvi. AUinguntur reliquae de anima quaestiones.
VI.Ratioqutfihicommulabilis esl, sivein animosive s it
Quae rehgio vera. ibid.
cumanimosit, sive.animusin ea, ab ipsoeodem ADMOKITIO DESEXLD3RIS DEMOSICA. 1079-1080
animosepararinequit. 102o S. AUREUI AUGUSTIKI, HIPPONEKSIS EPISCOPI,DEMU-
im INDEXRERtlM. «98
SICALIBRI mx. 4081-1082 in. yersus unde dictus. 1147-1148
LIBEB PRIMUS.-rTradilur musicaedefiaitio; et qusead IV.Terminusversuumvarius. 1149
kiijiiscediscipliuaa considerationem pertinent, mo- V.Heroicifinis. 1151
tuiim numerosorumspeciesac proporlioexplican- vi. p,ursusdefineversus. 1152
lur. ibid. VII.Quomodo semipedumimparilitasinversuummem-
CAPUT PIUMUH. Sonorumcerlas dimensionesobser- bris ad parilitalemreferatur. Concilianlurmembra
vare non ad grammaticamspectat, sed ad musi- semipedumquatuoret trium.Membrasemijiedum
cam. ibid. quinqueel trium. 1155
II. Musicaquidsit. Modulari quid sit, 1083 VUT. Meinbrasemi| edumquinque elseptem. 1155
III.Benemodulariquidsit, et cur in deiiailionemusi- IX.Membrasemijedumsex el septem.Menibrasemi-
csepositum. 1085 pedum novemet septem. 1156
IV.Scientiacur in musicsedefinilioneponitur. ibid. X.Desenariorum versuum excellentia; eosdecenlis-
V.Sensusmusicesan insita natura. 1089 simosnon esse, nisi velheroici siat vel iambici. 1x57
VI.Cantoresttieairicosnesciremusicam. Ibid. XI.Senariiquomodocommodius meLiendi. 1158
VII.Diuet nondiuin molu. 1090 XII.senariiversuscur aliis praestanliores. 1159
VIH.Propositioin moludiulurnoet nondiuturno. 1091 XIH.Epilogus. 1161
IX. Motusrationabilesel irrationabilesconnumeratiet LIBER SEXTUS, in quo ex mutabilium mmierorum in in-
dinumerati. 1092 ferioribusrei.us consideralioneevehituranimusad
X. Ms.tuscomplicatieLsesquati. 1093 immutabilesnumeros,qui in ipsa suntimmutaliili
XI. Moluset numerus in iniinitumprogrediensut ad veritate. 1101-1162
cerlam formamcoercelur. 1094- CAPUT PBIMUM. Suj.erioreslibri quibusscriptisint, quo-
XII.Cur ab uno ad decem progressus, et inde ad ve coasilio. ilid.
unumrediiusin numerandofiat. 1093 II. Sonorumnumeriquoluplicisgeneris, et an quod-
XIII.De proportionatorummotuumdecore quatenus que eorum genus sine alio esse possil. Primum
sensibus,udicatur. 1098 genus numerorum ih ipso sono.secundum genus in.
LIBER SECUNDUS, in quo de syliabiset pedibusmetricis ipso sensuaudienlis. 1165
dispulaiur. 1099-1100 III. Terlium genus numerorumin ipso aclu pronuu-
CAPUT PRIMUM. Syllabarumspaliaaliunde grammaticus,Ibid. IV. tiantis.Quartumgenusnumeroruminipsa rnemoria.1164
aliundemusicusattendit. Quintumgenusnumeroruminij.sonaturalijudicio
II.De versujudicatgrammalicusex auctoritate,musi- sentiendi.Exquinquerecensitisnumerorunigene-
cusex raiione et sensu. ibid. ribus quodnamanlecellat. 1165
ni. Syllabarumtempora. 1101 V. Animaan a corporepatiatur, et quomodosentiat. 1167
IV.Pedesdissyilabi. 1102 VI.Inter genera numeiwumordo, et eorumnomina. 1171
V.PedesUisyilabi. 1103 VII.sumeri judicialesan sint immortales. 1172
VI.Pedestetrasyilabi. 1103 VIII.Kumericaetenjudicialiumexaminisubjiciuntur. 1175
VII.versuscerio pedum,ut pes syllabarumnumero IX.Kumerialiiiuanimaillisjudicialibuspraecellentes.1176
conslat. 1107 X. Rationisvisin perspiciendisquaead uiusicamper-
VUl.Variapedumnomina. 1108 tinenl, ubi nihil aliudquama;qualitasdelectal. 1177
IX. De pedumslruclura. 1109 XI.Inferioribusnonoffendi,solissuperioribus numeris
X. Ampbibrachus nec per se nec aliis mixtusversum delectariconvenit.Differentia" phantasiaeet phaii-
eonfleil.De levationeet positione. 1110 lasmatis. 1179
XI. pedumrationaijilismixtura. 1111 XII.Denumerisspiritualibusel seternis. 1181
XII.Pedessex lemporum. 1112 XIII.Animusundefitut a verilate incommutabili aver-
XIU.Ordopcduniquomodomuteturconcinne. 1115 tetur. 1183
XIV.QuipedesquiDusmisceantur. 1114 XIV.Ad Dei amoremprovocaturanimaex numero-
LIBEH TERTIUS, in quoexponilurquidintersitdiscrimi- rumet ordinisralionequam in rebus diligit. 1186
nis iuter rhyllmmin,melrumet versum;turn agilur XV. Corporalesnumeros post resurreclionem aget
seorsimde rhythnio,ac deinde traclatiode metro amrna quiete. Virlulesquatuor quibus hic anima
inchoatur. ibid. perficitur. 1188
CAPUT PRIMCM. Khythmus ac metrumquid. Ibid. XVI.De quatuor virlulibus an et quomodosinl in
II. Quidiulersitinter versumet metrum. Ibid. beatis. 1189
III. Rhythmiex pyrrhichiis. 1118 xvn. Quodpeccatrixanimanumerosagat et numeris
IV.Rhylhrnuscontinuus. 1119 agatur.Conclusio operis. 1191
V.Ansint pedessuprasyllabasquatuor. 1121 ADMO^TIO DEUBRO DEMAGISTKO. 1195-1194
VI.pedesquatuorsyllabislongioresrhythmum suono- S. AURELU AUGUSTIKI, HIPPOKESSIS EPISCOPI, DEMA-
mineiacerenequeunt. 1123 GISTRO UBERUKUS, in quo de verborumvi atque
VII.Demetroquibus et quot minimumconstituatur officiodisputaturcopiose, quo demum non verbis
pedibus. 1124 qua2foris homopersonal, sed scternaverilale in-
vsii.Silenliain metris quanta adhiberi oportet. Me- tus docentescienliamrerum oblmerievincalur. Ibid.
trum quoddieatur. 1123 CAPUT PRIMUM. Locutioad quid institula. ibid.
• IX. Quolad summumtemporibusac pedibusmetrum II. verborum significatusnonnisiverbis ab homine
constarepossil. 1126 ostenditur. 1198
LIBEB QUARTUS. — continualurtractatiode melro.1127-1128 III.Anres aliquamonstrariabsquesignopossil. 1197
CAPCX PRIMUM. UlLioiasylialjaquare iudifferensinjne- IV.Ansignasignismonslrenlur. 11C8
tro. Ibid. V.Signamutua. 1201
II. Quot syllabis minimumconstiluaturpyrrhichium VI.Signasui significaliva. 1204'
metrum;quamdiuquoquesilendum. Ibid. VII.Epifogusprsecedenliumcapitum. 1205
m. PyiThiehiorum melrorumordoet numerus. 1130 VIII.Konlruslra haec disputari. Item signis auditis
IV.Demelroiambico. 1031 animum,ut interrogantirespondealur, ad res si-
V. Demetrotrochaicho. ibid. gnitlcatasesse referendum. 1207
VI.De melrospondiaco. 1132 IX. Anres quaBquevel ejus cognitiopluris habenda
VILTribachimetra quotsint. ibid. sit quamii siussigna. 1209
Vltt.Dedactylo. 1135 X. Anquaedamdocerisine signisqueant. Res non dis- ' 1212
IX.De bacchio. ibid. cunlur per ipsa verba.
' X. Plenopedi quid addaluranle silentium. 1154 XI. Discimusnon verbis1'orissonantibus,sed docente
XI. lainbuspost dichoriummale ponilur. 1135 iutusveritate. 1215
XII.Summaomniummelroruai. 1136 XII.Christusveritas intus docet. 1216
XIII.ItatiomeLiendimetra et siienliainterponendi. 1158 XIII.Verborumvine quidemauimusloquenlisaperitur.1218.
XIV.Persequiturralionemadhibendisilentia in me- ADMORITIO DETKIBUS LIBRIS DELIBERO ARBITRIO.1219-1220
| XV. tieudismetris. 1159 S.AURELII AUGUSTINI, HIPPOKEKSIS EPISCOPI, DELIBE-
itemde silentioin metris interponendo. 1141 ROARBITRIO LIBIU TRES. 1221-1222
XVI.De pedumcommixtione, et de melrorumcopula- LIBEB PKIMUS, in quo mola quaestione unde malum,
Uone. 1145 explicaturquid sit male agere; tumqu=; nialahomi-
XVII.sequiturde rnelrorumcopulatione. 1145 num iacla ex libero voluntalis arbitrio proficisci
LIBER QUINTUS, in quo de versudisseritur. 1147-1148 ostenditur;quippecumlibidini,qucein omnifacto
CAPUT 1'KI.UUM.Quomodo differant rhylhmus,melrum malo regnat, servire mensa miTiocogatur. ibid.
et veisus. ibid. CAPUT PBDIUM. Deusan alicujus«sialiauctor. . ibiiL.
D.Metrain duas partesdivisibilia. eaeterisprsestant. ibid. H.Malumunde priusquamdisquiralur,quid de Dea
1,499 INDES RERUM. ISOO
credeudum. ". 1224 III.Dei prsesciemia nonefficitul nonliberavoluniate
Bl. Malinatura ex libidine. ibid. peccemus. 1273
iv. objectiode homicidiopalratoex metu. Cupidiias IV.Deusproenoscens non cogilad peecandum,atque
crilpabilisquidsit. 1225 adeopeccatajuste ] unil.
V.Objeclioallera'deoccisionehominisvimafferentis V.Deusde creaturse,etiamqusepeccatomiseriKque1273
I er humanasleges licila. 1227 B obnoxiaesl, productione laudanclus. 1276
vi. Lexseleruamoderalrix humanarum.jElernselegis VI.Kemovere dixcritse mallenon esse quam mise-
notio. 1228 rum esse. 1279
vn. llomoex selernaIege quomodoordinalissimus VII. Essediligiturclamisens, quia al) illosunt qul
atldisquireuduin,e;que fineostenditurscire me- sunimeest.
liusesse quam vivere. 1229 VII!.Konessea nemineehgitur, ne quideiliab illis /(,;^.
VIII.r.atioqua prsecellilhomobestiisdebel in ipso qui sibinecemconciseiml. 1281
dominari. 1231 IX.Peccanliumammarummisena confertad perfe-
IX.Stultiet sapieulisdiscrimenex dominatuaul ser- ctionemuniversi. i9g^
vitutemenlis. Ibid. X. Quojurc diaboluspossedenthominem, " ' etquojtire
X. Mensa nullocogiturservirelibidini. 1252 Deushuncliberarit. 1285
XI. Mensex liberavoluniatelibidiniservienspmiitur XI.CrcaturasiveiujusUUa sive
permansiira, lapsura, .
juste. 1233 ad ornalumuniversieonfcrt. 1287
XII.Mortalisvitsepcenasquilibidiniserviunl,merito XII.Gubernatio universinon lurbaretur,eliamsiange-
patiunlur,eliamsisapientesnuflquamfuerint. 1254 licaomniscrealurapeccaret. 1288
XIU.Volunlatevilambealam,voluulalemiseramde- XIII.Excreatursecovrapiione et ex viliiejusvituptrSi-
. gimus. 1255 tionebonilasipsiusostenclilur. 1289
XIV.Curergo paucievadautbeali, cum omnes esse XIV.Konomniscorrupliovituperalioue ignaest. 1290
velint. 1257 XV.Defectuscreaturaehaud semperestdculj.al.ilis. 1291
XV.Lexaeterna,lex lemporalis,in quos et quanlum XVI.Peccatanoslrain Deumrefimdiuequemu. 1293
valeant. : ibid, XVII. voluntas est prima.causajieccandi. 1294
XVI.Epilogustraclatoecraarslionis. 1259 XVIII.Analiquispeccetin eo quod caverinon polest. 1295
LIBER SECUNDUS, in quo, difficullatee x eo quod liber- Xlx. peccanles et
ignoranliam difficullatem translusa
tas, quapeccalur, a Deodata sil, emergenle, tria in se ex Adce p eccato vitiane excusenl. 1296
:
haecdisquirunlur Quaralione Deum esse manife- XX. 1'oeuales defeclusin Adaeposteroshaud iojuste
slunisil; an ab ipsosinl bona quaxuruque;utrum demanasse,qufficumque demumvera sit de anima-
in boniscensendasif liberavolunlas. ibid. rum originesententia. . 1297
CAPUT FRIMUM. I.iberlasqua pecealurcura Deodata. ibid. XXI.Errorquain re perniciosus. 1299
II. objeclio : Liberiimarlulrium,si adbomimdatum XXII.ignorantiael difficultas si naturalisesl homini,
est, quomodoad malumflexile. 1241 non proptereadeestundelaudeturcrealor. 1302
III.Deumesse ut nianifestum evadal,disquiriturquid XXUi. D e parvulorummorteet crueiatibuscofporis
sit in homiueprseslanlissimum. 1245 quibusaffliguiilur, iniquaest imperitorumquerela.
IV.Sensusinteriorsenlil ipsumsentire; an et se dis- Dolorquidsit. 1305
cernat. 1246 XXIV. Primusliomonon insipienscreatusest, sed sa-
V. sensusinleriorprseslalselernissensibus,quorum pientisecapax.stultiliaquid. 1505
est moderaioret judex. ibid. XXV.Quibusvisislangiturralionalisnalura, cumin-
VI.Ratioeseterisin homiiieprsestat;qua si quidpros- tenlionemad malumconvertit. 1307
stanlius, Deusest. 1248 ADMONITIO DE DUOBUS Lnnus DE MORIBUS ECCLESIJI ET
VII.Quomodo idemsentiatura multis,quidvetolum, DEMORIBUS MANicaiiORrai. 1509-1510
quid uontotumel simula singulis. 1249 S. AURELII IUPPOKEKSIS
AL'GUS'1'INI, EPISCOPI, DEMO-
VIII.Kumerorum ralionulioccrporissensupercipilur, RIBUS ECCLESI.S CATHOLia4i ETDEMORIBUS MAKI-
a quovisintelligenlepercepLauna eslet incommu- CILÔRUMi ibid.
tabilis. 1251 LIBER riiiKos.— PrincipioconslituitAugustinus moies
IX. Quidsapientia,sine qua nemo beatus; an una illosquibusin Ecclesiasancte vivilur, ad summuni
sil in omnibussapienlibus. 1255 hominisbonum,lioe est Deum,referri oportere.
X. Unaesl sapienliffilux omnibussapientibuscom- Tumsummoin eum amorecontendendum,idque
munis. 1236 dogmaessein calholicaEcclesiautriusquefesta-
i XI. Sapienliaet numerusau idem,analterumab alte- menliauctoritateconfirmatum. Quatuorvirtutesex
1' ro veliu alleroexislat. 1257 vario quodamamoris Dei affectudietasostendit.
XII.Unaet incommulabilis in omnibusinlelligenlibus Agitde officiischaritatisergaproximum,acrefert
veritas,eaqiienosLra m ehte superior. 1259 demum exemplacontinentias et morumvere chri-
XIII.Exhortalioad aniplexuhiveritalis,quseimabea- slianorum, quse in Ecelesise catholicsealumnis
tos facit. 1260 eluxerunt. ibid.
XIV.veritas possidelurcumsecuritate. 1261 CAPUT PRIMUM. Ouomcdodetecturussit fucosMani-
XV.Deuniesseex rationefuseexplicatajamcertoeo- chseorum. DuoquibusfalluntManichaei. Ibicl.
gnoscilur. 1282 II. Ralionibus [;riusagit,obsequensviliosaeManichaBO-
XVI.sapientiasludiosissui inquisiloribussese in via rum consuetudini. 1311
ostendil, numerisvidelicet rei
cuique impressis. - 1265 III. Beatus qui eo fruitur quod hominis oplimumest.
XVII.Bonuniel perfeclioquajcumqueex Oeoest. 1265 IlominisOjtimumquid. Duseconditiones summi
XVULLiberavolunlastamelsiad malumusumcon- boni: primaut nihileo meliussit; secuadaut lale
verti possit,in bonisnumerandaest. 1266 sit quodnonamitlatinvitus. 1512
XIX.Bonamagna,minimael media.In mediiscense- IV.tlomoquid. 1515
tur liberlas. 1267 V. Hominis optimum non quod solius corporis, sed
XX.ExDeoiionest motusillc, quo voluntasab inquod aaimse optimum est. ibid.
commuLabili bonoavertitur. 1269 VI. Virtus animamoptimamefficit;vntutem anima
LIBEB TERTIUS,in quoquseritur u ndeille molusexisLat, com])aratsequendoDeum; Deiautem conseeutio
quo voluntasab incommutabili bonodeflectit;an vilabeala. 1514
secuminvicempugnent Dei prsescientiade homi- VII.Deus:;ucloritateScripturarum vestigaudus. OEco-
num peccalis,et hominum in
ipsorum peccando nomisedivinseerga nostramsalulemralioet prarci-
liberlas. Mox oslenditur nequaquam idCrealori d e- cipiiamysleria.Summafidei. 1513
putandum, quod in creatura ita fieri nccesse VIU. D eussummum bonum,quo summo amorelen-
esl,utvoluntalepeccantiumfiat; elprorsus decrea- tleie jubemur. 1516
lurse,quaepeccatoobnoxiasit, procluclione ac sup- IX.ConeentusVeleriset KoviTestamenlide prsece-
pliciolaudandum esseDeum. H incad originis vitia ptis charilatis. Ibid.
perductadiSfiuLatione declaratur quemadmodum e a X. DeDeo quid doceat Ecclesia. Duodii Manicbaeo-
liaud injuste in Adoeposlerosdemanent; utque rum. 1517
propterhaecinsaimmerilopeccanlesexcusationem XI. Deusunicediligendus,ideoquesumimmihomi-
obtendant;deineepsverodifficultales nonnullsehuc nis bonum.Deonil melius;Deumnemoamiltilin-
perlinentesenodantur. 1269-1270 vilus; qusesuntduaeteonditiones summiboni,su-
•IAPUT PRXMUM. Undesil molusille quovolunlasdefle- pradictae,cap.3. 1519
clilab incommulabili bono. ibid. XII.CharitateDeoconnectimur,dumilli subjieimur. 1520
Deprsescientia quomodoliberamvoluntalempec- Xin. Percliristumel ejusspirilumjungimurinsepa-
canlibusnon auleral,quseslioplurimoslorquens. 1272 rabiliterDeo. Ibid.
isor INDEX RERUll. 1502
'
XIV.TrinitalisutiimobonodilectioheIi^remiis. " 1521 oe fraternacorrectione. jpsi
XV.Qualuorvirtutesdefinitchristiane. 1522 Devitiopropriamaliquamrem sibi vindicaiilitini. '1382
XVI.•TestamenliVeteriset KovicoiieefttuS; jbid. De vestium lotione, de balneis, deque aliis'tffiahriis
xvn. Apostrophead Maiiichsebs, ut resipiscaht. 1524 ffatrumnecessitatibus. i'o84
xvui. iii CalhoUcasolaperfecla vefitasex. ulfiusque APPEKDIX TOMI PRunOPERUM s. AUGUSTINI , cohij i e-
Teslamenti c onsensu. 1525 ctens olim
qusedam ipsi pefpefamadseripta. 1583-1386
Xlx. Temperanliae officiaex saefisLitteiisdfescf ibit. 1526 ADMONITIO DELD3K0 DEGKAMMATICA ETTRJBUS ALUS t)PUS-
XX.sensibiliaoniniacoiiteninere* et solum beum .. CULIS. Jtfi
amarejubeniui?. 1327 DEGRAMMATICA LIBER. ibid.
XXI.Glbriapopulariset buriOsitassacris Lillefis*da- CAPUT PRIMUM. Tefmihatioiies hominiim. ibid.
mnala. ibid. IL De nominibus quse tefminahtur in semivdcales, e t'
XXII.FortiludinempraeslataniorDBi. 1528 . eorumgeneribus. 1587
XXIU.Fortiludinisnionitaet exehlplaex Seriptufis. 1529 III. Deiis quaeterminahlufih mutas. ibid.
XXiv.Dejustilia et prudentia. 1550 IV.De terminationeet declinatiohenohiinuihheu-
XXv.Officiaquatuor viflutumcifcaDeiamofem, eu- trius generis. ibid.
jus amorisprajtiiiuniest eetefiiavila etcognilio ve- v. De termihatioheet deelinatiohe hOhiihum coniihu-
ritatiS; Ibid. his generis. 1590
xxvi. Dilectiosuietproximi. . . 1351 VI.De lerminationeet declinationenominuniomhis
XXVII.Beneficentiaih corLiisproximi. 1552 generis. 1592
-XXVHL Behefibemiaih ahimamprOxiini.Disciplinse Vli.De nominibusgenerisepicoeni,etdiffefehtiaejiis-
partesduae;coercitioet instructio.Per bohos nlo- dem generis a eohimuni. 1595
res nobispfOvemtaghilioVefilatis. 1355 vm. De nominibus a ut aut
singularis pluralis nuhieii
XXlx.DeScriplurafuni auetoritate. 1555 tanlum. 1594
XXX.Apostrophead Eeclesiamtoliiis sapienliseina- IX. Depronomine. iiid.
gislram.DoctrinacatholicseEcclesiae. anacbofeta- 1556 X. De declinalionepronominuniprimae,secundseet
XXXI.Manichaeof um cOntinenlioa oppohit tertise personae. , 1395
rum et ccenobitarumvitam. 1357 XI. Dedeclinationehrflnitorum. ^- ibid.
XXXII.ClericoftlmIaus. 1559 XII.pronominaqualitatis. 1596
xxxui. Aliudgenusincivilatesimulvivehiium.Jeju- XIII. De vetbo. lbid.
nia triduaaa. lbid. XIV.De pritnaconjugatione. 1598
XXXIV. Exniaidrumchfistiahofuni niofibiisnonviiu- XV. Desecunda conjugalione. ibid.
perandam Ecclesiam.Sepulcrofum pielufafum et XVI. Deteftia et quarlaconjugatione. . 1599
adofatofes. 1541 XVII.Deverbo commuhiuhde''dicatur, et de cohju-
XXXV.conjugiumet possessioaesbaptizatis etiam , gatione ejusdem- Ibid.
concessaper ApOstoluai. 1542 xviu. Devefbodepoiienti. 1400
LIBER SECUNDUSJ in quo refutata diligenter Manichseo- XIX. De neutro passiviset impersonaiibus. . 1401
rum doctrinadeorigiheet natura excuLiuntuf
hiali-, XX.De inchoativis,ffequehtativis, et desideralivfs
et
tria illa oris, manuum sinus, quse ir.si iii impiis verbis. 1402
suismoribus[faedieabahtsignaciila, elsiipefstitiosa XXI.De adverbio.. ibid.
eorumabslinentiamysleriaquenefaadasuggillan- , XXII. itemiteruni de advefbio. 1405
tur. Konnullain iis deprehensa flagiiia referun- XXin. Adverbiaa oomhiibustractasex habenttetmi-
tur. 1543-1546 nationes. Regulacommunis. 1404
CAPUT PRIMUM. SunimumbonUni est id ciii competit XXIV. D e participiis.ReguIa'comrhunis. 1403
summeesse. Ibid. XXV.De conjunctione ibid.
II. Maiumquid sit. Malumesse id quodest conlraha- XXVI.De praepositione. Praeposiliohes accusativae, ab-
turamdicunlverissimeManichsei, sed iiiaesubvef- lativseet utriusque. i406
tilur eorumhaeiesis. Ibid. XXVII. Duplexgenus praepOsitioiium quoedicuntuf
III. Malumsi definiluridesse quodnocet; ex Uoc rur- utriusque. 1407
sus Maaichsei revinciihttif. ibid. XXVIII.Deinterjectione. 1403
IV. Boniper se et parlieipalioiiecliffefeniia. 1547 XXlx.Epilogus.Et de nbmihibusnuhierofuin. W.d.
V. Malumsideflnilur esse corruptio,inde elianifuh- PRINCIPIA DIALECTIC-E. 1409-1410
ditus everlitur illofumlisefesis. Ibid- 'CAPUT PMMUM. De simplicibusvefbis. ibid.
VI. Corruptioquamreni affieiat, qui'de t sit. 1548 II. Verba conjuncla. fbid.
Mi. Deibonitasnonsinit fehi ullani borfuntioneeO III. Quaesinipticessententiae,quaecon]uh'Cta3. ibid.
perduci ul non sit. Creafe el condere qiio diiffe-1549 Iv. conjunctassententiassubdivisit.
V. Quomododefebus, verbis, dicibilibus,dictiohi-
ibid.
rant.
Vlli.Malumest, non substantiaulla, sed subslanlise bus tracteturin logica.Differuntdicibileet 'dictro. ibid.
iaimicaiaconveniehtia; ibiA. VI. Deofigineverbi.Vetbumundedictuin.StoicOfum
IX.Ke consistere quidem Manichaeorum fahulasde de origineverbi opinio. 1411
boniset malis. 1-551 VII.Devi verbi. ... 1'413
X. TriasignaeulamorumaMahichaeispefpefahi exco- Vill.Obscuruniet ambighum.biffefentiaeobscufi'et , .
gitata. 1555 ambigui.Triageiieraobscuforum. '1414
XI. signaculumoris quale aj.udManichseos -,qui lila- .. ix. Ambiguitalum genera duo. |415
sphemisein Deunlfei esse cohvihcuhtuf. 1354 X. ex
Ambiguitas sequivocis v afia. .. iilrj
XII.ExcluditManichseorum suffugia. 1335 ADMOSITIO DECATEGOBIIS DECEM. 1419-1420
XIII.Konex rebus, sed ex ihtehlionefacta cestiman- CATEGORLE DECEM, EXARISTOTELE DECEHPfm. . ibid.
tur; hinc de Manichseorum absiinehtiafefendum CAPUT PRIMUM. Deoratione, et quam late pateat si-
judieium. 1536 gnificatioousias. ibid.
Xiv..Tribuscausisabstinelm'laudabiUtera certisci- et
II. De sequivocis multivocis. 1421
borumgeneribus. 1558 III. QuldArisLoLeles agal in calegoriis. 1422
xv. Esumcarniumcur interdicantManichaei. 1560 IV.Dedenominaiivis.Differuntparonymaabhomony-
XVI.AperitporlentosaManicliseorum mysteria 1561 mis. ibid.
XVH.Manuumsignaculumapud Manichseos quale sit V. Substanliaet accidens. 1423
aperilur. 1568 VI. Quaedicunlurde subjecto,quaein subjeeto. ibid.
xvui. De signaculosinuset nefandismysteriisMani- VII.Quidgenus,quid species. 1424
chseorum. 1572 VHI.De praedicamentis in generaU. 1423
XIX.FlagitiaManichaeorum. 1373 IX. De usia sive substantia.vsia proprie. Secundse
XX. Flagitiaeorumdemp.omse deprehensa. 1576 usiwqusedicantur. 1428
ADMONITIO DEBEGULA S.AUGUSTINI- ADSEKVOS DEI.1577-1578 X. De quantitate.Quantonihilest contrarium. contra-
S. AUREUI AUGUSTIKI, HIPPOKEKSIS EPISCOPl, REGULA ria qusedicantur. 1427
ADSERVOS DEI. ibid. XI. Adaliquid.Adaliquidquandodicilur. opposila. 1450
DecharitateDei et proximi, unionecordiumet com- XII.De qualilate.Speciesqualitatisquatuor.Habitus.
munitatererum. Ibid. Affectio.PoLeniiahaturalis.Passivsequalitates. 11452
Dehumililate. 1579 XIII.De faeereet pali. 1455
Deoralioneet divinoofflcio. Jbid. XIV.Dejacere sive silu. 1456
Dejejuaioet refectione. Ibid. XV.Deubi et quando. Ibid.
De indulgentiaerga infirmos. 1380 XVI.De habere. Ibid.
Be-habitu-etexteriorishominiscompositione, ibid* XVII.De posfpraaiicamentis. 4*3f-
*S03 INDEX RERUM. 1504
xvm. Depriori. J438 XXXI.Deadolescenleresipiscenteet christum hora
XTX.Desimul. 1459 mortisvidente. 1461
XX.Demolu. ibid. XXXII.vera discretio,carnianimamprseponere. 1462
XXI.Conclusio operis. 1140 XXXUI. Desuperbiaet ejus speciebus. ibid.
PRINCIPIA RHETORICES. 1459-1440 xxxiv. De quadanispecievaniLatisin cellulscorato-
CAPUT PRIMUM. Oratorisofficium. . ibid. riique ornamentis. ibid.
II. Quissit finisoratoris. ibid. XXXV. Rursus c le quadam inani ibid.
Ili. Decivilibusquaeslionibus,et differenliagenera- XXXM.Deornamentisvirlulumgloria. praeferendis. ibid.
liumet specialium. 1441 xxxvu. Persequilurde virlulumornamentis. ibid.
IV. Quaesinl circumslanlise conlroversiam facienles. 1442 XXXMII. Ex lini, quo altare ornatur, consideratione '
V..Quaesliones rationales fiuat quaiuor modis. 1445 quomodo mores iastitueadi. 1465
M. Dequaluorqusestionibus legaliims. 1444 XXXIX. lmago Crucifixi et assistentishinc indeMarise
MI. Quibusquaesti.iarliculisnectalur. , ibid. ac Joanuissat esse debet in sauctimoniaUum ora-
vm. Modicoulroversiarum. 1445 lorio. ibid.
IX. Defiguriscontroversiarum. 1446 XL.De dilectioneDei et Ac
proximi. primum\\l in
ADMONITIO DE FRAGMENTO REGUL/E CLERIS TRADIT^. 1447-1448 proximum exercendaa sanctimonialibus. ibid.
KEGUL^ CLEIIIS TIIADIT.E FKAGMEKTLM. ibid. XLl.De exemploMarise et Marlhaa, dequevitaactivaet
ADMONITIO DEREGULA SECUNDA. • 1449-1450 conlenij.Iativa. 1464
lU-r.n.A'SECUKDA. ^ ibid. Xi.ll.Dereruni ecclesiasticarum dispensatione. ibid.
ADMONITIO DELIBRO DEVITA EREMITICA AD SOROREM. 1451-1452 xmi. i Iaustralesnondebent et hospitum
DEVITAEREMITICA ADSOKOREM LIBER. ibid. cura distendi. . pauperum ibid.
CATOT PRIMUM. Ulinslilulaesl eremiticavita. ibid. XUV.Ailministratio temporalium haudconvenilcoeno-
II. Reclusiocorporissoliusnihil | rodest. ibid. bilis, multoquemihusvirginireclusae. Ibid.
III. Reclusarumcumexlernis uiulieribuscoafabula- XLV. t it sauctimonialis debet si quid superesl,ero-
liones. ibid. garo. 1£63
IV.Ex confabulalionecum exterffismulieribusquae XL\I. Quodeleemosynae genus a monialibusimpendi
pernicies. ibid. decet. ibid.
V. fteclusarumquarumdamavaritia. ibid. XL\ n . DC dilectioneDeiconcitanda inmeditationemy-
VI.Reclusane pauperum lios, aut ilum praetexlu fa- steriorum christi. ibid.
cultates babere velil; ulatur ancillaprobala; non XLMlt. De Magorum in
adoratione,fugaChristi Êgy-
puellas doceat. 1455 plum, et de latronead Christidexlramcrucifixo. 1466
Ml. Sludealsilenlio,et raro modestequeIoquatur. Ibid. XLIX. De contemplalione Christipueri. Ibid.
VIII.Quibuscum persouisIoquidecet reclusam. 1454 L. De considerationebaptismi,jejunii et tentalionis
IX. Scribitvivencli f ormam reclusisrogalus a sorore. Ibid. Cnrisli. ibid.
X. De colioquiocum variis personis.Quidhacin re LI.De mulierein adulleriodeprehensa. 1467
observandum a reclusa. Ibid. Lll. De muliere lacryniispedes ejus riganle. ibid.
XI. Opereturmanibus,ornelurvereeuhdia. 1455 Llll. De paralyticoper teguiasinvecto,el corporaliter
XII.Ueclusaverbislacessilaul gererese debet. ibid. spiritualiterque sanato. ibid.
XIII.Doleniporeloquendiel taceadi. ibid. Liv.Dereceptionechristiin domoMarlhae et Maria;. 1468
XIV.Quibusexerciliisvacaaduma calendisnovemb. Lv.DeingressuChristiin Jerusalem,puerisacclaman-
ad Quadragesimam. ibid. tibus,nosannu,etc. ibid.
XV.De exercitiisa Paschaad calendasnovembris. 1456 Lvi. Decoena Dominiet rebusin ea gestis. ibid.
X\T.Dequadragesimiiijejunio. ibid. LVH. De Chrisli a gonia in monle oliveli. 1469
XVH.Persequilurde virtutejejunii. 1457 LVIII.DeChrislitraditione. Ilid.
XVIII.Designiflcatione Quadragesimae. Ibid. Llx. De injuriisChristoapudprincipemsacerdolumet
XIX.Decibiet potusqualilateet quantitate. ibid. apudPilatumillatis. lbid.
XX.Deveslimentiset calccameutis. 1458 LX. De passione Christiet deceptione diaboli ibid.
XXI.Solitudoest hominumconsortioprseferendapro- LXI.DeChrisloin cruce. 1470
pter conservationem virginilatis. Ibid. Lxu. DemiraChristipalientiain cruce. Ibid.
XXII.Ut virginitatisproposilumreligiosecustodien- LXIII. \ irgopropioradstatcruci. - Ibid.
dum. 1459 LXlv. D e decurione. Ibid.
XXIII.castilalisdispendium inmensatimendum et in Lxv. De Magdalena sepulcrum visitanle. ibid.
colloquiis. ibid. LXM.Demundiel rerum prsesenliumcontemptu. 1471
XXIV.Antesomnumconscienliaexculienda,etdolen- LXVll.Morsa sanctisdesideralur. Ibid.
dumde peccatis. ibid. LXVIU. MorsjustoleUcitalisprincipiumest. ibid.
XXV.in tenlalionibusimpudicisrecogitandavfrginis LXIx. Deanimaea corporeexeuntisrequie vel sup-
Agnetishistoria. ibid. plicio. 1472
XXVI.Caslitasin juveniliaetatesine magna cordiset Lxx. De requie aelerna et gloriasanclorum. ilid.
corporis allritionenonstat integra. 1460 LXXI. Deextremi judicii die. llid.
XXVII.Demonachostimulumcarnisdurismaceratio- LXXII. Deconfusioneet pcenamalorum. iiid.
nibusvix conii.rimenle,non penilusexsliaguenle. Ibid. LXXJJi. AmorDeo rependenduspro prsedeslinalionis
XXVIII. coulrasenes qui concubinarum consorlioca- gratia. ibid.
rere noluut. , ibid. LXXIV. De gloriabonorum. ibid.
XXIX.virgosemperpavida,sei[sa muniatverbiDei LXXV. F.xsolaDeigratiasalvandisaccensemur. 1475
meditatione. 1461 LXXVI. De regno Deipostjudicium. ibid.
XXX.contraeosqui rigoremabsliuenliasnouample- Lxxvn. Deregni Deilelicilate. ibid.
ctuntur,ne corporislanguoremincurrant. ibid. LXXVUI. Epilogusoperis. 1474
FINIS TOMI PRIMI.

Migne. Patrologia Latina Tomus XXXII.

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Migne. Patrologia Latina Tomus XXXII.

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

Migne, Jacques-Paul (1800-1875). Patrologiae cursus completus, sive Bibliotheca universalis, integra, uniformis, commoda, oeconomica omnium s. s.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

OMMBM 8S. PATRUM, DOGTOBHH SCRIPTORDMQUE

PATROLOiilM TOMUS XXXII.

PARISHS, VENIT APUD EDITOREM,

POST LOVANIENSIUM THEOLOGORUM RECENSIONEM,

MONACHORUM ORDINIS SANCTI BENEDICTT

Grbttto notu$$ima, cmenbata et aucttov,

QUJE IN HOC TOMO PRIMO CONTINENTUR.

VitaS. Aurel. Augustini, Hipponensis Episcopi, auctore Possidio. Pag. 33

De Grammatica liber. 1383

DE HAC BENEDICTINJE EDITIONIS NOVA RECUSIONE.

Immortalem Patrum Benedictinorum gloriam temerarium profecto foret pratendere; mi-

VICTORI, TRIUMPHATORI, PACIFIGO.

Cum primuin CongrpgationisnostraePraepositi fratres nostros ad studia liiterarum appljcare censuerurit, ea

(o) Translatahuc utraqueBened.praefatione,tres tamenindices,de quibusagilur,iu ultimotomovidereest. M,

SANCTI AURELII AUGUSTINI,

SANCTI AURELII AUGUSTINI,

CAPUT PMMUM. ptione insignivit. Eodem illum exornavit ipsius fere

CAPUT PRIMUM. amico mox navigaturo adhaerere, usque dum portti

CAPUT PRIMUM. nus ignotum, aperit (Ibid.). Quod quidemsummo

CAPUT PRIMUM. renl; vel jam credenles, quantum poterant, agitando

CAPUT PRIMUM. quia, ut loquitur Auguslinus, Circumcellionumnobilis

CAPUT PRIMUM. cebat strepitu versaretur(De Peccato originati,n. 24).

CAPUT PRIMUM. tlwlicis. 5 Ejusdem Consenlnqumstionesexplicat, in-

CAPUT PRMUM. allingil(Ibid., n. 5); addendaerant verba, ut dicerotur»',

CAPUT PRIMUM. quid gloriarisquasi non acceperis(I Cor. IV, 7) ? Quod

;VV LIBER PRIMITS

CAPUT PRIMUM. cxi.iv, 3) : magna virtus tua, et sapienlisetuaenon est

CAPUT PRIMUM. pcena superbiaeanimse meae; et ibam Iongius a te,

CAPUT PRlMTOL 3. Ergo amantur et dolores '? Certe omnis homc.

CAPUTPRIMUM. indagaverat vagus ardor, inops prudentiae; sed unam

CAPUT PRIMUM. transiens ad le qui fecisti haecmirabiliter : et ibi re-

CAPUT PRIMUM. veras me a quadrupedibuset volatilibuscceli? Sapien-

CAPUT PRIMUM. mino; Uthaberet te terra, haberet cceliim, habereht

5APUT PRIMUM. similistibi? (Psal. xxxiv, 10.) Dirupisti vinculamea,

CAPUT PRIMUM. - non crat. Et convenerat inter nos ne passim cuiquam

1 Inmemoriammeam,juxla BertinensemMss.Mart.M. - * Lov.,loca. — Quibusadslipulanturven. el Lugd.M.

CAPUT PRIMUM. omnes invocantesle (Rom. x, 12), qui securus c-oram

CAPUTPRIMUM. et pulsanli aperietur(Malth. vn, 7, 8). Promissatua

LIBER DECIMUS TERTIUS.

MMBM BtTO (a).

CAPUT PRlMUM.— Precaiio ad Deum. cui lameri universaacrealurcenecturpitudoiurpisest,

CAPUTPRIMUM.— De immortalitateIwminis. caute firmcque respondeas. A. Isthic sum. JR.Si ma-

Rcctus ordo poslulal, ul libricontraAcademicos,quiprimi omnium ab Augustino recensiti, et ante caeteros

altente audivimus murmura tua, sed etiam nonnulla

DISPUTATIOPBIMA. ritaie beatum fieri asseruerit hominem, alter vero

CAPUT PRIMUM.—Prwfalio. DicatlibrumTheodoro, perducat? lmjus generis tamen plerique nondumlon-

LIBRI BUO (a).

PR^FATIO. capite, inspiciunl, quam quomodo fiat ut et Deus hu

DlSPOTATIOpnniA. nrsse me arbrtror, te ordinem esse dixisse per quem

DE SEQUENTE LIBRO DE ANIMJ3 IMMORTALITATE,

%\Ut mm$ (°).

m hoccedialogosex do animaquseslionesa colloculoreprqpommturAugustino;quarumterliam,scilicet, Quantasit

LIBRI SEX («)

CAPUTPRIMUM.—Sonorumcerlasdimensionesobser- M. Bonus,qui pes est ? D. Idem qui el modus. M. Hoc

DE SEQUENTIBUS TRIBUS LIBBJS DE LIBERO ARBITRIO.

Principio moresillosquibusin Ecclesiasanctevivitur,ad summumhominisbonum,hocest :Deunj'«

CAPUT PRIMUM.— Quomododetecturussil fucos dum Manicheeoruminvectionibus, quibus in Legem,

PRINGIPIA. DIAIIEGTIGS («>.

PRXNGIPU. RHRTORIGES {a)n