St.

Catherine’s Academy of Gattaran Incorporated

Gattaran Cagayan

ALBUM NA NAGPAPAKITA NG LARAWAN

KUNG PAANO LABANAN ANG IMPLASYON

ALBUM NA NAGPAPAKITA NG KATANGIAN NG MGA URI NG EKONOMIYA

Ipinasa kay: Ginoong Ronelio Bawit

Ipinasa nina: Shyrelle Cheng
Kyle Ashley Palingayan
Ang Iba’t Ibang Uri ng Sistemang Pang Ekonomiya
Sa tuwing babanggitin ang salitang sistema, ito ay nagpapahiwatig ng mga pamamaraan alinsunod sa mga
tamang pagkakasunod-sunod tungo sa maganda o positibong resulta. Ito ay nakabatay sa rin sa pagresolba sa
mga suliranin at pangangailangan ng mga indibidwal na nasasakop ng lipunan. Ang hindi alam ng nakararami,
may sistema ring sinusunod pagdating sa ekonomiya ng isang bansa. Ito ay isang pamamaraan na pinag-aaralan
ng mabuti upang sa gayon ay maisakatuparan ng wasto o tama. Sa mas malawak ma eksplenasyon, ano nga ba
ang tinatawag na sistemang pang-ekonomiya?

Ano ang sistemang pang ekonomiya?

Ang sistemang pang-ekonomiya ay isang uri ng pamamaraan na kinabibilangan ng produksyon, pamamahagi at
paggamit ng mga serbisyo o produkto sa pagitan ng mga tao na sakop ng isang lipunan. ito ay ang mga
pamamaraang ginagamit ng isang partikular na bansa upang makalikha at makapamahagi ng mga serbisyo at
produktong makakatulong sa nakararami lalo na kung ito ay may kinalaman sa mga pang-araw-araw na
pangangailangan. Saklaw nito ang mga institusyon, estraktura at mekanismo na siyang batayan sa paglikha
upang makakalap ng mga angkop na kasagutan sa mga pangunahing katanungan na pang-ekonomiya. Katulad
ng mga ibang sistemang ginagamit sa iba’t-ibang sitwasyon, mayroon rin itong iba’t-ibang uri.
Ang Sistemang Pang-ekonomiya

Ang sistemang pang-ekonomiya ay isang aspeto ng bansa kung saan binibigyang-katugunan ang
pangangailangan at kagustuhan ng tao.
Layunin:

Mapigilan ang labis-labis na paglikha ng mga kalakal o serbisyo at gayundin upang maiwasan ang kakulangan sa
mga bagay na ito

 Tradisyunal na ekonomiya – ang mekanismo ng alokasyon ay nakabatay sa tradisyon, kultura, at

paniniwala.

Market economy – ang produksyon at distribusyon ng mga kalakal at serbisyo ay nagaganap sa

mekanismo ng malayang pamilihan na ginagabayan ng isang sistema ng malayang pagtatakda ng halaga.
 Command economy – ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong control at regulasyon ng
pamahalaan.
 Mixed economy – isang sistema kung saan ang desisyon kung paano gagamitin ang mga pinagkukunang-
yaman ay nasa kamay ng pribadong sektor at pamahalaan.
1. Tradisyonal na Ekonomiya - ang kasagutan sa pangunahing katanungang pang-ekonomiko ay nakabatay sa
tradisyon, kultura, at paniniwala. Ang tanong na ano ang lilikhaing produkto ay hindi mahirap sagutin sapagkat
ang pangangailangan ng tao ay umiikot lamang sa pangunahing pangangailangan tulad ng damit, pagkain, at
tirahan. Maging ang suliranin kung paano lilikha ng produkto ay simple lamang na tinutugunan dahil ang paraan
ng produksiyon ay batay sa sinaunang pamamaraan na itinuro ng matatanda sa pangkat. Sa tradisyonal na
ekonomiya, bagama’t walang tiyak na batas ukol sa alokasyon, may maliwanag na pagkakaunawa ang mga tao
sa paraan nito. Ang anumang produkto na kanilang malilikha ay ipamamahagi ayon sa kanilang
pangangailangan at kung sino ang dapat gumamit.
. 2. Market Economy - ang kasagutan sa pangunahing katanungang pang- ekonomiko ay ginagabayan ng
mekanismo ng malayang pamilihan. Sa ganitong sistema, ang bawat kalahok – konsyumer at prodyuser, ay
kumikilos alinsunod sa kanilang pansariling interes na makakuha ng malaking pakinabang. Ang mga nasa lakas-
paggawa ay maaaring makapamili ng kanilang nais na papasukang trabaho. Ang pangunahing katanungang
pang-ekonomiko ay sinasagot ng puwersa ng pamilihan. Ang market economy ay nagpapahintulot sa pribadong
pagmamay-ari ng kapital, pakikipag-ugnayan sa pamamagitan ng presyo, at pangangasiwa ng mga gawain.
Presyo ang pangunahing nagtatakda kung gaano karami ang bibilhin ng mga mamimili at kung gaano rin karami
ang malilikhang produkto at serbisyo ng mga prodyuser.
Sa kabuuan, ang dami ng produkto na nais ibenta ng mga prodyuser ay may katumbas na dami ng produkto na
nais bilhin ng mga mamimili. Sa madaling sabi, presyo ang nagsisilbing pambalanse sa interaksiyon ng konsyumer
at prodyuser sa loob ng pamilihan. Samantala, ang tungkulin naman ng pamahalaan ay ang pagbibigay ng
proteksiyon sa kapakanan ng mga pag-aaring pampribado, kabilang ang mga batas na mangangalaga sa
karapatan, ari-arian, at kontrata na pinapasukan ng mga pribadong indibidwal.
3. Command Economy - ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong kontrol at regulasyon ng
pamahalaan. Ang pagkontrol ay alinsunod sa isang planong nauukol sa pagsusulong ng ekonomiya na
pinangangasiwaan mismo ng sentralisadong ahensiya (central planning agencies). Katunayan, ang pagpapasya
sa proseso ng mga gawaing pang-ekonomiya ay sentralisado o nasa kamay ng pamahalaan lamang. Tinutukoy
rin ang mga gagamiting pinagkukunang-yaman sa paglikha ng mga kapital.
Samantala, madaling nalalaman ang distribusyon ng kita sa lipunan sa pamamagitan ng pagtatakda ng pasahod
para sa iba’t ibang uri ng hanapbuhay. Ang kita naman sa mga lupang sakahan ay maaaring matukoy sa
pamamagitan ng pagtatakda sa halaga ng mga produktong nagmumula rito. Ang mga patakaran sa command
economy ay ipinatupad sa dating Soviet Union. Sa kasalukuyan, nananatiling may ganitong sistemang pang-
ekonomiya ang Cuba at North Korea.
4. Ang mixed economy - isang sistema na kinapapalooban ng elemento ng market economy at command
economy. Walang maituturing na isang kahulugan ang mixed economy. Ito ay kinapapalooban ng magkaugnay
na katangian ng dalawang sistema tulad ng malayang pakikilahok sa mga gawaing pangkabuhayan na
pinahihintulutan ng pamahalaan at pagkontrol ng pamahalaan sa ilang gawaing pangkabuhayan. Ang salitang
mixed economy ay nalikha upang tukuyin ang isang sistemang nabuo at may mga katangian na bunga ng
pagsasanib o kombinasyon ng command at market economy.
Hinahayaan dito ang malayang pagkilos ng pamilihan subalit maaaring manghimasok o makialam ang
pamahalaan sa mga usaping nauukol sa pangangalaga ng kalikasan, katarungang panlipunan, at pagmamay-ari
ng estado. May pribadong pagmamay-ari sa mga salik ng produksiyon, imprastraktura, at mga organisasyon. Ang
sistemang mixed economy ay nagpapahintulot din na makagawa ng mga pribadong pagpapasya ang mga
kompanya at indibidwal. Gayumpaman, ito ay hindi nangangahulugang ganap na awtonomiya para sa kanila
sapagkat ang karamihan sa mga desisyong ito ay ginagabayan ng pamahalaan.
 Sistemang Pang- Ekonomiya Sistemang Pulitikal 1. Traditional Economy (Merkantilismo, Piyudalismo) 2. Market
Economy (Kapitalismo) 3. Command Economy (Komunismo) 4. Mixed Economy (Sosyalismo)
Tatlong uri ng sistemang kabilang sa sistemang pang-ekonomiya

 Tradisyunal na ekonomiya – pagsagot sa mga suliranin na naiimpluwensyahan ng mga paniniwala, tradisyon,

kagawian at patakaran ng lipunan. Ang mga tao sa ilalim nito ay nagta-trabaho para sa isang komunidad.
 Market Economy – ang mga pamilihan o merkado ay nagpapakita ng maayos o organisadong transaksyon sa
pagitan ng mga mamimili at nagbebenta. Ito ay may matibay na pagkaka-organisa na hindi nagdudulot ng
pagkalito sa parehong mamimili at nagbebenta.
 Command Economy – sa ekonomiya na ito, ang pamahalaan lamang ang may responsibilidad sa paglutas sa mga
suliraning pang-ekonomiya. Naniniwala na ang tanging nakakaalam ng kasagutan sa mga suliranin ay ang
pamahalaan lamang.

Mga sistema na kabilang sa Market Economy

 Piyudalismo
 Merkantilismo at
 Kapitalismo

Mga sistema na kabilang sa Command Economy

 Komunismo
 Sosyalismo at
 Pasismo

Samakatuwid, masasabing walang perpektong sistema na aangkop sa isang bansa. Ito ay nangangahulugan na
maaring mabago pa ang mga nasabing sistema alinsunod sa mga pangangailangan ng isang ekonomiya. At ito ay
posible sapagkat sa araw-araw na pamumuhay, nagbabago ang mga pangangailangan ng tao. Ngunit, kaakibat pa
 rin nito ay ang paglilikha ng mga sistemang makakatulong ng malaki sa lipunan at hindi isang uri ng sistemang
iilan lamang ang makikinabang.

iba’t-ibang uri ng sistemang pang ekonomiya

Merkantilismo – sumikat ito noong 16th century sa Western Europe. Ito ang sistemang namayaning pang-
ekonomiyang kaisipan na gumagabay pagdating sa mga patakaran ng napakaraming bansa sa buong daigdig nuong
mga naunang panahon. Nagbibigay ito ng mga kaisipang nagsusulong na ang kapangyarihan ng isang partikular na
bansa ay nakadepende sa dami ng suplay ng mga ginto at pilak. Noong unang panahon, nakadepende ang
pagkakaroon ng kapangyarihan at pamumuno ng isang pinuno sa dami ng ginto at pilak na mayroon ang isang tao.
Maraming bansa sa Europa ang nagtuon ng pansin sa pagkolekta ng napakaraming ginto at pilak na kanilang
ginawa sa pamamagitan ng pananakop sa mga bansang mahihina. Karagdagan nito, ang sistemang Merkantilismo
ay isang sistemang pang-ekonomiya na ang isang bansa ay uunlad sa pamamagitan ng pagpigil sa pag-angkat at
pagsuporta sa pag-export ng mga kalakal. Sapagkat, ang pangunahing layunin ng Merkantilismo ay ang
pagkakaroon ng isang balanseng pangangalakal na magdadala ng ginto at pilak sa bansa at pagpapanatili ng
tinatawag ng domestic employment. Kabilang sa mga bansang gumamit ng sistemang ito ay ang mga bansang:

 Espanya
 Pransya at
 Britanya
*Ano nga ba ang Merkantilismo? Bakit isinilang ito?

Ang merkantilismo ay sistemang pangkabuhayan na nagbibigay diin sa akumulasyon ng ginto at pilak, pagtatag
ng mga kolonya at regulasyon ng kalakalang panlabas upang pakinabangan ng bansang mananakop.Sa pagsilang
ng merkantilismo,ang Europeo ay naniniwala na may malaking magagawa ang ginto at pilak sa pagtupad ng
kanilang adhikain.

Naniniwala ang mga Europeo na may malaking magagawa ang ginto at pilak sa katuparan ng kanilang adhikain.

ANO ANG EPEKTO NG MERKANTILISMO?

• Napalakas ang kapangyarihan ng mga bansang mananakop.

Ang Merkantilismo

• Ito ang namayaning kaisipan pang-ekonomiya na gumagabay sa mga patakaran ng maraming bansa sa daigdig
noong unang panahon.

Isinusulong nito ang kaisipan na ang kapangyarihan ng isang bansa ay nakasalalay sa dami ng ginto at pilak dahil
sa panahong iyon, nakasalalay ang pamumuno at pagkakaroon ng kapangyarihan ng isang pinuno sa dami ng ginto
at pilak.

Ang Pagsilang ng Merkantilismo

• Naniniwala ang mga tao noon na katumbas ang yaman ng kapangyarihan.

• Ang sariling produkto ay dapat tangkilikin ng lahat.

• Buwis, butaw at pagpapahirap sa mga alipin

ang nagbunsod sa tao upang magbalak ng rebolusyon.

• Naniniwala sila na dapat ang presyo at halaga ng kalakal ay nasa pantay – pantay na kategorya

• Sapat ang kalakalan sa pangangailangan ng bansa

• Nagluluwas ng kalakal at hindi nag-aangkat

• Mga mamamayan ang dapat makinabang at hindi mga kolonya.

• Nagbigay-daan ito sa pag-aagawan sa kolonya sa bagong daigdig

• Yumaman ang Portugal dahil sa kalakalan ng mga alipin (Africa) at spice o pampalasa (Asia)

• Yumaman ang Spain dahil sa kolonya nito sa Central at South America.

• Humantong sa labanan sa dagat

• Dinagdagan ang mga produktong galing sa ibang bansa at itinataas din ang butaw.

• Umunlad ang komersyo sa France dahil ipinatupad ni

Jean Baptiste Colbert ang merkantilismo.

• Pinahintulutan ni Queen Elizabeth I ang East India Company na palaganapin ang komersyo sa Asya at kalapit-
bansa sa Silangan.

Pagtuklas ng mga lupain

• Ipinairal ang mga batas tulad ng Navigation Acts upang madagdagan ang salapi at kapangyarihan ng bansa.
Nililimitahan ng bats na ito ang pagbibili ng askul at tabako sa England lamang. Mapupunta ang tubo nito sa mga
mangangalakala na Ingles lamang

PAGBIBILI NG MGA ALIPIN

Bakit nagkaroon ng pagbibili ng mga Alipin?

Kinailangan nila ang maraming magtatrabaho sa kanilang mga taniman na halos isang pamayanan.

KAILAN NAGWAKAS ANG KALAKALAN NG MGA ALIPIN?

• Nagwakas ang kalakalan ng mga alipin pagkatapos ng digmaang sibil noong 1861 – 1865.

Anu-anong mga bansa sa Europa ang naapektuhan ng impluwensyang ito?

Mga Epekto

• Noong ika 16 na siglo, naniniwala ang mga bansang Europeo na ang ekonomiya ay maaaring maging instrumento
ng pagtaas ng pambansang kapangyarihan. Ang merkantilismo rin ang naghaharing doktrinang pang-ekonomiya
noon sa Europa. Naniniwala na ang tunay na kayamanan ng isang bansa ay ang kabuuang dami ng ginto at pilak na
mayroon ito.

France

Great Britain
 Netherlands

Russia

Spain

Ilang taon tumagal ang sistemang ito?

Ika-16 hanggang ika-18 na siglo

Bakit bumagsak ang sistemang ito?

"Adam Smith and David Hume were the founding fathers of anti-mercantilist thought. A number of scholars found
important flaws with mercantilism long before Adam Smith developed an ideology that could fully replace it.
Critics like Hume, Dudley North, and John Locke undermined much of mercantilism, and it steadily lost favor
during the 18th century."

Komunismo – ito ay ipinatupad sa Russia noong 1927 ni Vladimir Ilich Lenin na mas popular sa pangalang Lenin.
Samantala, pinalaganap ang komunismo sa Tsina noong 1949 sa pamumuno ni Mao Zedong na mas kilala sa tawag
na Mao Tse-tung. Ito ay isang uri ng sistema kung saan lumilikha ng makataong lipunan na hindi tumitingin sa
kaurian o estado. Ito ay may layunin na manindigan sa panlahatang pagmamay-ari at sa matibay na prinsipyong
“Galing sa bawat isa base sa kanyang kakayahan, para sa bawat isa base sa kanyang mga pangangailangan.”
Mahigpit na ipinagbabawal sa sistemang ito ang pagmamay-ari ng mga pribadong industriya. Ang mga aklat na
isinulat nina Karl Marx at Freidrich Engels ang itinuring na bibliya ng mga komunismo.

 Communist Manifesto at
 Das Kapital
Ang Komunismo (mula sa Latin na communis, para sa lahat o pankalahatan) ay isang ideolohiya na ekonomiko,
pilosopikal, politikal at sosyal na umaayon sa pagtatag ng organisasyong panlipunan na walang estado at
kaantas-antas batay sa pantay na laki o height sa gamit ng produksiyon na tinatawag na lipunang komunista, na
nakabalangkas sa pagmamay-ari ng buong lipunan ng means of production at pagkawala ng salapi at ng klaseng
sosyal. Maaring isa itong sanga ng kilos sosyalista. Ang komunista ay tumubo sa maraming uri na nangaling sa
iba't ibang tao at kultura. Mga example ay ang Maoismo, Trotskismo, Luxemburgismo, anarkismo-komunismo.

Si Karl Marx ang nagbuo ng isip ng komunismo sa libro niyang Manipestong Komunista na tinapos ng taong 1848.

Sa isang komunistang bansa, hindi pinapayagan ang mga mamamayan na makilahok sa pamamahala. Hindi sila
nagtataglay ng mga karapatan at itinuturing silang walang kalayaan. Higit na tinatangkilik ng mga bansang hindi
umuunlad ang komunismo. Marahil, naiimpluwensyahan sila ng paniniwalang sa lipunang komunismo, pantay-
pantay ang mga tao.

Sa kasalukuyan, nagkakaroon na ng ilang pagbabago sa kaisipang komunismo, lalo na sa larangang

pangkabuhayan at paggawa. Ilan sa mga pagbabagong ito ang pagbibigay ng iba't-ibang pasahod batay sa
matratrabaho ng bawat manggagawa at pinapayagan din ang mga tao na magkaroon ng sariling negosyo.
Halimbawa, sa Yugoslabya at Unggarya, pinapayagan na ng mga opisyal ng pamahalaan ang mga propesyonal
at ang may-angking kakayahan na magtayo ng mga industriya at negosyo upang magkaroon ng kompetisyon.

Mga katangian ng komunismo

Ang komunismo ay lipunan na walang mga uri, walang pagsasamantala ng tao sa kanyang kapwa, at walang
anumang indibidwal o kolektibong pag-aari. Ang tanging posibleng dulo ng sosyalisasyon ng produksiyon ng
kapitalismo ay panlipunang pag-aari, ng buong lipunan, sa mga kagamitan ng produksiyon. Tanging sa pagwasak
ng makauring mga prebilihiyo at indibidwal na pag-aari ang makaresolba sa umiiral na mga kontradiksiyon sa
pagitan ng panlipunang katangian ng produksiyon at sa kapitalistang kalikasan ng panlipunang mga relasyon.

Ang panlipunang pag-aari na ito ng lahat ng produktibong pwersa at sa mga kagamitan ng produksiyon ay
tanging ang proletaryado lamang ang makagagawa: isang pinagsamantalahang uri, na walang pang-
ekonomiyang pag-aari, at kumikilos bilang isang produktibong kolektibidad.

Kaya ang komunistang lipunan ay nakabatay sa pagpawi ng kasalatan at sa produksiyon ng pangangailangan ng

sangkatauhan. Ang komunismo ay lipunan ng kasaganaan, na magbibigay satispaksiyon sa lahat ng iba't-ibang
pangangailangan ng sangkatauhan. Ang antas ng pag-unlad ng produktibong pwersa, ng siyensiya ng tao,
teknolohiya at kaalaman, ang magbigay-daan sa emansipasyon ng tao mula sa dominasyon ng bulag na
ekonomikong mga pwersa.

Sosyalismo – sa sistemang sosyalismo, pag-aari ng pamahalaan ang mga primyerang industriya o gawain gayundin
ang mga gamit sa produksyon. Pinapayagan rin sa sistemang ito ang mga tao ng magmay-ari ng mga maliliit na
negosyo ngunit mga uri ng negosyo na maari pa ring kontrolin ng pamahalaan. Gayundin ang mga pribadong
sektor na magmay-ari ng mga negosyo at pagkakaroon ng mga pribadong pag-aari. Ang pangunahing layunin nito
ay ang pagkakaroon ng patas o magkakapantay-pantay na mga tao sa isang bansa. Ang pagkakamit ng tinatag na
“welfare state” ay isang daan upang maibigay ang mga pangangailangan ng lahat ng tao. Ito rin ay masasabing
pinaghalong ekonomiya dahil sa pagpapairal ng “command” at “market “ na ekonomiya.

Ang Sosyalismo ay tumutukoy sa malawak na sistema ng teoryang ekonomiko ng panlipunan organisasyon na

nagtataguyod sa estado o sa sama-samang pagmamay-ari o pamamahala sa paggawa at pamamahagi ng mga
kagamitan, at ang lipunan ay kilala sa pagkakaroon ng pantay pantay na pagkakataon sa lahat ng indibidwal na
may patas o igualitaryang pamamaraan ng pasahod.
Ang malayang pamilihan (Ingles: free market) ay isang pamilihang kompetitibo o may kompetensiya, kung saan
ang mga halaga o presyo ay naaayon sa naibibigay at pangangailangan. Pangunahing itong natatagpuan sa mga
bansa kung saan ang pamamagitang pangkabuhayan at ang regulasyong isinasagawa ng estado o pamahalaan
ay nakahangga sa paglilikom ng buwis, at pagpapatupad ng pribadong pagmamay-ari at mga kontrata. Kaiba
ang malalayang mga pamilihan mula sa mga kalagayan nakikita sa mga pamilihang tinatabanan o kaya mula sa
isang monopolya, na makapaghahain ng mga pagkakaiba-iba o kaibahan sa presyo na walang nagagawang mga
pagbabago sa paglalaan at pangangailangan. Ang mga tagapagtaguyod ng isang malayang pamilihan ay
nakaugaliang magsang-alang-alang sa kataga bilang nagpapahiwatig na ang mga pamamaraan ng produksiyon
ay nasa ilalim ng pribado, at hindi pagmamay-ari ng publiko (hindi tinatabanan o kinukontrol ng estado o ng
pamahalaan) o ng pagmamay-aring pangkooperatiba. Ito ang pangkasalukuyang paggamit ng mga ekonomista
para sa katagang "malayang pamilihan" at gayundin sa kulturang popular; ang katawagan ay nagkaroon ng
ibang paraan ng paggamit na pangkasaysayan.

Ang ekonomiyang may malayang pamilihan ay isang ekonomiyang kinapapalooban ng lahat ng mga pamiliihan
na hindi tinataban o pinasusunod sa gawi o kagustuhan ng anumang mga partido, maliban na lamang sa mga
nakikilahok sa pamilihan. Sa pinakadalisay nitong kaanyuhan, ang pamahalaan ay mayroong isang gampaning
walang kinikilingan sa pangangasiwa nito at sa paglikha ng mga batas (lehislasyon) na para sa gawaing pang-
ekonomiya, at hindi rin nagbibigay ng limitasyon dito sa pamamagitan halimbawa ng paglalagay ng regulasyon
sa mga industriya o pagbibigay ng proteksiyon sa mga ito magmula sa mga pagdiin o presyong pangpamilihan na
maaaring magmula sa loob at sa labas. At ang pamahalaan ay hindi rin masiglang nagtataguyod sa o
tumatangkilik sa mga ito, katulad ng sa hindi pagmamay-ari ng mga kagustuhang pang-ekonomiya o hindi pag-
aalok ng mga tulong na pondo (subsidy sa Ingles) sa mga negosyo o sa gawain ng pananaliksik at pagpapaunlad.

Pasismo – sinimulan ito ni Benito Mussolini sa bansang Italya noong 1922. Samantalang si Adolf Hitler naman
ang nagpakilala nito sa Alemanya. Ito ay makalumang pamamaraan ng pamumuno na pinangungunahan ng isang
diktador na mayroon namang absolutong kapangyarihan. Ito ay isang uri ng pinuno na may istriktong paraan ng
pamumuno at ang kanyang mga nasasakupan ay may tiyak na disiplina. Isang magandang halimbawa ng isang
diktador na may istriktong pamumuno ay si Adolf Hitler. Ipinagbabawal sa sistemang ito ang pag-angkat ng
produkto galing sa ibang bansa. Samantala, ang mga tao ay walang karapatang sumuway at magreklamo sa
itinatadhana ng batas ng pamahalaan.

Ang Pasismo o Fasismo (mula sa Italyanong fascismo na binibigkas na [fa·shíz·mo]), kapag malaking titik, ay ang
dating awtoritaryang kilusang politikal na namayani sa Italya mula 1922 hanggang 1943 sa ilalim ng pamumuno
ni Benito Mussolini. Kumalat sa buong Europa ang mga katulad na kilusang pampolitika sa pagitang ng Unang
Digmaang Pandaigdig at Ikalawang Digmaang Pandaigdig at kinuha ang mga ilang anyo ng Nazismo at
pasismong klerikal. Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ginagamit sa pangkalahatan ang
neopasismo upang isalarawan ang mga kilusan na may nakitang katangian ng pagiging pasista.
Iniuri ang pasismo sa pamamagitan ng mga pagsubok ng estado na ipataw ang pagpipigil sa lahat ng aspeto ng
buhay. Maraming iskolar na binibilang ang pasismo na bahagi ng, o kasama sa koalisyon, sukdulang makakanan
na politika. Ngunit di matapos ang debate at argumento ng mga nasa akademya sa kahulugan ng pasismo.
Malinaw na may elemento ng parehong kaliwa at kanang ideolohiya ang pagsulong na Pasismo.

Pinahaba ang kahulugan ng makabagong kolokyal na gamit ng salita sa mga katagang pasismo at neopasismo
na tumutukoy sa kahit anong totalitaryong pananaw sa kahit na anong uri ng ideolohiyang pampolitika,
bagaman nalulungkot ang mga iskolar dito. Ginagamit minsan ang salitang "pasista" sa isang hiperbolikong
dagnay na pampolitika.

Bilang sistemang pampolitika, tumuturing ito sa isang sistemang nagtatampok, pumupuri, dumarakila, nag-
aangat ng antas o uri, o nagpapatingkad ng nasyon at lahi o lipi, na hindi nagpapahintulot ng pagkalaban o
oposisyon, at nagpapanatili ng pagtaban o kontrol sa lahat ng mga aspeto ng mga buhay ng mga mamamayan
ng bansang nasa ilalim ng ganitong sistema.[1]

Nagmula ang salitang "pasismo" sa salitang Italyo na fascio, na ibig sabihin ay "bigkis", na parang sa politika o
militanteng grupo o sa isang bansa, ngunit nagmula din sa fasces (mga baras na binigkis sa palibot ng palakol),
na naging simbolo ng lumang Roma sa awtoridad ng mga mahistrado. Nakilala ang Italyanong 'Fascisti' bilang
Mga Itim na Baro para sa istilo ng uniporme na nilalagay sa itim na baro (Tingnan din: kulay pampolitika).
Kadalasang nasa kapital na "P" ang Pasismong Italyano, dahil ito ang magulang ng pangkalahatang pasismo
(maliit na "p"). Tinuturing na modelo ng ibang anyo ng pasismo ang Italyanong Pasismo, sa kabila noon mayroon
pa ring di pagsangayon sa kung anong aspeto ng kayarian, taktika, kultura at ideolohiya ang kinakatawan ng
"pinakamababang pasista".

Kolonyalismo – ito ay isang sistema ng ugnayan sa pagitan ng mga bansa sa buong mundo kung saan sinasakop ng
mga bansang malalakas ang mga bansang mahihina upang direktang mapakinabangan. Ito ay isang uri ng sistema
kung saan makakaramdam ng panliliit ang mga mahihinang bansa at makakaramdam naman ng sobrang
kapangyarihan ang mga malalakas na mga bansa.

Ang kolonyalismo ay ang tuwirang pananakop ng isang bansa sa iba pa upang mapagsamantalahan ang yaman
nito o makuha rito ang iba pang pangangailangan ng mangongolonya. Ang kolonyalismo ay madalas na
naihahalintulad sa Imperyalismo ngunit ang dalawa ay mayroong pagkakaiba."Maaaring magsilbing baseng
pangkalakal o pangmilitar ang kolonya".[1] Mayroon din itong gamit sa paglalakbay ng mga tao sa ating bayan.

Ang sinasabing tradisyon na ekonomiya ay ang itinuturing na kauna-unahang anyong sistema ng ekonomiya. Ang
mga ginagawang desisyon ay laging nakabatay alinsunod sa tradisyon, paniniwala at kultura ng mga tao sa isang
lugar na kinabibilangan. Halimbawa ng mga ito ay:

Kaugaliang o kulturang pagmamano sa mga nakatatanda kamag-anak man o hindi.

Paniniwala na kapag may pusang itim na dumaan sa harapan ng isang tao ay dadanas ng kamalasan o mayroong
masamang mangyayari.
Ang mga tradisyong ipagdiwang ang Pista depende sa kung anong uri ito at depende rin sa kung saan
naninirahan.
Sa mga sinaunang tao, ang mga pagkain ay ibinibigay ng mga kalalakihan na nangangaso at ang mga
kababaihan namang nangunguha ng mga bungang-kahoy ay at mga babaeng nagtatanim.

Kumpara sa ibang mga pamamaraan, sa tradisyunal na ekonomiya ang mga nagdedesisyon ay ang mga tribo,
komunidad at pamilya sa kung ano ang mga produktong bubuuin, kung paano ito bubuuin at kung para kanino
ito ipamamahagi. Ito ay umiikot lamang sa mga pangunahing pangangailangan ng tao katulad ng mga:

Damit
Pagkain
Tirahan
Ang mga tao ay hindi na nahihirapan pagdating sa paghahanap buhay sapagkat ang mga trabaho noon ay
pangingisda, pagsasaka at pangangaso lamang. Sa madaling salita, napakapayak ng pamumuhay ng mga tao sa
ekonomiyang ito. Kung ano ang mga bagay na kanilang matatagpuan sa kanilang mga paligid ang siya nilang
gagamitin at papakinabangan.