Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
ANTOLOGÍA DE TEXTOS
1. De disciplina et arte. [1] Disciplina a discendo nomen accepit; unde et scientia dici
potest. Nam scire dictum a discere, quia nemo nostrum scit, nisi qui discit. Aliter dicta
disciplina, quia discitur plena. [2] Ars vero dicta est, quod artis praeceptis regulisque
consistat. Alii dicunt a Graecis hoc tractum esse vocabulum apò tês aretês, id est a
virtute, quam scientiam vocaverunt. [3] Inter artem et disciplinam Plato et Aristoteles
hanc differentiam esse voluerunt dicentes artem esse in his, quae se et aliter habere
possunt; disciplina vero est, quae de his agit, quae aliter evenire non possunt. Nam
quando veris disputationibus aliquid disseritur, disciplina erit; quando aliquid verisimile
atque opinabile tractatur, nomen artis habebit.
2. De septem liberalibus disciplinis. [1] Disciplinae liberalium artium septem sunt.
Prima grammatica, id est loquendi peritia. Secunda rhetorica, quae propter nitorem et
copiam eloquentiae suae maxime in civibibus quaestionibus necessaria existimatur.
Tertia dialectica cognomento logica, quae disputationibus subtilissimis vera secernit a
falsis. [2] Quarta arithmetica, quae continet numerorum causas et divisiones. Quinta
musica, quae in carminibus cantibusque consistit. [3] Sexta geometrica, quae mensuras
terrae dimensionesque conplectitur. Septima astronomia, quae continet legem astrorum.
29. De etymologia. [1] Etymologia est origo vocabulorum, cum vis verbi vel nominis
per interpretationem colligitur. Hanc Aristoteles symbolon, Cicero adnotationem
nominavit, quia nomina et verba rerum nota facit exemplo posito; utputa "flumen", quia
fluendo crevit, a fluendo dictum. [2] Cuius cognitio saepe usum necessarium habet in
interpretatione sua. Nam dum videris, unde ortum est nomen, citius vim eius intellegis.
Omnis enim rei inspectio etymologia cognita planior est. Non autem omnia nomina a
veteribus secundum naturam inposita sunt, sed quaedam et secundum placitum, sicut et
nos servis et possessionibus interdum, secundum quod placet nostrae voluntati, nomina
damus. [3] Hinc est quod omnium nominum etymologiae non reperiuntur, quia
quaedam non secundum qualitatem, qua genita sunt, sed iuxta arbitrium humanae
voluntatis vocabula acceperunt. Sunt autem etymologiae nominum aut ex causa datae,
3
ut "reges" a regendo et recte agendo, aut ex origine, ut "homo", quia sit ex humo, aut ex
contrariis, ut a lavando "lutum", dum lutum non sit mundum, et "lucus", quia umbra
opacus parum luceat. [4] Quaedam etiam facta sunt ex nominum derivatione, ut a
prudentia "prudens"; quaedam etiam ex vocibus, ut a garrulitate "garrulus’; quaedam ex
Graeca etymologia orta et declinata sunt in Latinum, ut "silva", "domus" [5] Alia
quoque ex nominibus locorum, urbium vel fluminum traxerunt vocabula. Multa etiam
ex diversarum gentium sermone vocantur. Vnde et origo eorum vix cernitur. Sunt enim
pleraque barbara nomina et incognita Latinis et Graecis.
4
ita semper vivere deceat, tanquam mori semper oporteat. Scriptum est enim: «Memor
esto, quia mors non tardat.» Tempus preterit, et mors appropinquat. Mille anni ante
oculos morientis sicut dies hesterna, que preteriit. Semper enim futura nascuntur,
semper presentia moriuntur, et, quidquid est preteritum, totum est mortuum. Morimur
ergo semper, dum vivimus, et tunc tantum desinimus mori, cum desinimus vivere.
Melius est igitur mori vite quam vivere morti, quia nichil est vita mortalis nisi mors
vivens.
6
Articulus I
<1> Utrum sit necessarium, praeter philosophicas disciplinas, aliam doctrinam haberi.
<2> Ad primum sic proceditur. Videtur quod non sit necessarium, praeter philosophicas
disciplinas, aliam doctrinam haberi.
<3> Ad ea enim quae supra rationem sunt, homo non debet conari, secundum illud
Eccli. III, altiora te ne quaesieris. Sed ea quae rationi subduntur, sufficienter traduntur
in philosophicis disciplinis. Superfluum igitur videtur, praeter philosophicas disciplinas,
aliam doctrinam haberi.
<4> Praeterea, doctrina non potest esse nisi de ente, nihil enim scitur nisi verum, quod
cum ente convertitur. Sed de omnibus entibus tractatur in philosophicis disciplinis, et
etiam de Deo, unde quaedam pars philosophiae dicitur theologia, sive scientia divina, ut
patet per philosophum in VI Metaphys. Non fuit igitur necessarium, praeter
philosophicas disciplinas, aliam doctrinam haberi.
<5> Sed contra est quod dicitur II ad Tim. III, omnis Scriptura divinitus inspirata utilis
est ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum, ad erudiendum ad iustitiam.
Scriptura autem divinitus inspirata non pertinet ad philosophicas disciplinas, quae sunt
secundum rationem humanam inventae. Utile igitur est, praeter philosophicas
disciplinas, esse aliam scientiam divinitus inspiratam.
<6> Respondeo dicendum quod necessarium fuit ad humanam salutem, esse doctrinam
quandam secundum revelationem divinam, praeter philosophicas disciplinas, quae
ratione humana investigantur.
<7> Primo quidem, quia homo ordinatur ad Deum sicut ad quendam finem qui
comprehensionem rationis excedit, secundum illud Isaiae LXIV, oculus non vidit, Deus,
absque te, quae praeparasti diligentibus te. Finem autem oportet esse praecognitum
hominibus, qui suas intentiones et actiones debent ordinare in finem. Unde necessarium
fuit homini ad salutem, quod ei nota fierent quaedam per revelationem divinam, quae
rationem humanam excedunt. Ad ea etiam quae de Deo ratione humana investigari
possunt, necessarium fuit hominem instrui revelatione divina. Quia veritas de Deo, per
rationem investigata, a paucis, et per longum tempus, et cum admixtione multorum
errorum, homini proveniret, a cuius tamen veritatis cognitione dependet tota hominis
salus, quae in Deo est. Ut igitur salus hominibus et convenientius et certius proveniat,
9
Dios; de donde una sección de la todos los seres, incluso de Dios, abarcan el estudio de todos los
filosofía tiene nombre teología, o y por ello una de las partes de la seres, incluido Dios. De ahí que,
ciencia de Dios, como se ve en el filosofía se llama teología o tal como nos consta por el
Filósofo, en el VI Metaph. (lect. ciencia de Dios, como se ve por Filósofo en VI Metaphys. una
I). No será pues necesaria otra el Filósofo. Por consiguiente, no parte de la filosofía sea llamada
doctrina fuera de la filosófica. es preciso que haya otra Teología. Así, pues, no fue
doctrina además de las ciencias necesario que, además de las
filosóficas. materias filosóficas, hubiera
otra doctrina.
Contra esto está lo dicho en el II Por otra parte, dice el Apóstol En cambio está lo que dice 2
ad Tim. III, 16: Toda Escritura que "toda escritura divinamente Tim 3,16: Toda escritura,
divinamente inspirada es útil inspirada es útil para enseñar, divinamente inspirada, sirve
para enseñar, argüir, corregir, para argüir, para corregir y para para enseñar, argüir, corregir,
informar, hacia la Justicia. Mas educar en la justicia". Pero la formar para la justicia. Ahora
la Escritura divinamente Escritura, divinamente bien, la Escritura divinamente
inspirada no pertenece a las inspirada, no pertenece a las inspirada no entra dentro del
disciplinas filosóficas, halladas ciencias filosóficas, que son campo de las materias
según la razón humana. Es útil, descubrimiento de la razón filosóficas, ya que éstas son el
pues, que haya fuera de la humana. Luego es útil que, resultado de la razón humana
filosofía otra ciencia divinamente aparte de las ciencias solamente. De donde se sigue
inspirada. filosóficas, haya otra doctrina que tiene sentido que, además
inspirada por Dios. de las materias filosóficas, haya
otra ciencia divinamente
inspirada.
Respondo diciendo ser necesario Respuesta. Fué necesario para la Solución. Hay que decir: Para la
para la salvación del hombre que salvación del género humano salvación humana fue necesario
haya una doctrina según la pauta que, aparte de las disciplinas que, además de las materias
de la revelación divina, además filosóficas, campo de filosóficas, cuyo campo analiza
de las disciplinas filosóficas que investigación de la razón la razón humana, hubiera alguna
la razón investigara. humana, hubiese alguna ciencia cuyo criterio fuera la
doctrina fundada en la revelación divina.
revelación divina.
Primeramente porque Dios En primer lugar, porque el Y esto es así porque Dios, como
ordenó al hombre hacia un fin hombre está ordenado a Dios fin al que se dirige el hombre,
que excede la comprensión como a un fin que excede la excede la comprensión a la que
razonante, según aquello de Isai. capacidad de comprensión de puede llegar sólo la razón. Dice
LXIV, 4: El ojo no vió Señor, sin nuestro entendimiento, como se Is 64,4: ¡Dios! Nadie ha visto lo
Ti, lo que preparaste a quien te dice en Isaías: "Fuera de ti, ¡oh que tienes preparado para los
ama a Ti. Pero el fin debe ser Dios!, no vió el ojo lo que que te aman. Sólo Tú. El fin
preconocido al hombre, que debe preparaste para los que te tiene que ser conocido por el
a él enderezar intenciones y aman." Ahora bien, los hombres hombre para que hacia El pueda
acciones. Luego, fué necesario al que han de ordenar sus actos e dirigir su pensar y su obrar. Por
hombre para salvarse, que por intenciones a un fin deben eso fue necesario que el
revelación divina le fueran conocerlo. Por tanto, para hombre, para su salvación,
descubiertas cosas que exceden la salvarse necesitó el hombre que conociera por revelación divina
razón humana. Más aún, en las se le diesen a conocer por lo que no podía alcanzar por su
mismas cosas de Dios que la revelación divina algunas exclusiva razón humana. Más
razón humana puede alcanzar, fué verdades que exceden la aún. Lo que de Dios puede
necesario al hombre ser instruído capacidad de la razón humana. comprender la sola razón
por revelación divina: porque la Más aún, fué también necesario humana, también precisa la
verdad acerca de Dios alcanzable que el hombre fuese instruído revelación divina, ya que, con
por la razón, a poca gente, y en por revelación divina sobre las sola la razón humana, la verdad
mucha mora, y con mixtión de mismas verdades que la razón de Dios sería conocida por
error llegara; de cuya cognición humana puede descubrir acerca pocos, después de muchos
empero depende toda la salud del de Dios, porque las verdades análisis y con resultados
hombre, la cual le viene de Dios. acerca de Dios investigadas por plagados de errores. Y, sin
Así, pues, para que la salvación la razón humana llegarían a los embargo, del exacto
llegara a los hombres más hombres por intermedio de conocimiento de la verdad de
conveniente y ciertamente, fué pocos, tras de mucho tiempo y Dios depende la total salvación
necesario que en lo divino fueran mezcladas con muchos errores, del hombre, pues en Dios está la
11
por divina revelación instruídos. y, sin embargo, de su salvación. Así, pues, para que la
Luego, es necesario que aparte de conocimiento depende que el salvación llegara a los hombres
las disciplinas filosóficas, que por hombre se salve, y su salvación de forma más fácil y segura, fue
razón investigan, por revelación está en Dios. Luego para que necesario que los hombres
existiese sacra doctrina. con más prontitud y seguridad fueran instruidos, acerca de lo
llegase la salvación a los divino, por revelación divina.
hombres, fué necesario que Por todo ello se deduce la
acerca de lo divino se les necesidad de que, además de las
instruyese por revelación divina. materias filosóficas, resultado
Por consiguiente, fué necesario de la razón, hubiera una
que aparte de las disciplinas doctrina sagrada, resultado de la
filosóficas, en cuya revelación.
investigación se ejercita el
entendimiento, hubiese una
doctrina sagrada conocida por
revelación.
A la objeción 1ra. digamos que, Soluciones. 1. Si bien el hombre Respuesta a las objeciones:
aunque lo que es superior a la no debe esforzarse en averiguar 1. A la primera hay que decir:
cognoción del hombre, no debe por medio del entendimiento lo El hombre no debe analizar con
escudriñarse por la razón del que excede a su capacidad, sus solas fuerzas naturales lo
hombre; revelado empero por debe, no obstante, aceptar por la que excede su comprensión; sin
Dios debe recibirse por la fe: de fe lo que Dios le ha revelado; y embargo, esto que le excede ha
donde allí mismo, Eccli. III, 25, por esto allí mismo se añade: sido revelado por Dios para ser
se añade: Muchas cosas sobre el "Te han sido mostradas muchas aceptado por la fe. De ahí que el
sentir humano te mostraron a ti. cosas superiores al pensamiento texto aquel continúe diciendo
Y en éstas consiste la doctrina de los hombres", y en éstas (v.25): Te han sido mostradas
sacra. consiste la doctrina sagrada. muchas cosas que están por
encima del hombre. En estas
cosas se centra la doctrina
sagrada.
A la 2da. digamos que la diversa 2. Lo que constituye la 2. A la segunda hay que decir:
razón formal de lo cognoscible diversidad de las ciencias es el A diversos modos de conocer,
introduce la diversidad de distinto punto de vista bajo el diversas ciencias. Por ejemplo,
ciencias. Puesto que la misma que se mira lo cognoscible. El tanto el astrólogo como el físico
conclusión es demostrada por el astrónomo, por ejemplo, pueden concluir que la tierra es
astrónomo y el cosmólogo, como demuestra la misma conclusión redonda. Pero mientras el
verbigracia que la tierra es que el físico, v. gr., la redondez astrólogo lo deduce por algo
redonda; pero el astrónomo por de la tierra; pero el astrónomo lo abstracto, la matemática, el
medio matemático, es decir, hace empleando medios físico lo hace por algo concreto,
abstraído de lo sensible, y el matemáticos, que prescinden de la materia. De ahí que nada
cosmólogo por medio de las cualidades de la materia, y el impida que unas mismas cosas
observación sensible. Por donde físico usa medios materiales. entren dentro del campo de las
nada impide que lo tratado por las Por esto no se ve inconveniente materias filosóficas siendo
disciplinas filosóficas según es en que de las mismas cosas que conocidas por la simple razón
cognoscible con luz de razón estudian las disciplinas natural, y, al mismo tiempo,
natural, otra ciencia lo trate filosóficas, en cuanto asequibles dentro del campo de otra ciencia
también según es conocido por con la luz de la razón natural, se cuyo modo de conocer es por la
luz de revelación divina. De ocupe también otra ciencia en luz de la revelación divina. De
donde, la teología que pertenece a cuanto que son conocidas con la donde se deduce que la teología
la doctrina sacra difiere luz de la revelación divina. Por que estudia la doctrina sagrada,
genéricamente de aquella teología consiguiente, la teología que se por su género es distinta de la
natural que es parte de la ocupa de la doctrina sagrada, teología que figura como parte
filosofía. difiere en género de aquella otra de la filosofía.
teología que forma parte de las
ciencias filosóficas.
12
Iordani Bruni Nolani De magia. Jordani Bruni Nolani Opera latine conscripta publicis
sumptibus edita, v. 3, Neapoli, 1879-91. URL.: http://www.filosofico.net/magia1.htm
www.warburg.sas.ac.uk/research/completed-research-projects/giordano-
bruno/download-page
Baruch de Spinoza, Opera, ed. Carl Gebhardt, vol. IV, Epistolae, Heildeberg, C.
Winter, 1925. URL: http://www.nlx.com/collections/115
Spinoza, Correspondencia, 51-56, trad. Atilano Domínguez, Alianza, Madrid, 1988, pp.
310-31. (en el Campus)
Epistola LI
Acutissimo philosopho Benedicto de Spinoza Hugo Boxel
<1> Clarissime vir, causa, cur hanc tibi scribam, est, quod tuam de apparitionibus et
spectris vel Lemuribus sententiam scire desiderem, et si dentur, quid de illis tibi
videatur, et quamdiu illorum duret vita; eo quod alii ea immortalia, alii vero mortalia
esse opinantur. <2> In hac mea dubitatione, an nimirum ea dari concedas, ulterius non
pergam. <3> Certum interim est, veteres eorum existentiam credidisse. <4> Theologi ac
philosophi hodierni eiusmodi creaturas existere hactenus credunt, licet in eo, quaenam
illorum sit essentia, non concordent. <5> Quidam ex tenuissima et subtilissima constare
materia, alii ea spiritualia affirmant. <6> Verum (ut iam dicere coepi) multum ab
invicem dissentimus, quia, an largiaris ea existere, dubius sum; <7> quamvis, uti nec te
fugit, tot exempla et historiae in omni antiquitate inveniantur, ut revera ea vel negare,
vel in dubium vocare, difficile foret. <8> Certum est, nempe quod, si fatearis ea
existere, non tamen credas, quaedam eorum esse animas demortuorum, ut Romanae
fidei defensores volunt. <9> Hic finiam, tuumque exspectabo responsum. <10> Nihil de
bello, nihil de rumoribus dicam, eo quod in ea nostra aetas incidit tempora, etc. Vale.
14. Sept. 1674
Epistola LII
Amplissimo prudentissimoque viro B. d. S.
Amplissime vir,
<1> Tua, quam heri accepi, mihi fuit acceptissima, tam quod aliquod de te nuncium
audire desiderabam, quam quod te mei penitus non oblitum esse video. <2> Quamvis
forte alii malum esse omen putarent, vel lemures causam ad me scribendi fuisse, ego
tamen econtra maius quid in eo noto: res non tantum veras, sed et nugas atque
imaginationes mihi usui esse posse perpendo. <3> Verum hoc, an nimirum spectra,
phantasmata ac imaginationes sint, seponamus, quia nempe non tantum ea negare,
verum etiam de iis dubitare, adeo rarum tibi videtur, quam ei, qui tot historiis, quas
hodierni et antiqui narrant, convictus est. <4> Magna aestimatio ac honor, in quo te
16
habui semper et adhuc habeo, ut contradicam, multo minus ut tibi blandiar, non patitur.
<5> Medium, quod servabo, est, ut ex tot, quas de spectris legisti, historias unam vel
alteram eligere placeat, de qua minimum dubitare licet, quaeque clarissime spectra
existere demonstrat. <6> Nam, ut verum fatear, numquam fide dignum legi auctorem,
qui ea dari clare ostenderet. <7> Et hactenus, quid sint, ignoro, nemoque mihi umquam
id potuit indicare. <8> Certum tamen est, quod de re, quam tam clare monstrat
experientia, debemus scire quid sit. <9> Alioquin difficillime ex aliqua historia spectra
dari colligimus; colligitur quidem aliquid esse, quod tamen nemo scit, quid sit. <10> Si
philosophi, quae ignoramus, spectra nominare volunt, ea haud negabo, quia res infinitae
sunt, quae me latent. <11> Denique, vir amplissime, antequam me hac in materia
alterius explicem, dic, quaeso, mihi, quaenam res haec spectra vel spiritus sint. <12>
Suntne infantes, stulti vel insani? <13> Quin quae de iis auribus hausi, potius
insipientibus, quam sapientibus conveniunt, quaeque, ut ea in meliorem interpretemur
partem, rebus puerilibus vel stultorum delectamentis similiora sunt. <14> Antequam
finio, hoc unum tibi proponam, illud scilicet desiderium, quod plerumque homines
habent, res, non ut revera sunt, sed ut eas desiderant, narrandi, facilius ex narrationibus
de lemuribus spectrisque ac ex aliis cognosci. <15> Huius rei praecipua, ut credo, ratio
est, quod, quia eiusmodi historiae non alios habent testes, nisi eorum narratores, harum
inventor pro lubitu circumstantias, quae ei commodissimae videntur, vel addere vel
demere potest, nec timet, ut sibi quisquam contradicat; speciatim vero eas fingit, ut
metum, quem de somniis et phantasmatis concepit, iustificet, vel etiam ut audaciam,
fidem et opinionem suam stabiliat. <16> Praeter has alias adinveni rationes, quae me ad
dubitandum, si non de ipsis historiis, saltem de narratis circumstantiis, permovent,
quaeque quam maxime ad conclusionem, quam ex illis historiis deducere conamur,
faciunt. <17> Hic desinam, usque dum intellexero, quaenam eae sint historiae, quibus
ita convictus es, ut tibi de iis dubitare absurdum videatur, etc.