Schelling, Friedrich Wilhelm

Joseph von
De Marcione
 e

DE

MARCIONE
PAULLINARUM EP ST OL ARUM I

EMENDATORE

P R AE S I D E

VIRO S. VENERABILl atqoe AMPLISSIMO

GOTTLOB CHRISTIANO
STORR
Theol. D. et Prof. P. 0. Stip. Theol. Superattendent

PRO EXAMINE THE0L0GIC0

DISPUTATURUS

SCRIPSIT
FRIDERIC. GUIL. JOSEPH SCHELLING
A. A. M.

TUBINGAE ex Officina Reisiana

cioidccxcv.
I
 RODOPI

PHILOSOPHICAL
FACSIMILES

N02

Editions Rodopi 1968

 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/demarcionepaulliOOsche
 e

DE

MARCIONE
PAULLINARUM EPISTOLARUM
EMENDATORE

P R AE S 1 D E

VIRO S. VENERABILl atque AMPLISSIMO

GOTTLOB CHRISTIANO
STORR
Theol. D. et Prof. P. 0. Stip. Theol. Superattendent

PRO EXAMINE THE0L0G1C0

DISPUTATURUS

SCRIPSIT
FRIDERIC. GUIL. JOSEPH. SCHELLING
A. A. M.

TUBINGAE ex Ofpicina Reisiana

cioioccxcv.
 &R
fer
M57GS3S
JUL 1 8 1968
&
 S. ROM. IMPERII
LIBERM CIVITATIS
ESSLINGENSIS
MAGNIFICIS CONSULIBUS
ILLUSTRI FRAZTORI
PRjENOBILISSIMIS
COLLEGII SECRETIORIS ET SENATORII ORDINIS
MEMBRIS
CONSILIARIIS
ET
CANCELLARI^ DIRECTORI
V I R I S
ERUDITIONIS LAUDE MERITORUM ET GENTIS FAMA
CONSPICUIS

STIPENDII BURKARDTIANI ADMINISTRATORIBUS

DEXTERRIMiS
FAUTORIBUS L E 1 SS 1
C ND M 1S
DISSERTATIONEM HANC OFFERT,
OBSERVANTIAM SUAM
TESTATUR
SEQUE
PATROCINI0 IPSORUM OBSE&UIOSE COMMENDAT

A UC T R
FRID. GUILIELMUS JOSEPH. SCHELLING
Philos. M. Sereniss. Wirtemb. Ducis Stip. Exam. Theol. Cand.
 Hajrefieorum veterum liaud paucos a celebratiflimis ec cle-
fix fcriptoribus lihrorum facrorum impie deprauato-
rum accufatos fuifle, inter omnes conftat a) : nemo tamen
illocrimine notior Marcione, fingularis Gnoflicorum fectse,
fecundo p. C. n. feculo fiorentis, auclore. Ncfcio vero, an-
non iis , qui ad hanc caufam diligentius explorandam acce-
dunt, jure quodam verendum fit, ne multos inueniant, ejus-
modi difquifitionibus haud multum pretii flatuentes, cum fa-
neparum referre videatur, fcire, quid primorum
feculorura
hceretici contra facros £hrifKanorum libros tentauerint, mo-
do certi fimus, (certos autem nos efle, quis nefeiat?), ni-
hil illarum corruptionum in eos codices, quorum audori-
clate fiandum jam nobis eft, emanauifle. Verum enimuero
ne ita <midem codicum noflrorum fecuri effe poflemus, nifi
infignis docliilimorum hominum in eruenda antiquiflima fa-
cri textus hift-oria, labor atque induftria anteceflifTet. Hanc
vcro ipfam moleftifTimis hinc illinc tenebris laborare , faflbs
efle fcimus tos maxime, qui in hoc litterarum genere re-
liquos omncs facilc antecellunt. In hoc autem ftatu fi tex-
cus N. T. liiiloriam confpicimus, Illa certe,qua premitur,
eorum fpernere nos jubet, quibus
obfcuritas nihil vel vllo
modo ad depcllendas iflas tenebras lucemque adeo obfcuris-
{\mx antiquitati inferendam vti nos poffe fpcrandum efh
Pofle autem reuera ab iftis veterum hsereticorum accufatio-
nibus, qu« in fcriptis .celeberrimorum audorum psene ple-
risque

d) ^Juicquid de ea re conquefti veteribus haereticis, ecctef. codi~

funt antiqui fcriptores .colleclum in- cum corruptoribits libris duobug.
yenie% in Barthol. Qtrmonii dt Paris. ed. ap. Le Comte 171&

A
rfsque aucfmntiir, quaedam certe hiftoriae textus N". T. iliu-
ftrandse pnxfidia peti, nifi animo id pr.^cipere pofTemus,
clarum tamei) &
certum facerent exempla eonim, quibus,
qnicquid in re critica N. T. lucis cft, maxima e:c parte ac-
ceptum referimus. lllis namque veterum haireucofum ac-
cufationibus non tantum Millium /;) & Westenium ^), fed
etiam, qui multo illis accuratius caufam hanc explorauit,
Ric». Simonium d) fuam in rem vfos effe conftat. Simonio
autem, qui Marcionis praecipue deprauationibus, vt ab Epi-
phanio notatas fueranr, operam fuam impenderat adjunxit ,

fe immortalis memorice vir, Semlerus , non modo hifloriae

ab illo concinnatae editor commentatorque. nouus fed ipfe ,

etiam fubtilis illarum accufationnm judex atque inueftiga-

tor e). Neque' etram altiorem ejus rei indaginem fpreuit,
qui primus perfec/tam atque omnibus^ numeris abfoiutam hi-
ftoriae textus N. T. rmaginem defcripfit, S. V. Griesbachius/),
qni quomodo illis hrereticorum vetenim aceufationibus & ipfe
vfus fit, & alios vti voluerit , vix opus eft dicere. Ncque
aliter fleri potuit, quam vt esedem piurium fimuL virorum
doclorum in fe attentionem conuerterent, e quibns vmnn no-
niinaife fufficiat, qui fingulari difputarione caufam potiffimum
Marcionis perfecutus eft g)> Loefelerum ,. Vimm S. V,
Omnem
b) Protl. in N. T. %
?28"- 940. Jibros ecfidfr, paflim. De Euan- .

J-6I. 362. 649 - 6$ r. 72-1-72^. gelio autem Marcionis fingularis

c) Proll. &c. ed. Seml. p. 2ir. ejus comment. extat in< praif. ad
Libelli ad crifm atque interpre- Townfonii, Angli , librum de
tationem N. T. pertinentes p. 79. Evangel.
N. Ted.abeodemT. II. p. 864. al.: /) Curae in hifl^riam textus
d) Hifl. crit. N. T. vers. vern* graeci Epp. Paullinarum Spec.
P. I. x>. 267. Imum. Seu. III. § 7. 8
e) In not. ad Simonii hijl. crit. g} Di/p qna Maraonem Paui-
N. T. Hal. 1780. ed. ad IVetfle- li epp. &
Lucae Ev. adulteraffe
nii Proll. p. 214. fs. etiam in cotn- dubitatur, ed. 1788. recufa \n fyU
nuntariis, quos in fmgulos N. T^ loge comnuntt. theot. ed. a.FP,
eetl.
 ,

Omncm vero hanc exhaufuTe virorum

caufam ita

quos modo diximus, fubtilitatcm ac diligentiam, vt nihil

.prorfus aliorum curis reliclum manferit , ipfi certe haud vs-
quam pronunciarunt, neque igitur mihi, ad eandem caufam
•difceptandam accefluro, verendum efle arbitror, ne prorfus
inutilem operam fufcepiffe videar juftis ejusmodi disquifitio-
num arbitris : quin adeo fperare me fateor, fore vt, nouam
rei totius explorandae rationem ineundo , hifloriam N. T. cri-
ticam, f\ non nouis prorfus obferuationibus autfrarus, eas
ftltem, quse ab aliis anteceptoe funt, nouis exemplis coniirma-
turus aliqtiam certe gratiam operce apud eos meream , quos
vnice de ejusmodi rebus judicare jus fasque eft. Fines li-
belli titulus deicripfit. Nihii de Evangelio Marcionis dice-
mus, reliquorum Apoflolorum epiflolis, quas reje-
nihil de
clas ab eo fcimus, JSed iatis de confilio noftro.
t Ad rem
jpfam properamus.

Paulli Marcione corruptas fuifle teftes ha-

epiftolas a
t)emus Irenjeum maxime, Tertullianum , Epiphanium atque
incertum Dialogi acherfus Mavciomtas auclorem: ad quos
accedunt, qni minorem illis celebritatem nacli funt -rerum hae-
reticarum fcriptores, .& qui paffim de ea re conquefli funtORi-
genes h) Hieronvmus, i) Cyrillus Hierof., k) Chrysostomus /),
A % alii.

Velthufenio, Kuinoelio
cell. Ru- & (Opp.Orig. Vol. IV. app. p. $2.)
pertio VoL I. p. T8o./>. Eandem Ejus £nim integritatem fufpectam
cxcerpfit ill. Etchkomius, fuis ani- reddlt Hieronymus L. II. c. 4.
madverlionibus additis , in Aflg. adv. Ruftnum, qui illa epiftola cri-
Bibiioth. d.bibl. Litteratt. P.II. men corre&i a fe Origenis tegere
p. $2©. /s. voluit.
h) Comm. in ep. ad Rom. L. X. i) Praef. in ep. ai TiU Philem.
$ 40. Opp. Orig. ed. de la Rue Comm. in Gal. III.
Vol. IV. p. 6g 7f No!o citare lo- k) Catech. VI. to. XVl.%. eeL
cum epiftolae ad Alexandrin. ap. Oxon.
Rufinum de adulterat. libr. Orig. /) ad GcU* i f 6,
alii. Sequemur amem antiquiorum maxime teftium* auclori-
tatem. De quorum fide fr m vflam partem certi elle vo^
luerimus , princeps exiftit quaeftio vtrum rtuera codice
:

Marcionitko vfi fint necne ? cui quidem fi fatisfccerimus 9

,

hoc vncr jam plurimum profecifle putandi erinius.-

Ad Irenaum qnod nusquam/ ilte faltem Mar-

atrinef,
cionis K7roroXi)cov , (ita ernm codicem Paullinarum epiftola:-
rum ab eo concinatum appeflant), infpe&um a fe affirmsr.
Libros Valentinianorum fe vidifle, congrefTum- etiam efle
cam quibusdam ejus fectae hominibus ftarinr, ab initio libri
ttiemorat, nihil autem ejusmodi de Marcionitis. Singularem
quidem adverfus Marcionem librum moliri fe dicft, in quo
cx ipfius fcriptis atque locis N. T. , quos falvos atqtie inte-
gros reliquerit, opiniones Marcionis refuraturirm fe eiTe pro-
mittit m) fed nullo quem vidi loco jam tum, cum Iiaec fcrr-

beret, vidifle fe Marcioniticum librum aftirmat, neque vn-

quam nomen, quod diflblutum ab* eo fcimus;
contraxerat,
Neque adeo fatis certo ftatui poteft , eum, quicquid de ca re
fciret, ex antiquioribus libris, Justini Martyris, quem ipfe
ctiam aduerfas Marcionem n) aiiorumque fcripto-
allegat,
rum haufifte. Accedit, quod nusquam ad exempla, quibus
accufationem fuam illuftrare potuifTet , defcendk , adeoque
omnis prorfus rario fbblata, eft, qua vifum ab eo Marcioni-
ticum codicem aut omnino certo ei conftitilTe de corruptioni-
bus, quas querirur, vlla concludendr probabilitate efticerc
poffemns. Longe id vero aliterin Tertulliano, Epiphanio^
reliquis, qui, qualem Marcionitici codicis fcienriam habue-
rint , eorum , quae de eo referunt , examine difcemus.

§. VL

m) Adv. hatr. L. I. c. 27. %. 2. n) L. IV. £. 6. f. 1. atque cx

L, JII. # i*. §. 12, *d. Majfuet. k. L Kztfebius H. E. 1P. 17-
 $. n.

Ac primo quidem, quemnam in codice fuo ordinem

fecutus fit Marcio, nonriifi fama fe fcire Epiphanius ipfe»
fatetur o). Is enim dudum notus efle poterat e Teruillia-
bo, qui libro adv. Marc. quinto eundem ordinem in reifu-
*ando ex epiftolis Paullinis haeretico fecutus fuerat, quenv
Epiphanii recenfio exhibet, nifi quod haec epiftolium ad Phi-
lcmonem epiftolae ad Philipp^nfes anteponit. Tertullianus
autem nusquam Marcionis ordinem a fe fervatum affirma-
vit. ordinem, aut, quod multo etiam
Igitur aut fui codicis
probabilius eft T quem Marcionrs efle fufpkaretur fecutus ,-

fuifle putandus eft. Facile autem in hunc maxrme ordinem

incidere potuit,. cum, principalem aduerfus
vt ipfe ait p),
Judaismum epiftolam eam quse ad Galatas
vellet Marcio,
fcripta eft,- adeoque ab hac cjus refutandi initium facien-
dum effet, reliquae autem magnitudinis rationem ordine,
quo fe inuicem excipiunt, fequantur. q}

Numerum
epiftolarum cfuod attinef, epiftolas acf Time-
theum cV Titum ab eo recufatas, narrat Tertullianus , &,
cui res dudum ex ilto innotuiffe pottrat , Epiphanius.
Hlum vero Marcionis ipfum- codicem vidifli epiftolarum ab
eo exclufarum notitia non euincit, cum hoc certe etiam in
vulgus notum efte potuerit , quasnam epiftolas receperit,
quasnam excliiferif haereticus. Quin ille omnera fiaiic no-
ritiam conjeUurce debere potuit, qua Marcionem haud p tf-
A 3 tuift

o) Haetef XLll, 0*. Kl h %m- , 5 epiftoIar,

qiiae apud eum ctftafe di-

.
«. r. X.
r
, /
qnaj verba nefcio quo ju-
p) Adv. Marcton. L. V. /. a.
,
e$ pame [
* vertat Petauius „epiftol* ab eo
&
'
,
cfr [ s r# Storrinm % hir
prohatae, cum fanc vcrtendi fint :
Zm% gohannis ^ %% 7#
taifps reclpsre eas epiftolas ,
quas -^rjSovvuov ^mriv oppu-
gnarent , concUdzbat. Eam certe conjeftaram fub iro-
nia litere , qua librum Vtam adu. Mtrcion. claulit , vix
mihi tempero, quiri pronunciem. „Soti huic inquit, epu ,

flolce ,
(loquitur autem
dj epiftolio ad Pliiiemonem) bre-
vitas fua profait , vt falfarias nwms M-ircionis euaie-
ret. (Eoiftolium autem ad Philemonem in Apoftolico Mar-
cionis extitiiTe , multo niiuus aufi n ft.it uere , quim cpi-
ftohs ad Tim. & Titum. Neque etiam de eo Tertullia-
nus aliter, quam conjeclura, pronmuiauit, quia fcilicet ni-
hil ab cjus breuitate metwndum hserctico fuifle crederet :
hoc enirn. fibi velle Tertuliianum, fatis , opinor , ciarum
eft. r) Miror tamen , pergit Tertullianus , qmm ad
vnum hominem fattas litteras receperit , quid ad Timothettm
duas &
vnam ad Titum de ecclefmflico flattt compofitas recufa-
verit. Manifefta ironia ,eft ; quam dicendi figuram frequen.
lifTimam efTe Tertuliiano , omnes norunt. Nempe mirum
prorfus efte dicit, recufaife Marcionem epiftolas, ad ecclefu
ttm vniuerfam pertinentes, cum epiftolium ad pnum homi-
nem fcrfptum recipere non dubitafTet, fcilicet hsec omnia,
ut fignificaret , aliud quid caufae fubefTe, cur has maxime
jepiftoias recufauerit, eam nempe, quam fine verborum am*
bagibus Cl£Mens Alex. j) attulit, atque ex eo hauferunt re-
centio-

r) Ideai poftea ex eo Hierony- bio eum

offtmdebat natitta cpifto-
mus repetiit, in Praef. in ep. ad lae breuitas, vnde vt hoc obiter
Philem. „In hanc , inquit folam moneam, apparet eum Marcionis ,

manus non eft aufiis mittere, quia corruptiones in codicibus etiam vul-
fuaillam brevitas derendebat." Om- garibus quaeliifle.
niaalia &>*>£««*«* quericur.p. 373» s) Strom. L. II. /?.38*« OJro*
ttno mf ti^t ($t\vfwx %vin notgt- n%i rYiv ym7$t (^a/3«^X>/x«>) tj fcv*
$*«*$*, H* r$ i\$jw%t$»s ttvriiv 3$»- }V f ym<rit ifr« oumvjuut k*\qv/u»i'
r^ a$wi *t$f «t>ra xt$<r$*t. Sine du- il t
^ fa
«
A»raf o\os y^m , o. 17-
poStt
centiorum criticorant plcrique. T) Verum ea cerre Tertul-
liani conjeclura falfiflima fuerar. Nam quod i^ivSov. y:mw
nominat Apoftolus , Marcionem certe a recipiendis fflis
epifiolis abfWrere nullo modo potuir , cum certe fuam
yvte&tv haud $/woovuiuicv credercr v), ^vcocric, aurem, quam
vituperar Apodolus manifcfte Judaica fit ( i Tim. i
, 7. ,

Tir. 1, 10. fs.), quae lcgem Mofaicam non admitrerer ran-

rum, fed & fanfte pieque obferiraram veller. Nam, quod
nmlti jam docliflimorum hominum indigitarunr x) , repcri
autem fatis non poteft, multo latins, ac plerique credunr,
ncmcn illius Philofophiae paruir, cum rota ifla philofophandi
ratio diuerfiffimarum opinionum eriam natura fua patienrif-
fima efler: vnde efflcirur, mirum haudeffe, ipfos eriam Mo-
faicae legis defenfores Gnoflicorum nomine cornprehendi.
Hanc ipiam aurem judaicam yvatrs? nemo Marcione vehe-
mcntius oppugnauit. Igirur hanc cerre ob caufam epp. ad
Tim. & Tirum non rejecir. Quamcunque aurem aliam ex-
cogiraueris, ex' argumento epiflolarum, Marcioni infefto,<
fiauftam y) eluditur ipfo Tertullianr reflimonio, cui fi fides
eft, locis illis, ipfi conrrariis, cerre alia rarione quam tora-

rum epiftolarum rejedione, mederi Marcio poterar. Sin ali-

am,
poStf ,
0i}<rs *. f. X. 'Txo rotv- IV. e\ p. §. $, «£ Cx.
t,.
ra(- U
tvs *\>yw>°i r V t <fi*w c/ «*otw chium in Lxerc. de Hymenaeo& 1

. « Phileto lnferta */fwrf. Nlifcell.

mipnm r«* «S ot rm*m
-

***rov-
j acVm Amfiehx^ ed. %.I1L fs.
Wtt tmroKuf, y) Beaufobrii v. gr. , decepti
/) Etiam, quod' mireris,. Corro- fortafTe loco Tertulliani, deproefcr.
dius in CritifcK Gefch.des Chi- adu. h. e. 32. Ita ille {Hijloire
liasmus P. II. p. 41.
v)' Cfr. S. V. Storrium 1. c.
de Mantchee
T:
cion
"' L
les a
' W &£duV1ManichUsme
: /%. Ma &
(ad Tim.
rejettees, £ ']

x) Vid. ex antiquioribus Bud- Titum apparemment

epiftolas), c'eft
deum de ecclef. apoft. c. s. lttu a caufe de fon erreur fur le maria-
gium de haerefiarchis 8e£t. X. ge & en particulier fur celui des
*> 9. §. ^.Vitringam in Obf.facr, pretres & des Eveques."
 ,

am, (qu:e quidem vnice probabilis eft), ratio&em exeogi*

taueris-, ideo exelufas fuifTe ilias epiflolas quod, vt ait Ter- ,

tu.llianus, de ecclefiaftico ftatu compofitce eftent, ideoque ad

cretum ipfum, cui deftinatus erat apoftolicus ille codex, haud
peninere viderentur Marcioni, id profeclo multo magis va-
liturum credo de epiftolio ad Phiiemonem quod multo etU ,

am pauciora , quse communis vtilitatis eftent , continebat.

Apparet igitur, quicquid de numero epiftolarura , a Marcio^
ne receptarum referat Tertullianus, non ex ipfa codicis ii-
lius notitia proie&um efte. Namque aut admiferat epp. ad
Tim. & Titurn, quod negat Tertullianus, aut excluferat
certe nulla alia de caufa, quam quse etiam epiftolium ad
Phiiemonem exclufiftet, quod receptum tamen affirmat idem
TerwlUanus. z)

•$. III.

tjuod de Laodicenos , in Apoftolicum Mar-

epijlota acl
cionis recepta, memorat Epiphanius, eo mifere ignorantiam
fuam ipfe prodidit. Primo enfm epiftolse, quae ad Laodi-
cenos fcripta ferretur nonnifi fragmenta extare apud Marcio*
nem affirmat, O/t*' $t xai twc TrpoQ h&ohxua% Myojuiws
^i^vi) , igitur incertus faltem haefit, annon reuera extet fin-
gularis Apoftoli ad Laodicenos epiftoia, qiise tamen incerti*
tudi eum non impediit, quo minus eandem, ctim in Mar-
cionis codice mutilatam ab haeretico ftatim etiarn,
extaret,
pronunciaret. Non extitifle autem in Apoftolico Marcionis
diuerfam ab epiftola ad Ephefios epiftolam ad Laodicenos,
neque igitur mutilari potuifte, .qu* non extabat 5 ex ipfo
Epipha*

2^ Ad Philajlrium quis provo- quae ad Timotheum &Titiim fcrip.

cauerit, qui (Catal, eorum, qui tec effent, exclufas a Marcionc, affir-
pojl Chr, pafs. haer. rei fadti mat ? Nifi fortequidam acquius p.u-
funt c. 44.) Paulli epiftolas, niii tent, delere ilkid uifi.
 9

Epipiianio patet, qui poilea (p. 374. 37.5.) locum, ex ea

allegatum a Marcione, affiert, quem epiftola ad Ephefios ad
verbum exhibet. Nec tamen
ideo negat, hanc a Marcione
receptam fuifle, vtramque nominat, atque adeo eo, quem
fed
diximus, loco mirum vtriusque confenfum animaduertit.
Patet igitur Epiphanium neque perfpexiffe , eandem effe cum
^piftola ad F.phefios epiftolam ad Laodicenos, neque tamen
in alteram parrem, adulterinam hanc efTe decernere aufum
fuiffe: debebat autem vel hoc vel illud facere, fi facrorum
librorum & Marcionsei codicis fatis gnarus erat.

Tertullianum a) fi audias, interpolatum a Marcione

Laodicese nomen queritur. Eidefia quidem, inquit, veritate
epijlolam ifiam ad Ephefios habemus emijfam, non ad Lao-
dicenos , fed Marcion titulum aliquando interpolare gefliit,
ei

qaafi & in iflo diligentifftmus explorator. .Igitur transla-

tio latina-, qua Tertullianus alias vti folebat, facla erat fine
dubio e codice, qui nuttum prorfus nomen prsefixum habe-
ret. Non enim quod alium pro recepto titulum fubjlituerit 9
fed quod muum prorfus ipft epiftoke interpolauerit Marcio,
asgre fertur a Tertuliiano. Neque, dum
ad Ephefios emif-
fam vuk epiftolam,, ad codicem aliquem, cui nomen hoc
praefixum eilet,, prouocat, fed ad ecclefiae traditionem, quam,
vt fcimus, etiam integrae leclionis vnicam normam fecit.
Interpretationcm autem a Koppio b) proiatam, qusenon/7ri-
mum epifxolse verfum interpolatum , fed ipfam , qua in co-
dicibus praefigi foleret, infcriptionem adulteratam a Marcione
queri vuk TertuHianum, verba ipfa non admittere videntur.
Namque interpolationem queritur Tertullianus, infcriptionis.
autem

<0 Adv. Marc. L. V: C. 17. ejus N.T.perpet. Annot. illuflr.

h) Proll. in ep. ad Ephef. in VoL IV. ed. alt. p. 6.
B
 ,

io

autem mutatio non interpolatio, fed elepvauatio, (i placet,

appellanda fuifler. Neque me mouet alter Tertulliani lo-
cus r), vbi fe ad Ephefios prmfcriptam habere epiflolam,
hcereticos vero ad Laodicenos affirmat. Hic enim de fafcrip-
tione epiftolae Ioqui Tertulliannm fatis clarum ePc , fed non
video, quo jure inde efhci poflit, alterum locum idem fibi
velle, cum ma-
certe de titulo ipfi epiflolce interpolato fatis
nifefte queratur. autem codices
ExtitifTe in quibus Ephefi
mentio abeflet a verfu primo non hoc modo Tertulliani teflt-
,

monio , verum etiam Basilii 1YL cl^) atque Hieronymi #)

loco conflat, (non enim ferenda funt Koppii & Michaelis
interpretamenta.) lllius autem lacunae, in antiquiffimis co-

dicibus obferuata?,. rationem aliquam probabilem, haud vi-

deo, vnde petere poffis, nift ex interpretum complurium
opinione, qui non ad vnum, fed ad plures coetus fcriptam
fuifTe, quam ab Ephefiis nuncupamus, epiftolam, argumen-
tis , vt in tali re dari poiTunt,. fatis euidentibus eulciffe^

mihi quidem videntur. Namque hac fumta facile tibi ex-

plicatu eft,cur ron; 7raXctwic rcov y avrrypatpw ut air Bafill-
us, nullum prorfus nomen verfu primo proefigeretur, (nem-
pe quod non vni , fed pluribus ecclefiis deflinatam fuiife

epiftolam conflaret), autem exemplaribus ab iiSy

jiinioribus
qui lacunam ferre non pofFent, vnum tantum nomen adjice-
retur, (nempe, qnia fmgulis aut nonnifi vna ecclefta, ad
quam pertineret epiflola, cognita efTet, aut vna alteri pra>
feren-

e) Adv. Marc. L. V> c. n. quibus verba » tQurq abcffent»

d) Confr. Eunom. L. II. Opp. Hieronymo cognitos probat

faifle

ed. Parif. T. IL v. 57. Excerp- fed fcnptores fcltem, q u j, vtBafr-

tus eft locus ap. Koppium p. 8. & bus r quaererent ui h. 1. fuimtlnre
Michaeiis in £inl. ins N. T. P. quid atque tjiofr vocis ONTaS»
II. p. 1296. quod facere non poterant, nifi co-
Comment. ad Eph. I, T.
e) dicibus vifis , a quibus verba tt «p,«ry

Qui locus non quidem codices,. a abelTcnt.

 ,

II

ferencla vi.deretur). Ex his omnibus aurem efficitur, ma-

gnam jam antiquiflimis temporibus in hoc loco le&ionis di-
icrepanririm fuiiTe, vnde eum ad Laodi-
facile conjeclu eft,
cenos etiam epiftola noftra pertinuerit, (Col. IV, 16.)/),
aut faltem mulcis qui locum hunc legebant videri poftet per-
tinuifte, Laodiceas quoque nomen seque ac Epheft compluri-
bus graeci textus non modo, verum etiam verftonum latina-
rum codieibus illatum fnifte, quorum vno cum in hoc loco
Tertnllianus vteretur, ftatim etiam temerariam interpolatio-
nem, a Marcione tentatam, clamandi occafionem oblatam ftbi
credidit. Cur vero nullus codex fuperftt, in quo Laodiceae
nomen etiam nunc extet, ft quaeris, multae certe caufae co-
gitari poftunt, veri fimillima autem Semleri g) conjeclura
eft, vrbis, maturo fato -extinlfce., (qualis erat Laodicea,
tcrrae motu euerfa), nomen etiam fenfim fenfimque extin-
flum fuperftitis vrbis nomini in codicibus tandem omnibus
ccffifte.

§. iv.
Igitur quag de epiftolarum a Marcione receptarum or-
dine numeroque referunt illi fcriptores , vt codicem ipfum
B 2 haeretici

f) Vedba rv» ** Aae<W«* eTTiTo- falutationes haud ferret, h. vero

\w vertesda funt, epiftoiam Lao- cft fil^lam -flon vw fed^rifii*
ecciefiis deihnatam, qualis eft ila,
dicea ad vos mHtmdam, Laodi-
uam
mmtendanu o.uemadmodum in <l
^ Epheuis appellare fole-
loco Polybii ,'a Haphelio notato) mus ' Q}™ Fabruius (tnCod.
apocr. iv. T. P. II. p. ob-
n „ r f 8s9-)
n.
n
c
' M^»Pa)w^M^f<«,
r '
i
b
„•
legatio eit . ,..
tendit, parum
,
vatent.
A
Quamnam
. .,,
Roaa wiiwirj- Epiftoiam autem,
enim interpretationis au£nrit a r em
auctoritatem
Coloflenfibus Laodicea petendam ,
habere d nos ffunt Theodo-
eam efle, gUae ab Ephefiis nomen retU s , Oecume-
Chryfoflomus
tulit, ex eo apparet, quod ialuta-
n j us Q
tiones Laodicenfium epiftola? ad Co-
loflenfes ^IV", 19.) fnferit Paulius, g) Hiflor. Einl. zu Baumgar-
quo certe opus haud iiiiflet, nifi tens Gefch. der Glaubensjlrtitigk.
iliis epiftolam icripiiflet, qua: taies P. I. f. 9$,
hserettci infpeclum ab fateamur , nondum nos vincerc
eis
potucrunt. An itaque fingularum le&ionum, quas ex eo
afferunt, ratio magis apud nos valitura fit accuratior eorum
exploratio docebit. Id vero ante omnia ratum habeamus *
nonnifi eas Iecliones , quae nullam aliara explicationem y
nifi ftudiofam Marcionis deprauationem admittunt r certos
de eo nos facere poffe arque perfuafos. Nam primo vbt
juffo fufpicio extiterit, eas, quas afferunt lecliones , nonnifi
fufpicionis eoram figmenta fuiffe, igitur ne leBti&num qui-
dem diuerfarum nomen mereri ; aut ita comparatas effe f
vt in alio quocunque codrce exiftere potuiffent, nullam pro-
fecto caufam video , ejus maxime opinionis praeferendae r quas
lecliones illas ex ipfo Marcionis codice decerptas ftatuit.
Poterant autem in alio quocunque codice extare eae Ieclio-
nes y quae e communibus leclionum variarum fontibus faci-
le deriuari poiTunt , quae librariorum incuriam , hominum
fciolorum impudentiam, aliorum ignorantiam non tranfcen-
dunt H) , aut quce nihil exprimunt, quod Marcionis opinio-
nibus prcecipue fauere videri paftit , aat quae, fi fduere vi-
deantur, in aliis etiam nunc codicibus fuperfum , quos 3
Marcione deprauatos nemo facile dixerit. Ejusmodi vero*
lefttones non ex Marcionis codice deeerptos fi ftatuemus,
nihil faciemus , quod jufto iniqutus videri poffir. Quodft
enim fidei illorum fcriprorum totos nos dare vokimus id ,

quoque eorum fide credendum erit, Marcionis corruptiones

non ad eos tantum codices, quibus ipfe vfus fuerit, (cd ad rc-
liquos etiaixr, in ipfa adeo ecclefia frequentatos , dimanauifFc:.
Hoc enim queruntur Epiphanius &
Tertullianus , qui adco»
in verfionrs latiuae , quam fequebatur, exemplaria, corrup-
tiones illas e graecis codicibus translatas credidit. Latins
enim verfione, non graeco N. T. textu vfum effe Tertullia-
rrum,

k) Vid. Ioco onrnium S. V. Griesbachium /. e. Seft, III, §. z, Js,

 num , vt ftatuam, tum Sjmleri i) rationes, tum aliae, quag
ipfe mihi detexifle videor , impellunt, Textus enim grsect
m raritatcm non mcdo ipfe f gnificat , celebri loco
Africa
de fraefcr. adv. har. C* XXXVI. k). Sed accedit etiam rei
interna probabilitas, cum cx loco faltem Aucustini /), fine
dubio ad verfiones maxime in Africana ecclefia fatfas refe-
rendo m) , fatis conftet , in iis regionibus non quidcm tan-
tum , quantus ex eo looo concludi poflet , fed aliquem certe
verfionum latinarum numerum extitifle. Ipfe vero Tertui-
lianus vt integritatem leclionis ab ecclefia feruatam vbique
jaftitat, ita plerumque de fuo libro haud admodum audacSer
pronunciat, fed , vbi de gneca leclione dicendum erat, an-
ceps haud raro atque incertus ipfe fe titubatione fua prodit n).

Sed ad lecTionum fingularum examen defcendimus.

Tertullianum praecipue audiemus; nam de rcjiquis res paeae
confefta eft*

B 3 J. V.
f) Vid. ejus append. ad Wet- thentica» vid. Pfaffii difs. de ge-
fleuii Pro/l, in N. T. Obf. \.p. *>%*>, nuinis N. T. le&ionibus.fyntagm,
k) >,Age jam , q.ui voles curio- differtt. infert. p, 4$. colL ejusd.
fitatem melius exercere in negotio noK exeg.in Euang. Matth. p.40,
fa)utis tasc , percurre ecclefias apo- /) De doEtr. Ckrtftian.
L. II,
ftolicas, apad quas ipie adhuc ca- c. 4. Vt enim primis tempo-
fidei
tJhedne Apoftolorum iuis locis prae- ribus in manus venit codex grse-
fidentur , apud quas ipfae aiithen- cus , ( h. vero non eft vnuierfum
iica eorum literae recitantur , fo- N. T. fed liber quicunque , hanc
nantes vocem & repraefentantes fa- illam ejus partem contineHs) aufus
cicm vniuscujusque." Qucm locum eft inter pretari.
dirni ad gracwn textum referimus m) Cfr. cel. Weberi Beitr* zzir
nurt excludimus aliam interpreta- Gefch. des m T, Canons, p. 90. N
tionem , quse de integritate ma- ») Cfr, inprimis de Monogam,
xime lectionis loqui vult Tertul- c. XI. vbi ad grsecum textum pro-
lianum. (Vid. i'11. Roefsleri Bi- vocat quidem, atque ex eo corri-
blioth. d. K.vater, P. II I.p. ng. gi vult latinam verfionem, fed ira,
& S. V. Griesbachii librum faepe vt fatic appareat , cum graecum tCB-
pit. Secl. IL §. $.) De voce: au- tum ne infpexiiTe quidcm.
 $. v.
Incipiamus a celebri loco Gal, II, 5., cujus accura-
rior comemplatio magnam nobis in tota hac caufa jucem
accendet. Ac ledKonem quidem ejus ex eo codice, queni ante
oculos habuit, ita recitat Teriullianus 0). Propter fuperinduUu
tios falfos fratres qui fubintrauerant ad fpeculandam liber-
,

tatem noftram , quam habemus in Chrijlo , vt nos fubigerent

feruitnti, nec ad horam ceffimus fubjeclioni. Atque hic qui-
dem ftatim videnHum eft, ne nos effugiat animaduerfio, Ter-
tullianum ex eo codice, qaem ante oculos habuit, & quem in
toto hoc libro femper fecutus eft , recitare eam leclionem
,

quam falfam deprauatamque poftea queritur. Nifi enim

hunc locum ex eodem, quo alios folebat, codice recitabat,
certe non opus erat, vt totum locum ita, vt depranatus ef-
fet, atque ad verbum adeo exprimeret, fed vera leftione ex
fuo iibro notata, vno verbo animaduertere poterat, in aliis
cqdicibus aut in Marcionis libro negationem (ov$i) infertam
eife. Quam cum aduiterinam effe vellet , cur non ad fuum
librurh prouocat , quod fi potuiffet, facile fuperfediftet mi-
fera opera, qua interna argumenta, rejiciendam e texm ne-
gationem probaturam, conquirit p). Scilicet ejus multum in-
lererat, eliminari negationem, cum omnis adeo Marcionis
harefis ab eo progrederetur, vt Judaismum plane a Chriftia-
norum noua difciplina, fejundtum , ideoque etiam Paullum
reiiquis omnibus Apoftolis, & Petro maxime, cujus fimula-
tionem & indignam rituum judaicorum obferuationem gra-
viter

0) Adv. Marcion. L. V. c, j. prouocet (Tertullianus,) fed an-

p) Etiam S. V. Griesbachius, xie interna conquirat argumen-
qui Marcionis codices a Tertullia- ta, quibus particulam , nec, eli-
no vifos haud negat, de hoc faltera minandam effe vincat, probabile
ioco ita pronunciat, (/. r. SetH.lII. ejlt in ipjo Tertulliani co-
P' 89.) „Cum neque ad grcecos dice aliisque africanis libris ex-
neque ad latinos alios codices tijfe hoc , nec.
 ^m&p 15

viter reprehenfam a Paullo longe anteponen^

diclatabat q),
dum efle pronunciaret. Quid verq, fi ipfe Paiillus tempori
inferuiiflet ? Quanto magis tum illa folemnis Tertulliano Pe-
tri defenfio valitura erat ipfum adeo Paullum dixhTe, ,,/a-
,

ttum fe omnibus omnia, Judais Jud&um, non Judads non Ju-

daum, vt omnes lucTificaret"? r). Igitur jam hac fola de •

caufa videndum erat Tenulliano, vt particulam illam, quam-

vis in ipilus libro extaret, juris tamen quadam fpecie elimi-
nare poiTe videretur, quam cum praeberet Irenai locus ftatim
haefitare defiit. enim
Liceat repetere S. V. Griesbachii s)
obferuationem, qui non hoc tantum loco, fed alio etiam ex-
emplo fatis luculento comprobauit, Irenaei auclorltate ita cap-
tum Tertullianum ,
fuifle N. T.
ab Irenseo vel le-
vt loca ,

viter tantum facla T etiam lnuitis fuis ipfius codicibus ad il-

Iius lectionum refingeret , idque ab eo etfam h. I. faclum
efle. Irenai enim locum L. III. c. 13. probe certe nouerat
TertuIIianus, qui eadem, quae ibt Irenaeus 5 centies repetit.
Quanam antem cupiditate credimus eum Irenari, auclorita-
tem, arripuiiTc, IeuifTimam quidem, fed quse leclfoni, quam
adeo absque audoritate receptam vellet, ali^uid faltem pon-
deris adderet*

Igitur hujus Ioci exemplo duo. vt opfnor, certa funt,

primo hoc, le&iones in plerisque adeo codicibus diuulgatas,
vbi fauere vel aliquantnlum viderentur hsereticse opinioni,
temerariae deprauationi tribuifTe Tertullianum , (plerosque
enim ab antiquiiTimo inde tempore codices receptana leclio-
nem feruaiTc ex eo clarum eft, quod alterius ne vefiigium
quidem in vllo alio libro f Claromontanum fl excipias , &
Italani

q) Tertull. de prcefcripf. adv. de alium locum , valde memorabi-

kcti\ L. IV. e. %. lem, adv. Marc. L.L e. ao.
r) De prcejcr. &c. /. e Ad- s) Libro jctpe cit> J. 7.
 Italam antiquam, fupereflj /) doinde &MHud, Tertullianura'
nonnifi fuum codicem fecutum, hasreticos adulterarae leclio-
nis accufaiTe, codicibus eorum ctfi non infpeclis ; hoc enjm
certum fitex cujus lecTionem e ftto libro recitat , quem
h. L ,

I"pfe nusquam Marcionis* eu*e dicit, quanquam Marcio-

alibi
niticis adulterationibus plenura opinatus eft, Qualis autera
ratio ejus codicis fuerit, & quibusnam exemplis , illud vc
crederer, motus fuerit, ex hujus loci leclione fatis apparer.

J. VL
Breulores erimus de aliis leuioris momenti locis , qu&
corrupta effe ab hsereticis aut e glojfemate fuo codici allito v)
aut e Hturis in eo obfervatis conclufilTe videtur rerum cri-
licarum imperitiiTimus Tertullianus. Ad iilud genus perti-
flere videtur locus i Cor. ', XV
45., cui primum quidem vt
erat in ipfms codice reciraro corredtionem demum haeretici
fubjungit. x) Si enim in ipfum textum illatum glofiema fu-
iiTet, lo.cum, vt alibi foler, corruptum recitalTet. Quac vero de

locis erafts ab haererjco, (., vt alibi loquirur, fpongia Mar-

cioni-

f) Leftio, quas negationem v) bcatuhTe TertulHani librum

eli-
minat vnde primum orta, & quo- omnis generis gloflematis , quorum
modo in alios codices, Ambrofia- nonnulla adeo in graecum textum
fiaftri v. gr. , Clarotnontanum , illata funt poftea, Semlerus often-
alios ( cfr. Semleri hifl. e^clej. fel. dit. ( Vid. hermeneut. Vorber.
capp. P. L p* 17. & Prolegg. in P. 11. p. 77.) Exempla qui volue-
eo adGalat.t Paraphr. praem.) rit videat locum Gal. III, if, ut
propagata fuerit ita facile explica- a Xertulliano recitatur adv. Marc.
tu eft, (vid. S. Storrii Difs.
V. L. V. c. 4. & alium diflidiis Aria-
ad qucedam epp. Pau/li min. lo- norum clarum in iibro de carne
ca p. 4. & ill. Eichhomii allg. Chrifti c. 18. coll. Germonio l. c.
Bibl. der bibl. Litterat. P. II. L. L P. 1. c 1%.
p. ^27. ), vtprofe&o haud videam,
quomodo fatis certo ex antiquiffimo x) Aduers, Marcion. Lib. V.
extu grseco feruatam credere poffis. ct io»
 ,,

cionitica extinclis queritur, nonnifl a titurarum, codici quem

,

fecutns eit, indudarum, animaduerflone profecla fui/Fe, ex

eo .conjicio, quod locis demum integris ex eo ipfo codice,
quem alibi fequitur, recitatis anjmaduerfionem addit, locum
a Marcione erafum f. extindum fuifle.
, Igitur ab eo co-
dice, quo femper tanquam corruptionum Marcioniticarum
exemplo vtitur ne aberant quidem, fed inducla ex parte
,

atque liiterarum hinc illinc fugientium lacunis di/lincla- Mi-

feram vero criticorum fortem, quibus liturae vel leuiflimis
cafibus induclae negotium facefliint Hanc enim vere credo !

rationem fuifle locorum 2 Tlieff. /, £. $/) Gat. 11/, 7. z) ,

\6 d) &Eph. //, 20. 75. b) quo in loco contra haereticas

de carne Chrifti opiniones grauiter ab Irmoeo c) commenda-
to, ne minimam quidem lituram oculos ejus effugifle, mi-
rum haud eft. Quod de loco Gal. IV, 22. refert Tertullia-
nus, ex parte conuerfum efle ab hseretico, re tamen ipfa
feruata d), fatis prodit, quamnam in criminationibus fuis ra-
tionem fecutus fuerit. Scilicet id corruptoris eft , vt verba
mutet, rem non tangat. Satis patet, quales illse corruptio-
nes fuerint, liturze nempe, verborum diuerfus ordo, talia,
qualia in codicibns omnibus deprehenduntun

§. VII.

y) Tertutt. t. e. c. 16. b) L. e. e. 16.

z) L. c. cap. 5. Hieronymus c) Aduers. hcer. L. V. c. 14»

(Comm. TomVJI.opp,ed.Va/Iarf. §. %. 4.
p. 42 %)rem vt fieri folet exau- d)
xit. Ceterum credibile eft, Ter-
J/ t furibusfoletaliqmdex-
c idere de praeda in iiuiicium
tulhanum h. 1 diligentius , atque ita credo & Marcionem nouifTimam
ahasfoleret, obferuaire, cumatten- Abrahie nien tionem dereliquilTe
tionem ejus excitaiTet^ locus Ire- nullam nwgis auferendam, etfi
naei adv.Jiar. I IV. c. 8. §. 1. J
.
ex parte comertit » adVt Mar(%
a) Aduerf. Marc. L» V. c. 3. /,. V. c, 3.
 , ,

18 «^fe
§• VIL
Tria tantnm exempla fuperfunt, in quibus explicandis
non eandem, quam hujusque rationem fequi nos pofle pfe-
risque videbimur, fcilicet quae corruptionem confulto de &
indujlria fatfam, eamque talem, qualem a Maxcione pro phi-
lofophise, quam profeffus eft, ratione facile expeclare poflis,
prodere videntur. Primum eorum ofFert locus Eph. Ilf, g~
Audiamus ipfum Tertullianum e). „De manihus , inquit
haeretici praecidentis non miror, fi fyUabas fubtrahit, quum
paginas totas plerumque fubducit (Vnde vero hoc nouerat
%

Tertullianus ? ) Datam, inquit, fibi Apoftolus gratiam nouis-

fime omnium illuminandi omnes > quoe difpenfatio facramenti f
occulti ab auis in Deo , qui ornnia condidit. Rapuit h»re-
ticus IN praepofitionem , & ita Iegl fecir ^occulti ab aeuis
:

DeOf qui omnia condidit" Atque in hoc loco fatendum qui-

dem eft> valde fauere illam omiflionem Marcionis fyfteimti,
faltem vt ab ipfo Tertulliano defcriptum eft /). Verum haec
vtut fe habeant, ipfum Tertulli-anf locum fi diligentius exa-
minas , quamnam praefandi neceflitatem habuit TertuUianus,
quamnam de totis paginis a Marcione extin&is conquerendf
caufam , cum fane nullum ejusmodt licentiae certum atqne
indubium exemplum vnquam protulerit, fed fumfiffe tantnm
videatur, qufcquid de ea re in antecefTum pronunciarcr ?
Igitur cur leclorem praeuenit , nifi vt fucum faciat ? Neque
id praerermittendum eft , Tertullianum ex eo ipfo libro , e
quo alias femper lecliones a Marcione corruptas protraxit
locum hunc recitare integrum prorfus atque incorruptum ,

& recitatae demum verae le&ioni fubjungere deprauationen

haeretici. Igitur raptam effe ab hseretico praepofnionem ii-
km, aliunde faltem r quam ex codicis , quem ante aculos
habe-

#) Aduers. Marcion. Lib. V, /') Y.Beaufobriuml. c.Voi II.

t, J7» 18. p. no.
habebat leflione compertum habuit. Vnde vero ? Lituram-
,

ne denuo accufabimus ? Vtrum fama id accepifle , an con-

jedlura a ffecu tu m
efle Tertullianum ftatuemus ? Fateor, hac
vna obferuatione concidere totam accufationis hujus fidem
mihi quidem videri. Accedit, quod alibi etiam locorum
fimiiium noftro, (ex gr. i.Cor. II, 8. i.Cor. I, 21.) inter-
pretationem haereticam perftringit Tertullianus g"), neque igi-
tnr alienum ab eo fuit, de ejusmodi loco, qui contra Mar*
cionem tuidentiffimus eiTet, in anteceftum metuere. Quan-
tam autem licentiam rerum haereticarum fcriptores fibi fum-
ferint, fuas opiniones^ conclufiones atque adeo meras con-
jec°iuras hiftoriae & fyftemati haereticorum inferendo, dudum
a Beausobrio obferuatum eft. In ifta autem conjeftura ita
fane fibi placuiiTet, ita fui fimile fuiflet Tertulliani ingenium,
vt nefciam, annon ex hoc folo magnum fufpicionibus noftris
momenium accedere debeat. JSed nolim iniquior videri, ne-
que anteaquam reliqua exempla luftrauerimus , in vllam
partem decernere. Id faltem certum habeamus atque ex-
ploratum, non ex ipfo illo libro, quem Marcioniticum ipfe faU
tem Qpinatus ejt, corruptionem illam haufijfe TertuUianum ti)z
vnde demum hauferit , fcire multo minus intereft.

§. VIII.

Ad aliudexemplum tranfimus quod locus Col. /, 15.

,

16. iy. exhibet. Audiamus iterum Tertullianum 1)* ^Si non

C % ejl

g) Vid. ex. c. aduers. Marc.

praecedente verbo mwuv ob fimL
L. V. c. 6. #
litudinem fyllabae vltimae ex-
h) Igitnr neque in eo acquie- cidere potuerit!"
( /. c p 164.)
fcere pollumus, quod S. V. Lcef- Enimuero in eo libro quem fc- ,
Iprus obferuauit, quam factle, (m cutus eft> ne exc id e rat quidem,
libro fcilicet, quem ante oculos
hahuitTertullianus?), particula „ i) Aduers. Marc. L. V. t. 19.
eflChriflus primogenitus conditionis —
fi non in illo conclita
fnnt vniuerfa in ccelis &
interris, ... fi non citntla per itlum
& in iUum funt condita, (haec enim Marcioni difplu
cere oportebat) non vtique tam nude pofuiiret Apofto-
:

lus : &
ipfe efl ante omnes. Quomodo enim ante omnes, ii
non ante omnie k) quomodo ante omnia, fi non primoge-
,

nitus conditionis —? Vnde ante omnes probibitur fuifTe,

qui poft omnia apparuit? Quis fcit priorem fuiife, quem efte
ncfciit? Quomodo autem boni duxit, omnem plenitudinem in
femetipfo habitare? Primo enim qux* eft ifta plenitudo, nifi
ex illis, quae Marcion detraxit ^conclitis in Chrijlo in ca-
lis & in terris," nin* ex illis „inuiflbilibus & vifibilibus , wifi

tx thronis & dominatioriibus & principatibus &

potiflatu
hus'\ aut fi haec Pfeudapoftoli noftri & Judaici euangelizato-
res de fuo intulerint, &
ad plenitudinem, Dei fui Marcion,
qui nihil condidit, (omnia retulerit)? /)". Jam fatendum qui-
dem ftatim eft, vera fi fuerit accufatio , neque de librarii
lapfu cogitari pofte, neque omnino de vlla alia , nifi ftiidio-
faverborum illorum omiffione: quod quidem eo certius eilet,
quo magis integrum argumentum fyftemati Mircionis,
loci
vt a Tertulliano traditur, contrarium eft tri). Vcrum enim-
vero ftatim etiam quseftio exiftit, Ccui Ci fatisfieri non pote-ft
tota accufatio labefaclatur) , vnde illa omiftio Tertulliano iu-
notuerit ? In eo certe codice, quem femper fcquitur, &ex quo
omnes Marcionis corruptiones allegauit, integer locus exia-
bat ri). Neque attentionem noftram effugere poteft Tertulliatu
nefc;o

k) Si graeco textu non latina l) Hoc fupplemus. Tnterpundio-

verjione vtebatur Tertullianus, fa- nem, vt oportebat, mutauimus.
cile carere poterat omni hac argu-
m
j Cfr# loco omn um IValchii
i

mentationc. Graeca enitn vox (»«y- Hiflorie der Ketzereien P.I.f.^o].

ruf) neutrius generis fignificatio- fs. §. VI.
ncm non excludit. ri) Igitur neque aflentiri pof-
fu.n
 ,

nefcio quse titubatio. Neque enim ftatim audet pronunciare ^

verba illa, {Tr^coroi-oKOQ -wrirai), a Marcione deleta fuiffe, fed

per interjeclionem tantum addit haec enim Marcioni difplicere
:

oportebat. Atque hic videre mihi videor vniueifam, quam in

bac caufa fecutus eft rationem Tertullfanus , exemplo fatis
luculento proditam. Primo enim cogitandum eft , Tertul-
lianum in libris quos aduerfus Marcionem fcripfit, non id
,

egifTe, vt loca ab eo corrupta critica diligentia examinaret,

fed vt ejus philofophiam e f. literis refutaret. Jam vero,
querelis Ircn&i de libris facris a Marcionc corruptis territus,
vbi ad locum illi manifefte contrarium deueniret, oportebac
certemetuere , ne totum locum extinxerit h&>retica licentia.
In ea autem incertitudine, cum altera ex parte metueret ob-
ftrepentes hsereticorum voces , a Pfeudapoflolis interpolatam
fcripturam clamantes , neque tamen ex altera parte locum
prorfus dimittere poffet, profeclo nihil reliquum videbat,
nifi vt ipfe etiam in hsereticorum licentiam inueheretur
conquirfret atitem in eo ipfo loco letlionis integrac, adnerfus
eos vejiigia , quae cseciratem (vt loquitur) haTeticorum effu-
gifle fufpicari poterat vindicanda?. ld vero noftro maxime loco
Tertulliano accidiiTe, totus profedo orationis tenor & contextus
loquitur. Namque Irenaeus, quem ipfe alibi „omnium docftri-
narum curiofiffimum exploratorem appellat, quem in omni
opere fldei optet airequi" o) Marcionem difertis verbis affir-
mat a Paulli epiftolis abftuliiTe „quaecunque manifejle diffct
,

ejjent ab Apojlolo de eo Deo qui mundum fecerit, quod nem-

,

c 3 P'

fum b. Corrodio , qui omnes Ter- Marcioniticos codices haud vidk

tulliarii & rel. criminationes exin- fme dubio Tertullianus ; ab eo au-
dederiuauit, quod
babueiint Marcionit*.
mancos codices
(Vid. ejm
tem, quo tanquam a Marcionitif

f^n?^™' ™
* ^
Verfuch einer Beleuchtung des
Bibelkanons P. II. ) Namque , o) Adv* Vatent, c. V*
 \

pe idem fit pater ffifu ChriftF p). Quantam autem credi-

mus incertitudinem fuifle , in quam eum irena*i afleuera-
tio conjecit, qui profeclo his ipfts verbis hunc maxime lo-
cum putandus erat ? Ita enim contra Marcionem
fignificafle
manifeftus videri oportebat^), vt fere nullus dubio locus re
linqueretur. Eo minus autem Tertulliani fufpicionem effu-
gere poterat Marcio, quo melius cum ejus decretis confen-
tire locus videretur , deletis iis verbis ,
quse deleta fufpica-
t>atur. Nam quod Jefus praedicatur u%m tou &^ou tou ao^ar^u
fuifle, id Marcio etiam volebat; igiturha?c profetfto verba de-
letaab hasretico fufpicari haudquaquam poterat Tertullianus,
quin adeo opus efle ratus eft, vt ea eontra Marcionis inter-
pretamenta praemuniret r). Jam vero vbi ad verba tt^coto»
tokoc, th jCTicrict)Q & quae feq. deuenit, fufpicionibus fuis vi-
<clus non ajfirmat, fed ponit tantum, Marcionem haec verba
deleuifle. oif non eft, inquit, Chriftus primogenitus condi-
tionis^ h. vero eil,
fi
forte Marcio deleuerit illa verba: tt^co-
tot^xos 7r. x,r. rel. Cur vero ponit, quod aflirmare pote-
rat , fi rei fuse eertus erat ? Cur non, vt alibi folet, fine
verborum ambagibus eliminatos e textu verfus clamat ? Vn-
de illi fubito venit lenitas ifla verborum , oportuijp^ vt hsec
Marcioni difplicevent ? Cur non flatim afleuerat, quod po-
ftea audentior fa&us, (obiter tamen), dicit, detracla ea ver-
ba a Marcione fuifle? Haec omnia fi mente colligas, Irenaei
auclo-

p) Adv. haeres. L. I. c. 27. femper retro vifum , fi quibus yi.

§ 2. fus eft in Dei nomine , vc imagi-

q) Etiam Irenaeus fcepius eo vti-

" em¥ws:
f"'»' ™
*e .
l
**
uam
f?
ant Dei
hinc d:["
^tlis
tur contra hxreticos & nominatim
Marcionem e. gr. Lib. L c. 22. &
1

wmfihihs Jci
t
aduers Marc.1. c.

§. i.c.27. S.2. L Jll c 8

Apparethunc locum jam antea, quam
$ ?
ad illa de quibus quacftio
verba,
O „Sed nos enim inuifibilem di- eft, fufpieiofam Tertul-
acceflerit ,

cimus patrem Chrifti, fcientes filium liani in fe attentionem conuerthTe.

autforitatem , loci euidentiam , Tertulliani incertitudinem ,
vix equidem video, quomodo dubitare poflis, totam accu-
Jationem nonnife a conjeBura atque Jufpicione TertuUiani pro-
fetlam faiffe. Neque dum hoc ftatuis , ftatim etiam fumis f
tnala ficle egifle Tenullianum , quin potius totam illam, quam
in hac caufa fecutus eft , rationem ab anxietate quadam
Tertulliani, quam parum adeo abeft, quin religionem dicere
pofiis, profeclam fuiffe, tota difputationis forma modusque lo-
quitur. Quomodo enim , vt vel vnum exemplum afferam,
fatfum eft , vt , quod fsepius in ejus libris obferuafle mihi
videor, loca contra Marcionem euidentiftima dimitteret, in
locis autem aliis , quse nonnifi multo labore atque argumen-
tis improba opera conflatis ftringere contra hsereticum po-
terat , quam poffet diutiflime haereret. Quod nifi ab ejus
anxietate deriuaueris qure locum minoris quidem euiden-
,

tix* fed certioris fidei maluit prseferre loco majoris euiden-

tise , fed incertas apud haereticos au&oritatis» haud video,
vnde demum explicare poffis?

Nemocerte melius Tertulliano anguftias, in qnas acf-

dtiftum fe ab haereticis vidit, defcripferit." Nihil, inquit s)
proficiet congrcflio fc rip tu ra rum , (cum hsereticis inita), nifi
plane vt aut Jiomachi quis tneat euerfionem aut cerebri, 11-

la haerefis non recipit quasdam fcripturas, & fi quas reci-

pit interjeflionibus & detraclionibus ad difpofitionem infti-

tuti fui interuertit : et fi recipit, non recipit integras, & fi

aliquatenus integras praeftat, nihilominus diuerfas expofitio-

nes commentata conuertit. Tantum veritati obftrepit adul-
ter fenfus, quantum & corruptor ftylus. — Quid promoue-
bisy

s) De praefr, adv haer. c. 17.

 ,

24 *6Q»
bis , excrciratiffime fcriptnrarnrn , cum fi quid defenderis,
negetur ex quid negaueris ,
diuerfo , ft defendatur & tu ,

quidem nihil perdas, nifi vocem in contentione , «^i p/7tfwi dfe

blasphematione^ Haec qui legerit fatis profecto intelliget,
,

cur in locis maxime iis , quibus optime contra haereticos

vti potuifiet , anceps haeferit & quo fe venat nefcius Ter-
tulii3nus. Neque etiarrj mirabitur impatientiam illam qua ,

tota f#pe capita tranfilit, opinionis fcilicet, ab Irenteo accep-

tas, terriculamento agiratus. Aliter enim haud fcio quo- ,

modo explicari poffit, quod dc epijiola ad Romanos queritur,

ingentes in ea foueas feciiTe Marcionem quas voluerit au- ,

ferendo £). Ipfe enim h. 1. difertis verbis fateri videtur

fe, quicquid de iAis foueis compertum habeat, exfui in-
injlrumrnti integritate h. e. ex locorum in eo fuperfti-
tum euidentia concludere v). Qui vero attentius eum le-
gerit facile animaduertet , eum a C. I. v. /£. fubito tranfire
ad C. II. v 12. , ideoque hoc maxime loco foueas a Mar-
cione interjecTtas metuiffe. Inter hos autem vcrfus quos ,

tranfiliit Tertullianus, nullus efi, qui conrra Marcionem cui-

dentior fuifiet primi Capitis verfu decimo nono & vicefimo. Quo-
modo autem accidit, vt vbi ad hos maxime verfus deueni-
ret, fubito inciperet , de foueis a Marcione faclis conqueri.
Profe&o nulla alia de caufa, quam quia hunc locurn non
auderet opponere Marcioni , veritus, ne extinclum ab eo
au-

t) Aduers, Marc. L.V. f«IJ. verba etiam ita interpretari pofTis :

„quam multa extinxerit M. ei ap-
f) „v^uantas autem foueas in illa parebit, qui loca a me contra Mar-
vcl maxime epiltola IVlarc. fecerit — cionem allata , cum iis compara-
de nojlri inftrumenti integritate verit, qua: ex integro inltrumento
parehit" I. c. Igitur ipfe fuum contra eum proferre potmffein, nili
codicemnon vbique, fedtantummo- deleta ab eo fuiHent." Hac vero
do hii:c illinc deprauatum aMarcio- interpretatione confirmaretur id ,
nitis credidit. — Quanquam haec quod antec. §. diximus,
 ) ,

audiret. Neque tamen

ideo audet hunc locum eliminstum
a Marcione pronunciare , feti ne cui forte mirum vidcre-
rur, quod loeum adeocontra manifeilum dimife-
hsereticos
rit, leeiorem de Marcionis licentia , 'tanqiram de re fatrs
cbgnita , in vniuerfum admonet. Deinde ipfe addit , nolle
fe locis contra Marcionem euidentiflimis pugnare, fed fuffi-
cere ipfi, qnae proinde eradenda non viderit, ( h. vero eft,
loca minus euidentia , de quibus nihfl metuendum erat)
quafi negligcntiss ac eoecitates haeretici arripere. it-a vero
nobis ipfe vniuerfam , quam in liac caufa rationem feeutus
efl , aperit Tertullianus. Primo enim h. 1. parum abeft^
quin non fcirs fe,
ipfe fateatur, fed (ufpicari tantum, lo-
cum hunc a Marcione extimftum efle ;
quid enim opus erat,
vt Marcionis tcmeritatem in vniuerfum criminaretur , fi lo-
cum hunc ab eo deletum e(Te -fciret, non ex ea ? quam fu-
mebat, audacia Marcionis concluderet. Deinde vitare fe di-
eit loca comra Marc. euidentiora, reliquis , de quibus nii-
rtor ipfi metuendi caufa fit, contentus. Neque jam diutius
morandum eft in aiio loco Tertulliani x) , vbi fubito a ca-
pitis oclaui verfu vndecimo ad decimi initium tranfiens, Sa-
lio ino^uh^ &
ampliffimum abruptum intercifae fcriptu-
hic
rae. Scilicet caput nonum vaticiniis e V. T. allegatis ple-
mim efi; : plenum etiam laudibus Abrahami & inftitutorum
Mofaicorum , (v. 4. 5. 7 13. 15 —
33« : aliunde autem —
nouerat Tertullianus , abftulifle Marcionem a Paulli epifto-
lis , ^quaecuwque ex propheticis libris , aduentum Domini
praemtnciantibus docuerit Apoflolus" y), neque etiam Abra-
,

hamo z) &
Mofaicae legi fauifle. Scilicet hanc mavime
metuen-

x) l. c. C. Xir. z) Irenaeus ddv. haer. L. IP.

y) Vid. Irenaci ,]. fupra not. /?) e. 8.§. t. „Vanus autem & Mar-
oit. cion & qui ab eo, expellentes ab
D katre-
 2* «^to
metuendf caufam habuifTe Tertullianum, exea apparet, quod
„fcripturarum" (h. e. vaticiniorum) ,
ipfe poftea y ,fa'cra-
&
mentorum (h. e. ha&mtw xzt iTtarffiiKioav) mentionem" era.-
fem a Marcione diciu

§. X.

ExempTorum igitur hucusque prolatorum fi rationem

tneas, nuilum profe61o ita comparatum eft, vt ex libro vere
Marcionitico decerptum ftatuendnm fit.
efle Namque aut a
mera fufpirione Tertulliani pro fefta funt , aut decerpta ex
codice, quem Marcioniticum haud fuifte certifficnis indiciis
clarum eft. Primo enim in latince verjionh codicem penetrafle
Marcioniticas adulterationes,, nefcio, quis tanriem perfuadere
fibi poflit. Ab Apoftolico autem Marcionis abfuilTent certe
gloftemata illa, omni deftitnta> quae ex fuo codice Ter-
fenfu
tullianus allegat* Is vera fi Marcioniticus fuifTer, certe caruis-
fet locis complurimis, quse, Ci vera accufatio eft, certo mu-
tauiffe putandus Marcio eft. . . „Verum hoc ipfum, in-
.

quies, praeuidit Tertullianus qui multa fibi contraria era-

,

dere noluiffe Marcionem fatetur a) y ed nempe confilio vf ,,

ex

Uaereditate ( Rom. IX
y ?. 7) Abra- paullo apertius fignificafifct , fane
ham, cui fpiritus per multos, jam totum illud caput a Marcione ex-
autem & tinctum non minus credidifTemus,
per Paullum teftimonium
reddidit :" &
depu atum efi ei ad ac de aliis creditum eft a pleris-
f

juflitiam* „(Rom. IV, }.)'' Satis jam que , Millio v. gr. qui duorunr, ,

etiam apparet cur epiftolae ad Rom. quos diximus locorum vnica au-
,.

C. IV. prorfus non tetigerit Ter- ftoritate,. plus quam dimidiam epi-
tullianus L. V. c. r$. non ea pro- ftolae partem expunetam a IVJarcio-
fefto de caufa quod abeffet ab eo ne. vt crederet
,. adduci fe pafTuf
,

eodice, quem fecutus eft, (hoc eft. (vid.. ejus Prolegg. in N.. i\
enim absque dubio haud tacuiffet),. n. 311.)
fed quod metueret foueas a Mar- a) Aduers. Marcion. L. IF*
^jione interjectas \ quod quidem fi c. 4 3:.
ix quae eraden potuit, nec erafit, ^illa, quae erafit, aut
his ,

negetur iraftjfe , aut mirito iraftffi dhatur? Sed fa-

teor, inrimam illam Marcionis familiaritatem , quam neque
teftiffimae cogitationes , nec clandeflina adeo confilia latue-
re , fufpiciones meas adeo confirmare. Namque etiam
alibi facile obferuandum eft ftudium quoddam quo fibi ,

ipfi quafi prouidet Tertuilianus , ne loca fcilicet , quibus

tanquam a Marcione feruatis vtitur, ejus defendendi occafio-
nem pracbeant b). cum fe ad
Igitur videtur Tertullianus
,

refutandam Marcionis haerefin aecingeret , elegijfe talem la-

tinae verfionis codicem , quem etiam antea, quam diligen-
tius eum examinaffet , fufpecT:um ipfi reddiderant lectionii
qusedam in eo obferuatae difcrepantiae, frequentiores liturae,
gloflemata margini allita , quae ejusmodi funt. &
Inde ve-
ro fa<9um eft , vt opinionis fuae fpedro territus, quicquid
in eo codice fufpeftum ipfi videretur, (homini autem , cri-
ticarum rerum prorfus imperito , quoties id accidat necefTe
eft .?
) ^corruptum vociferaretur ; vbi au*
ftatim <ab ha?re.tico
tem ad locum <deferretur, qui contra Marcionem euiden-
tiffimus etfet , quamquam in eo libro, quem ipfe fequeba-
itur , «xtarer, metueret tamen , «e ab aliis abeffet. Satis
ienim vbique prodit opinionem fuam, late dimanauiffe hae-
reticum virus, neque ad ecclefi* tantum Marcionitica? , fed
«d plerosqtie etiarn alios libros pertigiffe. Haec autem opi-
nio facile condonanda eft anxietati, fcriptorum antiquiorum
aucloritate ipfi injeclse , & criticae, qua omnes ante Orige-
nem fcriptores laborare videmus , ignorantiae. Simul enim
inualuerat opinio de libris f. a Marcione corruptis, (quod
quomodo faclum fit, poftea explicabimus), facile profeclo
homini , qui ne graeco quidem codice vteretur , accidere
poterat , quod meticulofis hominibus , iisque infuper in-
D % doftis*

b) Vid. cx gr. locum fupra jam allegatum j. VI. aot. d).

doclis-j quotidie accidere vide.mirs , qutcqui& tarrdem
vt,
noni atque inuift cerneret , ftatim inde nefcio quaa monftra
& miracula. auguraretur. Metum autem Tertulliani fitis*
produnt le&iones ab eo notatce, quarum permultae ita com>
parata? fint , vt ne fagacifftmo quidem ha?reticarurrr infidia-
rum exploratori fubolere ejusmodi quid in iis poflit , (ed
quas in alto quouis codice reque faciie ac in Marcionitico
aut quocunque tandem alio admiferis v aiiae antem , qua-
rum periculo territus grauiter in Marcionem inuehitur , in.

libris probatiflimis etiam nunc inueniuntur. Sedfdtis d&

Tertulliano :. ad alios tranftmus...

& XL
Ad Epiphanium primo
, paucis expedfendum. Eum
;

namque Marcioniticos codices haud vidifle fatis jam certumr

eft iis , quaa fupra a nobis obferuata funt. (§. III.) Sin-
gularum autem leclionum , quas Marcioniticis adulteratio-
nibus tribuit , paene nulia eft , qna^ non in quouis alio co*
dice exiftere potuiffet , vnde profeclo haud temere conclu-
ditur , omnes illas deprauationes diuerforum codicum k-
cliones efie , quas hinc illtnc in ea quam vbique pro-
,

dit , litterarum fuarum paupertate decerpferat. Verum in

hac re otium nobis fecere duumuiri Rich. Simonius & Sem-
lerus c)j & qui poft eos omnia tandem conftcere^ Lqhff-
liRUS d) & CoRRODlUS e)o.

$• XII.

Dialogi aduerfus Marcionitas , f. vt ab aliis irifcribi»

WT) de retla in Deum fide auclorem Origenem effe nonnin*
Bas*.

Mfl* erit. V. T. vers. vern. e) Verfuch einer Beleuchtung

P. 1. p. 261. fs. des Bibelcanons P. 1U
d) In difp. fupra laud,
 ,

AttKhr ^
j&a-sjlit &GREcoR]iTheol. /)aucloritate creditum ad quam eft,

aecedit incerta praefationis , ei Dialogo prafixse, ne ab ipfe

qnidem ejus auclore profeclse, & ?.b vno faltem codice ab-
fcntis g) ftdcs. Contra Eoieius //) non majore vt vide- ,

tur , certitudine- Maximo cuidam eundem adfcribit, Pho-

Tius /') Methodio. Certius his cmnibus hoc efle videtur
qttarto demitm fec. fcriptum Dialcgum , primo quidena /a-
tine, poftea in grsecum fermonem translatum fuifte k). Sa-
tis vero apparet , quicquid de Marcionitarum haerefi com-
pertum habuerit audor ex antiquioribus decerptum effe /).
Ncque corruptionum Maruoniticarum
igitur pro fingulari
tefte numerari poteft. Vnicum, quod ei proprium eft, cor-
ruptionis exemplum affert e loco 1 Cor. XV*>g8. m). Sed
leciionis illam difcrepantiam aut meram ficlionem , collo-
qu ii gratia facflam, aut mendam, in nonnullis ejus tempo-
ris codicibus obferuatam , putem. Corruptionem enim fttr-
D 3 dio

/) Philoctti. C. XXIV. Verum de loco Matth. V, 17, annotauit,

& hic locus in dubium vocatus eft e Tertulliani L. IV. c. 7. 9. 12.
a Ruaeo , Opp. Orig. ed. &*innumeris aliis haufiiTe poterat.
* r*t>
Cfr.
n •_ ^
Ortg. Opp.
»
ed.
n
Parts.
• L° c 2-Cor. IV',4.
i interprefrationem
g) orthodoxam ab Irenaeo (III. 7.) •

Vol. 1. p. 800. inuentam, a Tertulliano (IV. 11.)

h) Hift.eccL V. 27. Praep. ev. repetitam cum aliis , a Rud. Wet
VII. £4. jlenio ad h. 1. annotatis , recoxit.
i) Biblioth. cod. i%6. ^uid e loco 1 Cor. XV, conclu-
s.

riuribus id argumentis com- ferint Marcionitae (p. 860) pote-

A<)

probatum IVetftenius (Pro/l.

iuit ratzTertulhan. {^refurrtcliontf
p. 212). Accedtt- vocum latina- carms c. 48.) fcire.^
ram vfus. qualem nonnifi in ver-
fione, e latino textu fadta, depre- tit) Opp. Orig. I. c, p, 869. ita

henderis , ex. gr. p. $06. (potKeoc Marrionita'* 19 ru nuiri^ Awos-i-

trt rvt ivayyiXtx , quse VOX faepe ^'*V — ov *•«?«** • $*ot iidmffjv av*
iccurrit. ru auua - «XX i Stos iti*»*tv uvru
/) Paucaexemplafubjungo. Quod mMvu».
dio fatfam credere leclionem , quae fcnfu omni caret, ae-
fcio , quis velit l

§. XIII.

Denique, vt ad eos deueniamus , qui pwjjim de Mar-

cioniticis corruptionibus conqueiti iunt Origenes epiftoLe
,

ad Romanos duo poftrema capita ablata a Marcione queri-

tur w). Sed quomodo a pluribus codicibus abeffe potue-
rint , facillimum explicatu efT: quamcunque ,
demum criti-
corum recentiorum Semleri o) , Koppii p) , Grieskachii j)
,

opinionem ampledtaris.

£. XIV.
Hieronymum denique, quicquid de corruptionibus Mar-
cioniticis referat , ab antiquioribus fcriptoribus acceptfle, e&
perpetua ejus comparatione cum Tertulliano maxime , fu-
,

pra jam inftituta , cermm elL Reliquos praetereo.

$. XV.
Ita vero , fi codices Marcioniticos nullum antiquio-
rnm fcriptorum vidiffe certum eft noua quaeftio exoritur,
,

vnde demum illa; omnes contra Marcionem fufpiciones ex-

ortse fuerint ? Mente enim , inquies , moti fuiffent Ire-
naeus , Tertullianus &
quicunqne contri hcerefin Marcioni-
ticam fcripfere , fi nulla ratione cogente arma , quibus ,

aduerfus eam pugnare oportebat, fibimet ip(i pr&ripuiffent.

De

n) Comm. in ep. ad Rom. L. X. phrafis repetita eft colL ejusdem

$. 40. hermen. l^orber. P. W . p. $2.

0) Difs. de duplici append. ep. P) N

*
T
- & c- P W - *
Exc U>
*

md Rom. quae ad calcem Para- q) Curae ©V. Stff. //. j. $.

 De Irenaco* Tertulliano, reliquis, fi quseris, facilis refponv
fio videtur. Neque enim hi primi contra Marcionem fcrip-
fere. Prseter enim Juftinum M.,
ab ipfo Irenseo contra
Marcionem allcgato, con-plures aJios Euslbius nominat, Ire-
nsei &
reliquorum in hoc opcre anteceflores , Theophilum
Antioch., Philippum Gorryn., Modeflum r) & Rhodonem
prsecipue s) y cujus vnum faltem argumentum, (a Marcioni-
tarum intcr fe diffenfu petitum) , repetit Tertullianus t). Sed
redit quceAio. Nam quodfi ab antiquifllmis fcriptoribus pro-
fec3am vis accufationem illam , quomodo illis primum fu-
fpiciones iflse fubnatse funt? Neque id, quod fumis adeo cer-
tum eft. Namque earum accufationiim ante Irenseum ne
veffigium quidem extat, apud Justinum v. gr. , qul de Mar-
cione aliquoties loqnitur v) : neque etiam Eusebius fcripto-
rum illorum quemquam Marcioniticos codices accufafle, vel
vno verbo memorat. Tota igitur accufatio lrenaeo, f. qui-
cunque demum Epifcopus ille Lugdunenfis fuerit , originei»
fuam debere videtur*

§. xvr.
Neque adeo difficile quomodo communis'
diclu eft ,.

ille corruptionum haereticarum metus obortus fuerit. Pri-

mo enim hominibus rerum criticarum prorfus imperitis ip-
fse quas in dinerfis codicibus obfemabant lectionis difcreparc-

tise, codicum hinc illinc lacerorum lacunse, atque ipfse etiam

librariorum mendae metum injicere poterant. Quanta vero

libranorum maxime in defcrtbendis libris f. temeritas fuerit,
ex loco Hieronymi judicari poteft, qui, fcribunt, inquit, non
quod inueniunt r fed quod intelligunt y dum alienos erro- &
m
r) Hi/l. ecclef IV* 1%* %6. t) De praefcr. aduers. kaer.
e. 42. , alibi.
s) lbid. V* ij. tf> <dpolog.proChr.L yii.ff.
 ,

3* «k?
ses emendare nUuntur , ojlendunt fuos x) Facile antcm fcio-
lorum maxime atque cruditulorum hominuro correcliones
<]eprauationum confulto & de induflria fa<5tarum fufpicioncm
praebebant. Facile etiam fieri potuit , vt difputationibus cum
-haereticis inftitutis difcerem orthodoxi leclionis hinc illinc ali-
quam varietatem , cujus nouitate perculfi ftatim facrilegam
illorum temeritatem conclamabant. Neque etiam , fimul ortus
erat rumor ille corruptorum codicum tempersffe fibi credo ,

hxreticos, quo minus id crimen committerent, cujus injufte

accufati fuerant. Neque id feciffent fine reliquorum exem-
plo , qui , fimulac metuere coepiffent haereticorum adultera-
tiones , lec/Honum etiam omnium quae fufpecla? ipfis vide-
,

rentur, proprio periculo mutandarum veniam naclos fe elfe

arbitrabantur. Acceflit ad haec haereticorum capitale odium
atque inuidia exinde maxime orta , quod foli fapere, foli
,

omnia curiofius inueftigare velie viderentur y), vnde facile

uutrimeaiujB accepit fufpicio , facrorum etiam librorum le.«
c1:ionem curiofitatem eorum non effngilTe. Mirum vero eft>
quam foecunda fabularum mater extiterit semulatio illa ju-
daifantium Chriftianorum , ..& iiberioris Gnofiicorum feclae
cujus

x) Hieron.Opp. TomJF. P. II. dam curiofitatem : fcriptum eft,

Epijl. <;?, ad Lucin. inquiunt, quaerite & inuenietis —
y) Cfr. Tertullianum adu.Marc. — Sed omnem prplatiouem quae-
L.F. c. 17. — „Marcion' —
quafi rendi 6? inueniendi credendo fixi'
& in iftodilig-entillimus explorator." fli : — vbi enim erit finis qujB.
Idem de praefcr. aduers.kaer.c,%. rendi ? vbi ftatio creuendi ? vbi ex
10. ^Nobis, inquit, curiofitate non punclio inueniendi ? Apud Marcio-
opus eft poft Chriftum Jefum, nec nem? Sed & Valentinus proponit:
inquifitione poft euangelium. Cum qu*erite & inuenietis ! — Regula
credimus, defideramus vltra
nihil fidei a Chrifto inftituta nullas ha«
credere. Venio ad illum articu- bet apud nos qusftiones, itifi quas
lurn,' quem & noftri prsetendunt haretici inferunt Nihil vltrc —
ad ineundam curiofitatem & hae- (regulam fidei) fcire omnia fcin
"
retci inculcant ad imp ort an~ ell 1
 cujus eruditionem cum metuerent illi , videndum profecTo
erat , vt difputarionem cuni hsereticis ineundam detreclare
potfe jure quodam viderenmr. Qua in re quam maxime
adjuuit eos h&Teticorum , quam jaclabant , in adulterandis
libris facris #). Eo enim inuidiac prolapfa eft
licentia
semulatio illa , vt adeo haereticos non poffe libris facris,
nifi deprauatis , vti pronunciarent fuis tamummodo ce- ,

dicibus antiquitatis au&oritatem vindicantes a)*

§. XVIL

autem fcriptorum
Erat hcec qui contra lisereticos ,

pugnarunt plerorumque confuetudo , vt , qusecunque tan-

,

dem crtniina fingulis tribueret communis rumor , in vnum

omnia hominem , quem prse reliquis metuendum puta-
rent , aut qui princeps eiTet feftae , cqnjicerent. ltaque
cura

z) Teriultian. de praefcr. &c. folis ecclefiae presbyteris interpreta-

C. XV, „Scripcuras obtendunt hs- tionem & genuinam lectionem fcrip-
retici , & hac ua auddcia ftatim turae vindicauerat , aduers. haer.
quosdum mouent: m ipfo verocon- L. '. W
c. 32. §.1. c. 26. §. $,
greiTu firmos qnidem fatigant,
infirmos capiunt , medios cum a) TertuUian. de praefcr. &c.
/crnpulo dmittunt. Hunc igitur C. XXXVIII. „Illic igitur & —
potillimum gradum obftruimus, non fcripturarum & expofitionum adul-
admittendos eos ad vtlam de /cri- teratio deputanda eft , vbi diuer-
ptiwis di/pittationem. Si hae funt fitas inuenitur doctrinae. Quibus
vires eorum , nr eas kabere poj- fuit propofitum , aliter docendi,
fint , difpici debet , cui compt- ees necefftas coegit aliter difpo- ,

lat pcjjejjio fcriptura-e, ne is ad- nendi inftrumenta doclrina? non —

mittaiur ad cas cui nullo modo potuiffet illis fuccedere corruptela
,

competit." Idem repetit c. XVI H. dodtrinse finc corruptela inftrumen-

XIX. Nequc primus liac arte vfus toxum". Cfr. eundem adv* Mar-
eit Tertullianus. Jam enim Irenaeus cion. L. 1F c. 4,

E
 ,

cnm librorum f. impie corruptorum Gnofticos accufaiTet vuU

garis opinio , facile fieri potuit , vt fola hujus au&orita-
te motus Marcionem ejus criminis reum faceret Irenneus.
Valentino enim , quem vnice praeter Marcionem eodem
crimine petere poterat, facile hunc praferebat;, tuni quia
multo illo periculofior efTet , (ecclefias enim Marcioniti-
cas fuo adhuc tempore extituTe, Tertuliianus au&or eft: 6),
tum quod integro eum inftrumento vfum fuiffe e Valen- ,

tinianorum commentariis c) fcire poterat Irenaeus , cujus

fide etiam Tertullianus Valentintun dixit non leftionem, fed
expofitionem fcripturag peruertifle d) impropriis quippe in-9

terpretamentis > a quibus Marcio alieniilimus erat e).

Sed fateor, omnia facilius fluere, fi fumas, totam

accufationem ex incerto vagoque rumore fingtilaris codicis,
fuorum in vfum a Marcione Paullinarum epi-
confedll , &
ftolarum feleBa capita , f. epitomen continentis , exortam
efTe. Illam vero epitomen fi e Tertulliani & reiiquorum
narrationibus judicare vellemus , egregie falleremur /)•
Neque etiam critkas rationes in eo conficiendo fecutus fuif?
fe putandus
*
Marcio efL Nam quod Tertullianns refert,
Mar-

h) Aduers. Marc. L. IV. c. ?. verborum, &

adjiciens difpofi-
Adv. haer. L. I. c. i. $. i. tiones non apparentium rerum."

d) De pr. a. h. C. XXXFIII. e) Origen. de princip. L. IV.

„Marcion exer-te & palam machae- §,§.Comm.in Matth.Opp.Pot.HL
ra, non ftylo vfus eft, quoniam
ad materiam fuam. (h* e. prouti
^,^55.
^^
„M«f*<a>K %mkw v
r»
m 3ti*

fyftematis ratioexigebat) , c*dem «^^«> ****";

**'

fcripturarum confecit , Valcntinus /) Etram Corrodii (I. c. P.JL

autem pepercit , quoniam non ad p. 20$.) contra conjecturam illam
materiam fcriptUras , fed mate- argumenta ex opinione naia funt
fiam ad fcripturas excogitauit , Tertullianum atque Epiphaniuni vi-
auferens proprietates fmgulorum difle Marcionis codicem.
 ,

35

Marcionem Paullinas epiftolas a „Pfeudapoftolis judaicis &

euangelizatoribus'' interpolatas g) credidifle, fine dubio ad
conjeduras pertinet, quibus juuare adeo voluit Marcionis
hiftoriam. Simile quid dixifle Marcionem vero haud abfimile
eft, nempe judaicas hinc illinc opiniones admixtas efle Paul-
linis epiftolis , eadem ratione , qua euangelium etiam h. e.
ipfam Chrifti hiftoriam a prote&oribus Judaismi interpola*
tam /i), h. e. judaicis opinionibus tinftam fuifle diditabat.

$. XVIII.

Scilicet Marcionis omnis haerefis a contemtu Judaismi

progrefla fuerat *) , cujus caufa k) cum ex ecclefia ejice-
E % retur,

g) Aduers. Marc. L. V. c. 19, $nf ipfius euangelii Ioquitur Apa-

coll. al. loco de praefcr. adv* h. Ius. Suum autem de vita Jefu
C. XXXVUl. librum fi Paulli vocauit Marcio
Paullinum dicere voluit. Ipfi enim
h) Non
Euangelia , fed euan-
gelium interpolatum dixifle Mar- Paullo Euangelium fuum adfcrip-
fiffe Marcionem, ex eo tantum con-
cionis Antithefes , e Tertulliani,
loco apparet, L. IV. c. 4., quan-
clufit Tertullianus quod Lucam ,
,

Paullt feclatorem, elegifle ei videba-

quam hic , vocem : euangelium,
tur Marcio , quem caederet, (/. <:.)
iingulari numero a Marcione vfur-
patam de iingulari narratione hi-
,
Neque de ea re ipfe prorfus certu*
erat Tertullianus, fed ponit tan-
itorite Chrifti , re male intellecla ,
interpretatus , fcripturae interpo-
tum : „Ji fub ipfius Paulli nomU
,,

lationem ( Lib. V. c. 3.) expro-

ne ev. M. intuiiiTet 1. c.,

braife Marcionem credidit. Ip-

Iren. L.l.c. 27. §.2. Pfeu-
fam autem hiftoriam de Jefu Chri-
dotert. c. 51. Epiphan. Haeres.
fti vita & prseceptis, non fingulos
de ea libros , deprauatos credidif- XLII, 2. coll S. V. Storrio m
fe Marcionem ex eo apparet , quod
der Einleitung zum Brief an dit
ad Gal. II, 7. prouocafle perhibc- Ebrceer p. XLVIIL
tur a Tertulliano (IV, 2.), vbi k) Hoc certum efletadieo ex Epu
aon de libro fmgulari, fed de o&v- phanii & Pfeudotertulliani fabu-
3« >^te
retor , jam demum coeptt Gnoflicorum fe fcholis addicere,
Igitur inter eum &
Gnofticos magnum difcrimen
reliquos
intererat , quod non a fomniis philofophicis ad Judaisrni
conteratum , fed ab odio demum Mofaicae legis antea jam,
atque ex folis , vt videtur , Paulli epiflolis accepto progre- ,

deretur ad notiones quasdarn phiiofophicas , in Gnoflicorum,

quibus adjungere fe cogebatur , fcholis arreptas. Igitur,
quce de eo circumferuntur , philofophemata longe etiam ab%
ter , ac reliquorum Gnofticorum interpretanda funt. Facile
jam quoque intelligimus illas Deorum Marcioniticorum l)
naenias. Neque enim fine dubio credidit, Jud<xorum lcgis-
Utorem., myndique conditorem diuerfum a fapremo numine
Deum exiftere, fed indicabat eo difcrimine diuerfas de Dao
opniones : vulgares eorum^ qui mundum a Deo produclum
crederent , & Judaeorum , qui legem imperfeclifllmam rrij a
fupremo nnmine profeclam putarent perfeciiores aliorum, :

qui materiam, mali fbntem., fupremo boni principk* oppone-

rent, neque legem Mofaicam , (rudem illam, vt dicebat, atque
iadignam), fupremi numinis fanditate dignam crederent ri) fi

§. XIX.
Satis autem jam apparet, quse maxime loca ab eclo-
gis iftis Paullinis abfuifTe putanda fint. Nempe Marcio,
etfi

Ia, verafuerit Beaufobrii ingenio-

fi m) Cfr. Beaufobrinm L. IV.
fa interpretatio. Vid. Hifloire de C. 6. §, 22.
Man. P. IL p. 77. fs. .& Mos- n^ [nteipretationem hanc patt
hemii Comm. de rebus Chrijlian. fyftema Marcionis ex eo clarum eft,
ejate Conjlant. M. p. 40$. quod ctiim de dupiici Meilia Jo-
quebatur, non quia duos crederet
/) Irtn. L. III. c. 2$. L. IV. diuerfos ab fe inuicem exifiere pof-
c. ;;. M.
Tertull. adv* L. I. c. 2. fe, fed quod diuerfaro de eis opi-
Epiph. Haer. XLII, 9. Theo- nionem deteriorem aiteram Ju-
,

doret. fabul, haer. L. I. c. 24. dxorum, alteram mehorem perfe-

ctiorum
 ,

etfiPaullum rcliquis omnibns Apoflolis anteponeret, fiaud

tamen fine dubio credidit omnes eum judaicas opiniones
exuiiTe , aut faltem eum opinatus eft , Chrifti ipfius ex-
emplo o), capacitati audientium indulftfle p), a d opiniones
judaicas defcendifle , fermonibus admifcuifle ea quse funt <*

legalia q), ad legem Mofaicam pertinentia, & fi vel

h. e.
omnia non tamen omnia ornnibus tradidifle r), fed
fciuerit,
inter perfeffos tantummodo ( j. Cor. II^ 5.) fapientiam locu-
tum efle s). Arcaniorem autern illam difciplinam t) cum
ad (e traditione perlatam crederent plerkjue Gnofticorum */),
facile inteliigitur, quo fenfu veraciores fe ipfis Apoflolis x)
eorumque adeo emendatores efle y), dicere potuerint. Ne-
que jam dubium efle poteft? quo confilio Paulli epiflolas
breuiauerit Marcio, nempe, non vt ea, quae refcinderet, lo*
ca Paulli non efle cuiquam perfuaderet fed vt purum ,

atque judaicis opinionibus incontaminatum z) librum fuis

traderet.

§. XX.

ctiorum Chriftianorum , diftinguefe de grammcttica neceffitate , Meffise

vellet. Tertufl, L. W.
c. 6. , 5 Con- judaici expe&atio ita a Marcioriis
ftituit M. alium effe Chriftum, qui fyftemate alienaeft, vt vix videam,
Tiberianis temporibus a Deo quon- quomodb ferrr poflit illa interpre-
dam reuelatus fit in falutem om- tatio.
mum gentium, aHum qui a Dco 0) Iren.adv. kaer, L. 111, c. i #
creatore in reftitutionenr judaici §.2. Tertull. adv. Marc, 111. 19.
ftatus fit deftinatus quarldoque ven- p) Iren. I, c.
turus". Verbum vtnturus perpe- q) Idem c. $. §. 1.
ram ab Huetio (Origenian. L. II. r) Tertull.de praefcr, a.h.c.Yi.
quaeft. 5. £,!?.)& Moskemio s) Iren. L. III. c, 2. §. 1.
( Comment. &c. p. 408.) refer- t) Idem L. 111. c. I. §.2. c.%.
tur ad Marcionis tempora , cum §. 1. Tertullianus de praefcr. &c
rcferendum fit ad vocem: deftina- c. 2$.
tus f hoc fenfu alium effe Mefliam,
: v) Iren. L. 111. c. 2. §. 1.
quem Dei creatoris vates in reft. x) ldem L. I. c. 27. §. 2»
j. ft. quandoque venturum prae- y) ldem L, III. c. 1. §. i„
dixerint. Nam , vt nihil digam z) ldem l. c. $ 2*
 §. XX.
Pauca adjrcio de vfiu accufationum illarum critic*.
Ne enim dicam multis, quam egregie nobis criticum fcrip-
torum antiquiffimorum ingenium depingant , eo faltem in-
feruiunt, vt , qualis fecundo jam fecnlo textus N. T. ra-
tio fuerit , quaenam recenfionum jamjam fubnata differen-
tia, quanta leUionum eo jam tempore difcrepantia , doceant.
Variarum autem leHionum infignis numerus ex iis colligi-
tur eo facilius , quod non ex allegationibus tantum , fed
ex ipfa- diuerforum codicum comparatione , ab iflis jam
fcriptoribus inftituta , hauriendse funt. Ad Tertullianum
inprimis quod attinet , latinse verfionis hiftoriae muitum in-
feruire pollet eo certius , quo diligentius videtur fingula
loca defcripfilTe. Namque allegationes ejus prima recentis lati-
nae translationis elementa quafi continent. Denique eo faltem —
nomine memorabiles funt omnes iftse Marcioniticarum corrup-
tionum criminationes , quod in iis confpicimus facras critices
prima, parua quidem, nec fpernenda tamen prorfus, initia.

CORRIGENDA.
Pag. 4 lin. 8. pro : concinatum , 1. concinnatum.
— 6 noL r) Hn. pro 2ix?i£o$uf y 1. 3t»$po(pto{,
vlt.

8 §. III. lin. 8 pro incertitudi , 1. incertitudo*

— 12 lin. 22 pro: decerptos 1. decerptas
14— 20 —
probaturam 1. probatura
25 voci fejuntlum , adde v. vellet
:

_ _15 15 pro letJionum 1. leflfionem

—&
:

— 16— 1 Italam antiquam 1. Italam antiquam fif pau-

cos alios.
— 21 — 20 vox vindicande ex h. 1. remouenda, & lin. antcc. poft
vocem : eos, inferenda eft.

— 28 — 5 pro fint 1. funt

Peto a lecloribus , vt fphalmata haec , quae me , dum corri-
gendse efTent plagulas , e prelo prodeuntes , multis modis diitra&um cfc
fugere , corrigant antea ,
quam ad legendum accedant.
 CLARISSIMO ET DOCTISSIMO
DISSERTATIONIS HUgfUS AUCTORI

P R AE S E S.

I ngenii 1 VI vis et praftantia in fuperioribm y qug

ixtanty doEtrina et induftria T U JE fpeciminibus ita

elucet y
iit, bnjtts etiam opufa^i y qtiamvis in atio do*

Sirinarum genere verfantis } kndem TlBl foli tribueth

dam ejfe y ne verbis

. quidem egeat. Nec mibi dubium

eft ,
qnin , Ji qnid eornm , de quibus a TE dijjentiam 7

in publica difputatione oppug?ietur> mea opera tam facu

le pojfis carere in defe?idendo ,

quam in commcntandoi

et fcribendo caruifti. Divina providentia faxit , ut \>

terarnm et divina pr<efertim Jefu Cbrifti doEtri?i<e ftti»

dia ex venerandi Farentis TVl et bonorum omnium

fententia qttam diutiffime ac veriffime TlBl liceat qt-

nare et amplificare.
BR Schelling, Friedrich Wilhelm
65 Joseph von
M376S35 De Marcione
1795a

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY