Sie sind auf Seite 1von 50

POEMAS

“Urpi”

.Munakusqay urpi,

uyaririllaway,

sunquyta paqumaq

munakapullaway.

.Waqcha ch’ujllitayman

pusakapusqayki,

chaypi wayllususpa

munakamusqayki.

.Uj wik’uñita

chakupamusqayki,

amapolitaswan

t’ikanchapusqayki.

.Uj ch’aynitutapis

jap’imullasaqtaq,

misk’I takiyninwan

kusichisunanpaq.

.Uj ovejitata

jip’ikapusqayki,

panti millmitaswan

chinuykapusqayki.

.Nuqamin tarpusaq

quyllu papitasta,

qanri misk’ikunki

clavel t’ikitasta.

.Nuqamari risaq

qaqa patitasta,

apakamusqayki
phasakanitasta.

.Jakulla ripusun,

urpi munakusaqay,

qanmin yanay kanki

wiñay wayllukusqay.

.Munanakuspalla

khuska kawsakusun,

t’ikasta rikhuspa

aswan munakusun.

. . .

“Paloma”

. Mi querida palomita,

escúchame, por favor,

a mi corazón aprisionado

quiéremelo nomás.

. A mi pobre chocita

te estoy llevando,

allí tiernamente

bien te amaré.

. Una vicuñita

cazaré para tí

y con amapolitas

te adornaré.

. También un jilguerito

cogeré para tí,

para que con su dulce trino

te haga alegrar.

. Una ovejita

te la encerraré,

con su lana suave


bien te arrumaré.

. También sembraré

papita quyllu,

con florecitas de clavel

tú te perfumarás.

. Pronto voy a ir

a la punta de la peña

y te traeré

fruto de ulala.

. Vamos ya, vámonos,

mi querida paloma,

tú serás mi pareja

y te mimaré para siempre.

. Queriéndonos nomás

viviremos juntos,

mirando las flores

nos amaremos más.

. . .

“K’ita Urpi”

.Imallataq kay munakuy,

k’ita urpillay,

chiquititan chhika sinchi,

mana khuyana,

ancha yachayniyuqtapis

k’ita urpillay,

muspa muspaspa purichin,

mana khuyana.

.K’ita urpillay,

mana khuyana,

pacha k’anchiyanna
ripukunallay.

.Kayraq phawaq waqyanaq

k’ita urpillay.

ñanniykita rikhuchiway,

mana khuyana,

mana pipis musyasqallan,

k’ita urpillay,

kay chhikimanta qhispisaq,

mana khuyana.

. . .

“La paloma agreste”

.¿Qué viene a ser el amor,

palomita agreste,

tan pequeño y esforzado,

desamorada,

que al sabio más estendido,

palomita agreste,

le hace andar desatinado,

desamorada?

.Palomita agreste,

desamorada,

amanece el día

en que yo me vaya.

.Alegre golondrina,

palomita agreste,

enséñame tu camino,

desamorada,

para irme sin que me sientan,

palomita agreste,

y salvarme de mi destino,
desamorada.

. . .

Tres poemas de Juan Wallparrimachi (1793-1814)

“Imaynallatan atiyman”

. Imaynallatan atiyman

yana ch’hillu chujchaykita

quri ñaqch’awan ñaqch’aspa

kunkaykipi pujllachiyta?

. Imaynallatan atiyman

ch’aska quyllur ñawiykita

ñawsa kayniyta kichaspa

sunqullaypi k’anchachiyta?

. Imaynallatan atiyman

puka mullu simiykita

samayniykita umispa

astawanraq phanchachiyta?

. Imaynallatan atiyman

rit’I sansaq makiykita

jamanq’ayta p’inqachispa

astawanraq sansachiyta?

.Imaynallatan atiyman

chay sumaq puriyniykita

sapa thaskiypi t’ikata

astawanraq mut’uchiyta?

. Kay tukuyta atispanari

atiymantaq sunquykita

sunquy chawpipi mallkispa

wiñaypaq phallallachiyta.

. . .

Tres poemas del Soldado-Poeta Juan Wallparrimachi (Macha, Potosí, 1793-1814)


(Traducciones por Jesús Lara)

“¿Cómo pudiera hacer?”

. ¿Cómo pudiera hacer

para peinar con peine de oro

tu negra y encantada cabellera

y ver como ella ondula al redor de tu cuello?

. ¿Cómo pudiera hacer

para que los luceros de tus ojos,

abriendo el caos de mi cegüedad,

sólo brillaran en mi corazón?

. ¿Cómo pudiera hacer

para beber tu aliento y conseguir

que el rojo coral de tus labios

se volviera más bello todavía?

. ¿Cómo pudiera hacer

para que la pureza de tu mano

avergonzando a la azucena

reverberara todavía más?

. ¿Cómo pudiera hacer

para que el ritmo de tu andar

en cada paso fuera derramando

más flores que las que hoy le veo derramar?

. Y si me fuera dado hacer todo esto,

ya podría plantar tu corazón

dentro del mío, como un árbol,

para verlo

eternamente verdecer.

. . .
“Chay ñawiyki”

. Chay quyllur ñawiyki uj tuta

llakiyniypi urmaykamurqan.

sunquypi pakaykuq rijtiy

ruruq urpiman tukurqan.

. Ch’ikikuq muyuq wayrari

qhichuwarqan makiymanta,

ñawiy chakiytan wataspa

mana rinaypaq qhipanta.

. Ñanpi tukuypa sarusqan,

intiq paraqpa waqtasqan,

ruruq urpinpi yuyaspa

sapallan sunquy mullphasqan.

. . .

“Esos tus ojos”

. Como una estrella tu pupila

cayó una noche en mi congoja.

Caundo a esconderla fui en mi pecho

se convirtió en tierna paloma.

. Luego, envidioso torbellino

me la arrebató de las manos,

para evitar que la siguiera

dejome ciego y amarrado.

. Encarnecido en el camino,

flagelado por lluvia y sol,

pensando en su tierna paloma

se carcome mi corazón.

. . .
“Munarikuway”

. Qanllapin sunquy,

qantan rikuyki

musquyniypipas.

Qanpin yuyani,

qantan mask’ayki

rijch’ayniypipas.

. Inti jinamin

ñawiykikuna

ñuqapaq k’anchan.

Ñawraq t’ikari

uyaykipinin

ñuqapaq phanchan.

. Chay ñawillayki

k’anchaynillanwan

kawsachiwantaq.

Phanchaq simiyki

asikuyninwan

kusichiwantaq.

. Munakullaway,

irpa urpilla,

mana manchaspa.

Ñuqa qanrayku

wañuy yachasaq

qanta munaspa.

. . .

“Ámame”

. Sólo en ti está mi corazón

y cuando sueño

no veo a nadie sino a ti.


Sólo en ti pienso

y a ti también te busco

si estoy despierto.

. Igual que el sol

fulguran para mí

tus ojos.

En tu faz se abren,

para regalo mío,

todas las flores.

. La lumbre sola

de tus pupilas

me da la vida.

Y tu boca florida

con su sonrisa

me hace dichoso.

. Ven y ámame,

tierna paloma,

no temas nada.

Pese al destino,

yo te amaré

hasta la muerte.

. . .

“Cochabambamanta arawis”

. Q’ara panpa sunquykipi

manayniyta tarpurqani,

tipiyniyta uqhariq rispa

khishkaman taripurqani.

. Uj thapapi uywasqa urpi

lijran pura sawnanasqa,

imaynata qunqawanki
si sunquy qanwan yachasqa?

. Sayk’usqa monteq chawpinpi

llak’isqa samarikuni

nuqaypa llanthullaywantaq

urpiywan pantachikuni.

. Munakuyki niwarqanki,

maytaq chay munakuyniyki,

qaqapichu, urqupichu,

mayqin runaq llaqtanpichu?

. Sunquytachus qhawaykuwaq

yawar qhuchapi wayt’asqan

khiskasmanta jarap’asqa

ayrun ayrunta waqasqan.

. Nuqa mayu rumi kani

qaqamanta k’aqtikamuq,

sinchiq wayraq rumichisqan

punkuykiman k’umuykamuq.

. Rikuy pitan munasqani

mana sunqunta yachaspa

nuqallataq mask’akuni

jik’un ji’unta waqaspa.

. Chujchaykita kachaykamuy

chujchaykipi sipikusaq,

t’inpiykipi wañupusaq,

sunquykipi p’anpakusaq.

. Para yakuchu kasqani

wayq’un wayq’un purinaypaq?

mamaychu, tataychu kasqa

mana qunqay atinaypaq?

. . .
“De Cochabamba, Coplas amorosas”

. En el desierto de tu corazón

sembré un día mi amor

y al ir a recoger la cosecha

solamente espinas hallé.

. Un solo nido tuvimos,

ala con ala dormimos,

¿cómo quieres olvidarme

si mi corazón es tuyo?

. Cansado, en pleno monte

descanso de mis penas

y mi propria sombre

me hace confundir con mi paloma.

. Me dijiste que me amabas,

¿dónde está ese tu amor?

en el monte, en las rocas

o en algún país lejano?

. Si vieras mi corazón

nadando en un lago de sangre,

enmarañado entre espinas

está llorando sin consuelo.

. Yo soy guijarro del río

desprendido del barranco

que endurecido por el viento

vino a dar a tu puerta.

. Miren a quién estoy queriendo

sin conocer su corazón,

yo mismo la busco

llorando sin consolación.

.
Entrégame tu cabello,

con él me voy a ahorcar,

en tu regazo voy a morir,

en tu corazón me voy a enterrar.

. ¿Soy agua de lluvia acaso

para errar por las quebradas?

¿Mi padre o mi madre es ella

Que no la pueda olvidar?

“Yuyarikuway”

. Maypachachus lliphipispa

k’anchaq inti kutimunqa

k’illmi tutata ayqichispa,

yuyarikuway.

. Maypachchus uraniqta

sayk’usqaña wasaykunqa

lawraq phuyu chawpillanpi,

yuyarikuway.

. Maypachachus uyarinki

urpi sapan rikhukuspa

sach’a chawpipi waqaqta,

yuyarikuway.

. Janaq pacha chawpimanta

llunp’aq killata rikuspa

tutata sut’iyachiqta,

yuyarikuway.

. Ñuqaqa paqarimuypi

ch’isiyaypi llakikuspa

qanllawan muspaykachani…

Yuyarikuway.

. Kay kawsayniy tukukuqtin


chikaykuqtiy jallp’a ukhuman

phutiy phutiyta waqaspa,

yuyarikuway.

. Chay waqayniyki qarpaqtin

chiri ushpayta phanchimunqa

sunquymanta yuyay t’ika…

Yuyarikuway.

. . .

José David Berríos (Potosí, Bolivia, 1849-1912)

“Acuerdate de mi”

. Cuando el sol resplandeciente

venga otra vez ahuyentando

a la tenebrosa noche,

acuérdate de mí.

. Cuando cansado se abisme

tras la línea del poniente

envuelto en ardientes nubes,

acuérdate de mí.

. Cuando escuches que solloza

su soledad lamentando

la paloma entre los árboles,

acuérdate de mí.

. Al clarear la mañana

y al anochecer penando

yo sólo sueño contigo…

Acuérdate de mí.

. Cuando mi vida se acabe

y a la sepultura baje,

en tu tristeza llorando,

acuérdate de mí.
. Por tus lágrimas regada

brotará de mis cenizas

la tierna flor del recuerdo…

Acuérdate de mí.

Pacha paqariy uylla - Plegaria del amanecer

Ñam pacha paqarimunña


k’anchariyninta illarichispa
Kamaqninta yupaychananpaq

Ñam kay pacha


uqi phuyuta qarquspa
yana yaqullanta kicharimunña
Kamaqninta yupaychananpaq

Ñam ch’askakunaq apun


rawraq Inti lluqsiyamunña
wach’inkunata, quri chukchanta
hinantinman ch’iqirichispa
Kamaqninta yupaychananpaq

Ñam intiq wikch’uyakamusqanwan


urqukuna k’anchayninwan p’istukuspa
asiyta qallarimunña
Kamaqninta yupaychananpaq

Ñam wayraq muyurisqanwan mallkikunapas


paykuna pura huñuykunakuspa
hanaq pacha ñiqman k’umuykunkuña
Kamaqninta yupaychananpaq

****
Ha amanecido el Universo
y sacudiendo su resplandor,
rinde homenaje a Dios.

Ya el mundo,
arrojando las nubes grises,
ha abierto su manto negro
para rendir homenaje a su Creador.

Ya el rey de las estrellas,


el ardiente Sol,
empieza a lanzar su luz;
y tendiendo su cabellera dorada en el Universo rinde homenaje a su Hacedor.

Y habiendo aparecido el Sol,


las montañas se vistieron de luz;
empiezan a reír,
para adorar a su Dios.

Y con el soplo de los vientos, los árboles


Se juntan entre sí
y agitan sus ramas hacia el alto cielo,
rindiendo homenaje a su Dios.

Taripaypaqchus/¿Será alcanzable?

Vicente Javier Salto

Tarisaqchus aykapllapas
chaqa sonqoy suyasqanta?
Karupichus? Qayllapichus?
Manacha maypipas kanqa ...

Anchami sonqoyqa suyan


mana kananpaq inata:
mosqoypichus qaway kanman
chay inatami suyas kawsan.

Paka willaypichus ina


paka willaqnin willanman
chaqa imachus sonqo apaqnin
mayninllapipas kasqanta.

Kunan kusiy, qaya llakiy,


iman inasqachus kaspa,
kanmi yachachkas inachus
mana kananta, suyaylla ...

****
¿Encontraré alguna vez
aquello que el Yo anhela?
¿Será lejos? ¿Cerca acaso?
Mas puede ocurrir también
que en ninguna parte sea.

Porque es tal a lo que aspira,


que es como algo que no fuera:
como imagen que se ve
en sueños, mientras se duerme,
algo así sueña y espera.

Como si en secreto aviso


secreto hado mensajero
le habría traído la noticia
que en alguna parte existe
la realidad de sus sueños.

Ora alegre, ora triste,


cual si poseído se hallara,
pasa de un estado al otro
y es como si aunque sabiendo
que no ha de ser, esperara ...

Behring-chaka / Puente de Behring

Carlos Mávila

Kay achikiaq allpakunam katatachkanku,


supay puni rupaq qallunkuna qispinankupaq
chay kanchariq uku pachanmanta.

Tumpallatam muyukuchkanku:
huk watapi huk qimillata,
chayna kaptinmi imatapas uyarikunichu,
chayna kaptinmi imatapas hawanikuchu;
Chaymantaqa,
kay wira qucham usiayta qallarinqa,
ukupi kaq nina qallukunam
tuqiarispa lluksimunqaku,
lliw pachata kuyuchispa,
kirispa, tanispa, imatapas mikuspa,
kancharispa, imatapas kañaspa.

Chaymantaqa,
kay yakupa ukunpi kaq chakam
sayarispam lluksimunqa,
wayrakunawan chakirikuspa,
ritikunawan chiriyarispa.

Chaykunata qawaspanmi, ñuqaykuna,


kay hatu-hatun quchata saruspa,
ripukusaqku, manaña kutinaykupaq,
huknin patapi kaq pachakunaman.

Piraq suyawachkanku
chay musuq markakunapi.
Ima simitaraq paykuna rimanku,
hayka wataraq chaypi yachachkanku.
Ichapas mana pipas kanman,
ichapas ñuqallanchis purikusaqku
mana sarusqa ñankunata.
Chayna kaptinqa,
ima hatun kaq urqupa umankamam
sapallay lluqarusaq;
wak hananpi kachkaptiyñataq
chaypi kaq Aputam maskamusaq,
tariruspaymi, aqaywan kukayta
sunqunninpa ukumpi winasaq,
anchata mañakuspa,
aswanta waqakuspa,
mana pipas sarukuwankupaq,
mana waynaraq kaspa wañunaykupaq.
Takikuspa, kay araskaskata tusukuspa:
"Qakullana ripukusun,
waitallay, rusallay..."

****
Estas tierras amanecientes están temblando,
para que emerjan sus lenguas de ardor infernal
desde ese su coruscante mundo interior.

Apenas se están moviendo:


una sola cuarta en un año,
por eso no oímos nada,
por eso no vemos nada;
Después de eso,
este océano va a empezar a disminuir,
las lenguas de fuego que hay dentro
van a salir, reventando,
haciendo remecer toda la tierra,
hiriendo, curando, devorándolo todo,
resplandeciendo, quemándolo todo.

Después de eso,
el puente que está dentro de esta agua
levantándose va a salir,
secándose con los vientos,
enfriándose con los hielos.

Al ver esas cosas, nosotros,


pisando este océano inmenso
nos vamos a ir, para ya no volver,
a las tierras de la otra orilla.

¿Quiénes nos estarán esperando


en esas comarcas nuevas?
¿Qué idioma hablarán ellos?,
¿cuántos años estarán viviendo allí ya?
Pero quizá no haya nadie,
talvez caminaremos solos
por caminos nunca recorridos.

Si ello es así,
a la cumbre de algún cerro que sea grande
me subiré sin nadie;
y cuando ya esté allá en lo alto
buscaré al Apu que ahí se halla,
encontrándolo, mi chicha y mi coca
dentro de su corazón las pondré,
implorando mucho,
llorando aún más,
para que nadie nos avasalle,
para que no muramos siendo aún jóvenes.

Cantando, bailando este pasacalle:


Vayamos ya, marchémonos
mi flor, mi rosa..."

Amayá sapallayta saqiruwaychu /Te ruego no me dejes solo

Carlos Mávila

Manam pipas imatapas ninchu;


lliw wayqukunamantam lluqsichkanku,
mana aychayuq tulluntin,
chay llapa puriq ayakuna:
mana wañuyninta tukuspa,
qaparispa, waqaspa,
tayta mamankunata qayaspa.

Manachá riqsimuwankuchu. Manachá.


Yuraqtachá uyayta qawachkanku.
Utaq chay ñawin rurunkunapas,
kay mana tukuq yana tutamanta, wañurunku.
Chayna kaptinqa, sapallam purikusaq
kay sasa sasa purina ñanpi.
Haykaraq qatarinkichik, yawkuna;
imataraq suyarichkankichik.
Allintam rimakuwankichik:
mana imamantapas llakinaypaq,
mana pitapas tapunaypaq,
mana ñuqapas wañunaypaq.

Kayman, riki, qamuchkani.


Uyaykitam hawaita munani,
sunquykipa takiynintam
uyariyta munachkani.
Kunan tutam qayamusayki.
Amayá llanqata suyachiwaichu.
Amayá sapallayta saqiruwaychu.

Allqukunas qaparichkanku,

chay almakunata qawaspa.


Mayqinraq rimariykuwanqa
mayqinraq makinta huykuwanqa.
Icha awiluykunapas kanman,
icha mana yachaq panichaykunapas kakunman.
Piraq hamuchkan,
piraq allqukunata mancharichichkan.
Kayllapim suyasaq, mana kuyuspay,
kayllapim wañuyniyta sayarichisaq.
Sumaq uyaykitam umaypi qawachkani,
miski simiykitam sunquypi uyarichkani.
Kay tutam qayamusayki.
Amayá llanqata suyachiwaichu.
Amayá sapallayta saqiruwaychu.

****
Nadie ha dicho cosa alguna;
de todas las quebradas están saliendo,
con sus huesos sin carne,
todos esos muertos que caminan:
sin culminar su morir,
voceando, sollozando
llamando a sus ancestros.

Puede que no me reconozcan. Puede que no.


Blanca estarán viendo mi cara.
O talvez los globos de sus ojos,
en esta negra noche sin fin, han muerto
En ese caso, caminaré solo
en esta senda tan ardua de andar.
Cuándo será que se levantarán, ustedes;
qué será lo que están esperando.
Tendrán que hablarme con precisión:
para que no tenga pena de ninguna cosa,

para que no tenga que preguntarle a nadie,


para que yo no muera también.

Aquí, pues, estoy viniendo.


Es tu rostro lo que quiero ver,
es el canto de tu corazón
lo que estoy queriendo escuchar.
Esta noche voy a llamarte.
Te pido no me hagas esperarte en vano.
Te ruego no me dejes solo.
Dicen que los perros están ladrando,
mirando a esas almas.
Cuál será la que me saludará,
cuál será la que me dará su mano.
Talvez hasta sean mis abuelos,
o mis hermanitas que ya no viven.
Quién será quien viene,
quien estará asustando a los perros.
Aquí mismo esperaré, sin moverme,

aquí mismo detendré a mi muerte.

Estoy viendo tu bello rostro en mi mente,


es tu dulce hablar lo que oigo en mi corazón.
Esta noche te voy a llamar.
Te pido no me hagas esperarte en vano.
Te ruego no me dejes solo.

Viracocha (poema quechua)

Traducción Marina Menéndez

Oración primera al hacedor

Causa del ser, Viracocha,


Dios siempre presente,
Juez que en todo está,
Dios que gobierna y provee,
Que crea con sólo decir:
‘’ Sea hombre, sea mujer’’,
Que viva libre y en paz
El ser que pusiste
Y criaste.
¿Dónde estás? ¿Afuera,
O adentro, en la nube
O en la sombra?
Oyeme, contéstame
Haz que viva muchos días,
Hasta la edad en que deba
Encanecer.
Entonces, levántame
Tómame en tus brazos
Y si me canso, auxíliame
Doquiera estés, Padre Viracocha

Mamay (Mamá)
Juan Wallparrimachi
Traducción: Adolfo Cáceres Romero

¿Ima phuyu jaqay phuyu


yanayasqajj wasaykamun?
Mamaypajj waqayninchari
paraman tukuspa jamun.

Tukuytapis inti k'anchan,


ñuqayllatas manapuni.
Tukuypajpis kusi kawsan,
ñuqay waqaspallapuni.

Pujyumanta aswan askhata


ma rejsispa waqarqani,
mana pipas pichajj kajtin
ñuqallatajj millp'urqani.

Yakumanpis urmaykuni,
yaku, apallawayña nispa.
Yakupis aquykamuwan,
riyrajj, mask'amuyrajj nispa.

Paychus sunquyta rikunman,


yawar qhuchapi wayt'asqan,
khiskamanta jarap'asqa
pay jinallatajj waqasqan.

****

¿Qué nube será aquella nube


que oscurecida se aproxima?
Será el llanto de mi madre
que llega convertida en nube.

A todos ilumina el sol,


menos a mí.
A todos les llega la felicidad,
en cambio para mí sólo hay dolor.

Más que un manantial


al no conocerla me puse a llorar
y no habiendo quien me socorriera
mis propias lágrimas bebí.

También a las aguas me arrojé,


diciéndoles: - "Aguas, llévenme"
Pero las aguas me arrojaron a la orilla,
diciéndome: - "Anda a buscarla".

Si ella pudiera ver en mi corazón,


cómo está en un charco de sangre,
enredado entre espinas,
llorando al igual que ella.
QAPAQ RUNA SIMI

¡Qapaq runa simi….!,

tawantinsuyupa simin,

inkakunapa rimaynin

awilunchikpa saqiwasqanchik.

Kay qapaq runa simiwanmi

llaqta umalliq wiraquchakuna

Tawantinsuyuta waytarichirqaku

intipi, killapi iñispanku.

Kay tiqsi muyu pachapi,

rimay, manam tarikunchu,

miski runa simi hina;

ayllukunapa yupaychasqan.

Chayraykum qapaq runa simita

qullqi papilpi, quri qillqanawan

qillqananchik llaqtanchikpa

quchukuy haypananpaq.

PODEROSO IDIOMA QUECHUA

!Poderoso idioma quechua…¡,

lengua del Tawantinsuyu,

el habla oficial de los incas

noble herencia de nuestros abuelos .

con este poderoso idioma

los grandes líderes incaicos


al poderoso imperio florecieron

con los poderes del sol y la luna.

En este grandioso universo,

no existe ningún idioma,

dulce como la lengua quechua;

apreciado por todos los habitantes.

Es por ello este hermoso idioma

lo escribimos en los cuadernos

de plata con plumas de oro

para que nuestra patria alcance felicidad.

KACHIKACHICHA

Altun pawaq kachikachicha

kuyay niñacha, qullqi rapracha

wayralla hina pawaykachaspam

llakillayta kusirichinki.

Kusikuypaqmi rapapapanki

inti wachirimuyta

llakisqa runakunata watukuykunki

sinchi llakinta qunqarichinki.

Rikrachaykipi apakullaway

amaña kaypi waqallasaqchu

chaychayllapiña qanwan kuska

llaqtakunapi kusi kausayta

waytachimusun.
LIBELULITA

Querida libélula

alitas de plata

volando como el viento

alegras mi tristeza.

Volando alegremente

con el sol naciente

visitas a los hombres afligidos

y haces olvidar sus penurias.

Llévame en tus alas

para no seguir llorando,

en otros lares junto contigo

haremos florecer la alegría.

KUYASQAY TAYTALLAYMAN

Ancha kuyasqay taytallay...

qanmi kanki chani chanin kanchariq inti

sinchi pipu llaqiyuq hatun sacha

tiqsi muyu pachapi muyuriq wayra

qumir pampaman chayariq para

sallqa urqumanta paqchamuq chuya yaku.

qamtaqmi kanki taytallay


hanaq pacha taytanchikpa unanchasqan runa.

wiñay kawsay paqarichiq pacha mamapa churin.

qampaqmi kay harawi kuyasqay taytallay

Hatun puquy killapi

paqarimuqmi kanki

wiñay kusi runa

ancha kuyakuq

allin kuyay quri sunqu

taytallay.

Achikyasqanmanta tutayanankama

intiwan killawan kuskancharisqa

chiri wayrawan maytukuykuspa

chikchi parawan punchukuykuspa

allpapa samayninta miku mikuykuspa

yana puyupa wiqinta upia upiaykuspa

puncha punchaw llamkallaq kanki

kuyakusqay taytallay.

Chay makiki kakallirisqa

purun allpata hatarichirqa

allin kawsay paqarichinanpaq

kuyasqayki aylluyki rayku

wawa churiki mikuykunanpaq

kuyakusqay taytallay.
A MI QUERIDO PADRE

Mi querido y adorado padre

tu eres el sol, que radiante ilumina

gran árbol de frondoso follaje

eres el aire que recorre continentes

lluvia que cae en verdes praderas

torrente que baja de las altas cordilleras.

Padre querido, También tú eres,

creado por el señor de los cielos

hijo predilecto de la madre tierra

para ti estos versos mi adorado padre mío.

Tú que naciste en el mes de marzo

hombre de eterna dicha

alegre y generoso

de amor noble

corazón de oro

mi adorado padre.

Desde la aurora hasta el crepúsculo

junto al sol y a la luna

flagelado el alma por la frialdad del viento serrano

abrigado muchas veces por las lluvias y granizadas.


mitigando el aliento de la madre tierra

bebiendo las lágrimas de las negras nubarrones

jornada tras jornada cultivaste la tierra

mi querido y adorado padre mío.

Tus manos encallecidas

labraron agrestes tierras

buscando nuevas simientes

para el sustento de tu familia

todo por amor a tus hijos

Padre querido.

¡ ATATAW KARAHU…!

¡Atataw karahu…!

llumpay tuqlispaqñachu

runa rikchakapurqanchik

yanata yuraqmi nispa

qawachiwananchikpaq.

pukata qillum nispa

rikuchiwananchikpaq.

¡Atataw karahu…!

llumpay ruquchupaqñachu

runata hapiwarqanchik

kaqllataña lapapapaspa
allin runa tukuspanraq

tukuy mana allinkunata

allinmi niwananchikpaq.

¡Atataw karahu…!

tuquru umapaqñachu

runata hapiwarqanchik

kikinkupa allinllanpaq

liykunata qispichispan

llaqtapa allinninpaqmi

nispa muquwananchikpaq.

¡Atatallaw ya karahu!

Llumpay allqupaqñachu

Runa rikchakapurqanchik

ñawpaqtaraq kunantaraq

maymi munasqanku uku

unpu allqunkuta hina

sarutakuwananchikpaq.

Rikchariyña hatariyña

Uman susunkachisqa llaqta

suwapa uya chukunta qinpispa

riqsiy pallqa chaki, kakas waqra

yawar laplaq qaqchu runakunata


amaña qipa punchawkunaman

chaynalla muquchikunapaq.

¡QUE CARAJO…!

¡Qué carajo…!

Acaso tan tonto

parecemos ser la gente

para que nos hagan creer

que el negro es blanco

y el rojo es amarillo.

¡Qué carajo…!

Acaso demasiado idiotas

nos parecemos la gente

para que haciéndose los buenos

y hablándonos demagogias

con sus actos antipopulares

nos hagan creer que son buenos.

¡Qué carajo…!

acaso desmemoriados

nos creen a la gente ,

para que inventando leyes

solo para su beneficio,

nos mientan diciendo


que es para bien del pueblo.

¡Qué carajo!

Acaso el pueblo

se asemeja al perro,

para que nos traten

cada vez que quieran

pisoteándonos peor

que a los canes.

Despierta y levántate

pueblo adormecido.

Descubre la máscara del ladrón

conoce a los temibles chupasangres

de pezuña y cacho característicos,

para no ser engañado

nuevamente en el futuro.

AMA AMIWAYCHU

Llumpayta machuyaruspay

manaña ima ruwaytapas

paqwaypaq atipaptiy

amam amiruwankichu.

Makillay katkatataptin

kucharayta kachaykarispa
qasqullaymanña mikuptiy

amam millakuwankichu.

Runasimita rimaspay

panta pantata takispay

wawa hina tusukachaptiy

amam asikuwankichu.

Tuqli tuqlita purispay

tawnayta kachaykuspa urmaptiy

makikitam haywariykuwanki

ama piñakuspa, churillay.

Imaynam wawa kaptiki

mana amispa hatallirqayki

chaynapuni hatalliykuway

tumpamantaqa ripukusaqñam

wañuymi watiqamuwan

kuway churillay.

NO TE CANSES DE MI

Cuando la inexorable vejez

incapacite mi mente y mi cuerpo

y ya no pueda hacer bien nada

no te vayas a cansar de mí.


Cuando mis temblorosas manos

no puedan sostener bien la cuchara

y ensucie de comida mi pecho

no te vayas a asquear de mí.

Cuando hable en quechua

y cante sin ritmo un huayno

y bailotee cúal una criatura

no te vayas a reír de mí.

Cuando camine sin equilibrio

cayéndome al soltar mi bastón

alcánzame tu mano generosa

sin molestarte, hijo.

Así como cuando eras niño

te tuve sin cansarme por nada

igual tenme por poco tiempo

que ya pronto debo irme,

la muerte me asecha de cerca

querido hijo.

SUMAQ SULLA

Qumir rapikunapi

ima sumaq
achalam

rawrarinki.

II

Yuraq rusaswan

puca qantuwan

kusi kusilla

kawsakuy

III

Ichaqa

amaya waqachiwaychu

amaya llakichiwaychu

wawallay .

IV

Intipa chukchanwan

hapinarikuspa

ama ripukuychu

amataq saqiwaychu .

Ichaqa yakunayayniytaraq

tasnuykuy

sullamasikiwan

huñunarikuspa .

ADORABLE ROCIÓ

Cual hermosa
Prenda

brillas

en verdes hojas.

II

Habitas feliz

entre aroma

de rosas

y al qantu rojo.

III

Pero

no me hagas llorar

no me hagas sufrir

hija mía.

IV

No te ausentes

no me dejes

entrelazada

con el sol radiante.

Mas bien apaga

mi sed uniéndote

con los rocíos.

URQUKUNAPI YACHANI

Hatun urqukunapi yachani


chiripa munayninpa, suwayniypa ukumpi

hatunchasqa kunturpa rapran ukumpi.

Qunillaña ichupa ukunpi yachani

achikyaq sullawan chirichisqa

aunquypi achikyayta muswaristin.

Miski urqu yakuta upyastin yachani

qucha yakukunata,mayu yakukunata

chirita, intipa akchiyninta lluchkapayastin.

Hatun urqukunapa kusikuyninwan yachani

unay kusikuy mayupa hawanpi

killata qawa qawaristin.

VIVO EN LAS PUNAS

Vivo en las altas punas

bajo el anhelo y el silbido del frío

bajo las alas del majestuoso cóndor.

Vivo bajo el caluroso ichu

enfriado por el rocío del amanecer

sintiendo el amanecer en mi corazón.

Vivo bebiendo el dulce agua de las punas


agua de los lagos, agua de los ríos

acariciando el frío y el fulgor del sol.

Vivo con la alegría de las altas punas

alegría duradera en el lomo de los ríos

divisando a la luna de rato en rato.

IMAN GUAYASAMIN

¿Maypachamantan Guayasamin kallpayki oqarikun?


Qaqchaq urpi, yawar qapariq
¿maypachamantapunin ukupacha kanchariq ñawiki
cielo kañaq makiyki?
Uyuriway, rauraq wayqey.
Ñakay pacha mitata
runa kiriq punchauta,
waqachiq tuta
runa, runa mikuq uyanta,
wiña wiñaypaq churanki
mana pipa kuyuchiy atinanta
¡maykamaraq changanki!

Runa wagacun
wayrapa kallpanta mikuchun,
qan rayku.
Wayasamin sutiyki
intipa quepa ñeqen churinkunapa qaparisganmi
Quito muyup apu wamanikunapa katatatasqan
waqascan, riti mirasqan,
cielomantapas astawan sinchi sombran.
Manan chayllachu:
Estados Unidos, China, Tawantinsuyu
tukuy llaqtapi runakuna ñakasqanta,
imaymana mañakusqanmanta
qan, rauraq waygey, qaparinki,
Apurimaq mayu astawan hatun
astawan mana tanichiq simiwan.
¡Allinmi, waygey! ¡Estabín, Oswaldo!

QUE GUAYASAMIN

¿Desde qué mundo, Guayasamin, tu fuerza se levanta?


Paloma que castiga
sangre que grita.
¿Desde qué tiempos se hicieron tus ojos que descubren
los mundos que no se ven,
tus manos que el cielo incendian?
Escucha, ardiente hermano,
El tiempo del dolor,
de los días que hieren,
de la noche que hace llorar,
del hombre que come hombres,
para la eternidad lo fijaste
de modo que nadie será capaz de removerlo,
lo lanzaste no sabemos hasta qué límites.

Que llore el hombre


que beba el suavísimo aliento de la paloma
que coma el poder de los vientos,
en tu nombre.
Wayasamin es tu nombre;
el clamor de los últimos hijos del sol,
el tiritar de las sagradas águilas que revolotean Quito,
sus llantos, que acrecentaron las nieves eternas,
y ensombrecieron aún más el cielo. No es solo eso:
el sufrimiento de los hombres en todos los pueblos;
Estados Unidos, China, el Tawantinsuyo
todo lo que ellos reclaman y procuran.
Tú, ardiente hermano
gritarás todo esto
con voz aún más poderosa
e incontenible que el Apurimac.
Está bien hermano,
está bien, Oswaldo.

KATATAY

Yactay puyus katatachkan


warmikunapa llaki puyu songonwan tupaykuspa.
¡Ama katataychu, llaki,
kunturpa sombranmi hamuykuchkan!

—Imapaqmi hamun chay sombra


aukikunapa sutinpichu
icha Jesus yawarninpa kamachisganchu.
Manchakunin, taytallay.

—Ama katataychu;
manan yawarchu
manan auki wamanichu; Intipa kancharayninmi kuntur rapranpi hamuchkan.

—Manchakunin, taytay.
Intiqa kañanmi, uywuakunata, kausayta.
Orqokunapis, may sacha sachakunapis
yarqasqa machaqway, Intip churin.

—Manan Intichu, sonqonpa kusiy, qapaq kanchariynillanmi


kunturpa sombra ñawimpi hamuchkan.
Manan Intichu; kanchariynillanmi.
¡Sayay, sayariy! Chay mana chanin kunturpa ñawinta
chaskiy; katatay paywan.
Hatun yunka sachakuna hina, kuyuy,
qapariyta kachaykuy.
¡Huñunakuychik, llaqtay runa
kanchiriywan katataychik!
Amaru yawarta upyaychik;
rauraq yawarqa kunturpa ñawinman chayanmi,
cieluta huntanmi tusuchinmi,
qaparichinmi, chay qori yawar.
Paqariy, taytay, vida, runachallay runa,
ancha kuyana.

TEMBLOR

Dicen que tiembla la sombra de mi pueblo;


está temblando porque ha tocado la triste sombra del corazón
de las mujeres.
¡No tiembles, dolor, dolor¡
¡La sombra de los cóndores se acerca!

—¿A qué viene la sombra?


¿Viene en nombre de las montañas sagradas
o a nombre de la sangre de Jesús?
—No tiembles; no estés temblando;
no es sangre; no son montañas;
es el resplandor del Sol que llega a la pluma de los
Cóndores

—Tengo miedo, padre mío.


El Sol quema; quema al ganado; quema las sementeras.
Dicen que en los cerros lejanos
que en los bosques sin fin,
una hambrienta serpiente,
serpiente diosa, hijo del Sol, dorada,
está buscando hombres.

—No es el Sol, es el corazón del Sol,


su resplandor,
su poderoso su alegre resplandor,
que viene en la sombra de los ojos de los cóndores.
No es el Sol, es una luz.
¡Levántate, ponte de pie; recibe ese ojo sin límites!
Tiembla con su luz;
sacúdete como los árboles de la gran selva,
empieza a gritar.
Formen una sola sombra, hombres, hombres de mi pueblo;
todos juntos
tiemblen con la luz que llega.
Beban la sangre áurea de la serpiente dios.
La sangre ardiente llega al ojo de los cóndores,
carga los cielos, los hace danzar,
desatarse y parir, crear.
Crea tú, padre mío, vida;
hombre, semejante mío, querido.

Ven, amada mía Hamuy urpi

Así como el viento Imaynam wayra

Sobre la flor Waytapa

Duerme Hawampi puñun

Así Chaynam

Cuando te evoco Qamta yuyariptiy

Mis recuerdos Yuyapakusqay

Sueñan en tu flor Musqun waytaykipi

_ _

Lucero que al amanecer Achikyaypi quñi

Alumbra en el corazón Quñi pukyupa

Ardiente del manantial Sunqunpi

Entre mis brazos Kanchariq quyllur

Amada mía tú Rikray ukupim qam

Iluminas Waqchirimunki

_ _

Por eso Chaymi

Todo mi ser Lliw runa kayniy

Madero de leno Yanta kullu

Arde por ti Rawrarin

_ Qam rayku

_ _

Ven de prisa Hamuy utqamuy

A mis brazos Rikrayman

Vuela exacta Pawamuy puni

Mi pobre corazón en vano Sunqullaymi yanqa


Te busca Musquyninpi

Con su boca herida Kirisqa siminwan

En sus sueños Sutikita tuqyaypaq

Musita y musita Tuqyachin

Grita en vano Qaparin yanqa

Tu nombre

_ _

Ardiendo Kaynataña

De esta manera Rawraspaqa

Me consumiré Lliwchachaylla

Por entero Kañakurusaq

_ _

Si me convierto en ceniza Kañakuruspa

Tras consumirme Uchpaña kaptiyqa

El viento de la tristeza Llaki wayrach

Con su gélido aliento Qunqachikuq wayrach

Me soplará a la muerte Wañuyman pukuykuwanqa

Sin remedio Chin niqta

_ Riti samayninwan

_ _

Ven paloma mía Hamuy urpillay

Juntos Kuskanchikqa

Floreceremos Wiñaypaqmi

Para siempre Waytarisunchik

Que tu amor Kuyakuyniki

A mi amor Kuyakuyniyman

Retorne Kutirimuchun

Ambos Wayllunakuq

Palomas que se quieren Urpikuna

Flor de felicidad Kusi waytam


Arderán en amor Rawranqaku

Alumbrarán Wiña wiñaypaqmi

Por siempre. Kancharinqaku

_ Kawsaypa sunqunpi.

Delirio del deseo Munakuy Muspay

Cuánto quisiera Haykaynaraqcha

Besar insaciable Munayman

La flor de tu boca Quñichkaq qisaykipi

Cuando en tu lecho Chay yana chiwillu

Caliente aún Chukchachaykita

Estés peinando Achikyaq chaskapa

Tu cabellera Ñaqchanwan

Trinar de ruiseñores Ñaqchakuchkaqta

Con peine del lucero Wayta simichaykipi

Del amanecer Muchapayaykuyta

_ _

En vano Yanqa

En mi delirio Muspayniypim

Quemo incendio Tipi wiqawchaykipi

En tu cintura Rawraq makillaykunata

Mis ardientes manos Kañaypaq kañani

Luego Chaymantañataq

Delirante Muspaq

Recojo estrellitas Munapa ñukñu

En tus tiernos Ñuñuchaykikunapi

Turgentes senos Quyllurkunata pallapayani

Y bebo ebrio Killapa

El amor de la luna Kuyakuynintam

_ Upyani sinka
_ _

Al hallarme ya Hanaq Pachapiña

En el Paraíso Rikurispam

Me pierdo Ñawikikunapa

En el fuego Rawrayninpi

De tus ojos Chinkakuni

_ _

De tus golosos labios Runayachiwaqniy

Que me convierten en hombre Mucha mucha

Desciendo Simichaykimantam

Despacio Uraykamuni

De flor en flor Allillamanta

Cantando feliz Waytan waytan

De rodillas Taki takiristin

Agradeciendo Qunquranpa

A los dioses Taytachakunata

_ Riqsikustin

_ _

Entonces Hinaspa

En tu chacrita bella – Yupaychana llamkaq –

– Trabajador memorable – Kuyapa chakrachaykipi

Siembro vida Kawsayta tarpuni

Endulzándome Miskichikustin

Convertido en fuego Nina ninallaña

Dejándome vencer con la muerte Wañuywan sipichikustin

Venciendo Wañuyta sipi sipiristin

Y volviendo a vencer a la muerte

Ay delirio delirio delirio… Ay muspay muspay muspay…

¡Delirio de amor! ¡Munakuy muspay!


¿Sin eso acaso podríamos vivir?

Las mujeres:

Quítate los pantalones,

Que tu botón me está lastimando

Y después de sacarte

Puedes acostarte conmigo.

Los hombres:

¡Qué inmenso placer había sido

Que se abracen un hombre y una mujer

Y que así estén por siempre!

¡Qué agradable, qué dulce,

Qué me importa lo demás!

Las mujeres:

De ocultas nomás acaríciame

Para que la gente no nos advierta,

Porque si se diera cuenta,

Imitarnos querría de inmediato.

Los hombres:

¿Quién había sido el que no desea

Servirse una apetitosa comida?

¿Y acaso van a murmurar

Por lo que me acuesto con mi mujer?

¡Qué agradable, qué dulce,

Que digan lo que dijeren!

Las mujeres:

¿Por qué juegas de esa manera,

Manoseando indecentemente,

Acaso no has aprendido hasta ahora

Los modales de gente decente?

Los hombres:
¿No te enojes, buena matron,

De lo que acaricio tus formas,

Acaso podríamos vivir felices

Sin ese placer de la vida?

Mana Chaywanri Kawsaykumanchu?

Warmikuna:

Thatharqukuy pantalonniykita,

Botonisayki nanachisqawan,

Pantalonta lluch’urqukuspataq

Nuqapataman sirikamuwanki.

Qharikuna:

Kay jina sumaqri kapuqchu kasqa

Qhari warmiwan mark’anakuyqa,

Jayk’aqkamapas kakuna jina!

Sumaqmari, misk’imari,

Imasmari, jayk’aqmari.

Warmikuna:

Pakallamanta munaririway,

Ama runaq rikhunawanchisqa,

Runa rikhunwanchisman chhikaqa

Kikinta yanakuyta munanman.

Qharikuna:

Pitaqri kasqa mana munakuq,

Mana sumaq mikhúy mikhurikuq?

Chayraykullachu parlankumanri

Warmiywan puñurikusqaymanta?

Sumaqmari, misk’imari,

Imasmari, jak’aqmari.
Warmikuna:

Imatataq jinata pujllanki

Chay jina millayta q’apinakuspa,

Manallachuri kunankamari

Yachanki allin purikuytari?

Qharikuna:

Ama phiñakuychu, sumaq mama,

Sikillaykita munarisqani,

Mana chaywanri kawsanchismanchu,

Kusisqallari tiyanchismanchu?

Para Siempre

Estoy contando los días,

En tu partida pensando

Llorando estoy sin consuelo

De mi pecho en lo recóndito.

¡Vete, vete! En otros países

Anda a buscar otra luz

Y olvida en esa alegría

Lo que has padecido aquí.

Si hubiera flores en mi árido

Y enfermizo corazón

A derramarlas iría

En la senda que has hollado.

Sólo tú me has despertado

Cuando soñaba en la muerte,

Conozco el vivir intenso


Desde que te he conocido.

Negra nube, oscura nube

Asomando está a tu rostro,

Todo cuanto has padecido

A mi congoja se junta.

¡Vete, vete! Ve y olvida

A todos los que aquí quedan.

¡Pero en verdad tú me dejas

Tu recuerdo para siempre!

Traducción del quechua al español: Jesús Lara (1960)

Wiñaypaq Wiñayninkama

Ripuniykita yuyaspa

P’unchaykuná yupasqani,

Sunquy ukhu pakasqapi

Waqaspa tukukusqani.

Ripuy, ripuy! Waq llaqtapi

Waq k’anchayta mask’arqamuy

Kaypi ñak’arisqaykita

Chay kusiypi qunqarqamuy.

T’ikachus sunquypi kanman

Unphu sunquy ch’akisqapi

T’ikata t’akaspariyman

Purisqayki ñan patapi.

Qanllan rijch’arichiwanki
Wañuypi muspaq karqani;

Riqsisusqallaymantaña

Sinchi kawsay kawsasqani.

Yana phuyu, laqha phuyu

Uyaykipi rikhukusqan,

Chay chhika llakikusqayki

Llakiyniywan tantakusqan.

Ripuy, ripuy! Qunqarqamuy

Tukuyta kaypi kaqkama.

Yuyayniyki saqiwanki

Wiñaypaq wiñayninkama!

Ya me voy

¿Hablas quechua?

te pregunté.

Solamente quechua,

me contestaste.

¿Cómo te llamas, ojosa?

te pregunté.

Me han dado el nombre de una flor.

¿Es bonita mi tierra?

te pregunté.

Aquí me quedaría a vivir,

me dijiste.

¿Has visto la luna plateada?

te pregunté.

Cada noche me alumbra,


me dijiste.

¡Haces aletear mi corazón!

te dije.

Anochece, ya me voy,

me dijiste.

Ripusaqña

Chistata rimankichu?

tapurqayki.

Qhiswallata rimakuni

niwarqanki.

Imá sutiyki, ñawisapa?

tapurqayki.

T’ikaq sutinwan sutichawanku.

K’achituchu llaqtay kasqa?

tapusqayki.

Kayllapiña kawsakuyman

niwarqanki.

Qulqi killata qhawankichu?

tapurqayki.

Sapa tuta k’anchariwan

niwarqanki.

Sunquyta pharaqichinki?

willarqayki.

Tutayasan, ripusaqña

niwarqanki.

URQUPI ISCHU KAÑASQAY

Urqupi ischu kañasqay / qasapi ischu kañasqay / ¿hinallaraqchus rawrachkan? /


¿kunankamaraqchus rupachkan? / Hinalla rawrachkan chayqa / hinalla rupachkan chayqa /
warma wiqiykiwan chaqchuykuy / warma wiqiykiwan tasnuykuy.
EL FUEGO QUE ENCENDÍ EN LA MONTAÑA

El fuego que he prendido en la montaña / el ischu (paja) que encendí en la cumbre / ¿seguirá
ardiendo todavía? / estará llameando aun hoy? ¡Oh, mira si aun llamea la montaña! / si todavía
hay fuego, ¡anda niña! / con tus lágrimas puras apaga el incendio / llora sobre el fuego y tórnalo
en ceniza.

RIPUY-RIPUY

Ripuy-ripuy niwachkankim (iskay kuti) / manaraq ripuypaq kallachkaptiy / manaraq ripuyta


munachkaptiy. Ripuytaqa ripullasaqmi (iskay kuti) / wanwapa tulluchan qinachayuq /arañap
llikachan punchuchayuq.

DESPEDIDA

Dices que me ausente / insistes en que me vaya /cuando aun no estoy para irme /cuando todavía
no deseo alejarme. De irme, sí me iré (bis) / con mi quenita de hueso de zancudo / con mi
ponchito de tela de araña.

¿MAYTAQ CHAY KUYAKUYCHAYKI?

¿Maytaq chay kuyakuychayki? / ¿maytaq chay wayllukuychayki? /¿mayullawanchu aparqachinki?


/ ¿qaqallawanchu ñitirqachinki? Ñuqapa kuyakuychayqa / ñuqapa wayllukuychayqa / sunquy
ukuchapim wichqarayachkan / ñawi ruruchaypim qucharayachkan.

¿DÓNDE ESTÁ ESE TU AMORCITO?

¿Dónde está ese tu amorcito? / ¿qué es de aquella tu ternura? / ¿es que se lo llevó una
torrente? / ¿o la sepultaste bajo una roca? / El amorcito que yo tengo / la ternura que me
reclamas / está guardado dentro de mi corazón / está empozada en la niña de mis ojos.

SIWAR QINTILLAY QURI RAPRALLAY

Siwar qintillay, quri raprallay / ¿maytataq rinki? (iskay kuti) / kayman pawaspa, wakman
pawaspam / waqachiwanki, llakichiwanki. Wiqi ñawintin, llaki / sunquntin / maskamuchkayki (iskay
kuti) / ¿icha wakpichu, icha maypichum / yanallay nispay, urpillay nispay. Mana rapiyuq chaki
sachaman / chayallaspaykim (iskay kuti) / llantunaykipaq mana tarispa / chaypi waqanki,
yuyariwanki.

MI PICAFLOR DE ALAS DORADAS

Mi picaflor de alas doradas / ¿a dónde te vas? Pues, volando por aquí y por allá / provocas mi
llanto, y me haces sufrir. Con ojos llorosos y el alma transida de dolor / ando en pos de ti, /
diciéndome a mí mismo / ¿aquí o allá estará mi amada paloma? Cuando te poses sobre un árbol /
marchito y deshojado / y al no hallar dónde cobijarte / llorando me recordarás.
UNPA ROSAS

Hatun wayqu unpa rosas / ¿imanasqam chakichkanki? / (¿imaraykum qilluyanki?) /


ñuqallayraqchá chakichkayman / mana yanayuq kallachkaspay /ñuqallayraqchá qilluyayman /
mana piniyuq kallachkaspay. Remdioraq kallaptinqa / wiqiywanpas parquymanchá / (wiqiywanpas
chaqchuymanchá) / manañam remedio kanñachu / sapinmanta chakirquptin / manañam remedio
kanñachu / musuqmanta chikllinanpaq. Qasquy hunta kuyasqaymi / ñawiymanta chinkarqunña /
qasquy hunta wayllusqaymi / sunquymanta ripukunña / manañam remedio kanñachu / kikinmanta
ripukuptin / manañam remedio kanñachu / sunquyman kutiykamunanpaq.

Ñuqachum ripuy (pasay) nirqayki / kay runap wasinkunapi (llaqtankunapi) / waqastin (llakistin)
purinallaykipaq. Ñuqaña ripuy (pasay) niptiypas / ñachari sunqun tiyanña / nispacha kutimuwaq
(vueltamuwaq) karqa.

ROSAL EN BOTÓN

Mi rosal en botón de la quebrada grande / ¿por qué te estás marchitando? / (¿por qué
languidecen tus hojas?) / yo debiera estar marchitándome / (yo sí debería estar languideciendo) /
pues estoy lejos de mi amada / pues soy solitario, no tengo a nadie. Si aun habría remedio / con
mis lágrimas la regaría / si todavía hubiera esperanza / con mi llanto la resucitaría. Pero ya no
reverdecerá / pues se ha secado desde la raíz / y ya es imposible que rebrote. La que yo amaba
con toda mi alma / ha desaparecido de mi vista / aquella cuya ternura llenaba mi pecho / ha huido
de mi horizonte. Pero ya es imposible que vuelva / pues huyó por su propia voluntad / ella no
retornará ya jamás / a anidar en mi corazón.

¿Acaso yo te dije que te fueras? / yo no te di motivo para que te alejes. Así yo te hubiese dicho
¡vete! / aunque yo te hubiera dado motivo / debiste suponer que mi corazón / ya recuperó la paz
y volver.

Das könnte Ihnen auch gefallen