Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Johannes
W.Rohen Chihiro
Yokochi Elke
Lütjen-Drecoll
Atlas
Anatomi
Manusia
Kajian Fotografik
Tubuh Manusia
Edisi 7
104750_S_I_XII_Titelei_fertig:_ 05.01.2010 12:36 Uhr Seite 2
104750_S_I_XII_Titelei_fertig:_ 22.01.2010 9:02 Uhr Seite 3
Johannes W. Rohen
Chihiro Yokochi
Elke Lütjen-Drecoll
Atlas
Anatomi
Manusia
Kajian Fotografik
Tubuh Manusia
Edisi 7
Dengan 1211 Gambar,
1117 di Antaranya Berwarna,
dan 94 Radiografi, CT Scan dan
MRI Scan
104750_S_I_XII_Titelei_fertig:_ 05.01.2010 12:36 Uhr Seite IV
IV
With Collaboration of
Kyung W. Chung, Ph.D.
David Ross Boyd Professor & Vice Chairman
Samuel Roberts Noble Foundation Presidential Professor
Director, Advanced Human Anatomy
University of Oklahoma, College of Medicine
Department of Cell Biology
Copyright © DISCLAIMER
Edisi Keempat, 1998 Telah diupayakan secermat mungkin untuk memastikan keakuratan
Edisi Kelima, 2002 informasi yang disajikan dan menyampaikan praktikpraktik yang telah
Edisi Keenam, 2006 diterima secara luas. Namun, penulis, editor, dan penerbit tidak bertanggung
Edisi Ketujuh, 2011 by jawab atas kesalahan atau kelalaian atau atas konsekuensi apa pun yang
Schattauer GmbH, timbul akibat penerapan informasi dalam buku ini, dan tidak menjamin, baik
Hölderlinstraße 3, 70174 Stuttgart, Germany; http://www.schattauer.de, tersurat maupun tersirat, keterkinian, kelengkapan, atau keakuratan isi buku
and Lippincott Williams & Wilkins, a Wolters Kluwer business ini. Penerapan informasi ini dalam situasi tertentu tetaplah merupakan
tanggung jawab profesional para praktisi medis; lata laksana klinis yang
351 West Camden Street 530 Walnut Street disampaikan dan dianjurkan tidak boleh dianggap sebagai rekomendasi
Baltimore, MD 21201 Philadelphia, PA 19106 absolut dan universal.
Penulis, editor, dan penerbit telah berupaya keras untuk memastikan bahwa
Hak cipta dilindungi. Buku ini dilindungi oleh hak cipta. Tidak ada pemilihan obat dan dosisnya yang dipaparkan dalam teks ini telah sesuai
bagian dari buku ini dapat direproduksi atau ditransmisikan dalam dengan rekomendasi dan praktis terkini saat buku ini diterbitkan. Akan
bentuk apapun atau dengan cara apapun, termasuk sebagai fotokopi tetapi, mengingat penelitian terus berjalan, peraturan dari pemerintah yang
atau scan-in atau salinan elektronik lainnya, atau dimanfaatkan oleh selalu berubah, dan informasi yang terus melimpah berkenaan dengan terapi
penyimpanan informasi dan sistem pencarian tanpa izin tertulis dari obat dan reaksi obat, pembaca diwajibkan untak memeriksa kembali lembar
pemilik hak cipta, kecuali untuk singkat kutipan dimuat dalam artikel sisip pada setiap kemasan obat untuk mengetahui apakah terdapat
kritis dan ulasan. Materi yang muncul dalam buku ini disiapkan oleh perubahan indikasi dan dosis obat, serta apakah ada tambahan peringatan
individu sebagai bagian dari tugas resmi mereka sebagai pegawai dan petunjuk kehati-hatian. Tindakan ter sebut terutama penting dilakukan
pemerintah AS tidak tercakup oleh yang disebutkan di atas hak bila obat yang disarankan merupakan obat baru atau obat yang jarang
cipta. Untuk meminta izin, silahkan hubungi Lippincott Williams & digunakan.
Wilkins pada 530 Walnut Street, Philadelphia, PA 19106, via email di Beberapa obat dan perangkat medis yang dipaparkan dalam buku ini telah
permissions@lww.com, atau via website at lww.com (produk dan mendapat izin dari Food and Drug Administration (FDA) untuk digunakan
jasa). secara terbatas dalam situasi penelitian tertentu. Penyedia layanan
9 8 7 6 5 4 3 2 1 kesehatan bertanggung jawab untuk memeriksa status FDA setiap obat atau
perangkat medis yang hendak digunakan dalam praktik klinis.
Perpustakaan Kongres Data Katalog Dalam Terbitan telah
diterapkan untuk dan tersedia atas permintaan. ISBN: 9781582558561
104750_S_I_XII_Titelei_fertig:_ 05.01.2010 12:36 Uhr Seite V
VI
Hari ini terdapat sejumlah atlas anatomi yang baik. tengkorak, misalnya, tidak disajikan dengan cara deskriptif,
Akibatnya, munculnya karya baru memerlukan pembenaran. melainkan melalui serangkaian angka mengungkapkan
Kami menemukan tiga alasan utama untuk melakukan mosaik tulang dengan menambahkan satu tulang yang lain,
penerbitan buku tersebut. sehingga pada akhirnya komposisi tulang tengkorak dapat
Pertama-tama, sebagian besar atlas sebelumnya berisi lebih mudah dipahami. Akhirnya, penulis juga dianggap
gambar skematik terutama skema atau semi yang sering situasi sekarang dalam pendidikan kedokteran. Di satu sisi
mencerminkan realitas hanya dalam cara yang terbatas; ada kekurangan universal mayat di banyak departemen
dimensi ketiga, yaitu, efek spasial, kurang. Sebaliknya, foto anatomi, sementara di sisi lain telah terjadi peningkatan
dari spesimen anatomi sebenarnya memiliki keuntungan dalam jumlah siswa hampir di mana-mana. Akibatnya, siswa
menyampaikan realitas objek dengan-tions propor dan tidak memiliki akses ke bahan ilustrasi yang cukup untuk
dimensi spasial dalam cara yang lebih tepat dan realistis studi anatomi mereka. Tentu saja, foto tidak pernah dapat
daripada "ideal", berwarna "bagus" gambar paling atlas menggantikan observasi langsung, tapi kami pikir
sebelumnya . Selanjutnya, foto dari spesimen manusia penggunaan foto makroskopik bukannya dicat, sebagian
sesuai dengan pengamatan siswa dan kebutuhan dalam besar ideal gambar yang lebih tepat dan peningkatan studi
kursus diseksi. Dengan demikian ia memiliki keuntungan dari anatomi lebih gambar saja.
orientasi langsung oleh spesimen fotografi saat bekerja Sebagian besar spesimen yang digambarkan dalam atlas
dengan mayat tersebut. Kedua, beberapa atlas yang ada disusun oleh penulis baik di Departemen Anatomi di
diklasifikasikan oleh aspek sistemik daripada daerah. Erlangen, Jerman, atau di Departemen Anatomi, Kanagawa
Akibatnya, siswa perlu beberapa buku setiap memasok Gigi College, Yokosuka, Jepang. Spesimen dari bab pada
fakta-fakta yang diperlukan untuk daerah tertentu dari tubuh. leher dan orang-orang dari sumsum tulang belakang
Atlas ini, bagaimanapun, mencoba menggambarkan anatomi menunjukkan cabang dorsal saraf tulang belakang disusun
makroskopik yang berkaitan dengan aspek regional dan oleh Dr. K. Schmidt dengan keahlian dan antusiasme.
stratigrafi dari objek itu sendiri sebagai realistis mungkin. Spesimen dari ligamen dari kolom tulang belakang disusun
Oleh karena itu adalah bantuan Imme-diate selama kursus oleh Dr. Th. Mokrusch, dan sejumlah besar spesimen dalam
diseksi dalam studi anatomi medis dan gigi. bab ekstremitas atas dan bawah sangat hati-hati disiapkan
Niat lain dari penulis adalah untuk membatasi tunduk pada oleh Dr S. Nagashima, Kurume, Jepang.
penting dan untuk menawarkan didactically dengan cara Sekali lagi, terima kasih kami terpanas pergi ke semua rekan
yang jelas. Untuk semua bagian tubuh kita menambahkan kerja kami untuk tidak mementingkan diri sendiri, bekerja
gambar skema dari anak sungai utama saraf dan pembuluh, setia dan sangat berkualitas mereka.
kursus dan mekanisme otot, dari nomenklatur dari berbagai
daerah, dll Hal ini akan meningkatkan pemahaman tentang
rincian terlihat dalam foto-foto. Arsitektur rumit dari tulang Erlangen, Germany; Musim semi 1983 J.W. Rohen
C.Yokochi
104750_S_I_XII_Titelei_fertig:_ 14.01.2010 14:45 Uhr Seite VII
VII
Daftar Isi
Prinsip-Prinsip Arsitektur Tubuh Manusia ______________1 2.1 Tengkorak (Cranium) dan Otot Kepala 19
Posisi Organ Dalam, Titik Palpasi, dan Garis Regional____2
Tulang-Tulang Tengkorak (Ossa Cranii)______________ 20
Bidang dan Arah pada Tubuh _______________________4 Tengkorak yang Dilepas Persendiannya [I]:__________ 24
Osteologi _______________________________________6 Os Sphenoidale dan Os Occipitale______________ 24
Rangka Tubuh Manusia________________________6 Os Temporale______________________________ 26
Struktur Tulang_______________________________8 Os Frontale________________________________ 28
Osifikasi Tulang _______________________________9 Calvaria_______________________________________ 29
Basis Cranii, Dasar Tengkorak_____________________ 30
Arthrologi_______________________________________10
Tengkorak Neonatus (Cranium Neonati______________ 35
Jenis Sendi__________________________________10 Potongan Median Melalui Tengkorak________________ 36
Arsitektur Sendi ______________________________12 Tengkorak yang Dilepas Persendiannya [II]:__________ 38
Miologi_________________________________________13 Os Ethmoidale______________________________ 38
Bentuk Otot _________________________________13 Os Ethmoidale et Os Palatinum ________________ 39
Struktur Sistem Otot __________________________14 Os Palatinum et Maxilla ______________________ 40
Foto Komparatif Struktur Rangka Ossa sphenoidale, Ethmoidale, et Palatinum______ 43
dan Otot pada MRI dan Sinar-X_____________________ 15 Maxilla, Os Zygomaticum, et Palatum Osseum ____ 45
Organisasi Sistem Sirkulas ________________________ 16
Pterygopalatine Fossa and Orbit _______________ 46
Organisasi Sistem Limfatik ________________________ 17
Orbita, Os Nasale, Os Lacrimale _______________ 47
Organisasi Sistem Otot____________________________ 18
Ossa Cavitatis Nasi, Tulang-Tulang Cavitas Nasi______ 48
Septum et Cartilagines Nasi, Septum dan Cartilago Nasi 49
Maxilla dan Mandibuia dengan Geligi (Dentes) ________ 50
Gigi Decidua dan Gigi Permanen___________________ 51
Mandibuia et Arcus Dentalis_______________________ 52
Ligamenta Articulationis Temporomandibularis ________ 53
Articulatio Temporomandibularis ___________________ 54
Articulatio Temporomandibularis dan Musculi Masticatorii 55
Musculi Masticatorii______________________________ 56
Musculus Temporalis dan Musculus Masseter_____ 56
Musculus Pterygoideus_______________________ 57
Musculi Faciales, Otot-Otot Wajah___________________ 58
Musculi Supra- et Infrahyoidei ______________________ 60
Potongan Melalui Cavitates Capitis__________________ 62
Arteria Maxillaris_________________________________ 63
2.2 Nervi Craniales _______________________ 64
Cerebrum et Nervi Craniales (Saraf-Saraf Kranial)______ 64
Nervus Trigeminus _________________________ 68
Nervus Facialis____________________________ 70
Hubungan dengan Medulla Oblongata__________ 71
Saraf-Saraf Orbita__________________________ 72
Basis Cranii et Nervi Craniales________________ 74
Regiones Capitis________________________________ 76
Regio Lateralis ____________________________ 76
Regio Retromandibularis_____________________ 80
Regiones Para- et Retropharyngealis___________ 83
VIII Daftar Isi
2.3 Otak dan Organ-Organ Sensorik _____ 84 2.4 Cavitas Oris dan Cavitas Nasi_______ 143
Posisi Otak dan Organ-Organ Sensorik Utama _________ 84 Posisi Cavitas Oris et Cavitas Nasi _________________ 143
Kulit Kepala dan Meninges _________________________85 Cavitas Nasi_ __________________________________ 144
Meninges _______________________________________ 86 Sinus Paranasales__________________________ 144
Dura Mater et Sinus Venosi Durae Matris__________ 86 Saraf dan Arteri____________________________ 146
Dura Mater__________________________________ 88 Potongan melalui Cavitas Nasi et Cavitas Oris ________ 148
Pia Mater dan Arachnoidea Mater________________ 89 Cavitas Oris, Rongga Mulut _______________________ 150
Otak __________________________________________ 90 Musculi __________________________________ 150
Potongan Median_____________________________ 90 Trigonum Submandibulare ___________________ 152
Arteriae et Venae Cerebri ______________________ 92 Glandulae Salivariae________________________ 153
Arteriae Cerebri ______________________________ 93
Arteriae et Circulus Arteriosus Cerebri_____________ 98 2.5 Leher dan Organ-Organ di Dalam
Cerebrum___________________________________ 99
Cerebellum_________________________________ 102 Leher__________________________________154
Diseksi____________________________________ 104 Organization and Regions of the Neck ______________ 154
Sistem Limbik_______________________________ 107 Musculi Colli (Musculi Cervicis), Otot-Otot Leher ______ 156
Hypothalamus_______________________________ 108 Larynx _______________________________________ 158
Nuclei Subcorticales__________________________ 109 Cartilagines et Os Hyoideum _________________ 158
Sistem Ventrikel_____________________________ 112 Musculi Laryngis___________________________ 160
Truncus Encephali (Batang otak)________________ 114 Ligamentum Vocale ________________________ 161
Potongan Koronal dan Melintang________________ 116 Nervi (Saraf)______________________________ 162
Potongan Horizontal__________________________ 118 Larynx et Cavitas Oris_ __________________________ 163
Organum Vestibulocochleare, Alat Pendengaran dan Pharynx ______________________________________ 164
Keseimbangan ________________________________ 122 Musculi__________________________________ 166
Os Temporale______________________________ 125 Pembuluh Darah Kepala dan Leher ________________ 168
Auris Media, Telinga Tengah __________________ 126 Arteriae__________________________________ 168
Ossicula Auditus, Tulang-Tulang Pendengaran ____ 128 Arteriae et Venae__________________________ 170
Auris Interna, Telinga Dalam___________________ 129 Venae___________________________________ 171
Jalur dan Daerah Pendengaran ________________ 131 Pembuluh dan Kelenjar Limfe_________________ 172
Organum Visuale (Alat Penglihatan) et Orbita _________ 132 Regiones Colli _________________________________ 174
Bulbus Oculi (Bola Mata)______________________ 133 Regio Anterior____________________________ 174
Pembuluh darah Mata________________________ 134 Regio Lateralis____________________________ 178
Musculi Externi BuIbi Oculi ____________________ 135 Plexus Cervicalis et Brachialis_ ____________________ 186
Jalur dan Area Penglihat ______________________ 137
Lapisan-Lapisan Orbita _______________________ 140
Apparatus Lacrimalis dan Kelopak Mata (Palpebra )_ 142
104750_S_I_XII_Titelei_fertig:_ 05.01.2010 12:36 Uhr Seite IX
Daftar Isi IX
Struktur Segmental Batang Badan __________________ 187 Letak Organ-Organ Thorax_______________________ 243
Skeleton (Rangka Badan)_________________________ 188 Systema Respiratorium, Sistem Respirasi___________ 246
Vertebrae______________________________________ 190 Percabangan Bronchus_____________________ 246
Columna Vertebralis et Thorax _____________________ 192 Proyeksi Pulmo dan Pleura__________________ 248
Articulationes Vertebrales _____________________ 195 Pulmo___________________________________ 249
Articucatio Costovertebrales et Musculi Intercostales 196 Segmenta Bronchopulmonalia________________ 250
Articulationes Costovertebrales_________________ 197 Cor, Jantung _________________________________ 252
Ligamenta _________________________________ 198 Myocardium ______________________________ 257
Sendi-Sendi yang Berhubungan dengan Kepala____ 200 Valvae, Katup _____________________________258
Columna Vertebralis Colli______________________ 203 Fungsi___________________________________ 260
Anatomi Permukaan Badan Anterior _________________204 Systema Conducente Cordis, Sistem Konduksi Jantung 261
Perempuan________________________________ 204 Arteriae et Venae__________________________ 262
Laki-laki __________________________________ 205 Anatomi Regional Organ-Organ Thorax_____________ 264
Dinding Thorax _________________________________ 206 Thymus__________________________________ 266
Dinding Thorax dan Abdomen _____________________ 209 Jantung__________________________________ 268
Vasa et Nervi______________________________ 214 Pericardium ______________________________ 272
Regio Inguinalis_________________________________ 217 Epicardium_______________________________ 273
Laki-laki___________________________________ 217 Mediastinum Posterius__________________________ 274
Perempuan_________________________________220 Organ-Organ di Mediastinum_________________ 274
Punggung _____________________________________ 221 Mediastinum Posterius et Superius ________________ 281
Musculis __________________________________ 221 Organ-Organ di Mediastinum_________________ 281
Nervi_____________________________________ 226 Diaphragma __________________________________ 282
Canalis Vertebralis et Medulla Spinalis_______________ 230 Potongan Koronal Thorax________________________ 284
Regio Nuchae, Leher Belakang (Tengkuk)____________ 234 Potongan Horizontal Thorax______________________ 286
Sistem Peredaran Darah Fetus ___________________ 288
Glandula Mammaria____________________________ 290
104750_S_I_XII_Titelei_fertig:_ 05.01.2010 12:36 Uhr Seite X
X Daftar Isi
Posisi Organ-Organ Abdomen ____________________ 291 Letak Organa Urinaria ___________________________ 323
Dinding Anterior Abdomen _______________________ 293 Potongan Melalui Spatium Retroperitoneale __________ 325
Gaster, Lambung ______________________________ 294 Ren, Ginjal____________________________________ 326
Pancreas et Ductus Biliares ______________________ 296 Arteriae __________________________________ 328
Hepar, Hati ___________________________________ 298 Arteriae et Venae___________________________ 329
Splen _______________________________________ 300 Spatium Retroperitoneale ________________________ 330
Organ-Organ Abdomen Bagian Atas _______________ 301 Systema Urinarium__________________________ 330
Pembuluh Darah Organ Abdomen _________________ 302 Ductus Lymphatici et Nodi____________________ 332
Vasa Mesenterica Superiora __________________ 302 Pembuluh Darah dan Saraf___________________ 333
Sirkulasi Porta _____________________________ 303 Sistem Saraf Otonom________________________ 334
Arteria Mesenterica Superior _________________ 304 Sistem Urogenital Laki-Laki_______________________ 336
Arteria Mesenterica Inferior ____________________ 305 Organ Genital Laki-Laki (Diisolasi) _________________ 337
Diseksi Organ Abdomen ________________________ 306 Organa Genitalia Externa Mascuiina________________ 340
Arteriae Mesentericae ______________________ 308 Penis ____________________________________ 342
Mesenterium _____________________________ 310 Organa Genitalia Interna Mascuiina_________________ 343
Diseksi Organ Abdomen Bagian Atas____________ 311 Testis and Epididymis________________________ 343
Dinding Abdomen Posterior ______________________ 316 Kelenjar Tambahan__________________________ 344
Pancreas dan Ductus Biliares __________________ 316 Cavitas Pelvis Laki-Laki _________________________ 345
Duodenum, Pancreas, dan Splen_______________ 317 Potongan Koronal___________________________ 345
Radix Mesenterii dan Recessus Peritonei _________ 318 Pembuluh Darah Organ Pelvis_________________ 346
Potongan Horizontal Melalui Rongga Abdomen________ 320 Pars Abdominalis Aortae _____________________ 348
Potongan Midsagital Melalui Rongga Abdomen _______ 322 Pembuluh Darah dan Saraf Organ Pelvis ________ 349
Diaphragma Pelvis dan Diaphragma Urogenitale Laki-Laki 350
Systema Urogenitale Femininum, Sistem Urogenital Perempuan 354
Organa Genitalia Feminina, Organ Genital Perempuan (Diisolasi) 356
Organa Genitalia Interna Feminina _________________ 358
Uterus dan Organ Terkait_____________________ 359
Arteria et Vasa Lymphatica ___________________ 360
Organa Genitalia Externa Feminina_________________ 361
Diaphragma Urogenitale
dan Organa Genitalia Externa Feminina _____________ 363
Cavitas Pelvis Perempuan________________________ 366
Potongan Koronal dan Horizontal_______________ 367
104750_S_I_XII_Titelei_fertig:_ 14.01.2010 14:46 Uhr Seite XI
Daftar Isi XI
Rangka Gelang Bahu dan Thorax _________________ 368 Rangka Gelang Panggul dan Ekstremitas Bawah______ 432
Scapula______________________________________ 371 Os Coxae, Tulang-Tulang Panggul _________________ 433
Skeleton Cinguli Membri Superioris et Humerus ______ 372 Skeleton Pelvis, Rangka Panggul __________________ 435
Humerus_____________________________________ 373 Ossa Articulationis Coxae, Tulang-tulang Sendi Panggul 438
Skeleton Antebrachii, Kerangka Lengan Bawah ______ 374 Femur________________________________________ 439
Kerangka Lengan Bawah dan Tangan______________ 375 Skeleton Cruris, Rangka Betis_____________________ 440
Ossa Manus, Tulang-Tulang pada Tangan __________ 376 Ossa Articulationis Genus, Tulang Sendi Lutut________ 441
Articulationes et Ligamenta Cinguli Membri Superioris _ 378 Skeleton Pedis, Rangka Kaki______________________ 442
Ligamenta Articulationis Cubiti, Ligamenta Sendi Siku _ 379 Ligamenta Pelvis et Articulatio Coxae_______________ 444
Ligamenta Manus et Carpi_______________________ 380 Articulatio Genus_______________________________ 446
Musculi Cinguli Membri Superioris et Brachii_________ 382 Ligamenta Articulationis Genus____________________ 447
Musculi Dorsales ___________________________ 382 Articulationes Tarsi______________________________ 449
Musculi Pectorales__________________________ 384 Ligamenta Pedis _______________________________ 450
Musculi Brachii, Otot-Otot Lengan Atas_____________ 386 Musculi Femoris________________________________ 452
Musculi Antebrachii et Manus_____________________ 388 Musculi Adductores (Otot Adduktor)____________ 452
Musculi Flexores ___________________________ 388 Musculi Gluteales__________________________ 454
Musculi Extensores _________________________ 392 Musculi Flexores (Otot Fleksor) _______________ 455
Musculi Manus, Otot-Otot Tangan _________________ 394 Musculi Cruris__________________________________ 457
Arteriae______________________________________ 396 Musculi Flexores (Otot Fleksor) _______________ 457
Venae_______________________________________ 398 Musculi Cruris et Pedis __________________________ 458
Nervi________________________________________ 399 Musculi Flexores Profundi____________________ 460
Anatomi Permukaan Extremitas Superior ____________ 401 Musculi Extensores_________________________ 462
Dari Dorsal dan Lateral ______________________ 401 Musculi Pedis__________________________________ 463
Dari Anterior_______________________________ 402 Arteriae_______________________________________ 466
Leher dan Bahu _______________________________ 403 Venae________________________________________ 468
Bahu________________________________________ 404 Nervi_________________________________________ 470
Regio Posterior_____________________________ 404 Plexus Lumbosacralis_______________________ 471
Regio Anterior______________________________ 406 Pars Lumbalis Canalis Vertebralis et Medulla Spinalis __ 472
Bahu dan Lengan Atas__________________________ 408 Medulla Spinalis et Nervi Intercostales ______________ 474
Regio Axillaris_________________________________ 410 Medulla Spinalis et Plexus Lumbalis ________________ 475
Plexus Brachialis ______________________________ 413 Anatomi Permukaan Ekstremitas Bawah_____________ 476
Brachium (Lengan Atas)_________________________ 414 Sisi Posterior______________________________ 476
Regio Cubiti __________________________________ 416 Sisi Anterior_______________________________ 477
Antebrachium et Manus _________________________ 420 Femur________________________________________ 478
Regio Posterior_____________________________ 420 Regio Anterior_____________________________ 478
Regio Anterior______________________________ 422 Regio Glutealis_________________________________ 482
Manus_______________________________________ 424 Femur________________________________________ 484
Regio Posterior_____________________________ 424 Regio Posterior____________________________ 484
Regio Anterior______________________________ 426 Genu et Fossa Poplitea __________________________ 486
Potongan Melalui Ekstremitas Atas ________________ 430 Regio Cruris___________________________________ 489
Regio Cruris et Pes _____________________________ 492
Potongan Koronal Kaki___________________________ 495
Potongan Melalui Ekstremitas Bawah _______________ 496
Pes__________________________________________ 498
Regio Posterior___________________________ 498
Pes: Regio Anterior _______________________ 500
Indeks_____________________________________ 503
104750_S_I_XII_Titelei_fertig:_ 05.01.2010 12:37 Uhr Seite XII
XII
1 Anantomi Umum
Dikenal tiga prinsip umum arsitektur organisme manusia :
B B
A A 13
14
C C
2
4
3
5
6
15
7
8
16
D D
17
18
Letak organ dalam manusia Garis-garis regional dan berbagai titik palpasi pada sisi ventral
(dilihat dari anterior). Rongga-rongga tubuh utama tubuh manusia.
beserta isinya.
Garis regional
A = linea parasternalis
B = linea midclavicularis
C = linea axillari santerior
D = linea umbilico-pelvica
Tulang-tulang sistem rangka dapat dipalpasi melalui orientasi yang lebih baik, digunakan beberapa garis
kulit pada titik masing-masing. Dengan palpasi, dokter orientasi, misalnya linea parasternalis, linea
dapat melokalisasi organ dalam. Pada sisi ventral, midclavicularis, linea axillari santerior, linea umbilico-
dapat diraba clavicula, scapula, iga, dan spatia pelvica. Dengan menggunakan garis-garis ini, jantung
intercostalia. Berikutnya, dapat diketahui lokasi spina dan posisi processus vermiformis dapat ditentukan.
iliaca anterior dan symphysis publis. Agar mendapatkan
104750_S_001_018_Kap_1:_ 04.01.2010 12:55 Uhr Seite 3
E E
F F
3
G 19
10
20
7
8
11
H H
21
22
12
Letak organ-dalaman pada manusia Garis-garis regional dan berbagia titik palpasi pada sisi dorsal
(dilihat dari posterior). tubuh manusia.
Garis regional:
E = linea paravertebralis
F = linea scapular
G = linea posterior axillaris
H = linea iliaca
1 Otak
2 Paru, Pulmo
3 Diaphragma
4 Jantung, Cor
5 Hati, Hepar
6 Lambung, Gaster
7 Colon
8 Usus kecil, Intestinum tenue
9 Testis
10 Ginjal, Ren
11 Ureter
12 Canalis analis
13 Clavicula
14 Manubrium sterni
15 Arcus Costalis
16 Umbilicus
17 Spina iliaca anterior superior Pada sisi dorsal badan, dapat diraba tonjol-tonjol columna
18 Ligamentum inguinale vertebralis, costa, scapula, sacrum, dan crista iliaca. Garis
19 Spina Scapularis
20 Processus Spinosus orientasi disisi dorsal adalah garis paravertebral, garis
21 Crista iliaca skapula, garis aksila posterior, dan crista iliaca.
22 Coccyx et sacrum
104750_S_001_018_Kap_1:_ 04.01.2010 12:55 Uhr Seite 4
A 3
Bidang-bidang tubuh
A. Bidang horizontal atau aksial atau transversal
B. Bidang sagital (setinggi sendi lutut)
Arah:
1 = cranial 3 = anterior (ventral)
2 = caudal 4 = posterior (dorsal)
MRI scan melalui rongga pelvis dan sendi panggul
(bidang horizontal atau aksial atau transversal).
Potongan sagital melalui sendi lutut. MRI scan melalui sendi lutut (bidang sagital).
104750_S_001_018_Kap_1:_ 04.01.2010 12:55 Uhr Seite 5
2
A
B
6
3
Bidang-bidang tubuh:
A = Bidang midsagital atau median
B = Bidang frontal or koronal plane (melalui rongga pelvis)
Arah:
1 = posterior (dorsal) 4 = medial
2 = anterior (ventral) 5 = kranial
3 = lateral 6 = kaudal
MRI scan melalui rongga pelvis dan sendi pangul (bidang frontal atau Potongan median melalui tubuh seorang
koronal). perempuan
104750_S_001_018_Kap_1:_ 04.01.2010 12:55 Uhr Seite 6
1
3
4
5 2
7
6
8
8
9
19
20
15
10
16
16
17 18
21
14 11
23
22
27
12 12
23 22
13
13 30
28 29
24
30
25
26
31
31
31
34
32
33 33
32
35
38
36
37
Rangka seorang perempuan dewasa (dilihat dari anterior). Rangka seorang perempuan dewasa (dilihat dari posterior).
104750_S_001_018_Kap_1:_ 04.01.2010 12:55 Uhr Seite 7
Skeleton Axiale
Cranium (Kepala)
1 Os frontale
1 2 Os occipital
3 Os parietale
4 4 Orbita
6 5 Cavitas nasi
6 Maxilla
7 Os zygomaticum
8
8 Mandibula
9
Truncus (Batang Badan) dan Toraks
Columna Vertebralis
15 9 Vertebrae cervicales
10 Vertebrae thoracicae
17 11 Vertebrae lumbales
12 Os sacrum
21 13 Os coccygis [Coccyx]
14 Disci Intervertebrales
Toraks
15 Sternum
11 16 Costae
17 Cartilago Costalis
18 Anglus Infrasternalis
22
23
Skeleton appendiculare
Extremitas superior et Cingulum Membri
Superioris
24 19 Clavicula
25 20 Scapula
21 Humerus
26 22 Radius
23 Ulna
24 Ossa carpi [Ossa carpalia]
31 25 Ossa metacarpi [Ossa metacarpalia]
26 Ossa digitorum manus [Phalanges]
Cingulum Membri Inferioris et Pelvis
27 Os ilium [Ilium]
28 Os pubis [Pubis]
34 29 Os ischii [Ischium]
30 Symphysis pubica
31 Femur
32 32 Tibia
33 33 Fibula
34 Patella
35 Ossa tarsi [Ossa tarsalia]
36 Ossa metatarsi [Ossa metatarsalia]
37 Ossa digitorum pedis [Phalanges]
38 Calcaneus
35
36
37
1
1
3
3
4
MRI scan os femoris dan sendi panggul Foto sinar-X os femoris dextrum dan sendi
(bidang koronal) (dari Heuck et al., panggul (arah a-p).
MRT-Atlas, 2009).
1 Caput femoris
5 2 Os spongiosum
Femur orang dewasa. Potongan koronal
▲
3 Diaphysis femoris
epifisis proksimal dan distal memperlihatkan 4 Os compactum
tulang spongiosa (os spongiosum) dan 5 Cartilago articularis
cavitas medullaris.
1 1
2 2
4 4
Gambar tiga dimensi garis-garis trayektorik Potongan koronal melalui ujung proksimal
pada caput femoris (menurut B. Kummer). femur dewasa, yang memperlihatkan
struktur yang khas pada tulang spongiosa
(os spongiosum).
104750_S_001_018_Kap_1:_ 04.01.2010 12:55 Uhr Seite 9
▲
ossificationis) pada caput 6 Condylus medialis
femoris 7 Fossa intercondylaris
2 Trochanter major 8 Diaphysis
3 Caput femoris
4 Collum femoris
6
5
1 Ulna 6 Fibula
▲
2 Radius 7 Talus
3 Ossa metacarpi 8 Calcaneus
4 Phalanges 9 Ossa metatarsi
5 Tibia 10 Phalanges
1 Humerus
2 Radius
3 Ulna
4 Cavitas articularis (articulatio humeri)
Sendi bahu (articulatio humeri) sebagai 5 Sendi metakarpofalangeal
2 contoh sendi bola-dan-soket multi-aksial 6 Sendi-sendi jari
(potongan koronal)
3
1
3
2
2 3
Rangka lengan
dan gelang bahu kanan
(dilihat dari anterior).
Sendi siku dengan ligamenta Potongan koronal sendi siku (articulatio cubiti)
sebagai contoh sendi engsel (sendi {MRI scan, terima kasih kepada Prof. Heuck,
humero-ulnaris monoaksial) bersama Munich). Kemungkinan-kemungkinan gerakan
dengan sendi pengungkit (sendi diperlihatkan pada gambar skematik pada
radio-ulnaris monoaksial), yang halaman 11.
memungkinkan gerak rotasi.
104750_S_001_018_Kap_1:_ 04.01.2010 12:55 Uhr Seite 11
Sendi engsel
(e.g. articulatio humero-ulnaris). Kiri: ekstensi,
kanan: fleksi. Panah: sumbu-sumbu gerak.
4
4
4 5
5 5 6
6
2
3 2
Potongan koronal melalui sendi lutut (sisi anterior sendi MRI scan sendi lutut (bidang koronal) (dari Heuck
lutut kanan dalam posisi ekstensi). et al., MRT-Atlas, 2009
1 Femur
2 Tibia
3 Fibula
4 Ligamenta cruciata
5 Ligamenta collateralia
6 Meniscus
1
6 5
6
Tubuh manusia mempunyai banyak macam otot. berada, i.e., jenis gerakan, bentuk sendi beserta ligamen-
Arsitektur otot tergantung pada sistem fungsi tempat ligamen spesifiknya, dll. Masing-masing gerakan juga
mereka banyak bervariasi untuk masing-masing individu. banyak bervariasi untuk masing-masing individu.
104750_S_001_018_Kap_1:_ 04.01.2010 12:55 Uhr Seite 14
8
1
5
7
3
9
A
5 10
6
2 Diagram yang memperlihatkan posisi otot fleksor dan
ekstensor lengan dan efeknya pada sendi siku. A = sumbu
sendi humero-ulnaris; panah = arah gerakan; merah = fleksi;
hitam = ekstensi.
1 Musculus deltoideus
2 Musculus biceps brachii
3 Musculus brachioradialis
4 Humerus
5 Musculus triceps brachii
Selubung-selubung sinovial pada tendon fleksor (sisi palmar
6 Articulatio
7 Musculus brachioradialis tangan kanan, gambar semiskematik). Retinaculum
8 Musculus pectoralls musculorum flexorum melindungi tendo-tendo fleksor yang
9 Radius berjalan melalui canalis carpi (panah).
10 Ulna
Sendi digerakkan oleh otot. Gerakan yang sangat yang melawannya. Interaksi ini dikendalikan oleh sistem
bervariasi dikoordinasikan oleh kelompok otot khusus saraf. Untuk melaksanakan arah-arah gerakan tertentu,
(otot sinergis). Kelompok otot yang melawannya seringkali tendo otot harus diarahkan oleh ligamen. Di
disebut otot antagonis. Gerakan hanya dapat tempat-tempat tersebut, tendo seringkali membentuk
dikerjakan secara harmonis kalau kontraksi otot-otot sarung-sarung sinovial, e.g., pada sendi pergelangan
sinergis didukung oleh dilatasi otot-otot antagonis tangan atau pada jari-jari tangan.
104750_S_001_018_Kap_1:_ 04.01.2010 12:55 Uhr Seite 15
Foto Komparatif Struktur Rangka dan Otot pada MRI dan Sinar-X 15
4
1
5 3 5
Articulatio humeri {MRI scan, potongan koronal) (dari Heuck Articulatio humeri (Foto sinar-X, arah a-p)
et al., MRT-Atlas, 2009) (dari Dr. Holik, Spardorf).
1 4
4
3
2
7
5
8 5
3
6
9
10
Articulatio humeri (Gambar skematik dari MRI scan di atas) Potongan frontal articulatio humeri (bandingkan
(dari Heuck et al., MRT-Atlas, 2009). dengan dua gambar di atas)
104750_S_001_018_Kap_1:_ 04.01.2010 12:56 Uhr Seite 16
1
2
3
4
1
2
Jantung dan pembuluh darah terkait in situ (dilihat dari anterior). Dinding
toraks anterior, pericardium, dan epicardium sudah dibuang. Trachea
dipotong.
1 Aorta 4 Cor sinistrum
2 Arteri Pulmonalis 5 Diaphragma
3 Cor dextrum 6 Aorta Abdominalis
1 3
3
1
2 4
7
5
5
Pembuluh limfe bermula dari ruang-ruang di jaringan inguinal dan axilla, di sebelah dalam mandibula dan
(kapiler limfe) dan bersatu membentuk pembuluh musculus sternocleodomastoideus,serta di dalam akar
yang lebih besar (pembuluh limfe). Pembuluh ini mesenterium usus. Pembuluh limfe separuh kanan
mirip vena tetapi berdinding jauh lebih tipis, kepala dan leher. toraks kanan, dan ekstremitas atas
mempunyai lebih banyak katup, dan terputus-putus kanan mengalir ke angulus venosus dexter; pembuluh
oleh kelenjar limfe dengan jarak yang tidak tentu. limfe dari bagian tubuh lain mengalir ke angulus
Kelompok besar kelenjar limfe terdapat di daerah venosus sinister.
104750_S_001_018_Kap_1:_ 04.01.2010 12:56 Uhr Seite 18
9
2
8
3
4
5
Sistem saraf secara fungsi dapat dibagi dalam tiga Pada tempat tempat tertentu, pieksus ini mengandung
bagian: kumpulan sel saraf (ganglia pravertebral dan
1. Bagian kranial, yang terdiri dari organ-organ intramural).
sensoris utama dan otak, Saraf spinal meninggalkan medulla spinalis dengan
2. Medula spinalis, yang menunjukkan struktur segmen interval yang teratur. Rami ventrales saraf-saraf spinal
-tal dan terutama berperan sebagai organ refleks. membentuk plexus cervicalis dan plexus brahialis, yang
3. Sistem saraf otonom, yang mengatur aneka mempersarafi ekstremitas atas, dan rami ventrales saraf
fungsi involunter (kendali bawah sadar) organ dan lumbal dan sakral membentuk plexus lumbosacralis,
jaringan. Bagian otonom sistem saraf membentuk yang mem persarafi pelvis dan organ-organ genital
banyak pieksus halus di dekat atau di dalam organ. serta ekstremitas bawah.
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 19
19
1 Musculus temporalis
2 Os frontale
3 Os zygomaticum
2 4 Articulatio temporomandibularis
5 meatus acusticus externus
6 Maxilla
1 7 Mandibula
8 Musculus masseter
4
3
6
5
8
7
1 Sutura coronalis
2 Os frontale
3 Os sphenoidale
17 4 Sutura sphenofrontalis
18 5 Os ethmoidale
6 Os nasale
19 7 Sutura nasomaxillaris
8 Os lacrimale
9 Sutura lacrimomaxillaris
20 10 Sutura ethmoidolacrimalis
21 11 Os Zygomaticum
22 12 Spina nasalis anterior
24 13 Maxilla
23 14 Mandibula
25 15 Foramen mentale
26 16 Protuberantia mentalis
27
28 17 Linea temporalis superior
29 18 Linea temporalis inferior
19 Os parietale
30 20 Os temporale
31 21 Sutura squamosa
22 Sutura lambdoidea
32
23 Fossa tempotalis
24 Sutura parietomastoidea
25 Os occipitale
26 Arcus zygomaticus
27 Sutura occipitomastoidea
Susunan umu tengkorak (dilihat dan lateral). Setiap tulang diberi warna 28 Meatus acusticus externus
(untuk nomor bandingkan dengan tabel) 29 Processus mastoideus
30 Pars tympanica ossis temporalis
31 Processus condylaris mandibulae
32 Processus coronoideus mandibulae
2 Os Frontale (jingga)
Neurocranium
19 Os parietale (hijau muda)
3 Ala major ossis sphenoidalis (merah)
25 Squama occipitalis (biru)
20 Pars squamosa ossis temporalis (coklat)
6 Os nasale (putih)
8 Os lacrimale (kuning)
Viscerocranium
冧
Malleus
Ossicula
auditus
Os hyoideum
1 Os frontale
2 Glabella
3 Margo supra-orbitalis
4 Incisura supra-orbitalis
[foramen supra-orbitale]
5 Spina trochlearis
6 Os parietale
7 Os temporale
8 Os nasale
Orbita
9 Os lacrimale
10 Crista lacrimalis posterior
11 Os ethmoidale
Os sphenoidale
12 Ala major ossis sphenoidalis
13 Ala minor ossis sphenoidalis
14 Fissura orbitalis superior
15 Fissura orbitalis interior
16 Os zygomaticum
Maxilla
17 Processus frontalis
18 Foramen infra-orbitale
19 Processus zygomaticus
20 Corpus maxillae
21 Processus alveolaris et dentes
Cavitas nasi
22 Apertura nasalis anterior
23 Concha nasalis media
24 Concha nasalis inferior
25 Septum nasi, vomer
Mandibula
26 Corpus mandibulae
27 Ramus mandibulae
28 Foramen mentale
29 Pars alveolaris mandibulae et
Dens premolaris I
30 Basis mandibulae
31 Protuberantia mentalis
Sutura
32 Sutura frontalis
33 Sutura coronalis
34 Sutura frontonasalis
35 Sutura internasalis
30 36 Sutura nasomaxillaris
37 Sutura zygomaticomaxillaris
38 Sutura intermaxillaris
Tengkorak berupa suatu mosaik yang terdiri dari banyak cranium). Tulang-tulang dasar tengkorak (basis cranii)
tulang yang rumit dan membentuk rongga kepala untuk dibentuk dari jaringan tulang rawan (chondrocranium)
melindungi otak (neurocranium) dan beberapa rongga yang mengalami osifikasi sekunder. Viscerocranium,
seperti rongga hidung dan mulut (cavitas nasi dan yang pada ikan membentuk insang, pada vertebrata yang
cavitas oris) pada daerah wajah. Neurocranium terdiri lebih tinggi telah diubah menjadi tulang pengunyah dan
atas lempeng-lempeng tulang lebar yang terbentuk langsung alat pendengaran (maxilla, mandibula, tulang-tulang
dari lembaran-lembaran jaringan ikat di sekitarnya (desmo- pendengaran, dan os hyoideum).
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 23
1 Os frontale
2 Sutura frontonasalis
3 Sutura frontomaxillaris
4 Margo supra-orbitalis
5 Sutura internasalis
6 Sutura sphenofrontalis
7 Canalis opticus di dalam ala
minor ossis sphenoidalis
8 Fissura orbitalis superior
9 Os lacrimale
10 Os sphenoidale (ala major)
11 Fissura orbitalis inferior
12 Sutura nasomaxillaris
13 Foramen infra-orbitale
14 Maxilla
15 Vomer
16 Corpus mandibulae
17 Os parietale
18 Os tempotale
19 Sutura sphenozygomatica 20
Os ethmoidale
21 Os zygomaticum
22 Os nasale
23 Sutura zygomaticomaxillaris
24 Concha nasalis media
25 Concha nasalis inferior
26 Apertura piriformis
27 Foramen mentale
28 Ramus mandibulae
29 Basis mandibulae
30 Protoberantia mentalis
Tulang
Os frontale (coklat)
Os parietale (hijau muda)
Os temporale (coklat tua)
Os sphenoidale (merah)
Os zygomaticum (kuning)
Os ethmoidale ( hijau tua)
Os lacrimale (kuning)
Vomer (jingga)
Maxilla (ungu)
Os nasale (putih)
Mandibula (putih)
Rangkaian gambar berikut ini disusun sedemikian rupa cranium) dibentuk oleh os ethmoidale, tempat melekat-
sehingga pola mosaik tengkorak dapat dipahami. Rang- nya os palatinum dan maxilla disebelah lateral; os
kaian ini dimulai dengan tulang-tulang dasar tengkorak nasale dan os lacrimale yang kecil mengisi ruang
(os sphenoidale dan os occipitale); tulang-tulang lainnya sisanya. Tulang rawan hanya tersisa pada bagian luar
ditambahkan secara bertahap. Rangka wajah (viscero- hidung.
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 24
Os sphenoidale
1 Ala major
2 Ala Minor
3 Ala major {facies cerebralis atau superior
4 Foramen rotundum
5 Processus clinoideus anterior
6 Foramen ovale
19
7 Foramen spinosum
8 Dorsum sellae 20
9 Canalis opticus
10 Sulcus chiasmatis
11 Fossa hypophysialis [sella turcica]
12 Lingula sphenoidalis 21
13 Apertura sinus sphenoidalis
14 Processus clinoideus posterior
15 Canalis pterygoideus
22
16 Lamina lateralis processus pterygoidei
17 Incisura pterygoidea
18 Hamulus pterygoideus Os Sphenoidale (dilihat dari anterior).
19 Ala major (facies orbitalis)
20 Crista sphenoidalis
21 Rostrum sphenoidalis
22 Lamina medialis processus pterygoidei
23 Fissura orbitalis superior
24 Spina sphenoidalis
25 Ala major (facies temporalis)
26 Crista infratemporalis
Os occipitale
27 Clivus et pars basilaris ossis occipitalis
28 Canalis nervi hypoglossi
29 Fossa cerebellaris
30 Protuberantia occipitalis interna
31 Fossa cereblaris
32 Tuberculum jugulare
33 Canalis condylaris
34 Processus jugularis
35 Foramen magnum
36 Sulcus sinus transversi
Os sphenoidale (dilihat dari posterior).
37 Sulcus sinus sagittalis superioris
38 Squama occipitalis
39 Protuberantia occipitalis externa
40 Linea nuchalis superior
41 Linea nuchalis inferor
42 Fossa condylaris
43 Condylus occipitalis
44 Tuberculum pharyngeum
45 Crista occipitalis externa
Os sphenoidale
1 Ala major
2 Ala minor
3 Foramen rotundum
4 Foramen ovale
5 Foramen spinosum
6 Foramen lacerum
7 Processus clinoideus anterior
8 Fossa hypophysialis [sella turcica]
9 Lingula sphenoidalis
10 Dorsum sellae dan Processus
clinoideus posterior
11 Canalis opticus
12 Rostrum sphenoidale
13 Lamina medialis processus pterygoidei
14 Lamina lateralis processus pterygoidei
15 Hamulus pterygoideus
16 Crista infratemporalis
17 Corpus ossis sphenoidalis
Os temporale
18 Pars squamosa
19 Canalis caroticus
20 Hiatus canalis nervi petrosi majoris
21 Eminentia arcuata
22 Sulcus sinus sigmoidei
23 Foramen mastoideum
24 Meatus acusticus infernus
25 Processus zygomaticus
26 Fossa mandibularis
27 Fissura petrotympanica
28 Canalis musculotubarius (bagian tulang
dari tuba auditiva)
29 Meatus acusticus externus
30 Processus styloideus (hanya sisa)
31 Foramen stylomastoideum
32 Canaliculus mastoideus
33 Fossa jugularis
34 Processus mastoideus
35 incisura mastoidea
36 Sulcus arteriae meningeae mediae
37 Margo parietalis
38 Margo sphenoidalis
39 Margo occipitalis
40 Canaliculus cochleae
41 Aqueductus vestibuli
42 Apex partis petrosae
43 Pars tympanica
44 Impressio trigeminalis
45 Tuberculum articulare
46 Incisura parietalis
47 Sulcus sinus petrosi superioris
Os occipitale
48 Clivus
49 Tuberculum jugulare
50 Canalis condylaris
51 Foramen magnum
52 Bagian bawah squama occipitalis (fossa
Cerebellaris)
Os sphenoidale, os occipitale dan os temporale sinistrum.
53 Protuberantia occipitalis interna
Dasar tengkorak (permukaan luar). 54 Sulcus sinus transversi
55 Sulcus sinus sagittalis superioris
56 Crista occipitalis interna
57 Bagian atas squama occipitalis
(fossa cerebralis)
58 Condylus occipitalis
59 Planum occipitale
60 Linea nuchalis superior
61 Protuberantia occipitalis externa
62 Foramen jugulare
63 Linea nuchalis inferior
64 Tuberculum pharyngeum
65 Synchondrosis sphenooccipitalis
14
8
18
22
21
24
23
20
Bagian tengkorak yang dilepas dari persendiannya (dilihat dari lateral kanan). Os Frontale dan
maxilla dihubungkan dengan os temporale oleh os zygomaticum (jingga). Os sphenoidale
(hijau), os palatinum (merah), os lacrimale (kuning
Os frontale
1 Margo nasalis
2 Fossa trochlearis
3 Fossa glandulae lacrimalis
4 Foramen ethmoidale anterius
5 Foramen ethmoidale posterius
6 spina nasalis
7 Incisura supra-orbitalis
8 Margo supra-orbitalis
9 Lamina orbitalis
10 Atap cellilae ethmoidales
11 Incisura ethmoidalis
12 Margo parietalis
13 Sulcus sinus sagittalis superioris
14 Squama frontalis
15 Crista frontalis
16 Foramen caecum
Os frontale (dilihat dari bawah). Foveolae ethmoidales 17 Spina nasalis
menutupo cellulae ethmoidales. 18 Processus zygomaticus ossis frontalis
19 Juga cerebralia
Tulang-tulang wajah
20 Maxilla
21 Processus frontalis maxillae
22 Os lacrimale (kuning)
23 Os zygomaticum (jingga)
24 Foramen zygomaticofaciale
Os temporale
25 Pars squamosa ossis temporalis
26 Meatus acusticus externus
27 Processus mastoideus
28 Processus styloideus
29 Fossa mandibularis
30 Tuberculum articulare
31 Processus zygomaticus
Os occipitale
Os frontale (permukaan posterior). 32 Squama occipitalis
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 29
Calvaria 29
Os parietale sinistrum (dilihat dari luar). Os parietale sinistrum (dilihat dari dalam).
1 Bulbus olfactorius
2 Nervus opticus (N. II)
3 Nervus ophthalmicus (N. V1)
4 Nervus maxillaris (N. V2)
5 Nervus mandibularis (N. V3)
6 Nervus trigeminus (N. V) dengan
ganglion trigeminale
7 Nervus facialis (N. VII) dan
nervus vestibulocochlearis (N. VIII)
8 Nervus glossopharyngeus (Nervus IX),
nervus vagus (N. X) dan nervus
accessorius (N. XI)
9 Arteria meningea anterior
10 Arteria carotis interna
11 Nervus oculomotrius (N. III)
dan nervus trochlearis (N. IV)
12 Nervus abducens (N. VI)
13 Arteria meningea media dan ramus
meningeus nervi mandibularis
14 Nervus petrosus major et minor
15 Arteria basilaris
16 Arteria vertebralis
17 Arteria meningea posterior
dan nervus menigeus recurrens
18 Nervus hypoglossus (N. XII)
19 Medula oblongata
A = Canalis pterygoideus
B = Foramen ovale
C = arteria carotis interna di dalam canalis caroticus dan
Vena jugularis interna di dalam bagian vena foramen jugulare
D = Foramen stylomastoideum [nervus facialis (N,VII)]
E = Foramen jugulare [nervus glossopharyngeus (N,IX),
F = Canalis nervi hypoglossi [nervus hypoglossus (N,XII)]
1 Canalis incisivus
2 Sutura palatina mediana
3 Processus palatinus maxillae
4 Sutura palatomaxillaris
5 Foramina palatina majus et minus
6 Fissura orbitalis inferior
7 Concha nasalis media (tonjolan dari os ethmoidale)
8 Vomer
9 Foramen ovale
10 Sulcus tubae auditivae
11 Canalis pterygoideus
12 Processus styloideus
13 Canalis caroticus
14 Foramen stylomastoideum
15 Foramen jugulare
16 Sulcus arteriae occipitalis
17 Condylus occipitalis
18 Canalis condylaris
19 Planum occipitale
20 Protuberantia occipitalis externa
21 Arcus zygomaticus
22 Lamina lateralis processus pterygoidei
23 Lamina medialis processus pterygoidei
24 Fossa mandibularis
25 Tuberculum pharyngeum
Basis cranii (dilihat dari bawah). Masing-masing 26 Linea nuchalis superior
tulang diwarnai berbeda. 27 Processus mastoideus
28 Linea nuchalis inferior
29 Incisura mastoidea
30 Foramen magnum
31 Os incisivum atau premaxilla (ungu tua)
32 Maxilla (ungu)
33 Os Palatinum (putih)
34 Vomer (jingga)
35 Os sphenoidale (merah)
36 Os zygomaticum (kuning)
37 Os temporale (coklat)
38 Os occipitale (biru)
39 Processus palatinus maxillae
40 Vomer
41 Os sphenoidale
42 Pars petrosa ossis temporalis
43 Pars basilaris
44
45
Pars lateralis
Pars squamosa
} ossis occipitalis
46 Mandibula
47 Arcus zygomaticus
48 Choana
49 Processus pterygoideus ossis sphenoidalis
50 Canalis caroticus
51 Meatus acusticus externus (anulustympanicus)
52 Fonticulus sphenoidalis
53 Os parietale
54 Fonticulus mastoideus
Dasar tengkorak (sisi dalam, pandangan lateral oblik dilihat dari kiri).
Neurocranium
1 Tuber frontale atau eminentia frontalis
2 Tuber parietale atau eminentia parietalis
3 Tuber occipitale atau eminentia occipitalis
4 Pars squamosa ossis temporalis
5 Ala major ossis sphenoidalis
Viscerocranium
6 Maxilla
7 Mandibula
8 Os zygomaticum
9 Os nasale
Suturae et Fonticuli
10 Sutura frontalis
11 Sutura coronalis
12 Sutura sagitallis
13 Lambdoid suture
Tengkorak neonatus (dilihat dari superior). Calvaria. 14 Fonticulus anterior
15 Fonticulus posterior
16 Fonticulus sphenoidalis (anterolateralis)
17 Fonticulus mastoideus (posterolateralis)
Dasar tengkorak
18 Os frontale
19 Os ethmoidale
20 Os sphenoidale
21 Fossa hypophysialis (sella turcica)
22 Dorsum sellae
23 Os temporale
24 Fonticulus mastoideus (posterolateralis)
25 Os occipitale
Tengkorak neonatus (permukaan lateral). Basis cranii neonati (dasar tengkorak neonatus)
(dilihat dari dalam).
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 36
1 Sinus frontalis
2 Os frontale
3 Crista galii
4 Os nasale
5 Sinus sphenoidalis
6 Concha nasalis superior Ossis
7 Concha nasalis media ethmoidei
8 Processus frontalis maxillae
9 Bulla ethmoidalis
10 Processus uncinatus
11 Hiatus maxillaris
12 Os palatinum
13 Foramen palatinum
14 Processus alveolaris maxillae
15 Dems incisivus I
16 Os zygomaticum
17 Os ethmoidale
18 Os lacrimale
19 Fossa pterygopalatina
20 Sinus maxillaris
21 Lamina lateralis processus
22 Lamina medialis processus
pterygoidei
23 Dens molaris III
24 Hamulus pterygoideus
Tengkorak, bagian wajah (viscerocranium), dibelah menjadi dua (permukaaan lateral 25 Dentes premolares
dan medial). Concha nasalis inferior kanan dibuang untuk memperlihatkan hiatus
maxillaris. Sinus maxillaris kiri dibuka.
Tulang (diwarnai)
1 Os frontale (kuning)
2 Os nasale (putih)
3 Os ethmoidale (hijau tua)
4 Os lacrimale (kuning)
5 Concha nasalis inferior
(merah muda)
6 Os palatinum (putih)
7 Maxilla (ungu)
8 Mandibula (putih)
9 Os parietale (hijau muda)
10 Os temporale (coklat)
11 Os sphenoidale(merah)
12 Pars petrosa ossis
sphenoidalis (coklat
13 Os occipitale (biru)
Potongan median melalui tengkorak. Septum nasi sudah diangkat. Masing- masing 14 Ala vomeris (coklat muda)
tulang ditunjukkan dengan warna.
Karena sepanjang perjalanan evolusi, manusia meng- sekitar 120° antara clivus dan lamina cribrosa (lihat
ambil sikap tegak, ukuran rongga tengkorak bertambah gambar pada hal.19). Fossa hypophysialis yang berisi
besar, sedangkan ukuran viscerocranium bertambah kecil. kelenjar hipofisis terletak pada sudut antara kedua
Sebagai akibatnya, dasar tengkorak membentuk sudut bidang tersebut.
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 38
Os ethmoidale
1 Crista galli
2 Lamina cribrosa
3 Cellulae ethmoidales
4 Concha nasalis media
5 Lamina perpendicularis (bagian dari septum nasi)
6 Lamina orbitalis
Os sphenoidale
$OD PLQRU
$OD PDMRU
3URFHVVXVFOLQRLGHXVDQWHULRU
3URFHVVXVFOLQRLGHXVposterior
)RUDPHQRYDOH
)RUDPHQVSLQRVXP
/LQJXODVSKHQRLGDOLV
&OLYXV
&DQDOLVRSWLFXV
7XEHUFXOXPVHOODH
)RUDPHQURWXQGXPVLVLNDQDQ
)RVVDK\SRSK\VLDOLVVHOODWXUFLFD
'RUVXPVHOODH
6XOFXVFDURWLFXV
V\QFKRQGURVLVVSKHQRRFFLSLWDOLV
/DPLQDODWHUDOLVSURFHVVXVSWHU\JRLGHL
$ODPDMRURVVLVVSKHQRLGDOLVIDFLHVRUELWDOLV
$ODPDMRURVVLVVSKHQRLGDOLVIDFLHVPD[LOODULV
)RUDPHQURWXQGXPVLVLNLUL
)LVVXUDRUELWDOLVVXSHULRU
&ULVWDLQIUDWHPSRUDOLVDODHPDMRULV
Os ethmoidale (dilihat dari lateral), bagian posterior sis kanan. Os ethmoidale (dilihat dari depan).
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 39
Os occipitale
28 Tuberculum jugulare
29 Processus jugularis
30 Margo mastoideus
31 Fossa cranii posterior
32 Margo lamboideus
33 Processus intrajugularis
34 Canalis condylaris
35 Pars lateralis ossis occipitalis
36 Canalis nervi hypoglossi
37 Foramen magnum
38 Crista occipitalis interna
39 Squama occipitalis
40 Protiberantia occipitalis interna
Maxilla
41 Facies orbitalis
42 Sulcus infra-orbitalis
43 Tuber (eminentia) maxillae et
foramina alveolaria
44 Processus frontalis
45 Sulcus lacrimalis
46 Margo infra-orbitalis
47 Spina nasalis anterior
48 Processus zygomaticus
49 Processus alveolaris
Os palatinum
50 Processus orbitalis
51 Incisura sphenopalatina
52 Processus sphenoidalis
53 Lamina perpendicularis
54 Lamina horizontalis
55 Processus pyramidalis
50
51
52
41
42
53
1 2
55
3
43
5
6
4
Maxilla sisi kanan, Os ethmoidale, dan Os palatinum Os ethmoidale (permukaan anterior oblik).
(dilihat dari lateral). (Gambar skematik.)
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 40
Os ethmoidale
1 Crista galli
2 Lamina orbitalis
3 Concha nasalis media
Os palatinum
4 Lamina horizontalis ossis palatini
5 Sulcus palatinus major
6 Processus pyramidalis
7 Processus maxillaris
8 Processus orbitalis
9 Incisura sphenopalatina
10 Lamina perpendiculari ossis palatini
11 Crista conchalis
12 Crista nasalis
13 Processus sphenoidalis
Os sphenoidale
14 Ala major
15 Fissura orbitalis superior
16 Ala major (facies orbitalis)
17 Ala minor
Os occipitale
18 Squama occipitalis
Maxilla
19 Tuber maxillae
Bagian dari dasar tengkorak yang dilepas dari persendiannya, sama dengan
20 Processus frontalis
gambar sebelumnya, tetapi dengan os palatinum. Hijau = os sphenoidale;
21 Facies orbitalis
kuning = os ethmoidale; merah = os palatinum 22 Margo infra-orbitalis
23 Sulcus infra-orbitalis
24 Processus zygomaticus
25 Processus alveolaris
Os palatinum sisi kiri Maxilla dan os palatinum, sisi kanan (dilihat dari lateral).
(dilihat dari anterior).
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 41
Os occipitale
1 Squama occipitalis
Os sphenoidale
2 Dorsum sellae
1 3 Fissura orbitalis superior
4 Ala minor
5 Ala major (facies orbitalis)
6 Lamina lateralis processus pterygoidei
7 Lamina medialis processus pterygoidei
Os ethmoidale
8 Crista galli
9 Cellulae ethmoidales
10 Lamina perpendiculari
11 Lamina orbitalis
Os palatinum
12 Lamina horizontalis (crista nasalis)
Maxilla
13 Processus frontalis
14 Fissura orbitalis inferior
15 Sulcus infra-orbitalis
16 Facies orbitalis
17 Foramen infra-orabitale
18 Processus zygomaticus
19 Crista lacrimalis anterior
20 Fossa canina
21 Processus alveolaris et dentes
22 Spina nasalis anterior
23 Juga alveolaria (tonjol-tonjol yang dibentuk oleh akar gigi)
24 Sulcus lacrimalis
25 Tuber maxillae et foramina alveolaria
26 Processus palatinus maxillae
13
24
19 16
15
25
22
17
18
20
23
21
Maxilla sisi kiri (dilihat dari lateral). Sonde = canalis infra-orbitalis. Maxilla sisi kiri (dilihat dari posterior).
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 42
Occipital bone
1 Sulcus sinus sagittalis superioris
2 Protuberantia occipitalis interna
3 Sulcus sinus transversi
4 Crista occipitalis interna
Os sphenoidale
5 Ala major (facies temporalis)
6 Lamina lateralis processus
pterygoidei
7 Dorsum sellae
8 Ala minor
9 Fissura orbitalis superior
10 Ala major (facies orbitalis)
Os ethmoidale
11 Celullae ethmoidales
12 Crista galli
13 Lamina orbitalis
Maxilla
14 Processus frontalis
15 Fissura orbitalis inferior
16 Processus alveolaris et dentes
17 Processus palatinus
18 Spina nasalis anterior
19 Sulcus infra-orbitalis
20 Processus zygomaticus
21 Lokasi foramen infra-orbitale
22 Meatus nasi medius
23 Meatus nasi inferior
24 Hiatus maxillaris
(menuju ke sinus maxillaris)
25 Dens molaris tertius (III)
26 Sulcus lacrimalis
27 Crista conchalis
Bagian dari dasar tengkorak yang dilepas dari persendiannya. 28 Corpus maxillae (facies nasalis)
Mosaik vicerocranium [os sphenoidale (hijau), os ethmoidale (kuning), 29 Crista nasalis
dan os palatinum (merah) dilihat dari sisi lateral anterior. 30 Canalis incisivus
Os palatinum
31 Processus orbitalis
32 Incisura sphenopalatina
33 Processus sphenoidalis
34 Lamina perpendicularis
35 Crista conchalis
36 Lamina horizontalis
37 Processus pyramidalis
Os frontale
38 Squama frontalis
39 Foramen supra-orbitale
40 Incisura frontalis
41 Spina nasalis ossis frontalis
Bagian dari dasar tengkorak yang dilepas dari persendiannya (sisi medial). Hijau = os sphenoidale; kuning = os ethmoidale;
merah = os palatinum; warna asli = maxilla sebelah kiri.
5
7
10
9
11
12
13
14
23
24
Bagian dari tengkorak yang dilepas dari persendiannya, memperlihatkan hubungan antara
os palatinum (merah) dan maxilla dengan os ethmoidale (kuning) dan os sphenoidale (hijau)
(dilihat dari anterior)
Os frontale
1 Squama frontalis
2 Incisura frontalis
3 Foramen supra-orbitale
4 Margo supra-orbitalis
5 Processus zygomaticus
6 Spina nasalis
Os sphenoidale
7 Ala major (facies orbitalis)
8 Foramen rotundum
9 Canalis pterygoideus
10 Lamina lateralis processus pterygoidei
11 Lamina medialis processus pterygoidei
Os ethmoidale
12 Lamina orbitalis
13 Cellulae ethmoidales
14 Concha nasalis media
Os palatinum
15 Lamina horizontalis
15a Crista nasalis
16 Processus pyramidalis
17 Foramen palatinum minus
18 Foramen palatinum majus
Os zygomaticum
19 Processus frontalis
20 Facies orbitalis
Maxilla
21 Fossa canina
22 Processus frontalis
23 Processus palatinus
24 Processus zygomaticus
25 Processus alveolaris et dentes
26 Juga alveolaria
27 Foramen infra-orbitale
Tengkorak yang dilepas dari persendiannya dilihat
28 Sulcus infra-orbitalis
dari anterior, yang memperlihatkan hubungan maxilla dengan 29 Apertura piriformis
os frontale dan os zygomaticum. Kuning = os ethmoidale; 30 Spina nasalis anterior
merah = os palatinum; hijau = os sphenoidale.
Os incisivum
31 Dens incisivus dan Os incisivum (Premaxilla)
32 Fossa incisiva
Vomer
33 Ala vomeris
Sutures et choanae
34 Sutura palatina mediana
35 Sutura palatina transversa
36 Choanae
Palatum osseum dan geligi maxilla (dilihat dari bawah). Maxilla dilihat dari anterior, membentuk apertura
piriformis nasi.
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 46
Potongan paramedian melalui tengkorak, sisi kanan (dilihat dari leteral). Sinus frontalis dan sinus maxillaris dibuka.
1 Os occipitale
2 Os temporale (pars petrosa)
3 Meatus acusticus internus
4 Canalis caroticus
5 Canalis nervi hypoglossi
6 Condylus occipitalis
7 Lamina lateralis processus pterygoidei
8 Dorsum sellae
9 Sella turcica
10 Sinus frontalis
11 Canalis opticus
12 Foramina ethmoidalis posterius
et anterius
13 Lamina orbitalis ossis ethmoidalis
14 Os nasale
15 Canalis nasolacrimalis
16 Processus uncinatus
17 Concha nasalis inferior
(processus maxillaris)
18 Sinus maxillaris
19 Spina nasalis anterior
20 Processus alveolaris maxillae
21 Foramen rotundum
22 Fossa pterygopalatina
23 Tuber maxillae et foramina alveolaria
24 Foramen sphenopalatinum
Gambar canales dan foramina, dihubungkan dengan orbita kanan dan fossa 25 Hiatus maxillaris
pterygopalatina (dibandingkan dengan gambar di atas). Ala major ossis sphenoidalis 26 Canalis pterygoideus atau canalis Vidiani
(hijau) tampak transparan. Coklat = os temporale; kuning = os ethmoidale; merah 27 Canalis palatinus minor
28 Canalis palatinus major
= os lacrimale; merah muda = concha nasalis inferior; ungu = maxilla;
29 Canalis infra-orbitalis
jingga = os palatinum.
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 47
1 Os occipitale
2 Os temporale
3 Os frontale
4 Spina nasalis ossis frontalis
5 Os zygomaticum
6 Maxilla
7 Processus frontalis maxillae
8 Os ethmoidale
9 Lamina orbitalis ossis ethmoidalis
10 Lamina perpendicularis ossis ethmoidalis
11 Lokasi os lacrimale
12 Sulcus lacrimale ossis lacrimalis
13 Crista lacrimalis posterior
14 Fossa sacci lacrimalis
15 Hamulus lacrimalis
16 Canalis nasolacrimalis
17 Lokasi os nasale
18 Foramina nasalia ossis nasalis
19 Spina nasalis anterior maxillae
20 Vomer
21 Ala major ossis sphenoidalis
22 Foramina ethmoidalia anterius et posterius
23 Canalis opticus
24 Fissura orbitalis superior
25 Fissura orbitalis inferior
26 Sulcus infra-orbitalis
27 Foramen infra-orbitale
1 Sinus frontalis
2 Cellulae ethmoidales
3 Sinus sphenoidalis
4 Concha nasalis superior
5 Concha nasalis media
6 Hiatus maxillaris
7 Concha nasalis inferior
8 Os palatinum
9 Maxilla
10 Meatus nasi inferior
11 Processus palatinus maxillae
Untuk halaman 49
Biru = Os occipitale
Hijau muda = Os parietale
Kuning = Os frontale
Coklat tua = Os temporale
Merah = Os sphenoidale
Hijau tua = Os ethmoidale
Biru muda = Os nasale
Merah muda = Concha nasalis inferior
Jingga = vomer
Ungu = maxilla
Putih = Os palatinum
Putih = Mandibula
Dinding lateral cavitas nasi. Potongan median melalui tengkorak.
Concha nasalis inferior sebelah kanan (dilihat dari lateral). Vomer (dilihat dari posterior).
Bagian anterior disebelah kanan.
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 49
1 Crista galli
2 Lamina cribrosa ossis ethmoidalis
3 Lamina perpendicularis ossis
ethmoidalis
4 Vomer
5 Ala vomeris
6 Os palatinum (lamina
perpendicularis)
7 Os palatinum (lamina
horizontalis)
8 Mandibbula
9 Os nasale
10 Sinus sphenoidalis
11 Fossa hypophysialis [sella turcica]
12 Sulcus arteriae meningeae mediae
Cartilagines nasi
13 Cartilago nasi lateralis
14 Cartilago alaris majoris
15 Cartilagines alares minores
16 Cartilago septi nasi
17 Lokasi os nasale
9
13
14
15
13
16
10
11
12
1
Gigi atas dewasa (dilihat dari inferior).
1 Dens incisivus I
2 Dens incisivus II 20
13
3 Dentes canini
4 Dentes premolares I 14
5 Dentes premolares II
6 Dentes molares I 21
7 Dentes molares II
8 Dentes molares III 15
22
9 Tuberculum articulare
23
10 Fossa mandibularis 16
11 Caput mandibulae 24
17
12 Processus condylaris
13 Palatum osseum
14 Cavitas oris 18 25
15 Dens molaris superior
26
16 Vestibulum oris 19
17 Dens molaris inferior
18 Musculus platysma
19 Mandibula
20 Sinus maxillaris
21 Musculus logitudinalis superior linguae
22 Musculus transversus linguae
23 Musculus buccinator
24 Musculus logitudinalis inferior linguae
25 Glandula sublingualis
26 Musculus genioglossus Potongan koronal melalui rongga mulut (cavitas oris)
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 51
Masing-masing gigi pada processus alveolaris maxillae (baris atas) dan mandibulae (baris bawah),
permukaan labial gigi.
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 52
Aspek lateral viscerocranium. Mandibula dan geligi dalam posisi oklusi. Mandibula belahan kanan
Rahang atas dan bawah oklusi (dilihat dari medial).
1 Os temporale
2 Fossa temporalis (ala major ossis sphenoidalis)
3 Crista infratemporalis
4 Fossa infratemporalis
5 Arcus zygomaticus
6 Os frontale
7 Os zygomaticum (processus frontalis)
8 Os lacrimale
9 Os nasale
10 Sulcus lacrimalis
11 Maxilla (fossa canina)
12 Processus alveolaris maxillae
Mandibbula
13 Processus condylaris
25 Spina mentalis (atau
14 Incisura mandibulae
spina geni )
15 Ramus mandibulae
16 Tuberositas 26 Foramen mandi-
Masseterica bulae (pintu masuk
17 Angulus mandibulae canalis mandubulae)
18 Corpus mandibulae 27 Lingula mandibulae
19 Processus coronoideus 28 Sulcus myloyoideus
20 Processus alveolaris et 29 Linea mylohyoidea
dentes 30 Fovea
21 Linea obliqua Submandibularis
22 Foramen mentale 31 Fovea sublingualis
23 Protuberantia mentalis
Mandible of the adult (superior aspect). 24 Caput mandibulae
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 53
22
32
23 33
1
16
24 34
25
26 35
27
28
29
36
54 Articulatio Temporomandibularis
1 Arcus zygomaticus
2 Capsula articularis
3 Meatus acusticus externus
1
4 Ligamentum lateeale
5 Incisura mandibulae
6 Ligamentum stylomandibulare
7 Ramus mandibulae
3 8 Os zygomaticum
2 9 Processus coronoideus
10 Maxilla
8
4 11 Cartilago articularis processus
12 condyaris
12 Processus styloideus
5 9
13 Fossa mandibularis
7 14 Discus articularis
10
15 Tubercuum articulare
16 Musculus pterygoideus lateralis
17 Processus condylaris mandibulae
18 Musculus temporalis
Articulatio temporomandibularis dengan ligamen.
19 Musculus digatricus, venter
posterior
20 Musculus masseter
21 Musculus pterygoideus medialis
22 Ductus parotideus
23 Musculus buccinator
24 Mandibula
18
13
14
3
16
17
21
22
19 23
24
20
Articulatio temporomandi-
bularis. Diseksi diskus sendi dan
otot-ototnya (dilihat dari lateral).
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 55
1 Galea aponeurotica
2 Musculus temporalis
3 Arcus zygomaticus
4 Articulatio temporomandibularis
5 Meatus acusticus externus
2
6 Mandibula
7 Musculus buccinator
8 Musculus masseter (dipotong)
9 Musculus platysma
10 Musculus pterygoideus lateralis
11 Musculus digastrcus , venter posterior
12 Musculus styloideus 4 3
13 Musculus pterygoideus medialis
14 Musculus digastricus, venter anterior
15 Musculus mylohyoideus 10 13
16 Os hyoideum 11
8
6
12
14
15
Pengaruh gerakan otot-otot pengunyah 16
pada articulatio temporomandibularis (panah).
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 56
4
5
6
7
10
14
7
8
9
10
11
Musculi masticatorii. Arcus zygomaticus dan bagian mandibula telah dibuang untuk
memperlihatkan musculi pterygoidei medialis et lateralis.
6
5
Musculi faciales (otot-otot wajah) (dilihat dari anterior). Sisi kiri: lapisan superfisial;
sisi kanan: lapisan profundus.
Musculi faciales dan glandula parotidea Platysma (dilihat dari lateral oblik). Sebagian lamina
(dilihat dari lateral). superficialis fasciae cervicalis dibuang.
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:47 Uhr Seite 60
Musculi suprahyoidei et infrahyoidei, dan pharynx (dilihat dari lateral).Ramus mandibulae, musculi pterygoidei,
dan insertio musculi temporalis dibuang.
1 Galea aponeurotica
2 Fascia temporalis
3 Tendo musculi temporalis
4 Arcus zygomaticus
5 Lamina lateralis processus pterygoidei
6 Musculus tensor veli palatini (processus styloideus
7 Musculus constrictor pharyngis superior
8 Musculus styloglossus
9 Musculus digastricus, venter posterior
16 10 Musculus stylohyoideus
10
11 Musculus longus capitis
9
12 Musculus sternocleidomastoideus (dilipat)
18 13 Musculus constrictor pharyngis inferior
11
20 14 Musculus occipitofrontalis, venter frontalis
19 15 Musculus orbicularis oculi, pars orbitalis
13
23 16 Musculus buccinator
22 17 Musculus depressor anguli oris
25 21 18 Musculus mylohyoideus
24 19 Musculus digastricus, venter anterior
20 Musculus thyrohyoideus
21 Musculus sternohyoideus
22 Musculus omohyoideus
23 Os hyoideum
24 Musculus sternothyroideus
Musculi supra- dan infrahyoidei (gambar skematik.) 25 Musculus scaleni
104750_S_019_063_Kap_2_1:_ 04.01.2010 13:48 Uhr Seite 61
Musculi suprahyoidei et infrahyoidei dan pharynx. Musculus buccinator dibuang; rongga mulut dibuka.
1 Musculus temporalis
2 Sinus sphenoidalis
3 Pars nasalis pharyngis
4 Musculus masseter
5 Musculus longitudinalis superior, musculus
transversus logitudinalis superior, musculus
6 Musculus hyoglossus
7 Musculus geniohyoideus
8 Corpus callosum (nucleus caudatus)
9 Nervus opticus
10 Sinus cavernosus
11 Arcus zygomaticus
12 Musculus pterygoideus lateralis et arteria
maxillaris (potongan lintang)
13 Musculus pterygoideus medialis (potongan)
14 Palatum molle
15 Mandibula et nervus alveolaris inferior
16 Septum linguae
17 Musculus mylohyoideus
18 Glandula submandibularis
19 Platysma
20 Foramen magnum, arteria vertebralis et
medulla spinalis
21 Arteria carotis interna
22 Caput mandibulae
23 Processus styloideus
24 Nervus alveolaris inferior
25 Nervus lingualis et chorda tympani
26 Musculus pterygoideus medialis
27 Uvula
28 Musculus digastricus, venter anterior
(dipotong)
29 condylus occipitalis
30 processus mastoideus
Potongan koronal melalui rongga tengkorak, rongga hidung 31 Musculus pterygoideus lateralis
dan mulut setinggi sinus sphenoidalis. 32 Tuba auditiva et musculus levator veli palatini
33 Musculus tensor veli palatini
Arteria Maxillaris 63
1 Galea aponeurotica
2 Arteria temporalis
superficialis et nervus
auriculotemporalis
3 Arteria occipitalis et
nervus occipitalis
major (C2)
1 12
4 Articulatio temporo-
mandibularis (dibuka)
5 Arteria caritus externia
6 Mandibula dan arteria
13 et nevus mandibularis
inferior
2 7 Nervus accessorius (Var.)
14
8 Nervus auricularis
magnus
9 Musculus
3
15
sternocleidomastoideus
4
10 Punctum nervosum
16
11 Nervi supraclaviculares
17 12 Nervi supra-orbitales
5
13 Musculus temporalis
18
14 Arteria facialis
19 transversa
6 15 Nervus massetericus et
20 ramus temporalis
profundus arteriae
7
21 maxillaris
8 16 Arteria axillaris
22 17 Nervus buccalis
9
23 18 Nervus lingualis
19 Musculus buccinator
10
20 Arteria facialis
24
11 21 Arteria carotis externa
et sinus caroticus
22 Nervus hypoglossus
23 Musculus digastricus
24 Nervi cervicales
Diseksi arteria maxillaris (dilihat dari lateral, sebagian ramus mandibulae diangkat transversi
dan canalis mandibulae dibuka)
Nervi craniales
I = Nervus olfactorius
II = Nervus opticus
III = Nervus oculomotorius
I
IV = Nervus trochlearis
V = Nervus trigeminus
VI = Nervus abducens
VII = Nervus facialis
III II
VIII = Nervus vestibulocochlearis
IX = Nervus glossopharyngeus
V
X = Nervus vagus
XI = Nervus accessorius
VII
XII = Nervus hypoglossus
XII
X
15
Medulla oblongata (batang otak) dan pharynx serta saraf-saraf kranial (dilihat dari belakang). Rongga tengkorak dibuka
dan cerebellum dibuang.
Diseksi nervus trigeminus hingga tampak utuh. Dinding lateral cavitas cranii, dinding lateral orbita.
arcus zygomaticus, dan ramus mandibulae dibuang dan canalis mandibulae dibuka.
1 Nervus frontalis
2 Glandula lacrimalis et bulbus oculi
3 Nervus lacrimalis
4 Musculus rectrus lateralis
5 Ganglion ciliare di sebelah lateral
nervus opticus
6 Nervus zygomaticus
7 Ramus inferior nervi oculomotorii
8 Nervus ophthalmicus (N. V1)
9 Nervus maxillaris (N. V2)
10 Ganglion trigeminale
11 Nervus mandibularis (N. V3)
12 Rami alveolaris superiories posteriores
13 Cavitas tympani, meatus acusticus
externus, et membrana tympanica
14 Nervus alveolaris inferior
15 Nervus lingualis
16 Nervus facialis (N. VII)
17 Nervus vagus (N. X)
18 Nervus hypoglossus (N. XII) et radix
superior ansae cervicalis
19 Arteria carotis externa
20 Tractus olfactorius (N. I)
21 Nervus opticus (N. II), pars intracranialis
22 Nervus oculomotorius (N. III)
23 Nervus abducens (N. VI)
24 Nervus trochlearis (N. IV)
25 Nervus trigeminus (N. V)
26 Nervus vestibulocochlearis (N. VIII) et
nervus facialis (N. VII)
27 Nervus glossopharyngeus (N. IX)
(meninggalkan medulla oblongata)
28 Fossa rhomboidea
29 Nervus vagus (N. X)
Cranial nerves in connection with the brain stem. Left side (lateral superior aspect). (meninggalkan medulla oblongata)
Left half of brain and head partly removed. Notice the location of trigeminal 30 Nervus hypoglossus (N. XII)
ganglion. (meninggalkan medulla oblongata)
31 Nervus accessorius (N. XI) (berjalan
ke atas dari foramen magnum)
32 Arteria vertebralis
33 Ganglion spinale et dura mater
medullae spinalis
34 Nervus accessorius (N. XI)
35 Arteria carotis interna
36 Rami lateralis et medialis nervi
supra-orbitalis
37 Nervus infratrochlearis
38 Nervus infra-orbitalis
39 Ganglion pterygopalatinum
et ramus alveolaris superior medius
40 Ramus alveolaris superior medius
(memasuki plexus dentalis superior)
41 Nervus buccalis
42 Nervus mentalis et foramen mentale
43 Nervus auriculotemporalis
44 Ganglion oticum (garis putus-putus)
45 Chorda tympani
46 Nevus mylohyoideus
47 Glandula submandibularis
48 Os hyoideum
Diseksi nervus facialis hingga tampak utuh. Rongga tengkorak ditembus; sebagian lobus temporalis
dibuang. Canalis facialis dan cavitas tympani dibuka, dinding posterior meatus acusticus externus di-
buang. Cabang-cabang nervus facialis;a = ramus temporalis; b = rami zygomatici; c = rami buccales,
d = ramus marginalis mandibularis.
14
Nervi craniales (saraf-saraf
6 kranial) dan hubungannya dengan
12 batang otak (dilihat dari lateral-oblik).
Bagian lateral tengkorak, otak, ber-
bagai struktur leher dan wajah, dinding
7
lateral orbita dan rongga mulut
dibuang. Cavitas tympani dibuka.
Mandibula dipotong dan otot-otot
Nervu facialis. (Gambar skematik dari diseksi di atas.) pengunyah dibuang.
104750_S_064_083_Kap_2_2:_ 04.01.2010 14:49 Uhr Seite 71
1
14
2
3 15
16
4
17
5
18
6 19
20
7
8
21
22
9
10 23
24
11 25
26
27
12
28
13
18
29
1 Tractus opticus 11 Ramus lingualis nervi hypoglossi (N. XII) 22 Nervus hypoglossus (N. XII)
2 Nervus oculomotorius (N III) 12 Arteria carotis externa 23 Ganglion spinale et dura mater
3 Musculus rectus lateralis et ramus inferior 13 Radix superior ansae cervicalis 24 Dura mater medullae spinalis
nervi oculomotorii (N. III) (cabang nervus hypoglossus) 25 Arteria carotis interna et ramus sinus
4 Malleus et chorda tympani 14 Venticulus lateralis dengan plexus carotici nervi glossopharyngei
5 Chorda tympani, nervus facialis (N. VII), choroideus et pedunculus cerebri 26 Fila radicularia dorsalis nervi spinalis
et nervi vestibulocochlearis (N. VIII) 15 Nervus trochlearis (N. IV) 27 Truncus sympathicus
6 Nervus glossopharyngeus (N. IX) 16 Nervus trigeminus (N. V) 28 Cabang plexus cervicalis (ramus
7 Nervus lingualis et nervus alveolaris inferior 17 Ventriculus quartus et fossa rhomboidea primer ventral nervus cervicalis III)
8 Processus styloideus et musculus 18 Nervus vagus (N. X) 29 Ansa cervicalis
stylohyoideus 19 Nervus accessorius (N. XI)
9 Musculus styloglossus 20 Arteria vertebralis
10 Rami linguales nervi glossopharyngei (N. IX) 21 Ganglion cervicale superius
104750_S_064_083_Kap_2_2:_ 04.01.2010 14:49 Uhr Seite 72
Nervi craniales di dalam orbita dan fossa pterygopalatina. Orbita kiri (dillihat dari lateral).
Perhatikan anastomosis zygomaticolarimalis (panah).
1 Labus frontalis 6 Nervus opticus (N. II) et nervi ciliares breves 10 Nervus infra-orbitalis
2 Nervus supra-orbitalis 7 Musculus obliquus inferior 11 Nervi alveorales superiores posteriores
3 Glandula lacrimalis 8 Nervus zygomaticus 12 Cabang-cabang plexus alveolaris
4 Nervus lacrimalis 9 Ramus inferior nervi oculomotorii (N. III) superior di dekat membran mukosa
5 Musculus rectus lateralis (dipotong) et musculus rectus inferior sinus maxillaris
13 Sulcus centralis insulae
14 Musculus rectus superior
15 Periborbita (atap orbita)
16 Nervus nasociliaris
6 15 17 Ganglion ciliare
18 Nervus nasociliaris
32 19 Nervus trochlearis (N. III)
18 20 Nervus ophthalmicus (N. V1)
2
21 Nervus abducens (N.VI) (dipotong)
3 22 Nervus trigeminale
4 19 23 Ganglion trigeminale
5 24 Nervus maxillaris (N. V2) et
20
22
foramen rotundum
25 Nervus mandibularis (N. V3)
7 23
26 Meatus acusticus externus
21
8 27 Rami ganglionares ad ganglion
24 pterygopalatinum [nervus maxillaris]
10 25 28 Nervi temporales profundi
29 Nervus buccalis
11 30 Nervus massetericus
31 Nervus auriculotemporalis
16
32 Trochlea et musculus obliqus superior
Nervi craniales (saraf kranial) yang mempersarafi otot ekstraokular 17
(dilihat dari lateral). (Gambar skematik).
104750_S_064_083_Kap_2_2:_ 04.01.2010 14:49 Uhr Seite 73
Nervi craniales di orbita (dilihat dari superior). Sisi kanan: lapisan superfisial; sisi kiri: lapisan tengah orbita (musculus rectrus
superior dan nervus frontalis dipotong dan dilipat).Tentorium dan dura mater sebagian dibuang.
Nervi craniales di dasar tengkorak (basis cranii). Batang otak dipotong dan tentorium ditembus.
Kedua hemispheria cerebri dibuang.
1 Infundibulum
2 Chiasma opticum et arteria carotis interna
3 Tractus olfactorius
4 Nervus oculomotorius (N. III)
5 Nervus ophthalmicus (N. V1)
6 Ganglion trigeminale
7 Falx cerebri
8 Incisura tentorii
9 Nervus trochlearis (N.IV)
10 Nervus trigeminus (N. V)
11 Cerebellum
12 Bulbus oculi
13 Musculi recti medialis et lateralis
14 Arteria carotis interna
15 Nervus oculomoticorius (N. III)
16 Mesencephalon
17 Aqueductus cerebri
18 Vermis cerebelli
19 Lobus occipitalis cerebri
20 Arteria basilaris
Basis cranii dengan nervi cranialis (dilihat dari dalam). Kedua hemispheria cerebri dan bagian atas medulla
oblongata dibuang. Insisi pada tentorium cerebelli kanan memperlihatkan nervi craniales diruang infratentorium.
15
1
16
2
3 17
18
4
19
5
20
6 21
7
22
8
23
9
10
24
11
25
12
13
14
Aspek superfisial lateral wajah. Distribusi nervus facialis (N. VII) ke perifer.
2 16
3
17
4
19
5
22
8 20
23
12 26
Regio facialis superficialis. Perhati-
25
kan plexus facialis di dalam glandula
parotidea (gambar semiskematik).
104750_S_064_083_Kap_2_2:_ 04.01.2010 14:49 Uhr Seite 77
35
b 36
37
c
d
35
11
2
12
13
3
14
5
15
6
7
16
8
17
9
18
10
19
20
Diseksi dalam nervus facialis. Regio mandibularis dan submandibularis kepala (dilihat dari lateral).
Glandula parotidea dan glandula submandibularis dibuang. Plexus parotideus (4) terbentuk dari anastomosis ramus
temporalis, ramus zygomaticus, ramus mandibularis marginalis, dan ramus cervicalis nervi facialis, yang terbentuk
di dalam glandula parotidea.
Wajah, aspek superfisial lateral. Sebagian musculus masseter dan fascia temporalis dibuang untuk menunjukkan
arteria masseterica dan nervus massetericus.
Diseksi profundus regio facialis et retromandibularis. Processus coronoideus dan insertio musculi temporalis dibuang untuk
memperlihatkan arteria maxillaris. Bagian atas canalis mandibulae telah dibuka.
1
15
2
3 16
4
6 17
7 18
8 19
20
9
21
22
10 23
11
24
12
25
13
26
14
Regio retromandibularis et peropharyngealis. Sebagian Mandibula sudah dibuang (dilihat dari lateral oblik).
1 Nervus supra-orbitalis (ramus medialis) 10 Ganglion submandibulare 20 Musculus digastricus, venter posterior
2 Musculus tempolis 11 Arteria facialis 21 Nervus accessorius (Var.)
3 Arteria temporalis superficialis et 12 Musculus et nervus mylohyoideus 22 Musculus sternocleidomastoideus
nervus auriculotemporalis 13 Musculus digastricus, venter anterior 23 Nervus hypoglossus (N. XII)
4 Musculus orbicularis oculi 14 Musculus omohyoideus 24 Nervi supraclaviculares (rami lateris
5 Arteria temporalis profunda anterior 15 Arteria occipitalis dan intermedialis)
6 Arteria maxillaris 16 Nervus occipitalis major (C2) 25 Vena jugularis interna et ansa
7 Nervus buccalis 17 Nervus facialis (dipotong) (N. VII) cervicalis
8 Nervus lingualis 18 Nervus Auricularis magnus 26 Nervus supraclavicularis anterior
9 Nervus et arteria alveolaris inferior 19 Nervus occipitalis minor
104750_S_064_083_Kap_2_2:_ 04.01.2010 14:49 Uhr Seite 82
Diseksi profundusre regio facialis profunda et regio retromandibularis setelah mandibula diangkat. Musculus pterygoideus
diangkat dan musculus temporalis dibuka.
Regio parapharyngealis dan regio retropharyngealis. Mandibula dan dinding lateral orbita sudah dibuang.
Tampak cabang-cabang utama nervus trigeminus dan ganglionnya.
10
5
11
6
Diseksi otak dengan piamater dan arachnoidea mater in situ. Kepala dipotong
di tengah kecuali otak, sehingga memperlihatkan seluruh otak.
11
1 Kulit
1
2 Galea aponeurotica
2 3 Diploe cranii
3 4 Dura mater
5 Arachnoidea mater et pia mater
4 dengan pembuluh darah serebral
6 Musculus occipitofrontalis
5 (venter frontalis)
7 Cabang arteria meningea media
6
8 Pericranium (periosteum)
7 13 9 Rami lateralis et medialis nervi
8 supra-orbitalis
9 10 Musculus orbicularis oculi
11 Arteria zygomatico-orbitalis
14 12 Nervus auriculotemporalis dan
15 arteria et vena temporalis
superficialis
10
13 Musculus auricularis superior
11 16 14 Musculus ocipitofrontalis
(venter occipitalis)
12
17 15 Nervus occipitalis
16 Arteria et vena occipitalis
17 Nervus occipitalis major
18 18 Musculus sternocleidomastoideus
19 Lobus frontalis
20 Cristerna chiasmatica
Aspek lateral kepala. Kulit kepala, vertex cranii, dan meninges 21 Cristerna interpenduncalaris
diperlihatkan dengan seri pemotongan seperti jendela bersusun. 22 Granulationes arachnoideae
23 Spatinum subarachnoideum
24 Sinus sagittalis superior
25 Sinus sagittalis inferior
26 Corpus callosum
27 Sinus rectus
28 Confluens sinuum
29 Cerebellum
30 Cristerna cerebellomedullaris
31 Cortex cerebri
22
23
22
24
3
25 1
19
26 2
20 27
3
28
21
29
4
30
23
31
Cristernae subarachnoideae otak (potongan midsagital). Potongan melintang kulit kepala dan meninges. Ruang
Hijau = cristernae; biru = sinus et ventriculi durae; merah = plexus subarakhnoid (spatium subarachnoideum, 23) diperlihatkan.
choroideus ventriculorum tertii et quarti; panah = aliran cairan
serebrospinal.
104750_S_084_104_Kap_2_3:_ 05.01.2010 9:36 Uhr Seite 86
Dura mater et sinus venosi durae matris. Otak sudah dibuang (dilihat dari lateral oblik)
1 Falx cerebri
2 Posisi arteria et vena meningea media
3 Arteria carotis
4 Nervus opticus (nervus II)
5 Sinus frontalis
6 Nervus oculomotorius (N.III)
7 Diploe
8 Dura mater
9 Sinus sagittalis superior
10 Sinus rectus
11 Nervus trigeminus (N.V)
12 Nervus facialis (N. VIII) et
nervus vestibulocochlearis (N.VIII)
13 Tentorium cerebelli
14 Glandula pituitaria (hypophysis)
15 Sinus sagittalis inferior
16 Sinus sigmoideus
17 Confluens sinuum
18 Sinus petrosus inferior
19 Sinus transversus
20 Sinus petrosus superior
21 Sinus cavernosus et sinus intercavernosus
Diseksi otak dengan pia mater dan arachnoidea mater in situ. Kepala dibelah
kecuali otak, yang ditampilkan secara keseluruhan.
Otak dengan pia mater dan arachnoidea mater. Polus frontalis di sebelah kiri
(dilihat dari lateral)
104750_S_084_104_Kap_2_3:_ 05.01.2010 9:36 Uhr Seite 90
1 Lobus parietalis
2 Thalamus, ventriculus tertius,
dan massa intermedia
3 Vena magna cerebri
4 Lobus occipitalis
5 Colliculi dan aqueductus cerebri
6 Cerebellum
7 Medulla oblongata
8 Sulcus centralis
9 Corpus callosum
10 Lobus frontalis
11 Fornix et commissura anterior
12 Hypothalamus
13 Chiasma opticum
14 Mesencephalon
15 Lobus temporalis
16 Pons
17 Ventriculus quartus
18 Medulla spinalis
19 Concha nasalis inferior et cavitas
nasi
20 Processus alveolaris maxilllae
21 Lingua
22 Dens axis
Otak dan batang otak, potongan median. Polus frontalis di sebelah kanan.
23 Pars oralis pharyngis
24 Processus alveolaris mandibulae
25 Epiglottis
Potongan median kepala. (MRI scan, cf. potongan pada him. sebelah.)
104750_S_084_104_Kap_2_3:_ 05.01.2010 9:36 Uhr Seite 91
Otak dengan pia mater. Venae cerebri (kebiruan). Pada sulcus lateralis ditemukan
cristerna fossae lateralis cerebri. Lobus frontalis di sebelah kiri.
1 Tractus olfactirius
2 Arteria cerebri anterior
3 Nervus opticus (N.II)
4 Arteria cerebri media
5 Infundibulum
6 Nervus oculomotorius (N. III) et
arteria communicans posterior
7 Arteria cerebri posterior
8 Arteria basilaris et nervus
abducens (N. VI)
9 Arteria spinalis anterior
10 Arteria vertebralis
11 Cerebellum
12 Arteria communicans anterior
13 Arteria carotis interna
14 Arteria superior cerebelli
et pons
15 Arteria labyrinthi
16 Arteria inferior anterior cerebelli
17 Arteria inferior posterior cebelli
18 Medulla oblongata
19 Arteria supra-trochlearis
20 Arteriae ciliares anteriores
21 Arteria lacrimalis
22 Arteria ciliares posteriores
23 Arteria ophthalmica et arteria
centralis retinae
24 Nervus trigeminus (N. V)
25 Nervus facialis (N.VIII) et nervus
vestibulocochlearis (N.VIII)
26 Nervus glossopharyngeus
(N. IX), nervus vagus (N. X),
dan nervus accessorius (N. XII)
27 Bulbus olfactorius
28 Arteria spinalis posterior
1 Insula
2 Arteria cerebri media (2 cabang:
a Rami parietales,
b Rami temporales)
3 Arteria basilaris
4 Arteria vertebralis
5 Sulcus centralis
6 Lobus occipitalis cerebri
7 Arteria superior cerebelli
8 Cerebellum
9 Arteria cerebri anterior
10 Arteria ethmoidales
11 Arteria ophthalmica
12 Arteria carotis interna
13 Arteria communicans posterior
14 Arteria cerebri posterior
15 Arteria inferior anterior cerebelli
16 Arteria inferior posterior cerebelli
Arteriae cerebri
1 Foramen interventriculare
2 Septum pellucidum
3 Lobus frontalis
4 Arteria cerebri anterior
5 Commissura anterior
6 Chisma opticum et infundibulum
7 Corpus mamillare
8 Nervus oculomotorius (N, III)
9 Pons
10 Arteria basilaris
11 Corpus callosum
12 Fornix
13 Plexus choroideus
14 Ventriculus tertius
15 Corpus pineale
16 Tectum dan aqueductus cerebri
17 Ventriculus quartus
18 Cerebellum (arbor vitae, vermis)
19 Foramen Magendi (Apertura mediana
rhombencephali)
20 Medulla oblongata
10
13
11
12
Arteriae cerebri (gambar skematik). Hemispherium Arteri-arteria utama untuk suplai otak (Angiograf MRI, dilihat
cerebri kiri dan batang otak sudah diangkat. Perhatikan dari anterior, terima kasih kepada Prof. Dr.W.Bautz, Univesity
circulus arteriosus (Willisi) di sekeliling sella turcici. of Erlangen-Nurnberg).
104750_S_084_104_Kap_2_3:_ 05.01.2010 9:36 Uhr Seite 96
16
17
1
18
2
3
19
4
5
6 20
7
21
22
8
23
9
10
11 24
12
25
13
26
14
15
27
28
Diseksi arteriae cerebri dan arteri kepala (dilihat dari lateral, lapisan-lapisan superfisial daerah wajah
dan sebagian hemister kiri dan cerebellum dibuang).
15
16
10 I Tractus olfactorius
17 II Nervus opticus
III Nervus oculomotorius
18 IV Nervus trochlearis
V Nervus trigeminus
VI Nervus abducens
19 VII Nervus facialis
VIII Nervus vestibulocochlearis
IX Nervus glossopharyngeus
X Nervus vagus
XI Nervus accessorius
XII Nervus hypoglossus
Diseksi circulus arteriosus cerebri pada basis cranii
(dilihat dari atas: calvaria dan otak sudah dibuang; arteriae diwarnai merah, nervi craniales
(Nn. I-XII) diwarnai kuning).
20
1 2
21
6
7
8
9
11
10
12 22
Otak: Cerebrum 99
1 Gyrus precentralis
2 Sulcus precentralis
3 Sulcus cinguli
4 Gyrus cinguli
5 Sulcus corporis callosi
6 Fornix
7 Genu corporis callosi
8 Foramen interventriculare
9 Massa intermedia
10 Cormmissura anterior
11 Chisma opticum
12 infundibulum
13 Uncus hippocampi
14 Gyrus postcentralis
15 Truncus corporis callosi
16 Ventriculus tertius et thalamus
17 Stria medullaris
18 Sulcus parietooccipitalis
19 Splenium corporis callosi
20 Penghubung sulcus calcarinus
dan sulcus parietooccipitalis
21 Sulcus calcarinus
Otak, hemispherium dextrum (dilihat dari medial). Polus frontalis di sebelah kiri 22 Corpus pineale (glandula pinealis)
(mesencephalon dipotong, cerebellum dan batang otak inferior dibuang). 23 Corpus mamillare
24 Gyrus parahippocampalis
Merah = lobus frontalis Biru tua = lobus postcentralis 25 Bulbus olfactorius
Biru = lobus parietalis Hijau tua = sulcus calcarinus 26 Tractus olfactorius
Hijau = lobus occipitalis Kuning tua = Korteks limbik 27 Gyrus rectus
Kuning = lobus temporalis (gyrus cinguli et gyrus 28 Nervus opticus (N. II)
Merah tua = lobus precentralis parahippocampalis) 29 Infundibulum et chiasma opticum
30 Tractus opticus
31 Nervus oculomotorius (N. III)
32 Pedunculus cerebri
33 Nucleus ruber
34 Aqueductus cerebri
35 Corpus calosum
36 Fissura logitudinalis cerebri
37 Gyri orbitales
38 Radix lateralis tractus olfactorii
39 Radix medialis tractus olfactorii
40 Tuberculum olfactorium et
substantia perforata anterior
41 Tuber cinereum
42 Fossa interpeduncularis
43 Substanta nigra
44 Colliculi mesencephali
45 Gyrus occipitotemporalis lateralis
46 Gyrus occipitotemporalis medialis
1 Sulcus centralis
2 Gyrus precentralis
3 Sulcus precentralis
4 Lobus frontalis
5 Ramus ascendens anterior sulci lateralis
6 Ramus horizontalis anterior sulci lateralis
7 Sulcus lateralis
8 Lobus temporalis
9 Lobus parietalis
10 Gyrus postcentralis
11 Sulcus postcentralis
12 Lobus occipitalis
13 Cerebellum
14 Sulcus frontalis superior
15 Gyrus frontalis medius
16 Sulcus lunatus
17 Fissura longitudinalis cerebri
18 Granulationes arachnoideae
Otak (dilihat dari atas). Hemispherium dextrum Otak (dilihat dari atas). Lobus-lobus hemispherium
dengan arachnoidea mater dan pia mater. sinistrum ditunjukkan dengan warna; hemispherium
dextrum terbungkus oleh arachnoidea mater
dan pia mater.
104750_S_084_104_Kap_2_3:_ 05.01.2010 9:36 Uhr Seite 101
1 Daerah premotorik
2 Daerah somatomotorik
3 Daerah wicara motorik Broca
4 Daerah pendengaran (merah:
nada tinggi; hijau tua; nada rendah)
5 Daerah somatosensorik
6 Daerah bicara sensorik Wernicke
7 Daerah baca komprehensi
8 Daerah visuosensorik
1 Gyrus precentralis
2 Sulcus precentralis
3 Gyrus frontalis superior
4 Sulcus centralis
5 Gyrus frontalis medius
6 Gyrus frontalis inferior
}
7 Ramus ascendens
sulci
8 Ramus horizontal
lateralis
9 Ramus posterior
10 Gyrus temporalis superior
11 Gyrus temporalis medius
12 Gyrus temporalis inferior
13 Lobus parietalis
14 Sulcus postcentralis
15 Gyrus postcentralis
16 Gyrus supramarginalis
17 Gyrus angularis
18 Lobus occipitalis
19 Cerebellum
20 Fissura horizontalis cerebelli
21 Medulla oblongata
Otak, hemispherium sinistrum (dilihat dari lateral). Polus frontalis di sebelah kiri.
104750_S_084_104_Kap_2_3:_ 05.01.2010 9:36 Uhr Seite 102
Otak&HUHEHOOXP
32
21
22
23
24
25 33
26
27
28
29
34
30 35
36
37
31
Potongan median melalui cerebellum. (Hemispherium cerebelli dextrum dan vermis bagian kanan.
104750_S_084_104_Kap_2_3:_ 05.01.2010 9:36 Uhr Seite 103
1 Bulbus olfactorius
2 Tractus olfacotorius
3 Stria olfactorius lateralis
4 Substantia perforata anterior
5 Infundibulum (dipotong)
6 Corpus mamillare
7 Substantia nigra
8 Pedunculus cerebri (dipotong)
9 Nucleus ruber
10 Decussatio pedunculiorum
cerebellarium superiorum
11 Hemispherum cerebelli
12 Stria olfactoria medialis
13 Nervus opticus (N.II)
14 Chiasma opticum
15 Tractus opticus
16 Substantia perforata posterior
17 Fossa interpeduncularis
18 Pedunculus cerebellaris superior et
tractus cerebellorubralis
19 Nucleus dentatus
20 Vermis cerebelli
21 Gyrus cinguli
22 Corpus callosum
23 Stria terminalis
24 Septum pellucidum
25 Columna fornicis
26 Pedunculus cerebri setinggi
mesencephalon
27 Pons
28 Olivia inferior
29 Medulla onglongata et tractus
pyramidalis lateralis
30 Lobus occipitalis
31 Sulcus calcarinus
32 Thalamus
Cerebrum dan cerebellum (dilihat dari inferior). Beberapa bagian cerebellum 33 Colliculus inferior et brachium
telah dibuang untuk mempelihatkan nucleus dentatus dan lintasan utama ke Colliculi inferioris
mesencephalon (tractus cerebellorubralis). 34 Lemniscus medialis
35 Pedunculus cerebellaris superior
36 Pedunculus cerebellaris inferior
21 37 Pedunculus cerebellaris medius
38 Hemispherium cerebelli
22
30
23
31
24
32
✽
20
25
33
8
26
13 34
35
27
36
37
28
38
29
Dissection of the brain I. The fiber system of the corpus callosum has been displayed
by removing the cortex lying above it. Frontal pole at the top.
Diseksi otak III (ventriculus lateralis dan nuclei subcorticales otak dilihat dari atas). Sebagian corpus callosum dibuang. Di kanan
seluruh ventriculus lateralis dibuka, insula dengan claustrum, capsula extrema dan externa dibuang, untuk memperlihatkan nucleus
lentiformis dan capsula interna.
1 Stria longitudinalis lateralis 9 Plexus choroideus ventriculi 15 Cornu inferius ventriculi lateralis
2 Stria longitudinalis medialis lateralis 16 Pes hippocampi
3 Genu corporis callosi 10 Splenium corporis callosi 17 Crus fornicis
4 Caput nuclei caudati 11 Cornu posterius ventriculi lateralis 18 Vermis cerebelli et arachnoidea mater
5 Septum pellucidum 12 Cornu anterius ventriculi lateralis et pia mater
6 Stria terminalis (caput nuclei caudati) 19 Foramen interventriculare
7 Thalamus (lamina affixa) 13 Putamen nuclei lentiformis 20 Columna fornicis dextra
8 Plexus choroideus ventriculi tertii 14 Capsula interna 21 Eminentia collateralis
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:10 Uhr Seite 106
Diseksi otak IVa. Lobus temporalis, fornix, dan corpus callosum posterius dibuang
(bagian ini ditampilkan dibawah). Polus frontalis di sebelah atas (dilihat dari superior).
Diseksi sistem limbik. Sisi kiri, dilihat dari lateral. Corpus callosum dipotong di bidang median. Thalamus sinister dan hemispherum
sinistrum sebagian dibuang.
冧
1 Nucleus paraventricularis
2 Nucleus pre-opticus
3 Nucleus ventromedialis Nuclei
4 Nucleus supra-opticus hypothalami
5 Nucleus posterior
6 Nucleus dorsomedialis
7 Corpus mamillare
8 Corpus callosum
9 Ventriculus lateralis (memper-
liahtkan nucleus caudatus)
10 Commicssura anterior
11 Columna fornici
12 Chiasma opticum
13 Crus fornicis
14 Stria medullaris thalami
15 Thalamus et adhaesio
interthalamica
16 Fasciculus mamilothalmicus
(Vicq d'Azyr)
17 Pedunculus
Potongan median melalui diencephalon. Bagian medial thalamus dan septum 18 Corpus pineale
pellucidum dibuang untuk memperlihatkan fornix dan fasciculus mamillothalamicus. 19 Tectum mesencephali
20 Lamina terminalis
1 Corona radiata
2 Cornu anterius ventriculi
lateralis
3 Caput nuclei caudati
4 Putamen
5 Commissura anterior
6 Tractus olfactorius
7 Corpus amigdaloideum
8 Digitationes hippocampi
9 Capsula interna
10 Calcar avis
11 Cornu posterius ventriuculi
lateralis
12 Plexus choroideus ventriculi
lateralis
13 Cauda nuclei caudati
14 Pulvinar thalami
15 Corpus mamillare
16 Tractus opticus
17 Commissura anterior
18 Fornix
19 Stria longitudinalis
20 Gyrus dentatus
21 Fimbria hippocampi
22 Pes hippocampi
Diseksi nuclei subcorticales dan capsula interna, hemispherium sinispherium, (dilihat dari lateral).
Polis frontalis di sebelah kiri. Ventriculus lateralis dibuka, gyri insulae dan claustrum dibuang,
sehingga menampakkan nucleus lentiformis dan capsula interna.
14
18
15
19
16
20
17
21
22
Diseksi sistem limbik (dilihat dari lateral). Polus frontalis di sebelah kiri,
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:10 Uhr Seite 111
Gambar skematik diseksi otak, dari gambar di atas (dilihat dari lateral). Perjalanan
tractus pyramidales diperlihatkan dengan warna merah. Nervi craniales = kuning.
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:10 Uhr Seite 112
4
5
6
7
8
9
10
11
20 1
23
1
21
2 6
10
6
15
22 24
16 16
17 15
11
19
18 10
17
11
8
9
10
11
12
Diseksi otak (ventriculus lateralis dan nuclei subcorticales dilihat dari superior). Sebagian corpus callosum dibuang. Ditampilkan fornix
dan plexus choroideus ventriculi lateralis sinistri.
1 Nucleus caudatus
2 Nucleus lentiformis
1 12 3 Cauda nuclei caudati
4 Corpus amygdaloideum
5 Pedunculus cerebri
2
6 Infundibulum
13
7 Pons
8 Nervus facialis (N. VII) et nervus vestibulocochlearis (N. VIII)
9 Flocculus cerebelli
10 Medulla oblongata
11 Nervus accessorius (N.XI)
3 14 12 Fornix et columna fornicis
4 13 Tractus olfactorius
5 15 14 Nervus opticus (N.II)
15 Nervus oculomotorius (N. III)
6
16 Nervus trigeminus (N. V)
7 16 17 Nervus abducens (N. VI)
18 Nervus glossopharyngeus (N. IX) et nervus vagus (N. X)
19 Olivia inferior
8
17 20 Nervus hypoglossus (N. XII)
9 18 21 Decussatio pyramidum
19 22 Thalamus
10 23 Epiphysis
20
24 Tectum mesencephali (colliculi superior et inferior)
11 25 Nucleus motorius nervi trigemini (N.V)
21 26 Nucleus facialis (N. VII)
27 Pedunculus cerebellaris medius
28 Nucleus visceralis nervorum glossopharyngealis et vagi
(N. IX et N. X), nucleus salivatorius
29 Nucleus vestibularis (N. VIII)
30 Nucleus ambiguus (N, IX, N, X, N, XI)
Truncus encephali (batang otak) (dilihat dari ventral). 31 Nucleus spinalis nervi accessorius (N. XI)
32 Nucleus motorius nervi oculomotorius (N. III)
33 Nucleus et nervus trochlearis (N. IV)
34 Nucleus sensorius nervi trigemini (N. V)
35 Nucleus abducens (N. VI)
36 Nucleus hypoglossus (N. XII)
22
23
32
33
24
25
26 34
27
28
29
35
28
30
31 36
39
19
20
III
IV
V
24
VII, VIII
34
VI
IX, X, XI
43
XII
23 Truncus encephali
(batang otak) (dilihat
dari lateral, gambar
skematik). Perhatikan lokasi
nervi craniales. III-XII = nervi craniales
1 Capsula interna
2 Caput nuclei caudati
3 Trigonum olfactorium
4 Tractus olfactorius
5 Nervi optici (N. II)
6 Infundibulum
7 Nervus oculomotorius (N. III)
Truncus encephali (batang otak) (dilihat dari lateral kiri). Pedunculi
8 Corpus amygdaloideum
cerebellares telah dipotong, cebellum dan cortex cerebri dibuang.
9 Pons
10 Nervus trigeminus (N. V)
11 Nervus facialis (N. VII) et nervus vestibulocochlearis (N. VIII)
12 Nervus hypoglossus (N. XII)
13 Nervus glossopharyngeus (N. IX) et nervus vagus (N. X)
14 Oliva inferior
15 Medulla oblongata
16 Nucleus lentiformis
17 Commissura anterior
18 Cauda nuclei caudati
19 Colliculus superior
20 Colliculus inferior
21 Nervus trochlearis (N. IV)
22 Pedunculus cerebellaris superior
23 Pedunculus cerebellaris inferior
24 Pedunculus cerebellaris medius
25 Nervus accesorius (N. XI)
26 Columnae fornicis (dibelah)
27 Lamina affixa
28 Ventricus tertius
29 Pulvinar thalami
30 Brachium colliculi inferioris
31 Fenulum veli medularis superioris
32 Velum medullare superius
33 Colliculus facialis
34 Striae medullares
35 Trigonum nervi hypoglossi
36 Stria terminalis et vena thalamostriata
37 Trigonum habenulare
38 Plexus choroideus ventriculi lateralis
39 Corpus pinelae (epophysis)
40 Corpus geniculatum mediale
41 Pedunculus cerebri
42 Plexus choroideus ventriculi quarti
Batang otak (dilihat dari dorsal). Cerebellum dibuang. 43 Tuberculum gracile (clava)
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 116
1 Corpus callosum
2 Caput nuclei caudati
3 Capsula interna
4 Putamen
5 Globus pallidus
6 Commissura anterior
7 Tractus opticus
8 Corpus amygdaloideum
9 Cornu inferius ventriculi lateralis
10 Ventriculus lateralis
11 Septum pellucidum
12 Lobus insularis (insula)
13 Capsula externa
14 Column of fornicis
15 Recessus supra-opticus
16 Infundibulum
17 Thalamus
18 Claustrum
19 Ansa leticularis
20 Vertriculus tertius et hypothalamus
21 Arteria basilaris et pons
22 Cortex lobi temporalis
23 Colliculus inferior
24 Colliculus superior
25 Aqueductus cerebri
26 Nucleus ruber
Potongan kronal melalui otak setinggi commisura anterior. 27 Substantia nigra
28 Pedunculus cerebri
Potongan 1.
29 Nervus trochlearis (N. IV)
30 Substantia grisea
31 Nucleus nervi oculomotorii
32 Serabut nervus oculomotorius (N. III)
33 Vermis cerebelli
34 Ventriculus quartus
35 Formatio retricularis
36 Pons et fibrae pontis transversae
37 Nucleus emboliformis
(Nucleus interoisitus anterior)
38 Nucleus dentatus
39 Pedunculus cerebellaris medius
40 Plexus choroideus
41 Nucleus nervi hypoglossi dalam fossa
rhomboidea
42 Fasciculus longitudinalis medialis
43 Nervus trigeminus (N. V)
44 Nucleus olivaris inferior
45 Fibrae corticosponales et fibrae arcutae
cerebri
46 Ventriculus quartus et plexus choroideus
47 Nuclei vestibulares
48 Nucleus et tractus solitarius
49 Pedunculus cerebellaris inferior
50 Formatio reticularis
51 Lemniscus medialis
52 Nucleus cuneatus (Burdach)
53 Canalis centralis
54 Tractus pyramidalis
55 Flocculus cerebelli
56 Hemispherium cerebelli et pia mater
57 Arbor vitae cerebelli
58 Nucleus gracilis (Goll)
59 Recessus lateralis plexus choroidei
ventriculi quarti
60 Arteria cerebelli posterior inferior
61 Plexus choroideus ventriculi lateralis
10
1
61
61
25
36
6
7
Potongan melintang melalui rhombencephalon setinggi Belahan kanan otak. Memperlihatkan tempat-
pons (dilihat dari inferior). Potongan 5. tempat pemotongan.
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 118
1 Kulit kepala
2 Calvaria (diploe cranii)
3 Falx cerebri
4 Substantia grisea (cortex cerebri)
3 5 Dura mater
6 Substantia alba cerebri
7 Arachnoidea mater et pia mater beserta pembuluh darah
8 Spatium subdurale (sedikit melebar karena otak mengecil)
9 Sinus sagittalis superior
10 Cornu anterius ventriculi lateralis
11 Septum pellucidum
12 Plexus choroideus
13 Thalamus
14 Splenium corporis callosi
15 Lobus paretalis
16 Lobus frontalis
17 Arteria cerebri anterior
18 Genu corporis callosi
19 Nucleus caudatus
20 Pars centralis ventriculi lateralis
21 Stria teminalis
22 Lobus occipitalis
1 Nucleus caudatus
2 Lobus insularis (insula)
3 Nucleus lentiformis
4 Claustrum
5 Capsula externa
6 Capsula interna
7 Thalamus
8 Sinus sagitalis inferior
9 Sinus sagitalis superior
10 Kulit kepala
11 Falx cerebri
12 Calvaria (diploe cranii)
13 Genu corporis callosi
14 Cornu anterius ventriculi lateralis
15 Septum pellucidum
16 Columna fornicis
17 Plexus choroideus ventriculi tertii
18 Splenium corporis callosi
19 Lobang masuk cornu inferius ventriculi lateralis
20 Radiatio optica
21 Ventriculus tertius
MRI Scan setinggi gambar di atas. Potongan sagital melalui kepala. Diperlihatkan
Potongan 3. tempat-tempat potongan horizontal.
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 120
Potongan horizontal melalui kepala. Potongan 2. Potongan horizontal melalui kepala. Potongan 4.
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 121
Potongan longitudinal melalui os temporale kanan I. Terlihat telinga luar, telinga tengah, tulang-tulang pendengaran, dan tuba.
(dilihat dari anterior).
Auris externa
1 Auricula
2 Lobulus auriculae
3 Helix
4 Tragus
5 Meatus acusticus externus
Auris media
6 Membrana tympanica
7 Malleus
8 Incus
9 Stapes
10 Cavitas tympani
11 Processus mastoideus
12 Tuba auditiva
13 Musculus tensor tympani
Auris interna
14 Ductus Semicircularis anterior
15 Ductus semicircularis posterior
16 Ductus semicircularis lateralis
17 Cochlea
18 Nervus vestibulocochlearis (N. VIII)
19 Pars petrosa ossis temporalis
Struktur-struktur tambahan
20 Ligamentum mallei superius
21 Eminentia arcuata
22 Arteria carotis interna
23 Permukaan anterior pyramis dan dura
mater
Alat pendengaran dan keseimbangan kanan (dilihat dari anterior). 24 Stapes
Gambar skematik). 25 Musculus levator veli palatini
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 123
4
5
6
Potongan longitudinal melalui telinga luar, tengah dan dalam sebelah kanan II. Cochlea dan canales semiciculares telah
dipotong (dilihat dan anterior).
1 Tegmen tympani
2 Canalis semicicularis lateralis
16 3 Nervus Facialis (N. VII)
4 Incus
17 5 Malleus
6 Meatus acusticus externus
7 Cavitas tympani et membrana
tympanica
18
8 Nervus vestibulocochlearis (N. VIII)
9 Canalis semicircularis anterior
10 Ganglion geniculi et nervus petrosus
19 major
11 Cochlea
12 Stapes
20 13 Musculus tensor tympani
21 14 Tuba auditiva
15 Musculus levator veli palatini
16 Area nervi facialis
17 Area vestibularis superior
18 Crista transversa
19 Foramen singulare
20 Tractus spiralis foraminosus (tempat
keluar radix cochlearis nervi
vestibulocochlearis)
21 Basis cochleae
Meatus acusticus internus, sisi kiri. Sebagian tulang telah diangkat untuk
memperlihatkan dasar meatus.
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 124
Potongan longitudinal melalui telinga luar, tengah, dan dalam III. Diseksi lebih dalam menunjukkan nervus facialis dan nervus
petrosus minor dan major (dilihat dari anterior).
12
27
16
18
17
19
4
15
10 20
5
14
Os temporale dextrum pada bayi baru lahir Potongan frontal melalui pars petrosa. (CT scan.)
(dilihat dari lateral).
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 126
1 Caput mallei
2 Ligamentum mallei anterius
3 Tendo musculi tensoris tympani
4 Manubrium mallei
5 Crus breve incudis
6 Crus longum incudis
7 Chorda tympani
8 Processus lenticularis
9 Membrana tympanica
1 Antrum mastoideum
2 Canalis semicircularis lateralis (dibuka)
3 Canalis facialis
4 Stapes et tendo musculi stapedii
5 Cellulae mastoideae
6 Chorda tympani (bagian intrakranial)
7 Nervus petrosus major
8 Musculus tensor tympani (processus
cochleariformis)
9 Nervus petrosus minor
10 Arteria tympanica anterior
11 Arteria meningea media
12 Tuba auditiva atau tuba auditoria
13 Promontorium et plexus tympanicus
14 Fenestra cochleae
Cavitas tympani, dinding medial. Meatus acusticus externus dan dinding lateral
cavitas tympani dengan incus. Malleus dan membrana tympanica dibuang;
cellulae mastoideae dibuka (sisi kiri).
1 Membrana tympanica
2 Chorda tympani (bagian intrakranial)
3 Lantai meatus acusticus externus
4 Nervus facialis et canalis facialis
5 Incus
6 Caput mallei
7 Fossa mandibularis
8 Spina ossis sphenoidalis
9 Chorda tympani (bagian ekstrakranial)
10 Processus styloideus
2
3
4
5
17
15
5 11
16
Cetakan labyrinthus kanan (dilihat dari lateral). Cetakan labyrinthus dan cellulae mastoideae.
Ukuran hidup (dilihat dari posterior).
27
28
7
8
11
9
21
22
14 29
23 30
12
16
24
25
5
26
Diseksi labyrinthus osseus in situ. Canales semicirculares Alat pendengaran dan keseimbangan. Panah: arah
dan ductus cochlearis dibuka. gelombang suara. Biru = ductus perilymphaticus (gambar
skematik; dari Lütjen-Drecoll, Rohen, Innenansichten des
menschlichen Körpers, 2010.)
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 130
Labyrinthus osseus, pars petrosa ossis temporalis (dari atas). Di kiri: canalis semicircularis dibuka, dikanan: tertutup.
Panah: meatus acusticus internus.
1 Canalis facialis et semicanalis tubae auditvae 9 Canalis semicircularis posterior 16 Fossa temporalis
2 Area vestibularis superior 10 Sulcus sinus sigmoidei 17 Fenestra vestibuli
3 Foramen ovale 11 Sinus sigmoideus 18 Promontorium
4 Foramen lacerum 12 Cavitas tympani 19 Processus zygomaticus
5 Cochlea 13 Tuba auditiva 20 Fenestra cochleae
6 Vestibulum 14 Cellulae mastoideae 21 Processus mastoideus
7 Canalis semicircularis anterior 15 Nervus facialis (N. VII) et nervus
8 Canalis semicircularis lateralis vestibulocochlearis (N. VIII)
16
Labyrinthus osseus (dilihat dari lateral kiri). Sebagian pars Telinga dalam. Diagram yang memperlihatkan letak
tympanica ossis temporalis dibuang; canalis semicircularis terbukan. labyrinthus membranaceus dan cavitas tympani.
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 131
25
26
9
12
11
27
Jalur pendengaran gambar skematik, bandingkan dengan gambar di Area-area pendengaran di hemispherium
atas). Merah = jalur turun (eferen) (tractus olivocochlearis sinistrum (dilihat dari superior lateral). Bagian
Rasmussen); hijau dan biru = jalur naik (aferen) lobus frontalis dan lobus parietalis telah dibuang.
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 132
1 Os frontale
2 Os nasale
3 Os lacrimale
4 Processus frontalis maxillae
5 Foramina ethmoidalia anterius
et posterius
6 Ala minor ossis sphenoidalis
et canalis opticus
7 Fissura orbitalis superior
8 Ala major ossis sphenoidalis
9 Processus orbitalis ossis palatini
10 Lamina orbitalis ossis ethmoidalis
11 Fissura orbitalis inferior
12 Sulcus infra-orbitalis
13 Canalis nasolacrimalis
14 Os zygomaticum
15 Sinus frontalis
16 Musculus rectus superior
17 Corpus adiposum orbitae
18 Nevus opticus (N. II)
19 Sclera
20 Musculus rectus inferior
21 Periorbita et maxilla
Tulang-tulang orbita kiri (dinyatakan dengan warna yang berbeda). 22 Sinus maxillaris
23 Musculus levator palpebrae
superioris
24 Fornix conjunctivae superior
25 Tarsus superior
26 Tarsus inferior
27 Fornix conjunctivae inferior
28 Musculus obliquus inferior
29 Musculus rectus lateralis
30 Musculus rectus medialis
31 Musculus obliquus superior
32 Septum nasi
33 Concha nasalis media
34 Concha nasalis inferior
35 Spatium episclerale
36 Arteria opthalmica
37 Cornea
38 Lens
Potongan frontal melalui bagian posterior orbita.
Potongan sagital melalui orbita dan bola mata. (Kanan: MRI scan.)
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 133
Organum Visuale (Alat Penglihatan) et Orbita: Bulbus Oculi (Bola Mata) 133
Potongan horizontal mata manusia (2x). Segmen anterior bola mata (dilihat dari posterior).
Lensa yang tampak buram adalah artefak.
12
13
14
15
16
17
18
冧
5 27 Arteriola nasalis superior
retinae
28 Arteriola nasalis inferior
29 Arteriola temporalis inferior
Diagram skematik otot-otot ekstra-okular. Kerja otot-otot ekstraokular. Orbita kiri (dilihat dari anterior)
Orbita kanan (dari atas). Musculus levator
palpebrae superiosis sudah dipotong. A = Musculus rectus superior D = Musculus rectus lateralis
B = Musculus obliquus inferior E = Musculus rectus inferior
C = Musculus rectus medialis F = Musculus obliquus superior
Musculi externi bulbi oculi (otot-otot bola mata) dan saraf-sarafnya (mata kiri dilihat dari lateral). Musculus rectus dipotong dan dilipat.
Orbita kiri dan otot-otot bola mata (dilihat dari Misculi bulbi (otot-otot ekstraokular) (dilihat dari antero-lateral).
anterior). Bola mata diangkat.
Diseksi jalur penglihatan (dilihat dari inferior). Polus frontalis di sebelah atas,
mesencephalon dibelah.
1 Palpebra superior
2 Cornea
3 Bulbus oculi (sclera, retina)
4 Discus nervi optici
5 Nervus opticus (N. II)
6 Chiasma opticum
7 Recessus infundibuli (hypothalamus)
8 Corpus amygdaloideum
9 Substantia nigra et crus cerebri
10 Aqueductus cerebri
11 Vermis of cerebelli
12 Falx cerebri
13 Musculus rectus lateralis
14 Canalis opticus
15 Arteria carotis interna
16 Tractus opticus
17 Hippocampus
18 Cornu inferius ventriculli lateralis
19 Tentorium cerebelli
20 Radiatio optica [Gratiolet]
21 Korteks visual (cortex striatum et area
calcarina)
22 Lens
23 Bulbus oculi
24 Cellulae ethmoidales
25 Nervus opticus et dura mater
26 Pedunculus cerebralis
27 Aqueductus mesencephali
28 Vermis cerebelli
A
C
C
B
Potongan horizontal melalui kepala manusia Diagram jalur penglihatan dan jalur refleks cahaya.
(MRI scan, bantuan dari Prof. W. J. Huk, Erlangen, Jerman).
Panah = cabang-cabang utama circulus arteriosus Willisi
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 139
48
49
47
12
39
51
52 54
53
55
19
43
56
53
57
Diseksi batang otak in situ. Sebagian hemispherium dibuang (bandingkan dengan MRI
scan di atas).
Pada penglihatan binokular, lapang penglihatan (40) terhadap cahaya. Bila lesi-lesi pada chiasma merusak serabut
diproyeksikan pada bagian-bagian kedua-retina (biru dan merah dari retina bagian nasal yang bersilangan (B), kedua lapang
pada gambar). Di chiasma, serabut dari kedua bagian retina pandang temporal hilang (hemianopsia bitemporal). Bila
tersebut digabung membentuk tractus opticus kiri. Serabut dari kedua sudut lateral chiasma tertekan (C), serabut dari kedua
kedua mata tetap terpisah satu sama lain di sepanjang retina sebelah temporal yang tak bersilangan terganggu
jalur penglihatan sampai berakhir di area calcarina (21). sehingga lapang penglihatan nasal hilang (hemianopsia
Cedera pada jalur penglihatan menyebabkan cacat penglihatan binasal). Lesi-lesi di bagian belakang chiasma (D) (yaitu;
yang tergantung pada letak cederanya. Kerusakan pada satu tractus opticus, corpus geniculatum laterale, radiatio optica,
nervus opticus menyebabkan (A) kebutaan pada mata di atau korteks visual) menyebabkan kehilangan seluruh lapang
sisi yang sama yang disertai dengan kehilangan refleks pupil penglihatan dari sisi kontralateral (hemianopsia homonim).
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 140
Lapisan superfisial orbita kiri (dilihat dari atas). Lapisan tengah orbita kiri (dilihat dari atas). Atap orbita
Atap orbita dan sebagian tentorium kiri dibuang. dibuang dan otot-otot ekstraokular bagian atas dipotong
dan dilipat
1 Ramus lateralis nervi frontalis 10 Nervus trochlearis (pars intracranialis) (N. IV) 19 Dorsum sellae
2 Glandula lacrimalis 11 Sinus frontalis 20 Nervus oculomotorius (N. III)
3 Vena lacrimalis 12 Musculus levator palpebrae superioris 21 Mesencephalon
4 Nervus lacrimalis 13 Cabang-cabang nervus supratrochlearis 22 Tendo musculi obliqui superioris
5 Nervus frontalis 14 Bulbus olfactorius 23 Bulbus oculi
6 Musculus rectus superior 15 Musculus obliquus superior 24 Vena vorticosa
7 Fossa cranii media 16 Nervus trochlearis (pars intraorbitalis) (N. IV) 25 Nervi ciliares breves
8 Nervus abducens (N. VI) 17 Nervus opticus (pars intracranialis) (N. II) 26 Nervus opticus (pars extracranialis) (N. II)
9 Nervus trigeminus (N. V) 18 Glandula pituitaria et infundibulum 27 Ganglion trigeminale
104750_S_105_142_Kap_2_3:_ 04.01.2010 16:11 Uhr Seite 141
Lapisan tengah orbita kiri (dilihat dari atas), Atap orbita Lapisan dalam orbita kiri (dilihat dari atas). Nervus opticus sudah
dan otot-otot ekstraokular bagian atas dibuang. dibuang.
142 Organum Visuale Et Orbita: Apparatus Lacrimalis dan Kelopak Mata (Palpebrae)
1
12
2
7
7
2 8
3 9
3 9
4 4
17
6 10
11
Palpebrae (kelopak mata) dan apparatus lacrimalis. Apparatus lacrimalis mata kiri.
Bagian kelopak mata telah dibuang untuk memperlihatkan
bola matanya di bawahnya. Sinus maxillaris dibuka.
14
2 12
3 15
8
13
9
4
16
11
1 Sinus sphenoidalis
2 Meatus nasi superior
3 Meatus nasi medius
4 Torus tubarius
5 Tonsilla pharyngea
6 Ostium pharyngeum tubae
auditivae
7 Plica salpingopharyngea
8 Reccesus pharyngeus
9 Palatum molle
10 Uvula
11 Sinus frontalis
12 Reccesus spheno-ethmoidalis
13 Concha nasalis superior
14 Concha nasalis media
15 Concha nasalis inferior
16 Vestibulum nasi
17 Meatus nasi inferior
18 Palatum durum
19 Sulcus arteriae meningeae
mediae et os parietale
(kuning)
20 Hiatus maxillaris
21 Proccesus perpendicularis
ossis palatini
22 Muara cellulae ethmoidales
23 Muara sinus frontalis
24 Lamina medialis processus
pterygoideus (merah)
25 Lamina horizontalis
processus palatini
Dinding lateral cavitas nasi, septum dibuang. 26 Cellulae ethmoidales
27 Sinus maxillaris
28 Septum nasi
29 Hamulus pterygoideus
30 Os nasale (putih
31 Processus frontalis
maxillae (ungu)
32 Processus palatinus
maxillae (ungu
33 Atrium nasi
Tulang-tulang cavitas nasi sinister, dilihat dari medial. Gambar skematik yang menunujukkan letak
sinus paranasales. Muara ditunjukkan dengan
panah.
104750_S_143_153_Kap_2_4:_ 04.01.2010 16:16 Uhr Seite 145
Potongan median melalui kepala dengan cavitas nasi dan cavitas oris. concha nasalis media dan inferior sebagian telah
diangkat untuk menunjukkan muara-muara sinus paranasales.
Diseksi tonsilla palatina yang terletak pada dinding Saraf-saraf pada dinding lateral cavitas nasi. Corpus ossis
lateral nasopharynx (sisi kiri). Pangkal lidah dilipat. sphenoidalis tampak transparan (gambar skematik.)
104750_S_143_153_Kap_2_4:_ 04.01.2010 16:16 Uhr Seite 148
Potongan horizontal melalui cavitas nasi, orbitae, dan lobi temporales otak setinggi kelenjar hipofisis (glandula pituitaria).
1 Cornea
2 Lens
3 Corpus vitreum (bulbus oculi)
4 Discus nervi optici
5 Musculus rectus medialis
6 Musculus rectus lateralis
7 Nervus opticus (N. II) et dura mater
8 Arteria carotis interna
9 Glandula pituitaria (hypophysis) et
infundibulum
10 Nervus oculomotorius (N. III)
11 Tarsus superior palpebrae
12 Fornix conjunctivae
13 Cavitas nasi
14 Sclera
15 Sinus ethmoidalis
16 Septum nasi
17 Sinus sphenoidalis
18 Lobus temporalis
19 Clivus
20 Fossa cranii media
21 Meatus acusticus externus
22 Sinus sagittalis superior
23 Falx cerebri
24 Musculus rectus superior et musculus
levator palpebrae superioris
25 Bulbus oculi et glandula lacrimalis
26 Musculus rectus inferior et obliquus inferior
27 Os zygomaticum
Potongan horizontal melalui kepala. CT scan. Balok = 28 Sinus maxillaris
2cm; Panah = fraktura. 29 Concha nasalis inferior
30 Palatum durum
104750_S_143_153_Kap_2_4:_ 04.01.2010 16:16 Uhr Seite 149
22 36
23
37
24
38
25
26
27
28 16
29 28
30
31
39
32
40
33 41
34 42
35 43
Potongan koronal melalui kepala setinggi dens premoralis II Potongan koronal melalui kepala (MRI scan,
mandibulae. terima kasih kepada Prof. Heuck, Jerman). Perhatikan
keadaan rongga-rongga tengkorak.
1 Cavitas nasi
2 Palatum durum
3 Labium superius et musculus obicularis
oris
4 Vestibulum oris
5 Dens incisivus
6 Labium inferius et musculus orbicularis
oris
7 Mandibula
8 Musculus genioglossus
9 Musculus geniohyoideus
10 Musculus digastricus,venter anterior
11 Musculus mylohyoideus
12 Os hyoideum
13 Nasopharynx
14 Palatum moile et uvula
15 Oropharynx
16 Radix linguae et tonsilla lingualis
17 Laryngopharynx
18 Epiglottis
19 Plica ary-epiglottica
20 Laryngopharynx bersambung
dengan oesophagus
21 Larynx
1 Cornu majus
3 Corpus
Otot-otot lantai cavitas oris(dilihat dari superior). Diaphragma oris, otot-otot (permukaan inferior).
Dipotong di dasar.
1 Cornus minus et corpus ossis hyoidei 7 Musculus mylohyoideus
2 Musculus hyoglossus (dipotong) 8 Musculus digastricus, venter anterior
3 Ramus mandibulae et nervus alveolaris inferior 9 Os hyoideum
4 Musculus genioglossus 10 Mandibula
5 Musculus genioglossus (dipotong) 11 Musculus digastricus, tendo intermedia
6 Musculus stylohyoideus (dipotong)
104750_S_143_153_Kap_2_4:_ 04.01.2010 16:16 Uhr Seite 151
Regiones parapharyngea dan sublingualis. Persarafan lidah. Bagian lateral wajah dan mandibula dibuang, rongga
mulut dibuka. Panah: ductus submandibularis.
21
Trigonum submandibulare, diseksi profundus. Sisi kanan (dilihat dari inferior). Musculus
mylohyoideus dipotong dan dilipat untuk menunjukkan nervus linguali dan nervus hypoglossus.
104750_S_143_153_Kap_2_4:_ 04.01.2010 16:16 Uhr Seite 153
13
33
34
30
20
31 5
3
35 21 13
4 33
6
7
32 34
3
4
7
21
Diseksi glandulae salivariae majores. sebagian mandibula sisi Letak glandulae salivariae majores di
kiri dan musculus buccinator di buang untuk memperlihatkan sekitar cavitas oris
cavitas oris (dilihat dari lateral bawah).
104750_S_154_176_Kap_2_5:_ 04.01.2010 16:22 Uhr Seite 154
1 Glandula submandibularis
2 Os hyoideum
3 Larynx (cartilago thyroidea)
4 Saraf dan pembuluh darah leher (arteria carotis, vena
jugularis interna, dan nervus vagus)
5 Glandula thyroidea
6 Trachea
2 7 Arcus aortae
1 Septum nasi
2 Uvula
3 Musculus genioglossus
4 Mandibula
5 Musculus geniohyoideus
6 Musculus mylohyoideus
7 Os hyoideum
8 Cartilago thyroidea
9 Mandubrium sterni
10 Sinus sphenoidalis
11 Nasopharynx
12 Oropharynx
13 Epiglottis
14 Laryngopharynx
15 Musculus arytenoideus
16 Plica vocalis
17 Cartilago cricoidea
18 Trachea
19 Vena brachiocephalica sinistra
20 Thymus
21 Oesophagus
4 1
2
5
3
7
1 Mandibula
2 Os hyoideum
1 3 Musculus thyroideus
4 Musculus sternothyroideus
5 Glandula thyroidea
7 6 Costa II
7 Musculus digastricus, venter
anterior
8 8 Musculus mylohyoideus (dan
2 raphe mylohyoidea)
9 Musculus omohyoideus
10 Cartilago thyroidea
11 Musculus sternocleidomastoideus
9 12 Musculus sternohyoideus
13 Clavicula
3 14 Musculus subclavius
15 Musculus digastricus, venter
10 posterior
11 16 Musculus stylohyoideus
17 Musculi scaleni
12 18 Musculus trapezius
4
13
19 Costa I
20 Scapula
5 21 Trachea
22 Manubrium sterni
14
1
7 7
8
15 2
16
9
Otot-otot leher rumit dan sangat canggih. Ada dua
10
12 11 kelompok otot utama yang dapat dibedakan
4 menurut fungsinya. Satu kelompok tersusun dari
21
11
18 otot-otot yang menghubungkan kepala dengan os
17 hyoideum dan larynx. Kelompok otot kedua
18 13
13
menghubungkan kepala dan rangka iga.
14
19
Musculus sternocleidomastoideus menjadi garis
19
20 22 batas antara trigonum cervicale anterior dan
trigonum cervicale posterior.
Otot-otot leher (musculi colli) (dilihat dari anterior, gambar skematik).
104750_S_154_176_Kap_2_5:_ 04.01.2010 16:22 Uhr Seite 157
12 1
19
13 5
2
14 4
15
20
16 21
6 6
17
17
22 14
18 8 8
10
10 23
11 11
Organisasi leher (potongan aksial glandula thyroidea; Potongan aksial leher setinggi vertebra cervicalis ke-4
gambar skematik). (MRI scan; dari Heuck et al., MRT- Atlas, 2009).
104750_S_154_176_Kap_2_5:_ 04.01.2010 16:22 Uhr Seite 158
1 Epiglottis
2 Cornu minus ossis hyoidei
3 Cornu majus ossis hyoidei
4 Ligamentum thyrohyoideum
5 Corpus ossis hyoidei
6 Cornu superius cartilaginis
thyroideae
7 Ligamentum thyro-epiglotticum
8 Conus elasticus
9 Ligamentum cricothyroideum
10 Cartilago thyroidea
10 11 Cartilago cricoidea
12 Trachea
13 Cartilago corniculata
14 Cartilago arytenoidea
15 Ligamentum crico-
arytenoideum posterius
16 Articulatio cricothyroidea
17 Articulatio crico-arytenoidea
12
2 1 Os hyoideum
1 2 Epiglottis
3 Membrana thyrohyoidea
3 4 Cartilago thyroidea
4
5 Ligamentum vocale
12 6 Conus elasticus
4
5
7 Cartilago arytenoidea
7
7 8 Cartilago cricoidea
9 6 9 Articulatio crico-arytenoidea
13
10 Articulatio cricothyroidea
14
11 Cartilagines tracheales
10 12 Cartilago corniculata
15 8
13 Processus muscularis
cartilaginis arytenoideae
14 Processus vocalis cartilaginis
arytenoideae
16 15 Laminae cartilaginis cricoideae
16 Arcus cartilaginis cricoideae
Cartilago thyroidea (dilihat dari lateral). Cartilago thyroidea (dilihat dari anterior).
1 Atlas
2 Axis
3 Vertebrae cervicales (C2-C7)
4 Mandibula
5 Os hyoideum
6 Cartilago thyroidea
7 Cartilago arytenoidea
8 Cartilago cricoidea
9 Epiglottis
10 Cartilagines tracheales
11 Costae I
12 Manubrium sterni
1 Musculus hyoglossus
2 Os hyoideum
3 Epiglottis
4 Membrana thyroidea
1 5 Cornu superius
cartilaginis thyroideae
2 6 Nervus laryngeus superior
2 7 Musculus arytenoideus
2
3 transversus
6 3 8 Musculus crico-
4 arytenoideus posterior
4 1 9 Musculus trachealis
5 10 10 Plica ary-epiglottica
5
6 11 Musculus thyro-epiglotticus
2
11 6 12 Cartilago thyroideae
13 Musculus crico-
12 arytenoideus lateralis
7 14 Cartilago cricoidea
12 15 Facies articularis
18
13 7 19 cartilaginis thyroideae
8
16 Nervus laryngeus inferior
14 20
(cabang nervus recurrens)
15 8 13 17 Trachea
14 18 Cartilago arytenoidea
16 19 Ligamentum vocale
16
17
20 Musculus vocalis (bagian
9 17 dari musculus thyro-
arytenoideus)
21 Musculus thyrohyoideus
22 Musculus cricothyroideus
23 Radix linguae
24 Tuberculum cuneiforme
25 Tuberculum corniculatum
Musculi laryngis (dilihat dari lateral). Musculi laryngis (dilihat dari lateral) 26 Musculus ary-epiglotticus
sebagian cartilago thyroidea (12) dan Separuh cartilago thyroidea (12) dibuang.
musculus thyro-arytenoideus dibuang. Diseksi ligamentum vocale.
23
2
3
10
1
24 5
2 26 2
25
4 6 12 3
7 5
21 18
8 7 12
12
19
8 13
16 15
22
14 9
17 9 17
Musculi laryngis et larynx Musculi laryngis et larynx Kerja otot-otot intrinsik larynx
(dilihat dari depan). (dilihat dari belakang). (Gambar skematik).
104750_S_154_176_Kap_2_5:_ 04.01.2010 16:22 Uhr Seite 161
1Os hyoideum
2Epiglottis
3Cartilago thyroidea
4Cartilago cricoidea
5Ligamentum Vocale
6Ligamentum
thyrohyoideum
7 Cartilago arytenoidea
8 Cartilago corniculata
9 Plica vocalis
10 Plica vestibularis
11 Plica ary-epiglottica
12 Incisura interarytenoidea
13 Mandibula
14 Musculus digastricus, venter
anterior
15 Musculus mylohyoideus
16 Lobus pyramidalis
glandulae thyroidae
17 Musculus sternohyoideus et
Cartilagines laryngis (dilihat dari atas). Glottis in vivo (dilihat dari atas).
musculus sternothyroideus
18 Arteria carotis communis
19 Vena jugularis interna
20 Rima glottidis
13 21 Musculus sternocleido-
14 mastoideus
15 22 Musculus arytenoideus
transversus
16 23 Pharynx et musculus
constrictor pharyngis
17 inferior
24 Ventriculus laryngis
3 25 Musculus vocalis
9 20 26 Trachea
27 Cornu superius
7 21
cartilaginis thyroideae
22 28 Radix linguae
(tonsilla lingualis)
23
18 29 Recessus priformis
30 Musculus vocalis
19 31 Musculus crico-
arytenoideus lateralis
Potongan horizontal melalui larynx setinggi plicae vocales (dilihat dari atas). 32 Glandula thyroidea
28
2
29
3
10
24
5 30
31
25 4 20
32
26
26
Potongan sagital melalui larynx Potongan koronal melalui larynx dan trachea
104750_S_154_176_Kap_2_5:_ 04.01.2010 16:22 Uhr Seite 162
Larynx et cavitas oris (dilihat dari posterior). Membrana mucosa pada sisi kanan pharynx sudah dibuang.
164 Pharynx
Pharynx 165
Potongan melintang kepala dan leher setinggi atlas (dilihat dari bawah).
104750_S_154_176_Kap_2_5:_ 04.01.2010 16:22 Uhr Seite 166
Diseksi pharynx, musculi supra- dan infrahyoidei. Cavitas oris dibuka (dilihat dari lateral).
104750_S_154_176_Kap_2_5:_ 04.01.2010 16:22 Uhr Seite 167
1 Sella turcica
2 Meatus acusticus internus et pars
petrosa ossis temporalis
3 Fascia pharyngobasilaris
4 Raphe pharyngis
5 Musculus stylopharyngeus
6 Musculus constrictor pharyngis superior
7 Musculus digastricus, venter posterior
8 Musculus stylohyoideus
9 Musculus constrictor pharyngis medius
10 Musculus constrictor pharyngis inferior
11 Daerah bebas otot (segitiga Killian)
12 Oesophagus
13 Trachea
14 Glandula thyroidea et glandula
parathyroidea
15 Musculus pterygoideus medius
17 16 Cornu majus ossis hyoidei
17 Vena jugularis interna
18 Glandula parotidea
19 Nervus accessorius
20 Ganglion cervicale superius trunci
sympathici
21 Nervus vagus
22 Segitiga Laimer (daerah yang sering
terjadi diverticulum)
23 Musculus orbicularis oculi
24 Musculus nasalis
25 Musculus levator labii superioris
alaeque nasi
26 Musculus levator anguli oris
27 Musculus orbicularis oris
28 Musculus buccinator
29 Musculus depressor labii inferioris
30 Musculus hyoglossus
31 Musculus thyrohyoideus
32 Cartilago thyroidea
33 Musculus cricothyroideus
34 Raphe pterygomandibularis
35 Musculus tensor veli palatini
Musculi pharyngis, Otot-otot pharynx (dilihat dari posterior). 36 Musculus levator veli platini
37 Musculus depressor anguli oris
38 Musculus mentalis
39 Musculus styloglossus
23
24
35
25 36
26 6
27 34
28 8
9
39
37
29 5
38
30 16
10
31
32 22
33 12
13
Cabang utama arteri di kepala dan leher (dilihat dari lateral). Dinding dada anterior dan clavicula sebagian
dibuang; musculi pectorales dilipat untuk memperlihatkan arteria subclavia dan arteria axillaris
1 Vena occipitalis
2 Vena temporalis superficialis
3 Musculus sternocleidornastoideus
31 4 Musculus trapezius
20 32 5 Vena jugularis interna
6 Vena jugularis externa
7 Vena subclavia
8 Vena cephalica
21 9 Venae supra-orbitales
10 Vena anguaris
33 11 Vena labialis superior
22
12 Vena labialis inferior
34
13 Vena facialis
23 35
14 Vena submentalis
15 Vena thyroidea superior
24 16 Vena jugularis anterior
17 Ductus thoracicus
56 36
25 18 Vena thyroidea inferior
19 Vena cava superior
26 20 Ramus occipitalis arteriae occipitalis
37 21 Arteria carotis interna
27
22 Plexus cervicalis
28 23 Nervus supraclavicularis
38 24 Nervus phrenicus et arteria
29 cervicalis ascendens pada
musculus scalenus anterior
30 25 Arteria cervicalis superficialis
26 Arteria dan nervus suprascapularis
27 Plexus brachialis et arteria
circumflexa humeri anterior
28 Fasciculus lateralis plexus branchialis
29 Arteria thoraco-acromialis
30 Arteria thoracica lateralis
Arteri-arteri kepala dan leher (dilihat dari anterior lateral). Clavicula, musculus, 31 Arteria temporalis superficialis
sternocleidomastoideus dan vena-vena sebagian dibuang; arteri diberi warna. 32 Arteria facialis transversa
33 Arteria facialis
34 Arteria carotis externa
35 Arteria thyroidea superior
9 36 Arteria carotis communis, nervus
vagus {N. X}, et glandula thyroidea
37 Truncus thyrocervicalis
10 38 Arteria subclavia et
musculus scalenus anterior
1
39 Glandula parotidea et nervus
11 facialis
40 Nervus auricularis major
2 12 41 Vena jugularis externa
3 13 42 Plexus brachialis
43 Vena cephalica
44 Vena et arteria axillaris
14
45 Vena brachiocephalica dextra
4
15 46 Vena cava superior
5 47 Pulmo dexter (dilipat)
6 48 Arteria et vena temporalis superficialis
16 49 Arteria et vena facialis
50 Ramus cervicalis nervi facialis
7 17 (N. VII) et glandula submandibularis
18 51 Vena jugularis interna,arteria
carotis communis, et musculus
8 omohyoideus
52 Vena jugularis anterior et glandula
thyroidea
19
53 Arcus venosus jugularis
54 Vena brachiocephalica sinistra
55 Pericardium cordis (letak atrium
dextrum)
56 Arteria transversa colli atau arteria
transversa cervicis
Vena kepala dan leher. Musculus sternocleidornastoideus dan dinding
thorax anterior sebagian dibuang. Perhatikan hubungan vena dengan
vena cava superior.
104750_S_154_176_Kap_2_5:_ 04.01.2010 16:22 Uhr Seite 171
48
39
49
40
50
51
41
52
42
37 53
43
44
45
54
46
47
55
Vena kepala dan leher (dilihat dari anterior). Bagian dinding thorax, clavicula, dan musculus.
sternocleidornastoideus dibuang. Vena diberi warna biru, arteri diberi warna merah
Vena jugularis interna merupakan kelanjutan dari sinus dan vena jugularis interna membentuk vena brachio-cephalica
sigmoideus yang mengalirkan sebagian besar daerah vena sinistra. Perhatikan letak vena subclavia di depan musculus
yang berasal dari otak bersama-sama dengan cairan scalenus anterior, sedangkan arteria subclavia bersama-sama
cerebrospinal luar. Dengan bergabung dengan vena subclavia, dengan plexus brachialis terletak di belakang musculus
vena jugularis interna membentuk vena brachiocephalica scalenus anterior. Vena cep-halica bergabung dengan vena
dextra yang di sisi kanan langsung menuju vena cava axillaris dengan menyeberang masuk trigonum deltopectorale.
superior. Cara yang biasa dilakukan untuk memasukkan Vena subclavia tertambat kuat pada iga pertama {costa I},
sadapan (lead) dari alat pacu jantung menuju jantung adalah sehingga vena ini dapat ditusuk dengan jarum pada titik
melui vena cephalica. Di sisi kiri, ductus thoracicus bergabung tersebut {di bawah ujung sternal clavicula} untuk
dengan vena jugularis interna pada tempat vena subclavia. memasukkan kateter {jalur subclavia}.
104750_S_154_176_Kap_2_5:_ 04.01.2010 16:22 Uhr Seite 172
172 Pembuluh Darah Kepala dan Leher: Pembuluh dan kelenjar Limfe
Nodi lymphoidei et ductus lymphatici colli, kelenjar getah bening dan pembuluh limfe leher, sisi kiri
oblik (dilihat dari lateral). Musculus sternocleidornastoideus dan dinding thorax kiri telah diangkat. Bagian
bawah vena jugularis interna telah dipotong dan disisihkan ke samping untuk memperlihatkan ductus thoracicus
28 Truncus jugularis
29 Truncus subclavius
30 Nodi infraclaviculares
31 Vena jugularis externa
冧
4 Musculus mylohyoideus 12 Nervus auricularis magnus
Rami
13 Nervi transversi colli cutanei
14 Nervi supraclaviculares laterales plexus
15 Nervi supraclaviculares dddff
intermedii
cervicalis
16 Nervi supraclaviculares mediales
17 Clavicula
18 Platysma
19 Lamina prevertebralis fasciae cervicalis,
yang membungkus musculus longus colli
20 Arteria et vena vertebralis
21 Musculi scaleni
22 Musculus trapezius
23 Lamina superficialis fasciae cervicalis
24 Lamina pretrachealis fasciae cervicalis
25 Lamina prevertebralis fasciae cervicalis et truncus
sympathicus
26 Vagina carotica dengan arteria carotis communis,
vena jugularis interna, dan nervus vagus
27 Pars cervicalis trunci sympathici
28 Vagina carotica
Regio anterior colli dengan trigonum cervicale anterius . Lamina pretrachealis fasciae cervicalis dan musculus
sternocleidomastoideus sinister dibuang.
1 Musculus mylohyoideus
2 Musculus digastricus, venter anterior
3 Arteria facialis
4 Glandula submandibularis
5 Nervus auricularis magnus
6 Vena jugularis interna et arteria carotis communis
7 Nervus transversus colii et musculus omohyoideus
8 Musculus sternohyoideus et arteria thyroidea
superior
9 Musculus sternocleidomastoideus (caput sternalis)
10 Musculus sternocleidomastoideus sinister (dilipat)
11 Musculus sternocleidomastoideus (caput clavicularis)
et nervi supraclaviculares laterales
12 Nervi supraclaviculares intermedii
13 Nervi supraclaviculares medialis
14 Mandibula
15 Os hyoideum
16 Nodi cervicales superficiales
17 Arteria thyroidea superior sinistra et arteria carotis
externa sinistra
18 Cartilago thyroidea
19 Musculus omohyoideus (venter superior)
20 Vena jugularis interna et rami ansae cervicalis
21 Glandula thyroidea et vena thyroidea inferior
22 Musculus digastricus, venter posterior
23 Musculus stylohyoideus
Musculi supra- et infrahyoidei (gambar skematik). 24 Musculus sternohyoideus
25 Musculus sternothyroideus
104750_S_154_176_Kap_2_5:_ 04.01.2010 16:22 Uhr Seite 176
1
13
2 14
15
3
4
16
5
6
7
17
8
9
18
19
20
10 21
22
11
23
12
Regio colli anterior. Musculi sternocleidomastoidei dan clavicula kiri sudah diangkat. Diperlihatkan glandula
thyroidea dalam hubungannya dengan trachea, larynx, dan pembuluh-pembuluh leher.
17 7
20
10
24
27
28
25
29
26
30
31
1 Glandula submandibularis
2 Ramus cervicalis nervi facialis
{N. VII}
3 Plexus cervicalis
4 Nervi supraclaviculares medii
5 Ansa cervicalis
6 Plexus branchialis
7 Vena jugularis interna
8 Nervus phrenicus
9 Clavicula
10 Arteria carotis communis
11 Articulatio sternoclavicularis
dengan discus articularis
12 Manubrium sterni
13 Os hyoideum
14 Vena jugularis externa
15 Cartilago thyroidea
16 Musculus cricothyroideus
17 Glandula thyroidea
18 Musculus Subclavius
19 Nervus laryngeus reccurens
20 Trachea
21 Nervus vagus (N. X)
22 Vena subclavia
23 Nervus pectoralis medius
24 Esophagus
25 Corpus vertebrae cervicalis
26 Medulla spinalis
27 Musculus
sternocleidomastoideus
28 Arteria vertebralis
29 Processus transversus
vertebrae cervicalis
30 Processus spinosus vertebrae
cervicalis
31 Musculus trapezius
32 Venae thyroideae inferiores
Regio colli anterior dan cavitas thoracis. Kedua clavicula, sternum, dan iga sudah diangkat. 33 Vena brachiocephalica sinistra
Vena-vena utama diberi warna biru. 34 Lobus superior pulmonis
sinistri
35 Arteria thoracica interna
36 Vena cava superior
37 Arteria thyroidea superior
38 Arteria thyroidea inferior
39 Truncus thyrocervicalis
40 Arteria subclavia
41 Arcus aortae
Regio colli lateralis dengan trigonum cervicale posterius et trigonum caroticum (dilihat dari lateral).
Diseksi superfisial. Lamina superficialis fasciae cervicalis sudah dibuang, untuk memperlihatkan
cabang-cabang plexus cervicalis dan vena subkutan.
Leher, diseksi superfisial (dilihat dari lateral). Musculus sternocleidomastoideus dipotong dan dilipat untuk memperlihatkan
lamina pretrachealis fasciae cervicalis.
12
Leher, diseksi dalam (dilihat dari lateral). Vena jugularis interna dilipat untuk memperlihatkan arteria carotis dan nervus vagus.
Leher, diseksi lebih dalam (dilihat dari lateral). Ansa cervicalis. Fascia cervicalis dan clavicula sebagian dibuang.
Ansa cervicalis dan musculi infrahyoidei diperlihatkan.
24
25
12
19
26
16
27
18
20
21
10
22
23
28
Saraf dan Pembuluh daerah leher (dilihat dari lateral).
Tergambar ansa cervicalis dengan hubungannya ke
nervi spinales.
104750_S_177_186_Kap_2_5:_ 05.01.2010 12:44 Uhr Seite 184
Leher, diseksi lebih dalam (dilihat dari lateral), sebagian clavicula dibuang untuk memperlihatkan celah diantara musculi scaleni.
Vena jugularis interna dibuang.
13
1
14
15
1a
5
16
6
7
17
8
18
19
9
10 20
11
21
12
22
23
Leher, diseksi terdalam (dilihat dari antero-lateral). Glandula thyroidea dilipat untuk memperlihatkan oesophagus
dan nervus laryngeus recurrens.
1 Ganglion cervicale superius trunci sympathici et 12 Arteria carotis communis et ramus cardiacus inferior nervi vagi
musculus digastricus (venter posterior) 13 Musculus sternocleidomastoideus et nervus accessorius (N. XI)
1a Musculus digastricus, venter anterior 14 Musculus splenius capitis
2 Arteria facialis et arteria carotis communis (dilihat kedepan) 15 Nervus occipitalis minor, musculus longus capitis et plexus
3 Arteria cervicalis ascendens et musculus longus colli cervicalis
4 Musculus omohyoideus et arteria thyroidea superior 16 Nervus phrenicus, musculus scalenus posterior, et musculus levator
5 Truncus sympathicus et musculus sternohyoideus scapulae
6 Ganglion cervicale medium et musculus constrictor 17 Nervi supraclaviculares et musculus scalenus medius
pharyngis inferior 18 Plexus brachialis et musculus pectoralis major (caput claviculare)
7 Musculus scalenus anterior et nervus phrenicus 19 Arteria transversa colli et clavicula
8 Glandula thyroidea et arteria thyroidea inferior 20 Arteria subclavia
9 Nervus vagus (N. X) et oesophagus 21 Arteria thoraco-acromialis et musculus pectoralis minor
10 Ganglion cervicothoracicum (ganglion stellatum) 22 Costa I, nervus phrenicus accessorius et vena subclavia
11 Nervus laryngeus recurrens et trachea 23 Vena jugularis interna, ductus thoracicus, et musculus subclavius
104750_S_177_186_Kap_2_5:_ 05.01.2010 12:44 Uhr Seite 186
13
14
1
2 15
16
17
3
18
4
19
20
21
22
5
23
6
9 24
10
11 25
12
Leher dan lengan, diseksi terdalam (dilihat dari antero-lateral). Diperlihatkan plexus cervicalis dan plexus brachialis serta
hubungannya dengan pembuluh-pembuluh darah. Perhatikan letak dan isi trigonum scaleni. Musculus sternocleidomastoideus dan
clavicula telah dibuang; vena jugularis interna dipotong untuk memperlihatkan radices plexus cervicalis dan plexus brachialis.
187
9
1
6
2
3
8
8
1 Clavicula
2 Musculus pectoralis major
3 Stemum
4 Linea alba
5 Lamina anterior vaginae musculi recti abdominis
6 Umbilicus
7 Musculus obliquus internus abdominis Organisasi dinding dada dan abdomen.
8 Ligamentum Inguinale
Arsitektur serat-serat tendo kedua musculi obliqui
9 Musculus obliquus externus abdominis
abdominis di dalam vagina musculi recti abdominis.
104750_S_187_210_Kap_3:_ 05.01.2010 13:51 Uhr Seite 188
1
2
7
4
15
19 16
17
20
18
Potongan mediosagital melalui columna vertebralis, Rangka batang badan, columna vertebralis,
kepala, dan thorax orang dewasa. thorax, dan pelvis (dilihat dari posterior).
25 Spina ischiadica
104750_S_187_210_Kap_3:_ 05.01.2010 13:51 Uhr Seite 189
Rangka batang badan, columna vertebralis, pelvis, thorax, dan cingulum membri
superioris (gelang bahu).
23 Symphysis pubica
104750_S_187_210_Kap_3:_ 05.01.2010 13:51 Uhr Seite 190
190 Vertebrae
25
26
Contoh vertebrae dari masing-masing bagian columna vertebralis Vertebra lumbalis dan sacrum
dilihat dari superior). Dari atas ke bawah:atlas (C1), axis (C2), vertebra yang tipikal.
cervicalis (C), vertebra thoracia (Th), vertebra lumbalis (L) dan sacrum (S).
▲
Contoh vertebra dari masing-
3 masing bagian columna vertebralis.
18
29 (dilhat dari lateral, pemukaan ventral
2 di sebelah kanan).
37
19
17
20
16
Vertebrae 191
38 processus articularis
104750_S_187_210_Kap_3:_ 05.01.2010 13:51 Uhr Seite 192
Rangka thorax (dilihat dari anterior). Rangka throax (dilihat dari posterior)
1 Atlas
2 Axis
3 Vertebrae cervicales
4 Vertebra thoracica I
5 Costa I
6 Facies articularis clavicularis et incisura
clavicularis
7 Manubrium sterni
8 Angulus sterni
9 Corpus sterni
10 Processus xiphoideus
11 Vertebra thoracica XII et costa XII
12 Incisura jugularis
13 Costa II
14 Cartilagines costales
15 Angulus infrasternalis
16 Arcus costalis
17 Articulationes costotransversariae
18 Processus spinosus
19 Angulus costae
20 Processus transversus vertebrae lumbalis
21 Fovea costalis processus transversi
22 Tuberculum costae
23 Fovea costalis superior
24 Articulatio capitis costae dengan dua vertebrae
25 Fovea costalis inferior
26 Corpus vertebrae thoracicae
Articulatio costovertebralis (dilihat dari samping kanan). 27 Corpus castae
104750_S_187_210_Kap_3:_ 05.01.2010 13:51 Uhr Seite 193
1
2
3
20
4
T1
T6
15
21
18
T12
L1
1 Atlas
2 Axis
16 22
3 Vertebrae cervicales
4 Vertebra prominens (CVII)
5 Costa I
6 Facies articularis clavicularis 19
7 Manubrium sterni
8 Angulus sterni (Ludovici) L5
9 Corpus sterni
10 Arcus costalis
11 Costa X
23
12 Costa XI
13 Costa XIII
14 Processus spinosi vertebrarum cervicalum
15 Processus spinosi vertebrarum thoracicarum
16 Processus spinosi vertebrarum lumbalium
17 Angulus costae
18 Foramina intervertebralia
19 Disci intervertebrales
20 Lordosis cervicis
24
21 Kyphosis thoracica
22 Lordosis lumbalis Columna vertebralis
23 Os sacrum (dilihat dari lateral kanan).
24 Os coccygis
104750_S_187_210_Kap_3:_ 05.01.2010 13:51 Uhr Seite 194
1 Os frontale
2 Maxila
3 Mandibula
4 Corpora vertebrarum cervicalum
5 Costa I
1 6 Manubrium sterni
7 Sternum (corpus sterni)
8 Costa VII (iga sejati terakhir)
9 Arcus costalis
13 10 Costae fluctuantes
2 11 Corpus vertebrae lumbalis IV
12 Pelvis
14
15 13 Os occipitale
14 Articulatio atlantooccipitalis
3 16 15 Atlas
16 Axis
4 17 17 Processus spinosi vertebrarum cervicalum (C4,C5)
18 Articulatio costotransversaria costae I
19 Caput costae II
18 20 Costa III
5 21 Processus spinosi vertebrarum lumbalium (L2,L3)
19 22 Os sacrum
6
20
10
21
11
12 22
1 Atlas
2 Dens axis
3 Axis
4 Corpus vertebrae cervicalis
5 Disci intervertebrales
6 Musculus sternocleidomastoideus
7 Musculus scalenus
8 Corpus vertebrae
9 Facies articularis superior
10 Arcus vertebrae
11 Processus transversus vertebrae
12 Articulatio zygapophysialis
13 Processus spinosus
14 Facies articularis articulationis
costovertebralis
15 Processus transversus dengan facies
articularis articulationis
costovertebralis
16 Processus costalis vertebrae
lumbalis
17 Sacrum
18 Crista sacralis mediana
19 Foramina sacralia dorsalia
20 Os coccygis atau coccyx
1 Vena axillaris
2 Nervi intercostobrachiales
3 Musculus subscapularis et
nervus thoracodorsalis
4 Nervus thoracicus longus dan
arteria et vena thoracica lateralis
5 Musculus latissimus dorsi
6 Musculi intercostales externi
7 Musculus serratus anterior
8 Rami cutanei laterales (nervorum
intercostalium)
9 Musculus obliquus externus
abdominis
10 Clavicula (dipotong)
11 Costa II (persambungan
kostokondral)
12 Musculi intercostales interni
13 Membrana intercostali externa
14 Letak processus xiphoideus
15 Arcus costalis atau margo
16 Vagina musculi recti abdominis,
lamina anterior
Dua vertebrae thoracicae (dilihat dari lateral kiri). Ligamenta vertebrarum thocicarum et articulationes
costovertebrales (dilihat dari anterolateral kiri). Pada sendi
1 Fovea costalis superior 9 Processus articularis bagian atas, sebagian besar ligamentum radiatum dan
2 Corpus vertebrae inferior bagian anterior caput costae dibuang untuk memperlihatkan
3 Fovea costalis inferior 10 Foramen intervertebrale kedua rongga sendi dan ligamentum intraarticulare yang
4 Discus intervertebralis 11 Processus spinosus berada di antaranya.
5 Incisura vertebralis inferior 12 Ligamentum longitudinale
6 Facies articularis superior et anterius
15 Ligamentum costotransversarium
procesus articularis superior 13 Ligamentum capitis costae
superius
7 Pediculus arcus vertebrae intra-articulare
16 Corpus costae
8 Processus transversus et fovea 14 Ligmentum capitis costae
17 Ligamentum intertransversarium
costalis processus transversi radiatum
2
1
3
8
9
4 10
5
6
2b
2a
Potongan mediosagital corpora vertebrarum yang menunjukan Ligamenta columenae vertebralis (dilihat dari dorsal).
disci intervertebrales, yang masing-masing terdiri atas bagian luar
yang berlapis dan nucleus pulposus (pusat).
Dua vertebrae lumbales caudales dan os sacrum serta Ligamenta columnae vertebralis, bagian thoracalis
disci intervertebrales-nya (dilihat dari anterior). (dilihat dari lateral kiri).
Ligamentum longitudinale anterius dibuang.
104750_S_187_210_Kap_3:_ 05.01.2010 13:51 Uhr Seite 199
26
2 17
5
18
9
24
10
1 Cerebellum
2 Condylus occipitalis 1
3 Articulstio atlanto-occipitalis
4 Atlas
5 Articulatio atlanto-axialis lateralis
6 Discus intervertebralis
7 Cisterna pontis
8 Caput mandibulae
9 Dens axis 7
10 Axis
11 Corpus vertebrae cervicalis (C3) 2
12 Protuberantia occipitalis externa 3 8
13 Foramen magnum
14 Processus transversus atlantis 4 9
15 Ligamentum longitudinale posterius
16 Processus spinosus vertebrae cervicalis 5
17 Os occipitale 10
18 Membrana tectoria
19 Dorsum sellae 6
20 Clivus
21 Sella turcica 11
22 Fissura orbitalis superior
23 Meatus acusticus internus
24 Foramen jugulare
25 Canalis nervi hypoglossi
26 Fasciculus longitudinalis superior
ligamenti crucifomis Potongan koronal leher setinggi dens axis (MRI scan ,terima kasih
27 Ligamenta alaria kepada Prof.Heuck, Munich).
28 Ligamentum transversum atlantis
29 Fasciculus longitudinalis inferior
ligamenti cruciformis
10
1 1
2 3
11
5 4
3 9
13 11 12
12 7
Columna vertebralis cervialis dalam hubungannya dengan Atlas dan Axis dalam hubungan dengan kepala
kepala (potongan midsagittal) (dilihat dari anterior). (dilihat dari lateral kiri).
Os occipitale, atlas, et axis ( dilihat dari anterior). Os occipitale, atlas, et axis (dilihat dari leteral kiri).
104750_S_187_210_Kap_3:_ 05.01.2010 13:52 Uhr Seite 203
1 Pons
2 Basis cranii (clivus)
3 Medulla oblongata
4 Atlas (arcus anterior)
5 Dens axis
6 Discus intervertebralis
7 Corpus vertebrae cervicalis (C4)
8 Lokasi larynx
9 Trachea
10 Cerebellum
11 Cisterna cerebellomedullaris
12 Medulla spinalis
13 Musculus trapezius
14 Musculi colli
15 Processus spinosus vertebrae cervicalis (C7)
16 Vena jugularis interna
17 Arteria carotis communis
18 Nervus vagus (N.X)
19 Larynx
20 Corpus vertebrae cervicalis
21 Arteria vertebralis
22 Nervus spinalis dengan ganglion spinale
23 Processus transversus vertebrae cervicalis
24 Processus spinosus vertebrae cervicalis
1 Clavicula
2 Musculus pectoralis major
3 Areola
4 Angulus infrasternalis
5 Arcus costalis
6 Musculus rectus abdominis
7 Spina iliaca superior anterior
8 Ligamentum inguinale
9 Mons pubis
10 Epidermis
11 Lapisan subkutan
12 Musculi dorsi
13 Ren atau ginjal
14 Corpus vertebrae lumbalis
15 Musculus obliquus externus
abdominis
16 Instestinum tenue
17 Musculus deltoideus
18 Musculus serratus anterior
19 Musculus intercostalis externus
20 Musculus obliquus internus
abdominis
21 Musculus transversus abdominis
22 Vagina musculi recti abdominis
23 Funiculus spermaticus
24 Musculus pectoralis minor
25 Linea alba
Anatomi permukaan dinding badan bagian Otot-otot dinding badan bagian depan (gambar skematik).
depan pada pria. Lokalisasi dan struktur otot
dapat didenfikasi.
Daerah-daerah rujukan
A = Duodenum
B = Vesica biliaris atau vesica fellea, hepar (C3–C4)
C = Esohagus (Th4, Th5)
D = Hepar,vesica biliaris (Th6–Th11)
E = Colon,appendix vermiformis (Th11–12, L1)
F = Cor
G = Pancreas
H = Gaster (C3, C4)
I = Cor(Th3, Th4)
K = Pancreas (Th8)
L = Gaster(Th6–Th9)
M = Instestinum tenue (Th10–L1)
N = Ren, ureter,testis (Th10–L1)
O = Vesica urirana (Th11–L1)
Dinding anterior throax (dilihat dari posterior). Sebagian diaphragma dibuang, lamina posterior vaginae
musculi recti abdominis pada kedua sisi dilubangi.
1 Mandibula
2 Arteria facialis
3 Glandula submandibularis
4 Os hyoideum
5 Cartilago thyroidea et musculus
stermohyoideus
6 Clavicula
7 Musculus subclavius
8 Costa II
9 Rami cutanie anteriores nervorum
intercostalium
10 Membrana intercostalis externa
11 Glandula parotidea
12 Arteria carotis externa
13 Musculus sternocleidomastoideus et
rami cutanei plexus cervicalis
14 Nervi supraclaviculares
15 Musculus pectoralis major et nervi
pectorales laterales
16 Arteria thoraco-acromialis et vena
subclavia
17 Musculus pectoralis minor
18 Nervus medianus et nervus ulnaris
19 Vena thoraco-epigastrica
20 Vena cephalica et caput longum
musculi bicipitis brachii
21 Arteria thoracica lateralis et nervus
thoracicus longus
22 Rami cutanei laterales nervorum
intercostalium
23 Musculus latissimus dorsi
Dinding thorax (dilihat dari anterior). Musculus pectoralis major sinister dipotong 24 Nervus medianus
dan dilipat. Perhatikan hubungan antara vena cephalica dengan vena subclavia. 25 Arteria axillaris
26 Nervi intercostobrachiales
Tanda panah: nervus pectoralis medialis.
27 Nervus thoracodorsalis
28 Nervus thoracicus longus
29 Musculus latissimus dorsi
30 Murculus latissimus dorsi
31 Arteria thoraco-acromialis
32 Clavicula
33 Musculus intercostalis externus
34 Costa III
35 Murculus intercostalis internus
36 Arteria et vena intercostalis anterior,
et nervus intercostalis
37 Arcus atau margo cotalis
Dinding thorax (dilihat dari lateral). Musculi pectorales major et minor dibuang.
Sebagian costa IV telah dipotong dan diangkat untuk menunjukan vasa intercostlia
dan versus intercostalis.
104750_S_187_210_Kap_3:_ 05.01.2010 13:52 Uhr Seite 208
Dinding thorax (dilihat dari anterior). Diseksi arteria et vena thoracica interna.
Sebagian musculus pectoralis major sinister dibuang. Lamina anterior vaginae
musculi recti abdominis sisi kiri dibuang.
Dinding thorax dan abdomen anterior dengan otot-otot superfisial. Fascia musculi pectoralis majoris
dan dinding abdomen telah diangkat, dan tampak lamina anterior vaginae musculi recti abdominis.
1 Musculus deltoideus
2 Vena cephalica
3 Musculus pectoralis major (dipotong)
4 Musculus interostalis intercotalis
5 Arteria et vena intercostalis posterior
(spatium intercostale ditembus)
6 Musculus serratus anterior
7 Musculus obliquus externus abdominis
8 Lamina anterior vaginae musculi recti abdominis
9 Crista iliaca
10 Vena epigastrica superficialis
11 Vena circumflexa ilium superficialis
12 Hiatus saphenus
13 Nodi inguinales superficiales
14 Vanae pudendae externae superficiales
15 Vena saphena magna
16 Papila mammaria
17 Margo costalis
18 Corpus adiposum subcutaneum
19 Umbilicus
20 Lamina anterior vaginae musculi recti abdominis
21 Musculus rectus abdominis
22 Lamina posterior vaginae musculi recti abdominis
23 Musculus obliquus internus abdominis
24 Musculus obliquus externus abdominis
(dipotong)
25 Musculus transversus abdominis
26 Fascia transversalis et peritoneum
27 Musvulus psoas major
28 Corpus vertebrae lumbalis (L4)
29 Musculus quadratus lumborum
30 Divisio medialis musculi erectoris spinae
31 Divisio lateralis musculi erectoris spinae
(musculus longissimus et musculus iliocostalis)
32 Intestinum tenue
33 Ureter sinister
34 Aorta abdominialis
35 Vena cava inferior
36 Colon descendens
37 Processus spinosus
1 Musculus deltoideus
2 Musculus pectoralis major (dipotong)
3 Musculus intercostalis internus
4 Arteria et vena intercostalis posterior
5 Musculus rectus abdominis
6 Intersectiones tendineae
7 Musculus obliquus externus abdominis
8 Spina iliaca anterior superior
9 Vena circumflexa ilium superficialis
10 Vena epigastrica superficialis
11 Vena saphena magna
3 12 Vena cephalica
13 Musculus pectoralis major
14 Rami cutanei anteriores nervorum
intercostalium
15 Papilla mammaria
16 Linea alba
17 Lamina anterior vaginae musculi
recti abdominis
18 Umbilicus
19 Ligamentum inguinale
20 Musculus pyramidalis
21 Anulus inguinalis superficilais et
funiculus spermaticus
22 Ligamentum suspensorium penis
23 Musculus longissimus et musculus
iliocostalis
24 Musculus multifidus
25 Musculus quadratus lumborum
26 Musculus latissimus dorsi
27 Musculus psoas major
28 Processus spinosus
29 Corpus vertebrae lumbalis I
30 Musuculus transversus abdominis
31 Musculus obliquus internus abdominis
10
Potongan horizontal melalui badan di sebelah
atas linea arcuata (gambar skematik).
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 213
7 1 Peritoneum
6 2 Fascia transversalis (hijau)
5 3 Musculus transversus abdominis
4 4 Musculus obliquus internus abdominis
3 8 5 Musculus obliquus externus abdominis
2 9 6 Fascia musculi obliqui externi abdominis
1
(hijau)
a)
7 Kulit (cutis)
8 Linea alba
9 Musculus rectus abdominis
1 Musculus sternocleidomastoideus
2 Musculus deltoideus
3 Musculus pectoralis major
4 Rami cutanei anteriores
nervorum intercostalium
5 Tepi potongan lamina anterior
vaginae musculi recti abdominis
6 Musculus rectus abdominis
7 Intersectio tendinea
8 Musculus obliquus externus abdominis
9 Nervus cutaneus femoris lateralis
10 Vena femoralis
11 Vena saphena magna
12 Nervi supraclaviculares mediales
13 Musculus pectoralis minor (dilipat) et
nervi pectorales mediales
14 Vena axillaris
15 Nervus thoracicus longus et
arteria thoracica lateralis
16 Arteria thoracica interna
17 Nervi intercostales
18 Rami cutanei laterales
nervorum intercostalium
19 Arteria epigastrica superior
20 Nervi thoraco-abdominales
(intercostales)
21 Musculus transversus abdominis
22 Lamina posterior vaginae
musculi recti abdominis
23 Arteria epigastrica inferior
24 Nervus cutaneus femoris lateralis
25 Ligamentum inguinale et nervus
ilio-inguinalis
26 Nervus femoralis
27 Arteria femoralis
28 Funiculus spermaticus
29 Testis
30 Arteriae intercostales posteriores
31 Musculus obliquus internus abdominis
32 Ramus cutaneus lateralis nervi
Dinding thorax dan abdomen (gambar skematik). Perhatikan susunan segmental intercostalis
pembuluh darah dan saraf. Sisa kanan: lapisan superfisial; sisi kiri: lapisan yang 33 Ramus dorsalis nervi spinalis
lebih dalam. 34 Musculus latissimus dorsi
35 Musculi dorsi (divisones medialis
et lateralis)
36 Lamina anterior vaginae musculi recti
abdominis
37 Lamina posterior vaginae musculi
recti abdominis
38 Fascia thoracolumbalis
39 Medulla spinalis
40 Aorta
41 Radix ventralis
42 Radix dorsalis } nervi
spinales
Dinding thorax dan abdomen dengan vena dan saraf (dilihat dari depan). Sisi kanan: lapisan superfisial; sisi kiri: lapisan profunda.
Musculi pectorales major et minor, musculi intercostales externi et interni pada sisi kiri telah diangkat untuk memperlihatkan nervi
intercostales. Lamina anterior vaginae musculi recti abdominis, musculus rectus abdominis kiri, musculus obliquus externus dan internus
abdominis telah diangkat untuk memperlihatkan nervi intercostales di dinding abdomen.
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 216
Dinding abdomen dengan pembuluh darah dan saraf. Musculus rectus abdominis kiri
dipotong dan dilipat untuk menunjukkan arteria et vena epigastrica inferior. Musculus
obliquus internus abdominis kiri diangkat untuk memperlihatkan nervi intercostales.
9
14
Regionales inguinales et femorales pada laki-laki (dilihat dari interior).Pada sisi kanan,funiculus spermaticus telah disayat
untuk menunjukan ductus deferens pembuluh darah dan saraf yang menyertainya. Fascia lata pada sisi kiri telah di buang.
2
1 III
14
19 A B II C
9 III
I II
25 I
28
30
20
13
21
22
29
23
26
27
32
Lapisan-lapisan funiculus spermaticus dan berbagai jenis hernia. Kiri: keadaan normal. Tengah: lokasi hernia inguinalis aquista:
A = hernia inguinalis indirek; B = hernia inguinalis direk. Kanan: hernia inguinalis kongenital indirek (C) ; processus vagialis masih terbuka.
I = Plica umbilicalis mediana, berisi uracus.
II = Plica umbilicalis meidalis dengan sisa arteriaet vena umbicalis
III = Plica umblicalis lateralis dengan arteria et vena epigastrica.
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 220
Canalis inguinalis pada perempuan (sisi kanan, dilihat dari Canalis inguinalis pada perempuan (sisi kanan,dilihat dari
anterior). Musculus obliquus externuus abdominis telah dipotong anterior). Musculi obliqui externus abdominis telah dilipat
dan dilipat, untuk menunjukan nervus ilio-inguinalis dan dan dipotong untuk menunjukan isi canalis inguinalis.
ligamentum teres uteri.
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 221
Kerangka Badan (dilihat dari dorsal dan lateral). Otot-otot panjang pada punggung [Musculus longissimus (1) et musculus
iliocostalis (2)] beroriogo di sacrum dan pelvis dan berinsersio pada processus spinosi vertebrarum atau processus transversi
vertebrarum atau pada iga. Ada juga juga otot yang berenserio pada os occipitale. Otot-otot panjang membentuk divisio
lateralis, sementara otot-otot dari divisio medialis terletak di dalam sulcus di antara processus spinosus vertebrae dan
processus transversus vertebrae [musculi transversospinales (3) dan musculi spinotranversales (4)] atau di antara dua
processus spinosi vetebrae [musculi spinales (5)] atau di antara dua procussus transversi vertebrae [musculi
intertransversarii(6)].
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 222
27 12
13
14
15
16
17
18
28
19
3
1
2 11
7
13
3 8
9 12
10
5
1 Musculus semipinalis cervicis
2 Musculus levator
3 Musculi lavotares costarum
6
4 Arcus vertebrae lumbalis
5 Ligamenta suprasinalia
6 Musculi intransversarii lomborum 7
10
Musculi rotates lomborum
8 Rami cutanei nervorum spinalium
9 Musculi interspinales lumborum
10 Musculus longissimus et musculus iliocostalis (dipotong)
11 Musculus spinalis dorsi
12 Musculus multifidus
Musculi dorsi. Lapisan terdalam. 13 Costa X(T10)
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 225
1 Musculus trapezius
2 Musculus infraspinatus
3 Musculus latissimus dorsi sinister
4 Fascia thoracolumbalis
5 Musculus splenius cervicis
6 Musculus serratus posterior superior
7 Rami mediales [dari rami dorsales nervorum
spinalium thoracicorum]
8 Rami laterales [dari rami dorsales nervorum
spinalium thoracicorum]
Persarafan punggung. Lapisan superfisial (kiri) dan lapisan yang lebih
9 Musculus iliocostalis
dalam (kanan). Musculus trapezius dan musculus latissimus dorsi kanan
10 Musculus serratus posterior inferior
dibuang. 11 Musculus latissimus dorsi (dilipat)
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 227
Persarafan punggung. Diseksi rami dorsales nervorum spinalium. Pada sisi kanan, musculus longissimus thoracis
sudah dibuang dan musculus iliocostalis dilipat ke lateral.
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 228
1 Musculus semipinalis capitis 7 Crista iliaca 14 Rami mediales [dari rami dorsales
2 Musculus splenius capitis sinister 8 Nervus occipitalis minor nervorum spinalium]
(dipotong dan dilipat) 9 Musculus splenius capitis 15 Costa et musculus intercostalis externus
3 Musculus splenius cervicis sinister 10 Musculus levator scapulae 16 Musculus iliocostalis thoracis
(dipotong dan dilipat) 11 Musculus splenius cervicis 17 Rami laterales [ dari rami dorsales
4 Musculus semispinalis thoracis 12 Musculus serratus posterior superior nervorum spinalium]
5 Musculus spinalis thoracis 13 Scapula 18 Musculus mutlifidus
6 Musculus latissimus dorsi (dilipat) 19 Nervi clunium superiores
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 229
23
27
24
28
25 29
30
26
Bagian posterior dinding dada (MRI scan, potongan Letak dan cabang-cabang nervi spinales pada segmen
koronal; dari Heuck et al, MRT-Atlas, 2009). dinding thorax (gambar skematis).
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 230
3
1
2 4
10
12
Potongan sagital melalui canalis vertebralis, T9 -L2 Potongan sagital memalui canalis vertebralis, T12-L2.
(MRI scan). Perhatikan sumsum tulang merah (tidak difikasi).
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 233
Potongan median kepala dan batang Potongan median kepala dan batang badan neontaus.
badan dewasa (perempuan). Cronus medullaris Perhatikan bahwa pada neonatus, conus medullaris medullae
medullae spinalis terletak setinggi L1. spinalis terletak jauh lebih ke kaudal dibandingkan pada orang
dewasa.
Leher tampak belakang, regio nuchae (lapisan lebih dalam). Musculus trapezius kiri dipotong dan dilipat. Pada sisi kanan,
musculus trapezius, rhomboideus, dan splenius telah dipotong. Musculus levator scapulae kanan sedikit dilipat.
Leher tampak belakang, regio nuchae (lapisan terdalam). Musculus trapezius, musculus splanius
capitis, dan musculus splenius colli telah dipotong dan sebagian dibuang atau dilipat.
Leher tampak belakang, regio nuchae (lapisan terdalam). Diseksi trigonum suboccipitale kanan dan kiri.
1 Musculus occipitofrontalis, venter occipitalis 11 Musculus longissimus cervici 21 Musculus semispinalis cervicis
2 Arteria occipitalis 12 Musculus iliocostalis cervicis 22 Musculus semispinalis capitis
3 Insertio musculi semispinalis capitis (dilipat) 13 Rami cutanei mediales [dari rami dorsales (dipotong dan dilipat)
4 Nervus occipitalis minor nervorum spinalium (C7,C8) 23 Arteria transversa cervicis
(cabang plexus cervicalis ) 14 Musculus longissimus thoracis (cabang superfisial)
5 Nervus suboccipitalis (C1) 15 Margo medialis scapulae 24 Musculus sserratus posterior superior
6 Nervus occipitalis major (C2) 16 Musculus rectus capitis posterior minor (dipotong dan dilipat)
7 Musculus splenius capitis (dilipat) 17 Musculus obliquus capitis superior 25 Musculus rhomboideus minor
8 Musclus splenius cervicis 18 Musculus rectus capitis posterior major (dipotong dan dilipat)
9 Musculus levator scapulae 19 Musculus obliquus capitis inferior 26 Musculus rhomboideus major
10 Nervus accessorius (N.XI), musculus trapezius 20 Processus spinosus axis
(dipotong dan diliat)
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 239
3
10
11
6
12
7 13
8
12
14
Leher tampak belakang,regio nuchae (lapisan terdalam). Canalis vertebralis di sebelah kaudal atlas
dan axis telah dibuka untuk memperlihatkan medulla spinalis (dura mater sebagian telah dibuang).
Leher tampak belakang, regio nuchae (lapisan terdalam). Diseksi spinalis dan medulla oblongata.
Ronnga tengkorak dibuka
2
8
10
11
12
3 13
14
15
4
16
17
18
6
19
20
7
21
22
Leher tampak belakang, regio nuchae (lapisan terdalam).Diseksi medula oblongata dan medulla
spinalis dalam kaitanya dengan otak ( dilihat dari dorsal).
1 Calvaria 12 Cerebellum
2 Hernispherium cerebri sinistrum 13 Arteria occipitalis
3 Cisterna cerebellomedullaris 14 Nervus suboccitalis (C1)
4 Medulla spinalis 15 Nervus occipitalis major (C2)
5 Scapula dengan musculus infraspinatus 16 Rami posterior nervorum spinalium
6 Fila radicularia posteriora 17 Musculus levator scapulae
7 Musculi levatores costarum 18 Musculus deltoideus
8 Faix cerebri dengan sinus sagittalis superior 19 Musculi rhomboidei
9 Spatium subarachnoideum 20 Arcus vertebrarum (dipotong)
10 Confluens sinuum 21 Musculus intercostalis externus
11 Sinus transversus 22 Dura mater
104750_S_211_242_Kap_3:_ 05.01.2010 9:56 Uhr Seite 242
11
12
13
14
1
15
2
16
17
3
18
19
20
4 21
22
5
23
6 24
25
26
8
27
9
10
Leher dan kepala dilihat dari obllik-lateral (lapisan lebih dalam). Musculus trapezius dibuang.
243
Organ–organ thorax, jantung, dan paru in situ (dilihat dari depan). Dinding thorax
anterior, pleura parietalis, dan pericardium telah dibuang.
1 Trahea
2 Aorta ascendens
3 Pulmo sinister
4 Arteriac oronaria dextra
1 5 Cor (ventriculus dexter)
6 Arcus costaslis
7 Hepar
2
1 Musculus cricothyroideus
2 Vena jugularis interna dextra
3 Nervus vagus (N.X)
4 Arteria carotis communis dextra
5 Vena subclavia dextra
6 Vena brachiocephalica dextra
7 Vena cava superior
8 Pulmo dexter,lobus superior
9 Auricula dextra
10 Pulmo dexter,lobus medius
11 Fissura oblique pulmonis dextri
12 Pulmo dexter, lobus inferior
13 Diaphragma
14 Ligamentum falcifomer
hepastis
15 Arcus costalis
16 Colon transversum
17 Glandula thyroidea
18 Trachea
19 Vena jugularis interna sinistra
20 Vena cephalica sinistra
21 Vena brachiocephalica sinista
22 Pericardium (tepi potong)
23 Pulmo sinister,lobus superior
24 Ventriculus dexter
25 Ventriculus sinister
26 Sulcus interventricularis
anterior
27 Pulmo sinister,lobus
28 Processus xiphoideus
29 Hepar
30 Gaster
Letak organ – organ thorax. Dinding anterior thorax dibuang. 31 Musculus pectoralis major
Tanda panah = fissure horizontalis pulmonis dextri. 32 Sternum
33 Ventriculus sinister et bulbus
aortae
34Bronchus principalis
35 Oesophagus
36 Aorta descendes
37 Medulla spinalis
38 Scapula
39 Atrium dextrum
40 Vena pulmonalis dextra
41.Bronchus principalis dexter
42 Vena azygos
43 Corpus vertebrae
32 44 Costa
31
33
9
10 23
39
40
34
41 35
42
36
12 27
43
37
44
38
Potongan horizontal melalui thorax setinggi vertebra thoracis Vll (dilihat dari bawah).
104750_S_243_264_Kap_4:_ 05.01.2010 10:34 Uhr Seite 245
1 1
10
2
3 2
4
11
5 7
5
12
Pembagian Isi
mediastinum
1 Sinus sphenoidalis
2 Ostium phrayngeum tubae auditivae
3 Medulla spinalis
4 Dens axis
5 Pars oralis pharyngis
6 Epiglottis
7 Aditus laryngis
9 Pulmo dexter, lobus superior
10 Vena azygos
11 Cabang arteria pulmonalis
12 Bronchus principalis dexter
13 Bifurcation tracheae
14 Cabang venae pulmonales dextrae
15 Lobus medius pulmonis dextri
16 Lobus inferior pulmonis dextri
17 Sinus fronstalis
18 Concha masalis superior
19 Concha nasalis media
20 Concha nasalis inferior
21 Palatum durum
22 Palatum molle et uvula
23 Lingua
24 Plica vocalis
25 Larynx
26 Trachea
27 Lobus superior pulmonis sinistri
28 Arteria pulmonalis sinistra
29 Bronchus prinipalis sinister
30 Venae pulmonales sinistrae
31 Lobus inferior pulmonis sinistri
12
4
5
6 13
7 14
15
8
9
10 10
11 16
17 17
Larynx, trachea, dan percabangan bronchus Susunan dan posisi organ-organ respirasi
(dilihat dari anterior). (Gambar skematik.)
13
1
26
19 2
3 1-2
25 25
26 3 22
4
6 4
5
5
20 23
6
25
21 26
10 8
7 10 9
9
10
10
16
11
Diseksi Mediastinal percabangan bronchus, venae dan arteriae pulmonales pada pulmo dexter (kiri) dan pulmo sinister (kanan)
(dilihat dari medial). Bronchi segmentales diberi nomor 1-10.
104750_S_243_264_Kap_4:_ 05.01.2010 10:34 Uhr Seite 248
Proyeksi pulmo dan pleura pada permukaan dinding thorax. Kiri = dilihat dari anterior;
Kanan=dilihat dari lateral kanan. Merah=pinggir pulmo; biru=pinggir pleura. Nomor Menyatakan nomor costa.
Proyeksi pulmo dan pleura pada permukaan dinding thorax. Kiri=dilihat dari posterior;
kanan = dilihat dari lateral Kiri. Merah = Pinggir pulmo; biru = pinggir pleura. Nomor menunjukkan nomor costa.
1 Apex pulmonis 6 Lobus inferior pulmonis dextri 11 Arcus costalis atau margo costalis
2 Lobus superior pulmonis dextri 7 Lobus superior pulmonis dextri 12 Spina scapulae
3 Fissura horizontalis pulmonis dextri 8 Incisura cardiaca pulmonis sinistri 13 Vertebra lumbalis 1
4 Lobus mediaus pulmo dextri 9 Lobus inferior pulmonis sinistri 14 Ruang di antara tepi paru dan pleura
5 Fissura obliqua pulmonis dextri 10 Angulus infrastermalis (recessus costodiaphragmaticus
104750_S_243_264_Kap_4:_ 05.01.2010 10:34 Uhr Seite 249
Pulmo dexter (dilihat dari lateral). Pulmo sinister (dilihat dari lateral).
Pulmo dexter (dilihat dari medial). Pulmo sinister (dilihat dari medial).
Pulmo dexter (dilihat dari medial). Pulmo sinister (Dilihat dari medial).
Pulmo dexter (dilihat daari lateral. Pulmo sinister (dilihat dari lateral).
Segmenta bronchopulmonalia paru di perbedakan yang seperti segmen ke-7 di paru kanan. Bandingkan
dengan warna. Perhatikan bahwa di paru kiri tidak ada dengan gambar skematis pada halaman berikutnya.
segmen
104750_S_243_264_Kap_4:_ 05.01.2010 10:34 Uhr Seite 251
Distribusi segmenta bronchopulmonalia paru dan hubungnnya ke percabangan bronchusnya (menurut J.F.Hube).
Segmenta bronchopulmonalia secara morfologis dan berjalan di antara segmen-segmen. Dengan demikian,
fungsinya memisahkan unit-unit pernapasan jaringan vena-vena tersebut menerima aliran darah dari dua
paru yang masing-masing terpisah. Setiap Segmen di- segmen yang berdekatan yang mengalirkan sebagian
bungkus oleh jaringan ikat yang merupakan kelanjutan besar darahnya ke lebih dari satu vena. Jadi, satu
pleura visceralis. Bronchi segmentales dalam satu seg- segmentum bronchopulmonalium bukan satu unit vas
men terletak di tengah-tengah masing-masing segmen kularisasi yang sempurna, melainkan segmentasi
dan perjalannya diikuti oleh ca-bang-cabang arteria merupakan hasil dari arsitektur vaskularisasi paru yang
pulmonalis, sedangkan cabang-cabang vena pulmonalis spesifik.
Pulmo dexter Punimo sinister
冧
1 Segmentum apicale
冧
1+2 Segmentum
2 Segmentum posterius
3 segmentum anterius 冧 Bronchus lobaris
superior
apicoposterius
3 Segmentum anterius
Pars
superior Bronchus lobaris
superior
4 Segmentum laterale Bronchus lobaris Pars
5 Segmentum mediale 冧 medius
4 Segmentum lingulare superius
5 Segmentum lingulare inferius 冧 Inferior
冧
6 Segmentum apicale ( superius) 6 Segmentum apicale (superius)
冧
7 Segmentum basale mediale 7 Tidak ada
Bronchus lobaris 8 Segmentum basale anteromediale Bronchus
8 Segmentum basale anterius
inferior 9 Segmentum basale laterale lobaris inferior
9 Segmentum basale laterale
10 Segmentum basale posterius 10 Segmentum basale posterius
104750_S_243_264_Kap_4:_ 05.01.2010 10:34 Uhr Seite 252
10
Jantung perempuan usia 30 tahun (dilihat dari anterior). Jantung perempuan usia 30 tahun (dilihat dari oblique
posterior)
1 Truncus brachiocephalicus
2 Arteria pulmonalis dextra
9 3 Veba cava superior
1
4 Venae pulmonales dextrae
10 5 Aorta ascendens
6 Atrium dextrum
2 7 Arteria coronaria dextra
11
8 Ventriculus dexter
12
9 Arteria carotis communis sinistra et
3
arteria subclavia sinistra
4 13 10 Aorta descendens (pars thoracica aortae)
11 Ligamentum arteriosum (sisa ductus
14 arteriosus Bitalli)
5 12 Arteria pulmonalis sinistra
13 Arcus aortae
15 14 Venae pulmonales sinistra
15 Truncus pulmonalis
16
16 Atrium sinistrum
6 17 Arteria coronaria sinistra
17 18 Ramus circumflexus arteriae coronarie
sinistrae
18
7 19 Ramus interventricularis arteriae
coronarie sinistrae
8 20 Ventriculus sinister
19
21 Vena brachiocephalica dextra
22 Dinding thorax
20 23 Hepar
24 Valva aortae
25 Cordae tendineae
26 Musculi papillares
27 Gaster
Cor dengan pembuluh-pembuluh darahnya. Diseksi arteriae coronariae
(dilihat dari depan, fase sistolik kerja jantung).
1 Aorta ascendens
2 Arteria coronaria dextra
3 Ventriculus dexter
4 Atrium sinistrum
5 Truncus pulmonalis
6 Ramus septalis arteriae coronariae sinistrae
7 Ramus diagonalis arteriae coronariae sinistrae
8 Ramus interventricularis anterior arteriae
Coronarie sinister
9 Ventriculus sinister
10 Pangkal aorta
11 Vena cava superior
12 Ramus circumfilexus arteriae coronariae sinistrae
13 Strenum
Cor in situ. Posisi katup-katup jantung (dilihat dari anterior). (Gambar skematik).
104750_S_243_264_Kap_4:_ 05.01.2010 10:34 Uhr Seite 256
1 Truncus brachiocephalicus
2 Vena cava superior
3 Sulcus terminalis
4 Auricula dextra
5 Atrium aortae
6 Valva aortae
7 Conus arteriosus (septum interventriculare)
8 Valva tricuspidalis (valvula
atrioventricularis dextra)
9 Musculus papillaris anterior
10 Myocardium ventriculi dextri
11 Arteria carotis communis sinistra
12 Arteria subclavia sinistra
13 Arcus aortae
14 Ligamentum arteriosum (sisa ductus anteriosus)
15 Aorta thoracica (aorta descendens)
16 Aorta ascandens
17 Vena pulmonalis sinistra
18 Truncus pulmonalis
19 Auricula sinistra
20 Valvia trunci pulmonalis
21 Musculus papullaris anterior et chordae
tendineae
22 Miocardium ventriculi sinistri
23 Musculus papillaris posterior
24 Septum interventriculare
25 Venae brachiocephalicae sinistra et dextra
26 Chordae tendineae
27 Musculi papillares ventriculi dextri
28 Atrium sinistrum
29 Infundibulum
30 Musculus papillaris anterior ventriculi sinistri
31 Valva atrioventricularis sinistra
(valva mitralis, valva bicuspidalis)
32 Apex cordis
33 Vena cava inferior
34 Hepar
35 Aorta (pars abdominalis)
Cor dilihat dari anterior. Diseksi keempat katup jantung
MRI scan jantung (potongan koronal setinggi atrium kiri; terima kasih
Sirkulasi di dalam jantung (dilihat dari anterior). Kepada Prof. W. Bautz and R. Janka, M. D.,
panah = arah aliran darah University of Erlangen, Jerman).
104750_S_243_264_Kap_4:_ 05.01.2010 10:34 Uhr Seite 257
Cor (di lihat dari posterior). Myocardium ventriculi sinistri di- Vortex serabut-serabut otot jantung (dilihat dari bawah).
buka untuk memperlihatkan berkas-berkas serabut otot
lapisan yang dalam dengan jalur serabut yang lebih sirkular.
104750_S_243_264_Kap_4:_ 05.01.2010 10:34 Uhr Seite 258
12
13
12 22
13 19 22
19
23
24 25
20
27
9
28
26
9
9 9
21
21
10
30
29
Cor, ventriculus sinister dengan valva mitralis, musculi Cor, ventriculus sinister et atrium sinistrum (dibuka)
papillares dan valva aortae (bagian anterior jantung telah dibuang). memperlihatkan bagian posterior valva mitralis dengan
musculi papillares.
104750_S_243_264_Kap_4:_ 05.01.2010 10:34 Uhr Seite 259
Katup pulmonal dan katup aorta (dilihat dari atas). Katup atrioventrikular kanan (valva tricuspidalis) (dilihat
Dinding anterior jantung di bagian atas. Kedua Katup tertutup. dari anterior setelah dinding anterior ventrikel kanan dibuang).
104750_S_243_264_Kap_4:_ 05.01.2010 10:34 Uhr Seite 260
1 Aorta ascendens
2 Vena cava superior
3 Auricula atrii dextra
4 Atrium dextrum
5 Sulcus coronarius
6 Ventriculus dexter
7 Truncus pulmonalis
8 Auricula atrii sinistra
9 Sulcus interventricularis anterior
10 Ventriculus sinister
11 Arteria pulmonalis dextra
12 Sulcus terminalis cordies et nodus sinuatrialis
13 Garis yang menunjukkan bidang posisi
katup-katup jantung
14 Myocardium atrii dextri
15 Vena cava inferior
16 Valva trunci pulmonlis
17 Valva tricuspidalis
18 Myocardium ventriculi dextri
Ventriculus decxter, disection of nodus atrioventricularis, Ventriculus sinister, desksi cabang berkas sistem
fasciculus atrioventricularis (berkas His), dan Cabang berkas konduksi kiri (sonde).
kanan (sonde).
1 vena cava superior 5 Musculi pectinati 8 Muara arteria coronaria sinistra
2 Sulcus terminalis 6 Sulcus coronarius (et arteria 9 Valva aortae
3 Bulbus aortae coronaria dextra) 10 Cabang-cabnag dari crus sinistrum fasciculi atrioventricularis
4 Nodus sinu-atrialis (panah) 7 Sinus aortae 11 Serabut Purkinje (myofibra conduces cardiaca)
12 Auricula atrii sinistra
13 Septum interventriculare
14 Musculi papilares
15 Aortae ascendens
16 Atrium dextrum
17 Muara sinus coronarius
18 Nodus atrioventricularis
19 Cuspis septalis valvae tricuspidalis
20 Truncus pulmonalis
21 Fasciculus atrioventricularis (bekas His)
22 Bifurcatio fasciculi atrioventricularis
23 Crus dextrum fasciculi atrioventricularis
24 Vena cava inferior
25 Atrium sinistrum
26 Crus sinistrum fasciculi atrioventricularis
27 Musculi papillares dengan serabut-serabut Purkinje
Artriae coronariae (dilihat dari anterior). Epicardium dan Arteria coronaria dextra dan venae cordis (dilihat dari dorsal).
jaringan lemak subepikardial sudah dibuang. Arteri disuntik Epicardium dan jaringan lemak subepikardial telah dibuang.
dengan resin merah dari aorta.
1 Aorta ascendens
2 Bulbus aortae et (pada spesimen atas)
ramus nodi sinu-atrialis arterie coronariae dextrae
3 Auricula dextra
4 Arteria coronaria dextra
5 Atrium dextrum
6 Sulcus coronarius
7 Ventriculus dexter
8 Auricula sinistra
9 Truncus pulmonalis
10 Ramus circumflexus arteriae coronarie sinistrae
11 Arteria coronalia sinistra
12 Rumus diagnoalisarteriae coronariae sinistrae
13 Vena cardiaca magna
14 Arteria interventricularis anterior
15 Sulcus interventricularis anterior
32 16 Ventriculus sinister
17 Apex cordis
1 27 18 Vena pulmonalis dextra
20
19 Atrium sinistrum
34 9 20 Venae pulmonales sinistrae
2 11 21 Vena obliqua atrii sinistri (vena mashall)
8
3 23 22 Sinus coronarius
10 23 Vena cardiaca magna
21
24 Sulcus coronarius (bagian posterior)
4 25 Vena posterior ventriculi sinistri
26 Vena cardiaca media
35 22 27 Arteria pulmonalis sinistra
28 Vena cava inferior
14
36 29 Atrium dextrum
33 26 30 Rumus interventricularis posterior arteriae coronariae dextrae
30 31 Sulcus interventricularis posterior
36 17 32 Vena cava superior
28 33 Rumus marginalis dexter arteriae coeonariae dextrae
34 Rumus nodi sinuatrialis arteriae coronariae dextrae
35 Venae carsiacae minimae
Pembuluh darah jantung. Arteria coronarie (merah) 36 Vena cardiaca perva
dan venae cordis (biru) (dilihat dari anterior).
104750_S_243_264_Kap_4:_ 05.01.2010 10:34 Uhr Seite 263
1 Truncus brachiocephalicus
2 Vena cava siperior
3 Atrium dextrum
7 4 Arteria coronaria dextra
1
5 Ventriculus dexter
8 6 Sambungan antara salah satu pembuluh darah bypass dan
ramus interventricularis anterior arteriae coronarie sinistrae
7 Arteria subclavia sinistra
2
8 Arteria carotis communis sinistra
9 9 Ductus arteriosus (Botalli) (masih terbuka)
10 10 Aorta ascendens dengan tiga pembuluh bypass terpasang
11 Truncus pulmonalis
12 Artium sinistrum
11 13 Ramus circumflexus arteriae coronarie sinistraen
3 14 Ramus interventricularis anterior arteriae coronariae sinistrae
12 15 Ventriculus sinister
16 Apex cordis
17 Strenum
4 13 18 Ventriculus dexter
19 Hepar
14 20 Medulla spinalis
21 Trachea
5 22 Aorta
23 Corps vertebrae thoracicae
15 24 Arteria pulmonalis
6 25 Vena cava inferior
26 Vena hepatica
16
Potongan sagital melalui rongga thorax (MRI scan, Cor, arteriae coronarie setelah implantasi
terima kasih kepada Prof. W. Bautz,M.D., University of tiga (kuning) (gambar skematik spesimen
Erlangen, Jerman). atas).
104750_S_243_264_Kap_4:_ 05.01.2010 10:34 Uhr Seite 264
Dinding dan organ-organ thorax (dilihat dari ventral). Clavicul kiri dan costae sebagian telah dibuang, dan spatia
intercostalia dextra telah dibuka untuk memperlihatkan arteria dan vena thoracica interna.
1 Vena jugularis interna dextra 11 Arteria et vena thoracica interna dextra 21 Plexus brachialis
2 Musculus omohyoideus 12 Fasciculi musculi transversi thoracis 22 Nervus vagus (N.X)
3 Musculus sternohyoideus et vena 13 Musculus intercostales interni 23 Vena axillaris sinistra
jugularis externa 14 Musculus serratus anterior 24 Arteria et vena thiracica interna
4 Clavicula 15 Arcus costalis sinistra
5 Arteria thoraco-acromialis 16 Musculus obliquus externus abdiminis 25 Costae dan dinding thorax (dipotong)
6 Vena suclavia dextra 17 Lamina anterior vaginae musculi recti 26 Pars costalis pleurae parietalis
7 Musculus pectoralis major abdominis 27 Processus xlphoideus
8 Musculus intercostalis externus 18 Musculus sternocleidomastoideus 28 Arteria epigastrica superior
9 Musculus pectoralis minor 19 Vena jugularis interna sinistra 29 Diaphragma
10 Corpus sterni 20 Arteria transversa colli 30 Musculus rectus abdominis
104750_S_265_290_Kap_4:_ 05.01.2010 10:42 Uhr Seite 265
Organ-organ thorax, mediastinum anterius dan pleura. Costae, clavicula, dan sternum sebagian telah dibuang.
Merah = arteri; biru = vena; hijau = kelenjar dan pembuluh limfe.
1 Musculus strenothyroideus dan sarafnya 11 Pinggir anterior pars costalis pleurae parietalis 21 Vena brachiocephalica sinistra
(satu cabang saraf dari ansa cervicalis) 12 Pericardium 22 Arteria et vena thoracica interna sinistra
2 Vena jugularis interna dextra 13 Costae V dan Vl (dipotong) dan 23 Thymus
3 Arteria carotis communis dextra musculus serratus anterior 24 Pars costalis pleurae parietalis
4 Vena cephalica 14 Recessus costodiaphragmaticus 25 Arcus costalis
5 Vena subclavia dextra 15 Musculus obliquus externus abdominis 26 Arteria epigastrica superior
6 Vena brachiocephalica dextra 16 Musculus rectus abdominis 27 Pinggiran pars costalis pleurae parietalis
7 Murculus pectoralis major (dipotong) 17 Larynx (cartilago thyroidea) 28 Diaphragma
8 Murculus pectoralis minor (dipotong) 18 Glandula thyroidea 29 Linea alba
9 Nodi pareasternales 19 Trachea 30 Tepi potongan lamina anterior
10 Arteria et vena thoracica interna 20 Nervus vagus sinister vaginae musculli recti abdominis
104750_S_265_290_Kap_4:_ 05.01.2010 10:42 Uhr Seite 266
Organ-organ thorax (dilihat dari ventral). Pleura dibuka dan paru diperlihatkan. Terlihat sisa sthymus dan
pericardium.
1 Vena jugularis interna dextra 10 Fissura horizontalis pulmonis dextri 19 Vena cephalica sinistra
2 Nervus phrenicus dextra et musculus (tidak lengkap) 20 Arteria carotis communis sinistra et nervus vagus
scalenus anterior 11 Lobus medius pulmonis dextri 21 Vena brachiocephalica sinistra
3 Clavicula (dipotong) 12 Fissura obliqua pulmonis dextri 22 Arteria et vena thoracica interna (dipotong)
4 Arteria et vena subclavia dextra 13 Lobus inferior pulmonis dextri 23 Aorta ascendes et arcus aortae
5 Arteria thoracica interna 14 Processus xiphoideus 24 Lobus superior pulmonis sinistra
6 Vena brachiocephalica dextra 15 Diaphragma 25 Pericardium
7 Truncus brachiocephalicus 16 Glandula thyroidea 26 Fissura obliqua pulmonis sinistri
8 Thymus (atrofi) 17 Vena jugularis interna sinistra 27 Lobus inferior pulmonis sinistri
9 Lobus superior pulmonis dextri 18 Plexus brachialis 28 Arcus costalis
104750_S_265_290_Kap_4:_ 05.01.2010 10:42 Uhr Seite 268
Thoracic organs (ventral aspect). The thoracic wall, costal pleura, pericardium, and diaphragm have been partly removed.
1 Vena jugularis interna 13 Fissura obliqua pulmonis 25 Internal thoracic artery and vein
2 Vena jugularis externa (disisihkan ke medi) 14 Lobus inferior pulmo 26 Pectoralis major and pectoralis minor muscles
3 Plexus brachialis (cut edges)
4 Trachea 27 Upper lobe of left lung
5 Arteria carotis commonis dextra 28 Right ventricle
6 Claviula (dipotong) 29 Cardiac notch of left lung
7 Vena brachiocephalica dextra 30 Interventricular sulcus of heart
8 Lobus superior pulmonis dextra 31 Left ventricle
9 Thymus (atrodik) 32 Lingula
10 Fissura horizontalis pulmonis dextri 33 Lower lobe of left lung
11 Lobus medius pulmonis dextri
12 Pericardium (pinggir-pinggir potongan)
104750_S_265_290_Kap_4:_ 05.01.2010 10:42 Uhr Seite 269
Organ-organ thorax (dilihat dari ventral). Letak jantung dan mediastinum medium. Dinding anterior thorax, pars
costalis pleurae parietalis, dan pericardium telah dibuang dan paru-paru sedikit dilipat.
Organ-organ thorax (dilihat dari ventral). Letak jantung,diseksi vasa coronaria ini situ. Dinding anterior thorax,
pleure parietalis [pars costalis], dan pericardium telah dibuang.
Organ-organ thorax (dilihat dari ventral). jantung dan katup-katup jantung in situ. Dinding anterior thorax, pleura,
dan bagian anterior pericardium dibuang. Atrium dextrum dan ventriculus dexter dibuka untuk memperlihatkan
valvula artioventricularis dextra dan valvula pulmonalis.
Organ-organ thorax (dilihat dari ventral). Pericardium dan mediastinum. Dinding thorax dan
jantung sudah dibuang dan paru sedikit dilipat.Perhatikan sonde di dalam sinus transversus pericardii.
1 Vena jugularis interna dextra et 11 Sinus transversus pericardii (sonde) 22 Arteria carotis communis sinistra et
nervus vagus dexter 12 Nervus phrenicus dexter dan arteria nervus vagus sinister
2 Nervus phrenicus dexter et musculus et vena pericardiacophrenica dextra 23 Arteria et vena thoracica interna sinistra (dipotong)
scalenus anterior 13 Venae pulmonales dextrae 24 Nervus vagus pada arcus aortae
3 Arteria carotis communis dextra 14 Sinus obliquus inferior 25 Tepi potong pericardium
4 Plexus brachialis 15 Vena cava inferior
5 Arteria et vena subclavia dextra 26 Aorta ascemdens
16 Pericardium (bagian diaftagma) 27 Truncus pulmonalis (dipotong)
6 Vena brachiocephalica dextra 17 Diaphragma
7 Arteria thoracica interna dextra 28 Venae pulmonales sinistrae
18 Arcus costalis 29 Nervus phrenicus sinister et arteria et
(dipotong) 19 Glandula thyroidea
8 Truncus brachiocephalicus vena pericardiacophrenica sinistra
20 Trachea
9 Lobus superior pulmonis dextri 30 Kontur oesophagus di bawah pericardium
21 Nervus laryngeus recurrens sinister
10 vena cava superior 31 Kontur aorta di bawah pericardium
et vena thyroidea inferior
32 Pericardium (tepi potongan)
104750_S_265_290_Kap_4:_ 05.01.2010 10:42 Uhr Seite 273
kantong pericardium (dilihat dari ventral). Jantung sudah dibuang, dan dinding
posterior pericardium dibuka untuk memperlihatkan oesophagus dan aorta yang
berdampingan.
Jantung dengan epicardium( dilihat dari belakang). Jantung dengan epicardium (dilihat dari
panah: sinus obliquus depan). Panah: lipatan pericardium.
104750_S_265_290_Kap_4:_ 05.01.2010 10:43 Uhr Seite 274
Organ-Organ mediastinum setelah jantung dan pericardium dibuang (dilihat dari ventral). Kedua paru sedikit dilipat.
15
12
22
6
11
5
2
1
14
2 1
23
3 21
3
20 24
4
4 5
17
5 8
6
6
15
8 7
8
9
9
10 10
Organ-organ di mediastium (dilihat dari ventral). Jantung dengan pericardium sudah dibuang , dan paru-paru serta
arcus aortae sedikit dilipat untuk memperlihatkan nervus vagus dan cabang-cabangnya.
Organ-organ di mediastinum (dilihat dari ventral). Jantung dan bagian oesophagus telah dibuang untuk
memperlihatkan pembuluh-pembuluh darah dan saraf di mediastinum posterius.
Orgnan-organ di mediastium
posterius (dilihat dari ventral).
(Gambar skematik).Ditampilkan tiga
tempat penyempitan oesphagus.
A = disebut sfingter atas
(setinggi cartilago cricoidea);
Diaphragm dan organ-organ di mediastinum (dilihat dari anterior). B = disebut sfingter tengah
Jantung dan paru sudah dibuang; arcus costalis dibiarkan pada tempatnya. (setinggi arcus aortae);dan
Perhatikan perbedaan perjalanan nervus sinister dan dexter. C = disebut sfingter bawah (setinggi
diaphragma).
1 Arteria subclavia dextra 11 Pars sternalis diaphragmatis 23 Bronchi lingulares superior et inferior
2 Nervus laryngeus recurrens dexter 12 Pars costalis diaphragmatis 24 Plexus oesophagus nervis vagi sinistri
3 Vena brachiocephalica dextra 13 Ligamentum falciforme hepatis 25 Aorta descendens
4 Ramus cardiacus cervicalis superior nervi vagi 14 Lobus quadratus hepatis 26 Centrum tendineum diaphragmatis
5 Rami cardiaci cervicales inferiores nervi vagi 15 Arteria carotis commmunis sinistra yang dibungkus pericardium
et rami pulmonales 16 Nervus laryngeus recurrens sinister 27 Nervus phrenicus sinister (dipotong)
6 Bifurcatio tracheae 17 Rami oesophagei nervi vagi et 28 Arcus costalis
7 Oesophagus (pars thoracica) oesophagus 29 Lobus hepatis sinister
8 Bronchi segmentales medialis et lateralis lobi 18 Tarchea 30 Pharynx
medii 19 Arcus aortae 31 Bronchi sekunder
9 Plexus oesophageus et cabang-cabang 32 Oesophagus (pars abdominalis)
nervus vagus dexter 20 Nervus vagus sinister
21 Nervus laryngeus recurrens sinisteret 33 Diaphragma
10 Vena cava inferior et nervus phrenicus dexter
nervus cardiacus cervicalis inferior 34 Aorta abdominalis
(dipotong)
22 Bronchus principalis sinister
104750_S_265_290_Kap_4:_ 05.01.2010 10:43 Uhr Seite 279
Organ-organ di mediastinum (dilihat dari latar kanan). Paru kanan dan pleura belahan kanan thorax
sudah dibuang.
25
26
27
16
28
13
20
24
29
30
31
32
33
24
24
1
Arteria subclavia 12 Scapula (dipotong) 23 Arteria et vena intercostalis
2
Vena subclavia 13 Arteriae intercostales posteriores posterior dan nervus
3
Clavicula (dipotong) 14 Ramus communicas trunci intercostalis
4
Nervus vagus sinister sympathici 24 Diaphragma
5
Costa l (dipotong) 15 Truncus sympathicus 25 Arteria carotis communis
6
Vena intercostalis superior sinistra 16 Arcus aortae 26 Arteria subclavia
7
Atrium sinistrum et pericardium 17 Nervus vagus sinister et nervus 27 Arteria intercostalis superma
8
Nervus phenicus sinister dan laryngeus recurrens sinister 28 Bifurcation tracheae
arteria et vena pericardiacophrenica 18 Arteria pulmonalis sinistra 29 Truncus coeliacus
9 Plexus oesophageus (cabang-cabang dari 19 Bronchus principalis sinister 30 Arteria renalis
nervus vagus) 20 Aorta thoracica 31 Arteria mesenterica superior
10 Apex cordis et pericardium 21 Vena pulmonalis 32 Arteria mesenterica inferior
11 Plexus brachialis 22 Oesophagus (pars thoracica) 33 Arteria iliaca communis
104750_S_265_290_Kap_4:_ 05.01.2010 10:43 Uhr Seite 282
282 Diaphragma
Diaphragma in situ (dilihat dari anterior). Dinding anterior thorax dan rongga
abdomen telah dibuang. Letak normal jantung di atas centrum tendineum
diaphragmatis.
Diaphragma 283
1 Trigonum strenocostale
2 Centrum tendineum (dari atas)
3 Oesophagus
4 Aorta
5 Pars lumbalis diaphragmatis
6 Sternum
7 Pars sternalis diaphragmatis
8 Pars costalis diaphragmatis
9 Muara venae hepaticae
10 Vena cava inferior
11 Corpus vertebrae thoracicae IX
Diaphragma (dilihat dari superior). Pleura dan dinding thorax sudah sudah dibuang 12 Medulla spinalis
104750_S_265_290_Kap_4:_ 05.01.2010 10:43 Uhr Seite 284
1 Clavicula
2 Vena brachiocephalica sinistra
3 Lobus superior pulmonis dextri
4 Arcus aortae
5 Vena cava superior
6 Atrium dextrum (muara vena cava
inferior)
7 Sinus coronarius
8 Hepar
9 Costa ll
10 Lobus superior pulmonis sinistri
11 Truncus pulmonalis
12 Aorta ascendens et arteria
coronaria sinistra
13 Valva aortae
14 Pericardium
15 Myocardium ventriculu sinistri
16 Lobus inferior pulmonis sinistri
17 Diaphragma
18 Flexurae coli
19 Gaster
Potong koronal thorax setinggi aorta ascendens. 20 Truncus brachiocephalicus
(MRI scan.)
104750_S_265_290_Kap_4:_ 05.01.2010 10:43 Uhr Seite 285
Potongan koronal thorox setinggi cena cava superior dan inferior (dilihat dari depan).
1 Trachea
2 Lobus superior pulmonis dextri
3 Vena cava superior
4 Venae pulmonales dextrae
5 Vena cava inferior et atrium dextrum
6 Hepar
7 Arteria carotis communis sinistra
8 Vena subclavia sinistra
9 Lobus superior pulmonis sinistri
10 Arcus aortae
11 Arteria pulmonalis sinistra
12 Auricula sinistra
13 Atrium sinistrum dan muara
venae pulmonales
14 Ventriculus sinister (myocardium)
15 Pericardium
16 Diaphragma
17 Flexura coli sinistra
Potongan koronal thorax setinggi vena cava superior (MRI 18 Gaster
19 Arteria subclavia sinistra
scan). Panah = metastasis tumor.
104750_S_265_290_Kap_4:_ 05.01.2010 10:43 Uhr Seite 286
Potongan horizontal thorax setinggi 1 (dilihat dari bawah). (MRI scan,terima kasih
kepada Prof. W. Bautz dan R. Janka, M. D., University of Erlangen, Jerman.)
Potongan horizontal thorax setinggi 2 (dilihat dari bawah). (MRI scan, Garis potongan.
terima kasih kepada kepada Prof. W. Bautz dan R. Janka, M. D., University
of Erlangen, Jerman).
2 12
13
14
3
15
4
5 16
6
17
7 18
8 19
9 20
21
10
11
Jantung dan paru kanan fetus (dilihat dari sisi kiri).Pari kiri telah Jantung fetus (dilihat dari anterior).
dibuang.Perhatikan ductus anteriosus (Botallia). Artrium dextrum dan ventriculus dibuka.
20
11
2
3
4 17
5
18
4
6
19
20
7
8 22
8
9
10
20
11
10
22
21
Diseksi glandula mammaria (dilihat dari anterior). Diseksi glandula mammaria dan nodi lymphoidei axillares.
12
13 10
15
14
Glandula mammaria (potongan sagital; wanita hamil). Ductus lymphatici di payudara dan aksila kebanyakan
pembuluh limfe bermuara ke nodi lymphoidei axillares.
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 291
291
5 Organ-Organ Abdomen
Rongga abdomen yang terletak di
bawah diaphragma berisi organ-organ
utama sistem pencernaan (hepar,
splen,gaster,intestinum). Omentum
majus yang sebagian terfiksasi ke
colon transversum menutupi usus
kecil (intestinum tenue).
1 Hepar, gaster dan bagian atas duo-
denum terhubung ke omentum minus
yang membungkus bursa omentalis.
pintu masuk bursa ini adalah fora-
men epiploicum.
2
Ligamentum hepatoduodenale berisi
vena portae hepatis, ductus choledo-
chus, dan arteria hepaticae. splen
terletak di sebelah dorsal di bawah
diaphragma.
1 2
3
7
5
8
1 Hepar
2 Gaster
3 Colon transversum
4 Intestinum tenue
5 Caecum dengan appendix vermiformis
6 Oesophagus Organisasi sistem pencernaan ( systema
7 Duodenum digestorium)(dilihat dari anterior). posisi
8 Rectum organ-organ abdomen.
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 292
1 Glandula thyroidea
2 Lobus superior pulmonis dextril
3 Lobus medius pulmonis dextril
4 Cor (jantung)
5 Diaphragm
6 Ligamentum teres hepatis
7 Colon transversum
8 Caecum
9 Instestinum tenue (ileum)
10 Thymus
11 Lobus superior pulmonis sinistris
12 Lobus inferior pulmonis sinistris
13 Pericardium (tepi potongan)
14 Hepar (left lobe)
15 Gaster
16 Omentum majus
17 Intestinum tenue (jejenum)
18 Colon sigmoeideum
19 Musculus recfus abdominis
20 intestinum tenue (jejunum)
21 Costa
22 Ductus choledochus, duodenum, et pancreas
23 Vena cava inferior
24 Hepar (hati)
25 Corpus vertrebrae lumbalis ll
26 Ren dexter
27 Cauda equina et durameter
28 Linea alba
29 Gaster et pylcrus
30 Arteria et vena mesenterica superior
31 Aorta abdominalis
32 Arteria et vena renalis sinistra
33 Ren sinister
34 Musculus psoas major
35 Musculi dorsi profundi
36 Pancreas yang berdekatan dengan bursa
omentasi
37 Ligamentum falciforme te ligamentum teres
hepatis
294 Gaster,Lambung
Lambung (dilihat dari ventral). Mukosa dinding posterior lambung (dilihat dari ventral).
1 Oesophagus
2 Incisura cardialis
3 Pars cardiaca
4 Curvatura minor
5 Murculus sphincter pylori
6 Incisura angularis
7 Canalis pyloricus
8 Antrum pyloricum
9 Fundus gastricus
10 Curvatura gastricum
11 Corpus gastricum
12 Plicae gastricae
13 Canalis gastricus
14 Ventriculus cordis dexter
15 Diaphragm (tepipotongan)
16 Oesophagus, pars abdominalis
17 Hepar
18 Pars cardiaca (tepi dipotong)
19 Letak canalis pyloricus
20 Corpus gastricum
21 Colon transversum
22 Intestinum tenue
23 Pulmo (tepi potongan)
24 Fundus gastricus (potongan)
25 Diaphragma, pars lumbalis (tepi potongan)
26 Glandula suprarenalis
27 Vena splenica (lienalis)
28 Pancreas
29 Arteria et vena mesenterica superior
Posisi lambung. potongan parasagital melalui rongga abdomen 30 Discus intervertevralis
kiri bagian atas, 3,5 cm di sebelah lateral bidang median.
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 295
1
2
10
4
9
11 1
3
5 12
10
4
6
6
11
8
7
13
8
14
Tunica muscularis lambung, lapisan luar (dilihat dari ventral). Tunica muscularis lambung, lapisan tengah (dilihat dari ventral).
3 15
11
1 Oesophagus (pars abdomininalis) 5 10
2 Incisura cardialis
3 Pars cardiaca
4 Startum circulare tunicae muscularis di curvatura minor 12
5 Curvatura minor
8
6 Incisura angularis
7 Stratum circulare tunicae muscularis di pars pylorica
8 Musculus sphincter pylori 14 13
9 Fundus gastricus
10 Srartum circulare tunicae muscularis {fundus gastricus}
11 Stratum longitudinale tunicae muscularis {curvatura major}
12 Curvatura major
13 Stratum longitudinale tunicae muscularis
(peralihan dari corpus ke pylorus
14 Pars pylorica
15 Fibrae obliquae Tunica muscularis lambung, lapisan dalam (dilihat dari ventral).
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 296
Organ-ogan abdomen nagian atas. Diperlihatkan pancreas, duodenum, dan sinister. Gaster dan colon transversum dibuang,
hepar ditarik ke atas; vena mesenterica superior sedikit diperbesar.
1 Hepar
2 Arteria hepatica propria
3 Ductuc hepaticus
4 Ductus cysticus
1 5 Pylorus
12 6 Arteria gastroduodenalis
11 7 Vesica biliaris atau vesica fellea
8 Duodenum
3 9 Colon transversum (dipotong)
4 10 Colon ascendens
7 16 11 Splen atau lien
12 Cardia
22 25 13 Arteria splenica
23 14 Arteria hepatica communis
17 15 Vena portae hepatis
24
8 16 Pancreas (corpus)
17 Flexura duodenojejunalis
18 Ren (dengan capsula adiposa)
19 Ureter
20 Arteria et vena mesenterica superior
21 Aorta (pars abdominalis)
22 Ductus choledochus
23 Papilla duodeni minor
Pancreas, duodenum, dan ductus biliares ekstrahepatik 24 Papilla duodeni major
(gambar skematik). 25 Ductus pancreaticus
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 297
23
21
19
17
22 16
8
10
20 18
24
9
Pancreas dengan pars descendens duodeni (dilihat dari posterior). Duodenum dibuka untuk memperlihatkan papilae duodeni.
Ductrus pancreaticus didiseksi, ductus choledochus dipotong. Musculus sphincter ampulae (Oddi) diperlihatkan.
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 298
Hepar,Hati 299
18 Ligamentum venosum
19 Ligamentum venae cavae inferioris
20 Appendix fibrosa hepatis
(ligamentum triangulare sinistrum )
Hepar (dilihat dari inferior). Diseksi porta hepatis. Vesica biliaris sebagian 21 Ligamentum coronarium hepatis
mengempis. Pinggiran ventral hati terletak di atas. 22 Venae hepaticae
23 Porta hepatris
300 Splen
10
Organ-organ abdomen bagian atas (dilihar dari depan). Gaster dan colon transversum sudah diangkat, duodenum dilubangi. Hepar
ditarik ke atas untuk memperlihatkan ductus biliares ekstrahepatik. Pada kasus ini, ductus pancreaticus accessorius menjadi ductus
ekskreasi utama untuk pancreas.
Organ-organ abdomen bagian atas (dilihat dari depan). Gambar skematik yang memperlihatkan letak ductus pancreaticus
yang paling umum terjadi.
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 302
1 Omentum majus
2 Arterica colica media
3 Arterica colica dextral
4 Duodenum
5 Colon transversum
6 Ileum
7 Colon Transversum
8 Ganglion coeliacum
9 Flexura duodenojejunalis
10 Vena mesenterica superior
11 Arteria mesenterica superior
12 Jejenum
13 Arteriae jejunales
14 Arteriae ileales
15 Hepar
16 Truncus coeliancus et aorta
abdominalis
17 Vesica biliaris
18 Pancreas
19 Arteria ileocolica
20 Gaster
21 Splen
22 Flexura coli sinistra
23 Arteria appendicularis
24 Appendix vermiformis
20
15
21
16
17
4
18 22
9
2 11
12
3
13
19
14
5
23
6
24
Cabang-cabang utama arteria mesenterica
superior (gambar skematik).
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 303
3 7
9
4
5
10
11
Daerah irigasi vena portae hepatis (biru) dan cabang-cabang arteria mesenterica superior (merah)
(dilihat dari anterior).
20 28
25 7
10 29
26 30
22 31
11
32
27
33
Cabang-cabang utama arteria mesentarica superior dan inferior (gambar skematik). Panah = anastonomis riolan.
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 305
Pembuluh darah organ retroperitoneal. Arah arteria mesenterica inferior dan anastomosisnya dengan arteria coli media
(darah= anastomosis Riolan). Omentum majus dan colon transversum dilipat, dan intestinum tenue sebagai dibuang. Appendix
vermiformis yang normalnya terletak retrosekal sudah dipindahkan ke anterior. arteria iliaca communis dextra sebagai tersumbat
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 306
Organ abdomen (dilihat dari anterior). Omentum majus yang Organ abdomen (dilihat dari anterior). Colon transversum
difikasi pada colon transversum diangkat ke atas . dilipat.
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 307
1 Diaphragm
2 Arcus costalis
3 Colon transversum
4 Colon ascendens et haustra
5 Taenia liberia (caecum)
6 Ileum
7 Ceacum
8 Ligamentum falciforme hepatis
9 Hati (hepar)
10 Gaster
11 Ligamentum gastrocolicum
12 Jejunum
13 Colon sigmoideum
14 Appendix vermifomis
15 IIeum terminalis
16 Meso-appendix
17 Mesenterium
Colon ascendens, caecum, dan appendix Variations letak the appendix vermiformis.
vermiformis (detail dari gambar di atas). a = retrosekal; b = parakolika; c = retrokolika;d = preileal;
e = subsekal
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 308
Organ abdomen. Diseksi arteria mesenterica inferior dan pleksus otonom. Colon transversum
dan mesocolon telah diangkat dan intestinum tenue dilipat.
1 Hepar 12 Splen
2 Vesica biliaris 13 Aorta abdominalis
3 Arteria colica media 14 Arteria colica sinistra
4 Arteriae jejunales 15 Flexura duodenojejunalis
5 Arteriae mesentarica inferior 16 Colon desenterica (taenia libera coli)
6 Nervi sympahici et ganglia sympathica 17 Vena mesenterica inferior
7 Arteria iliaca communis dextra 18 Plexus hypogastricus superior
8 Ileum 19 Arteria rectalis superior
9 Colon transversum (dilipat) 20 Arteria sigmoideae
10 Mesocolon transversmu 21 Peritoneum (tepi potongan)
11 Anastomosis antara arteria colica media 22 Mesocolon sigmoideum
dan arteria colica sinistra 23 Colon sigmoideum
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 309
1 Hepar
2 Arteria colica media
3 Pars horizontalis
duodeni (direntang)
4 Arteria et vena
mesentericasuperior
5 Arteria colica dextral
6 Arteria ielocolica
7 Colon transversum
8 Ceacum
9 Omentum majus
(dilipat)
10 Colon transversum
11 mesocolon transversum
12 Flexura duodeno-
jejunalis
13 Arteriae jejunales
14 Jejenum
15 Arteriae ileales
16 Nodi mesenterici dan
vas lymphatica
17 Ileum
18 Aorta abdominalis
19 Vena cava inferior
20 Gaster
21 Splen (lien)
22 Arteria splenica
23 Caput pancreatis
24 Arteria mesentarica
superior
Organ abdomen. Arteria mesentarica superior. Nodi mesenterici. Colon transversum dilipat.
Flexura duodenojejunalis Valva ileocaecalis (dilihat dari ventral). Caecum dan pars
(pembesara dari gambar di atas). terminalis ilei dibuka.
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 311
Organ-organ abdomen bagian atas (dilihat dari anterior). Thorax dan bagian anterior diaphrgma telah dibuang dan hati dinaikkan
umtuk memperlihatkan omentum minus. Sounde dimasukkan ke foramen epiplocium dan bursa omtalis.
Organ-organ abdomen bagian atas (dilihat dari anterior). Bursa omentalis. sebagian omentum minus dibuang, hati dan
lambung sedikit dilipat.
Organ-organ abdomen bagian atas (dilihat dari anterior). Bursa omentasi. Ligamentum gastrocolicum sudah
dipotong dan seluruh lambung diagkat naik untuk memperlihatkan dinding posterior omentum minus.
2
30
31
17 15
25
32
27
11
28
33
29
Arteri untuk organ organ abdomen bagian atas (dilihat dari anterior). Diseksi truncus coeliacus. Omentum minus sudah dibuang
dan curvatura minor dilipat untuk memperlihatkan cabang-cabang truncus coeliacus. Sonde diletakkan di dalam foramen epiplocium.
Ateri untuk organ-organ abdomen bagian atas (dilihat darf anterior). Cabang-cabang truncus coeliacus; suplai darah
ke hati, pankreas, dan limpa (splen). Lambung, pars superior duodeni, dan ganglion coeliacum telah di buang untuk
memperhatikan permukaan anterior dinding posterior bursa omentasi dan pembuluh-pembuluh darah dan saluran-saluran di
dalam ligamentum hepatoduodenale. Pankreas sedikit dilipat ke anterior.
10
11
3 12
4 13
14
5 15
6
16
7
8 17
18
Dinding posterior abdomen dengan duodenum, pancreas, dan splen (dilihat dari depan). Diseksi ductus pancreaticus dan ductus
choledochus. Lambung sudah dibuang, hati diangkat ke atras, dan duodenum sebagai dibuka ke depan.
1 Hepar
2 Ligamentum falciforme hepatis
3 Hepatoduodenal ligament
4 Pylorus (dipotong)
5 Vesica biliaris (vesica fella)
6 Sonde di dalam foramen epiplocium
7 Flexura duodenojejunalis (dipotong)
8 Omentum majus
9 Radix mesenterii
10 Colon ascendens
11 Taenia libera coli
12 Ujung ileum (dipotong)
13 Appendix vermiforis et meso-appendix
14 Ceacum
15 Pancreas dan letak bursa omentalis
16 Diaphragma
17 Splen (lien)
18 Cardia (bagian lambung,dipotong)
19 Caput pancreatis
20 Corpus et cauda pancreatis
21 Mesocolon transversum
22 Colon transversum (dipotong)
23 Colon descendens
24 Tepi potongan mesenterium
25 Colon sigmoideum
26 Rectum
27 Tempat melekat area nuda hepatis
28 Vena cava inferior
29 Ren
30 Tempat melekat flexura coli dextra
31 Radix mesencoli transversi
32 Pars descendens duodeni
Rongga abdomen setelah gaster, jejunum, ileum dan sebagian
33 Tempat untuk colon ascendens
colon transversum dibuang. Hepar sedikit diangkat naik. 34 Recessus ileocaecalis
35 Recessus retrocaecalis
37
38
39
Recessus superior
Isthmus (muara)
Recessus spleinicus
} bursae omentalis
Recessus peritonei pada dinding posterior abdomen. Hepar, gaster, jejunum, ileum, dan colon sudah dibuang. Duodenum,
pancreas, dan splen dibiarkan pada tempatna.
104750_S_291_322_Kap_5:_ 05.01.2010 10:47 Uhr Seite 320
Potongan horizontal
melalui rongga abdomen
setinggi 1 (dilihat dari bawah).
16
24
17
18 31
19
25
20 31
21 10
3 4
22 26
23
27
15
23
14 28 Potongan horizontal
29
melalui rongga abdomen
setinggi papilla duodeni major
(dilihat dari bawah).
Potongan horizontal
melalui rongga abdomen
(CT scan, setinggi 2).
34 31
35 27
36
26
32
37
33
38
14
Potongan midsagital batang badan (perempuan). Potongan midsagital batang badan (perempuan).
(Gambar skematik). Biru = bursa omentalis;
merah = peritoneum.
323
6 Organa Retroperitonealia
7 1
6
8 2
1 Antrum pyloricum
2 Arteria gastroduodenalis
3 Duodenum, pars descendens
4 Vestibulum bursae omentalis
5 Vena cava inferior et hepar
6 Corpus vertebrae lumbalis
7 Cauda equina
8 Ren dexter
9 Musculus latissium dorsi
10 Musculus iliocosralis
11 MGasGtGa itersraButea
12 Gaster
13 Bursa omentasi
14 Vena splenica (vena lienalis)
15 Arteria mesenterica superior
16 Pancreas
17 Aorta et arteria renalis sinistra
18 Colon transversum
19 Arteria et vena renalis
20 Splen (lien)
21 Ren sinister
22 Musculun psoas major
23 Musculus multifidus
24 Margo inferior pulmonis
Potongan horizontal melalui rongga abdomen (cavitas abdominis) setinggi vertebal 25 Margo inferior pleurae
lumbalis l (dilihat dari bawah). 26 Rectum
27 Ureter sinister
28 Colon descendens
29 Rectum
30 Glandula suprarenalis dextra
31 Costa XII
32 Colon ascendens
33 Ureter dexter
34 Caecum
35 Appendix vermiformis
36 Vesica urinaria
37 Hati (hepar)
38 Fascia renalis. laminal anterior
39 Duodenum
40 Corpus adiposum pararenale
41 Fascia renalis, laminal posterior
42 Cavitas abdominalis
Letak organ urinaria (dilihat dari belakang). Jaringan retroperitoneal, letak ginjal kanan
perhatikan bagian atas ginjal sampai setinggi margo (gambar skematik).
pleurae dan margo infeior paru. kuning = capsula adiposa renis.
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:08 Uhr Seite 325
Potongan horizontal spatium retroperitoneale setinggi Jaringan retroperitoneal, letak ginjal kiri
vertebal thoracica Xll.(CT scan, dilihat dari bawah). (gambar skematik).
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:08 Uhr Seite 326
Ginjal kanan (dilihat dari posterior). Potongan koronal Cetakan pelvis renalis dan calices.
parsial untuk memperhatikan bagian dalam ginjal. 1-4 segmen-segmen ginjal pada permukaan
arterior.
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:08 Uhr Seite 327
1 Vena hepatica
22 2 Truncus vagalis anterior et posterior
3 Vena cava inferior
4 Diaphragma, pars lumbalis
23
5 Nervi splanchnici dextril major et minor
6 Truncus coeliacus
16 7 Ganglion coeliacum et plexus coeliacus
8 Arteria mesenterica superior
9 Vena renalis sinistra
23
10 Truncus sympathicus dextre et ganglion
11 Pars abdominalis dexter et ganglion
12 Truncus sympathicus sinister
13 Oesophagus (dipotong), nervus
splanchnicus major sinister
14 Glandula suprarenalis sinistra
15 Arteria renalis sinistra
16 Pelvis renalis
17 Papilla renalis er calyx minor
18 Vena testicularis sinistra
19 Ureter
19 20 Musculus psoas major
21 Musculus quadratus lumborum
22 Vertebal lumbalis (L2)
23 Calyx renalis
24 Kateter
24
13
3
14
6
15
7
8
9 16
17
10
18
11
19
20
12
21
Ren dexter (gambar ultrasonografi; Ren sinister dan glandula suprarenale in situ. Lapisan korteks anterior
terima kasi kepada Prof. Herrilinger, Furth, Jerman). ginjal sudah dibuang untuk memperhatikan pelvis renalis dan papillae.
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:08 Uhr Seite 328
14
19
20
21
1
6 15
22
2
11 7
7
23
16 12
9
12 24
13
25
4 17
18
10
Ginjal mendapatkan perfusi sekitar 1.500- 1.800 L darah bermanfaat seperti glukosa dan ion. yang diekskreasi hanya
per hari melalui arteriae renales. Di glomeruli yang ber- 1-1,5 L urine yang mengandung marterial buangan. Penyakit
jumlah lebih dari 1,2 juta, 1% dari volume ini (150-180 L) pada sistem vaskular ginjal dapat mengganggu proses
difiltrasi sebagai cairan bebas sel. didalam sistem filtrasi sehingga juga mengganggu komposisi darah.
tubulus, 99%-nya direabsorpsi bersama dengan zat-zat
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:08 Uhr Seite 329
1 Diaphragma
2 Venae hepaticae
3 Vena cava inferior
4 Arteria hepatica communis
5 Glandula suprarenalis
6 Truncus coeliacus 1 12
7 Arteria renalis dextra
8 Ren 13
9 Pars abdominalis aortae 2
10 Nervus subcostalis
11 Nervus iliohypogastricus
14
12 Centrum tendineum
diaphragmatis 3
15
13 Arteria phrenica inferior
4 16
14 Pars cardiaca (gaster)
15 Splen 5
16 Arteria splenica 6 5
17 Arteria renalis superior
18 Superior mesenteric superior 17
19 Musculus psoas major
7
20 Arteria mesenterica inferior 8
21 Ureter 18
8
22 Glomerulus
23 Arteriola glomerulanis afferens
24 Glomeruli 9
25 Arteria corticalis radiata
26 Arteria subcorticalis atau 10
19
arteria arcuata
3
27 Vena subcorticalis atau 20
vena arcuata 11 21
28 Vena interlobularis
29 Arteria interlobularis Organ retroperitonealia, ren, glandulae suprarenales in situ (dilihat dari anrerior).
30 Arteria et vena interloboris merah = arteri; biru - vena.
31 Pembuluh darah di capsula
renalis
32 Arteriol eferen glomerulus
33 Vasa recta (medulla renalis)
34 Arteriae spirales pelvis renalis
33
Glomeruli (210X). Mikrograf elektrok scanning yang memperlihatkan Arsitektur sistem vaskular ginjal
glomeruli dan arteri-arteri yang menyokong. (gambar skematik).
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:08 Uhr Seite 330
Organ retroperitonealia, systema urinarium laki-laki (dilihat dari depan). peritoneum telah dibuang.
Organ retroperitonealia, systema urinarium in situ (dilihat dari depan). Peritoneum telah dibuang.
Perhatikan plexsus autonomic dan ganglia autonomica di pars abdominalis aortae.
32
Ductus lymphatici dan nodi lymphoidei di dinding posterior cavitas thoracis dan cavitas
abdominalis (dilihat dari arterior). Hijau = pembulu dan kelenjar limfe; biru = vena;
1 Vena jugularis interna 9 Diaphragma 18 Vena jugularis interna 27 Arteria renalis sinistra
2 Arteria carotis communis 10 Ren dexter 19 Nodi cervicales profundi 28 Ren sinister
dextra et nervus vagus dexter 11 Truncus lumbalis dex 20 Ductus thoracicus yang 29 Cisterna chyli
3 Nodus jugulo-omohyoideus 12 Ureter dexter bermuara ke angulus 30 Nodi lumbales
4 Ductus lymphaticus dexter 13 Nodi iliaci communes venosus sinister 31 Aorta abdominalis
5 Truncus subclavius 14 Arteria iliaca interna dextra 21 Vena subclavia sinistra 32 Ureter sinister
6 Vena subclavius 15 Nodi iliaci externi 22 Vena brachiocephalica 33 Nodi sacrales
7 Truncus bronchomediastinalis 16 Arteria iliaca externa dextar 23 Ductus thoracicus 34 Rectum (tepi potongan
8 Vena azygos 17 Arteria carotis communis 24 Nodi mediastinales
sinistra et nervus vagus sinistra 25 Aorta thoracica
26 Glandula suprarenalis sinistra
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:08 Uhr Seite 333
Pembulu darah dan saraf di dinding posterior abdomen (dilihat dari anterior). sebaian musculus
psoas major sudah dibuang untuk memperhatikan plexus lumbalis merah = arteri; biru = vena
1 Diaphragma 11 Arteria iliaca communis 20 Arteria splenica (arteria lienalis 31 Musculus psoas major
2 Venae hepaticae 12 Musculus iliacus 21 Truncus coeliacus (dipotong) dan arteri
3 Vena cava inferior 13 Ureter dexter (dipotong) 22 Arteria mesenterica superior yang memperdarahi
4 Arteria phrenica inferior 14 Nervus cutaneus femoralis lateralis 23 Arteria renalis sinstra 32 Rectum (dipotong)
5 Vena renalis dextra 15 arteria iliaca interna 24 Nervus ilio-inguinalis 33 Vesica urinaria
6 Nervus iliohypogastricus 16 Nervus femolaris 25 Truncus sympathicus
7 Musculus quadratus lumborum 17 Arteria iliaca externa 26 Musculus transversum abdominis
8 Nervus subcostalis 18 Arteria epigastrica inferior 27 Cirsta iliaca
9 Arteria mesenterica inferior 19 Pars cardiaca (gaster) et rami 28 Nervus genitofemoralis sinister
10 Nervus genitofermoralis dexter esophagie arteria gastricae 29 Nervus obturatorius sinister
et musculus psoas major sinistae 30 Arteria sacralis mediana
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:08 Uhr Seite 334
Dinding posterior cavitas thoracis dan cavitas abdominalis dengan truncus Susunan sistem saraf otonom
sympathicus, nervus vagus, dan ganglia otonomica (dilihat dari depan). (menurut Mattuschka) (Gambar skematik)
Organ thorax dan abdomen sudah dibuang, kecuali oesophagus dan aorta. kuning = saraf parasimpatis;
hijau = saraf simpatis.
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:08 Uhr Seite 335
56
1 Nervus vagus dexter 16 Arterial subclavia sinistra 31 Nervus laryngeus recurrens 46 Arteria et vena lumbalis
2 Arteria subclavia dextra 17 Nervus laryngeus recurrens dexter 47 Musculus psoas major
3 Oesophagus sinister 32 Nervus splanchnicus minor 48 Crista iliaca
4 Arcus aortae 18 Nervus cardiacus cervicalis 33 Nervi splanchnici lumbales 49 Vena cava inferior
5 Truncus sympathicus 34 Nervi splanchnici sacrales 50 Musculus iliacus
inferior
6 rerus splanchnicus major 35 Gangilon hypogastricum inferius 51 Ureter
19 Aorta thoracica
7 Nervus intercostalis et plexus hypogastricus inferior 52 Nervus vagus sinister yang
20 Plexus oesophageus
8 Pars abdominalis oesophagi 36 Inferior hypogastric ganglion membentuk plexus
21 Vena azygos
et truncus vagalis sinister 53 Nervus vagus sinister yang
22 Diaphragma
9 Truncus coeliacus et 23 Arteria splenica (arteria lienalis)
37 Plexus aorticorenalis et arteria membentuk plexus gastricus
ganglion coeliacum 24 Arteria renalis sinistra et plexusrenalis 54 Oesophagus yang berlanjut
10 Arteria mesenterica superior et sebagai cardia (gaster)
renalis 38 Ganglion impar
ganglion mesentericum superior 55 Trigonum lumbocostale
25 Ganglion mesentericum inferius 39 Oesophagus dan cabang-
11 Musculus psoas major et 56 Letak costa Xll
et arteria mesenterica inferior cabang nervus vagus
nervus genitofemoralis 26 Arteria iliaca external sinistra 40 Venae hepaticae 57 Truncus lymphaticus lumbalis
12 Arteria iliaca communis 27 Ganglion cervicae 41 Crus dextrum diaphragmatis 58 Ganglion trunci sympathici
13 plexus hypogastricus superior superius trunci sympathici 42 Arteria phrenica inferior 59 Musculus
et ganglion hypoogastricum 28 Nervus cardiacus cervicalis 43 Nervus vagus dexter yang 60 Pars lumbalis trunci
14 Nervus vagus sinister 29 Ganglion cervicare medium masuk ke ganglion coeliacum sympathici sinistri
15 Plexus brachialis 30 Ganglion cervicare inferius 45 Pars lumbalis trunci sympathici 61 Vasa lymphatica iliaca
dextri
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:08 Uhr Seite 336
1 Colon sigmoideum
2 Ampulla recti
3 Ampulla ductus deferentis
4 Musculus sphincter ani externus
5 Musculus sphincter ani Intermus
6 Canalis analis
7 Bulbus penalis
8 Testis (penampang lintang)
9 Ligamentum umbilicale medianum
10 Vesica urinaria
11 Musculus sphincter vesicae internus et
12 Symphysis publica
13 Urethra, pars prostatica
14 Prostata
15 Pars membranacea urethrae et
musculusVSKLQFWHUXUHWKUDHH[WHPXV
&RUSXVFDYHUQRVXPSHQLV
3DUVVSRQJLRVDurethrae
&RUSXVVSRQJLRVXP penis
Preputium penis
Glans penis
Ren
Pelvis renalis
Pars intramuralis
Pars pelvica ureteris
Vesicula seminalis
Ductus ejaculatorius
Glandula bulbo-urethralis
'XFWXV GHIHUHQV
(SLGLG\PLV
8PELOLFXV
Trigonum vesicae et osteium ureteris
Fossa navicularis urethrae
ostium urethrae externum
7HVWLV
Systema urogenitale masculinum, potongan midsagital pelvis.
21
22
23
30
24
28
10
25
2 31
14
26 Prostat terletak di antara vesica urinaria dia diaphragma
27 urogenitale. Di dalam penis, terdapat urethra sehingga
penis berperan untuk miksi dan ejakulasi. sphincter
29
urethrae internus (involuter) dan externus (volunter) ter-
32 pisah jauh. Ureter yang menyilang ductus deferens ber-
33
muara di basis vesica urinaria. Peritoneum melipat dari
34
permukaan posterior vesica urinaria ke permukaan
Systema urogenitale masculium (gambar skematik). rectum sehingga membentuk excavatio rectovesicalis.
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:08 Uhr Seite 337
10
11
2
Organ genitalia masculina, diisolasi (dilihat dari lateran kanan). Organa genitalia masculina in situ (dilihat dari lateral kanan).
1 Ureter
2 Vesicula seminalis
3 Prostata
4 Diaphragma urogenitale et urethra (pars membranacea)
5 Glandula bulbo-urethra (Cowper)
6 Bulbus penis
7 Crus penis dextrum et sinistrum
8 Epididymis
9 Testis
10 Vesica urinaria
11 Apex vesicae
12 Ductus deferens
13 Corpus cavernosum penis
14 Corpus spongiosum penis
15 Glans penis
16 Ampulla recti
17 musculus levator ani
18 Canalis analis et musculus sphincter ani externus
19 Funiculus spermaticus (dipotong)
20 Promontorium ossis sacri
21 Colon sigmoideum
22 Peritoneum (tepi potong)
23 Excavatio rectovesicalis
24 Ductus ejaculatorius
25 Plica umbilicalis lateralis
26 Plica umbilicalis medialis
27 Anulus inguinalis profundus et ductus deferens
28 Symphysis pubica
Letak organa genitalia masculina (dilihat dari lateral kiri). 29 Urethra, pars prostatica
(Gambar skematik). 30 Urethra pars spongiosa
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:08 Uhr Seite 338
1 Ureter
2 Ductus deferens
3 Plica interureterica
4 Ostium ureteris
5 Vesicula seminalis
6 Trigonum vesicae
7 Pars prostatica urethrae et colliculus seminalis
et crista urethralis
8 Musculus transversus perinei profundus
9 Pars membranacea urethrae
10 Pars spongiosa urethrae
11 Tunica mucosa vesicae urinariae
12 Ostium urethrae interium et uvula vesicae
13 Prostata
14 Utriculus prostaticus
15 Corpora cavernosa penis dextrum et sinistrum
16 Ductus ejaculatorius
17 Musculus sphincter urethrae
18 Plica umbicalis mediana dengan sisa urachus
19 Plica umbicalis lateralis dengan sisa arteria
umbicalis
20 Vesica urinaria
21 Excavatio rectovesicalis
22 Rectum
23 Os sacrum
24 Arteria circumflexa ilium profunda
26 Arteria et vena iliaca externa
27 Nervus femoralis
28 Nervus obturatorius et arteria iliaca interna
29 Ossa ilium et sacrum
30 Arteria epigastrica inferior
31 Musculus iliopsoas
30
18
19
25
20
24
21
26
22
27
31
1
28
23
29
Cavitas pelvis masculina (dilihat dari atas). Separuh posterior urethra dan prostata
laki-laki bersamung dengan cervix vesicae
(dilihat dari anterior).
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:09 Uhr Seite 339
Vesica urinaria, urethra, et penis (dilihat Potongan melintang penis (dilihat dari anterior).
dari anterior, dibuka secara longitudinali).
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:09 Uhr Seite 340
Organa genitalia extrerna masculina dengan penis, testis, dan funiculus spermaticus,
lapisan superfisial (dilihat dari lateral).
15
19
20
34
30
35
1 Nervus termoralis
2 Arteria et vena femoralis
3 Ramus femoralis nervi genitofemorals
4 Funiculus spermaticus dengan ramus genitalis
nervi genitofermoralis
5 Penis dengan fasica profunda
6 Vena saphena magna
7 Musculus creamaster
8 Testis dengan musculus cremaster
9 Anulus inguinalis superficalis
10 Fascia spermatica interna (tepi potongan)
11 Nervus ilio-inguinalis
12 Funiculus spermaticus sinister
13 Plexus venosus pampiniformis
Pembuluh darah untuk organ genital laki-laki (gambar skematik). 14 Fasica spermatica externa
A = dilihat dari lateral; B = potongan melintang penis. 15 Vena dorlaris penis superficialis
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:09 Uhr Seite 341
Organa genitalic externa masculina dengan penis, testis, dan funiculus spermaticus, lapisan dalam
(dilihat dari anterior). Fascia penis profunda sudah dibuka untuk memperlihatkan nervi dorsales
dan pembuluh darah dorsal penis.
16 Glans penis
17 Vena testicularis
18 Arteria testicularis
19 Vena dorlaris profunda penis
20 Arteria dorsalis penis
21 Arteriae helicinae
22 Preputium
23 Testis dengan tunica albuginea
24 Ductus deferens
25 Ureter
26 Vesica urinaria
27 Vesica seminalis
28 Prostata
29 Plexus venosus vesicoprostaticus
30 Arteria profunda penis
31 Arteria bulbi penis
32 Arteria pudenda interna
33 Corpus spongiosum of penis
34 Corpus cavernosum of penis
35 Urethra
36 Fascia cremasterica dengan musculus cremaster
37 Nervus dorsalis penis
38 Epididymis
39 Tunica vaginalis penis (lapisan viseral)
40 Tunica vaginalis penis (lapisan periental)
41 Testis dengan lengkung-lengkung pembulu darah Organa genitalia masculina (arteriografi, dilihat dari lateral). panah = arteria
helicina.
104750_S_323_349_Kap_6:_ 05.01.2010 14:09 Uhr Seite 342
20
5
21
26
6
1 22
7 23
13 27
24 18
2 4
8 28
29
25
3
Organa genitalia externa masculina (dilihat dari lateral). Potongan sagital cavitas pelvis dengan organa
Corpus spongiosum penis dan glans penis dipisahkan dan dilipat genitalia externa masculina (MRI scan; dari Heuck et al.,
Mrt-Atalas 2009).
Testis dan epididymis serta Testis dan epididymis Testis, epididymis dan funiculus
lapisa-lapisan pembungkusnya (dilihat dari lateral). Tunica spermaticus (sisi kiri, dilihat dari
(dilihat dari lateral). vaginalis dibuka. posterolateral). Diseksi funiculus
splematicus dan ductus deferens.
1 Funiculus spermaticus yang dibungkus 8 Testis et tunica vaginalis testis (lamina visceralis) 16 Vena-vena posterior plexus
oleh fascia cremasterica pampiniformis
9 Corpus epididymidis
2 Musculus cremaster 17 Cauda epididymidis
10 Plexus venosus pampiniformis
3 Letak epididymis 18 Peralihan ductus epididymidis
4 Fascia spermatica interna 11 Arteria testicularis (lamina parietalis menjadi ductus deferens dan
5 Letak testis 12 Tunica vaginalis (lamina parietalis, plexus venosus
6 Fascia spermatica interna et tunicae tepi potongan) 19 Lamina parietalis tunicae vaginalis testis
vaginales testis [lamina parietaris et 13 Kulit dan musculus dartos (dilipat) 20 Appendix epididymidis
viceralis] (permukaan potongan) 14 Ductus deferens 21 Appendix testis
7 Caput epididymidis 15 Arteria ductus deferentis 22 Gubernaculum testis
1 Ureter
2 Ductus deferens
3 Vesicula seminalis
4 Ampulla ductus deferentis
5 Ductus ejaculatorius
(bagian proksimal)
6 Prostata
7 Pars membranacea urethrae
8 Glandula bulbo-urethralis
[Cowperi]
9 Bulbus penis
10 Penis
11 Glans penis
12 Vesica urinaria
13 Musculus levator ani
14 Musculus obturator internus
15 Os coxae (tepi potongan)
16 Ligamentum puboprostaticum
17 Corpus spongiosum penis
18 Caput epididymidis
19 Pangkal ductus deferens
20 Testis
21 Cauda epididymidis
22 Corpus cavernosum penis
23 Funiculus spermaticus
24 Musculus pectineus et musculis
adductores
25 Os pubis
26 Pars prostatica urethrae
27 Rectum
28 Nervus ischiadicus
29 Vena saphena magna
30 Musculus sartorius
31 Arteria et vena femoralis
32 Musculus rectus femoris
33 Musculus tensor fasciae latae
34 Musculus pectineus
35 Musculus iliopsoas
36 musculus vastus lateralis
37 Musculus obturator externus
Kelenjar-kelenjar tambahan pada organ genitalia pria in situ. potongan koronal 38 Femur
melalui cavitas pelvis. penampang posterior vesica urinaria, prostata, vesicula seminalis 39 tuber ischiadicum
40 Musculus gluteus maximus
Potongan koronal cavitas pelvis setinggi prostata dan sendi panggul (dilihat dari depan).
Cavitas pelvis laki-laki (potongan parasaqital sisi kanan). Arteri disuntik dengan resin merah.
Lapisan pariental peritoneum telah diangkat. Vesica urinaria diisi penuh.
Cavitas pelvis Laki-Laki: Pembuluh Darah dan Saraf Organ pelvis 349
17
1
18
2
3
4 19
5
20
6
21
7
22
8
9
23
10
11
12
24
13
14 25
15
26
27
16
Pembuluh darah dan saraf di rongga pelvis laki-laki (dilihat dari media, potongan midsagital ). Rectum
dilipat untuk memperlihatkan plexsu hypogastricus inferior.
1 Arteria iliaca externa 10 Pars prostatica urethrae 20 Nervi splanchnici pelvici (nervi erigentes)
2 Nervus hypogastricus dexter 11 Plexus venosus prostaticus 21 Musculus levator ani
3 Ureter 12 Musculus sphincter urethrae 22 Plexus hypogastricus inferior
4 Arteria iliaca interna 13 Pars spongiosa urethrae (plexus pelvicus)
5 Arteria glutea inferior et arteria 14 Corpus spongiosum penis 23 Prostata
pudenda interna 15 Corpus cavernosum penis 24 Rectum (dilipat)
6 Arteria obturatoria 16 Glans penis 25 Canalis analis et musculus sphincter ani externus
7 Vesica urinaria 17 Sacrum 26 Plexus pampiniformis bersambung dengan vena
8 Ductus deferens 18 Arteria sacralis lateralis testicularis
9 Symphysis pubica 19 Plexus sacralis 27 Testis et epididymis
104750_S_350_367_Kap_6:_ 05.01.2010 11:17 Uhr Seite 350
1 Glans penis
2 Corpus spongiosum of penis
3 Corpus cavernosum of penis
4 Musculus gracilis
5 Musculus adductores
6 Musculus ischiocavernosus
menutup crus penis
7 Corpus perineale
8 Musculus gluteus maximus
9 Os coccygis
10 Musculus bulbospongiosus
11 Musculus transversum perinei
profundus dibungkus oleh fascia
inferior diaphragmatis
urogenitalis
12 Musculus transversum perinei
superficialis
13 Anus
14 Musculus sphincer ani externus
15 Musculus levator ani
16 Ligamentum anococcygeum
17 Musculus obturatorius internus
18 Urethra
19 Musculus transversus perinei
profundus
Diaphragma pelvis dan organa genitalia externa laki-laki dengan pembulu darah
dan saraf (dilihat dari bawah). Testis dilipat ke lateral.
24
25
26
27
28 a
29 31
b
13
c
30
17 3
2
Diaphragma pelvis dan organa
geniralia externa laki-laki.
21
Bagian kanan pelvis termasuk
20 14 musculus obturator internus
dan fermur telah dibuang
32
untuk memperhatikan belahan
kanan musculus levator ani.
104750_S_350_367_Kap_6:_ 05.01.2010 11:17 Uhr Seite 352
Diaphragma urogenitale dan organ genitalia externa laki-laki (dilihat dari bawah).
Crus penis sinistrum disolasi dan dilipat ke lateral bersama-sama dengan bulbus penis.
Urethra sudah dipotong.
Diphragma urogenitale dan organa genitalia externa laki-laki (dilihat dari bawah).
Pangkal penis dipotong. Diseksi diaphragma urogenitale.
1 Umbilicus
2 Duodenum
3 Pars ascendens duodeni
4 Radix mesenterii
1 5 Instestinum tenue
2 6 Mesenterium
7 Musculus rectus abdominis
17
3 8 Uterus
9 Excavatio vesicouterina
10 Vesica urinaria (kempis)
4
18 11 Symphysis pubica
12 Fornix vaginae anterior
13 Urethra
5 19
14 Clitoris
15 Labium minus pudendi
16 Labium majus pupendi
20 17 Canalis vertebralis dengan cauda
equina
18 Discus intervertebralis
6 21 19 Corpus vertebrae lumbalis V
20 Promontorium
22 21 Mesosigmoideum
7 22 Colon sigmoideum
23 Excavatio recto-uterina (Douglas)
23
8 24 Ampulla recti
24 25 Fornix vaginae posterior
26 Cervix uteri
9 27 Musculus sphincter ani nexternus
25
10 28 Canalis analis
26
11 29 Vagina
27 30 Musculus sphincter ani internus
12
28
29 31 Anus
13
30 32 Hymen
14 31 33 Ureter sinister
15 34 Peritoneum (tepi potongan)
27 35 Ureter dexter (dipotong)
16
32 36 Plica umbilicalis mediana dengan
urachus
Systema urogenitale feminium, potongan midsagital melalui badan.
Vesica urinaria kosong, posisi dan bentuk uterus normal. 37 Infundibulum tubae uterinae
38 Fimbriae tubae uterinae
39 Ovarium
40 Tuba uterina (isthmus)
41 Ligamentum teres uteri
1
19
20
22
36
37
38
39 33
40 34
8
41 35
23
9
10 24
29
11
13
14
15
17
21
18
22
23
19
24
20
System urogenitale femininum
13 sangat berbeda dari laki-laki.
Selama masa perkembangan
7 embrio, uterus dan ovarium tetap
25 berada di dalam cavitas pelvis,
16 tempat terjadinya ovulasi setelah
pubertas. Karena itu, pada perem
puan fungsi systema urinarium
Ptongan koronal melalui cavitas pelvis pada perempuan (MRI scan). tetap terpisah dari organ-organ
genital.
104750_S_350_367_Kap_6:_ 05.01.2010 11:17 Uhr Seite 356
Organ genitalia feminina, diisolasi (dilihat dari anterior). Dinding anterior dibuka untuk memperlihatkan portio vaginalis cervicis.
1 Ovarium
2 Mesovarium
3 Fundus uteri
4 Excavatio vesico-uterina
5 Cervix uteri
6 Portio vaginalis cervicis
7 Vagina
8 Crus clitoridis
9 Labium minus pupendi
10 Fimbriae tubae uterinae
11 Infundibulum tubae uterinae
12 Ligamentum ovarii proprium
13 Mesosalpinx
14 Tuba uterina (salpinx)
15 Ligamentum suspensorium ovarii
(digeser ke kaudal
16 Ligamentum latum uteri
17 Ligamentum teres uteri
18 Corpus cavernosum clitoridis
19 Glans clitoridis
20 Hymen, ostium vaginae
21 Promontorium
22 Linea terminalis pelvis
Organ genitalia interna feminina (gambar skematik). 23 Symphysis pubica
104750_S_350_367_Kap_6:_ 05.01.2010 11:17 Uhr Seite 357
1 Fundus uteri
2 Tuba uterina
3 Ligamentum ovarii proprium
4 Ovarium
5 Infundibulum tubae uterinae
6 Fimbriae tubae uterinae
7 Ureter
8 Rectum
9 Apex vesicae at ligamentum
umbilicale medianum
10 Vesica urinaria
11 Ligamentum teres uteri
12 Mesosalpinx
13 Mesovarium
14 Excavation recto-uterina (Douglas)
15 Ligamentum suspensorium ovarii
16 Parut ovarium (setelah ovulasi)
17 Dstium abdominale tubae uterinae
18 Corpus uteri
19 Canalis cervicis uteri
20 Portio vaginalis cervicis uteri
(kongesti)
21 Vagina
22 Membrana mucosa uteri
Organa genitalia feminina, diisolasi (dilihat dari superior-posterior). 23 Fornix aterior vaginae
Ovarium dan tuba uterina kanan, diisolasi (dilihat dari superior-posterior). Fimbriae
tubae uterinae dilipat untuk memperlihatkan ostium abdominale tubae uterinae.
Uterus dan organ-organ terkait (dilihat dari posterior). Dinding posterior uterus
dibuka.
104750_S_350_367_Kap_6:_ 05.01.2010 11:17 Uhr Seite 358
2
3
10
4
5 11
6
7 6
12
7
13
9
14
15
Organa genitalia interna feminina. Cavitas pelvis (dilihat dari atas). Uterus dilipat ke kanan.
1 Nervus ilioinguinalis
2 Ureter
3 Musculus psoas major
4 Nervus genitofemoralis
5 Vena iliaca communis
6 Arteria iliaca communis
7 Ovarium
8 Tuba uterina
9 Peritoneum
10 Ligamentum teres uteri
11 Vena cava inferior
12 Pars abdominalis aortae
13 Plexus hypogastricus superior
14 Rectum
15 Excavation rectouterina (Douglas)
16 Uterus
17 Excavatio vescouterina
18 Vesica urinaria
19 Crista iliaca
20 Symphysis pubica
21 Placenta
22 Amnion et chorion
23 Adnexa uteri
(tuba uterina et ovarii)
24 Myometrium
25 Ostium anatomicum uteri
internum
26 Cervix uteri
27 Funiculuc umbilicalis
21
22
23
27
24
10
25 10
12
13 25
22
1 14
13
15 26
16 27
2 23
17
14
18
3 19 2
3
28
4
4
5 24
6 20
7 21
8
9
10
11
Artier untuk organ genital perempuan (gambar skematik). Drainase utama pembuluh limfe uterus dan
adnexannya (ditunjuk dengan panah). (Gambar
skematik). Merah = arteri; hitam = pembuluh dan
kelenjar limfe
1 Uterus 10 Bulbus vestibuli 19 Arteria ligamenti teretis uteri 28 Nodi iliaci interni
2 Ovarium 11 Glandula vestibularis major 20 Arteria pudenda interna 29 Arteria glutea superior
3 Tuba uterina 12 Arteria ovaric 21 Arteria Vaginalis 30 Arteria obturatoria
4 Ligamentum teres uteri 13 Ligamentum suspensorium ovarii 22 Nodi lumbales 31 Arteria glutea inferior
5 Portio vaginalis cervicis uteri 14 Arteria iliaca interna 23 Nodi iliaci externi 32 Arteria sacralis mediana
6 Vagina 15 Ramus tubarii arteriae ovaricae 24 Nodi inguinales 33 Arteria femoralis
7 Clitoris 16 Ramus ovarii arteriae ovaricae 25 Pars abdominalis aortae 34 Pembulu darah labium
8 Corpus cavernosum clitoridis 17 Arteria uterina 26 Arteria iliaca externa majus
9 Ostium vaginae 18 Ramus ovarii arteriae uterinae 27 Nodi sacrales 35 Femur
14
32
29
1
20
30
31 17
17
20
33
34
35
1 Glans clitoridis
2 Labium majus pupendi
3 Vestibulum vaginae
4 Hymen
5 Commissura labiorun posterior
6 Corpus clitoridis
7 Labium minus pupendi
8 Ostium urethrae externum
9 Ostium vaginae
10 Ureter
11 Adnexa uteri
12 Preputium clitoridis
13 Crus clitoridis
14 Glandulae vestibulares majores (Bartholini)
15 Anus et musculus sphincter ani internus
16 Ligamentum umbilicale medianum yang berisi
urachus
17 Vesica urinaria
18 Infundibulum tubae uterinae
19 Ovarium
20 Ampulla tubae uterinae
21 Ligamentum suspensorium ovarii
22 Musculus bulbospongiosus et bulbs vestibuli
23 Centrum prinei (corpus perineale)
24 Musculus sphincter ani axternus
Jaringan kavernosa organ genital luar perempuan, Diaphragma pelvis dan diphragma urogenitale (dilihat dari
diisolasi (dilihat dari interior). anterior, gambar skematik.) Biru = jaringan kavernosa clitoris
dan bulbus vestibuli.
1 Corpus cavernosum
2 Crus clitoridis
3 Bulbs vestibuli
4 Preputium clitoridis
5 Glans clitoridis
6 Frenulum clitoridis
7 Labium minus pupendi
8 Ostium vaginae
9 Glandula vestibularies major
10 Crus laterale anuli ingunalis superficialis
11 Nervus illio-ingunalis
12 Fibrae intercrurales
13 Anulus inguinalis superficialis
14 Ligamentum teres uteri
15 Crus mediale anuli inguinalis superficialis
16 Aponeurosis musculi obliqui externi
abdominis
17 Musculus transversus perinei profundus et
fascia
18 Arteria profunda clitoridis
19 Musculus transversus perinei superficialis
20 Musculus levator ani
21 Musculus gluteus maximus
22 Ligamentum suspensorium clitoridis
23 Ostium urethrae externum
24 Arteria pupenda interna
25 Arteria rectalis inferior
26 Centrum perinei (corpus perineale)
Canalis ingunainalis dan ligamentum teres uteri in situ (sisi kanan, dilihat dari ventral). 27 Musculus sphincter ani externus
28 Anus
104750_S_350_367_Kap_6:_ 05.01.2010 11:17 Uhr Seite 363
14
1
2
15
5 6
6
16
7 17
8
18
21
9
9
10
11 12
12 19
13
1 Preputium clitoridis
2 Labium minus pudendi
3 Ostium vaginae
4 Musculus transversus perinei profundus
5 Nervus dorsalis clitoridis
6 Nervi labiales posteripres
7 Musculus adductor magnus
8 Rami perineales nervi pudendi (nervi
perinaeles)
9 Anus dan musculus sphincter ani externus
10 Nervi clunium inferiores
11 Mons pubis
12 Crus clitoridis et musculus ischiocavernosus
13 Bulbus vestibuli
14 Musculus tranversus perinei superficialis
15 Nervus pudendus dan ateria pudenda
interna
16 Nervi rectales inferiores
17 Musculus levator ani
18 Musculus gluteus maximus
19 Ligamentum anococygeum
20 Ostium urethrae externum
21 Glans clitoridis
Cavitas pelvis pada perempuan, organa genitalia interna in situ (dilihat dari lateral).
Belahan kanan pelvis dan sacrum telah dibuang.
23
24 16
16 17
25
26
29
6
30 15
30
7
6
27
28 Cavitas pelvis pada perempuan,
2 organa genitalia interna in situ
2
(dilihat dari atas). Peritoneum pada
belahan kiri cavitas pelvis sudah
9
dibuang untuk memperlihatkan tuba
uterina, pembuluh darah, dan saraf.
104750_S_350_367_Kap_6:_ 05.01.2010 11:17 Uhr Seite 367
1 Ilium
2 Rectum
3 Plica recto-uterina
4 Ovarium
5 Tuba uterina
6 Vesica urinaria
7 Urethra
8 Labium minus
9 Excavation recto-uterina
(cavum Douglasi)
10 Uterus (excavatio
vesico-uterina)
11 Ligamentum capitis
femoris
12 Caput femoris
13 Vestibulum vaginae
14 Labium majus
15 Rima ani
16 Os coccygis
Potongan koronal cavitas pelvis perempuan (bandingkan MRI scan pada halaman 355). 17 Rectum
18 Myometrium uteri
19 Cavitas uteri
20 Musculus obturator
internus
21 Musculus iliopsoas
22 Musculus sartorius
23 Nervus ischiadicus et
musculus gluteus maximus
24 Plexus venosus uterinus
25 Ligamentum latum uteri
26 Intestinum tenue
27 Arteria et vena femoralis
28 Nervus fenoralis
29 Musculus pyramidalis
30 Rectum (canalis analis)
31 Vagina
32 Musculus sphincter
urethrae (basis vesicae
urinariae)
33 Symphysis pubica
34 Musculus levator ani
Potongan horizintal melalui cavitas pelvis perempuan setinggi uterus 35 Musculus obturator
(dilihat dari bawah). Uterus diretroversi ke kiri. externus
36 Mons pubis
37 Musculus pectineus
Potongan horizontal cavitas pelvis perempuan setinggi sphincter urethrae dan vagina
(dilihat dari bawah).
104750_S_368_396_Kap_7:_ 05.01.2010 11:24 Uhr Seite 368
368
7 Ekstremitas Atas
A= Cingulum membri superioris
(cingulum pectorale,gelang bahu)
B= Brachium (lengan atas)
C= Antebrachium (lengan bawah)
D= Antebrachium (lengan tangan)
E= Metacarpus
F= Digitus (jari)
Tulang-tulang
1 Scapula
2 Clavicula
3 Strenum
4 Humerus
5 Radius
6 Ulma
7 Ossa carpi (ossa carpalia)
8 Ossa metacarpi (ossa metacarpalia)
9 Phalanges
Sendi
10 Articulatio sternoclavicularis
11 Artiuculatio Acromioclavicularis
12 Artiuculatio humeri
13 Artiuculatio cubiti
14 Artiuculatio radiocarpalis (sendi
pergelangan tangan)
15 Artiuculatio mediocarpalis
16 Artiuculatio carpometacarpalis
17 Artiuculatio metacarpophalangeal
18 Artiuculatio interphalangealis
19 Artiuculatio carpometacarpalis pollicis
Susunan gelang bahu dan ekstremitas atas (dilihat dari atas).Dapat dilihat
dua posisi lengan bawah,yang penting untuk gerak tangkas pada manusia,
yakni supinatio (lengan kanan) dan pronation (lengan kiri).
11
Tulang-tulang gelang bahu (ossa membri superioris) yang bersendi dengan thorax (dilihat dari superior).
104750_S_368_396_Kap_7:_ 05.01.2010 11:24 Uhr Seite 369
Skeleton Cinguli Membri Superioris et Thorax, Rangka Gelang Bahu dan Thorax 369
Columna vertebralis
1 Atas (C l)
2 Axis (C ll)
3 Vertebrae cervicales lll—VII (C II-VII)
4 Vertebra thoracica I (T I)
5 Vertebra thoracica XII (T XII)
6 Vertebra lumbaris I (L I)
Costae
7
8
Costae l—VIII
Costae IV—VII
冧 Costae verae
9 Costae VIII—X
10 Costae XI— XII 冧 Costae spuriae
(Costae fluctuantes)
Clavicula
11 Extremitas sternalis
12 Facies articularis sternalis
13 Extreminalis acromialis
14 Facies articularis acromialis
15 Impressio ligamenti costoclavicularis
16 Tuberculum conoideum
17 Linea trapezoidea
18 Tempat articulatio acromioclavicularis
19 Tempat articulatio sternoclavicularis
Scapula
20 Acromion
21 Processus coracoideus
22 Cavitas glenoidalis
23 Facies costalis
Sternum
24 Manubrium sterni
25 Corpus sterni
26 Processus xiphoideus
Rangka gelang bahu dan thorax (dilihat dari anterior).
Bagian rawan iga tampak coklat tua.
370 Skeleton Cinguli Membri Superioris et Thorax, Rangka Gelang Bahu dan Thorax
Scapula 371
Scapula
A = Margo superior
B = Margo medialis
C = Margo lateralis
D = Angulus superior
E = Angulus inferior
F = Angulus lateralis
1 Acromion
2 Processus coracoideus
3 Incisura scapulae
4 Cavitas glenoidalis
5 Tuberculum infraglenoidale
6 Fossa supraspinata
7 Spina scapulae
8 Fossa infraspinata
9 Facies articularis acromialis
10 Collum scapulae
11 Tuberculum supraglenoidale
12 Facies costalis scapulae
Scapula dextra (dilihat dari lateral). 13 Basis processus coracoidei
104750_S_368_396_Kap_7:_ 05.01.2010 11:24 Uhr Seite 372
1 Costa I
2 Letak articulationes costotransversariae
3 Costae IV-VII
4 Clavicula
5 Letak articulatio acromioclavicularis
6 Acromion
7 Incisura scapulae
8 Spina scapulae
9 Caput humeri
10 Cavitas glenoidalis
11 Collum chirurgicum humeri
12 Facies posterior scapulae
13 Processus coracoideus
14 Tuberculum infraglenoidale
15 Tuberculum majus humeri
16 Collum anatomicum humeri
Humerus 373
Humerus
1 Tuberculum majus 7 Tuberosita deltoidea 13 Caput humeri 19 Trochlea humeri
2 Tuberculum minus 8 Facies anterolateralis humeri 14 Collum anatomicum 20 Facies posterior humeri
3 Crista tuberculi minoris 9 Crista supracondylaris lateralis 15 Facies anteromedialis humeri 21 Sulcus nervi ulnaris
4 Crista tuberculi majoris 10 Fossa radialis 16 Crista supracondylaris medialis 22 Sulcus nervi radialis
5 Sulcus intertubercularis 11 Epicondylus lateralis humeri 17 Fossa coronoidea 23 Fossa olecrani
6 Collum chirurgicum 12 Capitulum humeri 18 Epicondylus medialis humeri
104750_S_368_396_Kap_7:_ 05.01.2010 11:24 Uhr Seite 374
Radius
1 Caput radii
2 Circumferentia articularis radii
3 Collum radii
4 Tuberositas radii
5 Corpus radii
6 Facies anterior radii
7 Processus styloideus radii
8 Facies articularis carpalis
9 Facies posterior radii
10 Incisura ulnaris radii
Ulna
11 Incisura trochlearis ulnae
12 Processus coronoideus
13 Incisura radialis ulnae
14 Tuberositas ulnae
15 Caput ulnae
16 Circumferentia articularis ulnae
17 Processus styloideus ulnae
18 Facies posterior ulnae
19 Olecranon
A = Humerus
B = Rafius
C = Ulna
Tulang-tulang pada sendi siku (articulatio cubiti) kanan (dilihat dari lateral).
104750_S_368_396_Kap_7:_ 05.01.2010 11:24 Uhr Seite 375
Rangka lengan bawah kanan dan tangan pada pronatio. Rangka lengan bawah kanan dan tangan pada supinatio.
Rangka pergelangan dan tangan kanan (dilihat dari dorsal). Rangka pergelangan tangan dan
tangan kanan (dilihat dari medial).
冧
1 Radius 8 Basis ossis metacarpi lll 15 Os scaphoideum 22 Caput phalangis
2 Ulna 9 Ossa metacarpi 16 Os trapezium Ossa carpi proximalis ll
10 Carput ossis metacarpi 17 Os trapezoideum
3 Processus styloideus ulnae 23 Tuberositas
11 Phalanges proximales manus 18 Os metacarpi pollicis
冧
4 Os lunatum Phangis distalis
12 Phalanges mediae 19 Phalanx proximalis pollicis 24 Corpus ossis
5 Os triquetrum
Ossa carpi 13 Phalanges distales 20 Phalanx distalis pollicis
6 Os capitatum metacarpi lll
14 Processus styloideus radii 21 Basis phalangis proximalis II
7 Os hamatum
104750_S_368_396_Kap_7:_ 05.01.2010 11:24 Uhr Seite 377
1Radius
2Processus styloideum
冧
3Os scaphoideum
4Os capitatum
5Os trapezium Ossa carpi
6Os trapezoideum
7Os metacarpi I
8Ossa metacarpi ll-IV
9Phalanx proximalis pollicis
10Phalanx distalis pollicis
11Basis phalangis proximalis ll
12Phalanges proximales manus
13Caput phalangis proximalis II
14Phalanx mediae
15Phalanx distalis
16Ulna
17Processus styloideus ulnae
18Os lunatum
19
20
21
Os pisiforme
Os triquetrum
Os hamatum
冧 Ossa carpi
22Hamulus ossis
hamati
23 Basis ossis metacarpi lll
24 Caput ossis metacarpi lll
25 Tuberositas phalangis distalis
Rangka pergelangan tangan dan tangan kanan (dilihat dari sisi palmar).
Tangan manusia merupakan salah satu struktur tubuh logis. Dalam proses evolusi, fungsi-fungsi yang sangat
manusia yang paling mengagumkan. Articulatio carpo- maju ini terbentuk setelah tercapai postur tubuh manusia
metacarpalis pollicis, suatu sendi pelana, dapat bergerak yang berdiri tegak. Syarat mutlak untuk berkembangnya
dengan leluasa, sehingga ibu jari dapat menyentuh semua budaya manusia bukan hanya perkembangan otak me-
jari lainnya. Dengan demikian, tangan dapat menjadi alat lainkan juga perkembangkan suatu oragan yang mampu
untuk menggenggam serta menunjukkan ekspresi psiko- untuk merealisasikan gagasan: yaitu tangan manusia.
104750_S_368_396_Kap_7:_ 05.01.2010 11:24 Uhr Seite 378
3
1
2 18
11
3
4 14 13
5 12
16
6
13 19
17
7
14
6
8
15
9
9
10 10
Articulatio humeri dextra. Bagian anterior kapsul sendi dibuang Potongan koronal articulatio humeri dextra
dan caput humeri sedikit diputar ke luar untuk memperlihatkan (dilihat dari anterior).
rongga sendi.
6 7
20
5
9
11
19
10
1 Ulna
2 Exostosis (patologis)
3 Caput ulnae
4 Ligamentum collaterale carpi ulnare
5 Ligamenta intercarpalia dorsalia
6 Ligamenta carpometacarpalia dorsalia
7 Ligamenta metacarpalia dorsalia
8 Membrana interossea antebrachii
9 Radius
10 Processus styloideus radii
11 Ligamentum radiocarpale dorsale
12 Ligamentum collaterale carpi radiale
13 Capsula articularis et ligamenta intercarpalia dorsalia
14 Ligamentum radiocarpale palmare
15 Tendo musculi flexoris carpi radialis (dipotong)
16 Ligamentum carpi radiatum
17 Ligamenta carpometacarpalia palmaria
18 Os metacarpi l
19 Ligamentum ulnocarpale palmare
20 Tendo musculi flexoris carpi ulnaris
21 Ligamentum pisohamatum
22 Ligamentum pisometacarpeum
23 Ligamenta metacarpalia palmaria
24 Os metacarpi V
25 Discus articularis (ulnocarpalis)
26 Os lunatum
27 Os triquetrum
28 Os hamatum
29 Os scaphoideum (naviculare)
30 Os capitatum
31 Os trapezoideum
32 Ossa metacarpalia II et III
33 Musculi interossei dorsales
Ligamenta di tangan dan pergelangan tangan (dilihat dari dorsal).
1 9
25
26 29
27
30
28
31
24 32
33
1 Radius
2 Processus styloideus radii
3 Ligamentum radiocarpale palmare
4 Tendo musculi flexoris carpi radialis
5 Ligamentum carpi radiatum
6 Carpsula articularis articulationis
carpometacarpalis I
7 Capsula articularis articulationis
metacarpophalangealis I
8 Ligamenta palmaria et capsula articularis
articulationis metacarpophalangealis
9 Ligamenta palmaria et capsula articularis
articulationis interphalangealis
10 Capsula articularis
11 Membrana interossea antebrachii
12 Ulna
13 Articulatio radio-ulnaris distalis
14 Processus styloideus ulnae
15 Ligamentum ulnocarpale palmare
16 Os pisiforme et tendo musculi flexoris carpi ulnaris
17 Ligamentum pisometacarpale
18 Ligamentum pisohamatum
19 Ossa metacarpi
20 Ligamenta metacarpalia transversa profunda
21 Tendines musculorum extensorum et capsula
articularis
22 Ligamentum collaterale articulationis
interphalangealis
23 Ligamentum collaterale articulationis
metacarpophalangealis
24 Os metacarpi ll
Ligamenta lengan bawah, tangan, dan jari tangan (dilihat dari Ligamenta pada jari
sisi palmar). Panah menunjukkan tempat canalis carpi. (dilihat dari lateral).
104750_S_368_396_Kap_7:_ 05.01.2010 11:24 Uhr Seite 382
Otot-otot bahu dan lengan atas, lapisan lebih dalam,sisi kanan (dilihat dari
dorsal). Musculus trapezius dan musculus deltoideus telah dipotong dan dilipat
▲
1 Musculus trapezius
2 Acromion
3 Trigonum clavipectorale
4 Musculus deltoideus, pars clavicularis
(serabut anterior)
5 Musculus deltoideus, pars acromialis
(serabut tengah)
6 Musculus pectoralis major, pars clavicularis
7 Musculus pectoralis major, pars sternocostalis
8 Musculus biceps brachii, caput breve
9 Musculus biceps brachii, caput longum
10 Musculus pectoralis major, pars abdominalis
11 Musculus brachialis
12 Musculus serratus anterior
13 Musculus obliquus externus abdominis
14 Musculus sternocleidomastoideus
15 Musculus infrahyoidei
16 Clavicula
17 Manubrium sterni
18 Corpus sterni
19 Processus xiphoideus
20 Lamia anterior vaginae musculi recti
abdominis
Otot-otot bahu dan lengan atas, lapisan superfisial (dilihat dari ventral).
3 5
3
6
Otot-otot dan lengan atas, dan musculi pectorales, lapisan dalam (dilihat dari ventral).
1 Acromion
2 Musculus deltoideus, pars clavicularis
16 2
3 Musculus pectoralis major (dilihat)
4 Musculus coracobrachialis
5 Musculus biceps brachii, caput breve
6 Musculus deltoideus (insersi pada humerus)
17 7 Musculus biceps brachii, caput longum
21
8 Musculus brachialis
22 9 Musculus sternocleidomastoideus
10 Clavicula
11 Musculus subclavius
18
12 Musculus pectoralis minor
13 Sternum
23
14 Costa lll
15 Musculus pectoralis major
19 16 Platysma
17 Musculus pectoralis major, membentuk plica axillaris anterior
18 Rami cutanei anteriores nervorum intercostalium
22
19 Rami cutanei laterales nervorum intercostalium
20 Musculus rectus abdominis
21 Musculus subscapularis
22 Musculus latissimus dorsi, membentuk plica axillaris posterior
23 Musculus serratus anterior, membentuk dinding medial axilla
24 Musculus obliquus externus abdominis
24
20
33
1
6
34
29
8
3
35
9
36
37
32
Otot-otot lengan atas kanan (dilihat dari lateral). Potongan segital lengan atas kanan
(MRI scan; dari Heuck et al.,MRT-Atlas,2009).
1
2
Otot-otot lengan atas kanan (dilihat dari ventral). Lengan atas, Otot-otot fleksor lengan atas kanan (dilihat dari
dengan scapula dan otot-otot yang melekat, sudah dilepaskan ventral). Sebagian musculus biceps brachii dibuang.
dari badan. Panah: tendo capitis longi musculi bicipitis brachii
Otot-otot fleksor lengan bawah dan tangan, Otot-otot fleksor lengan bawah dan tangan, lapisan
lapisan superfisial (dilihat dari ventral). superfisial (dilihat dari ventral). Musculus palmaris longus
dan Musculus flexor carpi ulnaris dibuang.
otot-otot fleksor lengan bawah dan tangan, lapisan dalam Vaginae tendium musculorum flexorum, selubung
(dilihat dari ventral). Semua otot fleksor dibuang untuk memperlihat- sinovial tendo otot-otot fleksor (tangan kanan
kan Musculus pronator quadratus dan musculus pronator teres beserta dilihat dari palmar, gambar semiskematik).
membrana interossea antebrachii. Lengan bawah dalam supinasi.
104750_S_368_396_Kap_7:_ 05.01.2010 11:24 Uhr Seite 391
1 Humerus
2 Epicondylus lateralis humeri
3 Capsula articularis
4 Letak capitulum humeri
5 Ramus profundus nervi radialis
6 Musculus supinator
7 Tempat masuk ramus profundus radialis ke otot-otot ekstensor
8 Radius et insertio musculi pronatoris teretis
9 Membrana interossea
10 Nervus medianus
11 Musculus triceps brachii
12 Trochlea humeri
13 Tendo musculi bicipitis brachii
14 Arteria brachialis
15 Musculus pronator teres
16 Tendo musculi pronatoris teretis
17 Ulna
18 Musculus pronator quadratus
19 Tendo musculi flexoris carpi radialis
20 Otot-otot thenar
21 Vagina tendinis musculi flexoris pollicis longi
22 Vaginae fibrosae musculorum flexorum
23 Vagina tendinum musculorum flexorum
24 Musculus flexor digitorum superficialis
25 Tendo musculi flexoris carpi ulnaris
26 Vagina communis tendinum musculorum flexorum
27 Letak os pisiforme
28 Retinaculum musculorum flexorum
29 Otot-otot hypothenar
Vaginae tendinum musculorum flexorum Ilustrasi diagram tentang dua sumbu articulatio cubiti.
(tangan kanan dilihat dari palmar). Larutan
PVA biru disuntikkan ke dalam selubung.
104750_S_368_396_Kap_7:_ 05.01.2010 11:24 Uhr Seite 392
Vaginae tendinum
musculorum extensorum
pada punggung pergelangan
tangan kanan (ditandai)
dengan warna biru).
Perhatikan 6 terowongan
untuk lewat tendo-tendo otot
ekstensor di bawah retina-
culum extensorum (gambar
skematik).
Otot-otot ibu-jari tangan dan jari telunjuk Otot-otot (dilihat dari palmar). Tendo otot fleksor dan bagian
(dilihat dari medial). Diperlihatkan tendo otot-otot otot-otot ibu jari dibuang. Canalis carpi dibuka.
ekstensor ibu jari dan insertio tendo otot-otot
fleksor.
1 Tendo musculi extensoris pollicis brevis et 15 Tendo musculi extensoris pollicis 29 Musculi lumbricales (dipotong)
tendo musculus abductoris longi (perpanjang) 30 Musculus interosseus dorsalis l
2 Retinaculum musculorum extensorum 16 Vinculum longum 31 Letak canalis carpi
3 Tendo musculi extensoris pollicis longi 17 Musculus flexor digitorum superficialis, tendo 32 Tendo musculi flexoris carpi ulnaris
4 Tendines musculi extensoris carpi membelah untuk tempat lewat tendines profundi 33 Tempat os pisiforme
radialis longi (et brevis) 18 Vincula tendium musculorum flexorum 34 Hamulus ossis hamati
5 Musculus interosseus doralis l 19 Tendo musculi flexoris digitorum profundi 35 Musculus abductor digiti minimi
6 Tendo musculi extensoris digitorum 20 Vinculum breve 36 Musculus flexor digiti minimi brevis
(index) 21 Tonjol radiokarpal (tepi potong retinaculum 37 Musculus opponens digiti minimi
flexorum) 38 Musculus interosseus palmaris ll
7 Tempat articulatio metacarpophalangea
22 Musculus opponens pollicis 39 Musculus interosseus palmaris lll
8 Tendo musculi lumbricalis
23 Musculus flexor pollicis brevis, caput profundum 40 Musculus interosseus dorsalis lV
9 Musculus extensor indicis (perpanjang)
41 Musculus interosseus dorsalis III
10 Tendo musculi flexoris radialis 24 Musculus abductor pollicis brevis (dipotong)
42 Tendo musculi flexoris digitorum
(dipotong) 25 Musculus flexor pollicis brevis, caput
profundi (dipotong)
11 Kotak tembakau (snuffbox) anatomi superficiale (dipotong) 43 Tendo musculi flexoris digitorum
12 Tendo musculi abductoris pollicis longi 26 Musculus adductor pollicis,caput obliquum superficialis (dipotong)
13 Tendo musculi extensoris pollicis brevis 27 Musculus adductor pollicis, caput transversum 44 Vaginae fibrosae digitorum manus
14 Tendo musculi abductoris pollicis brevis 28 Tendo musculi flexoris pollici longi (dipotong)
104750_S_368_396_Kap_7:_ 05.01.2010 11:24 Uhr Seite 395
12 13
2 7
14
4
9
9 11
11
10 10
16
15
396 Arteriae
Cabang-cabang utama arteria subclavia et arteria axillaris (dilihat dari anterior). Otot dada (musculi pectorales) telah dilipat,
clavicula dan dinding anterior thorax dibuang, dan paru kanan dipotong. Paru kiri dengan pleura dan kelenjar tiroid dilipat ke lateral
untuk memperlihatkan arcus aortae dan arteria carotis communis dan cabang-cabangnya.
Arteriae 397
398 Venae
23
1
8
2 9
3
15
24
4
16 25
5
6 17
26
18
7
12
8
19
9
20
21
10
22 13
11 14
27
12
Nervi 399
400 Nervi
Saraf kulit di ekstremitas atas kanan Saraf kulit di ekstremitas atas kanan
(dilihat dari ventral). (Gambar skematis). (dilihat dari dorsal).(Gambar skematis).
冧
20 Nervus cutaneus brachii posterior
9 Nervi digitales palmares [cabang nervus medianus] 21 Nervus cutaneus antebrachii posterior
10 Rami cutanei anteriores nervorum intercostalium 22 Ramus superficialis dari nervus radialis
11 Rami cutanei laterales nervorum intercostalium 23 Nervi digitales dorsales
12 Nervus cutaneus antebrachii medialis
104750_S_397_431_Kap_7:_ 05.01.2010 11:49 Uhr Seite 401
13
14
6 6
15
16
17
8
1
1
2
9
10
4
5
15
14
10
11
12
Regio dorsalis leher dan bahu (dilihat dari dorsal). Sisi kiri = lapisan superfisial;
sisi kanan = musculus trapezius dan musculus latissimus dorsi dibuang. Diseksi rami
dorsales nervorum spinalium.
1 Clavicula
2 Musculus deltoideus
3 Arteria suprascapularis
4 Nervus suprascapularis
5 Ligamentum transversum
scapulae superius
6 Musculus teres minor
7 Nervus axillaris et arteria
circumflexa humeri posterior
8 Caput longum musculi
tricipitis brachii
9 Arteria circumflexa scapulae
10 Musculus teres major
11 Nervus occipitalis major
12 Nervus occipitalis minor
13 Nervus auricularis magnus
14 Musculus splenius capitis
15 Nevus accessorius (N.XI)
16 Nervus occipitalis tertius et
musculus levator scapulae
17 Musculus serratus posterior
superior
18 Spina scapulae
19 Arteria descendens scapulae et
nervus dorsalis scapulae
20 Musculus rhomboideus major
21 Musculus infraspinatus et
margo medialis scapulae
22 Nervus radialis et arteria
profunda brachii
23 Arteria thoracodorsalis
24 Truncus thyrocervicalis
25 Radices plexus brachialis
Regio posterior bahu; lapisan paling dalam. Musculi rhomboidei dan musculi
scapulae ditembus;bagian posterior musculus deltoideus dilipat.
Regio posterior bahu, lapisan dalam. Arteri-arteria di regio scapularis disuntik. Sebagian musculus
trapezius dan musculus deltoideus dibuang atau dilipat.
1 Musculus trapezius
2 Nervus supraclavicularis posterior
3 Nervus supraclavicularis medialis
4 Trigonum clavipectorale/deltopectorale
5 Musculus deltoideus
6 Vena cephalica dalam sulcus
deltopectoralis
7 Nervus cutaneus brachii lateralis superior
(cabang nervus axillaris)
8 Musculus latissimus dorsi
9 Vena caphalica
10 Musculus biceps brachii
11 Musculus triceps brachii
12 Rami curanei laterales nervorum
intercostalium
13 Nervus transversus colli et vena jugularis
externa
14 Musculus strenocleidomastoideus
15 Vena jugularis anterior
16 Nervus supraclavicularis medialis
17 Clavicula
18 Pars clavicularis musculi pectoralis majoris
19 Pars clavicularis musculi pectoralis
majoris
20 Ramus perforans arteriae thoracicae
internae
21 Rami cutanei anteriores nervorum
intercostalium
22 Pars abdominalis musculi pectoralis majoris
23 Musculus sternocleiomastoideus, ramus
cervicalis nervi facialis, dan vena jugularis
anterior
24 Vena jugularis externa dan nervus
transversus cervicis
25 Articulatio sternoclavicularis (dibuka)
dengan discus articularis
26 Musculus pectoralis major
27 Musculus omohyoideus dan vena
jugularis externa
Bahu kanan dan dinding thorax, lapisan superfisial (dilihat dari anterior). 28 Arcus venosus jugularis dan Musculus
Diseksi saraf dan vena kulit. sternohyoideus
29 articulatio sternoclavicularis (tidak dibuka)
23 27
24
28
17
17
29
25
Trigonum clavipectorale, regio infraclavicularis Dinding thorax dan bahu kanan dengan regio axillaris, lapisan
(dilihat dari antreior). Musculus pectorais major dalam (dilihat dari anterior). Musculus pectoralis major
dipotong dan dilipat. dipotong dan sebagian dibuang.
Bahu dan lengan atas (dilihat dari dorsal).Diseksi Regio dorsalis bahu dan lengan atas, lapisan
ruang segiempat dan ruang segitiga di regio axillaris. superfisial. Perhatikan susunan segmental saraf-saraf kulit
punggung.
1 Musculus trapezius
2 Rami dorsales arteriae (et venae)intercostalis posterioris
(rami cutanei mediales)
3 Rami medialis ramorum dorsalium nervorum spinalium
8
9 4 Musculus rhomboideus major
5 Rami laterales ramorum dorsalium nervorum spinalium
6 Musculus latissimus dorsi
11 7 Nervi supraclaviculares posteriores
21 8 Spina scapulae
12
23 9 Musculus deltoideus
10 Musculus infraspinatus
14
11 Musculus teres minor
12 Spatium triangulare dengan arteria dan vena circumflexa
27 scapulae
20 24 13 Nervus cutaneus brachii lateralis superior dengan arteria
14 Musculus teres major
25
26 15 Rami terminalis nervi intercostobrachialis
16 Nervus cutaneus brachii medialis
17 Tendo musculi tricipitis brachii
18 Rami cutanei laterales nervorum intercostalium
27 19 Nervus cutaneus antebrachii medialis
17 20 Caput longum musculi tricipitis barachii
21 Spatium quadrangulare dengan nervus axillaris et arteria
circumflexa humeri posterior
22 Anastomosis antara arteria profunda brachii dan arteria
circumflexa humeri posterior
23 Perjalanan nervus radialis dan arteria profunda brachii
24 Caput laterae musculi tricipitis brachii
25 Arteria collateralis media
Anatomi regional lengan atas (dilihat dari dorsal). 26 Arteria collateralis radia
Tempat-tempat pembuluh darah dan saraf. 27 Nervus radialis
104750_S_397_431_Kap_7:_ 05.01.2010 11:49 Uhr Seite 409
Regio scapularis, lengan atas dan bahu, lapisan dalam Regio scapularis, lengan atas dan bahu, lapisan dalam
(dilihat dari dorsal). Sebagian musculus deltoideus dipotong (dilihat dari dorsal). Caput laterale musculi tricipitis brachii
dan dilipat untuk memperlihatkan Spatium triangulare dan dipotong untuk memperlihatkan nervus radialis dan pembuluh
Spatium quadrangulare di daerah axilla. yang menyertainya.
Regio axillaris dextra (dilihat dari bawah). Diseksi nodi lymphoidei axillares superficiales
dan ductus lymphatici. Musculus pectoralis major sedikit ditarik ke atas.
Regio axillaris dextra (dilihat dari depan). Diseksi nodi lymphoidei axillares (profundi).
Musculi pectorales major et minor dipotong dan dilipat. Gelang bahu dan lengan atas diangkat ke atas
dan disingkap ke atas.
Regio axillaris dextra (dilihat dari anterior). Musculi pectorales major et minor dipotong dan dilipat untuk memperlihatkan pembuluh
darah dan saraf axilla.
1 Musculus sternocleidomastoideus (dipotong dan dilipat) 16 Nervus phrenicus et arteria cervicalis ascendens
2 Plexus cervicalis 17 Plexus brachialis (setinggi trunci)
3 Musculus trapezius 18 Clavicula
4 Musculus pectoralis minor et nervus pectoralis medialis 19 Musculus subclavius
5 Musculus deltoideus 20 Arteria thoraco-acromialis
6 Musculus pectoralis major et nervus pectoralis lateralis 21 Vena subcalavia (dipotong)
7 Nervus medianus et arteria brachialis 22 Arteria axillaris
8 Arteria circumflexa scapulae 23 Arteria subscapularis
9 Caput breve musculi bicipitis brachii 24 Arteria thoracica superior
10 Arteria et nervus thoracodorsalis 25 Arteria thoracica lateralis et nervus thoracicus longus
11 Caput longum musculi bicipitis brachii 26 Musculus intercostalis externus
12 Musculus latissimus dorsi 27 insertio musculi pectoralis minoris
13 Musculus serratus anterior 28 Nervi intercostobrachiales
14 Vena jugularis interna 29 Rami cutanei laterales nervorum intercostalium
15 Musculus scalenus anterior 30 Insertio musculi pectoralis majoris
104750_S_397_431_Kap_7:_ 05.01.2010 11:49 Uhr Seite 413
30
Plexus brachialis (dilihat dari anterior). Sebagai clavicula dan kedua musculi pectorales dibuang
1
Nervus accessorius
2
Arteria dorsalis scapulae
3
Nervus suprascapularis
4
Clavicula et musculus pectoralis
minor
5 Fasciculus lateralis plexus brachialis
27 26 6 Nervus musculocutaneus
7 Nervus axillaris
13 8 Nervus medianus
9 Arteria brachialis
3
10 Nervus radialis
11 Plexus cervicalis
17 12 Arteria carotis communis
5 13 Radices plexus brachialis (C5-T1)
29 18 14 Nervus phrenicus
15 Arteria transversa cervicis
16 Arteria subclavia
6 28 17 Fasciculus posterior plexus brachialis
7 20 18 Fasciculus medialis plexus brachialis
19 Arteria subscapularis
10
20 Nervus thoracicus longus
21 Nervus ulnaris
22 Nervus cutaneus antebrachii medialis
24
8 23 Nervus thoracodorsalis
25 24 Nervus intercostobrachialis
25 Nervi cutanei brachii et anterbrachii
21 mediales
26 Musculus scalenus anterior
27 Musculus scalenus medius
Cabang-cabang utama plexus brachialis. Fasciculus posterior berwarna ungu, 28 Nervus intercostalis (T1)
fasciculus lateralis berwarna jingga, dan fasciculus medialis berwarna hijau. 29 Arteria axillaris
(Gambar skematis). 30 Arteria suprascapularis
104750_S_397_431_Kap_7:_ 05.01.2010 11:49 Uhr Seite 414
1
2
3 17
18
4 19
5 20
6 21
7
22
23
9
10
24
8
1 Arteria cervicalis ascendens 13 Ramus profundus nervi radialis
11 2 Arteria vertebralis 14 Ramus superficialis nervi
3 Arteria transversa cervicis radialis
4 Arteria et nervus 15 Musculus flexor carpi radialis
suprascapularis 16 Arteria radialis
5 Musculus deltoideus 17 Arteria carotis communis
6 Nervus musculocutaneus 18 Truncus brachiocephalicus
7 Nervus axillaris 19 Arteria subclavia
12 8 Nervus radialis 20 Plexus brachialis
13 9 Nervus ulnaris 21 Arteria axillaris
10 Nervus medianus 22 Nervus intercostobrachialis
11 Musculus biceps brachii 23 Arteria brachialis
12 Musculus brachioradialis 24 Musculus latissimus dorsi
14
15
16
14
1 Arteria radialis et ramus 9 Epicondylus medialis humeri 18 Musculus serratus anterior 25 Musculus pectoralis minor (dilipat)
superficialis nervis radialis 10 Arteria collateralis ulnaris 19 Arteria subscapularis et nervus pectoralis medialis
2 Nervus cutaneus antebrachii inferior 20 Musculus pectoralis major 26 Fasciculus posterior plexus
lateralis 11 Nervus ulnaris (dilipat) et nervus pectoralis brachialis
3 Musculus brachioradialis 12 Nervus cutaneus antebrachii lateralis 27 Clavicula (dipotong)
4 Arteria ulnaris medialis 21 Nervus radialis et 28 Fasciculus lateralis plexus
5 Tendo musculi bicipitis 13 Arteria brachialis arteria profunda brachii brachialis
brachii 14 Musculus biceps brachii 22 Nervus axillaris 29 Fasciculus medialis plexus
6 Musculus brachialis 15 Nervus intercostobrachialis(T3) 23 Radices nervi mediani et brachialis
7 Musculus pronator teres 16 Musculus latissimus dorsi arteria axillaris 30 Arteria subclavia
8 Nervus medianus 17 Nervus et arteria thoracodorsalis 24 Nervus musculocutaneus 31 Vena brachialis
104750_S_397_431_Kap_7:_ 05.01.2010 11:49 Uhr Seite 416
13
Regio cubiti (dilihat dari anterior). Diseksi saraf dan Regio cubiti, lapisan superfisial (dilihat dari anterior).
vena kulit. Fascia-fascia otot dibuang.
Regio cubiti, lapisan tengah (dilihat dari anterior). Regio cubiti, lapisan tengah (dilihat dari anterior). Musculus
Aponeurosis musculi bicipitis brachii dibuang. pronator teres dan musculus brachioradialis sedikit dilipat.
Regio cubiti, lapisan dalam (dilihat dari anterior). Regio cubiti, lapisan paling dalam (dilihat dari anterior).
Musculus pronator teres dan musculus flexor carpi Musculus flexor digitorum superficialis dan caput ulnare
ulnaris di potong dan dilipat. musculi pronatoris teretis dipotong dan dilipat.
1 Arteria radialis
2 Vena basilica
3 Musculus pronator teres
4 Musculus flexor carpi radialis
5 Arteria ulnaris
6 Musculus palmaris longus
7 Nervus medianus
8 Tendo musculi bicipatis brachii
9 Musculus flexor digitorum superficialis
10 Nervus ulnaris
11 Tendo musculi brachialis
12 Musculus flexor carpi ulnaris
13 Musculus flexor digitorum profundus
14 Ulna
15 Vena cubiti mediana
16 Vena cephalica antebrachii
17 Vena radialis
18 Musculus brachioradialis
19 Ramus superficialis nervi radialis, vena
et arteria radialis
15 20 Musculus extensor carpi radialis longus
1 21 Musculus extensor carpi radialis brevis
16
2 22 Musculus supinator
17 23 Ramus profundus nervi radialis
3 18 24 Radius
25 Musculus extensor digitorum
4 19 26 Musculus extensor carpi ulnaris
5 20 27 Musculus anconeus
6 21
7
22
8
23
9
24
10
11 25
12 26
13 27
14
2 1
15
17
5
7
8
24
11
14
17
11
18
13
21
14
15 19
9
22
20
23
16
24
5 9
26
25
Pembuluh darah dan saraf lengan bawah kanan, Pembuluh darah dan saraf lengan bawah kanan,
lapisan superfisial (dilihat dari dorsal). lapisan profunda (dilihat dari dorsal).
1 Tendo musculi tricipitis brachii 11 Retinaculum musculorum extensorum 21 Musculus ext ensor pollicis brevis
2 Olecranon 12 Ramus dorsalis nervi ulnaris 22 Ramus superficialis nervi radialis
3 Musculus anconeus 13 Musculus biceps brachii 23 Arteria radialis
4 Musculus extensor digitorum 14 Musculus brachialis 24 Nervus interosseus antebrachii posterior
5 Musculus extensor carpi ulnaris 15 Musculus brachioradialis (cabang nervus radialis)
6 Ramus profundus nervi radialis 16 Epicondylus lateralis humeri 25 Nervus interosseus antebrachii posterior
7 Arteria interossea posterior 17 Musculus extensor carpi radialis longus (cabang nervus radialis)
8 Musculus extensor pollicis longus 18 Musculus extensor carpi radialis brevis 26 Ramus posterior arteriae interosseae
9 Musculus extensor indicis 19 Musculus abductor pollici longus anterioris
10 Tendo musculi extensoris carpi ulnaris 20 Tendines musculi extensoris digitorum 27 Musculus supinator
104750_S_397_431_Kap_7:_ 05.01.2010 11:49 Uhr Seite 422
10
Pembuluh darah dan saraf lengan bawah dan tangan Pembuluh darah dan saraf lengan bawah dan tangan
sebelah kanan, lapisan superfisial (dilihat dari palmar). sebelah kanan, lapisan superfisial (dilihat dari palmar).
Aponeurosis palmaris manus dan aponeurosis musculi bicipitis
brachii telah dibuang.
104750_S_397_431_Kap_7:_ 05.01.2010 11:49 Uhr Seite 423
1
15
7
1
2
8 7
9
3 20
16
4
5
5 10
17
10
11 21
6 11
12
13
18 13
14
19
14
Regio dorsalis manus (lapisan superficialis). Regio dorsalis manus (lapisan lebih dalam).Sebagian
Diperlihatkan nervi cutanei dan venae cutaneae. musculus extensor digitorum telah dibuang.
15
1
16
2 17
18
3
4 19
20
5
6 21
22
4
7 23
24
8
9
25
10
11 27
11
12
13
13
12
14
14
Potong koronal melalui tangan kiri Potongan koronal melalui tangan kiri (dilihat dari sisi
(dilihat dari sisi dorsal). dorsal) (MRI scan, dari Prof. Heuck,Munich).
28
24
7
26 23
19 Os triquetrum
20 Os capitatum
29 30 31
21 Os hamatum
22 Articulationes carpometacarpales
23 Musculus adductor digiti minimi
1 Radius 10 Phalanx proximalis pollicis 24 Os metacarpi V
2 Articulato radiocarpalis (sendi pergelangan tangan) 11 Phalanges proximales digitales 25 Articulatio metacarpophalangea
3 Os scaphoideum (os naviculare) 12 Articulationes interphalangeae 26 Musculus adductor pollicis
4 Arteria radialis 13 Phalanx media 27 Arteriae digitales palmares propriae
5 Os trapezoideum 14 Phalanx distalis 28 Ossa metacarpi ll et lll
6 Os trapezium 15 Ulna 29 Tendines musculorum flexorum
7 Os metacarpi l 16 Articulatio radio-ulnaris distalis digitorum superficialis et profundi
8 articulatio metacarpophalangea pollicis 17 Discus articularis 30 Nervus medianus
9 Musculi interossei 18 Os lunatum 31 Arteria et vena ulnaris
104750_S_397_431_Kap_7:_ 05.01.2010 11:50 Uhr Seite 426
1
2
3
7
8
9
10
11
12
14
15
Tangan kanan, lapisan superfisial, diseksi pembuluh darah Tangan kanana,lapisan superfisial, diseksi pembuluh darah
dan saraf (dilihat dari sisi palmar). dan saraf (dilihat dari sisi palmar). Aponeurosis palmaris tangan
dibuang untuk menunjukkan arcus palmaris superficialis.
1 Tendo musculi palmaris longi 17 Nervi digitales palmares proprii (nervvus ulnaris)
2 Arteria radialis 18 Ligamentum metacarpale transversum superficiale
3 Tendo musculi flexoris carpi radialis et nervus medianus 19 Arteriae digitales palmares propriae
4 Bagian distal fascia antebrachii 20 Ramus palmaris superficialis arteriae radialis
5 Arteria radialis yang berjalanan di dalam "tabatiere anatomicum" (ikut membentuk arcus palmaris superficialis)
6 Musculus abductor pollicis brevis 21 Retinaculum musculorum flexorum
7 Caput superficiale musculi flexoris pollicis brevis 22 Nervus medianus
8 Arteria digitalis palmaris pollicis 23 Musculus abdoctor digiti minimi
9 Arteriae digitales palmares communes 24 Musculus flexor digiti minimi brevis
10 Nervi digitales palmares proprii (nervus medianus) 25 Musculus opponens digiti minimi
11 Nervus ulnaris 26 Arcus palmaris superficialis
12 Nervus musculi flexoris carpi ulnaris 27 Tendines musculi flexoris digitorum superficialis
13 Arteria ulnaris 28 Nervus digitalis palmaris communis (cabang nervus ulnaris)
14 Ramus superficialis nervi ulnaris 29 Nervus digitalis palmaris communis
15 Musculus palmaris brevis (cabang nervus medianus)
16 Aponeurosis palmaris 30 Vaginae fibrosae tendium musculorum flexorum
104750_S_397_431_Kap_7:_ 05.01.2010 11:50 Uhr Seite 429
3
Ekstremitas atas
lokasi potongan 1-5
4 (MRI scan hlm.430: atas
izin Prof. Heuck,
Munich, Jerman; MRI
scan hlm. 431: atas izin
5
Prof Bautz dan R. Janka
Potongan horizontal melalui sendi bahu kanana (potong 1; M.D., University of
MRI scan; dilihat dari inferior). Erlangen, Jerman).
Potongan aksial melalui pertengahan lengan atas Potongan aksial melalui pertengahan lengan
kanan (potongan 2; MRI scan,dilihat dari inferior). atas kanan (potongan 2; dilihat dari inferior).
104750_S_397_431_Kap_7:_ 05.01.2010 11:50 Uhr Seite 431
Potongan aksial melalui tangan kanan Potongan aksial melalui tangan kanan setinggi
(potongan 5; MRI scan; dilihat dari inferior). metacarpus (potongan 5; dilihat dari inferior).
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:57 Uhr Seite 432
432
8 Ekstremitas Bawah
Ekstremitas bawah mempunyai fungsi khusus, yakni penopang
tubuh bagian atas, pergerakan, dan penjaga keseimbangan.
Berbeda dari ekstremitas atas, pergerakan ekstremitas bawah
1 10 lebih terbatas; sendi-sendinya lebih kencang dan difiksasi oleh
ligamenta yang kuat. Sendi panggul adalah sendi sinovial dari
2 tipe bola dan soket, antara caput femoris dan acetabulum.
Articulatio genus adalah sendi sinovial dari tipe engsel yang
hanya dapat berputar terbatas. Articulatio talocruralis adalah
11
sendi engsel antara talus, fibula, dan tibia yang hanya dapat
bergerak fleksi dan ekstensi.
12 Sumbu panjang kaki (pes) berada pada sudut tegak lurus
dengan sumbu tungkai bagian bawah (betis) sehingga mem-
bentuk busur yang efektif untuk posisi tegak manusia.
3 1
A 10
2
11
12
3
B
4
13
14
4
5 13
14
5
6
C
6
A = Gelang panggul
15 (cingulum membri
16 inferioris)
17
7 18 B = Paha (femur)
15
19
D
C = Betis, tungkai
8 20
bawah (crus)
16 9
7 D = Kaki (pes)
8 18
1 Os coxae dextrum 11 Symphysis pubica
2 Os sacrum 12 Articulatio coxae
19
9 3 Femur 13 Articulatio genus
20 4 Patella 14 Articulatio tibiofibularis
5 Fibula 15 Syndesmosis tibiofibularis
6 Tibia 16 Articulatio talocruralis
7 Ossa tari (ossa tarsalia) (sendi pergelangan kaki)
Rangka gelang panggul dan ekstremitas bawah 8 Ossa metatarsi (ossa 17 Articulatio talocalcaneo-navicularis
(dilihat dari anterior). Articulatio talocruralis dilepas. metatarsalia) 18 Articulationes tarso-metatarsales
9 Phalanges 19 Articulationes metatarso-phalangeales
10 Articulatio sacroiliaca 20 Articulationes interphalangeales pedis
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:57 Uhr Seite 433
Os coxae dextrum (dilihat dari lateral). Os coxae dextrum (dilihat dari medial).
18
19
17 16
20 15
Gelang panggul melekat erat pada columna vertebralis
pada articulatio sacroiliaca. Karena itu, tubuh menjadi
lebih mudah bertahan tegak walaupun hanya satu
Diameter pelvis (dilihat dari oblik superior). ekstremitas bawah yang dipakai untuk menopang
(Gambar skematik). (misalnya waktu berjalan). Mobilitas ekstremitas bawah
lebih terbatas dibandingkan mobilitas ekstremitas atas.
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:57 Uhr Seite 435
Pelvis perempuan (dilihat dari superior). Perhatikan perbedaan antara pelvis laki-laki dan perempuan,
terutama bentuk dan ukuran os sacrum, apertura superior dan inferior, serta alae ossis ilii.
Pelvis laki-laki (dilihat dari superior). Bandingkan dengan pelvis perempuan (gambar di atas).
冧
7 Labium externum 18 Ala ossis sacri
8 Linea intermedia cristae iliacae 19 Letak articulatio sacroiliaca
9 Labium internum 20 Fossa iliaca
10 Linea arcuata 21 Linea terminalis
11 Spina iliaca anterior superior 22 Crista iliaca
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:57 Uhr Seite 436
Pelvis perempuan (dilihat dari anterior). Perhatikan perbedaan antara bentuk dan ukuran pelvis laki-laki
dan perempuan. Arcus pubicus perempuan lebih besar daripada laki-laki. Foramen obturatum pada pelvis
perempuan berbentuk segitiga, sedangkan pada pelvis laki-laki berbentuk oval.
2
11
3
12
4 13
6 14
7
15
16
8
17
9
18
10
Pelvis perempuan (dilihat dari posterior). Perhatikan perbedaan antara pelvis laki-laki
dan perempuan, khususnya apertura inferior, bentuk os sacrum, kedua incisurae ischiadicae,
dan arcus pubicus.
Pelvis laki-laki (dilihat dari posterior). Bandingkan dengan pelvis perempuan (gambar di atas).
1 Crista iliaca
2 Pars lateralis ossis sacri (ala)
3 Letak articulatio sacroiliaca
4 Spina iliaca anterior superior
5 Linea terminalis
6 Eminentia iliopubica
7 Margo acetabuli
8 Caput femoris
9 Trochanter major
10 Collum femoris
11 Linea intertrochanterica
12 Corpus femoris
13 Vertebra lumbalis V
14 Discus intervertebralis buatan di antara
vertebra lumbalis V dan os sacrum
15 Promontorium
16 Foramina sacralia pelvica
17 Tuberculum pubicum
18 Foramen obturatum
19 Ramus ossis ischii
20 Trochanter minor
21 Foramina sacralia posteriora
22 Incisura ischiadica major
23 Spina ischiadica
24 Symphysis pubica
25 Os pubis
26 Tuber ischiadicum
27 Crista intertrochanterica
28 Facies symphysialis
Diameter-diameter pelvis
Tulang-tulang sendi panggul kanan (dilihat dari anterior). A = Conjugata vera (11---11,5 cm)
B = Conjugata diagonalis (12,5---13 cm)
C = Diameter terpanjang pelvis
D = Apertura pelvis inferior
E = Inclinatio pelvis (60 derajat)
Femur 439
Femur kanan (dilihat dari anterior). Femur kanan (dilihat dari medial). Femur kanan (dilihat dari posterior)
Ossa cruris, tibia kanan, dan fibula Ossa cruris, tibia kanan, dan fibula
(dilihat dari anterior). (dilihat dari posterior).
Patella kanan (dilihat dari anterior). Patella kanan (dilihat dari posterior).
Tulang-tulang kaki kanan (dilihat dari dorsal). Tulang-tulang kaki kanan (dilihat dari plantar).
11 Letak articulatio talocalcaneonavicularis 21 Ossa metatarsi 31 Sulcus tendinis musculi peronei longi
12 Caput tali 22 Letak articulationes tarsometatarsales 32 Tuber calcanei
13 Collum tali 23 Os cuneiforme laterale 33 Sustentaculum tali calcanei
14 Trochlea tali 24 Tuberostas ossis metatarsi V 34 Tibia
15 Processus posterior tali 25 Os cuboideum 35 Malleolus medialis
16 Phalanges distales 26 Letak articulatio calcaneocuboidea 36 Fibula
17 Phalanges mediae 27 Calcaneus 37 Syndesmosis tibiofibularis
18 Letak articulationes interphalangeales pedis 28 Sinus tarsi 38 Letak articulatio talocruralis
19 Phalanges proximales 29 Facies malleolaris lateralis tali 39 Malleolus lateralis
20 Letak articulationes metatarsophalangeales 30 Trochlea peronealis 40 Letak articulatio subtalaris
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:57 Uhr Seite 444
Ligamenta pelvis et articulatio coxae (dilihat dari posterior kanan). Potongan koronal articulatio coxae dexter
(dilihat dari anterior).
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:57 Uhr Seite 445
1 Femur
2 Trochanter minor
3 Collum femoris
4 Caput femoris
5 Fovea capitis femoris dan
sisa ligamentum capitis femoris
6 Facies lunata acetabuli
7 Labrum acetabuli
8 Fossa acetabuli
9 Ligamentum transversum
acetabuli
10 Ligamentum inguinale
11 Arcus iliopectineus
12 Symphysis pubica
13 Os pubis
14 Canalis obturatorius
15 Ligamentum capitis femoris
16 Membrana obturatoria
17 Os ischii
18 Ligamentum longitudinale
anterius (setinggi vertebra
lumbalis V)
Articulatio coxae dextra, dibuka (dilihat dari lateral anterior). Ligamentum capitis femoris 19 Promontorium
telah potong femur di tarik ke posterior. 20 Ligamentum iliolumbale
21 Crista iliaca
22 Spina ilaca anterior superior
23 Ligamentum iliofemorale (pita
horisontal)
24 Ligamentum iliofemorale (pita
vertikal)
25 Trochanter major
26 Ligamentum pubofemorale
27 Spina iliaca anterior inferior
28 Ligamenta sacroiliaca anteriora
29 Ligamentum sacrospinale
30 Ligamentum sacrotuberale
31 Linea intertrochanterica
32 Ligamentum ischiofemorale
33 Zona orbicularis
20
21 20
28
29
30
10
23
23
32
24
33
26
31
29
12 30
Ligamenta articulationis coxae (dilihat dari Ligamenta articulationis coxae (dilihat dari posterior,
anterior, gambar skematik). gambar skematik).
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:57 Uhr Seite 446
1 9
10
2
1
11
13
12
13
14
4 14
3
11
5
4
16
15 17
6
5
15
16
6 7
7 17
18
8
19
18
8 19
Potongan sagital melalui articulatio genus Potongan sagital melalui articulatio genus
(dilihat dari lateral). Permukaan anterior di kiri. (MRI scan; dari Heuck et al., MRT-Atlas, 2009).
3
2
4
1 4
24
5
5
20
6 17
7 6 16
25
26
21 25
27
15
22 8
8
23
Articulatio genus dextra dan articulatio tibiofibularis Articulatio genus sinistra bersama dengan ligamentum
bersama dengan ligamenta (dilihat dari lateral). Perhatikan cruciatum (dilihat dari lateral).
posisi meniscus lateralis.
Articulatio genus kanan (dibuka) dengan ligamenta Articulatio genus kanan dengan ligamenta (dilihat dari
(dilihat dari anterior). Patella dan capsula articularis dibuang posterior). Sendi dalam keadaan ekstensi dan capsula articularis
dan femur sedikit difleksikan. dibuang.
1 Femur
2 Capsula articularis genus et
bursa suprapatellaris
3 Facies patellaris femoris
4 Condylus lateralis femoris
5 Meniscus lateralis articulationis genus
6 Ligamentum collaterale fibulare
7 Condylus lateralis tibiae (facies
articularis superior)
8 Fibula
9 Condylus medialis femoris
10 Ligamentum collaterale tibiale
11 Ligamentum cruciatum anterius
12 Meniscus medialis articulationis genus
13 Ligamentum transversum genus
14 Ligamentum patellae
15 Pes anserinus (tendo bersama musculus
sartorius, musculus gracilis, musculus
semitendinosus)
16 Tibia
17 Ligamentum cruciatum posterius
18 Condylus medialis tibiae
(facies articularis superior)
19 Ligamentum meniscofemorale posterius
20 Caput fibulae
21 Tendo musculi semimembranosi
Facies articularis tibiae kanan, menisci, serta ligamenta cruciata 22 Tempat perlekatan posterior capsula
(dilihat dari superior). Margo anterior tibiae di atas. articularis articulationis genus
23 Epicondylus lateralis femoris
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:57 Uhr Seite 448
24
25
19
14 20
15
10 13
21
17
18
22
26
23
1 Tractus iliotibialis
2 Musculus articularis genus
3 Facies patellaris femoris
4 Condylus lateralis femoris
5 Capsula articularis
6 Corpus adiposum infrapatellare
7 Patella (facies articularis)
8 Bursa suprapatellaris
19 19 9 Musculus quadriceps femoris (dipotong)
10 Ligamentum cruciatum anterius
11 Condylus medialis femoris
12 Ligamentum collaterale tibiale
4
13 Ligamentum cruciatum posterius
11 11 14 Epicondylus medialis femoris
4 10 15 Fossa intercondylaris femoris
13 13
10 17 16 Ligamentum collaterale fibulare
17 21
21 17 Meniscus medialis
18 Tuberculum intercondylare mediale
16 12
19 Femur
12
20 Epicondylus lateralis femoris
21 Meniscus lateralis articulationis genus
27 22 Linea epiphysialis tibiae
23 27
23 Tibia
23 24 Musculus vastus medialis
25 Musculus vastus lateralis
Ligamenta articulationis genus Ligamenta articulationis genus 26 Vena saphena magna
kanan (dilihat dari anterior). kanan (dilihat dari posterior). 27 Fibula
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:58 Uhr Seite 449
21
21
22
1
16
29
34
4
30
10 23
31
12 24 32
25 5
8 14
26 33
39
16 27
5 8
28
10 34
7
Articulatio talocalcaneonavicularis.
Talus diputar untuk menunjukkan faciei
Potongan sagital kaki dan betis (crus) (MRI scan; articulares sendi ini.
dari Heuck et al., MRT-Atlas, 2009).
8 7
9 14
2
10 16
11
3
12
4
5
6
17
15
6
13 5
13
17
27
6
25
9
18
26
10
11 19
Musculi extensores et adductores Musculus quadriceps femoris dan Jalur perjalanan otot ekstensor
femoris, paha kanan (dilihat dari musculi adductores superficialis, paha dan otot-otot yang berinsersi
anterior). paha kanan (dilihat dari anterior). dengan tendo bersama pada tibia
Musculus sartorius dipotong. (gambar skematik).
1 Spina iliaca anterior superior 12 Aponeurosis musculi obliqui 20 Musculus adductor brevis
2 Ligamentum inguinale
冧
abdominis externi 21 Arteria femoralis masuk canalis
3 Musculus iliopsoas 13 Funiculus spermaticus 22 Vena femoralis adductorius
4 Arteria femoralis 14 Vena femoralis 23 Nervus saphenus
5 Musculus tensor fasciae latae 15 Musculus pectineus 24 Fascia canalis adductorii
6 Musculus sartorius 16 Musculus adductor longus 25 Musculus vacus intermedius
7 Musculus rectus femoris 17 Musculus gracilis 26 Musculus articularis genus
8 Tractus iliotibialis 18 Musculus vastus medialis 27 Musculus semitendinosus
9 Musculus vastus lateralis 19 Pes anserinus (tendo bersama
10 Patella musculi sartorius, gracilis,
11 Ligamentum patellae dan semitendinosus)
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:58 Uhr Seite 453
1
2
3
5
4
7
1 7
8
2 8
18
12
10
13 10
9
14
3 10
15
16
19
6
4
10
17
11
5
6
Musculi gluteales, lapisan superfisial (dilihat dari posterior). Musculi gluteales, lapisan dalam (dilihat dari posterior).
12
13
14
15
19
21
40
17
23
Perjalanan musculi gluteales (lapisan
terdalam) dan musculi ischiocrurales (dilihat
dari posterior). Musculus sartorius ditandai
dengan garis putus-putus (gambar skematik).
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:58 Uhr Seite 455
1 Fascia thoracolumbalis
2 Processus spinosus vertebrae lumbalis
3 Os coccygis
4 Anus
5 Musculus adductor magnus
6 Musculus semitendinosus
7 Crista iliaca
8 Musculus gluteus medius
9 Trochanter major
10 Musculus gluteus maximus
11 Tractus iliotibialis
12 Musculus piriformis
13 Musculus gemellus superior
14 Musculus obturator internus
15 Musculus gemellus inferior
16 Tuber ischiadicum
17 Musculus biceps femoris
18 Musculus tensor fasciae latae
19 Musculus quadratus femoris
20 Musculus gluteus minimus
21 Musculus sartorius
22 Musculus semimembranosus
23 Tendo musculi gracilis
24 Nervus tibialis
25 Caput mediale musculi gastrocnemii
26 Nervus peroneus communis
27 Tendo musculi bicipitis femoris
28 Caput laterale musculi gastrocnemii
29 Musculus rectus femoris
30 Musculus vastus medialis
31 Musculus vastus intermedius
32 Musculus vastus lateralis
33 Nervus ischiadicus
34 Musculus gluteus maximus (insertio)
35 Vena saphena magna
36 Arteria femoralis
37 Vena femoralis
38 Musculus adductor longus
39 Femur
40 Musculus gracilis
41 Septum antara musculus semitendinosus
dan musculus semimembranosus
Otot-otot fleksor paha kanan, lapisan superfisial Potongan melintang paha kanan (dilihat dari bawah).
(dilihat dari dorsal). Sisi anterior di atas.
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:58 Uhr Seite 456
Otot-otot dorsal paha kanan (dilihat dari posterior). Otot-otot dorsal paha kanan (dilihat dari posterior).
Musculus gluteus maximus dipotong dan dilipat. Musculus gluteus maximus dan caput longum musculi
bicipitis femoris dipotong dan digeser.
1 Musculus gluteus maximus (dipotong) 9 Musculus semitendinosus et tendo intermedius 17 Caput breve musculi bicipitis femoris
2 Letak os coccygis 10 Musculus semimembranosus 18 Facies poplitea femoris
3 Musculus piriformis 11 Caput mediale musculi gastrocnemii 19 Musculus plantaris
4 Musculus gemellus superior 12 Musculus gluteus medius 20 Tendo musculi bicipitis femoris
5 Musculus obturator internus 13 Musculus adductor minimus 21 Caput laterale musculi gastrocnemii
6 Musculus gemellus inferior 14 Musculus adductor magnus 22 Pars membranos musculi
7 Tuber ischiadicum 15 Caput longum musculi bicipitis femoris semimembranosi
8 Musculus quadratus femoris 16 Tractus iliotibialis
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:58 Uhr Seite 457
22
12
5 14
15
12
23
24
1 11
26
2
12 21
3
13 22
14
4
15 27
11
16 23
28
29
30
31
24
5
32
25
17
17
8
19
9 20
10
1
13
12
23
2
24
13 21
3 2
25
14
22
4
3
6
16
16
23
17
7
18
8
19 2
9
10 26
20 6
11
Otot-otot tungkai bawah dan kaki kanan Potongan aksial tungkai bawah (crus) kanan di
(dilihat dari lateral). sebelah kranial articulatio talocruralis (MRI scan; dari
Heuck et al., MRT-Atlas, 2009).
Musculi flexores profundi cruris et pedis Perjalanan musculi flexores profundi cruris (gambar skematik).
dextri (dilihat dari posterior).
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:58 Uhr Seite 461
18
Musculi flexores profundi cruris et pedis Planta pedis (telapak kaki); tendo otot-otot fleksor (dilihat dari medial
(dilihat dari posterior oblik medial). Musculus oblik dan inferior).
flexor digitorum brevis dan musculus flexor
hallucis longus telah dibuang.
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:58 Uhr Seite 462
Musculi extensores cruris et pedis Musculi extensores cruris et pedis (dilihat dari
(dilihat dari anterolateral oblik). anterior). Sebagian musculus tibialis anterior telah
dibuang.
Musculi plantae (otot telapak kaki), lapisan kedua (dilihat dari Musculi plantae (otot telapak kaki), lapisan kedua
bawah). Musculus flexor digitorum brevis sudah dipotong. (dilihat dari bawah). Tampak tendo otot-otot fleksor
dan chiasma plantare. Musculus flexor digitorum brevis
dipotong dan dilipat.
16
Musculi plantae (otot telapak kaki), lapisan ketiga Musculi plantae (otot telapak kaki), lapisan
(dilihat dari bawah). Musculus flexor digitorum brevis telah keempat (dilihat dari bawah). Tampak musculi
dibuang, dan musculus quadratus plantae, musculus abductor interossei dan saluran untuk tendo musculi
hallucis, serta musculi digiti minimi dipotong. fibularis (peronei) longi.
1 Tendines musculi flexoris digitorum 8 Musculus quadratus plantae et tendo 15 Tendo musculi tibialis posterioris
brevis musculi flexoris digitorum longi 16 Musculi interossei dorsales
2 Musculus adductor hallucis, caput 9 Tuber calcanei 17 Musculi interossei plantares
transversum 10 Tendines musculi flexoris hallucis longi 18 Tuberositas ossis metatarsalis V
3 Musculus abductor digiti minimi (dipotong) 19 Tendo musculi flexoris digitorum longi
4 Musculi interossei 11 Tendo musculi flexoris digitorum longi (menyilang tendo-tendo plantar)
5 Musculus flexor digiti minimi brevis 12 Muculus flexor hallucis brevis 20 Ligamentum plantare longum
6 Musculus opponens digiti minimi 13 Musculus adductor hallucis, caput obliquum
7 Tendo musculi fibularis (peronei) longi 14 Musculus abductor hallucis (dipotong)
104750_S_432_466_Kap_8:_ 05.01.2010 11:58 Uhr Seite 466
466 Arteriae
Arteriae 467
1 Arteria femoralis
2 Arteria profunda femoris
3 Ramus ascendens arteriae circumflexae femoris
lateralis
4 Ramus descendens arteriae circumflexae femoris
lateralis
5 Arteria superior lateralis genus
6 Arteria poplitea
7 Arteria inferior lateralis genus
8 Arteria tibialis anterior
9 Arteria fibularis [peronea]
10 Arteria plantaris lateralis
11 Arteria arcuata et arteriae metatarsales dorsales
12 Arcus plantaris et arteriae metatarsales plantares
13 Arteria circumflexa femoris medialis
14 Arteria profunda femoris et arteriae perforantes
15 Arteria descendens genus
16 Arteria superior medialis genus
17 Arteria media genus
18 Arteria inferior medialis genus
19 Arteria tibialis posterior
20 Arteria dorsalis pedis
21 Arteria plantaris medialis
22 Arteriae circumflexae ilium superficialis
et profunda
23 Nervus femoralis
24 Arteria circumflexa femoris lateralis
25 Musculus sartorius (dipotong dan dilipat)
26 Musculus rectus femoris
27 Musculus vastus medialis
28 Ligamentum inguinale
29 Vena femoralis (dipotong)
30 Arteria et vena pudenda externa
31 Musculus adductor longus
32 Vena saphena magna
33 Arteria obturatoria et nervus obturatorius
34 Musculus garacils
35 Nervus saphenus
36 Dinding tendinosa cabalis adductorius
37 Ramus cutaneus anterior nervis femoralis
38 Ramus infrapatellaris nervis sapheni
39 Vena poplitea
40 Nervus tibialis
41 Caput mediale musculi gastrocnemii
42 Musculus biceps femoralis
43 Nervus fibularis (peroneus) communis
44 Caput laterale musculi gastrocnemii
45 Musculus plantaris
46 Musculus soleus
47 Musculus flexor hallucis longus
48 Funiculus spermaticus
468 Venae
1 Vena epigastrica superficialis
2 Vena circumflexa ilium superficialis
3 Vena femoralis
1 4 Vena saphena parva
5 Vena iliaca externa
5
2 6 6 Vena pudenda externa
7 Vena saphena magna
8 Arcus venosus dorsalis pedis
9 Hiatus saphenus et vena femoralis
7 10 Anastomosis vena saphena magna et
3 vena saphena parva
11 Patella
12 Penis
13 Malleolus medialis
14 Fossa poplitea
15 Venae perforantes
16 Malleolus lateralis
17 Venae digitales dorsales pedis
4 18 Arcus venosus dorsalis pedis
7 19 Venae metatarsales dorsales pedis
20 Arteri tibialis anterior et venae
tibiales anteriores
21 Tibia
22 Arteria tibialis posterior et venae
tibiales posteriores
23 Fibula
24 Arteria et vena fibularis (peronea)
25 Fascia cruris, lapisan profunda
26 Fascia cruris, lapisan superfisial
8
27 Venae perforantes I-III (Cockett)
28 Nervus tibialis
29 Vena arcuata
30 Nervus saphenus
Vena-vena utama 31 Nervus cutaneus dorsalis medialis
ekstremitas bawah, (cabang nervus fibularis superficialis)
sisi kanan (dilihat dari 32 Vena tibialis posterior
anterior, gambar
skematik).
30
22
13
28 32
Venae 469
30
7
7
30
11
27
15
4
21
15 22
7
7
27
26
15
22
Pembuluh vena superfisial betis Pembuluh vena superfisial betis. Pembuluh vena betis. Diseksi anasto-
(dilihat dari posterior; disuntik Diseksi venae perforantes Cockett mosis antara vena superfisial dan
dengan resin biru). (sisi kiri, dilihat dari medial). profunda (sisi kiri, dilihat dari medial).
470 Nervi
1 Nervus subcostalis
2 Nervus iliohypogastricus
3 Nervus ilio-inguinalis
4 Nervus cutaneus femoris lateralis
5 Nervus genitofemoralis
6 Nervus pudendus
7 Nervus femoralis
8 Nervus obturatorius
9 Nervus ischiadicus
冧
10 Plexus lumbalis (L1 - L4)
11 Plexus sacralis (L4 - S4) plexus lumbosacralis
12 Plexus coccygeus (S2 - S4)
13 Nervus clunium inferior
14 Nervus cutaneus femoris posterior
15 Nervus fibularis communis
16 Nervus tibialis
17 Nervus cutaneus surae laterlis
18 Nervi plantares medialis et lateralis
19 Nervus saphenus
20 Ramus infrapatellaris nervi sapheni
21 Nervus fibularis profundus
22 Nervus fibularis superficialis
23 Ramus cutaneus anterior nervi iliohypogastrici
24 Ramus cutaneus lateralis nervi iliohypogastrici
25 Ramus femoralis nervi genitofemoralis
26 Rami cutanei laterales nervi intercostalis
27 Rami cutanei anteriores nervi intercostalis
28 Ramus genitalis nervi genitofemoralis
29 Nervus scrotalis anterior
1 Costa XI
2 Corpus vertebrae lumbalis III
3 Discus intervertebralis
7 4 Corpus vertebrae lumbalis V
5 Spina iliaca anterior superior
6 Facies symphysialis
8 7 Corpus vertebrae thoracicae XII
8 Foramen intervertebrale
9
1 9 Corpus vertebrae lumbalis I
10 Canalis vertebralis
10 11 Processus spinosus vertebrae lumbalis V
2 12 Sacrum (crista sacralis mediana)
13 Promontorium ossis sacri
14 Sacrum
15 Linea arcuata
3 11 16 Os coccygis
4 17 Tuber ischiadicum
12 18 Truncus sympathicus dengan ganglia
19 Ureter
14
20 Nervus iliohypogastricus (Th12, L1)
5 13 21 Nervus ilio-inguinalis (L1)
22 Nervus femoralis (L2–L4)
15 23 Nervus genitofemoralis (L1, L2)
24 Plexus hypogastrcus inferior
16
25 Ductus deferens
26 Vesica urinaria
27 Conus medularis medullae spinalis
17 28 Fila radicularia nervorum spinalium
6 29 Spatium subarachnoideum (terisis cairan
serebrospinal) (biru)
30 Filum terminale medullae spinalis
31 Plexus sacralis
32 Nervi sphlanchnici pelvici (nervi erigentes)
33 Rectum
Potongan paramedian pars lumbalis canalis vertebralis Potongan median pars lumbalis canalis vertebralis
(MRI scan, garis bintik-bintik pada gambar skematikdi stinggi conus medullaris (MRI scan, garis penuh pada
bawah; terima kasih kepada Prof. Bautz, Erlangen, Jerman). gambar skematik di bawah; terima kasih kepada Prof. Bautz,
Erlangen, Jerman).
1 Vertebra lumbalis I
2 Fila radicularia nervorum spinalium
3 Sacrum
4 Medulla spinalis
5 Conus medullaris
6 Discus intervertebralis antara
vertebrae lumbales IV dan V
7 Vertebra lumbalis V
Medulla spinalis et nervi intercostales. Daerah dada bagian bawah (dilihat dari anterior). Bagian anterior
vertebrae thorachicae dibuang, dura mater dibuka dan medulla spinalis sedikit digeser ke arah kanan untuk
memperlihatkan radices dorsales dan radices ventrales.
Susunan segmen-segmen
medulla spinalis dalam hubungannya
dengan columna vertebralis
(dilihat dari anterior).
C = segmen cervicalis; D = segmen
thoracica; L = segmen lumbalis;
S = segmen sacralis;
Co = Os coccygis.
Medulla spinalis et plexus lumbalis in situ (dilihat dari anterior). Nomor menunjukan vertebrae
yang terkait.
1 Crista iliaca
2 Sacrum
3 Os coccygis
4 Musculus gluteus maximus
1
5 Musculi dorsales cruris
6 Tractus iliotibialis
7 Tendo musculi
2
semimembranosus
8 Tendo musculi bicipitis femoris
3 9 Fossa poplitea
10 Musculus triceps surae
4 11 Tendo calcaneus
(tendo Achilles)
12 Malleolus lateralis
13 Nervi clunium superiores
14 Nervi clunium medii
15 Nervi clunium inferiores
16 Nervus cutaneus femoralis
posterior
17 Nervus obturatorium
18 Nervus saphenus
5 19 Nervus iliohpogastricus
20 Cabang nervi cutanei femorales
laterales
21 Nervus fibularis communis
(nervus peroneus communis)
6
22 Nervus suralis
10
11
12
Nervi cutanei ekstremitas bawah (dilihat dari
posterior). Garis titik-titik = batas antarsegmen.
1 Crista iliaca
2 Spina iliaca anterior superior
3 Musculus tensor fasciae latae
1 4 Musculus quadriceps femoris
2 5 Tractus iliotibialis
6 Tendo musculi bicipitis
femoris
3 7 Patella
8 Ligamentum patellae
9 Tibia
10 Tendo musculi tibialis
anterioris
11 Malleolus lateralis
12 Rete venosum dorsale manus
13 Nervus iliohypogastricus
4 14 Nervus cutaneus femoralis
lateralis
15 Nervus femoralis
16 Nervus fibularis (peroneus)
5 communis
17 Nervus fibularis (peroneus)
superficialis
18 Nervis ilio-inguinalis
19 Nervus obturatorius
20 Nervus saphenus
21 Nervus fibularis porfundus
10
11
12
Nervi cutanei et venae cutaneae pada paha Saraf-saraf kulit (nervi cutanei) ekstremitas
(dilihat dari anterior). inferior (dilihat dari anterior). (Gambar skematik).
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 479
1 Ligamentum inguinale
2 Vena circumflexa ilium superficialis
3 Ramus femoralis nervi genitofemoralis
4 Nodi inguinales superficiales
5 Hiatus saphenus dengan arteria et vena femoralis
6 Nervus cutaneus femoris lateralis
7 Vena saphena magna
8 Rami cutanei anterior nervi femoralis
9 Patella
10 Rami terminales nervi subcostalis
11 Rami terminales nervi iliohypogastricus
12 Anulus inguinalis superficialis
13 Vena pudenda externa
14 Funiculus spematicus et ramus genitalis nervi
genitofemoralis
15 Penis et vena dorsalis penis superficialis
16 Testis dan tunicae vaginales testis
17 Nervus saphenus
18 Ramus infrapatellaris nervi sapheni
19 Nervi cutanei surae laterales
20 Nervus cutaneus dorsalis intermedius (cabang nervus
fibularis superficialis)
21 Ramus cutaneus nervi obturatorii
22 Nervus fibularis superficialis
23 Nervus cutaneus dorsalis medialis (cabang nervus
fibularis superficialis)
24 Nervus fibularis profundus
25 Nervus femoralis
26 Arteria femoralis
27 Vena epigastrica superficialis
28 Vena femoralis
29 Nervus cutaneus dorsalis lateralis (cabang nervis suralis)
30 Nodi inguinales (membesar)
31 Ductus lymphatici
32 Musculus sartorius
Nervi cutanei et venae cutaneae pada paha (dilihat dari Nodi inguinales dan ductus lymphatici
anterior). Fascia lata dan fascia otot-otot paha sudah dibuang. (dilihat dari anterior).
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 480
Regio femoris anterior kanan (dilihat dari anterior). Fascia Regio femoralis anterior kanan (dilihat dari anterior).
lata sudah dibuang, dan musculus sartorius sedikit digeser. Fascia lata sudah dibuang, dan musculus sartorius dipotong.
Regio femoris anterior kanan (dilihat dari anterior). Regio femoris anterior kanan (dilihat dari
Fascia lata sudah dibuang. Musculus sartorius, musculus anterior). Musculus sartorius, musculus pectineus,
pectineus, dan arteria femoralis dipotong untuk musculus adductor longus dan musculus rectus
memperlihatkan arteria profunda femoris dan cabang- femoris dipotong dan disisihkan. Bagian arteria
cabangnya. Musculus rectus femoris sedikit dilipat. femoralis yang besar dibuang.
1 Crista iliaca
2 Musculus gluteus maximus
3 Nervi clunium medii
4 Nervi anococcygei
5 Ramus perinealis nervi cutanei femoris posterioris
6 Musculus adductor magnus
7 Nervi clunium superiores
8 Letak trochanter major
9 Nervi clunium inferiores
10 Musculus semitendinosus
11 Nervus cutaneus femoris posterior
12 Caput longum musculi bicipitis femoris
Garis merah
1 Garis spina-tuber:
Foramen ischiadicum majus, infrapiriforme,
terletak di pertengahan garis ini
2 Garis spina-trochanter:
Foramen ischiadicum majus, suprapiriforme,
terletak di sepertiga atas garis ini.
3 Garis tuber-trochanter:
Nervus ischiadicus dapat ditemukan di abtara
sepertiga tengah dan sepertiga posterior garis ini.
Struktur lainnya
4 Spina iliaca posterior superior
5 Crista iliaca
Regio glutealis, sisi kanan (dilihat dari posterolateral) Lokasi foramina 6 Trochanter major
ischiadica dan hubugannya dengan tulang-tulang (gambar skematik). 7 Tuber ischiadicum
8 Os sacrum
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 483
Regio glutealis, sisi kanan (dilihat dari dorsal). Musculus gluteus maximus dan musculus gluteus medius dipotong
dan dilipat. Perhatikan letak foramina di atas dan di bawah musculus piriformis (foramen ishiadicum majus
suprapiriforme dan infrapiriforme) dan foramen ischiadicum minus.
Regio glutealis dan regio femoris posterior, sisi kanan Regio glutealis dan regio femoris posterior, sisi kanan
(dilihat dari posterior). Musculus gluteus maximus dipotong (dilihat dari posterior). Musculus gluteus maximus dan caput
dan dilihat. longum musculi bicipitis femoris dipotong dan dilipat.
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 486
Regio posterior genus kanan; saraf Regio anterior genus kanan; saraf
dan vena kulit (dilihat dari posterior). dan vena kulit (dilihat dari anterior).
18
23
21
19
24
20 20
25
21
22 26
Tungkai kanan, fossa poplitea, lapisan tengah Tungkai kanan, fossa poplitea, lapisan dalam (dilihat dari
(dilihat dari posterior). Musculus gastrocnemius posterior). Musculus gastrocnemius dan musculus soleus telah
dipotong dan dilipat. dipotong dan dilipat
Tungkai kanan, fossa poplitea, lapisan dalam (dilihat dari Tungkai kanan, fossa poplitea, lapisan terdalam (dilihat dari
posterior). Otot-otot dilipat untuk menunjukkan arteriae genus. posterior). Sebagian nervus tibialis dan vena poplitea diangkat
dan sebagian musculus soleus dibuang untuk memperlihatkan
arteria tibialis anterior.
Tungkai kanan, vena dan saraf Tungkai kanan, vena dan Tungkai kanan, vena dan saraf
kulit (dilihat dari posterior). saraf kulit (dilihat dari posterior). kulit (dilihat dari anterior medial).
Lapisan superfisial fascia cruris
telah diangkat.
Tungkai kanan, regio cruris posterior, dan fossa poplitea, Tungkai kanan, regio cruris posterior, dan fossa poplitea,
lapisan tengah (dilihat dari posterior). Vena dan saraf kulit lapisan dalam (dilihat dari posterior). Caput mediale musculi
dibuang. gastrocnemii dipotong dan dilipat.
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 491
1 Musculus semimembranosus
2 Musculus semitendinosus
3 Vena poplitea
4 Arteria poplitea
5 Nervus tibialis
6 Vena saphena parva (dipotong)
7 Ramus muscularis nervi tibialis
8 Caput mediale musculi gastrocnemii
9 Tendo musculi plantaris
10 Arteriae tibialis posterior
11 Malleolus medialis
12 Musculus biceps femoris
13 Nervus fibularis communis
14 Arteriae surales
15 Musculus plantaris
16 Caput laterale musculi gastrocnemii
17 Musculus soleus
18 Tendo calcaneus (tendo Achilles)
19 Malleolus lateralis
20 Tuber calcanei
21 Musculus sartorius
22 Arteria poplitea
23 Arcus tendineus musculi solei
24 Musculus flexor digitorum longus
25 Retinaculum musculorum flexorum
26 Arteria fibularis
27 Musculus soleus
28 Musculus flexor hallucis longus
29 Arteria tibialis anterior
30 Rami musculares nervi tibialis
31 Musculus tibialis posterior
32 Ramus communicans arteriae fibularis
33 Tendo musculi tibialis anterioris
34 Tibia
35 Tendo musculi extensoris hallucis longi
36 Tendines musculi extensoris digitorum longi
37 Anteria tibialis anterior
38 Fibula
39 Tendines musculorum fibularium longi et brevis
Tungkai kanan, regio cruris posterior, lapisan paling dalam Potongan melintang betis di atas malleoli
(dilihat dari posterior). Musculus triceps surae (gastrocnemius dan (dilihat dari bawah).
soleus) dan musculus flexor hallucis longus sudah dipotong dan dilipat.
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 492
Tungkai bawah kanan dan kaki, regio cruris anterior et Tungkai bawah kanan dan kaki (dilihat dari medial).
dorsum pedis (dilihat dari anterior). Saraf dan vena kulit. Saraf dan vena kulit.
15 23
24
19
20 25
26
9
21 9
27
22
Tungkai bawah kanan (crus dextrum) dan dorsalum pedis; Kaki kanan dengan vaginae
saraf dan vena kulit (dilihat dari lateral). tendinum musculorum extensorum
(dilihat dari dorsal). Vaginae tendinum
disuntik dengan dengan larutan biru.
1 Letak fibula 11 Nervus fibularis superficialis
2 Nervus suralis 12 Letak tibia
3 Vena saphena parva
冧
13 Ramus cutaneus lateralis nervi fibularis 22 Tendines musculi extensoris digitorum
4 Tendo calcaneus 14 Ramus cutaneus medialis seperficialis brevis
5 Rami calcanei laterales nervi 15 Malleolus lateralis 23 Malleolus medialis
suralis 16 Nervi digitales dorsales 24 Vagina tendinis musculi tibialis
6 Rete venosum malleolare laterale 17 Arcus venosus dorsalis pedis anterior
7 Ramus cutaneus nervi suralis 18 Nervus fibularis (peroneus) profundus 25 Tendo musculi tibialis anterioris
8 Tendo musculi fibularis brevis 19 Retinaculum musculorum extensorum inferius 26 Vagina tendinis musculi extensor
9 Tendo musculi extensoris 20 Vaginae communis musculi extensoris hallucis longus
digitorum longi digitorum brevis 27 Tendo musculi extensoris hallucis longi
10 Fascia cruris 21 Musculus extensor digitorum brevis
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 494
25
Tungkai bawah kanan dan kaki, regio cruris anterior et Tungkai bawah kanan dan kaki, regio cruris anterior et
dorsum pedis, lapisan tengah (dilihat dari anterior lateral). dorsum pedis, lapisan dalam (dari anterior lateral). Musculus
Musculus extensor digitorum longus telah dipotong dan dilipat extensor digitorum longus dan musculus fibularis longus telah
ke arah lateral. dipotong atau dibuang. Nervus fibularis communis diangkat ke
atas untuk memperlihatkan jalur perjalanannya mengitari caput
fibulae.
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 495
38
41
31
43
34
35 45
44
46
36
37
50
49
Potongan koronal melalui kaki dan articulatio Potongan koronal melalui kaki dan articulatio
talocruralis (dilihat dari anterior). talocruralis (MRI scan; dari Heuck et al., MRT-Atlas, 2009).
Ekstremitas bawah
4 tempat potongan 1-5.
Potongan aksial melalui pelvis dan articulatio coxae (MRI scans, atas izin Prof.
(potongan 1;MRI scan; dilihat dari inferior). 5 Heuck, Munich, Jerman).
1 Musculus sartorius
2 Arteria et vena femoralis
3 Musculus iliopsoas
4 Pubis (os pubis)
5 Caput femoris dengan ligamentum capitis femoris
6 Cavitas articularis
7 Rectum
8 Nervus ischiadicus dan arteri yang menyertainya
9 Musculus gluteus maximus
10 Arteria et vena obturatoria et nervus obturatorius
11 Musculus rectus abdominis
12 Musculus pyramidalis
13 Vesica urinaria
14 Musculus obturator internus
15 Musculus rectus femoris
16 Musculus vastus intermedius et musculus vastus
lateralis (dari musculus quadriceps femoris)
Potongan aksial melalui pelvis dan articulatio coxae perempuan
(potongan 1, dilihat dari inferior). Panah: uterus, myometrium dengan myoma.
Potongan aksial melalui pertengahan paha Potongan aksial melalui pertengahan paha
kanan (potongan 2; MRI scan; dilihat dari inferior). kanan (potongan 2, dilihat dari inferior).
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 497
17 Femur
18 Arteria perforans
19 Nervus ischiadicus
20 Musculus gluteus maximus
(insertio)
39 21 Musculus vastus medialis
22 Musculus sartorius
23 Arteria et vena femoralis
24 Vena saphena magna
25 Musculus gracilis
26 Musculi adductores
27 Musculus biceps femoris
28 Ligamentum patellae
29 Condylus lateralis femoris
30 Ligamentum cruciatum posterius
31 Nervus tibialis
32 Arteria et vena poplitea
Potongan aksial melalui sendi lutut Potongan aksial melalui sendi lutut 33 Caput laterale musculi
kanan (potongan 3; MRI scan; dilihat kanan (potongan 3; dilihat dari anterior). gastrocnemii
dari inferior). 34 Condylus medialis femoris
35 Caput mediale musculi
gastrocnemii
36 Musculus tibialis anterior
37 Tibia
38 Nervus fibularis profundus,
arteria et vena tibialis anterior
39 Permukaan patella
40 Musculi fibulares longus et brevis
41 Fibula
42 Musculus soleus
43 Musculus flexor digitorum longus
44 Musculus tibialis posterior
45 Arteria, vena et nervus tibialis
posterior
46 Arteria fibularis
47 Vena saphena parva et nervus
suralis
48 Musculus extensor hallucis longus
49 Musculus extensor digitorum
longus
Potongan aksial melalui pertengahan Potongan aksial melalui pertengahan 50 Tendo musculi fibularis longi
tungkai bawah kanan (potongan 4; tungkai bawah kanan (potongan 4, 51 Malleolus lateralis (fibula)
MRI scan; dilihat dari inferior). dilihat dari inferior). 52 Musculus fibularis brevis
53 Musculus tibialis anterior (tendo)
54 Arteria dorsalis pedis
55 Malleolus medialis (tibia)
56 Musculus tibialis posterior (tendo)
57 Musculus flexor digitorum longus
(tendo dengan membrana
synovialis)
58 Musculus flexor hallucis longus
59 Arteria et vena tibialis posterior
60 Nervi plantares lateralis et
medialis
61 Tendo calcaneus
62 Musculus semitendinosus
63 Musculus semimembranosus
64 Ligamentum cruciatum anterius
65 Musculus plantaris
66 Intestinum tenue
Potongan aksial melalui ujung tungkai Potongan aksial melalui ujung tungkai
bawah kanan (potongan 5; MRI scan; bawah kanan (potongan 5; dilihat dari
dilihat dari inferior). inferior).
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 498
Dorsum pedis dextrum, lapisan superfisial Dorsum pedis dextrum, lapisan superfisial (dilihat dari
(dilihat dari anterior). anterior, Fascia dorsalis pedis dibuang.
1 Nervus fibularis superficialis 9 Tendo musculi tibialis anterioris 17 Arteriae digitales dorsales
2 Retinaculum musculorum extensorum superius 10 Nervus saphenus 18 Musculi fibulares atau musculi peronei
3 Malleolus lateralis 11 Rete malleolare mediale, cabang dari 19 Ramus plantaris profundus arteriae
4 Rete malleolare laterale, cabang dari vena saphena magna dorsalis pedis yang beranastomosis
vena saphena parva 12 Malleolus medialis dengan arcus plantaris
5 Nervus cutaneus dorsalis lateralis 13 Nervi cutanei dorsales mediales 20 Musculus extensor digitorum longus
(cabang nervus suralis) 14 Arcus venosus dorsalis pedis 21 Musculus extensor hallucis longus
6 Nervus cutaneus dorsalis intermedius 15 Nervus digitalis dorsalis (cabang 22 Retina culum musculorum
7 Tendines musculi extensoris digitorum longi nervus fibularis profundi) extensorum inferius
8 Nervi digitales dorsales 16 Tendo musculi extensoris hallucis longi 23 Musculus extensor hallucis brevis
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 499
Dorsum pedis dextrum, lapisan profunda (dilihat dari anterior Potongan melintang kaki kanan setinggi ossa
lateral). Musculus extensor digitorum brevis dan musculus extensor metatarsi (dilihat dari posterior).
hallucis brevis dibuang.
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 500
Planta pedis (telapak kaki) kanan, lapisan superfisial Planta pedis kanan, lapisan tengah (dilihat dari bawah).
(dilihat dari bawah): Diseksi saraf dan pembuluh darah kulit. Aponeurosis plantaris dibuang.
104750_S_467_502_Kap_8:_ 05.01.2010 12:26 Uhr Seite 501
Planta pedis kanan, lapisan tengah (dilihat dari bawah); diseksi pembuluh
darah dan saraf. Musculus flexor digitorum brevis dipotong dan dilipat
ke anterior.
503
Indeks
Nomor halaman yang ditulis tebal – – left 17 – of levator palpebrae superioris muscle 142
mengacu pada pembahasan utama. – – right 17, 398 – palmar 388, 423
Ankle joint 432, 443, 449 ff, 495 – – transverse fasciculi 388
Ansa – plantar 449, 463, 499, 501
– cervicalis 71, 163, 177, 181 f, 266 – – longitudinal bands 463
A – – muscular branches 181, 265 Apparatus
– – root – auditory 22, 122 ff, 129
Abdomen, parasagittal section 298 – – – inferior 184 – lacrimal 142
Abdominal organs 291 ff – – – superior 69, 71, 82 f, 152, 179 – masticatory 22
– position 292, 306 – lenticular 116 – vestibular 122 ff, 129
– upper 301, 312 ff – subclavia of sympathetic trunk 169 – visual 132 ff
– – arteries 314 f – thyroid, of sympathetic trunk 169 Appendix(-ces) 304
– – blood supply 316 Antihelix 124 – of epididymis 343
– vessels 302 ff Antitragus 124 – epiploicae 306
Abduction of fingers 395 Antrum – fibrosa 299
Acetabulum 188, 345, 432 – mastoid 127 – of testis 343
– bony margin 438 – pyloric 294, 324 – vermiform 291, 304, 306 f, 310, 318, 324
– lunate surface 433, 436, 445 – tympanic 126 – – Head’s area 205
Achilles tendon 449, 457 ff, 489, 491 ff Anulus – – orifice 310
– surface anatomy 476 – fibrosus 198 – – variations in the position 307
Acromion 15, 188 f, 369 ff, 378, 382, 384 f – inguinalis s. Ring, inguinal Aqueduct
Adduction of fingers 395 – tympanic, of newborn 33 – cerebral 65, 73 ff, 86, 90, 94, 99, 112, 116,
Adductor hiatus 453 Anus 350 ff, 354, 361 ff, 366 121
Adhesion, interthalamic 86, 107 Aorta 16 f – of cochlea 129
Adnexa of uterus 359 ff – abdominal 16, 210, 245, 256, 278, 292, 296, – of vestibule 27, 129
Air cells 300, 302, 329 ff, 348, 359 f Arachnoid mater 84 f, 89, 92, 100, 118
– ethmoidal 28, 36, 38, 41 f, 44 f, 48, 53, 135 – – subtraktion angiography 328 – spinal 230, 232, 474
– – openings 144 – ascending 243, 245, 252 ff, 260, 266, 272, Arbor vitae of cerebellum 94, 116
– mastoid 70, 125 ff 284, 396 Arch
Ala s. also Wing – – bypass vessel 263 – anterior, of atlas 165, 200, 203
– of central lobule of vermis 102 – – of fetus 288 – aortic 95, 154, 169, 177, 245, 253, 256 f, 273 f,
– of ilium 435 – – horizontal section 286 279, 284
– of sacrum 434 f, 438 – descending 244, 252 f, 276 – – of fetus 288 f
– of vomer 37, 45, 48 f – – of fetus 288 f – azygos 273 f, 276, 283
Amnion 359 – – horizontal section 286 – of cervical vertebra 239 f
Ampulla 128 f – – main branches 281 – costal 3 f, 188, 192 ff, 196, 212 f, 243 f, 264 f,
– bony 129 – relation to bronchial tree 275 370
– of ductus deferens 336 ff, 342, 344 – thoracic 253, 274, 281 – – surface anatomy 204
– of rectum 342, 354 Aperture – of cricoid cartilage 158
– of uterine tube 358, 361, 366 – lateral, of fourth ventricle 112 – dental 52
Amygdala (amygdaloid body) 107, 110 f, 114 f, – of Luschka 112 – iliopectineal 444 f, 453
116 – of Magendie 94, 112 – palatoglossal 147
Anastomoses, portocaval 303 – median, of fourth ventricle 94, 112 – palatopharyngeal 147
Aneurysm, infrarenal, of aorta 348 – nasal, anterior 22 f, 45 – palmar
Angiogram(-graphy) – pelvic, inferior 434, 438 – – deep 427, 429
– fluorescent, of eye 134 Apex – – superficial 396, 423, 426 ff
– internal carotid artery 95 f – of cochlea 125 – plantar 467, 501 f
Angle – of head of fibula 440 – posterior
– costal 192 – of heart 252, 257 f, 262 f – – of atlas 200, 239
– inferior, of scapula 370 f, 382 f – of lung 248 f, 271 – – of axis 239
– infrasternal 7, 192, 248 – of patella 441 – pubic 436 f
– – surface anatomy 204 – of petrous part of temporal bone 27, 127 – tendinous
– lateral, of scapula 188, 370 f – of sacrum 191 – – of flexor digitorum superficialis muscle
– of mandible 21, 52 – of urinary bladder 337, 339, 357 418
– of ribs 370 Aponeurosis 388 ff – – of soleus muscle 457, 491
– sphenoidal, of parietal bone 29 – of abdominal wall 187 – venous
– sternal 192 f – bicipital 387 f, 416, 423 – – dorsal, of foot 468, 489, 492 f, 498
– superior, of scapula 371 – of external abdominal oblique muscle 217, – – jugular 170, 172, 398, 406
– venous 362 – of vertebra 191, 231, 474
104750_S_503_532_SV_engl_NEU:_ 05.01.2010 12:34 Uhr Seite 504
504 Indeks
Arch – – common 83, 95, 97, 152, 157, 163, 165, – – – – anterior 254 f, 263
– zygomatic 20, 33, 52, 54, 60 f, 79 168 ff, 252 f, 255, 266, 281, 396, 414 – – – septal branch 254
– – coronal section 62 – – – of fetus 288 – – right 243, 253 ff, 257 f, 263, 270, 287
– – of newborn 33 – – external 63, 67, 69, 79, 97, 152, 163, 164, – – – posterior interventricular branch 262
Arcus costalis (s. also Arch, costal) 194 168 ff, 396 – cortical, radiating 329
Area – – internal 31, 62, 67, 69, 73 f, 87, 92 ff, 97 f, – cystic 299, 316, 317
– of acoustic centers 131 122, 124, 168 ff, 396 – deep
– bare, of liver 299, 318 – – – Angiogram 95 f – – of clitoris 362, 365
– calcarina 138 – – – loop 96 – – of penis 339, 341, 346, 347
– cortical – cerebellar – digital
– – acoustic 101 – – inferior – – dorsal, of foot 498
– – premotor 101 – – – anterior 93 f, 96, 98 – – palmar 396, 428
– – reading comprehension 101 – – – posterior 93 f, 96, 98, 116 – – – common 396, 423, 427 f
– – sensory speech 101 – – superior 93 f, 96 – – – proper 425, 427 f
– – somatomotor 101 – cerebral 92 ff – – – – of thumb 427
– – somatosensory 101 – – anterior 86, 92 ff, 97 f, 111 – – – of thumb 428
– – visuosensory 101 – – – area of blood supply 96 – – plantar
– – of Wernicke 101 – – circle of Willis 93, 98 – – – common 501 f
– cribriform, of renal papilla 326 – – middle 92 ff, 98 – – – proper 501 f
– intercondylar, anterior, of tibia 440 – – – area of blood supply 96 – dorsal
– muscle-free, of pharynx 167 – – – parietal branch 94 – – of clitoris 365
– of primary acoustic centers 131 – – – temporal branch 94 – – of penis 341 f, 346 f, 352
– vestibular, superior 123, 130 – – MRI angiograph 95 – dorsalis pedis 467, 499
Areola 204, 290 – – posterior 92 ff, 97 f – – deep plantar branch 498 f, 502
Arm (s. also Limb, upper) 368 – – – area of blood supply 96 – of ductus deferens 343
– arteries 396 f – cervical – epigastric 265
– axial section 430 – – ascending 168, 170, 185, 396, 414 – – inferior 208, 212, 214, 216, 219, 293, 480
– MRI scan 386 – – deep 168, 237 – – – pubic branch 218, 220
– muscles 382 ff, 386 f – – superficial 168, 170, 236 – – superficial 208, 216
– nerves 399 f, 414 ff – – transverse 168, 170, 264, 396, 414 – – superior 206, 208, 214, 216, 264 ff
– – cutaneous 400 – – – deep branch 235 – ethmoidal 94
– sagittal section 386 – – – superficial branch 235 – – anterior 31, 134, 141, 146
– surface anatomy 401 f – ciliary – – – nasal branch 146
– veins 398 – – anterior 93, 133 f – – posterior 134
Arteriole – – posterior 93 – facial 63, 77, 79, 81, 97, 152, 168, 170, 398
– afferent, of glomerulus 329 – – – long 133 f – – transverse 63, 77, 80, 168, 170
– efferent, of glomerulus 329 – – – short 133 f – femoral 214, 216 f, 293, 340, 360, 367, 452,
Artery(-ies) 16, 98, 241, 399 ff – colic 466 f, 480, 496
– alveolar – – left 304, 308 – – circumflex
– – inferior 63, 80, 81 ff – – – anastomosis with middle colic artery – – – lateral 467, 480 f
– – superior posterior 63, 82 308 – – – – ascending branch 480 f
– angular 77, 79, 82, 168 – – middle 302 ff, 308 f, 316 f, 328 – – – – descending branch 467, 480 f
– appendicular 302, 304, 310 – – right 302 ff, 309 – – – medial 467, 480 f
– arcuate – collateral – – – – ascending branch 481
– – of foot 467, 499 – – medial 408 – – entering the adductor canal 452
– – of kidney 329 – – middle 396, 409 – gastric
– auricular – – radial 396, 408 f – – left 315 ff
– – deep 63 – – ulnar – – – esophageal branches 315
– – posterior 80 – – – inferior 396, 415 – – right 304, 315 ff
– axillary 168, 170, 186, 207, 252, 387, 396, – – – superior 396, 416, 423 – – short 315 f
411 f, 414 f – communicating – gastroduodenal 296, 315 ff
– basilar 31, 74, 86, 89, 93 ff, 98, 116, 121 – – anterior 93, 98 – gastro-epiploic 315 f
– brachial 387, 396, 403, 410, 412, 414 ff, 418, – – posterior 92 ff, 98 – gastro-omental 315 f
423 – coraco-acromial 411 – genicular
– – profunda 396, 404 – coronary 262 f – – descending 467
– buccal 63, 80 – – left 253, 258, 261 f, 284, 286 f – – inferior
– of bulb of penis 341, 351 – – – circumflex branch 254, 262 f – – – lateral 467, 487 f
– capsular, lower, of kidney 328 – – – diagonal branch 262 – – – medial 467, 487
– carotid 154 – – – interventricular branch 253 – – middle 467
104750_S_503_532_SV_engl_NEU:_ 05.01.2010 12:34 Uhr Seite 505
Indeks 505
506 Indeks
Indeks 507
508 Indeks
Indeks 509
510 Indeks
Indeks 511
512 Indeks
Indeks 513
514 Indeks
Indeks 515
516 Indeks
Indeks 517
– – of right lung 244, 246, 248, 249 ff, 267 ff, – parasternal 265 – sphenoidal, of temporal bone 27
272, 284 f – parotid 173 – squamous, of parietal bone 29
– – – of fetus 288 – – superficial 172 – superior, of spleen 300
Lobe bronchus – retro-auricular 172 f – supra-orbital 21 ff, 28, 45
– inferior – sacral 332, 360 Marshall’s vein 262
– – left 246 – submandibular 172 f, 179 Mass, intermediate 90, 99
– – right 246 – submental 172 f Masticatory apparatus 22
– lower – supraclavicular 172 Maxilla 7, 19 ff, 22 f, 28, 33, 36 f, 39 ff, 42 ff, 45,
– – of left lung 251 – tracheal 275 47, 52, 54, 132
– – of right lung 251 – tracheobronchial, superior 275 – orbital surface 39 ff
– middle, of right lung 246, 251 Lymph trunk, lumbar 335 Meatus
– upper Lymph vessels 290 – acoustic
– – of left lung 246, 251 – iliac 335 – – external 19 ff, 27 f, 54, 55 f, 68 f, 72, 120,
– – of right lung 246, 251 – inguinal 218, 479 122, 126
Lobule – of internal female genital organs 360 – – – of newborn 33
– of auricle 122, 124 – of neck 172 – – internal 27, 30 f, 34, 36, 46, 53, 164, 201
– biventral, of cerebellum 102 – of trunk 17 – – – bony base 124
– central, of vermis 102 Lymphatic system 17 – nasal
– semilunar, inferior, of cerebellum 102 – – inferior 36, 42, 48, 53, 144
Lobus insularis 94, 116, 119 f – – middle 42, 53, 144
Lung 3, 177 – – superior 144
– cardiac impression 249 M Mediastinum 274 ff
– groove – anterior portion 245, 266
– – of aortic arch 249 Macula – content 245
– – of azygos arch 249 – lutea 134 – middle portion 245, 266
– – of esophagus 249 – of saccule 129 – posterior 245, 278 f, 281
– – of subclavian artery 249 – of utricle 129 – – inferior segment 279
– – of thoracic aorta 249 Main bronchus – superior 245, 281
– horizontal section 286 f – left 244, 246 – testis 343
– impressions of rib 249 – right 244, 246 Medulla
– left 243, 249 ff, 267 ff, 274 Malleolus – of kidney 326
– – bronchopulmonary segments 251 – lateral 440, 443, 451, 457 – oblongata 31, 67, 86, 101, 114 f, 240 f
– position 243 – – surface anatomy 476 f – – median section 90 f
– right 249 ff, 267 ff, 274 – medial 440, 443, 451, 457 – – MRI scan 203
– – bronchopulmonary segments 251 Malleus 20, 71, 122 f, 128 f – of suprarenal gland 326
– surface projection of the thorax wall 248 Mandible 7, 19 ff, 22, 33, 37, 49, 50 ff, 53 ff, 63, Membrana tectoria 201
Lymph node(s) 17 159, 194 Membrane
– axillary 17, 290 – coronal section 62 – intercostal, external 196, 207
– – deep 411 Manubrium of sternum 3, 159, 177, 188 f, 192 ff, – interosseous, of forearm 379 ff, 390 f
– – superficial 410 369 – mucous, of uterus 357
– bronchopulmonary 275 Margin 39, 265 f – mucous, of urinary bladder 338 f, 355
– cervical 172 f – anterior, of tibia 440, 462, 492, 495 – obturator 444 f
– – deep 173, 180 – bony, of acetabulum 438 – thyrohyoid 158, 160
– – superficial 172, 175, 182 – costal s. Arch, costal – tympanic 69, 120, 122 f, 126 ff
– – superior 173 – frontal, of parietal bone 29 – vasto-adductor 453, 480
– iliac – infra-orbital, of maxilla 39 f Meniscus 12
– – common 332 f – lambdoid, of occipital bone 39 – lateral, of knee joint 446 ff
– – external 332 f, 360 – lateral, of scapula 370 f – medial, of knee joint 447 f
– – internal 360 – mastoid, of occipital bone 39 Mesencephalon s. Midbrain
– infraclavicular 172 f – medial, of scapula 234 ff, 382, 403 Mesentery 306 f, 310
– inguinal 17, 360 – nasal, of frontal bone 28 – midsagittal section 322
– – superficial 210, 212, 218, 220, 479 – occipital – root 306
– jugulodigastric 172 f – – of parietal bone 29 Meso-appendix 307, 310, 318
– jugulo-omohyoid 172 f, 332 – – of temporal bone 27 – root 318
– lumbar 332, 360 – parietal Mesocolon, transverse 304, 306, 309 f
– mediastinal 332 – – of frontal bone 28 – midsagittal section 322
– – superior 172 – – of temporal bone 27 – root 312, 318
– mesenteric 309 – pupillary, of iris 134 Mesosalpinx 356 ff
– occipital 173 – sagittal, of parietal bone 29 Mesosigmoid 310
104750_S_503_532_SV_engl_NEU:_ 05.01.2010 12:34 Uhr Seite 518
518 Indeks
Mesosigmoid – – brachii 14, 384 ff, 387, 393, 416 ff, 431 – – medial tract 210
– root 318 – – – fascia 416 – extensor 14
Mesovarium 356 f – – – long head 207, 384 f, 407, 412 – – carpi
Metacarpals s. Bones, metacarpal – – – – tendon 378, 387, 415 f, 419 – – – radialis
Metacarpus, axial section 431 – – – short head 384 f, 407, 411 f – – – – brevis 389, 392 f, 419
Metatarsals s. Bones, metatarsal – – – – tendon 387 – – – – longus 387, 392 f, 419
Metencephalon 91 – – – surface anatomy 402 – – – ulnaris 392 f, 419
Midbrain 65, 73 f, 91 – – femoris 455 ff, 491 – – – – tendon 424
– cross section 117 – – – long head 456, 482 ff – – digiti minimi of hand 392 ff
– inferior portion 91 – – – short head 456, 484 – – digitorum
– median section 90 f – – – tendon 455 f, 484 – – – brevis of leg 459, 462, 493, 499
Moderator band 258 – bicipital 13 – – – of hand 392 ff, 419, 424
Modiolus 127 – bipennate 13 – – – longus of leg 459, 462 f, 498
Molar 50 f – brachialis 14, 384 ff, 387, 389, 393, 415 – – – – tendon 498
– permanent 51 – brachioradialis 14, 387, 390, 392 f, 416 – – of foot 462
Monro foramen 86, 94, 99, 105, 112 f – broad 13 – – of forearm 392 f
Mons pubis 204, 364, 367 – buccinator 50, 54, 55 ff, 58, 60 f, 63, 68, 82 f, – – – surface anatomy 401
MRI angiograph, cerebral arteries 95 151, 167 – – hallucis
Mucosa of wall of stomach 294 – bulbospongiosus 350 ff, 361 – – – brevis 462, 498 f
Muscle(s) 13 f, 62, 161, 196, 225, 395, 463, 498 – calcaneal 458 – – – longus 462 f, 495, 498
– abductor 375 – ciliary 133 – – – – tendon 458 f, 498
– – digiti minimi – coccygeus 351 – – of hand 392 f
– – – of foot 463 f, 501 f – constrictor – – indicis 393
– – – of hand 388, 390, 394 f, 425, 427 f – – inferior, of pharynx 60 f, 161, 164 f, 167, – – – tendon 392
– – of foot 463 ff 182 – – of leg 462 f
– – hallucis 463 f, 499, 501 f – – – cricopharyngeal part 166 – – pollicis
– – pollicis – – – thyropharyngeal part 166 – – – brevis 392 f, 424
– – – brevis 388, 394 f, 427 ff – – middle, of pharynx 61, 67, 151, 164 f, 167 – – – – tendon 388
– – – longus 392 f, 424 – – superior, of pharynx 60 f, 151, 164, 166, – – – longus 393
– – – – tendon 427 167 – – – – tendon 424
– adductor 344, 350 – coracobrachialis 384 ff, 387, 411 – – of thigh 452
– – brevis 365, 453 – corrugator supercilii 58 – – of thumb 393 f
– – – of thigh 452 f – cremaster 218, 340, 341, 343 – extra-ocular 135 f
– – of foot 463 – crico-arytenoid – – action 135
– – great 364 – – lateral 160 f – – innervation 72
– – hallucis – – posterior 160 – facial 19, 58 f
– – – oblique head 463, 499, 502 – cricothyroideus 160, 166 f, 266 – of fifth toe 463
– – – transverse head 463 f – dartos 218, 343 – flexor(s) 14
– – longus, of thigh 365, 452 f, 455, 480 – deep, of back 214 – – of arm 385
– – magnus 351, 446, 453, 455 f, 482 – deltoid 14 f, 204, 209 ff, 290, 378, 385, – – carpi
– – minimus 453, 456 403 ff, 408 f, 430 – – – radialis 388 f, 416 f, 419, 423
– – pollicis 390, 395, 402, 425 – – acromial part 384, 387 – – – – tendon 380, 427 f
– – – longus 394 – – clavicular part 384 f, 387 – – – ulnaris 388 f, 416, 419, 423
– – – oblique head 429 – – posterior fibers 382 – – – – tendon 380, 427 f
– – – transverse head 429 – – scapular part 387 – – deep, of leg 460 ff
– – of thigh 452 f – depressor – – digiti minimi brevis
– anal sphincter – – anguli oris 58, 60, 77 f, 167 – – – of foot 463 f
– – external 336 f, 345 – – labii inferioris 58, 167 – – – of hand 389 f, 394, 428
– – internal 336, 345 – – supercilii 58 – – digitorum
– anconeus 392, 392 f, 419 – digastric 13, 63 – – – brevis of foot 449, 463 f, 501
– of arm 382 ff, 386 f – – anterior belly 55, 60 ff, 68, 77 f, 150, 152, – – – – origin 502
– articular, of knee 448, 452 156, 166, 168, 175, 181 – – – of hand 389, 427
– ary-epiglottic 160 – – posterior belly 54, 55, 60, 67 f, 80, 81 f, – – – longus of foot 460 f, 464, 491, 499
– arytenoid 155 151, 156, 163, 165, 166 f, 168, 175, 181 – – – profundus of hand 389, 418 f, 423, 425,
– – transverse 160 f – dorsal 427
– auricular, superior 85, 168 – – of leg, surface anatomy 476 – – – superficialis of hand 388 f, 391, 416,
– of back 204, 221 ff – – of shoulder 382 f 418 f, 423, 425, 427 f
– – deepest layer 224 – erector spinae – – – tendon 389
– biceps 416 – – lateral tract 210 – – of forearm 389 ff
104750_S_503_532_SV_engl_NEU:_ 05.01.2010 12:34 Uhr Seite 519
Indeks 519
520 Indeks
Muscle(s) – sartorius 218, 344, 367, 452 ff, 455, 457, – temporalis 19, 54, 55 ff, 62 f, 79
– peroneus 479 f, 487, 496 – – insertion 56
– – brevis 457, 460, 495 – – tendon 447, 452 – – tendon 60 f, 80, 82
– – longus 457, 460, 495 – scalenus 60 – temporoparietalis 58, 77
– – – tendon 462 – – anterior 162, 168, 170, 181, 184 f, 269, – tensor
– piriform 455 f, 483 271 – – fasciae latae 452 f, 455, 480, 483
– plantaris 456 ff, 487, 491 – – medius 162, 180, 184 f – – – surface anatomy 477
– popliteus 446, 457, 460 – – posterior 162, 181, 184 f – – tympani 122 f, 127
– procerus 58 – semimembranosus 446, 455 ff, 484, 487 – – veli palatini 60 ff, 147, 167
– pronator – – membranous part 456 – teres
– – quadratus 390 f, 395 – – tendon 447 – – major 223, 225, 234, 242, 378, 382 f, 387,
– – teres 387, 389, 391, 416, 419 – semispinalis 403 ff, 408 f
– – – humeral head 418 – – capitis 165, 222, 225, 228, 235, 238 – – minor 382 f, 403 ff, 408 f
– – – ulnar head 418 – – cervicis 222 ff, 225, 238 – of thigh 452 ff
– psoas – – thoracis 225, 228 – thyro-arytenoid 160
– – major 210 f, 282 f, 292, 325, 330 f, 333, – semitendinosus 13, 446, 452, 455 ff, 482, – thyro-epiglottic 160
335, 355, 359, 453 484, 487 – thyrohyoideus 60 f, 151 f, 156 f, 160, 166 f
– – minor 453 – – tendon 447, 452, 487 – tibialis
– pterygoid – – – intermediate 456 – – anterior 459, 461 ff, 495
– – lateral 53 f, 55, 57, 62, 80 – serrated 13 – – – tendon 458, 461, 491, 498
– – – connection with articular disc of – serratus – – posterior 460 f, 491
temporomandibular joint 57 – – anterior 196, 204, 207 ff, 264, 290, 300, – – – tendon 460
– – medial 54, 55, 57, 62, 68, 80, 83, 146, 384 f, 410 – transverse
165 ff – – posterior – – of tongue 50, 62, 149
– – – connection with articular disc of – – – inferior 222, 403 – – of trachea 160
temporomandibular joint 57 – – – superior 228, 235, 238, 404 f – transversospinal 221, 225
– pubococcygeus 351 – of shoulder 382 ff – transversus
– puborectalis 351 – of sole of foot 463 ff – – abdominis 206, 210 ff, 214, 293
– pyloric sphincter 295 – soleus 446, 457 f, 487, 491 – – thoracis 206, 264
– pyramidalis 211 f, 367 – – tendinous arch 457, 491 – trapezius 15, 77, 157, 225, 378, 382 f, 408
– quadratus – sphincter s. also Sphincter; s. also Sphincter – – ascending fibers 234, 382, 403
– – femoris 455 f, 483 f muscle – – descending fibers 234, 382, 403
– – lumborum 210 f, 282, 330, 453 – – urethrae 349 – – surface anatomy 402
– – – horizontal section 320 – spinalis 221, 223 f – – transverse fibers 234, 382, 403
– – plantae 449, 464, 501 – – thoracis 222, 225 – triceps
– quadriceps femoris 446, 448, 452, 458 – spinotransversal 221 – – brachii 14, 387, 389
– – surface anatomy 477 – splenius – – – lateral head 382, 401, 408 f
– quadricipital 13 – – capitis 70, 77, 179 f, 228, 234 ff, 383, 403 ff – – – long head 382 f, 387, 403, 408 f
– rectus – – cervicis 228, 235 f, 403, 405 – – – – tendon 378 f
– – abdominis 206, 208, 210, 212 f, 216, – stapedius 127 – – – medial head 382, 387, 401
264 ff, 292 f, 320, 324, 385 – sternocleidomastoid 58, 60 f, 63, 68, 77 ff, – – – surface anatomy 401
– – – surface anatomy 204 81 f, 85, 152, 154, 156 f, 174, 178, 206, 209, – – – tendon 387
– – capitis posterior 234 ff, 264, 384 f, 403, 405 ff – – surae, surface anatomy 476
– – – major 222 f, 225, 237 – – clavicular head 175 – tricipital 13
– – – minor 222 f, 225, 237 f – – sternal head 175 – unipennate 13
– – femoris 452 f, 455, 480 f – – surface anatomy 401 – vastus
– – inferior 72, 132, 135 f – sternohyoid 60 f, 78, 97, 151, 156 f, 174 f, – – intermedius 452 f, 455
– – lateral 69, 71 ff, 74, 121, 132, 135 f, 138, 209, 264 – – lateralis 344, 448, 452 f, 455, 480 f
148 – sternothyroid 151, 156, 174 f, 206, 265 – – medialis 448, 452 f, 455, 458, 480 f
– – medial 74, 132, 135 f, 148 – styloglossus 60, 71, 151, 166, 167 – vertical, of tongue 62, 86, 149
– – superior 72 f, 132, 135 f, 140 – stylohyoid 55, 60, 68, 71, 78, 150 ff, 166 f, – vocalis 160 f
– rhomboid 175 – zygomaticus
– – major 222 f, 225, 234 f, 238, 382 f, 387, – stylopharyngeus 61, 67, 167 – – major 58, 77 ff, 168
403 ff, 408 – subclavius 156, 207, 384 f – – minor 58
– – minor 235, 238, 382 f – subscapularis 196, 384, 386 f Muscle fibers, oblique, of stomach 295
– ring-like 13 – supinator 389, 391, 393 Muscular coat
– risorius 58 – suprahyoid 60 f, 151, 175 – of gallbladder 297
– rotator 225 – supraspinatus 15, 382 f – of stomach 295
– – lumbar 224 – – tendon 378 Myelencephalon 91
104750_S_503_532_SV_engl_NEU:_ 05.01.2010 12:34 Uhr Seite 521
Indeks 521
Myocardium 256 ff, 259 f, 284 – – superior 278 – facial 31, 64, 66 f, 69, 70, 77 ff, 81, 98, 111,
Myometrium 359, 367 – carotid sinus 165 114 f, 146, 165, 168
– cervical, transverse 63, 78 f, 174, 178, 186, – – buccal branches 70, 77, 178
242 – – cervical branch 70, 77 ff, 174, 177 f, 186
– chorda tympani 62 – – communicating branches to
N – ciliary auriculotemporal nerve 80
– – long 141 – – marginal mandibular branch 70, 77, 79,
Nasopharynx 62, 150, 155 – – short 68, 72 f, 140 152, 178
Neck 154 ff, 403 – cluneal – – temporal branch 70, 77
– anatomical, of humerus 372 f – – inferior 226, 229, 351 f, 470, 476, 482 ff – – zygomatic branch 70, 77
– anterior region 174 ff, 406 – – middle 226, 229, 476, 482, 484 – femoral 214, 293, 340, 367, 444 f, 467, 470 ff,
– arteries 168 ff – – superior 223, 226 f, 229, 476, 482 475, 477, 479 ff
– of bladder 338 – cranial 18, 64 ff, 98, 114 f – – cutaneous branch 486
– coronal section 195, 201 – – base of skull 31 – – – anterior 467, 479
– cross section 157, 174, 176 – – nuclei 114 – – muscular branch 480 f
– of femur 9, 438 f – cutaneous 416 – of forearm 419 ff
– of gallbladder 297 – – brachial, medial 186 – frontal 69, 73
– horizontal section 203 – – dorsal – – lateral branch 140
– lateral region 178 ff – – – intermediate, of foot 489, 498 – genitofemoral 216, 330, 333, 359, 470, 472,
– lymph nodes 172 f – – – lateral, of foot 498 475
– lymph vessels 172 f – – – medial, of foot 468, 489, 498 – – femoral branch 216, 340, 470, 479
– of malleus 128 – – femoral – – genital branch 216 f, 340, 470, 479
– MRI scan 157, 176, 195, 201 – – – lateral 214, 218, 470 f, 475 ff, 479 – glossopharyngeal 31, 64, 66 f, 69, 71, 98, 111,
– muscles 203 – – – posterior 226, 351 f, 470, 476, 482, 484 114 f, 151, 162 f, 165
– nerves 183, 414 – – – – perineal branch 482, 484 – – carotid sinus branch 71
– of radius 374 – – lateral – – lingual branch 71
– posterior region 234 ff, 403 – – – of forearm 399 f, 415 ff, 420, 424 – gluteal
– of scapula 371 – – – lower, of arm 399 f, 409 – – inferior 483 f
– surgical, of humerus 372 f – – – upper, of arm 226, 400, 403, 408 f – – superior 483
– of talus 443 – – medial – hypogastric 349
– veins 170 f, 398 – – – of arm 399, 409 f – hypoglossal 31, 33, 63 f, 66, 69, 78, 81, 97 f,
– vessels 183 – – – of forearm 399 f, 408 ff, 413, 415 ff 114 f, 151 f, 162, 164 ff, 183
Nerve(s) 147, 180, 400, 415, 423, 477 – – perforating 483 – – intracranial portion 67
– abducent 31, 64, 66, 69, 72 f, 75, 93, 97 f, – – posterior – – lingual branch 71, 183
111, 114, 136, 140 – – – of arm 399 f, 403 – – omohyoid branch 183
– accessory 31, 63 f, 66 f, 69, 71, 81, 98, 111, – – – of forearm 399 f, 409, 420, 424 – – thyroid branch 183
114 f, 163 ff, 225, 235 f, 242, 403 ff, 407 – – of region of knee 486 – iliocostalis 230
– – intracranial portion 67 – – sural – iliohypogastric 212 f, 216, 329 f, 444 f, 470 ff,
– alveolar – – – lateral 470, 479, 484, 486, 488 f 475 ff
– – inferior 62, 68 f, 71, 80, 81 ff, 150 – – – medial 484, 487 ff – – cutaneous branch
– – superior – digital – – – anterior 470
– – – middle 69 – – dorsal – – – lateral 470
– – – posterior 68 f, 72, 80 – – – of foot 493, 498 f – ilio-inguinal 212, 214, 216 ff, 331, 333, 340,
– anococcygeal 351, 482 – – – of hand 399 f 359, 362, 470 ff, 475
– of arm 414 ff – – palmar 427 – infra-orbital 68 f, 72, 79, 82, 136, 142
– auricular – – – common 399, 423, 427 – – terminal branches 68
– – great 63, 77 ff, 80 f, 174, 178 f, 229, 234, – – – proper 423, 428 – infratrochlear 69
236, 403 f – – – supplied regions 424 – intercostal 206 f, 214, 216, 279, 474
– – posterior 70, 77 – – – of thumb 400 – – collateral branch 474
– auriculotemporal 63, 68 f, 72, 77, 79 ff, 82 f, – – plantar – – cutaneous branches
85, 168 – – – common 501 – – – anterior 207, 209, 211, 214, 229, 385,
– – communicating branches to facial nerve 80 – – – proper 501 f 400, 411, 470
– axillary 383, 399, 404, 408 f, 413 f – dorsal – – – lateral 196, 207, 209, 214, 229, 385,
– – cutaneous branch of arm 226, 409 – – of clitoris 364 408 ff, 412, 470
– of back 226 ff – – of penis 217, 341, 352, 471 – – mammarian branches, medial 290
– buccal 63, 68 f, 72, 79 f, 81 f – erigentes 349, 472 – – perforating branches, anterior 208
– cardiac, cervical – ethmoidal, anterior 31, 141, 146 – intercostobrachial 186, 196, 207, 290, 410,
– – inferior 278 f – – external nasal branch 68 412, 414 f
– – middle 162 – – internal nasal branches 147 – – terminal branches 400
104750_S_503_532_SV_engl_NEU:_ 05.01.2010 12:34 Uhr Seite 522
522 Indeks
Nerve(s) – palatine 146 – spinal 18, 98, 226 ff, 229, 234
– interosseous – – greater 146 f – – cervical 66, 154, 183
– – anterior, of forearm 399 – – lesser 146 – – – dorsal root 157
– – posterior, of forearm 421, 424 – parapharyngeal 164 ff – – – ventral rami 18
– labial, posterior 364 f – parasympathetic 334 – – – ventral root 157
– lacrimal 68 f, 72 f, 140 f – pectoral – – cutaneous branch 224
– laryngeal – – lateral 207, 407, 412, 415 – – – lateral 226
– – inferior 160, 163 – – medial 177, 207, 214, 407, 415 – – – medial 226, 234
– – recurrent 177, 185 – perineal 471 – – dorsal branches 403
– – – inferior laryngeal branch 162 – peroneal – – dorsal root 71, 214, 230, 240
– – – left 162, 255, 266, 269 ff, 272 ff, 276, – – common 455, 457, 467, 470, 476 f, 484, – – lateral branches of dorsal rami 223, 226,
279, 335 489, 491, 495 228 ff
– – – right 162, 276, 335 – – deep 470, 477, 479, 492 f, 495, 499 – – lumbar, ventral rami 18
– – superior 162, 165 f – – superficial 470, 477, 479, 484, 489, 493, – – medial branches of dorsal rami 223, 226,
– – – external branch 162 495, 498 228 f
– – – internal branch 151, 163, 173 – – – dorsal cutaneous branch – – meningeal covering 231
– lingual 62 f, 68 f, 71, 81, 146, 151 f – – – – intermediate 479 – – ramus
– mandibular 31, 53, 68 f, 72, 83 – – – – lateral 492 f – – – dorsal 214, 231, 240
– – inferior 63 – – – – medial 479, 492 f – – – – cutaneous branch 400
– – meningeal branch 31 – petrosal – – – – lateral branches 408
– masseteric 63, 72, 79 f – – deep 147 – – – – medial branches 408
– maxillary 31, 68 f, 72, 136, 147 – – greater 31, 77, 123, 127, 147 – – – ventral 18, 230
– medial 417 – – lesser 31, 127 – – root filaments 472 f
– median 168, 186, 207, 387 f, 391, 396, 399, – phrenic 170, 177, 185 f, 266 f, 269 ff, 274 ff, – – – anterior 474
413 ff, 419, 423, 425 280 f, 396, 413 – – – posterior 474
– – axillary region 410, 412 – – accessory 185 – – sacral 231
– – cubital region 416 ff – plantar – – – ventral rami 18
– – palmar branch 399 f, 423, 427 – – lateral 470, 499, 501 f – – thoracic 229
– – – digital 400 – – – superficial branch 501 f – – – dorsal root 231
– – – – common 423, 428 – – medial 470, 499, 501 f – – ventral root 214
– – roots 399, 411, 415 – – – of great toe 502 – splanchnic
– meningeal, recurrent 31 – of pterygoid canal 146 – – greater 279 f, 327, 335
– mental 68 f, 79 – pterygopalatine 68, 72 – – lesser 327, 335
– musculocutaneous 399, 410, 413 f – pudendal 346, 351 f, 364, 470, 471, 483 – – lumbar 335
– mylohyoid 68 f, 77 f, 80, 152 – – inferior rectal branches 484 – – pelvic 349, 472
– nasociliary 72 f, 141 – – perineal branch 352 – – sacral 335
– nasopalatine 146 f – radial 399, 404, 408, 413 ff – subcostal 329, 470, 475
– obturator 333, 346 f, 366, 467, 470 f, 475 ff, – – axillary region 410 – suboccipital 229, 238, 241
481 – – cubital region 416 – supraclavicular 63, 77, 81, 207, 209, 242, 274
– occipital 85 – – deep branch 391, 399, 414, 417 ff, 420 f – – anterior 81, 180
– – greater 63, 70, 77, 81, 85, 223, 226, 229 f, – – dorsal digital branch 400, 420, 424 – – intermediate 270, 400
234 ff, 238 ff, 403 f – – main branches 399 – – lateral 174, 178, 383
– – lesser 77, 81, 178, 179, 226, 229, 234 ff, – – posterior interosseous branch 421 – – medial 174 f, 178, 214, 400
237 f, 403 ff – – superficial branch 399 f, 414 f, 418 ff, 424, – – middle 174 ff, 178 ff, 406
– – third 226, 234 ff, 237, 404 f 427 – – posterior 179 ff, 400, 403, 408
– – – cutaneous branch 403 – – superficial palmar branch 427 – supra-orbital 63, 68, 72, 77, 81, 136
– oculomotor 31, 64 ff, 68 f, 72 ff, 97 f, 114 ff, – rectal, inferior 351 f, 364 f, 471, 483 – – lateral branch 69, 73, 85, 141
136 f, 140, 148 – recurrent 160 – – medial branch 69, 73, 79, 85, 141
– – inferior branch 69, 71 f, 136 – saphenous 467 f, 470, 476 f, 479 f, 486, 492, – suprascapular 170, 186, 378, 404, 414
– – superior branch 141 498 – supratrochlear 73, 82
– olfactory 31, 64, 147 – – entering the adductor canal 452 – sural 476, 479, 489, 493
– ophthalmic 31, 68 f, 72 ff, 136 – – infrapatellar branch 467, 470, 479, 486, 492 – – cutaneous branch 492
– optic 31, 62, 64 ff, 68 f, 72 f, 75, 84, 98, 114 f, – scapular, dorsal 235, 237, 404 – – lateral calcaneal branches 493
121, 132 ff, 135 ff, 138, 146, 148 – sciatic 344, 351, 367, 444 f, 455, 470, 483 f, – sympathetic 334
– – destruction 139 496 – temporal, deep 72, 82
– – dural sheat 133, 138, 148 – – branches 484 – thoracic, long 186, 196, 207, 214, 407, 412 f
– – extracranial part 135, 140 – scrotal – thoraco-abdominal 212, 214, 216
– – intracranial part 135, 140 – – anterior 470 – thoracodorsal 186, 196, 207, 407, 412, 415
– of the orbit 72 f – – posterior 351 f, 471 – tibial 446 f, 455, 457, 467 f, 470, 484, 491
104750_S_503_532_SV_engl_NEU:_ 05.01.2010 12:34 Uhr Seite 523
Indeks 523
– trigeminal 31, 64, 66, 68 f, 71 ff, 98, 114 ff, – intercondylar 9 – – of glossopharyngeal nerve 114
146 – intertragic 124 – – of vagus nerve 114
– – main branches 69 – jugular 192
– – motor root 146 – mandibular 52, 54, 79
– trochlear 31, 64 ff, 67 ff, 71, 72 ff, 98, 114 f, – mastoid 27, 29, 33
136 – parietal, of temporal bone 27 O
– – intracranial part 140 – pterygoid 25
– – intra-orbital part 140 – radial, of ulna 374 Obex 131
– ulnar 186, 207, 396, 399, 403, 413 ff, 419, – scapular 371 f Occlusion, centric 50
420, 423 f, 427 – sciatic Olecranon 374, 379, 387, 392
– – axillary region 410 f – – greater 433, 437, 438 – fossa 373
– – cubital region 416 ff – – lesser 433, 437 – surface anatomy 401
– – deep branch 399, 427 – sphenopalatine 39 f, 42 Olfactory system 107
– – dorsal branch 399 f, 421, 427 – supra-orbital 22, 28 Olive, inferior 66, 103, 111, 114 f, 131
– – palmar branch 423 – tentorial 73 ff Omentum
– – palmar cutaneous branch 400 – thyroid, superior 159 – greater 292, 298, 302, 306, 312, 318
– – palmar digital branch 400 – trochlear, of ulna 374 – – midsagittal section 322
– – – common 423, 428 – vertebral – lesser 311 f
– – – proper 423 f – – inferior 191, 197 – – midsagittal section 322
– – superficial branch 399, 423, 427 – – superior 191 Opening
– vagus 18, 31, 64, 66 f, 69, 71, 98, 111, 114 f, Nucleus(-i) – abdominal, of uterine tube 357
146, 154, 162 f, 165, 169, 244, 255, 264, 266, – abducent 114 – pharyngeal, of auditory tube 86, 246
274 f, 278, 280, 335 – ambiguus 114 – saphenous 210, 217 f, 358, 468, 479
– – cardiac branch 165, 185 – of Burdach 116 Operculum
– – – cervical – caudate 62, 92, 104 ff, 111, 114, 118 f – frontal 109
– – – – inferior 274, 276, 280 – cochlear – frontoparietal 109
– – – – superior 274, 276 – – dorsal 131 – temporal 109
– – esophageal branches 278 – – ventral 131 Ora serrata 133
– vestibulocochlear 31, 64, 66 f, 69, 98, 111, – of cranial nerve 114 Orbit 7, 31, 46 f, 132, 140 f
114 f, 122 f, 131 – cuneate 116 – bones 132
– – cochlear part 123 – dentate 103, 116 – horizontal section 148
– zygomatic 68 f, 72 – dorsomedial, of hypothalamus 108 – nerves 72 f
Nervous system 18 – emboliform 116 Organs
– autonomic 18, 334 f – facial 70, 114 – abdominal s. Abdominal organs
– cranial part 18 – of Goll 116 – genital s. Genital organs
Network – gracilis 116 – inner, position 2
– capillary, of finger 427 – hypoglossal 114, 116 – mediastinal 274 ff
– venous – hypothalamic 108 – of neck 154
– – of dorsum – lentiform 109, 111, 114 f, 119 – of posterior mediastinum 278 f
– – – of foot 477 – motor – respiratory 247
– – – of hand 398, 420 – – of oculomotor nerve 114 – retroperitoneal 323 ff
– – around knee 486 – – of trigeminal nerve 114 – – vessels 305
– – of lateral malleolus 498 – oculomotor 116 – thoracic 243 ff
– – of medial malleolus 498 – olivary, inferior 116 – – position 243 ff
Nipple 204, 290, 410 f – paraventricular 108 – – regional anatomy 264 ff
Node – posterior, of hypothalamus 108 – urinary, position 323 f
– atrioventricular 261 – pre-optic 108 Orifice
– sinu-atrial 260 f – pulposus 198 f, 232 – internal, of uterus 359
Nodule of vermis 102 – red 99, 103, 107, 116 – ureteric 336 f, 355
Nostril 49 – salivatory 114 – urethral
Notch – sensory, of trigeminal nerve 114 – – external 336, 355, 361 f
– acetabular 433, 436 – solitarius 116 – – internal 336, 338 f, 345, 355
– angular, of stomach 294 f – spinal, of accessory nerve 114 – vaginal 356, 360, 361 f, 364
– cardiac, of left lung 248, 268 – subcortical, of brain 105, 109 ff Oropharynx 150, 155, 246
– cardial, of stomach 294 f – supra-optic 108 Ossicles, auditory 20, 22, 122, 125, 128
– clavicular 192 – trochlear 114 – movements 128
– ethmoidal, of frontal bone 28 – ventromedial, of hypothalmus 108 Ossification, bones of limb 9
– frontal 42, 45 – vestibular 114, 116 Ossification center 9
– interarytenoid 161 – visceral Outlet, pelvic 434
104750_S_503_532_SV_engl_NEU:_ 05.01.2010 12:34 Uhr Seite 524
524 Indeks
Indeks 525
526 Indeks
Indeks 527
528 Indeks
Indeks 529
– of flexor carpi radialis muscle 380 f, 389 f, – muscles 480 f, 484 f Tragus 122, 124
394 f, 427 f – nerves, cutaneous 478 f, 484 Triad, portal 299
– – surface anatomy 402 – posterior region 484 f Triangle(s)
– of flexor carpi ulnaris muscle 380 f, 388, 390 f, – veins 478 f – carotid 155, 173, 178 f
394 f, 427 f Thoracic cage, changes of position during – deltopectoral 384, 407
– of flexor digitorum brevis muscle of leg 463 ff, respiration 282 – – surface anatomy 402
501 f Thorax 1, 7, 188 f, 369 ff – lumbar 223
– of flexor digitorum longus muscle of leg 460, – coronal section 253, 284 f – lumbocostal 335
463 ff, 501 f – horizontal section 286 f – of neck 155
– of flexor digitorum profundus muscle of hand – MRI scan 253, 284 ff – sternocostal 283
389 f, 394 f, 425, 427 – paramedian section 283 – submandibular 155
– of flexor digitorum superficialis muscle of hand – sagittal section 245, 263 – suboccipital 237 f
389 f, 394 f, 425, 427 f – skeleton 192 ff – supraclavicular 155
– of flexor hallucis longus muscle 449, 460 f, Thymus 155, 233, 265 ff, 292 Trigone
463, 465, 501 f – remaining parts 245 – of bladder 336, 338 f, 355
– of flexor pollicis longus muscle 388, 390, 394 f Tibia 7, 12, 432, 440 ff, 446 – habenular 115
– of gracilis muscle 447, 452, 455, 457 – of newborn 9 – hypoglossal 115
– of iliocostalis muscle 225 – upper end 440 – olfactory 66, 115, 137
– intermediate Tissue Trochanter
– – of digastric muscle 150 – adipose – greater 9, 438 f, 482
– – of omohyoid muscle 179 – – encasing round ligament 363 – lesser 438 f
– – of semitendinosus muscle 456 – – perirenal 300, 324 – third 439
– of long head – cavernous, of female external genital organs Trochlea
– – of biceps brachii muscle 378, 387, 415 f, 362 – of humerus 373, 375, 379
419 Tongue 83, 84, 143 – peroneal, of calcaneus 443
– – of triceps brachii muscle 378 f, 392 – innervation 31 – of superior oblique muscle 72, 135 f, 141
– of lumbrical muscle of hand 394 Tonsil – of talus 443, 450 f
– of palmaris longus muscle 388, 402, 423, 428 – cerebellar 66, 102 Trunk 7, 187 ff
– of peroneus brevis muscle 491 – lingual 149, 161 – brachiocephalic 162, 168 f, 252 f, 256 f, 263,
– of peroneus longus muscle 462, 464, 491 – palatine 83, 143, 147, 149, 153, 165 267 f, 274 f, 396, 414
– of peroneus tertius muscle 462, 499 – pharyngeal 144 – bronchomediastinal 332
– of plantaris muscle 488 Tooth (teeth) – celiac 279, 283, 300, 302, 316, 327 ff, 330 f,
– of sartorius muscle 452 – deciduous 51 333, 335
– of semimembranosus muscle 447 – lower 22, 50 ff – – branches 311, 314 f
– – surface anatomy 476 – molar 42, 50 f – costocervical 168
– of semitendinosus muscle 447, 452, 487 – – permanent 51 – cross section 204
– sheath s. Sheath, fibrous; s. Synovial sheath – – third 37 – horizontal section 210 f
– of short head of biceps brachii muscle 387 – premolar 37, 50 f – jugular 172 f
– of stapedius muscle 126, 128 – upper 22, 41 f, 44 f, 50 ff – lumbar 332
– of superior oblique muscle 135 f, 140 Trabecula(-ae) – lumbosacral 471
– of supraspinatus muscle 378 – carneae 259 – lymph vessels 17
– of temporalis muscle 60 f, 80, 82 – septomarginal 258 – median section 4, 233
– of tensor veli palatini muscle 126 Trachea 154, 243, 255, 274 ff, 285 – – in neonate 233
– of tibialis anterior muscle 458, 461, 493, 495, Tract(s) 477 – midsagittal section 322, 354
498 f – cerebellorubral 103 – neuro-vascular segments 187
– of tibialis posterior muscle 460 f – iliotibial 448, 452 f, 455, 480, 495 – parasagittal section 325
– of triceps brachii muscle 409 – – surface anatomy 476 f – pulmonary 245, 252 ff, 260 ff, 266, 269, 271
Tenon’s space 132 – olfactory 65 f, 69, 74 f, 98 f, 103, 107, 114 f, – – of fetus 288
Tentorium cerebelli 67, 75, 87 ff, 97, 121 146 – – relation to bronchial tree 275
Testis 3, 218, 330, 336 f, 339, 341, 343, 351, 479 – – lateral root 99 – reference lines 217
– Head’s area 205 – – medial root 99 – regions 217
– longitudinal section 343 – olivocochlear 131 – sagittal section 5
Thalamus 90 f, 99, 103 ff, 107, 113, 116, 120 – optic 66, 71, 107, 137 f – skeleto-motoric segments 187
Thenar muscles 390 f, 395, 423 – pyramidal 109, 116 – skeleton 221
– axial section 431 – – course 111 – subclavian 184, 332
Thigh – – lateral 103 – sympathetic 18, 67, 146, 162, 164 f, 168, 185,
– anterior region 478 ff – of Rasmussen 131 266, 279 ff, 327, 333, 334 f, 471 f
– arteries 480 f – spiral, foraminous 123 – – cervical part 174
– axial section 496 Tractus solitarius 116 – – Ramus communicans 280 f
104750_S_503_532_SV_engl_NEU:_ 05.01.2010 12:34 Uhr Seite 530
530 Indeks
Indeks 531
532 Indeks