Δημοσιονομικό Δίκαιο ΠΜΣ 2017-2018

Δημοσιονομική προσαρμογή της Ελλάδας

Ανδρέας Τσουρουφλής 6.2.2018

 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 2

Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)

ONE: Economic and Monetary Union (EMU)

Η οικονομική ενοποίηση (economic integraton) αποτελεί
πρωταρχικό στόχο της Κοινότητας
Θεσπίστηκε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ
H ONE περιλαμβάνει:
Συντονισμό της οικονομικής πολιτικής των Κ-Μ
Συντονισμό της δημοσιονομικής πολιτικής, κυρίως μέσω
περιορισμών του δημοσίου χρέους και ελλείμματος
Ανεξάρτητη νομισματική πολιτική από την Ευρωπαϊκή Κεντρική
Τράπεζα (ΕΚΤ)
Κοινούς κανόνες και εποπτεία των χρηματοπιστωτικών
ιδρυμάτων
Κοινό νόμισμα
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 3

Οικονομική πολιτική

Εργαλεία άσκησης οικονομικής πολιτικής

Δημοσιονομική πολιτική
Φορολογική πολιτική
Νομισματική πολιτική
Διαρθρωτικές πολιτικές, ιδίως
σύστημα κοινωνικής ασφάλισης
Ρύθμιση αγοράς εργασίας
Ρύθμιση χρηματοπιστωτικής αγοράς
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 4

Νομισματική πολιτική

Ανάγκη κοινής νομισματικής πολιτικής στην ΕΕ

Αποτελεσματικότητα της ενιαίας αγοράς
Αποφυγή στρεβλώσεων του εμπορίου
Διάφορα πλεονεκτήματα του κοινού νομίσματος
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 5

Νομισματική πολιτική

Νομισματική πολιτική: ρύθμιση της ποσότητας και του ρυθμού

αύξησης του χρήματος σε μια αγορά
Στόχοι
διατήρηση της σταθερότητας των τιμών
Διατήρηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας
οικονομική ανάπτυξη
χαμηλή ανεργία
Ασκείται από την αρμόδια νομισματική αρχή
Εθνική Κεντρική Τράπεζα
Υπερεθνική Κεντρική Τράπεζα (π.χ. ΕΚΤ)
Εργαλεία άσκησης νομισματικής πολιτικής
Τροποποίηση των επιτοκίων
Αγορά/πώληση ομολόγων του Δημοσίου
Τροποποίηση των απαιτούμενων τραπεζικών αποθεματικών
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 6

Νομισματική πολιτική

Επιτόκια ΕΚΤ
Επιτόκιο προσφοράς για πράξεις κύριας αναχρηματοδότησης
(main refnancing operatons rate)
Το επιτόκιο με βάση το οποίο καταρτίζονται οι πράξεις ανοικτής
αγοράς μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και των
Τραπεζών που λειτουργούν στα κράτη μέλη της ζώνης του ΕΥΡΩ
Επιτόκιο διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων (deposit facility
rate)
Επιτόκιο για καταθέσεις διάρκειας μιας ημέρας από τις Τράπεζες
στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Επιτόκιο διευκόλυνσης οριακής χρηματοδότησης (marginal
lending facility rate)
Το επιτόκιο με το οποίο οι Τράπεζες δανείζονται από την
Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κεφάλαια για διάρκεια μίας ημέρας
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 7

Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)

Κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ Κ-Μ και οργάνων της ΕΕ

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο: καθορίζει τις γενικές κατευθύνσεις και
προτεραιότητες
Συμβούλιο της ΕΕ:
Συντονίζει την οικονομική πολιτική της ΕΕ
Αποφασίζει την είσοδο ενός Κ-Μ στην Ευρωζώνη (Eurozone,
Euro-Area)
Eurogroup: συντονίζει την πολιτική των Κ-Μ της Ευρωζώνης
Κράτη-Μέλη:
Καθορίζουν τους εθνικούς προϋπολογισμός εντός των
συμφωνηθέντων ορίων χρέους και ελλείμματος
Καθορίζουν την εθνική διαρθρωτική πολιτική, ιδίως όσον
αφορά την εργασία, τις συντάξεις και τις κεφαλαιακές αγορές
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 8

Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)

Κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ Κ-Μ και οργάνων της ΕΕ

Επιτροπή: εποπτεύει τα αποτελέσματα και τη συμμόρφωση των
Κ-Μ
ΕΚΤ:
Καθορίζει τη νομισματική πολιτική με κύριο στόχο τη
σταθερότητα των τιμών
Εποπτεύει τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στην Ευρωζώνη
Ευρωκοινοβούλιο
Συμμετέχει στη νομοθετική διαδικασία
Ασκεί τον δημοκρατικό έλεγχο στην οικονομική διακυβέρνηση
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 9

Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)

Υλοποίηση της ΟΝΕ: 3 στάδια

1ο στάδιο: 1.7.1990 – 31.12.1993
Καταργούνται οι συναλλαγματικοί έλεγχοι
Απελευθερώνεται η κίνηση των κεφαλαίων
Κριτήρια της Συμφωνίας του Μάαστριχτ (1992)
Σταθερότητα τιμών (πληθωρισμός)
Σταθερότητα δημοσίων οικονομικών (δημόσιο έλλειμμα,
δημόσιο χρέος)
Συναλλαγματική σταθερότητα
Μακροχρόνια επιτόκια
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 10

Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)

Υλοποίηση της ΟΝΕ: 3 στάδια
2ο στάδιο: 1.1.1994 – 31.12.1998
Ιδρύεται το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ίδρυμα, προκάτοχος της
Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας
Ενδυνάμωση της συνεργασίας των Κ-Μ
Εποπτεία του ECU (European Currency Unit)
1995: Ορίζεται το όνομα του ευρωπαϊκού νομίσματος (ευρώ)
1997: Υιοθετειται το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης
Διασφάλιση της δημοσιονομικής σταθερότητας
Διασφάλιση της σταθερότητας στις σχέσεις με τα Κ-Μ που
δεν θα εισέλθουν στην Ευρωζώνη
1998: Προσδιορισμός των 11 Κ-Μ που θα συμμετάσχουν στο
3ο στάδιο
1998: Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας
1998: Κλείδωμα της ισοτιμίας του ευρώ με τα εθνικά
νομίσματα των 11 Κ-Μ
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 11

Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)

Υλοποίηση της ΟΝΕ: 3 στάδια

3ο στάδιο: 1.1.1999 ως σήμερα
1.1.1999: εισαγωγή του ευρώ
3ετής προθεσμία για την εισαγωγή του ευρώ σε φυσική
μορφή
1.1.2001: Εισδοχή της Ελλάδας στο 3ο στάδιο
1.1.2002: Εισαγωγή νομισμάτων και χαρτονομισμάτων ευρώ
2007-2015: Διάφορα Κ-Μ εισέρχονται στο 3ο στάδιο
2008: Κύπρος και Μάλτα εισέρχονται στο 3ο στάδιο
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 12

Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ)

EU Stability and Growth Pact (SGP)

Έννοια: Σύνολο κανόνων που διέπουν τον συντονισμό των
δημοσιονομικών πολιτικών των χωρών της ΕΕ
Νομική βάση: Άρθρα 121-126 ΣΛΕΕ
Περιλαμβάνει:
6 Κανονισμούς
1 Συνθήκη (Δημοσιονομικό Σύμφωνο 2012)
Σκοπός: διασφάλιση υγιών δημοσιονομικών μεγεθών
Στόχοι
Δημόσιο έλλειμμα < 3% του ΑΕΠ
Δημόσιο χρέος < 60% του ΑΕΠ ή μειούμενο προς το 60%
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 13

Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ)

Δημόσιο χρέος
Το σύνολο των ανεξόφλητων δανείων μιας χώρας
Ουσιαστικά, τα σωρευμένα ελλείμματα του κρατικού
προϋπολογισμού
Περιλαμβάνει
Το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης
Κεντρική Κυβέρνηση
ΟΤΑ
Όχι το χρέος των ΔΕΚΟ
Φαύλος κύκλος ελλειμμάτων-χρέους
Χρηματοδότηση ελλειμμάτων
Δανειακή
Νομισματική
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 14

Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ)

Σκέλη:
Προληπτικό (preventve arm):
Διασφάλιση ότι η δημοσιονομική πολιτική των χωρών της ΕΕ
ασκείται με βιώσιμο τρόπο
Σύνταξη ετήσιας έκθεσης συμμόρφωσης από τα Κ-Μ
Κ-Μ Ευρωζώνης: Πρόγραμμα Συμμόρφωσης (Stability
Programme)
Κ-Μ εκτός Ευρωζώνης: Πρόγραμμα Σύγκλισης
(Convergence Programme)
Έλεγχος από την Επιτροπή και το Συμβούλιο
Διορθωτικό (correctve arm):
Δράσεις που αναλαμβάνουν τα Κ-Μ σε περίπτωση που το
δημόσιο χρέος τους ή το δημοσιονομικό έλλειμμα θεωρηθεί
υπερβολικό
Διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 15

Διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος

Excessive defcit procedure (EDP)

Άρθρο 126 ΣΛΕΕ
Ενεργοποιείται εάν ένα Κ-Μ δεν πληροί το ένα ή και τα δύο κριτήρια
του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης
Η παραβίαση πρέπει να είναι
Όχι ασήμαντη και προσωρινή
Μόνιμη και διαρθρωτική
Αρμόδιο όργανο: Το Συμβούλιο με βάση τις συστάσεις της Επιτροπής
Το Κ-Μ υποχρεούται
να παράσχει ένα σχέδιο διορθωτικών ενεργειών και πολιτικών
που θα ακολουθήσει
Να ορίσει τις προθεσμίες για την επίτευξή τους.
Εάν το Κ-Μ δεν ακολουθήσει τις συστάσεις, μπορεί να επιβληθεί
πρόστιμο
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 16

Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας

European Financial Stability Facility – EFSF

Φορέας Ειδικού Σκοπού (Special Purpose Vehicle)
Σύσταση
Στις 7.6.2010
Από τα Κ-Μ της ΕΕ, όχι από την ΕΕ
Έδρα Λουξεμβούργο
Σκοπός:
διατήρηση της οικονομικής σταθερότητας στην Ευρώπη
παροχή οικονομικής βοήθειας προς τα κράτη της ευρωζώνης σε
οικονομική δυσκολία
Σχεδιάστηκε ως προσωρινή λύση
Εξακολουθεί να υφίσταται ως νομική οντότητα
Παραμένει ως εκδότης ομολόγων
Δεν μπορεί να χορηγήσει νέα δάνεια
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 17

Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης

European Financial Stabilisaton Mechanism (EFSM)

Προσωρινό πρόγραμμα χρηματοδότησης εκτακτης ανάγκης
Σύσταση: 10.5.2010
Σκοπός:
διατήρηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στην Ευρώπη
παροχή οικονομικής βοήθειας προς τα Κ-Μ της ΕΕ σε οικονομική
δυσκολία
Τρόπος λειτουργίας
Αντλεί κεφάλαια από την αγορά μέσω έκδοσης ομολόγων
Έχει την εξουσία να αντλήσει ως και €60 δισ.
Χρησιμοποιεί ως εγγύηση τον προϋπολογισμό της ΕΕ
Χορηγεί δάνεια στα Κ-Μ
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 18

Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης

Παρείχε δάνεια
Ιρλανδία
Πορτογαλία
Ελλάδα (βραχυπρόθεσμα δάνεια, bridge loans)
Εξακολουθεί να υφίσταται
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 19

Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας

European Stability Mechanism - ESM

Διαδέχθηκε
το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας
τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοπιστωτικής Σταθεροποίησης
Νομική φύση: Διεθνής Κυβερνητικός Οργανισμός
Σύσταση: 27.9.2012
Μέλη: Κ-Μ της Ευρωζώνης (19)
Έδρα: Λουξεμβούργο
Διευθύνων Σύμβουλος: Klaus Regling
Κεφάλαιο: 80 δισ. €
Καταβεβλημένο από τα Κ-Μ ανάλογα με το ΑΕΠ τους
Π.χ. Γερμανία 27,15%, Ελλάδα 2,82%, Κύπρος 0,2%
 Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Δίκαιο 20

Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας

Τρόπος λειτουργίας του ΕΜΣ

Δεν χρησιμοποιεί το αρχικό κεφάλαιό του για παροχή δανείων
Το κεφάλαιό του χρησιμεύει ως εγγύηση
Αντλεί χρήματα από τις αγορές μέσω έκδοσης ομολόγων
Παρέχει απευθείας δάνεια σε Κ-Μ του προγράμματος
Εποπτεύει την ικανότητα των Κ-Μ του προγράμματος να
αποπληρώσουν τα δάνειά τους
Χορήγησε δάνεια σε
Ελλάδα
Κύπρο
Πορτογαλία
Ιρλανδία
Ισπανία
 Δημοσιονομική προσαρμογή της Ελλάδας 21

Κατάσταση δημοσίων οικονομικών πριν από την ΟΝΕ

Η Ελλάδα κήρυξε στάση πληρωμών 4 φορές

1827: επί Καποδίστρια
1843: επί Όθωνος
1893: επί Χαριλάου Τρικούπη
1932: επί Ελευθερίου Βενιζέλου
1991-2000: Προετοιμασία για την ένταξη στην ΟΝΕ
1993: Πρόγραμμα Σύγκλισης
1994: Η Ελλάδα τέθηκε σε κατάσταση υπερβολικού ελλείμμματος
(άρθρο 104 ΣυνθΕΚ)
1994: Αναθεωρημένο Πρόγραμμα Σύγκλισης
2000: Απόφαση 2000/427/ΕΚ του Συμβουλίου για την έξοδο της
Ελλάδας από την κατάσταση υπερβολικού ελλείμματος
2001: Ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ
 Δημοσιονομική προσαρμογή της Ελλάδας 22

Ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ

Προϋποθέσεις ένταξης στην ΟΝΕ

Ανεξαρτητοποίηση της ΤτΕ
Κριτήρια δημοσιονομικής πειθαρχίας
Μείωση δημοσίου ελλείμματος < 3% του ΑΕΠ
Μείωση δημοσίου χρέους < 60% του ΑΕΠ
 Δημοσιονομική προσαρμογή της Ελλάδας 23

Κατάσταση δημοσίων οικονομικών εντός της ΟΝΕ

2001 ως σήμερα: συμμετοχή στην ΟΝΕ (Ευρωζώνη)

2001-2003: Υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης
2004: Απογραφή της τότε Κυβέρνησης
2005: Κατάσταση υπερβολικού ελλείμματος
2007: Έξοδος από την κατάσταση υπερβολικού ελλείμματος
2009: Υπαγωγή σε κατάσταση υπερβολικού ελλείμματος
2017: Έξοδος από την κατάσταση υπερβολικού ελλείμματος
 Δημοσιονομική προσαρμογή της Ελλάδας 24

Μνημόνια

2010: 1ο Δάνειο (Bailout Programme)

Δάνεια σε διμερή βάση (Συμβάσεις Δανειακής Διευκόλυνσης)
Ποσό: € 110 δισ.
Κ-Μ: € 80 δισ.
ΔΝΤ: € 30 δισ.
2012: 2o Δάνειο (Bailout Programme)
Δάνειο από το ΕΤΧΣ: € 141,8 δισ. (με συμμετοχή του ΔΝΤ)
Διαγραφή χρέους από ιδιώτες πιστωτές (Private Sector
Involvement, PSI)
Ν. 4050/2012
97% των ελληνικών ομολόγων που κατείχαν ιδιώτες
κουρεύτηκαν κατά 53,5%
Μείωση από €197 δισ. σε €107 δισ.
Τα ελληνικά ομόλογα ανταλλάχθηκαν με ομόλογα του ΕΤΧΣ
Ρήτρες Συλλογικής Δράσης (Common Acton Clauses, CAC)
 Δημοσιονομική προσαρμογή της Ελλάδας 25

Μνημόνια

2015: 3ο Δάνειο (Bailout Programme)

Δάνειο από ΕΜΣ € 86 δισ.
 Δημοσιονομική προσαρμογή της Ελλάδας 26

Μνημόνια

Σύγκριση
Πορτογαλία
2010: Πρόγραμμα διάσωσης €78 δισ.
2014: Έξοδος από το πρόγραμμα
Ιρλανδία
2010: Πρόγραμμα διάσωσης €65,5 δισ.
2013: Έξοδος από το πρόγραμμα
Κύπρος
2013: Πρόγραμμα διάσωσης
Δάνειο € 10 δισ.
Κούρεμα τραπεζικών καταθέσεων (bail-in)
● 6,7% για καταθέσεις έως 100.000 €

● 9,9% για καταθέσεις άνω των 100.000 €

2015: Έξοδος από το πρόγραμμα