BOJAN KRAUT STROJARSKI PRIRUCNIK DEVETO HRVATSKO ILI SRPSKO IZDANIE POTPUNO PRERADENO I DOPUNIENO A TEHNICKA KNIIGA, ZAGREBDosadans icdanja stovenska iedanja hats i saps dana se 1956 964 1968 1967 tos 1993 1970 Isat 1976 (980) 1981 (A) 1982 (1984) 1987 1986 (1987)" sy 1988 1987 Tada AS format, (Sa dag naj law A Format) IZ PREDGOVORA PRVOM IZDANIU Siroashi se strainiok — bio inser, tehnifar ii maistor — uw some ‘aa dnern sustece 8 mnogobrojnim, ponaece brani podacina © nas smo dosad upotrebijeval strane privatthe, no miova Je aporaba oer rikenaztog visoke lene 1 redovolinag snania rani jcika, Poshno aha ‘womenati ath prvatici ne prataia matere na takor natin Kakar bi bio porreban 20 mabe praksn 1 — io Je najznacayje — ui nema. domach Standards 4 dagih domacih props, ‘Da bik harem dfomice popunio tu praznin, edaio sam se sass ov Printni treba da je wijokpristapatan sage | svakome, pa je stopa ode ‘ram dep format. To fe dabako ogronitio opses. Zbog tage sam sept ior ‘radi odio 2 ono 0 dheimo weba srajarskimintejerima, thar 1 majstorima, pat stadenima srjasta 1 dacima sednithazhih wit Inter grada 20 tako rarlite stapfereznana nde bo lak. Zea sam fo ‘ike pili moke sia haven) een. Zate ce jednome bhi neteg previ 1 drwzome premule, fname é neko paplavie it pretetho, a drapyme pre: Indnstane dezra je ovge prrwnika Brokant materi, jdnako potreban 20 se stup- nieve noobrache. ta Shel praksn. Ortalo Jo gradvo saieto na namin ‘Poscna sam pattie posto rao nauk ‘omer novos ne tom ‘ol, oje tadew x srjarne, ednadsbe su wl ke. Time fe x neki porutima emeguien i poeta ‘ ukoreneihsastva mera — tenor | topliskog (Kalk), au svi Dodrudima si tehuckih prana potreha nope, apsolutnr tustna po Gio. 1. Tethote, hoje su kotlle uptrebu Gurgeva suttnd mjea x topline) te ‘ici, nastojao sam pedro sastavom adgovarauchtoptnshihtablce, U ovom {5 priaénik prvi put w sraéno} lieraur wpe abjvlene vitemanje potpane Lrorshe toplinske table. hoje sadrte sve orion preratunane | jednce Giorijevaststava mjera. Tone fe iu tpinho thn! bina liking rated je 5 eleganonjin, vel Jednadtbama, Liban, u toon 1984 Ye, aPREDGOVOR DEVETOM HRVATSKOM ILI SRPSKOM IZDANJU Prvo-slovensko (1954), izatin drag -vatskoilsrpsko (1956) —adaaje ‘vogaprtunik bi je rasprano w roku of po godin dana, to je pokazalo Kia je bi potrajn za djelime te ste nate store trate, Ocjene ‘els, objatjeneu strata asepsima i saopcene esobno, akoder se pov ‘ie cd st ob tadanj posta ste ci. “Tom priikom ponovno moeamo zabvalti ram koletvima ~ Toh zavoda oLitosuoja u Lyubljns + Tadestrje lokemotivs,stojva 4 motors "Duro DakovésuSlavonsKom Brodu, ko su kao maki omogu pv 1 drugo idan prruenika Tskastvom tet «prvim izdanina jedi su nova sano dopunjavana indanjaDjelo je + dosadatnih devet sovenskih te devet hreatskosrpakih iadana doego ukipow naklady od 290000 primjraka. Net je natn diem Sgosaie rien pita sve we doi w upteebs ne samo a anim ‘njestima, ee 1 ks0 pomagalo pri uty, ‘Kako se vee razabire 7 peedgovoraprvom i2dana, prvi je od 01 pote treboo da po dje gla sabe: da pomazestrojskim strunjacina pt studi i praks — dc, tude ‘ima, tehnidarim i indenerima ~ mnogim broksmim podacmn ic sre potebaim pi sakonevaom rad ~ da jedinteno prkaze sve zakonitosti 2a sve grane srojarstva vltnskim Jednadzbama, yu pritodnim meduscbnin odnosma vena (80 je io {Sjeme prog izdaya parucika peerani + veom sion zavat. Ste fe bilo potebuo piel na upotebu Koherent edi, ‘Uvea stim prank je vee poo ied, € 1984, wpounao tae st ‘suvremerim mjeraim jedtnicam (ta jo8 Ciorgive sustayajedica) te ‘bjaio Iu Um jedincama preracunane brokane podatke. Tim jedan (sala edunarodaog sustavayedines St) powetio eprruenk possbou pst 0 ovom iadana, hoje je potpuno unkindcno * jogcsaveminy2akonom © meri jediicama# mers ‘Osim toes pies Jeu skladusaajaoniim tanjem standaedizaie (JUS, 180, DIN) Gopunjen je presiten sowie pops, ‘Unovom gradi vl posebaospomenut: poten dopanjeno posh je © matematic; potpuno nanovo aapisana poglaja 0 osnovnm pomovins ‘podrutja regulcie i elekttomske obrade podntaka; nadopunjempodicl a scam waa, eed pou rebioans horn pow Ne atite Ww Da se novim graivom priuéak ne bi povetao preko prirucnog opsess ‘stom idan su wosale abc © poten + Kenjcnima Broevn (sto vile nije otrebno zbog iroke upoteberugnihracuraa) kao | posebai dodatak ‘informatie i radars er jew pirate ukludena novo poglsie stb podria), ‘avotita zahvalnost dugujem nakladh «Springer Verage Berlin Heidel berg New York, tune. pro dr E. Schmidt, Ho su-dopusi upoteby podataka za tabicevadene pare i dela Properties of Water snd Steam in SI- ‘Vaiss (1969) “Zabvaljyjem Jugosloveskom zavodk a standardizacu Beograd esta ‘ow sDeuticher Normenausschull u Beri za prstanak pomoe pt upoteb bron podataka i standard 72a poms pri sistavnju rukopisa dan sam zaalt w prvom red ‘dr Jdetu Puharu za mmoge Kons piedloge, apo pi lganom topes hom prienos te tehnolokim postpcima 1dr Pasi Mizon-Oblak za nepo ‘redno sudjelovane prt dopusjavamu.poplavss 0 matematici ur. prot Mirosinva Peeorita 2a konbretne pediogespodrugs Muromchaike iv ‘og zaka: me Dragu KelSins za pomos pe poste pop 0 elekrotel- ‘iG, d Zoranu Kandy Za sudjlovane pi oblikovanj poglla o rela 4 Jotety Duhovnku za predogeo cleXtronskoy crag podataks kao sia ‘ragima koji su mi pommogh konstim sajetima # upororenins "Topko zatwaljem takoder Anji Bares, 24 sudelovage pi dugotrajnom ssstavjanu ukopis | pazlivom popraijany ots Joa Puhar za tzorms feradene slike amino takvog prikara griva da je ~ sbog boleg preleds i vece upotreblvest~ nt jedno i die susjedne strane sabrano sve so je medar sano wjesno povezano,zahtjvala je mnogo dodstnog raga veé pe samom sblkoranjrukopsa, a potom josstalnutesnasuradm autora agar “iskarssLjuuske pravcee | jen! sade stepivo au spunjoval moze sine eje autora. Hela soma! U Ljubi, Kolovoen 1987 Bojan Kraut NAPOMENA PREVODIOCA Po ej makladika iv ovom je idan upotebjens strutn terminslogis. vtjedena my Fakultet a suojastvo | brodogradn Sveutita Zagreb, ‘0 je sabrana u Tehnickom een Viatka Dapes (2d, 1970). og veoma prosirenoggradiva ia mje potredia pomoew trminologi ‘To i'm pra prot d iB. Ostoie, mr, Lovorka Tomas 1 dip ng. ‘A’ Sok ta emu im se tone zabvauyem Jain je dojrivanjepreurc iadava6 Ricks, Kolovoen 1987 Mirsia Petorik vsapeeay PRVI DIO Sm teeeieai, AR ere isis SSGEM eincoaua SE ini ARERR Feo pierces Sere. ene rani, cae Saree eit mri ss aaanice AROLUTNAISREDAJA VRUEDNOST aes EBveciemime acini ene aie Ee arcana sauna ui od eR cca oe ee ra ae Se ce ge ee eee INTEGRAL epee Sears Ona oan DIFFRENCUAENE JEDNADZBE “Pep neemtc te Eepricnenreic eee poem rian ee! EE Sana ceo ii meena sea seman ms MEDUNARODNISUSTAVIEDINCAST ante foes ree Ser En Seca a ne ia cere Repke ee ie ce Sa care Be ae TERE dn mam Srota cere ee “Hideich ~ Oks i ES ee Ear csatiae sins Mee ‘in Sete nen se Rvgoreta lsh “eta ing,Wows jee {HEME . Bistoca tp — Geometric peek i Snjije= Sik Toa fone Sofemopeeeija pang iogaa ta TirapgomeHanina IMDROSTATIRA HIDRODINAMIRA akon sith signa Operatenwutieiy nm MIDRAULICKI STROBE SISALIKE FUMPE) Debanas vm” Bouin avon Sage StpacssujeeTabopumpe "Venu \VODNETUREINE Yodo saga Kein pa Stop eho thins ‘TORUINA ‘Tempera raeaon (isc) ORNOWNIZAKOM TERMODINAMIKE Bra renee IDEALNIPLINOV! hear Eo neninectiereen Ee Zante ona) et ack tAMSOME TT See eal nan SEN, Se ie Pao srgugpersnovs ina Touaerune’ teat canna ON iain pia Swe iar cea Conn " mea rumesron ne Toplinaka svopta aa es ‘TOPLINSKI UREDAIHI STROSEVI Sito PARSIKOMOM ‘puts gs) pao ol Koos Nips pre RADNA SPOSOBNOST PARE ‘sein pure inp pd cea Page STROSEM Stipe fra sje Pase roe KONDENZACUA PARNA POSTROJENIA ondenlst pra poste Regent geile Toone MOTORS UNUTRASWIIMEIZGARANIEM ‘fat Sake noe agi ‘Eooomnost morons ouatoen garter OMPRESOR reves pha este et Sapa Comet: Tatatonpe PURSKE TURBINE “TOPLINSKE FUE ‘anetponue opine ganpe abide sate KLUIMATIZACUAISUSENTEELEKTHOTEHNIKA ISTOSMUERNA STRUZA, ‘Ons kon Kachin, MAGRETSKO LELERTRICNO POLIE spe = Gusto magnetog pie tte Hskntso pole Kiger, WiBac se gnisiom pain wens sinhg eon SeSestan ter tresses, ‘Trantomucyatmenoe sve ELEKTRINOGRUANE ELERTRICNA RASUIETA ELERTROMOTOR Sir elektro abr devomaane ELERTRICNI VODOVINISKOO NAPONA “Transto” Orman eno MIERENIE ELERTRICNIN VELICINA AKUSTIKALOPTIKA ‘* ma LUPRAVLIANJE-REGULACUA~ AUTOMATIZACUA REGULAGUSKI CLANOU? {ONICKA GBRADAPODATAKA Princip amlogne whane Pn gee chee Koseeneiptain pssst ss RUGI DIO. |SPETVANIE MATERUALA xo isnwaseerara Mee i pee fot a Triana ion pent aca afaRNGr aa SS Nae tera ts SSneicherhettie sibs SEEN Muara Nines test eee a olehatogiantaadts tees = emusic eee See iri masa ieee dinars See tena REN tiie Tuer - Gin i ia KONSTRUKCHS CELICE Poses ‘Soren tonsa Sepectta Et eat CT pgs tence iy vos Sree "ean Sora Ne esta; aim pera ~Cele ogo pms abs caiaeetie Caicos ‘nina ten ia ore xIexes ty et Ue aaa noeeena oie Sa pins ak chert Te eacrai a ie peti Mit steric: Sein er eee (CINK ICINCANE SLITINE me oe ie oR ce RR ee cea ee, Secrest A Fania aR egos Sea A ‘opLictKoviNsKiH poLUPROIZVODA Oey ahaha Cys ren Fail civ konach ae POLUPRONOBT i wiptsnr” Rsk SEs epg Een ath 2a tne Ene Ene tettpergen (Center Cann tad Cet ac ALUMIMSKIPOLUPROIZWO01 ‘aon bk ocUPROlZVODI OD BAKRA I BAKRENISLITINA akrene pe en, aad Goewi tane alse Stn POLuPROIZVODI OD MEDI INKATOLOVA NeKoviNeK MaTERUALL BRORCANGHI NEROUINSKLMATERUALL ‘ilo~ewn= Kemi mate avo Past coenmee port an ou ea soa, commenti “Meck ku sora 1S Pre ar eee Ss eae ieee SE anna Bom crete veaarat, Sete, saat nn Ce eatman ian pene SSN ier, search wo Segoe: Locapis are eee ecole er sl Cee aati Beele pti ee ee casas Seto oon AE cat nc cea cea Sees See cane acai imc xiene UiinianjVuenicSivjanje™ 0a cme eon ery Sores ane Pr an Se Nah te Se seer bole oe ee hares ERR ee ea HRBaariia Seas Gretasors™ Rint ben oda xv upuTe 24 upotreba pratt 1. Pianje radomaka # kasom razlombovom rtom bog skutenog prosiora i radi pojednostavajena tskarskow slog, ra lomci a pisani Kesom raslomhovom ert. Prt tome se sinatra da 2 ane rzlomkove cme protete do prvog rmaka pls, minus ih puta é ab bled ~ abled) = (abyicd) = "% abled anfeyd= Pa tmfera=22% — athlesdmertod G+ oye += 228 pesdaas? 2. Omativane vktora Vektori sw u ovom prituéniu omni 1 testy — debijimtiskom sito (a) 1 alikama — gzzakom povth simbola (2) Jeri tekstu oznativanje povrh simbolapovetalograficke tek, dk bi sl- ama bilotetho mvedivo rariovane med obinog dbl uskanog sinboa. 3. Omnativane tfve mere Da u preratunavanju prema jednadabama ne bi dotlo do zamjene ir smedu mere a Kol () le mere (rad, simbolt su cana 2a hut (geometry « 2 Tote mera (anak ken) 3 ‘Osi toga Je u sie jednadtbama, aie se poiavje Tuina mjera, dodano {oS upozorene: (ra 4 Ratununjesvliinnkin jedoadiarna U ovom su prirutr w nagela upotrijebljene samo veins jednadthe (vii str 33). Prratunanjus veliiskin jednadbama morjy bit Kobe veltina lzaiene u kohere tale jedincama, Sve SI jedinice su medusobne koberentne Soga je ri atunanju's vel skim jednad2bama rezulat uvck pravian ako se sve mje ujedncama SI Za preglede, Jednostavne veiinske jednadibe mogu se upolaebt 4 deuge Koterentne jedi, ako s0prikladje Pr kompliciraninveliinskin ednadzbameibjegavaju se moguse powre- ‘Se iskljuvor upotcbom edi SL. Koliinskewijednost vena, zadanih ‘bilo Koj drugim njerama, vale stops ponaorie retort ujedince SI Pri proracunavanj velitin brani jedaad2bama (dhs. 83) mora ti zadan a sak vein | podst 0 nen} mienPRVI DIO Primperi* 2) Brain t= MATEMATIKA ze s= 3k 24000 Sonn 05390 = *hnoe Mateati ako ke 2oms emo 4 sen sree, Kent ae pte) 24m (= 20m) nie dak V-—Keadat toren ton jmako . aces = pee ni tonien toe Ra = Fl ee toe lop aa bab Siar 2008 = ho, ong ee Sa cee So 20 = 20-104 it Seren, pan Ih prod! opt age slg = a5 0 Wnt (0375 MP) Puen its = ete ; ; Steel py = BSN. a sno! (= 375 Mr) 3 tell jeio tah anges anarret see i jednako gt kotaogens ¢) Braina istiecanja v9 ~ V2ieh + Apia) = beskonaéno faktonijela ae = sat mie Sn nt (2) poms hh = Si0em_ | =5tm eee s hp nase ror aM PF naan jie e | 2 Teco ph saan een a Se ed otra tim lines ty VRIRAI SAF 2S VOTO — 245 mi \ eeee ae & Toplinski tok @ = (7) —T,)4 5 | puts - mnotenje JO taken Za A = 100W)me = 100 war siciesie ae home ete enone ¢ Eimecsa nome 0k 7 cettmbaton eva ) Ld | () kms | set Cee ey {Spt sade ee im () viitasta 1 gee Sues 6 anon to) Pr= ees wide 2 me sr1taie (28 8 iat Eprints drain | Stelle 34 ook pecet 7 : 15,0. 10 mts. % promt ere: isan om Spt na mijn (eee isa ai : pes ro mon) Ze omiln tion po 10-10-10 ge aes au Eanes + ete em pet ek ans B= Pipes Merona wee lhe kn eh cen, te ets Sanne sme x Soja psn 1Posebmi mater snakovi 6 jeclement shupa (aA ae clement skupa 4) nije clement skupa (EA: D nije element skupa A) C sadrdanuskupa [ACB skup 4 sadrtan jeu hupe B) 1 unja supra (UB: une skupova 41 B sade sve element, Koj suuskupovina Ail 8) 0) reek skupora (ANB prsjk skupova 4 B srt sve one ele nent, oj su wjedno w skupovima A) 1 abla (Hamitonov operator 4. Laplaceoy operator Serviranja) : 1 prion brojes Zoe bojev } A eal brojesi(aconaina i itaionaa bose) (2 racional oj radon) = (mins ne Zin +0) Iraconani su svi realm brojeei koi ns racionaln, (ogee prikazats kao reperodisk beskonati decimals raion). pe, Ve. © Compleat Caat hs i imagarnjedinia a realna ‘oo ima Vatae veda Latofov bro x = 3.141892 (6835... (= 2277, = 3581 ae = 6280188 an = 0.436620 Se = 9.24778 dx =09sevx0 ae = 12566371 ae = 4.273240 P= 18779. Un x = 190050 P= 1057197... te y 01321 PA = UNAS. Ve UR_= 0368190 0523599 an Vine = 0394902 In = 1.144730, gs = 0497149 uterov bj: = 2.718282 (Onova prion ogatam) ea raeense.. Vex 1a9sei2...et_= ssn Ve = iou721 |e = 0367879. Vile = 0608531 ge = 0434295 RACUNANJE S POTENCUAMA I KORIENIMA Potencje Keorjen ae (npn) %~ a~ osnova. baz * radians n= eksponent r~ Korjenshieksponent aso “Tak eksponent (a > 0) (tay = 40 hi eksponent (a > 0) (e0y"t = ea! L "te orn 2 Va = (Va)” re Vat = Tab Neodredeni zat: 1°, 0, =, 00, 20,0. =LOGARITMI Logarimirane fe radunska opera, pri Rojo teatimo eksponent b iz poanate potency ci bare @ ’ Bro je logartam bro ¢ a baz & b= bone (eis 0c porta brie. Za tla koja azu a> 0,2 1 wre loge = 1 loge = 0 imper S S cact lip tons acu tpi tog (0) = age + oe loge om = oa loggu’ = vlopyi ton, Va = toga Primer tog 22M tog 20'Vb) ~ lated = “toph = lop ~ Boge — opd = hog? + Slope + Protanane Iogaritms Yon = Moz (je modal retorbe) U upomeb su dekadski (Briggov) logan sbazom a = 10 pode: logartms barom a =e (e= 2.918282.) Dekada (Belgas) logare imajy base « = 10 Oznatujemo in Tone = ie " io=1 gt Svaki se dekadst logaitam saxo of 2) Rar akteristi ie (eielog broja ulogartm),.potenciebroje 10 kj odgovara mjesno|vredeosti pve brojkeu daniom bros 4: by mantise (decimate wlgartmy), koj2areoshjed broaka u danom ‘brow pratima w tablcama na st 6 7 Primer : vee oa teuia | 2% a aretotie | rs come Sree 6) | Shs Pod logit Omnene ton = nw - bean (Odo dekadshin prods logantama Tew = 0.4843 Inu In = 2.3026 Jy ‘eracunavane prod logaritama iz dekadskih In 6,82 = 2.3026 Ip 6,2 = 23026 0.8075 = 1.8693 coda logartmibroevaod 1000999 sabran su tablicma ns. B19. Za sve se druge brojeve atunayaju pomees Into ~ 2.3026: In10° ope In 642 = 6.4086 Ge 6,42 = in (662/100) = ln 642 ~ Un 10° = 6.4696 ~ 2- 2.3026 = 1.8598Ho [ Te 7a ya19 Tar 7459 Te fo 2s Zee 2 2 ee ae 9.) 779 776 723 773 7760 mm lee ee me ae ae 218 Ba 8 a2 ae ah lg ae RB B Rt Rt go oS oe BRE o/s 2b Be nH E ER, RY Rt Re ie Re E = te ® x mm # = ee 3 si ie Be Be $ B Be * ne fe am ag H is mS : 2 te i ae £ 2 3S Be : iS Be : ig Bie 5 3 aS ER : es oe at ae 2 ES iS Bi é = ae e B i EG Bi : 2 cet ay Mt z mi ai ms Bt 2 & ie Set Soe 3 2 oS 3 3 a stDigits tia isdieniiy nes: Gali? oa1ig 63154 ASI 4190 ents watt Kaw BRDEL SRIIT 3bis 03583 6351 eine Stan as RIT 399 B3H7a A391 3809 63825 Giste Maser Mase 696 S363 lego 4 sens 3642 Saeps o:38 8353 G80 esTe) atee [S3aor 818 sms 63ND Cad Bane 6.902 C9T9 Esse RIBS! 3349 «39M 64003 6019 ganre 6.082 6069 60KS 62102 4aN18 lGatas sa1st eitiay gigs Sazop eazie w's2 oan elzes Salat lngi97 esa gay obtsts Sains we e.tso4 Guo eaias ftaal ledisr 348 sista kos Qash0 w'sie essa Rises ase) ess) [Saeis eta e-tote Steet Raer? bae93 sttos GaraD era) ase lear70 6.478 w.4500 Gusls 4.831 w.tha6 Gab? 64H? 44892 HK IGao22 ods eons Gases a abus aiden 83013 asoan msoes sass ie3078 eine esos 65117 gs)32 asia? gslea aI?) Bst0) esaun lSs221 82 e335) Ss2us faze) e294 estoy ein Wsttn ws3sd [S3ier OSim 83ive eS4i0 Rsazs #9 64s) 6S MSaRD SOT Ios811 63825 65530 65550 4568 o s942 6559 65510 65624 43630 305) See) soar Sise08 Senne o'i25 asia) 8 3708 sie e542 Gis Geuus Gua? eure est fe3)a0 94s A59sH 6S97L Ranks 3992 OLS ele ots? e080 66098 Gato? 4130 Helse Ha? Cote BITE KTR? 6201 w42is 60227 66244 4428s o4767 462K BDH KsET 4320, Sesss ease 689 94873 Gases baad gaat? Qeaas ante Soist Gate Gear? 0 Sasds Rasle Rasz9 Glsus eesst Nase? easH0 5308 aa mael9 Sientt Reset Wags? wenTO se? Rass Aare ova) fay%s garae gash GerTt werel Re Gone Geel) eakse 2s 69096 50 ‘rms Shes os8 eo Sine tage Sbaas ese 550m 5308 s3pm2 sare Sie Sos) sanrs Sanne Ses S37 aera Las Sinee S80 SBN S972 5215 ss255 5004 ssn say SSsor Sinus Sseas Ssras Sa0 S3im4 Sa0st Sos Sn $8131 SSS Stee S540 Sass $400 099 S08) Sue Sane Same 57098 STU $7108 57197 $770 Soe $780k Tako Staay Sune ftom Sota Srtue S287 Svat S001 $32) S08) Skomr SIN) Sao Shaio Stan Sart Skane Bose SORES SeoEE ruses BEEEE EE! Sass anon we 9859 Ga47l Goe GRd 6808 Bist Sn Some S500 eos Shes Son i) Sate Sr eh eon erst oo eset S30 S350 S226 She ohn nl ieee SHG ana eras eval? oman Bs nase octane 6299 67511 67503 «7534 Sane iss Bese Set G3 76d Gleae Oeas Shee ten Br ans ah6 SIM etter entee Gres oat sors0 id fore oan) (Shea Grace Caer Sot | Sie it eile Beton soe) Eis Chek costo Set ita e iis er Se. eae ass 6.088 64079 68000 6101 8112 S23 i ete Sr est Oates Sato ato wlan ees! ALS wane | e531 eres Suljehiag canis atte edie Cate? Cazes fate QOSI0 Oa030 sat tne clas SSS Ses RE AIK Gaoy adios Rene sales gees exes 3 ne oe Stakes) Shaw hts uni emsor masts easl® esas eases Rasse =| ‘ oz 35. GASOS ASTS GASES G56 6807 GAGIT 8528 BREDA Sa 9859 Pa 0 aan beri Se /etoe etka shoon wiron ekriy Geet eeeas Gaoas Gs erat 3 S330 chen S 4 Shae Genas AGES Sans ces 3 Sa S38) S380 03s Caer ig eke aise ease? Sans? eeT 2 G20nh Sus OSES G25) Cane CNe Cimy os leay7? Sioa? cor ior aU19 E5027 Goa? Gos? aukT G9NEE‘TRIGONOMETRUSKE FUNKCUE U pravokurno su roku: Katete —stranice a uz pravi ku, a ‘Nipotenuza™ stranica ¢ masuprot pravom ot "Tegonometriske funksije Kut some e si stranicapravokutnog wokura sinus sina=lc tangens tan @ = lb Kosines cor a= bie otangens cote = ba Veijednosti trigonometnishih funkeija katows of 0 do 90° sabrane st vs tabicama: 2a sin eo na tr 121 13.78 tan | cot aa str 14 in 1S Veiednosirigonometriskihfunkia tec potebaihkutova eC a ma_| 0 | me | ne | no | nz | ‘x | dan | On ops mw] fof-}e « [ave uliea| fodiens o ive) 1 vr fee] o | se] o selves li livsl oc leet o lee “Trigonometiskefunkeje u rani podrasima kutova = za [otal rea] Mesa] rsa = na | ta [otal nea |aury 2a] ee sin sana | sana] Suna | oma | zene cope teaa| =sina | cosa | ssina | +c0sa ots sonal sana! seta | tuna | sccta ‘Osmond duos tegonometeii Gnkcle Somat sina = Vitae fana=sinacosa —cosa= VI sin’ cota =corasing 1+ tna Vee tan cota = 1 6 cota = tint ‘Trigonometiskefmkcije dvaje tora sin (a f) = sn ceo f & 00s asin B 0s (a B) = cos cos BF sin sin a ae cout (at py = SSSR BEL. cope eota Za.a= Bute: sin 2a = 2 sin cos cos 2a = costa — saa tan 2a = 2 up a(t ~ tana) cota (eote~ Ie a [Nadale vie sin 3a=3sina~4siae cos3. a= deme 30s 2siw'a= 1 —conda deota= 1+ 2a sins ine Dain #58 og 28 sina ~ sin = 2608 222 sig #58 con cn B= Deon £2 oy SHB. tana tan p= SAL coe a cB cota t corp = Be} 2 sin asin g = ~c0s (a + B) + cos (a) 2sin a cos B= sin (a + 6) + sina 8) 20s acon = con (a+ B) + cos (a‘Telgonometriake fnkele: sinus od 45° do 90°, kosinus od 0° do 45" ro eae ae esha aH Uoias gm TINE are Be Se tion O52) ages ageret aoe 7318 ‘anes tase lar a | otis O38h ote Odiee Oyun Grane fiasste ere Bee Se | Sunn O17490) aoe soe FseK0 Oa8Nnt fare Suis Sg | 954th H5Se8t Laer e839 est e604 ‘aen6 fro4s3 see So [enn sent 38077 aout yen ons inate eater |B Se) OTe Taney algnons Wa Ohad Oath Se | tvannt tao rose Saostd teas gong S| Odom Camas Ganstt Saasse anno aos Se | tom: Oko Gane histo Cartan trots | osisis amon Gare Omasr7 Gamer GAzsos ote) SE |(iasmne Uiaboos ote Saisie OAavon Oaaaed Capt 57 | assey incoss Sasies Oinases olnses)Onaans es S| oeas chose desta Uiasite seer ast? cause sr | ossrit aston 6013 Daeslo| Games) seo. sea | dsso0s acres Goan enite Oaraat nates set Oeraee leoot ara) bhwoan tisisk asa SF [Games Oeass Oakes anon Osto02 $F |idapior asa Wieoea) 40782 oss SE [theouny Or Osos one oan G6 [Snes onss Osis O91336 aay Se Stas Suan staid si0s ane SFO st0s0 aszies Disei9 a92e0 aeons Ge lasagne Dosiae 93ase acer (ated Ge [tana oss Wiovreo aSaKe9 Gaaae2 Oat0s) O438ia Gassrs 6 e )09948 cons Howser ossss7 aie? Ditea) aed Gasia0 E1582 ssete Gpesze (asso Gaer7s bikeass Weed) ae [nadine castes Disess aeser aza0g theresa Garrie 991 Oanaoe Sr Fe |g sens Disine iauisy OsR73s goes Oao242 DaDees CasTaN Oe DSoiae aea8 Wonca sian ns2s2 Gsusoy Osu7se UstOos —UsL2st $35 98505 Hom eae? sisbe 51783 fsaoe2 Cs238) visas Oaeas Ie boraie Gsm? Suse Mshee Osis aS30s Osun & Fe Oiteod Be |0Siiar WSinoe USiesr O3siog ssute Ulsser see seus Be /0S5010, OS6ie0 UseH01 OSéest sse80 OSI S&F hionioy oats aan taweas lente As |osnise sree Ostman osier sass Se |tjaenl asst Oousto Kea) Conars Be oS Osos sana OSous Wisse43 St |aeres lsasis Gonnse gs oonous FF jopon2 Mant Oauess oso erst? Sf |Siauiay sant Govioe oaoes noniat we |isisee eras Oagize Os2351 ngs © igs? Gopsm saat Be inn082 Detise nase Oseae tose we te O38sit Hosta DSsse7 Host dger79 Opasor Oma eaoes esas ot Daeees 099492 ngmnne H9sTIe | Ussene Oesazs Ocoee nnd ses? = oe 099798 digonis Sout Ope F /osens neniae Garae tse oetoer ee Rooeos Sates Saas oes GE |obeto0 WSsit2 Oiskers ees seme Ulsbase ee N9998h Means 9897 MoH 6 |cssise DSsurs_Oone; 30091 nash Uosos oe, ‘gooot_nigeess 199904 _ooe99 soon ss cacee seer cceare Serra ara * ww Users ea se— — = ae ws wee (ae ee = oe ee ae = ioe ee ee 3 : ts UES ieee ee = ee ORE ee |e es 4 iit | ups = E ee = = ae = 7 Be Le £ Ge a = ime ERIE = : = iE a A Sate ie g ips Se Ee eee £ IER Re Bs So Gee = clear Ses ee tees feet daar same iE tas Sane Ra at et eet a ep Se Ae GA Se Se) fe BB ee SIS He AOS BS Be ie Sts GRRE GS Stee SS; Stat daa | Se oes Se Sas Sh OS RS ois, eh ds ine a eee ee ee ee ae IE ie ae Pie See AS Ge ie Sat ae |g ie ie IUiSS GRE GSS Ge Ue ie is ig ES = er Be ie Gent Sine GEE RS a £ Ge EGR Bis a Gat SE ae eg : ine ae ioe We HS ieee ER A a iae| ie ee ee a RE BBS] E SURES TEE UE Se ee A aOR RE GR A] & oe ees ye Pa[atunavanje scanea i kotor okt 8) Pravokunt roku (y = 91°) hs a4 p=" ale = sina = conf = hb cosmo +) fs ~ We» cosa snp = We Sinusov poutak asin a= Bin f= cin : ah tn = np Kosinsor pouak a= +E Dhecona bam cota = tap Baa +e~2eccop Visi nd hipotenuzom h = able Ptagorn putea? + BE = ead a Bebe y Poaaio “ratio Proje poutsk a = boos y+ con ab coVeee are bx acy scone tina at ew bom as aco p ees Baw @ __—Visna (aad steaicom 6) = asin B= bso ne poVene hewn a sin a> ale Peano Taino f= ae Rare ears ke cman (Oo wyRbe he aaVeoP he NEE @re- ene (+B cya sin f= ve p= or ~a yew (e+ ae ‘ba atn a= aco aby c= akin a tan a = asin (6 ~ aos y) ——_ tan B= Bsin la ~ Bos 7) ae a bana = beste bon aha . “a an csine i cana 2 reno tee a: = Bsa become oe 2 resin glen 2s: a> Bain 2) Sedna: roku sin = (ba) sn @ 2-0) ; pet a= = (p= 0" aay sn pain 9) sin yin (B+) he ENF = ote 1 pay 6LIKOVIETHELA Povrina i opt tikovs A= powtsina, opie Sranice abe itor aby Zoro} kotor gs Bey = IM Viinane haan thie, ordinate vifaka Afra, y4) Blt, Ju) Cle Ye). Dijagonala D Visa h Keadat (= y= = 90" ae a One p-ov? Prvokutnik «+ b= ha 90° a a+b DaVeee Romb a=) + hat or ahaa te heasing Paraelogiam a4 b= a # 9 A= ok = ab sin =e he bsina asbecedue 3. Viekut (pogo) Bro} strana n Portia odtedujemo rstvjanjem vekuta na wokute. Opsegje br) sik im 4. Pravld vide an straica Srey kat 2g = 27/n 2p = 360m Powrtina “A = lati) cot @ Opser o romjer opsane krutnice Promjer spate krateice d (ea) iow | eT a 3) ms or | masse! osTia weadrat a}aaas |e 4 peterokut | 5] ns 36° | tr2nsue | 50] 701se | 137600 Seserokut | 6 | us ar | 250814? | 60 | 20 mle osmerokot | 8 lant 22.1 aznaeel sal 201320 | 2uarsze 5. Krug Polumjer, _promer atin krtnice) Kui segak¥odjetak Polumjerr. sedis kut @ @(rad) LakT ep Teta = Drain : Visina odsjeeka =(0 = cxf ae 7 Boek ata Povrtina odgecka A, Powina sjecka A Kui vjenae ‘untar polumer Rr ‘untarn promer D. (Pyne (Oda w Usk viens sine 6 = R= 7 ‘rednj polumjer@ = (+ 92 Zend Poluos a,b TS Aaa Seed) -Vab | 19ovine |volumen! Hela V ~ volumen, obujam, Ay ~ povSina osnovke (baze), A, ~ povrtion ‘ats, A= opie (up powkina). hl ~ visa 1 Prisma aie %—Pravokut paralelepiped sa straicama a,b, € Va abe vA = lab ae + Bo) Dijagonala Kooks ridom a A= 60 Dijggonala “Ga VE 2 valk VaAh Lspravay sas plumjerom » Varah Agron A= arte e) Suplvalakspoluajerima ir VaR Plaka, Supt vaik stankom stienkom Debalina stjenke d= A Sredaipolimjer p= REE V=2endh A, = 20d 2. Pie - vetan Kearanapiramida sa steanicom osnovke = 4 visnom | Veena Kut a izmedsosnovke i pobotke tana= 2hie Pnkzacenakvadratm praia sa stranicama os novia vsinom hy ‘Visinapiramide h~ halle ~ 6) Vedat ab + DVS 4 Kile Statice osnovke@, Grohen ¢ VeQes obo Ap es NE OBIE + DEF =e ae ap + ab 5. Sitae Pah Re rnte +n) Prkracen store Ro = pomjer onnovks hts Visina tote = ARR — 7) Kut stotea——tan(ay2) = (R ~ rh Vm (ROR 4 Pah 6. Kugla Polumjer R, —promjer D vw ap! = 4808 e)= Lap =052360° 3 A= 4nk! = nD? Kuli jek iojetak Visina odjetha (Kalo) polumjer kughne paraele a= Viger = volumen odjtka . Vp = IPR = m3) volume isjtka q = 2 anh = 298 wh povetna plata oxeeka Ay = 2nRhKOMBINATORIKA Bro permucia(poredaka) 2a nazi elemenata Play =n = 123.000 Bro} perma za elemenata, medu Kojima je m jean Poy = Bro} hombinacia melemansts rt razreds eon-(1) = ati sponssiasion yay = ("87 ered ~ bee ponsviania Bro} sartacyam elemenatar4og razed = Sezponatiann vin) = ("Jer = sponaanem vin) = 0° NIZOVI1 REDOVI Red ata tat. tat Actes nis 4040s at 3d. sl), (ae aybiln 1) = Ronst Suma n anova aitmeticko nia = Ea) +09) = Pay + (n= thd corer errr Ten neh er ery teens Dane h Baa e de 2 Geomerijsi az 09. faq ag > ada Yada = hom ‘Suman elanova geometrshog ea wot a nema honaéne sume = 26 =e aro bn(h ea) = an via ea — menafesye $e) a(t] sing = aN! = 2984 2151 = 27 cots = Liat + tal — 6+ sreret teal bro} 2DETERMINANTE. Determinana 1. eda lan Determinants 2, red wae |ta en] eee [once (320 ~ a a) ayes ae = ayy en) (e099 ~ on aay) Vriednostdeterminanter-1ogtedaiaratunamo tako, da skalrno pomno- ‘imo Koo redak ih tupac a subdeterminantama fog retka stupa, npr 223). (pps)—33- \riednos determinant se ne mien, ako zaokrenemo determinants oko lane hjsgonale (ea 180): ant dv eka il va stpeajednaka il proporcionan, ‘ednose determinant ednaka je nl fav a MATRICE ‘Ako jen = 1, nacvaro matrcu = (spain) vektorom Manica A dimenaie mm ia rerodaka tn stupace et Dije su mathe jednake, ako imaju jednake dimencie | odgovaraiuce ‘lementejedntke, Matric ima Kojugod dimen, asst nj element 0 Zbvajat motemo mattce samo jednakib mens: Aloud B= [balm A+B 04 + Pal Mace A = eal» mnotino sa saloon & (elim oem) tak, svat clement bh fomtines£ kA = lk oaln » naotek mats A Uh» B= al pH mate C1 A8= Kala ee ca aa hie tao ae +t na Te clemcnata mace A [aq » meno bij eda pica vot deeeninante ih dove matt A= [ou obo tango rednm rpemo rte supe ape wee ty ako m= me muni Je Kadam Sak eh} ati pid tenn eterna ean sant, Maton 4 J ryan ak je Stem ima tao Kenda mr je since ako je A” = A, ese, aaj A” oe Maca A = fal roe rng, ak je Baja teint nog reda mate Arita 0 we werd Seteminat ps eat Rang matrices ne mie, ako. cto zamjento dv sup (2v eth) ment eto te eta) porno ben 4 #0) = frp tat) fomrotinn prov je eg Pibno X som (pe rte = Wbakew ako as[APSOLUTNA I SREDNIA VRUEDNOST Aprotena vejednost Definicja apsotune vijednost tat realnog bro & pas tomeco. Apsolna vnjednost kompleksaog boj a defnirana je jednadtbom bina Ver=oVEe amathi aaah 2a proivoline hompleksne brojeve ai Brij Toph = tas fel ~ IBS va + AS ion + WB Popresne wijednost Za resin rojeva a2, Bit ~ arimetih prosiek Anh tate ted ~ geomet prosick @ GNane aya > 0 ‘harmonic prosck HE BINOMI (us ofa tabs (ee by es 3a + San opeat (tates (rj ates ‘ ras roy (a cot gertats kon Be OF soe ' @ eR = (asi) @- i) paaa rere) PEDO (aE Oa Fab so 26 ALGEBARSKE JEDNADZBE tog stain mau opsegu Kompleksih brojeva n Konijena. Korjne hve jednadthe ode: emo pcm nas, pane nic metas mene me ‘ednadiba prvog stupa (lincarajednadta) atb=0 aso Jed tarsa=0 40 lima jedo ten edaadibadrogog tmp (vacratn jecinadzba) aehreced 040 imadragetnie = (-b 2 Vitae We Diskriminanajednadibe yyy gy, Za > 0 ima jednadtha da razicta reaina kosjena, ‘4 = O ima jednadba dvajedaks rena korjena, 12.4 < 0 4 konen jednadbe Konjugirano Kompicksoi bro ‘Ako su yas korn’ jednadibe x? + pe + q = 0, ened gaan in p= nls) #2) edmaion veg smn (ie, ees.) tevamo jednrtnne Siem dij linearmil jednadeb die nepocnanice (x,y) axtbyen aetby=e Metode retvana: 1) Metoda supstiucje Tz iuge jedadtbe y = (cr ~ a:x).b;wertavamo w pr jednadtb, by Metods homparacje le objajednact dobivamo nepoenani y= (c;~ ayy = (6; ~ ab. «) Metodasaprotsh Roefcjenata Jeanne mactimo takvim brojevima, da dbijemo pi eanovima sistom nepoznanicom suprotne hoefchente, a potom ih zroimo. bee + Dibay = Byey dsb = tybay = “bye Rcenje gas pe che air = ah ait matin iratumavamo nepoanasice ,Sistem near jedandibi Sistem jednadti s neposnanicama 8.5... ane + ayety = by aon + # aaeta be Sistem je howogen, ako je y ‘ng O-sistem mje homogen NNehomogen sistem jednoiko je ety, ako je determinants sistema at = ty og = 0. Ako je ma jecan Ajetenje tema pan ta A get, aye Ae, nowt oot naa, ae ws: bya... By by men. can abs a o Ae An bas ta a ol ‘Za aehomogen stem via arthyee, aethyne 2a hoje wie A boe0, as retenje bgt he ahaa abs = ashy TRANSCENDENTNE JEDNADZBE sponendjinejednadibe Jednostana se cksponencaln jednadtb, prearrr ees sjetava logaitiranjem (paravni it dekadnim logaritmia), Recfene eli = in bling Logarta jedaudibe Jednestavma logartamsh jednadtba loinh — a>datl ima een . ‘Trigonometise Jednadibe Zaljesavanje jedastovihtigonomsetniskih edad, apr, sin(mt += a me O, potrebne su tblice vijednost tigonometsiskih funkoja ih odgovarjuce ‘aunalo, Za jena sn (mu +8) = a eatin ie tain Kat te dobivame rete Peete aie! [Namerién rJeavanjeJodandibt ‘Voopéem sucea motemo Ronee trnscedennin edad ordi meto- dasa mumerihe maleate Reaine Konjene jedaadzbe f(x) ~ 0 pokutavamo iraéunati momerickim ‘metodima ako. funky ™ f(2) koja mora bis neprekida, pride talbicom i grafic, Korene dobivamo pu vijednont y= 0. NEJEDNADZBE ‘Linearnaasjednatdba + jedaom nepoananicom “ha ys abe Jina dea eens A reba are ce waco Keadsatnynejednad?u 5 jednom nepoananicom aE 4 be ve z0 motemo se gram fake nar tbe ve tako, da iz lke wanovimo interval, ge je y 2 0,ANALITICKA GEOMETRUA (Ope oii jednadobe Avs BysCn0 [Eup obik jednadtbe = oaecak nas y yo mesh Segmentn obi Mayet Sedna pravea kroz zadau toskuP; (91) x priklon ku a (prikhoski Aoetcjent oye mt =a) edad pravea bor dil adane 1o8ke Py (2,9) Ps (5.99) =m) =n) O19 Parabote kro wth Pe (to. ¥0) oh Y= veto) (peavey “y= yo(aney® —Avadratna parabola) y= plate)” (hubna parabola) Hiperbole koa tobks Pe (8) ye = yo = koast Korstrukia krvule V4 an = (1+ tan of Now. za tan a = 025 fe ie neat tan 0278 01307 0336 0367 ea ‘Opa edna ~ za sree uto8ki 20,90) 1 Gi t0- war Sreditjajednadaba~ za rete w shitty Gr=Oy= 0) ‘Tiemenska jednadtba ~ 5 ordinantom os kao genom (= "Jn = 9) lipsa 4, B~ poluos (u smevovima xy) ‘rej jedmadha wat + yi! ‘Temenska jednadtba y= (Pia) Ga xy onsale lps: 1) Ako dating, Su dajinw @ + b otha P djl na Irakove ab, pomicemo tako, da njene keine tobke Mit po medgesobao okomiim pravem, opie teh elie, »b)Preseitakruninspotumjerima 21 ix zjed- tkog sredta Os prozoliim pravoem pode ‘uj rocky Pelpe. Parabota Tjemenshajednadtha ~ soxdinunom os kao tan entom ins Koordinatama dante F (2.0) y= pe p= paramecar Za parabola + os w smjeey ordinate y su jednadah ootdinate xy zamjenjene “eanadta parabola tjeme skoowinatama 1,90) 0 90? = 2pte = 20) (Opt obi jedadsbe (2a 0 w sera ovate y) Konsrutti parabote Simetala udaljenoat St epresieca proto pr vac p ror tarts F's vodiicom v 4 parle * os patabole kroz pesjecBte odeduju tock P paraboleHiperbola (A ~ simpsote) ‘Stetina jednadtha Ha 78? = 1 ‘Temenska jednadtbe y= (ie) x («= 20) ‘aja s koordinatim osima hut 45" pees ibid nastae pe koteanj ke nce po praveu r=W@— sn) ye r(l ~ cos 2) ea oan eas) Epcioda nasa pn kotraniy vtnce po vanjsoy Sram drupe Krab = Hmsiny snmp) y= rom co8 y ~ cos my) me (Reeansl n= Rr youn Hipocikioida nasaje poi kottaniv evince po tutranj} tran droge rwance = romsin y ~ sin mp) Y= hon co + cor mY) m= (R-nr=n— n= Rr yan Eten neta rod es une = Ridin c= F005) Vo Sita r= Ricos a aN : ee Evolenma funkia iw a= tan a= @ we reese 7 zr TS] wr0e15 | waveser | wN6<7F | o.p067as | o.poraRs ] 0.07256 | 0.007499 | 9007736 G42 | aoe 756 1) Sibonias | 009300 Sornase | Strouse 14| Conoven | orion | ori se? | ore70s | o-oizeay | O28 18] Soiarts | Goro | oprsaie | siois72s | dotatas | 0.14328 20] soiss0s | ois39s | o.osase | ooteos2 | o.oies02 | oxios20 Zt] ootras | ooir77r | oomary | oo1sses | 9019320 | oo19sys 24) Wobboss | siozoazs | o.oatans | Obziste | Qozzors | sioza see 3] Wossom | oioansrs | ooaeris Dovssta | oipas79 4] oloaoase | Szeast | Oszrsot Doasa39 | disposes 2:1 no2se7s | oaaoets | o.ost2a» | o9s1917 | oos2s0 | v.oxs200 3e] nono | oarsess | o.03s3s2 | o.3e069 | 0.936704 | 9087337 35] doaeesr | Sonvour | Goyeeis | coweor | doses | Dow201 Se) nioanaiy | Ooesees | Geeats | Gausssr | vageago | nogr2re 45] ologstoa | owoane | S.sdore | Gososor | olastsse | nose ias Sol olosszst | nose7an | o.nssar7 | aasq720 | oasr7se | o,osa7es FUNKCUE koje sratojvnjednost x24 x bpidecten toto odeden ean bro} _y Nate so, dae itera a,b} dana funk ft se pte y= se «= argument i neodvanavanjabla Jes) tonkaiska vnjednost {o, 8] ~ defines porte fukaje {Gra foe f(s 2) J sup si toga (x, (2) ravi x Elementarne fuse Polinom it ela rctonalna funk mtg stupa je $0) 02" + a TA aye ay ae EO Ravlomljena raconsia facia je kvoient dau poinoma tye batt eet bb $0) TO aes Fa + ipEkeponencijaanloparitamstafonklje Exspomenciala fanksija Logartamska funk a>0041 ye loge a>0,041 Loparitamske s0 fake inverene eksponenijanin funk. ‘Kune fuakcje Sinus Kexinas = ampituds Za fzni ku pomakouta ssoids narie(e+e) M rival priguteno tivanja infor +6) T= 2nio Logarta dekrement si yu 4 ordinate diy susjednih iklometréne tankeje ‘Ark hese y= atecor® ‘rks sus Arkustangens— Arkus kowngens yeawtnr |, y= score Ciklometridke su funkie invernia etn funk. Medu nim postje sledete vere se dn (-1) = ~we sins are cos(-2) = x ae cos ares 4 ac eosr= 32 Hiperbolnetankcje axe tan (-¥ fietanx ¢ arecotr = 92 Sinus hperbont ‘Tange iperbolnt ore one fae iw eieee eee thy "eee Kosmas hipeboint Kotangens hiperbont cee sche eke! yaa 2 een aimee eae COsnowe veze medu hiperbolim funkejma: rahe = 1 sh (ey) = auxchy Scheahy La ae chi Shirsysehrenysshe shy ahs 1 = ten) ait hoe pressDERIVACUA FUNKCHE Derivaiafumkeje y = fla) v took v= Pin =m, (Osnovna praia derviranja [aay © sa = wen) = [e-wal ew'e) [uo stay = weapote utes Jucosncn) = rere) — wee UM falean}? = ws) ren Derivacia elementarih funk Samet teal raj Tierin a) 26 x) (UF oo x) pa aresine ye atceos Diteencjl facie y = f(x) w toes x je ‘Ossovna praia pri raCunana dferendata ‘uc * we = du # daa) aC] = wend + wee ty = peeyde = ay le win] = cd ld voint = Ioana — atssoeH CF Devvacife vitegs eda Ako je '(e) devvacia funky = fs), tadaje deriva drag teda (aeuga cervacia) Pea) = (Pony <9" = yd Derivain nto reds funk fla) Fa) = OM = 99 = ery % Derivaclja parametarskl zudane fuakelje Za funkciu x = x(t). y = y(t), gdje ¢parameta, bite v(x) — 9(AVR(t) 1y"G) ~ [2 5(0) ~ 412) Y(AVLE(OP, pribem je toskom oznacena denvacia funkeie sobzirom na parametar Geometrisko maéenje derivacie tunkeje Derivacia funkcije f(s) jednaka je Kocfici- jentu nakiona tangente na krvulju fl) w totki vetted fen ‘Tangenta na Keivaljy f(x) v toeki Py (89) yon = fen =) , Nomala na eve) 188 Py.) Ww yore Euragie= 5) > Ekstremne vnjedaost funkoje flr) bit & w 1otki, ee je) imuksimum (A): fra) = 0 fra) <0 minimum (B): Fp) = 0 FCs) > 0 Ineksija fenkije (x) ce btw took (C), ee pug eo in puch #0 Za keivulj y = fix) su ~ polumjce krudnce zakrivljenosti Ver yi oordinate sedista krudnice zakrivijenost pexb sve Parcljlna derivacja Parcijainy derivaci funkelje « = f(x ») ~ npr. po varjabli x = racunamo tako, da nezavisnu vanijablu x desiviramo, dok nezavismu variable y pritom smatramo konstantom, Parana denvaia po funk suey Parciaina desvaca poy funk ee 2/09) ie =f) Beg MES =f) yy H+ =f) ar “att ar ay ay ‘Tani irene! funkeije = Derivadje impiine Funke 7 te, 2 (ey cadanejednadtbom g(2.¥)=0 Be one Drat ye) = 22/2. ert ayINTEGRAL [Neodredent integral Sfley8x= 1k) +6 peje Fa) =H). ‘Ossovna prvila za zratunavane neodreden0g integrals Sluts) 2 veykte~ f weayde + f v(eyde HE" aaylde = ¢ false Parca intcgrci (neratia per pares) SF u(eyde = uta) y= Foe [Nek osnown integral Sade = ar 4c Fades (eye HC ed Feyte = tn + Jeter = attna + € Jedme+e Jinede=x(iny—1) +f (iin x}de = cots 4 € Jsinxdr=-cors+C — f (icos'ayde ~ une + C feosxdr=sins + fUNE= a de = aresinx + C Juande = -Insoex + C Foote de = insine + € Fut s)) de = arctan pC JON =e ye =ine + Vm ay +c ‘Uvodene nove integrase varible ae= Hiya Fitedde = fan} x ot ren Primer 1 SG iy de = f PUD} = (V6) (a4 PTI + eC met atinn=t ace (ibydr 2 feMde= (mye + Ssinn ede = ~(1lm) cosa + C nest ode = (inde 14) f U(x) + 1} de = (12) ae tan 2) + € ote ng we} 10) =H. Kare) = ft joo ae tasiae Proratunanie dine oka krivulje i povrine like 1. rive zadanajednadthom y = fx), ogee. lina taka kevaje ped wee Povrtng A tka irmeds taka krvulj i osx azfine 1 on an para vatey yeh nStSt bj ee We rein Ata =4fm-me 3 re nd poi or titan eens eatin eae | Povetina A isetha ”Feratunavane povrsine i volumena roxaciskis tela Roxacisho jel mista otaijom krvuljey = fe) oko os aS «5 b Thy At patina rts A= rf yVTay de Volumen ¥ rotacisko tls | venjre Guldinoes provi Povttina A rotajshog tela jedaaka je umnotke 0 vektori a f ma at tog smisla za m=O veklori a i ma su suprotace smisla 1) Skala’ produkt doe vekora a ib je skalar b= 2b, + by + 6,8, a) |b |cosa Je Kut medu vektorima a | b; dobivamo ga iz f sora ~ abja)| 6) aba ba as benact be x20: ab=lailb: e ab~0 6) Vekiork produks dua veiora a je vektor eran oj stot okomito na ravning vektora ab, Negons speolatna vrijednostjednaks je pov paslelo- rama, omedenogs vektorma a 1. Vektor ¢ ies mica, adveden po prvi desnovjnog vk Koordinte vektorskog produkta = (en fy.) St Fa mhn ah Kabob Gah mah xa et bxe Povetina A, koju odkedyjvekton bie ‘a paralelogram A = la x a trokut &) Micon produkt vekioa a, b ee shalt (8,0) = ald e)= (ax be Apsolunawrijednost yjetovitogproduktaednaka je volomena V paalelo- piped, Koatrttanoga nid vektonma a, BI eu prostora = abo) Rasalan vekiora s ras j protons Ako vekton a = (au ea) 1B = (bby b,) ns pasalen(a x b+ 0). td sesvak te vehtore= (¢ ), Kojealumhow}ravnin rast voli je su m im sla, odreden’jednadsbem: me SEG peer haa be wb abe Ako vektora bi ens wnt vin rijetan produkt (8 6) + 0), ade sak der tektor du preston sustavijmo & OBER sje su shale m,n jp oreden jednadbaem: ho. ea (ab,0) (he) tab) 2 tebe _Krivaljew prostore Dobiow taka s prosiomse dsivulle x= x0. y= yl. # = 0) za a S15 B romtanavamo jodnadzbom fare ‘Ako fe hvala dana jednadibamay = y(2), 2 seas rb jednaka ). bi ce dina aka ao )Viay era Za Avs duno u vetorskom oblika jeddzbom 0) = (0, 0.200) F= (409,300.40) biter lnfleksiske zarijenost, 1 ex Ceased tories zakrivenost Skalano poe Vetzorsho pie ¥ = (Xt. 2). Mr. Zs. ¥.2)} Operator sermacie ontoy v= (2.-£.Z) Grade salar pa uj vein Plc grad ve ae ay" Divernsia vektorskog pois Ve shalo poli, odredeno jedndsbom he an oy ee Rotor vektonkog poj Vj vetorsto pole, odedenojednadtbom ey, ax we ave vy nev av [ By a oe Oe ‘Vektorsko je pole potenajaino, ako je iveden kao grin skaarnogs pola V = grad Vektorsko je pale soenoialno (bez ievra) ako je dv V = 0. ‘Vekiorko pole V nema velga, ako je fot V = 0. Bezvilcino je ‘ektrsko pole smo td, ako je poten, ‘Vektonko poe Ve harmontko (Laplaceovo), ako w jem nemaniivora, ni slog Tada posto takvoskalarno pole 1 hod hoya fe ‘Desivacj i intepracja vehi fone Definice vektorske funk) eae vatabe 1 nene devivace suse ao pr shalermo) fake, ‘Benvacia bros iaztke vektora Irma © (9) = mare) * no’ Deva skalrnog produkta [axoseo) Dervacia vektorskogs produkia fate Ha’ = 2) x m9 + at = HO Vetzor a) 5 komponentama X, YZ (koe su skal funk) at9 = [X(, Ye, 20) #0 = KO. YO.70) -Funksja af, 9) ima ve pacjanedervace ax oY 22, ax av. az (B22) o-( eZ (omy + a0) inn deriva or 6 er or iota diferencist a= adit acs [Neodredeni integral vektorske funkie au) = (X40. YU. 200) an je jednadsbom Fale de = (FX(0 a, SVC $209 &) ‘dren imepal za 5 1 fl jednadtbom Jana (frie frre faa) oLAPLACEOVA TRANSFORMACUA Laplaceov trantormat Fi) funk 0) (ea realni broj 1) definitan je Jednadtbom . Fay = Lye) = fersinar ree ‘Soja transormacte: Lia fly +b (0) = a LUMO) +b List) ay Lyfan} = te Fura) Lie*yin) = Fir + @) Luria) = xFt2) ~ 0) LYE) = 2PFEa)— 2 MO) PLO) ~ af PO) — FO MOY Lien) = (1PM) Primjervanstormacie 1 1 ave = a) 6 st e say sin a dante + 2 ovat (P= aye oa men inverene transformacie: Y ‘(0 (impute Fuki) ut PMR 1 Me ay Penta Dt MW + as) Mase“ ae = 69 + a] ioe sin ar (= oor FF eos ae ~ 8) ~ 2 a sesh at fe bylte =F = Moher “ STATISTIKA, ka bavi metodama veednovanja pokusina dobi- wstanowla yerojamne ‘Statatitka verojatost Retains utestelos p dogadaja A odredena je omjerom aie ate : vn — bro} poneviianja pokusa im bro} Kaliko se puta dogada) A zbio, Relativna je udestalos uve ospst ri demu vied Je m=0: dogads} nije mogué pri jednom opatani, Je m=: dogada) se zbiva pri swakom opazanj, ‘Ako je bro} m vio velk, uzimamo, da je relatives utsalot p pribizno Jednaka Manso verayort dogadaia Api pokush. ‘Statistchpeosiek [Najmnacsnje karakteriike sucjnih veltina su provcina vriednost Prosietna wiiedhos! & je bro} oko kojeg su hanizane pokusima dobi- ene vrjednos slutane vligine sie in ~ bro} jednakih. pose Xi seiednon suaine velisne pri 40m pokuss Ako su vrijednost x brojeano velike, motemo odabrat piblitnw pro- slesou vejednont 24 ratunath x razikama Zero} odstupania wijednosi slutjne veliine +, of njene proveéne wiednosti jedma jeO Se-a-o $5 Stok pci »”‘Mera rsapas (wares) je pi pokusa dobivena prosjeéa vrijednost vote kvadrat odstapan las veces, od mone prosjeene vijednost Standardna dea $e tealns Koren were easepa ff Relais standardea devia (Kooiet vane) £ para) [Ako pokusom iemjesimo dij uae veitine xy. pin ern obivamo za nih vrjedoest Botte MS ake to Ge au welitine Ly il karakerstican boy, (Rovaianea) ores Zao vel nov skup vis akupmn evince djesu: N -kaginan bry (brjaastestovaog supa). sted ened. Rerdioha wcstlot Hesogram je diagram, kot pokazvje zesaloat vnjednost uta veltine U jem se ta apse tanose myenene snjednost na ordinata wtestalost Tr pafkona raze aston (2) otivamo spajaajem stedine sthova i omens crt (6) hoja se Yo we pia sa nepekidno Kv toy sma po Sela a apse okusom debiven’ itogram epi Jenjetakonu raadiobe suajne vee Normainerasioba Ps normalnojrazbi tee kale afesaost po Gawsove rakons el We ile see Gaussovakrivalaprotete e od ~= do +, a simetriéna je sobirom na ‘ajednost xm, ae Je ajvec utstalot ov ‘edaja vnjednost, 0 standardna deja (09 te wrijednost Rival vo naglo pada simetiéno obje strane ¥ ima ine u tockama x = m'= 0 ae fe wesalst FEMS 2 OMT yg = 28210 Nadaj vie ems 2e y= 138 sna = O.0540 m2 30 y= 11011 ya = 0.0080 od manjihvrijednon o krvla je novmalne randiobe sta, a kod ves ‘oe poloia “Gelokupoa povkina ik medu Gassovom krvajom apacisnom oem Ae fart a poneine med Gaussovom kiln pscsnom os pojedinim interval winery m= 0.67 0 A=05 Sintervaly m= 0 A= 0.983 interald m= 20 A= 085s inerala me = 30 A= a0? Gavsows knvajy (koja wae 2a ‘lo vellki bro} pokusa N) mo¥emo do ogom fonoseu upotrebi pri ma ‘jem troja pokusa, ako w jo} ukup ‘mv device @ tamijenimo standard ‘hom dewjacjom sa seed vrjednast im prnjonom viednote Drug snake recdobe: binomina, Possonova, todentov,razdoba 7Regresija{korelja Krivls oj aja pokasom dobivenih tock, apa 1.43. j onsinatama yy, 9s. 94 mazvamo rereskom Kiva cdgovarajeah selina ei “elmo esanowt forksionalngzavsnost(korlaci)y = fx) Linewra korelcija Pravac reese (P) 4— oajetak na 05 ondinat 1b Koeticjent smjera be(y~ aye mune Vojednos: bjs ai b odredujemo meto- om rani vadrat, aera protzla voles aula : Jednadtbe repress pravea yopeteung roteto- Greske mjerenja Pr svakom Se jerena bez abzirs na okonst—pojnue mernagretha ‘Axo je ranks tamedstamyerene vnjedot «sane vijednont = arent Ir izmjerene vnijednost.kojv po pated alia popavih (npc. greta ‘mjernog uredja I nakradno preracunat, point morn reudat “Sisematse get pas se pod ednakin okolnostina wuek sje kom yrjedoséuijednakim predenakom. Motemo ih ako estanovt | odgova aye radunsh isan (Aprnetogost = gretka jer ured). Shcaine grethe java se po mjestioa | viemenu potputo nestedeno, ‘rahinim vijednostima predenacima (ape. zbogstroenost tens). Ne rmatemo th predvdjet. a he mazemo Bt popraiiall jer fezlate. 2008, Sock greaks posta myer rerulla nepoundant” Ov mane moked many samo vedi Brjem meres U suprotnsti sa sistematskim i sicajnim arefkama koje prate svako ijerene, su mere ges, to st jer odstupaja koja patey od zabuna Injeriocs. neprailng mjemog postupka,ostedenog ih pokvarenog mjernog aja itd. Mier preske ticba bezujeino ii pi oxjeat myjeraih sel SUSTAVI MJERNIH JEDINICA ‘Veliinsejednadibethoterenta jedinice Veliging je saki (Gikales) pojam ot se mote ment, npr. pu bain, tezing,temperatra, lek opr Po srodnost fk poor ‘soja su vezane. djelimo ebine nu geometrike, vremenske, mehanie (ea, ila, rad snag, eck, magnetke kali akon! odreduje medisotne rasisnost rznovrsaih vlna, Sea imatematith iran. kot pokazuye samo meduscbno zvisost vlna vem veliginskom jednudtbom" Veliine mjerimo wsporedivanjem s odredenom vrjednoity ie vebene oj smo odabrala jer, lames rath mjeraodabirem0 naprikadniy jedi Teinice koje odgorarjyvltinskim jednadibama su dimenzijski koherentne jedimice (Od dimentisk kohereatnih jedinica motemo samo ackeodsbrat po vol Nasivamo th osnovnim jedinicama, Sve onal jediice Koje odte {ujemo fe esnova jedinica's pomou odgovarjuch veins jedmad20, (definite jednadite-) nazivimo tzvedenit jedinicama Broj estovaihjediica veoma je malen. Za sve geomeinjske velgne vols ye samo jedna esnovna edinicx za dubjine. Kinematika ea vee Are Osnavne jean” 2a dain vnjeme. U Kinetic moran tim éjema ‘dda ecu: 24 mase, a elektine | magnetske Veli Hate jos tv 2a |akort lekrene srje Orin ti, potrebae su js osnovne fence 2 erpers tory syetosn jakost Klcina van (mater). ‘re druge Jeni modem izes 2th osnovni jedi Sustavi jedinica povezsjuosnovme | 2vedenejedniee wzajednichs Simenzisku Kohereneju. Now medunarodal sustay jediavea (SI) faikuje se dimenzipkom Kaberencijom 24 se zidane teliine fet Teh Brojéan jedandive ‘Ako sep izbory rai veld ne bist obairal a jesinic onalih ‘elitina, magi bismo fatale kone prkazati samo edadibama wks bt “yao paranine Koefcjente twcbaio eimai u obs | medusebne omer: rach jain, Tokay matemacichl igre, prilgoden povelino odabranim dimenzist sckoherentnim jedinicams, nije vite veitinnksjednadiba, vet samo bro} Cane jednad2ba Brojgane se jednadabe upotrebjavsu samo kag se njima lt prikazt medusobn’ omer wsiina (opr prema rezultatin njerenia Kod pokin) kos ‘medusobpa fzkalnaovsnost os) aie poznata. U iim stajevina ka 5 fakin ovisnostpoznate,opravdane su samo veins jednadibe ‘U ovoe piu se jedadthe ane veekom ahhMEUNARODNISUSTAVJEDINICASI Godine 1799. vFrancsko| su uredownoustanovteneednice: metar 28 Aufinu Fkilogram za mas, GGodine 1875. u Parey je 17 drtave potpsla Medunaradnu metarsku omenci, koj $0 postupno pritpate nove drtave Sane, tak Ga fe Konvenai mon to gina mala 43 aicepoplsnice (med jms Juss iu), dok je metas sani poteebava vee ike 120 dean Za primagjezakljucaka Medunarodoe metaske konvencje tile ro zac ene Generane honoree xe wee t jee Godine 1901. prof. Gior predltio now -apslut usta esinica, kot Je bio probiano sastanjen za prrebeeektrotchnke te ce jenn meta Tuloprame te sek unde kao jedinice za vijeme, poveakn sve nance clektotehnthejedinice. Ta) (Glories) sintay pei je pokacao vel ‘rednosti na drug teighim podria, nape & mehanih, Sto Be 9. fenerana Konferencia za lege mere u Parenpod. 1988, definition pie ao opee priladansustay jens, Loja, cui oxnovnih esc (mer, Iclograma sekunde) jos cetvrtu esaovna jeinicn~ ampe kao jedi 2 lek stra, mazvan je, po tim canovnin jedinica osu jednics MKSAS 10 peneraina konferencin god. 1954. dol je ot die snovne jeinice stupan) Kelving (godine 1969, prcinenovan u.kelva) za temperatara iikandelu zajakostsjea. I. generalnaKonfercoijje go. 1960 ores rmnogokratmke jednica 1 nowome sustv yeinin dala mn Medunarada, ‘Sista eal SU (Systeme Inernational Unter). Na 13 generalna) kote ii god. 1967. ustanovjena je nova defini ta sekundu, an 14. general) Konferenoi god. 1971 ddan je jos i sedma cenovna jedinica ~ mol Kao ‘osnovns edie 28 koitine fan” COsnovne edinice medunarodnogasustava SLs sad 22 duline ~ mete 2 za mass gram ie Eivnjeme sekund : 2a cekiién sro amper a fa temperstira Kevin kK ajpkost syetla— kandela “a hota wan — ml ol 1 dosti je medunsrodn sus jesinica SL uzskonjen g. 1976. Novi ‘akon o mers edimiama I mjeramaobjalien je w vel 19K, atno8sy 8 TT. sibs 1, Osmornejeinice 8 Oxnovnajedinia2a dana meta (m),jebila apne odredena rtm om dij ere na medunarodnom prametry of patine | ris pt fempes: tern 0°C. Prametar fe Bin odreden mjerenjem Zemina Kvadrants 10 E30 Iesov JO-mulijons do, ai je kssnitm mjetenjima usanoven neznstne Castupanje od te defini (ra e 2 0.2), 17. generalnakonterendja 24 mre | utege u Patz je g, 1983. odes mova defini meteu: 1 f Galina puta Kops u vakoume preva stent 9 11299792554 sekunde Osnovns jeinics 28 masu— kilogram (hg) ~ ie odredena masom medunaroeng praklograma od plainer, Praklogram je map bo edreden masom I dn destiirane ve pri °C Fak 1.01525 ba. Kesnjijemjerenjna ustanovjenoodstupanje pri teradi praklograma, ko stvaroo odgovara mas od 1000028 de® vode pt °C snovna jens za vjeme - sekun da (¢)~proobitno bila odredems ao 46400. do seednjey Sunceva dana 13, generainakonferenj za jeri utege 1967. god w Paz uve je | pow defini sekunde: to je trojanja 9192631770 peroda zracenja cents ier snovna jens jhost eektine suwje— amper (A) — je sosmyerna elekandna stra Koya proves u vakuome Kroe da ravi | medisobno 1 ‘ajo paralelna voica beskonaéne dane | ranemarlivo malens preseka srokoje meds vod po svakom metru dle a 210" N COsnovna jediniea 24 temperatura (ermodinamitks) — kelvin (K)— je 273.16. dio temperatumog interval izmedn apwoluine noe tone tabke vod Osmovna jedinics 23 jakestsjetla ~ kandel® (cd) ~ je jakost set Jedoovaloga sratenj trekvence S410! Hei snage W683 War. (He, Wist Mid e.37), Jedinica 2 koicinu vari~ mo (mol) jest ona Kolin warisustava koja sac oko elementarih festa Kolko je atomaw 12 ughika °C. Kad wpotredjavamo mol, mora elemantane Cesc Bilt posebno oxns cone. To mogs bth atoms leh, on, elekionl dre ese poseboo cunaeeneskupine takin cesta, Brojestica v molt odreduje Avogadrovakonstants Na = 6:022088 10 motlnvedene jedinice St (0d osnovsi jeaiicamedunarodnog sostava jee I ivedene su dimen tisk koherentne jedince geometrisich#vremensh vein ‘mapovsiny 2a ubreanje ms exvolumen i eakotnw briny = th mbites a kutno ubvzane — Us Jedinica 22 ily pra iz Newtonova zakona, da je ala F jedoaka unos nase ms tanem a(F=), i oe se ens Hobe: asilu~ kg ms? = N ‘Taji site ~nazvana nnn (N)>—jeona sia koja jeu mase Teg dake brzaje Imi Tr define, da je rad W amnotak sle F's putem ¢ (HW = Fe) ses dimen Roberentna jediica tard —Nm= 5 “a jena energie (rads) ~ nazvana dul (J}e— je rad le LN na put od 'U medunarodnom sustavujdinica Se istovremeno i koherentnajeinica ‘za toplin, Koja fe samo poseban ob ene. ‘Denia 2a snag P, koja je rd W obanjen u veemenu (P= Wi) je imenzisi Koberentna jedincs za snags — Js = W Jediica a snag ~ nazvana vat (W)+—je ad LJ, ven ws Jeni ra nerpu ead) e dake 1 = Ws [Nate slave dimensishi hoherentae jedinice medunarodnog stay je ie S asta se fediniceelektniémh | magnets velinn, Te zakona osnal P isoumjerne elekrine sje koe fe wmmolak napoma Uisue I(P = UD, shea dmenziphskoherents josie za napon— WiA = V ‘a jediica napona ~ nanan wilt (Ve ~ je potensain razhika med | fas 13] oo (6 "| 83 (3 | Mi | or Jedinica 28 prosorni Kut je 1 steradian (61) 1st = uni peostoeni kut/4‘Veemenahe veiine Vim Jedinca SE 1 sckund(6) Drage mere msekunda” ms = 10-%s Kiloskunds Uke = 10° ‘miata Tine 60s Si vhora) Th = 0 min = 3600's inidies) 1d = 24h = Bh als fodina (annas}*1 a= 8760 b= 31 S36 ky 2 Brana v5 Jediniea SI_— 1 metarw sckundi (rs) Drage mjere meta v minut 1 mimin = 160 mvs Kilometarusekund emis = 10 avs elometar na sat ‘vor (ja mast) bina setts 3. bream a, 08 Tams = 13.6 0s 1.882 kav = 0518 as 6) = 209-792,458 kms Jedivica SI 1 metarwsekundi na kvotat (mis) Drugs mjera zemalsko braanje = 9.80005 ms! 4, Frokvencij f Jesinica SI t here (hertz) (He = 5) Daige mjere kobere t KHr = 10? He megahere I MHe= 10? He bBratere | 1GHs = 10° He 5. Krutna febvenea os Jesiica St 6. Brzina vm m Jesiica St 1 okretsw sekund (ok 9)" Druga yjeraoretay minut ok. min = 160 okt 7, Kuna brine 1 sekund na snus prve (5) esis SI 1 rajan w sekund (0s) 8. Kuno ubrcnie€ Jesinica SI sadjanw sekundt na kvadsat (ads?) + Setarommaprenupne gain red uroyehu: a= 8765.76 31 6.73685 <* Medina preten, aot mje uvjen, ca fv a revels kvl leds otctay pps adfvas eo pnt ht 0) Maveoe vetting Masa ms Jedinies SI 1 togram (ke) Drage mjere miligram eentiram ecgram gam Selagram ‘megagram Siotona megatora iM "stoma jdinca mase™ Daalinska masa om Jedinica St 1 hlogram po metar (kg) Drage mjere kilogram po klometes teks tx ime = H0-% kg = 1072p hee 107g 66053110 kg 10°? agin 0-* kgm = 1 km Plots masa my Jessica St 1 kilogram po kvadratnom met (ke) Volurna masa, gust¢a(apecifna masa) Jedinca SE 1 bloga pokubignom mete (kn) Drage mjere gram po kubnom decimetro 1 giim! = 1 kpim’ fram po kubnom centnetry 1 gem Kilogram po kubnons decnetnu | Kp | _ : ‘megagram po kubnom metzu 1 Mpin? | = 10" Kel! ona po Kubaom metre 1 Un Specie! volume» Jedinia SI 1 kubi metar po kilogram (og) Druga mjera kun decimetr po ilogramy 1 dm'hg = 10° mks Moment tomo ase J Jedinica SL__ 1 Klogram-kvadeatn meta (ham?) DDruge mere gram-kvadatni meta tem {ogram-kvadrotoimlimetar {Upoueta je dave saa w Kemi “Upon fe dvs sao a subbu mas lana ak1. Preto mate an Jedica SI 1 kilogram usekundi (kes) Droge mjere pam usekund ys = 10" igs ram sinus I plain = 10°60 kps fem aa st ph = 10773600 bps Elogram s minsti 1 kaimin = 60 k's Iblogram nasat™ LB = 12600 kes tons usekundi = 1's = 10 ky toot uminuti 1 Ymin = 1O%60 bys tons mass Tah = 1073600 kps 2 Volumensts prowok an V Jedinica St kab meta sekund (ms) Drage mjere kubaimetary miouti I mimin = 160 ms, Kuba meta nas Lavih = 1/3600 ms tar sekundh tis = 10m far w ut mia = 10-7160 ms itr mn at Tub = 10773600 ms Velie a ila 1. Sila F Jedinica St 1 jata, newton (N = kg a’) Drge mere mikionuta 1 yN = 10° fiona = ON Kionjun TKN = 108 mmeganjutn 1 MN = 10° ‘Upocorenje! Velie stetinas | ospocfina tetinax nsy spomenute w jagpsavenskom akon o mjeim jecicama | jess. ‘Tedina G je sla, koja poise te prvnostiZemje 28 masu m (G = ‘= mg) mero je die Wao sie (N). U svakidanjem fvotuupotrebevamo setinus 28 vagagjem ustanonjens mast (KE) Speci tela y= je (hog predacst’ nepromjenive mase prema po: ‘ejealjvo} tet) izgutitawoy sms, ops Je teh x potpunos zamen suslocom oy = 08) = To ew ata JUS A.A1.025 (198) Po Dit va ranikoal stein (Geushilegmjerens we iets (Cw te ke 22. Moment sile M, okrem moment T, M, Jedinia St 1 ajutn-metar (Nem) Drage mjere iijutnmetar 1 mN m= 10° Nm Sjutm-mtimetar 1 Nm = 108 m logutammeter kN ~ 10! Nia imeganjutemetar 1 MNim = 10° Nm 3. Tak p naprecane 0, € Jesinica SL 1 paskal, (pascal) (Pa = Nie’) Droge mere mipaskal mPa = 10-1 Pa lope vies = 10's imegapastal IMP = 10 Ps Aslonjain na keadrtni metar 1 kN! = 1 kPa rmeranjutn na kvadratn miter MNin = 1 MPa ttn aa Keadrat milmetar | 1 Nm! = 1 MPa Talonjutn a Kade. mlimetar 1 kNimm?= 1 GPa tae bar = 108 Pe snbbar mbar = 10° Pa rmikrober bar = 10-1 Pa Sindarin stmosfersi tak py = 1013.25 mbar -Relativn tak pee je salika apslutnoga take p i (nekoR dene a redovno)stmostrskog taka 4: Pe P ~ Pa pep Per Demo peo pret pod 4. Imps se Fe kottina giana ms Seainia S11 ajun-sekunde (Ns) = = Thlggram-metru sekund Ag mit) Drage mjeremilinjutnsekunds I mNs= 10" Ne= 1 ems Mionjtnsekunda1KNe = 10! Ne = 1 Meme S. Dinamitha viskosnost 9 Jedinica St Druga era 1 pasa sehunda (Pas = N se’) milpsskelsekuoda I mPa-s= 10" Fas 6. Kosematiha vishornost Sesinies St Druga aera 1 Avadratai meta sen (5) vadrates miimeterw ekndi 1 mms 10 msEnergetse velicine 1. Energie, rad W; topline O edie SL 1 aul Joule (= N em) Droge mere toda Tk = 105 regal TMs = ay fesatal 1G) = Ws farsekenda 1Ws sty vatsat TWh = 36003 Inlovatsekuoda TkWs = 1 ovatsat RW h = 36004 smepavarsa TE MW h= 3600 MA lekton-volt TeV = 0.160219 ab 2. Snape P,tptinck tok , Q esdinica SIU vat (wat) (W Drage ajere mila! imw = 10° Kilovat iW = 10 mopavat IMW = 108 Beret 1Gw =10W Elodia wselond Ss = 1 kW ‘tala at Tesh = 1/3600 bw 1 Temperatura Topline vetting ‘Tedina St (Cermodinamicku) temperatura je 1 kelvin (K) Jess Kelvin 273,16. do temperatrme rake ted spsolutne sale | woje tzke vee (Drugs mjera 24 temperatura je supanj Celaja CC) Stupan)Celriaje 100, do temperature rake (pt daku od 1, 0132S bar), tamed eda acia vde, esimis Kelvin step Cea sw jedeak: 1K = 1°C 8) Temperatura sla ‘Apsoltna se temperatura Tmjer od apioluin nel (0,00 ky). Cinjeva se temperatura ter od lesa vse (0,00 °C), T(k) = HC) = 273,18 Dakle sje ' ‘psoutna mula 000K ams" Ted vse ask 00°C trojnarotka vode 26K orc ‘rehitevode MMISK 100,00°C by Meds ii je tmperatorams tempersorna riba AT, mjetena u kek sini (ke), edoaka temperatrmoj raze Or, myereno)vstpejevima Cela ey ATOR) = axe) 10, Temperaurn raiezane a, 8 Jedinca SL 1 metar po etna jkeviw vn K) = K) Druga mjera_mikrometr po metra i elsna tumvicn-K) = 10°° K“! Brcina zagnivanja i ohladvanja Tt (780) ‘edinica SE {Kevin w ekund (Kis) Droge mjere Kelvin u minut 1 Kimin = 160 es kevin na sat 1K = 13600 4s Specfien’toplinski hapacies © Jedinica SI 1 dtl po klogramu i Kelvinw (kg K) Drugs mera kod po kilogram Kevin TERE K mali H Jediniea St 1 dtu) Drnga mere kilodts i or Specftnaemapia h Jedinica St 1 dtu po kilogram (kg) Drvga mera kilo po kilograms Tkg = 107 ig Entropia $ Jetiaien SL dtl po kelinw (ik) Druga mers kilodts po kelsns TMI =1073K Spectitna enropjas edota SI dfs po kelvnw shlogramy (IK ks) Druga mjera lod po ken ilograms 1 IK Rg = 107K kg Oxrevna mee gomma Hy dona Hy Jediica Si 1 dbl po kilogram (kg) Drage mjere lod na kilogram ky = 10° ky imeqadtal po biograma 1 Ming = 10°Sig Toplinka vodlivost 2 Jedinica SI 1 vat po mete | kevin (Wie -K) Drags mjershilowat po met i kelvina 1 KW/(m K) = 10° Wim -K) Toplink piel, oplinki profes k Jediiea 1 vat po kvadratnom mete: kevinw (Win K) Druga mjera lov po Kvadatnom met etvinw 1AWin?K = 10? Win K oMolne veliine Molna mae me edinica St wlogam po mol (kgimel) Druge miere gram po molt 1 ymol = 10" kgfmot ‘loge po ilomols Kokmot = 10-?xginol Mont volume Ve Jedinia SI Kaba metar po mola (ene) Drugs mjerakubnimetat po hlomolu I m%kmot = 10 imo! Koncentracia ari (molanot) Ww Jediiea Smo po kubpom metry (mol'm') Drugs mjerakslomel po kuhaom meta" 1 kevin’ = 10° olin! Motnsopinshikapactet Fesnce SI Lupo mol Hein me Drage mjere dul po klomoly Kelas 1 JkmolK = 10°%Smo tilotiht po Klomoli kelvin tklrkmo}K = 1 iol K Kill po motu kelvin 1 kllmel K = 10° Jewol K Mona ena Jeainica SI dbl po mols nay Drage mjere dul po kilomoty 1 keno \Glodbul po hlomohe 1 kite! ‘lobule mols kot Molina enropia sy Jediica SI dbl po Kevinw tol (IK mo) Drage mjere dul po Kilemolu ieling 11K mol ~ 10°Kmo! (lol po Klomolu i kevinw 1 ANAC mol = 117K mo (lol po motu Keine 1 RIK mol = 10° IK mol Vestine rakenin Akinmossradioakisnogacvora A = ANI bro eegN asp u wement a 1 hekere, beequerel (Bq = 5") Jeiniea St ‘Apsorbirana doza ioneirucegazracerja D = Eim (ener rater E. Adovedena welt ase m) Jedinie SIU re gray (Gy = Je) Eksvalentna dove onsiaaceg zratena BD = (bolo wtin ani vista 2rateajasobvitom na tendgetsko zatenje: B = 1; npr za eatenje ae ae Seinica SIT iver, sever (Sv = kg) Ekspocaiska dozaionivajucegazratenia Qin (ioniacjom tazvannabo} (Quzraku mase m) Jedimes SI" 1 Kalo po kilogram (Cikg) iekréae vecoe Eleiriéna sina 1 Jeainiea SI amper ampere) (A) Deuge mere sasoamper TA = 107A Tua 10-8 Ima 1038 KA L108. olin elekviteca (leven naboi) @ Jeainica SI 1 kulon (eoulomb) (C= A) Drage mere mitkulon| Ime =102¢ Elokslon ie 210 ampersckundy TAs = IC amper-sat TAR = Moc Flekrientnapon U Jeinica St 1 wot (V = W/Ay Druge mete mikrovelt luv =10sv iilvot Irv 102 Klovot iy ip smegavott tay Sy letiriénajekost pia E Jeaisiea St 1 olt po mete (Vln =N/C) Deuge mete milivolt po metru I mV jm = 10-9 Ym love po meira KV) ~ 10° jm ole po mime Vn = 109 Vim Eleven omor Jesiniea St 1 om (ohm) (= V/A) Druge mere mim Im@ = 1099 sioom 1 100 ‘Specifien (clektvén) omer ¢ Jeainica SI omer (Om) Druga mera onkvadeaini milimetar na metar 1 Qsmmtjm = 10-* Om Brekirena vdtivest G Jediica SI sens (teens) (S 0)5 Kepaciter © Jediniea S11 Sarad (F ~ C/V) Drage mere pikotarad Ine 10-2 F anofarad Inf = 10+F rmikroferad Tak ier clifared Ime 21038 Indehistet L Jedinica SL henri(heny) (H— VajA) ruse mere pikoheni tp 10 rahe ink 10-78 rikrohens Tak Sion, rlhenet tii 102 Gustoce magretskoga tka magretha inka) Jesiniea SIT sla (T= N/Am = Whim) ruse mere nanotesla ter 10° rvertela iar 210-87 rela Im? D197 Magneski tok Jediniea SI veber (weber) (Wo — Ta?) Druga mje milveber = 10° Wo Magnetska jakest poe H Jediaica SLU amet po aera (A/m) Droge mere miliamper po metru { mA/en — 10° Am ioamper po mtr 1KA/m ~ 102 Ajm amper po miimetrs A/mm = 10° Aja Sriosne veltine Jakostenergekoga racenia Jedinica S11 vat ma steradian (Wj) abort sea 1 Jedinica SIT handel (eandels) (8) Luninaneia B Jediiea SIT handela na kvadratn metar (ed) Siem: tok Jeinica SL amen (lm = 68-88) Rasnijetenos: E Sesiniea SL 1 tubs (ux) (he ~ ij) STARE JEDINICE I MIERE (ukjutivi i anglosaske mjere) Zakonom omjerim jesiicama i mjeiima (1988) ove sujedinice zara njene za javau wpocrebu u Juponlevii. Za ula sratea pod) opattene su tnimke (kaye protlze ie medunarodnih ugovorsJugosenie) 1. Za duljina fongsuem, (Angstrom) 1A = O,L m= 10° rmikren te = tum) = 10m pale, co, och O.0284 Sopa, foot 053068 jand Gard) va. 09188 m fadom, fathom fm. = 2yds, = LRDSS m 2. Za powrtina oon tb 10° w sire inch Tq 645,16" 10°% m sauare fot isa 92.503 10°? square yard 1s = 083613 a 4, Za volumen sae inch 1 ex, i= 16,387 c= 16.387 10°" m? ube foot 2832-10 bie yard Ojos Feptarka tora T RT, = 1000, = 2.832 m 4. Za brine foot per minute 1 fia, 6.00508 mis foot per second I fsec 0.3068 ms yatd persecond 1 yd.ec = 019184 ms S. Za ubrcane a 1G) =1ems? = 001 ms {oot per see. per see. I fuse. se = 013088 mie? ytd per see per see I yes. sec olata4 ms 6 Za mata bot metic cent g 10g byl yt 9 80665 kg fara, pound (idee) 11h Tonto. long ton LUT = 2240, Aart (metaek) 1k 1, Za gustoéu ound per cubic neh 1 Te. in pound pe eae foot tihiew Pound per exbie yard 1 Ihe. = 0145359 ke 1016.08 ke oe 27680 kp? 16,017 kp = 0159328 kgm?2 Za sila rilipond pond Ktopond ‘megapond din pound Za lak i naprecanie Friaina atmostera tehnitks atmostera Stupae tive (0°C) Stupae vade (420) ‘elopond —pokvadratnom mera —pokeadtainom center | Kp? —pokeadrataom miles bane pitze hectopidze inch of water pound per square inch ound per square oot pound pet squere yard long tom per square inch Jong ton per square foot 2a danamichu viskornost teatipous Boas (pote) Aekapoas Za kinematona vices! Eentivoks Soks (stoke) stupniest po Engleru °E "Eo mms 00 192 cas 30 ntfs 167 2h Imp 10%» = 9,80665.10-¢ N ip HOt = 9.80665 10-7 N tp 9150565 N IMp = 10!p = 980665. 10° 8 Ign S10uN S103 N ist ION pe. 0.138256 Vim = 760m Hg = 101525 Pa ta Tiplen? = 980658 1m He = 133,303 pa Timm H{0 Lipa? 9.80665 Pa 1 kp/m? = 1 mmH,0 ~ 9.80665 Pa Sia = 94066 Pa ce plo 06650 Pa Taye =0,1Nmt = 10° Pa Ipr TKN? = 109 Pe the thar” = 108 Pa is = 3386 Pa tin. HO = 20.1 Pa Ips = 6985 Pa Inst = 748 Pa Insy 320 Pa iors 5444151 Pa Lurse 107251 Pa 1p 10 Pas IP = 10 Pas ap Pas Lest =I mms = 10-% ms 1st =o ms 1213 1d LS 1s 20 dar Ser sme 2s Te S60 118 40 50 60 720 80 90 100 BS M4 482 29 Os ofA 760 lunad 10°E ~ 761mm" eha 28 svaki 1°E dati 746mm" 2a energie rad. opin Lloponaimeae Lipm = 9.80005 3 oop soagasat RMR (KS 8) = 2! 688 1083 kale lel Sigee ‘Giosalorie 1 heat s1n6.8) ‘Mar stmowtern ita 98,0605 1 oe Lene 0a Foor pound Tic Lasse horse power-hour THe A 2685-108 ‘bei thermal nit Btu = ss 10s 2a snag, oplinski wk bhlopond’metarw sekund Lkpms = 9.40668 W ‘ona snags TRM(KS) = 735,499 W Kaori w sexu 1 cals cise ‘kaon na sat 1 Keath Lig w exp usckundh ‘ers iw foor-pound per second Tielbsee, = 1.3558W howe power THe rst tra ermal uit per Hour iptum — Zaz03w 2a temperatura supan} Fahrenbisn (7) je definiran temperaturama: lite vode 32°, ‘elite vode 212 F, Petacunavane na temperaturto) shalt reed mes Sq-m) sank 2a elkine veitine ‘za gustocu magnetsoga toka 1 gauss ~ oT 25 magnets (ok Tmawet) > 104 Wy a magnets Jost pola {oersted 106 Am Za syeosneveitine a akost sj 1 hetaerova siege osires 1 medunaradna svjeca = 1.02 cd 24 luminance sa Ts Ui cin? a im ean 23 rasveljenost phot Tpke = 10 Zaveline sracenja a aktonost radioaktvnogs iors cue = 1G 3,7 10" Bg za apcorbirana doze lonizrajteg racena rad 1rd = 001.Gy sa ekoalentnu dors ‘oncvajtce cadena rem = Trem = 001 Sy a ekepontipku doze onvzanogs tatenja oayen = 1 R = 2,58: 10- kgPOSEBNE MIERE |. sStandardas (normal) kabot meter jz masa plina koja pri standardnom ‘tanju(pritemperauriO “Citak 1 013 25 bar) apeemtavolumen od Im ‘To je masa pln (kg) Koj Brojeano ednaka mepovo}pastoe (Rye) pa ima stogs 28 svat pln droge wrednost, npr 1250S kpdutkes 1 AQ00Kgkidka 1.9768 kg uifnogdioksids Volumen asandardnoga kubnog metas je 2 ravtite temperature veoma raat pa nos za deans pin pritemperatiC 10001001000. Volumen? 063 3864,6683 (ioe ne wzeto u obzirodstupanie reat pinova od ponssan ideal It aihova dsochcia pa isokimtemperatrama ) Standatdns Kabel meters je eprepleaa, zanala mera (u jugoss ‘venom zakonu 0 mjerim jednicama jena wopce mje spomenua), 2. sBaumé-ova arcometarsashalax sti za odrotivane gusto kaplevna ppomecu stupjeva Baume-e (Be) 28) Za kapjevine gustoceo 2 1pldm” odredens je Bauméova sala vrs DBE prio = 10 ketdm! (96 °BE prio = 1.8427 kgm! Za preratunavanie weeds = 144,33(04432— 8) (apt) ') Zakaplevne gustoce o'S lkgldm’odredena je Bauméova skal vrs N= 10°BE prio = 1,0 kuti? Ne 90°Be pa O= M3 Kgldm? Za preratunavanie vied = 43003432 +N) (held) 3. sBeanfortova shales ornatsje brine vjetra (a metcorologi) pomoca Poschne mjeresboforsu ovsost 9 brain teat bofor kav foe kt Ta ar Tisai 2 6. A ehor 8 2. Fol vetar 3 3958) 88 420000 aevjewie | 1089.) En winor 329.3 mM 1032.0117 © 390.49 joc yetar OST onan 1" ‘TVaRE SASTAV TVARI ‘Toa (matria se sstli od Kemiskih eomenae i aihovih soja. Sve spojeve rmatemo rata na elemente koje dale ne modemo rasta lt nike vim lemiskim sredtvima, ‘Die eementa ho} dalje ne mokemo vite dielitinazivemo atom. (Pro inj atoma izes po reda veltne prio 0, nm = 10m) ‘Naklearn je fika po svojim otkricima ra zvila (Bohtoy) model 0 rgraah atoms, prema Nojem se sto atom srakoga element od Je> are, sie a sabean mellem. poco ne Dyes pron elektithi tout neutron a Jeratu okra2uje neztiono nabien elekron "U jezgri stoma (promis redaveliioe | += 10-1) skupjons je gotovo #va masa stoma, Mase i nabof nukizons¥ elektrona ano Se 4 masa abo} proton 1,672 +1034 + 0,160. 10-!A8 ae revtron 1.678. 104g ° 7 rn n= ao cektron 09108 10-7 — 0,160. 10-8 As Nabe) jezgre rede je brojem protona Kole edeak »rednom bro Ze ‘lementa, Tim su nabowem odredena hemiska | fikalna svotva elements ‘Ukupan bro} nukleoma, tj} protona } neuroma, daje nmasea! Wo) aw (elaivng atomsku mass) element 'Nor. uranoy atom (Z= 92) relatine atorshe mate A = 238 sastoi se | 92 proton i 146 nevton rt elekvi8hi neutalnim atomima je bro} clektone jedaak broje protons rednom broja 2) Elekioni krute oko atomske jzpre po odredenim stazama (krunim od ‘nosno elisa) hose teku po energeths razmjsteni. oma K. Ly My 0, PQ (kojih se polumperiodose bao kvadeatl eh brojea, 2,31; Bro elekteooa w svako Insel je ogranin ska arieactee len eee aa) ave bro} sekarona 2 68 1 2 GM cd OH Eektronima su sasvim popusjne samo juke K, Ly M iN 6Kemishi clement Simbol, rai (atomski) bro} Z (= bro} protons w atom), retin tomsha mas 4 (6 dbezom na ulikow top HC) fraspored dlktrona po Huskama (K do Q) Beet] Sib a ae a ° ‘oak 4 pop sebeo | ae gine 28 T e e ae ee 3 fe & at ee i = ‘ a BH Es : ee ‘ i ee ; ie e os Ve it fy = & ff Sk Ma ph a s te a if ti tees a 23 id ti | a ua a if he, : ae mS Bt ii m | iE ee os ae ii te a pig Eg if bi = g oe 8 it ti ‘ate, [& Vite are Reena Dy 6 eae a bg Pi} Be it ii go | E ae A ii i & Pb BR ; ee Bad ti oe z ae ae gi i S Pbk ee a S g ae BR we] ad i Fa a bb eee ; Bengt as (baa aves ‘ae i seen < poe é | a 8 Herter! 3 fe & oad 7 \ Ra as 3 ie 3 : BE it i uted Rb ae eich BAS dees: s ‘strove = ee | si | Po 28 6 iF Pb gd ge a : Shen Pag SE it wie Pig Bt a ft Ee a & ee a it gi ce Pb wt Bho | Be Pt od paladd Po lope cy ran Scere 128 92‘Transurani ss wet dobiveni(adioaktivn) clement, kj u prio nema: Tiassa 2 | See ee Seale ot cee ge |B | BTS Siwy | AB] iat | Ss wes, (E| tomy | Al ts |} Roda se rani vera nano raj wed ain Zotop x jednakom rednom bro 2 (tpi jedaakom broju protons) moguce su ‘alte atomske mase 4 (bog razistog bro aeutona). Elemente sjedna in rednin beojem (jednakin sabojem jezge), als tazkSum relativnm _tomskim masama (mavenim brojvima), nazivamo icotpima, T201pi sear ‘dau kemijski porpuno ednako, rari Se samo po Hizkalnim soi. Pa youiku apr pozzamo te zotopa: vodik H = 'H (s protonom | ber neutrons), dewter D = "He protonomjedsim neutonom) trip T = H(s ‘rotonom i ama nevtronimg. Prrode Se clement sastoje vedio od salne mesavine svoj atop, (Samo 22 priodna clementasstje sod sto jednops teotopn, pr, F, Na ‘ALP. Coit) Napeimer prod uran sade 99 280% i2oopa"U0,7199% izotopa U4 0,006% 2otopa U Pi jednakom positivnom aaboju jerre (i ri jednakom broju protons) bo} elekrona mate bit vel nj. Takav atom, koji je vie elekek ewtralan,nativamo im Ponitvn or (baton) masa od atoms, Koji mogu odavaiclekirone, fod takin, Koj sje na aaj) Huse samo jedan il dha elekwona (pn ‘letentima vec bojem prota ve). Tosu signe kev ine (dobro vode ‘lekerén soja) Vecin Kemski lemenata shoving ‘Negativlsoat (anon?) nastaj od atoma, ko} mogu prima clektrone, ‘od tak, Kojtimajnn vans sc sedam dest elektona (pi clement malimojemprotons\manje) Tosatpiene nekovine (eevode clektnent smu), ‘Medu clementima, koji formiraju samo katione ii anione.postje ele- ment, koji pod odredenin okolnowima formirja jedoe ik druge atome. Elementi sa Str elektona vvanjsko esl samo ponekad fomirju lone, ‘Pein sistem clemenata (p> Mendetsjeva) ‘Brojev pow sboa su rei braen Z ‘Omak 4 lament (kvine), Koj tore samo pontine fone (atone Ornaka —: eet (nove), Kal ore sano oegaine fone (aioe) z-8. sporeino) supine ements samo kovie M1 nani, 2 = 90.13: abt* Yelecjiaj bo} vaiovih soma Ke ‘uty thy no] ott madomest, we v9nee oz apes! » 7 Sent yun aKEMUSKI SPOIEVI Kemijhe vere 1. Atomske veze(homeopolare, kovaenne) Atomske veze su eae med nekovnskim atomima. Zajednitki dektront vile atoma tore molekule, {10 od priprostih dvoetomalh do vo veliih rmolekula 5 vigestotna ii vile sues soma, Spojevi atomskim verama (mek zgradu) obuhvadajyrazmerno sani bro} anorganskh spojva: poseboo su zetajni organs spose “Anorganski spojvi s atomskim verama Spreteano plinoite var (aiken tala veitima), npr nekovi. ski Sements (Hj, Oy, Ny) tekovinski obsdh | hidridh (CO S03, NH, HES) | spojevi nkovina (SCL, PCL), vas djamaninog tia (s vsokim cali i yrelitima) svt aki. ‘atoms verama (tvrdota!), ap ijamant (C) nekovinsk kari (SIC, BKC) ‘Tima wa shen takoger nekonnnkstidi (BN, SiN. “Oreanskspojertsetu od malin molekula apr. priprosth vslikovodika (CH, CiHlp, do veoma selkin: molekuis, np. pliviktorida (C3HjC)y Poresior Grojaatoma v molekuli pelae t Tari iz plinovth u fekuee | tom krule, Ne vodeelektriée sre 2 fonske vez (heteropolare, elektrovalenine) Tonsk veze nas med Kovinskim i nekovinskim atorims nat} nati, da Koviski atom oda vanjske (valentne) clektrone Gednoga I ile) te esta) posiivaim ionima—kationims, ackovnsk tom pak primaja vane Sekzone + postajy neativnim ionima — anionima. U pinovtom ik tekueew Stanj (iu otopnt) su postin’ 1 negation! slobodno git, dok u ‘rutom stan formic skapau Resta reset, Tonske aa. vere karakteriine 21 Kovinske oksie (npr, NaO) i hiro: ‘side (ape, NAOH) a marotito 2m soli, koje su spaev pozitivaih (kovinskih) ‘Pregaivih (aekovinskihy iona (NCI = Na* + CT). ‘Soli imaju visoka tala + wait te su pravi lktroliti;w taenni otopini vode eli sia, pri emu font notoc! mabe, 3. Kovincke veze Kovineke vee su veze medu kovnekim atom. U tussalnim reedama, koe Wore se Kovine, su atomt — odavanjem valesuih elektrona — pestisno nabijen, valenen elektoal pa se kre med jma y reteki razmjern slobodno. ‘Kovinske su year harakterstifr 22 sve kovine {nove sli, 8 oi ‘ja se naretito dobeom slektrgnom | toplinskom vodhivasea te itdogom ‘anedivosey (moguenas prenblikovanja, Kovkost Kemi rete Jesnabe Kemishihreaeiapikazuukolitinske odnove sujeujih va 2H; + 0; =24,0 2inols mol” 2 mola 22g 3p DINE U pliowtom stan mim 2m Pi ehsotemiekim reakejama se topia oslobada (odvot ‘ricki reakejuma se toptna 08 (vod): 1 9, = 1:0 - 286.7 tmal | CF He +40, = 1:0 ~ 286.7 mot z 04-4 0,=c0, ). prendre Oo ~ 124,00 282,9 hav 0 = H+ Lo, +2867 amet © + 0, = COs ~ 406.9 mot ‘ri kemisoj reat advedens it dovedenatpina nj ovsn 0 oke reakeje pe medustupnjeri i neposredno (Heo zakon) Reakije edukcja~oksidaja (ored ok) nasa ie dctomieihreakeia sedukaje (oduzimane Kika spa) | oksidace (spajnje skim). Hida ides naa spojen vodka nekovinama il nekim kovinama, Hint ss pinot, tka Rrut (nekovinsi se hii pinoit i te). Svojiva vodka énekovinshh dria ar | moire feet | opm rar] He | ian Stix | 133 | fesbeovoa TF Vos wsiow perks staan hd os 2 Boman mits enonca spin NZ =oOsa (Oks su bina spojesi Kaka sclementia es lini teku ii rat lemons valemcjs mop inats vse taxi oksida Karbidi arbi su biaarai spojevi uglika s Kovinsma, te + ekoviname Bi Si Karol su twde ( lo evede) var vsckog tlt Sofia kis obs (pn py = 4.01325 bat) ae eer ae ] Reet | THE | vine | Guna | S | vate | Sa ont Vette | Gee way) © |S | | Ope ne | = a9 fustataamontces | Boke | Le eacna x niniane | 10 ren | oct || | ia | wave EN | 1853 | Bas ie Re Bigs | an weno TN | "ist | ae = [is | geo 738) To the we | ss | = 1 | asSul su bina spojsi sumpora + hovinams, # medu nekovinsma naro- 05a C (FH md: Bd, st 3). Soja sumpora ule ox [mactar| Tate | VEST | Gonos pas masa is= subt)| 2 iain Sampo tmoran |, 9206) pp | sige | ig | timate] 6465 | {ig | WR 2070 | ortaromben, seu : Als, 1 1550s | 2020 we ML RS oe = | 88 | come Bes | | iss | am | 1 250 ban) | est Foi a a spe ofr Koi, Sona ofr oa pRelatvnc) Talitte | Veetite | Gustoge vow [rai] Ta | vege | Que [pm Fawr Sea | 1353 Joo a mn] hen | plimae 128°e gee | 123,92. eta eT tao | mae Sin | Be > | se Fer | toes | = | Se ‘iseline 4 baze rtine 9 (ar, koji molekule il ion ako adsvas protone (voihove eae ‘Kieline a4 vodene otopine spojeva vodika s halogeniaa ii drugim oe: ovinaen (okistine bez Kaka, it pak nasa pl raked nekovinkihoksd ‘ vedom (kisi = Kiskonn npr — Kielne bez isk ‘uorovodina = vodena otopins HF lorovodies (olna) = vedena otopina HCI ‘romovodiene = vodene otopina HBr jdovedina = sodera otoping HI Simporovodiins vodena otopina HS fouorovodizna = vodera stopina HP slanovoditna = vodena otoping HCN Iiselne « iskom ualiéma HCO, (CO; + H,0-+H,C0,) sumporasta 380, (SO; + H,0-- H,S03) Sumporna H3S0, (S05 + H,0 + H,S0)) Guliéna” HNO; (N05 + Fh 2 HNO) fosforma HPO, (P03 4 31,02 HPO.) arakerisién satok svih Kslina je voi, Koj je w vodeno) opin potitvno mabyen ion H", dk je Grup dh Mteline negation nabjena neko. na toma EOP ee cy HCO, = #4 Coe Aare (Iitine) 4 spjei, kojih molekule Ht ko primal protne ‘Baze su ldrolsid. koji nastaju pri reat odedensh kovina, kovneki tsda i amoniaka ¢ vodom, pr. rau hideoksid NOH 2Na + 21,0 + 2NAOH + Hy1 Ngo + #0 2 NaOH lalley hidrolsid KOH 2K +2H,02KOH + #1 K,0 4 H,0--2KOH kaj hidroksid Ca(OH). Ca + 250+ CalOH + Hat (gatero vapn0) 30 +150 + CalOHy monje hidroksld NHJOH NH, + Hi0 —NHOH Karaklersina sartavina baza je negativao nablensjednovalentns sue pina OH — shidroksite ‘Vodene otpinebaza sade ponitivne kovinse ione i negativnehidroksil- ne skupine (e su dobri vedi elekrgne ste), 80 vied ize talevine bere NaOH = Nat + OF ”Svoling hiseina F basa eo ace | once aoe | ev | HON 2 100" Retina | Taie | vine | Suso% | ma [meee 7 es nas sumporna. kiselina se | 2 | elton Nein ae Bs ee ms | ‘eksplozivna) eee! ieee om | uty | are an | us = ara Se | | BP | = | I tu Vode en Miera 22 stupeny Kell vodenih otopin je wredost pe (= potentia ydrogent), koja defnitana nepatvnim dekadskim logaritmom koncetr fe vedikovih Sona a (met 1-8 pH Ie (Otuda peoalze vijednost a Hele otopine o> 107 ped fe neurnine otopine (sta ode) = 10-7 pH=7 — za bathe otopire 22107 pH> 7 h..14) \riednost pH mjerimo pomacaelektrkemiih mera, 2 motemo je oc Jenishraznobojim indikalorima ko} pit odtedena} velednost pH promijene ois, ar a rmeorant eve} aga mre crenlo | enn 44 6? 240 ims | Soren So ode artim (mote | ‘he @ = 3.8 moder ‘natal, | season # <0" even So Soli nasser reakeit Katine « bazom: HCI 4 NOOH NaCl + HO HCO, + CAlOH), + C2005 4 2,0 Soli nasa § pe: — diclovanju halogens 2a kovine (Oh, + 2Na-+ 2NACI = sietovanu vekovinskih obsida na Koviske obside il base $0} 4C20-+C280, CO; + 2NAOH - Na;COs 4 1,0 — Getovenu kiselioa na neplemenita Koviw ii ovina obs 2HCL+ Zo-+Z0Ch + Hat HS, + CuO+ CuSp4 + HO Nasivi 0 sot Tena sol iz ksetioa ber isha sean na id CaF; — Cafuorid §— CP — Cu fentid NaCl — Nablorid = KCN = Kenid ‘AgBr — Ag bromd ——K4Fe(CN)g — K Fell) anid KI — Koais KGPeICN)g — K etl ind Pos — Posultt mens Sli iz kiseling & Ksibom svetvaju na -at (it) NaCO) — Na karbonat KCI, — K Korat NaHCO, — Na hidrotarbonat Kid) — Ksilkat NasSOs” — Na sulfe K,CrO, — K kromet NaSOy — Na sulfat KiChOy — K bikromat NaSi0s— Na soe MO, — K manganat NINO; — Ne oles KANSGQ: — K Al slat NayPO, — Ns fosat [Na:HPO, — Na hirotostat NalL;PO, — Na bihidotosar Posebno znatujne alkane sl ee ca tts eaeues Rican eaee ness OR eis wscr KG GG, ma, NG sania ot stniat tartonat | "NECOs,KjC0)_C4CO, ACO, NHIHCOS halen Sade pla! vapende oe saa ESO." KO, "EO." so, ts. ia Nano, xno, HNO, co ten ina sien »Rear) Tale sol at ‘Bac, "20825) 962 BACO, 197.5 | 1380 BuO, 23340 | 1433 BUND), | 20138) 9s BacrO, asa) caCy | hio99 | 7=2 GC, | 898,65) — CaCO, Meco, tt cas, uso a804.21,0 8 | 18 CaxPOO: 1670 CaliPO,: 2140 23 | 100 CaCi0,! 21,0 oo | casio; we | = cue, 1344s) 298 | 9p as | 9860) 103 | 220 GiC0}-CHOHy 122108, 200 | caso, |139.60| 200 | 650 Gis0,-5H,0 124968) Ho | 150 Fec, 12673) 672 | 1003 re221 262 | 315, 16932 a jaa! | 30 1456) 776 (1417 | 612) 64s 100.12) 130" | 13821) 896 | — 17427) $38 | 1069 | yout! 337 | 400 21238! 340 | =| rae) | 13609) 2526 | 300 | 1335) 610 | i340! g76 | 3a 04) 240 | = |i9420/ 968 Kic0) 29419, 236 | 500 0 2711 | vapnenae, breda = | dolomit 2960 | sada (gps) 2320 | 50%0 | 26 | 2] 2905 | tos4 | 4600 | 4000 3400 2284 | modra glca 298s | Fe ond 2994 | Fell Mord 5000 | 1898 | zelena. glia 1989 | 1360 | cjankat 2180 | biarbonat 2267 | pepeika(potats) 2664 | 2100 | iniska sara 2564 a | 2325 | 2703 | permanganat mm | 3690 Bese | TAR Nrcgng Some te se tg KAISOp,-17H,O 47439) 92 Korat," /sa9a6, KibwcN-3H0 2a | 70 Mach V"ssa2) ma Macs ee Maso, 037) ae Mas01-71%0 [24648 | '150 Mr 4199) 903 Ne Shae! for xan j30290) P36 Nal 14989! 665 Now 01) Sea7 Nasco, seo! 0 Nuc, 10899], $00 Rncoy-t0H0 [26a *S N80. Tazon) sae NaSO, + 10H;0 [32219 | ~ Niko! 3439 | 3058 NGPOL- 10140. |34409| 100 NtnrO,.210 [17799 | ‘9s NaiaPOL HO |13799) 100 Bsio; 122.6) 188 NeSy-s140 [2488 as NRuCI 30) Nir 9s) sas Nwtico, | Maes! tans sp3C0,-149 [11410] "0 GxHs0. Nsatal 100 Nuno, 'S00e| tere Gitte, | staee| |S NHWHPO) 11508) > rs 2935) 1114 PSO, {303,25 | 1000 Pod, sate | ‘tae Zac, po zs 1020 Zao, 288) "sao =| 1750] stipsa (aiaun) pasa = 1896 | crvena kev st = | 1850 | ce treme sob an | 2316 900 | 3010 | magnet 2660 1636 | gorka sot 2190 2165 | kohinjska sot 503 28s nn = | 2533 = | as = | 268 = | 46s so | 2267 = | 2536 2066, 200 | 1910 =| 2400 70 | 1780 = jis = | a9 = | ass = | m0 210 | 1n25 1619 = | i796 7300 = | 6390 = | 300 0 | 2510 ‘102 = | 440 | tasers st ska slit Siksina so} salma (ciao) Djela sot (oe)Organs spojert vim organskim spojevima sadrtan je upik. Medutim, u orpanske spojeve ne ubrjame aijedete anorgnske spojeve sa C ‘aliéneobside CO,CO; ugha isulid CS ‘opens ksetinu HCOs chanosodik CN Karbonate apr CaCO, chande spr. KCN karbide apr CAC ia COnpanski su spojeimajegesasavien od uaa i vodia (ugiikovodi). eso obs Ni 8. U praca su organkim spojenima mogut sv element U organs spojeviaa prevadavajuu prvom redo atomske vez [Nazi organs spojeva po broju atoms Cu motel: et 5 stoma: pent a 6 koma: eke pro 7 stoma: kept bar 8 atoms: okt Za molekule organskih spojera tarakteitiéna je atomska stuktura ghia, hoy se vet lance (ean = ac, last spojev) iw Kolute (tuts = lens spojen). Molekue jednakog sastava mogu imati rane strukture (zome. usm CMe wun HCC GH awn 9 stoma: non 10 stoma: ek faobutan Calle ciklsburan CaM, CHy-CH.— CH=CH h Uptikovodi! mogu 8 = ascent, © peranen = aka, ape etan CH=Ch = ken, mpe.etea CH=CH, stk npe etn CHECH. sdvoinvezama_ Nezasieniusbikovodic teteprevorbi u spojeve sa stabinijom vezom (u signe) Sigs su aeasicen op) kovedie Kemah veo akin! pase kode ‘pays veike moleule (poimer), "Ankit (Opea Omak -R) eu atomske skupine koje imaju jedan vodikow som manje nego I odgovarajuc alkani. ape met —CHy prop, —Gilty car GH, bath CE pent (amt) Cally COrganske spojeve Koi, osim CH, sadrte 4 drug elemente, motems rasta» obuirom na Karakterisine skupine stoma [prema koje aaj Fina kemiska soo), Sites skupine orgnskih spon — ‘Bec oma Cw mole in ary 7 3 z aia Cla Gi cai, (osraiay | Cots sin ronan ies me = Gi cH (cli Ms ser prose acetieny_| Coltoe-2 tin aceilen)|___propin aval —on | Giron aot {atohowy | mses) | teem epana (essa) | eae aaa Gio} HCHO. CHLCHO, ‘otek | ane | maa ropa inane} —coow | “coon GaicOoNT Ticime | arta | metance Propane fate Care) oe ‘amos =o icin. co Tieton | arto ropa iso) Primer smacanihorgonstihshupina eae Chace gecn, — Rbeepoks ia cnn a = EHR onmis oo GaN fcr Aroma’ wslikovodici(enzenskog ipa) enzen chon, Ney) Gi ec oat HOH feo! HCH esto GHCH, total HCH, stoi GHSO.H sulonska kistina CHACOOH), terefaina ‘eeeSant poate TROBE | rate | vce (So | ee Tea ea ESR] ease | vee ope es Ee | tase [rae SS] ome ae) eS | Om [Tie | ne | ean CH 1604|— 1825 —161,7) 0.717 ipmouaoe cee ae friar (eis eagle can Git 4097 172" 886) 1356 | mee ca | vot |e | 88 | a ropa 410 1877, a2 Zo1s oe | tl ewan Cy Sea 1383 33 ey | an | 967) a0 a |S Hoban CH | $81a|—asot6| 1127) 2 | ae fogs | eee | ge ciklobutan CHe 36,11 —30 | 10 | 703 ame: nas | as) 612 / ‘orm nokian Hy 11433 590, 1258) 4 | valor iooktan He Iason 393) ot ‘mean CCH ts3a2 | 226/168] 1595 on Gite 28,05) 169 |--103;5| 1,260 sien” mono | a Ru ropes Cy | #208] 185] 29°7] 1515 | sprepine “kl. CFO asaya | 249] 1406 | Feo toes Cle Sa05 130" | —a5| 2500 | Tene” aiond epee | eg | ee) lobuten CAMs Seog tal aay Mormetan CF*C2 ost |—tss | 9. feo 12 fini 2604 815 836/171 srlen — PNOBCE- Cyc, ee ee eee ee propia Clk fp) wo 332 ‘iktorm. | | 186 | butin CH | 08) —322) 27" | oss | monoklor: Hc] | 6452) 139 | 13917 | exon rwtanol HOH 3204) —978) 647] 792 | meuanonor 8B win final HOH A607 112, TRA) Fad | etter MEPOHO™ cc caso 160-12 | oon | i, froparal CLOH 00 —127 | 9738) S04 | propiattonol 1, | “1 Soutg)—127 5978] 204 | penal action Cute agi 402) 2179) 145 | eatana ame | eee |r te | ee ees amit | SS] #0. | 879 | stem ce | BELSR.| hal am | Nsoue Con gain | a2 | 2 | sont | ean Propanal GM,CHO—SROR BI” 4855, 07 amino | ' futanat GHRCHO | 721] 99 | 757, B17 mln GHGNH, | 9813 | —62 1844; 1022 | ann wvetasks io20 | mgy eer GHig,O 7412 | 1163346) 708 Tien HCOOH | 463) 86) 1008) 1220 | nny SERS, TSS) GRE) aD ant anata cama fenot fal Tieng CH:COOH | eo0s) 18118 104 HB, ao, gaa er || 299 swopana | «1 sae | cello (CiHy0n, (16210, — | — | 1380 iain COO | ond ae | ta | Bukora Gude noe” fas | 1544 dtatrona butane | a7 mulaton —aharin CHAOS UID 28, etna CoVCOOH [ees 4.7) 164 | 964 | ME Sicnakis HOCALCOOH 13812 | 139° | — ets sa ropanon (CH};CO_ | S808! 94.6) 565 792 | seton fosen COC 9992 104 | 82 | 1392 Dropantiol CHOHCHOM) 9209) 179) 290° (1260 gen ir (G CS | 15908 | ate | TaD a Stem (ONONGHs | 22799 133 company Ot | Sin * Zara imena! * Ratna formals vod = formalin vento — woycanct,| azras| #1 | 2 ese ‘Setter = 972mbae taluen (NOWNCHACH,| 227.13 | eso. 8