Sanskrit voice conjugation overview

9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/voice.
html
Website Home MultimediaElearning Home Back
Sanskrit ELearning and Multimedia (Secondary Level)
वा य (voice)
The different ways of presenting a sentence according to the mode of the verb
is called voice.
In Sanskrit there are three voices –
1.कतृ वा य। (Active voice)
.2.कमवा य। (Passive voice)
3.भाववा य। (Impersonal construction)
1.कतृ वा य (Active voice)The sentence where doer or agent is the subject that
is the verbal form is constructed according to the doer is called a sentence of
active voice.
In active voice doer becomes the subject and takes the first caseending.The
verb follows the subject that is if the subject is of first person the verb also
takes the form of first person and so on.For example1.राम पाठं पठित।2.रमा
ामम् अग छत् ।3.अहं गृ
हम् अग छम्।4. वं फलं खाद स।
एक वचन ि वचन बहवचन
थम पुष(पु ं
)
( ी.)
नपु सः (he)बालः
ं
सा (she)बाला etc
तत् तौ(they two)बालौ
ते ( ” )बाले
ते ते (they)बालाः
ताः( ” )बालाः
तािन
म यम पुष वम् (you) युवाम् यम्
(you two) यू (you all)
उ म पुष अहम् (I) आवाम्(we two) वयम्(we all)
In first or second person there is no difference in gender while in third person
there are three genders.for exampleसः, सा, तत् , बालः, बाला, प म् etc.
सः पाठं पठित। (He reads lessons)
सा जलम् अिपबत् । (He drinks water)
प म् पतित। (leaves fall)
देवः िव ालयं ग छित। (Deva goes to school)
वं जलं िपब स। (you drink water)
यूयं गृहं ग छत। (you go home)
अहं चटाकां प यािम। (I see the bird)
वयं फलािन खािद यािम। (we shall eat fruits)
2.कमवा य(passive voice) :The voice where object(कम) takes the position of
subject that is verbal form is constructed according to the object is called
sanskrit.jnu.ac.in/elearning/voice.html 1/15
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/voice.html
passive voice.In passive voice doer(कता) takes third caseending, object
takes first caseending and verb follows the object.For example
देवे
न िव ालयः ग यते । School is gone by Deva.
वया जलं पीयते । water is drunk by you.
मया चटका यते । Bird is seen by me.
Here in the first sentence दे व is credited with third caseending singular
number,िव ालय is credited by first caseending singular number and according
to the object िव ालय verb is applied in first person singular number.
3.भाववा य (Impersonal construction) : In the sentences where there is no
object(कम), verb(ि या) takes the formost position instead of doer(कता) .If
verb is of without object then active voice turns into impersonal construction.
In impersonal construction doer takes the third caseending and verb is always
used in third person singular number.
क यया ते। played by girl.
रामेण मयते । remembered by Rama.
Here in the first ssentence क या takes third person singular number and verb is
used in third person singular number.
In the sentences of past tense verb is used in neuter gender singular
number.For example –
रामः पिठतवान् । रामे ण पिठतम् ।
ते गीतव तः। तै ः गीतम्।
ते िडतव यौ। ता यां िडतम् ।
वयम् खािदतव तः। अ मािभः खािदतम् ।
List of active, passive and impersonal construction of some roots:
वा यम् क ा कम ि या
कतृ वा यम् First caseending.
Gender, person, number –according to the doer (क ा).
Second caseending.
Gender, person, number –according to the object (कम).
Person and number of verb is decided according to the person and number of
the doer (क ा).
Two sets of personal terminationsपर मै पद(word for another)/आ मने पद(word
for self)
सकमक िवपु लः िव ालयं ग छित।
आशु त ोषः गीताः पठित।
सव गृ हं
गिम य त।
कािमनी फलािन खादित।
अकमक साः पीतवती।
दी ा पठित।
तौ गतव तौ।
शीतां शुः धावित।
सः अपठत् ।
कमवा य Third caseending.
Gender,person,number
according to the doer(क ा) First caseending.
Gender,person,number
According to the object(कम) Person,number of verb(ि या)according to the
person and number of object(कम).The root is followed by य and the
terminations of आ मने पद.
सकमक िवपु लेन िव ालयः ग यते
आशु त ोशे ण गीता प ते ।
सवः गृ हं गिम यते ।
कािम या फलािन खा ते ।
तया जलम् पीतम् ।
भाववा य Third caseending.
Gender,person,numberaccording to the doer(क ा)
The root is followed by य and first person singular number termination of
आ मने पद .The past tense injdicative affix is always used in neuter singular.
दी या प ते ।
ता याम् गतम् ।
शीतांशुना धा यते ।
तेन अप त।
Rules of conjugation of roots in passive voice and impersonal construction:
1. The ultimate sound of those roots that have आ at their end (such as
,दे
दा,धा,पा, था,मा etc)and of the roots like गै ,धे
etc changes into
Long ई .For exampleदीयते ,धीयते,पीयते , थीयते,मीयते etc.
,कृ
2.The final ऋ of roots like मृ ,वृ
,भृ ,धृ
etc is replace by र if followed by य.For
exampleि यते ,ि यते ,ि यते , यते.
3. After the expantion (स सारण) of र of roots like छ्
ह्
etc forms like
पृ यते , गृते etc are formed.
4. The न of roots like खन् , जन्
and तन् is optionally changed into आ.For
example – of जन् जायते , ज यते तायते
; of तन् , त यते खायते
; of खन् , ख यते
।
ट्
5. In लृ लकार passive and active bases are same.But the roots exclusively
take आ मनेपद terminations.For example – भिव यते , पिठ यते etc.
,वच्
6.The व of roots like वद् ,वस्
,वह्
,वप्
and वप्
etc becomes उ after expantion
(स सारण).For example उ ते ,उ यते,उ यते,उ ते ,उ यते
,सु यते
etc.
7. The य of roots like यज्, यध् etc becomes इ after expantion (स सारण).For

example – इ यते , िव यते etc.
8. The penultimate nasal of a root becomes elided.For example – of भ ्
भ यते , of र ्
र यते , of थ् यते , of त भ्
त यते.
9. The final short इ or short उ of roots becomes long if followed by य .For
example – of ज जीयते , of िच चीयते, of तु
तू
यते सू
, of सु यते etc.
Conjugation of roots in passive voice and impersonal construction:
पठ ल लकार
थम पुष प ते प ेते
प ते

म यम पुष प से प ेथे प वे
उ म पुष प े प ावहे प ामहे
लङ् लकार
थम पुष अप त अप ताम् अप त
म यम पुष अप थाः अप ेत ाम्
अप वम्

उ म पुष अप े अप ाविह अप ामिह
लोट्
लकार
थम पुष प ताम् प े
त ाम्
प ताम्
म यम पुष प व प थ
ेाम् प वम्
उ म पुष प ै प ावहै
प ामहै
िव ध लङ्
लकार
थम पुष प ेत प े याताम् पठये
रन्
म यम पुष पठये थाः पठयेयाथाम्
पठये वम्

उ म पुष प े य प े विह प ेमिह
ट्
लृ लकार
थम पुष पिठ यते पिठ ये
ते
पिठ य ते
म यम पुष पिठ यसे पिठ ये
थे प थ य वे
उ म पुष पिठ ये पिठ यावहे पिठ यामहे
कािनिचत् सवनामश द पािण (के वलं

वा य प रवत नाथम्
)
अ मद् (I)
िवभि एकवचन ि वचन बहवचन
थमा अहम् आवाम् वयम्
ि तीया माम् आवाम् अ मान्
तृत ीया मया आवा याम् अ मािभः
यु मद् (You)
थमा वम् युवाम् यूयम्
ि तीया वाम् युवाम् यु मान्
तृत ीया वया यु वा याम् यु मािभः
तत् (पु
.)(He)
थमा सः तौ ते
ि तीया तम् तौ तान्

तृत ीया तेन ता याम् तै
ः
तत् ( ी.)(She)
थमा सा ते ताः
ि ितया ताम् ते
ताः
तृत ीया तया ता याम् तािभः
तत् (नपु.)(It)
थमा तत् ते तािन
ि तीया तत् ते तािन
तृत ीया तेन ता याम् तै
ः
कतृ वा यकमवा यभाववा ये षु

युािन कािनिचत्
श द पािण
1.बालक (boy)
िवभि एकवचन ि वचन बहवचन
थमा बालकः बालकौ बालकाः
ि तीया बालकम् बालकौ बालकान्
तृत ीया बालके न बालका याम् बालकैः
Note: masculine bases ended in अ such as बाल, छा , राम, दे
व, मृ
ग, सं
ह, अज,
नायक etc takes same forms.
2.बाला (girl)
थमा बाला बाले बालाः
ि तीया बालाम् बाले
बालाः
तृत ीया बालया बाला याम् बालािभः
Note: feminine bases ended in आ such as बा लका,गं
गा,यमुना, लता,माला,क ा,
सुधा,रमा, छा ा,कथा, दी ा,सीता, अनािमका, शाखा etc takes same forms.
3.फल
थमा फलम् फले
फलािन
ि तीया फलम् फले
फलािन
तृत ीया फले
न फला याम् फलैः
Note:Neuter bases ended in अ such as
गृ
ह, ान,प ,च ,पु प,कमल,व ,धन, यं जन,वन etc takes same forms.
कतृ
वा यात्
कमवा यवा यािन (ल लकार योगः)
कतृ वा यम् कमवा यम्

रामः पु तकं पठित। रामे ण पुतकं प ते ।
देवः ले खं लखित। दे वेन ले खः ल यते ।
सु खदा फलं खादित। सु खदया फलं खा ते ।
वम् जलं िपब स। वया जलं पीयते ।
अहम् ामम् ग छािम। मया ामः ग यते ।
बालकौ िव ालयं ग छतः। बालका यां िव ालयः ग यते ।
बा लका गीतं गायित। बा लकया गीतं गीयते ।
तौ च ं प यतः। ता यां च ः यते ।
ते भोजनं पचतः। ता यां भोजनं प यते ।
युवां प ं लखथः। यु वा यां प ं ल यते ।
आवां च मसं प यावः। आवा यां च माः यते ।
ते काय कु व त। तै ः काय ि यते ।
ताः पु तकािन पठ त। तािभः पुतकािन प ते
।
अहम् कम करोिम। मया कम ि यते ।
यूयं िव ालयं ग छथ। यु मािभः िव ालयः ग यते ।
वयं भोजनं कु मः। अ मािभ भोजनं ि यते ।
सः थौ पठित। ते न थौ प े ते।
तौ श ू न् हतः। ता यां श वः ह य ते ।
ते पु पािण िच व त। तै ः पु पािण चीय ते ।
वं कथां णोिष। वया कथा ू यते ।
युवां चटके प यथः । यु वा यां चटके यते ।
अहम् पु तकं पठािम। मया पु तकम् प ते ।
राधा कृणं प यित। राधया कृणः यते ।
अनािमका म दरं ग छित। अनािमकया म दरं ग यते।
कािमनी जलं िपबित। कािम या जलं पीयते ।
अहं वाम् कथयािम। मया वम् क यसे ।
अहं युवां वदािम। मया यु वां उ े थे।
शीतां शु ः डां डित। शीतां शुना डा ते
।
अहं यु मान् प यािम। मया यू यं य वे ।
सः माम् कथयित। ते न अहं क ये ।
तौ आवाम् प यतः । ता याम् आवां यावहे ।
सोहनः मोहनं प यित। सोहने न मोहनः यते ।
अहं सूय प यािम। मया सू यः यते ।
शीला िव ालयं ग छित। शीलया िव ालयः ग यते ।
िवहगाः पाशं प य त। िवहगै ः पाशः यते ।
ते अ मान् आिदशित। तै ः वयम् आिद यामहे ।
आशु त ोषः िव ालयं न ग छित। आशु त ोषे
ण िव ालयः न ग यते
।
मुिनः अ मान् उपिदशित। मु िनना वयम् उपिद यामह। े
मोहनः िच ं प यित। मोहने न िच ं यते ।

वयं जलं िपबामः। अ मािभः जलं पीयते ।
क या डां प यित। क यया डा यते ।
गीता काय करोित। गीतया काय ि यते ।
रामः ल मणं कथयित। रामे ण ल मण़ ः क यते ।
वयं ई वरं नमामः। अ मािभः ई वरः न यते ।
वम् इ थं ग छ स। वया इ थः ग यते ।
कृणः िशशु पालं ह त। कृणे न िशशु पालः ह यते ।
रामः रा सान् ह त। रामे ण रा साः ह यते ।
िशशु ः पयः िपबित। िशशु ना पयः पीयते ।
बालकाः वॄान् प य त। बालकै ः वृाः य ते ।
दी ा अ यासपुतकां प यित। दी या अ यासपुतका यते ।
अ यापकः छा ान् ताडयित। अ यापके न छा ाः ता ते
।
िम ािण अ मान् मर त। िम ै ः वयम् मयामहे ।
नृपः से वकान् आिदशित। नृ पे
ण से वकाः आिद य ते ।
छा ाः कोलाहलं कु व त। छा ै ः कोलाहलः ि यते ।
िवपु लः दु धं न िपबित। िवपु लेन दु धं न पीयते ।
माता िशशु ं
प यित। मा ा िशशु ः यते ।
िपता पु ताडयाित। िप ा पु
ं ः ता ते ।
नदी तृ णं नयित। न ा तृ णं नयते ।
ल मीः धनं ददाित। ल या धनं दीयते ।
ह रः जगत् र ित। ह रणा जगत् र यते ।
गणपितः िव नान् दूरीकरोित। गणपितना िव नाः दू रीि य ते।
गुः थं पठित। गुणा थः प ते ।
गौः तृ णं भ यित। गवा तृ णं भ यते ।
मिहषी पयः ददाित। मिह या पयः दीयते ।
सा द ध खादित। तया द ध खा ते ।
क डकाः क दु कं गृाित। डकै ः क दु कः गृते ।
ौपदी पा डवान् कथयित। ौप ा पा डवाः क य ते ।
गौरी िशवं भजित। गौया िशवः भ यते ।
भूः अ ं ददाित। भु वा अ ं दीयते ।
जलमु क् जलं ददाित। जलमु चा जलं दीयते ।
प वाहकः प म् आनयित। प वाहके न प म् आनीयते ।
वृाः फलािन ददाित। वृै ः फलािन दीय ते ।
वं फलं ा नोिष। वया फलं ा यते ।
िभषक् रोिगणं प यित। िभषजा रोगी यते ।
विणक् आपणं ग छित। विणजा आपणं ग यते ।
भगवान् कं प यित ? भगवता कः यते ?
सुत् उपकारं करोित। सुदा उपकारः ि यते ।
तापसः सिमधः आनयित। तापसे न सिमधः आनीय ते ।
करी तृ णािन भ यित। क रणा तृ णािन भ य ते ।
िव ान् थान् पठित। िवदु षा थाः प ते।
नरः उपानहौ धारयित। नरे ण उपानहौ धायते ।
अ यापकः सवान् बालान् कथयित। अ यापके न सव बालाः क य ते।
अ यािपका कािन पठित ? अ यािपकया कािन प ते
?
अहम् फलािन णािम। मया फलािन य ते ।
अ बा ओदनं पचित। अ बया ओदनं प यते ।
िव ा थनः ाथनां कुव त। िव ा थिभः ाथना ि यते ।
वानराः फलािन खाद त। वानरै ः फलािन खा ते ।
बालकाः आ फलािन खाद । बालकै ः आ फलािन खा ते ।
अहं वृान् आरोपयािम। मया वृाः आरो य ते ।
जनाः दशन प य त। जनै ः दशनी यते ।
कलाकारः िच ं रचयित। कलाकारे ण िशि काः स मा य ते ।
रा पितः िश कान् स मानयित। रा पितना िश काः स मा य ते ।
सपाः पवनं िपब त। सपः पवनः पीयते ।

सव िव ां सं पूजय त। सवः िव ान् पूयते ।
िव ा िवनयं ददाित। िव या िवनयः दीयते ।
िश यः गु ं नमित। िश ये ण गुः न यते ।
यूयं
किवतां ृ णुथ। यु मािभः किवता ू यते।
बालकः घटं पूरयित। बालके न घटः पू यते ।
कुभकारः घटं रचयित। कुभकारे ण घटः र यते ।
मेघाः वा र वष त। मे घैः वा र वृ यते ।
सैिनकाः र ं र त। सै िनकैः रा ं र यते ।
अहं िपतरौ व दे । मया िपतरौ व ते ।
मालाकारः वृान् स ित। मालाकारे ण वृाः स य ते ।
सव रा गानं गाय त। सवः रा गानं गीयते।
सा गीतां पठित। तया गीता प ते ।
माता व ािण ालयित। मा ा व ािण ा य ते ।
स जनाः स यं वद त। स जनै ः स यम् उ ते ।
भ ः रामकथां व त। भ ै ः रामकथा ू यते।
ई वरः माम् र ित। ई वरे ण अहम् र ये ।
सव गुसे वां कुव त। सवः गुसे वा ि यते ।
अहं शा ािण पठािम। मया शा ािण प ते।
दे
वद ः भोजनं खादित। दे वद े न भोजनं खा ते ।
ि कमकधातू नाम्
योगाः
In Sanskrit there are sixteen roots which are regarded as ditransitive(ि कमक)
–
दुह्
,याच्,पच्,द ड, ध् , छ् ,िच, ू,शास् , ज,म थ,मु ष्
,नी, ,कृ ष्,वह्
।
According to the rules of case ditransitives are of two types, namely primary
object (मुय कम) and secondary object (गौण कम). In both the cases second
caseending is used.For example –
गोपः गां
पयः दो ध।
(Cowherd squeezes out milk from cow.)
Here पयः is primary object and गां is secondary object.Fifth caseending might
have been applied to गो but as the root दु ह् is a ditransitive second caseending
is used instead of the fifth.As second caseending is used गो is treated as
secondary object(गौण कम).
For the first twelve roots(दु ह्
uptoमु ष्
) secondary object takes first case
ending and primary object takes second caseending in passive voice.(गौणे
कमिण दुादे ः).
गोपः गाम् पयः दो ध। गोपे न गौः पयः दुते ।

सः गाम् दुधं दो ध। ते न गौः दुधं दुते ।
वामनः ब लं वसु धां याचते । वामने न ब लः वसु धां
या यते।
िनधनः नृ पं धनं याचते । िनधने न नृपः धनं या यते ।
पाचकः त डु लान् ओदनं पचित। पाचके न ता डु लाः ओदनं प यते।
माता गोधू मचू ण रोिटकां पचित। मा ा गोधू मचू णः रोिटकां प यते।
राजा चौरं शतं द डयित। रा ा चौरः शतं द ते
।
िश कः छा ं दश यकं द डयित। िश के न छा ः दश यकं द ते
।
गोपः जं गाम् अव णि । गोपे न जः गाम् अव यते ।
सः पापं िम ं अव णि । ते न पापः िम ं अव यते ।
छा ः गु ं
नं पृ छित। छा े ण गुः नं पृ यते ।
सः बा लकां माग पृ छित। ते न बा लकां माग पृ यते ।
मालाकारः वृान् पु पािण िचनोित। मालाकारे ण लता पु पािण चीय ते ।
दे
वः तडागं कमलािन िचनोित। दे वेन तडागः कमलािन चीय ते ।
आचायः िश यं धम ू ते। आचायण िश यः धम उ यते ।
भ ः दशकं स यं ूते। भ े न दशकः स यं उ यते।
गुः िश यं धम शा त। गुणा िश यः धम शा यते ।(िश यते )

िव ान् नृपं
धम शा त। िवदु षा नृपः धम शा यते ।(िश यते )
सः श ु सह ं
ं जयित। ते न श ुः सह ं जीयते।
शकु िनः यु धि रं शतं जयित। कु िनना यु धि रः शतं जीयते।
देवाः ीरसागरं अमृ तं म न त। दे वै
ः ीर सागरः अमृ तं
म यते ।
चौरः राजानं सह ं मुणाित। चौरे ण राजा सह ं मु यते।
कु पु ः मातरं ि शतं मु णाित। कु पु ण माता ि शतं
े मुयते।
Excluding this twelve roots for the last four roots (नी, , कृ ष्
,वह्
)primary object
takes first and secondary object takes second caseending in passive voice.
( धाने नी कृवहाम् )
सः ामं अजां नयित। ते न ामं अजां नयते ।

छा ः गृहं
पुतकं नयित। छा ेण गृ हं पुतकं नयते।
चौरः कृपणं धनं हरित। चौरेण कृ पणं धनं यते ।
सं
हः िदलीपं धेनु हे
हरित। सं न िदलीपं धेनुः यते।
नराः वसुधां र नािन कष त। नरै ः वसु धां र नािन क यते
।
कृषकः भू िमं हलं कषित। कृ षके ण भू िमः हलं क यते।
सः ामं गाम् वहित। ते न ामं
गौः उ ते ।
भृ यः गृ
हं भारं वहित। भृ ये
न गृहं
भारः उ ते ।
िणज ति कमकधातू नाम् वा या तर (change of voice in case of causative

ditransitives): In case of roots having the meaning of cognition and eating and
having words as their object,first caseending may be applied to any of the
two (मुय,गौण).
गुः छा ं धम बोधयित। 1.गुणा छा ः धम बो यते ।or

2.गुणा छा ं धमः बो यते
।
सः बालकं ओदनं भ यित। तेन बालकः ओदनं भ यते।
तेन बालकं ओदनं भ यते ं
। (ओदन नपु
. िव.ए.व.)
In case of other causative (intransitive, having the meaning of
movement)ditransitive roots the primary object which is being used in the
formation of passive voice takes first caseending.
गोिव दः भृ यं गमयित। गोिव दे
ामं न भृ यः ामं ग यते ।
सः वणकारं भूषणं हारयित। ते न वणाकारः भू षणं हायते।
सः कमकारं कटं कारयित। ते न कमकारः कटं कायते ।
लृट् लकार योगः

कतृ वा यम् कमवा यम्
सः फलं खािद यित। ते न फलं खािद यते ।
ते मां यित। तै ः अहं ये ।
वं पु पािण चे य स। वया पु पािण चे यते।
अहं इ थं गिम यािम। मया इ थः गिम यते
।
छा ाः िव ालयं गिम य त। छा ै ः िव ालयः गिम यते ।
रामः वे दान् पिठ यित। रामे ण वे दाः पिठ यते ।
अहं लेखं ले ख यािम। मया ले खः ले ख यते ।
वयं भोजनं क र यामः। अ मािभझ् भोजनं क र यते।
सः बा लकां कथिय यित। ते न बा लका कथिय यते ।
अहं कथां न िव म र यािम। मया कथा न िव म र यते ।
रमा फलािन न खािद यित। मया फलािन न खािद यते ।
वयं च मसं यामः। अ मािभः च माः यते ।
पु ः िपतरं से िव यते । पु ण िपता से
े िव यते।
छा ः ामं
गिम यित। छा े णा ामः गिम यते ।
भ ाः ई वरं पूजिय यित। भ ै ः ई वरः पूजिय यते ।
या ः धे
नु हिन यित। या े
ं ण धे नु
ः हिन यते ।
छा ाः थान् पिठ यित। छा ै ः थाः पिठ य ते ।
यायाधीशः यायं क र यित। यायाधीशे न यायः क र यते।
लौहकाराः खिन ािण रचिय यित। लौहकारै ः खिन ािण रचिय य ते
।
कुभकारौ घटान् रचिय यतः। कुभकारै ः घटाः रचिय य ते।
आवां पाठं
पठिय यावः। अवा यां पाठः पिठ यते ।
अहं जलं पा यािम। मया जलं पा यते ।
लङ् लकार – योगः

गौः तृ णािन अभ यत् । गवा तृ णािन अभ य त।
वयं कथाम् अ णु म। अ मािभः कथा अ ू यत।
अहं कायम् अकरवम् । मया कायम् अि यत।
सव य म् अकु वन्। सवः य ः अि यत।
रामः वनम् अग छात् । रामेण वनम् अग यत।
छा ौ िव ालयं अग छताम् । छा ा यां िव ालयः अग यत।
वणकारः भू षणािन अरचयत् । वणाकारे ण भूषणािन अर य त।
ते पाठम् अ मरन् । तैः पाठः अ मयत।
दे
वक पितम् अवदत् । दे व या पितः औ त।
सः तम् अहन् । ते न सः अह यत।
रामः रावणम् अहन् । रामे ण रावणः अह यत।
तौ कायम् अकुताम् । ता यां काय अि यत।
सा फलम् अ णात् । तया फलं अ यत।
मालाकारः पु पािण अिचनोत् । मालाकारे ण पुपािण अचीय त।
छा ः जलम् अिपबत् । छा े ण जलं अपीयत।
सा भोजनम् अपचत् । तया भोजनम् अप यत।
राजा म णम् अपृ छम् । रा ा म ी अपृ यत।
छा ाः डा े म्
अग छन् । छा ै ः डा ें म्
अग यत।
िव ा थनः कोलाहलम् अकु वन्। िव ा थिभः कोलाहलः अि यत।
गुः िश यम् अवदत् । गुणा िश यः औ त।
िश यः गुम् अनमत् । िश ये ण गुः अन यत।
ते पवतान् अप यन् । तै ः पवताः अ य त।
बालकाः मातरम् अ ुवन्। बालकै ः माता अ ू यत।
वम् जलम् अिपबः। वया◌् जलम् अपीयत।
तौ आ ािण अखादताम् । ता याम् आ ािण अखा त।
कृ द त – यय – योगः

सा दु धं पीतवती । तया दु धं पीतम् ।
दे
वः जलं पीतवान् । देवे
न जलं पीतम् ।
नृ
पः िनधनाय धनं द वान्। नृ पे
णा िनधनाय धनं द म्।
वयम् तान् मुव तः । अ मािभः ते मुाः ।
अहं प ािण ल खतवान् । मया प ािण ल खतािन।
सा पुतकं तवती। तया पुतकं तम् ।
िश याः गु ं नतव तः िश यै ः गुः नतः ।
सः बालम् तािडतवान् । ते न बालः तािडतः ।
ते िव ालयं गतव तः। तै ः िव ालयः गतः।
ताः पु पािण चीतव य। तािभः पु पािण चीतािन।
अहं गीतािन ु त वान्
। मया गीतािन ु त ािन।
याधः खगान् हतवान् । याधे न खागाः हताः ।
कृणः कं सं हतवान् । कृणे न कं सः हतः ।
बालकाः पाठान् पिठतव तः। बालकै ः पाठाः पिठताः।
अहं जलं पीतवान् । मया जलं पीतम् ।
मु
िनः अ मान् उपिद वान्। मु िनना वयम् उपिद ाः।
नृपः श ु हतवान्
ं । नृपे
ण श ुः हतः।
यायाधीशः चौरं य वान्। यायाधीशे न चौरः य ः।
सुधा प ं ल खतवती। सु धया प ं ल खतम् ।
िम ािण अ मान् िम लतव तः। िम ै ः वयं
िम लताः ।
अहं गीतां
पिठतवान्। मया गीता पिठता।
िवशे षण – िवशे य – वा ये षु

वा या तरः।
सः बालकः पाठं पठित। ते न बालके न पाटः प ते ।
सा बा लका नृ यं करोित। तया बा लकया नृ यं ि यते ।
तौ बालकौ ले खं लखतः । ता यां बालका यां ले खाः ल यते ।
ते बा लके भोजनं खादतः। ता यां बा लका यां भोजनं खा ते ।
ते बालकाः गीतं गाय त। तै ः बालकै ः गीतं गीयते ।
ताः बा लकाः जलं िपब त। तािभः बा लकािभः जलं पीयते।
अहं तािन पुतकािन पठािम। मया तािन पु तकािन प ते।
रामः तत् फलम् खादित। रामे ण तत् फलं खा ते ।
राजा तं म णं पृ छित। रा ा सः म ी पृ यते ।
एकः बालकः ग थं पठित। एके न बालके न थः प ते ।
ौ बालकौ पाठान् पठतः । ा यां बालका यां पाठाः प ते।
यः बालकाः पाठान् पठ त। ि िभः बालकै ः पु पािण चीय ते ।
एका नारी गीतं गायित। एकया नाया गीतं गीयते ।
ित ः मिहलाः कथां व त। ि िभ मिहलािभः कथा ू यते ।
ललने
े ामं ग छतः । यां ललना यां ामः ग यते ।
च वारः पुषाः वनं ग छित। चतु िभः पुषै ः वनं ग यते ।
चत ः मिहलाः व ािण ण त। चतसृ िभः मिहलािभः व ािण य ते ।
वम् एकम् फलम् आनय स। वया एकं फलं आनीयते ।
युवाम् े फले नमथः। यु वा यां े
फले न ये ते।
यूयम् ीिण फलािन खादथ। यु मािभः ीिण फलािन खा ते ।
वयम् च वा र फलािन प यामः । अ मािभः च वा र फलािन य ते ।
सु दरी नारी उ ानं ग छित। सु दया नाया उ ानं ग यते ।
ेः पुषः स यं वदित। ेे न पुषे ण स यं उ ते ।
सः मधु रािण फलािन खादित। ते न मधु रािण फलािन खा ते ।
सा बा लका िनमलं जलं िपबित। तया बा लकया िनमलं जलं पीयते
।
कमवा यात् कतृ वा यः (िम त वा यािन)

कमवा यम् कतृ वा यम्
बालेन िव ालयः ग यते । बालः िव ालयं ग छित।
बालके न गृ हं ग यते । बालकः गृ हं
ग छित।
बाला यां फलािन खा ते । बालौ फलािन खादतः।
बालैः जलं पीयते । बालाः जलं िपब त।
बालकै ः पु तके प े ते। बालकाः पु तके पठ त।
बालया गीतं गीयते । बाला गीतं गायित।
बा लकया दु धं पीयते । बा लका दु धं
िपबित।
बाला यां फले खा े ते। बालौ पले खादतः।
बालका यां उ ानं ग यते । बालकौ उ ानं ग छतः ।
बालािभः ले खाः ल य ते । बालाः ले खान् लख त।
बा लकािभः मृ गाः य ते । बा लकाः मृ गान् प यित।
तेन अहं ये । सः माम् प यित।
ता यां युवां
क ये ते। तौ यु वां कथयतः ।
तैः मृ
गः यते । ते मू
गं प यित।
तया िव ालयः ग यते । सा िव ालयं ग छित।
ता यां प े ल ये ते। तौ प े लखतः ।
तािभः नृ यं ि यते । ताः नृ यं
कु व त।
वया जलं पीयते । वं जलं िपब स।
यु
वा यां भजनं ि यते । यु वां भजनं कुथः।
यु मािभः ह रः भ यते । यू यं ह रं भजथः ।

मया रमे शः क यते । अहं रमे शं कथयािम।
आवा यां कथा ू यते । अवाम् कथां ु णु वः।
अ मािभः सं हौ यते । वयं सं हौ प यामः ।
संहेन नरः खा ते । सं हः नरं खादित।
राधया कृणः क यते । राधा कृणं कथयित।
नारदे न वे दाः ू य ते । नारदः वे दान् णोित।
रा ा पू जा ि यते । राजा पू जां करोित।
वया सपः ह यते । वं सप हं स।
मया काय ि यते । अहं काय करोिम।
मया वं क यसे । अहं वां कथयािम।
वया अहं ः। वं माम् अप यः ।
कृणे न कं सः हतः। कृणः कं सं अहन् ।
िकं ते न अहं ये ? िकं सः माम् प यित?
बालका यां कु ग यते ? बालकौ कु ग छतः?
यु मािभः कदा गृ हं ग यते ? यूयं कदा गृ हं ग छथ?
तैः कदा भोजनं खा ते ? ते कदा भोजनं खाद त?
भ ै ः कथा ु त ा। भ ाः कथां व त।
अ यापके न छा ाः क थताः । अ यापकः छा ान् क थतवान् ।
धमवीरे ण फले खा े ते । धमवीरः फले खादित।
देवे
न पाठः मयते । दे वः पाठं मरित।
बालया मधु रं गीतं गीयते । बाला मधु रं गीतं गायित।
तेन बालके न काय ि यते । स बालकः काय करोित।
ता यां बालका यां च माः यते । तौ बालकौ च मसं प यतः ।
तैः बालकै ः शु काः ाः। ते बालकाः शु कान् अप यन् ।
तया बा लकया पाठशाला ग यते । सा बा लका पाठशालां ग छित।
ता यां बा लका यां वाता न ू यते । ते बा लके वाता न णुत ः ।
अनया बालया भोजनं प यते । इयम् बाला भोजनं पचित।
बालके न वृौ यते । बालकः वृौ प यित।
देवे
न वं यसे । दे वः वां प यित।
अ मािभः यू यं मय वे । वयं यु मान् मरामः।
पु ण िपता से
े यते । पुः िपतरं से वते ।
मया पुषौ ौ। अहं पुषौ प यािम।
चा रणा गृ हं िव यते । चारी गृ हं िवशित।
िवहगै ः जालं ि यते । िवहगाः जालं हर त।
गवा तृ णािन भ य ते । गौः तृ णािन भ यित।
शशां केन च ः यते । शशां कः च ं प यित।
िकं वया पु तकािन न प ते ? िकं वं पु तकािन न पठ स?
सवः स जनाः स मा य ते । सव स जनान् स मानय त।
काय के न ि यते ? काय कः करोित?
तेन िकं ायते ? सः िकं जानाित?
साधु िभः वृाः से य ते । साधवः वृान् से व ते ।
तेन वीरे ण अने के श वः हताः। सः वीरः अने कान् श ू
न्
हतवान् ।
छा ै ः ाथना ि यते । छा ाः ाथनां कु व त।
मिहलािभः जलं आनीयते । मिहलाः जलम् आनय त।
अ बया ओदनं प यते । अ बा ओदनं पचित।
अ मािभः फलािन य ते । वयं फलािन णीमः।
आशु त ोषेण जनकः ण यते । आशु त ोषः जनकं णमित।
िव णु ना िशवः पूयते । िव णु ः िशवं पू जयित।
वया किवता ू यते । वम् कथां णोिष।
बालके न घटः पू यते । बालकः घटं पू रयित।
दी या ातः दु धं पीयते । दी ा ातः दु धं िपबित।
कािम या से वफले खा े ते। कािमनी से वफले खादित।
िवपुले न अस यं न उ ते । िवपु लः अस यं न वदित।
िव ा थिभः रा गीतं गीयते । िव ा थनः रा गीतं गाय त।

िम ै ः सहयोगः दीयते । िम ािण सहयोगं ददित।
भुवा अ ं दीयते । भू ः अ ं ददाित।
शशा े न तमः ह यते । शशां कः तमः ह त।
कमकारै ः वेतेनं ल यते । कमकाराः वे त नं लभ ते ।
कपोतै ः धा यं खा ते । कपोताः धा यं खाद त।
दशकै ः नाटकं यते । दशकाः नाटकं प य त।
कृ षके ण एडका नीयते । कृ षकः एडकां नयित।
तेन अिभनयः न ि यते । सः अिभनयं न करोित।
कलाकारे ण मू ित ः र यते । कलाकारः मू ित रचयित।
रामल मणा यां वनम् अगमत् । रामल मणौ वनम् अग छताम् ।
स दलया फलािन खा ते । स दला फलािन खादित।
अनािमयकया च माः यते । अनािमका च मसं प यित।
मया वं क यसे । अहं वाम् कथयािम।
िकं वया चलिच ं यते । िकं वम् चलिच ं प य स?
सुधया िम ा ं खा ते । सु धा िम ा ं खादित।
अ मािभः आपणं ग यते । वयम् आपणं ग छामः।
मा ा व ािण ा य ते । माता व ािण ालयित।
भ ै ः रामकथा ू यते । भ ाः रामकथां व त।
स जनै ः स यम् उ ते । स जनाः स यं वद त।
िशवभ ै े
ः जलािभषकः ि यते । िशवभ ाः जलािभषे कं कु
व त।
एके न प थके न नगरं ग यते । एकः प थकः नगरं ग छित।
तेन पु तकं गृते । सः पु तकं गृाित।
तैः खगानां कलरवः ू यते । ते खगानां कलरवं व त।
सवः िव ान् पूयते । सव िव ां सं पूजय त।
बुभु ि तै ः याकरणं न भुयते । बु भु ि ताः याकरणां न भुते ।
िपपासु िभः का यरसः न पीयते । िपपासवः का यरसं न िपब त।
िव या िवनयं दीयते । िव ा िवनयं ददाित।
मेघै ः जलं वृयते । मे घाः जलं वष त।
छा ै ः िशि काः अिभन ते । छा ाः िश कान् अिभन द त।
रा पितना रा ं स बो यते । रा पितः रा ं स बोधयित।
रामे ण सीता क थता। रामः सीतां क थतवान् ।
तेन सु खम् अनु भू यते । सः सु खम् अनु भवित।
संहे न मृ गौ ह ये ते । सं हः मृगौ ह त।
याधे न शू कराः ह य ते । याधः शू करान् ह त।
धानम णा म णः स बोधय ते । धानम ी म णः स बोधयित।
मालाकारे ण कमलािन चीय ते । मालाकारः कमलािन िचनोित।
तेन गौः पयः दुते । सः गाम् पयः दो ध।
ह रणा ब लः वसु धां या यते । ह रः ब लं वसु धां
याचते ।
देवेन भारः नगरम् उ ते । देवः भारं नगरं वहित।
पाचके न त डु लाः उदनं प य ते । पाचकः त डु लान् ओदनं पचित।
कतृ
वा यात्
भाववा यः
े
दव ः पठित। दे
वेन प ते ।
े े
दवौ खादतः। दवा यां खा ते ।
दे
वाः मरित। देवैः मयते ।
सः ग छित। ते न ग यते ।
तौ िपबतः। ता यां पीयते।
ते चल त। तै ः च यते ।
बाला डित। बालया ते
।
बाले नृ
यतः। बाला यां न यते ।
बालाः हस त। बालािभः ह यते ।
सा पचित। तया प यते ।
ते णु त ः । तै ः ूयते ।

ताः गणायित। तािभः ग यते ।
वम् ड स। वया ते।
युवाम् हस स। यु वा याम् ह यते ।
यूयं से व वे। यु मािभः से यते ।
अहं मरािम। मया मयते ।
आवां भजावः। आवा यां भ यते ।
वयं लभामहे । अ मािभः ल यते ।
अयं बालकः कथयित। अने न बालके न क यते ।
इमौ बालकौ हसतः । आवा यां बालका यां ह यते ।
इमे बालकाः गाय त। एिभः बालकै ः गीयते ।
इयं छा ा नृ यित। अनया छा या न यते ।
इमे छा े प यतः। आ यां छा ा यां यते ।
इमाः छा ाः शोभ ते । आिभः छा ािभः शो यते ।
इदं फलं पतित। अने न फले न प यते ।
इमे फले पततः । आ यां फला यां प यते ।
च ं मित। च ण यते े ।
पु पे िवकसतः । पु पा यां िवक यते ।
कमलािन िवकस त। कमलै ः िवक यते ।
आ ािण मधु रािण स त। आ ै ः मधु रैः भूयते।
बा लके पचतः । बा लका यां प यते ।
एकः प थकः ग छित। एके न प थके न ग यते ।
ौ नरौ भजतः । ा यां नरा यां भ यते ।
यः बालकाः पठ त। ि िभः बालकै ः प ते ।
च वारः मृ गाः धाव त। चतु िभः मृ गैः धा यते ।
एका मिहला पचित। एकया मिहलया प यते ।
ललने
े नूयतः । यां ललना यां न यते ।
ित ः यः गाय त। ितसृ िभः ीिभः गीयते ।
चत ः शाखाः नम त। चतसृ िभः शाखािभः न यते ।
एकं प ं पतित। एके न प े ण प यते ।
प े
े शोभने तः । ा यां प ा यां शोभना यां भू
यते।
च वा र च ािण म त। चतु िभः च ै ः यते ।
ेः पुषः सहते । ेे न पुषे ण स ते ।
रामल मणौ ग छतः । रामल मणा यां ग यते।
सु दरी नारी लखित। सु दया नाया ल यते ।
शु कः वदित। शु केन उ ते ।
गजाः धाव त। गजै ः धा यते ।
सं हौ गजतः । सं हा यां ग यते ।
मयू राः नृ य त। मयू रैः न यते ।
मि के उ पततः। मि का याम् उ प यते ।
क लकाः िवकस त। क लकािभः िवक यते ।
ते हस त। तै ः ह यते ।
ते डतः। ता यां ते।
तािन पत त। तै ः प यते ।
िम ािण ग छ त। िम ै ः ग यते ।
े
च मतः । च ा यां यते ।
युवां लखथः । यु वा यां ल यते ।
यूयं खादथ। यु मािभः खा ते ।
वं प य स । वया यते ।
वयं ित ामः । अ मािभः थीयते ।
आवां हसावः । आवा यां ह यते ।
गोपालः आनयित। गोपाले न आनीयते ।
ज बू फलािन पत त। ज बू फलै ः प यते ।
कृ षकाः आग छ त। कृ षकै ः आग यते ।
ाम य नराः आग छ त। ाम य नरै ः आग यते ।

खगाः वृयोः ित त। खगै ः वृयोः थीयते ।
म ू षासु व ािण स त। म ू षासु व ैः भूयते
।
यू
यं यत व। यु े मािभः य यते ।
सः पिठ यित। ते न पिठ यते ।
तौ िड यतः । ता यां िड यते ।
ते रचिय य त। तै ः रचिय यते ।
वं ले ख य स। वया ले ख यते ।
यु
वां थः । यु मािभः ते ।
यू
यं पा यथ। यु मािभः पा यते ।
अहं पा यािम। मया पा यते ।
आवां चलावः । आवा यां च यते ।
वयं से िव यामहे । अ मािभः से िव यते ।
छा ः अपठत् । छा े ण अप त।
क या अपचत् । क यया अप यत।
बालकौ अ डताम् । बालका यां अ त।
बाले अग छताम् । बाला याम् अग यत।
वृात् प ािण अपतन् । वृात् प ै ः अप यत ।
वम् अनृ यः । वया अनृ यत।
यु
वाम् अखादताम् । यु वा याम् अखा त।
यू
यम् अप यत। यू मािभः अ यत।
अहम् अ मम् । मया अ यत।
आवाम् अजपाव। आवा याम् अज यत।
वयम् अधावाम। अ मािभः अधा यत।
सः याने न पठित। ते न याने न प ते ।
सः पिठतवान् । ते न पिठतम् ।
तौ पिठतव तौ। ता यां पिठतम् ।
ते पिठतव तः। तै ः पिठतम् ।
सा गतवती। तया गतम् ।
ते गतव यौ। ता यां गतम् ।
ताः गतव यः । तािभः गतम् ।
मू
षकः िबलाद् बिहः आग छत् । मू षकेण िबलाद्
बिहः अग यत।
सः सं ह य उप र अकू दत। ते न संह य उप र अकू दयत।
गुः अहसत् अवदत् च। गुणा अह यत औ त च।
के ग छ त ? कै ः ग यते ?
का वदित? कया उ ते ?
कािन चल त? कै ः च यते ?
ते ददित। तै ः दीयते ?
वने ओषधयः िमल त। वने ओषधीिभः िम यते ।
सूयः भासते । सू यण भा यते ।
च ः काशते । च े ण का यते ।
दु ः बालकः अचोरयत् । दु न बालके
े न अचोयत।
भाववा यात् कतृवा यम्

रामेण प ते । रामः पठित।
बालका यां ह यते। बालकौ हसतः ।
छा ै ः यते । छा ाः प य त।
रमया ते
। रमा डित।
लता यां न यते। लते नमतः ।
शाखािभः न यते । शाखाः नम त।
प ैः प यते। प ािण पत त।
च ा यां । च े
यते मतः।
पु पैः िवक यते । पु पािण िवकस त।

वया ल यते । वं लख स।
युवा यां नृ यते। यु वां नृ यथः।
यु मािभः पीयते । यू यं िपबथ।
मया भ यते । अहं भजािम।
आवा यां गीयते । आवां गायावः।
आवा यां ग यते । आवां ग छावः ।
अ मािभः ते। वयं डामः।
तेन थीयते । सः ित ाित।
ता यां खा ते । तौ खादतः।
तैः ि यते । ते कुव त।
तया प यते । सा पचित।
ता यां न यते । तौ नमतः ।
तािभः ह यते । ताः हस त।
तेन त यते । सः त प यित।
संहैः ग यते । सं हाः गज त।
छा ा यां त थीयते । छा ौ त ित तः।
अ मािभः मयते । वयं मरामः ।
युवा यां गृते । यु वां गृीथः ।
ता यां यते । तौ णीतः ।
भवता ायते । भवान् जानाित।
मृगैः भुयते । मृ गाः भु त।
ीिभः उ ते । यः वद त।
तया बा लकया अह यत। सा बा लका अहसत् ।
तेन मृ गेण धा यते । सः मृ गः धावित।
ता यां प ा यां प यते । ते प े
पततः।
सवः दे शभ ै ः र यते । सव दे शभ ाः र त।
चौरै ः चोयते । चौराः चोरय त।
तैः िच ततम् । ते िच ततव तः।
िशशु ना च यते । िशशु ः चलित।
अ मािभः ा यते । वयं ा नु मः।
मयू रेण अनृ यत। मयू रः अनृ यत्।
रा ा दीयते । राजा ददाित।
सेवकै ः से यते । से वकाः से व ते।
देवे
न ह यते । दे वः हसित।
कथया भू यते। कथा अ त।
क यया ते । क या डित।
मूखण न यते । मू खः न यित।
तेन गिम यते । सः गिम यित।
तािभः नित यते । ताः नित य त।
च ै ः िम यते । च ािण िम य त।
अ यािपकया पा ते । अ यािपका पाठयित।
बलवता र यते । बलवान् र ित।
वानरा यां कूयते । वानरौ कू दतः ।
िपकै ः कूयते । िपकाः कू ज त।
बालके न ि ं च यते । बालकः ि ं चलित।

Sanskrit voice conjugation overview

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Sanskrit voice conjugation overview

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/voice.

Website Home Multimedia­Elearning Home Back

7. The य of roots like यज्, यध् etc becomes इ after expantion (स सारण).For

कािनिचत् सवनाम­श द­ पािण (के वलं

कतृ वा य­कमवा य­भाववा ये षु

कतृ वा यम् कमवा यम्

मोहनः िच ं प यित। मोहने न िच ं यते ।

सपाः पवनं िपब त। सपः पवनः पीयते ।

गोपः गाम् पयः दो ध। गोपे न गौः पयः दुते ।

गुः िश यं धम शा त। गुणा िश यः धम शा यते ।(िश यते )

सः ामं अजां नयित। ते न ामं अजां नयते ।

िणज त­ि कमक­धातू नाम् वा या तर (change of voice in case of causative

गुः छा ं धम बोधयित। 1.गुणा छा ः धम बो यते ।or

लृट् ­लकार­ योगः

लङ् ­ लकार – योगः

कृ द त – यय – योगः

िवशे षण – िवशे य – वा ये षु

कमवा यात् कतृ वा यः (िम त वा यािन)

यु मािभः ह रः भ यते । यू यं ह रं भजथः ।

िव ा थिभः रा गीतं गीयते । िव ा थनः रा गीतं गाय त।

ते णु त ः । तै ः ूयते ।

ाम य नराः आग छ त। ाम य नरै ः आग यते ।

भाववा यात् कतृवा यम्

पु पैः िवक यते । पु पािण िवकस त।

Das könnte Ihnen auch gefallen

Website Home MultimediaElearning Home Back

कािनिचत् सवनामश द पािण (के वलं

कतृ वा यकमवा यभाववा ये षु

िणज ति कमकधातू नाम् वा या तर (change of voice in case of causative

लृट् लकार योगः

लङ् लकार – योगः