Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
fuu ,smsh ud¾;= 25 od 1905 reishdkq úma,jfha iïNjh yd tys wod,;ajh ms,sn|j wka;¾cd,fha
mj;ajk ,o foaYkfhka ielisks' ta foaYkfha ijka msgm;a" Èis msgm;a fuys hg we;=¨ fldg we;'
foaYk ud,dj i|yd wsws.org/1917 fj; msúfikak'
f,
kska 1905 úia;r lf,a 1917 i|yd mQ¾j rx.kh reishdkq lrkhg Ndckh lrk ,o w;r Tjqkag" ;u
f,igh' fg%dÜials th kï lf,a" wfkla foa w;r" mdie,aj, fmda,ka; niska fkdj reishdkq niska Wf.kSug
—uyd¾> mQ¾jrx.hla˜ f,i h' Èk lsysmhlg fmr f,dal n, lrk ,§' *ska,ka;h wêrdcHfha fldgila jQ ksid *ska
iudcjd§ fjí wvúh úiska h,s m, lrk ,o ,smshla ;=, cd;slhskag o fuh isÿ úh' tl,ays reishdkq wêrdcHh ;=,
fg%dÜials tu is;=ú,a, h,s isysm;a lrñka mjid we;af;a" jvd;au mSvkhg ,lajQ hqfoõ ck;djg o fuh wod,
lïlrejka 1905 yodrd mdvï bf.k .; hq;= njhs' 1905 úh' o, jYfhka ñ,shk 5la jQ hqfoõ ckhdg Ôj;a úh
§ reishdkq wêrdcHh md,kh lf,a id¾ flfkl= jQ 2 jk yelafla fld;koehs Bkshd mÈxÑ lsÍfï lv;=rdj hgf;a
ksfld,ia id¾ úisks' Tyq mru wd{dodhlfhls' jxYdêm;s iSud mkjd ;snqks' fndfyda /lshd Tjqkg ;ykï ù h'
yd ks,Orfha ia:rhka u; mokï fjñka Tyq oejeka; iriúj,g we;=¨ ùfï§ mx.= kshu lr ;snqks' Tjqkag pkao
rdcH hdka;%kh mj;ajdf.k .sfhah' Tyq rg md,kh n,hla ;snqfka o ke;' l,ska ysgmq 3 jk wef,laiekav¾
lf,a wd{d u.sks' rfÜ cd;sl Okfhka buy;a fldgila id¾ >d;kh lrkq ,enQ 1881ka miq hqfoõ ck;djg
ld oeuQ fhdaO ñ,sgßh md,kh lf,a o id¾ úisks' tfrysj ck >d;k /,a,la Èh;a lrk ,§' fujka ck
>d;k isÿ lrk ,oafoa ikakoaO uerjr lkavdhula" uQ,sl
ta ld,fha reishdfõ l;d lsÍfï ksoyila ;snqfka ke;'
jYfhkau fmd,sisfha oekqj;a fufyhqu hgf;a" wvq .kfka
mqj;a m;a ksoyila o fkdùh' we;a;gu oeä m%jD;a;s
fmd,sish wyl n,d isákd ;;= ;=, h' Tjqyq hqfoõ ksjyka
jdrkhls ;snqfka' /iaùug whs;shla ;shd id¾g fm;aiula
m%foaY ;=,g lvdje§" ñksiqka urd" jO§" ksjdi fld,a,
bÈßm;a lsÍfï ksoyi mjd ;snqfka ke;' tfia lsÍug
ld" jHdmdr jkid oud" ;j;a fkdtl=;a foa isÿfldg lsisÿ
whs;shla ;snqfka Tyqf.a wud;HxY ;=, isá ro,hka
lrorhlg uqyqk fkdmd msgj h;s' 1905 úma,jhg fmr
w;f,diailg muks' jev j¾ck lsÍug whs;shla o
w;sYhskau wmlS¾;su;a ck ixydr j,ska folla isÿ lrkq
;snqfka ke;' jD;a;Sh iñ;s yokag whs;shla fkd;snqks'
,enqfõ oeka fud,afvdjdfõ msysá lsYsfkõ m%foaYfha h'
md¾,sfïka;=jla ;snqfka o ke;' pkao whs;shla o ke;' meh 8
jev Èkh o fkdù h' we;a;gu 19jk ishji wjidkfha§" reishdj f.dú rgla úh' Tjqka fndfydafldgu kQ.;a
fndfyda lïlrejka Èklg meh 14la jev l, hq;= úh' yd ÿmam;a úh' ;ek ;ek úiqrekq .ï yd kshï.ï
meh 12la jevlrkakg ,enqfkd;a ta jdikdjg h' 1897 § 500"000l h f.dùka Ôj;a jQfha' f.dùkaf.a úisrekq
—uylrekdjla˜ my,jQ id¾ jev Èkh meh 11 yudr olajd iajNdjh úia;r lrk fg%dÜials" th fhdaO foaYmd,k
wvq lf,a h' tfy;a fuh mjd fndfyda lïy,aj, l%shd;aul m%Yakhla jQ nj fmkakqï lf,a h' tjka iqúYd, rgl
fkdùh' iq¨ lreklg mjd lïlrejkag ov .ik ,§' ;ekska ;k úisÍ isá ckhd flfia tlai;a lrkak o @
meh ld,lg jvd mrlal= jqjfyd;a ojil mä lmkq f.dú ckhd iudc jHQyhla f,i tlai;aj fkdisáfhdah'
,efí' ksIamdokfha wvqmdvq ;snqfkd;a Bg;a jvd mäh w;sYhskau fmdai;a f.dúfhda o jQy' uyd bvï ysñfhda
lmk ,§' Tjqkag f.jk ,oafoa hqfrdamfha wvqu jegqma h' fndfyda úg Okm;s mka;shg ióm jQy' lsisjla ysñj
reishdkq wêrdcHh iyuq,skau reishdkq jQfha ke;' fkdisá w;sYhska ÿmam;a f.dúfhda ienúkau lDIs ld¾ñl
we;a;gu reishdkq ckj¾.hg wh;a wh isáfha wêrdcHfha lïlrejka n÷ jQy' Tjqkag isÿ jQfha ish Y%u Yla;sh
ck.ykfhka ishhg 50la muks' cd;sl;aj m%Yakhg kQ;k Okm;shkag ke;fyd;a fjk;a jvd fmdai;a f.dúhkag
iufha § y÷kd.; yels cd;sl;ajhka 150 la we;=,;ah' úlskSug h' 60"000la muk f,dl= bvï ysñfhda ñ,shk
iuyr cd;Ska jvd uekúka m;,j we;s w;r" jgyd.; yels 100la ;rï f.dú ckhdg wh;a jQ ;rï N+ñh wh;alr
fõ' Wodyrkhla yeáhg reishdkq wêrdcHfha fmda,ka; .;ay' b;ska fndfyda úg ro,hka f,i ie,l=kq w;sYhska
cd;slfhda jdih lf,da h' fmda,ka;h 18jk ishjfia w. Okj;a bvï ysñhka l=vd ia:rhla isá nj Tng oel .;
§ fnok ,§' fmda,ka; cd;slhka id¾jd§ md,kh úiska yelsh' 19 jk ishjfia wjidkh jk úg wudre ld,hlg
uqyqk foñka isá ro,fm, ;u Okh Okm;shkag úlskSu ,efnk mßÈ" Tjqka ;Srkd;aul N+ñldjla bgqlf,ah'
wrUd ;snqks' fuh mq¨,a iudc >¾Ikhlg fya;=úh' flfia úfYaIfhkau .ïno m%foaYj, uxudj;a" wOHdmkh"
fj;;a ro,fhda f.dùkag jvd fnfyúka fmdai;aj isáfhdah' fi!LHh yd ffjoH lghq;= md,khg" fndfydaúg
fndfyda iudklï ;sìfhaù kuq;a uq¨ukskau jy¨ka fiïiaÜfjda hhs okakd ,o ksoyia u;sl ,snr¨ka
kqjQ m%fõks odifhda 1861 § ksoyia lrkq ,enQy' tfy;a hï m%udkhla iïnkaOj isá kuq;a Tjqyq fndfyda
ta ksoyi w;sYhskau iSñ; tlla úh' th Tjqka weo ÿrg tajdgu iSñ; jQy' ixLHd;aulj l=vdjQ Tjqkag
oeïfï wdka;sl kh.e;s Ndjhlgh' fndfyda wjia:dj,§ ;snqfka iSñ; foaYmd,k wkqyila muks' fmdÿfõ .;a
—ksoyi ,;a˜ f.dùkag ;u kh f.ùug wjqreÿ 48la l,ays k.rj, iq¨ OfkaYajr ,snr,a¨ .kkska wvqjQ
.; úh' nr nÿ f.jQ Tjqyq uQ,sl jYfhka .; lf,a w;r" Tjqkag ;snqfka o iSñ; foaYmd,k n, mEuls'
ld,lkaks Ôú; h' Tjqka bvï h,s fn§ula o kh nr id¾ f.a md,kh fmr,doud OfkaYajr iuQydkavqjla
wfydais lsÍula o wjYH uxuq,diy.; ;;ajhl miq úh' msysgqùfï úma,jh fndfyda fokd wfmalaId l,y' tfy;a
19 jk ishji wjika jk úg l¾udka; iEfyk úfYaIfhkau ngysr hqfrdamfha wd¾Ól jYfhka jeä
fõ.hlska jefvkakg mgkaf.k ;snqks' l¾udka; i|yd Èhqkq rgj,a yd iulr n,k l, iudcjdoh ms,sn|
fndfyda ÿrg úfoaY kh" úfYaIfhkau ì%;dkH iy m%kai isyskh kï fmkS.sfha fndfyda ÿria; fohla f,i h'
kh fhdojkq ,enQ w;r c¾uka kh Bg wvq uÜgulska flfia jqj;a udlaiaf.a m%d.aOkh 1872 § reishdkq nig
fhdod ;snqks' fuh —wiudk yd taldnoaO j¾Okh˜ hkqfjka mßj¾;kh lrk ,§' fuh jkdys tu lD;sh fjk;a
fg%dÜials kïl, m%mxphg ;=vq ÿks' reishdj ngysr jvd;a nilg mßj¾;kh lrk ,o uq,au jd;djhs' th id¾f.a
ixj¾ê; fndfyda rgj,a j,g msgqmiska ,e. isá kuq;a" jdrlhskaf.ka fíÍ .sfha" th wd¾Ól ixLHd yd o;a;
ì%;dkH fyda m%kai Okm;sfhl=g reishdj ;=, wdfhdackh ms,sn| idrix.%yhla f,i Tjqkag fmkS .sh ksidh'
lsÍug Wjukdkï" Tjqka tfia l, w;r" Tjqkag m%d.aOkh
1870 .kka ;=, n,j;aj mej;s ck;djd§ jHdmdrh
iy w;sYhskau kQ;k ;dlaIkh o úYd, *elagß o w¨;au
f.dúck fldñhqkfha iduQysl moku Wv iudcjdoh
ld¾ñl hka;% hkdÈh o reishdj ;=,g wdkhkh l, hq;=
wdrïN lsÍug fhdackd lf,a h' .eñ m%foaYj, iduQysl
úh' b;ska reishdj wfkl=;a rgj,a úiska miqlr hd hq;=j
whs;sh iuyr úg OfkaYajr ixj¾Okh uq¨ukskau blaujd
;snqkq ixj¾Okfha w;rueÈ wjëka .kkdjlg Wäka
hkq we;ehs th wfmalaId lf,a h' 1881 § Tjqyq udlaiag mjd
mekSug iu;a úh' fuh 1000lg jeä lïlre ixLHdjla
fufia ,shd hejqy' —wm reishdfõ§ wfmalaId l, hq;af;a
kshq;= úYd, lïlre ixLHdjla iys; lïy,a ìys lf,a
l=ula o @˜ f.dúck fldñhqkfha moku u; iudcjdoh
h' ^fuh ta jkúg fujka lïy,a ks¾udkh lsÍu ms,sn|
jeã tkq we;e˜hs wfmalaId lsÍug iqcd; mokula ;sfí o @
by,u wdo¾Yh jQ weußld tlai;a ckmoh o blaujd
m%:u reishdkq udlaiajd§ lkavdhu msysgqjk ,oafoa 1883
f.dia ;snqks& fï wkqj frÈms,s" f,day" m;,a" ÿïfld, hkd§
§ ðkSjd kqjr§h' thg fcda¾ð maf,Ldfkdõ ^mska;+rfha
l¾udka;j, kshq;=" .ïno isg meñks" ;rek lïlre
ueo& m%uqL" msgqjyf,a isá úma,jjd§ka yh fofkla iïnkaO
mka;shla mekke. ;snqks' idudkHfhka k.r j,g iómj
jQy' maf,Ldfkdõ m%uqL lD;Ska mßj¾;k lrñka o udlaia
Ôj;ajQ Tjqka ld¾ñl uOHia:dkj,g ;,a¨ lr ouk ,§'
f.a u;jdo ckm%sh lrk .%ka: iïmdokh lrñka o 1889
fï lïy,a iajdNdúlju we;=¨ k.r ;=, jeã wdjd fkdfõ'
hqfrdamfha§ msysgqjk ,o fojk cd;Hka;rhg iyNd.S
mSg¾ian¾.a" fudialõ" bjfkdfjda lsfhõ iy
fjñka o jeo.;a m%;smodkhla lf,a h' tu wjqreoafoa
wfkl=;a k.rj, isá lïlrejka ñ,shk ;=kla fyda
§ Tyq my; i|yka iqm%isoaO m%ldYh l,d' —reishdfõ
myla cd;sl Okfhka yß wvla ks¾udkh lf,da h' uq¨
úma,jjd§ jHdmdrh ch.kq we;af;a lïlre jHdmdrhla
lDIsld¾ñl wxYhu ksmhQ m%udkhg iudk mx.=jls'
f,ih' ke;fyd;a th lsisfia;au ch.kq ke;'˜ fhdaO
ixLHd;aulj l=vdjqj o lïlre mka;sh" reishdkq
f.dú ck;djla ueoafoa ixLHdfjka wÕ=gqñá jQ lïlre
wd¾Ólh ;=, bgq l, l¾;jHh w;Hka; úh' Tjqka
mka;shla .ek fujka m%ldYhla lsÍu Tyqf.a úfõplhka
ork ,o idfmalaI iudc yd wd¾Ól nr oejeka; úh'
fndfyda fofkl= úiska oel.kakd ,oafoa úldrhla f,ih'
fudialõ iy mSg¾ian¾.a w;r m%:u ÿïßh u. újD;
W;=re ix.uh" ol=kq ix.uh jeks 1870 iy 80 .kkaj,
lf,a 1851 § h' fg%dÜials lS mßÈ bka fmr rclf,a
§ f.dvk.k ,o hï l=vd lïlre ldkavdhï ;snqks'
—fldfy;au ud¾. ke;s luhs'˜ reishdfõ mej;s mdrj,a
flfia fj;;a" ó,Õ uyd mshjr t,Uqfka 1895 §
ìhlre úh' jika;fha iy Yrofha jeis iys; ld,fha" ysu
mSg¾ian¾.a kqjr —lïlre mka;sh úuqla; lr .ekSu
Èhjk l,ays tajdfha .uka l, fkdyels úh' Wl=,la ufâ
i|yd wr.,fha ix.uh˜ msysgqùu;a iu. h' tu
tÍ hd.;yels jqfjd;a ta wudrefjks' tu ;;= ;=, k.r
ixúOdkfha m%Odk idudðlhka fofokla kï" miq
iy ld¾ñl uOHia:dk w;r m%Odk mqrel jQfha ÿïßhhs'
lf,l f,kska kñka okakd ,o fnda,afYúla mlaIfha
úma,jfha jir jQ 1905 § t;rï id;sYh jeo.;a foaYmd,k
kdhlhd jQ õ,äó¾ W,ahdfkdõ iy miq lf,l
N+ñldjla bgq l, ÿïßh lïlrefjda .kkska 667"000la jQ
m%uqL fukafYaúlfhl= jQ bhq,a,s udfgdaõ h' mska;+rfha
y' th lïlrejkaf.a yuqodjla jQ w;r wmg miqj olakg
ol=kq fldfka udfgdaõ o f,kska fïih ,Õ ueo o isá'
wr.,fha ix.ufhys j¾Okh flf¾ ie,lsh hq;= fmd,sish iudc m%cd;ka;% jHdmdrh ;=,g ldje§ ;snqks'
fm%arkhla 1896 uehs-cqks udij, reishdkq wêrdcHfha fidhdf.k ;snqkq lrekla kï" wjqreÿ .kkdjlau reishdj
w.kqjr jk mSg¾ian¾.a kqjr frÈms,s lïlrejkaf.a ;=,g bial%d m;%h fydfrka f.k tau ndrj isá ;ek;a;d
jev j¾ckfhka we;súh' —b;ska lïlre mka;sh úuqla; fmd,sia tacka;fhl= h hkakh' yeu fohlau hkafka
lr.ekSu i|yd wr.,fha ix.uh˜ f.dvke.= jydu" frÈms,s fld;kg o" ish¨u ,smskhka" ish¨u iïnkaO;d oek isá
lïlrejkaf.a wr., ud,djla werUqks' msg¾ian¾.a kqjr Tyq reishdj ;=,g m;%h f.k tau o ixúOdkh lf,a h'
is;shu fuys oelafõ' ia,hsâj, i,l=kq lr we;af;a wr.,fha oykj jk ishji mqrd u reishdj m%;s.dñ;ajfha n,
ix.uhg iïnkaO;d mej;s yd foaYmd,k lghq;=j, fldgqjla f,i olakd ,o kuq;a hqfrdamfha udlaiajd§ka
fhÿkq lïy,ah' th uyd jevj¾ckhla jQ w;r reishdfõ w;r jvd;au ixfõ§ flfkla jk ld,a fl!Üials fuu
lïlre wr.,fha j¾Okhg fhdaO .eïula ,nd ÿks' reishdkq wêrdcHh ;=, w¨;ska hula isÿfjñka mj;akd
fuh yqfola mSg¾ian¾.a m%mxphla jQfha ke;' lïlre nj 1902 § fmkakqï lf,a h' tl, Tyq fufia ,sùh(
úuqla;s wr.,fha ix.ufha idudðlhkag iïnkaO;d —fuf;la l,a úma,jjd§ wdrïNl;ajh buy;a m%udkhla
mej;s" fmd;am;a fnodyeß" ksrka;rj jev l, úúO ngysßka Wlyd.;a reishdj oeka úma,jjd§ n,Yla;sfha
k.r l¨ ;s;a j,ska i,l=kq lr we;' ud wjOdkh W,am;la f,i" tu ngysrgu fiajh lsÍug ieriS isá'˜ [1]
fhduq lsÍug hk tla m%hqla;shla kï( lïlre mka;sh reishdkq iudc m%cd;ka;%jd§ lïlre mlaIfha fojk
ixúOdkh lf,a ljq o@ lïlre mka;sh úma,jh lrd [RSDRP] iïfï,kh reishdj ;=, meje;aùug kS;suh
t,Uqfka flfiao@ hkakhs' 1883 isg maf,Ldfkdõ lr jYfhka bvla fkd;snqkq fyhska 1903 cQ,s-wf.daia;= udij,
;snqkq jev o 1890 .kkaj, lrk ,o jev o úma,jjd§ka th" n%i,aia kqjr iy ,kavka kqjr mj;ajk ,§' fuu
úiska m%Odk k.rj, lrk ,o jev o úma,jh lrd iïfï,kfha § mlaIh ;=, fNaohla u;=jQ w;r tys m%Odk
ux ;ekQ mrujYfhkau neyer l, fkdyels wx. úh' md¾Yjhka jQfha fnda,afYúla iy fukafYaúla hk foms, h'
fï ishÆ jevlghq;= kS;s úfrdaë jQ nj wm úiska u;l mlaIfha fndfyda idudðlhkag fNaoh fmkS.sfha ;djld,sl
;nd.; hq;= fõ' m%isoaO /iaùula meje;aúh fkdyels úh' tlla yeáhg h· thg fya;= uq¨ukskau meyeÈ,s jqfha o ke;'
uq,a ld,fha isgu mj;;ajk ,o jd¾Isl isoaëkaf.ka tlla fg%dÜials l,amkd lf,a l,a.;jk úg foaYmd,k u;fNao
jQ - uehs Èkh meje;aùug Wjukdù kï /iaùug isÿ jQ ch.; yels nj;a mlaIh tlai;a lr.; yels nj;a h'
fha iuyrúg jk ,eyenl fyda iuyrúg .x bjqrl h' 1905 woaor reishdfõ mej;s ;;ajh úia;r lsÍfï §
Tng Yd,djla l=,shg .ekSu l, fkdyels h" ysia .nvdjla fg%dÜials 2 jk iïfï,kh foi wdmiq yeÍ ne¨fõ h(
fidhd.ekSug mq¨jka lu ;snqks' yeu;eku fmd,sish"
mlaI iïfï,kh mj;ajk w;r reishdfõ iuia;
yeu ;eku T;a;=lrejkah' Tn l;dlrkakg mgkaf.k
ol=kq m%foaYhu uyd jev j¾ckhl .%ykfha mej;=ks'
úkdä 10la fyda 15la .;ùug fmr fldiela Nghka fyda
1902 fkdjeïn¾ iy 1903 cq,s Èk j, § th iuia;
fmd,sia Nghka lvd mkskq we;' ñksiqkag fndfydaúg fjä
ld¾ñl ol=k yryd me;sr hñka" lïlre mka;sfha wkd.;
;nk ,§' Tn ysf¾ ú,x.=fõ jefgkq we;' Tn lïy,l
iuia; ls%hdj,shu mQ¾jrx.kh lf,ah' f.dúck
lïlrefjla kï Tfí /lshdj ke;sjkq we;' fï uq,ald,Sk
úfrdaO;d jv jvd;a ksrka;r úh' úYaj úoHd, ;snqfka
úma,jjd§ka lghq;= lf,a uq¨ukskau kS;s úfrdaëjh' 1895
lelEfrñks' iq¨ fudfyd;lg reishdkq - cmka hqoaOh
foieïnrh jkúg f,kska w;awvx.=jg .kq ,en ;snqks'
úiska jHdmdrh wekysgúh' tfy;a id¾jdoh uqyqkÿka
flfkl= w;awvx.=jg .;a l,ays Tlardkd fyj;a id¾f.a
hqo jHikh úma,jhg n,.;= W;af;da,khla imhd ÿks'
ryia fmd,sish Tyq i|yd ,smsf.dkq jla wßkq we;" tys
mqj;am;a jvjvd;a ks¾NS; jkakg o ;%ia; ls%hd jv jvd;a
Pdhdremhlao we;=,;a h' Tjqka th È.gu mj;ajd.kq we;'
ksrka;r jkakg o mgka .;s' ,snr,a¨ ksÈ.eg yßñka
1898 § reishdkq iudc m%cd;ka;%jd§ lïlre mlaIfha foaYmd,k W;aij mgka .;ay' úma,jfha we;s uq,sl
^wd¾'tia'ã't,a'mS'& wdrïNl iïfï,kh ñkaiala kqjr§ m%Yak fmrg wdfõ h' [fg%dÜials" uf.a Ôú;h 165msgqj]
meje;aúks' tys iïmQ¾k ksfhdað; ixLHdju tkï kj
uu fuu foaYkfha § ;%ia;jdoh ms,sn|j iúia;rj
fokdu Èk lsysmhla we;=,; isrNdrhg .kakd ,§'
l;dlrkakg hkafka ke;' tfy;a fg%dÜials ;%ia;jd§ka .ek
1900 foieïnrfha § lïlre mka;sfha foaY jHdma; ;enQ igyka .ek mukla l;d lrñ( kfrdaoakhd fjd,ahd
úma,jjd§ mlaIhla f.dv ke.Sug Wmia:ïNl jkq [ck;d wNsm%dh] kï merks ck;djd§ jHdmdrfha isg 1893
jia" bial%d [.sksmqmqr] kï iudc-m%cd;ka;%jd§ mqj;a isg 1917 olajd ld,fha § iudc úma,jjd§ mlaIhg .sh
m; úfoaYfha uqøkh fldg reishdjg fydr ryfia ;%ia;jd§yq 12"000 muk id¾jd§ ks,OdÍka >d;kh lf,da
f.k tk ,§' fuh iq¨mgq jevla jQfha ke;' hqfrdamfha h' fuu >d;k YsIHfhl= fyda ;rek lïlrefjl= úiska
m%uqL k.rhla jQ ñhqkslays uqøkh lr b;d l=vd f;d. lrkq ,enQ tajdh' wdkavqldrfhl=" fmd,sia f,dlafll="
jYfhka reishdj ;=,g ryfia f.khkq ,eìks' fuh fyda by, ks,Odßfhl= g ,xù" ta ;eke;a;d fjä ;nd urd
b;d ÿIalr l¾;jHhla úh' Tõ" ryiafmd,sish yeu oeóh' iuyrúg fndaïnhla úislr m%;sjdÈhd jkid
;eklgu ßx.df.k isàu ksid th jvd;a ÿIalr úh' ;uka o úkdY lr .;af;ah' b;d m%uqL mqoa.,fhda fufia
urd ouk ,oafoda h' 1904È reishdj mqrd fmd,sia jev mrdchka w;alr ÿkafka h' Èk 300g jeä ld,hla jg,kq
lghq;= Ndrj isá wNHka;r wud;H maf,yaõ urd oeóh' ,en ;snqk fmda¾Ü wd;¾ l|jqr cmkqkag hg;a úh'
Tyq lE,slr oeuqfõ ;rek úma,jjdÈfhl= úisks' id¾f.a reishdfõ Ydka;slr kdúl n,weks j,ska jeä yßhla
udud >d;kh leßks' fg%fmdõ jeks ;j;a fndfyda fokd jrdfha§ úkdYhg m;a úh' ta uqyqÿ igka j,§ fkdj" jrdhg
fíreky' tfy;a Tjqka isáfha ;uka urdoukq we;ehs hk by,ska ;snqkq l÷jeáj, isg t,a, l, fI,a m%ydr j,sks'
ksrka;r ìfhks' fukafIúlfhdao fnda,afYúla mlaIho fmda¾Ü wd;¾ jrdfha fuu lïmdldÍ hg;aùu" reishdj
mqoa., ;%ia;jdoh Wmdhla f,i ms,s fkd.;ay' th id¾ ;=, ie,lsh hq;= fkdixiqka;d jkag ;=vq ÿkafkah' id¾ yd
fmr,d oeóug iEfykafka ke;s nj Tjqkag jegysks' tla Tyqf.a yuqod n, weks ¥Is; yd fn,ySk hhs jv jvd;a
id¾jd§ ks,Odßfhla uerej úg ;j tflla" Bg;a jvd fmkS .sfhah' lïlre mka;sh ;=, mukla fkdj iuyr
kmqre tflla t;ek .kq we;' tfia jqj o fuh wm úia;r ,snr,a lj ;=,;a hqo úfrdaë Woaf>daIk me;sr .sfhah'
lrk ld, mßÉfÉoh mqrdu me;sr mej;s m%mxphla úh'
1905 úma,jhg ;=vqÿka B,Õ wjia:dj fkdje,elaúh
fg%dÜials 1904 fmnrjdß udifha werô me;sr .sh yels hhs fmkS .sfhah' mSg¾ian¾.a wi, msysá mqáf,dõ
reishdkq-cmka hqoaOh g o wjOdkh fhduq lf,ah' lïyf,a lïlrejka isõ fofkl= fodÜg oukq ,eîh'
wêrdcHjd§ hqoaOhkaf.a hq.h wvqjYfhka 1898 iamd[a[ Tjqka h,s fiajfha msysgqùu iïnkaO idlÉPd wid¾:ljQ
- weußldkq hqoaOfhka werö ;snkq w;r" 1899 isg 1902 l, 1905 ckjdß 3od jevj¾ckhla yg .;af;ah'
olajd isÿ jQ tlai;a ckmoh ms,smSkhg t,a,l, uD. m%uqL fukafYaúlfhl= jQ msfhdafoda¾ vEka ^ DAN& m%ldY
wdl%ukh o wêrdcHjd§ fld,a,lre f,i uyd ì%;dkHh l, mßÈ" *elagßfhka fodÜg oukq ,enQ lïlrejka
ol=kq wms%ldfõ f.k .sh fndah¾ hqoaOh o ta w;r úh' y;rfofkl=g h,s /lshdj Èkd .ekSu n÷ iq¨ wruqkla"
uxfld,a,h iy fN!ñl m%idrkh wruqkq lr.;a i;shla muk flá ld,hla we;=,; uq¨ w.kqjru
wêrdcHjd§ hqoaO j,ska msgù isàug reishdkq .%ykh lr .ksñka mSg¾ian¾.a lïlre mka;sfha
wêrdcHhg fkd yels úh' fuys oelafjk mska;+rh oejeka; [2] foaYmd,k jHdmdrhla njg m%;sj¾;kh
fmkakqï lrkafka tl,ays reishdkq wêrdcHjdoh" rgj,a jkq we;s hhs lsisfjl=g;a wfmalaId l, yels jQfha ke;'
.kkdjla ysrfldg wXq mXq Èlalr.;a fhdaO nQj,af,l= i;shla we;=,; 9 jk bßod uyd ck fm,md,shla ie,iqï
f,i cmka YsIHfhl=g fmkS.sh wdldrhhs' by, jfï lrk ,§' tys§ .efmdka mQcl jrhd" ^mska;+rh ueo
fmda,ka;fha mgka" ;=¾lsh" m¾ishdj iy ángh ;=,g l=reihla me,|& —id¾ mshd˜ f.ka iyk b,a,d lïlrejka"
wXq úys§ ;sfí' tl wkavla Ökhg úys§ we;s w;r YsIHhka" .eyekqka iy ,uqka o we;=¨ fm;aiïlrejka
;fjlla fldßhdj iuyrúg cmdkh olajd úys§ we;' 150"000 fyda 200"000l fm,md,shla fufyhjkq ,eîh'
fuys fmkakqïlr we;af;a id¾ ksfld,iaf.a ysf;a ;snqkq foays Tjqkaf.a b,a,Sï j,g we;=,;a jQ fha( meh wgl jev
ms,srejls' id¾g cmdkh hqoaOfhka mrdch lsÍug Wpukdù Èkhla" lïlrejkag yd f.dùkag /iaùfï ksoyi"
;snqfka" reishdj iy cmdkh hk fo rgu uekapqßhdj l;dlsÍfï ksoyi" mqj;am;a ksoyi" wd.u rdcHfhka fjka
yd fldßhdj w,a,d .ekSug ie,iqï lrf.k isá ksidh' lsÍu" hqoaOh bjrlsÍu" kj md¾,sfïka;= iuQydkavqjlg
ì%;dkHh" m%kaih" c¾uksh iy weußld tlai;a ckmoh moku oeóu i|yd jHjia:dodhl ukav,hla le|ùu h'
iu. Ökh l=Üá lr .ekSug reishdj ;rÕ jeo isá ksidh'
k.rfha úúO ;eka j,ska .uka werUq fm,md,s id¾ úiQ
id¾ rcq wfmalaId lf,a myiq ch.%ykhkah' fuys we;s ud,s.dj msysá p;=rY%fha § talrdYS jQy' ck;dj úkag¾
mska;+rfha m,af,yd ol=kq me;af;a id¾ ksfld,ia cmka ud,s.h bÈßmsgg meñksl, fldiela Ngfhda Tjqka fj;
fid,aodÿfjla msU bj;alrkq fmkakqï flf¾' cmka kdjql lvd mek fndfyda fofkl=g lvq j,ska myrÿka w;r
yuqodj jkid oud we;s fihls' myrlE —cmka orejka˜f.a fndfyda fofkl=g fjä ;nk ,§' ksjerÈ .kka ke;s kuq;a
rEm o óg we;=,;a fõ' Tjqka ikikafka wkal,a iEï iy 1000la muk urd oud 2000g muk ;=jd, lrk ,§' iuyr
fcdaka nq,a h' ta rEm ál ld,hlg cmdkhg iydh foñka úg ;=jd,lrejka Bg;a jeä úh yel' u, isrere bj;g
isá ì%;dkH iy weußldkq wêrdcHjdoh fmkakqï lrhs' weo ouk ,§' fmd,sish tajd iuQy ñkS j,j,a ;=,g oeuQy'
fuu ie,iqï l%shd;aul lsÍfï moku f,i reishdj" t;eka mgka ckjdß 9od m%lg jqfka —udrl bßod˜ f,ihs'
1895 § Ökfhka fmda¾Ü wd;¾ jrdh È. noaolg f.k" fï ck ixydrh reishdj mqrd lïmk /,a,la ckkh
ì¢h fkdyelshhs is;k,o n,fldgqjla iy kdjql lf,a h' fndfyda ld¾ñl m%foaYj, lïlrefjda jev
l|jqrla f,i fõÈldjla f.dvk.d .;af;a h' th j¾ckh lf,da h' YsIHfhda fnfyda iriú jid oeuQy'
W;=re Ökfha yd¾ìka k.rh yryd Èfjk ÿïßh ud¾. fcda¾ðhd" ndl=" Tfâid" whsjfkdjd fjdaiafkdfiakaiala"
hla iu. iïnkaO úh' wka;¾ ihsîßhdkq ÿïßh fmda,ka;fha f,dâia" ksYaks-fkdõf.dfrdâ" fid¾fudfjda
ud¾.h ;ju;a iïmQ¾kù fkd;snqkq w;r uekapQßhdj k.rj, oejeka; fm,md,s /,a,la mekke.=ks' iuyr
yryd jQ fldßfvdaj ms,sn|j iy;slhla o fkdùh' ñ,sgß tallhka ;=, o mD:q,j fkdjqj;a yg.;a fm,md,s
flfia fj;;a hqoaOfha wdrïNl ojia j,u cmdk kdúl 1905 jika;h" .sïydkh" iy Yroh mqrd o me;sr ;snqks'
yuqodj úiska reishdkq kdúl n,weksj,g ie,lshq;= ,snr,a OfkaYajr nqoaêu;a;= id¾ >d;lfhl= hhs fy,d
ÿgy' uq,§ kS;Hdkq.; udlaiajdÈfhl=j isg ol=kg ÜiqYsud iuqø ikaêhg ,Õdj;au thg yrialemQ cmka keõ
;,a¨ù f.dia OfkaYajr ,snrf,l= njg m;ajQ iagDfõ yuqodj 5"000lg wêl reishdkq kdjqlhska jkid oeuQy'
iïmdokh l, Osvobozhdenie kï mqj;a mf;a Ys¾I meh .kkdjla ;=, uq¨ kdjql yuqodfjkau b;=re jQfha
mdGh jQfha —reishdj ;=, úma,jh˜ hkakhs' —ck;dj m%Odk keõ ;=kla muks' b;ska uehs 27-28 Èkj, reishdkq
f.a >d;lhd˜ hk ud;Dldj hgf;a th id¾ fy,d n,weks iyuq,skau jdf.a úkdYlr ouk ,§' reishdkq
ÿgqfõh' ãka fcdf¾ia úiska m,l, ,smshl —id¾jdohg ck;djf.a w;s uy;a jeä fldgilg fhdaO lïmkhla jQ
urkh˜ hhs i|yka úh' ,snr,a¨ mrudêm;Hhg fuu .egqfï§ cmkqkag ke;sjqfha fgda¾msfvda fndaÜgq ;=kla
úreoaO jQy' tfy;a Tjqkag id¾ fmr,d oeóu i|yd iy Nghska 116 muks' fï id úkdYhla flfia isÿù o@
foaYmd,k jHdmdrhla fyda wêIaGdkhla fkdùh' fg%dÜials ÜiqYsud jHikh ms,sn|j ,shd mSg¾ian¾.a
B,Õ udi lsysmh ;=, m%Odk jevj¾ck ish .kkla lïlrejka w;r fnok ,o m;s%ldjl fldgia fuys olajñ(
mqmqrd .sfhah" bka tlla úfYaI wjOdkhg ,lal, hq;=fõ' ks¾,Êð; >d;kh fy,d olskq~
fudialõ kqjr isg lsf,daóg¾ 150la muk ÿr msysá" —ÜiqIsud Èjhsfka ms,sl=,a iy.; igfkka miqj" reishkq
úYd, frÈms,s lïy,a j,ska hq;= k.rhla jQ bjfkdfjda- keõ yuqodj ;j;a b;=rej ke;' id¾f.a wmrdOj,
fjdfkdfiakaiala k.rfha lïlrefjda ojia ishhlg jvd f.dÿrla yeáhg wmlS¾;su;aj jekiS .sh reishdkq hqo
l,a we,aÆ jev j¾ckhl fhÿfkdah' ,laI .kka lïlrejka keõj, isá" wmf.a fidhqrka oyia .kkla Ydka;slr
iïnkaOjQ fuu j¾ck j,ska w¨;a j¾.hl ixúOdkhla uqyqÿ m;=f,a j,,d oeuqks' ta id oejeka; úhoulska
ìys úh' j¾ckhg kdhl;ajh §u i|yd lïlrejka úiska ñ,hg .ekqkq reishdkq keõ yuqodj wjidk h' t;rïu
f;dardm;a lrkq ,enQ fidaúhÜ iNdjla fyj;a lïlre úhoula ord ksmojQ reishdkq kdúl n, weksh ;j;a
ksfhdað; ukav,hla ìys úh' tys fndfyda b,a,Sï wd¾Ól b;sßj ke;' yeu l=U.ilau o wek- uqßÉÑhlau o
jQ w;r id¾ fmr,d oeófï b,a,Sula o jHjia:dodhl iu. jekiS we;af;a reishdkq jev lrk ck;djf.a f,a
ukav,hla f;dardm;alr .ekSu o fjk;a foaYmd,k b,a,Sï oyähhs' iEu hqo kejlau jir .kkdjl f.dú mjq,aj,
o Bg we;=,;a úh' m,uqfjkau reishdfõ fidaúhÜ iNdjla oyäh uykaishhs' ish,a, uqyqo m;=,g .s,ajkq ,en we;'
[lïlre n,ukav,hla] msysgqjkq ,enqfõ ;uka úiska hhs wjdikdjka; ñksiqkq;a" Tjqkaf.a oE;ska ksujk ,o ksIam,
bjfkdfjda lïlrefjda miqj lshdisáfhda h' ;dlaIkslj iïm;=;a .s,ajd oud ;sfí' '''' ks¾,Êð; >d;kh~ hqoaOfha
fuh ksjerÈ jqj;a" tys N+ñldj 1905 Tlaf;danrfha msysgejqkq m,uq Èkfha mgkau foaYmd,kslj oekqj;a lïlrejka
mSg¾ian¾.a fidaúhÜ iNdj úiska fnfyúka blaujk úiska u;=lrk ,o" ish¨ lïlrejka yd wjHdc mqrjeishka
,§' 1905 uehs udifha§ ,eÜúhdj o we;=¨ wêrdcHfha w;r oeä iydhla Èkd.;a igka mdGh u;= lrkq'
wfkl=;a m%foaY j, o uyck fm,md,s mek kexf.ah'
reishdkq hqo keõ iu. wmlS¾;su;a f,i jekiS .s,d
whsjfkdfjda jevj¾ckh isÿjk w;r;=f¾u" hqo neiai id¾ wdkavqj Nx. fõjd~
fmruqfkka ;j ;j;a krl wdrxÑ .,d wdfõ h' ;ju;a
—;+ÉP >d;kh wjika lrkq~ f,a kd.;a ñkSurejka
id¾ is;d isáfha Tyqf.a kdjql yuqodj" cmka kdjql yuqodj
Nx.fõjd' wm b,a,kafka iduh iy ksoyihs~˜ [3]
mrdch lsÍug iu;ajkq we;sh lshdh' flfia fj;;a
B ,Õg wjOdkh Èkd.;af;a 1905 cqks udifha Tfviaid
reishdkq meis*sla kdúl n,weks j,ska fndfyduhla úkdY
jdrfha § fmdfgïlska hqo kefõ kdjql Nghskaf.a
lr ;snQ ;;= yuqfõ Tlaf;danrfha§ fnda,aála yuqodjg
le/,a,hs' th i¾ð whkaiaghskaf.a 1925 Ñ;%mgh úiska
wk ,enqfka" fmda¾Ü wd;¾ fj; hd;%d lrk f,ih' Tjqka
wurkSh lrk ,§' 1905 mqrd kjql yuqodfõ nyq;rh
Tlaf;danrfha isg uehs olajd lsf,daóg¾ 33"000la ÿr
id¾g mlaImd;s jQy' l¨ uqyqfoa keõ yuqodfjka fyd|u
.ufka fh§ isá w;r tys§ Tjqkag wikag ,enqfka" 1905
kejla ;=, mekke.S ler,a, fiiq ikakoaO wxY lrd;a
fmnrjdß ud¾;= w;r reishdkq fin¨ 90"000lf.a Ôú;
m;sfrkq we;ehs id¾ md,k ;ka;%h ;=, ìhla oekùh' keõ
úkdY lrñka reishdkq yuqodj uqlafvka igfkka orekq
yuqodfõ wfkl=;a keõ u.yer f.k fmdfgïlska kej
ñ,sgß mrdchlg uqyqk ÿka njhs' keõ j, mej;s Èßiqka
fldkaiagkaákd kï refïkshdkq jrdhg hd;%d l, ksid tu
Ndjh fkd;ld tajd .ufka fhÿks' keõ wdmiq yrjk f,i
kefõ kdjql Nghkaf.ka jeä fokd mk fírd .ekSug
n,lrñka ler,s .eiSug fm,Uùï l, fndfyda kdúlhska
iu;a jQy' fuksid fmdfgïlska kdjql le/,af,a ienE
t,a,d urd oeóug woañrd,a frdiafvõiafjkaialsg isÿ úh'
kdhlhkaf.ka iuyfrla t,a,d ueÍug id¾ iu;ajQfha ke;'
È.gu .uka l,fyd;a ;uka jHikhlg uqyqk fok nj
Tjqka oek isáfhah' tfy;a woañrd,a úiska È.gu hd;%d fuu úma,jldÍ jif¾ B,Õ m%Odk isÿùu( Tlaf;dan¾ uyd
lrk f,i ksfhda. l, w;r keúhka .kkdjla urd oeóh' jevj¾ckhhs' hï;dla ÿrlg j¾ckh ie,iqïlr ;snqfka
ke;' lïlre jHdmdrfha mlaI kdhl;ajh f,ajels bßod
id¾f.a keõ j, wdrïNl .uka wruqkj ;snqkq fmda¾Ü
ixj;airh fhfok 1906 ckjdßfha uy jevj¾ckhla
wd;¾ jrdh cmkqka úiska w,a,d f.k ;snqkq ksid" Bg;a
meje;aùug woyia lr ;snqks' tfy;a fudiafldafõ uqøkd,hl
W;=ßka msysá õ,eäfjdaiafgdala jrdh lrd keõ yuqodj
we;sjQ idudkH j¾ckhla isÿùï j,g l,a;shd mk fmùh'
fhduq flßks' reishdkq keõ cmdkhg kqÿre ¥m;la wi,ska
fg%dÜials ;udf.a 1905 kue;s fmdf;a fuu
isoaëka .ek o, igykla ;enqfõ fuf,i h( uyd jev j¾ckhla mj;ajdf.khd yelafla tla;rd
fudialõ ys isákaia fmd;aidmamqfõ wl=re wuqkkafkda ld, iSudjlg mukla nj fg%dÜials fmkakqï lrhs'
iema;eïn¾ 19 od jev j¾ckh lf,da h' Tjqyq jvd;a flá Tn ÿïßh ud¾. jid oeïfud;a lsisjla fkdfi,afjkq
jev Èkhla o wuqkk ,o m%Yak ,l=kq o we;=¨ yeu wl=re we;' úÿ,s mksúv jid oeuqjfyd;a ixksfõokh bjr
1000gu by, jevmx.= f.ùula o b,a,d isáfhda h' wjika h' fílß jid oeuqkq l, lEu fkdbmfohs' ck;dj
jqfka mrudêldrh wjika lrk f,i b,a,ñks' ^85 msgqj& fld;rï ld,hla w,a,d ysákak o@ lEu ke;sj"
ikaksfõokh ke;sj" k.rdka;r .uka ìuka ke;sj @
* iema;eïn¾ 24 ijia jkúg uqøk lïy,a
mkyla j¾ckhg iïnkaOù ;snqks' fudialõ fg%dÜials ish 1905 lD;sfha fidaúhÜ iNdjla hkq l=ula
kqjr mdka mq¨iaikafkda o j¾ckh lf,da h' oehs úia;r lf,a h'