NAZIV FAKULTETA

SEMINARSKI RAD

EKSPERTNI SISTEM

Predmet:

Profesor:

Ime i prezime:

Broj indeksa:

Smjer:

Semestar:

MJESTO I DATUM
 S A D R Ž A J:
1.UVOD ............................................................................................................................ 3
2. EKSPERTNI SISTEMI ................................................................................................ 4
2.1. Osobine ekspertnih sistema .................................................................................... 5
2.2. Ekspertni sistemi bazirani na pravilima ................................................................. 7
2.3. Prednosti i nedostaci ekspertnih sistema ................................................................ 8
2.4. Inženjerstvo znanja................................................................................................. 9
2.5. Komponente ekspertnog sistema.......................................................................... 11
ZAKLJUČAK ................................................................................................................. 13
LITERATURA ............................................................................................................... 14
1.UVOD

Još od davnina kod ljudi je ppostojala želja da naprave stroj koji bi bio sposoban
obavljati razne poslove koji zahtijevaju intelektualne sposobnosti čovjeka kao što je na
primjer igranje šaha. Napretkom informatičke tehnologije od sredine 20. stoljeća taj san
postaje ostvariv. Pored pregleda postojećih dostignuća na području automatskih
dokazivača teorema i programskih jezika, raspravljalo se i o mogućnosti razvoja
računara koji bi bio sposoban simulirati ljudsko razmišljanje. Ovo okupljanje istraživača
označava rođenje umjetne inteligencije kao područja računarstva.

3
2. EKSPERTNI SISTEMI

Ekspertni sistemi su sofistični računarski programi koji primjenjuju ljudsko

znanje u specifičnim oblastima ekspertize da bi se riješili teški problemi. Često se
predstavljaju kao sistemi sastavljeni iz tri fundamentalna dijela: interfejsa, baze znanja i
inferentne mašine.1

Pod pojmom ekspertnih sistema podrazumijeva se uspostavljanje unutar računara dijela

vještine nekog eksperta koji se bazira na znanju te u takvom obliku da sistem može
ponuditi inteligentan savjet ili preuzeti inteligentnu odluku o funkciji koja je u
postupku. Ekspertni sistem ima i karakteristiku da na zahtjev verificira svoju liniju
rezonovanja, tako da direktno obavještava korisnika koji postavlja pitanje. Drugim
riječima, ekspertni sistem je inteligentni računarski program koji koristi znanje i
postupke zaključivanja u procesu rješavanja problema, i to takvih problema za čije je
rješavanje potreban visok stupanj stručnosti i iskustva iz područja kojem se ekspertni
sistem u biti obraća.

Naziv ekspertni potječe od činjenice da se ovi sistemi ponašaju kao vrhunski stručnjaci
(engl. expert) na svom području. Njegovu osnovu čini poseban softver koji modelira
one elemente ljudskog rješavanja problema za koje se smatra da čine čovjekovu
inteligenciju: zaključivanje, prosuđivanje, odlučivanje na osnovu nepouzdanih i
nepotpunih informacija i tumačenje svog ponašanja. Najvažniji element okruženja je
korisnički interfejs, koji pomaže korisniku u interaktivnom savjetovanju sa dijelom za
rješavanje problema. Korisnički interfejs može sadržavati i dodatna sredstva, a neka od
njih su: sredstva za otkrivanje grešaka u razvoju sistema, grafičke mogućnosti prikaza
rezultata, postavljanje pitanja uz pomoć slike i sl.

Sistemi bazirani na znanju (eng. knowledge-based systems) daju naglasak na znanje

(bazu znanja) prije nego na način pretraživanja i zaključivanja. Opće metode
zaključivanja i sistemi čije područje nije dovoljno specificirano se pokazuju nedovoljno
sposobnim za mnoge realne probleme (i njihovo rješavanje u realnom vremenu).
Ekspert je osoba koja posebno dobro poznaje neko područje ljudskog znanja kao i
načine rješavanja problema vezanih za to područje.

1
www.wikipedia.org

4
2.1. Osobine ekspertnih sistema

Osnovna struktura ekspertnog sistema sastoji se od osnovnih komponenti: baze

znanja, radne memorije (koja se mijenja tijekom sesije u radu sa ekspertnim sistemima
dobivenim novim činjenicama i zaključcima) i stroja zaključivanja (procesor koji
povezuje činjenice iz baze znanja sa dobivenim zaključcima i činjenicama iz radne
memorije, te izvlači nove zaključke o problemu).

Slika 1. Odnos i usporedba modela rada jednog ljudskog eksperta i strukture ekspertnog sistema 2

Pored osnovnih komponenti, postoje i neke druge osobine ekspertnih sistema:

 objašnjenja (kako, zašto) - u svakom trenutku u toku sesije sa ekspertnim
sistemom može se dobiti objašnjenje kako se došlo do nekog zaključka ili
pitanja (ugrađeno u sve komponente),
 interfejs (prema korisniku) - često se traži komunikacija prirodnim jezikom
kroz interaktivni dijalog s korisnikom (iako mogu biti zastupljeni i

2
www.users.hemo.net

5
 multimedijalni te drugi sadržaji i načini komunikacije, a sve zavisi od prirode
same oblasti i namjene ekspertnih sistema),
 razdvojeno znanje od kontrole - veoma važna karakteristika ekspertnih sistema
nasuprot klasičnim proceduralnim programima gdje se upravljačka kontrola u
programu miješa sa raspoloživim znanjem (kontrola tj. zaključivanje kod
ekspertnih sistema se može mijenjati nezavisno od baze znanja),
 posjeduje ekspertsku bazu - baza znanja koja potječe od ljudsih eksperata, gdje
se pod ekspertizom misli na sposobnost kasnog rješavanja problema u nekoj
domeni,
 naglasak na ekspertizi - svako širenje područja znanja obavezno sa sobom nosi
rizik da ekspertni sistem postane nesfikasan i nepotrebno složen (bilo je
pokušaja ograničenog uspjeha, GPS ili Ham) - uvijek je lakše rješavati problem
kroz probleme u podoblastima,
 koristi simbole (činjenice, koncepte, pravila) – predstavljanje znanja u
različitim strukturama (od deklarativnih oblika do potpuno proceduralnih) čini
ekspertne sisteme obrađivačima znanja nasuprot konvencionalnim
proceduralnim programima kao procesorima podataka,
 zaključianje heuristikama - da bi mogao efikasno zaključivati mora voditi
računa o najboljem načinu rješavanje problema ne samo kroz algoritme
pretraživanja s heuristikama,
 često se koristi neegzaktno zaključivanje - zaključivanje sa vjerovatnoćom,
mogućnostima ili uvjerenjima,
 ograničenje na probleme koji su rješivi ekspertnim sistemom - ne treba
očekivati nemoguće ...
 borba sa kompleksnošću - rješavanje veoma jednostavnih problema ekspertnih
sistema se još i može opravdati, ali ako je problem previše kompleksan nemože
se opravdati predugačko vrijeme potrebno za njegovo rješavanje,
 može napraviti grešku - kao i pravi (ljudski) ekspert.

6
2.2. Ekspertni sistemi bazirani na pravilima

Ekspertni sistemi bazirani su na pravilima i zasnovani na strukturi u kojoj bazu

znanja sačinjavaju pravila (kao dugotrajna memorija), radnu memoriju unešene i
zaključene činjenice (kao kratkotrajna memorija), kao i mehanizam zaključivanja. Pored
osnovnih komponenti strukture tu su i korisnički interfejs, razvojni interfejs (koji može
biti isti kao i prethodni, ista školjka (shell) - okruženje, ali predstavlja drugačiji pogled
na sistem i možda dopušta promjenu izvornog koda), komponenta za objašnjenja i
vanjski programi (koje dodatno podržavaju ekspertni sistemi).

Osnovna vrsta navedenih sistema su produkcijski sistemi gdje se pod pravilima misli na
produkcije – relacije između stanja i akcija (lijeva strana produkcije je stanje određeno
radnom memorijom, a desna akcija nad radnom memorijom, tj. nova činjenica).

Slika 2. Produkcijski sistemi

7
2.3. Prednosti i nedostaci ekspertnih sistema

Prednosti:

 Prirodno izražavanje - ljudima je blisko iskazivanje pravila u obliku ako

– onda,
 Razdvojeno znanje od kontrole - kao i kod svih ekspertnih sistema, baza
znanja i mehanizam zaključivaja su razdvojeni,
 Modularnost znanja - pravila su nezavisni dijelovi znanja i tako mogu
biti organizirani,
 Lako proširivanje - dodavanje pravila i činjenica je lako omogućeno
razdvojenošću kontrole od znanja,
 Proporcionalni rast inteligencije - dodavanjem znanja i činjenica raste i
sposobnost ekspertnih sistema da bolje rješava problem,
 Upotreba relevantnog znanja - sistem izdvaja bitna pravila za zadati
problem (i u tom smislu je dodatno fokusiran),
 Izdvajanje objašnjenja iz formalne sintakse - pravila nude mogićnost
davanja objašnjenja i praćenja cijelog traga objašnjenja danog zaključka,
 Provjera konzistentnosi - sama školjka može nuditi mogućnost provjere
unesenog znanja s obzirom na formalnu prirodu pravila i sintakse,
 Heurističko znanje - moguće je koristiti tzv. zdravorazumsko iskustvo
eksperta i zaključivanje,
 Znanje s vjerovatnoćom - može se implementirati zaključivanje (pravila
i činjenice) s vjerovatnoćom,
 Upotreba promenljivih - mogu se koristiti šeme pravila upotrebom
promjenjivih.

Nedostaci:
 Potreba za točnim uparivanjem - da bi se pravilo okinulo neophodno je da
postoji činjenica koja formalno potpuno i točno odgovara uvjetu,
 Nejasni odnosi među pravilima - među pravilima postoji često međuzavisnost
koju nije lako uočiti u toku razvijanja sistema a to može biti važno,

8
  Performanse - sistem sa velikom bazom znanja može biti spor ili bar
nedovoljno brz za neke primjene,
 Odgovaraju samo određenim problemima - znanje se teško hvata odnosno
reprezentiranje znanja pravilima nije uvijek odgovarajuća i onda se mogu
koristiti drugi oblici reprezentiranje znanja (okviri, semantičke mreže, tabele
odluka - tabele u kojima su kolone činioci tj. preduvjeti i (neposredni) zaključci
tj. odluke, itd.) ili rješenja.

2.4. Inženjerstvo znanja

Sveukupnost procesa izgradnje ekspertnog sistema zovemo inženjerstvo znanja,

a tim se nazivom obuhvaća skup metoda i postupaka koje se odnose na prikupljanje,
računarsko predstavljanje i memoriranje, kao i upotrebu ljudskog znanja u rješavanju
složenih problemskih situacija. Navedeni proces uključuje posebnu vrstu interakcije
između graditelja ekspertnog sistema, kojeg nazivamo inženjer znanja, i jedne ili više
osoba koje su eksperti u određenoj problemskoj oblasti za koju se ekspertni sistem
izgrađuje.3

Inženjer znanja od eksperata obavlja ekstrakciju njihovih procedura, strategija i

postupaka za rješavanje problema i ugrađuje to znanje u ekspertni sistem. Rezultat
procesa je skup programa koji rješavaju probleme u zadanoj oblasti na način na koji to
radi i čovjek-ekspert.

U proces izgradnje ekspertnog sistema uključeni su: ekspert, inženjer znanja i korisnik.
U cijelom poslu bitno mjesto zauzima i alat za izgradnju ekspertnog sistema, a ne smije
se zaboraviti ni sam ekspertni sistem.

3
Poliščuk, J. E.: Ekspertni sistem, ETF Podgorica

9
 Slika 3. Sudionici

Ekspert je osoba koja je stekla reputaciju u svojoj oblasti zbog stručnih sposobnosti
kvalitetnog rješavanja mogućih problema. On koristi svoje znanje, sposobnosti i
vještine stečene kroz bogato iskustvo kako bi skratio proces pronalaženja rješenja.
Znanje eksperta je nadogradnja znanja koje se može dobiti običnim čitanjem knjiga. On
ne može uvijek objasniti razloge svoje odluke, ne zato što ne želi da ih objašnjava, već
zato što se vodi intuicijom. Ekspert vjerovatno zna mnogo više nego što je i sam
svjestan. Ekspertni sistem treba obuhvatiti i objedini te sposobnosti, vještine i iskustvo
jednog ili više eksperata. Znanje se, naravno, može prikupljati i iz stručnih knjiga te
naučno - stručnih časopisa.

Inženjer znanja je osoba koja poznaje područje računarskih nauka i umjetne

inteligencije te koja zna kako se izgrađuju ekspertni sistemi. On kroz pitanja i razgovore
sa ekspertom od istog prikuplja znanje, organizira ga, odlučuje kako će ono biti
prikazano u sistemu i piše programe, sam ili uz pomoć ekipe programera.

Korisnik je osoba koja koristi ekspertni sistem, kad se on jednom završi. Osoblje
uključuje sve one koji unose podatke u sistem (operateri, sekretarice i sl.).

Alat za izgradnju ekspertnih sistema predstavlja programski jezik koji koristi inženjer
znanja i/ili programer da bi se taj sistem izgradio. Pod alatom se misli na sve uslužne
programe koji su na raspolaganju (editori, debageri, sredstva za izdvajanje znanja,
grafika i dr.). Razvijeni su specijalizirani alati za izgradnju ekspertnih sistema, koji se
nazivaju "školjke" (shells). Ovi alati se razlikuju od konvencionalnih programskih

10
jezika po tome što osiguravaju odgovarajuće načine za predstavljanje složenih
koncepata i elemenata znanja.

2.5. Komponente ekspertnog sistema

Ekspertni sistemi trebaju realizirati tri glavna zadataka inženjerstva znanja:

1. prezentacija i memoriranje velike količine znanja problemske oblasti u
računar,
2. aktiviranje korištenja znanja problemske oblasti za rješavanje problema,
3. odgovor na korisnikovo pitanje.

Osnovne komponente ekspertnog sistema su:

 Baza znanja (knowledge base)
 Mehanizam zaključivanja (inference engine)
 Komunikacijski interfejs
 Globalna baza podataka

Slika 4. Komponente

11
Baza znanja (knowledge base) – baza činjenica i heuristika u području za koje je
namijenjen ekspertni sistem, pridruženih problemu. Baza znanja uključuje činjenice,
relacije između činjenica i moguće metode za rješavanje problema na području dane
aplikacije.

Mehanizam zaključivanja (inference engine) predstavlja softver sposoban da sredi

informacije iz baze znanja i da na osnovu toga izvuče zaključke. On radi na principu
toga da činjenice iz baze znanja kombinira sa informacijama dobivenim od korisnika u
cilju izvođenja specifičnih zaključaka.4 Pri radu se koriste kontrolne strategije, koje
odlučuju u kom trenutku treba primijeniti neko od pravila iz baze znanja na nove
činjenice dobijene tokom konsultiranja sa korisnikom. Na ovaj način se simulira ljudsko
razmišljanje.

Komunikacioni interfejs predstavlja dio koji omogućava dijalog između donosioca

odluke (korisnika) i sistema. Sa jedne strane služi da korisnik u toku rada sistema
dostavi informacije koje sistem iz baze znanja nije uspio dobiti, a sa druge strane
omogućava korisniku da za svaku odluku ekspertnog sistema traži dodatno objašnjenje
o tome koji su ga zaključci vodili da donese takvu odluku.

Globalna baza podataka je radna memorija za bilježenje trenutnih statusa sistema,

ulaznih podataka za određeni problem i relevantnih elemenata iz dotadašnjeg rada. Ona
čuva činjenice i zaključke dobivene tijekom tekuće ekspertize. Razlikuje se od baze
znanja po tome što sadrži informacije koje se odnose isključivo na tekući problem
odlučivanja.

4
Poliščuk, J. E.: Ekspertni sistem, ETF Podgorica

12
ZAKLJUČAK

Intelekt je oduvjek bio vezan za čovjeka, jedino živo biće na našoj planeti koje
posjeduje to svojstvo. Za pojam intelekta u literaturi se mogu naći različita tumačenja, a
najzastupljenije je tumačenje da je intelekt sposobnost shvaćanja značenja, pravilno
razumjevanje i bistrina uma, sposobnost mišljenja, oštroumnost, pamet, itd. Vrhunac
pojma inteligencije je kad se navede rješavanje problema, jer vrhunsko rješavanje
problema neminovno zahtjeva inteligenciju, što ovom pojmu daje empirijsku notu.

Dvije stvari se prije svega modeliraju u ekspertnom sistemu, a to su znanje eksperta i

njegovo zaključivanje. Zato se ekspertni sistemi sastoje iz baze znanja i strojeva za
zaključivanje (inference engine). Znanje koje nam ekspert pruža može se predstavljati
činjenicama, pravilima, konceptima ili relacijama. Način i problem njegovog
predstavljanja je reprezentiranje znanja, dok način i problem zaključivanja na osnovu
baze znanja i zadatih upita je pitanje tehnika zaključivanja.

13
LITERATURA

 Latinović, B.: Ekspertni sistemi, Panevropski univerzitet ''Apeiron'', Banja Luka,

2006.
 Poliščuk, J. E.: Ekspertni sistem, ETF Podgorica
 Radić, G.: Menagment poslovnih informacionih sistema, Apeiron, Banja Luka
 www.users.hemo.net
 www.wikipedia.org

14