Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Girolamo Cardano, eminente matemático italiano del siglo XVI, fue el primero en
reconocer la verdadera importancia de raíces negativas al establecer la teoría
general de ecuaciones de tercer y cuarto grado. Se dio cuenta de la necesidad de
los números negativos y llegó a hablar incluso de raíces cuadradas de números
negativos aunque, al parecer, no llegó a precisar el concepto de número
imaginario.
1
3i ,−7i , i, 2i
5
Con las mismas reglas de operación que los números reales, y considerando
i 2 = −1 , los imaginarios proporcionan soluciones a toda ecuación de la forma
x 2 + c = 0 , donde c es un número positivo.
x 2 + 25 = 0
( 5i ) 2 = ( 5i )( 5i ) = 25i 2 = 25 ( − 1) = −25
x 2 + c = 0 , con c >0
x 2 + 4 x + 13 = 0
x = −2 ± − 9 = −2 ± 3i
C = {z z = a + bi , a, b ∈R, i 2 = −1}
1
Así, por ejemplo, − 2 + 3i, − 2 − 3i,1 + 5i , −π i son números complejos.
2
Para manejar los números complejos necesitamos saber cuando dos de ellos son
iguales, por lo que establecemos la siguiente definición.
II.1.2 Definición
z1 = z2 si a=c y b= d
LA ADICIÓN Y LA MULTIPLICACIÓN EN C
II.1.3 Definición
z1 + z2 = ( a + c ) + ( b + d ) i
z1 z2 = ( ac − bd ) + ( ad + bc ) i
II.1.4 Teorema
Para todo z1 , z 2 , z3 ∈C :
i) z1 + z2 ∈ C
z1 z2 ∈ C cerradura
ii) z1 + ( z2 + z3 ) = ( z1 + z2 ) + z3
z1 ( z2 z3 ) = ( z1 z2 ) z3 asociativa
iii) z1 + z2 = z2 + z1
z1 z2 = z2 z1 conmutativa
iv) z1 + ( 0 + 0i ) = z1
z1 + (1 + 0i ) = z1 elemento idéntico
v) ∃ − z1 ∈C tal que z1 + ( − z1 ) = 0 + 0 i
−1
si z1 ≠ 0 + 0i ∃ z1 ∈ C tal que
−1
z1 z1 = 1 + 0 i elementos inversos
vi) z1 ( z2 + z3 ) = z1 z2 + z1 z3 distributividad
Demostración
z1 + z 2 = ( a + c ) + ( b + d ) i por i) de II.1.3
en consecuencia
z1 + z 2 ∈C como se quería.
( ac −bd ), ( ad + bc ) ∈R
( ac − bd ) +( ad + bc ) ∈ R
y en consecuencia
z1 z 2 ∈C como se quería.
z1 + z 2 = ( a + bi ) + ( c + di )
= ( a + c ) + (b + d ) i por i) de II.1.3
= ( c + di ) + ( a + bi ) por i) de II.1.3
z1 + z 2 = z 2 + z1
Además
z1 z 2 = ( a + bi )( c + di )
z1 z 2 = z 2 z1
( − a ) +( −b ) i ∈C por II.1.1
( a + bi ) + [ ( − a ) + ( − b ) i] = [ a + ( − a ) ] + [ b + ( − b ) ]i por i) de II.1.3
( a + bi ) + [ ( − a ) + ( − b )i ] = 0 + 0 i por v) de II.5.3
con lo que − z1 = ( − a ) + ( − b ) i
a −b
∃ , 2 ∈ R , y de II.1.1
a + b a + b2
22
a −b
+ 2 i ∈C
a +b22
a + b2
− b aa b( − b ) a ( − b )
( a + bi ) a
+ 2 i = 2
2
− 2 2
+ 2 + 2
ba
i
a +b a +b a +b a +b a +b a + b2
2 2 2 2
a 2 + b 2 ab − ab
= + i
a 2 + b2 a 2 + b2
−b
( a + bi ) a
+ 2 i = 1+ 0i
a +b a + b2
22
−1 a −b
con lo que z1 = + 2 i
a +b
2 2
a + b2
y termina la demostración.
z = a + bi , con a, b ∈R
z = a +0 i
a +0 i ↔a
a +0 i ↔ a
y
c +0 i ↔c
( a + 0 i) + (c + 0 i) = ( a + c) + 0 i ↔ a + c
( a + 0 i )( c + 0 i ) = ( ac ) + 0 i ↔ ac
De manera semejante, a todo número complejo de la forma 0 + bi lo podemos
imaginar como el número imaginario bi.
De acuerdo con lo anterior, tanto el conjunto de los números reales como el
conjunto de los números imaginarios son subconjuntos de C.
Con la definición formal del conjunto de los números complejos y las operaciones
de adición y multiplicación en C, podemos ahora verificar que el número complejo
x1 = −2 + 3 i es una solución de la ecuación
x 2 + 4 x + 13 = 0
Para ello, consideremos que 4 = 4 + 0 i y 13 =13 + 0 i , y sustituimos x1 = −2 + 3 i
en el miembro izquierdo de la ecuación, obteniendo
( − 2 + 3 i ) 2 + ( 4 + 0 i ) ( − 2 + 3 i ) + (13 + 0 i )
[ ( 4 − 9) + ( − 6 − 6) i ] + [ ( − 8 + 0) + (12 + 0 i ) ] + (13 + 0 i ) =
= ( − 5 −12 i ) + ( − 8 +12 i ) + (13 + 0 i )
y de i) de II.1.3
= ( − 5 − 8 + 13 ) + ( −12 + 12 + 0 ) i = 0 + 0 i
= 0 como queríamos
z = a + bi
R( z ) = a
I ( z ) =b
II.1.5 Definición
z = a + bi
Para todo z1 , z 2 ∈R :
i) z1 = z1
ii) z1 = z1 ⇔ z1 ∈ R
iii) z1 + z1 ∈ R
iv) z1 z 1 ∈ R
v) z1 + z 2 = z1 + z 2
vi) z1 z 2 = z1 z 2
Demostración
z1 = z1 ⇒ a + bi = a − bi por II.1.5
b = −b por II.1.2
Por lo que b = 0
∴ z1 = a + 0 i = a ∈ R
z1 = a + 0 i
z1 = a − 0 i por II.1.5
z1 = z 1 ⇔ z 1 ∈ R
z1 = a − bi por II.1.5
z1 + z 1 = ( a + a ) + ( b − b ) i por i) de II.1.3
= 2a + 0 i
z1 + z1 = 2 a ∈ R
z1 z 2 = ( a + bi ) ( c + di )
( ac − bd ) − ( ad + bc ) i por de II.1.5
( ac − bd ) + ( − ad − bc ) i
[ ac − ( − b ) ( − d ) ] + [ a ( − d ) + ( − b ) c ] i
( a − bi ) ( c − di ) por ii) de II.1.3
z1 z 2 = z1 z 2 por de II.1.5
y la prueba termina.
LA SUSTRACCIÓN Y LA DIVISIÓN EN C
La sustracción y la división en C se define a partir de la adición y la multiplicación
en C , respectivamente, y de v) de II.1.4, de la siguiente manera.
II.1.7 Definición
z1 − z 2 = z 1 + ( − z 2 )
z1
ii) si z 2 ≠ 0 + 0 i el número se define como
z2
z1 −1
= z1 z 2
z2
de v) de II.1.4 − ( c + di ) = ( − c ) + ( − d ) i
de i) de II.1.7 ( a + bi ) − ( c + di ) = ( a + bi ) + [ ( − c ) + ( − d ) i ]
y de i) de II.1.3 ( a + bi ) − ( c + di ) = ( a − c ) + ( b − d ) i
c −d
de v) de II.1.4 ( a + di ) −1 = + 2 i
c +d
2 2
c +d2
a + bi c −d
de ii) de II.1.7 = ( a + di ) 2 + 2 i
c + di c +d
2
c +d2
a + bi ac + bd bc − ad
de ii) de II.1.3 = + i
c + di c 2 + d 2 c 2 + d 2
Así, si z1 =1 + 8 i y z 2 = 2 +i
z1 − z 2 = (1 − 2) + ( 8 − 1) i
z1 − z 2 = −1 + 7i
z1 2 + 8 16 − 1
= + i
z2 4 +1 4 +1
10 15
= + i
5 5
z1
= 2 + 3i
z2
z1 1 + 8 i
=
z2 2 +i
=
(1 +8 i ) ( 2 −i )
( 2 + i )( 2 −i )
2 −i +16 i − 8 i 2
=
2 2 −i 2
=
( 2 + 8) +15 i
4 +1
z1 10 15
= + i
z1 5 5
z1
= 2 + 3 i , que coincide con el resultado obtenido antes.
z1
i 2 = −1
i 3 = i 2 i = ( −1) i = −i
i 4 = i 3 i = ( −1) i =1
i 5 = i 4 i = (1) i = i
i 6 = i 5 i = i i = −1
.
.
.
II.1.8 Ejemplos
Sean z1 = −5 − 2 i, z 2 = −1 + i
a) z1 + z 2 = ( − 5 − 2i ) + ( − 1 + i ) = −5 − 1 − 2i + i = −6 − i
b) z1 − z 2 = ( − 5 − 2i ) − ( − 1 + i ) = −5 − 2i + 1 − i = −4 − 3 i
c) z1 z 2 = ( − 5 − 2i )( − 1 + i ) = 5 − 5 i + 2i − 2i 2 = 5 − 5i + 2i + 2 = 7 − 3i
z1 − 5 − 2i ( − 5 − 2i )( − 1 − i ) 5 + 2i + 5i + 2i 2
d) = = =
z2 −1 + i ( − 1 + i )( − 1 − i ) − (1) − ( i )
2 2
z1 ( 5 − 2 ) + ( 2 + 5 ) i 3 + 7 i 3 7
= = = + i
z2 1 +1 2 2 2
II.1.9 Ejercicios
a) z1 + ( 0 + 0 i ) = z1
b) z1 (1 + 0 i ) = z1
c) z1 ( z 2 + z 3 ) = z1 z 2 + z1 z 3
a) z1 = − z1 ⇔ R( z ) = 0
b) z1 z 1 ∈R
3) Demostrar que las operaciones con números complejos pueden efectuarse
considerándolos como binomios; es decir, que considerándolos como binomios se
obtienen los mismos resultados que con las expresiones II.1.3 y las fórmulas de
uso práctico que se emplean para la sustracción y la división.
x + yi
a) x − yi = x + yi
b) ( x + yi ) 2 = ( x + yi ) 2 donde z 2 = zz
z2
a) − z3
z1
z1 z 2
b) − z3
z1 z 3
z3 − z 4
c) + z3 z 4
z3
i2 + i4 + i6
a) 3 5 7
i +i +i
( 2 − i ) + ( 2 + i )(1 + i )
b)
( 2 − 4i )( 2 + i )
(1 − 3i )( 4 − i ) 2 + ( 4 − i )( −1 + 5i )
c)
( 4 − i )i
a = r c o sθ
b = r s e nθ
z = ( r cos θ ) + ( r sen θ ) i
z = r ( cos θ +i sen θ )
II.2.1 Definición
z = r cis θ
donde las coordenadas polares (r ,θ) se obtienen a partir de las cartesianas (a,
b) mediante las expresiones:
r = a2 + b2
b
b = a n gta n
a
Así por ejemplo, si tenemos el número complejo
z = −1 + i
r= ( −1) 2 + (1) 2
r= 2
1
θ = ang tan
−1
θ =135 º
z 2 = 2 cis 240 º
1
= 2 −
2
a = −1
b = 2 sen 240 º
3
= 2
− 2
b =− 3
y finalmente z 2 = −1 − 3 i
En la forma polar, el número real r, que es una distancia y por lo tanto un número
no negativo, se conoce como el “módulo” del número complejo, y el ángulo θ
como su “argumento”. Para el caso particular del número 0 +0 i , su módulo es
cero y su argumento se considera arbitrario.
z1 = −1 + 3 i y
z 2 = −1 + 3 i
z1 = z 2
II.2.2 Teorema
Demostración
i) Sean z1 = r1 cis θ1
z 2 = r2 cis θ2
Por II.2.1
z1 = ( r1 cos θ1 ) + ( r1 sen θ1 ) i
z 2 = ( r2 cos θ 2 ) + ( r2 sen θ 2 ) i
r1 c o sθ 1 = r2 c o sθ 2
r1 s e nθ 1 = r2 s e nθ 2
elevado al cuadrado
r1 cos 2 θ1 = r2 cos 2 θ 2
2 2
r1 sen 2 θ1 = r2 sen 2 θ 2
2 2
2
( ) 2
(
r1 cos2 θ 1 + sen2 θ 1 = r2 cos2 θ 2 sen2 θ 2 )
por lo que
2 2
r1 = r2
como r1 , r2 ≥ 0 se sigue
r1 =r2
cos θ1 = cos θ2
y
sen θ1 = sen θ2
r1 cos θ1 = r2 cos θ2
r1 sen θ1 = r2 sen θ2
y de II.1.2
esto es
r1 cis θ1 = r2 ci θ2
y finalmente
0º ≤ θ < 360 º
Así, como ejemplo tenemos que el argumento principal de
z1 = 2 cis 750 º es θ1 = 30 º
tenemos que
z1 6
= cis (120 º − 40 º ) = 3 cis 80 º
z2 2
II.2.3 Teorema
i) z1 z 2 = r1 r2 cis (θ1 + θ 2 )
z1 r1
ii) = cis (θ1 −θ2 )
z 2 r2
Demostración
i) Sean z1 = r1 cis θ1 y z 2 = r2 cis θ2
esto es
z1 = ( r1 cos θ1 ) + ( r1 sen θ1 ) i
z 2 = ( r2 cos θ 2 ) + ( r2 sen θ 2 ) i
De ii) de II.1.3
tenemos que
esto es
Ejemplo
3 cis 40 ° 3
= cis ( −60 °)
5 cis 100 ° 5
3
= cis ( − 60 ° + 360 °)
5
3 cis 40 ° 3
= cis 300 °
5 cis 100 ° 5
II.2.4 Definición
Sean z ∈ C y n∈N
zn =
zzzz
n factores
z 2 = zz
si z = r cis θ
z 2 = rr cis (θ +θ ) = r 2 cis ( 2θ )
de manera semejante
z 3 = zzz
= z2z
[ ]
= r 2 cis ( 2θ ) [ r cis θ ]
= r 2 r cis ( 2θ +θ)
z 3 = r 3 cis ( 3θ )
En general, cuando el número complejo esta en forma polar podemos obtener sus
potencias naturales con la llamada formula de De Moivre, que se expresa en el
siguiente teorema y cuya demostración se deja al lector como ejercicio
II.2.5 Teorema
( r cis θ ) n = r n cis ( nθ )
II.2.6 Ejemplos
a) z1 2 = ( 2) 2
cis ( 2 × 70) = 2 cis 140º
r= ( 3) 2
+ ( −1) = 3 +1 = 2
2
−1
θ = ang tan = 330 º
3
3 −i = 2 cis 330 º
( 3 −i ) 3
=8 cis 990 º
= 8 cis 270 º
( 3 −i ) 3
= −8 i
z3 + z 2
e) Obtener la cuarta potencia de z 1 , donde:
z4
Entonces
( ) (
z1 + z 3 = 1 + 3 i + 3 + 3 3 i = 4 + 4 3 i )
ahora
z1 + z 2 4 + 4 3 i
= = −2 − 2 3 i
z4 −2
( − 2) 2 + (− 2 ) 2
r= 3 = 4 +12 = 4
−2 3
θ = ang tan = 240 º
−2
z3 + z 2
∴ = 4 cis 240 º
z4
z1 = 2 cis 90 º = 0 + 2 i
así
z3 + z 2
z 1 = ( 4 cis 240 º ) ( )
2 cis 270 º = 4 2 cis 510 º = 4 2 cis 150 º
z4
(4 2 cis 150 º ) 4
(
= 4 2 ) 4
cis ( 4 ×150 º ) =1024 cis 600 º =1024 cis 240 º
II.2.7 Definición
Sean z ∈ C y n∈N
para obtener una expresión que nos permita calcular las raíces de un número
complejo, consideramos los números
z = r cis θ y w = ρ cis α
( ρ cis α) n = r cis θ
ρ n cis nα = r cis θ
en consecuencia, de II.2.2
ρ n =r
y
es decir
ρ =n r
θ + k ( 360 º )
α=
n
Por lo que
θ + k ( 360 º )
w = n r cis , con k = 0,1, 2,
n
para k = 0
θ
w0 = n r cis
n
para k =1
θ + 360 º θ 360 º
w1 = n r cis = n r cis +
n n n
para k = n −1
θ + ( n −1)360 º θ ( n −1)360 º
wn −1 = n r cis = n r cis +
n n n
para k =n
θ + n ( 360 º ) θ
wn = n r cis = n r cis + 360 º
n n
y de II.2.2 wn = w0
para k = n +1
θ + ( n +1)360 º θ 360 º
wn +1 = n r cis = n r cis + + 360 º
n n n
y de II.2.2 wn +1 = w1
wn = w0
wn +1 = w1
wn +2 = w2
II.2.8 Teorema
θ + k ( 360 º )
n r cis θ = n r cis
n
II.2.9 Ejemplos
r = 16 ×3 +16 = 8
−4
θ = ang tan = 210 º
−4 3
z = 8 cis 210 º
210 º +k ( 360 º )
3
z =3 8 cis
3
con k = 0,1, 2
por lo que
para k = 0, w0 = 2 cis 70 º
x3 + 8 = 0
Despejando x tenemos
x 3 = −8, x = 3 − 8
180 º +k ( 360 º )
3
− 8 = 3 180 º = 2 cis , con k = 0,1, 2.
3
para k = 0, x0 = 2 cis 60 º =1 + 3 i
II.2.10 Definición
Sean z ∈ C y m, n ∈ N :
z0 =1
1
z −n =
zn
m
z n = n zm
1 1 cis 0º 1
a) z = ( 2 cis 35 º ) = ( cis ( −140 º )
−4
= =
2 cis 35 º ) 4
16 cis 140 º 16
1
∴z = cis 220 º
16
3
w = ( 4 cis 20º ) 5 = 5 ( 4 cis 20º ) = 5 4 cis 60º
3
60 º +k ( 360 º )
w = 5 64 cis con k = 0,1, 2, 3, 4
5
w0 = 2 5 2 cis 12 º
w1 = 2 5 2 cis 84 º
w2 = 2 5 2 cis 156 º
w3 = 2 5 2 cis 228 º
w4 = 2 5 2 cis 300 º
II.2.11 Ejercicios
1 3
z1 = 2 − 2 i, z 2 = −3, z 3 = 5 i, z 4 = −2 i, z 5 = − − i
2 2
(1 − i ) − (3 + i )
a) 2 cis 120 º
2 cis 60 º
b) (1 −i ) ⋅
4
− 3 +i
4z = 2z + ( 3 −i ) 6 1
cis 30 º
8
z 4 + α 4 = 0 para cualquier α ∈ R
e θ i = cos θ +i sen θ ∀θ ∈R
z =r e θ i
5π π
i i
z1 = 2e 4
, z2 = 3e π i y z 3 = 2e 3
II.3.1 Teorema
Sean z1 = r1e θ1 i , z 2 = r2 e θ 2 i:
Los teoremas II.2.3, II.2.5 y II.2.8, establecidos para los números complejos en
forma polar, tienen expresiones análogas para los números complejos expresados
en forma de Euler, las cueles se presentan a continuación:
θ1+θ 2 i
(r e θ )(r e θ ) =( r r ) e
1
1 i
2
2 i
1 2
r1e θ1 i
θ2
r1 θ 1− i
= e
r2 e θ2 i r2
(re ) θi n
= r n e nθ i
θ +k ( 2π )
n
re θ i = n r = e n
i
con k = 0,1, 2, , ( n −1)
II.3.2 Ejemplos
π 4
i πi
Dados z = 3e 2 πi
, z 2 = e , z3 = e , z 4 = 5e 3i 3
1
z1 2 z1 + z 2
a) z1 z 2 b)
z2
c) ( z3 ) 3 d)
z4
Solución
π
πi 2
(e ) = 3e
i πi
a) z1 z 2 =
3e
2
3
π
i π 3
b) z1 = 3e
2 − i πi
πi
= 3e 2 = 3e 2
z2 e
(8e )
2
( z3 )
i
c) 3i 2 con k = 0, 1, 2
= = 64e = 3 64 e
6i 3
3 3
3
e 2i c o kn= 0
6 + k ( 2π )
2
2 2+ 3 π i
( z3 ) = 6 4e = 4 4e
i
c o kn= 1
3
3 3
2+ 4 π i
4e 3 c o kn= 2
d) Para efectuar la adición indicada en el numerador, transformaremos los
números z1 y z 2 en su forma binómoca y, posteriormente, la suma z1 +z 2 en la
forma de Euler
π
i π π
z1 = 3 e 2
=
3 cos 2
=
3 sen 2
i = 0 + 3 i
z 2 = e π i = ( cos π ) + ( sen π ) i = −1 + 0 i
2
πi
z1 + z 2 = −1 + 3 i = 2 e 3
Una vez que hemos manejado la expresión eθi podemos aceptar la existencia de
exponentes complejos. Esto nos permite generalizar el concepto de logaritmo para
el caso de los números complejos, como sigue.
II.3.3 Definición
Sea z ∈C
e w = z ; es decir
e a +bi = re θ i
e a e bi = re θ i
En consecuencia, de II.3.1
ea = r
b = 0 + k ( 2π ), con k = 0, 1, 2,
Es decir
a = Lr
b = 0 + 2k π, con k = 0, 1, 2,
II.3.4 Teorema
Si z = re θ i , entonces:
π
L( z ) = L( 2 ) + + 2kπ i, con k = 0, 1, 2,
3
Es decir
6 k +1
L( z ) = L( 2 ) + π i, con k = 0, 1, 2,
3
Esta expresión representa una infinidad de números complejos, uno para cada
valor de k , esto es:
π
L( 2 ) + i, para k = 0
3
7
L( 2 ) + π i, para k = 1
3
13
L( 2 ) + π i, para k =2
3
II.3.5 Ejemplos
a) cis 45 º b) − 3 −i c) − 4
Solución
π
π π
a) L( cis 45 º ) = L = L(1) + i = 0 + i = 0.7854 i
i
e
4
4 4
b) L(− 3 −i ) = L
7
= L( 2 ) + 7 π i = 0.6932 + 3.6652 i
πi
2e
6
6
c) L( − 4) = L( 4e π i ) = L( 4 ) +π i =1.3863 + 3.1416 i
II.3.6 Ejercicios
1) Efectuar las siguientes operaciones:
π
i
−πi
1−e 2
a) 1 −e b) π c) i +e 2πi
i
1+e 2
4 − 4i
3
= 2e π i
z 4
π
i
3) Dados z = 1 + i, z = 2e 4
, z 3 = e 2π i , z 4 = 8 cis 30 º
1 2
z3 z 4
z1 + z 2 = 3
z 2
a) x + yi = xe yi
x +yi
b) e =−1
π
(−9 )
i
a) z =3
3e
2
(1 + i ) + 2 cis 45 º
b) z = L
− 2