TEYXOΣ ΕΙΚΟΣΙ ΔΥΟ

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 08

ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ / ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ • ΑΦΙΕΡΩΜΑ / ΤΡΟΦΙΚΗ ΑΛΥΣΙΔΑ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΣYNENTEYΞH / ΒΟΥΛΑ ΠΑΤΟΥΛΙΔΟΥ • ΤΙPS / ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ «ΠΡΟ ΤΩΝ ΠΥΛΩΝ»
Περιοδική ενημερωτική έκδοση για τη διατροφή από την επιστημονική ομάδα διαιτολόγων
διατροφή_2 διατροφή_3
 Περιεχόμενα
Νοέμβριος -
Δεκέμβριος
2008

ΘEMATA
10 Θέμα
Επεμβάσεις παχυσαρκίας

14 Διατροφή στα διάφορα

στάδια της ζωής
Η διατροφή στην τρίτη ηλικία

18 Αφιέρωμα
Τροφική αλυσίδα και περιβάλλον
Διατροφή, περιβάλλον και υγεία

26 Συνέντευξη
Βούλα Πατουλίδου

30 Διατροφικά ταξίδια
Ευρυτανία: Ένας παράδεισος γεμάτος χρώματα
στο κέντρο της Ελλάδας

40 Ιατρικά
Βάρος και ορθοπαιδικά προβλήματα

44 Θέμα
Δυσάρεστη αναπνοή! Ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα

48 Θησαυροί στο πιάτο μας

Σουσάμι και ταχίνι

56 Ομορφιά
Η πανάρχαια μέθοδος του μασάζ

58 Tips μόνιμες στήλες

Χριστούγεννα «προ των πυλών». Τι θα φάμε;

38 το Aλφαβητάρι
της διατροφής
50 Ετοιμάσαμε και σας
προτείνουμε
60 info
62 βιβλιοπαρουσιάσεις
63 στο καλάθι
64 σημεία διανομής
66 μουσική και διατροφή

διατροφή_04 διατροφή_5
 Iδιοκτησία:
E. Zoυμπανέας - E. Mανωλαράκης O. E.
Σαπφούς 1, Mεταμόρφωση Aττικής, T. K. 144 51
τηλ.: 210 2718360, 210 9966896, fax: 210 2718542
Kωδικός: 7340
Eκδότης / Διευθυντής:
Γιάννης Kούνουπας
k•provoli
Kωφίδου 2, Nέα Iωνία 142 31
τηλ.: 210 2715032, fax: 210 2714437
e-mail: diatrofi@kprovoli.gr
Yπεύθυνοι Έκδοσης:
Eυάγγελος Zουμπανέας
Mανώλης Mανωλαράκης
Eπιμέλεια Ύλης:
Mυρτώ-Mαρία Mυλωνά
Συντακτική Oμάδα:
Aθανασοπούλου Iωάννα, Aνδριοπούλου Παναγιώτα,
Aντωνίου Σταματίνα, Αποστόλου Αλεξάνδρα,
Γιαννακούλα Ελένη, Γκανασούλη Γεωργία,
Δανιηλούδη Μαρία, Δαργινίδου Kατερίνα, Δερεδίνη
Δέσποινα, Δρανίτσα Χριστίνα, Ηλιάδου Αφροδίτη,
Κάλφας Ιωάννης, Kαμπούρη Σταματία, Kαραΐσκου
Aυγή, Kαρακασίδου Παναγιώτα, Kαρακικέ
Αικατερίνη, Καραμπίνα Ευανθία, Kαρασαβίδου
Xριστίνα, Καρασμανόγλου Βασιλική, Kολαξή
Θεοδοσία, Κοκκίνου Μαρία, Kολλινιάτη Xαρά,
Kοντελέ Iωάννα, Κουνιαρέλλη Ευστρατία, Kουντούρη
Mάρθα, Kούργια Bασιλική, Κούσουλα Ασημένια-
Ειρήνη, Kουστουράκη Bούλα, Kραμποκούκης
Θωμάς, Kωστάρα Xριστίνα, Λαδά Έβελυν,
Μακρατζάκη Χριστίνα, Mαλαχία Πόπη, Ματράκα
διατροφή_6
Μαρία, Μελισσοπούλου Αναστασία, Μητρόγιαννη
Χριστιάνα, Mιχαήλ Mαριέττα, Mοσκάτ Mαρία, Mόσχου
Λαμπρινή, Mπάμπου Σοφία, Mπεζουργιάννη Hρώ,
Μπίλιου Διαμάντω, Mυλωνά Mυρτώ-Mαρία, Νζέιμ
Τόνι, Nικολαΐδου Άννα, Nτάμαρη Θάλεια, Ντενίκαρου
Αθηνά, Παπαδοπούλου Περσεφόνη, Παπαλάμπρου
Αθανασία, Πεννιά Ελένη, Σαλαμούρα Σταυρούλα,
Σουπιός Iωάννης, Σφακιανάκη Eιρήνη, Tζουγανάκη
Nίκη, Tουμπή Mαρία, Φλουράκη Γεωργία,
Φραγκίσκου Λένια
Συνεργάστηκαν:
Μαρία Αντωνιάδου, οδοντίατρος
δρ Σπύρος Δαρμανής, ορθοπαιδικός
Γιώτα Δεμουζέ
Λουκία Καραγιάννη, spa manager
Νίκος Πετρουλάκης, μουσικός παραγωγός
Ιωάννης Χονδρός, περιβαλλοντολόγος
Eμπορική Διεύθυνση:
Γιάννης Ευφραιμίδης
Διεύθυνση Σύνταξης:
Aδελίνα Tζουβάρα
Creative Director:
Kλειώ Bασιλοπούλου
Art Director:
Ελένη Βαρειά
Aρχισυνταξία:
Eιρήνη Zυγκοπούλου
Marketing & Sales Manager:
Δημήτρης Kαρανίκας
Yπεύθυνος Διαφήμισης:
Θανάσης Αλμπάνης
Δημόσιες Σχέσεις:
GOODNEWS
Eπιμέλεια - Διόρθωση Kειμένων:
Δημήτρης Αλεξάκης
Yποδοχή Διαφήμισης:
Μαρία Καναβά
Oικονομική Διεύθυνση:
Γιώργος Mόσχοβας
Eκτύπωση:
Xαϊδεμένος AEBE
Aρχαίου Θεάτρου 4, Άλιμος 174 56
Aν θέλετε να λαμβάνετε το περιοδικό τακτικά ή
να το στέλνουμε σε κάποιο δικό σας πρόσωπο, στείλτε
το κουπόνι ετήσιας συνδρομής, επισυνάπτοντας την
απόδειξη κατάθεσης στο fax: 210 2714437. To κουπόνι
ετήσιας συνδρομής θα το βρείτε και στην ιστοσελίδα
www.diatrofimagazine.gr
Aπαγορεύεται η μερική ή ολική αναδημοσίευση, καθώς
και η αναπαραγωγή με οποιονδήποτε τρόπο των κειμένων
και φωτογραφιών του εντύπου, χωρίς την έγγραφη άδεια των
εκδοτών (νόμος 2121/1993). Tα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν
αποκλειστικά τις απόψεις των συγγραφέων τους.
www.diatrofi.gr
Δείτε το πρώτο ελληνικό site αποκλειστικά για τη διατροφή.
Mε χρήσιμες συμβουλές, ερωτήσεις και απαντήσεις
σε θέματα που σας απασχολούν, επιστημονικά νέα,
πρωτότυπες συνταγές, έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση
για τις πρόσφατες επιστημονικές εξελίξεις.
διατροφή_7
 editorial
Πόση εξυπνάδα χρειάζεται
για να καταλάβεις πως είσαι ανόητος;
Πρόσφατα, σε μια εκπομπή για τη χειρουργική παχυσαρκία, διαπί-
στωσα ότι το μόνο που συμβαίνει είναι να παρουσιάζονται τα θαύμα-
τα της βαριατρικής, όπως συνηθίζεται να την αποκαλούν όσοι θέλουν
να χρυσώνουν το χάπι. Ένας προσεκτικός τηλεθεατής εύκολα θα
διαπίστωνε ότι οι παρευρισκόμενοι μεταχειρουργημένοι ασθενείς,
που αναφέρονταν στα χαμένα κιλά τους, σπάνια βρίσκονταν σε αυτή
την κατάσταση για περισσότερο από 12-24 μήνες από την επέμβα-
ση. Και, τελικά, όλοι για κάποιον μυστηριώδη λόγο είχαν σταματήσει
στα 20-30 κιλά πάνω από το φυσιολογικό τους βάρος. Όταν ήρθε η
στιγμή να παρουσιάσουν τα αποτελέσματα δύο πραγματικά αδύνα-
τες γυναίκες, που είχαν κάνει την επέμβαση εδώ και πέντε χρόνια,
διαπίστωσα ότι η πρώτη ήταν μόλις 53 ετών και η όψη της έδειχνε
για 80, και η δεύτερη ήταν τόσο αδύνατη, που είχε ξεπεράσει το όριο
της ανορεξίας.
Είναι γεγονός ότι καθημερινά αυξάνονται οι διαφημίσεις σε όλα τα
ΜΜΕ για τα θαύματα της χειρουργικής παχυσαρκίας. Επειδή μια
αρχαία σοφία λέει ότι «χρειάζεται να διαθέτεις εξυπνάδα για να κα-
ταλάβεις ότι είσαι ανόητος», θα ήθελα να εκφράσω προς όλους μία
και μόνο απορία. Αφού, εκτός από το να μην χωράει άλλη τροφή
στο στομάχι, υπάρχουν ένα σωρό άλλοι μηχανισμοί που μπορούν
να οδηγήσουν στη διακοπή της λήψης φαγητού, όπως ο μηχανισμός
της σεροτονίνης και ο μηχανισμός της γλυκόζης, γιατί θα πρέπει
κάποιος να οδηγηθεί στο χειρουργείο; Γιατί όλοι αυτοί οι ειδικοί δι-
ατυμπανίζουν ότι το πρόβλημα των παχύσαρκων θα λυθεί ως διά
μαγείας αρκεί να τους κόψουμε ή να αχρηστεύσουμε ή να παρακάμ-
ψουμε το στομάχι τους ή το έντερό τους. Γιατί δεν μπήκαν ποτέ στον
κόπο να εξηγήσουν στους υποψήφιους πελάτες τους ότι το πρό-
βλημα δεν είναι μόνο το πώς θα γεμίζει ή δεν θα γεμίζει (αφού δεν
θα υφίσταται μετά την επέμβαση) το στομάχι, αλλά οι αναρίθμητες
παρενέργειες που ακολουθούν μια τέτοια επέμβαση. Πώς είναι δυ-
νατόν τόσοι άνθρωποι να εφαρμόζουν απερίσκεπτα στον εαυτό τους
την ανορθόδοξη, κατά τον Ιπποκράτη, τεχνική «πονάει χέρι, κόψει
χέρι», όταν μετά το χειρουργείο το κομμένο στομάχι ή το έντερο θα
έχει χαθεί για πάντα, αφήνοντας ως παρακαταθήκη ένα σωρό επι-
πλοκές. Και το λέω αυτό γιατί μπορεί να υπάρχουν κάποιοι γιατροί
που τηρούν το πρωτόκολλο, ότι δηλαδή οι δύσκολες επεμβάσεις
χειρουργικής παχυσαρκίας εφαρμόζονται σε άτομα με δείκτη μάζας
σώματος άνω του 40, αλλά ποιος αμφιβάλλει ότι κάθε μη εξειδικευ-
μένος χειρουργός βαριατρικής δεν θα χειρουργούσε έναν υποψήφιο
ασθενή, ακόμα και για 20-30 κιλά πάνω από το φυσιολογικό, έναντι
παχυλής αμοιβής; Όλοι οι επιστήμονες της υγείας γνωρίζουμε ότι
η ραγδαία μείωση των κιλών δεν αντιπροσωπεύει μόνο τη μείωση
του περιττού σωματικού λίπους, αλλά και σε μεγάλο βαθμό τη μυ-
ϊκή και ιστική αποικοδόμηση όλου του σώματος, γεγονός το οποίο
στα επόμενα 4-5 χρόνια θα οδηγήσει στην πλήρη εξασθένιση του
οργανισμού, καθώς και στο μειωμένο προσδόκιμο επιβίωσης. Και
διατροφή_08
πώς θα είναι, άραγε, αυτό το σώμα που μετά το απότομο αδυνάτισμα
το δέρμα θα γεμίσει φολίδες και το γυναικείο στήθος θα κρεμάσει
μέχρι την κοιλιά και η κοιλιά μέχρι τα γόνατα.
Σαφώς και θα ακολουθήσουν πλαστικές εγχειρίσεις, αλλά ποιος
εγγυάται το αποτέλεσμα, καθώς θα χρειαστούν πολλές. Και αυτές
οι πλαστικές εγχειρίσεις πόσο θα στοιχίσουν και ποιος θα τις πλη-
ρώσει; Και αν, με βάση τα στοιχεία που δίνουν, στην Ελλάδα έχουν
πραγματοποιηθεί τα τελευταία 10 χρόνια περισσότερες από 50.000
παρόμοιες επεμβάσεις, πού είναι όλοι αυτοί οι ευτυχισμένοι αδύνα-
τοι; Γιατί δεν υπάρχουν στοιχεία τι έγιναν και πού βρίσκονται ύστερα
από 5-6 χρόνια όσοι υπέστησαν παρόμοιες επεμβάσεις; Υπάρχουν;
Ζουν ανάμεσά μας; Σε αυτούς αναφέρεται η ομώνυμη ταινία του
Τζον Κάρπεντερ;
Σαφώς και οι παχύσαρκοι έχουν μειωμένο προσδόκιμο επιβίωσης,
αλλά γιατί πριν από την επέμβαση δεν τους ενημέρωσαν ότι με μια
κανονική διατροφή χωρίς δίαιτα «για κάθε 1 ώρα που θα περπατάς
καθημερινά, θα κερδίζεις και 1 μέρα ζωής»; Αν είσαι 40 ετών και
συνεχίσεις τη ζωή σου ως υπέρβαρος, το πολύ να ζήσεις έως τα 50,
γιατί, στατιστικά, ένα έμφραγμα θα το πάθεις, και να εύχεσαι να μην
είσαι διακοπές σε νησί της άγονης γραμμής, γιατί δεν θα προλάβει
κανείς να σε σώσει. Αλλά αν περπατάς 1 ώρα και τρέφεσαι σωστά,
αντί έως τα 50, θα φτάσεις στα 60, κι αν το κάνεις αυτό έως τα 60,
αντίστοιχα, θα φτάσεις στα 80. Δεν συζητάω καν για τις ψυχολογικές
διαταραχές που θα υποστούν όλοι αυτοί οι ατυχείς άνθρωποι, αφού
η περιορισμένη ποσότητα τροφής που θα καταφέρνει να αξιοποιεί το
διαταραγμένο πεπτικό τους σύστημα δεν θα επαρκεί για να ρυθμί-
σει ούτε μία από τις χημικές ουσίες και τους νευροδιαβιβαστές που
απαιτούνται για τη χημική ισορροπία του εγκεφάλου. Πραγματικά,
έχω αναρωτηθεί πολλές φορές αν οι «χειρουργοί της παχυσαρκί-
ας» γνωρίζουν την ύπαρξη όλων αυτών των άλλων παραγόντων που
ρυθμίζουν την πείνα, πέραν απ’ αυτήν του στομάχου. Θα ήθελα να
τελειώσω αυτό το σημείωμα αναφέροντας τη φράση μιας κυρίας
που έτυχε να με επισκεφτεί ύστερα από μιαν αντίστοιχη επέμβαση:
«Πριν από την επέμβαση ήμουν μια ευτυχισμένη παχύσαρκη, τώρα,
μετά την επέμβαση, είμαι μια δυστυχισμένη παχύσαρκη».
Το άρθρο της συναδέλφου Ελένης Πεννιά, που δημοσιεύουμε στο
ανά χείρας τεύχος, ρίχνει άπλετο φως στα συμπτώματα και στις επι-
πτώσεις αυτών των επεμβάσεων. Διαβάστε το!
Για την επιστημονική ομάδα
Μετά τιμής
Ευάγγελος Ζουμπανέας
διατροφή_9
 θέμα: επεμβάσεις παχυσαρκίας

Κύριες διατροφικές επιπλοκές μετά την επέμβαση • Τροφικές δυσανεξίες

Οι περισσότερες επιπλοκές οφείλονται στην ελλιπή συμμόρφωση Η δυσανεξία σε ορισμένες τροφές διαφέρει από ασθενή σε ασθε-

Άμεσες στις οδηγίες διατροφικής συμπεριφοράς.

• Ναυτία και εμετός
νή. Γενικά, κολλώδεις ή ινώδεις τροφές δεν γίνονται εύκολα ανε-
κτές. Ιδιαίτερα, το βοδινό και το χοιρινό κρέας, το ψωμί και τα
ζυμαρικά, αλλά και τα ωμά λαχανικά δεν γίνονται εύκολα ανεκτά
Η ναυτία και ο εμετός προκαλούνται, συνήθως, από την υπερ-
διατροφικές φαγία και την κατάποση μεγάλων τεμαχίων, και είναι πιο συ-
νηθισμένες ύστερα από επεμβάσεις περιοριστικού τύπου. Λόγω
από τους ασθενείς, άσχετα με το είδος της επέμβασης που υπέ-
στησαν. Αλλαγές γεύσης παρατηρούνται αρκετούς μήνες μετά την
εγχείριση. Η δυσανεξία στη λακτόζη είναι πολύ συνηθισμένη μετά
περιορισμένης γαστρικής χωρητικότητας, μεγάλα τεμάχια τρο-
επιπλοκές φής δεν μπορούν να διασπαστούν και συνήθως αποβάλλονται.
Παρόλο που η ναυτία και ο εμετός αποδίδονται στη διατροφική
τις συγκεκριμένες επεμβάσεις και οφείλεται μάλλον σε μειωμένη
παραγωγή λακτάσης.
συμπεριφορά, πρέπει να αναφέρεται ότι η σοβαρή ναυτία και ο
και απώτερες εμετός μπορεί να σχετίζονται και με άλλα προβλήματα, όπως οι
στενώσεις του στομίου.
Κύριε διατροφικές ελλείψεις που μπορεί να παρουσιαστούν μετά
την επέμβαση
• Διάρροιες και δύσοσμες κενώσεις • Ιχνοστοιχεία

ελλείψεις ύστερα Είναι συχνή επιπλοκή των επεμβάσεων παχυσαρκίας, η οποία

προκαλείται κυρίως ύστερα από διατροφή πλούσια σε λίπη.
• Αφυδάτωση
Γενικά, η χρήση ενός συμπληρώματος με βιταμίνες και ιχνοστοι-
χεία συνιστάται σε όλες τις βαριατρικές επεμβάσεις.
• Σίδηρος

από επεμβάσεις Η αφυδάτωση είναι πολύ συνηθισμένη ύστερα από επεμβάσεις

παχυσαρκίας και αποδίδεται κυρίως σε μειωμένη πρόσληψη
υγρών. Οι συχνοί εμετοί και οι διάρροιες μπορεί να επιδεινώσουν
Κίνδυνος έλλειψης σιδήρου υπάρχει σε όλες τις επεμβάσεις πα-
χυσαρκίας, αν και ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος στις δυσαπορ-
ροφητικές επεμβάσεις. Ο κίνδυνος αυξάνεται με την πάροδο του

παχυσαρκίας την αφυδάτωση. Επειδή οι ασθενείς δεν είναι σε θέση να κατα-

Ελένη Πεννιά
διαιτολόγος-διατροφολόγος
Ταξινόμηση επεμβάσεων παχυσαρκίας
ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ
Γαστρική περίδεση
Κάθετες γαστροπλαστικές
Γαστρική παράκαμψη κατά Roux-en-Y
(γαστρικό bypass)
Κάθετη γαστρική παράκαμψη
με δακτύλιο σιλικόνης κατά Roux-en-Y
• Σύνδρομο dumping
ΔΥΣΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ
Χολοπαγκρεατική εκτροπή με υφολική γαστρεκτομή (εγχείριση Scopinaro)
Χολοπαγκρεατική εκτροπή με γαστρική παράκαμψη Roux-en-Y
Χολοπαγκρεατική εκτροπή με δωδεκαδακτυλικό αποκλεισμό
και κάθετη γαστρεκτομή (εγχείριση Marceau)
πίνουν μεγάλες ποσότητες υγρών, πρέπει να λαμβάνουν μικρές
ποσότητες πολλές φορές στη διάρκεια της ημέρας. Εντούτοις,
στους πρώτους μήνες μετά την εγχείριση, κάποιοι ασθενείς δεν
νιώθουν διψασμένοι και πίνουν ελάχιστα υγρά. Όμως, θα πρέπει
να λαμβάνουν τουλάχιστον 1.360,7 ml υγρών, χωρίς καφεΐνη, για
να προληφθεί η αφυδάτωση.
Το σύνδρομο dumping είναι μία κατά κάποιον τρόπο επιθυμη-
τή επιπλοκή της γαστρικής παράκαμψης, διότι προκαλεί αρνητική
συμπεριφορική ενίσχυση κάθε φορά που καταναλώνονται συμπυ-
κνωμένα γλυκά (πάστες, καραμέλες κ.λπ.). Η πρόσληψη λιπαρών
τροφών ή η σύγχρονη λήψη τροφής και υγρών μπορούν επίσης
να προκαλέσουν σύνδρομο dumping. Τα συμπτώματα περιλαμβά-
νουν αίσθημα παλμών, εφίδρωση και ενίοτε διάρροια. Για να απο-
φευχθεί το σύνδρομο dumping, οι ασθενείς πρέπει να μην κατα-
ναλώνουν μεγάλες ποσότητες λίπους ή ζάχαρης. Κάποιοι ασθε-
νείς θα δοκιμάσουν αυτές τις τροφές μετά την εγχείριση, αλλά
ελάχιστοι απ’ αυτούς θα το επιχειρήσουν εκ νέου, ύστερα από
κρίση dumping. Έτσι, το dumping συμβάλλει φυσιολογικά στην
εξαίρεση αρκετών υψηλοθερμιδικών τροφών από τη δίαιτα. Πρέ-
πει να σημειωθεί ότι το λεπτό έντερο ενδέχεται να προσαρμοστεί
και να ανέχεται ουσίες υψηλής ωσμωτικότητας (π.χ., γλυκίσματα),
οπότε το dumping δεν παρατηρείται μερικά χρόνια μετά την εγχεί-
ριση, ακόμα και ύστερα από κατανάλωση γλυκών ή λιπαρών τροφών.
χρόνου, λόγω της μείωσης των αποθεμάτων σιδήρου.
Η έλλειψη σιδήρου είναι συνηθέστερη στις προεμμηνοπαυσιακές
γυναίκες, αλλά παρουσιάζεται και σε άνδρες και σε κλιμακτηρια-
κές γυναίκες.
• Ασβέστιο
Η έλλειψη ασβεστίου είναι συνηθισμένη στη γαστρική παράκαμ-
ψη κατά Roux-en-Y (πρόκειται για το γαστρικό bypass). Η μετα-
βολική νόσος των οστών είναι ένας ενδεχόμενος μακροπρόθε-
σμος μετεγχειρητικός κίνδυνος και εκδηλώνεται συνήθως με
οστεοπόρωση. Η έλλειψη ασβεστίου μπορεί να είναι αποτέλε-
σμα αρκετών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της μειωμένης
πρόσληψης τροφίμων που περιέχουν ασβέστιο και βιταμίνη D,
της παράκαμψης του δωδεκαδάκτυλου και της δυσαπορρόφησης
της βιταμίνης D. Επιπλέον, πολλοί ασθενείς δεν μπορούν να ανε-
χθούν γαλακτοκομικά προϊόντα, εξαιτίας της σημαντικής έλλει-
ψης λακτάσης.
• Φολικό οξύ και βιταμίνη Β12
Επίσης, το ρίσκο για την έλλειψη φολικού οξέος και βιταμίνης
Β12 είναι μεγαλύτερο ύστερα από γαστρική παράκαμψη κατά
Roux-en-Y, λόγω της παράκαμψης του δωδεκαδακτύλου, όπου
γίνεται η απορρόφηση των παραπάνω.
• Βιταμίνη Α και άλλες λιποδιαλυτές βιταμίνες
Η έλλειψη βιταμίνης Α αναφέρθηκε μόνο ύστερα από χολοπα-
γκρεατική εκτροπή και φαίνεται να οφείλεται στη δυσαπορρόφη-
ση λίπους. Άλλες λιποδιαλυτές βιταμίνες, όπως D, Ε και Κ, μπο-

διατροφή_10 διατροφή_11
 ρεί να έχουν μειωμένα επίπεδα σε ασθενείς που υπέστησαν
δυσαπορροφητικού τύπου επεμβάσεις.
• Θειαμίνη
Η ανάπτυξη έλλειψης βιταμίνης Β1, που είναι γνωστή ως εγκε-
φαλοπάθεια Wernicke ή εγκεφαλική beri-beri, είναι σπάνια, αλλά
δυνητικά θανατηφόρα απώτερη επιπλοκή της χειρουργικής παχυ-
σαρκίας. Αναφέρθηκαν κάποιες περιπτώσεις ύστερα από χολο-
παγκρεατική εκτροπή, γαστρικό bypass και κάθετη γαστροπλα-
στική. Ο δραστικός περιορισμός της προσλαμβανόμενης τροφής
και ο υπερβολικός εμετός φαίνεται να είναι καθοριστικοί παρά-
γοντες.
• Πρωτεΐνες
Μια αρκετά επικίνδυνη επιπλοκή είναι η πρωτεϊνική υποθρεψία,
η οποία παρατηρείται κυρίως σε ασθενείς που έχουν υποβληθεί
σε χολοπαγκρεατική εκτροπή και δεν ακολουθούν σωστά τις με-
τεγχειρητικές διατροφικές οδηγίες, οι οποίες φυσικά ισχύουν εφ’
όρου ζωής. Πρέπει να λαμβάνουν, λοιπόν, καθημερινά αρκετή
ποσότητα πρωτεΐνης. Γι’ αυτό τον λόγο, πρέπει πρώτα να φροντί-
ζουν να παίρνουν τα γαλακτοκομικά και το κρέας, καθημερινά,
και μετά οτιδήποτε άλλο. Σε περίπτωση που δεν τα καταφέρνουν
με αυτά, πρέπει να συνεχίσουν τα πρωτεϊνούχα συμπληρώματα,
σύμφωνα με τις οδηγίες του διαιτολόγου.
Σύμφωνα με έρευνά μου, με τον τίτλο «Έλεγχος διατροφικής πρό-
σληψης ασθενών στον 1ο μήνα ύστερα από επεμβάσεις παχυ-
σαρκίας», της οποίας το δείγμα ήταν 42 ασθενείς πάσχοντες από
κλινικά σοβαρή παχυσαρκία [συγκεκριμένα, 20 χολοπαγκρεατικές
εκτροπές (BPD), 14 λαπαροσκοπικές επιμήκεις γαστρεκτομές (SG)
και 8 λαπαροσκοπικές γαστρικές παρακάμψεις (VVLL)], η οποία
διεξήχθη στη Χειρουργική Κλινική του Γενικού Πανεπιστημιακού
Νοσοκομείου Πατρών (Μονάδα Τεχνητής Διατροφής και Κλινικά
Σοβαρής Παχυσαρκίας, υπεύθυνος: κ. Φώτης Καλφαρέντζος, κα-
θηγητής Χειρουργικής), διαπιστώθηκαν τα εξής:
• Σε όλες τις επεμβάσεις παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική δι-
αφορά μεταξύ προεγχειρητικού και μετεγχειρητικού βάρους, σε
αντίθεση με το προεγχειρητικό και μετεγχειρητικό λίπος, όπου δεν
υπήρξε στατιστικά σημαντική διαφορά σε καμία επέμβαση. Αυτό μας
κάνει να πιστεύουμε ότι η εντυπωσιακή μεταβολή βάρους τον πρώτο
μετεγχειρητικό μήνα ίσως να σχετίζεται με την αφυδάτωση.
• Επίσης, οι ασθενείς με το μεγαλύτερο βάρος (BMI>50) επιλέχθη-
καν για χολοπαγκρεατική εκτροπή, η οποία, ως δυσαπορροφητική
επέμβαση, θεωρείται αποτελεσματικότερη.
• Όσον αφορά τα μετεγχειρητικά συμπτώματα που σχετίζονται με τις
επεμβάσεις, η ναυτία ήταν συχνότερη στη χολοπαγκρεατική εκτροπή,
ο εμετός και ο οπισθοστερνικός καύσος στην επιμήκη γαστρεκτομή,
η ατονία αφορά εξίσου την επιμήκη γαστρεκτομή και τη χολοπαγκρε-
ατική εκτροπή, οι διάρροιες τη χολοπαγκρεατική εκτροπή, ενώ συ-
μπτώματα dumping δεν αναφέρθηκαν από κανέναν ασθενή κατά τη
διάρκεια του 1ου μετεγχειρητικού μήνα, πιθανόν λόγω της τυποποιη-
μένης νοσοκομειακής σίτισης (χωρίς λίπη και συμπυκνωμένα γλυκά).
• Ο υπολογισμός της ενεργειακής κάλυψης έδειξε ότι αυτή
ήταν ανεπαρκής και κυμαινόταν από το χαμηλότερο 32,4%
στους άνδρες που υποβλήθηκαν σε χολοπαγκρεατική εκτρο-
πή έως το υψηλότερο 50,7% στις γυναίκες της ίδιας ομάδας.
• Επίσης, διαπιστώθηκε ότι η πρωτεϊνική κάλυψη ήταν υπερβολική
(100,2%) στις γυναίκες που υποβλήθηκαν σε χολοπαγκρεατική εκτροπή
και ανεπαρκής (από 63,2% έως 91,3%) σε όλες τις υπόλοιπες ομάδες.
• Η πρόσληψη υδατανθράκων και λιπών ήταν ιδιαίτερα χαμηλή,
διατροφή_12
αλλά συμβάδιζε με την επίσης χαμηλή ενεργειακή πρόσληψη.
• Σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα θρεπτικά στοιχεία, αν και η πρό-
σληψή τους από τις τροφές αποδείχτηκε σε κάποιες περιπτώσεις
ανεπαρκής (φυλλικό οξύ, σίδηρος), καλύπτονται από τα χορηγού-
μενα συμπληρώματα πολυβιταμινών και ιχνοστοιχείων, τα οποία
και λαμβάνονται ισοβίως, εκτός από την επιμήκη γαστρεκτομή,
όπου η λήψη τους περιορίζεται στον άμεσο μετεγχειρητικό χρόνο.
Συμπερασματικά
Το δείγμα που μελετήθηκε φαίνεται να υποσιτίζεται ενεργειακά και
πρωτεϊνικά, πλην όμως η παρακολούθηση αφορά μόνο τον πρώτο
μετεγχειρητικό μήνα, όπου η κανονική σίτιση των ασθενών δεν
είναι εφικτή, λόγω της φύσης των επεμβάσεων και της ανάγκης
προσαρμογής τους στις νέες συνθήκες λειτουργίας του πεπτικού
συστήματος. Η επανεκτίμηση των περιπτώσεων, ύστερα από έναν
χρόνο, θα διασαφήνιζε την επάρκεια της διατροφικής τους κάλυ-
ψης.
Τελικά, μήπως τα χειρουργεία είναι για πολλούς η εύκολη λύση,
χωρίς να έχουν επίγνωση των μετέπειτα συνεπειών;
Από την προσωπική μου εμπειρία στο εξωτερικό ιατρείο Νοσογόνου
Παχυσαρκίας, του Γενικού Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Πατρών,
το οποίο γίνεται μία φορά την εβδομάδα από ιατρούς, νοσηλευτι-
κό προσωπικό και διαιτολόγους, οι ασθενείς είναι υποχρεωμένοι,
ύστερα από μια τέτοια επέμβαση, να βρίσκονται υπό στενή παρακο-
λούθηση. Συγκεκριμένα, περνούν από πλήρη έλεγχο (εργαστηριακό,
μέτρηση αρτηριακής πίεσης, ζύγισμα, λιπομέτρηση και παρακολού-
θηση από γιατρούς, νοσηλευτικό προσωπικό και διαιτολόγους) τον
1ο, 3ο και 6ο μήνα, καθώς και τον 1ο, 2ο και 3ο χρόνο, και εν συνε-
χεία μία φορά κάθε χρόνο, διά βίου. Φυσικά, τα αποτελέσματα όσον
αφορά την απώλεια βάρους είναι θεαματικά, πολλές φορές όμως
χωρίς να υπάρχει συσχετισμός μεταξύ απώλειας βάρους και λίπους.
Αυτό σημαίνει ότι οι εν λόγω ασθενείς αφυδατώνονται αρκετά και
χάνουν και μυϊκή μάζα. Τώρα, ύστερα από χρόνια (2, 3, 5, 6 χρό-
νια), τα αποτελέσματα στο βάρος, στην πλειονότητα των ασθενών,
είναι πολύ ικανοποιητικά, με ελάχιστες ίσως εξαιρέσεις (ανακτούν
εκ νέου το χαμένο τους βάρος και τείνουν να προσεγγίζουν το αρ-
χικό). Μετά τον 1ο χρόνο, το δέρμα τους γίνεται πολύ πλαδαρό (θα
έλεγε κανείς αντιαισθητικό). Όταν πάρουν άδεια από τον γιατρό τους
(αφού κλείσουν 1 χρόνο), μπορούν να προχωρήσουν και στις ανάλο-
γες πλαστικές επεμβάσεις (κοιλιά, χέρια, πόδια και στήθος στις γυ-
ναίκες). Τι γίνεται, όμως, στην περίπτωση που αποτύχει η πλαστική;
Κάποιες πλαστικές επεμβάσεις, για παράδειγμα στα χέρια και στα
πόδια, είναι πολύ δύσκολες, με αποτέλεσμα να έχουμε δει ασθενείς
με μη επιθυμητό αποτέλεσμα (πιθανόν και λόγω του γιατρού που
έκανε την επέμβαση). Επίσης, αρκετοί ασθενείς παρουσίασαν μετεγ-
χειρητική κήλη, η οποία κρίθηκε απαραίτητο να αφαιρεθεί. Ελάχιστοι
ήταν οι ασθενείς που παρουσίασαν άμεσα επιπλοκές (διαφυγή από
τη γραμμή συρραφής του στομάχου, στένωση του στομίου κ.λπ.). Σε
αυτούς παρατάθηκε η νοσηλεία τους έως ότου γίνουν εντελώς καλά.
Με βάση τα εργαστηριακά τους ευρήματα, υπήρχε τρομερή βελτίω-
ση όσον αφορά τις τιμές σακχάρου μετεγχειρητικά, με αποτέλεσμα
αρκετοί ασθενείς να λύνουν το αιώνιο γι’ αυτούς πρόβλημα του σακ-
χαρώδους διαβήτη τύπου 2, και κάποιοι άλλοι του ινσουλινοεξαρτώ-
μενου διαβήτη τύπου 1.
Θεαματική βελτίωση εντοπίζεται και στις μετεγχειρητικές τιμές του
λιπιδαιμικού προφίλ (κυρίως της LDL, HDL χοληστερίνης και των
τριγλυκεριδίων) όλων των ασθενών. Μετά τον πρώτο χρόνο, όμως,
υπήρξαν ασθενείς, κυρίως γυναίκες, που παρουσίασαν χαμηλές τιμές
σιδήρου, αιματοκρίτη, φερριτίνης, βιταμίνης B12 (όταν είναι χαμηλή,
τους χορηγείται σε ενέσιμη μορφή), αλβουμίνης (όταν είναι χαμηλή,
υπάρχει κίνδυνος υποπρωτεϊναιμιάς). Επίσης, υπήρξαν περιστατικά
γυναικών με πρωτεϊνο-θερμιδική υποθρεψία (σκεφτείτε ένα άτομο
κατακίτρινο σαν το λεμόνι και πάρα πολύ αδύνατο): μια κυρία που
νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο για 1-2 μήνες, με ολική παρεντερική
διατροφή, κινδύνευσε να χάσει τη ζωή της. Οι ασθενείς θα πρέπει
να είναι πλήρως ενημερωμένοι για τις πιθανές άμεσες και απώτερες
μετεγχειρητικές επιπλοκές που διατρέχουν, καθώς και για τη μετεγ-
χειρητική συμμόρφωση σε συγκεκριμένες διατροφικές οδηγίες, διά
βίου, διαφορετικά μπορεί να θέσουν τη ζωή τους σε κίνδυνο.
Οι ασθενείς πρέπει εφ’ όρου ζωής να θυμούνται τα εξής:
• Πρώτα και πάνω απ’ όλα η πρωτεΐνη (κρέας, κοτόπουλο, ψάρι,
γάλα, γιαούρτι, αβγό, τυρί και μετά οτιδήποτε άλλο)
• Πολύ καλό μάσημα.
• Μικρές μπουκιές και αργά
• Νερό (6-8 ποτήρια την ημέρα) ενδιάμεσα στα γεύματα
• Όχι γλυκά, ζάχαρη, οινοπνευματώδη ποτά
• Όχι πολύ λίπος (τηγανητά, λιπαρά κρέατα, πολύ λάδι, διάφορα
σνακς, τσιπς, γαριδάκια)
• Συστηματική φυσική δραστηριότητα (1 ώρα/ημέρα)
• Τα φάρμακά τους (διά βίου) και τα πρωτεϊνούχα συμπληρώματά
τους (τον 1ο μετεγχειρητικό μήνα και όποτε κρίνεται απαραίτητο από
τον διαιτολόγο).
Πρωτεϊνούχα συμπληρώματα είναι τα εξής:
Σκόνη πρωτεΐνης: π.χ., Resource. Διαλύεται, συνήθως, στο γάλα ή
στο πολτοποιημένο φαγητό σε 1-2 κουταλιές της σούπας κάθε φορά,
2-3 τρεις φορές την ημέρα.
Πρωτεϊνούχο διάλυμα: π.χ., Fortimel. Ένα σταδιακά όλη την ημέρα,
από το πρωί έως το βράδυ. Επίσης, ανάλογα με την κατάσταση της
υγείας τους, πρέπει να παίρνουν τα φάρμακα που τους έχει συστήσει
ο γιατρός τους, και διά βίου τα παρακάτω:
Πολυβιταμινικά σκευάσματα: π.χ., Geriatric, Centrum, Supradyne,
Bion 3. Ένα δισκίο πριν από το γεύμα, μία φορά την ημέρα. Κατά
περίπτωση, χρησιμοποιούνται εφ’ όρου ζωής τα παρακάτω:
• ύστερα από χολοπαγκρεατική εκτροπή και γαστρική παράκαμψη,
οι γυναίκες λαμβάνουν μία δόση σιδήρου την ημέρα ή δύο δόσεις
σε περίπτωση συνυπάρχουσας αναιμίας (π.χ., Tardyferon, Ferrum
Hausman κ.λπ.).
• ύστερα από χολοπαγκρεατική εκτροπή, όλοι οι ασθενείς λαμβά-
νουν (2χ2) δισκία συμπληρώματος ασβεστίου την ημέρα (π.χ., Ideos, Bιβλιογραφία
Calcioral-D3, Caltrate).
• ύστερα από γαστρική παράκαμψη, όλοι λαμβάνουν (1 Χ 2) δισκία 1. Elliot, K., «Nutritional considerations after bariatric surgery»,
συμπληρώματος ασβεστίου την ημέρα (π.χ., Ideos, Calcioral-D3, Critical Care Nursing 2003; 26(2): 133-138.
Caltrate). 2. Fujioka K., «Follow-up of nutritional and metabolic problems after bariatric
surgery», Diabetes Care 2005; 28: 481-4.
3. Van Hee RHGG, «Biliopancreatic diversion in the surgical treatment of
Τέλος, αφού ενημερωθείτε από τον γιατρό σας, και έχετε επίγνωση morbid obesity», World J Surg 2004;28: 435-44.
όλων των πιθανών επιπλοκών, και είστε σίγουροι ότι μπορείτε να 4. Beers M, Berkow R, eds., The Merck Manual of Diagnosis and Therapy.
ακολουθήσετε τις μετεγχειρητικές διατροφικές οδηγίες εφ’ όρου Whitestation, NJ: Merck Research Laboratories, 1999.
ζωής, τότε μπορείτε να κρίνετε εάν πρέπει να υποβληθείτε σε μια 5. Deitel M, Shikora S., “The development of the surgical treatment of morbit
τέτοια επέμβαση obesity”, J Am Coll Nutr 2002; 21: 365-71, 2004;24(3): 102-106.
διατροφή_13
 διατροφή στα διάφορα στάδια της ζωής

Βασικοί παράγοντες που επιβραδύνουν

τον ρυθμό γήρανσης:
• Τακτικά και ισορροπημένα γεύματα

Η διατροφή Μαριέττα Μιχαήλ

διαιτολόγος-διατροφολόγος
• Απουσία έως μέτρια κατανάλωση οινοπνεύματος (έως 1 ποτήρι
του κρασιού ημερησίως οι γυναίκες και 2 οι άντρες)
• Διατήρηση σταθερού σωματικού βάρους
στην τρίτη ηλικία mariettamihail@in.gr • Τακτικός και επαρκής ύπνος
• Μείωση ή αποχή από το κάπνισμα
• Τακτική σωματική άσκηση (30 λεπτά περπάτημα την ημέρα)
και μικρή έκθεση του ηλικιωμένου ατόμου στον ήλιο,
ώστε να γίνεται η σύνθεση της βιταμίνης D από την επιδερμίδα.

Οι κυριότερες αλλαγές στον οργανισμό

Η ισορροπημένη διατροφή βοηθάει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των
ηλικιωμένων, καθώς οι βασικότερες αλλαγές στον οργανισμό τους είναι η
επιβράδυνση του μεταβολικού ρυθμού, εξαιτίας της μείωσης των ενεργειακών
τους αναγκών κατά 2-3% ανά δεκαετία, μετά τα 30, η μείωση της άπαχης
σωματικής μάζας και η ελάττωση της φυσικής δραστηριότητας.
των ηλικιωμένων:
• Μείωση του δυναμικού των αισθήσεων (γεύση, όσφρηση, ακοή
και όραση), με αποτέλεσμα είτε να αναζητούν έντονες γεύσεις
(αύξηση της κατανάλωσης αλατιού και ζάχαρης), είτε να μειώνε-
ται η όρεξή τους για φαγητό.
• Απώλεια δοντιών-χρήση τεχνητής οδοντοστοιχίας, άρα δυσκο-
λία στη μάσηση, στη σίτιση και περιορισμός στην επιλογή τροφής.
Εξαιτίας αυτών των δυσκολιών, αποφεύγονται τα ωμά φρούτα
και τα λαχανικά, τα οποία είναι πλούσια σε φυτικές ίνες.
• Μειωμένη λειτουργία του πεπτικού συστήματος, του ήπατος
και των νεφρών. Αυξάνεται το ποσοστό δυσανεξίας στη λακτόζη,
άρα μειώνεται η κατανάλωση γάλακτος και η πρόσληψη ασβεστί-
ου, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε οστεοπόρωση.
Επίσης, μειώνεται το αίσθημα της δίψας, ενώ παράλληλα αυξάνε-
ται η διούρηση, με άμεση συνέπεια τη συχνή αφυδάτωσή τους.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη διαταραχή των υδροηλεκτρολυτών
και την εμφάνιση νοσημάτων των νεφρών. Οι ηλικιωμένοι πρέπει
να καταναλώνουν 6-8 ποτήρια νερό την ημέρα.
• Αλλαγή στη σύνθεση του σώματος (αύξηση του λιπώδους ιστού
και μείωση της μυϊκής μάζας).
• Μείωση του μεταβολισμού, που συνεπάγεται αύξηση του σωμα- Οι κυριότερες ασθένειες που παρουσιάζονται στους
τικού βάρους. ηλικιωμένους και μπορεί να θεραπευτούν μέσω της
κατάλληλης διατροφής είναι:
Τα κυριότερα θρεπτικά συστατικά που λείπουν
• Σακχαρώδης διαβήτης. Υπάρχουν δύο τύποι: ο σακχαρώδης δια-
από τον οργανισμό των ηλικιωμένων: βήτης τύπου 1 (ινσουλινοεξαρτώμενος) και ο σακχαρώδης διαβή-
• Πρωτεΐνη και σίδηρος. Μειώνεται η πρόσληψη κρέατος, εξαιτίας της τύπου 2 (ο οποίος ρυθμίζεται κυρίως μέσω της διατροφής και
της απώλειας της γεύσης και των δοντιών. Καλές πήγες πρωτεΐ- της άσκησης).
νης και φυτικών ινών, που μπορούν να καταναλωθούν ευκολότε- Διατροφική αντιμετώπιση: μικρά και τακτικά γεύματα, μείωση των
ρα από τα ηλικιωμένα άτομα, είναι τα όσπρια και τα δημητριακά. λιπαρών τροφών, μείωση της ζάχαρης και των γλυκών, και μείω-
• Βιταμίνη D, η οποία σχετίζεται με την οστεοπόρωση και βρίσκε- ση του οινοπνεύματος.
ται κυρίως στο συκώτι, στα ψάρια και στα γαλακτοκομικά. • Δυσλιπιδαιμία (χοληστερίνη-τριγλυκερίδια)
• Φολικό οξύ, το οποίο σχετίζεται με την αναιμία και τις διαταραχές Η μείωσή τους επιτυγχάνεται με την εφαρμογή της μεσογειακής
του γαστρεντερικού συστήματος, και βρίσκεται στα πράσινα φυλ- διατροφής (ψάρια, όπως το σκουμπρί και η σαρδέλα, φρούτα και
λώδη λαχανικά, στα πορτοκάλια, στα φασόλια, στους ξηρούς καρ- λαχανικά, ελαιόλαδο, ξηροί καρποί, όπως τα καρύδια, ταχίνι).
πούς, στο συκώτι και στα δημητριακά ολικής άλεσης. • Υπέρταση
• Βιταμίνη Β6, η οποία σχετίζεται με τον μεταβολισμό και η ανε- Είναι αναγκαία η μείωση του σωματικού βάρους, η μείωση της
πάρκειά της οδηγεί σε δημιουργία νεφρικών λίθων και μυϊκών κατανάλωσης αλατιού, η μείωση της κατανάλωσης οινοπνεύμα-
σπασμών. Βρίσκεται στο συκώτι, στο βοδινό κρέας, στα ψάρια, στο τος, μια διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, άπαχα γαλακτο-
κοτόπουλο, στα πλήρη δημητριακά, στις πατάτες, στους άψητους κομικά προϊόντα και τρόφιμα, με μειωμένη περιεκτικότητα κεκο-
ξηρούς καρπούς. ρεσμένου και ολικού λίπους.
• Βιταμίνη Β12, η οποία σχετίζεται με νευρολογικές διαταραχές και • Οστεοπόρωση
υπάρχει αποκλειστικά σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης (κρέας, Δεν υπάρχει θεραπεία που να μπορεί να αντικαταστήσει την απώ-
αβγά, γαλακτοκομικά). λεια οστικής μάζας. Ενδείκνυνται τρόφιμα πλούσια σε ασβέστιο:
• Γενικά, το σύμπλεγμα των βιταμινών Β, οι περισσότερες εκ των ψάρι-σαρδέλες, σουσάμι, πράσινα λαχανικά, γαλακτοκομικά,
οποίων σχετίζονται με τον μεταβολισμό της ενέργειας και του λί- όσπρια, αμύγδαλα, κάστανα, ξηρά σύκα.
πους.
• Βιταμίνη C, η οποία σχετίζεται με τη διαταραχή της επιδερμίδας,
• Μείωση μνήμης
Τρόφιμα που βοηθάνε στην καλή λειτουργία της μνήμης είναι
των δοντιών και των αγγείων. Βρίσκεται στα εσπεριδοειδή, στις
ντομάτες και στις πράσινες σαλάτες.
οι ξηροί καρποί, τα φρούτα, το κρέας, οι πατάτες, τα όσπρια,
τα γαλακτοκομικά, τα ψάρια και η σοκολάτα.

διατροφή_14 διατροφή_15
 Eφαρμοσμένα Προγράμματα
Διατροφικής Aγωγής & Yποστήριξης
Προγράμματα Διατροφής για:
• υγιεινή διατροφή
• παχυσαρκία (ενηλίκων-παίδων)
• ανορεξία
• εγκυμοσύνη-θηλασμό
• αθλητές (προετοιμασία-αγώνες)
• παθολογικές καταστάσεις
(καρδιοπάθειες, υπερλιπι-
δαιμίες, διαβήτης, παθήσεις
πεπτικού συστήματος κ.λπ.)
• έλεγχος σωματομετρήσεων
(λιπομέτρηση, έλεγχος βασικού
μεταβολισμού, υγρών σώματος,
μυϊκής μάζας)
• σεμινάρια διατροφικής αγωγής
(κύκλοι εκπαιδευτικών σεμιναρίων).

Όταν η ιστορία μάς δικαιώνει… Συνεργαζόμενα Διαιτολογικά Γραφεία / Πτυχιούχοι Διατροφολόγοι-Διαιτολόγοι

ATTIKH Kατερίνα Δαργινίδου Ελένη Κ. Γιαννακούλα Αθανασία Παπαλάμπρου
Η Επιστημονική Ομάδα «διατροφή» ιδρύθηκε το 2001
Eυάγγελος Zουμπανέας Λαύριο Aττικής: Aγ. Παρασκευής 10 Λάρισα: Κούμα 42 Πάτρα: Ερμού 122
από τους διαιτολόγους-διατροφολόγους Ευάγγελο τηλ.: 22920 26900 τηλ.: 2410 551303 τηλ.: 2610 273208
Bασιλική Kούργια
Ζουμπανέα και Μανώλη Μανωλαράκη.
N. Iωνία: Mεσολογγίου 51 Σταματίνα Αντωνίου Αναστασία Μελισσοπούλου Παναγιώτα Ανδριοπούλου
τηλ.: 210 2718360 Παιανία: Σ. Αποστόλου Χούντα 5Β Τρίκαλα: Βύρωνος & Κανούτα 1 Πύργος Ηλείας: 28ης Οκτωβρίου
Mανώλης Mανωλαράκης τηλ.: 210 6645247 τηλ.: 24310 38430 & Καστόρχη 2, τηλ.: 26210 32754
Άλιμος: Αρειανού 4 Μαριέττα Μιχαήλ Αμαλιάδα: Ερμού 15
Σκοπός της ίδρυσής της «Votre Beaute», «FAQ», «Athens Voice», «Mommy», «Παιδί και νέοι ΗΠΕΙΡΟΣ τηλ.: 26220 21961
τηλ.: 210 9966896 Σαλαμίνα: Λεωφ. Σαλαμίνας 226 Λαμπρινή Mόσχου
Η λειτουργία διαιτολογικών γραφείων, η συνεργασία με διαιτολογικά γονείς»), προκειμένου να ενημερώσουν το ευρύ κοινό για θέματα
που σχετίζονται με τη διατροφή. Θωμάς Kραμποκούκης τηλ.: 210 4644324 Άρτα: Kαραπάνου 2 ΚΡΗΤΗ
γραφεία (franchise) και επιστημονικούς φορείς σε όλη την Ελλάδα,
η συμμετοχή της σε ερευνητικά προγράμματα πανελλήνιας Επίσης, η «διατροφή» ενημερώνει το ευρύ κοινό αλλά Kάτω Πατήσια: Aχαρνών 334 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ τηλ.: 26810 78188 Tόνι Νζέιμ
εμβέλειας, η προώθηση και θωράκιση του επαγγέλματος και τους επιστήμονες του κλάδου της υγείας μέσω της ιστοσελίδας τηλ.: 210 2116255 Παναγιώτα Kαρακασίδου Iωάννης Σουπιός Ηράκλειο: Λεωφ. Ικάρου 26
του διαιτολόγου-διατροφολόγου, η συνεργασία με τα μέσα μαζικής της (www.diatrofi.gr), η οποία θεωρείται μία από τις πιο έγκυρες Xριστίνα Kωστάρα Δελφών 47, τηλ.: 2310 860262 Hγουμενίτσα: 23ης Φεβρουαρίου 6 Νέα Αλικαρνασσός,
ενημέρωσης για την ενημέρωση του κοινού σχετικά με τη σωστή σε θέματα διατροφής (μέσω της οποίας, πολύ σύντομα, κάθε N. Φιλοθέη: Kαποδιστρίου 28 & πάροδος Oλύμπου τηλ.: 2810 223529
Χριστίνα Δρανίτσα
διατροφή, η συγγραφή βιβλίων για θέματα διατροφής, η έκδοση συνεργάτης της «διατροφής» θα μπορεί να αναπτύξει τον δικό τηλ.: 210 6896109 τηλ.: 26650 26419 Νίκη Τζουγανάκη
Ρήγα Φεραίου 40, Ευκαρπία
περιοδικού, η ανάπτυξη διαδικτυακού τόπου (www.diatrofi.gr) του διαδικτυακό τόπο). Pέθυμνο: Μοάτσου 7-9
Μαρία Τουμπή τηλ.: 2310 680937 I. Σουπιός & Ε. Καραμπίνα
για την ενημέρωση του κοινού και των επαγγελματιών υγείας Η επιστημονική ομάδα «διατροφή», σε συνεργασία με την εταιρεία τηλ.: 28310 22722
Μελίσσια: Ανδρ. Παπανδρέου 13-17 Περσεφόνη Παπαδοπούλου Ιωάννινα: 28ης Οκτωβρίου 17Α
για θέματα διατροφής και υγείας, η συνεργασία με εταιρείες ΦΑΓΕ, εξέδωσε το έντυπο «Γενικοί κανόνες διατροφής για
τηλ.: 210 8037382 Tσιμισκή 89, τηλ.: 2310 226796 τηλ.: 26510 33984 Eιρήνη Σφακιανάκη
τροφίμων για την προβολή, μέσω των τελευταίων, οδηγιών το νέο ξεκίνημα», το οποίο χορηγείται δωρεάν στο κοινό απ’ όλα
Mυρτώ-Mαρία Mυλωνά Σητεία: Mύσσωνος &
διατροφής. τα γραφεία της «διατροφής». Xριστίνα Kαρασαβίδου ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ Σακκαδάκη 19, τηλ.: 28430 29168
Επίσης, η εταιρεία ΦΑΓΕ, σε συνεργασία με τη «διατροφή», Γεωργία Φλουράκη Νεάπολη: Aγ. Γεωργίου 42 Διαμάντω Μπίλιου
Από την ιδέα στην πράξη εξέδωσε το έντυπο του «Junior», το οποίο περιέχει οδηγίες Xαϊδάρι: Nικομηδείας 4 & τηλ.: 2310 541013 Αλιβέρι Ευβοίας: Παπαδημητρίου Χριστίνα Χ. Μακρατζάκη
Στις μέρες μας, η επιστημονική ομάδα «διατροφή» αποτελεί για τη σωστή διατροφή των μικρών μας φίλων. Aγωνιστών Στρατοπέδου Γλάρου & Μεταξά, Χανιά: Πλ. Ελευθερίας 5,
Σήμερα, η «διατροφή» έχει τη γνώση, την πείρα Xαϊδαρίου, τηλ.: 6974 735376 Μαρία Κοκκίνου τηλ.: 28210 53364
τη μεγαλύτερη αλυσίδα διαιτολογικών γραφείων στην Ελλάδα, τηλ.: 6977 977264
και τη δυνατότητα για την καλή οργάνωση και την εύρυθμη Θησέως 1Β, τηλ.: 2310 676863
αλλά και το μεγαλύτερο δίκτυο επιστημόνων που ασχολούνται Λένια Φραγκίσκου Ελένη Πεννιά ΝΗΣΙΑ
με τον τομέα της διατροφής. Διαθέτει 50 διαιτολογικά γραφεία λειτουργία ενός διαιτολογικού γραφείου. Σύντομα, μάλιστα, Χαϊδάρι: Στρατάρχου Καραϊσκάκη 84 ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Ναύπακτος: Μαυρομμάτη 3, Αλεξάνδρα Αποστόλου
σε όλη την Ελλάδα, τα οποία είναι στελεχωμένα με 60 επιστήμονες, θα κυκλοφορήσει η πρώτη έκδοση του λογισμικού που αναπτύχθηκε τηλ.: 210 5316518 Σταυρούλα Σαλαμούρα τηλ.: 26340 20166 Άνδρος-Γαύριο: Ινστιτούτο
που παρέχουν τις γνώσεις τους σε θέματα διατροφής αποκλειστικά και μόνο για την καλή οργάνωση και την εύρυθμη Αριδαία Πέλλης: Λοχαγού
Παναγιώτα Μίαρη Ασημένια-Ειρήνη Κούσουλα Αισθητικής Μαρτίνου Πετρούλας
και υγείας. λειτουργία ενός άρτιου διαιτολογικού γραφείου. Παπαδόπουλου 12
Περιστέρι: Θηβών 125 & Λιβαδειά: Γεωργαντά 18-20 τηλ.: 22820 71500
Ένας άλλος σημαντικός τομέας στον οποίον πολύ σύντομα Πυργιωτίσσης 1 τηλ.: 23840 25226
δραστηριοποιήθηκε η «διατροφή» ήταν ο περιοδικός Τύπος. τηλ.: 22610 88077 Mαρία Mοσκάτ
τηλ.: 210 5750453 Σοφία Mπάμπου Kέρκυρα: Παν. Aραβαντινού 1
Δημιούργησε το περιοδικό που κρατάτε στα χέρια σας, Γρεβενά: Φαρδυκάμπου 2 Μαρία Ματράκα-Γκόσδα
και διανέμεται σε 60.000 αντίτυπα από 400 σημεία διανομής, Iωάννα Aθανασοπούλου Χαλκίδα: Αβάντων & Τσιριγώτη 10 τηλ.: 26610 27940
Γλυφάδα: Πλατεία Bάσως Kατράκη 6 τηλ.: 24620 87555
αλλά και από τα γραφεία των συνεργαζόμενων διαιτολόγων. τηλ.: 22210 24924, 86035 Πόπη Μαλαχία
Ενδεικτικά, μπορεί να το βρει κανείς σε παραπάνω από 100 τηλ.: 210 8956018 Αθηνά Ντενίκαρου Kως: Ζηπάρι, τηλ.: 22420 69729
φαρμακεία σε όλη την Ελλάδα, σε όλα τα καταστήματα mastihashop, Iωάννης Κάλφας Καβάλα: Δαγκλή 4 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
τηλ.: 2510 228109 Έβελυν Λαδά Ευστρατία Κουνιαρέλλη
στα διαγνωστικά κέντρα ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΗ, στα ξενοδοχεία GRECO- Γλυφάδα: Δούσμανη 24 Μυτιλήνη: Κουντουριώτου 17
TEL, στα καφέ flocafe, στα καταστήματα βιολογικών προϊόντων Ιατρικό Κέντρο Γλυφάδας Άργος: Καποδιστρίου 23,
Αυγή Καραΐσκου & Αλκαίου (πρώην Μεγάλη
ΒΙΟΚΥΚΛΟΣ, αλλά και σε διάφορα γυμναστήρια. «Βiocare», τηλ.: 210 8981624-7 τηλ.: 27510 21622
Κατερίνη: Βάρναλη 5 Βρετάνια), τηλ.: 22510 28512
Παράλληλα, κυκλοφόρησαν σε βιβλίο οι συνταγές μαγειρικής Χριστιάνα Παυλίδου τηλ.: 23510 45045 Xαρά Kολλινιάτη
που προτείνουν οι διαιτολόγοι της εταιρείας. Σε αυτό το βιβλίο, Kόρινθος: Περιάνδρου 48, Mάρθα Kουντούρη
Π. Φάληρο: Εσπέρου 25-27 ΘΕΣΣΑΛΙΑ Pόδος: Tριαντών 12, Iαλυσός
που έως σήμερα έχει επανεκδοθεί 10 φορές, περιλαμβάνονται τηλ.: 210 9824694 τηλ.: 27410 81102
και αναλυτικά παραδείγματα των μεθόδων που χρησιμοποιούν Bασιλική Καρασμάνογλου τηλ.: 22410 94333
Θάλεια Nτάμαρη Βόλος: Σόλωνος 2 & Αργοναυτών Χριστιάνα Μητρόγιαννη
οι διαιτολόγοι. Kόρινθος: Πυλαρινού 70, Σταματία Καμπούρη
N. Σμύρνη: Mενεκράτους τηλ.: 2421 302625 Χίος: Παπαζή 1
και Tυρολόης 10 «Λάμπρος Δημητρόπουλος και ΣΙΑ
Μέλη της ομάδας «διατροφή» εμφανίζονται σε τηλεοπτικές Θεοδοσία Kολαξή Ε. Ε.», τηλ.: 27410 29644 τηλ.: 2271 043663
εκπομπές και αρθρογραφούν σε εφημερίδες τηλ.: 210 9330893 Λάρισα: Παναγούλη 9
και περιοδικά πανελλήνιας εμβέλειας («Αρμονία», «6μήνες», «Vita», τηλ.: 2410 554146

διατροφή_16 διατροφή_17
 αφιέρωμα: τροφική αλυσίδα και περιβάλλον

Τροφική αλυσίδα και περιβάλλον

Κάθε οικοσύστημα περιλαμβάνει τις δικές του αλληλεπιδράσεις με-
ταξύ των τροφικών αλυσίδων. Ως εκ τούτου, μπορούμε να πούμε ότι
κάθε οικοσύστημα έχει τη δική του τροφική δομή.
Στις πολύπλοκες φυσικές βιοκοινότητες, όλοι οι οργανισμοί που συ-
Ιωάννης Χονδρός νιστούν έναν κρίκο στο τροφικό δίκτυο μπορεί να θεωρηθεί ότι συνι-
περιβαλλοντολόγος - Πανεπιστήμιο Αιγαίου στούν ένα τροφικό επίπεδο.
Environmental Systems manager, EOQ, SAQ Υπάρχουν πέντε τροφικά επίπεδα:
giahondr@yahoo.gr 1ο τροφικό επίπεδο - πράσινα φυτά - παραγωγοί
2ο τροφικό επίπεδο - φυτοφάγα ζώα - πρωτογενείς καταναλωτές
3ο τροφικό επίπεδο - κατώτερα σαρκοφάγα - δευτερογενείς κα-
ταναλωτές
4ο τροφικό επίπεδο - ανώτερα σαρκοφάγα - τριτογενείς καταναλωτές
5ο τροφικό επίπεδο - σαπροφάγα - τεταρτογενείς καταναλωτές
Στα κατώτερα τροφικά επίπεδα υπάρχει, γενικά, μεγαλύτερη ποικι-
λία ειδών, μεγαλύτερος αριθμός ατόμων, υψηλότεροι ρυθμοί ανα-
παραγωγής και το μέγεθος των ατόμων είναι συνήθως μικρότερο.
Η τροφική δομή μιας βιοκοινότητας μπορεί να απεικονιστεί και με
τις τροφικές ή οικολογικές πυραμίδες.
Αυτές σχηματίζονται όταν τοποθετήσουμε τα διάφορα τροφικά επί-
πεδα το ένα πάνω στο άλλο. Κατ’ αυτό τον τρόπο, οι σχέσεις μεταξύ
των διάφορων τροφικών επιπέδων καθίστανται φανερές. Ένα χα-
ρακτηριστικό παράδειγμα τροφικών ή οικολογικών πυραμίδων είναι
το ακόλουθο:
Τριτογενείς αρπακτικά πουλιά 4ο τροφικό επίπεδο
καταναλωτές

Δευτερογενείς αρπακτικά-έντομα- 3o τροφικό επίπεδο

καταναλωτές αράχνες

Πρωτογενείς φυτοφάγα έντομα 2ο τροφικό επίπεδο

καταναλωτές

Παραγωγοί φυτά 1ο τροφικό επίπεδο

Οι έννοιες αυτές οδηγούν στην ιδέα της βιομάζας (πρόκειται για το

Με τον όρο τροφική αλυσίδα χαρακτηρίζεται, γενικά, η ακολουθία της
μεταφοράς ύλης και ενέργειας από οργανισμό σε οργανισμό, με τη μορφή
τροφής. Η ροή ενέργειας μέσα στο οικοσύστημα περνάει από διαδοχικά στάδια,
κατά τα οποία οι οργανισμοί καταναλώνουν και καταναλώνονται.
Αυτά τα στάδια μπορούν να θεωρηθούν ως «κρίκοι», οπότε το σύνολό τους
σχηματίζει μιαν αλυσίδα, την τροφική αλυσίδα. Οι τροφικές αλυσίδες δεν είναι
απλές και μεμονωμένες, αλλά διακλαδίζονται. Η διακλάδωση των τροφικών
αλυσίδων σχηματίζει το τροφικό δίκτυο.
σύνολο των ζώντων οργανισμών σε έναν δεδομένο τόπο), της πρω-
τογενούς παραγωγικότητας (η αύξηση της μάζας των φυτών σε ένα
δεδομένο χρονικό διάστημα) και της δευτερογενούς παραγωγικό-
τητας (το σύνολο της ζωικής παραγωγής των καταναλωτών και των
αποσυνθετών σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα).
Αυτές οι δύο τελευταίες ιδέες είναι βασικές, καθώς καθιστούν
δυνατή την αξιολόγηση της χωρητικότητας φορτίου – δηλαδή τον
αριθμό των οργανισμών που μπορεί να υποστηρίξει ένα δεδομένο
οικοσύστημα. Σε οποιοδήποτε τροφικό δίκτυο, η ενέργεια που περι-
έχεται στο επίπεδο των παραγωγών δεν μεταφέρεται ολοκληρωτικά
στους καταναλωτές. Έτσι, από άποψη ενέργειας, είναι πιο αποδοτι-
κό για τους ανθρώπους να είναι πρωτογενείς καταναλωτές (να τρέ-
φονται από καρπούς και λαχανικά) από το να είναι δευτερογενείς
καταναλωτές (να τρέφονται από φυτοφάγα ζώα – μοσχάρι, βοδινό)
και ακόμη περισσότερο από το να είναι τριτογενείς καταναλωτές (να
τρέφονται από σαρκοφάγα ζώα).
Τα τελευταία χρόνια, η σύγχρονη βιομηχανική ανάπτυξη οδήγησε
στον σχηματισμό επικίνδυνων χημικών ουσιών που απελευθερώθη-
καν στο περιβάλλον. Οι ουσίες αυτές είναι γνωστές με τον όρο χημι-
κοί επιμολυντές και αποτελούν αντικείμενο πολλών επιστημονικών
ερευνών, αφού μέσω του εδάφους και του αέρα περνάνε στα φυτά
και στα ζώα, και ακολούθως στην τροφική αλυσίδα.
Οι κυριότεροι χημικοί επιμολυντές είναι τα πολυχλωριωμένα διφαι-
νύλια (PCBs), οι πολυχρωμιωμένες διβενζο-π-διοξίνες (PCDDs) και
τα βαρέα μέταλλα. Τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια χρησιμοποιού-
νται σε μονωτικά υγρά, ηλεκτρικούς μετασχηματιστές, πυκνωτές
κ.λπ. Στις διοξίνες περιλαμβάνονται πολλές χημικές συνθετικές
ουσίες, ιδιαίτερα τοξικές. Από τις τοξικότερες διοξίνες είναι οι δι-
βενζοδιοξίνες, με σημαντικότερη την τετραχλωροδιβενζο-π-διοξίνη
(TCDD). Εισέρχονται στο περιβάλλον μέσω της ατελούς καύσης ορ-
γανικών ουσιών και χλωροενώσεων ή από τα απόβλητα βιομηχανι-
ών παραγωγής φυτοφαρμάκων και ζιζανιοκτόνων.

διατροφή_18 διατροφή_19
 αφιέρωμα: τροφική αλυσίδα και περιβάλλον
Τα σπουδαιότερα βαρέα μέταλλα είναι το κάδμιο, ο μόλυβδος (Pb), ο
υδράργυρος (Hg), το αρσενικό (As) και το θάλλιο (TI). Ο υδράργυρος
εισέρχεται στο περιβάλλον από την καύση του άνθρακα, του πετρε-
λαίου ή ορισμένων στερεών αποβλήτων. Η ρύπανση του αέρα, του
εδάφους και του νερού από κάδμιο προέρχεται κυρίως από τις βιο-
μηχανίες επεξεργασίας χαλκού, χρωμάτων και πλαστικού. Το θάλλιο
προέρχεται από τις τσιμεντοβιομηχανίες, ενώ ο μόλυβδος από τις
βιομηχανίες μπαταριών.
Οι χημικοί επιμολυντές εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα μέσω
των γεωργικών εδαφών, τα οποία ως βασικό δομικό στοιχείο των
οικοσυστημάτων είναι ο τελικός αποδέκτης των διφαινυλίων, των
διοξινών και των βαρέων μετάλλων.
διατροφή_20
Οι διοξίνες συσσωρεύονται στα χωράφια ύστερα από καύση διά-
φορων ουσιών ή απευθείας από τα απόβλητα βιομηχανιών. Βιο-
μηχανίες εντομοκτόνων, μυκητοκτόνων, πλαστικών και χρωμάτων
παράγουν χημικούς επιμολυντές. Αυτές οι ουσίες εναποτίθενται
απευθείας στα χωράφια ή μεταφέρονται σε αυτά μέσω του βρόχινου
νερού ή του μολυσμένου χώματος (μεταφέρεται με τον αέρα). Στο
έδαφος, οι χημικές ουσίες κινούνται προς τον υδροφόρο ορίζοντα,
όπου βρίσκονται οι ρίζες των φυτών. Μέσω του ριζικού συστήματος,
τα φυτά προσλαμβάνουν νερό και θρεπτικά συστατικά από το έδα-
φος, παίρνοντας παράλληλα και διοξίνες ή βαρέα μέταλλα. Έτσι, οι
χημικές ουσίες περνάνε σε καλλιεργούμενα φυτά, αλλά και σε ζώα
που τρέφονται με μολυσμένο χορτάρι. Με αυτό τον τρόπο, οι διο-
ξίνες και τα βαρέα μέταλλα εισέρχονται στα λαχανικά, στα φρούτα,
στο κρέας και στα γαλακτοκομικά προϊόντα..
Τα τελευταία χρόνια έχουμε έρθει αρκετές φορές αντιμέτωποι με
τους κινδύνους των μολυσμένων τροφίμων. Το σκάνδαλο των τρε-
λών αγελάδων (Αγγλία 1996, Δανία 1999), της διοξίνης στο Βέλγιο
(το καλοκαίρι του 1999), της εισχώρησης μελαμίνης σε τρόφιμα με
παράγωγα γάλακτος στην Κίνα, πριν από λίγους μήνες, μας υπεν-
θυμίζουν ότι τα τρόφιμα που έως πρόσφατα θεωρούσαμε ασφαλή,
αποδεικνύεται ότι δεν είναι.
Οι χημικοί επιμολυντές μπορεί να προκαλέσουν πολλά προβλήμα-
τα στην υγεία μας. Η κατανάλωση τροφίμων με μεγάλες ποσότητες
διοξινών μπορεί να προκαλέσει κούραση, διαταραχές του νευρικού
συστήματος, δερματικές παθήσεις και τοξικά φαινόμενα στο ήπαρ.
Το πιο σημαντικό, όμως, πρόβλημα είναι η συνεχής και μακροχρό-
νια κατανάλωση τροφίμων με μέτριες ποσότητες διοξινών, διφαινυ-
λίων και βαρέων μετάλλων. Σε αυτή την περίπτωση, επειδή αυτές οι
ουσίες συσσωρεύονται σε διάφορα όργανα του οργανισμού, υπάρ-
χει μεγάλη πιθανότητα εμφάνισης μεταλλάξεων, καρκινογενέσεων,
προβλημάτων στο αναπαραγωγικό σύστημα και τερατογενέσεων.
Δεδομένου ότι κίνδυνοι που σχετίζονται με την ασφάλεια των τρο-
φίμων μπορεί να υπάρχουν σε όλα τα στάδια της τροφικής αλυ-
σίδας, είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ικανοποιητικός έλεγχος,
παρακολούθηση και πληροφόρηση σε όλα τα στάδια επεξεργασίας
ενός τροφίμου. Επιπρόσθετα, το γεγονός ότι στη σύγχρονη εποχή,
πέρα από τη διαδικασία παραγωγής και συσκευασίας του, ένα τρό-
φιμο μπορεί να ταξιδέψει μεταξύ διαφορετικών χωρών, αλλά και
ηπείρων, έως ότου φτάσει στον καταναλωτή, κάνει αυτή την ανάγκη
επιτακτικότερη. Ένας «αδύναμος κρίκος» κατά τη διαδρομή αυτή
μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ένα μη ασφαλές τρόφιμο, πιθανό
κίνδυνο για τους καταναλωτές και τεράστιο οικονομικό κόστος για
μια εταιρεία. Το σύνολο αυτών των πληροφοριών, για τη διαδρομή
ενός τροφίμου από τη μια άκρη της τροφικής αλυσίδας στην άλλη,
είναι με απλά λόγια και ο ορισμός της ιχνηλασιμότητας.
Η εφαρμογή ενός αποτελεσματικού συστήματος ιχνηλασιμότητας,
πέρα από το ότι αποτελεί και νομοθετική απαίτηση, σύμφωνα με
τον ευρωπαϊκό κανονισμό 178/2002/ΕΚ, επιτρέπει σ’ έναν οργανι-
σμό να τεκμηριώνει ή/και να εντοπίζει ένα προϊόν σε όλα τα στά-
δια παραγωγής, επεξεργασίας και διανομής, από την πρωτογενή
παραγωγή μέχρι και την κατανάλωσή του. Η τεκμηρίωση αυτή
περιλαμβάνει διάφορες πληροφορίες, όπως την ταυτότητα και την
παρτίδα προϊόντων και συστατικών, ημερομηνίες, αποτελέσματα
αναλύσεων, στοιχεία προμηθευτών, μεταπωλητών κ.λπ. Επιπλέον,
αποτελεί εργαλείο που συμβάλλει τα μέγιστα στην ασφάλεια των
τροφίμων, καθώς επιτρέπει την αναγνώριση και γρήγορη απόσυρ-
ση ακατάλληλων προϊόντων από την αγορά, αλλά επιπλέον διευ-
κολύνει και τον εντοπισμό της αιτίας του προβλήματος.
διατροφή_21
 αφιέρωμα: διατροφή, περιβάλλον και υγεία

Διατροφή, Χιλιάδες χρόνια μετά, η κακή διατροφή αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα

με δύο όψεις. Η μία αφορά τον Τρίτο Κόσμο, όπου επικρατούν η πείνα
το αίτιο είναι η τοξίνη που παρήγαγε ο μικροοργανισμός (π.χ., σταφυ-
λόκοκκος).
και η εξαθλίωση. Από την άλλη, οι ζώντες στην αφθονία των αναπτυγ-
περιβάλλον μένων χωρών πεθαίνουν από το πολύ ή το ακατάλληλο φαγητό, ή και
από τα δύο.
Πέρα από τα μικρόβια, τα τρόφιμα επιβαρύνονται με επικίνδυνους
χημικούς ρυπαντές, όπως είναι τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων (από

και υγεία.
Στη χώρα μας, τα τελευταία 60 χρόνια, ο πληθυσμός βίωσε δραστικές ψεκασμούς καλλιεργειών), τα νιτρικά και νιτρώδη άλατα (από υπερβο-
αλλαγές στον τρόπο ζωής. Καθώς περάσαμε από την ανέχεια του με- λική χρήση λιπασμάτων) και οι ελεύθερες χημικές ρίζες (από καμένα
σοπολέμου στην αφθονία της σημερινής εποχής, σταδιακά εγκαταλεί- λίπη - φριτέζες). Όλες οι παραπάνω ουσίες έχουν ενοχοποιηθεί ως

Πρόκειται
ψαμε την παραδοσιακή μεσογειακή δίαιτα και υιοθετήσαμε τον Δυτικό ισχυρά καρκινογόνα ή πρόδρομοι καρκινογόνων ουσιών.
τρόπο ζωής και, κατ’ επέκταση, μια δίαιτα Δυτικού τύπου. Ακολουθούν οι κίνδυνοι από την εντατικοποίηση της γεωργίας, οι διο-
ξίνες, οι ορμόνες, τα αντιβιοτικά, η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια. Είναι

για αμφίδρομη Είναι, λοιπόν, κατανοητό ότι ο τρόπος διατροφής των λαών ανά τον κό-
σμο επηρεάζεται από το περιβάλλον και τις καταστάσεις που επικρα-
τούν, τις κλιματικές συνθήκες, τις επιστημονικές εξελίξεις, την ευκολία
σύγχρονες απειλές, συνοδά συμπτώματα ενός συστήματος παραγω-
γής που πρέπει άμεσα να αλλάξει. Η υπέρμετρη χρήση πρόσθετων
(στα τρόφιμα), η νοθεία και οι περιβαλλοντικοί ρυπαντές ολοκληρώ-

σχέση; υιοθέτησης διατροφικών συνηθειών άλλων λαών (ανεξάρτητα από το

αν είναι ορθές ή όχι). Σημαντικότερο όλων, όμως, είναι ποια στάση και
συμπεριφορά θα τηρήσει ο καθένας από εμάς. Για να ακολουθήσει
νουν την εικόνα των κινδύνων που συνδέονται με την παραγωγή και τη
διακίνηση των τροφίμων.

κάποιος την «Ορθή Διαιτητική Συμπεριφορά», που πολλοί επιστήμονες
Αικατερίνη Καρακικέ
εκθειάζουν, θα πρέπει να έχει τη γνώση, αλλά και τη διάθεση να το κά-
διατροφολόγος-διαιτολόγος,
νει. Όμως, πάνω απ’ όλα, θα χρειαστεί τη βοήθεια των επιστημονικών,
M. Sc. Κλινικής Διατροφής,
θεσμικών ή άλλων, φορέων.
υποψήφια διδάκτωρ Χαροκόπειου
Πανεπιστημίου
karakikek@yahoo.gr Δυστυχώς δεν αρκεί να τρώμε σωστά για να προφυλάξουμε την υγεία
μας. Πρέπει να καταναλώνουμε και ασφαλή τρόφιμα. Όπως έδειξαν οι
διάφορες διατροφικές κρίσεις, η ασφάλεια των τροφίμων εξακολου-
θεί να είναι το ζητούμενο στις αναπτυγμένες χώρες. Οι κίνδυνοι που
ελλοχεύουν είναι πολλοί, καθώς τα τρόφιμα είναι άριστα υποστρώματα
ανάπτυξης παθογόνων μικροβίων, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν
πολλές και σοβαρές τροφικές δηλητηριάσεις. Αυτού του τύπου οι δη-
λητηριάσεις είναι γνωστές ως λοιμώξεις, όταν το αίτιο είναι ο ίδιος ο
παθογόνος μικροοργανισμός (π.χ., σαλμονέλα), ή ως τοξινώσεις, όταν
Για να μειωθούν οι παραπάνω κίνδυνοι, ευθύνη φέρει τόσο η Πολιτεία,
όσο και τα άτομα που την αποτελούν, δηλαδή ο καθένας από εμάς
ξεχωριστά. Καλό θα ήταν, λοιπόν, εκ μέρους της Πολιτείας να θεσμο-
θετηθούν και να εφαρμοστούν περισσότερα προγράμματα αγωγής
υγείας τόσο για τα παιδιά στα σχολεία, όσο και για το ευρύ κοινό, μια
και η σωστή διατροφή είναι η βάση της υγείας, ενώ η κακή διατροφή
είναι η αιτία πολλών ασθενειών. Χρειάζονται, επίσης, προγράμματα
ενημέρωσης ενηλίκων από φορείς της Πολιτείας, αλλά και η χάραξη
εθνικής διατροφικής πολιτικής, η οποία θα στηρίζεται σε αναλυτικές
μελέτες αναφορικά με τα πραγματικά δεδομένα και τον τρόπο ζωής
της σημερινής κοινωνίας. Μάλιστα, το Υπουργείο Υγείας, αναγνωρίζο-
ντας αυτή την ανάγκη, εκπόνησε το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Υγι-
εινή Διατροφή και τις Διατροφικές Διαταραχές, του οποίου η διάρκεια
εκτείνεται από το 2008 έως το 2012.

Η σχέση διατροφής και υγείας είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης
διατύπωσε τις προϋποθέσεις για την καλή υγεία: «Η θετική υγεία απαιτεί γνώση
της πρωτογενούς σύστασης του ατόμου (γενετική) και των δυνατοτήτων διάφορων
τροφίμων, τόσο εκείνων που ενυπάρχουν, όσο και εκείνων που προέρχονται από τη
δεξιότητα του ανθρώπου (επεξεργασία)… Αλλά το φαγητό από μόνο του δεν αρκεί
για την υγεία. Πρέπει να υπάρχει και άσκηση, τα αποτελέσματα της οποίας πρέπει
επίσης να γίνουν γνωστά … Αν υπάρχει έλλειψη τροφής ή άσκησης, το σώμα θα
ασθενήσει». Επιπλέον, η σχέση διατροφής και καλής υγείας διατυπώθηκε και στο
ρητό: «Νους υγιής εν σώματι υγιεί», το οποίο αποτελεί απόδοση της περιώνυμης
λατινικής φράσης του Ιουβενάλη.
διατροφή_22 διατροφή_23
 αφιέρωμα: διατροφή, περιβάλλον και υγεία

Όμως, πέρα και πάνω απ’ όλα αυτά, ο καθένας από εμάς θα πρέπει να ακολουθεί κάποιες βασικές αρχές σωστής
διατροφής:

• Να καταναλώνει συχνά μικρά γεύματα.

• Να καταναλώνει τρόφιμα απ’ όλες τις ομάδες (άμυλο, γαλακτοκομικά, φρούτα, λαχανικά, κρέατα και λίπη).
• Να καταναλώνει φρέσκα φρούτα και λαχανικά.
• Να αποφεύγει τα τηγανισμένα τρόφιμα (τηγανητές πατάτες, πατατάκια, τηγανητά λαχανικά, κρέατα, ψάρια
ή κοτόπουλο).
• Να επιλέγει τρόφιμα με χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά. Να καταναλώνει άπαχα κρέατα (κοτόπουλο
χωρίς πέτσα, ψάρια, κυρίως γαύρο, σαρδέλα, σολομό), αντί για κόκκινο κρέας (καλό είναι να καταναλώνει
κόκκινο κρέας 3-4 φορές τον μήνα).
• Στο μαγείρεμα καλύτερα να χρησιμοποιεί ελαιόλαδο. Αντί για βούτυρο, να καταναλώνει μαργαρίνες, και
ειδικότερα αυτές που είναι εμπλουτισμένες με βιταμίνες, ω 3 και ω 6 λιπαρά οξέα, και στερόλες.
• Να περιορίζει την κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών οξέων: κόκκινο κρέας, γλυκίσματα (γλυκά ζαχαρο-
πλαστείου, μπισκότα, κρουασάν, κέικ κ.λπ.), έτοιμα και συσκευασμένα τρόφιμα (πατατάκια, γαριδάκια, αρτο-
σκευάσματα, κ.λπ.), αλλαντικά, πλήρη γαλακτοκομικά, αβγά.
• Να καταναλώνει κυρίως μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα: ελαιόλαδο, μαργαρίνες εμπλουτι-
σμένες με μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα ή στερόλες, γάλα και γιαούρτι, χαμηλά σε λιπαρά,
λιπαρά ψάρια (μπακαλιάρο, μουρούνα, καλαμάρι, τόνο σε κονσέρβα, γαρίδες).
• Να καταναλώνει επαρκείς ποσότητες υγρών. Καλό είναι να καταναλώνει 8-10 ποτήρια νερό την ημέρα. Να
προτιμάει, επίσης, φυσικούς χυμούς και τσάι, αντί για καφέ ή αναψυκτικά με ανθρακικό. Ακολουθώντας
αυτές τις οδηγίες, εξασφαλίζει την ενυδάτωση και την ομαλή λειτουργία του οργανισμού του.
• Να καταναλώνει με μέτρο οινοπνευματώδη ποτά. Η συνιστώμενη δόση είναι 2-3 ποτά την ημέρα για τους
άνδρες και 1-2 ποτά για τις γυναίκες, εκτός αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα υγείας, οπότε η ποσότητα τροπο-
ποιείται. Να προτιμάει λευκό και κόκκινο κρασί ή μπίρα, αντί για ποτά με υψηλή περιεκτικότητα σε αλκοόλ
(τζιν, βότκα, ουίσκι κ.λπ.).
• Να ασκείται συστηματικά και να έχει έντονη φυσική δραστηριότητα. Συχνά, αρκούν 30 λεπτά καθημερινό
περπάτημα (όχι απαραιτήτως συνεχόμενα).
• Να διαβάζει προσεκτικά τις ετικέτες των πακεταρισμένων τροφίμων.

Η βιβλιογραφία διατίθεται από την αρθρογράφο.

διατροφή_24 διατροφή_25
 Βούλα Πατουλίδου
Μεσημέρι Τετάρτης, στο «NICE ‘N’ EASY», στο Κολωνάκι, το περιοδικό «ΔΙΑΤΡΟΦΗ health + wellness» συνάντησε
τη χρυσή Ολυμπιονίκη της Βαρκελώνης, κα Βούλα Πατουλίδου. Ανθρώπινη, οικεία και γεμάτη θετική ενέργεια, απά-
ντησε με αυθορμητισμό στον Βαγγέλη Ζουμπανέα και στην Ειρήνη Ζυγκοπούλου, επιβεβαιώνοντας το ρητό «νους
υγιής εν σώματι υγιεί».
Ξεκινώντας την κουβέντα μας, θα θέλαμε να μας πείτε δυο λόγια
για το ντοκιμαντέρ «Πουλιά στον βάλτο», που παρακολουθήσατε
και σας μάγεψε, καθώς ήταν το πρώτο πράγμα που μας αναφέρα-
τε μόλις συναντηθήκαμε.
Πράγματι, πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους της Αλί-
ντας Δημητρίου. Μιας εκπληκτικής σκηνοθέτιδας και αληθινής κυ-
ρίας. Από τον καημό της να καταγράψει στιγμές της εποποιίας της
Αντίστασης των γυναικών στα χρόνια της Κατοχής, ο άντρας της έκο-
ψε το τσιγάρο για να μαζέψουν χρήματα ώστε να γυριστεί η ταινία
και να μείνει ως αρχειακό υλικό για την Ελλάδα.
Το ντοκιμαντέρ συμμετείχε στο Διαγωνιστικό Τμήμα του 10ου Φεστι-
βάλ Ντοκιμαντέρ, «Εικόνες του 21ου αιώνα», και ψηφίστηκε από νέ-
ους ανθρώπους ως το καλύτερο ντοκιμαντέρ. Οι ίδιοι νέοι άνθρωποι
υπερψήφισαν και το ντοκιμαντέρ του Ελευθέριου Φυλακτού, διάρ-
κειας μικρότερης των 45 λεπτών, που παρουσίαζε τον τρόπο με τον
οποίον οι εθελοντές αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για να σώσουν τα
χελωνάκια. Και σκέφτεσαι, τελικά, ότι η εικόνα των νέων μας δεν
είναι αυτή που βλέπουμε μέσω της τηλεόρασης, με τη φραπεδιά και
το ίδιο «όνομα». Ή, καλύτερα, δεν είναι μόνον αυτή.
Είδα πολλά ντοκιμαντέρ, καθώς για πρώτη φορά ο Ερυθρός Σταυρός
είχε ενεργό συμμετοχή και θα εξακολουθήσει να έχει. Και όπως
ξέρετε, ο Ερυθρός Σταυρός θέλει οι εθελοντές να προσέρχονται με
τη βούλησή τους. Αυτό το γνωρίζω πολύ καλά, καθότι τα τελευταία
δύο χρόνια είμαι τομεάρχης Εθελοντισμού σε αυτό τον οργανισμό,
με έδρα τη Θεσσαλονίκη και πανελλαδική εμβέλεια.
Ποιες είναι οι ενέργειες τις οποίες προτίθεστε να κάνετε στον
Τομέα Εθελοντισμού;
Θέλουμε να προσεγγίσουμε κυρίως νέους ανθρώπους, για να τους
“
προβληματίσουμε και να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον τους. Συγκε-
Μαζικός αθλητισμός κριμένα, υπάρχει μια δράση στον Ερυθρό Σταυρό που λέγεται «Όσο
υπάρχουν άνθρωποι». Και τι σημαίνει αυτό; Αναφέρεται στους εθε-
χωρίς αθλητικά σχολεία λοντές που, πέρα από τις δικές τους χαρές και αγωνίες, βρίσκουν
μία ώρα την εβδομάδα ή τον μήνα, προκειμένου να σταθούν στο
”
πλευρό αυτών που τους χρειάζονται και να τους προσφέρουν χαρά.
δεν μπορεί να υπάρξει. Είναι συγκινητικό να βλέπεις σήμερα νέους να συνοδεύουν παιδιά
με αναπηρία στον κινηματογράφο ή στην καφετέρια.
Το εντυπωσιακό όταν επικοινωνείς με τους νέους ανθρώπους είναι
ότι τους βλέπεις να απαξιώνουν όσους τους λένε ότι «εμείς νοιαζό-
μαστε για εσάς», καθώς θεωρούν ότι δεν συμμερίζονται την αγωνία
τους. Και σας το λέω αυτό, καθώς 16 χρόνια τώρα δεν έχω χάσει την
επαφή μου με τους νέους. Και αυτό έγινε από το 1992 και μετά, όταν
η φωνή μου έγινε λίγο πιο δυνατή. Αρκετοί άνθρωποι πλέον περι-
μένουν να ακούσουν τι θα τους πει η Βούλα Πατουλίδου. Και όταν
μοιράζεσαι τις εμπειρίες σου, είναι πολύ όμορφα. Γιατί και η δική
διατροφή_ 26
διατροφή_26
μου διαδρομή δεν ήταν εύκολη, όπως και όλων των ανθρώπων που
έχουν καταφέρει κάτι ύστερα από πολλή προσπάθεια και κόπο. Δεν
είναι εύκολο όταν πέσεις να βρεις το κουράγιο να σηκωθείς. Θέλει
κότσια και, πάνω απ’ όλα, διαπαιδαγώγηση.
Στις χώρες της βόρειας Ευρώπης, που επενδύουν πολλά στην
πρόληψη, όπως και στον μαζικό αθλητισμό, έχουν μειωθεί κατά
πολύ οι εισφορές του κράτους στη φαρμακευτική περίθαλψη.
Και σε αυτό υστερούμε στην Ελλάδα. Είναι στις πολιτικές βλέ-
ψεις σας να κάνετε κάτι γι’ αυτό, στον βαθμό που περνάει από
το χέρι σας;
Μα, γιατί να γιατρέψεις κάτι που θα μπορούσες να είχες προλάβει
να μην νοσήσει. Να είσαι ο καλός μετά, που θα έχεις «πατήσει» στην
ανάγκη του άλλου, για να τον έχεις πάντοτε δέσμιο; Δέσμιο της προ-
σφοράς που είσαι υποχρεωμένος να έχεις δώσει; Και εδώ τίθεται το
καίριο ερώτημα. Τι είναι η πολιτική; Και θα σου απαντήσω αμέσως τι
είναι η πολιτική για εμένα.
Όταν είχε δημιουργηθεί το θέμα με τη συμμετοχή μου στο ψηφο-
δέλτιο Επικρατείας, διάβασα ένα άρθρο που ρωτούσε για ποιον λόγο
να συμμετέχουν οι αθλητές και οι καλλιτέχνες. Και απορώ. Αυτοί οι
άνθρωποι δεν είναι κομμάτι της κοινωνίας; Δεν έχουν προβληματι-
σμούς; Δεν έχουν απήχηση στους συμπολίτες τους; Δεν ακούγεται
η φωνή τους; Δεν υπάρχει, άλλωστε, πανεπιστήμιο που βγάζει πο-
λιτικούς. Σημασία έχει να μπορείς να ακούς τους ανθρώπους που
έχουν κάτι να σου πουν. Και να το δέχεσαι, όταν είναι καλό, και να το
εφαρμόζεις. Το θεωρώ απλό, αρκεί να είναι αληθινό αυτό που λες.
Τώρα, σε ό,τι αφορά τον μαζικό αθλητισμό, πρέπει να σου πω ότι δεν
είναι έτσι όπως εμείς θέλουμε να τον παρουσιάζουμε. Να ξυπνή-
σουμε αύριο το πρωί και να πούμε: «Ξέρετε τι ωραίος είναι ο αθλη-
τισμός; Τρέξτε όλοι στα γήπεδα και στα πάρκα!». Σε ποια γήπεδα και
σε ποια πάρκα; Αυτό θέλει πολλή δουλειά. Δεν είναι δύσκολο να
γίνει, αλλά θέλει τους κατάλληλους ανθρώπους και τον κατάλληλο
εξοπλισμό. Και πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τι είναι πρωταθλητισμός,
τι είναι αθλητισμός, τι είναι μαζικός αθλητισμός, τι είναι ο αθλητι-
σμός των ασθενειών κ.ο.κ. Όταν τα βάζεις όλα στον ίδιο ντορβά, δεν
μπορείς να κάνεις σωστή δουλειά.
Για παράδειγμα, ο πρωταθλητισμός είναι μια κατηγορία από μόνος
του. Και ακούς να σου λένε: «Μα καλά, τι θέλουμε; Έντεκα εκατομ-
μύρια αθλούμενους ή 30 πρωταθλητές;». Και απαντώ ότι, αν είχα-
με έντεκα εκατομμύρια αθλούμενους, θα είχαμε 500 πρωταθλητές.
Αλλά, δυστυχώς, δεν έχουμε τόσους αθλούμενους. Σε ό,τι αφορά
τους πρωταθλητές, πρέπει να ξέρετε ότι διαμόρφωσαν το προφίλ
τους με πάρα πολύ κόπο. Δεν κερδίζεις την αναγνώριση, βγαίνο-
ντας στο εξωτερικό, αν δεν είσαι άξιος. Φτάσαμε στο σημείο να τα-
ξιδεύουμε στο εξωτερικό και να μας αντιμετωπίζουν ως ισάξιους με
διατροφή_ 27
διατροφή_27
 συνέντευξη: Βούλα Πατουλίδου
τους Αμερικανούς, τους Γερμανούς, αλλά και με άλλους, των οποί-
ων οι χώρες είχαν παράδοση και πολλές διακρίσεις στον αθλητι-
σμό. Δεν μπορείτε, ίσως, να συλλάβετε πόσο σημαντικό είναι αυτό.
Σε μια παλιότερη κουβέντα μας είχατε αναφερθεί σε ένα ειδι-
κό κέντρο στη Γερμανία, όπου είχατε πάει μετά τον τραυματισμό
σας.
Αυτό είναι αλήθεια. Έτρεξα στον τελικό τραυματισμένη. Δεν το κα-
τάλαβε κανείς, αλλά ήταν ένας τραυματισμός που μπορεί να συμβεί
μία στο εκατομμύριο σε ένα γυμνασμένο κορμί. Είχε αποκολληθεί
ένας μυς από τον κόκκυγα και είχε φύγει όλος ο δικέφαλος. Είχαμε
κάνει, όμως, παυσίπονες ενέσεις και έτσι έτρεξα. Θυμάμαι ότι ζήτη-
σα να μου κάνουν μια παυσίπονη ένεση διάρκειας τεσσάρων ωρών,
καθώς ήμουν σίγουρη ότι θα τρέξω και στον τελικό.
Από εκείνο τον τραυματισμό πέρασαν εννέα μήνες για να περπατή-
σω και να καθίσω χωρίς κάποια ενόχληση. Κάποια στιγμή έρχεται
ένας γερμανός αρχιπροπονητής και μου λέει ότι για εκείνους αυτός
δεν ήταν τραυματισμός. Θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί σε 10 μέ-
ρες. Έτσι πήγα στο εν λόγω αθλητικό κέντρο, στη Γερμανία, όπου
ήταν γιατρός ο Γκιούντερ Χεντζ, ένας καταπληκτικός άνθρωπος, με
χιούμορ και αγάπη για τους αθλητές. Έχει ζήσει την αγωνία και τον
πόνο των αθλητών, αλλά και τον μεγαλύτερο εχθρό τους, τον χρόνο.
Την έκτη ημέρα, λοιπόν, με ανέλαβε και σε εννέα μέρες άρχισα να
τρέχω. Και όπως μου εξήγησε, αν δεν είχα καθυστερήσει εννέα μή-
νες, θα είχα θεραπευτεί πολύ γρηγορότερα και δεν θα είχα χάσει το
υψηλό αθλητικό επίπεδο στο οποίο ήμουνα.
Δεν υπάρχει, όμως, κάτι αντίστοιχο στην Ελλάδα.
Όχι, φυσικά. Βλέπεις ότι φεύγουμε στο εξωτερικό για να γίνουμε
καλά. Δεν είναι ότι δεν έχουμε γιατρούς εδώ. Το αντίθετο. Υπάρχουν
εξαιρετικοί γιατροί στην Ελλάδα, αλλά δεν έχουμε κάποιο εξειδι-
κευμένο κέντρο για τη φροντίδα των αθλητών. Η κάθε ποδοσφαι-
ρική ομάδα έχει τον δικό της γιατρό, ο οποίος χωρίς αμφιβολία εί-
ναι καλός. Αλλά στον ερασιτεχνικό αθλητισμό έχουμε ακόμα κενά.
Δηλαδή, θα μπορούσε να έρθει στην Ελλάδα ο Γκιούντερ Χεντζ, να
κάνει μερικά σεμινάρια και να υπάρχει ύστερα ανοικτή επικοινωνία
με το κέντρο στο οποίο εργάζεται.
Πόσο δύσκολο είναι για τους αθλητές μας, που δεν υποστηρίζο-
νται από χορηγούς, να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της προ-
πόνησης και της προετοιμασίας τους για τους αγώνες;
Έχουν ακουστεί κατά καιρούς φοβερά και τρομερά απαξιωτικά
σχόλια για τους αθλητές από ανθρώπους που δεν έχουν ιδρώσει
τη φανέλα τους, παρά μόνον όταν χάλασε το air condition στους
45 βαθμούς. Και λες ότι δέχομαι να με κρίνει κάποιος, αρκεί να
έχει επιχειρήματα. Πρέπει να ξέρεις ότι, όταν είσαι πρωταθλητής,
είσαι στον αέρα. Λένε ότι θα κόψουν τα προνόμια των πρωταθλη-
τών. Δηλαδή, θα πρέπει να μείνει αγράμματος κάποιος που έχει το
ταλέντο να διακριθεί; Πιστεύω ότι οι αθλητές θα πρέπει να μπαίνουν
στη σχολή της αρεσκείας τους και όχι απαραίτητα στη Γυμναστι-
κή Ακαδημία. Ο Μαυρωτάς, για παράδειγμα, είναι καθηγητής στο
Πολυτεχνείο. Βοηθήθηκε με τον αθλητισμό και επειδή ήταν ικανός
ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα. Του ανοίχτηκε η πόρτα και προ-
χώρησε. Άλλωστε, δεν σημαίνει ότι όποιος μπει στο πανεπιστήμιο
διατροφή_28
θα καταφέρει και να τελειώσει. Αν θέλεις να δυσκολέψεις τα πράγ-
ματα, κάνε πιο σκληρή τη διαδικασία του να γίνεις επιστήμονας.
Τα παιδιά της ρυθμικής και της ενόργανης ξεκινάνε από τεσσάρων ή
πέντε χρόνων. Στα 25 τους τελειώνει η καριέρα τους. Ονειρεύονταν,
όμως, ότι αγωνιζόμενα και διακρινόμενα θα μπορούσαν να μπουν
στο πανεπιστήμιο. Τώρα, το μόνο που θα κερδίζουν θα είναι κάποιοι
βαθμοί για την εισαγωγή τους σε μια σχολή.
Πώς αντιμετωπίζετε αυτούς που ασκούν κριτική στην απόφασή
σας να ασχοληθείτε με την πολιτική;
Πολλοί είναι εκείνοι που είπαν «τι ήθελε να ασχοληθεί με την πολι-
τική η Πατουλίδου; Τι γνωρίζει από τις ανησυχίες και τα προβλήματα
του κόσμου;». Όταν μαλώναμε, όμως, στη Νομαρχία για τα οικόπεδα
που επρόκειτο να στεγάσουν σχολεία και θέλανε να τα αποχαρακτη-
ρίσουν, απορούσες με αυτήν τη στάση των πολιτικών. Υπάρχουν ανα-
πτυσσόμενοι δήμοι που έχουν πρόβλημα σχολικής στέγης. Σίγουρα
δεν θα βρεις οικόπεδο στο κέντρο της Θεσσαλονίκης ή στο κέντρο
της Αθήνας για να χτίσεις σχολείο. Αλλά αν βγεις προς τον Άγιο Στέ-
φανο, που δεν επικρατεί οικοδομικός οργασμός όπως στο κέντρο,
θα μπορέσεις να βρεις οικόπεδο για να χτίσεις ένα σχολείο.
Σε ό,τι αφορά τα αθλητικά σχολεία… Αυτά είναι μια πονεμένη ιστο-
ρία. Ξεκίνησαν με τις πλέον φιλόδοξες προοπτικές, αλλά είμαστε
πολύ μακριά ακόμα από το να υλοποιηθούν. Μαζικός αθλητισμός
χωρίς αθλητικά σχολεία δεν μπορεί να υπάρξει.
Και για να ακριβολογούμε, ένας πολίτης που διακρίθηκε πρέπει να
ταριχευτεί; Να μην αντιδρά αν νιώθει ότι έτσι είναι το σωστό;
Αισθάνομαι ότι οι πολιτικοί υποτιμάνε τη νοημοσύνη μου και Κλείνοντας, θα ήθελα να σχολιάσουμε το θέμα της χειρουργι-
αυτό με ενοχλεί πολύ. κής παχυσαρκίας, που είναι το κύριο θέμα του περιοδικού μας.
Εμένα με ενοχλεί η φράση «ο λαός θέλει». Από τη στιγμή που ξέρεις Η προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι δεν μπορεί κανείς να είναι
ότι ο λαός θέλει, πες του κι εσύ την αλήθεια. Το πολιτικό κόστος, για αδύνατος, αν δεν ασκείται κατ’ ελάχιστον και δεν διατρέφεται
το οποίο γίνεται πολύς λόγος, μας πηγαίνει πολλά βήματα πίσω. σωστά.
Όπως γνωρίζετε, έχω περάσει πολύ δύσκολες στιγμές κατά την ενα- Έχω πάρα πολλές φίλες που μου λένε «αχ, και να είχαμε το κορμί
σχόλησή μου με την πολιτική. Μου καταλόγισαν πολιτική απειρία. σου!». Τους λέω, λοιπόν, να το πάρουν, αλλά να μου το επιστρέψουν
Δεκτό! Μου καταλόγισαν λάθη. Δεκτό! Αλλά το γεγονός ότι μου κα- όπως τους το δίνω ύστερα από έναν χρόνο. Γιατί αυτό θέλει πολλή
ταλόγισαν ιδιοτέλεια, ήταν λάθος. Αλλά δεν είμαι ο άνθρωπος που δουλειά.
θα βγω και θα μιλήσω. Δεν είμαι ο άνθρωπος που ό,τι καλό γίνεται Βέβαια, εάν έχεις ένα πρόβλημα που μπορεί να διορθωθεί μόνο με
το οικειοποιούμαι και ό,τι κακό γίνεται πετάω αλλού το μπαλάκι. επέμβαση, προκειμένου να νιώσεις κι εσύ καλύτερα, τότε προχώ-
ρησε στην επέμβαση. Αν όμως πας να κάνεις λιποαναρρόφηση και
Αξίζει ένα παιδί σήμερα να κάνει θυσίες για τον πρωταθλητισμό; δεν «ράψεις» το στόμα σου, θα «γυρίσεις» στην παλιά εικόνα σου. Η
Το τι αξίζει και τι όχι το κρίνεις εσύ ο ίδιος. Για εμένα, καμία θυσία εύκολη και η γρήγορη λύση δεν είναι η πραγματική λύση.
δεν ήταν θυσία. Ήταν απόλυτα συνειδητή επιλογή, γιατί στόχος, σκο- Την περίοδο των τεσσάρων μηνών πριν από τις εκλογές, που έπεσε
πός και όνειρο ζωής ήταν αυτό που έκανα επί 20 χρόνια. ο ουρανός στο κεφάλι μου, έβρισκα μισή ώρα τα μεσάνυχτα για να
Δεν θυμάμαι ποτέ να πήγα διακοπές, χωρίς να έχω μία τσάντα με τα γυμναστώ. Θα μου πεις ότι ήξερα τι έπρεπε να κάνω. Αλλά, πολλές
αθλητικά και άλλη μία με τα μαγιό. 365 μέρες τον χρόνο, σε κάποια φορές, ακόμα και το να σκουπίσεις την αυλή σου, ο τρόπος με τον
στιγμή της ημέρας, χωρούσε πάντα το τρέξιμο. Την Ανάσταση ή ανή- οποίον θα το κάνεις, είναι δημιουργικό. Πολλοί λένε ότι το βράδυ
μερα το Πάσχα, όλες τις μέρες! Αυτό θα πρέπει να το θες πολύ. έχουν αϋπνίες. Αυτό συμβαίνει γιατί έχουν πολλές σκοτούρες, το
Πρέπει να έχεις όχι μόνο το ταλέντο, αλλά και την ψυχική αντοχή για κορμί τους δεν έχει κουραστεί και καταφεύγουν στο χάπι για να κοι-
να το κάνεις αυτό. Υπάρχουν εξειδικευμένοι επιστήμονες (προπονη- μηθούν. Η σωματική άσκηση είναι ευεξία.
τές και καθηγητές της Γυμναστικής Ακαδημίας) που θα σου πουν ότι
έχεις τα εχέγγυα να ασχοληθείς με κάποιο άθλημα. Μπορούν να το
κρίνουν από τον σωματότυπό σου.
Έχουμε δει παιδιά 14 ή 15 χρόνων να τους λένε ότι δεν κάνουν για το
ένα ή το άλλο άθλημα. Αλλά δεν ξέρεις τι κρύβει ο άλλος στην ψυχή
του. Και θα φέρω ένα παράδειγμα. Θα θυμάστε τον Κουκοδήμο και
τον Βασδέκη. Ο Κώστας Κουκοδήμος ήταν το απόλυτο ταλέντο στο
μήκος, αλλά δεν μπόρεσε να σπάσει το φράγμα των 8 μέτρων πρώ-
τος. Το έσπασε ο Σπύρος ο Βασδέκης, ένας άνθρωπος που έκλεισε
τα μάτια, γυμναζόταν νύχτα-μέρα, και που του έλεγαν ότι πάνω από
7,90 δεν θα πηδήξεις, κι όμως πήδηξε 8,10. Η Κατερίνα Θάνου δεν
ήταν από τα μεγαλύτερα ταλέντα, αλλά ήταν το απόλυτο ταλέντο θέ-
λησης και πειθαρχίας.
Όταν πρωτοξεκίνησα μεγάλη, στα είκοσι ένα μου, στο τέλος του
πρώτου χρόνου έλεγα συνεχώς «πονάω». Και θυμάμαι τότε τον
κύριο Νίκο Ζαχαριάδη, έναν οραματιστή παράγοντα, να μου λέει:
«Βουλάκι, άμα δε μάθεις να ζεις με τους πόνους, φύγε αύριο από το
γήπεδο». Δεν ξαναμίλησα έκτοτε!
Πιστεύω ότι ο ομαδικός αθλητισμός, στις μέρες μας, είναι μονα-
δική ευκαιρία για τα παιδιά να ξεκολλήσουν από τα βιντεοπαιχνί-
δια, να συναναστραφούν με συνομήλικούς τους και να χαρούν.
Διότι το εκπαιδευτικό σύστημα τρελαίνει τα παιδιά.
Ήρθε οδηγία στο σπίτι, ο γιος μου πάει στην Ε’ δημοτικού, που μας
λέει να προσέχουμε την τσάντα του και να αφαιρούμε όποια βιβλία
περισσεύουν. Και αναρωτιέμαι πώς θα τα βγάλω από την τσάντα,
αφού περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα της ημέρας; Στο δημοτικό θα
τα κάνουμε τα παιδιά επιστήμονες; Δεν λέω να μη μάθουν ελληνικά,
αλλά να μάθουν και να σκέφτονται. Ο γιος μου μέσα από το σχολείο
παίζει ποδόσφαιρο, και βλέπεις ένα παιδάκι ιδρωμένο και ευχαρι-
στημένο, που μαθαίνει να μοιράζεται με τους άλλους. Αυτό, όμως,
σημαίνει ότι τα πρωινά του Σαββάτου και της Κυριακής ανήκουν στο
παιδί.
διατροφή_29
 Η
Ευρυτανία, μια συνεχώς αναπτυσσόμενη τουρι-
στικά περιοχή, με σημαντικές υποδομές, χωρο-
θετείται στους ορεινούς όγκους της κεντρικής
Ελλάδας. Στις υποδομές της, είτε πρόκειται για
πολυτελή ξενοδοχεία, είτε για παραδοσιακούς
ξενώνες, είτε για επιχειρήσεις φαγητού και διασκέδασης, μπο-

Ευρυτανία
Ένας παράδεισος γεμάτος χρώματα
στο κέντρο της Ελλάδας
ρούν να φιλοξενηθούν ακόμα και οι πιο απαιτητικοί επισκέπτες.
Η τουριστική υποδομή της και το ιδιαίτερου φυσικού κάλ-
λους περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται, την έχουν κατατά-
ξει στους σημαντικότερους χειμερινούς προορισμούς της
πατρίδας μας. Δύσκολα μπορεί κανείς να βρει άλλον ελ-
λαδικό χειμερινό προορισμό που να διαθέτει, μόλις 12 χι-
λιόμετρα από την πόλη, αναπτυγμένο χιονοδρομικό κέ-
ντρο, με άρτιο οδικό δίκτυο, και 1.500 και πλέον κλίνες.
Ο αθλητικός τουρισμός, ο συνεδριακός, ο φυσιολατρικός, ο
θρησκευτικός και, γενικότερα, οι εναλλακτικές μορφές του-
ρισμού αποτελούν μαζί με τον χειμερινό τουρισμό την αιχ-
μή του δόρατος στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής.

διατροφή_ 30
διατροφή_30 διατροφή_31
 διατροφικά ταξίδια: Eυρυτανία

Απόδραση με… δράση

Μπορεί οι υποδομές του νομού να παρέχουν τις ιδανικές συνθή-
κες για χαλάρωση και ξεκούραση σε όσους το επιθυμούν, όμως η
ευρύτερη περιοχή της Ευρυτανίας θεωρείται –και όχι άδικα– παρά-
δεισος για τα χειμερινά σπορ και τα σπορ περιπέτειας.
Φυσικά, πρώτο και καλύτερο σπορ, στο οποίο μπορεί να επιδοθεί
κανείς στην Ευρυτανία, είναι το χειμερινό σκι. Το χιονοδρομικό
κέντρο στο Βελούχι (12 χιλιόμετρα ή 20΄ με το αυτοκίνητο από την
πόλη) θεωρείται ένα από τα ομορφότερα και πιο σύγχρονα χιονο-
δρομικά κέντρα της Ελλάδας. Στον ίδιο χώρο υπάρχει και διαπι-
στευμένη σχολή εκμάθησης σκι για αρχάριους και παιδιά. Αρκούν
ένα ή δύο μαθήματα για να είστε έτοιμοι να αρχίσετε τις πρώτες
σας καταβάσεις!
Εκτός από το σκι, όμως, στην Ευρυτανία μπορεί κανείς να ασχολη-
θεί και με:
• Το Trekking στην περιοχή των Αγράφων, στη Χελιδόνα, στην
Καλλιακούδα και στην Κρέντη
• Το River Trekking στο μνημείο της παγκόσμιας φυσικής
κληρονομιάς «Πανταβρέχει»
• Το Kayak ποταμού στον Αχελώο, στον Ταυρωπό
ρει στον επισκέπτη όχι μόνο τη μέθεξη με το Θείο, αλλά και την
και στον Τρικεριώτη
αίσθηση της ιστορικής συνέχειας, με τους πύργους του Καραϊσκά-
• Το Rafting στα ανωτέρω ποτάμια
κη, ο οποίος έδρασε στην περιοχή.
• Το monoraft
Σημαντικότατο ιστορικό μνημείο της Ευρυτανίας είναι η εκκλησία
• Το Canoe-Kayak στη λίμνη Κρεμαστών
και η μονή της Παναγίας στους Δομιανούς. Είναι αφιερωμένη στην
• Το Canyoning στα φαράγγια της Βίνιανης και του Βόθωνα
Κοίμηση της Θεοτόκου και εορτάζει στις 15 Αυγούστου. Η υπάρχου-
• Το Jeep safari σα εκκλησία κατασκευάστηκε το 1779-87 στη θέση ενός παλιότερου
• Την ιππασία κοντά στους Κορυσχάδες ναού, ενώ το καμπαναριό ανεγέρθηκε το 1872. Σήμερα, είναι πολύ
καλά συντηρημένη και αποτελεί τη μοναδική σωζόμενη στην Ευρυ-
Το αθλητικό κέντρο τανία τρίκλιτη βασιλική.
Στο Καρπενήσι, επίσης, βρίσκεται το μεγαλύτερο αθλητικό κέντρο Κοντά στον δρόμο προς το Αγρίνιο, δίπλα στη λίμνη, βρίσκεται η
της Ελλάδας, το οποίο μπορεί να φιλοξενήσει πλειάδα αθλητικών Ιερά Μονή της Τατάρνας, η οποία χτίστηκε περίπου το 1555. Υπήρξε
εκδηλώσεων. Τα μέλη των εθνικών ομάδων ποδοσφαίρου και κρησφύγετο και χώρος περίθαλψης των επαναστατών, κατά τη
μπάσκετ, οι πρωταθλητές στίβου και οι Ολυμπιονίκες είναι λίγοι διάρκεια της Τουρκοκρατίας, καθώς και ορμητήριο του Καραϊσκάκη
μόνο από αυτούς που χρησιμοποίησαν κατά καιρούς τις εξαιρετικές για τις πολεμικές επιχειρήσεις του.
αθλητικές εγκαταστάσεις του. Ανάμεσα στα χωριά Επινιανά και Άγραφα, στο σπήλαιο ενός γρανι-
Σημαντική αθλητική υποδομή για την πόλη αποτελεί και το σύγχρο- τένιου βράχου, είναι χτισμένο το καθολικό της μονής της Παναγίας
νο κολυμβητήριο, το οποίο βρίσκεται στο κέντρο του Καρπενησίου. της Στάνας. Κοιτάζοντας από μακριά, μονάχα ο τρούλος του ναού
Διαθέτει 10 διαδρομές των 25 μέτρων και είναι κατάλληλα εξοπλι- του, με τα στενόμακρα παράθυρα, ξεχωρίζει κάτω από τον βράχυ.
σμένο για να φιλοξενεί μεγάλα αθλητικά γεγονότα.

Συνεδριακός τουρισμός Η Ευρυτανία των

Το καλύτερο συνεδριακό κέντρο της Στερεάς Ελλάδας βρίσκεται στο
Καρπενήσι. Εξοπλισμένο με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας και
χτισμένο με τις πιο σύγχρονες προδιαγραφές, μπορεί να εξυπη-
ρετήσει μέχρι και 600 συνέδρους. Επιπρόσθετα, με τις αίθουσες
συνεδρίων που διαθέτουν οι μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες της
πόλης, αποτελεί ιδανική λύση για όσους επιθυμούν να συνδυάσουν
τη γνώση, την εργασία και τη διασκέδαση με τις διακοπές τους.
Ευρυτανικά βουνά:
ένα βήμα πιο κοντά στον Θεό
Στις βουνοκορφές της ευρυτανικής γης βρήκε την ιδανική ευκαιρία
να φωλιάσει η πίστη στον Θεό. Γεμάτη μοναστήρια και βυζαντι-
νά μνημεία, που μαρτυρούν την άσβεστη πίστη των ορθόδοξων
χριστιανών, η Ευρυτανία προσφέρει κατανυκτική ατμόσφαιρα για
προσευχή και επαφή με το Θείο. Το σημαντικότερο μοναστήρι είναι
αυτό του Προυσού. Χιλιάδες επισκέπτες έρχονται στις 23 Αυγού-
στου που πανηγυρίζει. Ιστορικός προσκυνηματικός τόπος, προσφέ-
τεσσάρων εποχών
Ο χειμώνας στην Ευρυτανία είναι μοναδικός. Κατάλευκα τοπία και
αναμμένα τζάκια καλούν τον επισκέπτη να απολαύσει την ηρεμία
και τη φιλοξενία των κατοίκων της περιοχής.
Η άνοιξη στο Καρπενήσι είναι χαρά Θεού. Τα δέντρα ανθίζουν, η
μοσχοβολιά τους απλώνεται παντού τριγύρω και η πανδαισία των
αρωμάτων καλά κρατεί.
Το καλοκαίρι, καταπράσινα τοπία και κελαρυστά νερά δημιουργούν
έναν μοναδικό παράδεισο, που αξίζει κανείς να επισκεφτεί. Η περι-
οχή αποτελεί ιδανικό τόπο αναψυχής και παραθερισμού για όσους
επιθυμούν να ξεφύγουν από τον καύσωνα των πεδινών περιοχών
και την υγρασία της θάλασσας.
Τέλος, το φθινόπωρο τα βουνά μεταμορφώνονται. Χρυσοκόκκινες
και καφεκίτρινες πινελιές θυμίζουν πίνακα του Βαν Γκογκ, ενώ η
φύση ετοιμάζεται για τον μακρύ χειμώνα. Το τοπίο είναι τόσο εξω-
πραγματικά όμορφο, ώστε ο επισκέπτης θα αναγκαστεί να σταματή-
σει πολλές φορές για να το απολαύσει.

διατροφή_32 διατροφή_33
 διατροφικά ταξίδια: Eυρυτανία

Παντζαρόπιτα
Υλικά:
Για το φύλλο
• 1 κιλό αλεύρι
• 1 φλιτζάνι του τσαγιού γιαούρτι
• 1 φλιτζάνι του τσαγιού καλαμποκέλαιο
• 1 φλιτζάνι του τσαγιού φρέσκο γάλα
• 4 αβγά
• 1 μπέικιν πάουντερ
• ½ κουταλάκι του γλυκού σόδα

Για τη γέμιση
• 500 γραμμάρια σπανάκι
• 500 γραμμάρια χόρτα από παντζάρια
• 1 φλιτζάνι του τσαγιού γάλα
• 200 γραμμάρια τυρί φέτα
• 100 γραμμάρια λάδι
• 1 αβγό
• Αλάτι

Παρασκευή φύλλου:
Μέσα σε μια λεκάνη ρίχνουμε όλα τα υλικά για το φύλλο και τα
ανακατεύουμε καλά έως ότου «δέσει» η ζύμη. Μετά ρίχνουμε τη
ζύμη σ’ ένα λαδωμένο ταψί και την απλώνουμε με τα χέρια μας,
μέχρι να καλύψει ομοιόμορφα όλη την επιφάνεια του ταψιού. Με
τα χέρια μας «τραβάμε» γύρω-γύρω στα χείλη του ταψιού τη ζύμη,
Παραδοσιακή κουζίνα μέχρι ν’ αρχίσει να εξέχει, για να φτιάξουμε τον «κόθρο».

της Ευρυτανίας Παρασκευή γέμισης:

Στην Eυρυτανία, εκτός από τη φυσική της ομορφιά, θα ευχαρι-
στηθείτε και τις «φυσικές» της γεύσεις. Στις ταβέρνες και στις
ψησταριές που θα συναντήσετε στη διάρκεια της περιήγησής σας,
και στις οποίες θα κάνετε ένα ευχάριστο και «νόστιμο» διάλειμμα,
θα σας περιποιηθούν και με το παραπάνω. Σε αυτές θα απολαύσετε
γευστικά και καλοψημένα κρέατα, εκλεκτά τυριά, χυλοπίτες και
παραδοσιακό τραχανά. Και, βέβαια, κάθε περιοχή θα σας προσφέ-
ρει απλόχερα τη δική της, ξεχωριστή λιχουδιά. Μην παραλείψετε
να δοκιμάσετε και τις χωριάτικες πίτες της Eυρυτανίας, αλλά και
τα τοπικά γλυκά, που θα αποτελέσουν τον υπέροχο επίλογο ενός
απολαυστικού γεύματος.
Αφού καθαρίσουμε και πλύνουμε καλά τα χορταρικά, τα ψιλοκό-
βουμε και τα ζεματίζουμε. Εν συνεχεία, τα στραγγίζουμε και τα
ρίχνουμε σε μια λεκάνη. Εκεί προσθέτουμε και όλα τα υπόλοιπα
υλικά για τη γέμιση και τα ανακατεύουμε καλά. Ρίχνουμε κατόπιν
τη γέμιση στο ταψί, όπου έχουμε απλώσει το φύλλο. Γύρω-γύρω
τυλίγουμε το φύλλο που εξέχει από το ταψί, για να δημιουργηθεί ο
τραγανός «κόθρος» όταν θα έχει ψηθεί η πίτα μας. Ψήνουμε για 45
λεπτά στους 200 οC.

Τσουκνιδόπιτα
Πρασοτηγανιά Υλικά:
• 1 κιλό τσουκνίδες (άνθη, φυλλαράκια τσουκνίδας)
Υλικά: • ½ κιλό διάφορα χορταρικά
• 750 γραμμάρια χοιρινό κρέας, ψαχνό • 1 ½ φλιτζάνι του τσαγιού λάδι
• ½ φλιτζάνι του τσαγιού λάδι • 300 γραμμάρια τυρί φέτα
• 1 κιλό πράσα • 2 κουταλιές της σούπας τραχανά
• 1 κουταλάκι του γλυκού κόκκινο πιπέρι • 6 φύλλα
• ½ κουταλάκι του γλυκού κύμινο
• 1 λεμόνι Παρασκευή:
• Αλάτι, πιπέρι Πλένουμε καλά τις τσουκνίδες και τα υπόλοιπα χορταρικά, και τα
• 1 ποτήρι νερό βράζουμε σε μια κατσαρόλα. Τα σουρώνουμε, τα ξαναρίχνουμε
στην κατσαρόλα, προσθέτουμε και όλα τα υπόλοιπα υλικά, και τα
Παρασκευή: αφήνουμε να πάρουν μια βράση ακόμα. Βγάζουμε την κατσαρόλα
Κόβουμε το κρέας σε κομματάκια. Σ’ ένα μεγάλο τηγάνι ρίχνουμε από τη φωτιά και σ’ ένα λαδωμένο ταψί απλώνουμε τρία φύλλα,
το λάδι και το κρέας, και το τσιγαρίζουμε. Εν συνεχεία, ρίχνουμε το ραντίζοντάς τα με λίγο λάδι. Αδειάζουμε από πάνω τη μισή γέμιση
πράσο ψιλοκομμένο, τα μπαχαρικά και το νερό, και τα αφήνουμε να και στρώνουμε και τα υπόλοιπα τρία φύλλα. Τελειώνουμε με την
πάρουν βράση για περίπου 15 λεπτά. Τέλος, περιχύνουμε το φαγητό υπόλοιπη γέμιση. Ψήνουμε για περίπου 45 λεπτά στους 180 οC.
με λεμόνι και το σερβίρουμε.

διατροφή_34 διατροφή_35
 διατροφικά ταξίδια: Eυρυτανία

Μπομπότα
Υλικά:
• 2 κιλά αλεύρι
• 100 γραμμάρια μαγιά μπίρας
• 1 μπέικιν πάουντερ
• 500 γραμμάρια χλιαρό νερό
• 300 γραμμάρια τυρί φέτα
• 300 γραμμάρια λάδι

Παρασκευή:
Βάζουμε σε μια λεκάνη το νερό και λιώνουμε τη μαγιά. Μετά
προσθέτουμε λίγο-λίγο το αλεύρι, το μπέικιν πάουντερ και το αλάτι.
Ανακατεύουμε καλά έως ότου σχηματιστεί μαλακιά ζύμη, την οποία
σκεπάζουμε με μια πετσέτα για μία ώρα. Λαδώνουμε ένα ταψί και
στρώνουμε τη ζύμη σε όλη την επιφάνειά του. Από πάνω ρίχνουμε
την ψιλοτριμμένη φέτα και την περιχύνουμε με λάδι. Ψήνουμε την
μπομπότα για περίπου 45 λεπτά στους 170 οC.

Χρήσιμα τηλέφωνα www.diatrofimagazine.gr

• Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Νομού Ευρυτανίας: 22370 80209
• Δημαρχείο Καρπενησίου: 22370 21012
• Γραφείο Τουρισμού: 22370 21016
• Χιονοδρομικό Κέντρο Καρπενησίου: 22370 23506
• ΚΤΕΛ Καρπενησίου (Αθήνα): 210 8315991
• ΚΤΕΛ Καρπενησίου (Καρπενήσι): 22370 80013
Tο νέο µας site µόλις
• Γενικό Νοσοκομείο Καρπενησίου: 22370 80680
• Αστυνομικό Τμήμα Καρπενησίου: 22370 89150 σερβιρίστηκε.
Γευτείτε το!
Ευχαριστίες
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση

210.0ώ0στ0ες*
Ευρυτανίας για το πολύτιμο φωτογραφικό υλικό και τα υπέροχα
κείμενα που μας πρόσφερε για το διατροφικό ταξίδι μας σε αυτή
την πανέμορφη περιοχή, αλλά κυρίως για το ενδιαφέρον με το
οποίο αγκάλιασε αυτό το ταξίδι. Επίσης, θέλουμε να ευχαριστήσου-
με τον κ. Ηλία Τσώνη, εκδότη της εφημερίδας «Ευρυτανικά Νέα»,
για τις υπέροχες συνταγές και τις φωτογραφίες. Το εν λόγω υλικό
αναγ ν
ριος 2008
προέρχεται από τη στήλη «Οι συνταγές της Γεωργίας», που δημοσι- ος - Σεπτέµβ
S BARI Μάρτι
*πηγή: FOCU
εύεται στα «Ευρυτανικά Νέα».

Επισκεφτείτε τώρα την ανανεωµένη ηλεκτρονική διεύθυνση του περιοδικού

∆ΙΑΤΡΟΦΗ «health & wellness», και χορτάστε από πληροφορίες που
σχετίζονται µε τη διατροφή, την υγεία και την ευεξία. ∆ιαβάστε το περιοδικό
ηλεκτρονικά, ενηµερωθείτε για θέµατα διατροφής, ακολουθήστε χρήσιµα tips
των αγαπηµένων σας διαιτολόγων, µάθετε χρήσιµες πληροφορίες για τη
διανοµή του και γίνετε συνδροµητές για να το παραλαµβάνετε στο σπίτι σας.

Επίσης, µπορείτε να βρείτε τις καλύτερες συνταγές του µήνα, όπως

τις προτείνουν οι διαιτολόγοι της επιστηµονικής οµάδας ∆ΙΑΤΡΟΦΗ, και,
τέλος, ανακαλύψτε τις παραδοσιακές συνταγές της Ελλάδας µέσα από τα
διατροφή_36
διατροφικά ταξίδια µας. διατροφή_37
 το
Αλφαβητάρι Σε κάθε τεύχος, σε αυτήν τη στήλη, αναλύουμε με αλφα-
βητική σειρά λέξεις που σχετίζονται με τη διατροφή μας.
της
Στόχος μας είναι η έγκυρη και ακριβής επεξήγηση των
ορισμών που συναντάμε και χρησιμοποιούμε καθημερινά,
αλλά δεν έχουμε ξεκάθαρα στο μυαλό μας σε τι ακρι-
βώς χρησιμεύουν στον ανθρώπινο οργανισμό. Σε αυτό το
διατροφής
τεύχος θα ασχοληθούμε με λέξεις που αρχίζουν από το Τ
μέχρι και το Ω.
Βασιλική Κούργια
διαιτολόγος-διατροφολόγος
basiliki_kourgia@yahoo.gr
Trans λιπαρά
Πρόκειται για ακόρεστα λιπαρά οξέα που, σύμφωνα με διάφορες
έρευνες, μειώνουν τα επίπεδα HDL (καλής) χοληστερίνης και
αυξάνουν τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων του ορού, στοιχεία που
συνδυάζονται με υψηλό κίνδυνο για εκδήλωση στεφανιαίας νόσου.
Άλλες δυσμενείς επιδράσεις για τον ανθρώπινο οργανισμό είναι
ότι επιβαρύνουν τις αρτηρίες όσο και τα κορεσμένα λιπαρά, τα πε-
ριεχόμενα λιπαρά οξέα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον
οργανισμό και, επίσης, δυσχεραίνουν τον μεταβολισμό των φυσικών
λιπαρών οξέων, απαραίτητων και μη. Τα συναντάμε στα τρόφιμα και
στα γλυκά.
Υδατάνθρακες
Είναι βασική πηγή ενέργειας για τον άνθρωπο και αποδίδουν
4 θερμίδες για κάθε γραμμάριο. Είναι απαραίτητοι για την καλή
λειτουργία του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος, αλλά
και για πολλές άλλες βασικές λειτουργίες του οργανισμού. Διαχωρί-
ζονται στους απλούς υδατάνθρακες (σάκχαρα) και στους σύνθετους
(άμυλο). Οι ημερήσιες ανάγκες του οργανισμού σε υδατάνθρακες
πρέπει να καλύπτουν το 50-55%. Πηγή υδατανθράκων είναι τα λαχα-
νικά, τα δημητριακά, τα όσπρια, το ψωμί, η πατάτα, το ρύζι,
το μέλι και τα φρούτα.
Φρουκτόζη
Μονοσακχαρίτης (απλή μορφή υδατάνθρακα), που βρίσκεται σε με-
γάλες ποσότητες στα φρούτα και στο μέλι. Είναι 30%-50% πιο γλυκιά
από τη ζάχαρη και προκαλεί μικρότερη φθορά στα δόντια. Η φρου-
κτόζη επιδρά πολύ λιγότερο στο σάκχαρο και έχει αναφερθεί ότι
η υπερβολική κατανάλωση ανεβάζει τα τριγλυκερίδια του αίματος,
κάτι το οποίο συμβαίνει και με την υπερκατανάλωση οποιουδήποτε
υδατάνθρακα.
Χοληστερίνη (ή αλλιώς χοληστερόλη)
Πρόκειται για λιπίδιο, το οποίο σε μικρές ποσότητες είναι πολύ
χρήσιμο για την εξασφάλιση καλής υγείας. Είναι βασικό συστατικό
των κυτταρικών μεμβρανών, βρίσκεται σε όλους τους ιστούς του
σώματος, είναι απαραίτητη στη σύνθεση των γεννητικών ορμονών
και στον σχηματισμό της βιταμίνης D στην επιφάνεια του δέρματος.
διατροφή_38
Μεταφέρεται σε όλα τα σημεία του σώματος με τη βοήθεια των HDL
και LDL λιποπρωτεϊνών, όπου η πρώτη είναι η «καλή» λιποπρωτε-
ΐνη, γιατί απομακρύνει τη χοληστερίνη από τα κύτταρα των τοιχω-
μάτων των αρτηριών προς το συκώτι, και η δεύτερη είναι η «κακή»,
που σχηματίζει λιπαρά εναποθέματα στα κύτταρα των τοιχωμάτων
των αρτηριών.
Διάφοροι παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν την τιμή της χοληστε-
ρίνης. Κυρίως είναι γενετικοί ή κληρονομικοί, η παχυσαρκία,
η μειωμένη φυσική δραστηριότητα, αλλά και διατροφικοί.
Διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι σε ενήλικες με υψηλή τιμή χο-
ληστερόλης, ο κίνδυνος για καρδιακό επεισόδιο μειώνεται κατά 2%
για κάθε μείωση των επιπέδων της ολικής χοληστερίνης κατά 1%.
Με άλλα λόγια, σε περίπτωση που έχετε υψηλή χοληστερόλη,
η μείωσή της κατά 15% μπορεί να μειώσει κατά 30% τον κίνδυνο
που διατρέχετε για καρδιαγγειακές παθήσεις.
Ψευδάργυρος
Είναι σημαντικό μεταλλικό στοιχείο (και ιχνοστοιχείο) και βρίσκεται
στους περισσότερους ιστούς του σώματος. Συμμετέχει στον μεταβο-
λισμό των πρωτεϊνών, των λιπιδίων και των υδατανθράκων. Ενισχύει
το ανοσοποιητικό σύστημα, βοηθάει στη διατήρηση της αίσθησης
της γεύσης και της όσφρησης, και απαιτείται για τη σύνθεση DNA.
Η έλλειψή του προκαλεί μείωση της έκκρισης ινσουλίνης,
της ορμόνης που μειώνει τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα,
και δυσανοχή στη γλυκόζη. Επίσης, προκαλεί μείωση στον Βασικό
Μεταβολικό Ρυθμό (BMR), καθυστέρηση στην ανάπτυξη, επιπτώσεις
στο δέρμα, στα μαλλιά, στο έντερο και στο ανοσοποιητικό σύστη-
μα. Οι πλουσιότερες πηγές ψευδαργύρου είναι τα οστρακοειδή, το
κρέας και τα όσπρια.
ω 3 λιπαρά οξέα
Είναι πολυακόρεστα λιπαρά, τα οποία υπάρχουν κυρίως στα λιπαρά
ψάρια (στη σαρδέλα, στον τόνο, στο σκουμπρί, στην πέστροφα και
στον σολομό). Διάφορες επιστημονικές έρευνες κάνουν λόγο για
τις ευεργετικές επιδράσεις της πρόσληψης ω 3 στην καλή εγκεφα-
λική λειτουργία, στην πρόληψη εμφάνισης άσθματος, στον χαμηλό
κίνδυνο για καρδιαγγειακές παθήσεις, στη μείωση του πόνου στις
φλεγμονές, στη συναισθηματική ισορροπία και στον μειωμένο
κίνδυνο αφενός πρόωρου τοκετού και αφετέρου γέννησης ελλιπο-
βαρούς νεογνού.
διατροφή_39
 ιατρικά
Βάρος και ορθοπαιδικά
προβλήματα
δρ Σπύρος Δαρμανής, M. Sc.
ορθοπαιδικός χειρουργός
darmanis@otenet.gr
Η παχυσαρκία είναι μείζον πρόβλημα της δημόσιας υγείας και
αποτελεί την αιτία εμφάνισης σημαντικών ιατρικών προβλημάτων,
κυρίως του μυοσκελετικού συστήματος. Έως ότου ο άνθρωπος κα-
τοικήσει τη Σελήνη και έως ότου η βαρύτητα πάψει να καθορίζει τη
ζωή του, το σωματικό βάρος θα παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη
των ορθοπαιδικών προβλημάτων. Λέγοντας ορθοπαιδικά προβλή-
ματα, εννοούμε τις επιδράσεις στο μυοσκελετικό σύστημα σε άτομα
με μη φυσιολογικό βάρος (BMI – Body mass index-δείκτης μάζας
σώματος>30), αλλά και την εξέλιξη παθήσεων σε άτομα που έχουν
χειρουργηθεί για κάποιο ορθοπαιδικό πρόβλημα. Η Παγκόσμια Ορ-
γάνωση Υγείας προειδοποιεί ότι περισσότερο από ένα δισεκατομμύ-
ριο άνθρωποι είναι υπέρβαροι, και από αυτούς τα 300 εκατομμύρια
είναι παχύσαρκοι. Στην Αυστραλία, περίπου το 20% του πληθυσμού
είναι παχύσαρκοι. Δυστυχώς, αυξάνουν ανησυχητικά και τα επίπεδα
της υπερβολικής παχυσαρκίας (ΒΜΙ>40) στις μέρες μας.
Ξεκινώντας από τα παιδιά, οι διεθνείς στατιστικές δείχνουν ότι το
16% είναι υπέρβαρα (ΒΜΙ>95% για το φύλο και την ηλικία τους). Τα
παιδιά που έχουν μεγαλύτερο βάρος από το «φυσιολογικό» (όχι
απαραίτητα υπερβολικό βάρος) παρουσιάζουν πολύ συχνά κατάγμα-
τα, καθώς και προβλήματα στο μυοσκελετικό τους σύστημα. Συνή-
θως διαμαρτύρονται για μυοσκελετικούς πόνους (πόνο στα γόνατα,
οσφυαλγία). Τα υπέρβαρα παιδιά παρουσιάζουν περιορισμένη κινη-
τικότητα σε σχέση με τα παιδιά με φυσιολογικό βάρος (αυτό αυξάνει
την παχυσαρκία και εμμέσως τον κίνδυνο εμφάνισης κατάγματος).
Επίσης, αν θέλουμε να αναλύσουμε τον κίνδυνο κατάγματος στα
υπέρβαρα παιδιά, εκτός από τα αυξημένα φορτία στον σκελετό τους
από τον λιπώδη ιστό και τη χαμηλή προστασία από τον μυϊκό ιστό,
τα υπέρβαρα παιδιά παρουσιάζουν και διαταραχές στην ισορροπία
τους. Συνακόλουθα, αυξάνεται ο κίνδυνος για κάταγμα κατά τη διάρ-
κεια των καθημερινών τους δραστηριοτήτων. Εμφανίζονται, επίσης,
πιο συχνά διαταραχές του άξονα και της ευθυγράμμισης των κάτω
άκρων (γόνατα περισσότερο βλαισά ή ραιβά, όπου τα δύο κάτω άκρα
ενωμένα σχηματίζουν «Χ» ή «Ο», αντίστοιχα). Μερικές ορθοπαιδι-
κές παθήσεις που εμφανίζονται στην παιδική ηλικία (π.χ., η αρκετά
σπάνια ολίσθηση της μηριαίας κεφαλής) οφείλονται κατά κύριο λόγο
στο αυξημένο σωματικό βάρος. Συνοπτικά, μπορούμε να δούμε στον
παρακάτω πίνακα τη συχνότητα εμφάνισης ορθοπαιδικών προβλη-
μάτων σε παιδιά. Πολύ σημαντική γι’ αυτά είναι η ενθάρρυνση για
φυσική δραστηριότητα, όπως είναι το ποδήλατο και το κολύμπι, που
θα «διαρρήξουν» τον φαύλο κύκλο της παχυσαρκίας και, ταυτόχρο-
να, δεν θα «υπερφορτίσουν» τις αρθρώσεις τους, επιτείνοντας έτσι
τα πιθανά προβλήματά τους από το μυοσκελετικό σύστημα.
διατροφή_40
Σε αυτό το διάγραμμα παρουσιάζεται η συχνότητα εμφάνισης ορ-
θοπαιδικών προβλημάτων σε υπέρβαρα παιδιά
Αναφερόμενοι στους ενήλικες, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο
πληθυσμός «γηράσκει». Αυτό σημαίνει ότι, λόγω των επιτευγμάτων
της ιατρικής, ο μέσος όρος ζωής αυξάνεται μεν, αλλά συνακόλου-
θα αυξάνεται και ο αριθμός των ηλικιωμένων. Το 2030, στις ΗΠΑ το
17% του πληθυσμού θα είναι άνω των 65 ετών. Συνεπώς, τα αυξα-
νόμενα ορθοπαιδικά προβλήματα στους ηλικιωμένους (αρθρίτιδες,
εμφάνιση πιο εύκολα καταγμάτων), σε συνδυασμό με την αύξηση
του βάρους τους, μπορεί να έχουν καταστροφικές συνέπειες για το
μυοσκελετικό τους σύστημα. Το σημαντικότερο ορθοπαιδικό πρό-
βλημα σε παχύσαρκα άτομα είναι ότι το υπερβολικό βάρος συσχετί-
ζεται με την ανάπτυξη και την εξέλιξη της εκφυλιστικής αρθρίτιδας
ή οστεοαρθρίτιδας. Η συσχέτιση αυτή αφορά κυρίως την άρθρωση
του γόνατος (κνημομηριαία άρθρωση), αλλά και άλλες αρθρώσεις,
όπως το ισχίο, το χέρι και η επιγονατιδομηριαία άρθρωση. Θεωρείται
πιθανότερο ότι στα παχύσαρκα άτομα υφίσταται σημαντικές βλάβες
ο αρθρικός χόνδρος των φορτιζόμενων αρθρώσεων. Βέβαια, πρέπει
να επισημάνουμε ότι αποκλειστικά η παχυσαρκία δεν ευθύνεται για
την εμφάνιση οστεοαρθρίτιδας (ενοχοποιούνται κυρίως πολύπλοκοι
κληρονομικοί, μεταβολικοί, μηχανικοί και άλλοι παράγοντες). Απλώς
εμφανίζεται σε μεγαλύτερο ποσοστό σε άτομα με υπερβολικό σω-
ματικό βάρος σε σχέση με άτομα που έχουν φυσιολογικό σωματικό
βάρος. Ομοίως, υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που αποδεικνύουν
την επιβράδυνση της εξέλιξης της οστεοαρθρίτιδας σε άτομα που
επανακτούν το φυσιολογικό τους βάρος.
Μια άλλη ορθοπαιδική πάθηση, που επηρεάζεται άμεσα από το
υπερβολικό βάρος, είναι η οσφυαλγία (πόνος χαμηλά στη μέση). Αν
και υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις για το κατά πόσον συνδέε-
ται η οσφυαλγία με την παχυσαρκία, εμφανίζονται όντως πιο βαριά
συμπτώματα στην πληθυσμιακή ομάδα των παχύσαρκων. Ειδικότε-
ρα, τα άτομα με αυξημένο σωματικό βάρος κινδυνεύουν λιγότερο
να εμφανίσουν ισχιαλγία (πόνο στην οπίσθια επιφάνεια του μηρού,
που εκτείνεται μέχρι το πέλμα), και η αποθεραπεία είναι μεγαλύ-
τερης διάρκειας στα παχύσαρκα άτομα σε σχέση με τα άτομα που
έχουν φυσιολογικό βάρος. Επίσης, τα άτομα με φυσιολογικό βάρος,
τα οποία πάσχουν από οσφυαλγία, επιστρέφουν γρηγορότερα στην
εργασία τους και εμφανίζουν λιγότερες βλάβες στη μαγνητική το-
μογραφία (στους μεσοσπονδύλιους δίσκους) απ’ ό,τι τα υπέρβαρα
άτομα. Πάντως, τα αποτελέσματα σε ηλικιωμένα παχύσαρκα άτομα,
ύστερα από χειρουργικές επεμβάσεις στην οσφυϊκή μοίρα της σπον-
δυλικής στήλης (όταν έχουν τεθεί οι κατάλληλες ενδείξεις), δεν ήταν
χειρότερα από τα αποτελέσματα ανάλογων επεμβάσεων σε άτομα
φυσιολογικού βάρους. Αυτό το γεγονός καταδεικνύει ότι το υπερβο-
λικό σωματικό βάρος δεν αποτελεί αντένδειξη για επεμβάσεις στην
οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης.
Το αυξημένο σωματικό βάρος έχει συσχετιστεί και με άλλες παθή-
σεις, όπως η διάχυτη ιδιοπαθής σκελετική υπερόστωση (DISH),
που σχετίζεται και με την ηλικία και δημιουργεί αυξημένη παρα-
γωγή οστού στις καταφύσεις των τενόντων και στη θωρακική μοί-
ρα της σπονδυλικής στήλης. Επίσης, όσον αφορά τους υπέρβαρους
ασθενείς, αν και θεωρείται ότι δεν κινδυνεύουν από οστεοπόρωση
(μέσω διάφορων μηχανισμών αύξησης της οστικής πυκνότητας),
έχει αποδειχθεί ότι η παχυσαρκία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για
την ανεπάρκεια της βιταμίνης D στον οργανισμό, καθώς και ότι δεν
είναι τόσο ο λιπώδης ιστός που προστατεύει από την οστεοπόρωση,
όσο ο μυϊκός ιστός, ο οποίος μπορεί, λόγω της παχυσαρκίας και της
αδράνειας, να ελαττωθεί σημαντικά. Άλλη σημαντική ορθοπαιδική
πάθηση, η οποία σχετίζεται με την παχυσαρκία, είναι η ουρική αρ-
θρίτιδα (κρύσταλλοι ουρικού οξέος στις αρθρώσεις, πόνος στο μεγά-
λο δάχτυλο του ποδιού και σε άλλες αρθρώσεις, όπως τα γόνατα). Σε
αυτή την πάθηση, η παχυσαρκία αποτελεί αναστρέψιμο παράγοντα
κινδύνου. Το ποσό του σπλαχνικού λίπους είναι ο σημαντικότερος
παράγοντας που συνεισφέρει στην αύξηση του ουρικού οξέος στο
αίμα και στη μείωση της αποβολής του με τα ούρα. Η ρευματοει-
δής αρθρίτιδα (φλεγμονώδης νόσος των αρθρώσεων, που προσβάλ-
διατροφή_41
 ιατρικά

λει αρχικά τον αρθρικό υμένα και τελικά προκαλεί παραμορφώσεις)

εμφανίζεται τρεις φορές περισσότερο σε παχύσαρκα άτομα απ’ ό,τι
στον γενικό πληθυσμό. Επίσης, παχυσαρκία εμφανίζεται συχνότερα Πίνακας με ορθοπαιδικές παθήσεις που σχετίζονται με την παχυ-
σε άτομα που πάσχουν από συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, μια σαρκία (αυτό δεν σημαίνει ότι αποδεδειγμένα μόνο η παχυσαρκία
σοβαρή πάθηση του συνδετικού ιστού. οδηγεί σε αυτές)

Τα παχύσαρκα άτομα δεν εμφανίζουν μόνο συχνότερα ορθοπαιδικά

προβλήματα, αλλά δυσκολεύονται ακόμα και να τα αντιμετωπίσουν.
Δεν πρέπει να αγνοούμε τους αυξημένους διεγχειρητικούς κινδύ-
νους (κατά τη διάρκεια του χειρουργείου), όπως τα προβλήματα με Οστεοαρθρίτιδα (γόνατο, ισχίο, χέρι)
την αναισθησία, αλλά και τις δυσκολότερες και πιο αιματηρές προ- Οσφυαλγία
σπελάσεις για τον χειρουργό (μάλιστα, πολλές φορές παραγγέλονται
Διάχυτη ιδιοπαθής σκελετική υπερόστωση
ειδικά εργαλεία για την πραγματοποίηση του χειρουργείου). Επίσης,
μετεγχειρητικοί κίνδυνοι, ύστερα από χειρουργεία για ορθοπαιδικές Διαταραχές βάδισης
παθήσεις, θεωρούνται η πιθανότητα θρομβοεμβολικών επεισοδίων, Παθήσεις των μαλακών μορίων
προβλημάτων από το αναπνευστικό (σε συνδυασμό με τη πιο δύ- (σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, πελματιαία απονευρωσίτιδα)
σκολη κινητοποίηση αυτών των ασθενών), οι λοιμώξεις και τα έλκη Οστεοπόρωση
από κατάκλιση (αναφερόμαστε στο γνωστό «άνοιγμα» στον γλουτό Ουρική αρθρίτιδα
σε ορισμένους ασθενείς).
Ινομυαλγία
Δυστυχώς, «τα πάχη μου, τα κάλλη μου», αν συνδυάζονται με ορ-
θοπαιδικά προβλήματα, γίνονται «τα πάχη μου, οι πόνοι μου». Δεν Διαταραχές του συνδετικού ιστού
πρέπει να λησμονάμε ότι η πρόληψη μπορεί και εδώ να κάνει θαύ- (ρευματοειδής αρθρίτιδα)
ματα…

διατροφή_42 διατροφή_43

Δυσάρεστη αναπνοή!
Ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα
Μαρία Aντωνιάδου
οδοντίατρος, M. Sc., PhD διδάκτορας Πανεπιστημίου Αθηνών
mantonia@dent.uoa.gr
Η κακοσμία του στόματος αποτελεί συνηθισμένο κοινωνικό πρόβλημα, το οποίο συνοδεύεται από ανασφά-
λεια, έλλειψη αυτοπεποίθησης και αμηχανία αυτών που την βιώνουν, αλλά και όσων τυχαίνει να βρίσκο-
νται κοντά τους. Το σύστημα στόμα-χαμόγελο ταυτίζεται με ιδιαίτερες απολαύσεις του ανθρώπου, εφόσον
είναι υγιές. Είναι γεγονός ότι στις μέρες μας ένα αισθητικό και λαμπερό χαμόγελο πλαισιώνει την κοινω-
νική και επαγγελματική επιτυχία καθενός εξ ημών. Η κακή αναπνοή αντίθετα, στις περισσότερες περι-
πτώσεις, συνοδεύεται από δυσάρεστες συναισθηματικές, κοινωνικές και επαγγελματικές επιπτώσεις.
διατροφή_44
Ποιες είναι οι αιτίες κακοσμίας του στόματος;
Το 92-95% των περιπτώσεων δυσάρεστης αναπνοής προέρχεται
από προβλήματα της στοματικής κοιλότητας. Η παρουσία οδοντικής
πλάκας, οι λοιμώξεις των ούλων (ουλίτιδα, περιοδοντίτιδα), τα τερη-
δονισμένα δόντια, οι πληγές στο στόμα που δεν κλείνουν (από διά-
φορες νόσους του στόματος, τραύματα ή εγκαύματα), οι κακότεχνες
προσθετικές εργασίες, οι οδοντοστοιχίες που δεν καθαρίζονται και,
γενικότερα, οι κακές συνήθειες υγιεινής αποτελούν τις κύριες αιτί-
ες στοματικής κακοσμίας. Συνήθως, η μεγάλη εναπόθεση οδοντικής
πλάκας στα δόντια και τα ούλα, η οποία αποτελεί σύμπλεγμα υπο-
λειμμάτων τροφών, μικροβίων και θειούχων πτητικών ενώσεων του
μεταβολισμού των τελευταίων, επιφέρει την άσχημη, κυρίως, πρωινή
απόπνοια.
Δυσάρεστη αναπνοή σε μικρότερο ποσοστό μπορεί να έχουν και τα
άτομα με ξηροστομία του στόματος, δηλαδή τα άτομα με μειωμένη
παραγωγή σάλιου, η οποία είναι συνοδευτική κάποιων συνδρόμων
(π.χ., σύνδρομο Sjogren), αλλά και οι καρκινοπαθείς που έχουν υπο-
βληθεί σε χημειοθεραπεία. Επίσης, η χρήση φαρμάκων που προ-
καλούν ξηροστομία (πενικιλλαμίνη, λίθιο κ.λπ.) ή περιέχουν ιώδιο ή
χλώριο συνοδεύει πολύ συχνά προβλήματα δυσάρεστης αναπνοής.
Άλλα ιατρικά προβλήματα, όπως η χρόνια νεφρική και ηπατική ανε-
πάρκεια, οι χρόνιες παθήσεις των πνευμόνων, της μύτης, των αμυ-
γδαλών, του ιγμορείου, εμπύρετα νοσήματα, πέμφιγα, καρκίνος του
πνεύμονα και του στοματοφάρυγγα, σακχαρώδης διαβήτης, φυμα-
τίωση, σύφιλη, αλλά και ψυχογενείς παράγοντες, μπορεί να απο-
τελούν αιτίες δυσάρεστης αναπνοής. Σε περιπτώσεις αφυδάτωσης
του σώματος και έλλειψης ψευδαργύρου μπορεί επίσης να συμβεί
το ίδιο. Μια ιδιαίτερη περίπτωση, τέλος, είναι η τριμεθυλαμινουρία
«σύνδρομο οσμής ψαριού», με ελάχιστες ωστόσο αναφορές σε αν-
θρώπους. Γενικά, όλοι οι άνθρωποι παράγουν τριμεθυλαμίνες (έχουν
οσμή σάπιου ψαριού) κατά την πέψη των τροφών, αλλά ταυτόχρονα
υπάρχει και το ένζυμο που τις διασπά. Σε σπάνιες περιπτώσεις, όπου
το ένζυμο βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα συγκέντρωσης στο σώμα,
ενδέχεται να παρουσιαστεί η ιδιαίτερη αυτή κακοσμία, με καταστρο-
φικές συνέπειες στην ψυχοσύνθεση του πάσχοντα.
Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις (φυ-
σιολογικές ή παθολογικές), εφόσον οι σφιγκτήρες του οισοφάγου
λειτουργούν κανονικά, αέρια και οσμές δεν μπορούν να διαφύγουν
από το στόμα. Οι σχετικές δύσοσμες χημικές ενώσεις εισέρχονται
γρήγορα στο κυκλοφοριακό σύστημα και, εν συνεχεία, απορροφού-
νται. Εξαίρεση αποτελεί η πρόκληση εμετού ή το «ρέψιμο».
Σε μικρότερο ποσοστό αναφέρονται περιπτώσεις κακοσμίας, που
οφείλονται σε διατροφικές συνήθειες και αναλύονται παρακάτω.
Αναφέρεται, τέλος, και η περίπτωση της ιδιοπαθούς κακοσμίας, λι-
γότερο συχνής ωστόσο, όπου τα αίτια δεν μπορούν να καθοριστούν.
Παρουσιάζεται, για παράδειγμα, σε άτομα στα οποία δεν συνυπάρ-
χουν κάποιο ή κάποια από τα τοπικά ή συστηματικά αίτια, που δεν
παίρνουν φάρμακα, ενώ παράλληλα διατηρούν υψηλού επιπέδου
στοματική υγιεινή. Παρ’ όλα αυτά, «το στόμα τους μυρίζει». Σε αυ-
τές τις περιπτώσεις, για κάποιον ανεξήγητο λόγο, διαταράσσεται η
φυσιολογική μικροβιακή χλωρίδα του στόματος και αναπτύσσονται
περισσότερα αναερόβια μικρόβια, τα προϊόντα μεταβολισμού των
οποίων, λόγω των θειούχων ενώσεων που περιέχουν, είναι ιδιαίτερα
κάκοσμα. Συνοδευτικό όλων των παραπάνω αιτίων γένεσης κακο-
σμίας του στόματος αποτελεί, συνήθως, το υπερβολικό κάπνισμα.
Ποιος είναι ο ρόλος της διατροφής στην κακοσμία του στόματος;
Τροφές που περιέχουν πτητικά άλατα, τα οποία αναδίδουν έντονες
οσμές (σκόρδο, κρεμμύδι, πράσο, μπρόκολο, κουνουπίδι, κρέας με
πολλά λιπαρά, παστά ή καπνιστά αλλαντικά, τυριά όπως το καμα-
μπέρ, το ροκφόρ κ.λπ.), θεωρούνται επιβαρυντικά στοιχεία, μιας,
έτσι και αλλιώς, δύσοσμης αναπνοής από άλλα αίτια. Παράλληλα, ο
διατροφή_45
 θέμα: δυσάρεστη αναπνοή
καφές, η μπίρα, το κρασί και το ουίσκι είναι στην κορυφή της λίστας
των ποτών που επιδεινώνουν την κακή αναπνοή σε συνδυασμό με το
κάπνισμα. Τέλος, τροφές με πολλά καρυκεύματα (κάρι, πιπερόριζα)
οδηγούν σε δυσάρεστη απόπνοια.
Γενικά, η διατήρηση με διάφορους τρόπους της υγρασίας στο στόμα
περιορίζει το φαινόμενο της κακοσμίας. Για τον λόγο αυτό, η κα-
τανάλωση σε όλη τη διάρκεια της ημέρας άφθονων υγρών (νερό,
φυσικοί χυμοί κ.λπ.) είναι ιδιαίτερα σημαντική για επαγγελματίες
που αναγκάζονται να μιλούν πολύ (δικηγόρους, δασκάλους, δη-
μοσιογράφους, πολιτικούς). Επιπρόσθετα, η κατανάλωση φρούτων
(μήλα, καρπούζι) και ωμών λαχανικών (καρότα, πιπεριά, σέλερι,
μαϊντανός), με μεγάλη περιεκτικότητα σε νερό, συντελεί στη συνεχή
έκπλυση των οδοντικών επιφανειών και λειτουργεί επικουρικά στην
απομάκρυνση των υπολειμμάτων των τροφών απ’ αυτές. Ας σημει-
ωθεί ότι η κατανάλωση φυτικών προϊόντων πλούσιων σε βιταμίνη C
(πορτοκάλια, βατόμουρα, πεπόνια κ.λπ.) δημιουργεί εχθρικό περι-
βάλλον για τα μικρόβια, μειώνοντας δραστικά τον πληθυσμό τους.
Καλό είναι να αποφεύγονται τα υποκατάστατα της βιταμίνης C, γιατί
ενδέχεται να προκαλέσουν στομαχική δυσανεξία σε κάποια άτομα
και να επιδεινώσουν το πρόβλημα της δυσάρεστης αναπνοής, αντί
να το μειώσουν.
Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα γαλακτοκομικά προϊόντα, το γιαούρτι
συστήνεται για την αντιμετώπιση της κακοσμίας. Έχει αποδειχθεί ότι
μία μερίδα γιαουρτιού με προβιοτικά την ημέρα ελαττώνει το επί-
πεδο των θειούχων ενώσεων που σχηματίζονται στο στόμα και μει-
ώνει τον μικροβιακό πληθυσμό τους. Σχετικές μελέτες αναφέρουν
ότι άτομα που τρώνε γιαούρτι με προβιοτικά έχουν μικρότερα ποσο-
στά προσβολής από νόσους του περιοδοντίου σε σχέση με άλλους
που δεν καταναλώνουν τέτοια προϊόντα και, κατά συνέπεια, ασκούν
περισσότερο ελεγχόμενη στοματική υγιεινή. Αν και απαιτούνται
περισσότερες μελέτες για να αποδείξουν την ορθότητα αυτών των
πληροφοριών, είναι ενδεικτικό ότι τροφές πλούσιες σε βιταμίνη D
(π.χ., γιαούρτι) μπορούν να μειώσουν τη δυσάρεστη αναπνοή, όπως
συστήνει και η Αμερικάνικη Ομοσπονδία Διαιτολόγων (American
Dietetic Association).
Γενικά, αναφέρεται ότι η αποφυγή τροφών με κολλώδη υφή και με-
γάλη περιεκτικότητα σε ζάχαρη συντελεί στην αποφυγή δημιουργίας
κατάλληλων για τα μικρόβια συνθηκών αποίκησης του στόματος. Συ-
στήνεται για τον λόγο αυτό, η αποφυγή συχνής κατανάλωσης και σε
μεγάλες ποσότητες σιροπιαστών γλυκών, παστελιών κ.λπ.
Σημειώνεται, επίσης, ότι μια δίαιτα που περιέχει πολλές πρωτεΐνες
ή λιπαρά και σε μικρότερο βαθμό υδρογονάνθρακες, οδηγεί σε δυ-
σάρεστη αναπνοή. Σε περιπτώσεις έλλειψης υδρογονανθράκων, το
σώμα χρησιμοποιεί πρωτεΐνες και λίπος για την παραγωγή της απαι-
τούμενης ενέργειας που υπό άλλες συνθήκες παράγουν υδρογονάν-
θρακες, όπως η γλυκόζη. Η διάσπαση των πρωτεϊνών και του λίπους
στο στομάχι έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή κετονών, χημικών
ενώσεων με ιδιαίτερη οσμή. Για τον λόγο αυτό συστήνεται η κατα-
νάλωση τριών γευμάτων την ημέρα, που πρέπει να περιλαμβάνουν
απαραιτήτως γαλακτοκομικά, φρούτα και λαχανικά, ώστε να απο-
φευχθεί η διάσπαση πρωτεϊνών και λίπους του σώματος.
Πρόσφατες μελέτες ενισχύουν τον ρόλο υποπροϊόντων της χλωρο-
φύλλης (Cu-chlorophyllin-CHL) στην απομάκρυνση της δύσοσμης
απόπνοιας, στην καλύτερη κυκλοφορία του αίματος και στην απο-
διατροφή_46
τελεσματικότερη πέψη. Η χλωροφύλλη, που ευθύνεται για το πρά-
σινο χρώμα στα φυτά, έχει διαπιστωθεί ότι συμβάλλει στην αύξηση
της ανθεκτικότητας και μακροβιότητας των κυττάρων, βοηθάει στην
επούλωση των πεπτικών ελκών και ως αλκαλική ένωση συντελεί
στην εξισορρόπηση των οξέων στο σώμα. Γενικά, το στρες σε συν-
δυασμό με δίαιτα μεγάλης περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες και λιπαρά
δημιουργεί όξινο περιβάλλον στο σώμα. Ανάμεσα σε άλλες αρνητι-
κές επιδράσεις που ασκεί το όξινο περιβάλλον στο σώμα (π.χ., τα
κύτταρα γερνούν πιο γρήγορα), επέρχεται κινητοποίηση του ασβε-
στίου από τα οστά, ώστε να ρυθμιστεί το ισοζύγιο ιόντων στο σώμα
και να επανέλθουν οι ιστοί σε αλκαλικό περιβάλλον. Με αυτό τον
τρόπο μειώνονται οι μικροβιακοί πληθυσμοί στο σώμα. Βάσει των
νέων επιστημονικών δεδομένων, είναι πιθανόν σύντομα να υπάρ-
ξουν προϊόντα με εκχυλίσματα χλωροφύλλης για την καταπολέμηση
της κακοσμίας του στόματος.
Με ποιους τρόπους μπορεί να αντιμετωπιστεί η κακοσμία;
Ο ρόλος της καλής στοματικής υγιεινής
Ο επισταμένος οδοντιατρικός έλεγχος και η θεραπεία των νόσων του
περιοδοντίου (ουλίτιδα, περιοδοντίτιδα) αποτελούν, συνήθως, επαρ-
κή μέσα αντιμετώπισης και πρόληψης του προβλήματος. Εν συνε-
χεία, η διατήρηση καλής στοματικής υγιεινής βελτιώνει ταχύτατα τη
δυσάρεστη απόπνοια.
Συνήθως, συστήνεται το πλύσιμο των δοντιών δύο φορές τουλάχι-
στον την ημέρα, με χρήση προϊόντων που περιέχουν ειδικούς αντιμι-
κροβιακούς παράγοντες, όπως κιτρικό ψευδάργυρο ή χλωρεξιδίνη,
τα οποία μπορεί να προτείνει ο οδοντίατρος, ανάλογα με την ένταση
και έκταση του προβλήματος. Στο εμπόριο κυκλοφορούν ηλεκτρι-
κές συσκευές καθαρισμού των δοντιών με ταυτόχρονο καταϊονισμό
νερού, οι οποίες έχουν πολύ καλά αποτελέσματα σε άτομα με πε-
ριορισμένη ικανότητα εφαρμογής του συνηθισμένου με απλή οδο-
ντόβουρτσα τρόπου βουρτσίσματος των δοντιών. Σε περιπτώσεις
ιδιαίτερα έντονης δυσοσμίας συστήνεται η παράλληλη και καθημε-
ρινή ψήκτριση της γλώσσας με ειδική ξέστρα (Τongue Cleaner, Plac
Control). Είναι σημαντικό να καθαρίζεται κυρίως το οπίσθιο τμήμα
της, γιατί εκεί εγκλωβίζεται το μεγαλύτερο ποσοστό των αναερόβιων
μικροβίων και υπολειμμάτων τροφών. Ο καθαρισμός της γλώσσας
απαιτεί 10-15 δευτερόλεπτα και φαίνεται ότι μειώνει κατά 75% τις
πτητικές ενώσεις του θείου.
H χρήση οδοντικού νήματος ή άλλων μέσων καθαρισμού των μεσο-
δόντιων διαστημάτων ή των χώρων κάτω από προσθετικές εργασίες
αποτελεί το τρίτο μέσο στοματικής υγιεινή, που προτείνεται για την
αντιμετώπιση της κακοσμίας του στόματος. Ας σημειωθεί ότι η μη
άρση των αιτίων της κακοσμίας στο στόμα αρχικά από τον οδοντία-
τρο, και η προσπάθεια αντιμετώπισης του προβλήματος μόνο με κα-
ραμέλες, στοματοπλύματα ή σπρέι, δεν λύνει το πρόβλημα, αλλά το
«καμουφλάρει», από 10 λεπτά έως μία ώρα. Για τους ξηροστομικούς
ασθενείς (ειδικά για όσους έχουν υποβληθεί σε χημειοθεραπεία),
εκτός από τα προαναφερόμενα, υπάρχουν και ολοκληρωμένα εμπο-
ρικά συστήματα περιποίησης του στόματος, καθώς και υποκατάστα-
τα σάλιου, για την αναγκαιότητα και τον τρόπο χρήσης των οποίων θα
πρέπει να ενημερωθούν από τον οδοντίατρό τους.
Δυσάρεστη αναπνοή μπορεί να εμφανίσουν και τα βρέφη ή τα νήπια.
Αν κανένα από τα προαναφερόμενα συστηματικά αίτια δεν προϋπάρ-
χει, αλλά η κακοσμία εξακολουθεί, συστήνεται ο έλεγχος του στόμα-
τος του παιδιού για ύπαρξη τερηδονισμένων δοντιών (εφόσον υπάρ-
χουν νεογιλά δόντια στη στοματική κοιλότητα) και το συχνό ξέπλυμα
του στόματος, ιδιαίτερα μετά τη λήψη γαλακτοκομικών προϊόντων, με
χλιαρό ρόφημα χαμομηλιού. Στο εμπόριο υπάρχουν ειδικά προϊόντα
που μπορεί να χρησιμοποιούν οι γονείς για να καθαρίσουν τα πρώ-
τα δόντια του παιδιού τους. Εναλλακτικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί
γάζα εμποτισμένη σε χλιαρό νερό για να καθαρίζονται τα νεογιλά
δόντια του νηπίου αμέσως μετά από κάθε γεύμα.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1
Τρόποι αντιμετώπισης της κακοσμίας του στόματος
1. Έλεγχος της κατάστασης των δοντιών και των ούλων από τον
οδοντίατρό σας σε τακτά χρονικά διαστήματα.
2. Διατηρήστε καλή στοματική υγιεινή. Χρησιμοποιήστε οδοντικό
νήμα ή βουρτσάκια μεσοδοντίων, που θα σας συστήσει ο οδο-
ντίατρός σας. Βουρτσίστε, με το ειδικό εργαλείο καθαρισμού,
τη γλώσσα σας από την άκρη μέχρι τη βάση της. Να έχετε μαζί
σας στις εξόδους σας οδοντόβουρτσα ή στοματικό διάλυμα. Κα-
θαρίστε-ξεπλύντε το στόμα σας μετά την κατανάλωση γαλακτο-
κομικών προϊόντων, ψαριού και κρέατος.
3. Μασήστε τσίχλα χωρίς ζάχαρη. Χρησιμοποιήστε προϊόντα που
διεγείρουν την παραγωγή σάλιου.
4. Τρώτε τρία γεύματα την ημέρα, αποφεύγοντας τις τροφές με
ζάχαρη, τα παστά, τα αλλαντικά ή τα κίτρινα τυριά. Προτιμήστε
φρούτα με ίνες (μήλα, πεπόνι, καρπούζι) και ωμά λαχανικά
(καρότα, σέλερι, μαϊντανό, δυόσμο, φύλλα ευκάλυπτου, κάρδα-
μου, μέντας).
5. Σε γεύματα με έντονες μυρωδιές χρησιμοποιήστε ξύλο γαρί-
φαλου ή κανέλας, σπόρους μάραθου, γλυκάνισο ή εστραγκόν.
6. Αποφύγετε την υπερβολική κατανάλωση καφέ και αλκοόλ
(μπίρα, κρασί, ουίσκι) σε συνδυασμό με το κάπνισμα. Πιείτε
πολλά υγρά (φυσικούς χυμούς, νερό). Ξεπλένετε πολλές φορές
την ημέρα το στόμα σας.
Υπάρχει τρόπος αυτοελέγχου της αναπνοής;
H άσχημη γεύση στο στόμα ή οι σωματικές και καμιά φορά λεκτικές
αντιδράσεις άλλων ανθρώπων δεν αποτελούν πάντοτε βάσιμες εν-
δείξεις για την ύπαρξη κακοσμίας του στόματος. Συνήθως, η σχετική
ερώτηση γίνεται από τον ενδιαφερόμενο σε φιλικά του πρόσωπα.
Μπορεί, ωστόσο, κανείς να εφαρμόσει κάποια απλά τεστ αυτοελέγ-
χου της αναπνοής του. Ένα τέτοιο τεστ αφορά το γλείψιμο του πάνω
μέρους του χεριού. Αν μυρίζει άσχημα η περιοχή αφότου στεγνώσει,
θα πρέπει να ληφθούν τα μέτρα που αναφέρονται στον Πίνακα 1.
Επίσης, αν μετά τη χρήση οδοντικού νήματος αυτό μυρίζει δυσά-
ρεστα, το πρόβλημα ίσως είναι αρκετά έντονο. Ένας ακόμα τρόπος
επισήμανσης του προβλήματος είναι να πιάσει κανείς την άκρη της
γλώσσας του με καθαρό χαρτομάντιλο και να την τραβήξει ώστε να
δει τη βάση της. Αν η βάση της είναι λευκωπή ή καφέ-κίτρινη, αυτό
αποτελεί ισχυρή ένδειξη δυσάρεστης αναπνοής. Σήμερα, ωστόσο,
υπάρχει μια ευκολόχρηστη φορητή συσκευή που μετράει τις θειού-
χες ενώσεις (BreathAlert, Plac Control), δίνοντας κάθε φορά ένδει-
ξη για τον βαθμό κακοσμίας του στόματος.
Γενικοί κανόνες…
…για την αντιμετώπιση ή την πρόληψη της κακοσμίας του στόματος:
1. Απαιτείται εντοπισμός της αιτίας ή των αιτίων που προκαλούν την
κακοσμία του στόματος. Υπεύθυνος, συνήθως, γι’ αυτό είναι ο οδο-
ντίατρός σας.
2. Απαιτείται η υιοθέτηση σωστών κανόνων και μέσων στοματικής
υγιεινής.
3. Προτείνεται η κατανάλωση άφθονων υγρών και τροφών με μεγά-
λη περιεκτικότητα σε νερό. Αποφύγετε τις κολλώδεις ουσίες και τις
τροφές με μεγάλη περιεκτικότητα σε ζάχαρη.
4. Μειώστε ή, αν είναι δυνατόν, σταματήστε το κάπνισμα και την
υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
Βιβλιογραφία
Guide to Dental Health, JADA 1996:17-18
http://health.msn.com/health-topics/oral-care
«Ηοw chlorophyll can help remove body odour». www.diet-and-health.net/
supplements/chlorophyll.html
Insel P., Turner R.E., Ross D., Νutrition, Jones & Bartlett Publishers Inc.,
Sudbury, Massachusetts, 2001
Pinkerton K., «How your diet can cause bad breath», 7 Jan. 2007. www.
ElzineArticles.com.
Rosenberg M., «Bad Breath: Diagnosis and treatment», 1990. www.abc.net.
au/science/k2/moments/s958463.htm
Strumpf M., «Η κακοσμία και η αντιμετώπισή της», Dentorama 1998; 8(101): 2
Weisman G.: «Οι οδοντίατροι μπορούν να αντιμετωπίσουν την κακοσμία του
στόματος», Dentorama 1998; 9(102): 1/11-12
Αγγελόπουλος Α., Επίτομη παθολογία του στόματος, Ιατρικές Eκδόσεις Λί-
τσας, Αθήνα, 1986.
ΛάσκαρηςΓ., Αναπνοή που διώχνει. Εμείς και ο οδοντίατρος, OmniPress, 2005;
3: 6-10
διατροφή_47
 θησαυροί στο πιάτο μας: σουσάμι και ταχίνι
Γεωργία Γκανασούλη
Σουσάμι και ταχίνι διαιτολόγος-διατοφολόγος
geonutr@yahoo.com
Ο σησαμόσπορος, ο καρπός του φυτού σησάμι, αποτελεί την πρώτη ύλη για την
παρασκευή του σουσαμιού, του ταχινιού (πολτοποιημένο σουσάμι) και του χαλβά.
Το σησάμι ανήκει στο γένος Sesamum και η ονομασία του προέρχεται από την
αραβική λέξη semsin. Η χρησιμοποίηση του σησαμιού είναι τόσο παλιά (6000 π.Χ.)
όσο και η χρησιμοποίηση του σιταριού και του ρυζιού, όπως προκύπτει από τα
ευρήματα αρχαιολογικών ανασκαφών στην Αίγυπτο. Οι αρχαίοι έλληνες στρατιώτες
είχαν πάντοτε μαζί τους σπόρους σησαμιού, για να ενισχύουν το ενεργειακό τους
απόθεμα. Το ταχίνι είναι πολτός αλεσμένου σησαμιού.
διατροφή_48
Το σουσάμι: Έρευνα
• περιέχει πρωτεΐνες, εύπεπτες και πλούσιες σε αμινοξέα, όπως Μια έρευνα που έγινε στο εξωτερικό, σε ποντίκια με υψηλά ποσά
η μεθειονίνη, η τρυπτοφάνη, η λευκίνη και η αργινίνη, ενώ πε- χοληστερόλης στο αίμα, έδειξε ότι, ύστερα από κατανάλωση αλεσμέ-
ριέχει σχετικά μικρή ποσότητα λυσίνης. Έτσι, όταν συνδυαστεί με νων σπόρων σουσαμιού επί 4 εβδομάδες, το ποσό της ολικής χολη-
τρόφιμα που περιέχουν λυσίνη, όπως τα όσπρια και οι ξηροί καρ- στερόλης, τα ηπατικά ολικά λιπίδια και η LDL χοληστερόλη («κακή»)
ποί, οι πρωτεΐνες που προκύπτουν είναι υψηλής βιολογικής αξίας μειώθηκαν, ενώ αυξήθηκε η HDL χοληστερόλη («καλή»). Αυτά τα
και διαθεσιμότητας (έχουν περίπου την ίδια βιολογική αξία με τις ευεργετικά αποτελέσματα οφείλονται στις φυτικές ίνες του σουσα-
ζωικές πρωτεΐνες). Γι’ αυτό τον λόγο, το σουσάμι θα μπορούσε, μιού και στους αντιοξειδωτικούς του παράγοντες.
με τους κατάλληλους συνδυασμούς τροφίμων, να αποτελέσει τρό-
φιμο εκλογής για όσους αποφεύγουν την κατανάλωση του κρέ- Ξέρεις ότι…
ατος και των προϊόντων του, όπως είναι οι φυτοφάγοι, και για όσους …η φράση «άνοιξε σουσάμι», κατά πάσα πιθανότητα, προέρχεται
βρίσκονται σε περίοδο παρατεταμένης νηστείας από τις κινήσεις που κάνει η κάψουλα του ομώνυμου φυτού (περιέ-
• περιέχει 50% λιπαρές ουσίες. Είναι κυρίως μονοακόρεστα (45%) χει 70-100 σπόρους) για ν’ ανοίξει;
και πολυακόρεστα (40%) λιπαρά οξέα, ενώ τα κορεσμένα κατέχουν
το μικρότερο ποσοστό στη σύσταση του τροφίμου (15%). Το σησάμι
δεν περιέχει χοληστερόλη. Τα ακόρεστα λιπαρά οξέα είναι το ελα-
ϊκό και το λινελαϊκό οξύ, ενώ μικρές είναι οι ποσότητες του παλμι-
τικού και του στεατικού (μόνο σε ίχνη απαντάται το λινολενικό). Το
λινελαϊκό οξύ μαζί με το λινολενικό και το αραχιδονικό θεωρού-
νται απαραίτητα λιπαρά οξέα, καθώς οι ζωικοί οργανισμοί δεν μπο-
ρούν να τα συνθέσουν, αλλά είναι υποχρεωμένοι να τα καταναλώ-
νουν έτοιμα από τους φυτικούς οργανισμούς.
• περιέχει υδατάνθρακες, που αποτελούν περίπου το 15%-20% του
σησαμιού. Απ’ αυτούς, το μεγαλύτερο μέρος αποτελούν οι φυτικές
ίνες (απαραίτητες για τη σωστή λειτουργία του εντέρου), ενώ πε-
ριλαμβάνονται σε ελάχιστες ποσότητες η γλυκόζη και η φρουκτό-
ζη. Δεν περιέχει άμυλο.
• είναι τρόφιμο υψηλής ενεργειακής αξίας, πολύ χρήσιμο για τον
ανθρώπινο οργανισμό. Στον φλοιό του περιέχονται κυρίως βιταμί-
νες του συμπλέγματος Β, όπως Β1, Β2 και νιασίνη (βιταμίνη Β5).
Οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β βοηθάνε την καρδιά, τα αγγεία Βιβλιογραφία:
και τον εγκέφαλο, και βελτιώνουν τις πνευματικές λειτουργίες και 1. Food and Agricultural Organisation
τη μνήμη. 2. Food Chem Toxicol. 2008 Jun; 46(6): 1889-95. Epub 2008 Jan 16,«Sesame
• ιδιαιτέρως το έλαιό του περιέχει επαρκείς ποσότητες βιταμίνης Ε. as a hypocholesteraemic and antioxidant dietary component»,Visavadiya NP,
Η βιταμίνη Ε είναι απαραίτητη λιποδιαλυτή βιταμίνη, με ισχυρές Narasimhacharya AV.
αντιοξειδωτικές ιδιότητες, η οποία περιλαμβάνει οκτώ φυσικές 3. www.sesame.gr
ουσίες, οι οποίες ταξινομούνται σε δύο κατηγορίες: στις τοκοφε-
ρόλες και στις τοκοτριενόλες. Το σησαμέλαιο αποτελεί μία από τις
κύριες πηγές τοκοφερολών και περιέχει 250% περισσότερη βιτα-
μίνη Ε απ’ ό,τι το ελαιόλαδο. Η βιταμίνη Ε, χάρη στις αντιοξειδω-
τικές της ιδιότητες, δρα εναντίον του καρκίνου και βοηθάει στην
αντιμετώπιση των καρδιαγγειακών νοσημάτων.
• είναι πηγή σιδήρου, ασβεστίου, φωσφόρου, καλίου, σεληνίου, μα-
γνήσιου και ψευδάργυρου.
• είναι πλούσιο και σε άλλους αντιοξειδωτικούς παράγοντες, όπως
οι στερόλες και οι λιγνάνες.
Το σουσάμι και το ταχίνι μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε πολλές
συνταγές (σε προηγούμενα τεύχη του περιοδικού μας έχουμε δη-
μοσιεύσει συνταγές με σουσάμι, π.χ. τα κουλουράκια σουσαμιού).
Μάλιστα, το ταχίνι (ταχίνι με μέλι σε ψωμί, σε κέικ κ.λπ.) είναι πολύ
διαδεδομένο σε συνταγές για νηστήσιμα και μη φαγητά.
διατροφή_49
 ετοιμάσαμε και σας προτείνουμε

Πιπεριές με γραβιέρα
ετοιμάσαμε και Eπιμέλεια:
Ευάγγελος Ζουμπανέας στον φούρνο
σας προτείνουμε διαιτολόγος-διατροφολόγος
diatrofi@internet.gr Αν ο έρωτας περνάει από το στομάχι και ανησυχείς μήπως
όταν φύγει ο έρωτας σού μείνει το στομάχι, φτιάξε στον
καλό σου αυτή την απλή και ελαφριά συνταγή σε 30 λεπτά
και απολαύστε την πίνοντας από ένα ποτήρι κόκκινο
κρασί.

Υλικά
• 10 πιπεριές κέρατο
• 250 γραμμάρια κεφαλογραβιέρα Κρήτης
• 1 μεγάλη κόκκινη ντομάτα

Εκτέλεση
Κόβετε και καθαρίζετε τις πιπεριές, τις χαράζετε κατά
μήκος και βγάζετε τους σπόρους. Προσθέτετε από ένα
μπαστουνάκι γραβιέρα στην κάθε πιπεριά και από μια με-
γάλη φέτα ντομάτας. Τις βάζετε στο ταψί, προσθέτετε λίγο
λάδι και τις ψήνετε στον αέρα, στο μεσαίο ράφι, στους 250
βαθμούς για 5 λεπτά και για άλλα 30 λεπτά στους 180.

Σταφιδόψωμο με κουάκερ
Ένα πολύ θρεπτικό σνακ, που αποτελεί ιδανική λύση για το πρωινό σας. Σε συνδυασμό με ένα ποτήρι γάλα παρέχει όλες τις απαραίτητες
βιταμίνες του συμπλέγματος Β και φυλικό οξύ. Τα δημητριακά πρέπει να είναι η βάση της διατροφής σας και να καταναλώνονται καθημερι-
νά σε όσο το δυνατόν περισσότερο αγνή μορφή, όπως είναι το κουάκερ.

Υλικά
• 200 γραμμάρια αλεύρι για όλες τις χρήσεις (ή μισό ολικής και μισό λευκό)
• 100 γραμμάρια κουάκερ
• Ένα φακελάκι ξηρή μαγιά
• 150 ml χλιαρό γάλα
• 2 κουταλιές της σούπας μέλι
• Μία κουταλιά του γλυκού αλάτι
• Μία κουταλιά της σούπας ελαιόλαδο
• ½ κούπα ξανθές σταφίδες
• 2 κουταλιές της σούπας χοντροτριμμένο καρύδι
• 1 κρόκο αβγού
• ½ κουταλιά του γλυκού κανέλα σκόνη
• ½ κουταλιά του γλυκού ζάχαρη

Εκτέλεση
Ανακατεύετε το αλεύρι με το κουάκερ. Διαλύετε τη μαγιά στο γάλα και την προσθέτετε στο αλεύρι. Προσθέτετε το μέλι, το αλάτι, το ελαι-
όλαδο, τις σταφίδες και το καρύδι, και ζυμώνετε πολύ καλά. Ίσως να χρειαστεί να προσθέσετε λίγο αλεύρι ακόμα ή λίγο γάλα για να γίνει
μαλακή η ζύμη. Αφήνετε το μείγμα να «ξεκουραστεί» για 30 λεπτά σε ζεστό μέρος.
Ζυμώνετε 4-5 ψωμάκια και τα βάζετε σε λαδωμένο ταψί. Τα αλείφετε με το αβγό, το οποίο προηγουμένως έχετε αραιώσει με λίγο νερό, και
πασπαλίζετε το μείγμα με την κανέλα και τη ζάχαρη. Ψήνετε για περίπου 30 λεπτά στους 200 βαθμούς.

διατροφή_50 διατροφή_51
 Ομελέτα ρολό με κρητικό παξιμάδι
Με μία μερίδα ομελέτα στα δύο θα χορτάσω; Κι όμως, η συνταγή
που ακολουθεί είναι πλήρες γεύμα, κι αν δεν μπορείτε να χορτά-
σετε με ένα πλήρες γεύμα, τότε το πρόβλημα έχει να κάνει με τα
θρεπτικά συστατικά που απουσιάζουν από την καθημερινή διατρο-
φή σας. Συνδυάστε την με έναν φρέσκο χυμό, αν την εντάξετε στο
πρωινό σας, ή με μια μικρή σαλάτα, αν αποτελέσει το μεσημεριανό
ή το βραδινό σας, και τότε σίγουρα, πριν περάσουν 20 λεπτά, θα
έχετε χορτάσει.

Υλικά για 2 μερίδες

• 2 αβγά
• ½ κρητικό παξιμάδι τριμμένο στο multi
• 2 κουταλιές της σούπας τριμμένη γραβιέρα ή τριμμένη φέτα
• 2 κουταλιές της σούπας γάλα εβαπορέ ή φρέσκο
• 4 πολύ λεπτές φέτες ντομάτα
• 4 ψιλοκομμένες ελιές
• 2 κουταλιές ελαιόλαδο
• Λίγη ρίγανη, αλάτι και πιπέρι

Εκτέλεση
Χτυπάτε τα αβγά με το γάλα και προσθέτετε το τριμμένο παξιμάδι
και τα μυρωδικά.
Σε αντικολλητικό τηγάνι με καπάκι, ζεσταίνετε το ελαιόλαδο και
προσθέτετε το μείγμα των αβγών. Μόλις απλώσει, προσθέτετε
τις φέτες ντομάτας, το τυρί και τις ελιές. Χαμηλώνετε τη φωτιά στο
ελάχιστο και ψήνετε για περίπου 5 λεπτά με σκεπασμένο το
καπάκι. Εν συνεχεία, βγάζετε το τηγάνι από τη φωτιά και, αφού
περιμένετε 5 λεπτά να σφίξει η ομελέτα, την τυλίγετε προσεκτι-
κά σε ρολό και την μοιράζετε στα δύο. Συνοδεύεται με μία φέτα
ψωμί ολικής άλεσης και έναν φρέσκο χυμό. Το γεύμα αυτό μπορεί
να αποτελέσει και θαυμάσιο πρωινό μαζί με τον καφέ σας ή με ένα
φλιτζάνι αρωματικό τσάι.

Dressing για σαλάτα με γιαούρτι

Κάντε τη σαλάτα σας μαγική. Xρειάζεστε:

Υλικά
• 10 πιπεριές κέρατο
• 250 γραμμάρια κεφαλογραβιέρα Κρήτης
• 1 μεγάλη κόκκινη ντομάτα

Εκτέλεση
Ανακατεύετε τα υλικά, προσθέτοντας ελάχιστο αλάτι και φρεσκοτριμμένο
πιπέρι ή λίγη πάπρικα, και έχετε ένα απίθανο dressing. Μπορείτε να
το ανακατέψετε με δύο φλιτζάνια ψιλοκομμένη σαλάτα λάχανο και άλλα
ψιλοκομμένα λαχανικά, και όλα αυτά τα γαρνίρετε με δύο ψιλοκομμένα
καρύδια και, αν θέλετε, με ένα κουταλάκι καβουρντισμένο σουσάμι.

Tι καλό θα μαγειρέψεις... σήμερα, μαμά;

Με την υπογραφή της Eπιστημονικής Oμάδας «διατροφή»
10 εκδόσεις σε 5 χρόνια
Με προτάσεις και λύσεις για την καθημερινή διατροφή της οικογένειας και με υποδείγματα εβδομαδιαίων
μενού για κάθε ηλικία, τα οποία συνοδεύονται από τις αντίστοιχες παραδοσιακές συνταγές.
Το υπογράφουν οι διαιτολόγοι-διατροφολόγοι Eυάγγελος Zουμπανέας και Mανώλης Mανωλαράκης.
Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Eλληνικά Γράμματα.

διατροφή_52 διατροφή_53

Η Astra Medical
PUBLI
Hellas παρουσιάζει
τα Superfoods
Μιλήσαμε με τον κύριο Ιωάννη Λιακόπου-
λο, διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας
Astra Medical Hellas Superfoods.
Ποια είναι η Astra Medical Hellas Superfoods;
Είναι μια ελληνική εταιρεία, η οποία δημιουργήθηκε πριν από τέσσε-
ρα χρόνια, για να συμβάλλει στην υγεία του ανθρώπινου οργανισμού,
με προϊόντα που προέρχονται από τη φύση, και συγκεκριμένα με τα
superfoods. Αρχικά, λειτούργησε ως ατομική επιχείρηση, με ιδρυτή
τον Ιωάννη Λιακόπουλο. Τώρα, όμως, λειτουργεί ως νομικό πρόσω-
πο, λόγω της μεγάλης αποδοχής που έτυχαν τα προϊόντα της από το
κοινό. Εάν τα προϊόντα της μπορούν να οριστούν ως συμπληρώματα
διατροφή_54
διατροφής, σήμερα είναι ίσως μία από τις δύο μεγαλύτερες εταιρεί-
ες συμπληρωμάτων διατροφής στην Ελλάδα, με τη διαφορά ότι έχει
τα λιγότερα, αλλά τα πλέον στοχευμένα προϊόντα, και δεν έχει υπό-
λοιπα στην αγορά. Είναι η μεγαλύτερη εταιρεία υπερτροφών στην
Ελλάδα, παρουσιάζει ραγδαία ανάπτυξη, ενώ πρόσφατα παρουσίασε
μια παγκόσμια καινοτομία, τα farmachips, τα πρώτα «λειτουργικά
πατατάκια», τα οποία πωλούνται μόνο στα φαρμακεία. Διαθέτει εται-
ρική ιστοσελίδα, η οποία είναι δεύτερη σε επισκεψιμότητα μετά απ’
αυτήν των ΗΠΑ (όσον αφορά τα superfoods).
Όταν θέλουμε να χαρακτηρίσουμε μια εταιρεία, συνήθως μιλάμε
για την πολιτική ή το στίγμα της, υπάρχει κάτι που χαρακτηρίζει
την Astra;
Ναι, σίγουρα υπάρχει και θα το ονόμαζα φιλοσοφία. Η εταιρεία μας
από το ξεκίνημά της χαρακτηρίζεται από την προσφορά της προς
τον άνθρωπο και την κοινωνία, γενικότερα. Η προσπάθειά μας ξε-
κινάει από το να συμβάλλουμε στην ανθρώπινη υγεία με χρήσιμα
προϊόντα και τελειώνει στο να μπορεί να τα αγοράζει ο καθένας, να
είναι δηλαδή προσιτά. Έως τώρα έχουμε επιτύχει αυτό τον στόχο,
διότι αναπτύσσουμε τα προϊόντα μας από την αρχή, με αποτέλεσμα
να ελέγχουμε τόσο την ποιότητα, όσο και το κόστος τους. Δεν δημι-
ουργήσαμε μια εταιρεία που να μοιράζει υπερκέρδη στους μετόχους
της, αλλά μια εταιρεία που να αφήνει κερδισμένους τους καταναλω-
τές και τους εργαζόμενούς της.
Ποια είναι η δομή της εταιρείας σας;
Υπάρχει το Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο απαρτίζεται από τους με-
τόχους, και η θέση του διευθύνοντος συμβούλου, που είναι υπεύθυ-
νος για την ανάπτυξη νέων superfoods και του Τμήματος Marketing.
Έπονται το Eπιστημονικό Τμήμα και το Τμήμα Πωλήσεων, με τους
αντίστοιχους products και sales managers. Η παραγωγή, η αποθή-
κευση και η διανομή των προϊόντων έχει δοθεί σε τρίτες εταιρείες.
Ύστερα από ένα δύσκολο εξάμηνο για την παγκόσμια οικονομία,
ποια είναι η κατεύθυνσή σας;
Καταρχήν εξακολουθούμε να προσφέρουμε τα ίδια προϊόντα, με τις
ίδιες ακριβώς προδιαγραφές. Mην ξεχνάτε ότι στην Astra Medical
Hellas Superfoods μιλούσαμε για ποιοτικά και προσιτά σε όλους
προϊόντα πριν ξεσπάσει η κρίση. Επομένως, δεν θα χρειαστεί να «ρί-
ξουμε» την ποιότητα για χάρη της χαμηλής τιμής, αφού διαθέτου-
με εξαιρετικά προϊόντα για όλους. Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν
επαναπαυτήκαμε. Έτσι, θέλοντας να ενδυναμώσουμε το κύρος των
superfoods, υπογράψαμε αποκλειστική συμφωνία με το Εργαστήριο
Βιοτεχνολογίας του ΕΘΙΑΓΕ για την έρευνα-ανάπτυξη-ανάλυση νέων
superfoods, η καλλιέργεια των οποίων θα γίνεται στην Ελλάδα υπό
την εποπτεία του. Με αυτή την κίνηση κρατάμε την παραγωγή στην
Ελλάδα, ενισχύουμε τους ντόπιους αγρότες, δίνοντάς τους τη δυνα-
τότητα να τα καλλιεργήσουν και, εν συνεχεία, να τα απορροφήσουμε
καθ’ ολοκληρίαν. Ήδη έχουμε κλείσει συμφωνίες με καλλιεργητές,
και τον Απρίλιο στο Φαρμακευτικό Συνέδριο θα μπορέσουμε να πα-
ρουσιάσουμε τα νέα ελληνικά superfoods. Τέλος, στα σχέδια της
εταιρείας μας για το 2009 είναι η δημιουργία ιδιόκτητης μονάδας
καψουλοποίησης και συσκευασίας των superfoods. Αυτό θα ωφε-
λήσει αφενός τον έλληνα καταναλωτή και αφετέρου θα βοηθήσει
την εταιρεία μας να πραγματοποιήσει απρόσκοπτα τις εξαγωγικές
δραστηριότητές της.
Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος στόχος της Astra Medical Hellas
Superfoods;
Να παραμένει οικονομικά υγιής, ανθρωποκεντρική, αγαπητή και
χρήσιμη.
Κύριε Λιακόπουλο, είστε μόλις 33 ετών, πώς προέκυψαν όλα αυτά;
Υπήρχαν ανάλογες σπουδές ή σχέση με τον χώρο;
Θα απαντήσω πρώτα στη δεύτερη ερώτηση. Πριν δημιουργήσω την
Astra Medical Hellas Superfoods, είχα εργαστεί με επιτυχία ως
στέλεχος πωλήσεων σε διάφορες φαρμακευτικές εταιρείες, κυρίως
στην Pfizer, και μέσω αυτής της ιδιότητάς μου δημιουργήθηκε η σχέ-
ση με τον χώρο της υγείας. Είμαι απόφοιτος του Τμήματος Κοινωνι-
κής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ παράλληλα με την
εργασία μου στις φαρμακευτικές εταιρείες πήρα πτυχίο από ιδιωτικά
κολέγια σε τρεις διαφορετικούς κλάδους: marketing, δημόσιες σχέ-
σεις και πωλήσεις. Η Astra Medical Hellas Superfoods προέκυψε
από την ανάγκη μου για κάτι καλύτερο, μιας και οι εταιρείες δεν
μπορούσαν να καλύψουν τις ανησυχίες μου, και ταυτόχρονα από την
πίστη μου ότι μπορώ να δημιουργήσω μια εταιρεία αγαπητή στους
καταναλωτές, στους φαρμακοποιούς και στους εργαζόμενούς της,
μια εταιρεία πρότυπο.
Επιλογή και δημιουργία των κορυφαίων superfoods και ταυτό-
χρονα πολλών επιτυχημένων brands. Yπάρχει κάποιος συγκε-
κριμένος τρόπος εργασίας που σας επιτρέπει να έχετε αυτή την
απόδοση;
Η επιλογή ενός νέου προϊόντος δεν γίνεται τυχαία, ούτε βιαστικά.
Συνήθως, η έρευνα διαρκεί έναν χρόνο. Για να βγει στην αγορά ένα
προϊόν, πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι θα αποδώσει τα αναμενόμε-
να, γι’ αυτό και φροντίζουμε να υπάρχουν αξιόπιστες μελέτες, πρέ-
πει να είμαστε σίγουροι πως είναι ασφαλές, άριστης ποιότητας και
ταυτόχρονα προσιτό στον καταναλωτή. Όταν το προϊόν πληροί τις
παραπάνω προϋποθέσεις, και εφόσον έχει πάρει αριθμό νόμιμης
κυκλοφορίας από τον ΕΟΦ, τότε διατίθεται από τα φαρμακεία.
Όσον αφορά τον τρόπο εργασίας, δεν υπάρχει κάποιο μυστικό,
απλώς μάθαμε να αφουγκραζόμαστε τις ανάγκες του καταναλωτή
και, παράλληλα, να του λέμε όλη την αλήθεια. Για παράδειγμα, δεν
μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το πράσινο τσάι που διαθέτουμε είναι
από την Αγγλία ή την Αμερική, αφού είναι γνωστό ότι δεν μπορεί να
καλλιεργηθεί σε αυτές τις χώρες, ή δεν μπορούμε να πούμε ότι το
ιπποφαές είναι από τη Γερμανία ή την Ελλάδα, αφού έχουμε ανακοι-
νώσει ότι οι εταιρικές μας καλλιέργειες δεν έχουν ακόμα την από-
δοση που θα μας επιτρέψει να βγει στο εμπόριο κάποιο προϊόν με
τη σχετική ένδειξη. Παίρνοντας, λοιπόν, την καλύτερη ποιότητα από
κάθε ποικιλία, δημιουργήσαμε ελληνικά brands προϊόντων, τα οποία
προωθούμε στον επαγγελματία του κλάδου της υγείας και στον κα-
ταναλωτή.
Θέλουμε να σας ευχαριστήσουμε θερμά για τον χρόνο που μας
διαθέσατε, αλλά και για τις κατατοπιστικές απαντήσεις σας.
Κι εγώ σας ευχαριστώ πάρα πολύ που μου δώσατε βήμα για να μιλή-
σω για την Astra Medical Hellas Superfoods. Εύχομαι ό,τι καλύτερο
για την εξαιρετική προσπάθεια που κάνετε.
διατροφή_55
 ομορφιά: μασάζ

Η πανάρχαια μέθοδος του μασάζ,

μέσο απόδρασης
από τη σύγχρονη καθημερινότητα

Λουκία Καραγιάννη

η
quick spa manager, info@quickspa.gr
Επιμέλεια κειμένου: Γιώτα Δεμουζέ

τεχνική του μασάζ χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα

ως η αποτελεσματικότερη μέθοδος χαλάρωσης και ανα-
κούφισης από τον πόνο. Ας αναλογιστούμε μόνο ότι όλοι
μας, μόλις νιώσουμε πόνο, αγγίζουμε αμέσως το επίμαχο
σημείο κάνοντας κάποια ελαφριά μάλαξη.

Οι ευεργετικές ιδιότητες του μασάζ είναι πολλές και όχι τυχαίες. Γι’
αυτό η πρακτική του θεωρούνταν, αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις
θεωρείται, εναλλακτική μορφή θεραπείας διάφορων παθήσεων.
Ο συνδυασμός των κινήσεων και των πιέσεων που ασκούνται στο
σώμα έχουν ως στόχο την ανακούφιση του μυϊκού συστήματος από
την κούραση και τον πόνο. Οι μαλάξεις με τα χέρια ή με ζεστές
ηφαιστιογενείς πέτρες, παράλληλα, χαλαρώνουν και το νευρικό σύ-
στημα, αποβάλλοντας το άγχος και την ένταση. ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Η μαγεία, όμως, του μασάζ στηρίζεται στην ευεργετική ιδιότητα της
επαφής, μέσω της αφής. Η αφή, μία από τις πιο αναπτυγμένες αν- ΠΡΟΣΩΠΟ ΣΩΜΑ BEAUTY & RELAX MASSAGE ΑΔΥΝΑΤΙΣΜΑ ΠΕΡΙΠΟΙΗΣΗ ΑΚΡΩΝ
θρώπινες αισθήσεις, βοηθάει τον οργανισμό να «ξεμπλοκάρει» από
την αρνητική ενέργεια που σωρεύει ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Οι
κατάλληλες κινήσεις θα επιτρέψουν στη θετική ενέργεια να διατρέ-
ξει αρμονικά όλο το σώμα και να το χαλαρώσει, αλλά και να αναζω-
ογονήσει το πνεύμα.

Πολύ σημαντικό ρόλο, όμως, παίζει και το περιβάλλον στο οποίο

γίνεται το μασάζ. Καταλληλότερος χώρος για μια τέτοια εμπειρία
είναι ένα spa, το οποίο παρέχει υπηρεσίες που αφυπνίζουν όλες
τις αισθήσεις. Οι χαλαρωτικές μελωδίες που θα ακούγονται κατά
τη διάρκεια του μασάζ, οι διάχυτες μυρωδιές αιθέριων ελαίων, ο
χαμηλός φωτισμός, η απαλότητα σε καθετί που μας αγγίζει και, τέ-
λος, τα φυσικά ροφήματα είναι όλα όσα θα πρέπει να έχουμε στη
βαλίτσα μας για ένα ταξίδι που οδηγεί στη χώρα της ευεξίας και της
ομορφιάς.

Το μασάζ ανέκαθεν αποτελούσε μέσο για την ισορροπία σώματος

και πνεύματος. Σήμερα, αποτελεί μέσο για την ολιστική προσέγγι-
ση της σωματικής και πνευματικής ανάτασης, τα αποτελέσματα της
οποίας αντανακλώνται και στην εξωτερική μας εμφάνιση. Χαρίστε
στον εαυτό σας τουλάχιστον μία φορά τον μήνα ένα μασάζ και ζήστε
την απόλυτη εμπειρία της απόδρασης από την καθημερινότητα, η
οποία σε συνδυασμό με την προσεγμένη διατροφή θα σας οδηγήσει
στην κατάκτηση του «ευ ζην». www.quickspa.gr
Μιλτιάδου 31 & Aιόλου 50-52, Aθήνα, τηλ.: 210 32 55 545, fax: 210 32 55 493
διατροφή_56 διατροφή_57
 tips

Χριστούγεννα «προ Αθανασία Παπαλάμπρου

διαιτολόγος-διατροφολόγος
των πυλών». Τι θα φάμε; athanasiapapa1@hotmail.com

Προσοχή και στα υπόλοιπα γεύματα! Γυμναστείτε και στις γιορτές!

Σίγουρα, όλοι περιμένουμε με ανυπομονησία το χριστουγεννιάτικο
τραπέζι, αλλά τι γίνεται με τα υπόλοιπα γεύματα της ημέρας; Η χειρό-
τερη επιλογή είναι η αφαγία. Με μαθηματική ακρίβεια, θα μας οδη-
γήσει να πέσουμε με τα μούτρα στο φαγητό όταν έρθει η ώρα για το
βραδινό-εορταστικό γεύμα. Για τον λόγο αυτό, καλό θα είναι να ακο-
λουθήσουμε κανονικά το πρόγραμμα διατροφής που ισχύει και τις
υπόλοιπες ημέρες, προσέχοντας το μεσημεριανό μας γεύμα να είναι
πιο ελαφρύ. Για παράδειγμα, να περιλαμβάνει σαλάτα με λίγο ελαιό-
λαδο, δύο φρυγανιές και ένα φρούτο. Η κατανάλωση ενός φρούτου
πριν καθίσουμε στο γιορτινό τραπέζι μειώνει το αίσθημα της πείνας.
Γαλοπούλα: χωρίς το ορατό λίπος!
Η γαλοπούλα είναι μία από τις πιο υγιεινές επιλογές, τουλάχιστον σε
ό,τι αφορά την ομάδα κρέατος, μια και έχει χαμηλή περιεκτικότητα
σε θερμίδες, με ελάχιστα λιπαρά. Βασική προϋπόθεση είναι να την
καταναλώσετε χωρίς το ορατό λίπος (πέτσα), διότι σε αυτό υπάρχουν
κορεσμένα λιπαρά οξέα και, συνεπώς, πάρα πολλές θερμίδες.
Γέμιση γαλοπούλας: όσο πιο απλή, τόσο το καλύτερο!
Αν μαγειρέψετε εσείς τη γαλοπούλα, προτιμήστε η γέμιση να αποτε-
λείται από ρύζι, κουκουνάρια και λαχανικά. Αποφύγετε εντόσθια ή
λιπαρά τυριά. Επιπλέον, μπορείτε να αντικαταστήσετε το βούτυρο με
ελαιόλαδο. Αν είστε καλεσμένοι και το μενού είναι συγκεκριμένο, αν
η γέμιση είναι πιο πολύπλοκη και περιέχει, για παράδειγμα, διάφορα
τυριά, προτιμήστε να περιορίσετε την ποσότητα, βάλτε δηλαδή στο
πιάτο σας μια κουταλιά της σούπας γέμιση, με την οποία θα συνο-
δεύσετε τη γαλοπούλα σας.
Μην πανικοβάλλεστε! Δεν εννοούμε να υποδεχτείτε το νέο έτος στον
διάδρομο του γυμναστηρίου! Μια μεγάλη βόλτα στα μαγαζιά θα σας
δώσει τη δυνατότητα να νιώσετε πιο έντονα το εορταστικό πνεύμα,
αλλά και να κάψετε θερμίδες!
Γι’ αυτούς που νήστεψαν…
Αν ανήκετε στην κατηγορία των ανθρώπων που νήστεψαν πριν από
τις γιορτές, θα πρέπει να δώσετε ιδιαίτερη προσοχή και στις παρα-
κάτω παραινέσεις:
• Να καταναλώνετε συχνά μικρά γεύματα (περίπου έξι ημερησίως).
• Να αποφεύγετε τα λιπαρά φαγητά (τηγανητά, κοκκινιστά, φαγητά
με σάλτσες κ.λπ.).
• Να αποφεύγετε την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Περιοριστείτε
περίπου στο ένα ποτήρι.
Γενικά, δεν πρέπει να διστάζετε να δοκιμάσετε τα φαγητά και τα γλυ-
κίσματα που παρασκευάζονται τις ημέρες των Χριστουγέννων, αλλά
δεν πρέπει και να φτάνετε και στο άλλο άκρο: στην υπερφαγία. Το
μόνο που χρειάζεται να προσέχετε είναι η ποσότητα και ο τρόπος
παρασκευής των διάφορων γευμάτων. Ας ελαττώσετε το βούτυρο, τα
παχιά γαλακτοκομικά προϊόντα και, γενικά, τα λίπη. Έτσι, θα είστε
βέβαιοι ότι και τις γιορτές μπορείτε να ζείτε χωρίς στερήσεις, αλλά
και τo σώμα σας να μην επιβαρύνετε.
Καλές γιορτές!

Φρέσκιες σαλάτες... υγιεινό συνοδευτικό!

Το ερώτημα που βασανίζει πολλούς, ιδιαίτερα αυτούς που
ακολουθούν κάποιο πρόγραμμα διατροφής, είναι «τι θα φάμε τις
ημέρες των Χριστουγέννων;». Η απάντηση είναι πολύ απλή: η σωστή
διατροφή ως αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας
μπορεί και πρέπει να περιλαμβάνεται στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι
μας. Από τη μια έχουμε φαγητά υψηλής θερμιδικής αξίας, όπως
η γεμιστή γαλοπούλα, και από την άλλη διάφορων ειδών γλυκά
και ποτά. Παρακάτω, σας προτείνουμε διάφορους τρόπους για να
απολαύσετε το εορταστικό γεύμα, χωρίς να ξεφύγετε από τα όρια
της σωστής διατροφής.
Επειδή, σίγουρα, στο μενού ή στον μπουφέ θα υπάρχουν σαλάτες και
φρέσκα λαχανικά, εφοδιάστε το πιάτο σας με αρκετή ποσότητα απ’
αυτά, έτσι ώστε και να ξεγελάσετε την πείνα σας και να απολαύσετε
το κυρίως γεύμα.
Μελομακάρονα, κουραμπιέδες και δίπλες: οι πρωταγωνιστές!
Ευτυχώς, η παράδοση μας σώζει για μία ακόμα φορά. Σίγουρα, η
κατανάλωση αυτών των γλυκών δεν απαγορεύεται, αρκεί να γίνεται
με μέτρο. Μάλιστα, ενδείκνυνται σε σχέση με τα σοκολατάκια και
τις πάστες, που περιέχουν πολύ βούτυρο. Άλλωστε, μην ξεχνάμε ότι
αυτά τα χριστουγεννιάτικα γλυκά μπορούν να παρασκευαστούν και
με ελαιόλαδο, αντί για βούτυρο.
Αλκοόλ: αποφύγετε την κατάχρηση!
Πολύ σημαντικό είναι να καταναλώνουμε με μέτρο οινοπνευματώδη
ποτά, επειδή περιέχουν πολλές θερμίδες. Γι αυτό, προτιμήστε ποτά
με χαμηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες, όπως τζιν με τόνικ ή σόδα,
ή 1 ποτήρι λευκό κρασί. Αποφύγετε τον συνδυασμό ποτού με ανα-
ψυκτικό.

διατροφή_58 διατροφή_59
 info info

info
Oι εξελίξεις της αγοράς

Το Ίδρυμα Αριστείδης Δασκαλόπουλος στην Σειρά spread «λιακάδα»

πρώτη γραμμή της εκπαίδευσης
Το Ίδρυμα Αριστείδης Δασκαλόπουλος, με όραμα να συνεισφέρει στη γνώση, να δημιουρ-
γήσει ενημερωμένους πολίτες και να συμβάλλει στη βελτίωση της διατροφής των Ελλήνων,
παρουσίασε το νέο εκπαιδευτικό του πρόγραμμα, το οποίο αφορά την εκπαίδευση των επι-
στημόνων της διατροφής και της υγείας, αλλά και του κοινού (παιδιά, έφηβοι, γονείς κ.ά.).
Η κα Φλώρα Μαγκανάρη, γενική διευθύντρια του Ιδρύματος, αναφέρθηκε στον τομέα της
εκπαίδευσης, ως τον σημαντικότερο άξονα της στρατηγικής του Ιδρύματος, και παρουσίασε
τη διαδραστική εκπαιδευτική ιστοσελίδα «Παιδικός κόσμος ΙΑΔ», η οποία αποτελεί προέκτα-
ση της παιδικής ιστοσελίδας του EUFIC, Coolfood, και στην οποία τα παιδιά, μέσω παιχνι-
διών, κουίζ και άλλων δραστηριοτήτων, εμπεδώνουν τη θεωρία σχετικά με τη διατροφή, τη σωματική δραστηριότητα και την ασφάλεια των
τροφίμων. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον ήταν και το εκπαιδευτικό περιοδικό «Διατροφούπολη», το οποίο διανέμεται δωρεάν σε παιδιά προσχολικής
και σχολικής ηλικίας.
Tο ArGOODaki της Goody’s φέτος χαρίζει
χαμόγελα στο… «Χαμόγελο του Παιδιού»
Το ArGOODaki, το κοινωνικό πρόγραμμα της Goody’s, επιστρέφει και φέτος τα Χριστούγεν-
να για έβδομη χρονιά, εξακολουθώντας να βρίσκεται δίπλα στα παιδιά που έχουν ανάγκη.
Φέτος, το ArGOODaki αρχίζει μια νέα συνεργασία με τον σημαντικότερο μη κερδοσκοπικό
οργανισμό που λειτουργεί στη Ελλάδα και ασχολείται με τη φροντίδα, την προστασία και την
ασφάλεια των παιδιών που έχουν ανάγκη, «Το Χαμόγελο του Παιδιού». Έτσι, το ArGOODaki,
σε συνεργασία με «Το Χαμόγελο του Παιδιού», θα κατασκευάσει στο Μοσχάτο Αττικής ένα
σπίτι για παιδιά με προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον, το οποίο θα στεγάσει τα όνειρά
τους για μια καλύτερη ζωή. Από τις 20 Νοεμβρίου 2008, σε όλα τα εστιατόρια Goody’s, το ArGOODaki και η παρέα του περιμένουν τους
υποστηρικτές του προγράμματος, να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να ενισχύσουν την προσπάθεια της Goody’s για την ανέγερση του νέου
σπιτιού του συλλόγου «Το Χαμόγελο του Παιδιού».
Ο διατροφολόγος-διαιτολόγος Ευάγγελος Ζουμπανέας και η Meliterra, εμπνευσμένοι από
την ελληνική παράδοση, δημιούργησαν τη σειρά spread (άλειμμα μελιού) «λιακάδα», για
να ξεκινάει η μέρα μας με ενέργεια και ευεξία! Το ταχίνι, που παραδοσιακά καταναλώνουν
οι Έλληνες στη διάρκεια του πρωινού τους, συνδυάζεται με το αγνό μέλι, δημιουργώντας
μια πολύτιμη φυσική πηγή ενέργειας και θρεπτικών συστατικών. Το ταχίνι είναι μία από τις
πλουσιότερες πηγές ω 6 λιπαρών οξέων, σησαμίνης και βιταμίνης Ε, θρεπτικών ουσιών που
σχετίζονται άμεσα με την υγεία της καρδιάς και με τη μείωση των επιπέδων χοληστερόλης.
Η προσθήκη ελαιόλαδου, λιναρόσπορου και ξηρών καρπών (αμύγδαλο και καρύδι) συμβάλ-
λουν στην υψηλή περιεκτικότητα του spread «λιακάδα» σε βιταμίνη Ε και σε μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά, που βοηθούν στη
μείωση των επιπέδων της χοληστερόλης του αίματος. Μία μόνο κουταλιά spread «λιακάδα» καλύπτει το 16% των ημερήσιων απαιτήσεων σε
ω 3 λιπαρά και το 18% σε ω 6 για τους άντρες, και το 24% των ημερήσιων απαιτήσεων σε ω 3 και το 26% σε ω 6 για τις γυναίκες. Επιπλέον,
δεν περιέχει καθόλου trans λιπαρά και χοληστερόλη. Επίσης, αποτελεί καλή πηγή πρωτεΐνης, η οποία μπορεί να καταναλωθεί ακόμα και σε
περίοδο νηστείας, καθώς παρέχει όλα τα απαραίτητα αμινοξέα. Το spread «λιακάδα» έχει χαμηλό γλυκαιμικό φορτίο, δηλαδή δεν ανεβάζει
απότομα τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Μπορείτε να το απολαύσετε στο πρωινό σας, αλείφοντάς το σε 1 φέτα ψωμί και συνδυάζοντάς το
με 1 ποτήρι γάλα και 1 φρούτο. Δοκιμάστε το στις συνταγές σας για κέικ ή μπισκότα. Προσθέτοντας ένα κουταλάκι ανάμεσα σε 2 μπισκότα
τύπου digestive, δημιουργείτε ένα εύγευστο σνακ για μικρούς και μεγάλους. Θα το βρείτε σε επιλεγμένα καταστήματα delicatessen, σε όλα
τα καταστήματα υγιεινών και βιολογικών τροφών και σε επιλεγμένα φαρμακεία.
Meliterra, τηλ.: 210 8547500, fax 210 8547636 – info@apipharm.gr, http://www.apipharm.gr/

STC – Special Tender Care από το quick spa

Το quick spa φέρνει την επανάσταση στον χώρο της καλλυντικής περιποίησης και παρου-
σιάζει τη νέα ολοκληρωμένη σειρά προϊόντων STC – Special Tender Care. Πρόκειται για
εξειδικευμένη σειρά φυσικών καλλυντικών προϊόντων για το πρόσωπο, το σώμα και τα μαλ-
λιά, που ολοκληρώνουν με τον καλύτερο τρόπο τα εξαιρετικά αποτελέσματα των θεραπειών
του quick spa. Τα STC περιέχουν τα σημαντικότερα δραστικά συστατικά που χρησιμοποιεί η
σύγχρονη κοσμετολογία και φυσικά συστατικά, όπως φυτικά έλαια, εκχυλίσματα βοτάνων,
αιθέρια έλαια και βιταμίνες, που, σε συνδυασμό με την ελάχιστη δυνατή προσθήκη χημικών
συντηρητικών και τις πολυδραστικές ιδιότητές τους, εξασφαλίζουν ιδανικές συνθήκες
καλλυντικής περιποίησης. Τα STC, χάρη στην ποικιλία και τους συνδυασμούς των πρώτων
υλών που χρησιμοποιούνται, έχουν άμεσα και ορατά αποτελέσματα. Τα αρώματά τους είναι
απαλά και πολύ διακριτικά, και αφήνουν αίσθηση φρεσκάδας και αναζωογόνησης στην
επιδερμίδα.
Η σειρά καλλυντικών STC περιλαμβάνει μεγάλη γκάμα προϊόντων προσώπου, σώματος,
μαλλιών, καθώς και αντιηλιακής προστασίας.

διατροφή_60 διατροφή_61
 βιβλιοπαρουσιάσεις στο καλάθι
Bιβλία για την υγεία του μυαλού προϊόντα για την υγεία του σώματος

Νέα σειρά εκλεκτών

προϊόντων
«Εργαστήρι Παυλίδης»
Η Kraft Foods Hellas επεκτείνει
The greek doctor’s diet cookbook την παρουσία της στην κατηγο-
ρία των γλυκών μπισκότων
Δεν είναι μυστικό ότι οι παθήσεις που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής, όπως η παχυσαρκία, ο και του φρυγανισμένου ψω-
διαβήτης αλλά και οι καρδιαγγειακές παθήσεις, έχουν να κάνουν σε μεγάλο βαθμό με τον τρό- μιού, με τη νέα, εκλεκτή σειρά
πο που διατρεφόμαστε. Το «The Greek Doctor’s Diet Cookbook» είναι ένα βιβλίο που περιλαμ- προϊόντων «Εργαστήρι Παυλίδης». Λαχταριστά γλυκά μπισκότα,
βάνει 100 συνταγές (με υπέροχες φωτογραφίες και απλές εκτελέσεις), αλλά και ένα εγχειρίδιο μαλακά ή τραγανά, σκέτα ή με πλούσια σοκολάτα ή μαρμελάδα
διατροφής. Με το «The Greek Doctor’s Diet Cookbook», ο δρ Φαίδων Λίντμπεργκ επιστρέφει από φρούτα, συνθέτουν τις γλυκιές προτάσεις από το «Εργαστήρι
στις ελληνικές ρίζες του, υπερασπιζόμενος την ισογλυκαιμική διατροφή, η οποία βασίζεται στο Παυλίδης». Παράλληλα, απολαυστικές φρυγανισμένες φέτες από
να τρως φυσικές τροφές και να παρακολουθείς τον γλυκαιμικό τους δείκτη και το γλυκαιμικό χωριάτικο ψωμί, με σουσάμι, μπριός και παραδοσιακό καρβέλι,
τους φορτίο. σταρένιο ή ολικής άλεσης, φτιάχτηκαν με έμπνευση για να δώσουν
γεύση στην καθημερινότητά μας. Το «Εργαστήρι Παυλίδης», με
Από τις εκδόσεις Λυμπέρη 11 νέα προϊόντα, έρχεται να ομορφύνει κάθε μας μέρα και ώρα,
προσφέροντας στιγμές γνήσιας απόλαυσης!

NIKAS Black Line Kellogg’s All-Bran

Junior Εικονογραφημένο Λεξικό Και φέτος, η αγαπημένη σας εταιρεία
αλλαντικών NIKAS σάς προ(σ)καλεί
Mini Breaks
Τα Kellogg’s All-Bran Mini Breaks
να γιορτάσετε τα Χριστούγεννα με είναι μια καινούργια, λαχταριστή
Το «Junior Εικονογραφημένο Λεξικό» αποτελεί έκδοση του διεθνούς εκδοτικού οίκου QA
μία ανεπανάληπτη γευστική εμπειρία: πρόταση για σνακ! Τραγανές μπου-
International, ειδικά σχεδιασμένη για τα παιδιά. Κυκλοφορεί στην ελληνική και την αγγλική
μοιραστείτε τη μοναδική νοστιμιά τής κίτσες από βρώμη, σιτάρι και φλοιό
γλώσσα, και περιλαμβάνει 12.000 λέξεις για καθεμία εξ αυτών, 2.000 εικονογραφήσεις και 500
σειράς αλλαντικών NIKAS Black Line σιταριού, πλούσιες σε φυτικές ίνες,
θεματικές ενότητες χωρισμένες σε 22 κατηγορίες.
με τα αγαπημένα σας πρόσωπα και αντικαθιστούν τα ανθυγιεινά σνακ,
Αυτό το νέο εικονογραφημένο λεξικό περιγράφει στα παιδιά τον κόσμο με εικόνες και λέξεις.
νιώστε την ατμόσφαιρα γιορτής και προσφέροντας μοναδική απόλαυση!
Περιλαμβάνει μικρά εγκυκλοπαιδικά κείμενα, επεξηγηματικά σε κάθε ενότητα.
πολυτέλειας να σας πλημμυρίζει! Με έμπνευση, μεράκι και πολλή Μπορείτε να τα βρείτε σε δύο υπέ-
αγάπη, οι άνθρωποι τής NIKAS έχουν δημιουργήσει τη σειρά Black ροχες γεύσεις: με καστανή ζάχαρη
Aπό τις εκδόσεις Καυκάς
Line, μια πλήρη, premium σειρά αλλαντικών (φτιάχνονται στο χέρι και κανέλα, και με φράουλα!
και διατηρούν αναλλοίωτο αφενός το χρώμα και αφετέρου
τα πλούσια αρώματα της πρώτης ύλης τους).

Βιολογικός μπακλαβάς 1 Rubis = 1 Ανάσα

Η εταιρεία KARAVAN, μετουσιώνο-
«JUNIOR SPORTS Εγκυκλοπαίδεια» ντας σε πράξη τη φιλοσοφία της που
την θέλει «πάντα ένα βήμα μπροστά
Εμπλουτισμένη με τις τελευταίες πληροφορίες και αλλαγές που αφορούν στα Ολυμπιακά στη γεύση», δημιούργει, για πρώ-
αθλήματα, είναι μια μοναδική, πλήρης αθλητική έκδοση του διεθνούς εκδοτικού οίκου QA τη φορά στην Ελλάδα, βιολογικό
International, η οποία κυκλοφορεί μεταφρασμένη στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καυκάς, ενώ μπακλαβά. Ο μπακλαβάς αποτελεί
ταυτόχρονα διατίθεται και στην αγγλική γλώσσα. το νέο προϊόν στον κατάλογο των
Η συγκεκριμένη έκδοση περιγράφει λεπτομερώς, με τρισδιάστατες παραστάσεις, τους κανονι- βιολογικών προϊόντων που ήδη
σμούς, τις τεχνικές και τον εξοπλισμό 100 αθλημάτων, Ολυμπιακών και μη. Επιπλέον, συμπλη- προσφέρονται από την αλυσίδα των ζαχαροπλαστείων KARAVAN
ρώνεται με ειδικό ένθετο αφιέρωμα στη μεγάλη επιτυχία των αθλητών μας στους Ολυμπιακούς και έχουν ως βάση αγνές πρώτες ύλες. Από το 1982, τα ζαχαρο-
Αγώνες της Αθήνας, το 2004, και στην κατάκτηση του EURO 2004 από την εθνική μας ομάδα πλαστεία KARAVAN προσφέρουν αυθεντικά γλυκά Ανατολής, ενώ
ποδοσφαίρου των ανδρών. πρόσφατα εμπλούτισαν τον μακρύ κατάλογο των προϊόντων τους με
νέες πρωτότυπες γεύσεις, όπως samsa καρύδι, λουκούμι καϊμάκι,
Αποκλειστική διάθεση: εκδόσεις Καυκάς προφιτερόλ καραμέλα και γνήσιο καζαντιμπί σε ρολό.
Η Sephora, στο πλαίσιο της κοινωνικής της
δράσης, στηρίζει το έργο της «ΑΝΑΣΑΣ»
προσφέροντας 1 ευρώ με κάθε αγορά της
ξεχωριστής κούκλας Rubis. Επισκεφθείτε τις
ημέρες των Χριστουγέννων τα καταστήματα
Sephora, αγοράστε την κούκλα Rubis για εσάς
ή για τα αγαπημένα σας πρόσωπα και στηρίξτε
όσους πάσχουν από διατροφικές διαταραχές.
Η Rubis κλείνει πονηρά το μάτι στη ζωή και
κάνει σύμμαχό της την υγεία. Γιατί για τη
Sephora η ομορφιά είναι πάνω από όλα υγεία!
Με τη Sephora «beauty is always in motion».

διατροφή_62 διατροφή_63
πού θα βρείτε το Για διανομή σε σημεία αντίστοιχου ενδιαφέροντος,
μπορείτε να υποβάλετε την αίτησή σας στην εταιρεία K-ΠPOBOΛH.
Χαλκίδα: Αβάντων & Τσιριγώτη 10
τηλ.: 22210 24924, 86035
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
Έβελυν Λαδά
Συνεργαζόμενα Διαιτολογικά Γραφεία
ΑΤΤΙΚΗ Άργος: Καποδιστρίου 23, τηλ.: 27510 21622
Eυάγγελος Zουμπανέας Xαρά Kολλινιάτη
Κόρινθος: Περιάνδρου 48, τηλ.: 27410 81102
Eπιστημονικός Συνεργάτης: Bασιλική Kούργια
N. Iωνία: Mεσολογγίου 51, τηλ.: 210 2718360 Χριστιάνα Μητρόγιαννη
Mανώλης Mανωλαράκης Κόρινθος: Πυλαρινού 70, «Λάμπρος Δημητρόπουλος
& ΣΙΑ ΕΕ», τηλ.: 27410 29644
Άλιμος: Aρειανού 4, τηλ.: 210 9966896
Θωμάς Kραμποκούκης Αθανασία Παπαλάμπρου
Kάτω Πατήσια: Aχαρνών 334, τηλ.: 210 2116255 Πάτρα: Ερμού 122, τηλ.: 2610 273208
Xριστίνα Kωστάρα Παναγιώτα Ανδριοπούλου
N. Φιλοθέη: Kαποδιστρίου 28, τηλ.: 210 6896109 Πύργος Ηλείας: 28ης Οκτωβρίου & Καστόρχη 2
Μαρία Τουμπή τηλ.: 26210 32754
Μελίσσια: Ανδρέα Παπανδρέου 13-17 Αμαλιάδα: Ερμού 15, τηλ.: 26220 21961
τηλ.: 210 8037382 ΚΡΗΤΗ
Mυρτώ-Mαρία Mυλωνά Tόνι Nζέιμ
Hράκλειο Kρήτης: Λεωφ. Iκάρου, N. Aλικαρνασσός,
Επιστημονικός συνεργάτης: Γεωργία Φλουράκη
τηλ.: 2810 223529
Xαϊδάρι: Nικομηδείας 4 & Aγωνιστών Στρατοπέδου
Νίκη Τζουγανάκη
Xαϊδαρίου, τηλ.: 6974 735376
Λένια Φραγκίσκου Pέθυμνο: Μοάτσου 7-9, τηλ.: 28310 22722
Eιρήνη Σφακιανάκη
Xαϊδάρι: Στρατάρχου Καραϊσκάκη 84
Σητεία: Mύσσωνος και Σακκαδάκη 19,
τηλ.: 211 0101827
τηλ.: 28430 29168
Παναγιώτα Μίαρη
Περιστέρι: Θηβών 125 & Πυργιωτίσσης 1 Xριστίνα Χ. Μακρατζάκη
Χανιά: Πλ. Ελευθερίας 5, τηλ.: 28210 53364
τηλ.: 210 5750453
Iωάννα Aθανασοπούλου ΝΗΣΙΑ
Αλεξάνδρα Αποστόλου
Γλυφάδα: Πλατεία Bάσως Kατράκη 6
τηλ.: 210 8956018 Άνδρος - Γαύριο: Ινστ. Αισθητικής Πετρούλας
Iωάννης Kάλφας Μαρτίνου, τηλ.: 22820 71500
Γλυφάδα: Iατρικό κέντρο «BIOCARE» Mαρία Mοσκάτ
Δούσμανη 24, τηλ.: 210 8981624-7 Kέρκυρα: Παν. Aραβαντινού 1, τηλ.: 26610 27940
Πόπη Μαλαχία
Χριστιάνα Παυλίδου
Kως: Ζηπάρι, τηλ.: 2242 069729
Π. Φάληρο: Εσπέρου 25-27, τηλ.: 210 9824694
Θάλεια Nτάμαρη Ευστρατία Κουνιαρέλλη
Μυτιλήνη: Κουντουριώτου 17 & Αλκαίου
N. Σμύρνη: Mενεκράτους & Tυρολόης 10
(πρώην Μεγάλη Βρετάνια), τηλ.: 22510 28512
τηλ.: 210 9330893
Mάρθα Kουντούρη
Kατερίνα Δαργινίδου
Pόδος: Tριαντών 12, Iαλυσός, τηλ.: 22410 94333
Λαύριο Aττικής: Aγ. Παρασκευής 10
Σταματία Καμπούρη
τηλ.: 22920 26900
Χίος: Παπαζή 1, τηλ.: 2271 043663
Σταματίνα Αντωνίου
Παιανία: Σ. Αποστόλου Χούντα 5Β, τηλ.: 210 6645247 Φαρμακεία
ATTIKH
Μιχαήλ Μαριέττα
ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ:
Σαλαμίνα: Λεωφ. Σαλαμίνας 226, τηλ.: 210 4644324
• Αρβανίτη Σταυρούλα, Αγίου Ιωάννου 75
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
• Γιακουμάκου Κωνσταντία, Μπουμπουλίνας 25
Παναγιώτα Kαρακασίδου
• Καραμανλή Ιφιγένεια, Ελπίδος 7
Δελφών 47, τηλ.: 2310 860262 • Κοτορλός Βασίλης, Μεσογείων 461
Χριστίνα Δρανίτσα • Τριανταφυλλοπούλου Ευαγγελία,
Ρήγα Φεραίου 40, Ευκαρπία, τηλ.: 2310 680937 Μεσογείων 419 & Υψηλάντου
Περσεφόνη Παπαδοπούλου • Χούντα Νικολάου, Μεσογείων 535
Tσιμισκή 89, τηλ.: 2310 226796 ΑΘΗΝΑ:
Xριστίνα Kαρασαβίδου • Ανάσης Νικ. & ΣΙΑ OE, Βουλής 23
& Μητροπόλεως 16
Νεάπολη: Aγ. Γεωργίου 42, τηλ.: 2310 541013
• Γαρδίκης Ριζ. – Τσελέπη Μαρ., Αγίου Μελετίου 80
Μαρία Κοκκίνου
• Κανακάρης Π. – Καρουζάκη Α., Κωλέττη 33 &
Θησέως 1Β, τηλ.: 2310 676863
Πατούσα, Eξάρχεια
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ • Καντούρη Αγ. – Σταθόπουλος Οδ.,
Σοφία Mπάμπου
Ζωοδόχου Πηγής 40
Γρεβενά: Φαρδυκάμπου 2, τηλ.: 24620 87555 • Κοτσερώνης Κ. & Δ. OE, Ομήρου 21
Αυγή Καραϊσκου • Κωνσταντάκου Γ. & Γιώτα, Λ. Ριανκούρ 57
• Λάμπρου Ι. & ΣΙΑ ΟΕ, Αιόλου 50-52
Κατερίνη: Βάρναλη 5, τηλ.: 23510 45045
ΘΕΣΣΑΛΙΑ • Λουλακάκης Ανδρέας, Βελβενδού 43, Kυψέλη
• Μαρινόπουλος Πάνος & ΣΙΑ ΟΕ, Πατησίων 4
Βασιλική Καρασμάνογλου • Μπόγρη Ευαγγελία, Σίφνου 9, Πλ. Κολιάτσου
Βόλος: Σόλωνος 2 & Αργοναυτών, τηλ.: 2421 302625 • Μουρίκης Αριστομένης & Φουσέκης Κων/νος,
Θεοδοσία Kολαξή Υμητού 64, Παγκράτι
Λάρισα: Παναγούλη 9, τηλ.: 2410 554146 • Ναζλή Αικατερίνη, Χαλανδρίου 16
Ελένη Κ. Γιαννακούλα • Παπαδοπούλου Ευαγγελία, Αριστοτέλους 91
Λάρισα: Κούμα 42, τηλ.: 2410 551303 • Πατήλα Καλλιόπη, Σεβαστουπόλεως 82,
Aμπελόκηποι
Αναστασία Μελισσοπούλου
• Παυλίδου Αντιγόνη, Καυταντζόγλου 14
Τρίκαλα: Βύρωνος & Κανούτα 1, τηλ.: 24310 38430 • Ρέγκλη Ευαγγελία, Ιακωβάτων 30
ΗΠΕΙΡΟΣ
• Σελαμτζή Ουρανία & ΣΙΑ, Κοίλης 15
Λαμπρινή Mόσχου • Τελώνη-Παπαγιάννη Μαρία, Μαρασλή 25
Άρτα: Kαραπάνου 2, τηλ.: 26810 78188 • Τόλιου Μπεμπεζα & ΣΙΑ, Αγίας Σοφίας 85, Kολωνός
• Tριανταφύλλου Iωάννης, Πινδάρου 4, Kολωνάκι
Iωάννης Σουπιός
Hγουμενίτσα: 23ης Φεβρουαρίου 6 & • Φλώρος Αλέξανδρος, Αχαρνών 310
• Χιώτη Μαίρη, Περρίκου 20
Πάροδος Oλύμπου, τηλ.: 26650 26419
• Χρυσαφίδου Δέσποινα, Στουρνάρη 25
I. Σουπιός - Ε. Καραμπίνα
ΑΙΓΑΛΕΩ: Μαύρου Ασημίνα, Ν. Πλαστήρα 12
Ιωάννινα: 28ης Οκτωβρίου 17Α, τηλ.: 26510 33984
ΒΡΙΛΗΣΣΙΑ: Κόντας Νίκος, 28ης Οκτωβρίου 64
ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ
ΒYPΩNAΣ: Mπούρα Xρυσάνθη, N. Eλβετίας 31
Διαμάντω Μπίλιου
ΓΑΛΑΤΣΙ: Δελήτσικας Κώστας, Σαπφούς 4
Αλιβέρι Ευβοίας: Παπαδημητρίου Γλάρου & Μεταξά • Ιακωβίδου Χριστίνα, Αγίας Γλυκερίας 35
τηλ.: 6977 977264
• Κατσίκα Παντ. Ελένη, Πρωτοπαπαδάκη 61-63
Ελένη Πεννιά
• Παρασκευά Ειρήνη, Φιλοθέης 1 & πλ. Kύπρου
Ναύπακτος: Μαυρομμάτη 3, τηλ.: 26340 20166 ΓΕΡΑΚΑΣ: Ντογραματζής Δημήτρης,
Ασημένια-Ειρήνη Κούσουλα Κλεισθένους 233 & Γαρυφάλλων
Λειβαδιά: Γεωργαντά 18-20, τηλ.: 22610 88077 ΓΛΥΦΑΔΑ: Απέργης Νίκος & ΣΙΑ ΟΕ, Aν. Μεταξά 3
Μαρία Ματράκα-Γκόσδα • Καβασακάλης & ΣΙΑ ΟΕ, Μεταξά 7 & Παπανδρέου 14
• Πανουτσοπούλου Μαρία, Λαζαράκη 33
• Τραστέλης Απόστολος & ΣΙΑ, Φαίδρας 6
• Χατζηκοκολή Ευθ. & ΣΙΑ, Γρηγ. Λαμπράκη 17
ΕΛΛΗΝΙΚΟ: Βρανάς Χάρης, Γούναρη 50
ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ: Σπανού Αντωνία, Μαρίνου Αντύπα 109
• Nικητάκη-Kαλλιγέρου Aναστασία, Eργατών Tύπου 36
ΘPAKOMAKEΔONEΣ: Περάκη Aντ. Aσημίνα,
Φιλώτα 50
ΚΑΛΛΙΘΕΑ: Βλασσόπουλος Ν.-Πηνειού Δ. OE,
Ευαγγελιστρίας 72
• Μπαχουνλούλη-Ντρέκη Κατίνα, Λυκούργου 183
ΚΑΛΟΓΡΕΖΑ: Δημητράκη Ευαγγελία, Αλαμάνας 16
ΚΑΜΑΤΕΡΟ: Πολυκανδριώτου Μαρία, Αγ. Νικολάου 7
ΚΗΦΙΣΙΑ: Τριανταφύλλη-Μπακάκου Λένα, Κηφισίας 281
ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΣ: Ντάβος Παναγιώτης, Τζουμαγιάς 34
ΜΑΡΟΥΣΙ: Κανατίδου Όλγα & ΣΙΑ,
Κηφισίας 56 & Δελφών
• Λιόλιου Μαλβίνα, Β. Σοφίας 39, Πλ. Κασταλίας
• Στεφανάτου Μ. – Τράντου Δ., Δ. Ράλλη 50
• Τσακίρη Π. & ΣΙΑ Ο.Ε., Ανδρέα Παπανδρέου 35
ΜΕΓΑΡΑ: Σπυράτου Αικατερίνη, Βυζαντίου 81
ΜΕΛΙΣΣΙΑ: Καρδιακίδου Μαριάννα,
Λεωφ. Δημοκρατίας 75
• Κουτσονικολής Γεώργιος, Ηρώων Πολυτεχνείου 36
ΜΟΣΧΑΤΟ: Πανταζή Φωτεινή,
Χρυσοστόμου Σμύρνης 44
ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ: Περγαντά Γιάννα, Μεσολογγίου 46
• Πιτσέλης Ζήσης, Αλεξ. Παναγούλη 9
ΝΕΑ ΣΜΥΡΝΗ: Μώρος Δημήτρης, 2ας Μαΐου 26
ΝΕΑ ΦΙΛΟΘΕΗ: Σπανούδη Σοφία OE, Καποδιστρίου 18
ΝΕΟ ΨΥΧΙΚΟ: Σιώρη Ελένη, Ξάνθου 1
• Ταλαρούγκα-Κατσώλα Ευγενία, Γ. Βλάχου 35
ΝΙΚΑΙΑ: Κοκάλα Άννα, Ελλησπόντου 35
• Κουτετέ-Γιαπιτζάκη Δάφνη, Πέτρου Ράλλη 282
• Πλάκας Χρήστος, 28ης Οκτωβρίου 32
• Ριζάκη Σοφία, Κ. Γέμελου 323
ΠΑΙΑΝΙΑ:Aντωνίου Μαρία Αγγελική,
Νικολάου Σταματίου 23Α
• Νικολογιάννη Σοφία, Βασ. Γεωργίου 1
• Σεγκουνάς Χρήστος, Βασ. Σοφίας 3Α
• Xατζησταμάτης Κων/ντίνος, πλ. Δημοσθένους 5Β
ΠΑΛΑΙΟ ΨΥΧΙΚΟ: Βασιλόπουλος Π.-Τρανούδη Ε.,
28ης Οκτωβρίου 2 & Δαβάκη
ΠΑΛΛΗΝΗ: Βασιλείου Ευγενία, Λεωφ. Μαραθώνος 54
ΠΕΙΡΑΙΑΣ: Βουρεξάκη Κατερίνα,
Γρηγορίου Λαμπράκη 142
• Ζάβιακα Ελένη, Λακωνίας 25
• Θεοδωράκη Άννα, Βασιλέως Παύλου & Γερμανού 1
• Μαλλίρη Αικατερίνη & ΣΙΑ ΟΕ, Πραξιτέλους 144
• Τσιάκου-Τεντολούρη Ξακουστή, Χίου 30, Καμίνια
• Φλέγκας Γεώργιος, Αγ. Παρασκευής 45, Καλλίπολη
• Χατζηκωνσταντή Παναγιώτα OE, 25ης Μαρτίου 58
ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ: Κούρτογλου Στυλιανός, Τζων Κένεντυ 202
ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ: Αμπατζή Χαρ.,
Πλούτωνος 11 & Ηφαίστου
ΠΕΥΚΗ: Κουρή Παναγιώτα, Λεωφόρος Ειρήνης 18
ΡΕΝΤΗΣ: Καρέκλας Κων/νος, Αγ. Άννης 1 & Π.Ράλλη
ΣAΛAMINA: Mπινιάρη Eιρήνη, Λ. Φανερωμένης 19
ΤΑΥΡΟΣ: Λύγδας Ευάγγελος, Γρηγορίου Λαμπράκη 76
ΧΑΪΔΑΡΙ • Μπαρμπούνη Ελένη,
Ηρώων Πολυτεχνείου 59
• Παπαθεοδώρου Αντιγόνη, Αγωνιστών
Στρατοπέδου Χαϊδαρίου 46
• Σακόπουλος Θεόδωρος, Γ. Παπανδρέου 4
ΧΑΛΑΝΔΡΙ: • Ηλιοπούλου Αικατερίνη,
Κουντουριωτών 1Α
• Καφίρης Ευάγγελος, Ολύμπου 92
• Mαρτσούκας Γιάννης, Αριστείδου & Αγ. Γεωργίου
• Παγιαυλά-Ευαγγέλου Αικ., Κ. Βάρναλη 38
• Ποθητάκη Νικ. Αρτεμισία, Ηρακλείου 27
ΧΟΛΑΡΓΟΣ: Καλλίνικου Ειρήνη, Ξανθίππου 120
ΩΡΩΠΟΣ: Γαβριήλ Γιώργος, Προποντίδος 4
ΘEΣΣAΛONIKH
• Αλακιοζίδης Ραφαήλ, Ελευθερίου Βενιζέλου 38
• Αντωνόπουλος Δημήτρης, Καρακάση 7-9
• Αρδαγγέλου Ανδρέας, Λάρνακος 3, Κάτω Τούμπα
• Βεργόπουλος Εμμανουήλ,
Καραολή & Δημητρίου 161, Εύοσμος
• Γαγάλη Πελαγία, Εθνικής Αντιστάσεως 7Β,
Καλαμαριά
• Γκατζούλη Αγορίτσα & ΣIA OE, Τσιμισκή 102
• Δήμου Στέλλα, Αετοράχης 50
• Ευγενίδης Διονύσης, Δελφών 60
• Θεοδοσιάδης Κυριάκος, 25ης Μαρτίου 7, Ιωνία
• Ιορδάνου Αναστασία, Παπάφη 142
• Κωνσταντίνου Μαρία, Ίωνος Δραγούμη 18
• Mαγιόπουλος Xρυσόστομος, Aνδρ. Παπανδρέου 94,
Nεάπολη
• Νικολαΐδης Σπυρίδων, 25ης Μαρτίου 66
• Παντζαγκάκη Χριστίνα, Κομνηνών 17
• Σκερλετοπούλου Δέσποινα, Μεγ. Αλεξάνδρου 41,
Καλοχώρι
• Συλλιγνάκης Ι. – Σταυρακάκη Α. ΟΕ, Εγνατία 142
• Tσιάμπαλη Χαρά, Διστόμου 41-43, Κ. Τούμπα
• Τσιάντα Φωτεινή, Αγίας Σοφίας 23
Πλατεία Γ. Θεοτόκη 9
• Έρτσος Χρήστος, M. Μαργαρίτη 8
IΩANNINA: Τζούφη Φωτεινή & ΣΙΑ Ο.Ε.,
Σπ. Λάμπρου 78Α
ΠΡΕΒΕΖΑ: Σαρόγλου Δέσποινα, Εθν. Αντιστάσεως 41
ΦIΛIΠΠIAΔA: Β. Ιατρού – Φ. Παπαϊωάννου Ο.Ε.,
T. Βελισσαρίου 3
ΘEΣΣAΛIA
ΒΟΛΟΣ: Δρικάκη Κονδυλία, Αλεξάνδρας 122
• Κύρκου-Νικολοπούλου Αικατερίνη, Ιάσονος 93
• Λουφόπουλος Απόστολος, Μηλίνα Βόλου
• Ροΐλου-Γεωργάτου Ανδρομάχη, Λεπενιώτη 6
& Σκουφά, Νεάπολη
ΖΑΓΟΡΑ: Αγγελέτου-Μπαρούτα Ελένη
ΚΑΡΔΙΤΣΑ: Κεφαλά Ντίνα, Χαρίτου & Ιεζεκιήλ
ΛΑΡΙΣΑ: Βιβοπούλου Δ. – Γατούδης Ι., Παναγούλη 21
• Δαλιανάς Αθανάσιος, 31ης Αυγούστου 27
• Μπουλασίκη Ευφροσύνη, Μεγ. Αλεξάνδρου 2
ΤΡΙΚΑΛΑ: Μακρής Κοσμάς, B. Tσιτσάνη 11
KPHTH & NHΣIA AIΓAIOY
ΗΡΑΚΛΕΙΟ: Παπαδάκης Χαράλαμπος, Γράμμου 85
ΙΕΡΑΠΕΤΡΑ: Τυράκης Εμμανουήλ,
Πλατ. Ελ. Βενιζέλου 4
ΛEΣBOΣ: Μαυραγάνη Φωτεινή & Σπύρος
Καβέτσου 5, Mυτιλήνη
• Mάγου Xριστίνα, Άγρα
ΡΕΘΥΜΝΟ: Κούνουπας Ιωάννης, Μανιουδάκη 17
ΡΟΔΟΣ: Χιώτη Ελένη, 25ης Μαρτίου 24
ΧΙΟΣ: Κοκκινάκης Δημήτρης, Καλλιμασιά
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - ΘΡΑΚΗ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ: Αθανασιάδου Εύη,
14ης Μαΐου 53
ΑΡΙΔΕΑ Ν. ΠΕΛΛΗΣ: Σαλαμούρα Σταυρούλα,
Λοχαγού Παπαδόπουλου 12
ΓΙΑΝΝΙΤΣΑ: Παπαδοπούλου Ιωάννα, Τ. Γεωργούλη 7
ΓΡΕΒΕΝΑ: Κυπριτζής Σοφοκλής, Γ. Γούσιου 5
ΕΔΕΣΣΑ: Λαμπροπούλου Κ. & ΣΙΑ Ο.Ε., Αλμωπίας 1
ΚΑΒΑΛΑ: Γουργιώτης Δημήτρης, Αβέρωφ 2
ΚΑΤΕΡΙΝΗ: Ταγάρα Αναστασία & ΣIA,
16ης Οκτωβρίου 9
NAOYΣA: Τσιόγκα Αναστασία, Πλ. Καρατάσου 18
ΣΚΥΔΡΑ: Καμμένου Παρασκευή, Σεβαστιανά
ΠEΛOΠONNHΣOΣ
ΑΙΓΙΟ: Κοκκίνου Κυριακή, Ανδρονοπούλου 17
ΑΡΓΟΣ: Ταρνάρη Σοφία, Τέρμα Ηρακλέους
ΒΑΡΔΑ ΗΛΕΙΑΣ: Γράψα Αμαλία, Αγίου Νικολάου 6
ΚΑΛΑΜΑΤΑ: Μάραντος Νικόλαος, Αριστομένους 79
ΚΟΡΙΝΘΟΣ: Σιαπκάρας Παν., Κολιάτσου 45
ΠΑΤΡΑ: Καραγεωργόπουλος Κώστας,
Μαιζόνος 38-40
• Χάχαλη Κυριακή, Κορίνθου 313
ΠΥΡΓΟΣ: Καρακίτσου Βασιλική, Γερμανού 16
ΤΡΙΠΟΛΗ: Βέμμου-Παπαϊωάννου Μαίρη,
Γρηγορίου Ε 9
ΣTEPEA EΛΛAΔA & EYBOIA
ΑΓΡΙΝΙΟ: Ραμμόπουλος Βασίλης, Νέα Αβώρανη
ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ: Συστεγασμένα Φαρμακεία
Καρπενησίου, Ζηνοπούλου 6
ΛΑΜΙΑ: Λασπιάς Κωνσταντίνος, Πλατεία Λαού 4
ΛΙΒΑΔΕΙΑ: Μαργαρίτης Γιάννης, Γεωργαντά 49
ΧΑΛΚΙΔΑ: Μπόνας Α. – Σπύρου Γ. OE, Aβάντων 38
• Παπανικολάου Άγγελος, Kριεζώτου 79
Διαγνωστικά Kέντρα-Iατρεία
Μονάδα Εφηβικής Υγείας
Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού»,
τηλ.: 210 7710824
ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΗ
ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ: Μεσογείων 384
ΑΘΗΝΑ: Μιχαλακοπούλου 2-6, Χίλτον
ΑΛΙΜΟΣ: Λεωφόρος Βουλιαγμένης 578
ΑΜΠΕΛΟΚΗΠOI: Κηφισίας 116 & Δαβάκη 1
ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΓΛΥΦΑΔΑΣ:
Λεωφ. Βουλιαγμένης 134
ΚΑΛΛΙΘΕΑ: Ελευθερίου Βενιζέλου 155-157
ΚΗΦΙΣΙΑ: Κηφισίας 227 (κτίριο 2), Ανάβρυτα
ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΣ: Γρηγορίου Λαμπράκη 106
ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ: Μελίνας Μερκούρη 34
ΠΑΛΑΙΟ ΦΑΛΗΡΟ: Υμηττού 7 & Πεντέλης
ΠΕΙΡΑΙΑΣ: Ηρώων Πολυτεχνείου 55-57
ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ: Παναγή Τσαλδάρη 75-77
ΠΑΤΗΣΙΩΝ: Πατησίων 125
ΠΛΑΤΕΙΑ ΜΑΒΙΛΗ: Βασιλίσσης Σοφίας 98Α
ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΙΓΑΛΕΩ:
Λεωφόρος Αθηνών 429Α
ΣΤΟΥΡΝΑΡΗ: Στουρνάρη 29, Αθήνα
ΧΑΛΑΝΔΡΙ: Λεωφ. Πεντέλης 44 & Ηρακλέους 2
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Ερμού 53
Oδοντιατρεία
ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΘΗΝΑΣ:
Λεωφόρος Βασ. Σοφίας 54
ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΛΙΜΟΥ:
Λεωφόρος Βουλιαγμένης 578Α
ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΗΦΙΣΙΑΣ:
Λεωφόρος Κηφισίας 227
ΘΗΣΕΙΟ: Αντωνιάδου Μαρία, Νηλέως & Καρύδη 9
ΚΥΨΕΛΗ: Ντότας Σπυρίδων, Φαιδριαδών 14
ΜΑΡΟΥΣΙ: Αδάμ Αικατερίνη-Βασιλική,
Ανδρούτσου 17
N. IΩNIA: Bροχίδου Xριστίνα, Kρήτης 47 & Eλ Αλαμέιν
ΠΑΙΑΝΙΑ: Σπανού Βασιλική, Ιωαν. Σπ. Αθανασίου 21
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Γρίβα Αντωνία, Μπακατσέλου 8
Φυσικοθεραπευτήρια
Παπακωνσταντίνου Δημήτρης,
3ης Σεπτεμβρίου 167, Αθήνα
Μαριόλας Τιμόθεος, Άφυτος Χαλκιδικής
Kέντρα Υγείας
Zαγορά Πηλίου
Γυμναστήρια-Health Clubs
• Aθήνα
Βουκουρεστίου & Σταδίου 4, Εμπορικό Κέντρο
City Link
• Mαρούσι
Aγ. Κωνσταντίνου 40, Εμπορικό Κέντρο Αίθριο
BODY FIT, Nικολάου Xουντα 9, Παιανία
Fitness Center ΑΘΛΗΤΗΣ
Κουντουριώτου 98, Γαλάτσι
L.A. Fitness, Λεωφ. Ηρακλείου 412, Ν. Ηράκλειο
Cape Sounio: 67ο χλμ. Αθηνών-Σουνίου
Kοs Imperial: Ψαλίδι, Kως
Olympia Riviera Thalasso: Kάστρο
Kυλλήνης, N. Hλείας, Πελοπόννησος
Club Marine Palace: Πάνορμο Γεροπόταμου,
Ρέθυμνο
Larissa Imperial: Φαρσάλων 182, Λάρισα
Mirtali Art Motel Μαντείο Δωδώνης, Ιωάννινα
Kαταστήματα Προϊόντων Περιποίησης
ΑΘΗΝΑ: Πανεπιστημίου 6 & Κριεζώτου, Σύνταγμα
Διεθνές Αεροδρόμιο Αθηνών «Ελ. Βενιζέλος»
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Καρόλου Ντηλ 15
Mediteranean Cosmos, 11ο χλμ. Θεσσαλονίκης-
Μουδανιών, Πυλαία
ΠΕΙΡΑΙΑΣ: Λεωφ. Βασιλέως Γεωργίου Α 16 &
Πραξιτέλους 128
ΒΟΛΟΣ: Κ. Καρτάλη 101
ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ: Πλατεία Ελ. Βενιζέλου
ΛΕΥΚΑΔΑ: Δαίρπφελδ 4
ΡΟΔΟΣ: Σωκράτους 78-80
ΧΙΟΣ: Λεωφ. Αιγαίου 36
Kαταστήματα Bιολογικών Προϊόντων
ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ: Αγίου Δημητρίου 90
ΑΘΗΝΑ: Ακαδημίας 84
• Σκουφά 52
ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ: Βύρωνος 19 & Θέτιδος 2
ΚΑΛΛΙΘΕΑ: Μαντζαγριωτάκη 50
ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟ ΜΕΣΟΓΑΙΑΣ:
Παπαβασιλείου & Δραγωνέα
ΝΕΑ ΕΡΥΘΡΑΙΑ: Νικ. Πλαστήρα 28
ΝΕΑ ΣΜΥΡΝΗ: Ομήρου 71
ΠΑΓΚΡΑΤΙ: Φιλολάου 88-90
ΠΑΛΑΙΟ ΦΑΛΗΡΟ: Αγίας Βαρβάρας 45
• Τρίτωνος 35-37
ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ: Δημητρίου Γούναρη 9
ΧΟΛΑΡΓΟΣ: Περικλέους 20
ΒΙΟΠΟΛΙΣ
Λ. Ηρακλείου 295 & Αγίας Σοφίας 5, Νέα Ιωνία
Cafe
«ΑΙΤΝΑ»: Εμμανουήλ Μπενάκη 83, Εξάρχεια
«MORENA»: 28ης Οκτωβρίου 6, Νέα Ιωνία
«ΤΟΥ CAFE»: Πλ. Καρύτση 10, Αθήνα
ΑΤΤΙΚΗ
Αγ. Παρασκευή: Αγ. Ιωάννου 65
Άγιος Στέφανος: 23ο χλμ. E.O. Αθηνών-Λαμίας
Βριλήσσια: Λ. Πεντέλης 112-114
Γαλάτσι: Λ. Βεΐκου 109
Εξάρχεια: Θεμιστοκλέους 78 & Βαλτετσίου
Θησείο: Απ. Παύλου 29
Ίλιον: Πύργος Βασιλίσσης, Escape Center
Καλλιθέα: Σαπφούς 95
Κολωνάκι: Σόλωνος 10
Κορυδαλλός: Πλ. Ελευθερίας 6
Λεωφ. Αλεξάνδρας: Λ. Αλεξάνδρας 221
Μαρίνα Ζέας: Τουριστικός Λιμένας
Μαρούσι: Περικλέους 1
Μέγαρα Ι: 40,5 χλμ. E.O. Κορίνθου-Αθηνών
Μέγαρα ΙΙ: 40,5 χλμ. E.O. Αθηνών-Κορίνθου
Μικρολίμανο: Δηλαβέρη 9
Ν. Ερυθραία: Χαρ. Τρικούπη 146 & Στροφυλίου
Ν. Ιωνία: Πλ. Πάρσης
Ν. Κηφισιά: Ιλισίων 24
Ν. Σμύρνη: Λ. Συγγρού 141 & Αιγαίου 2
Ν. Φιλαδέλφεια: Προύσσης 2
Φ. Νέγρη: Φ. Νέγρη 14 & Δροσοπούλου
Παλλήνη: Λ. Μαραθώνος 130
Πατησίων: 28ης Οκτωβρίου 27
Παγκράτι: Υμηττού 109
Παλαιό Φάληρο: Αμφιτρίτης 3
Παράδεισος: Λ. Κηφισίας 46 & Γρανικού
Περιστέρι: Κων/πόλεως 78-80, Μπουρνάζι
Πεύκη: Ελ. Βενιζέλου 15
Πινακοθήκη: Βασιλέως Κωνσταντίνου 50
Πλ. Βικτωρίας: Γ’ Σεπτεμβρίου 87
Σέα Αττικής Οδού: 40,2 χλμ. Αττικής Οδού, Παιανία
Σταδίου: Σταδίου 5
Χαϊδάρι: Γ. Παπανδρέου 57
Χαλάνδρι: Λ. Πεντέλης 4
The Mall Athens: Μαρούσι
Village Ρέντης: Θηβών 228
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: • Αριστοτέλους 27
• Εμπορικό Κέντρο Μακεδονία, Τομπάζη 15
• Νέα Κρήνη: Πλαστήρα 75
• Λ. Νίκης 49, Παραλία
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ: Μεγάλου Αλεξάνδρου 20
ΒΕΡΟΙΑ: Ελήας 14
ΒΟΛΟΣ: Αργοναυτών 63
ΙΩΑΝΝΙΝΑ: Δωδώνης 11, Πλ. Μαβίλη
ΚΟΡΙΝΘΟΣ: Μεγ. Αλεξάνδρου 13-15
ΛΑΜΙΑ: Πλ. Ελευθερίας 3
ΠΑΤΡΑ: • Αγίου Νικολάου 17
• Ραδίνου 11 • Veso: Ακτή Δυμαίων 17
ΡΙΟ: 202ο χλμ. Εθν. Οδού Κορίνθου-Πατρών
ΡΟΔΟΣ: Αλ. Διάκου 16
ΣΕΡΡΕΣ: Εθνικής Αντίστασης 33
ΤΕΜΠΗ: 26ο χλμ. Λάρισας-Θεσ/νίκης
ΧΑΛΚΙΔΑ: Κάλλια 6 & Βουδούρη 12
ΧΑΝΙΑ: Ακτή Μιαούλη 4
ΧΙΟΣ: Αιγαίου & Ροδοκανάκη 66
Βιβλιοπωλεία
«ΠΟΛΙΤΕΙΑ»: Ασκληπιού 3
«ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ»: Σταθμός ΗΣΑΠ, Πειραιάς
«NEW STAND EΛEYΘEPOYΔAKHΣ»:
Aγ. Παύλου 2, Σταθμός METPO, Περιστέρι
«THE BOOK STORE»: Μεσολογγίου 49, Ν. Ιωνία
Εστιατόρια
«ΒΑΡΟΥΛΚΟ»: Πειραιώς 80, τηλ.: 210 5228400
«ΓΙΟΡΤΗ»: Πολυχώρος Γεύσεων, Τέρμα Ιεράς Οδού,
Δαφνί Χαϊδάρι, τηλ.: 210 5326163
«ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΜΠΑΞΕΒΑΝΗ»: Νίκης 48
& Κυδαθηναίων, Σύνταγμα, τηλ.: 210 3222839
«ΝICE ’N’ EASY»: Ομήρου 60 & Σκουφά, Κολωνάκι,
τηλ.: 210 3617021
«WILLY’S PIZZA»: Δημοσθένους & Αγ. Πάντων,
Καλλιθέα, τηλ.: 210 9587891
Διάφορα
ΗALF NOTE JAZZ CLUB
Tριβωνιανού 17, Μετς
ARTE PICANTE (σχολή χορού)
Eλευθ. Bενιζέλου 127 & Aλικαρνασού 31, N. Iωνία
SPRINGS PILATES+DANCE STUDIO,
Φωτεινή Παπαρούπα, Λ. Ειρήνης 29, Πεύκη
MAKE UP ARTIST Αλωπεκής 12, Κολωνάκι
«ΓH OINOΣ»: Aγ. Παρασκευής 55, Xαλάνδρι
«EN XOPΩ»: Eλ. Bενιζέλου 56-62, N. Iωνία
IN. AIΣΘHTIKHΣ «Έλλη Bέργου-Xατζηαγγέλου»:
Κηφισού 38 (έναντι ΗΣΑΠ Περισσού), Ν. Φιλαδέλφεια
«ΟΙ ΜΙΚΡΟΙ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΕΣ»: Παιδικός σταθμός,
Δαφνίδος 2, Ν. Ηράκλειο
 Butter… music
Αν η μουσική είναι η τροφή του iPod, τότε ας… αλείψουμε
το βούτυρο! Αυτό τον μήνα, ο μουσικός παραγωγός Νίκος
Πετρουλάκης διαλέγει δέκα τραγούδια που έχουν στον τίτλο
τους τη λέξη «butter».
Bread And Butter
Newbeats
Το σήμα-κατατεθέν αυτού του «λευκού-που-
ακούγεται-σαν-μαύρο» τρίο από το Νάσβιλ,
που ανέβηκε μέχρι το Νο 2 του αμερικανικού
τσαρτ, το καλοκαίρι του ’64...
Butter
John Hammond, Jr.
Αν και με περισσότερα από σαράντα χρόνια
στο κουρμπέτι, αποδεικνύει στο πλέον πρό-
σφατο άλμπουμ του, «Push Comes To Shove»
(’07), ότι παραμένει ένας από τους κορυφαί-
ους λευκούς εκπροσώπους των blues…
Butter Boy
Fanny
Μάλλον κάποιο βουτυρόπαιδο έχουν κατά
νου αυτά τα τέσσερα ζόρικα κοριτσόπουλα
από την ηλιόλουστη Καλιφόρνια στο τελευ-
ταίο τους άλμπουμ, με τίτλο «Rock ’n Roll
Survivors» (’74)...
Butterscotch
Chuck Berry
Τυπικό μεν, αλλά πάντα συναρπαστικό δείγμα
της κιθαριστικής δεινότητας και μοναδικότη-
τας του μέντορα του Keith Richards’, από το
εγκληματικά αγνοημένο από το ευρύ κοινό
άλμπουμ «In London» (’65)...
Cocoa Butter
Roy Ayers
Κάτι παραπάνω από άσκηση γι’ αυτό τον
μεγάλο βιμπραφωνίστα του funk, από το
άλμπουμ «Red Black & Green» (’73), με την
υποστήριξη των πάντοτε αποτελεσματικών
Ubiquity…
διατροφή_66
Guns Before Butter
Gang Of Four
Πολιτικά τσιτάτα, punk και funk του εκρη-
κτικού χαρμανιού που παρουσίασε αυτό το
κουαρτέτο από το Λιντς στο άκρως επιδραστι-
κό ντεμπούτο άλμπουμ του, «Entertainment»
(’79)...
Hot Butter
Hot Butter
Δημιούργημα του σπεσιαλίστα των ηλεκτρο-
νικών μουσικών οργάνων Stan Free, το οποίο
γνώρισε μεγάλη επιτυχία το καλοκαίρι του ’72
και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού, χάρη
στον ελκυστικό, χορευτικό και… εξωγήινο
ρυθμό του.
Peanut Butter
Marathons
Χορευτικός δυναμίτης-φωτοτυπία του «(Baby)
Hully Gully» των Olympics, που ηχογράφησε
το ’61 αυτό το rhythm & blues σύνολο, που
δεν ήταν τίποτε άλλο παρά οι Vibrations με
άλλο όνομα…
Peanut Butter Time
Bill Wyman
Ο πάλαι ποτέ μπασίστας του μεγαλύτερου
rock ’n’ roll συγκροτήματος του πλανήτη
σε ένα γεμάτο σαφέστατα υπονοούμενα
discopop γλέντι από το δεύτερο προσωπικό
του άλμπουμ, «Stone Alone» (’76)...
The Last Tango in Paris
Gato Barbieri
Θα μπορούσε να λείπει το μουσικό θέμα
αυτής της περίφημης ταινίας, στην οποία
πρωταγωνιστεί ο Μάρλον Μπράντο, όπου
το βούτυρο έχει… πρωταγωνιστικό ρόλο;
διατροφή_67