SÜ. EREĞLİ KEMAL AKMAN MYO.

MUHASEBE VE VERGİ
UYGULAMALARI BÖLÜMÜ

ÜRETİM YÖNETİMİ DERSİ

FABRİKA DÜZENLEMESİ
SUNU ÇALIŞMASI
SUNU ÇALIŞMASINDA GÖREVLİ ARKADAŞLAR

• YUSUF SARIAYDIN
• SERKAN BAŞYÜCE
• HAKAN ÖZBAĞCI
• ÜMİT ÖNAL
• AŞKINCAN SAPAN
• H.AVNİ BETTEMİR
• VEHBİ KEŞEFLİ
 YUSUF SARIAYDIN
FABRİKA DÜZENLENMESİNİN ÖNEMİ
 Sanayi işletmelerinin mevcut makine araç-gereç ve insan
gücü kaynaklarını etkin ve verimli kullanabilmeleri ile fabrika
düzenlemesi arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Fabrika
düzenlemesi işletmenin kapasite planlaması ve kontrolü stok
kontrolü ve üretim sürecinde kullanılacağı teknolojiyi de yakından
etkilemektedir.
Fabrika düzenleme işlemi işletmenin bütün bölümleri
dikkate alınarak yapılmaktadır. Örneğin tamir bakım bölümü fabrika
düzenleme yapılırken işletmenin iş akışını kesintiye uğratmayacak
ve üretimde devamlılığı sağlayacak şekilde planlanır.

Depolama bölümü üretim sürecine bağlı olarak hammadde

depolanmasının üretim sürecinin başlangıç bölümüne üretimi
yapılan mal deposunun da üretim sürecinin sona erdiği bölüme
yakın olması gerekir.
 Fabrika düzenlemesin işletme açısından önemli bir işlemdir.
Fabrika düzenleme işlemi 2 durumda ortaya çıkar.

• Yeni kurulan bir işletme ile ilgili olarak yapılan fabrika

düzenlenmesi
• Mevcut bir fabrikanın bazı nedenlerden dolayı (teknoloji vb.)
yeniden düzenlenmesi
Fabrika düzenlenmesinin amaçları

Fabrika düzenlenmesinin amacı işletmede kullanılmakta olan mevcut

üretim faktörlerinin etkinliğini ve verimliliğini arttırmaktır.

Başlıca amaçları:

Makine araç ve gereçler belli bir sistematik şekilde düzenlenerek

üretim sisteminin etkinliğinin artmasını sağlamak.

• Fabrika içerisinde malzeme ve iş gücü hareketleri rahatlatmak

• Yardımcı tesisleri uygun yere yaptırmak
• Üretim akışını hızlandırmak
• Talepte olabilecek artışları karşılamak
• İş yerini emniyet açısından güvenli hale getirmek.
FABRİKA DÜZENLEMESİNİ ETKİLEYEN
FAKTÖRLER

•TALEP
•KAPASİTE DURUMU
•ÜRETİM METODU VE STANDARTLAR
•ÜRETİM FAKTÖRLERİ
•MALZEME TAŞIMA
•KULLANIM ALANI İHTİYACI
SERKAN BAŞYÜCE
FABRİKA BİNASI VE İŞ AKIŞI ÇEŞİTLERİ

Fabrika düzenleme işleminde fabrika binasının durumu da önemlidir.

Her sektör için en uygun fabrika düzenlemesini sağlayacak bir
fabrika binası seçilmelidir. Örneğin; tekstil sektörü için en uygun bina
bu sektör uygulamaları ışığında yapılmalıdır. Fabrika binasıyla iş
akış çeşitleri arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Fabrika binası
işletmede uygulanacak olan üretim çeşidi ve iş akışı göz önünde
tutularak yapılmalıdır.
FABRİKA BİNASI

Fabrika binası işletmenin içinde bulunduğu sanayi koluna göre tek katlı
veya çok katlı olarak yapılmaktadır. Örneğin; Tekstil sanayinde iplik ve
kumaş üretiminde fabrika binası tek katlı olarak yapılmasına karşılık,
çimento sanayinde makarna ve unlu ürünler sanayinde rafinerilerde
fabrika binası çok katlı olarak yapılmaktadır.

TEK KATLI FABRİKA RESMİ

BÜYÜK FABRİKALAR
Fabrika binasının yapısı fabrika yerleşim düzeni belirleyici olacaktır.
Fabrika binasının fiziksel koşullarının; ısı, ışık, ses ve hareket fabrika
binası çatısı arasında yakın bir ilişki vardır.
Başlıca fabrika binası çatı şekilleri

Her iş koluna ve sektöre uygun bir fabrika binası çatı şekli seçimi
vardır. En uygun seçimi işlemi için sektörle ilgili araştırma yapılmalıdır.
Araştırmada hammadde, yarı ürün ve yedek parçaların fabrika içerisinde
hareket etmesinde önemli rol oynamaktadır.
Üretim sisteminin yeni kurulması durumunda fabrika binasının
işletmenin mevcut ve gelecekteki ihtiyacını karşılayacak şekilde
planlanması ve düzenlenmesi gereklidir.
İŞ AKIŞI ÇEŞİTLERİ

İşletmede üretimde kullanılmakta olan makine, hammadde ve iş

gücünün durumuna bağlı olarak iş akışı çeşitleri bulunmaktadır. İş
akışı çeşitleri bulunmaktadır. İş akışı işletmenin içinde bulunduğu
sanayi kolu ve üretim tekniği sonucu fabrika binasının tek katlı
veya çok katlı olmasıyla yakından ilgili olmaktadır.

ÜRETİM SİSTEMLERİ VE FABRİKA DÜZENLEMESİ

Mal ve hizmet üretiminde başlıca iki çeşit üretim sistemi

kullanılmaktadır. Bunlar; kesikli üretim ve sürekli üretim sistemidir.
Kesikli üretim yapılması durumunda bu üretim sistemine uygun bir
fabrika düzenlenmesi yapılmalıdır. Benzer şekilde sürekli üretim
sistemine uygun bir fabrika düzenlemesi yapılmalıdır. Günümüzde
işletmeler kesikli ve sürekli üretim sistemleri yaygın olarak
kullanılmakta birlikte, özellikle Japonya da gelişen ve yaygın olarak
uygulanan uygulanan esnek üretim sistemi de yaygınlaşmaya
başlamıştır. Esnek üretim; piyasadaki tüketici taleplerine dikkate alır.
Kesikli üretimin başlıca özellikleri;

•Az miktarda üretim

•Genel amaçlı makine kullanımı
•İşgücü kullanımın fazla olması
•Üretim akışında kesilmelerin olması
•Üretimde dalgalanma olması
•Ürün karışımının yüksek olması
•Sipariş üzerine üretim

Kesikli üretim daha çok sipariş üzerine üretim yapan

işletmelerde görüldüğü için düşük ürün stokları ve yüksek ara malı
stokları durumu dikkate alınarak fabrika düzenlemesi yapılır.
Sürekli üretim başlıca özellikleri
•Çok miktarda üretim
•Özel amaçlı makine kullanımı
•Sürekli üretim
•Üretim miktarında az dalgalanma olması
•Ürün karışımının az olması
•Standart üretim

Sürekli üretime göre fabrika düzenleme genellikle çok

miktarda üretim yapan sanayi işletmelerinde uygulanmakla olup,
bu üretim şeklinde yüksek hammadde ve ürün stokları durumu
göz önünde bulundurularak fabrika düzenlemesi yapılır.
 HAKAN ÖZBAĞCI

FABRİKA DÜZENLEME ÇEŞİTLERİ

Fabrika düzenlemesi üretim sistemine göre işletmenin mevcut talep,

kapasite, işgücü, makine ve sermaye durumuna göre uzun
dönemli planlamaya göre yapılmaktadır. Günümüzde genellikle 4
çeşit fabrika düzenlemesi yapılmakta olup sadece bir çeşit fabrika
düzenleme yapılabileceği gibi iki veya üç çeşitten oluşan karma
fabrika düzenlemesi de yapılabilir.

Fabrika düzenleme çeşitleri şunlardır:

• Üretim sürecine göre fabrika düzenleme

• Ürüne göre fabrika düzenleme
• Sabit iş merkezlerine göre fabrika düzenleme
• Grup üretimine göre fabrika düzenleme
• ÜRETİM SÜRECİNE GÖRE FABRİKA
DÜZENLENMESİ
Üretim sürecine göre fabrika düzenlenmesi kesikli üretim yapılması
Halinde ve üretim birimlerinin standart olmadığı durumlarda
kullanılmaktadır. Üretim sürecine göre fabrika düzenlenmesinde iş
istasyonları ve bölümler iş yüklerine ve kapasite durumlarına göre
kullanılmaktadır.

Dört bölümden meydana gelen (delgi, freze, bileme ve montaj) üretim

işleminde üretim sürecine göre fabrika düzenlemesi ele alınmıştır.
Üretim sürecine göre fabrika düzenleme genellikle makine imalat
sanayinde, mobilya sanayinde, konfeksiyon sektöründe yaygın olarak
kullanılmaktadır.
2) ÜRÜNE GÖRE FABRİKA DÜZENLEMESİ
Ürüne göre fabrika düzenlemesi, çeşidi az, standart ve çok miktarda
üretim yapıldığı durumlarda kullanılmaktadır. Üretimi yapılacak olan
mallar, üretim işleminin başlangıcından sonuna kadar çeşitli
işlemlerden geçmektedir. Bu metoda göre, iş merkezleri ürün kalite
özellikleri dikkate alınarak en ince ayrıntısına kadar tasarlanır. Ürüne
göre fabrika düzenlemesi, ürünlerin üretim sürecinin başlangıcından
sonuna kadar ürün özelliklerini dikkate alarak iş organizasyonu ve
fabrika düzenlemesini amaçlar.

ÜRÜNE GÖRE FABRİKA DÜZENLEMESİ

Ürüne göre fabrika düzenleme çeşitli sektörlerde yaygın olarak

kullanılmaktadır. Örneğin; beyaz eşya sanayinde, buzdolabı
üretiminde çeşitli modellerle buzdolabı üretmek amacıyla bir fabrika
düzenlemesi yapılabilir.
3) SABİT İŞ MERKEZLERİNE GÖRE FABRİKA
DÜZENLENMESİ
Bu metoda göre fabrika düzenlemesi, ürünün ağırlık, biçim,
şekil v.b. Bazı özellikleri nedeniyle taşınamadığı durumlarda
kullanılmaktadır. Sabit pozisyonlu iş merkezlerine göre fabrika
düzenlemesi durumunda; makine, araç gereç ve işgücü sabit
iş merkezlerine göre üretim yapacak şekilde tasarlanır. Gemi
yapımı, lokomotif üretimi, uçak üretimi sabit iş merkezlerine
göre üretim yapılan başlıca alanlardır.
Sabit İş Merkezlerine Göre Fabrika düzenlemesi

Araç-Gereç Araç-Gereç
A İşgücü 1 İşgücü 2 C

İş Merkezi Sabit
Pozisyon

Araç-Gereç Malzeme Araç-Gereç

B Malzeme 1 2 D

Yukarıdaki şekilde sabit iş merkezlerine göre fabrika

düzenlemesinde görüleceği üzere fabrikanın merkezinde
sabit iş merkezi yer almaktadır. Sabit pozisyonlu iş
merkezinin etrafında malzeme, araç gereç ve işgücü
yerleştirilmektedir. Sabit iş merkezlerine göre fabrika
düzenlemesinde iş merkezleri sabit olup üretim işlemi
sırasında malzeme, işgücü ve araç gereç sürekli hareket
halinde olmaktadır.
4) GRUP ÜRETİMİNE GÖRE FABRİKA DÜZENLENMESİ

Üretim sürecinde ürüne ve grup üretime göre fabrika düzenlemesi

bazı Sanayi işletmelerinde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Grup
üretimine göre fabrika düzenlemesi; makine, araç gereç ve diğer
üretim faktörlerinin her birini, belirli bir üretim sürecini oluşturan ve
kendi başına bir grup meydana getiren üretim birimleri olarak
düzenlenmektedir. Bu metoda göre fabrika düzenlemesi grup
teknolojisinin kullanıldığı üretim modellerinde işletme amaçlarını
gerçekleştirerek toplam karı maksimum düzeye çıkaracaktır.
Grup üretimine göre fabrika düzenlemesi kısmen ürüne göre
fabrika düzenlemeye benzemekle birlikte nihai ürünün
üretiminin gerçekleştirildiği her bir grup dikkate alınarak gerekli
fabrika düzenlemesi işlemi yapılır. Grup üretiminde ürünün
üretim sürecinin durumu da dikkate alınarak üretim grupları
oluşturularak fabrika yeri düzenlemesi yapılır.
 ÜMİT ÖNAL

GRUP ÜRETİMİNE GÖRE YERLEŞTİRME DÜZENİ

Her bir grup diğerlerinden bağımsız olarak

planlanmaktadır. Her bir grubun içerisinde çeşitli alt gruplar
bulunmaktadır. Fabrika düzenleme çeşitlerinin bir karması
yapılarak fabrika düzenleme işlemi yapılabilir. Bu durumda,
üretim süreci, üretilen ürün, sabit iş merkezi grup üretimine göre
fabrika düzenlemesini en az ikisi veya daha fazlası bir arada
dikkate alınarak fabrika düzenlemesi yapılır. Sanayi işletmeleri
benzer kalitede, çok miktarda ve düzenli olarak ürün üretimi
yaparlar. Büyük miktarda üretim yapan işletmeler makine araç
gereç kullanarak fabrika düzenlemesi yaparlar.
FABRİKA DÜZENLEME ÇEŞİTLERİNİ KARŞILAŞTIRMA

Üretim sürecine üretilen ürüne ve sabit iş merkezlerine göre fabrika

düzenlemesi üretim maliyetleri ve satış gelirleri bakımından
karşılaştırılarak en fazla kar sağlayan fabrika düzenlemesi
konusunda karar verilebilir. Karar işleminde başa başnoktası
analizinden yararlanılabilir. En fazla karı sağlamak bakımından ürüne
göre fabrika düzenlemesi tercih edilmekle birlikte ürüne göre fabrika
düzenleme diğerlerine göre daha yüksek üretim miktarında BBN’a
geçtiği için riski yüksek olmaktadır. Sabit iş merkezlerine göre fabrika
düzenleme daha düşük ürün tüketim kapasitesinde BBN’a geçtiği için
riski az olmakla birlikte sağlayacağı toplam kar daha düşük
olmaktadır.
MONTAJ(ÜRETİM) HATTI MODELLERİ
İşletmelerin üretim miktarının artmasına bağlı olarak, çok çeşitli
çok miktarda üretim yapılabilmesi için montaj hattı üretim metodu
geliştirilmiştir.20.yy. başlarında Henry Ford A.B.D otomotiv sanayinde
montaj hatlarında üretimle, belirli bir sürede çok sayıda otomotiv üretmeyi
başarmıştır.
Fabrikada otomobiller belirli bir montaj hattında en küçük
parçasına kadar çeşitli kısımlar göre sınıflandırılarak ve bu parçalar
birleştirilerek çok sayıda otomobil üretimi gerçekleştirilmiştir. Otomotiv
sanayinde ilk montaj hattı uygulamasında makine araç gereç ve uzman iş
gücü kullanılarak yüksek performans görülmüştür.
Ford otomobil şirketi çok çeşitli ve büyük miktarda üretim
yaparak ve bunları pazarlayarak bugünkü düzeyine gelmiştir. H.Ford
tarafından geliştirilen bu üretim sistemine “Fordist üretim”de
denilmektedir.
Belirli bir montaj hattına göre fabrika düzenlemesinde kullanılan
değişik modeller vardır. Bu modellerin başlıcaları şunlardır;

1-Grafik ve şemalarla fabrika düzenlemesi modeli

2-Sezgisel yaklaşımla fabrika düzenlemesi modeli
3-Fabrika düzenleme probleminin tanımlanması modeli
4-Kapasite sıralama ve etkinlik ölçümü modeli
5-Montaj hattının değerlenmesi modeli
1) GRAFİK VE ŞEMALARLA FABRİKA DÜZENLEMESİ
MODELİ

Sanayi işletmeleri montaj hatlarını sıksık değiştirirler. Montaj

hattının yenilenmesi ve değiştirilmesinde grafiksel teknikler ve
şemalardan yararlanılarak fabrika düzenlemesi yapılabilmektedir.
Montaj hattına göre üretimin grafiksel teknikler ve şemalar
aracılığıyla fabrika düzenlemesinde başarılı olabilmesi büyük
ölçüde dizayn işlemini yapan kişilerin yeteneklerine ve
tecrübelerine bağlı olmaktadır. Bununla birlikte son yıllarda
bilgisayar teknoloji ve yazılımındaki gelişmeler sonucunda paket
programı aracılığıyla grafiksel teknikler ve şemalar kullanılmaya
başlanmıştır.
2-SEZGİSEL YAKLAŞIMLA FABRİKA DÜZENLEMESİ
MODELİ
Sezgisel yaklaşımla gerçekleştirilen matematiksel modeller ve
bilgisayar yazılım programları montaj hattının tasarımında
kullanılmaktadır. Sezgisel yaklaşımla fabrika düzenlemesi modeli,
çeşitli gözlem ve tecrübeler yardımıyla geliştirilerek fabrika düzenleme
yapılmasını sağlamaktadır.
3-FABRİKA DÜZENLEME PROBLEMİNİN
TANIMLANMASI MODELİ

Fabrika düzenlemesi ile ilgili temel problemler üretim

hattında kullanılacak olan iş istasyonlarını tespiti ve her iş
istasyonunda yapılabilecek olan maksimum üretim miktarıyla ilgili
olmaktadır. Fabrika düzenleme işleminde amaç; en az girdi
kullanarak en fazla çıktı elde edecek düzenleme yapmaktır. Bu
amacın içinde birkaç önemli nokta vardır;
Birincisi; istenilen üretim kapasitesinde üretim yapmayı sağlamak,
İkincisi; iş istasyonunda yapılacak olan işler bir sıralama işlemine
göre düzenlenmelidir.
Üçüncü olarak ise; kaynakları etkin bir biçimde kullanarak
işletmede etkinliği sağlayacak bir fabrika düzenlemesi yapmaktır.
 AŞKINCAN SAPAN

4.KAPASİTE, SIRALAMA VE ETKİNLİK ÖLÇÜMÜ

MODELİ
Fabrika düzenlemesiyle ilgili, üretim kapasitesi, iş
sıralaması ve etkinlik ölçüsü bu kavramlar aracılığıyla
fabrika düzenlemesini sağlar.

Bu modeli aşağıdaki örnekleme açıklamak

mümkündür.

Örnek1; ASLAN A.Ş. alüminyum sanayi işletmesi

alüminyum pencere üretmek üzere kurulan bir işletme olup,
bu işletmede fabrika düzenlemesi yapılacaktır. İşletmenin
montaj hattında yapılmakta olan işler aşağıdaki tabloda
gösterilmiştir. İşletme yöneticileri bu bilgilere göre en iyi
fabrika düzenlemesini yapmak istemektedir.
TABLO ASLAN ALÜMİNYUM SANAYİ AŞ.’da montaj
hattında yapılacak işler;
İs istasyonlarında yapılan işler Görev Süresi Önceki İş
(Saniye) Elemanı
A Pencerenin Çerç. Haz. 90 -
B Kenara Kauçuk Yap. 100 A
C Çerçeveyi Vidalama 50 A
D Çerçeveye Sürgü Tak. 30 A
E Çerçeveye Kulp Takma 50 A
F Pencereye Cam. Tak. 20 B
G Kapakları Vidalama 70 C
H Kontrol Ve Paketleme 80 E,F,G,D
490

ASLAN AŞ. Yöneticilerinin iyi bir fabrika dizaynı ve yerleştirme

düzeni yapılabilmesi için;
• İstenilen ürün kapasitesi,
• Yapılması gerekli işleri sıralama,
• Montaj hattının etkinliği hesaplama işlemlerini yapması
gerekir.
1) ÜRÜN ÜRETİM KAPASİTESİ

ASLAN alüminyum sanayi işletmesinde günde 240 alüminyum

pencere yapılması İstenilmektedir. İşletmenin üretim kapasitesi iş
istasyonlarında üretim için gerekli zamana göre belirlenecektir.
1. iş istasyonunda 90 saniye 2. iş istasyonunda 100 saniye üretim
işlemi yapılmaktadır. C pencerenin çerçevesini vidalama D
çerçeveye sürgü takma işleminin yapılmasını öngörmektedir. 3. iş
istasyonunda gerekli toplam zaman 80 saniye (50+30=80) 4. , 5. ,
6. iş istasyonları için gerekli olan zamanlarda benzer şekilde
hesaplanabilir.
 İs istasyonlarında yapılan işler Görev Süresi Önceki İş
(Saniye) Elemanı
A Pencerenin Çerç. Haz. 90 -
B Kenara Kauçuk Yap. 100 A
C Çerçeveyi Vidalama 50 A
D Çerçeveye Sürgü Tak. 30 A
E Çerçeveye Kulp Takma 50 A
F Pencereye Cam. Tak. 20 B
G Kapakları Vidalama 70 C
H Kontrol Ve Paketleme 80 E,F,G,D
490
MONTAJ HATTININ DENGELENMESİ

Montaj hattında iş istasyonlarındaki üretim için gerekli zaman

bütün iş istasyonlarında birbirine eşit olduğu taktirde, montaj
hattı dengelenmiş olur. Montaj hattının dengelenmesi
durumunda boş süre olmayacaktır.

Montaj hattı dengeleme işleminde altı önemli aşama vardır.

Bunlar;

• İş ve görev tanımının yapılması

• Öncelikleri belirleme (iş sıralama)
• İs istasyonu için gerekli minimum süreyi tespit etme
• Her iş istasyonuyla ilgili özellikleri belirleyerek atama işleminin
yapılması
• İş etkinliğinin hesaplanması
• Dizayn işleminin geliştirilmesidir
 VEHBİ KEŞEFLİ

ÖRNEK: 2
METALSAN A.Ş. Sanayi İşletmesinde yapılmakta olan
işlere ilişkin süreler aşağıdaki tabloda gösterilmiş olup, günde 7
saat çalışılmaktadır. Bu bilgilere göre METALSAN A.Ş. sanayi
sanayi işletmesinde üretim hattını dengeleyerek günlük
maksimum üretilebilecek miktarı ve etkinlik oranını en uzun
işlem süresine göre hesaplayınız.

İş Elemanı Süre (saniye) Önceki İş Elemanı

A 40 -
B 20 A
C 15 A,B
D 60(Tmax) -
E 20 D
F 10 B,C
G 10 A,C
H 10 D,E
I 10 B,D,E
J 5 C,E,F,G,H,I,
K 10 J
210
EN UZUN ATAMA SÜRESİNE(LOT) GÖRE 60 SANİYELİK ÇEVRİM
SÜRESİ DURUMUNDA ATAMA İŞLEMİ

İş İş İstasyonu Birleş. Uygun Atama İçin İşlem Süresi Atama İçin İstasyonun Bir
Elemanı İş Elemanı Seçilen (Saniye) Grekli Süre İş Elemanı
Faaliyet (Saniye)

A 1 A A 40 20 B
B 1 B B 20 - -
C 3 C,E,F,G C 15 45 E,F,G
D 2 D D 60 - -
E 3 E,F,G E 20 25 F,G
F 3 F,G F 10 15 G
G 3 G G 10 5 -
H 4 H,I,J,K H 10 50 I,J,K
I 4 I,J,K I 10 40 J,K
J 4 J J 5 35 K
K 4 K K 10 25 -
60 SANİYE ÇEVRİM SÜRESİNE GÖRE ETKİNLİK ÖLÇÜMÜ

İş İstasyonları ve İstasyon Faaliyetleri Toplam Etkinlik Oranı

Süre
(Saniye)
1 2 3 4
AB D CEFG HIJK

Çalışma Süresi (sn) 60 60 55 35 210 <210/240x100=%87,5

Çevrim Süresi(sn) 60 60 60 60 240 >30/240x100=%12,5
Boş Süre(sn) 0 0 5 25 30
Sunumumuz Burada Sona
Ermiştir.

Bizi Dinlediğiniz İçin

TEŞEKKÜR EDERİZ.