Nada Petrovi} UDK 930.253.2:341.7(497.

1:44)”1918/1941”

Poslanstvo Kraqevine Jugoslavije

u Francuskoj – Pariz i wegova
arhivska gra|a

APSTRAKTUM: Tema ovog rada je istorijat Poslanstva Kra-

qevine SHS / Jugoslavije u Francuskoj – Pariz, od 1918. do 1941.
godine i kratki pregled arhivske gra|e, kao putokaz istra`i-
va~ima na grupe dokumenata i teme koje se mogu istra`iti.

Poslanstvo Kraqevine Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraqe-

vine Jugoslavije u Francuskoj, radilo je od 1918. do 1941. godine. U doba
neposredno posle zavr{etka Prvog svetskog rata, spoqnopoliti~ka
orijentacija Kraqevine SHS bila je usmerena prema Francuskoj, koja je
smatrana tvorcem i nosiocem “versajskog sistema”, ~uvarem mnogih
me|unarodnih mirovnih ugovora, ~iji je rezultat bila i Kraqevina SHS.
Francuska je odr`avala kolektivnu evropsku bezbednost i imala veliki
zna~aj za Kraqevinu SHS. Spoqnopoliti~ka orijentacija Kraqevine
Jugoslavije s vremenom se mewala, naro~ito 1934. i 1935. godine, izazvana
promenom politi~kog polo`aja Francuske u Evropi, te drugim
me|unarodnim doga|ajima. Uprkos tim promenama, saradwa dve dr`ave na
politi~kom, kulturnom, privrednom i drugom planu bila je intenzivna i
bliska. Velika zasluga zbog toga pripada Poslanstvu KJ u Parizu koje je
bilo tuma~ i donekle nosilac svih politi~kih i drugih odluka.
Koreni politi~ke, prijateqske i druge saradwe Francuske sa Srbi-
jom mogu se tra`iti jo{ u XIX veku. Prvi politi~ki kontakt sa Francu-
skom poti~e iz 1809. godine, kada je Kara|or|e Petrovi} zatra`io za{ti-
tu i pomo} Napoleona I u borbi protiv Turaka.1 Otvarawe diplomatskog
zastupni{tva u Parizu Kne`evina Srbija regulisala je “Zakonom o
diplomatskim zastupni{tvima i o konzulatima srpskim u inostranstvu”

1
Pismo Kara|or|evo Napoleonu I, kojim tra`i za{titu, Beograd,16. 8 1809;
Mihajlo Gavrilovi}, Ispisi iz pariskih arhiva, Beograd, 1904, str. 465.
Nada Petrovi}, Poslanstvo Kraqevine Jugoslavije u Francuskoj – Pariz i wegova… 29
2
progla{enim 18. januara 1879. godine. Ukazom kneza Milana M. Obreno-
vi}a od 1. decembra 1879. godine, za prvog izvanrednog poslanika i puno-
mo}nog ministra u Parizu postavqen je Jovan Marinovi}, ministar na
raspolagawu.3 Ve} 1880. godine vlada Francuske odlu~ila je da podigne
rang svog dotada{weg diplomatskog predstavnika u Beogradu – ministra
rezidenta, na rang izvanrednog poslanika i opunomo}enog ministra kod
srpskog kneza.4
Daqi razvoj diplomatskih i drugih odnosa izme|u Francuske i Kra-
qevine Srbije ogleda se u mnogim sklopqenim privrednim, kulturnim,
trgovinskim i prijateqskim ugovorima, deklaracijama i sporazumima. O
kulturnoj i prijateqskoj saradwi svedo~e deklaracija o za{titi kwi`e-
vne, umetni~ke i industrijske svojine iz 1883. godine,5 Ugovor o prija-
teqstvu, trgovini i plovidbi potpisan 1883. godine6 i deklaracija o
konzularnoj konvenciji, potpisana iste godine.7
Prvi srpski poslanik Jovan Marinovi} ostao je u Parizu do 1890.
godine, kada je na tu du`nost postavqen Jevrem Gruji}.8 Do Prvog sve-
tskog rata za poslanike Kraqevine Srbije u Parizu postavqana su pozna-
ta imena srpske diplomatije.9
Doktor Milenko Vesni}, koji je prvi put za poslanika u Parizu
postavqen 1905. godine,10 ostao je na toj du`nosti i tokom Prvog svetskog
rata.
Sve vreme rata Kraqevina Srbija bila je saveznik Francuske, a
wihovi prisni savezni~ki odnosi ogledali su se na svim poqima. U tom
periodu potpisano je nekoliko deklaracija i konvencija: Konvencija o
{kolovawu srpskih |aka u Francuskoj 1916. godine11, potpisana na Krfu

2
Zakon predvi|a da “Diplomatska zastupni{tva Srbije u inostranstvu postoje: u
Be~u, Bukure{tu i Carigradu, a zavode se jo{ u Atini, Berlinu, Londonu, Parizu,
Petrogradu, Rimu, Cetiwu i u Bugarskoj”; Srpske novine, 23. 1. 1879, br. 17, str. 88.
3
Telegram o postavqewu Jovana Marinovi}a, Arhiv Srbije, MID, PO/3 II 118,
1.12.1879; Srpske novine, 5.12.1879, br. 267, str. 2201.
4
Pregled razvoja me|unarodno-pravnih odnosa jugoslovenskih zemaqa od 1800. do danas,
Beograd 1953, sv. I, str. 85-86.
5
Isto, str. 94.
6
Isto, str. 95.
7
Isto, str. 95.
8
Kalendar sa {ematizmom Kraqevine Srbije za 1890. godinu, str. 101.
9
Po Kalendarima sa {ematizmom Kraqevine Srbije od 1890. do 1914. godine
du`nost poslanika u Parizu obavqali su: Mihajlo Kr. \or|evi}, Dragutin Franasovi},
Milutin Gara{anin, Dragomir Cv. Rajovi}, dr Mihajlo Vuji}, Andra Nikoli}, Stojan
Bo{kovi} i dr Milenko Vesni}.
10
Dr`avni kalendar Kraqevine Srbije za godinu 1905, str.165.
11
Pregled razvoja me|unarodno-pravnih odnosa jugoslovenskih zemaqa od 1800. do danas,
Beograd 1953, sv.I, str.186.
30 Arhiv, ^asopis Arhiva Jugoslavije, 2, 2001.
i Uredba o {kolovawu i vaspitavawu srpske {kolske omladine u
Francuskoj,12 doneta na Krfu 1917. godine.
Svr{etak rata zatekao je Francusku i Srbiju kao vojne saveznike.
Francuski saveznik Srbija svoju dr`avnost je unela u novostvorenu Kra-
qevinu SHS, 1. decembra 1918. godine. Novostvorena dr`ava, ukazom
regenta Aleksandra od 20. decembra 1918. godine, dobila je svoju prvu vla-
du, u kojoj se me|u ostalim tada{wim ministarstvima nalazilo i Mini-
starstvo inostranih dela.13 Na sednici Ministarskog saveta Kraqevine
SHS od 22. decembra 1918. godine, doneta je odluka da se sva poslanstva i
konzulati Kraqevine Srbije od tada zovu “Poslanstva i konzulati
Kraqevine Srba, Hrvata i Slovenaca”.14 Tako su sva dotada{wa poslan-
stva i konzulati Kraqevine Srbije, a me|u wima i Poslanstvo u Francu-
skoj, postala zvani~na diplomatska predstavni{tva Kraqevine SHS.
Milenko Vesni} ostao je u Parizu da nastavi du`nost kao poslanik
Kraqevine SHS. Posle pada vlade Stojana Proti}a, Vesni}, na poziv
regenta Aleksandra, dolazi u Beograd i obrazuje novu vladu kao predse-
dnik Ministarskog saveta od 17. maja do 18. avgusta 1920. godine.15 U dru-
goj vladi, od 18. avgusta 1920. do 1. januara 1921, vr{io je funkciju i
ministra inostranih dela posle ostavke dr Ante Trumbi}a, 22. novembra
1920. godine.16 Otpravni~ke poslove u Poslanstvu Kraqevine SHS u Pa-
rizu obavqao je Milo{ V. Mihailovi}, savetnik u rangu generalnog kon-
zula druge klase Poslanstva u Parizu.17 Ukazom od 26. marta 1921, Vesni},
predsednik ministarstva i ministar inostranih dela na raspolagawu,
postavqen je ponovo za izvanrednog poslanika i opunomo}enog ministra
Kraqevine SHS u Francuskoj.18 Du`nost je primio 14. aprila 1921.

12
Isto, str. 188.
13
Slu`bene novine Kraqevine SHS, I, I, 12. I 1919; F.[i{i}, Dokumenti o postanku
Kraqevine Srba,Hrvata i Slovenaca 1914-1919, Zagreb, 1920, str.289-291; B. Petranovi},
M. Ze~evi}, Jugoslavija 1918-1984, Zbornik dokumenata, Beograd 1985, str. 133-134.
14
AJ-388-3-13, pov. br. 2198 od 9/22. 12. 1918; dr Janko Bedekovi}, Zbirka zakona,
naredaba i svih propisa dr`avne uprave, Zagreb, 1926, str. 86 (Tekst odluke objavile su
zagreba~ke Narodne novine u br.5 od 8. I 1919. godine); F.[i{i}, nav. delo, str. 291-292; B.
Petranovi}, M. Ze~evi}, nav. delo, str. 135.
15
Miroslav Spalajkovi}, ministar bez portfeqa, telegramom br. 183, poziva
Vesni}a da iz Pariza do|e u Beograd (na poziv naslednika prestola) i obrazuje novu
vladu, Vesni} potvr|uje svoj dolazak 29. aprila 1920. godine; AJ-334, UO, Pers.odsek,
dosije M.Vesni}a 1920, pov.br. 1412 od 28. 4. 1920.
16
Ustavi i vlade Kne`evine Srbije, Kraqevine Srbije, Kraqevine SHS i Kraqevine
Jugoslavije 1835-1941, Narodna kwiga, Beograd 1988, str. 203.
17
Diplomatsko konzularni godi{wak za 1931, str.95.
18
AJ-334, UO, Ukazi 1921, F 1, Pr. pov. br. 1704 od 26.03.1921.
Nada Petrovi}, Poslanstvo Kraqevine Jugoslavije u Francuskoj – Pariz i wegova… 31
19
godine. Du`nost poslanika u Francuskoj Vesni} je vr{io ne{to vi{e
od mesec dana, do 28. maja 1921, kada je iznenada umro u Parizu.20
Do imenovawa i dolaska novog poslanika u Pariz, otpravni~ke
poslove obavqao je savetnik Poslanstva Milo{ Mihailovi}.
Ukazom od 10. jula 1922. godine za izvanrednog poslanika i punomo--
}nog ministra u Francuskoj postavqen je dr Miroslav Spalajkovi},
narodni poslanik i biv{i izvanredni poslanik i punomo}ni ministar
prve klase.21 Spalajkovi} je preuzeo du`nost od otpravnika poslova
Mihailovi}a 22. jula 1922. godine.22
Pariz je tih godina bio sedi{te Konferencije mira (do 1920) i
Konferencije ambasadora. Tu su formirane i radile mnoge me|unarodne
komisije – ukratko, bio je centar u kome su se donosile va`ne politi~ke
odluke ne samo za Kraqevinu SHS ve} i za sve zemqe Evrope. Stoga je i
razumqivo {to je Poslanstvo KJ u Parizu imalo zna~ajnu ulogu i uticaj
u formirawu politi~kih, ekonomskih, kulturnih i prijateqskih odnosa
sa Francuskom. Novoimenovani poslanik Spalajkovi}, u ime Kraqevine
SHS, a po odluci Ministarskog saveta, potpisao je konvenciju sa
Francuskom 24. marta 1923. godine o avansu od 300,000.000 franaka, koje
je Francuska trebalo da da Kraqevini SHS. Konvencija je ozakowena 29.
januara 1924. godine.23 Me|utim, Ugovor o prijateqstvu Kraqevine SHS
i Francuske, pripreman od 1924. godine, potpisan je tek 1927. godine.24
Spalajkovi} je bio poslanik Kraqevine SHS, odnosno Kraqevine
Jugoslavije, u Francuskoj od 1922. do 1935. godine. Za vreme wegovog odsu-
stvovawa zamewivali su ga savetnici Poslanstva, Milo{ Mihailovi},
Bogoqub Jevti}, Bo{ko Hristi}, Aleksandar Cincar Markovi} i Mio-
drag Lazarevi}.25
Ukazom kraqevih namesnika, od 29. juna 1935. godine,26 Miroslav
Spalajkovi} je penzionisan, a za novog poslanika postavqen je Bo`idar
19
Telegramom br.298 od 14. 4. 1921, Vesni} obave{tava da je stigao u Pariz i primio
du`nost.AJ-334, UO, Ukazi 1921, F 1.
20
O iznenadnoj smrti Milenka dr Vesni}a, Beograd je obavestio savetnik
Poslanstva Milo{ Mihailovi}, AJ-388-3-13; O datumu i mestu kada i gde }e Vesni} biti
privremeno sahrawen tako}e javqa M. Mihailovi} 29. 5. 1921. godine; AJ-388-3-13
21
AJ- 334, UO, Ukazi 1922, F 1, Pr. pov. br. 2569 od 14. 7. 1922.
22
Milo{ Mihailovi} bio je savetnik Poslanstva do februara 1925. godine kada je
postavqen za stalnog delegata u Me|unarodnoj dunavskoj komisiji i generalnog konzula u
Parizu, AJ-334, UO, Ukazi 1925, F 1, od 25. 6. 1925.
23
Zbirka zakona, ugovora i pogodaba o konsolidovanim zajmovima Kraqevine SHS,
Beograd, 1924,str. 321.
24
Ugovor o prijateqskom sporazumevawu izme|u KSHS i Francuske potpisan je 11.
11. 1927., a produ`en deklaracijom od 28. 10. 1932. i deklaracijom od 12. 10. 1937; Pregled
razvoja me|unarodno-pravnih odnosa jugoslovenskih zemaqa od 1800. do danas, Beograd,
1953, sv.II, str. 136.
25
Vidi: AJ-334,UO, Pers.odsek, Dosije M.Spalajkovi}a.
26
AJ-334,UO, Ukazi 1935, F 1, Pr.pov.br.2437 od 29. 6. 1935.
32 Arhiv, ^asopis Arhiva Jugoslavije, 2, 2001.
Puri}, dotada{wi opunomo}eni ministar i izvanredni poslanik u
Buenos Ajresu.27
Puri} je primio du`nost 7. avgusta 1935. godine od otpravnika
poslova Miodraga Lazarevi}a.28 Za vreme odsustvovawa poslanika i
boravka u Bernu,29 do kraja 1938. godine otpravni~ke poslove vr{io je
savetnik Poslanstva Stanoje Simi}.30
U toku 1940. godine Francuska je do`ivela vojni slom, a samim tim
i sudbina Poslanstva KJ postala je neizvesna. Nemci su u{li u Pariz 14.
juna 1940. godine, koji je bio progla{en za “otvoren grad”.31 Francuska je
bila potpuno pora`ena, a wena vlada je 16. juna priznala slom. Ve} 17.
juna mar{al Filip Peten zatra`io je primirje. Hitler je simboli~no 22.
juna 1940. godine (u vagonu mar{ala Fo{a u Kompjewu, gde je primqena
nema~ka kapitulacija u Prvom svetskom ratu) diktirao uslove predsta-
vnicima Tre}e Republike.32 Nemci su okupirali vi{e od polovine
Francuske na severu i zapadu, dok je na jugu uspostavqena nova francuska
dr`ava autoritarnog tipa (na neokupiranoj teritoriji) sa novim
premijerom mar{alom Filipom Petenom i sedi{tem u Vi{iju.33
U takvim uslovima Poslanstvo KJ iz Pariza prelazi u Vi{i, a ve} u
aprilu 1941. ima nagove{taja da }e francuska vlada, na zahtev nema~kih
vlasti, otkazati gostoprimstvo Poslanstvu.34 Do kona~nog prekida di-
plomatskih odnosa izme|u Francuske i KJ dolazi 15. avgusta 1941.

27
AJ-334,UO, Ukazi 1935, F 1, Pr.pov.br. 2436 od 29. 6. 1935.
28
Miodrag Lazarevi}, savetnik Poslanstva postavqen je za generalnog konzula u
Marsequ. AJ- 334, UO,Ukazi 1935, F 1, Pr.pov.br.3270 od 10. 8. 1935.
29
U periodu od 2. do 22. 8. 1938. godine B. Puri} je boravio u Bernu kao
akreditovani poslanik i u [vajcarskoj. AJ--334, UO, Pers.odsek, Dosije B.Puri}a,
slu`beni~ki list.
30
Stanoje Simi}, savetnik MIP-a, postavqen je za savetnika Poslanstva u
Francuskoj 24. 8. 1935. godine i na toj du`nosti ostao je sve do kraja 1938. godine. AJ-334,
UO, Ukazi 1935, F 1, Pr. pov. br. 3504 od 24. 8. 1935; AJ-334, UO, Ukazi 1938, F 1,
Pr.pov.br. 1456 od 19. 3. 1938; AJ-334, UO, Pers.odsek, Dosije B. Puri}a, br. 3788 od 28.
07.1937, i br. 3650 od 9. 7. 1938.
31
Branko Petranovi}, Revolucije i pokreti otpora u Evropi 1939-1945, Beograd-
Skopqe, 1985, str. 23-24.
32
Vuk Vinaver, Jugoslavija i Francuska izme|u dva svetska rata, Beograd, 1985, str.
431.
33
Isto.
34
Poslanik KJ u Ankari I. [umenkovi}, obave{tava ministra inostranih poslova
o skoroj mogu}nosti oduzimawa karaktera zvani~ne misije Poslanstvu KJ u Vi{iju. AJ-
103-56-266.
Nada Petrovi}, Poslanstvo Kraqevine Jugoslavije u Francuskoj – Pariz i wegova… 33
35
godine, a za{titu interesa KJ u Francuskoj preuzimaju Sjediwene Ame-
ri~ke Dr`ave.36
Sjediwene Ameri~ke Dr`ave {titile su jugoslovenske interese
nepunu godinu dana, da bi 7. jula 1942. godine MIP SAD obavestio
poslanika KJ u Va{ingtonu Konstatina Foti}a da za{titu jugosloven-
skih interesa preuzima francuska vlada u Vi{iju.37
Preko diplomatskih zastupni{tava i konzulata u inostranstvu,
Ministarstvo inostranih dela vr{ilo je svoju spoqnu aktivnost, na
na~in kako je utvr|eno Uredbom o organizaciji MID-a, diplomatskih
zastupni{tava i konzulata Kraqevstva SHS u inostranstvu od 5. maja
1919. godine.38 Rad i izbor diplomatskog predstavnika Kraqevine SHS u
Francuskoj, odnosno Poslanstva u Parizu i uop{te predstavnika u
inostranstvu, odredio je ~lan 26 iste uredbe: “Poslanici se postavqaju
Kraqevim ukazom, a akredituju se na stranim dvorovima ili kod vlada
Republika…Oni su tuma~i Vladine spoqne politike kod vlada kod kojih
su akreditovani. Staraju se da zastupaju {to boqe interese Kraqevine
Srba, Hrvata i Slovenaca, i daju direktive za rad podru~nom im
osobqu.”39 Funkcija diplomatskih predstavnika sastoji se, prema op{toj
me|unarodnoj praksi, u slede}em: 1. da odr`avaju i ja~aju odnose izme|u
dve zemqe i da pripremaju teren i u~estvuju u pregovorima za re{avawe
zajedni~kih pitawa; 2. da se obave{tavaju o politi~kom stawu u zemqi u
kojoj se nalaze; 3. da {tite svoje dr`avqane.40
Zakon o ure|ewu Ministarstva inostranih poslova i diplomatskih
i konzularnih zastupni{tava Kraqevine Jugoslavije u inostranstvu, od
25. marta 1930. godine,41 ozna~io je promenu naziva Poslanstva i konzula-
ta Kraqevine SHS u Poslanstvo i konzulat Kraqevine Jugoslavije u
Francuskoj. Taj zakon nije ni{ta izmenio u radu Poslanstva, i daqe su
punomo}ni tuma~i spoqne politike i zastupnici interesa Kraqevine
Jugoslavije u dr`avi u kojoj su akreditovani.
Slede}i pravni akt je Uredba sa zakonskom snagom o ure|ewu Mini-
starstva inostranih poslova i diplomatskih i konzularnih zastupni-
{tava Kraqevine Jugoslavije u inostranstvu od 10. avgusta 1939. godine,42
35
Bo`idar Puri}, poslanik javqa Kraqevskoj vladi u Londonu, da prema
obave{tewu francuske vlade, wegove zvani~ne funkcije prestaju 15. 8. 1941. godine. AJ-
103-56-266.
36
U telegramu od 21. 8. 1941. godine, Konstantin Foti}, poslanik u Va{ingtonu
obave{tava da je MIP SAD izdalo instrukcije ameri~kom poslanstvu u Vi{iju o
primawu za{tite interesa KJ u Francuskoj, AJ-103-56-266.
37
Poslanstvo KJ u SAD - Va{ington, pov. br. 601, 7. 7. 1942.
38
Slu`bene novine Kraqevine SHS, br. 42, 10. 5. 1919.
39
Isto
40
Jubilarni zbornik `ivota i rada SHS II, 1918-1928, Beograd, 1929, str. 746.
41
Slu`bene novine KJ, br. 72, 29. 3. 1930.
42
Slu`bene novine KJ, br. 187, 18. 8. 1939.
34 Arhiv, ^asopis Arhiva Jugoslavije, 2, 2001.
~lanom 38 deli diplomatska zastupni{tva na: 1. ambasade, 2. poslanstva,
3. diplomatske agencije, 4. stalne delegacije. Poslanstvo KJ u Francuskoj
nije bilo podignuto na rang ambasade.
Aktivnost jugoslovenskog poslanstva u Francuskoj u prvo vreme di-
ktirali su uslovi i potrebe u posleratnom periodu. Poslanstvo je bilo u
kontaktu sa diplomatskim predstavnicima u Parizu u vezi sa priznawem
jugoslovenske dr`ave, odre|ivawem granica i re{avawem ostalih spor-
nih pitawa izme|u Kraqevine SHS i wenih suseda. Pratilo je rad Kon-
ferencije mira i Konferencije ambasadora i bilo je u kontaktu i sa
drugim me|unarodnim organizacijama.
Naravno, delatnost Poslanstva KJ u Parizu bila je pre svega usme-
rena na u~vr{}ewe politi~kih, ali i na razvijawe privrednih, nau~nih,
kulturnih i drugih francusko-jugoslovenskih odnosa.
Budu}i da je Pariz u to doba bio centar evropske i svetske diplo-
matske scene, razumqivo je {to je jugoslovensko poslanstvo bilo mesto
gde su se slivale informacije i vodili diplomatski razgovori koji su
bili zna~ajni za formirawe stavova jugoslovenske spoqne politike.
Radi sagledavawa celokupnih odnosa Kraqevine Jugoslavije i Fra-
ncuske tokom postojawa i rada Poslanstva, veoma je bitno dati osnovne
podatke o postojawu konzularnih predstavni{tava KJ u Francuskoj.
U toku 1920. godine bila su otvorena dva generalna konzulata: u
Parizu i Marsequ.43 Generalni konzulat u Parizu zatvoren je 1929.
godine,44 a iste godine otvoren je Generalni konzulat u Bordou.45
Tokom 1931. godine otvorena su dva kraqevska konzulata, i to u
Mecu i Lilu.46 Generalni konzulat u Bordou nije dugo radio, jer je
odlukom Ministarskog saveta 1932. godine zatvoren.47
Kraqevski konzulat u Lilu 1934. godine, podignut je na stepen Gene-
ralnog konzulata.48 Generali konzulat KJ u Al`iru otvoren je 15. juna
1940. godine.49
U Francuskoj je radilo nekoliko po~asnih generalnih konzulata
(Pariz, Lion, Bordo, Marseq, Nica) i po~asnih konzulata (Avr, Tulon,
Nant, Lil, Di`on, Aja~i na Korzici). Po~asni konzulati KJ bili su
otvoreni i u francuskim kolonijama (Al`ir, Kazablanka i Bejrut).50 U

43
AJ-334, UO,Ukazi 1920,F 1,Pr.pov.br.2357 i 2358 od 18. 6. 1920.
44
AJ-334, UO, Ukazi 1929, F 1, Pr,pov.br. 2119 od 31. 5. 1929.
45
AJ-334, UO, Ukazi 1929, F 1, Pr,pov.br. 2114 od 31. 5. 1929.
46
AJ-334, UO, Ukazi 1931, F 1, Pr.pov.br. 1505 i 1506 od 23. 3. 1931.
47
AJ-334, UO, Ukazi 1932, F 1, Pr.pov.br. 1528 od 2. 4. 1932.
48
AJ-334, UO, Ukazi 1934, F 1, Pr.pov.br. 4857 od 11. 12. 1934.
49
AJ-334, Konzularno-privredno odeqewe, kwiga 92 - Registar konzula KJ.
50
Isto.
Nada Petrovi}, Poslanstvo Kraqevine Jugoslavije u Francuskoj – Pariz i wegova… 35
zgradi Poslanstva KJ u Parizu radilo je i Iseqeni~ko izaslanstvo KJ za
Francusku, koje nije imalo status diplomatskog predstavni{tva.
***
Gra|a Poslanstva Kraqevine Jugoslavije u Francuskoj primqena je
u Arhiv Jugoslavije od Saveznog sekretarijata za inostrane poslove 1990.
godine, a fondu su naknadno pripojene i kopije dokumenata istra`ene u
Centru za ~uvawe istorijsko-dokumentarnih zbirki u Moskvi, a koja se
nalaze u okviru Fonda 1385, sanazivom: “Objediweni arhivski fond
Jugoslovenskih konzulata i diplomatskih predstavni{tava u raznim
zemqama –Poslanstvo KJ u Francuskoj”.
Neophodno je napomenuti da je sudbina gra|e bila veoma zanimqiva.
Naime, nema~kom okupacijom severne i zapadne Francuske, u junu 1940.
godine ona je do{la u ruke nema~kih vlasti. Sa kapitulacijom Nema~ke, u
maju 1945, dospela je u SSSR kao ratni plen Crvene armije. Predstavnik
vlade SSSR-a primopredajnim aktom od 27. avgusta 1956. godine, uz vi{e
fondova diplomatsko-konzularnih predstavni{tava Kraqevine Jugosla-
vije, predao je Vladi FNRJ i fond Poslanstva Kraqevine KJ u Francu-
skoj.51
U procesu rada na sre|ivawu i obradi fonda izdvojen je bezvredni
registraturski materijal.
U gra|i Poslanstva KJ u Francuskoj zastupqeni su svi nivoi di-
plomatske prepiske, kao {to su note, ed memoari, memorandumi i drugo,
klasi~na prepiska, de{ifrovani telegrami, izve{taji, informacije,
cirkulari, {tampani materijali (odnosi se na Stalni me|unarodni sud
pravde) i dr.
Fizi~ko stawe gra|e zadovoqava. Jezik gra|e je ve}im delom srpski
i francuski , ali ima dokumenata i na engleskom i nema~kom jeziku.
S obzirom na nekompletnost arhivske gra|e politi~ke provenijen-
cije, nedostatak administartivnih kwiga, gra|a je sre|ena po principu
funkcije i delatnosti stvaraoca fonda. Pri sre|ivawu arhivske gra|e
po{tovao se stepen wene poverqivosti, tako da su akti klasifikovani na
dve op{te grupe: POVERQIVU i OP[TU arhivu, a one na osnovne
klasifikacione grupe.
Osnovne grupe, daqom klasifikacijom po materiji, hronologiji i
vrsti podeqene su na podgrupe i jedinice opisa. Unutar jedinice opisa
gra|a je sre|ena po broju delovodnog protokola. Pojedina~ni neevidenti-
rani akti sre|eni su po datumu nastanka.
Arhivska gra|a fonda je veoma zna~ajna za sagledavawe problema
koji su kulminirali u Evropi nakon Prvog svetskog rata. Najzna~ajnija

51
AJ-130, Savezno izvr{no ve}e 68-424, b.b.
36 Arhiv, ^asopis Arhiva Jugoslavije, 2, 2001.
gra|a nalazi se u poverqivoj arhivi sa~uvanoj od 1918. do 1928. godine. U
tom radu navodimo samo nekoliko najzna~ajnijih grupacija dokumenata.
U grupi Kraqevina SHS nalaze se dokumenti koji odslikavaju
unutra{we ekonomske, socijalne, nacionalne, politi~ke i druge te{ko}e
i probleme s kojima se suo~ila novostvorena dr`ava Kraqevina SHS,
tada sa trostruko ve}om teritorijom i vi{e nego trostruko brojnijim
stanovni{tvom od predratne Srbije. Navedeni problemi mogu se donekle
pratiti, ali ne i u potpunosti sagledati, kroz gra|u o: priznawu
Kraqevine SHS, ~estim promenama vlada Kraqevine SHS, nabavkama u
inostranstvu i stranoj pomo}i radi obnove ratom opusto{ene zemqe,
dolasku dobrovoqaca i emigranata iz Amerike preko Francuske i
zatvarawu jugoslovenskih prolaznih depoa u Francuskoj, repatrirawu
izbeglica; problemima pri snadbevawu Srpske vojske i neispuwewu
obaveza od saveznika (Engleske i Francuske) pruzetih konvencijom od
1916. i dopunom te konvencije iz 1918. godine; srpskim ratnim
invalidima i kontaktu sa Izvr{nim komitetom stalnog ratnog fonda za
pomo} slepim vojnicima i mornarima; srpsko-crnogorskim odnosima
posle ujediwewa; hrvatskom pitawu, aktivnosti Stjepana Radi}a u zemqi
i inostranstvu, doga|ajima u skup{tini 1928. godine, stavu francuskih
politi~kih krugova o hrvatskom pitawu; materijalima o radu Poslan-
stva Kraqevine SHS u Francuskoj; predlozima pojedinaca i institucija
za odlikovawa francuskih dr`avqana koji su u toku Prvog svetskog rata
pomagali srpske izbeglice, srpsku vojsku, {kolsku omladinu i dr. U
okviru te klasifikacione podgrupe, nalaze se i poveqe odlikovanih
ordenima Krsta milosr|a, Belim orlom i Svetog Save.
Najobimnija i najzna~ajnija klasifikaciona grupa Me|unarodni
odnosi sadr`i izuzetno vrednu i sadr`ajno kompleksnu gra|u zna~ajnu za
sagledavawe me|unarodne situacije u Evropi posle Prvog svetskog rata,
dominaciju Francuske kao “~uvara” Evrope i tvorca “versajskog siste-
ma”, problema nastalih stvarawem novih dr`ava nakon raspada Austro-
ugarske, sprovo|ewa, po{tovawa i revizije pojedinih mirovnih ugovora
sa zemqama Centralnih sila; radu komisija za razgrani~ewe Kraqevine
SHS sa pojedinim zemqama i odluke Konferecije ambasadora po tim i
mnogim drugim pitawima, koje Konferencija mira nije uspela da
razre{i.
U obimnoj dokumentaciji o Albaniji dominiraju materijali o radu
Konferencije ambasadora na razgrani~ewu Kraqevine SHS sa Albanijom
i problemima zbog Svetog Nauma i Vrmo{a, upada albanskih ka~aka i
bugarskih komita na jugoslovensku teritoriju, wihovim zajedni~kim
akcijama koje je predvodio Bajram Cur radi zauzimawa Kosova, radu
Kosovskog komiteta, prekidu diplomatskih odnosa sa Kraqevinom SHS,
spoqnoj i unutra{woj politici vlada i re`ima Hasan-bega Pri{tine,
Fan Nolija i Ahmet-bega, polo`aju Albanije i uticaju stranih zemaqa na
wu, posebnom odnosu i vezama sa Italijom, aspiracijama Engleske i
Nada Petrovi}, Poslanstvo Kraqevine Jugoslavije u Francuskoj – Pariz i wegova… 37
Francuske za trgovinski monopol u Albaniji i prodoru nema~kog
kapitala.
U materijalima o Bugarskoj nalazimo dokumente o: bugarskom nepri-
dr`avawu Nejskog mirovnog ugovora, kr{ewu wegovih vojnih odredaba
(reorganizacija vojske, pove}ana mobilizacija, formirawe narodne
milicije, noru`avawe, dono{ewe Zakona o obaveznom radu); odluci Kon-
ferencije ambasadora za raspu{tawe bugarske vojske i ukidawe vojne
obaveze; radu Me|usavezni~ke kontrolne komisije u Bugarskoj, zahtevima
Bugarske za ukidawe Kontrolne komisije; problemima na jugoslovenskoj
granici, upadu bugarskih ~eta na teritoriju Kraqevine SHS, akcijama
Makedonskog komiteta; propagandi bugarske emigrcije u SAD i evro-
pskim zemqama za prisajediwewe Makedonije Bugarskoj; politi~kim
strankama u Bugarskoj i tajnoj organizaciji “Kubrat”; teroristi~kim
akcijama VMRO-a, vladi Cankova; bugarsko-turskim i bugarsko-gr~kim
odnosima, akcijama bugarskih komunista protiv re`ima, vezama sa
Rusijom i dr.
U materijalima Odnosi Italije i Kraqevine SHS preovla|uju akti o
razgrani~ewu dve dr`ave, koje je bilo glavni problem od Konferencije
mira do potpisivawa Rimskih sporazuma u januaru 1924. godine. To su
izve{taji, note, prepiska o napadima Italijana na jugoslovensku grani-
cu, doga|ajima u Trstu, Rijeci, Puli i Splitu, pokretima italijanskih
trupa prema granici Kraqevine SHS, odluci savezni~kih sila i
uslovima o privremenoj predaji Kotora vlastima Kraqevine SHS (1920),
ulasku fa{ista u Rijeku, potpisivawu sporazuma u Rimu i konvencije
zakqu~ene u Santa Margeriti izme|u Italije i Kraqevine SHS o
izvr{ewu Rapalskog mirovnog ugovora, italijanskoj politici prema
mawinama i naseqavawu italijanskih porodica u pograni~nim mestima
radi asimilacije inorodnog stanovni{tva, fa{isti~kim napadima na
jugoslovenske podanike u Dalmaciji i Zadru i dr. Dokumenti o Itali-
jansko-albanskim odnosima, prate reagovawa evropskih dr`ava na Tiran-
ski pakt sklopqen izme|u Albanije i Italije (27. novembra 1926), vojnim
akcijama Italije u Albaniji, dolasku vojnih trupa, italijanskom naoru-
`avawu albanske vojske, izazivawu nereda na jugoslovensko-albanskoj
granici, tuma~ewe pojedinih evropskih dr`ava Tiranskog pakta u pogle-
du nezavisnosti Albanije, zauzimawu Francuske u jugoslovenskom sporu
sa Italijom i Albanijom, italijanskoj spoqnoj politici i wenom odnosu
prema Bugarskoj, Ma|arskoj, Rumuniji, Francuskoj, Engleskoj, Nema~koj i
obnovqenim odnosima sa Rusijom.
U dokumentaciji vezanoj za Gr~ku, dominiraju materijali o:
diplomatskoj aktivnosti i pregovorima o obnavqawu saveza Kraqevine
SHS i Gr~ke, ulozi Francuske u tome, pregovorima sa Dru{tvom za
eksploataciju solunskog pristani{ta zarad o`ivqavawa Konvencije o
srpskoj slobodnoj zoni u Solunu, uslovima pod kojim Kraqevina SHS
mo`e koristiti srpsku slobodnu zonu u Solunu. Op{ta politi~ka
38 Arhiv, ^asopis Arhiva Jugoslavije, 2, 2001.
situacija, spoqna i unutra{wa politika Gr~ke mo`e se pratiti u iscr-
pnim izve{tajima poslanika Kraqevine SHS u Atini Jovana Du~i}a.
Zna~ajni materijali su i oni koji se odnose na sprovo|ewe odredaba
Trijanonskog mirovnog ugovora, a vezani su za razgrani~ewe Ma|arske i
Kraqevine SHS, probleme o odre|ivawu granice u Prekomurju, evakuaciji
trupa Kraqevine SHS iz Barawe i Baje, ma|arskom teroru nad srpskim
`ivqem, prelasku velikog broja Srba, Ma|ara i Nemaca na teritoriju
Kraqevine u strahu od ma|arske vojske, radu Komisije za razgrani~ewe i
dr. Druga jedinica opisa Ma|arska – op{ti materijali, sadr`e dokumen-
te o: poku{aju restauracije Habzbur{ke monarhije, povratku Karla
Habzbur{kog, odlukama Konferencije ambasadora u vezi s tim, kr{ewu
vojnih odredaba Trijanonskog mirovnog ugovora, tajnom naoru`avawu
ma|arske vojske iz Italije, Sent Godharskoj aferi, vojnim pripremama,
radu Me|usavezni~ke kontrolne komisije na razoru`awu Ma|arske, in-
tervencije Konferencije ambasadora kod Dru{tva naroda u vezi sa
ma|arskim kr{ewem mirovnog ugovora, aktivnosti grofa Betlena u vezi
sa ma|arskim zajmom tra`enim od evropskih dr`ava radi ekonomskog i
finansijskog oporavka Ma|arske, te stavovima Engleske, Francuske i
zemaqa Male Antante o tom pitawu.
Dokumentacija o Rumuniji vezana je za ratifikaciju i sprovo|ewe
ugovora u Sevru izme|u savezni~kih i udru`enih sila i Poqske, Rumuni-
je, Kraqevine SHS i ^ehoslova~ke iz 1920. godine, i wenom razgrani-
~ewu sa Kraqevinom SHS po ~l. 3 pomenutog ugovora, radu Me|usavezni-
~ke komisije i postignutim sporazumom o granici, rumunsko-ruskim
politi~kim odnosima o pitawu Besarabije i dr.
Francuska, wena spoqna i unutra{wa politika, te wen uticaj na
politi~ke odluke i doga|aje u Evropi – mo`e se donekle pratiti kroz
izve{taje, informacije, cirkulare, note i druge materijale ovog fonda.
Informacije o izborima 1920. godine i obrazovawu vlade Aleksandra
Milerana, izborima 1924. godine i formirawu vlade Eduarda Erioa,
krizi vlade Rajmona Poenkara, wenim politi~kim odnosima sa Engle-
skom, SAD, o{trim stavom prema Nema~koj, zemqama Male Antante i
sovjetskoj Rusiji; sklopqenom savezu sa Rumunijom 1924. godine, francu-
skom uticaju na Tursku wenom ustupawu dela sirijske teritorije radi
ispravke turske granice, nastojawu Francuske da Turska u|e u Dru{tvo
naroda; francusko-austrijskim politi~kim odnosima, politici prema
Balkanu i dr.
Posebno zna~ajni materijali su oni iz kojih se vide francusko-
jugoslovenski politi~ki odnosi, veoma bliska saradwa dveju zemaqa na
prosvetnom, kulturnom, privrednom i drugom planu. Izve{taji poslani-
ka i prepiska u vezi sa pregovorima o dobijawu francuskog zajma od
300,000.000 francuskih franaka za obnovu i kupovinu naoru`awa Kraqe-
vine SHS i odobrewe francuskog parlamenta i Senata 1923. godine,
pregovorima dveju vlada za potpisivawe i sklapawe sporazuma o prija-
Nada Petrovi}, Poslanstvo Kraqevine Jugoslavije u Francuskoj – Pariz i wegova… 39
teqstvu, diplomatskim akcijama u vezi s tim, potpisivawu Sporazuma o
prijateqstvu i Konvencije o arbitra`i 1927. godine, stavu Italije i
drugih evropskih zemaqa, negativnom reagovawu francuskih socijalista
i levi~arske {tampe; radu na ostvarivawu Trgovinskog ugovora i
Konvencije o nastawivawu izme|u Francuske i Kraqevine SHS.
Pored politi~ke saradwe, arhivska gra|a fonda govori o prosve-
tnoj, nau~noj, kulturnoj, privrednoj i drugoj saradwi: {kolovawu jugo-
slovenskih studenata u Francuskoj, wihovim udru`ewima, organizovawu
predavawa univerzitetskih profesora, organizovawu humanitarnih sve-
~anosti za pomo} srpskim vojnicima, inicijativi za osnivawe francu-
skog liceja u Beogradu i otvarawe francusko-srpskih {kola, o organiza-
ciji jugoslovenske izlo`be u Parizu i preme{taj skulptura Ivana
Me{trovi}a u Pariz; stavqawe pod za{titu francuske vlade jugosloven-
skih gra|ana u Kini i Brazilu; organizovawe proslave desetogodi{wice
proboja Solunskog fronta i poziv delegaciji Federacije francuskih bo-
raca sa Solunskog fronta i generalu Fran{e D Epereu. Posebni kuri-
ozitet tog fonda predstavqju pisma Gastona Ri{ara, dopisnika “Peti
Parizijena” sa Solunskog fronta, pisana 1915. godine, a dostavqena
Poslanstvu Kraqevine SHS u Parizu 1920. godine u `eqi da se objave.
Ipak, i pored navedenog, sa `aqewem se mora konstatovati da u
fondu nedostaje jedna od najzna~ajnijih grupacija svakog Poslanstva, a to
su politi~ki izve{taji poslanika, koji daju podatke o politi~kom i
ekonomskom stawu u Francuskoj, wenoj op{toj spoqnoj politici a
posebno wenom odnosu sa Kraqevinom SHS. Materijali koji se nalaze u
pomenutoj skupini, ne mogu u potpunosti da rasvetle francusko-
jugoslovenske odnose i ne mewaju navedenu konstataciju.
Klasifikaciona grupa Me|unarodne organizacije, konferencije,
komisije i dr., sadr`i sporadi~nu gra|u o: Konferenciji mira u Parizu
(izve{taji poslanika Milenka Vesni}a o plenarnim sednicama Konfe-
rencije, dodeqivawu mesta u pojedinim komisijama predstavnicima
Kraqevine SHS, ustanovqewu komisije za ispitivawe {tete koje su po-
dnele pojedine zemqe u ratu, radu Saveta desetorice, te{ko}ama pri
re{avawu spora Kraqevine SHS sa Rumunijom, Italijom, o “crnogor-
skom pitawu”, uputstva i instrukcije vlade Kraqevine SHS delegaciji
za pojedina pitawa i dr.); Dru{tvu naroda (o izboru predstavnika Male
Antante u Savet Dru{tva naroda); osnivawu Stalnog me|unarodnog suda
pravde ({vedski, danski i norve{ki projekti konvencije o osnivawu
Stalnog me|unarodnog suda pravde, projekat konvencije Stalnog me|una-
rodnog suda pripremqen za Konferenciju u Hagu 16. i 17. februara 1920.
godine i dr); op{tim materijalima koji se odnose na rad Konferencije
ambasadora; radu Me|unarodne dunavske komisije; obrazovawu, odlukama
i organizaciji Me|unarodnog komiteta za kredite i pomo} zemqama
postradalim u toku rata; radu Reparticione komisije (komisije za podelu
voznih sredstava Austrougarske monarhije zemqama naslednicama); radu
40 Arhiv, ^asopis Arhiva Jugoslavije, 2, 2001.
Me|unarodne sanitarne konferencije, Me|unarodne parlamentarne trgo-
vinske konferencije, Me|unarodne vazduhoplovne komisije i dr.
U op{toj arhivi nalaze se dokumenti o repatrirawu jugoslovenskih
iseqenika i emigranata iz Amerike, izve{taji delegata za repatrirawe
iz Marseqa, Avra i Dela, spiskovi sa imenima lica koja se repatriraju
brodovima Kavkaz, Kalifornija, Nordam, ^ikago i dr. U okviru te
klasifikacione grupe nalaze se i molbe za oslobo|ewe Jugoslovena iz
logora u Francuskoj – u~esnika [panskog gra|anskog rata.
Ocewuju}i sadr`ajnu vrednost dokumenata i obiqe tema koje oni
nude, mo`e se re}i da gra|a Poslanstva KJ u Francuskoj ima izuzetnu
istoriografsku vrednost, ne samo za prou~avawe istorije Kraqevine
SHS neposredno posle zavr{etka Prvog svetskog rata nego i za sagle-
davawe kompleksnih me|unarodnih odnosa u Evropi do 1928. godine.