STA201 Statik

STA201 STATİK
Yard.Doç.Dr.Hale Ergün, İTÜ İnşaat Fakültesi, Mekanik Anabilim Dalı
Mekanik: Kuvvetlerin etkisi altında cisimlerin denge ve hareket şartlarını anlatan ve inceleyen bilim.

Mekaniğin tarihi antik çağa kadar uzanır.

Aristoteles MÖ 384-322 niçin sorusuna cevap için filozifik açıklamalar, mekaniğin

temelleri atıldı

Archimedes MÖ 287-212 Kaldıraç ve suyun kaldırma kuvveti

Simon Stevinus 1548-1620 iki kuvvetin bileşkesinde paralelkenar ilkesi

Galileo Galilei 1564-1642 Sarkacın hareket kanunu, serbest düşme

Isaac Newton 1642-1727 Hareketin kanunları

Einstein 1905 Relativite teorisi

1
 STA201 Statik
Statik: Uzayda, kuvvetler etkisi altında duran veya sabit hızla hareket eden, rijit (şekil değiştirmeyen )
cisimlerin denge koşullarını inceler.
Statik düşünülmeden yapılmış bir yüklemenin sonucu!

Model kurmak ve çözmek.

Statikte 3 ana büyüklük vardır: Kuvvet, Uzay ve Cisim
KUVVET
Hareketin nedeni olarak düşünülen fiziksel etkenin matematik modelidir. Etki noktası, şiddeti, doğrultusu
ve yönü olan kuvvet vektörel bir büyüklüktür.
Vektör: Uygulama noktası, doğrultusu, yönü, şiddeti olan büyüklük. (kuvvet, hız, moment, ivme, ...)

Skaler: Sadece şiddeti olan büyüklük. ( sıcaklık, kütle, uzunluk, zaman, yoğunluk,...)
Kuvvet, Statikte kayan vektör dür, Mukavemette ise sabit vektör dür.

2
 STA201 Statik

UZAY
İncelenen fiziksel olayın bulunduğu geometrik bölgeye denir. Tek boyutlu, iki boyutlu (düzlem) veya üç
boyutlu olabilir.
CİSİM
Parçacık: Boyutları, ele alınan problemin boyutları yanında ihmal edilebilecek mertebede küçük olan
cisme denir ve cismin kütlesi ağırlık merkezinde toplanmış olarak kabul edilir.
Rijit cisim: Boyutları, kuvvetler etkisinde hiç değişmediği kabul edilen ideal bir cisim.
BİRİM SİSTEMLERİ:
Mekanikte kullanılan temel (birbirinden bağımsız, mutlak) kavramlar:
• Uzunluk
• Zaman
• Kuvvet
• Kütle
Bu dört birim birbirinden bağımsız değildir. Üç tanesi gelişigüzel seçilebilir. Fakat dördüncüsü
formülüne uygun şekilde seçilir. Böylece kinetik bakımdan uyuşan birimler oluşturulmuş olur.

Metrik Sistemler İngiliz Sistemleri

(Amerika)
Boyutlar MKS (SI) CGS
Uzunluk Metre (m) Santimetre (cm) Ayak (ft)
Kütle Kilogram (kg) Gram (g) Libre (lb)
Salt

Zaman Saniye (san) Saniye (san) Saniye (san)

2 2 2
Kuvvet, Newton (kg m/san ) Din (g cm/san ) Poundal (lb ft/san )
F=ma dan
Uzunluk Metre (m) Ayak (ft)
Çekimsel

Kuvvet Kilogram (kg) Libre (lb)

Zaman Saniye (san) Saniye (san)
2 2
Kütle, F=ma dan kg san /m teknik kütle birimi Slug (lb san /ft)

3
 STA201 Statik
Son yıllarda SI mutlak sistemi gittikçe yaygınlaşmaktadır. SI kısaltması Fransızca’dan geliyor: Système
International d’Unités (İngilizce’de: International System of Units).
Salt(mutlak) birim sistemi: Seçilen üç temel birim (uzunluk, kütle, zaman) ölçüm yapılan yerden
bağımsızdır. Dünyadan başka bir gezegende de kullanılabilir.
1 Newton: 1kg kütleye 1m/s2 lik ivme veren kuvvet 1 Newton=(1kg) (1m/s2)
1 Din: 1g kütleye 1cm/s2 lik ivme veren kuvvet 1 Din=(1g) (1cm/s2)
Teknik kütle birimi: 1 kg lık kuvvetin etkisi altında 1m/s2 lik ivme kazanan kütle

SI ön-ekleri (prefix) : Sayısal büyüklüklerde yazım kolaylığı açısından kullanılır.

10n Prefix Sembolü Kullanılmaya başlanan yıl
24
10 yotta Y 1991

1021 zetta Z 1991

1018 exa E 1975
15
10 peta P 1975
1012 tera T 1960
109 giga G 1960
106 mega M 1960
103 kilo k 1795
102 hecto h 1795
101 deca da 1795
100 - - NA
10−1 deci d 1795
10−2 centi c 1795
10−3 milli m 1795
10−6 micro µ 1960
10−9 nano n 1960
10−12 pico p 1960
10−15 femto f 1964
10−18 atto a 1964
10−21 zepto z 1991

10−24 yocto y 1991

Bazı birim dönüşümleri

1 inch=2.54 cm, 1 feet= 12 inch, 1 feet= 0.3048 m, 1 mil= 5280 feet, 1 kip=1000 libre, 1 ton=2000 libre
1 libre=4.4482 N, 1 slug=14.5938 kg, 1 psi=6895 Pa, 1 ksi= 1 kilo psi, g=9.81 m/sn2 olarak alalım.
1 kPa= 1 kilo Pascal=1000 Pa, 1 MPa= 1 mega Pascal= 106 Pa, 1 GPa= 1 giga Pascal= 109 Pa
1 m= 1 micro metre= 10-6 m
Google: unit converter (http://www.digitaldutch.com/unitconverter/ )

4
 STA201 Statik
3D Kartezyen Koordinat Sisteminde Vektör Gösterimi:


A  A  Ax  A y  Az
2 2 2

   
A  Ax i  A y j  Az k

A x  A cos α
A y  A cos β
A z  A cos γ

cos α2  cos β2  cos γ2  1

5
 STA201 Statik
2D Kartezyen Koordinat Sisteminde Vektör gösterimi:

  
A  Ax i  Ay j

 Ay
A  A  Ax  Ay
2 2
tan α 
Ax

A x  A cos α
A y  A cos β  A cos (90o - α)  Asin α

Örn: Şekildeki kazığa bağlı, şiddeti 50N olan ipteki kuvvetin doğrultman kosinüslerini ve vektörel
ifadesini verilen koordinat sistemine göre bulunuz.

6
 STA201 Statik
Düzlemde Vektörlerin Toplanması:

Düzlemde bileşke kuvvetin şiddetinin ve doğrultusunun hesaplanması:

 Paralelkenar ilkesi, sinüs teoremi, kosinüs teoremi kullanılarak
 Kartezyen koordinatlar sistemi kullanılarak
Paralelkenar ilkesi, sinüs teoremi, kosinüs teoremi kullanılarak

A B C
 
sin a sin b sin c
C  A 2  B2  2A Bcos c

7
 STA201 Statik
Kartezyen koordinatlar sistemi kullanılarak

Örn: Şekildeki kancaya etkiyen iki kuvvetin bileşkesinin şiddetini ve x ekseni ile yaptığı açıyı bulunuz.

Kosinüs teoremi: C  A 2  B2  2ABcosc  2502  3752  2250375 cos75o  393N

Sinüs teoremi: A B C 375 393  375 
     b  sin 1  sin75o   67.2o
sin a sin b sin c sin b sin 75  393 

Bileşkenin x ekseni ile yaptığı açı: 7.2o=360o7.2o=353o

Veya;

8
 STA201 Statik

Örn: Şekilde A noktasına etkiyen üç adet kuvvetin şiddetini ve x ekseni ile yaptığı açıyı bulunuz

4
R x  400cos30o  500sin20o  600  37.4 N
5

3
R y  400sin30o  500cos 20o  600  1030 N
5

R  Rx  Ry 
2 2
37.42  10302  1031 N

Örn: Şekilde verilen üç adet kuvvetin bileşkesinin minimum yapacak olan F kuvvet vektörünün şiddetini
bulunuz. Bu durumda bileşke ne olur?
R x  8  Fcos45o  14 cos30o   4.124  0.7071F

R y  Fsin45o  14 sin30o  7  0.7071F

R - 4.124 - 0.7071F2  7  0.7071F2  66  4.07 F  F2

dR 1  4.07  2F
 0   4.07  2F  0  F  2.04 kN
dF 2 66  4.07 F  F2

R  66  4.07 2.04  2.04  7.87 kN

2

9
 STA201 Statik
Yer vektörü:

   
r  x i  y jzk

A noktasından B noktasını gösteren yer vektörü:

     
r  rB  rA  (x B  x A ) i  (yB  yA ) j  (z B  z A ) k

Bir doğru boyunca yönlenmiş kuvvet vektörü:

Kartezyen koordinat sisteminde x,y,z doğrultusundaki birim

vektörler i, j, k ile gösterilir.
Birim vektör (  ) : Şiddeti birim olan vektör.
A dan B ye yönlenmiş birim vektör:

 r  
λ Kuvvet vektörü: F  Fλ
r

10
 STA201 Statik
Örn: Şekildeki kapı AB ve CB zincirleri ile
açılmaktadır. Zincirlerdeki kuvvet şiddetleri
ve olduğuna göre verilen Kartezyen
koordinatlarda kuvvetleri ifade ediniz.

11
 STA201 Statik
Nokta (Skaler) Çarpım:  
A  B  A B cos θ
  
     
 A x i  A y j  A z k  Bx i  B y j  Bz k

 A x B x  A y B y  A z Bz

Sonuç skaler (sabit) bir sayıdır. Vektörler dik ise sonuç sıfırdır. Birim vektör ile skaler çarpım, vektörün
birim vektör doğrultunda izdüşümünü verir. Bir vektör kendisi ile skaler çarpılırsa vektörün şiddetinin
karesi bulunur.

Moment: Bir kuvvetin bir noktada veya bir eksen etrafında yaratacağı dönme etkisidir. Bir noktada
hesaplanan momentin üç bileşeni vardır, yani bir vektördür. Bir eksen etrafında hesaplanan moment
skalerdir.

12
 STA201 Statik
Vektörel Çarpım:

Sonuç bir vektördür. Çarpılan vektörlere diktir. Vektörler paralel ise sonuç sıfırdır. Sonuç vektörün
şiddeti, vektörlerin iki kenarını oluşturduğu üçgenin alanının iki mislidir.

13
 STA201 Statik

  
i j k
    
A  B  Ax Ay Az  ( Ay Bz  Az By )i  ( Ax Bz  Az Bx ) j  ( Ax By  Ay Bx )k
Bx By Bz

Örn:

14
 STA201 Statik
Bir kuvvetin bir noktaya göre momenti: sonuç bir vektördür.
Yer vektörü, moment alınması istenen noktadan kuvvetin doğrultusu üzerinde herhangibir noktaya
yönelmiştir.

  
i j k
     
M o  r  F  rx ry rz  (ry Fz  rz Fy ) i  (rx Fz  rz Fx ) j  (rx Fy  ry Fx )k
Fx Fy Fz

Moment vektörünün yönü r ve F vektörlerine dik ve sağ el kuralına uyan yöndedir.

   
M o  r  F  r F sin θ k

 Fr sin θ  k

F dk Mo  F d

15
 STA201 Statik
Yer vektörü O noktasından kuvvetin etki doğrultusu üzerinde herhangi bir nokta olabilir. Sonuç
değişmez.

  
M o  rOA  F
 
 rOB  F
 
 rOC  F

B
r2
r1 A F
z
rA

y
O
x

16
 STA201 Statik

Bir Moment vektörünün belirli bir eksene göre bileşeni:

Skaler Analiz

Not: Bir kuvvet bir eksenden geçiyorsa veya paralel ise ilgili moment bileşenine katkısı olmaz.

Bir kuvvetin bir noktaya göre moment vektörünün bir eksen doğrultusundaki bileşeni:

  
i j k λ ax λ ay λ az
   
       
M A  λ a  M O  λ a  r  F  λ ax i  λ ay j  λ az k  rx ry rz  rx ry rz
Fx Fy Fz Fx Fy Fz

17
 STA201 Statik
Örn: AB zinciri B noktasında kapıya 20 N luk kuvvet aktarmaktadır. Bu kuvvetin kapının menteşelerinin
hizası olan x eksenine göre meydana getirdiği momenti hesaplayınız.

Örn: B noktasında verilen F kuvvetin x, y, z eksenlerine göre momentlerini hesaplayınız. (a) Kartezyen
vektörleri kullanarak (b)
skaler analiz ile.

18
 STA201 Statik
Bir kuvvetin momenti Bir kuvvet çiftinin momenti
Değişen moment değerleri Sabit moment değerleri

Kuvvet Çiftinin Momenti:

Kuvvet Çifti : Şiddetleri aynı olan iki zıt yönlü kuvvetin oluşturduğu sistem.

Uzayda her noktaya göre kuvvet çiftinin momenti aynıdır.

19
 STA201 Statik

Tekeri çevirmek için 12 Nm lik moment (torque) gerekli olduğu biliniyor. Hangi şekilde daha az kuvvet
yeterli olur?
M=rxF
M=Fd

Örn: Şekildeki konsol kirişe etkiyen bileşke moment çiftinin şiddeti 300 Nm dir ve saat akrebi
yönündedir. Bu durumda F nedir? Bileşke moment kirişte hangi noktaya etkir?

1.5m

4m

20
 STA201 Statik
Düzlemde kuvvetler sisteminin bir noktaya indirgenmesi:
(Eşdeğer kuvvet sistemi elde edilmesi)

   
FR RR
       
M  r  F  MO M O  M A  rA  R

Örn: Şekildeki düzlem kuvvetler sistemini

(a) O noktasına indirgeyiniz.
(b) A noktasına indirgeyiniz.
(c) Bileşkenin tesir çizgisini (etki
çizgisi) bulunuz.

(a)

21
 STA201 Statik

(b)

  

(c) Tesir (etki) çizgisi: Kuvvetin doğrultusudur.

  

: tesir (etki) çizgisinin denklemi

O
R=12i-14j

NOT: Eğer düzlem kuvvetler sistemi sadece bir kuvvet çiftinden ibaret ise ya da sadece bir kuvvet çiftine
indirgenebiliyor ise (bileşke kuvvet sıfır ise), sistem tek bir bileşke kuvvete indirgenemez.

22