INS 222

Yapı Malzemesi

Chapter 1 -
Mamlouk/Zaniewski, Materials for Civil and Construction Engineers, Third Edition. Copyright © 2011 Pearson Education, Inc.
 DERSLER
Öğretim Üyesi: Yrd. Doç. Dr. Ü. Anıl DOĞAN
Zaman: Derslik:
Çarşamba / 12:30-15:20 A205

Aktiviteler:
• Yeni konuların sunulması
• Ders, deney, ödev, sınav vb. ile ilgili duyurular
• Sınavlar*

*Mazeret sınavı sadece acil durumlar için yapılır.

Chapter 1 - 2
 LABORATUVAR DENEYLERİ
1-Çimento Deneyleri
2-Agrega Deneyleri
3-Beton Üretimi
4-Sertleşmiş Beton Deneyleri
Zaman: Laboratuvar deneylerinin ne zaman yapılacağı dönem
içerisinde ilan edilecektir
Yer: Yapı Malzemeleri Laboratuvarı
Amaç: Derslerde öğrenilenleri deneysel gözlemlerle birleştirerek
malzemeler hakkında daha çok şey öğrenmek. Aynı zamanda
mühendislik raporlarının uygun bir şekilde hazırlanması.

-Deneyleri kaçırmamaya dikkat ediniz.

-Eğer bir öğrenci deney uygulamasına katılmazsa vereceği
deney raporu kabul edilmemektedir.
En az 2 deneye katılım zorunludur.
Chapter 1 - 3
 OFİS SAATLERİ

Çarşamba 09:30-12:00
e-posta: doganunal@itu.edu.tr

Aktiviteler:
• Sınav, deney vb. tartışmak
• Dersle ilgili sunumları, soruları, kitap
bölümlerini tartışmak

Chapter 1 - 4
 DERS KİTABI
Ders kitabı:
• Sınıf notları
• Yapı Malzemesi, İTÜ İnşaat Fakültesi, 1991, Prof. Dr. M.
Süheyl AKMAN
• Materials for Civil and Construction Engineers: Michael
S. Mamlouk and John P. Zaniewski, third (international)
edition, Pearson Education Inc. (2011)
Ek kaynaklar:
• Beton: Cilt I (Çimento), Cilt II (Agrega ve beton), Teknik Kitaplar Yayınevi,
1986-1987, Prof. Dr. Bekir POSTACIOĞLU
• Malzeme Bilimi, Bilim Teknik Yayınevi, 2006, Kaşif ONARAN
• Properties of Concrete, Prentice Hall, Fourth Edition, London, 2000, A. M. Neville
• Lea’s Chemistry of Cement and Concrete, Fourth Edition,
Butterworth-Heinemann; Fourth Edition, 2004, Peter Hewlett
• Concrete: Microstructure, Properties and Materials, McGraw-Hill Professional,
Third Edition, 2005, Kumar Mehta Chapter 1 - 5
Chapter 1 - 6
 DEĞERLENDİRME
Laboratuvar raporları %5
Planlanan tarihler: 6. hafta: 14/03/2018
8. hafta: 04/04/2018 Yıliçi
9. hafta: 11/04/2018 Toplam
2 Dönem Ödevi %5 Etkisi
% 50
Yıliçi Sınavları % 20+ % 20
Planlanan tarihler: 7. hafta: 21/03/2018
14. hafta: 16/05/2018
Yılsonu Sınavı* % 50

Laboratuvar ve yıliçi sınavları ile ilgili dönem içerisinde

yapılacak duyuruları takip ediniz.
Chapter 1 - 7
 GİRİŞ

• Yaygın inşaat • Az yaygın malzemeler

mühendisliği  aluminyum
malzemeleri:  cam
 çelik  plastik
 mineral aggregalar  Lifli kompozitler
 beton
 duvar elemanları
 asfalt
 ahşap
 Zemin mekaniğinde toprak

Chapter 1 - 8
 Yeni Malzemeler

•Gelişmeler • Yüksek performanslı

 polimerler malzemeler
 adhesiveler  Yüksek dayanım/ağırlık
 kompozitler oranı
 Geotekstiller  Yüksek dürabilite
 kaplamalar  düşük maliyet
 Sentetik
malzemeler

Chapter 1 - 9
 Malzeme Seçim Kriterleri

• Ekonomik faktörler • Ön şartlar

• Mekanik faktörler  Müşteri talepleri
• Mekanik olmayan  Tesisin kullanım
fonksiyonu
faktörler
• Üretim/yapım
• Estetik özellikler
• Sürdürülebilirlik
kriterleri

Chapter 1 - 10
 1.1 Ekonomik Faktörler

Gözönünde bulundurulacak faktörler:

 Ham madde mevcudiyeti ve fiyatları
 Üretim maliyetleri
 Ulaşım
 Yerleştirme
 Bakım

Chapter 1 - 11
 1.2 Mekanik Özellikler
• Dış yüklere karşı gösterilen direnç
• Yükleme altında tüm malzemeler aşağıdaki
kriterlere bağlı olarak deforme olurlar:
 malzeme özellikleri
 yükün tipi ve şiddeti
 malzeme boyutları

Chapter 1 - 12
 Gerilme-Birim Şekil Değiştirme
İlişkisi
Tüm katı malzemeler yük altında deforme olur
• Gerilme, kuvvetin (veya yükün) boyuttan bağımsız
olarak ifadesidir. Böylece farklı boyutlardaki
malzemeleri karşılaştırabiliriz
 gerilme = kuvvet / alan
s = F / A (psi, ksi, kPa, MPa, GPa, N/mm2)
• Birim şekildeğiştirme deformasyonun boyuttan
bağımsız ifadesidir
 Birim şekildeğiştirme = deformasyon / ilk boy
e = DL / L0 (%, in/in, mm/mm)
Chapter 1 - 13
 Tipik Gerilme-Şekildeğiştirme
Diyagramları

 s – e genellikle düşük gerilmeler altında doğrusaldır

fakat daha sonra doğrusallıktan ayılır.
Gerilme

Gerilme

Gerilme

Gerilme

Gerilme
Birim şekil Birim şekil Birim şekil Birim şekil Birim şekil
değiştirme değiştirme değiştirme değiştirme değiştirme

Cam ve Çelik Aluminyum Beton Yumuşak

tebeşir alaşımlar kauçuk
(elastomer)

Chapter 1 - 14
 Elastik Davranış

• Uygulanan yüke gösterilen tepki

• Yükleme kaldırıldığında orijinal şekline geri döner
 Atomlar arasındaki bağlar düzenleri
değişmeden uzar

Yükleme
Gerilme

Boşaltma

Birim şekil değiştirme

Chapter 1 - 15
 Doğrusal & Doğrusal Olmayan
Davranış

• Doğrusal bir davranış gerilme-birim şekildeğitirme

diyagramında düz bir çizgidir.
• Elastik bir malzeme orijinal haline geri döner.
Doğrusal olmayan
elastik
Non-linear elastic
Gerilme

Gerilme
Doğrusal
Linear elastic Doğrusal
Non-linear
olmayan
elastik
inelastic
elastoplasik
Birim şekil değiştirme Birim şekil değiştirme

Chapter 1 - 16
 Elastik Malzeme Özellikleri
• Elastisite Modülü veya Young Modülü
E = Ds / De
 Gerilme-birim şekildeğiştirme eğrisinin
doğrusal kısmının eğimi
• Poisson oranı
n = -el / ea
 Yanal şekildeğiştirmenin, el, boyuna şekil
değiştirmeye oranı, ea
 Malzeme uzatıldığında kesiti daralır ve
basınç halinde de tam tersi olur
 Değeri = 0 - 0.5 (genelde 0.1 - 0.45) Chapter 1 - 17
• Eğer davranış doğrusal değilse nasıl hesaplanır?
• Eğimi nasıl bulabiliriz (Elastisite Modülü)?
Başlangıç
Tanjant
Modülü Tanjant
Modülü
Gerilme
Stress

Kiriş
Modülü

Sekant
Modülü

Birim şekildeğiştirme

Chapter 1 - 18
Tipik Elastisite Modülü ve Poisson
Oranları
Malzeme Elastisite Poisson
Modülü (GPa) Oranı
Aluminyum 69-76 0.33
Tuğla 10-17 0.23-0.40
Beton 14-41 0.11-0.21
Kireçtaşı 58
Çelik 200 0.27
Ahşap 6-15

Chapter 1 - 19
 Elastoplastik Davranış

Çoğu malzeme düşük gerilmeler altında elastik daha

sonra plastik davranış gösterir.
 Geçiş noktası elastik limit
• Elastik
 Atomlar arasındaki bağlar düzenleri bozulmadan uzar
 Toparlanabilir deformasyon (yayın geri gelmesi)
• Plastik
 Atomsal bağlar birbiri içerisinde kayar ve yeniden
düzenlenir
 Kalıcı deformasyon (geri ilk haline dönemez)
Chapter 1 - 20
 Yeni elastik limit
Sonraki yükleme Yükün uygulanması ile gerilme ve
durumunda orijinal birim şekil değiştirme oluşur
gerilme-birim şekil Yük kaldırıldığı zaman gerilme sıfıra
Elastik Limit değiştirme davranışını geri döner.
takip eder Eğrinin başlangıç kısmının eğimine
paralel davranış gösterir.
Gerilme

Birim şekildeğişiminin bir kısmı

“toparlanabilir”, bu elastik davranıştır.
Toplam
birim şekil Birim şekil değişiminin bir kısmı
kalıcıdır, bu plastik davranıştır.
değişimi
Birim şekil Yeniden yükleme gerilmenin en
Plastik Elastik değişimi yüksek değerinden devam eder.
birim şekil birim şekil Elastik limit önceki en yüksek
değişimi değişimi gerilme değeri olur.

Chapter 1 - 22
Eğer belirgin bir geçiş noktası yok ise ne olur?
Ofset metodu Uzama metodu

% 0,2’den % 0,5 uzamadan

akma dayanımı akma dayanımı
Gerilme

Gerilme
orantılılık
sınırı

Birim şekil Birim şekil

değişimi, % değişimi, %

Chapter 1 - 23
 Gerilme-Birim Şekil Değiştirme
Eğrisinin Önemli Noktaları

Gerçek gerilme-birim
şekildeğiştirmesi
Akma Mühendislik gerilme-
dayanımı birim şekildeğiştirmesi
Gerilme

En büyük Kopma
gerilme
Orantılılık
sınırı

Birim şekil değiştirme

Yumuşak çeliğin tipik gerilme-birim şekil değiştirme davranışı
Chapter 1 - 24
 Tanımlar
• Orantılılık Sınırı
 Doğrusal ve doğrusal olmayan davranış arasındaki
sınır
• Elastik Limit (Akma noktası)
 Elastik ve plastik davranış arasındaki sınır – tamamen
geri toparlanmanın olabildiği en yüksek gerilme
• Akma
 Gerilme artmadan veya çok az artarak birim şekil
değişiminin artmaya devam etmesi (elastik limitten
sonra)
• Maksimum Gerilme
 Eğri üzerindeki en yüksek gerilme (çekme veya
basınç dayanımı) Chapter 1 - 25
 Tanımlar (Devam)

• Kopma Gerilmesi
 Numunenin koptuğu veya kırıldığı noktadaki gerilme
değeri
• Gevrek Malzeme
 Kırılmadan önce çok az plastik deformasyon gösterir
(cam, beton)
• Sünek Malzeme
 Kırılmadan önce çok fazla plastik deformasyon
gösterir (yapısal çelik, kauçuk)

Chapter 1 - 26
 Vizkoelastik Davranış
• Viskozite: Akmaya karşı
direnç (yani kayma kuvvetine
karşı)
 Doğrusal malzemeler için:
= kayma gerilmesi/kayma
şekil değiştirme oranı,
birimi Pa.s veya cP
• Viszkoelastik malzemeler
 Hem elastik hem viskoz
davranış gösterirler
 Gecikmeli davranış sergilerler
Chapter 1 - 27
Vizkoelastik malzemeler
– Deformasyon aşağıdakilere bağlıdır:
• Yükleme süresi
• Yükleme hızı
Ani bir şok veya darbe az deformasyona neden
olurken, sürekli bir yükleme daha fazla
deformasyona neden olur
• Sıcaklık
Sünme: Sabit yük altında uzun süreli deformasyon
– Asfalt betonunun sünmesi
– Portland çimentolu betonların sünmesi on yıllar alır.
Chapter 1 - 28
 İş & Enerji
İş (veya Enerji) = kuvvet x mesafe
• Sönümleme Modülü: akma dayanımına ulaşmak için
gerekli enerji
• Tokluk: Kırmak için gerekli enerji
Yüksek
dayanım
Kırılma
Gerilme

Gerilme
Gerilme

Yüksek
Tokluk tokluk
Rezilyans
modülü

Birim şekil değişimi Birim şekil değişimi Birim şekil değişimi

Chapter 1 - 29
 Kırılma ve Güvenlik
• Çok çeşitli kırılma yolları vardır –
 Kırılma veya çatlama
 yorulma (tekrarlı yükleme)
 akma
 burkulma
 Aşırı deformasyon
• Güvenlik için, yapılar beklenenden daha fazla yük
taşıyacak şekilde tasarlanır.

Chapter 1 - 30
 Yorulma Limiti
Uygulanan gerilme/dayanım

Yorulma
limiti

Kırılmaya neden olan tekrar sayısı

Chapter 1 - 31
 Güvenlik Faktörü
𝜎𝑘ı𝑟ı𝑙𝑚𝑎
𝐺𝐹 = >1
𝜎𝑚ü𝑠𝑎𝑎𝑑𝑒 𝑒𝑑𝑖𝑙𝑒𝑛

• GF maliyetle orantılıdır ve aşağıdakilere bağlı olarak

seçilir:
– maliyet
– malzeme farklılıkları
– Tüm yüklerde kesinlik
– Muhtemel yanlış kullanım
– Malzeme davranışını belirlemede kesinlik (iyi test?)

Chapter 1 - 32
 1.3 Mekanik Olmayan Özellikler
Uygulanan yüke tepkinin dışında:
• Yoğunluk
• Isıl Genleşme
• Yüzey Özellikleri
• Aşınma & Yıpranma Direnci
• Yüzey Yapısı

Chapter 1 - 33
 Yoğunluk ve Birim Ağırlık
• yoğunluk = r = m / V

• birim ağırlık = g = W / V

• özgül ağırlık

G r
rw

Chapter 1 - 34
 1.4 Üretim ve Yapım
Üretim
 Bir malzemeyi istenen şekilde üretebilme
yeteneğine ve zamana sahip olma
• Yapım
 Yapıyı şantiyede yapabilme (yetişmiş iş gücü)
• Yüksek erken dayanımlı betonlar trafiğe erken
açılması istenen yollarda kullanılabilir.

Chapter 1 - 35
 1.5 Estetik Özellikler
• İnşaat mühendisi mimarlarla birlikte uyum içinde
çalışmalıdır.
• Artistik ve teknik tasarım yöntemlerin birleşimi
toplum tarafından çok daha kabul edilen yapıların
ortaya çıkmasına neden olur.
• Mühendisler teknik faktörlerin dışında birçok
faktörün de gözönünde bulundurulması gerektiğini
anlamalıdır.

Chapter 1 - 36
 1.6 Sürdürülebilir Tasarım
• Fiziksel objelerin tasarımında sürdürülebilirlik,
yapı ortamının ve hizmetlerinin ekonomik,
sosyal ve ekolojik sürdürülebilirlik
prensipleriyle uyumlu olmasıdır.
• İnşaat mühendisliğinde kullanılan malzemeler
projenin sürdürülebilirliği için önemlidir.
• ABD’de Yeşil Binalar Konseyi, Çevre ve
Enerji Dizaynında Liderlik (LEED) sertifikası
ile projelerin sürdürülebilirliklerini
değerlendirmektedir.

Chapter 1 - 37
 Sürdürülebilir Tasarım (Devam)

 Yeni binalar ve büyük tadilatlarda değerlendirme

kriterleri:
– Sürdürülebilir alanlar
– Etkin su kullanımı
– Enerji ve atmosfer
– Malzemeler ve kaynaklar
– Bina iç kalitesi
– Tasarımda yenilik
– Bölgesel öncelikler
Chapter 1 - 38
 1.7 Malzemede Değişkenlikler
• Tüm malzemelerde farklılıklar gözükür
 Bazı malzemeler diğerlerinden daha üniformdur
• Çelik vs. beton vs. ahşap
• Kusur vs. büyük kusur
• Değişkenliğin üç kaynağı:
 Malzeme
 Numune alma
 Test
• Bu değişkenlikleri minimize etmek için numune
alımı ve testler en iyi şekilde gerçekleştirilmelidir.
Chapter 1 - 39