Sie sind auf Seite 1von 83

Procedure and Skill of Investigation : 21.

CÞV$¡guS>Þk (INTELLIGENCE)
Concealment is a method adopted by an I.O. to carry or contain
clandestinely an incriminating material connected with his/her trade on his
person, premises, belongings, vehicles etc.
Principles of concealment - R|>‘phhp kb„^u r“edp¡
(1) Ny“prls hõsy kp’¡ fpMp¡ S> “l].
(2) Aphu hõsy fpMhu S> ‘X¡$ sp¡ “p“pdp„ “p“p L$v$“u ‘k„v$ L$fp¡.
(3) s¡“¡ Ýep“ M¢Qpe “lu s¡hu A“¡ dlÐh“u “ lp¡e s¡hu S>ÁepA¡ R|>‘phhu S>p¡CA¡.
(4) dp¡V$u hõsy lp¡e sp¡ s¡“¡ “p“p “p“p cpNp¡dp„ R>|V$u ‘pX$u v$¡hu.
(‘) L$pC
¡ hõsyìe[¼s“u ‘pk¡ S> 2pMhu S>ê$2u lp¡e A¡V$g¡ L¡$, i2u2‘2 S> R|>‘phhu
‘X¡$ s¡d lp¡e sp¡ s¡ r“v$p£óp ìe[¼s, õÓu L¡$ bpmL$p¡“p i2u2‘2 R|>‘phhu.
(6) R|>‘phhp“u S>¡ fusp¡ Ål¡2 ’C NC lp¡e s¡“p¡ a2u D‘ep¡N L$2hp¡ “lu.
(7) Aphu hõsy R|>‘phu R>¡ s¡ epv$ ¼ep® hN2 kpdpÞe hsp®h 2pMp¡.
(8) TX$su L$2“p2“y„ Ýep“ buÆ s2a M¢„Qhp rbcÐk kprlÐe“p¡ D‘ep¡N L$fu
iL$pe.
(9) TX$su“p ‘°k„N¡ iy„ L$2hy„ s¡“y„ ‘|h® Apep¡S>“.
(10) Ny“prls hõsy ^p2Z L$2“p2 ‘L$X$pC Åe sp¡ TX$su L$2“p2 L$p¡Z R>¡ s¡“¡
Ap¡mMu g¡hp dpV$¡ A¡L$ ìe[¼sA¡ A¡õL$p¡V$]N L$fhy„.

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-544)


Procedure and Skill of Investigation :

rhcpN-3
rhrh^ âL$pf“p Ny“pAp¡“u s‘pk
Investigation in various types of offences

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-545)


Procedure and Skill of Investigation :

A“y¾$drZL$p
rhcpN-3
22 d©Ðey k„b„^u ‘p¡guk s‘pkp¡ :
(1) Mf¡Mf L$p¡B“y„ d©Ðey ’ey„ R>¡ L¡$ L¡$d s¡hu s‘pk
(2) d©Ðey Ny“pCs R>¡ L¡$ ApL$[õdL$?
(3) Ny“pCs fus¡ d©Ðey.
(4) ALy$v$fsu d©Ðey“u s‘pk
(5) ApL$[õdL$ A“¡ i„L$põ‘v$ d©Ðey“u s‘pk
(6) S>eyX$uiueg d¡rS>õV²$¡V$ Üpfp d©Ðey“u s‘pk.
(7) ‘p¡guk L$õV$X$udp„ d©Ðey.
23 ”uAp¡ A“¡ bpmL$p¡ rhê$Ù“p Ny“pAp¡“u s‘pk :
(1) ”uAp¡ A“¡ bpmL$p¡“p fnZ dpV$¡ L$pev$pAp¡.
(f) 2013 “p ky^pfp krls cpfsue ap¡S>v$pfu ^pfp-1860 dp„ ”uAp¡
bpmL$p¡ rhê$Ù“p Ny“p.
(3) Åsue Ny“p. (Sexual offences)
(4) ”uAp¡ A“¡ bpmL$p¡ rhê$Ù“p Åsue Ny“p“u s‘pkdp„ Ýep“dp„ fpMhp“u
rhi¡j L$p“|“u âb„^p¡.
(5) Åsue Ny“pAp¡’u bpmL$p¡“p fnZ bpbs, Ar^r“ed, 2012bpmL$p¡
rhê$Ù“p Åsue Ny“pAp¡ s’p khp£Q Av$pgs“p dpN®v$i®“ Apv$¡ip¡
(6) Åsue Ny“pAp¡“u s‘pk.
(7) Åsue Ny“p ‘pR>m dp“rkL$ rhL©$rsAp¡.
(8) ”uAp¡ A“¡ bpmL$p¡“p A‘lfZ A“¡ A‘“e“ (Kidnapping and
Abduction)
(9) kyrâd L$p¡V$®“u NpBX$ gpB“.
(10) ‘p¡guk dlpr“v$¡iL$“u k|Q“pAp¡.
(11) Nyd ’sp„ bpmL$p¡“u kdõepAp¡.
(12) fpô²ue dp“hAr^L$pf ‘„Q“u krdrs“u cgpdZp¡.
(13) dp“h sõL$fu (Human Trafficking)
(14) ”u rh{Ù s¡“p ‘rs A“¡ õhS>“p¡ Üpfp ’sp„ Ny“p A’hp g‚rhjeL$ Ny“p.
(15) bmhp“p L¡$kp¡“u s‘pk (Investigation of Burning)
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-546)
Procedure and Skill of Investigation :

(16) bpmdS|>f (ârsb„^ A“¡ r“ed“) Ar^r“ed-1986


(17) v$l¡S> AV$L$pes Ar^r“ed-1961
(18) A“¥rsL$ h¡‘pf (r“hpfZ) Ar^r“ed-1956
(19) ”u “¡ rbcõs fus¡ fSy> L$fhp D‘f (ârsb„^) d|L$hp bpbs Ar^r“ed-
1986
(20) kNcp® Ahõ’p“p sbubu A„s bpbs Ar^r“ed-1971.
(21) ‘|h® Nc®^pfZ A“¡ âkyrs ‘|h® Nc®‘qfnZ“u fusp¡ (Åsue QL$pkZu
‘f ârsb„^) bpbs Ar^r“ed-1994
(22) bpmg‚ AV$L$pes Ar^r“ed-2006 (2007 “p¡ R>Ì$p¡) L$gd-9
‘y¿s Jdf“p„ ‘yê$j bpmL$ kp’¡ g‚ L$f¡ s¡ dpV$¡ rinp.
(23) L$p¥Vy$„rbL$ tlkpMp¡f’u ”uAp¡“p fnZ bpbs Ar^r“ed-2005
(24) L$pdL$pS>“p„ õ’m¡ ”uAp¡“u Åsue kspdZu (AV$L$pes, ârsb„^ A“¡
r“hpfZ) bpbs Ar^r“ed-2013
(25) D‘f dyS>b“p L$pev$pAp¡dp„ ‘p¡guk Ar^L$pf“p Ny“p“p âb„^p¡.
24 rdgL$s rhê$Ù Ny“p
(1) ^pX$-g|V„ $
(f) Ofap¡X$ Qp¡fuAp¡ A“¡ AÞe Qp¡fuAp¡
(3) hpef L$V$]N
(4) ‘yfpsÒh“u Qp¡fu
(5) Ap¡V$p¡dp¡bpBg Qp¡fu (Automobile Thefts)
(6) Mukp L$psfy Qp¡fu (Pic Pocketing)
(7) N¢N L¡$k
(8) ^pX$“u s¥epfu
25 Apr’®L$ Ny“pAp¡“u s‘pk (ìlpeBV$ L$p¡gf ¾$pBd)
(1) ìlpBV$ L$p¡gf ¾$pBd A¡V$g¡ iy„
(f) ìlpBV$ L$p¡gf ¾$pBd“u ìep¿ep A“¡ rhhfZ
(3) ìlpBV$ L$p¡gf ¾$pBd“p¡ ìep‘.
(4) ìlpBV$ L$p¡gf ¾$pBddp„ L$ep L$pev$p“y„ Dg„O“ ’pe ?
(5) f¡L$X®$ A“¡ v$õsph¡Å¡“u s‘pk
(6) Mp¡V$p v$õsph¡Å¡ (False documents) A“¡ AkÐe v$õsph¡Å¡ (In
correct(document)
AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-547)
Procedure and Skill of Investigation :

(7) ìlpBV$ L$p¡gf ¾$pBddp„ klep¡NuAp¡.


(8) klep¡NuAp¡ A“¡ dv$v$Npfp¡“u s‘pk“p„ dyØp.
(9) b¡ÞL$ kp’¡ k„L$mpe¡g Ny“p.
26 kpebf ¾$pBd (Cyber Crime) “u s‘pk.
(1) âpõsprhL$
(f) kpebf ¾$pBd A¡V$g¡ iy„
(3) kpebf ¾$pBd“u s‘pk dpV$¡ ÅZhp S>ê$fu L$pev$p
(4) CÞafd¡i“ V$¡L$“p¡gp¡Æ A¡L$V$ (2008 “p ky^pfp krls) l¡W$m s’p
AÞe L$pev$p l¡W$m b“sp Ny“p k„rnádp„.
(5) kpebf ¾$pBd“p AÞh¡jZ dpV$¡“u ‘|h® c|rdL$p
(6) kpebf ¾$pBd“y„ V$¡L$r“L$g ×ô²uL$p¡Z’u hN}L$fZ
(7) kpebf ¾$pBddp„ kp^“ sfuL¡$ h‘fpsp L¡$V$gpL$ kp¡aV$h¡f (Tools) dpV$¡
h‘fpsp iåv$p¡ A“¡ s¡“p¡ A’®
(8) kpebf ¾$pBd“p AÞh¡jZdp„ X$uV$¡L$i“ dpV$¡ D‘ep¡Nu Open Source
Tools
(9) qX$rS>V$g A¡rhX$Þk (Digital Evidence)
(10) Cyber Forensics
(11) kpebf ¾$pBd“u s‘pk ‘Ùrs
(12) s‘pk“u L$p“|“u rhr^ FIR “p¢^hp’u i~ ’pe
(13) kpebf ¾$pBd“p L¡$kp¡dp„ õ’m s‘pk ‘„Q“pdp k„b^„ u kpdpÞe k|Q“pAp¡
(14) ap¡f[¡ ÞkL$ g¡bp¡fV¡ $fu A’hp r“óZp„s Üpfp qX$ÆV$g A¡huX$Þk“y„ rhíg¡jZ
L$fphhp“u rhr^dp„ L$pmÆ“p dyØp
(15) L„$‘“uAp¡ ‘pk¡’u X¡$V$p/Cg¡L$V²$p¡r“L$ f¡L$X®$ d¡mhhp bpbs
27. Aps„L$hpv$ k„g‚ Ny“pAp¡“u s‘pk :
(1) Aps„L$hpv$“u ‘|h® s¥epfu k„b„^u Ny“p.
(2) Aps„L$hpv$“p ÓZ sb½$p.
(3) Aps„L$hpv$ Ny“p“u s‘pk“u kpdpÞe ‘Ý^rs
(4) N¡fL$pev$¡kf âh©rsAp¡ (AV$L$pesu) Ar^r“ed-1967
(5) hpd‘„’u DN°hpv$

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-548)


Procedure and Skill of Investigation :

28. ‘p¡guk Adgv$pf rhê$Ù“p Ny“p :


(1) âpõsprhL$
(f) ‘p¡guk“p k„crhs Ny“p (MpMu L$p¡gf ¾$pBd)
(3) ‘p¡guk Adgv$pf rhê$Ù ’su aqfepv$p¡/Apn¡‘p¡ A’hp L¡$kp¡“u s‘pk
(4) ‘p¡guk Åápdp„’u Apfp¡‘u/L¡$v$u “pku S>hp“p Ny“p
(5) L$õV$p¡X$ueg X¡$’ (‘p¡guk lhpgp v$frdep“ d©Ðey)
(6) ‘p¡guk A¡ÞL$pDÞV$f (Police Encounter)

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-549)


Procedure and Skill of Investigation :

22
d©Ðey k„b„^u ‘p¡guk s‘pk
1. Mf¡Mf L$p¡B“y„ d©Ðey ’ey R>¡ L¡$ L¡$d s¡hu s‘pk.
Ap âL$pf“u s‘pk, õV$¡i“ X$pefudp„ ÅZhp Å¡N “p¢^ L$fu“¡ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡
S>¡d L¡$,
(1) L$p¡B ìe[¼s Nyd ’B lp¡e Ðepf¡ d©Ðey“u Api„L$p lp¡e.
(f) L$p¡B ìe[¼s L¡$ ìe[¼sAp¡ dpR>udpfu L$fhp Nep lp¡e A“¡ ‘pR>p
aep® “ lp¡e.
(3) L$pB ¡ lp¡“pfs, Ly$v$fsu A’hp dp“h krS®>s OV$“p bpv$ L$pB¡ “p¡ ‘Ñp¡
“ lp¡e.
(4) kflv$‘pf iÓy v$¡i (NyS>fps“p„ k„v$c®dp„ ‘pqL$õsp““p ik”
v$mp¡ eyÙ“p kde¡ L¡$ ip„rs“p kde¡) ‘L$X$u Nep lp¡e.
(5) N¡fL$pev$k ¡ f kflv$ Ap¡mN„ u ‘pqL$õsp“ A’hp hlpZ Üpfp AÞe
L$pB
¡ v$i¡ dp„ Nep ‘R>u ‘Ñp¡ “ lp¡e hN¡f¡ âL$pf“p„ A“¡L$ k„ÅN ¡ p¡
lp¡B iL¡$.
Ap“p’u rhê$Ù A¡hu s‘pk ‘Z L$fhu S>ê$fu b“u iL¡$ L¡$ S>¡dp„ d©Ðey ‘pd¡gu
Ål¡f L$fhpdp„ Aphu lp¡e s¡hu ìe[¼s Mf¡Mf leps R>¡ L¡$ L¡$d ?
Dv$plfZ : A¡L$ qL$õkpdp„ rh^p“kcp“u Q|„V$Zu“p A¡L$ Dd¡v$hpf rhê$Ù Q|„V$Zu L$rdi“
kdn A¡hu fS|>Aps ’B lsu L¡$ s¡ Dd¡v$hpf AdyL$ ap¡S>v$pfu Ny“p“p¡ Apfp¡‘u lsp¡
s¡ hMs¡ s¡“¡ dfZ ‘pd¡gp¡ Ål¡f L$fu s¡“p dfZ“p¡ v$pMgp¡ fS|> L$fu L¡$k v$asf¡
L$fhpdp„ Apìep¡ R>¡. Ap lL$uL$s“p kd’®“dp„ v$õsph¡Æ ‘yfphp ‘Z D‘gå^
lp¡hp“y„ L$l¡hpdp„ Apìey„ lsy. Ap lL$uL$s Mf¡Mf L$p¡‚uT¡bg Ny“p bÞep“y„ Ål¡f
L$f¡ R>¡ ‘f„sy s¡ ‘p¡guk õV$¡i“ Ar^L$pfu kdn “’u s¡’u s¡ FIR “’u s¡d R>sp„
s‘pk“u bpbs b“¡ R>¡.
f. d©Ðey Ny“pCs R>¡ L¡$ ApL$[õdL$?
Äepf¡ Mf¡Mf d©Ðey ’ey„ lp¡e Ðepf¡ s¡ Ny“pCs fus¡ ’ey„ R>¡ L¡$ L¡$d s¡ “½$u
L$fhp“p¡ âñ lp¡e A’hp Aphp qL$õkpAp¡dp„ b¡ k„Å¡Np¡ R>¡. :
(1) gpi D‘gå^ lp¡e Ðepf¡, s‘pk q¾$du“g âp¡kuS>f L$pX¡ $“u L$gd :
174 ’u 176 AÞhe¡, ALy$v$fsu A’hp i„L$põ‘v$ d©Ðe“p L$pfZ“u
s‘pk L$fhpdp„ Aph¡ R>¡.
(f) gpi D‘gå^ “ lp¡e Ðepf¡ Å¡ d©Ðey Ny“pCs fus¡ ’ep“u hpS>bu i„L$p
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-550)
Procedure and Skill of Investigation :
lp¡e A’hp s¡hp¡ õ‘ô A“¡ dp“u iL$pe s¡hp¡ Apn¡‘ lp¡e Ðepf¡
Ny“p¡ v$pMg L$fu“¡ Ny“p“u s‘pk L$fhp“u ‘Ý^rs“¡ A“ykfu“¡
s‘pk ’B iL¡$.
v$p. s. A¡L$ r‘sp aqfepv$ L$f¡ L¡$ s¡“u ‘yÓu“¡ s¡“p kpkfuep sfa’u
Ópk lsp¡ s¡“p ‘yfsp ‘yfphp R>¡. ‘yÓu kpkf¡ lsu s¡ v$frdep“
g‚“p kps hj®“p„ Npmpdp„ s¡“„y AQp“L$ ALy$v$fsu d©Ðey ’ey„ R>¡. d©Ðey“u
r‘ef ‘n“p L$p¡B“¡ ÅZ ’pe s¡ ‘l¡gp„ gpi“p Ar‚k„õL$pf L$fu
“p¿ep R>¡. df“pf“¡ kpkfuepA¡ dpfu “p¿ep“u A’hp ApÐdlÐep
L$fhp â¡ep®“u i„L$p R>¡. sp¡ Aphp qL$õkpdp„ aqfepv$ dyS>b“p¡ Ny“p¡
v$pMg L$fu s‘pk ’pe A“¡ k„ep¡rNL$, dp¥rML$ A“¡ v$õsph¡Æ ‘yfphp
dmu iL¡$.
3. Ny“pCs fus¡ d©Ðey :
lÐep L$fu lp¡e A’hp L$p¡B Ny“p“p ‘qfZpd¡ L¡$ Ny“p“p cpNê$‘¡ ’e¡gp
L©$Ðe“¡ gu^¡ d©Ðey ’ey„ lp¡e Ðepf¡ s¡ Ny“p¡ v$pMg L$fu “¡ S> s‘pk L$fhp“u ’pe R>¡
‘f„sy Ny“p“p âL$pf, df“pf“p âL$pf, Ny“p“p l¡s,y d©Ðey r“‘S>hp“u fus A’hp L$pfZ,
h‘fpe¡g lr’epf A“¡ Ny“¡Npf“p âL$pf âdpZ¡ s‘pk“p âL$pf, fus A“¡ ‘yfhpf
L$fhp“p dyØp AgN AgN lp¡e R>¡.
‘l¡gp„ âL$pf“u s‘pk“y„ rhhfZ, Nyd ’e¡gp ìe[¼s“u s‘pk k„b„^
âL$fZdp„ L$fu R>¡. buÅ A“¡ ÓuÅ âL$pf“u s‘pk Å¡BA¡.
4. ALy$v$fsu d©Ðey“u s‘pk-q¾$du“g âp¡kuS>f L$pX¡ $“u L$gd-174-176q¾$. âp¡.
L$pX¡ $“u L$gd : 174
(1) (A) Äepf¡ ‘p¡guk õV$¡i““p lhpgphpmp Ar^L$pfu“¡,

A’hp
fpÄe kfL$pf¡ Mpk kÑp Ap‘¡gp AÞe L$p¡B
‘p¡guk
Adgv$pf“¡
(b) A¡hu dprlsu dm¡ L¡$, L$pB
¡ ìeqL$sA¡ ApÐdlÐep
L$fu R>¡

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-551)


Procedure and Skill of Investigation :

A’hp
s¡“¡ AÞe L$pB¡ ìeqL$sA¡ A’hp âpZuA¡ dpfu “pM¡g
R>¡.

A’hp
L$p¡B i”’u L¡$ AL$õdps’u s¡“y„ dp¡s r“‘S>ey„ R>¡.
A’hp
L$pB
¡ AÞe ìe[¼sA¡ Ny“p¡ L$ep® lp¡hp“p¡ hpS>bu iL$ Aph¡
A¡hp k„ÅN ¡ p¡dp„ s¡ d©Ðey ‘pd¡g R>¡.
(L$) Ðepf¡ s¡ ‘p¡guk Adgv$pf¡, d©Ðey rhjeL$ s‘pk(Inves
tigation) L$fhp“u kÑp ^fphsp “ÆL$“p A¡L$TuL$eVy $uh
d¡rS>õV²$¡V$“¡ sys® S> s¡“u Mbf Ap‘hu Å¡BA¡.
(X$) (Ðepf ‘R>u A¡L$TuL$eyV$uh d¡ÆõV²$¡V$¡ iy„ L$fhy„ s¡ A„N¡)
fpÄe kfL$pf¡ L$p¡B r“edp¡ OX$ep lp¡e A’hp rS>‰p
d¡rS>õV²$¡V$ L¡$ ‘¡V$p rhcpNue d¡rS>õV²$¡V$“p L$p¡B kpdpÞe
L¡$ Mpk lºL$d’u dpN®v$i®“ Apàey„ lp¡e sp¡ s¡ âdpZ¡
L$fhy„ A“¡ “ lp¡e sp¡ s¡ A¡L$TuL$eVy $uh d¡rS>õV²$V¡ $ D‘f dyS>b
dfZ ‘pd¡g ìe[¼s“u gpi lp¡e s¡ S>ÁepA¡ S>i¡ A“¡,
(B) Ðep„ Apk‘pk“p b¡ L¡$ s¡’u h^y Apbê$v$pf ìe[¼sAp¡“u
lpS>fudp„ s‘pk L$fu“¡ d©Ðey“p v$M ¡ usp L$pfZp¡“p¡ Al¡hpg
s¥epf L$fi¡. (‘„Q“pdy„)
(A¡a) Ap Al¡hpgdp„ BÅAp¡, Aõ’uc„N, QL$pdp, DTfX$p A“¡
AÞe BÅAp¡“p r“ip“ S>¡ L$pB „ ‘Z ifuf ‘f lp¡e s¡ s’p
s¡ L¡$hu fus¡ A“¡ L¡$hp lr’epf L¡$ kp^“ hX¡$ (Å¡ lp¡e
sp¡) ’ep“y„ S>Zpsy„ lp¡e s¡ hZ®hhy„.
(f) Ap Al¡hpg ‘f s¡ ‘p¡guk Ar^L$pfu A“¡ AÞe ìe[¼sAp¡ (‘„Qp¡) A’hp
s¡Ap¡ ‘¥L$u Al¡hpg kp’¡ k„ds lp¡e s¡hp ìe[¼sAp¡ kluAp¡ L$fi¡ A“¡ Al¡hpg
sys® S> rS>‰p d¡rS>õV²$¡V$ A’hp ‘¡V$p rhcpNue d¡rS>õV²$¡V$“¡ dp¡L$gu Ap‘hp¡.
(3) Äepf¡,
(A) L$pB ¡ ”uA¡ s¡“p g‚“p kps hj®“u A„v$f ApÐdlÐep L$fu lp¡e s¡hp

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-552)


Procedure and Skill of Investigation :

qL$õkpdp„, A’hp,
(b) g‚ Æh““p kps hj®“p Npmpdp„, L$pB¡ ”u“y„ d©Ðey, s¡ ”u“p k„b^„ dp„
L$p¡B AÞe ìe[¼sA¡ Ny“p¡ L$ep® lp¡hp“u hpS>bu i„L$p ’pe s¡hp
k„Å¡Np¡dp„ ’ey„ lp¡e, A’hp,
(L$) g‚ Æh““p„ kps hj®“p Npmpdp„ ”u“y„ d©Ðey ’ey„ lp¡e
A“¡ s¡ ”u“p kNpAp¡A¡ Ap âL$pf“u fS|>Aps L$fu lp¡e
A’hp
(X$) d©Ðey“p L$pfZ A„N¡ L$p¡B i„L$p lp¡e, A’hp
(B) s¡ (s‘pk L$f“pf) ‘p¡guk Ar^L$pf“¡ AÞe L$pB ¡ L$pfZp¡kf S>ê$fu
S>Zpe sp¡,
fpÄe kfL$pf OX¡$ s¡hp r“edp¡“¡ Apr^“ flu“¡, gpi“¡
s‘pk dpV$¡ (‘p¡õV$dp¡V$®d dpV$¡) “ÆL$“p rkhug kS>®“ A’hp
fpÄe kfL$pf¡ r“d¡gp AÞe L$p¡B gpeL$ps ^fphsp sbubu ìe[¼s
sfa, Å¡ lhpdp“ A“¡ A„sf Å¡sp„ fõspdp„ gpi kX$u bNX$u Åe
s¡d lp¡e sp¡ gpi“u s‘pk (‘p¡õV$dp¡V$d ® ) r“f’®L$ r“hX¡$ s¡V$gu lv$
ky^u kX$u bNX$u Åhp“y„ Å¡Md “ lp¡e sp¡ dp¡L$ghu Å¡BA¡.
(4) “uQ¡ dyS>b“p d¡rS>õV²$V¡ $“¡ d©Ðey“u s‘pk (CÞL$hpefu) “u kÑp
Ap‘hpdp„ Aph¡ R>¡.
(A) rS>‰p d¡rS>õV²$¡V$ A’hp
(b) ‘¡V$p rhcpNue d¡rS>õV²$¡V$ A“¡
(L$) fpÄe kfL$pf¡ A’hp rS>‰p d¡rS>õV²$¡V$¡ S>¡“¡ kÑp Ap‘u
lp¡e s¡hp AÞe L$p¡B‘Z A¡L$TuL$eyV$uh d¡rS>õV²$¡V$.
q¾$.âp¡. L$p¡X$-1973 “u L$gd : 174 AÞhe¡“u
s‘pk“p Al¡hpg“¡ BÞL$hõ¡ V$ qf‘p¡V$® L$lh¡ pdp„ Aph¡ R>¡. Ap s‘pkdp„
gpi A“¡ Apk‘pk“u ‘qf[õ’rs“y„ ‘„Q“pdy„ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. s¡
ârsr›$s A“¡ “ÆL$dp„ fl¡sp b¡ L¡$ h^y ‘„Qp¡“u lpS>fudp„ L$fhpdp„
Aph¡ R>¡. ‘„Q“pdy„ Ar^L©$s A¡L$TuL$eyV$uh d¡rS>õV²$¡V$ A“¡/A’hp
‘p¡guk Ar^L$pfu L$f¡ R>¡. lL$uL$sp¡ A“¡ k„ÅN ¡ p¡’u dprlsNpf lp¡e
s¡hp ìe[¼sAp¡“pr“h¡v$“p¡ ‘Z g¡hpdp„ Aph¡ R>¡. ‘„Qp¡ sfuL¡$ lpS>f
fl¡hp dpV$¡ s¡dS> ÅZL$pf ìe[¼sAp¡ (kpnuAp¡) “¡ lpS>f ’hp
‘p¡guk Ar^L$pfu (L$gd-175 dyS>b) g¡rMs lºL$d (kdÞk)
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-553)
Procedure and Skill of Investigation :

‘Z L$pY$u iL¡$ R>¡ A“¡ kpl¡v$p¡ ‘p¡sp“¡ Ny“pdp„ k„X$ph¡ su lp¡e A’hp
lpr“L$pfL$ lp¡e s¡hu lL$uL$sp¡ rkhpe kpQu lL$uL$s L$lh¡ p b„^pe¡gp
R>¡ (A“pv$f L$f¡ sp¡ B.‘u.L$p.¡ L$gd : 174 dyS>b Ny“p¡ b“¡) Ap
s‘pk L$fu s¡“p¡ Al¡hpg ‘p¡guk Ar^L$pfuA¡ rS>‰p d¡rS>õV²¡$V$/
‘¡V$p rhcpNue d¡rS>õV²$¡V$“¡ dp¡L$ghp“p¡ R>¡. Ap s‘pk“p¡ DØ¡i
d©Ðey“y„ L$pfZ ip¡^hp“p¡ A“¡ s¡ Ny“pCs fus¡ ’ey„ R>¡ L¡$ L¡$d ? s¡
“½$u L$fhp ‘yfsp¡ S> R>¡. s¡dp„ L$pZ ¡ Apfp¡‘u R>¡? Apfp¡‘u rh{Ù iy„
‘yfphp R>¡? hN¡f¡ KX$pZ ‘yh®L$“u s‘pk“¡ AhL$pi “’u. Å¡ A¡hy„
“½$u ’pe A’hp dp“hp“¡ L$pfZ ’pe L¡$ Ny“p¡ bÞep¡ R>¡ L¡$ sys® S>
Ny“p¡ v$pMg L$fu“¡ ‘R>u ApNm“u s‘pk L$fhp“u R>¡. Ap s‘pk
Ny“p¡ bÞep¡ R>¡ L¡$ L¡$d s¡ ‘p¡guk Ar^L$pfu ÅZsp¡ “ lp¡e Ðepf¡
Ny“p¡ v$pMg ’ep ‘l¡gp„“u s‘pk R>¡. Aphu s‘pk L$fsp„ Ny“p¡ bÞep¡
“’u s¡h„y S>Zpe Ðepf¡ s¡hp¡ qf‘p¡V$® kb qX$rhT“g d¡rS>õV²$V¡¹ $ (SDM)
“¡ rhQpfZpdp„ gB “¡ s¡“u kp’¡ k„ds ’hp L¡$ “ ’hp“p¡ âñ lp¡e
R>¡ ‘f„sy Å¡ Ny“p¡ v$pMg L$fhpdp„ Aph¡ sp¡ dpÓ ÅZ
L$fhp“u S> ’pe R>¡.
BÞL$hõ¡ V$ qf‘p¡V$® õhe„ L$pB
¡ ‘yfphp¡ “’u. Baboo Pujari
v/s State of Karnataka 1993) 1993 SCC (Gi) 997,
Baldeo v/s State of U.P. 2004 GLJ 2688 (All) (DB)
‘yfphp“u ×rôA¡ s¡ A¡L$ ‘„Q“pdy„ R>¡ A“¡ ‘„Qp¡“u Sy>bp“u dp¥rML$
‘yfphp b“¡ R>¡. ALy$v$fsu d©Ðey“u s‘pk v$fçep“ ‘p¡guk Adgv$pf¡
gu^¡gp r“h¡v$“p¡ ‘Z q¾$.âp¡. L$pX¡ $-1973 “u L$gd : 162 dyS>b“p„
r“h¡v$“p¡ R>¡. Razik ram v/s J.S. Chawhan AIR 1975
SC 667. CÞL$hõ¡ V$ bpv$ “p¢^pe¡gu FIR, FIR sfuL¡$“u Ar^L©$ssp
(õV$¡V$k) Nydph¡ R>¡. Balaka singh v/s State of Punjab
AIR 1975 SC 1962 hN¡f.¡
q¾$.âp¡. L$pX¡ $-1973 “u L$gd : 174 AÞhe¡“u s‘pk
L$fhp A„N“ ¡ „y rhõs©s dpN®v$i“
® NyS>fps ‘p¡guk d¡ÞeyAg-197‘
“p cpN-3 “p r“ed-223 dp„
Apàey„ R>¡. Ap r“ed“p¡ NyS>fpsu A“yhpv$ “uQ¡ âdpZ¡ R>¡.

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-554)


Procedure and Skill of Investigation :

5. r“ed-223 ApL$[õdL$ A“¡ i„L$põ‘v$ d©Ðey“u s‘pk :


(1) kb BÞõ‘¡L$V$f, l¡X$ L$p¡ÞõV$¡bg, ApDV$ ‘p¡õV$ krls“p A“¡ s¡“u D‘f“p
v$fÄÅ“p ‘p¡guk Adgv$pf q¾$.âp¡.L$pX¡ $-1973 “u L$gd : 174 “u ‘¡V$p
L$gd (1) ’u (3) AÞhe¡ BÞL$h¡õV$ cfhp dpV$¡ Ar^L©$s R>¡. ApL$[õdL$
L¡$ i„L$põ‘v$ d©Ðey“u dprlsu dþep ‘R>u sys® S>, ‘p¡guk BÞL$h¡õV$ qf‘p¡V$® cf¡
s¡ S>ê$fu R>¡.
(GR J D No.1595 Dt 2ed April and GNN CSD No. G. G./
534/ BVP-1063/58569-D Dt.17 August 1965)
(f) (A¡) q¾$.âp¡. L$pX¡ $-1973 “u L$gd : 174 l¡W$m“u s‘pkdp„ gpi“y„
“ÆL$’u A“¡ TuZhV$cey® r“funZ, d©Ðey“p„ L$pfZ A„N“ ¡ u lL$uL$sp¡
A“¡ k„ÅN ¡ p¡“p ÅZL$pf ìe[¼sAp¡“u ‘|R>‘fR> A“¡ gpi Äep„ ‘X$u
lp¡e s¡ S>Áep s’p s¡“u Apk‘pk“p rhõspf“u s‘pk“p¡ kdph¡i’pe R>¡.
(bu) q¾$du“g âp¡kuS>f L$pX¡ $-1973 “u L$gd : 174 l¡W$m“u s‘pk
v$frdep“ ‘p¡guk Adgv$pf kdn Ap‘¡gp r“h¡v$“p¡dp„ r“h¡v$“
Ap‘“pfp kpnuA¡ kluAp¡ L$fhp“u “’u.
(I.Gs CM No.5301, Dt.13th November 1954)
(3) (A¡) A¡hp sdpd L¡$kp¡ L¡$ S>¡ â’d v$ir“®e fus¡ S> õ‘ô ApL$[õdL$ S>Zpsp
lp¡e s¡“u s‘pk, s¡ S> fus¡ L$fhu. Aphp L¡$kp¡dp„ s‘pk dpV$¡ l¡X$
L$p¡ÞõV$¡bg“¡ dp¡L$gu iL$pe.
(bu) AÞe sdpd ALy$v$fsu d©Ðey“p L¡$kp¡dp„ s‘pk L$f“pf Adgv$pf¡ d©Ðey“„y
L$pfZ ip¡^u L$pY$hp dpV$¡ KX$p Dsfhy„. Äepf¡, S>fp‘Z i„L$p lp¡e
Ðepf¡ sys® S> My““p¡ Ny“p¡ v$pMg L$fhp¡ Å¡BA¡ i„L$põ‘v$ d©Ðey“p sdpd
L¡$kp¡ s‘pk i¼e lp¡e Ðep„ ky^u ‘p¡guk kb BÞõ‘¡L$V$f¡ õhe„
L$fhu Å¡BA¡. ‘p¡guk kb BÞõ‘¡L$V$f buÅ L$pB ¡ L$pddp„ fp¡L$pe¡g
lp¡hp“¡ L$pfZ¡ D‘gå^ “ lp¡e Ðepf¡ dpÓ s‘pk l¡X$ L$p¡ÞõV$¡bg“¡
kp¢‘hu. l¡X$ L$pÞ¡ õV$b
¡ g¡ L$fg
¡ u s‘pk“u l„d¡ip kb BÞk‘¡L$V$f¡
MfpB L$fhu.(Verified)
(4) (i) gpi“u Ap¡mM : Aphu s‘pkdp„ khp®r^L$ dlÐh“u bpbs gpi“u Ap¡mM
R>¡. S>¡ Npdgp¡L$p,¡ kNp-kb„^uAp¡ A“¡ AÞe gp¡L$p“¡ ¡ A¡L$W$p L$fu“¡ L$fhu. Äepf¡
gpi Ap¡mMpe “l] Ðepf¡ s¡“p ap¡V$p, qa»NfâuÞV$, hZ®“‘ÓL$ A“¡ Ap¡mM

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-555)


Procedure and Skill of Investigation :

QuŒp¡ NyS>fps ‘p¡guk N¡TV¡ $dp„ âL$pris L$fhp dpV$¡ s’p Apk‘pk“p ‘p¡guk
õV$i
¡ “p¡dp„ ‘qf‘rÓs L$fhp dpV$¡ dprlsu DIG CID Crime Rly. (ku. ApB.
X$u. ¾$pBd“p hX$p“p¡ S>¡ lp¡Øp¡ lp¡e s¡d“¡ k„bp¡^u“¡) “¡ dp¡L$ghu.
(ii) ap¡V$p : ap¡V$p s¥epf L$fhp A“¡ âL$pris L$fhp dpV$¡ “uQ¡ dyS>b“u kyQ“pAp¡“p¡
Adg L$fhp¡.
(A¡) Äepf¡ gpi hZ Ap¡mMpe¡gu fl¡ Ðepf¡ ‘p¡guk õV$i ¡ “ Ar^L$pfuA¡
s¡“p ap¡V$p ‘X$phu, S>ê$fu gpN¡ sp¡ õ’pr“L$ Mbf‘Óp¡dp„ Ap‘u“¡
s¡“p¡ âQpf L$fhp¡. ìe[¼s v$i¡ “p AÞe cpN“p¡ lp¡hp“u i„L$p“p âk„N¡
âQrgs A„N°¡Æ v$¥r“L$p¡ Üpfp âQpf L$fhp¡. Aphu “p¡V$uk“u A¡L$
“L$g, S>¡ ‘p¡guk õV$¡i““p rhõspfdp„’u hZAp¡mMpe¡gu gpi
dmu lp¡e s¡ ‘p¡guk õV$i ¡ ““p “p¡V$uk bp¡X$® ‘f d|L$hu. Å¡ Mbf‘Óp¡“p
kÑphpmp ‘pk¡ kdpQpf sfuL¡$ R>p‘hp dpV$¡ S>Áep “ lp¡e sp¡ Ål¡fps“u
fus¡ Ap‘hu Å¡BA¡. (I.G.P.s CID No. G/1927/Misc/
63 of 13th May 1963)
(bu) hZAp¡mMpe¡gu gpi Å¡ Ap¡mM i¼e “ lp¡e s¡V$gu rhL©$s A’hp
L$pl
¡ hpB Ne¡gu lp¡e sp¡ ap¡V$p ‘pX$hp “l].
(ku) kpdpÞe fus¡ gpi“¡ b¡W$g ¡ u [õ’rsdp„ fpMu“¡ dp’p A“¡ Mcp ky^u“p¡
ap¡V$p¡ ‘pX$hp¡ Å¡BA¡.
(X$u) r“ed sfuL¡$ Ap¡mM“p l¡sy dpV$¡ ifuf“p¡ khp®r^L$ ANÐe“p¡ cpN
s¡“p¡ Ql¡fp¡ R>¡ A“¡ s¡“p¡ ap¡V$p¡ (L¡$ S>¡ L$hpV$®f kpBT“p¡ lp¡hp¡
Å¡BA¡) s¡ ‘pX$sp ‘l¡gp„ Ql¡fp¡ AQyL$ ^p¡B“¡ kpa L$fhp¡ Å¡BA¡
S>¡’u s¡“p ‘f lp¡e s¡hp gp¡lu hN¡f¡“p X$pO v|$f ’pe.
(B) S>¡ qL$õkpdp„ Mpk L$pfZp¡ (Mprkesp¡) S>¡d L¡$ Mpk âL$pf“p¡ ‘p¡jpL$,
ifuf A’hp lp’‘N“u rhL$gp„Nsp hN¡f¡ lp¡e Ðepf¡ ApMp ifuf“p¡
ap¡V$p¡ ‘pX$u iL$pe (S>¡ L¡$bu“¡V$kpBT“p¡ lp¡hp¡ Å¡BA¡.)
(A¡a) L$p¡lhpe¡gu gpi“p kyN QX¡$ s¡hp v$¡Musu fus¡ Ap¡mM“p l¡sy dpV$¡
r“ê$‘ep¡Nu lp¡e s¡hp ap¡V$p ‘X$phhp “l] A“¡ âL$pi“ dpV$¡ dp¡L$ghp
“l]. rkhpe L¡$ ‘p¡guk A^unL$ A’hp ‘¡V$p rhcpNue ‘p¡guk
Ar^L$pfu“p¡ ìe[¼sNs Apv$i ¡ lp¡e. s¡dZ¡ Å¡h„y Å¡BA¡ L¡$ S>¡ ap¡V$p
âL$pi“ dpV$¡ dp¡L$ghpdp„ Aph¡ s¡“p’u Mf¡Mf L$pB ¡ gpc ’pe s¡d
lp¡e.
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-556)
Procedure and Skill of Investigation :
(Æ) S>¡ L¡$kp¡dp„ ap¡V$p gu^p lp¡e ‘f„sy NyS>fps ‘p¡guk N¡TV¡ $dp„ âL$pi“
dpV$¡ (kp’¡) dp¡L$ëep “ lp¡e Ðepf¡ âL$pi“ dpV$¡ dp¡L$g¡g Aph¡v$“
(“p¡V$uk)dp„ “p¢^ L$fhu L¡$ ap¡V$p ‘p¡guk A^unL$ A’hp ‘p¡guk
kb BÞõ‘¡L$V$f“p v$asfdp„ Å¡hp dpV$¡ D‘gå^ R>¡. (IGs No.21,
Dt.11th June 1936)
(‘) Ap„Nmp“u R>p‘p¡ : QpdX$u“u k‘pV$u “pi ‘pd¡ s¡V$gu lv$ ky^u kX$p¡ ’B
Nep¡ lp¡e s¡ rkhpe hZAp¡mMpe¡gu gpi“p Ap„Nmp“u R>p‘p¡, “uQ¡“u k|Q“pAp¡“¡
A“ykfu“¡ g¡hu.
(A¡) gpi“p Ap„Nmp L$pmÆ ‘|h®L$ kpa L$fu ^|m A“¡ c¡S> v|$f L$fhp.
Å¡ D‘gå^ lp¡e sp¡ A¡L$ Qp¡¿Mp L$‘X$p„“p V|$L$X$p“¡ V$‘£ÞV$pB“dp„
bp¡mu“¡ s¡“p¡ D‘ep¡N kapB dpV$¡ L$fhp¡.
(bu) qa»NfâuÞV$ õg¡b“¡ kpdpÞe fus¡ s¥epf L$fhp¡ A“¡ fp¡gf ‘f iplu“y„
‘psmy„ AphfZ b“phhy„.
(ku) ipluhpmp¡ fp¡gf Ap„Nmp ‘f lmhpi’u a¡fhu Ap„Nmp“p V$¡fhp
“M“u qL$“pfuAp¡ ky^u A“¡ AN° rbÞv$’y u V$f¡ hp“p kp„^p ky^u iplu“p
‘psmp AphfZ’u R>hpB Åe.
(X$u) ‘R>u a]NfâuÞV$“p¡ L$pNm s¡“p ‘f v$ip®hg ¡ u f¡MpAp¡ dyS>b hpmhp¡
(OX$ ‘pX$hu) A“¡ ‘pV$u ‘pR>m hpmu“¡ d|L$hp¡.
(B) Aphu fus¡ kMs k‘pV$u ‘f Np¡W$hg ¡ u a]NfrâÞV$ õgu‘, Ap„Nmu“u
kpd¡ L$pV$MyZp¡ “M“u qL$“pfu ‘pk¡ d|L$u“¡ buÆ sfa’u “M“u
qL$“pfu ky^u A¡hu fus¡ a¡fhhu L¡$ S>¡’u R>p‘ gyR>pe “l] L¡$ õ‘i®
’ep hNf“p¡ L$p¡B cpN flu Åe “l].
(A¡a) Mpk Ýep“ fpMhy„ L¡$ ap¡d®dp„ r“es L$f¡gu S>Áep âdpZ¡ S> R>p‘p¡
g¡hpdp„ Aph¡.
(Æ) fpÄe a]NfrâÞV$ d¡ÞeyAgdp„ hZAp¡mMpe¡gu gpi“p Ap„Nmp“u
R>p‘p¡“u kQ® õgu‘ g¡hp bpbs“u kyQ“pAp¡ R>¡ s¡“y„ ‘Z ‘pg“
L$fhy.„
(A¡Q) L$p¡B X$pLy$, gy„V$pfp¡ L¡$ Qp¡f ‘p¡guk L$pe®hpludp„ Å¡ dpep£ Nep¡ lp¡e
sp¡ s¡“p Ap„Nmp“u R>p‘p¡ gB Ap¡mM dpV$¡ AQyL$ a]NfrâÞV$ åeyfp¡dp„
dp¡L$ghu.
(6) Ql¡fp r“ip“ ‘ÓL$/hZ®“ ‘Ó (Descriptive roll) A“¡ Ap¡mM rQŒp¡
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-557)
Procedure and Skill of Investigation :

(Marks of Identification) : Ap dpV$¡ r“ed 205 (3) Å¡B g¡hp¡.


(i) D‘gå^ lp¡e sp¡, Apfp¡‘u A’hp iL$v$pf“¡ lpS>f fpMhp¡.
(ii) Äep„ ky^u ‘„Qp¡ Aph¡ “l] A“¡ ‘„Q“pdy„ ’pe “l], Ðep„ ky^u L$p¡B
ìe[¼s“¡ gpi“¡ AX$hp v$¡hu “l].
(iii) gpi Ly$hpdp„ lp¡e sp¡ blpf L$pY$hp“y„ L$pd, gpi v$pV$u v$u^u lp¡e sp¡ Mp¡v$u
L$pY$hp“y„ L$pd A“¡ Äepf¡ gpi gV$L$su lp¡e Ðepf¡ gpi Dspfhp“y„ L$pd ‘„Qp¡“u
lpS>fudp„ L$fhy„.
(iv) ifuf“p„ v$fL¡ $ cpN“y„ TuZhV$cey® r“funZ L$fhy,„ sdpd BÅAp¡, Aõ’uc„N,
R>p¡gphp, R>|v„ $php“p S>¿d, c]NX$p, v$pTep A“¡ L$pB ¡ ‘Z âL$pf“p s¡“p ‘f“p
r“ip““u “uQ¡ âdpZ¡“u rhNs¡ “p¢^ g¡hu.
(A¡) gpi“u [õ’rs A“¡ ‘qf[õ’rs“y„ k„‘yZ® hZ®“ L$fhy„.
(bu) ‘l¡f¡gp L$‘X$p„“y„ hZ®“, hpm“p¡ f„N A’hp AÞe rhriô A’hp
gpnrZL$ rQŒp¡, v$pNu“p, v$õsph¡S> L¡$ AÞe L$pB ¡ hõsy gpi ‘f’u
dmu Aph¡ s¡“p¡ D‰¡M L$fhp¡.
(ku) BÅAp¡“u S>Áep, s¡“u k„¿ep, âL$pf A“¡ ApL$pf-dp‘, s¡dp„’u
gp¡lu hl¡ R>¡ L¡$ “l], L$B qv$ipdp„’u, L¡$hu fus¡ A“¡ k„chs : i¡“p
hX¡$ s¡ (BÅ) ’B li¡ s¡ s’p L$uX$uAp¡“u A’hp gpi ‘f L$uX$p
(Mag gots) “u lpS>fu L¡$ N¡flpS>fu“p¡ D‰¡M L$fhp¡.
(X$u) T¡f (Poisoning), Nm¡ ap„kp¡ (hanging), Nm¡ Vy$„‘p¡ (Stra
gulation), Xy$bhy„ (Drowning) hN¡f“ ¡ p qL$õkpAp¡dp„ s¡ bpbs“p
gnZp¡ A“¡ dfZp¡Ñf v$M ¡ ph s’p T¡f“u N„^ (v$p. s. AauZ)“p¡
Mpk D‰¡M L$fhp¡.
(B) gpi ‘X$u lp¡e s¡ S>Áep A“¡ Apk‘pkdp„ d©Ðey“p L$pfZ“p¡ r“v$i £
dm¡ s¡hy„ L$p„B ip¡^hp L$pmÆ‘|h®L$ r“funZ L$fhy„.
(A¡a) S>¡ S>ÁepA¡’u gpi dmu lp¡e s¡“p k„ÅN ¡ p¡ Å¡hp L¡$ S>¡’u dfZ s¡ S>
S>ÁepA¡ ’ey„ R>¡ L¡$ AÞeÓ s¡ “L$L$u ’B iL¡$ b“ph“u S>Áep Of A’hp
Ap¡fX$p¡ lp¡e s¡hp qL$õkpAp¡dp„ s¡ A„v$f’u b„^ lsp¡ L¡$ blpf’u s¡“p¡
D‰¡M L$fhp¡.
(Æ) gpi dmu Aphhp“p k„ÅN ¡ p¡ S>¡d L¡$ TpX$ A’hp Of“p R>sdp„ gV$L$su
lp¡e,‘pZudp„ sfsu lp¡e, f¡gh¡“p ‘pV$p ‘f ‘X$u lp¡e L¡$ s¡“p ‘f f¡g
afu hmu lp¡e (Run over by train) hN¡f“ ¡ p¡
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-558)
Procedure and Skill of Investigation :

D‰¡M L$fhp¡,
(A¡Q) lr’epf“y„ hZ®“ A“¡ rhNsp¡, Np¡muAp¡ A“¡ s¡“p r“ip“, T¡f,L$‘X$p,„
Å¡X$p A“¡ AÞe L$pB¡ ‘Z hõsyAp¡ A“¡ s¡d“u Ap¡mM, d©Ðey r“‘Åhhp
S>¡“p¡ D‘ep¡N ’ep“y„ v$M ¡ psy„ lp¡e s¡ A“¡ s¡“p ‘f“p “pd, “„bf A“¡
r“ip“ L¡$ S>¡ s¡“p ^pfL$/dprgL$“u Ap¡mM r“ròs L$f¡ s¡“u L$pmÆ‘|hL® $
“p¢^ g¡hu.
(ApB) T‘p-T‘u“p QuŒp¡, gp¡lu, ‘Ngp„ A’hp Ap„Nmp“u R>p‘p¡“u lpS>fu
A’hp AdyL$ L¡$kp¡dp„ N¡flpS>fu (A¡V$g¡ L¡$ lp¡hp Å¡BA¡ R>sp„ “ lp¡e)
s¡ Å¡hy„.
(S>¡) dfZp¡Ñf AL$X$pB (Rigor Mortis) A“¡ ‘p¡õV$dp¡V$®d
guhuX$uV$u“u Ahõ’p (Stage) TuZhV$’u Å¡hu.
(v) S>Áep“p¡ “L$ip¡ (Map of the Scene) : l„di ¡ p„ b“ph“u S>Áep“p¡ “L$ip¡
b“phu s¡“p ‘f b“ph kb„^u v$f¡L$ dyØp A“¡ k„Å¡Np¡ s¡“p ‘f QuhV$ ‘|h®L$
v$ip®hhp.
(vi) rhNshpf“p¡ Al¡hpg r“es “dy“pdp„ s¥epf L$fhp¡ A“¡ S>ê$f âdpZ¡ h^pfp“p
‘p“p Å¡X$hp.
(vii) BÞL$h¡õV$ qf‘p¡V$® (‘„Q“pdp)dp„ q¾$.âp¡.L$p¡X$-1973 “u L$gd-174 dp„
v$ip®h¡gu R>¡ s¡V$gu S> rhNsp¡ lp¡hu Å¡BA¡ s¡dp„ ‘„Qp¡ ‘p¡sp“p¡ Arcâpe
Ap‘u iL¡$. L¡$ L¡$hu fus¡ A“¡ L¡$hp lr’epf hX¡$ BÅAp¡ ’ep“y„ S>Zpe R>¡.
(7) ‘p¡õV$dp¡V$d® (Post-Mortem examination) A¡V$g¡ L¡$ dfZp¡Ñf sbubu s‘pk :
Äepf¡ d©Ðey“p L$pfZ kb„^¡ L$pB¡ iL$ lp¡e Ðepf¡, gpi“¡ ‘p¡õV$dp¡V$d® dpV$¡ dp¡L$ghu
kp’¡ BÞL$h¡õV$ qf‘p¡V$®“u “L$g A“¡ ap¡d® “„.‘u.A¡d.3‘ ep¡Áe fus¡ cfu“¡ dp¡L$ghy„.
(I.G.s No.46 13th August 1928)
“p¢^ : ‘p¡õV$dp¡V$®d L$fhp k„b„^u k|Q“pAp¡ L$rdi“f Apfp¡Áep¡, sbubu k¡hpAp
A“¡ sbubu rinZ“p ‘qf‘Ó ¾$dp„L$ : Apf.A¡d.X$u.-f1/‘p¡õV$bdp¡V$d ® /kp.Ap.L¡$./
âp.Ap.L¡$./X$u/16 sp.12/03/2016 ’u Ap‘hpdp„ Aphu R>¡. s¡ ‘qf‘Ó“u
“L$g Ap âL$fZ“p A„s¡ ÅZ dpV$¡ d|L$u R>¡.
(8) f¡gh¡“p X$åbpdp„ d©Ðey ’ey lp¡e Ðepf¡ D‘f dyS>b“u afÅ¡ f¡gh¡ ‘p¡guk
A’hp f¡ëh¡ ‘p¡guk õV$¡i“ Ar^L$pfu“u R>¡ ‘f„sy Äepf¡ f¡gh¡ ‘p¡guk “ lp¡e Ðepf¡
D‘f dyS>b“p ‘¡V$p r“ed (1) ’u (7) dp„ v$ip®hsu afÅ¡, e’p âk„N ‘p¡guk

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-559)


Procedure and Skill of Investigation :

A’hp rS>‰p“p ‘p¡guk A^unL$ r“cphi¡.


(GS J D No 3425 Dt. 3rd May-1919 and GR HD No.1831 of
7th June 1923 and 18th January 1926)
(9) f¡gh¡“p L$pdL$pS> v$fçep“ AL$õdpsp¡ ’pe Ðepf¡ f¡gh¡ L$dQ ® pfuAp¡, kfL$pf“p
r“funL$p,¡ (Govt. Inspectors) A“¡ d¡rS>õV²$V¡ $p“
¡ u iy„ afÅ¡ R>¡ s¡ A„N“¡ p r“edp¡,L¡$ÞÖ
kfL$pf“p Ål¡f“pdp No. 1926-T 19th March 1930 Published at P.613-
618 of Part I of Bombay Government Gazette Dt.3rd April 1930
dp„ R>¡.
(G.R.H.D.No.3831 Dt.14 May 1930)
(A) S>¡ õV¡$i“ ‘f V²$¡B“ fp¡L$psu “ lp¡e Ðep„ Mpk A“¡ spÐL$prgL$ qL$õkpAp¡dp„
fp¡L$hp bpbs r“ed 107 (1) Sy>hp¡,
(b) f¡gh¡“p X$åbpdp„ d©Ðey : f¡ëh¡“p X$bpdp„ AQp“L$ d©Ðey“p qL$õkpdp„
rkhug kS>®““y„ kV$}auL¡$V$ (v$pMgp¡) A“¡ BÞL$h¡õV$ qf‘p¡V$®
d¡rS>õV²$¡gV$“¡ dp¡L$ghp. s¡d“¡ s¡ bfpbf R>¡ s¡hu MpÓu ’e¡ s¡“u
“L$gp¡ f¡ëh¡ kÑphpmp“¡ Ap‘i¡.
(10) (A¡)
(i) B“L$h¡õV$ (‘„Q“pdy„) ’B Nep bpv$ Å¡ d©Ðey“p L$pfZ A„N¡ L$p¡B
i„L$p “ lp¡e sp¡, df“pf“p hpfkv$pfp¡“¡ s¡Ap¡ dp„N¡ sp¡ gpi A„rsd
q¾$ep dpV$¡ kp¢‘u v$¡hu A“¡ Å¡ gpi“u L$p¡B dp„NZu L$f¡ “l] sp¡
gpi“p¡ “uL$pg L$fhp“u S>hpbv$pfu “Nf‘prgL$p A’hp N°pd ‘„Qpes
L¡$ S>¡d“u lv$dp„ gpi dmu lp¡e s¡“u NyS>fps çeyr“rk‘prgV$u A¡L$V$
A¡L$V$ 1961 “u L$gd 87 (ku) (3) A“¡ NyS>fps ‘„Qpes
A¡L$V$ 1963 “u L$gd 88 (Æ) dyS>b R>¡. (I.G.P.s No.G/
1927/66 Dt. 10th Feb.1966)
(ii) L$pB¡ dpÞe k„õ’p“¡, A¡“V¡ $pd¡ uL$g Aæepk A’hp X$uk¡L$i“ (QufapX$)
dpV$¡ gpi“u S>ê$f “ lp¡e sp¡ Ar^L©$s Adgv$pf gpi S>¡ L$pd¡ “u ìe[¼s“u
lp¡e s¡ L$pd
¡ “p qfhpS> âdpZ¡ Ar‚k„õL$pf, v$a“ L¡$ AÞe L$p¡B fus¡
gpi“u A„rsdq¾$ep (r“L$pg) L$fphi¡. Äepf¡ gpi L$pB¡ dpÞe k„õ’p“¡
A¡“¡V$p¡duL$g ‘funZ A’hp X$uk¡L$i“ dpV$¡ bp¡çb¡ A¡¡“¡V$p¡duL$g
A¡L$V$“u L$gd : ‘ dyS>b kp¢‘u lp¡e Ðepf¡ s¡ k„õ’p“p kÑphpmp

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-560)


Procedure and Skill of Investigation :

Aphu A¡“¡V$p¡duL$g ‘funZ A’hp X$uk¡L$i“ ‘Ðep ‘R>u gpi


A“¡ s¡“p OV$L$p¡“p¡ e’pep¡Áe fus¡ r“L$pg L$fi¡. (GR J D No.
3061, Dt. 22ed May 1907, GNLS and P.H.D.No
5337/33 Dt.10th July 1951 and IGs No.7151 Dt.18th
March1952)
(bu) gpi“p TX$‘u r“L$pg dpV$¡ kp“yLy$msp L$fhp“p l¡sykf, N°pduZ
rhõspfp¡dp„ õ’pr“L$ ‘p¡guk õV$i
¡ ““p L$pedu ‘p¡guk Ar^L$pfu S>¡
kb BÞk. ’u Dsfsp v$fˆ>p“p “ lp¡e s¡, s¡d“p ‘p¡guk õV$i ¡ ““u
lL|$ds blpf gpi“¡ gB S>hp“u d„S>y fu ap¡d“® .„ 14 ‘uV$ui“-1
dp„ Ap‘i¡. Adv$phpv$ il¡fdp„ S>¡ s¡ ‘p¡guk õV$¡i““p ‘p¡guk
BÞõ‘¡L$V$f, çeyr“rk‘prgV$u“p õhpõÕe Ar^L$pfu“p¡ gpi“¡
çeyr“rk‘prgV$u“u lv$“u blpf gB S>hpdp„ hp„^p¡ “’u s¡hp¡ v$pMgp¡
fS|> L$e£ d„S>y fu Ap‘u iL¡$.
(G R H D No.4173/6 Dt. 28th August 1951)
(11) (i) v$a“ph¡gu gpi blpf L$pY$hu : Äepf¡ v$a“ L$f¡gu gpi blpf
L$pY$hp“u S>ê$fu b“¡ Ðepf¡ S>¡V$gy S>ëv$u L$fhpdp„ Aph¡ s¡V$gy kpfy.„ Apd
L$fsp„ ‘l¡gp„ Ar^L$ d¡rS>õV²$¡V$“p¡ lºL$d g¡hp¡ Å¡BA¡.
(ii) Äepf¡ gpi“¡ rhr^hs v$a“ L$fu “ lp¡e ‘f„sy v$pV$u“¡ R|>‘phu lp¡e
Ðepf¡ Aphp lºL$d“u S>ê$f “’u.
(iii) Äepf¡ d¡rS>õV²$L¡ $V$“u d„S>y fu dpV$¡ AfÆ L$fu lp¡e Ðepf¡ d„S>y fu Aphsp„
ky^u, S>¡ S>ÁepA¡ gpi v$pV$¡gu lp¡e s¡ S>Áep ‘f ‘l¡fp¡ fpMhp¡.
(iv) gpi ‘„Qp¡“u lpS>fudp„ Mp¡v$u L$pY$hu.
(v) iL$e lp¡e sp¡ d¡X$uL$g Ap¡aukf“¡ lpS>f fpMhp.
(vi) ‘l¡gp„ L$bf“u Ap¡mM ’hu Å¡BA¡ A“¡ gpi blpf L$pY$ep ‘R>u
gpi Ap¡mMphhp“p¡ âeÐ_ L$fhp¡ Å¡BA¡.
(vii) gpi“u Apk‘pk S>„s“y piL$ v$hpAp¡ R>p„V$hu Å¡BA¡ ‘f„sy gpi“u D‘f
“l].
(viii) N„^ A“¡ kX$p“u “p¢^ g¡hu.
(ix) BÅAp¡“p r“ip“ ip¡^hp. Mp¡‘X$u A“¡ lpX$L$p s‘pkhp.
(x) S>epf¡ npfS>Þe T¡f (Mineral Poisoning) “u Api„L$p lp¡e
Ðepf¡ lpX$L$p„ A“¡ gpi“u D‘f “uQ¡“u dpV$u fpkperZL$ s‘pk
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-561)
Procedure and Skill of Investigation :
dpV$¡ dp¡L$ghu.
(xi) v$a“ L$ep®“u spfuM A“¡ gpi blpf L$pY$ep (exhumation) “u
spfuM “p¢^hu.
(1f) D‘f v$ip®h¡gp ‘¡V$p r“edp¡ âdpZ¡“u s‘pk“p ‘qfZpd¡ L$p¡B Ny“p¡ bÞep“y„
blpf Aph¡ (S>Zpe) sp¡ Ny“p¡ v$pMg L$fhp“u A“¡ s‘pk L$fhp“u ep¡Áe L$pe®hplu
L$fhu.
(13) (i) ApÐdlÐep“p L¡$kdp„ ‘p¡guk s‘pk h^y rhõs©s lp¡hu Å¡BA¡ A“¡
Å¡ kpdprS>L$ v$jy Z“¡ gu^¡ Ap bÞey„ lp¡e s¡ ip¡^u L$pY$hp“u ^Ni
‘|h®L$ s‘pk ’hu Å¡BA¡.
(ii) DIG CID (Crime and Rlys) “¡ dp¡L$ghpdp„ Aphsp rÓdprkL$
‘ÓL$dp„ (Ap b“ph“y)„ rhóg¡jZ b“ph ‘R>u“p„ drl“pdp„ Ap‘hy.„
(IGPs GR No.G/1927/172/5877 Dt.13th Feb. 1972)
(iii) ‘p¡guk s‘pkdp„ cp¡N b““pf“p L$pV¥ $yr„ bL$ kb„^p¡“u rhNsp¡, Ly$V$yb „ “u
Apr’®L$ ‘qf[õ’rs s’p cp¡N b““pf“u ipfuqfL$ A“¡ dp“rkL$
[õ’rs“u rhNsp¡ Ap‘hu Å¡BA(14) ifuf’u R>yV$p ‘X¡$gp (rhcL$s)
lp’-‘N Al] sl] ‘X$ep lp¡e s¡“u d¡X$uL$p¡-guNg (sbubu
AÞh¡óZ“u) fus¡ Ap¡mM ’B iL¡$, lp’-‘N, ‘¡iuAp¡ krls
L$pmÆ‘|h®L$ A¡L$W$p L$fhp, v$f¡L$ A„N“p AgN AgN A“¡ A¡L$
keyL„ $s BÞL$hõ¡ V$ A¡L$ ìe[¼s“p ^pfhpdp„ Aphsp b^p A„Np¡ A¡L$W$p
L$fu“¡ cfhp. v$f¡L$ S>Áep“p ap¡V$p ‘Z ‘X$phhp kpfp R>¡.
(15) q¾$du“g âp¡kuTf L$p¡X$-1973 “u L$gd : 174 “u Å¡NhpB, L$p¡B Ny“p¡
bÞep¡ R>¡ L¡$ L¡$d s¡ ip¡^u L$pY$hp dpV$¡ d©Ðey“„y L$pfZ “½$u L$fhp dpV$¡ R>¡. Ap’u
‘p¡guk Äepf¡ rS>‰p d¡rS>õV²$¡ V$/‘¡V$p rhcpNue d¡rS>õV²$V¡ $“¡ Al¡hpg dp¡L$g¡
Ðepf¡ d¡rS>õV²$V¡ $ :
(A) L$p„ sp¡ “L$L$u L$fi¡ L¡$ d©Ðey ApL$[õdL$ (A’hp Ly$v$fsu) lsy„
A“¡ s¡’u ‘p¡guk Üpfp h^y s‘pk“u S>ê$f “’u A’hp.
(b) kb„r^s d¡rS>õV²$V¡ $ A¡h„y “L$L$u L$fu iL¡$ L¡$ d©Ðey Ly$v$fsu A’hp
ApL$[õdL$ “ ls„.y Aphp qL$õkpdp„ d©Ðey ApÐdlÐep A’hp
lÐep’u ’ep“u i„L$p L$fu iL¡$. Apd lp¡e sp¡ s¡ ‘p¡guk“¡
h^y s‘pk L$fhp“y„ L$lu iL¡$. Å¡ d¡rS>õV²$¡V$ ‘l¡gp„ (i)
âL$pf“p¡ r“Z®e g¡ sp¡ L$pNmp¡ s¡d“p v$asf¡ L$fi¡ A“¡
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-562)
Procedure and Skill of Investigation :

buÅ (ii) âL$pf“p¡ r“Z®e g¡ sp¡ õhpcprhL$ fus¡ S> h^y


s‘pk L$fhp“p lºL$d kp’¡ L$pNmp¡ ‘p¡guk sfa ‘pR>p dp¡L$gi¡.
(G L H D No.NIIS-1170-32172-D Dt.1st
Oct.1971)
“p¢^ : D‘f dyS>b“p¡ r“ed bÞep bpv$ q¾$.âp¡. L$pX¡ $dp„ A“¡ s‘pk k„b^„ u kyQ“pAp¡dp„
OZp ky^pfp h^pfp ’ep R>¡. s¡’u Ap r“ed“p¡ Adg sv$ê$‘ ky^pfp“¡ Ap^u“
fus¡ L$fhp“p¡ fl¡ R>¡. ky^pfpdp„ N©l rhcpN NyS>fps kfL$pf“p ‘qf‘Ó ¾$dp„L$ : ‘fQ/
2988/10698/X$ sp.3/1/1989 “p¡ ‘qf‘Ó dlÐh“p¡ R>¡. s¡“u “L$g ”uAp¡
A“¡ bpmL$p¡ rhê$Ù“p Ny“p “p âL$fZdp„ D‘gå^ R>¡. s¡dp„ A¡hp¡ ‘Z Apv$¡i R>¡ L¡$,
".......L$p¡B‘Z ”u g‚Æh““p 10 hj®“u A„v$f ‘p¡sp“p ‘rs kp’¡ kpkfuepdp„
fl¡su lp¡e Ðepf¡ Ap‘^ps L$f¡ A’hp ALy$v$fsu fus¡ d©Ðey ‘pd¡ A’hp s¡“p d©Ðey
A„N¡ L$p¡B k„ie ìe¼s L$ep® lp¡e A’hp d©Ðey“p L$pfZ kb„^u L$p¡B i„L$p lp¡e Ðepf¡
BÞL$h¡õV$ A¡L$TuL$eyV$uh d¡rS>õV²$¡V$¡ cfhp¡ Å¡BA¡ A’hp s‘pk X¡$àeyV$u kyâuV$¡ÞX¡$ÞV$
Ap¡a ‘p¡guk A’hp s¡“p’u D‘f“p lp¡Øp“p ‘p¡guk Ar^L$pfu L$fi¡ A“¡ gpi“y„
‘p¡õV$dp¡V$®d b¡ X$p¡L$V$fp¡“u ‘¡“g L$fi¡...'
6. ÄeyX$uiueg d¡rS>õV²$¡V$ Üpfp d©Ðey““u s‘pk
¾$u.âp¡.L$pX¡ $“u L$gd 176 : d©Ðey“p qL$õkpdp„ d¡rS>õV²$V¡ $ Üpfp s‘pk s¡dS> L$õV$X$udp dp„„
d©Ðey A“¡ bmpÐL$pf“u ÄeyX$uiueg d¡rS>õV²$¡V$ Üpfp s‘pk“u Å¡NhpB.
(1) L$gd 174 “u ‘¡V$p L$gd (3)“p M„X$-1 A’hp M„X$-f dp„ v$ip®ìep dyS>b“p¡
L¡$k lp¡e Ðepf¡ d©Ðey rhjeL$ s‘pk (Inquest) “u kÑp ^fphsp “ÆL$dp„
“ÆL$“p L$pB ¡ ‘Z d¡rS>õV²$V¡¹ $, ‘p¡guk Ar^L$pfuA¡ L$fg ¡ u s‘pk“p bv$g¡ A’hp
s¡ D‘fp„s d©Ðey“p L$pfZ“u s‘pk L$fhu Å¡BA¡. (afrS>eps)L$gd-174
“u ‘¡V$p L$gd (1) dp„ v$iph£gp L$pB ¡ L¡$kdp„ ‘Z d©Ðey“u s‘pk dpV$¡ Ar^L©$s
L$p¡B d¡rS>õV²$¡V$ s‘pk ‘p¡guk Ar^L$pfuA¡ L$f¡gu s‘pk“p bv$g¡ A’hp s¡
D‘fp„s d©Ðey“p„ L$pfZ“u s‘pk L$fu iL$i¡. (dfrS>eps) Äepf¡ d¡rS>õV²$¡V$
D‘f dyS>b s‘pk L$f¡ Ðepf¡ s¡d“¡ Ny“p“u s‘pk L$fhpdp„ S>¡ kÑp lp¡e s¡
sdpd kÑp Ap s‘pk dpV$¡ ‘Z fl¡i¡.
“p¢^ : D‘f dyS>b“u s‘pk ‘p¡guk Ar^L$pfuA¡ sp¡ L$fhp“u R>¡ s¡ D‘fp„s
A’hp s¡“p bv$g¡ A¡L$TuL$eVy $uh d¡rS>õV²$V¡ $¡ L$fhp“u Ap Å¡NhpB R>¡.
lh¡ L$gd-176 “u ‘¡V$p L$gd (1 A¡) 2005 “p f‘ “p
Ar^r“eddp„ ‘Z Dd¡fhpdp„ Aphu R>¡ A“¡ sp.23 Sy>“ f006
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-563)
Procedure and Skill of Investigation :

’u Adgdp„ Aphu R>¡. s¡dp„ s‘pk ÄeyX$uiueg d¡rS>õV²$¡V$¡ L$fhp“u


R>¡ S>¡ “uQ¡ âdpZ¡ R>¡.
(1-A¡) Äepf¡ L$p¡B ìe[¼s A’hp ”u ‘p¡guk L$õV$X$udp„ lp¡e s¡ v$fçep“
A’hp d¡rS>õV²$f¡ V$ L¡$ L$pV¡ $® Üpfp Ap L$pev$p l¡W$m Ar^L©$s L$fsu lp¡e
s¡hu AÞe L$p¡B ìe[¼s L$õV$X$udp„ lp¡e s¡ v$fçep“ (S>¡g,kbS>¡g,
bpm ky^pfZp N©l, “pfu k„fnZ N©l, AÞe s‘pk L$f“pf A¡S>Þku
hN¡f¡ L$p¡B‘Z lp¡B iL¡$.)
(A) d©Ðey ‘pd¡ A’hp Nyd ’pe
A’hp
(b) s¡ ”u D‘f bmpÐL$pf ’ep“p¡ Apn¡‘ lp¡e Ðepf¡,
ÄeyX$uiueg d¡rS>õV²$¡V$ A’hp e’p âk„N d¡V²$p¡‘p¡guV$ÞV$ d¡rS>õV²$¡V$ L¡$ S>¡d“u
lL|$dsdp„ Ny“p¡ bÞep¡ lp¡e, s¡ ‘p¡guk s‘pk D‘fp„s BÞL$hpefu (s‘pk)
L$fi¡.
(f) A¡hu s‘pk L$f“pf d¡rS>õV²$¡ V$ L¡$k“p k„ÅN ¡ p¡ A“ykpf Ap Ar^r“eddp„ lh¡
‘R>u W$fph¡gu L$pB ¡ ‘Z fus¡, s¡ s‘pk kb„^dp„ ‘p¡s¡ gu^¡gp ‘yfphp“u g¡rMs
“p¢^ L$fi¡.
(3) S>¡“u gpi v$pV$u v$¡hpdp„ Aphu lp¡e s¡ ìe[¼s“p d©Ðey“y„ L$pfZ ip¡^u L$pY$hp
dpV$¡ s¡“u gpi“u s‘pk L$fhp“y„ AphíeL$ S>Zpe Ðepf¡ d¡rS>õV²$¡V$ gpi“¡
blpf L$Y$phu s¡“u s‘pk L$fphu iL$i¡.
(4) Ap L$gd l¡W$m s‘pk lp’ ^fhp“u lp¡e Ðepf¡ d¡rS>õV²$V¡ $ b“u iL¡$ s¡d lp¡e
sp¡ df“pf“p kNpAp¡ L¡$ S>¡d“p “pd kf“pdp D‘gå^ lp¡e, s¡“¡ ÅZ
L$fi¡ A“¡ s‘pk v$fçep“ lpS>f fl¡hp v$¡i¡.
(‘) ‘¡V$p L$gd 1-A¡ AÞhe¡ ÄeyX$uiueg d¡rS>õV²$¡V$ A’hp d¡V²$p¡‘p¡guV$ÞV$
d¡rS>õV²$V¡ $ A’hp ‘p¡guk Ar^L$pfu S>¡ L$pB ¡ ‘Z s‘pk L$f“pf lp¡e s¡dZ¡ d©Ðey
’ep“p Qp¡huk L$gpL$“u A„v$f gpi s‘pk dpV$¡ “ÆL$“p kuhug kS>®“ A’hp
fpÄe kfL$pf Ar^L©$s L$f¡gp sbubu ìe[¼s sfa dp¡L$ghu Å¡BA¡ rkhpe
L¡$ s¡d L$fhp“y„ iL$e “ lp¡e Ðepf¡ s¡“p L$pfZp¡“u “p¢^ L$fu“¡ “ dp¡L$gp¡.
L$gd -176 “u Å¡NhpB rhi¡j dlÐh ^fphsp AdyL$ qL$õkpAp¡dp„
Mf¡Mf L$p¡B Ny“p¡ bÞep¡ R>¡ L¡$ L¡$d s¡hy “L$L$u L$fhp dpV$“ ¡ u s‘pk A„N“ ¡ u R>¡.
Ap ‘Z Ny“p¡ v$pMg L$ep® ‘l¡gp„“u s‘pk R>¡. Ap s‘pk ÓZ L$np“p s‘pk
L$f“pf Ar^L$pfu Üpfp L$fhp“p„ âb„^ R>¡.
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-564)
Procedure and Skill of Investigation :

(A) ÄeyX$uiueg d¡rS>õV²$¡V$/d¡V²$p¡‘p¡guV$ÞV$f d¡rS>õV²$¡V$


(b) A¡L$TuL$eyV$uh d¡rS>õV²$¡V$ A“¡
(L$) ‘p¡guk Ar^L$pfu.
Ap L$gd l¡W$m Qpf âL$pf“p qL$õkp“p¡ kdph¡i ’pe R>¡.
(A) S>¡ qL$õkpAp¡dp„ ÄeyX$uiueg d¡rS>õV²$¡V$/d¡V²$p¡‘p¡guV$ÞV$ d¡ÆõV²$¡V$¡
s‘pk L$fhp“y„ afrS>eps lp¡e
(b) S>¡ qL$õkpAp¡dp„ A¡L$TuL$eyV$uh d¡ÆõV²$¡V$¡ s‘pk L$fhp“y„ afrS>eps
lp¡e
(L$) S>¡ qL$õkpAp¡dp„ A¡L$TuL$eVy $uh d¡rS>õV²$V¡¹ $ dpV$¡ s‘pk L$fhp“y„ afrS>eps
“ lp¡e ‘f„sy DrQs gpN¡ sp¡ L$fu iL¡$.
(X$) kpdpÞe fus¡ ‘p¡guk Ar^L$pfuA¡ L$fhp“u s‘pk : D‘f“p ‘¥L$u
L$p¡B‘Z âL$pf“u OV$“p“u s‘pk L$fu iL¡$ R>¡ A“¡ kpdpÞe fus¡
knd D‘fu Ar^L$pfu“p “ L$l¡ sp¡ ‘Z L$fhu Å¡BA¡.
A¡L$TuL$eyV$uh d¡ÆõV²$¡V$¡ afrS>eps L$fhp“u s‘pk ¾$u.âp¡.L$p¡X$-1973 “u
L$gd : 174 (3) “p M„X$-(i) A“¡ (ii) dyS>b“p k„Å¡Np¡dp„ A¡V$g¡ L¡$ Äepf¡,
(A) L$p¡B ”uA¡ s¡“p g‚ Æh““p kps hj® “p Npmpdp„ ApÐdlÐep
L$fu lp¡e A’hp,
(b) L$p¡B ”u“y„ g‚Æh““p kps hj®“p Npmpdp„ i„L$põ‘v$ d©Ðey ’ey
lp¡e A¡V$g¡ L¡$ s¡ k„v$c®dp„ L$p¡BA¡ Ny“p¡ L$ep®“u hpS>bu i„L$p lp¡e
Ðepf¡ afrS>eps R>¡.
Ap qL$õkp Mf¡Mf df“pf ”u s¡“p kpkfpdp„ lp¡e Ðepf¡
S> bÞep lp¡e A¡V$g¡ L¡$ kpkfue¡ d©Ðey ’ey„ lp¡h„y S>ê$fu “’u.‘uefdp„
L¡$ Nd¡ Ðep„ d©Ðey ’ey„ lp¡e sp¡ ‘Z Ap Å¡NhpB gpNy ‘X¡$ R>¡.
ÄeyX$uiueg d¡rS>õV²$¡V$/d¡V²$p¡‘p¡guV$„V$ d¡rS>õV²$¡V$A¡ L$gd-176 (1 A¡) AÞhe¡
L$fhp“u ’su s‘pk“p ÓZ k„Å¡Np¡ R>¡.
(A) L$p¡B ìe[¼s“y„ L$õV$X$udp„ d©Ðey ’ey„ lp¡e
(b) L$pB¡ ìe[¼s L$õV$X$udp„ lp¡e s¡ v$fçep“ Nyd ’B lp¡e (A¡V$g¡ L¡$ Äepf¡
S>¡“u L$õV$X$udp„ lp¡e s¡ kÑphpmpA¡ L$p¡B Ny“pCs fus¡ Nyd L$ep®“u
Api„L$p lp¡e, “l] L¡$ afpf ’B Nep¡ lp¡e)
(L$) L$õV$X$udp„ lp¡e s¡hu ”u ‘f bmpÐL$pf ’ep“p¡ Apn¡‘ lp¡e.
Al] ‘l¡gp„ (i) qL$õkpdp„ gpi“u s‘pk L$fu d©Ðey“p
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-565)
Procedure and Skill of Investigation :

L$pfZ A“¡ k„ÅN ¡ p¡“p¡ r“Z®e L$fhp“p¡ R>¡. S>¡ ‘f’u ‘p¡guk¡ L$pB
¡
Ny“p¡ L$ep® lp¡hp“y„ blpf Aph¡ sp¡ ‘R>u s¡ Ny“p“u s‘pk ’B iL¡$.
buÅ qL$õkpdp„ L$õV$X$udp„ ìe[¼s“y„ d©Ðey ’ey R>¡ L¡$ L¡$d? A’hp ìe[¼s L¡$hu
fus¡ Nyd ’B R>¡ s¡dp„ lhpgp¡ ^fph“pf kÑphpmpAp¡“u iy„ S>hpbv$pfu ’pe R>¡ s¡
“L$L$u L$fhp“y„ R>¡.
ÓuÅ qL$õkpdp„ Mf¡Mf bmpÐL$pf“p¡ Ny“p¡ bÞep¡ R>¡ L¡$, L¡$d s¡ “½$u L$fhp“y„
R>¡. Ny“p¡ bÞep¡ lp¡e sp¡ ApNm“u s‘pk Ny“p“u s‘pk b“¡ R>¡.
L$p¡B ìe[¼s ‘p¡guk L$õV$X$udp„ lp¡e s¡ v$fçep“ s¡“y„ d©Ðey ’pe Ðepf¡ iy„ L$fhy„
s¡ A„N¡ NyS>fps ‘p¡guk d¡ÞeyAg 1975 cpN-3 “p r“ed-217 dp„ dpN®v$i“ ®
R>¡. s¡“p¡ NyS>fpsu A“yhpv$ “uQ¡ âdpZ¡ R>¡.
7. ‘p¡guk L$õV$X$udp„ d©Ðey : NyS>fps ‘p¡guk d¡ÞeyAg 1975 cpN-3“p r“ed-
217
(1) Äepf¡ L$p¡B ìe[¼s ‘p¡guk L$õV$X$udp„ d©Ðey ‘pd¡ A’hp s‘pk dpV$¡ ‘p¡guk
kdn Apìep¡ lp¡e Ðepf¡ dfZ ‘pd¡ sp¡ ‘p¡guk õV$i ¡ ““p lhpgphpmp ‘p¡guk
kb BÞõ‘¡L$V$f A’hp ‘p¡guk BÞõ‘¡L$V$f¡ sys® S> ku^p rS>‰p d¡rS>õV²$¡V$“¡
s¡dS> “ÆL$“p BÞL$hõ¡ V$ cfhp dpV$¡ Ar^L©$s d¡rS>õV²$¡V$ (lh¡ lL|$dshpmp
ÄeyX$uiueg d¡rS>õV²$¡V$ A’hp d¡V²$p¡‘p¡guV$¡V$ d¡rS>õV²$¡V$ kdS>hy„) “¡ qf‘p¡V$®
(Al¡hpg) dp¡L$ghp¡ Å¡BA¡. kp’p¡kp’ ‘¡V$p rhcpNue ‘p¡guk Ar^L$pfu“¡
‘Z dp¡L$ghp¡.
(f) Aphu ìe[¼s“u gpi kÐhf¡ ‘p¡õV$dpV$®d ‘funZ dpV$¡ dp¡L$ghu.
(3) Aphp d©Ðey“u OV$“p b“¡ Ðepf¡ ‘¡V$p rhcpNue ‘p¡guk Ar^L$pfu A“¡ Å¡
S>ê$fu lp¡e sp¡ ‘p¡guk Ar^nL¡$ sys® S> s¡ S>ÁepA¡ ‘lp¢Qu S>B, Ås¡ s‘pk
(‘|R>‘fR>) L$fu, iL$e s¡V$gu Ðhfp’u ‘p¡sp“p¡ Al¡hpg rS>‰p d¡rS>õV²$¡V$“¡
dp¡L$ghp¡. Å¡ s‘pk (‘|R>‘fR>) ‘¡V$p rhcpNue ‘p¡guk Ar^L$pfuA¡ L$fu
lp¡e sp¡ rS>‰p d¡rS>õV²$¡V$“¡ Al¡hpg dp¡L$ghp D‘fp„s s¡“u “L$g ‘p¡guk
A^unL$“¡ ‘Z kp’p¡ kp’ dp¡L$gi¡. s‘pk L$f“pf Ar^L$pfuA¡ s¡d“p Al¡hpg“u
“L$gp¡ (ADGP ku.ApB.X$u. ¾$pBd Ny.fp. A“¡ f¡ÞS> DIG/IG “¡ ‘Z
bpfp¡bpf dp¡L$ghu.)
(4) ‘¡V$p rhcpNue ‘p¡guk Ar^L$pfuA¡ s¡d“p ‘¡V$p rhcpNdp„ Aphp âL$pf“p
qL$õkp b“¡ Ðepf¡ kÐhf¡ Ðep„ ‘lp¢Qu S>B“¡ õ’pr“L$ s‘pk L$fhp“u R>¡, s¡’u
L$p„B ‘p¡guk A^unL$ s¡ bpbs“u b^u S>hpbv$pfudp„’u dy¼s ’B S>sp
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-566)
Procedure and Skill of Investigation :

“’u. ‘p¡guk A^unL$ OV$“p¾$d’u kss k„‘L®$dp„ fl¡ s¡hu A‘¡np fpMhpdp„
Aph¡ R>¡ A“¡ S>ê$fu A’hp BÃR>“ue gpN¡ sp¡ s¡dZ¡ Ås¡ S>hy„ A“¡ s¡d“p
spbp“p Ar^L$pfuA¡ L$f¡gu s‘pk“p„ bv$g¡ A’hp D‘fp„s s‘pk L$fhu.
(‘) Äepf¡ Aphu ìe[¼s lp¡[õ‘V$gdp„ dfZ ‘pdu lp¡e A“¡ sbubu Ar^L$pfu
âdprZs L$fsp lp¡e L¡$ d©Ðey Ly$v$fsu L$pfZp¡kf ’ey„ R>¡ sp¡ õ’m ‘f Ås¡ S>B“¡
s‘pk L$fhp“¡ bv$g¡ lL$uL$sp¡ A“¡ d©Ðey“„y L$pfZ v$ip®hsp¡ kpv$p¡ qf‘p¡V$,® sbubu
Ar^L$pfu“y„ âdpZ‘Ó kp’¡ Å¡X$u“¡ dp¡L$gu iL$pe ‘f„sy sbubu Ar^L$pfu
dv$v$“ui kS>®“ L$fsp Dsfsp v$fˆ>p“p lp¡hp Å¡BA¡ “l].
(6) ‘¡V$p r“ed (1) ’u (‘) kÅ ‘pd¡gp L¡$v$u“p d©Ðey“¡ gpNy ‘X$sp “’u s¡dS>
S>¡Ap¡ k¡iÞk S>S> A’hp ‘¡V$p rhcpNue d¡rS>õV²$V¡ $ A’hp rS>‰p d¡rS>õV²$V¡ $“p
L¡$ç‘ (dyL$pd) dp„ d©Ðey ‘pçep“p qL$õkp“¡ ‘Z gpNy ‘X$sp “’u.
(G.R.H.D.No.2104/2 Dt. 18th July 1927)
ÓuÅ âL$pf“u d©Ðey k„b^„ u s‘pk A¡V$g¡ Ny“p“u s‘pk L¡$ S>¡ Ny“pdp„
L$p¡B ìe[¼s“y„ d©Ðey ’ey„ lp¡e. cpfsue ap¡S>v$pfu ^pfp-1860
dp„ d©Ðey kp’¡ k„L$mpe¡gp Ny“pAp¡dp„ :
(A¡) My“ (ìep¿ep L$gd-300 kÅ L$gd-302)
(bu) ApÆh“ L¡$v$ cp¡Nhsp¡ L¡$v$u My“ L$f¡ sp¡ L$gd-303
(ku) rinZue d“yóe h^ L$gd L$gd-304
(X$u) r“óL$pmÆ’u d©Ðey r“‘Åh¡ sp¡ L$gd-304 A¡
(B) v$l¡S> d©Ðey L$gd -304 bu
(A¡a) c°©Z lÐep L$gd -316
(Æ) My“ kp’¡ ^pX$ L$gd -396
(A¡Q) My““u L¡$ dlpìe’p“u L$p¡rij kp’¡ ^pX$ L¡$ g|„V$ L$gd -397
(ApB) My“ kp’¡ ^pX$-gy„V$ L$fhp“u Ny“p L$f“pfu V$p¡mL$u“p kæe lp¡hy„
A¡V$g¡ L¡$ W$N lp¡hy„. L$gd -311 (kÅ)
(S>¡) ApÐdlÐep L$fhpdp„ v$yóâ¡fZ L$fhy„ L$gd -306
D‘fp¡L$s Ny“p“u s‘pkdp„ d©Ðey“u s‘pk L$fhp“u ’pe R>¡. Al]
gpi“y„ ‘„Q“pdy„ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ s¡“¡ ‘Z âZpguNs fus¡ BÞL$hõ¡ V$ L$lh¡ pdp„
Aph¡ R>¡. s¡“p¡ l¡sy ‘Z d©Ðey“y„ L$pfZ ip¡^hp “p¡ S> lp¡e R>¡ ‘f„sy s¡ rS>‰p d¡rS>õV²$¡V$
A’hp ‘¡V$p rhcpNue d¡rS>õV²$¡V$“¡ r“Z®e L$fhp dpV$¡“p¡ Al¡hpg A¡V$g¡ L¡$ BÞL$h¡õV$
qf‘p¡V$® “’u ‘f„sy ‘p¡guk Ar^L$pf“p Ny“pdp„ ‘yfphp A¡L$W$p L$fhp“p D‘¾$d¡ L$f¡gy„
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-567)
Procedure and Skill of Investigation :

A¡L$ ‘„Q“pdy„ R>¡. Apd R>sp„ s¡dp„ A“ykfhp“u fus kdp“ R>¡.
d©Ðey rhjeL$ Ny“p“u s‘pkp¡dp„ kprbs L$fhp“p dyØp “uQ¡ âdpZ¡“p lp¡B iL¡$.
(A¡) L$p¡B ìe[¼s“y„ Mf¡Mf d©Ðey ’ey„ R>¡.
(bu) d©Ðey ‘pd“pf ìe[¼s L$l¡hpdp„ Aph¡ R>¡ s¡ S> ìe[¼s R>¡.
(ku) s¡“y d©Ðey ’hp“y„ L$pfZ AdyL$ “½$u ’ey„ lp¡e s¡ S> R>¡ A“¡ s¡
ALy$v$fsu R>¡.
(X$u) d©Ðey“„y L$pfZ Ny“pCs R>¡ A¡V$g¡ L¡$ Ny“p“u L$gd“p sÐhp¡ âdpZ¡“„y R>¡.
(B) d©Ðey r“‘Åhhp“u fus s‘pk“p ‘qfZpd¡ “L$L$u ’B lp¡e s¡ S> R>¡.
(A¡a) s¡dp„ h‘fpe¡g lr’epf, kp^“ L¡$ hõsy L$bS>¡ g¡hpdp„ L¡$ âõ’pr‘s
L$fhpdp„ Aphu lp¡e s¡ S> R>¡.
(Æ) s¡ kp^“ L¡$ hõsy“p¡ D‘ep¡N Apfp¡‘uA¡ S> L$ep£ R>¡.
(A¡Q) Apfp¡‘u L¡$ Apfp¡‘uAp¡ S>¡ fS|> L$fhpdp„ Apìep¡/Apìep s¡ S> R>¡.
(ApB) Apfp¡‘uAp¡A¡ S>¡ S>¡ L©$Ðe L$ep®“p¡ Apfp¡‘ R>¡ s¡ s¡ L©$Ðep¡ s¡ S> Apfp¡‘uA¡
hpS>bu i„L$p“¡ ‘pf L$ep® R>¡ A“¡ s¡d“¡ Ny“p¡ L$fhp“y„ r“ròs L$pfZ
A’hp l¡sy lsp¡.
(S>¡) df“pf“y„ d©Ðey Apfp¡‘u“p L©$Ðe/q¾$ep“p ‘qfZpd¡ ’ey„ R>¡ A“¡
buÆ L$p¡B fus¡ L¡$ buÅ L$p¡B L$pfZkf ’ey„ “’u.
(L¡$) Apfp¡‘u/ Apfp¡‘uAp¡ s¡d“p kpd¡ d|L$¡ gp Apfp¡‘ dyS>b“p Ny“p dpV$¡
S>hpbv$pf R>¡.
(A¡g) Apfp¡‘uAp¡“p L©$Ðep¡ AgN AgN A’hp key„L$s fus¡ cpfsue
ap¡S>v$pfu ^pfp A“¡/ A’hp AÞe L$pev$p“u v$ip®hg ¡ u L$gdp¡ AÞhe¡
kÅ“¡ ‘pÓ ‘p¡guk Ar^L$pf“p Ny“p R>¡.
(A¡d) s¡ kprbs L$fhp“p ‘yfsp ‘yfphp R>¡ s’p s‘pk L$pev$p“u âq¾$ep“¡
A“¡ ifsp¡“¡ Ap^u“ flu L$fhpdp„ Aphu R>¡ hN¡f¡.
D‘f dyS>b“p sdpd A’hp s¡ ‘¥L$u AdyL$ A“¡ L¡$k“p k„Å¡Np¡ âdpZ¡
Aphp Aphp buÅ dyØp ‘Z D‘[õ’s ’B iL¡$. s¡ sdpd A¡L$ kp„L$mê$‘¡ hÃQ¡ L$p¡B
L$X$u MyV$su “ lp¡e s¡ fus¡ ‘yfhpf L$fhp“p gÿe kp’¡ s‘pk L$fhp“u lp¡e R>¡. Ap
dpV$¡ dp¥rML$ ‘yfphp, kp„ep¡rNL$/cp¥rsL$ ‘yfphp A“¡ v$õsph¡Æ ‘yfphp A¡d ÓZ âL$pf“p
A“¡L$ ‘yfphp dmu iL¡$ R>¡. ‘yfphp s‘pk“p L$pNmp¡dp„ õ’pr‘s ’pe R>¡. s‘pk“p
L¡$k L$pNmp¡dp„ FIR, ‘„Q“pdp, r“h¡v$“p¡, d¡rS>õV²$V¡ $ kdn“p r“h¡v$“p¡, TX$su, L$bS>¡

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-568)


Procedure and Skill of Investigation :

gu^¡gu hõsyAp¡, v$õsph¡Å¡, r“óZpsp¡“p Arcâpe, Ap¡mM ‘f¡X$, X$uõL$hfu,


L$bygps, spS>“p kpnu, dfZp¡ÞdyM r“h¡v$“ hN¡f¡“p¡ kdph¡i ’pe R>¡. Ap v$f¡L$
A„N¡ rhõs©s rhhfZ A“¡ rhr^ kb„r^s rij®L$p¡ l¡W$m rhcpN-1dp„ Apàep R>¡.
Al] v$ip®h¡gp cpfsue ap¡S>v$pfu ^pfp-1860 l¡W$m“p Ny“pCs fus¡
d©Ðey“p qL$õkpfAp¡dp„ d©Ðey A¡L$ ìe[¼s“y„ A’hp A¡L$ L$fsp„ h^y ìe[¼sAp¡“y„ ’ey„
lp¡e R>¡ A“¡ s¡ b^p cp¡N b““pf Ny“¡Npfp¡“y„ r“ròs gÿe lp¡e R>¡ A¡V$g¡ L¡$
Ny“¡Npf s¡dS> dv$v$Npfp¡ dpfhp“p Bfpv$¡ L¡$ s¡ dfu S>i¡ s¡hy ÅZu“¡ Ny“p¡ L$f¡ R>¡,
rkhpe L¡$ AdyL$ qL$õkpAp¡dp„ ApL$[õdL$ fus¡ Bfpv$p blpf L$p¡B“y„ d©Ðey ’ey„ lp¡e.
A¡hp ‘Z Ny“p R>¡ L¡$ S>¡dp„ df“pf“u k„¿ep OZu dp¡V$u lp¡e R>¡ A“¡ df“pf
Qp¡½$k ìe[¼s“¡ S> dpfhp“y„ gÿe lp¡sy„ “’u A¡V$g¡ L¡$ df“pf AdyL$ ìe[¼s lp¡hp“¡
L$pfZ¡ gÿe (V$pN£V$) lp¡sp¡ “’u ‘f„sy OZp L¡$ AdyL$ Nd¡ s¡“¡ dpfhp“y„ S> A“¡ s¡“p
Üpfp AÞe Ýe¡e rkÙ L$fhp“p¡ l¡sy lp¡e R>¡. v$p.s. Ap„sL$hpv$“p Ny“p. AÞe Ny“pdp„
OZp gp¡L$p¡ dfu S>hp“y„ Å¡Md lp¡e ‘f„sy dpfhp“p¡ DØ¡íe “ lp¡e. v$p.s. gÌ$pL$p„X$,
S>¡dp„ Ny“pCs fus¡ ^“D‘pS>®““p¡ l¡sy gp¡L$p¡“p Æh““p cp¡N¡ rkÙ ’sp¡ lp¡e R>¡.
Aphu S> fus¡ “L$gu v$hpAp¡, T¡fu ‘v$p’p£“u, MpÝehõsyAp¡ A’hp Mp¡fpL$dp„ c¡mk¡m,
“L$gu v$yO, “L$gu dphp¡ hN¡f¡ ‘Z ^“D‘pS>®““p N¡fL$p“y“u D‘pep¡“p ‘qfZpd¡
A“¡L$ Å“lpr“ ’B iL¡$.
Ny“N
¡ pf S>Ns (Underworld) “p AdyL$ Ny“N ¡ pfp¡, dpauep hN¡f¡ bmS>bfu’u
L$Y$phhp“p ^„^p“p D‘¾$d¡ ^pL$ b¡kpX$hp dpV$¡ L$pfZ hNf lÐepAp¡ L$fsp lp¡e R>¡.
Aphp sdpd k„Å¡Np¡“¡ A“yê$‘ L$pev$p A“¡ L$gdp¡“p sÐhp¡ Å¡B s¡ v$f¡L$
k„sp¡jpe s¡ fus¡ l¥epkyT’u s‘pk L$fhu Å¡BA¡.
“„.Apf.A¡Q.X$u-11/‘p¡õV$ dp¡V$d® /kp.Ap.L¡$/âp.Ap.L¡$/X$u/16
L$rdí“fîu, Apfp¡Áe, sbubu k¡hpAp¡ A“¡ sbubu rinZ (Ap.rh)
ågp¡L$ “„ 5,X$p¡.ÆhfpS> dl¡sp ch“,Np„^u“Nf
sp.11/03/2016
rhje : kpdyrlL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖp¡ A“¡ âp’rdL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖp¡dp„ ‘p¡õV$dp¡V$d
®
L$fhp bpbs.
k„v$c® : L$rdí“fîu, Apfp¡Áe, sbubu k¡hpAp¡ A“¡ sbubu rinZ
Np„^u“Nf“p ‘qf‘Óp¡.
(1) “.dL$d/‘p¡õV$ dp¡V$®/L$-5/91, sp.28/05/1991

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-569)


Procedure and Skill of Investigation :

(2) “.A¡dL¡$A¡d/‘p¡õV$dp¡V$®d/ku-5/92, sp.15/05/1992


(3) “.dL$d/‘p¡õV$ dp¡V$®/L$-5/93 sp.11/03/1993
(4) “.dL$d/‘p¡õV$ dp¡V$®/L$-4/98, sp.16/06/1998
(5) “.dL$d/‘p¡õV$ dp¡V$®/L$-4/99, sp.3/03/1999
(6) “.dL$d/‘uA¡d“p¡V$/d¡X$uL$p¡gu“/âdpΑÓ/00 sp.23/10/
2000
(7) “„.ApfA¡QX$u/âp.Ap.L¡$/8/ ‘p¡õV$ dp¡V$d ® /fSy>Aps/X$u-03 sp15/
10/03
(8) “„.ApfA¡QX$u/âp.Ap.L¡$/8/‘p¡õV$ dp¡V$d® /fSy>Aps/X$u-04 sp.14/
12/04
(9) “„.ApfA¡QX$u/âp.Ap.L¡$/8/‘p¡õV$ dp¡V$d® /fSy>Aps/X$u-06 sp.02/
01/07
(10) “„.ApfA¡QX$u/âp.Ap.L¡$/8/‘p¡õV$ dp¡V$d
® /fSy>Aps/X$u-07 sp.18/
09/07
(11) “„.ApfA¡QX$u/âp.Ap.L¡$/8/‘p¡õV$ dp¡V$d
® /fSy>Aps/X$u-07 sp.04/
01/08
(12) “„.ApfA¡QX$u/8/‘p¡õV$ dp¡V$®d/kp.Ap.L¡$/âp.Ap.L¡$/X$u-11 sp.
31/05/11
‘qf‘Ó :
fpÄe“p âp’rdL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖ, kpdyrlL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖ, kb qX$õV²$L$V$ lp¡[õ‘V$g,
rS>‰p L$np“u lp¡[õ‘V$g, d¡X$uL$g L$p¡g¡S> Mps¡ ‘p¡õV$dp¡V$®d (ib ‘qfnZ) dpV$¡ gphhpdp„
Aphsp d©s v$¡lp¡“¡ ‘p¡õV$dp¡V$®d L$fhp dpV$¡ D¼s k„v$c®dp v$ip®h¡g ‘qf‘Ó’u hMsp¡-hMs
kyQ“pAp¡ Ap‘hpdp Aph¡ R>¡.
‘p¡õV$dp¡V$®d dpV$¡ d©s v$¡l“¡ S>¡ L$p¡B lp¡[õ‘V$g/v$hpMp“p/âp’rdL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖ/
kpdyrlL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖdp„ gphhpdp„ Aph¡ R>¡ Ðepf¡ ‘p¡õV$dp¡V$d ® dpV$¡ S>¡ s¡ rhõspf“p sbubu
Ar^L$pfu“¡ d©sv$¡lp¡“p ‘p¡õV$dp¡V$®d L$fhp lp¡[õ‘V$g/v$hpMp“pdp„ Aphu“¡ ‘p¡õV$dp¡V$®d“u
L$pdNufu L$fhp bp¡gphhp “l] ‘f„sy lp¡[õ‘V$g/v$hpMp“p/ âp’rdL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖ/kpdyrlL$
Apfp¡Áe L¡$ÞÖdp„ s¡ S> lp¡[õ‘V$g/v$hpMp“p“p sbubu Ar^L$pfu Üpfp ‘p¡õV$dp¡V$®d L$fhp
A„N¡ AÓ¡’u D¼s k„v$c® (1), (5) s’p (8) ’u kyQ“pAp¡ Ap‘hpdp„ Aph¡ R>¡.
spgyL$p d’L$p¡A¡ âp’rdL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖp¡, kpdyrlL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖp¡, L$p¡V$¡S> lp¡[õ‘V$g
L¡$ spgyL$p lp¡[õ‘V$gp¡ Aph¡g R>¡ s¡ d’L$pA ¡ ¡ Aph¡gu N°pÞV$-B“-ACX$ õh¥[ÃR>L$ k„õ’pAp¡“¡
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-570)
Procedure and Skill of Investigation :

kfL$pfîu“p Apfp¡Áe A“¡ ‘qfhpf L$ëepZ rhcpN, krQhpge, Np„^u“Nf“p W$fph ¾$dp„L$ :
ÆA¡QX$u/1087/4803/(88)/O sp.09/12/88 ’u ‘p¡õV$dp¡V$®ddp„’u dy[¼s
Ap‘hpdp Aph¡ R>¡. ‘f„sy S>¡ õ’m¡ kfL$pfu lp¡[õ‘V$gp¡ Aph¡g “’u Ðep„ Aph¡g N°pÞV$-
B“-ACX$ d¡mhsu õh¥[ÃR>L$ k„õ’pAp¡A¡ ‘p¡õV$dp¡V$®d“u L$pdNufu bÅhhp“u fl¡i¡ A„N¡
D¼s k„v$c® (3) A“¡ (8) “p ‘qf‘Ó’u k„b„r^s sdpd“¡ ÅZ L$fhpdp Aph¡g R>¡.
‘p¡õV$dp¡V$®d dpV$¡ Aphsp d©sv$¡l“¡ kdekf ‘p¡õV$ L$fhp A„N¡ A“¡ S>¡ sdpd“¡ Ýep“¡
Aph¡ s¡ dpV$¡ lp¡[õ‘V$g/v$hpMp“p/âp’rdL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖ/kpdyrlL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖdp„ v$fL¡ $“¡
Ýep“¡ Aph¡ s¡ bp¡X®$ dyL$hp Ahpf-“hpf k|Q“pAp¡ Ap‘hpdp„ Aph¡ R>¡. Ap v$hpMp“pdp„
qv$hk¡ A“¡ fpÓ¡ ‘p¡õV$dp¡V$®d L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ L$pfZ i„L$põ‘v$ lp¡e s¡hp L$uõkpdp„ qv$hk¡ S>
‘p¡õV$dp¡V$®d ’B iL¡$ Ap bpbs¡ Å¡ fS|>Aps L¡$ aqfepv$ L$fhp“u ‘qf[õ’rs D‘[õ’s ’pe
sp¡ Ar^L$ r“epdL$îu sbubu k¡hpAp¡ ågp¡L$ “„-5 ÆhfpS> dl¡sp ch“ Np„^u“Nf“¡
ÅZ L$fu iL$pi¡. S>¡ A„N¡ D¼s k„v$c® (3), (5) ’u k|Q“p Ap‘hpdp„ Aph¡g R>¡ s’p
k„v$c® (9) ’u kfL$pfîu“p sp.04/02/1992 “p W$fphdp„ S>Zpìep dyS>b s¡dS>
AÓ¡“u L$Q¡fu“p hMsp¡ hMs“u k|Q“pAp¡ Ýep“¡ gB L¡$ÞÖ Mps¡ âL$pi“u S>ê$fu h¥L$[ë‘L$
ìehõ’p Dcu L$fu fpÓu v$frdep“ ‘p¡õV$dp¡V$®d L$fhpdp„ S>Zphhpdp„ Aph¡ R>¡
AL$õdps hMs¡ spÐL$prgL$ ‘p¡õV$dp¡V$d ® ’hy„ Å¡BA¡ A“¡ X¡$X$bp¡X$u ‘lp¢QpX$hp“u ìehõ’p
‘Z sfs ’hu Å¡BA¡ s¡dS> ‘p¡BT“ L¡$k rkhpe ‘u.A¡d. (‘p¡õV$dp¡V$®d) sys® S> ’hy„
Å¡BA¡ D¼s k„v$c® (10) ’u ÅZ L$fhpdp„ Aph¡g R>¡.
D‘f dyS>b Apfp¡Áe L¡$ÞÖp¡dp„ kdekf ‘p¡õV$dp¡V$d ® ’pe s¡ dpV$¡ Ahpf “hpf ‘qf‘Óp¡
ÅZ L$fhpdp„ Aph¡g R>¡. s¡d R>sp„ OZp Apfp¡Áe L¡$ÞÖp¡dp„ ‘p¡õV$dp¡V$®d ’sy„ “ lp¡hp“p
Ahpf “hpf v$r¥ “L$ hs®dp“ ‘Óp¡dp„ kdpQpf R>p‘hpdp„ Aph¡ R>¡ L¡$ õ’pr“L$ AN°ZuAp¡ Üpfp
fSy>Apsp¡ ’su lp¡e R>¡.
Ap’u k„b„r^s sdpd“¡ S>Zphhpdp„ Aph¡ R>¡ L¡$ Ap‘“p Apfp¡Áe L¡$ÞÖp¡ lp¡[õ‘V$g/
v$hpMp“p/âp’rdL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖ/kpdyrlL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖdp„ Äepf¡ ‘Z ‘p¡õV$dp¡V$®d dpV$¡
d©sv$¡l Aph¡ Ðepf¡ r“edp¡“y„kpf qv$hk¡ L¡$ fpÓ¡ kdekf ‘p¡õV$dp¡V$®d L$fhy„ A“¡ k„b„^L$sp®“¡
kde dep®v$pdp„ S>¡ A„N¡“y„ r“edp¡“y„kpf âdpZ‘Ó Ap‘hp“y„ fl¡i¡.
Apfp¡Áe L¡$ÞÖp¡ lp¡[õ‘V$g/v$hpMp“p/âp’rdL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖ/kpdyrlL$ Apfp¡Áe L¡$ÞÖdp„
‘p¡õV$dp¡V$®d L$uV$ S>ê$fu kp^“ kpdN°u MyV$su lp¡e sp¡ spÐL$prgL$ D‘gå^ L$fhp“u fl¡i¡
A“¡ Apfp¡Áe L¡$ÞÖdp„ ‘p¡õV$dp¡V$®d ê$d b“ph¡g “ lp¡e sp¡ h¥L$[ë‘L$ ìehõ’p L$fu“¡ ‘Z
‘p¡õV$dp¡V$®d L$fhp“y fl¡i¡ A“¡ ‘p¡õV$dp¡V$®d ê$d b“phhp A„N¡ S>ê$fu L$pe®hplu L$fhu A“¡

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-571)


Procedure and Skill of Investigation :

Äep„ ‘p¡õV$dp¡V$d
® ê$d R>¡ ‘f„sy fu‘¡f L$fhp ‘pÓ lp¡e A¡hp ‘p¡õV$dp¡V$d
® ê$d“¡ spÐL$prgL$ fu‘¡f
L$fphu ‘p¡õV$dp¡V$®d(ib ‘qfnZ) A„N¡“u k¡hp ‘yfu ‘pX$u iL$pe s¡hu ìehõ’p“y„ L$Q¡fu“p
Apep¡S>“ L$fhp“y fl¡i¡ ‘p¡õV$dp¡V$®d A„N¡“u ìehõ’p “ lp¡hp“p L$pfZ¡ AÞe lp¡õ‘uV$g/
v$hpMp“pdp„ d©sv$¡l Mk¡X$hp “rl A“¡ kdekf spÐL$pguL$ ‘p¡õV$dp¡V$®d(ib ‘qfnZ)
’pe s¡hu ìehõ’p L$fhp kyQ“p Ap‘hpdp„ Aph¡ R>¡.
kv$f D¼s bpbs¡ Å¡ crhóedp„ L$p¡B âñ D‘[õ’s ’i¡ sp¡ s¡ A„N¡“u kOmu
S>hpbv$pfu S>¡ s¡ Apfp¡Áe L¡$ÞÖ“p Ar^L$pfu“u fl¡i¡ A“¡ S>¡“u kpd¡ r“edp¡“y„kpf“u
L$pe®hplu L$fhpdp„ Aphk¡ Ap bpbs¡ Mpk sL¡$v$pfu fpMhp S>Zphhpdp„ Aph¡ R>¡.

klu/-
Ar^L$ r“epdL$ (Apfp¡Áe)
Apfp¡Áe,sbubu k¡hpAp¡ A“¡ sbubu
rinZ (Apfp¡Áe rhcpN)Np„^u“Nf

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-572)


Procedure and Skill of Investigation :

Apendix I
FORM No. 14
Rule 223 (10) (b)
Permit for Transport of dead body.
Permission is hereby granted to Shri/Shrimati of
Taluka to remove the dead body of his/her Shri/Shrimati
Who died in in 19 at to
Subject to the following condition:

(1) That dead is properly and disinfected before it is placed in the


motor lorry or any other conveyance in which it is to be carried.
(2) That no passengers except the, near relatives of the deceased and
such other persons as may be authorized by the officer granting the permit
are allowed to sit in the conveyance.
(3) That the said conveyance shall be properly disinfected immediately
after the dead body is removed.
(4) That certificate of the cause of death is obtained from the
Municipality or the Police Patel/Local Medical Officer.

(Signature of the officer)


(Designation)
(Place) District
To
Copy forwarded to:-
The District Magistrate,
The Superintendent of Police,
The Civil Surgeon,
The President, Municipality

b
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-573)
Procedure and Skill of Investigation :
23
”uAp¡ A“¡ bpmL$p¡ rhê$Ù“p Ny“pAp¡“u s‘pk
cpfs“p k„rh^p“dp„ “pNqfL$p“ ¡ ¡ kdp“sp“p¡ d|mc|s Ar^L$pf Ap‘hdp„ Apìep¡ R>¡.
Ap’u k„rh^p““p A“yÃR>¡v$ 15(1) dyS>b g]Nc¡v$“¡ L$pfZ¡ L$p¡B ìe[¼s sfa c¡v$cph
fpMu iL$pe “l]. Ap’u cpfsdp„ ‘yê$jp¡ S>¡V$gp kbm A’hp bmhp“ “ lp¡hp“¡ L$pfZ¡
A“yÃR>¡v$ 15(3) dp„ ”uAp¡ A“¡ bpmL$p¡“p fnZ A“¡ L$ëepZ dpV$¡ rhi¡j L$pev$p
OX$hp“u fpÄep¡“¡ kÑp Ap‘hpdp„ Aphu R>¡. A“yÃR>¡v$ f3(1) dp„ ip¡jZ kpd¡ fnZ s’p
A“yÃR>¡v$ f43-V$u(3) dp„ “Nf‘prgL$pAp¡, ‘„Qpesp¡ hN¡f“ ¡ u Q|V„ $ZuAp¡dp„ 33 % drlgp
A“pds“p âb„^p¡ R>¡.
1. ”uAp¡ A“¡ bpmL$p¡“p fnZ dpV$¡“p L$pev$pAp¡ :
”uAp¡ A“¡ bpmL$p¡“p fnZ dpV$¡ hMsp¡ hMs Mpk L$pev$pAp¡ OX$hpdp„
Apìep R>¡ S>¡d L¡$ :
(1) The immoral Traffic (Prevention) Act, 1956 A“¥rsL$
h¡‘pf (r“hpfZ) Ar^r“ed, 1956
(f) The Indecent Representation of women (Prohibi
tion) Act, 1986
”uAp¡“¡ rbcõs fus¡ fS|> L$fhp D‘f ârsb„^“p¡ L$pev$p¡,1986
A“¡ r“edp¡, 1986.
(3) The Medical Termination of Pregnancy Act, 1971
kNcp®hõ’p“p sbubu A„s bpbs Ar^r“ed, 1971
(4) The Pre-Conception and Pre-natal Diagnostic tech
niques (Prohibition of Sex selection) Act, 1994
Amendment of 2002 W.E.F.14 Feb-2003
‘|h®Nc®^pfZ A“¡ âkyrs ‘|h®Nc®‘qfnZ“u fusp¡
(Åsue QL$pkZu ‘f ârsb„^) bpbs Ar^r“ed, 1994
(5) The Commission of Sati (Prevention) Act, 1987
ksuâ’p ârsb„^ Ar^r“ed, 1987
(6) The Andhra Pradesh Devdasis (Prohibition of dedi
cation) Act, 1988
ApÞÖâv$¡i v$¡hv$pku ârsb„^L$ ^pfp¡, 1988

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-574)


Procedure and Skill of Investigation :

(7) The Juvenile Justice (care and protection of Chil


dren) Act, 2000/Amended Act, 2011
sê$Z Þepe (bpmL$p“
¡ u L$pmÆ A“¡ fnZ) Ar^r“ed, 2000
ky^pfp Ar^r“ed, 2011.
(8) The Transplant of Human Organs Act, 1994
dp“hA„Np¡“p ârsfp¡‘Z“p¡ L$pev$p¡, 1994
(9) The National Commission for Women Act, 1948
fpô²ue drlgp Apep¡N Ar^r“ed, 1948
(10) The Family Courts Act, 1984
L$p¥Vy$„rbL$ Av$pgs Ar^r“ed, 1984
(11) The Protection of Women from Domestic Violence
Act, 2005
L$pV¥ $y r„ bL$ tlkpMp¡fu’u ”uAp¡“p fnZ bpbs Ar^r“ed,2005
A“¡ r“edp¡, 2006.
(12) The Protection of Children from Sexual Offences
Act,2012
Åsue Ny“pAp¡ kpd¡ bpmL$p“¡ p fnZ“p¡ L$pev$p,¡ 2012 (POCSO)
(13) The Criminal Law (Amendment) Act, 2013 hN¡f¡.
fpÄep¡A¡ ‘Z fpÄeL$npA¡ ”uAp¡ A“¡ bpmL$p“ ¡ p fnZ s’p ki[¼sL$fZ
dpV$¡rhrh^ ep¡S>“pAp¡ Adgdp„ d|L$u R>¡. v$p.s. NyS>fpsdp„ 2003 dp„ A¡L$ S>¡ÞX$f
fukp¡k® k¡ÞV$f NyS>fps kfL$pf“p bpm rhL$pk rhcpN Üpfp Qgphhpdp„ Aph¡ R>¡. ”uAp¡
A“¡ bpmL$p¡ rhê$Ù“p Ny“p AV$L$phhp s¡dS> sÐL$pg dv$v$/ârscph Ap‘hpdpV$¡ "Aced¹'
ep¡S>“p Qpg¡ R>¡. ”uAp¡“¡ Of¡gy„ Ópk, L$pdL$pS>“p õ’m¡ (Ap¡qakdp„) R>¡X$su, i¥nrZL$
k„Ly$gp¡dp„ R>¡X$su S>¡hp b“php¡ kpd¡ drlgpAp¡“¡ kyfnp Ap‘hp kpfy a¡bA y° pfu, 2014 dp„
A¡L$ drlgp l¡ë‘gpB“ (V$.¡ “„.181) “p¡ âpf„c ’ep¡ R>¡ s¡“¡ "Aced ¹' -181 “pd
Apàey„ R>¡.
Ap ep¡S>“p NyS>fps kfL$pf“p drlgp A“¡ bpmL$ëepZ rhcpN, drlgp Apep¡N
A“¡ N©lrhcpN“p k„ey¼s D‘¾$d¡ Qpg¡ R>¡. V$¡rgap¡“ “„.181 ‘f ap¡“ L$fhp’u sys® S>
‘p¡guk A“¡ drlgp L$pe®L$fp¡ dv$v$¡ Aph¡ R>¡.
(1) The Prohibition of Child Marriage Act, 2006 and
Rules-2008

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-575)


Procedure and Skill of Investigation :

bpm g‚ ârsb„^ ^pfp¡, 2006


(f) The Protection of Childrens from Sexual offences
Act, 2012 Rules-2012
Åsue Ny“pAp¡ kpd¡ bpmL$p“
¡ p fnZ bpbs“p¡ Ar^r“ed, 2012
(3) The Protection of Women from Domestics Vio lence
Act, 2005 Rules-2006
L$pV¥ $y r„ bL$ tlkpMp¡fu’u ”uAp¡“p fnZ bpbs Ar^r“ed,2005
A“¡ r“edp¡-2006
(4) The Sexual Harassment of Women at work place
(Prevention,Prohibition and Redressed) Act, 2013
”uAp¡“p L$pdL$pS>“p õ’m¡ Åsue kspdZu (AV$L$pes, ârsb„^
“¡ fpls) Ar^r“ed, 2012 A“¡ r“edp¡ -2013 (sp.9/2/
2013 ’u Adgdp„ R>¡)
(5) The Child Labor (Prohibition Regulation) Act, 1986
and Rules-1994
bpm dS|>f (ârsb„^ A“¡ r“ed“) Ar^r“ed, 1986 A“¡
r“edp¡-1994
(6) The Dowry Prohibition Act, 1961 and Dowry Prohi
bition (Maintenance of Lists of Presents to Bride
and Bride Groom) Rules-1985
v$lS¡ > ârsb„^L$ ^pfp¡, 1961 A“¡ v$lS¡ > ârsb„^L$ r“edp¡-1985
(7) The Medical Termination of Pregnancy Act, 1971
kNcp®hõ’p“p sbubu A„s bpbs Ar^r“ed, 1971”uAp¡
rhê$Ù“p Ny“p A¡V$g¡ A¡hp Ny“p L¡$ S>¡dp„ cp¡N b““pf ”u lp¡e
A“¡ s¡ ”u lp¡hp“p L$pfZ¡ S> cp¡N b“su lp¡e. Al] Ny“¡Npf
‘yê$j L¡$ ”u Nd¡ s¡ lp¡B iL¡$ A’hp L$p¡B ìe[¼s lp¡B iL¡$.
bpmL$p¡ rhê$Ù“p Ny“p A¡V$g¡ A¡hp Ny“p L¡$ S>¡dp„ cp¡N b““pf L$pQuhe“p
bpmL$p¡ lp¡e A“¡ s¡ bpmL$ lp¡hp“p L$pfZ¡ cp¡N b“sp lp¡e. C.‘u.L$p.¡ , 1860“u L$gd :
10 dyS>b ‘yê$j iåv$ Nd¡ s¡ he“p dp“h “f“p¡ r“v$£i L$f¡ R>¡. ”u iåv$ Nd¡ s¡ he“u
dp“h “pfu“p¡ r“v$£i L$f¡ R>¡, L$gd : 11dyS>b ìe[¼s iåv$dp„ k„õ’pr‘s lp¡e L¡$ “ lp¡e
A¡hu L$pB
¡ L„$‘“u A’hp A¡kp¡rkA¡i“ A’hp ìe[¼sAp¡“p d„X$m“p¡ kdph¡i ’pe R>¡.

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-576)


Procedure and Skill of Investigation :

X$uk¡çbf-2012 dp„ “hu qv$ëlu Mps¡ A¡L$ N¢N f¡‘ A“¡ lÐep“p¡ QL$Qpfu Ny“p¡
bÞep¡ lsp¡. Ap Ny“p“u cp¡N b““pf“¡ r“c®ep “pd Ap‘hpdp„ Apìey„ lsy„. Ap
r“c®ep lÐep L¡$k“p fpô²ìep‘u DN° âÐepOps ‘X$ep lsp„. s¡’u ”uAp¡ A“¡ bpmL$p“ ¡ p
Åsue ip¡jZ“p Ny“p dpV$¡ kMs kÅ, kfm L$pe®‘Ùrs A“¡ ‘|fhpf L$fhp“u
fusp¡dp„ ìep‘L$ ky^pfp L$fhp“u AphíeL$sp Ecu ’B lsu. Ap dpV$¡ S>õV$uk S>¡.A¡k.
hdp®“u AÝenspdp„ A¡L$ krdrs“u fQ“p L$fhpdp„ Aphu. Ap krdrs“p k|Q“p¡“p¡
kdph¡i q¾$du“g g¡p A¡d¡ÞX$dÞV$ A¡L$V$, 2013 dp„ L$fu g¡hpdp„ Apìep¡.
Ap L$pev$p’u cpfsue ap¡S>v$pfu ^pfp¡, 1860, q¾$du“g âp¡kuS>f L$p¡X$, 1973,
cpfsue ‘yfphp“p¡ L$pev$p¡, 1872 s’p âp¡V$¡L$i“ Ap¡a QuëX²$“k äp¡d k¡L$õeyg
Ap¡aÞ¡ kuT A¡L$V$, 2012 (Åsue Ny“pAp¡ kpd¡ bpmL$p“ ¡ p fnZ“p¡ L$pev$p,¡ 2012)
“p âb„^p¡dp„ OZp ky^pfp h^pfp L$fhpdp„ Apìep R>¡. Ap ky^pfp A¡V$g¡ L¡$ (2013)dp„
’e¡g Ap 13 dy„ ky^pfp rh^¡eL$) sp.2 A¡râg, 2013 ’u Adgdp„ R>¡.
f. 2013 s’p 2018 “p ky^pfp krls cpfsue ap¡S>v$pfu ^pfp, 1860 dp„
”uAp¡ A“¡ bpmL$p¡ rhê$Ù“p Ny“p.
2013 s’p 2018 “p ky^pfp krls cpfsue ap¡S>v$pfu ^pfp, 1860 dp„ ”uAp¡
A“¡ bpmL$p¡ rhê$Ù“p Ny“p S>¡hp L¡$, s¡Åb a¢L$hp, R>¡X$su, A‘lfZ, leyd“ V²$pqaL$]N,
bmpÐL$pf, ìercQpf, v$l¡S> dpV$¡ AÐepQpf hN¡f¡ âL$pf“p Ny“p “uQ¡ dyS>b R>¡.
(1) B.‘u.L$p¡ L$gd : 166-A¡,
(i) s‘pk L$f“pf Adgv$pf q¾$.‘p¡.L$pX¡ $, 1973 “u L$gd : 160 AÞhe¡ kd„k
L$pY$u L$p¡B ”u A’hp 15 hj® L$fsp„ Ap¡R>u he“p A’hp 65 hj® L$fsp„
h^y he“p ‘yê$j“¡ A’hp A‘pluS> ìe[¼s“¡ Äep„ fl¡sp lp¡e s¡ S>Áep
rkhpe L$pB ¡ S>ÁepA¡ bp¡gphu iL$pi¡ “l] s¡hp¡ Ap L$gd“p ‘f„sLy $dp„ Apv$i ¡
R>¡. s¡“u AhNZ“p L$fu“¡ s¡hu ìe[¼s“¡ ‘p¡guk õV$i ¡ “¡ L¡$ AÞe L$pB
¡ S>ÁepA¡
bp¡gph¡ sp¡ Ap L$gd “uQ¡ Ny“p¡ L$f¡ R>¡.
(ii) s‘pk L¡$hu fus¡ L$fhu s¡ A„N¡ L$pev$p“p Apv$¡ip¡“u AhNZ“p L$fu L$p¡B
ìe[¼s“¡ AÞepe ’pe s¡ fus¡ s‘pk L$f¡ sp¡ Ap L$gd “uQ¡ s¡ Ny“p¡ b“¡ R>¡.
(iii) B.‘u.L$p.¡ L$gd : 326-A¡, 326-bu, 354, 354-bu, 37,370-
A¡, 376, 376-A¡, 376 A¡-bu, 376 bu, 376 ku, 376 X$u,
376 X$u-A¡, 376 X$u-bu, 376 B s’p 509 dyS>b kÅ“¡ ‘pÓ Ny“p“u
A¡a. ApB. Apf. S>¡ q¾$.âp¡.L$p¡X$“u L$gd : 154 dyS>b g¡hp“u ‘p¡guk
Ar^L$pfu“u afS> R>¡ s¡“u AhNZ“p L$fu Ny“p¡ v$pMg L$f¡ “l] sp¡ s¡ Ap

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-577)


Procedure and Skill of Investigation :

L$gd l¡W$m Ny“p¡ b“¡ R>¡.


D‘f dyS>b“p¡ Ny“p¡ L$f“pf fpS>e k¡hL$ (A¡V$g¡ L¡$ Mpk L$fu“¡ ‘p¡guk Adgv$pf)
R> drl“p L$fsp„ Ap¡R>u “l] s¡hu A¡L$ hj® ky^u“u S>¡g A“¡ v$„X$“¡ ‘pÓ ’i¡.(‘p¡guk
Ar^L$pf“p¡ Ådu“‘pÓ Ny“p¡ R>¡)
q¾$.âp¡.L$p¡X$-1973 “u L$gd : 154(1) “p ‘f„syL$ dyS>b B.‘u.L$p¡. L$gd :
354, 354-A¡, 354-bu, 354-ku, 354-X$u, 376, 376-A¡, 376 A¡-
bu, 376-bu, 376-ku, 376-X$u, 376 X$u-A¡, 376 X$u-bu, 376-B, A“¡
509 dyS>b“p¡ Ny“p¡ A’hp Ny“p“p¡ âeÐ_ ’ep“u A¡a.ApB.Apf. lp¡e Ðepf¡ drlgp
‘p¡guk Adgv$pf A’hp AÞe L$p¡B drlgp Adgv$pf¡ g¡hu Å¡BA¡. Aphu S> fus¡ s‘pk
v$frdep“ L$gd : 161 dyS>b“y„ r“h¡v$“ ‘Z D‘f“p Ny“p“p cp¡N b““pf“y„ g¡hp“y„ lp¡e
sp¡ ‘Z drlgp ‘p¡guk Adgv$pf¡ g¡hy„ Å¡Bi¡. hmu cp¡N b““pf l„Npdu L¡$ L$pedu fus¡
dp“rkL$ L¡$ ipfuqfL$ fus¡ A‘pluS> lp¡e sp¡ s¡“u A¡a.ApB.Apf./r“h¡v$“ s¡“p Of¡ S>B“¡
g¡hy„ Å¡BA¡ s¡ D‘fp„s s¡“u huqX$ep¡N°pau L$fhu s’p L$gd : 174(A¡)(‘-A¡) dyS>b
d¡rS>õV²¡$V kdn ‘Z r“h¡v$“ g¡hX$phhy„ s¡hp¡ Apv$¡i R>¡.
(f) B.‘u.L$p¡ L$gd : 166-bu
L$p¡B lp¡[õ‘V$g, Ål¡f A’hp Mp“Nu lp¡e, L¡$ÞÖkfL$pf Üpfp A’hp
fpÄekfL$pf Üpfp A’hp õ’pr“L$ k„õ’p Üpfp A’hp L$p¡B ìe[¼s Üpfp Qgphpsu
lp¡e s¡“p lhpgphpmu ìe[¼s q¾$.âp¡.L$pX¡ $-1973“u L$gd : 357-ku “u Å¡NhpB
dyS>b B.‘u.L$p¡. L$gd : 326-A¡, 376, 376-A¡, 376-bu, 376-ku,
376-X$u A’hp 376-B “p¡ cp¡N b““pf“¡ spÐL$prgL$ rh“p dyëe¡ A’hp sbubu
kpfhpf Ap‘hp L$pev$p“p¡ Apv$i ¡ R>¡. s¡“„y Dg„O“/AhNZ“p L$fi¡ s¡“¡ A¡L$ hj® ky^u“u
S>¡g A“¡ v$X„ $“u kÅ ’i¡. (Ap Ny“p¡ ‘p¡guk Ar^L$pf blpf“p¡ A“¡ Ådu“‘pÓ R>¡)
D‘f dyS>b“p Ny“p“p cp¡N b““pf“¡ rh“pdyëe¡ kpfhpf Ap‘hp“u kpfhpf“u
kyrh^p A“¡ gpeL$ps ^fphsp L$p¡B X$p¡L$V$f L¡$ lp¡[õ‘V$g BÞL$pf L$fu iL¡$ “l].
(3) B.‘u.L$p¡. L$gd : 228-A¡
bmpÐL$pf hN¡f¡ Ny“p“p cp¡N b““pf“u Ap¡mM Ål¡f L$fhu.
(i) B.‘u.L$p¡., L$gd: 376, 376-A¡, 376-A¡,bu, 376-bu, 376-
ku,376-X$u, 376-X$uA¡, 376-X$ubu A’hp L$gd: 376-B l¡W$m“p¡
Ny“p¡ A¡V$g¡ L¡$ bmpÐL$pf hN¡f¡ S>¡“p‘f ’ep¡ lp¡e L¡$ ’ep“y„ L$l¡hpdp„ Aphsy„
lp¡e s¡“¡ bmpÐL$pf hN¡f¡ Ny“p“u cp¡N b““pf ìe[¼s L$l¡hpe R>¡.
(ii) Aphu cp¡N b““pf ìe[¼s L$pZ ¡ R>¡ s¡ Ål¡f L$fhy„ Ap L$gd l¡W$m L$pB
¡ ‘Z

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-578)


Procedure and Skill of Investigation :

âL$pf“u b¡ hj® ky^u“u L¡$v$ A“¡ v$„X$“¡ ‘pÓ Ny“p¡ R>¡.


(iii) Ap¡mM Ål¡f L$fhu A¡V$g¡ cp¡N b““pf“y„ “pd Ål¡f L$fhy„ A’hp A¡hu
L$p¡B bpbs Ål¡f L$fhu L¡$ s¡“p ‘f’u cp¡N b““pf ìe[¼s L$p¡Z R>¡ s¡“u
Ap¡mM R>su ’pe.
(iv) Ål¡f L$fhp“u fusp¡dp„ R>p‘L$pd A’hp âL$pi“ lp¡B iL¡$. A¡V$g¡ L¡$ Mbf‘Óp¡,
d¡NT ¡ u“, ÞeyT Q¡“gp¡ A“¡ L$pB ¡ ‘Z âL$pf“p duqX$ep, BÞV$f“¡V$, hp¡V$¹ kA¡‘
hN¡f¡“p¡ kdph¡i ’pe R>¡, ‘f„sy..
(v) L¡$V$gpL$ A‘hpv$ R>¡.
(A) ‘p¡guk õV$i ¡ ““p lhpgphpmp Ar^L$pfuA¡ g¡rMs lºL$d s‘pk“p
L$pd dpV$¡ kpfp Bfpv$p’u L$ep£ lp¡e.
(b) cp¡N b““pf¡ g¡rMs Ar^L$pf Apàep¡ lp¡e.
(L$) Äepf¡ cp¡N b““pf kNuf lp¡e A’hp Ahkp“ ‘pd¡g lp¡e A’hp
A[õ’f dNS>“u lp¡e Ðepf¡ s¡“p klº’u “ÆL$“p hpgu-hpfk¡ L$pB ¡
L¡$ÞÖ kfL$pf A’hp fpÄe kfL$pf Üpfp Ap l¡sy dpV$¡ dpÞe L$ëepZL$pfu
k„õ’p A’hp k„NW$““p AÝen“¡ g¡rMs Ar^L$pf Apàep¡ lp¡e
A“¡ Aphp g¡rMs Ar^L$pf l¡W$m cp¡N b““pf“u Ap¡mM Ål¡f
’pe s¡hy„ âL$pi“ L$eȳ lp¡e sp¡ Ny“p¡ b“¡ “l]. s¡dS>
(vi) Aphp Ny“p“p hX$u Av$pgs A’hp khp£ÃQ Av$pgs“p Q|L$pv$p“p âL$pi“p¡’u
Ap L$gd l¡W$m Ny“p¡ b“sp¡ “’u, s¡d R>sp„,
(vii) D‘f dyS>b“p bmpÐL$pf hN¡f“ ¡ p Ny“p“u Av$pgsdp„ Qpgsu L$pe®hplu k„b^„ u
L$pB¡ ‘Z bpbs s¡ Av$pgs“u ‘|h® d„S>| fu hNf L$pB ¡ R>p‘i¡ A’hp âL$pris
L$fi¡ sp¡ s¡ b¡ hj® ky^u“u L$p¡B‘Z âL$pf“u S>¡g A“¡ v$„X$“¡ ‘pÓ ’i¡.
(viii) Ap Ny“p¡ ‘p¡guk Ar^L$pf“p¡, Ådu“‘pÓ, bu“ kdp^p“‘pÓ A“¡ ‘l¡gp„
hN®“p d¡rS>õV²$¡V$ Üpfp Qgphhp“¡ ‘pÓ R>¡,
Ap L$gd l¡W$m bmpÐL$pf hN¡f¡“p Ny“p“p lpBL$p¡V$® A’hp kyrâd L$p¡V$®“p
Q|L$pv$pAp¡ R>p‘hp A’hp âL$pris L$fhp“¡ bp^ “’u. s¡d R>sp„
L$gd“p¡ DØ¡i Å¡sp lpBL$p¡V$®, kyrâd L$p¡V$® L¡$ “uQ¡“u L$p¡V$® s¡d“p Q|L$pv$pdp„
cp¡N b““pf“p “pd“p¡ D‰¡M L$fhp¡ Å¡BA¡ “l]. (State of Puanjab
V/s Ramdev singh AIR-2004 SC-1290
s‘pk (B.‘u.L$p¡. L$gd : ff8(A¡)
Ap L$gd l¡W$m“p Ny“p“u s‘pk ‘p¡guk Ar^L$pf“p Ny“p“u s‘pk L$fhp“u

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-579)


Procedure and Skill of Investigation :
kpdpÞe fus¡ S> ’B iL¡$ R>¡. s¡dp„ s‘pk v$frdep“ :
(i) L$pB ¡ ìer¼s bmpÐL$pf hN¡f“ ¡ p Ny“p“u cp¡N b““pf ìe[¼s R>¡ s¡ v$õsph¡S>
L¡$ dp¥rML$ ‘|fhp’u kprbs L$fu iL$pe. v$p.s. A¡a.ApB.Apf.“u âdprZs
“L$g ‘u.A¡k.Ap¡., ‘pk¡ fS|> L$fphu“¡ A’hp cp¡N b““pf“p r“h¡v$“’u.
A¡a.ApB.Apf. A’hp r“h¡v$“dp„ cp¡N b““pf“y„ “pd Qp¡½$k Ap¡mM
lp¡hu Å¡BA¡. s¡dS> s¡ L$gd“p l¡sy dpV$¡ cp¡N b““pf (Victim) R>¡ A¡V$g¡
L¡$ s¡“p ‘f Aphp¡ L$p¡B Ny“p¡ bÞep“p¡ s¡dp„ Apn¡‘ ’ep¡ R>¡ s¡hy„ âõ’pr‘s
’ey„ lp¡hy„ Å¡BA¡.
(ii) L$pB¡ âL$pi“ A’hp duqX$epdp„ cp¡N b““pf“y„ “pd A’hp hZ®“ bmpÐL$pf
hN¡f“ ¡ p cp¡N b““pf sfuL¡$ âL$pris L¡$ âkpqfs ’ey„ lp¡hp“p ‘yfphp g¡hp
Å¡BA¡ A¡V$g¡ L¡$ râÞV$duqX$ep lp¡e sp¡ kdN° AMbpf A’hp d¡N¡Tu“ L¡$
‘yõsL$“u Akg âs dyØpdpg sfuL¡$ L$bS>¡ g¡hu Å¡BA¡. Å¡ Bg¡L$V$² pr¡ “L$ duqX$ep
A’hp ÞeyT Q¡“gdp„ âL$pi“ ’ey„ lp¡e sp¡ s¡“u Ar^L©$s “L$g Ap¡qX$ep¡-
huqX$ep¡ ku.X$u. Dspfu L$bS>¡ g¡hu Å¡BA¡. kp’p¡ kp’ ku.X$u. Dspf“pf“y„
r“h¡v$“ g¡h„y Å¡BA¡. s¡dp„ õ‘ô fus¡ S>Zphhy„ Å¡BA¡ L¡$ (A) Ap f¡L$p¡X$…N
Ål¡f duqX$ep“u e’pep¡Áe Mfu “L$g d¢ Ås¡ Dspfu R>¡. (b) Ap ku.
X$u. dp„ L$pB
¡ ‘Z Ås“p ky^pfp h^pfp A¡V$g¡ L¡$ A¡X$uV$]N, A¡X$ui“ Ap¡ëV$fi ¡ “
L$fhpdp„ Apìep “’u (L$) Ap âkpfZ AdyL$ spfuM¡ A’hp AdyL$ kdeNpmpdp„
AdyL$ Qp¡½$k duqX$ep Üpfp ’ey„ lsy„. (X$) âL$pi“/ âkpfZ dpV$¡ AdyL$
ìe[¼s (s¡dp„ L„$‘“u“p¡ ‘Z kdph¡i ’pe R>¡) S>hpbv$pf R>¡.
(iii) L¡$V$gpL$ gp¡L$p¡A¡ D‘f dyS>b“p âL$pi“-âkpfZ Å¡ep lsp A“¡ bmpÐL$pf
hN¡f¡“p k„b„r^s Ny“pdp„ L$p¡Z cp¡Nb““pf R>¡ s¡ ÅÎey„ lsy, Ap lL$uL$s
s¡hu ìe[¼sAp¡“p r“h¡v$“p¡ ‘f’u, s¡dZ¡ Ap‘¡gp g¡rMs ârscph, L$p¡B
duqX$epdp„ âL$pris ’ep lp¡e sp¡ s¡ ‘f’u s¡dZ¡ cp¡N b““pf“¡ Apíhpk“,
dv$v$, dpN®v$i®“ Ap‘hp ApNm Apìep lp¡e s¡ D‘f dyS>b“p âL$pi“/
âkpfZ“p ‘qfZpd¡ Apìep lp¡e sp¡ s¡ ‘f’u kprbs ’B iL¡$.
(iv) âL$pi“ âkpfZ dpV$¡ L$p¡Z S>hpbv$pf R>¡ s¡ “½$u L$fhy„, Ap dpV$¡ s¡“u
âq¾$ep (âp¡k¡k) L$pNm‘f gphhu, kpdpÞe fus¡ MbfâÓp¡ A“¡ ÞeyT
Q¡“gp¡“p qL$õkpdp„ L$pd“u iê$Aps qf‘p¡V$®fp¡ L$f¡ R>¡. s¡Ap¡ lL$uL$sp¡ duqX$ep
Ap¡qakdp„ gMu“¡ L¡$ buÆ fus¡ kp¢‘¡ R>¡. s¡“„y A¡L$ Ar^L$pfu A¡X$uV$]N L$f¡ R>¡
A¡V$g¡ L¡$ L¡$V$gp¡L$ cpN L¡$hu fus¡ âL$pris L$fhp¡ s¡“p¡ dykØp¡ b“ph¡ R>¡. Ap
dykØp¡ b“ph“pf“¡ A¡X$uV$f L$luA¡. s¡ kdpQpf dpV$¡ S>hpbv$pf ìe[¼s R>¡.
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-580)
Procedure and Skill of Investigation :

‘R>u R>p‘L$pd A’hp Ap¡qX$ep¡ huqX$ep¡ âkpfZ ’pe R>¡. ÞeyT fuX$f kdpQpf
hp„Qu kdÆ“¡ ‘R>u Q¡“gdp„ hp„Qu bsph¡ R>¡. Ap’u s¡ ‘Z S>hpbv$pf NZpe.
Aphp âL$pi“ dprgL$ A’hp s„Óu“u ÅZ A“¡ k„drs’u s¡d bÞey„ lp¡e sp¡
s¡Ap¡ ìe[¼sNs fus¡ S>hpbv$pf NZpe ‘f„sy k„õ’p sfuL¡$“u S>hpbv$pfu
’pe R>¡. k„õ’p ‘¥L$u L$pB¡ A’hp v$fL¡ $ Ny“p dpV$¡ S>hpbv$pf W$fu iL¡$. Mbf‘ÓuAp¡
R>p‘L$pd L$f“pfp A“¡ sp„rÓL$ L$d®QpfuAp¡“¡ kpnu sfuL¡$ s‘pku iL$pe.
(v) Apfp¡‘uAp¡“¡ q¾$.âp¡.L$p¡X$-1973 “u L$gd : 41-A¡ dyS>b “p¡V$uk
Ap‘hu. Apfp¡‘u lpS>f ’pe Ðepf¡ s¡d“p r“h¡v$“ g¡hp, r“h¡v$“dp„ A¡
bpbs“u õ‘ôsp L$fhu L¡$ s¡dZ¡ L$f¡g âL$pi“ L¡$ âkpfZ kdn ‘p¡guk
õV$i¡ “ Ar^L$pfu A’hp cp¡N b““pf A’hp cp¡N b““pf“p hpgu hpfk“u
g¡rMs Apop A’hp Ar^L$pf‘Ó lp¡e sp¡ L¡$k ku-kdfu“p¡ L¡$k b“¡. Å¡
s¡d “ lp¡e sp¡ s¡ QpS>®iuV$ ‘pÓ ’pe. kpdpÞe fus¡ Aphp L¡$kp¡dp„ Ny“p¡
kps hj® L$fsp„ Ap¡R>u kÅ“¡ ‘pÓ lp¡B ^f‘½$X$ L$fhp“u AphíeL$sp lp¡su
“’u. rkhpe L¡$ e¡gp¡S>“p®guTd“p Mpk qL$õkpdp„ ^f‘½$X$ L$fhp“p rhriô
k„Å¡Np¡ lp¡e.
(vi) âL$pi““p rhjehõsy ‘Z kdN° fus¡ s‘pkhp Å¡BA¡ A¡V$g¡ L¡$ ApMp¡
g¡M L¡$ d¡N¡Tu“ hp„Qu g¡hy„ Å¡BA¡ A“¡ MpÓu L$fhu Å¡BA¡ L¡$ s¡ rbcõsp
kprlÐe“u L$npdp„ sp¡ Aphsy„ “’u? Apd lp¡e sp¡ s¡hy„ kprlÐe Mpgkp
L$fhp“u L$pe®hplu q¾$.âp¡.L$p¡X$-1973 “u L$gd : 95 AÞhe¡ ’B iL¡$
A“¡ s¡hp âL$pi“ bv$g B.‘u.L$p¡. L$gd :292 AÞhe¡“p¡ ‘Z Ny“p¡ b“¡.
Ap’u s¡hu k„cph“p ‘Z s‘pkhu g¡hu.
(vii) Ap Ny“p“u s‘pkdp„ Ny“p“u S>Áep“u s‘pk (ku“ BÞh¡õV$uN¡i“) s’p
A¡a. A¡k. A¡g.“u s‘pk“¡ Mpk AhL$pi “’u, L$pB ¡ hpf ku.X$u., Akgu
A“¡ R>¡X$R>pX$ hNf“u R>¡ s¡hp¡ A’hp BÞV$f“¡V$ ‘f dprlsu dyL$“pf AdyL$ ìe[¼s
R>¡ s¡hp¡ kpBbf r“óZps“p¡ ‘|fphp¡ gB iL$pe.
(viii) Ap âL$pf“p¡ Ny“p¡ v$pMg L$fu s‘pk L$fhp“u lL|$ds“p¡ rhõspf q¾$.âp¡.L$pX¡ $-
1973 “p âL$fZ XIII dyS>b ìep‘L$ R>¡ ‘f„sy d|m Ny“p¡ A¡V$g¡ L¡$ bmpÐL$pf
hN¡f¡“p¡ Ny“p¡ Äep„ v$pMg ’ep¡ lp¡e A’hp cp¡N b““pf Äep„ lp¡e Ðep„
Ap Ny“p’u “pfpS> ’B aqfepv$ L$f¡ Ðep„ v$pMg L$fu, s‘pk L$fu, s¡ S>Áep“u
lL|$dshpmu Av$pgsdp„ QpS>®iuV$ L$fu iL$pe.
(ix) Ap Ny“pdp„ Ny“p¡ bÞep spfuM’u ÓZ hj®dp„ QpS>®iuV$ “ ’pe sp¡ s¡“¡
kde dep®v$p“p¡ bp^ Aph¡ A“¡ ‘R>u L$pV¡ $® s¡“„y k„op“ g¡ “l]. (q¾$.âp¡.L$pX¡ $“u
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-581)
Procedure and Skill of Investigation :

L$gd : 468, 469)


(4) B.‘u.L$p¡. L$gd : 326-A¡
”uAp¡ ‘f s¡Åb a¢L$hp“p Ny“p hpf„hpf b“sp lp¡e R>¡. Aphp Ny“p“¡
‘qfZpd¡ Apipõ‘v$ kyv„ $f eyhrsAp¡“p Æh“ bfbpv$ ’B S>sp„ lp¡e R>¡. ANpD Ap
Ny“p kp^pfZ ìe’p A’hp dlpìe’p“p Ny“pdp„ kdphhpdp„ Aphsp lsp ‘f„sy
s¡dp âeÐ_ (Attempt) “p¡ kdph¡i ’sp¡ “ lsp¡. lh¡ Aphp Ny“p“u N„cufsp“¡
Ýep“dp„ fpMu 2013 “p 13 dp„ rh^¡eL$’u Ap L$gdp¡ “hu Dd¡fhpdp„ Aphu R>¡.
kÅ ‘Z h^y kMs R>¡.
Ap Ny“pAp¡“p l¡sy dpV$¡ s¡Åb (Acid) iåv$“p¡ A’® dpÓ fpkperZL$ fus¡
s¡Åb sfuL¡$ Ap¡mMpsp fkpeZ “l] ‘f„sy s¡Åbu A¡V$g¡ L¡$ fpkperZL$ fus¡,
bmhp,v$TpX$hp L¡$ MhpB-Mp¡sfpB S>hp“u Akf L$fsp L$pB ¡ ‘Z fkperZL$ ‘v$p’® L¡$
âhplu“p¡ s¡dp„ kdph¡i ’pe R>¡. s¡hu õ‘ôsp L$fhpdp„ Aphu R>¡.
B.‘u.L$p¡. L$gd : 326-A¡ “p sÐhp¡ :
(i) S>¡ L$p¡B‘Z (A¡V$g¡ L¡$ kpdpÞe A‘hpv$dp„ Aphsp “ lp¡e s¡hp ‘yê$j,
”u L¡$ Dceg]N dp“hu Ap Ny“p dpV$¡ S>hpbv$pf W$fu iL¡$) ìe[¼s ‘f“p¡
b“ph lp¡hp¡ Å¡BA¡. (Npe hN¡f¡ âpZu“p¡ s¡dp„ kdph¡i ’pe “l].)
(ii) s¡Åb a¢L¡$ A’hp L$p¡B‘Z fus¡ s¡Åb“p¡ k„kN® L$fhp¡ A¡V$g¡ L¡$ s¡Åb hX¡$
v$TpX¡$, ‘uhX$ph¡, kyO„ pX¡$, s¡“p ifuf‘f Qp¡‘X¡$, f¡X$¡ , v$Np L¡$ af¡b’u s¡Åb“p¡
k„kN® L$fph¡ hN¡f¡ L$p¡B‘Z L©$Ðe L$f¡.
(iii) Aphy„ L©$Ðe BÅ A’hp ìe’p L$fhp“p Bfpv$¡ L$ey¯ lp¡e A’hp BÅ A’hp
ìe’p ’i¡ s¡hy„ ÅZu“¡ L$eȳ lp¡e.
(iv) Aphp L©$Ðe“p ‘qfZpd¡ L$p¡B“¡ L$pedu A’hp Ap„riL$ “yL$ip“ ’pe A’hp
rhL$gp„Nsp Aph¡ A’hp s¡ ìe[¼s“p ifuf“p L$p¡B A„N L¡$ A„Np¡“¡ bpmu
“pM¡ A’hp Mfpb fus¡ S>Mdu L$f¡ A’hp rhL©$s L$f¡ A’hp r“b®m L$f¡
(“bmp ‘pX¡$) A’hp dlpìe’p L$f¡. (dlpìe’p A¡V$g¡ B.‘u.L$p¡. L$gd :
320 dp„ ìep¿ep L$ep® dyS>b“u dlpìe’p)
Al] s¡Åbu ‘v$p’®’u ’su rhrh^ âL$pf“p ipfuqfL$ “yL$ip“ A’hp
ìe’p L¡$ S>¡ L$gd : 320 dyS>b“u dlpìe’p lp¡e L¡$ “ lp¡e sp¡ ‘Z s¡“p¡ Ap
Ny“pdp„ kdph¡i ’pe R>¡. hmu A¡hu õ‘ôsp ‘Z L$fhpdp„ Aphu R>¡ L¡$ Al]
’e¡g L$pedu A’hp Ap„riL$ “yL$ip“ A“¡ rhL$gp„Nsp AkpÝe A¡V$g¡ L¡$ dV$¡
“l] s¡hu lp¡hu S>ê$fu “’u. A¡V$g¡ L¡$ s¡ l„di¡ p„ dpV$¡ kpfy„ ’B Åe A“¡ cp¡N

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-582)


Procedure and Skill of Investigation :

b““pf d|m [õ’rsdp„ Aphu Åe sp¡ ‘Z Ap Ny“p¡ sp¡ b“¡ S> R>¡
(v) Ap Ny“pdp„ cp¡N b““pf ìe[¼s ”u S> lp¡e s¡h„y ‘Z S>ê$fu “’u s¡ L$pB¡ ‘Z
lp¡B iL¡$.
(vi) Ap Ny“p“u kÅ b¡ dp„’u L$p¡B‘Z âL$pf“u (A¡V$g¡ L¡$ kMs L¡$v$ A’hp
kpv$u L¡$v$) v$i hj® L$fsp„ Ap¡R>u “l] s¡hu ApÆh“ L¡$v$ A“¡ v$„X$“u R>¡.
hmu v$„X$, cp¡N b““pf“¡ sbubu kpfhpf dpV$¡ ’sp„ hpS>bu MQ®“¡
‘lp¢Qu hmhp S>ê$fu fL$d S>¡V$gp¡ ’i¡ A“¡ Ap L$gd “uQ¡ L$f¡gp v$„X$“u
fL$d cp¡N b““pf“¡ Q|L$hhpdp„ Aphi¡.
(vii) Ap Ny“p¡ ‘p¡guk Ar^L$pf“p¡, bu“Ådu“‘pÓ A“¡ k¡kÞk V²$pe¡bg R>¡.
B.‘u.L$p¡. L$gd : 326-bu “p sÐhp¡ :
D‘f dyS>b“p sÐhp¡ ‘¥L$u L¡$V$gpL$ a¡fapf R>¡ s¡dp„ D‘f v$ip®h¡g dyØp (f)
‘¥L$u S>¡ L©$Ðep¡ R>¡, s¡ L©$Ðep¡ L$f¡ A’hp s¡d L$fhp“p¡ âeÐ_ L$f¡ s¡d L$l¡hpdp„ Apìey„ R>¡.
s’p dyØp (3) dp„ S>¡ Bfpv$p¡ A’hp ÅZu“¡ iåv$p¡ lsp s¡“¡ bv$g¡ Al] aL$s Bfpv$p¡
R>¡. ÅZu“¡ (With Knowledge) iåv$ “’u s¡dS> dyØp (4) dp„ ‘qfZpd v$ip®ìep
R>¡ s¡ ‘qfZpd Aphi¡ s¡hp¡ Bfpv$p¡ fpMu“¡ dpÓ âeÐ_ S> L$fhp“p¡ Ap Ny“p¡ R>¡.
‘qfZpd Aphhy„ S>ê$fu “’u. A¡V$g¡ L¡$ A¡kuX$ a¢L$hpdp„ Apìep¡ lp¡e L¡$ a¢L$hp“u
L$pr¡ ii L$fu lp¡e ‘f„sy S>¡“p‘f A¡kuX$ a¢L$hp ^pey¯ lp¡e s¡ ìe[¼s bQu ÅeA“¡ L$p¡B
‘Z BÅ ’pe “l] sp¡ ‘Z A“¡ L$p¡B“¡ ‘Z BÅ ’pe “l] sp¡ ‘Z C.‘u.L$p¡.,
1860 “u L$gd : 326-bu dyS>b“p¡ Ny“p¡ sp¡ b“u S> Åe R>¡.
Ap Ny“p¡ L$gd : 326-A¡ dyS>b“p Ny“p L$fsp„ lmhp¡ R>¡ s¡“u kÅ b¡
dp„’u L$p¡B‘Z âL$pf“u ‘p„Q hj® L$fsp„ Ap¡R>u “l] s¡hu kps hj® ky^u“u S>¡g A“¡
v$X„ $“u R>¡. Ny“p¡ ‘p¡guk Ar^L$pf“p¡, bu“Ådu“‘pÓ A“¡ k¡iÞk V²$pe¡bg R>¡.
s‘pk (C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 326-A¡)
Ap Ny“p“u s‘pk i¼e lp¡e Ðep„ ky^u ‘p¡guk õV$i ¡ ““p dy¿e Ar^L$pfuA¡
õhe„ v$pMg L$fu“¡ Ås¡ S> L$fhu Å¡BA¡. Apd ’B iL¡$ s¡d “ lp¡e sp¡ ‘p¡guk
kb BÞõ‘¡L$V$f’u Dsfsp v$fˆp“p “ lp¡e s¡hp A“¡ A“ychu Adgv$pf“¡ kp¢‘hu.
A¡a. ApB. Apf. gMsu hMs¡ X$u.Æ.‘u. A“¡ dy¿e ‘p¡guk Ar^L$pfuîu“p õ’peu
lºL$d “„. 06/2009 “p dpN®v$i®““¡ A“ykfhy„ ‘f„sy Ny“p¡ v$pMg L$fhpdp„ kde
gpN¡ s¡ kde Ap Ny“pdp„ L$V$pL¡ $V$u“p¡ kde lp¡e R>¡. Ap’u A¡a.ApB.Apf. gMpsu lp¡e
s¡ v$frdep“ AdyL$ S>hpbv$pf Adgv$pf/ dpZkp¡“¡ õ’m‘f spÐL$prgL$ dp¡L$gu Ap‘hp.
Äep„ "Aced ¹' ep¡S>“p l¡W$m dp¡bpBg“u kNhX$ lp¡e Ðep„ spÐL$prgL$ s¡ dp¡L$ghu.

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-583)


Procedure and Skill of Investigation :

âp’rdL$ ‘Ngpdp„ :
(i) cp¡Nb““pf“¡ “ÆL$“p X$pL¡ $V$f ‘pk¡ aõV$-A¡BX$/kpfhpf A‘phhu.
(ii) õ’m [õ’rs (Ny“p“u S>Áep) e’phs fMphhu A“¡
(iii) Apfp¡‘u/Ny“N ¡ pf“¡ spÐL$prgL$ ‘L$X$u ‘pX$hp¡ hN¡f“¡ p¡ kdph¡i ’pe R>¡.
Ap Ny“p“u s‘pkdp„ D‘f v$ip®hg ¡ u L$gdp¡“p sÐhp¡ ‘|fhpf L$fhp“p ‘yfphp sp¡
A¡L$W$p L$fhp“p R>¡ s¡ D‘fp„s L¡$V$guL$ rhi¡jspAp¡ ‘Z R>¡. s‘pk“p dyØp “uQ¡
âdpZ¡ R>¡ :
(i) b“ph“u ‘|h® c|rdL$p (History) lp¡e R>¡. s¡dp„ l¡sy A’hp Ny“p“y„
L$pfZ A“¡ Ny“p¡ L$f“pf s’p s¡“p dv$v$Npf“u Ap¡mM s’p cp¡N
b““pf kp’¡ r“õbs lp¡e R>¡. Ap lL$uL$s cp¡N b“pf s’p s¡“p
“ÆL$“p õhS>“p¡ L$lu iL¡$ R>¡. b“¡ Ðep„ ky^u Ap rhNsp¡ A¡a. ApB.
Apf.dp„ Aphfu g¡hu Å¡BA¡. A¡a.ApB.Apf. cp¡N b“pf s¡“p
õhS>“ L¡$ v$pi®r“L$ kpnu Ap‘sp lp¡e R>¡.
(ii) Aphp L¡$kp¡dp„ b“ph“u S>Áep“u s‘pk s¡dS> d¡X$uL$g A“¡ A¡a.
A¡k. A¡g.“p ‘yfphp dlÐh“p lp¡e R>¡. knd d¡X$uL$g Ap¡qakf
(X$pL¡ $V$f) ‘pk¡ cp¡N b““pf“u s‘pk L$fphhu A“¡ BÅAp¡“p hZ®“,
Akf, kpfhpf“p¡ kdeNpmp¡, ’e¡g “yL$ip“ L¡$V$g,„y L¡$h„y A“¡ kpÝe
L¡$ AkpÝe R>¡ s¡ s’p s¡“u kpfhpf ‘pR>m ’e¡g L¡$ ’“pf hpS>bu
MQ®“u fL$d“p âdpZ‘Óp¡ g¡hp.
(iii) Ap L¡$kp¡dp„ cp¥rsL$ ‘yfphp A’hp A¡a.A¡k.A¡g.“u s‘pk dpV$“ ¡ p
“d|“pdp„ :
(A¡) cp¡N b““pf“¡ ’e¡gu BÅ“p õg¡b A’hp hp¡i X$pL¡ $V$f
‘pk¡ g¡hX$phhp s¡ Qp¡¿Mp ê$ “¡ X$uõV$ug hp¡V$fdp„ bp¡mu S>Mdp¡
s’p s¡Åb ‘X¡$g lp¡e s¡hu QpdX$u‘f’u gyR>u“¡ gB iL$pe
s’p s¡ L$pQ“u iuiuAp¡dp„ d|L$u iug L$fphu iL$pe. kp’p¡
kp’ L„$V²$p¡g k¡ç‘g ‘Z g¡hp Å¡BA¡.
(bu) cp¡N b““pf“p L$‘X$p„ A“¡ S>¡ ê$dpg hN¡f¡ Üpfp ifuf‘f’u
s¡Åb gyR>ép¡ lp¡e s¡ AgN AgN ‘p¡gu’ugu“ b¡Ndp„
‘¡L$ L$fu rhr^hs g¡hp.
(ku) b“ph“u S>ÁepA¡’u s¡Åb ‘X¡$g lp¡e s¡ dpV$u A’hp
ak® lp¡e sp¡ s¡“p ‘f’u õg¡b L¡$ hp¡i L$pQ“u bp¡V$gdp„

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-584)


Procedure and Skill of Investigation :

kug L$fu L„$V²$p¡g k¡ç‘gp¡ kp’¡ rhr^hs L$bS>¡ g¡hp.


(X$u) Apfp¡‘u/Ny“p¡ L$f“pf L¡$ iL$v$pf S>¡ L$pB ¡ lp¡e s¡“¡ hl¡gpdp„
hl¡gu sL¡$ ‘L$X$u ‘pX$u s¡“u ifuf [õ’rs A“¡ A„NTX$su“y„
‘„Q“pdy„ L$fhy„ A“¡ b“ph hMs¡ ‘l¡fg ¡ L$‘X$p„ A“¡ ê$dpg
hN¡f¡ S>¡ s¡“u ‘pk¡ lp¡e s¡ L$bS>¡ g¡hp. s¡“p ifuf‘f
Å¡ s¡Åb“u BÅ L¡$ X$pO lp¡e sp¡ s¡“u d¡X$uL$g s‘pk
L$fphu X$p¡L$V$f“p¡ v$pMgp¡ g¡hp¡.
(B) b“ph“u S>ÁepA¡ bp¡V$g, bëb hN¡f¡ S>¡ L$p„B s¡Åb“y„
‘pÓ (Container) a¢L$ey lp¡e s¡ A’hp s¡“p V|$L$X$p rhr^hs
L$bS>¡ g¡hp.
(A¡a) L$p„B v$pi®r“L$ kpnu‘f s¡Åb L¡$ R>p„V$p DX$ép lp¡e s¡“p
“d|“p g¡hp.
(Æ) cp¡N b““pf“p L¡$ buÅ L$p¡B“p hpl“ L¡$ L$p¡B hõsy‘f
s¡Åb ‘X$ep¡ lp¡e sp¡ s¡“p ap¡V$p ‘pX$hp, hõsy L$bS>¡ g¡hpe
s¡hu lp¡e sp¡ L$bS>¡ g¡hu A’hp s¡“p ‘f’u s¡Åb“p “d|“p
g¡hp.
(A¡Q) s¡Åb“y„ ‘pÓ Å¡ Apfp¡‘uA¡ ¼ep„L$ k„Oeȳ lp¡e sp¡ s¡ s’p
s¡Åb“p¡ bpL$u“p¡ S>Õ’p¡ X$uõL$hfu Üpfp L¡$ kykN „ s rhr^’u
L$bS>¡ L$fu iL$pe.
(ApB) b“ph“u ‘|h® c|rdL$p dyS>b Å¡ Apfp¡‘uA¡ L$pB¡ ‘Óìehlpf
L¡$ dp¡bpBg Üpfp k„v$¡ip ìehlpf L$ep£ lp¡e, Åkp QuÌ$u
dp¡L$gu lp¡e hN¡f¡ L$p„B lp¡e sp¡ s¡ L$bS>¡ gB s¡“u s‘pk
L$fphu iL$pe.
(iv) A¡a.A¡k.A¡g.“u s‘pkdp„ L$bS>¡ gu^¡gp “d|“pAp¡dp„ s¡Åbu
‘v$p’®“u lpS>fu, âL$pf A“¡ s¡“u OpsL$sp s’p “d|“pAp¡dp„ s¡Åbu
‘v$p’®“u kdp“sp k„b„^u âñp¡ ‘|R>u iL$pe.
(v) Äep„ dp¡bpBg ap¡“, kudL$pX®$ L$bS>¡ gu^p lp¡e s¡dp„’u k„v$i ¡ p“u rhNs
A“¡ k„v$i
¡ p ìehlpf“u L$pg ¡ X$uV$B
¡ g s‘pkhp“u R>¡ A“¡ s¡ r“óZp„s
Üpfp kprbs L$fhp“u R>¡.
(vi) Äep„ gMpZp¡ L$bS>¡ gu^p lp¡e Ðep„ lõspnf r“óZp„s“u s‘pk
L$fphhu.

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-585)


Procedure and Skill of Investigation :

(vii) Al] Ny“pdp„ h‘fpe¡gp¡ s¡Åbu ‘v$p’® L$gd : 326-A¡ “p l¡sy


dpV$¡ s¡Åb“u ìep¿epdp„ Aph¡ R>¡ s¡ lL$uL$s kprbs L$fhp“u R>¡.
s¡dS> cp¡N b““pf“¡ ’e¡gu BÅAp¡ s¡ S> s¡Åb’u ’B R>¡ A“¡
Ap s¡Åb“¡ Apfp¡‘u kp’¡ kp„L$mu s¡“p¡ D‘ep¡N (a¢L$hp“y„ L©$Ðe)
s¡Z¡ L$ep£ R>¡ s¡hy„ ‘yfhpf L$fhp“y„ R>¡ s¡ Ýep“dp„ fpMu r“óZp„s“p
Arcâpe g¡hp“p R>¡.
(viii) D‘f dyS>b“u lL$uL$s r“óZp„s“p ‘yfphp, v$õsph¡Æ ‘yfphp, A¡a.
ApB. Apf. D‘fp„s kpnuAp¡“p r“h¡v$“p¡’u ‘Z ‘|fhpf L$fhu
Å¡BA¡.
(ix) Aphp L¡$kp¡dp„ A¡L$ dy¿e Ny“p¡ L$f“pf lp¡e R>¡ A“¡ buÅ s¡“p
klep¡NuAp¡ A’hp dv$v$ L$f“pfp lp¡e R>¡. Ap sdpd“y„ CÞV$fp¡Ni ¡ “
L$fu sgõ‘i} rhNsp¡ d¡mhhu. Ðepfbpv$ s¡dp„’u D‘[õ’s ’sp„
s‘pk“p dyØpAp¡“u s‘pk ‘|Z® L$fhu.
(x) Aphp Ny“pAp¡dp„ Apfp¡‘u L¡$ s¡“¡ dv$v$Npf L$bg | ps L$fhp ‘Z k„ds
’B iL¡$ R>¡ sp¡ L$gd : 164 AÞhe¡ L$b|gps g¡hX$phu iL$pe.
(xi) Aphu OV$“p“y„ Apfp¡‘uAp¡ ‘¥L$u L$pB ¡ A’hp Apk‘pk“p L$pB¡ dp¡bpBgdp„
huqX$ep¡ f¡L$p¡X$…N L$fu g¡ A’hp ap¡V$p ‘pX$u g¡ s¡hy„ b“u iL¡$ R>¡. Å¡
s¡h„y L$pB„ dmu iL¡$ sp¡s¡ OZp¡ kpfp¡ ‘|fphp¡ b“u iL¡$. Ap dpV$¡ âeÐ_
L$fhp¡.
(xii) kpdpÞe fus¡ Ap Ny“p“p Apfp¡‘uAp¡“¡ kl¡gpB’u Ådu“ dmsp
“’u. s¡ Å¡ ÄeyX$uiueg L$õV$X$udp„ lp¡e sp¡ L$pmÆ ‘|h®L$ 90
qv$hk ‘|fp ’sp„ ‘l¡gp„ AQ|L$ QpS>®iuV$ L$fu v$¡hy„.
(5) C.‘u.L$p¡., 1860 L$gd : 354
”u“u gpS>-dep®v$p c„N“p Bfpv$p’u lºdgp“p Ny“p“p sÐhp¡ :
(i) S>¡ L$p¡B ‘Z, (‘yê$j, ”u A’hp ìe„Y$m)
(ii) L$p¡B ”u ‘f
(iii) s¡“u gpS>-dep®v$p c„N“p Bfpv$¡’u A’hp
s¡d L$fhp’u s¡“u gpS> dep®v$p“p¡ c„N ’i¡ s¡hy„ ÅZu“¡
(iv) lºdgp¡ L$f¡ (lºdgp“u ìep¿ep L$gd : 351 dyS>b) A’hp Ny“pCs bm
hp‘f¡ sp¡.
(v) s¡“¡ b¡ dp„’u L$pB ¡ ‘Z A¡L$ âL$pf“u A¡L$ hj® L$fsp„ Ap¡R>u “l] s¡hu ‘p„Q hj®

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-586)


Procedure and Skill of Investigation :
ky^u“u S>¡g A“¡ v$„X$“¡ ‘pÓ ’i¡.
Ap L$gddp„ 2013 “p ky^pfp’u kÅ kMs L$fhpdp„ Aphu R>¡. s¡ ANpD
b¡ dp„’u L$p¡B‘Z âL$pf“u b¡ hj® k|^u“u S>¡g A’hp v$„X$ A’hp bß¡“u kÅ L$fu
iL$psu lsu. A¡V$g¡ Ap¡R>pdp„ Ap¡R>p„ dpÓ v$„X$’u b¡ hj®“u kMs L¡$v$ hÃQ¡“u kÅ
’B iL$su lsu. lh¡ kÅ A¡L$ hj® L$fsp„ Ap¡R>u “l] s¡hu S>¡g A“¡ v$„X$“u kÅ
Ap¡R>u “l] ’pe A“¡ h^ydp„ h^y ‘p„Q hj®“u kMs L¡$v$ A“¡ v$„X$, v$„X$“u dep®v$p
‘Z Ap‘u “’u. Apd kÅ kMs A“¡ v$pMgp¡ b¡kpX$“pfu R>¡. Ap D‘fp„s ”u“u
R>¡X$su“p rhrh^ âL$pfp¡ ‘pX$u s¡“p dpV$¡ “hu Qpf L$gdp¡ Dd¡fu R>¡ s¡ “uQ¡ âdpZ¡ R>¡.
B.‘u.L$p¡. L$gd : 354-A¡ Åsue ‘S>hZu
(1) L$p¡B ‘yê$j ”u âÐe¡ s¡“u BÃR>p rh{Ù “uQ¡ ‘¥L$u L$p¡B L©$Ðe L$f¡
(A) õ‘ô fus¡ Åsue (Sexual) dp„NZu k|Qhsp¡ Ar“ÃR>“ue õ‘i® L$f¡
L¡$ “ÆL$ Aph¡.
(b) Åsue klep¡N“u dp„NZu A’hp rh“„su L$f¡.
(L$) “‚ rQÓp¡ bsph¡.
(X$) L$pdu (Sexual) DÃQpfZ L$f¡.
sp¡ s¡ Åsue ‘S>hZu“p¡ Ny“p¡ L$f¡ R>¡.
Å¡ L$p¡B ‘yê$j D‘f“p A, b, L$, ‘¥L$u L$p¡B L©$Ðe L$fi¡ s¡“¡
ÓZ hj® ky^u“u kMs L¡$v$ A’hp v$„X$ A’hp bß¡“u kÅ ’i¡.
Ap Ny“p¡ ‘p¡guk Ar^L$pf“p¡ Ådu“‘pÓ R>¡ S>epf¡,
X$-âL$pf“y„ L©$Ðe L$fi¡ s¡“¡ b¡ dp„’u L$p¡B‘Z âL$pf“u A¡L$ hj® ky^u“u S>¡g
A’hp v$X„ $ A’hp bß¡ âL$pf“u kÅ ’i¡, Ap cpN“p¡ Ny“p¡ ‘p¡guk Ar^L$pf blpf“p¡
A“¡ Ådu“‘pÓ R>¡.
C.‘u.L$p¡., 1860 L$gd : 354-bu :
”u“p L$‘X$p„ Dspfhp“p Bfpv$¡ lºdgp¡ A’hp bm hp‘fhp“p¡ Ny“p¡ :
(i) L$p¡B ‘yê$j
(ii) L$p¡B ”u“p L$‘X$p„ Dspfhp A’hp “‚ ’hp dpV$¡ afS> ‘pX$hp“p Bfpv$¡,
(iii) lºdgp¡ L$f¡ A’hp Ny“pCs bm hp‘f¡ A’hp
(iv) s¡d L$fhpdp„ dv$v$ L$f¡ sp¡ s¡“¡
ÓZ hj® L$fsp„ Ap¡R>u “l] s¡hu b¡ dp„’u L$pB ¡ ‘Z âL$pf“u kps hj® ky^u“u
L¡$v$ A“¡ v$„X$“¡ ‘pÓ ’i¡.
Ap Ny“p¡ ‘p¡guk Ar^L$pf“p¡, bu“Ådu“‘pÓ, L$p¡B ‘Z d¡rS>õV²$¡V$ Qgphu

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-587)


Procedure and Skill of Investigation :

iL¡$ s¡hp¡ R>¡.


C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 354-ku
Voyeurism A¡V$g¡ L$pB ¡ “u L$pdq¾$X$p Nyá fus¡ r“lpmhpdp„ L$pdyL$
Ap“„v$ dpZhp¡
(i) L$p¡B ‘yê$j
(ii) L$p¡B ”u“¡ A¡hp hMs¡ r“lpm¡ A’hp
s¡“p ap¡V$p ‘pX¡$ (s¡dp„ huqX$ep¡ f¡L$p¡X$…N“p¡ ‘Z kdph¡i ’pe) L¡$ Äepf¡
(iii) s¡ ”u N©ü (Private act) L©$Ðedp„ fp¡L$pe¡gu lp¡e
(iv) A“¡ kpdpÞe fus¡ s¡ k„Å¡Np¡dp„ s¡“¡ Å¡“pf ìe[¼s L¡$ AÞe L$p¡B ìe[¼s
Å¡i¡ L¡$ s¡hp ap¡V$p My‰p ‘pX$i¡ (OZp gp¡L$p¡“¡ bsphi¡) s¡hy„ “l] b“¡ s¡hu
s¡“u A‘¡np/^pfZp lp¡e.
(v) Ðepf¡ Apd L$f“pf ‘yê$j“¡
(vi) ‘l¡guhpf Ny“p¡ kprbs ’pe Ðepf¡ A¡L$ hj® L$fsp„ Ap¡R>u “l] s¡hu ÓZ hj®
ky^u“u b¡ dp„’u L$pB¡ âL$pf“u L¡$v$ A“¡ v$X„ $“¡ ‘pÓ ’i¡. (cpN-1) Ap Ny“p¡
‘p¡guk Ar^L$pf“p¡ A“¡ Ådu“‘pÓ R>¡.
(vii) buÆhpf L¡$ Ðepf ‘R>u L$pB ¡ ‘Z hMs¡ afu Ny“p¡ kprbs ’pe sp¡ v$fL¡ $ hMs¡
ÓZ hj® L$fsp„ Ap¡R>u “l] s¡hu kps hj® ky^u“u b¡ dp„’u L$pB ¡ ‘Z âL$pf“u
S>¡g A“¡ v$„X$“u kÅ“¡ ‘pÓ ’i¡. (cpN-f) Ap Ny“p¡ ‘p¡guk Ar^L$pf“p¡
A“¡ bu“ Ådu“ ‘pÓ R>¡.
õ‘ôuL$fZ 1 :
Ap L$gd“p l¡sy dpV$¡ N©ü L©$Ðe (Private act) dp„ hpS>bu Nyásp S>mhpe
s¡hp k„Å¡Np¡dp„ cp¡N b““pf“p Nyáp„N, ‘y„W$ A’hp õs“ My‰p lp¡e A’ph dpÓ
D‘h”’u Y$L„ $pe¡gp lp¡e A’hp ÅS>ê$-bp’ê$ddp„ lp¡e A’hp kpdpÞe fus¡ Ål¡fdp„
“ ’B iL¡$ s¡hu L$pd Q¡õV$p L$fsu lp¡e Ðepf¡ r“lpmhp“p¡ kdph¡i ’pe R>¡.
õ‘ôuL$fZ f :
Äepf¡ L$p¡B cp¡N b““pf (”u) A¡ ÓuÆ L$p¡B ìe[¼s“¡ “l] bsphhp“u
ifs¡ L$p¡B L©$Ðe“p ap¡V$p ‘pX$hp“u k„dsu Ap‘u lp¡e Ðepf¡ s¡hp ap¡V$p A’hp L©$Ðe
buÅ“¡ Ål¡f L$fhy„ s¡ Ap L$gd l¡W$m“p¡ Ny“p¡ b“i¡.
B.‘u.L$p¡. L$gd : 354-X$u :
Stalking ‘uR>p¡ L$fhp¡ L¡$ ‘pR>m ‘X$hy„.
(1) (i) L$p¡B ‘yê$j, L$p¡B ”u “p¡

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-588)


Procedure and Skill of Investigation :

(ii) L$p¡B ”u (‘p¡sp“¡) fk “ lp¡hp“p õ‘ô k„L¡$s Ap‘¡ s¡d R>sp„.


(iii) s¡ ”u kp’¡ Mp“Nu hpsQus L$fhp“u cph“p’u
(iv) ‘uR>p¡ L$f¡ A“¡ k„‘L®$ L$f¡ A’hp k„‘L®$ L$fhp“u hpf„hpf L$p¡rii L$f¡
A’hp
L$pB
¡ ”u, C-d¡Bg L¡$ buÅ L$pB ¡ Bgp¡L$V$² pr¡ “L$ L$pç¡ eyr“L¡$i“
(k„v$i¡ p ìehlpf)dp„BÞV$f“¡V$“p¡ D‘ep¡N L$fsu lp¡e s¡“p ‘f “S>f
fpM¡ (Monitor)
sp¡ s¡ Ap L$gd l¡W$m Stalking “p¡ Ny“p¡ L$f¡ R>¡. s¡d L$l¡hpe.
‘f„sy Ap fus¡ ‘uR>p¡ L$f“pf ‘yê$j A¡hy„ kprbs L$f¡ L¡$ :
(A) Ny“p¡ AV$L$phhp A“¡ ip¡^u L$pY$hp dpV$¡ ‘uR>p¡ L$ep£ lsp¡ A“¡ S>¡
dpZk ‘f Apfp¡‘ R>¡ s¡“¡ Ny“p AV$L$phhp A“¡ ip¡^hp“u S>hpbv$pfu
fpÄe sfa’u kp¢‘pe¡g lsu A’hp
(b) ‘uR>p¡ L$pB ¡ L$pev$p dyS>b A’hp k„ÅN ¡ p¡“ky pf A’hp L$pB ¡ ìe[¼s“u
L$pev$¡kf“u S>ê$fueps lsu
A’hp
(L$) Mpk k„Å¡Np¡dp„ s¡d L$fhy„ hpS>bu A“¡ Þepe‘|Z® lsy„. sp¡ s¡hy„
hs®“ Ny“p¡ b“i¡ “l].
(f) S>¡ L$pB ¡ ‘Z ‘uR>p¡ L$fhp“p Ny“p dpV$¡ S>hpbv$pf W$fi¡ s¡“¡ ‘l¡guhpf“u kÅ
b¡ dp„’u L$p¡B ‘Z âL$pf“u ÓZ hj® ky^u“u L¡$v$ A“¡ v$„X$, buÆhpf L¡$ s¡
‘R>u“p v$fL¡ $ hMs¡ Ny“p¡ kprbs ’e¡ s¡ b¡ dp„’u L$pB ¡ ‘Z âL$pf“u ‘p„Q hj®
ky^u“u L¡$v$ A“¡ v$„X$“u kÅ“¡ ‘pÓ ’i¡.
‘l¡guhpf“p¡ Ny“p¡ ‘p¡guk Ar^L$pf“p¡, Ådu“‘pÓ R>¡. Ðepf ‘R>u“p
v$f¡L$ Ny“p ‘p¡guk Ar^L$pf“p A“¡ bu“ Ådu“‘pÓ R>¡.
cpfsue ‘yfphp“p L$pev$p-1872 “u L$gd : 53-A¡ dyS>b
D‘fp¡L$s C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gdp¡ : 354, 354-A¡, 354-bu, 354-
ku, 354-X$u A“¡ L$gdp ¡: 376, 376-A¡ ’u 376-C ky^u“p Ny“p“p
âp¡kuL$eyi“ v$frdep“ cp¡N b““pf“u k„drs r“Z®e L$fhp“p¡ dyØp¡ lp¡e Ðepf¡
cp¡N b““pf“y„ QpqfÔe A’hp s¡ ìer¼s“p AÞe L$p¡B ìer¼s kp’¡ Åsue k„b„^
A’hp A“ych k„drs L¡$ k„drs“u NyZhÑp“p âñ¡ kyk„Ns (Relevant) b“i¡
“l].
s‘pk (C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 354)

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-589)


Procedure and Skill of Investigation :
D‘f dyS>b“p 2013 “p Ar^r“ed “„.13 ’u ’e¡gp ky^pfpAp¡“¡ gu^¡ Ap
b^p Ny“p“u N„cufsp h^u R>¡ s¡’u s‘pk L$f“pf Adgv$pfp¡“u S>hpbv$pfu ‘Z
h^u R>¡. s‘pk L$fhp“u kdpÞe fusp¡ D‘fp„s Al] s‘pk“u rhi¡jspAp¡ “uQ¡
âdpZ¡ R>¡.
(A) C.‘u.L$p.¡ , 1860 “u L$gd : 354 “p Ny“p“u s‘pk kpdpÞe fus¡ aqfepv$u,
kpnu“p ‘yfphp s’p ku.ku.V$u.hu.“p f¡L$pX¡ $…N lp¡e sp¡ s¡“p Ap^pf¡ ’B iL¡$,
‘f„sy L$gd : 354-A¡ ’u 354-X$u ky^u“p Ny“p ’p¡X$p rhriô R>¡.
(b) L$gd : 354-A¡ ’u 354-X$u ky^u“p Ny“pdp„ Apfp¡‘u aL$s ‘ê$j S> lp¡B
iL¡$ A“¡ s¡ cp¡N b““pf dpÓ ”u S> lp¡B iL¡$. hmu Ap Ny“p dp¡V$p cpN¡
õhs„Ó kpnuAp¡“u N¡flpS>fudp„ A“¡ A¡L$ps„ dp„ b“sp lp¡e R>¡. s¡’u õhs„Ó
A“¡ âÐepn ‘yfphp dmhp dyíL¡$g R>¡. Ap’u Ap L$gdp¡ l¡W$m cp¡N b““pf
aqfepv$ L$f¡ Ðepf¡ Ny“¡Npf“¡ kÅ ’i¡ L¡$ L¡$d s¡ kyr“ròs lp¡sy„ “’u ‘f„sy
‘p¡sp“u bv$“pdu ’i¡ s¡hp¡ ce ksphu iL¡$ R>¡. s¡’u cp¡N b““pf A¡a.
ApB. Apf. Ap‘hp ApNm Aphsp “’u.
(L$) Ap âL$pf“p Ny“p b“sp AV$L$phhp dpV$¡ L¡$V$gpL$ L¡$kp¡dp„ kÅ“p v$pMgp
b¡kpX$hp ‘Z S>ê$fu R>¡. Ap dpV$¡ iy„ ’B iL¡$ s¡ Å¡BA¡ :
(1) Ap Ny“pAp¡“u s‘pkdp„ aqfepv$u-kpnuAp¡“p r“h¡v$“p¡ D‘fp„s (i)
R>V$L$p (Traps) (ii) Bg¡L$V²$p¡r“L$k A“¡ leyd“ kh£gÞk, (iii)
N¡T¡V¹$k(R>y‘p kp^“p¡) “p¡ D‘ep¡N (iv) dp¡bpBg ap¡“, huqX$ep¡/
Ap¡qX$ep¡ A“¡ L$pç¡ àeyV$f“u A¡a.A¡k.A¡g. Üpfp h¥opr“L$ s‘pk (v)
Ny“N¡ pf“u lpS>fu“p ‘yfphp, dp¡bpBg“p gp¡L$¡ i“ s’p L$pg
¡ X$uV$B¡ g“p
rhóg¡jZ“p Ap^pf¡ Ny“p ‘l¡gp„“u s’p Ny“p ‘R>u“u hs®ZL| $“p ‘yfphp
(vi) Ny“N ¡ pf“p L$bÅdp„ rbcõs kprlÐe, “‚ ap¡V$p hN¡f¡ s’p
A¡L$õV²$p ÄeyX$uiueg L$Þa¡i“ S>¡hp ‘yfphp dmhp“u A‘¡np fpMu
iL$pe.
(f) Ap L$gdp¡ l¡W$m“p Ny“p L$f“pfp kpdpÞe fus¡ s¡hp Ny“p L$fhp“u
Apv$s’u dS>byf lp¡e R>¡. s¡Ap¡ afu afu Aphp Ny“p L$f¡ R>¡. Ap’u
S>epf¡ L$pB
¡ A¡ Aphp¡ Ny“p¡ L$ep®“u aqfepv$ ’pe Ðepf¡ â’d S>¡ ‘yfphp
D‘gå^ lp¡e s¡ d¡mhu g¡hp Ðepf ‘R>u R>V$Ly$„ Np¡W$hu“¡ h^y ‘yfphp
d¡mhhp.
(3) cp¡N b““pf k„ds lp¡e sp¡ S>¡ S>ÁepA¡ A“¡ S>¡ k„Å¡Np¡dp„

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-590)


Procedure and Skill of Investigation :

Apfp¡‘uA¡ Ny“p¡ L$ep£ lp¡e s¡ A’hp s¡hu S>ÁepA¡ A“¡ k„Å¡Np¡dp„


Apfp¡‘u“¡ Ny“p¡ L$fhp“u sL$ Ap‘hp“u ep¡S>“p OX$hu, Ap hMs¡
Bg¡L$V$² pr¡ “L$ kh£gÞk ku.ku.V$u.hu. L¡$df¡ p A“¡/A’hp Bg¡L$V$² pr¡ “L$
N¡T¡V$õ Üpfp f¡L$p¡X$…N“u ìehõ’p L$fhu. s¡ D‘fp„s õhs„Ó A“¡
gpeL$ ‘„Qp¡ ‘Z fpMhp A“¡ OV$“p“y„ L$pev$pdp„ N°pü fus¡ v$õsph¡ÆL$fZ
L$fhy„ s¡“¡ R>V$Ly$„ A’hp V²$¡‘ L$luA¡. Ny“¡Npf Ap v$frdep“ Ny“p“y„
L©$Ðe L$f¡ sp¡ s¡“¡ kÅ L$fphhp“y„ kfm b“u Åe.
(4) D‘f dyS>b“u V²$¡‘dp„ drlgp ‘p¡guk Adgv$pfp¡“¡ kp’¡ fpMhp
Ap¡R>pdp„ Ap¡R>p A¡L$ drlgp ‘„Q fpMhu Å¡BA¡, Å¡ cp¡N b““pf
V²$¡‘ dpV$¡ k„ds “ lp¡e A’hp s¡ dpV$¡ ndsp ^fphsu “ lp¡e sp¡
drlgp ‘p¡guk L¡$ AÞe L$pB ¡ drlgp õhe„ k¡hL$“u dv$v$’u ‘Z V²$‘¡
Np¡W$hu iL$pe. aqfepv$ hNf ‘Z Aphu V²$‘¡ Ap âL$pf“u Ny“pMp¡fu
X$pdhp“p D‘¾$d¡ L$fu“¡ L¡$kp¡ L$fu iL$pe.
(5) R>V$L$p rkhpe õhpcprhL$ ‘yfphpdp„ cp¡N b““pf¡ Ny“p¡ bÞep bpv$
s¡“p L$pB ¡ rhðpky ìe[¼s“¡ lL$uL$s L$lu lp¡e, gMu lp¡e L$p¡g¡S>“p
AÝep‘L$ hN¡f¡ ApNm aqfepv$ L$fu lp¡e s¡ b^p“p r“h¡v$“.
(6) cp¡N b““pf¡ ‘p¡sp“p dp¡bpBgdp„ ap¡V$p, Ap¡qX$ep¡-huqX$ep¡ f¡L$pX¡ $…N,
A¡k.A¡d.A¡k, hp¡V$¹ kA¡‘ k„v$i ¡ p, õV$pf¡ L$ep® lp¡e s¡ b^p kp„ep¡rNL$
‘yfphp b“u iL¡$,
(7) b“ph“u S>ÁepA¡ ep¡Np“yep¡N ku.ku.V$u.hu.L¡$d¡fp lp¡e A“¡
s¡dp„ f¡L$pX¡ $…N ’ey„ lp¡e A’hp ApL$[õdL$ âk„Np¡‘ps f¡L$pX¡ $…N ’ey„ lp¡e
L¡$ AÞe L$p¡BA¡ DÐkyL$sp’u dp¡bpBg hN¡fd ¡ p„ huqX$ep¡ L$gu‘ Dspfu
lp¡e sp¡ s¡ d¡mhhu.
(8) Ny“¡Npf“u A„N TX$su, s¡“p fl¡W$pZ“u TX$su A“¡ s¡“p A„Ns
kpdp““u TX$sudp„ ‘yfphp dmu iL¡$ S>¡d L¡$ :
(A¡) s¡“p¡ dp¡bpBg ap¡“ s‘pkhp¡ s¡dp„ rhX$uep¡ L$gu‘p¡, ap¡V$p,
d¡k¡Å¡ A“¡ rk¾¡$V$ L¡$ gp¡X$ L$f¡gu apBgp¡ Mpk Å¡hu.
(bu) s¡“p L$bÅdp„’u rbcõsp kprlÐe, ‘p¡“N ® p° au (“‚ ap¡V$p)
hN¡f¡ dmu iL¡$.
(ku) cp¡N b“pf kp’¡ Å¡X$su L$pB ¡ L$X$u dmu iL¡$ (‘Ó ìehlpf
s¡hu L$p¡B hõsy hN¡f¡)

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-591)


Procedure and Skill of Investigation :
(X$u) L$pdp¡Ñ¡S>L$ X²$N hN¡f¡, v$f¡L$ hõsy“¡ Ny“p kp’¡ L$p¡B k„b„^
R>¡ L¡$ L¡$d s¡ ‘yR>‘fR> L$fu“¡ “½$u L$fhy„.
(B) Apfp¡‘u“p dp¡bpBg“u L$p¡g X$uV$¡Bg L$Y$phu s¡dp„ cp¡N
b““pf kp’¡ L$p¡B L$p¡çeyr“L¡$i“ ’ey„ R>¡, L¡$V$guhpf A“¡
L¡$V$gp kde¡ ’ey„ R>¡ s¡ Å¡h„y s’p b“ph“p õ’m¡ A“¡ kde¡
s¡“u lpS>fu“¡ dp¡bpBg“y„ gp¡L¡$i“ kd’®“ Ap‘¡ R>¡. Ap
S>ÁepA¡ A“¡ kde¡ r“erds L¡$ Ar“erds fus¡ Aph¡ R>¡
L¡$ L¡$d ? s¡“y„ rhíg¡jZ L$fhy„.
buÆ L$p¡B ”uAp¡ ‘Z cp¡N b“u R>¡ L¡$ L¡$d s¡ A„N¡ Apk‘pkdp„
‘yR>‘fR> L$fu rhNsp¡ d¡mhu iL$pe A“¡ s¡ qv$ipdp„ ‘Z ApNm h^u iL$pe.
(A¡a) Apfp¡‘u“u Aphu Ny“pMp¡fudp„ s¡hp dp“k hpmp klep¡Nu/
kp’uv$pfp¡/dv$v$Npfp¡ ‘Z lp¡hp“u iL$esp lp¡e R>¡, s¡’u
s¡d“¡ ip¡^hp Ðepf‘R>u v$fL¡ $“¡ AgN AgN ‘yR>‘fR>dp„
blpf Aph¡gu lL$uL$sp¡“p¡ Ap^pf gB buÅ“u ‘yR>‘fR>
L$fhu A“¡ h^y“¡ h^y rhNsp¡ L$Y$phu iL$pe.
(Æ) Ap Ny“pdp„ cp¡N b““pf“y„ “pd Ål¡f “ L$fhp“y„ L$gd :
228-A¡ dp„ kdprhô “’u s¡d R>sp„ i¼e lp¡e Ðep„
ky^u cp¡N b““pf“y„ “pd Ål¡f (Expose) “ ’pe s¡
Å¡hy„.
(A¡Q) Ap sdpd Ny“p kps hj® ky^u“u L¡$v$“¡ ‘pÓ R>¡ s¡’u s¡dp„
L$gd : 41-A¡ dyS>bku^u ^f‘L$X$“¡ bv$g¡ “p¡V$uk Ap‘hp“u
Å¡NhpB gpNy ‘X$i¡.
(ApB) Apfp¡‘u“¡ bQphdp„ iy„ L$l¡hp“y„ R>¡ s¡ Ahíe r“h¡v$“ ê$‘¡
g¡hy„ A“¡ s¡“u s‘pk/dyëep„L$“ L$fhy„ L$pfZL¡$ Ap L$gdp¡“p¡
v$f| D‘ep¡N ’hp“u k„cph“p ‘Z Ap¡R>u “’u, Apfp¡‘u Å¡
bQphdp„ cp¡N b““pf“u k„drs A“¡ QpqfÔe“p¡ dyØp¡
D‘[õ’s L$f¡ sp¡ s¡ N°pü “’u.
(5) C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 509
”u v$prnÎe (gpS> dep®v$p) “p¡ A“pv$f L$fsu Q¡ôpAp¡.
Å¡ L$p¡B ‘Z, L$p¡B ”u“u gpS> dep®v$p“p¡ A“pv$f (A‘dp“) L$fhp“p
Bfpv$p’u L$p¡B iåv$p¡ bp¡g¡, Bipfp L$f¡, L$p¡B âL$pf“p¡ AhpS> L$f¡, A’hp L$p¡B hõsy

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-592)


Procedure and Skill of Investigation :
bsph¡ A“¡ s¡ s¡hu ”u kp„cmi¡, A’hp Å¡i¡ s¡hy„ ^pfu“¡ L$f¡ A’hp Aphu ”u“p
A¡L$ps„ õ’p“ (Privacy) dp„ O|ku Åe sp¡ s¡“¡ ÓZ hj® ky^u“u kpv$u L¡$v$ A“¡
v$„X$“u kÅ ’i¡.
Ap Ny“p¡ ‘p¡guk Ar^L$pf“p¡, Ådu“ ‘pÓ A“¡ L$p¡B‘Z d¡rS>õV²$¡V$ Qgphu
iL¡$ A“¡ S>¡ ”u“y„ A‘dp“ L$fhp“p¡ Bfpv$p¡ lp¡e A’hp S>¡“p A¡L$p„sdp„ Ars¾$dZ
’ey„ lp¡e s¡ ”u Üpfp Av$pgs“u d„S|>fu’u kdp^p“‘pÓ R>¡.
Ap Ny“pdp„ L$pB¡ A¡L$ L¡$ AdyL$ ”u“¡ gÿe b“phhpdp„ Aph¡ R>¡. s¡“¡ k„cmphhp
dpV$¡ L$pB
¡ DÃQpfZp¡ L$fhpdp„ Aph¡ R>¡. Ap DÃQpfZp¡ rbcõs A’hp ”u v$prnÎe“y„
Dg„O“ L$fsp„ lp¡e, s¡ âÐen A’®dp„ lp¡e L¡$ rÜA’} lp¡e (v$p.s. ÅfL$d,® S>““p„Np¡
hN¡f¡“p hZ®“, v$fMpõs S>¡hp r“v$£i L$fsp„ DÃQpfZp¡) A’hp s¡hp Bipfp A’hp
AhpS> L$fhp¡. v$p.s. kuV$u hNpX$u“¡ bu“S>ê$fu lp¡“® hNpX$u Ýep“ M¢Qhy„, dp¡V$f
kpeL$g Oku“¡ ‘kpf L$fhy,„ OkpB/A’X$pB“¡ Qpghy„ hN¡f¡ A’hp L$pB ¡ hõsy bsph¡.
v$p.s. “‚ ap¡V$p, rQÓp¡, L$p¡ÞX$p¡d S>¡hu hõsyAp¡ A’hp A¡L$p„s S>Áepdp„ Oyku Åe
v$p.s. bp’ê$ddp„ ”u L$‘X$p„ bv$gsu lp¡e s¡hu S>ÁepBAp¡ L¡$ S>¡dp„ ”u“u gpS>
dep®v$p“p¡ c„N ’pe s¡h„y dgu“ Bfpv$p’u L$fhp“p¡ Ap Ny“pdp„ kdph¡i ’pe R>¡. kpdpÞe
fus¡ Aphp Ny“p L$p¡g¡S>-õL|$g A“¡ s¡“p dpNp£‘f AfpS>L$sÐhp¡ Üpfp ’sp„ lp¡e R>¡.
Aphp Ny“p “S>f A„v$pS> L$fhp’u L$pev$p¡ A“¡ ìehõ’p A„N¡ OZu Mfpb R>bu D‘k¡
R>¡ A“¡ ‘p¡guk“u r“b®msp/ r“dp®ëesp“u R>p‘ ‘X¡$ R>¡. S>¡’u dp¡V$p Ny“p L$fhp“u
tlds ‘Z Ny“¡Npfp¡dp„ Aph¡ R>¡.
3. Åsue Ny“p (Sexual offences) A¡V$g¡ L¡$ C.‘u.L$p¡. L$gd : 375, 376,
376-A¡ ’u 376-C ky^u“p Ny“p.
A - q¾$du“g gp¡ A¡d¡ÞX$d¡ÞV$ A¡L$V$, 2013 “p¡ 13dp¡ Ar^r“ed S>¡ sp.3
a¡b°yApfu, 2013 ’u Adgdp„ Apìep¡ R>¡ s¡“p Üpfp ÅsueNy“pAp¡“u
gNcN sdpd L$gdp¡dp„ dlÐh“p ky^pfp h^pfp L$fhpdp„ Apìep R>¡. Ap
ky^pfp Üpfp :
(1) Ny“pAp¡“u ìep¿epdp„ drlgpAp¡ A“¡ bpmL$p¡ rhê$Ù“p h^ydp„ h^y rbcõsd
L©$Ðep¡“¡ Aphfu g¡hpdp„ Apìep R>¡.
(f) Aphp Ny“p L$fhp“u S>¡d“¡ sL$ lp¡e s¡hp gp¡L$p¡“p h^ydp„ h^y hNp£“¡ Aphfu
g¡hpdp„ Apìep R>¡.
(3) Ny“pAp¡“u rinp OZu kMs L$fu R>¡ A“¡ AdyL$ hMs¡ sp¡ d©Ðeyv$„X$ ky^u“u
L$fhpdp„ Aphu R>¡ s¡dS> AdyL$ hMs¡ rinp“u gOysd dep®v$p ‘Z bp„^hpdp„

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-593)


Procedure and Skill of Investigation :
Aphu R>¡
(4) ANpD S>¡ bmpÐL$pf“u ìep¿epdp„ S>V$ugsp lsu s¡ r“hpfu kfm A¡hu b“phu
R>¡ L¡$ L©$Ðe“u bpfuL$pB (X$uV$¡Bg) hZ®hhu ‘X¡$ “l]
(5) cp¡N b““pf¡ s‘pk v$frdep“ A“¡ ÞepreL$ L$pe®hplu v$frdep“ S>¡ ifd
S>“L$ ‘qf[õ’rs A’hp dyT „ hZ“p¡ kpd“p¡ L$fhp¡ L$fhp¡ ‘X$sp¡ lsp¡ s¡“„y i¼e
s¡V$g„y r“hpfZ L$fu L$pe®‘Ý^rsdp„ kp“yLy$msp L$fhpdp„ Aphu R>¡.
(6) AiL$s-budpf, A‘pluS> A“¡ bp¡gu “ iL¡$ s¡hp cp¡N b““pf A’hp
kpnuAp¡“y„ ‘Z rhi¡j Ýep“ fpMu âb„^p¡ L$ep® R>¡.
(7) ‘yfphp“p L$pev$pdp„ ‘Z dlÐh“p a¡fapfp¡ L$fu Aphp Ny“p kprbs L$fhp
L¡$V$guL$ AX$QZp¡ lsu s¡ v$f| L$fu Mfp Ny“N
¡ pf“¡ R>V$L$hp“u sL$ Ap¡R>u L$fhpdp„
Aphu R>¡.
(8) cp¡N b““pf“¡ hmsf Ap‘hp“u Å¡NhpB L$fhpdp„ Aphu R>¡.
(9) ÞepreL$ âq¾$ep S>X$‘’u ‘|fu L$fhp“u s¡dp„ Å¡NhpB L$fhpdp„ Aphu R>¡.
(10) cp¡N b““pf“u A‘L$urs® A“¡ bu“S>ê$fu âQpf ’sp¡ fp¡L$hp dpV$¡ ‘Z Mpk
âb„^p¡ L$ep® R>¡.
b. Åsue Ny“p Sexual offences “u Å¡NhpBAp¡, 2018 dp„ h^y kMs
b“phhpdp„ Aphu.
2013 “p ky^pfp ‘Z A‘ysp® S>Zpsp„ q¾$du“g gp¡ (A¡dÞ¡ X$dÞ¡ V$) Ap¡X$…Þk 2018
(sp.21 A¡râg, 2018) ’u Åsue Ny“p“p âb„^p¡“¡ h^y kMs b“phhpdp„ Apìep. Ap
ky^pfp hV$lLº $d blpf ‘X$ép spfuM’u S> Adgdp„ d|L$hpdp„ Apìep R>¡ S>¡ ky^pfp k„rnádp„
“uQ¡ âdpZ¡ R>¡.
(1) ApB.‘u.ku.dp„ L$ : 376 “u b¡ ‘¡V$p L$gdp¡ lsu s¡dp„ “hu ‘¡V$p L$gd
(3) Dd¡fhpdp„ Aphu R>¡. (Åsue Ny“pAp¡“u L$gdp¡ f¡X$u f¡afÞk dpV$¡ “uQ¡
Ap‘u R>¡) s¡ D‘fp„s L$gd : 376-A¡bu, 376-X$uA¡ A“¡ 376-X$ubu
“hu Dd¡fhpdp„ Aphu R>¡. s¡ kNuf bpmpAp¡ k„v$c®dp„ R>¡ A“¡ s¡dp„ kÅ
d©Ðeyv$„X$ ky^u“u s’p kMs R>¡ L$fhpdp„ Aphu R>¡.
(f) ANpD“u C.‘u.L$p¡. L$gdp¡ : 166-A¡ A“¡ 228-A¡ “p l¡sy dpV$¡ s¡dp„
‘Z Ap “hu Dd¡f¡gu L$gdp¡“p¡ kdph¡i L$fhpdp„ Apìep¡ R>¡. s¡hu S> fus¡
cpfsue ‘|fphp“p L$pev$p, 1872“u L$gdp¡ : 53-A¡ A“¡ 146 “p l¡sy
dpV$¡ ‘Z s¡dp„ D‘fp¡L$s “hu L$gdp¡“p¡ kdph¡i L$fhpdp„ Apìep¡ R>¡ s¡dS>
q¾$du“g âp¡kuS>f L$pX¡ $, 1793“u L$gdp¡ : 26, 154, 161, 164,

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-594)


Procedure and Skill of Investigation :

173, 197, 309, 327, 357-bu, 357-ku, 374, 377,


438, 439 A“¡ A“yk|rQ-1 dp„ ‘Z “hu L$gdp¡ k„b„^u Ap“yk„rNL$
ky^pfp L$ep® R>¡. s¡ D‘fp„s POCSO A¡L$V$, 2012 “u L$gd : 42 dp„
‘Z D‘fp¡L$s ky^pfphpmu L$gdp¡ Dd¡fhpdp„ Aphu R>¡.
(3) C.‘u.L$p.¡ L$gd : 376 “u ‘¡V$p L$gd (1) dp„ kÅ h^pfu“¡ gOysd kÅ
kps hj®“u lsu s¡ v$k hj®“u L$fhpdp„ Aphu R>¡.
(4) q¾$du“g âp¡kuS>f L$pX¡ $, 1973 “u L$gd : 173 dp„ bmpÐL$pf“p Ny“p“u
s‘pk ÓZ dpkdp„ ‘|fu L$fhp“p¡ r“v$i£ lsp¡ s¡ 2018 “p ky^pfpdp„ OV$pX$u b¡
dpk L$ep® R>¡.
(5) q¾$du“g âp¡kuS>f L$p¡X$, 1973 “u L$gd : 374 dp„ ‘¡V$p L$gd : (4)
“hu Dd¡fu Åsue Ny“p“p L¡$kp¡dp„ A‘ug“p¡ r“L$pg R> dpkdp„ L$fhp“u Å¡NhpB
L$fhpdp„ Aphu R>¡. s¡dS> L$gd : 377 (kfL$pf sfa’u A‘ug) dp„ ‘¡V$p
L$gd : (3) “hu Dd¡fu s¡dp„ ‘Z A¡hp¡ âb„^ L$fhpdp„ Apìep¡ R>¡ L¡$ Åsue
Ny“pdp„ kÅ“u kpd¡ A‘ug L$fhpdp„ Aphu lp¡e Ðepf¡ ‘Z s¡“p¡ R> dpkdp„
r“L$pg L$fhp¡ Å¡Bi¡.
(6) q¾$du“g âp¡kuS>f L$p¡X$, 1973 “u L$gd : 438 S>¡ ApNp¡sfp Ådu“
Ap‘hp bpbs“u R>¡ s¡ C.‘u.L$p¡. L$gd : 376, 376-A¡bu, 376-
X$uA¡, A“¡ 376-X$ubu (Ap Qpf Ny“pAp¡) “p L¡$kp¡dp„ gpNy ‘X$i¡ “l].
(A¡V$g¡ L¡$ s¡dp„ ApNp¡sfp Ådu“ Ap‘u iL$pi¡ “l])
(7) q¾$du“g âp¡kuS>f L$pX¡ $, 1973 “u L$gd : 439 dp„ lpBL$pV¡ $® A“¡ k¡iÞk
L$p¡V$®“¡ Ådu“ Ap‘hp“u Mpk kÑp Ap‘hpdp„ Aphu R>¡ s¡ L$gddp„ buÅ¡
‘f„syL$ v$pMg L$fhpdp„ Apìep¡ R>¡ s¡ dyS>b Ådu“ AfÆ“u “p¡V$uk ‘„v$f
qv$hkdp„ ‘[ågL$ âp¡kuL$eyV$f“¡ Ap‘hu Å¡Bi¡ s¡dS> ‘¡V$p L$gd (1-A¡)
“hu Dd¡fu“¡ Aphu Ådu“ AfÆ“u ky“hZu hMs¡, C.‘u.L$p.¡ L$gd : 376
(3), 376-A¡, 376-X$uA¡ A’hp 376-X$ubu “p¡ L¡$k lp¡e sp¡ s¡“p
aqfepv$u A’hp aqfepv$u hsu’u Ar^L©$s AÞe ìer¼s“¡ lpS>f fpMhp Å¡Bi¡.
“p¢^ : q¾$du“g âp¡kuS>f L$pX¡ $, 1973 “u A“ykr| Q-1 dp„ ’e¡g ky^pfp Ap ‘yõsL$“p
‘qfriô-2 dp„ Ap‘¡g A“yk|rQ-1 dp„ L$fu g¡hpdp„ Apìep R>¡. 2018
“p ky^pfp hV$lºL$d bpv$ cpfsue ap¡S>v$pfu ^pfp“u Åsue Ny“pAp¡“u
L$gdp¡ lh¡ “uQ¡ âdpZ¡ ’pe R>¡.
C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 375

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-595)


Procedure and Skill of Investigation :

L$gd : 375 ‘yê$j¡ bmpÐL$pf L$ep£ lp¡hp“y„ L$l¡hpi¡, Å¡ s¡Z¡-


(A) s¡“u S>““¢rÖe, L$pB ¡ ‘Z lv$ ky^u, L$pB
¡ ”u“u ep¡r“, dyM, d|Ópie A’hp
Nyv$pdp„ âh¡i L$fph¡ A’hp s¡Zu“¡ s¡“u kp’¡ A’hp L$p¡B AÞe ìe[¼s
kp’¡ s¡d L$fph¡,
A’hp
(b) L$p¡B ‘v$p’® A’hp ifuf“p¡ L$p¡B‘Z cpN, S>¡ S>““¢rÖe “’u, L$p¡B ”u“u
ep¡r“, d|Ópie A’hp Nyv$pdp„ v$pMg L$f¡ A’hp s¡Zu“¡ s¡“u kp’¡ A’hp
L$p¡B AÞe ìe[¼s kp’¡ s¡d L$fph¡, A’hp
(L$) L$pB ¡ ”u“p ifuf“p cpN kp’¡ R>¡X$R>pX$ L$f¡ S>¡’u A¡hu ”u“u ep¡r“, d|Ópie
A’hp Nyv$pdp„ A’hp AÞe L$p¡B cpNdp„ âh¡i L$fph¡ A’hp s¡Zu“¡ s¡“u
kp’¡ A’hp L$p¡B AÞe ìe[¼s kp’¡ s¡d L$fph¡, A’hp
(X$) s¡“y„ dp¡Yy$„ L$p¡B ”u“u ep¡r“, Nyv$p A’hp d|Ópiedp„ “pM¡, A’hp s¡Zu“¡
s¡“u kp’¡ A’hp L$p¡B AÞe ìe[¼s kp’¡ s¡d L$fph¡.
Ap k„Å¡Np¡ l¡W$m “uQ¡ S>Zph¡g kps hZ®h¡gu L$p¡B‘Z bpbs
l¡W$m ‘X¡$ :
â’d : s¡Zu“u BÃR>p hNf
buSy> : s¡Zu“u k„drs hNf
ÓuSy> : s¡Zu“u k„drs’u, Äepf¡ s¡Zu“u k„drs s¡Zu“¡ A’hp s¡Zu“¡ S>¡dp„ rls
lp¡e s¡hu L$p¡B ìe[¼s“¡ d©Ðey A’hp ìe’p ‘lp¢QpX$hp“p ce l¡W$m d|L$u“¡
d¡mhu lp¡e.
Qp¡’y„ : s¡Zu“u k„drs’u, S>epf¡ A¡ ‘yê$j ÅZsp¡ lp¡e L¡$, ‘p¡s¡ s¡ ”u“p¡ ‘rs “’u,
A“¡ s¡ ”u dp“¡ R>¡ L¡$ s¡ A¡hp ‘yê$j kp’¡ L$pev$¡kf ‘fZ¡gu R>¡ A’hp s¡d
dp“¡ R>¡ A“¡ s¡ L$pfZ¡ s¡Zu“uA¡ k„drs Ap‘u R>¡.
‘p„Qdy„ : s¡Zu“u k„drs’u, Äepf¡ A¡hu k„drs Ap‘su hMs¡, A[õ’f dNS> A’hp
s¡ ‘yê$j Ås¡ A’hp AÞe dpfas¡ dpv$L$sp A’hp b¡lp¡iu A’hp..
rb“Apfp¡Áeâv$ ‘v$p’® Ap‘pep“p L$pfZ¡, s¡Zu“u k„drs Ap‘¡ R>¡ s¡ A„N¡
s¡“y„ õhê$‘ A“¡ ‘qfZpdp¡ s¡Zu“u kdÆ iL¡$ s¡d “ lp¡e,
R>̺$„ : k„drs’u L¡$ hNf, Äepf¡ s¡Zu“u AY$pf hj®’u “uQ¡“u he lp¡e.
kpsdy„ : Äepf¡ s¡Zu“u k„drs S>Zphhp And lp¡e.
kdS|>su-1 : Ap L$gd“p l¡sy dpV$¡ ep¡r“dp„ rgrbep d¡Å¡fp (ep¡r““p blpf“u L$p¡f“p¡
cpN) kdph¡i ’pe R>¡.

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-596)


Procedure and Skill of Investigation :
kdS|>su-f : k„drs A¡V$g¡ Äepf¡ s¡ ”u iåv$p¡, Bipfp A’hp L$p¡B‘Z dp¥rML$ õhê$‘“p
A’hp rb“ dp¥rML$ k„Qpf Üpfp Qp¡½$k Åsue L©$Ðedp„ klcpNu b“hp BÃR>p
S>Zph¡ s¡ fus¡ Ak„qv$Á^ fus¡ õ‘ô õh¡ÃR>p‘|h®L$“u kdS|>su.
Å¡NhpB L$ep® dyS>b L$p¡B ”u“¡ âh¡i“p L©$Ðe“p¡ ârsL$pf ipfuqfL$ ârsL$pf
L$ep£ “’u dpÓ s¡ lL$uL$s“p L$pfZ¡, Åsue âh©rs dpV$¡ s¡“u k„drs lp¡hp“y„ NZpi¡
“l].
A‘hpv$-1 : sbubu âq¾$ep L¡$ v$MgNufu“¡ bmpÐL$pf NZpi¡ “l].
A‘hpv$-f : ‘yê$j Üpfp s¡“u ‘p¡sp“u ‘Ð_u kp’¡“p¡ Åsue k„cp¡N A’hp Åsue L©$Ðep¡,
‘Ð_u 14 hj®’u Ap¡R>u he“u “ lp¡e, sp¡ s¡ bmpÐL$pf “’u.
C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 376 bmpÐL$pf bv$g rinp.
(1) S>¡ L$p¡B, ‘¡V$p L$gd(f) dp„ S>Zph¡g qL$õkpAp¡ rkhpe, bmpÐL$pf NyÅf¡,
sp¡ kps hj®’u Ap¡R>u “l], ‘f„sy ApÆh“ ky^u“u ’B iL¡$ s¡hu kMs
L¡$v$“u rinp“¡ ‘pÓ W$fi¡, A“¡ v$„X$“¡ ‘Z ‘pÓ W$fi¡.
(f) S>¡ L$p¡B,
(A¡) ‘p¡guk Ar^L$pfu lp¡B, bmpÐL$pf NyÅf¡
(i) ‘p¡guk õV$¡i““u lv$ rhõspf“u A„v$f lp¡e S>¡dp„ A¡hp ‘p¡guk
Ar^L$pfu“u r“eyr¼s ’B lp¡e : A’hp
(ii) L$p¡B‘Z õV$¡i“ lpDk“u S>Áepdp„ lp¡e : A’hp
(iii) L$p¡B ”u ‘f NyÅep£ lp¡e S>¡ A¡hp ‘p¡guk Ar^L$pfu“u L$õV$X$udp„
lp¡e A’hp A¡hp ‘p¡guk Ar^L$pfu“u L$õV$X$udp„ S>¡ s¡ ‘p¡guk
Ar^L$pfu“p spbp l¡W$m“p¡ lp¡e : A’hp
(bu) Ål¡f k¡hL$ lp¡B, L$p¡B ”u ‘f bmpÐL$pf NyÅf¡ S>¡ A¡hp Ål¡f k¡hL$“u
L$õV$X$udp„ lp¡e A’hp A¡hp Ål¡f k¡hL$“u L$õV$X$udp„ S>¡ Ål¡f k¡hL$“p spbp
l¡W$m lp¡e : A’hp
(ku) L¡$ÞÖ kfL$pf L¡$ fpÄe kfL$pf Üpfp d|L$hpdp„ Aph¡gp ki” v$m“p¡ L$pB ¡ kæe
lp¡B, A¡hp rhõspfdp„ bmpÐL$pf NyÅf¡ : A’hp
(X$u) S>¡g, qfdpÞX$ lp¡d (ky^pfZp N©l) A’hp Adgdp„ lp¡e s¡hp L$p¡B L$pev$p
Üpfp A’hp s¡ l¡W$m õ’p‘hpdp„ Aph¡gp L$õV$X$u“p õ’m¡ A’hp ”uAp¡ L¡$
bpmL$p“ ¡ ¡ gNsu k„õ’pdp„, k„Qpg“dp„ lp¡B A’hp L¡$õV$pa lp¡B, A¡hu L$pB¡ ‘Z
S>¡g, qfdpÞX$ lp¡d, õ’m L¡$ k„õ’p“p L$p¡B Aprîs‘f bmpÐL$pf NyÅf¡ :
A’hp

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-597)


Procedure and Skill of Investigation :

(C) lp¡[õ‘V$g“p d¡“¡S>d¡ÞV$dp„ lp¡B A’hp õV$pa lp¡B, s¡ lp¡[õ‘V$gdp„ L$p¡B


”u‘f bmpÐL$pf NyÅf¡: A’hp
(A¡a) k„b„^u, hpgu L¡$ s¡“p¡ rinL$ lp¡B, A’hp ”u âÐe¡“p V²$õV$ L¡$ Ap¡’p¡qfV$u“p¡
lp¡Øp¡ ^fph“pf L$p¡B ìe[¼s, A¡hu ”u ‘f bmpÐL$pf NyÅf¡ : A’hp
(Æ) L$p¡du A’hp AgNhpv$u tlkpMp¡fu v$frdep“ bmpÐL$pf NyÅf¡ : A’hp
(A¡Q) ”u kcNp® lp¡hp“y„ ÅZhp R>sp„ s¡“p‘f bmpÐL$pf NyÅf¡ : A’hp
(ApB) L$p¡B ”u ‘f bmpÐL$pf NyÅf¡ Äepf¡ s¡ 16 hj®’u Ap¡R>u he“u lp¡e :
A’hp
(S>¡) L$p¡B ”u ‘f bmpÐL$pf NyÅf¡ S>¡ k„drs Ap‘hp Akd’® lp¡e : A’hp
(L¡$) L$pB ¡ ”u ‘f A„L$y i A’hp âcyÐh ^fphsp¡ lp¡Øp¡ lp¡B, A¡hu ”u ‘f bmpÐL$pf
NyÅf¡ : A’hp
(A¡g) L$pB¡ ”u ‘f bmpÐL$pf NyÅf¡ S>¡ ipfuqfL$ L¡$ dp“rkL$ Andsp ^fphsu lp¡e :
A’hp
(A¡d) bmpÐL$pf NyÅfsu hMs¡ ipfuqfL$ dlpìe’p r“‘Åh¡ A’hp A„N rhÃR>¡v$
A’hp L$v$ê$‘ r“‘Åh¡ A’hp A¡ ”u“u tS>v$Nu“¡ cedp„ dyL¡$ : A’hp
(A¡“) A¡ S> ”u ‘f hpf„hpf bmpÐL$pf NyÅf¡.
sp¡ v$k hj®’u Ap¡R>u “l], ‘f„sy ApÆh“ ’B iL¡$ s¡hu kMs L¡$v$“u rinp“¡
‘pÓ W$fi¡, ApÆh““p¡ A’® ìe[¼s“p bpL$u fl¡gp Ly$v$fsu Æh“cf L$fhp¡
Å¡Bi¡, A“¡ v$„X$“¡ ‘Z ‘pÓ W$fi¡.
kdS|>su : Ap ‘¡V$p L$gd“p l¡sy dpV$¡ :
(A¡) ki”v$m A¡V$g¡ “p¥L$pv$m, c|rdv$m A“¡ hpeyv$m s’p Adgu lp¡e s¡hp L$p¡B
L$pev$p l¡W$m fQhpdp„ Aph¡gp L$p¡B ki”v$m, S>¡dp„ L¡$ÞÖ kfL$pf A’hp
fpÄe kfL$pf“p A„Ly$i l¡W$m“p A^®gíL$fu A“¡ klpeL$ v$mp¡ kdprhô
R>¡ s¡“p kæe ’pe R>¡.
(bu) lp¡[õ‘V$g A¡V$g¡ lp¡[õ‘V$g“u ‘qfkf A“¡ s¡dp„ M¢Q-Ap„QL$u v$frdep“
ìe[¼s“¡ õhuL$pfhp A’hp kpfhpf dpV$“ ¡ u sbubu L$pmÆ A’hp ‘y“h®k““u
S>ê$fuepshpmu ìe[¼sAp¡ A„N¡“u L$p¡B k„õ’p“u ‘qfkf :
(ku) ‘p¡guk Ar^L$pfu“p¡ A’® ‘p¡guk A¡L$V$, 1861 (1861 “p ‘ dp„) l¡W$m
iåv$dp„ Apàep dyS>b“p¡ L$fhp¡ Å¡Bi¡.
(X$u) ”u A’hp bpmL$p¡ bpbs“u k„õ’p A¡V$g¡ A¡hu k„õ’p, ÐeÅe¡g ”u A’hp
bpmL$p¡ A’hp rh^hp dpV$¡“p Apîe õ’p“ A’hp N©l sfuL¡$ Ap¡mMpsy„

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-598)


Procedure and Skill of Investigation :

A’hp s¡ L$pB ¡ AÞe “pd¡ Ap¡mMpsu k„õ’p lp¡e, S>¡ ”uAp¡ A’hp bpmL$p“ ¡ p
õhuL$pf A’hp v$fL$pf dpV$¡ õ’p‘u lp¡e A“¡ Åmhhpdp„ Aphsu lp¡e.
(3) S>¡ L$p¡B ‘Z 16 hj® L$fsp„ “p“u he“u ”u ‘f bmpÐL$pf L$fi¡ s¡“¡ 20
hj® L$fsp„ Ap¡R>u “ lp¡e s¡hu kMs L¡$v$“u kÅ ’i¡, ‘f„sy s¡ ApÆh“ L¡$v$
A¡V$g¡ L¡$ s¡ ìe[¼s“p i¡j Ly$v$fsu Æh“ ‘e®s“u L¡$v$ L$fu iL$pi¡ A“¡ s¡ v$X„ $“¡
‘pÓ ‘Z ’i¡.
Å¡NhpB L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ L¡$ Aphp¡ v$X„ $, cp¡N b““pf“p sbubu MQ®
s’p ‘y“h®k“ dpV$¡ AphíeL$ lp¡e s¡V$gp¡ Þepre A“¡ hpS>bu lp¡e. h^y
Å¡NhpB L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ L¡$ Ap ‘¡V$p L$gd l¡W$m L$fhpdp„ Aph¡g v$„X$“u
fL$d cp¡Nb““pf“¡ Q|L$hhpdp„ Aphi¡.
C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 376-A¡ : ‘uqX$sp“y„ d©Ðey r“‘Åhhp A’hp d©s:âpe
[õ’rs“y„ r“dp®Z L$fhp bv$g rinp :
S>¡ L$p¡B, L$gd : 376 “u ‘¡V$p L$gd (1) A’hp (f) l¡W$m“p¡ rinp‘pÓ
Ny“p¡ L$f¡ A“¡ A¡hp¡ Ny“p¡ L$fsu hMs¡ BÅ ‘lp¢QpX¡$ S>¡“p’u ”u“y„ d©Ðey “u‘S>¡ A’hp
”u“p Æh““u d©s:‘pe [õ’rs“y„ r“dp®Z L$f¡, sp¡ huk hj®’u Ap¡R>u “l], ‘f„sy
ApÆh“ ky^u“u ’B iL¡$ s¡hu kMs L¡$v$“u rinp“¡ ‘pÓ b“i¡, S>¡“p¡ A’® ìe[¼s“p
bpL$u fl¡gp Ly$v$fsu Æh“cf“u L¡$v$ L$fhp¡ Å¡Bi¡ A’hp d©Ðeyv$„X$“¡ ‘pÓ b“i¡.
C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 376-A¡bu :
S>¡ L$p¡B ‘Z 12 hj® L$fsp„ “p“u he“u ”u‘f bmpÐL$pf L$fi¡ s¡“¡ 20
hj® L$fsp„ Ap¡R>u “ lp¡e s¡hu kMs L¡$v$“u kÅ ’i¡ ‘f„sy s¡ ApÆh“ L¡$v$ A¡V$g¡ L¡$ s¡
ìe[¼s“p i¡j Ly$v$fsu Æh“ ‘e®s“u L¡$v$ A“¡ v$X„ $ A’hp d©Ðeyv$X„ $ L$fu iL$pi¡. Å¡NhpB
L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ L¡$ Aphp¡ v$X„ $ cp¡N b““pf“p sbubu MQ® s’p ‘|“h®k“ dpV$¡ AphíeL$
lp¡e s¡V$gp¡ Þepre A“¡ hpS>bu lp¡e.
h^y Å¡NhpB L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ L¡$ Ap ‘¡V$p L$gd l¡W$m L$fhpdp„ Aph¡g v$X„ $“u
fL$d cp¡Nb““pf“¡ Q|L$hhpdp„ Aphi¡.
C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 376-bu : ‘rs Üpfp s¡“u ‘p¡sp“u ‘Ð_u kp’¡ AgN
hkhpV$ v$frdep“ Åsue k„cp¡N.
S>¡ L$p¡B, s¡“u ‘p¡sp“u ‘Ð_u kp’¡, s¡Zu“u k„drs hNf, Åsue k„cp¡N
L$f¡, S>¡ AgN hkhpV$ L$fsu lp¡e, s¡ AgN hkhpV$ L$fsu lp¡e, sp¡ b¡ hj®’u Ap¡R>u
“l], ‘f„sy kps hj® ky^u ’B iL¡$ s¡hu L$p¡B‘Z âL$pf“u L¡$v$“u rinp“¡ ‘pÓ W$fi¡
A“¡ v$„X$“¡ ‘Z ‘pÓ W$fi¡.

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-599)


Procedure and Skill of Investigation :
kdS|>su : Ap L$gddp„ Åsue k„cp¡N“p¡ A’® L$gd 375 “u L$gp¡T (A¡)
’u (X$u) dp„ v$ip®h¡gy„ L$p¡B‘Z L©$Ðe L$fhp¡ Å¡Bi¡.
C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 376-ku : Ar^L$pfuÑp ^fph“pf ìer¼s Üpfp
Åsue k„cp¡N :
S>¡ L$p¡B,
(A¡) Ar^L$pfuÑp“u [õ’rs A’hp rhðpkS>Þe k„b„^dp„ lp¡B : A’hp
(bu) Ål¡f k¡hL$ lp¡B : A’hp
(ku) S>¡g, qfdpÞX$ lp¡d A’hp Adgdp„ lp¡e s¡hp L$p¡B L$pev$p Üpfp L¡$ L$pev$p
l¡W$m õ’p‘hpdp„ Aph¡gp L$õV$X$u“y„ AÞe õ’m, A’hp ”uAp¡ L¡$ bpmL$p¡
A„N¡“u k„õ’p“p kyrâÞV$¡ÞX¡$ÞV$ A’hp d¡“¡S>f lp¡B,
(X$u) lp¡[õ‘V$g“p d¡“¡S>d¡ÞV$dp„ A’hp lp¡[õ‘V$g“p¡ õV$pa lp¡B, A¡hp¡ lp¡Øp“p¡
v$|f‘ep¡N L$f¡ A’hp s¡“u L$õV$X$udp„ A’hp s¡“p lhpgpdp„ A’hp õ’mp¡A¡
lpS>f L$pB ¡ ”u“¡ s¡“u kp’¡ Åsue k„cp¡N L$fhp dpV$¡ âgp¡c“ Ap‘¡ A’hp
ggQph¡, A¡hp¡ Åsue k„cp¡N bmpÐL$pf“p¡ Ny“p¡ b“sp¡ “ lp¡e, sp¡ ‘p„Q
hj®’u Ap¡R>u “l] ‘f„sy v$k hj® ky^u“u ’B iL¡$ s¡hu kMs L¡$v$“u L$pB
¡ ‘Z
õhê$‘“u rinp“¡ ‘pÓ W$fi¡ A“¡ v$„X$“¡ ‘Z ‘pÓ W$fi¡.
kdS|>su-1 : Ap L$gddp„ Åsue k„cp¡N“p¡ A’® L$gd 375 “u L$gp¡T (A¡)
’u (X$u) dp„ v$ip®h¡gy„ L$p¡B‘Z L©$Ðe L$fhp¡ Å¡Bi¡.
kdS|>su-f : Ap L$gd“p l¡sy dpV$¡ L$gd : 375 “u kdS|>su-1 ‘Z gpNy
L$fhy„ Å¡Bi¡.
kdS|>su-3 : kyrâÞV$Þ¡ X¡$ÞV$, S>¡g, qfdpÞX$ lp¡d A’hp L$õV$X$u“p AÞe L$pB¡ õ’m
A’hp ”uAp¡ A“¡ bpmL$p¡ A„N¡“u k„õ’p“p k„b„^dp„, A¡hu S>¡g, qfdpÞX$
lp¡d, õ’m A’hp k„õ’p“p¡ lhpgp¡ ^fph“pf ìer¼s s¡hp lp¡Øp“p L$pfZ¡
A¡hu ìe[¼s s¡“p Aprîsp¡ ‘f L$p¡B kÑp hp‘fu iL$su lp¡e L¡$ A„Ly$i gpv$u
iL$su lp¡e.
kdS|>su-4 : lp¡[õ‘V$g A“¡ ”u A’hp bpmL$p¡ A„N¡“u k„õ’p iåv$“p A’®dp„
A“y¾$d¡ L$gd : 376 “u ‘¡V$p L$gd (f) “u kdS|>sudp„ S>Zph¡g A’®
L$fhp¡ Å¡Bi¡.
C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 376-X$u : kpdyrlL$ bmpsL$pf (N¢N f¡‘) -
Äep„ A¡L$ L¡$ h^y ìe[¼sAp¡ kdyl b“phu L$p¡B ”u ‘f bmpÐL$pf NyÅf¡
A’hp kpdpÞe Bfpv$p¡ ‘pf ‘pX$hp dpV$¡ L©$Ðe L$eȳ lp¡e, Ap kdyl“u v$f¡L$ ìe[¼sA¡

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-600)


Procedure and Skill of Investigation :

bmpÐL$pf NyÅep£ R>¡ s¡hy„ dp“u g¡hpi¡ A“¡ huk hj®’u Ap¡R>u “l], ‘f„sy ApÆh“
ky^“u ’B iL¡$ s¡hu kMs L¡$v$“u rinp“¡ ‘pÓ W$fi¡, S>¡“p¡ A’® bpL$u fl¡gp Ly$v$fsu
Æh“cf ’i¡ A“¡ v$„X$“¡ ‘Z ‘pÓ W$fi¡.
‘f„sy A¡hu Å¡NhpB L$fhpdp„ Aphu R>¡ L¡$ A¡hp¡ v$„X$ ‘uqX$sp“p sbubu MQ®
A“¡ ‘y“h®k““¡ ‘lp¢Qu hmhp dpV$¡ Þepeu A“¡ hpS>bu lp¡hp Å¡Bi¡.
h^ydp„ A¡hu ‘Z Å¡NhpB L$fhpdp„ Aphu R>¡ L¡$ Ap L$gd l¡W$m afdphpe¡gp¡
L$pB¡ ‘Z v$„X$ ‘uqX$sp“¡ Q|L$hhp¡ Å¡Bi¡.
C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 376-X$uA¡ :
Äepf¡ 16 hj® L$fsp„ “p“u he“u ”u ‘f, kpdpÞe Bfpv$p¡ bf gphhp“p
Bfpv$¡ b“¡gu L$pB ¡ V$pm
¡ L$u“p A¡L$ L¡$ h^y kæep¡A¡ bmpÐL$pf L$ep£ lp¡e Ðepf¡ s¡Ap¡ ‘¥L$u“p
v$f¡L¡$ bmpÐL$pf L$ep£ R>¡ s¡d dp“hpdp„ Aphi¡ A“¡ s¡d“¡ ApÆh“ L¡$v$ A¡V$g¡ L¡$ i¡j
Ly$v$fsu Æh“‘e®s“u L¡$v$ A“¡ v$„X$“u kÅ ’i¡.
Å¡NhpB L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ L¡$ Aphp¡ v$„X$ cp¡N b““pf“p sbubu MQ® s’p
‘|“h®k“ dpV$¡ AphíeL$ lp¡e s¡V$gp¡ Þepre A“¡ hpS>bu lp¡e.
h^y Å¡NhpB L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ L¡$ Ap ‘¡V$p L$gd l¡W$m L$fhpdp„ Aph¡g v$X„ $“u
fL$d cp¡Nb““pf“¡ QyL$hhpdp„ Aphi¡.
C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 376-X$ubu :
Äepf¡ 1f hj® L$fsp„ “p“u he“u ”u ‘f, kpdpÞe Bfpv$p¡ bf gphhp“p
Bfpv$¡ b“¡gu L$p¡B V$p¡mL$u“p A¡L$ L¡$ h^y kæep¡A¡ bmpÐL$pf L$ep£ lp¡e Ðepf¡ s¡Ap¡
‘¥L$u“p v$f¡L¡$ bmpÐL$pf L$ep£ R>¡ s¡d dp“hpdp„ Aphi¡ A“¡ s¡d“¡ ApÆh“ L¡$v$
A¡V$g¡ L¡$ i¡j Ly$v$fsu Æh“‘e®s“u L¡$v$ A“¡ v$„X$ A’hp d©Ðeyv$„X$“u kÅ L$fhpdp„
Aphi¡.
Å¡NhpB L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ L¡$ Aphp¡ v$„X$ cp¡N b““pf“p sbubu MQ® s’p
‘|“h®k“ dpV$¡ AphíeL$ lp¡e s¡V$gp¡ Þepeu A“¡ hpS>bu lp¡e.
h^y Å¡NhpB L$fhpdp„ Aph¡ R>¡ L¡$ Ap ‘¡V$p L$gd l¡W$m L$fhpdp„ Aph¡g v$X„ $“u
fL$d cp¡Nb““pf“¡ Q|L$hhpdp„ Aphi¡.
C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 376-C : hpf„hpf Ny“p¡ L$fhp rinp -
S>¡ L$p¡B“¡ ANpD L$gd : 376, 376-A¡, L$gd 376-X$u, l¡W$m“p
rinp‘pÓ Ny“p bv$g Ny“¡Npf W$fphep¡ lp¡e A“¡ afu’u Ap L$gdp¡ l¡W$m“p L$p¡B‘Z
rinp‘pÓ Ny“p bv$g Ny“¡Npf W$fphpe, sp¡ ApÆh“ L¡$v$“u rinp“¡ ‘pÓ W$fi¡,
S>¡“p¡ A’® ìe[¼s“p bpL$u fl¡gp Ly$v$fsu Æh“cf L$fhp¡ Å¡Bi¡ A’hp d©Ðeyv$„X$“¡

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-601)


Procedure and Skill of Investigation :

‘pÓ W$fi¡.
4. ”uAp¡ A“¡ bpmL$p¡ rhê$Ù“p Åsue Ny“p“u s‘pkdp„ Ýep“dp„ fpMhp“p rhi¡j
L$p“|“u âb„^p¡ :
(1) A¡a.ApB.Apf. : C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 326-A¡, 326-bu,
354, 354-A¡ ’u 354-X$u, 376, 376-A¡ ’u 376-B ky^u“p
Ny“p A“¡ L$gd : 509 l¡W$m“p Ny“p“u A¡a.ApB.Apf. Äepf¡ cp¡N b““pf
drlgp Ap‘¡ Ðepf¡ s¡ drlgp ‘p¡guk Adgv$pf¡ A’hp AÞe L$p¡B drlgp
Adgv$pf¡ g¡hu (“p¢^hu) Å¡BA¡. (q¾$.âp¡. L$pX¡ $-1973 “u L$gd : 154
(1) “p¡ ‘f„syL$)
(f) ‘p¡guk Üpfp kpnu“¡ kdÞk :- q¾$.âp¡. L$p¡X$-1973 “u L$gd : 160
dyS>b kdÞk L$pY$u“¡ L$p¡B ‘Z drlgp“¡ ‘p¡guk õV$¡i“¡ A’hp s¡“p Of
rkhpe AÞe L$p¡B S>ÁepA¡ bp¡gphu iL$pi¡ “l].
(3) r“h¡v$“ : S>¡ drlgp rhê$Ù“p (‘f“p) C.‘u.L$p.¡ , 1860 L$gd : 354,
354-A¡ ’u 354-X$u, 376, 376-A¡ ’u 376-B A“¡ 509 l¡W$m“p
Ny“p A’hp Ny“p“p âeÐ_“u s‘pkdp„ s¡“„y q¾$.âp¡. L$pX¡ $, 1973 “u L$gd :
161 dyS>b r“h¡v$“ g¡hp“y„ lp¡e sp¡ s¡ drlgp Adgv$pf A’hp AÞe
L$p¡B drlgp Adgv$pf¡ g¡hy„ (gMhy„) Å¡BA¡.
(4) d¡rS>õV²$¡qV$ kdn r“h¡v$“ g¡hX$phph“u Å¡NhpB q¾$.âp¡. L$p¡X$, 1973“u
L$gd : 164 dp„ R>¡. Ap L$gd“p M„X$ (‘) dp„ r“h¡v$“ g¡hp“u fus¡ v$ip®hu
R>¡. Ðepf¡ M„X$ (‘) (A¡) Dd¡fu“¡ “hu Å¡NhpB L$fhpdp„ Aphu R>¡ s¡ dyS>b.
B.‘u.L$p.¡ , L$gd : 354, 354-A¡ ’u 354-X$u, 376, 376-A¡ ’u
376-B A’hp 509 l¡W$m“p¡ L$p¡B bÞep¡ R>¡ s¡hy„ ‘p¡guk“p Ýep“‘f
Aph¡ Ðepf¡ sys® S>, S>¡“p ‘f Aphp¡ Ny“p¡ bÞep¡ lp¡e s¡“„y (cp¡N b““pf“y)„
d¡rS>õV²$V¡ $¡ L$gd : 164 (‘) “u fus¡ r“h¡v$“ g¡hy„ Å¡Bi¡.
A¡V$g¡ L¡$D‘f dyS>b“p Ny“p“p cp¡N b““pf“p L$.164 dyS>b“p
r“h¡v$“ g¡hX$phhp“p R>¡.
(‘) cp¡N b““pf“u sbubu s‘pk (L$gd : 364-A¡) : bmpÐL$pf A’hp
bmpÐL$pf“u L$p¡rii“p¡ Ny“p¡ v$pMg ’ep“p 24 L$gpL$dp„ cp¡N b““pf“u
k„drs’u sbubu s‘pk r“óZp„s X$pL¡ $V$f ‘pk¡ L$fphhp“y„ k|Qhhpdp„ Apìey R>¡.
cp¡N b““pf k„drs Ap‘hp knd “ lp¡e sp¡ s¡“p hsu k„drs Ap‘hp
knd lp¡e s¡hp L$p¡B“u k„drs g¡hu.

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-602)


Procedure and Skill of Investigation :

sbubu s‘pk kfL$pf k„Qprgs A’hp õ’pr“L$ kÑphpmp k„Qprgs lp¡[õ‘V$g“p


fÆõV$X®$ d¡X$uL$g â¡L$V$uk“f (X$p¡L$V$f) Üpfp A“¡ s¡ “ lp¡e sp¡ AÞe L$p¡B fÆõV$X®$
d¡X$uL$g â¡L$V$uk“f ‘pk¡ L$fphhu.
S>¡ L$p¡B fÆõV$X®$ d¡X$uL$g â¡L$V$uk“f ‘pk¡ drlgp“¡ s‘pk dpV$¡ dp¡L$ghpdp„
Aphu lp¡e s¡ X$p¡L$V$f¡ rh“p rhg„b¡ s¡ drlgp“u ifuf“u s‘pk L$fu “uQ¡ dyS>b“u
rhNsp¡ Aphfu g¡sp¡ Al¡hpg Ap‘hp¡ Å¡Bi¡.
(i) s¡ ”u“y„ “pd, kf“pdy„ s’p s¡“¡ gph“pf ìe[¼s L$p¡Z lsu,
(ii) s¡ ”u“u Jdf,
(iii) DNA âp¡apeg]N dpV$¡ (h©sp„s dpV$¡) drlgp“p ifuf ‘f’u S>¡
“d|“p gu^p lp¡e s¡“y„ hZ®“,
(iv) s¡ ”u“p ifuf ‘f L$p¡B BÅ“p r“ip“ lp¡e sp¡ s¡,
(v) s¡ ”u“u kpdpÞe dp“rkL$ [õ’rs,
(vi) AÞe L$p¡B hõsyAp¡ hpS>bu hZ®“ kp’¡
Al¡hpgdp„ spfZp¡, s¡“p õ‘ô A“¡ ‘|f‘¡ fy p L$pfZp¡ krls v$ip®hhp.
Ap Al¡hpgdp„ õ‘ô fus¡ S>Zphhy„ L¡$, s¡ ”u A’hp s¡“p hsu k„drs Ap‘“pf
knd ìe[¼s“u Ap sbubu s‘pk L$fhp dpV$¡ k„drs lsu. sbubu s‘pk
iê$ ’ep“p¡ A“¡ ‘|fu ’ep“p¡ kQp¡V$ kde ‘Z v$ip®hhp¡. sbubu s‘pk
L$f“pf X$pL¡ $V$f¡ s¡d“u s‘pk“p¡ Al¡hpg rh“p rhg„b¡ s‘pk L$f“pf Adgv$pf“¡
dp¡L$gu Ap‘hp¡ A“¡ s¡Ap¡ lL|$ds hpmp d¡rS>õV²$¡V$ L¡$ S>¡d“p sfa QpS>®iuV$
dp¡L$ghp“y„ lp¡e s¡d“¡ QpS>®iuV$ kp’¡ dp¡L$gi¡.
(6) sbubu kpfhpf : B.‘u.L$p¡. L$gd : 376, 376-A¡ ’u 376-B A“¡ 326-
A¡ “p cp¡N b““pf“¡ spÐL$prgL$ A“¡ rh“p d|ëe¡ kpfhpf Ap‘hp“u v$f¡L$ kfL$pf
k„Qprgs, õ’pr“L$ k„õ’pAp¡ Üpfp k„Qprgs A’hp L$p¡B‘Z ìe[¼s Üpfp k„Qprgs
lp¡[õ‘V$g“u q¾$.âp¡. L$pX¡ $, 1973 “u L$gd : 357-ku dyS>b afS> R>¡. Apd. “l]
L$f“pf B.‘u.L$p¡. L$gd : 166-bu dyS>b kÅ“¡ ‘pÓ ’i¡.
(7) s‘pk“¡ ‘qfZpd¡ ApMfu qf‘p¡V$® (QpS>®iuV$)
bpmL$ ‘f bmpÐL$pf“p L¡$kdp„ Ny“p¡ v$pMg ’ep spfuM’u ÓZ dpkdp„ s‘pk
‘|fu L$fhu (q¾$.‘p¡. L$p¡X$-1973 “u L$gd : 173 (1)A¡) C.‘u.L$p¡.,1860
“u L$gd : 376, 376-A¡ ’u 376-B “p Ny“p“p QpS>®iuV$dp„ ”u“u sbubu
s‘pk“p¡ Al¡hpg kp’¡ Å¡X$ép¡ R>¡ L¡$ “l] s¡ v$ip®hhy„.
(8) âp¡kuL$eyi“ dpV$¡ ‘|h® d„S|>fu S>ê$fu “’u.

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-603)


Procedure and Skill of Investigation :
C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 166-A¡, 166-bu, 354, 354-A¡ ’u
354-X$u, 370, 376, 376-A¡ ’u 376-X$u A“¡ 509 “p Ny“pdp„ Apfp¡‘u
Äepf¡ fpÄek¡hL$ lp¡e Ðepf¡, q¾$.âp¡. L$p¡X$-1973 “u L$gd : 197 AÞhe¡
kfL$pf“u ‘|h® d„S|>f g¡hp“u AphíeL$sp “’u.
(9) 376-bu dpV$¡ Mpk fus : Ap Ny“p“p âp¡kuL$eyi“ A„N¡ q¾$.âp¡. L$p¡X$-1973
“u L$gd : 198-A¡ “hu v$pMg L$fu R>¡. s¡ dyS>b Ap Ny“pdp„ cp¡N b““pf
‘Ð_uA¡ L„$‘g¡B“ (FIR “l]) L$fu lp¡e A“¡ s¡“p ‘f’u d¡rS>õV²$¡V$“¡ k„sp¡j ’pe L¡$
lL$uL$sp¡ ‘f’u â’dv$i} Ny“p¡ b“¡ R>¡ s¡ rkhpe L$p¡B L$p¡V$® s¡“y„ k„op“ g¡i¡ “l].
(10) ÞepreL$ L$pe®hplu :
(A¡) C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 376, 376-A¡ ’u 376-B ky^u“p
Ny“p“u ÞepreL$ L$pe®hplu i¼e lp¡e Ðep„ ky^u drlgp k¡kÞk S>S>“u
L$p¡V$®dp„ Qgphhu. (q¾$.âp¡. L$p¡X$-1973 “u L$gd : 26(iii)
(bu) Äepf¡ bmpÐL$pf A’hp L$p¡B ‘Z Åsue Ny“p“u cp¡N b““pf 18 hj®
L$fsp„ Ap¡R>u he“u R>p¡L$fu“p¡ ‘|fphp¡ g¡hp“p¡ lp¡e Ðepf¡ s¡Z¡ Apfp¡‘u“p¡ kpd“p¡
L$fhp¡ ‘X¡$ “l] s¡ dpV$¡ âb„^ L$fhp¡, s¡d R>sp„ Apfp¡‘u“p¡ DgV$ s‘pk“p¡
l½$ ‘Z S>mhpe s¡hu Av$pgs ìehõ’p L$fi¡.
(ku) C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd: 376, 376-A¡ ’u 376-X$u ky^u“p
Ny“p“u ÞepreL$ L$pe®hplu (A’hp L$p¡V$® BÞL$hpefu) i¼e lp¡e Ðep„ ky^u
QpS>®iuV$ ’ep bpv$ b¡ drl“pdp„ ‘|fu L$fhu. (q¾$.âp¡. L$p¡X$-1973 “u
L$gd : 309(1))
(X$u) ÞepreL$ L$pe®hplu b„^ bpfZ¡ L$fhpdp„ Aphi¡,
(11) cp¡N b““pf“y„ “pd âL$pris L$fhp‘f ârsb„^ :
C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 376, 376-A¡ ’u 376-B ky^u“p
Ny“p“p cp¡N b““pf“y„ “pd râÞV$ duqX$ep, Bg¡L$V$² pr¡ “L$ duqX$ep L¡$ AÞedp„ âL$pris
L$fhp“p¡ ârsb„^ R>¡ s¡“y„ Dg„O“ L$f“pf C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 228-A¡
dyS>b b¡ hj® ky^u“u S>¡g A“¡ v$„X$“¡ ‘pÓ Ny“p¡ L$f¡ R>¡.
(12) cp¡N b““pf“¡ hmsf :
cp¡N b““pf“¡ kpfhpf“p¡ MQ® A“¡ s¡ D‘fp„s kfL$pf sfa’u hmsf k„b^„ u
“hp âb„^p¡ q¾$.âp¡. L$p¡X$-1973 “u L$gd : 357-A¡, 357-bu A“¡ 357-
ku dp„ L$ep® R>¡.
(13) cp¡N b““pf“y„ QpqfÔe Ak„Ns :

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-604)


Procedure and Skill of Investigation :

Äepf¡ C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 354, 354-A¡ ’u 354-X$u,


376, 376-A¡ ’u 376-B “p Ny“p“u L$pe®hpludp„ k„drs“p¡ dyØp¡ lp¡e Ðepf¡
cp¡N b““pf“y„ QpqfÔe A“¡ ‘l¡gp„“p A“ych“u bpbs N°pü “’u s¡hp¡ ky^pfp¡
cpfsue ‘yfphp“p L$pev$p, 1872 “u L$gd : 53-A¡ ’u L$ep£ R>¡ s¡dS> Ap âL$pf“p
âñp¡ DgV$ s‘pkdp„ ‘Z ‘|R>u iL$pi¡ “l]. (cp.‘|.L$p., 1872 “u L$gd : 146
“p¡ ‘f„syL$)
(14) bmpÐL$pf“p L¡$kp¡dp„ cp¡N b““pf L$p¡V$® kdn ‘|fphp¡ (Sy>bp“u) Ap‘su
hMs¡ L$l¡ L¡$ s¡“u k„drs “lp¡su sp¡, L$pV¡ $® dp“i¡ L¡$ s¡“u k„drs “lp¡su s¡hp¡ cpfsue
‘yfphp L$pev$p“u L$gd : 114-A¡ Dd¡fu ky^pfp¡ ’ep¡ R>¡.
(15) C.‘u.L$p¡., 1860 “u L$gd : 376, 376-A¡ A’hp 376-X$u “p
Ny“pdp„ A¡L$hpf kÅ ’B lp¡e sp¡ afuhpf bmpÐL$pf“p¡ Ny“p¡ L$ep®“y„ kprbs ’pe
sp¡ s¡“¡ Ly$v$fsu fus¡ d©Ðey ‘pd¡ “l] Ðep„ ky^u“u ApÆh“ L¡$v$“u kÅ ’i¡ A¡V$g¡ L¡$
s¡’u Ap¡R>u “l].
(16) The Protection of Children from Sexual Offences Act,
2012(Åsue Ny“p kpd¡ bpmL$p“ ¡ p fnZ“p¡ L$pev$p,¡ 2012) dp„ ‘Z kdp“ Ny“p“u
kÅ“u Å¡NhpBAp¡ R>¡. B.‘u.L$p.¡ ,1860 “u L$gd : 166-A¡, 354- A¡,354
bu, 354-ku, 354-X$u, 370, 370-A¡, 375, 376, 376-A¡, 376-
A¡bu, 376-bu, 376-ku, 376-X$u, 376-X$uA¡, 376-X$ubu, 376-B
A“¡ 509 “p Ny“pdp„ Ny“p¡ kprbs ’pe A“¡ kp’p¡kp’ s¡hp âL$pf“p¡ Ny“p¡ Åsue
Ny“p kpd¡ bpmL$p¡“p fnZ“p L$pev$p l¡W$m ‘Z b“sp¡ lp¡e Ðepf¡ s¡ L$pev$p l¡W$m
’hp‘pÓ kÅ A“¡ B.‘u.L$p¡. l¡W$m ’hp ‘pÓ kÅ ‘¥L$u S>¡ h^y lp¡e s¡ kÅ ’i¡.
(POCSO Act, 2012 “u L$gd : 42) hmu Ap L$pev$p“u L$gdp¡ L$p¡B‘Z L$pev$p“u
Å¡NhpBAp¡ D‘fp„s“u R>¡ s¡“p bv$g¡ “’u A¡V$g¡ Ap L$pev$p¡ A“¡ AÞe L$pev$p bß¡
Adgdp„ Aph¡ R>¡. h¥L$[ë‘L$ “’u s¡d kdS>hy„. (POCSO Act, 2012 “u L$gd
: 42-A¡)
(17) bmpÐL$pf“u ìep¿ep“p¡ ìep‘ : 2013 “p ky^pfp’u OZp¡ h^u Nep¡ R>¡.
(A¡) lh¡ bmpÐL$pf A¡V$g¡ dpÓ k„cp¡N S> “’u s¡dp„ Qpf âL$pf“p v$óy L$dp£
kdphu g¡hpdp„ Apìep R>¡ A“¡ Ap Ly$óL$dp£ Apfp¡‘uA¡ S> L$ep® lp¡e
s¡hy„ ‘Z S>ê$fu “’u. AÞe L$p¡B ìe[¼s Üpfp ‘Z L$fphu L¡$ L$fhp
v$B“¡ ‘Z bmpÐL$pf“p Ny“p dpV$¡ S>hpbv$pf ’B iL¡$ R>¡.
(bu) bmpÐL$pf“u S|>“u ìep¿epdp„ Qpf iåv$p¡ : rió“, ep¡r“, c¡v$“

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-605)


Procedure and Skill of Investigation :

(Penetration) A“¡ k„drs OZp dlÐh“p lsp„. lh¡ s¡dp„ ìep‘L$


R|>V$R>pV$ d|L$u R>¡.
(A) rió““p D‘ep¡N hNf ‘Z bmpÐL$pf ’B iL¡$ R>¡.
(b) ep¡r““p D‘ep¡N hNf ‘Z bmpÐL$pf ’B iL¡$ R>¡.
(L$) c¡v$“ A¡V$g¡ L¡$ A„s:âh¡i (Penetration) hNf ‘Z bmpÐL$pf
’B iL¡$ R>¡.
(X$) k„drs lp¡e A’hp k„drs “ lp¡e sp¡ ‘Z Ny“p¡ b“u iL¡$ R>¡.
(ku) ep¡r““p rhL$ë‘dp„, dyM (Mouth) dyÓ Üpf, dm Üpf“p¡ kdph¡i
L$ep£ R>¡, rió““p rhL$ë‘dp„ ifuf“p AÞe L$pB ¡ cpN L¡$ L$pB
¡ hõsy“p¡
‘Z kdph¡i L$ep£ R>¡, s¡dS> c¡v$“ (Penetration) L¡$V$gy„ KXy$
lp¡h„y Å¡BA¡ s¡ dep®v$p ‘Z “’u. c¡v$““p bv$g¡ dp¢ gNpX$hp’u ‘Z
(by Appling his mouth) Ap v$yóL$d® ’B iL¡$ R>¡.
(X$u) ”u 18 hj® L$fsp„ “p“u he“u lp¡e Ðepf¡ s¡“u k„drs lp¡hp R>sp„
Ny“p¡ b“¡ R>¡, s¡dS> Äepf¡ k„drs c|g, c°p„rs, ce, N¡fkdS>,
r“Z®e L$fhp“u Andsp A“¡ S>hpb Ap‘hp“u Andsp“u
lpgsdp„ Ap‘¡gu k„drs ‘Z k„drs “’u. s¡dS> L$p¡B‘Z Ås“p¡
ârsL$pf L$ep£ “ lp¡e Ðepf¡ s¡“u k„drs R>¡ s¡d kdS>hp“y„ “’u.
hmu Å¡ cp¡N b““pf L$pV¡ $d® p„ L$lu v$¡ L¡$ kd„rs “lp¡su sp¡ s¡ dp“hpdp„
Aphi¡. Apd k„drs“p dyØ¡ ‘Z OZu R|>V$R>pV$ R>¡.
(18) “hp ky^pfp dyS>b L©$Ðe L$f“pf L$p¡Z R>¡ s¡ dlÐh“y„ R>¡. s¡“p‘f kÅ“p¡
h^pfp¡-OX$pV$p¡ r“c®f R>¡. L©$Ðe L$B S>ÁepA¡ A“¡ L¡$hp k„ÅN ¡ p¡dp„ bÞey„ s¡ ‘Z dlÐh“y„
R>¡ A“¡ bmpÐL$pf“p¡ Ny“p¡ L$f“pf L¡$V$gp ìe[¼sAp¡ lsp s¡ dlÐh“y„ R>¡. Ny“¡Npf¡
L¡$V$guhpf Ny“p¡ L$ep£ R>¡ s¡ ‘Z dlÐh“y„ R>¡. s¡dS> Ap Ny“p“p ‘qfZpd¡ cp¡N
b““pf“¡ ’e¡g “yL$ip“ ‘Z dlÐh“y„ R>¡. cp¡N b““pf“y„ d©Ðey ’pe A’hp s¡“y„
Æh“ cph iyÞe b“u Åe (Vegetative state) sp¡ Ny“p¡ d©Ðey v$X„ $ ky^u“u kÅ“¡
‘pÓ b“u Åe R>¡.
(19) Åsue Ny“pAp¡dp„ k„drs’u ’sp„ k„cp¡N (376-bu, 376-ku) s’p
ALy$v$fsu Åsue L©$Ðep¡ (377) “p¡ kdph¡i ’pe R>¡.
(20) D‘f dyS>b“u R>yV$R>pV$ lp¡hp R>sp„ L$gd : 375 dp„ bmpÐL$pf“u ìep¿ep
iê$Aps L$p¡B ‘yê$j¡ bmpÐL$pf L$ep£ R>¡ s¡d Ðepf¡ L$l¡hpi¡ (A man is said to
commitrape if he.) A¡hp iåv$p¡ h‘fpep R>¡ A¡V$g¡ bmpÐL$pf aL$s ‘yê$j L$f¡

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-606)


Procedure and Skill of Investigation :

Ðepf¡ S> b“¡ R>¡. L$gd dyS>b“p L©$Ðep¡ cg¡ ‘yê$j rkhpe“u ìe[¼s ‘Z L$fu iL$su
lp¡e.
‘. The Protection of Children from Sexual Offences Act,2012
Åsue Ny“pAp¡’u bpmL$p¡“p fnZ bpbs, Ar^r“ed, 2012
bpmL$p¡ rhê$Ù“p Åsue Ny“pAp¡
(A) âh¡i Åsue lºdgp¡ A“¡ s¡“p dpV$¡“u rinp
POCSO Act, L$gd-3 âh¡i Åsue lºdgp¡ :
L$p¡B‘Z ìe[¼sA¡ “uQ¡“p k„Å¡Np¡dp„ âh¡i Åsue lºdgp¡ L$ep£ R>¡ s¡hy„ L$l¡hpdp„
Aphi¡.
(A¡) ‘p¡sp“y„ tgN A’hp L$pB ¡ ‘Z kudp ky^u L$pB¡ bpmL$“p ep¡r“dpN®,
dp¡Y$pdp„, d|ÓdpN®dp„ A’hp Nyv$pdp„ âh¡i L$fph¡ A’hp bpmL$ Üpfp
‘p¡sp“u kp’¡ A’hp AÞe L$pB ¡ ìe[¼s kp’¡ Aphy„ L$pB
¡ L©$Ðe L$fph¡;
A’hp
(bu) L$p¡B hõsy A’hp ifuf“p L$p¡B‘Z cpN“¡ L¡$ S>¡ tgN “’u s¡“¡
L$p¡B‘Z kudp ky^u bpmL$“u ep¡r“, d|ÓdpN® A’hp Nyv$pdp„ v$pMg
L$f¡ A’hp bpmL$ Üpfp ‘p¡sp“u kp’¡ A’hp AÞe L$pB ¡ ìe[¼s kp’¡
Aphy L$p¡B L©$Ðe L$fph¡; A’hp
(ku) L$pB¡ bpmL$“p ifuf“p L$pB¡ ‘Z A„N kp’¡ lõsq¾$ep (manipu lates)
L$f¡ L¡$ S>¡“p’u s¡ bpmL$“u ep¡r“, d|ÓdpN® A’hp Nyv$p A’hp
ifuf“p L$pB ¡ ‘Z cpNdp„ âh¡i L$fu iL¡$ A’hp bpmL$ Üpfp ‘p¡sp“u
kp’¡ A’hp AÞe L$p¡B ìe[¼s kp’¡ Aphy„ L$p¡B L©$Ðe L$fph¡;
A’hp
(X$u) bpmL$“p tgN, ep¡r“, Nyv$p A’hp d|ÓdpN® D‘f ‘p¡sp“y„ dp¡Y$y „ gNph¡
A’hp bpmL$“¡ A¡hu ìe[¼s kp’¡ L¡$ AÞe L$p¡B ìe[¼s kp’¡ Aphy„
L$fph¡.
POCSO Act, L$gd-4 âh¡i Åsue lºdgp dpV$¡“u rinp :
Å¡ L$pB
¡ ìe[¼s âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f,¡ s¡“¡ b¡dp„’u L$pB ¡ ‘Z âL$pf“u kps
hj®’u Ap¡R>u “ lp¡e s¡hu ‘f„sy ApÆh“ L¡$v$ ky^u g„bphu iL$pe s¡hu L¡$v$“u rinp
L$fhpdp„ Aphi¡ A“¡ s¡ v$„X$“¡ ‘Z ‘pÓ ’i¡.
(bu) N„cuf âh¡i Åsue lºdgp¡ A“¡ s¡“u rinp.
POCSO Act, L$gd-5 N„cuf âh¡i Åsue lºdgp¡ :

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-607)


Procedure and Skill of Investigation :
(A¡) Å¡ L$p¡B ìe[¼s ‘p¡guk Ar^L$pfu lp¡e A“¡ s¡ L$p¡B bpmL$ D‘f
(1) ‘p¡guk õV$i ¡ “ A’hp L$pB ¡ A¡hp ‘qfkfdp„ (râdpBrkk)
dp„ Äep„ s¡“u r“dZ|„L$ ’e¡g lp¡e s¡“u n¡Óde®v$pdp„;
A’hp
(2) L$p¡B ‘p¡guk õV$¡i““p ‘qfkfdp„ L¡$ S>¡ ‘p¡guk õV$¡i““u
lv$dep®v$pdp„ lp¡e L¡$ “ lp¡e, Äep„ s¡“u r“dZ|„L$ ’e¡g
lp¡e; A’hp
(3) ‘p¡sp“u afS> v$frdep“ L¡$ AÞe’p; A’hp
(4) Äep„ Aphu ìe[¼s ‘p¡guk Ar^L$pfu sfuL¡$ ÅZusu lp¡e
A’hp Ap¡mMpsu lp¡e s¡hu L$p¡B S>ÁepA¡ âh¡i Åsue
lºdgp¡ L$f¡; A’hp
(bu) Å¡B L$p¡B ki” v$mp¡ A’hp kyfnp v$mp¡“p¡ kæe lp¡e A“¡ s¡hu
L$p¡B ìe[¼s L$p¡B bpmL$ D‘f
(1) Aphu ìe[¼s“¡ Np¡W$hhpdp„ Aph¡g rhõspf“u n¡Ódep®v$p“u
A„v$f;
A’hp
(2) v$mp¡ A’hp ki”v$mp¡“¡ Ap^u“ lp¡e s¡hp L$p¡B‘Z
rhõspfdp„;
A’hp
(3) s¡“u afS> v$frdep“ L¡$ AÞe’p; A’hp
(4) Äep„ Aphu ìe[¼s kyfnpv$m A’hp ki”v$m“p kæe
sfuL¡$ ÅZusu lp¡e A’hp Ap¡mMpsu lp¡e; L$p¡B bpmL$
D‘f âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(ku) Å¡ L$p¡B Ål¡f k¡hL$ lp¡e A“¡ s¡ L$p¡B bpmL$ D‘f âh¡i Åsue
lºdgp¡ L$f¡; A’hp
(X$u) Å¡ L$p¡B ìe[¼s L$p¡B S>¡g, qfdpÞX$-lp¡d, k„fnZ N©l, AÞh¡jZ
N©l A’hp S>¡ s¡ kdedp„ Adgdp„ lp¡e s¡hp L$pB ¡ L$pev$p’u A’hp
s¡ l¡W$m fQpe¡gp Åáp A’hp AÞe L$pB¡ v$M ¡ f¡M A“¡ k„fnZ fpMhp“p
L$p¡B‘Z õ’m“p k„QpgL$ A’hp L$d®Qpfu sfuL¡$ lp¡e A“¡ Aphu
S>¡g, qfdpÞX$-lp¡d, k„fnZ N©l, AÞh¡jZ N©l A’hp Åáp“p

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-608)


Procedure and Skill of Investigation :
AÞe L$p¡B‘Z õ’m A’hp v$¡Mf¡M A“¡ k„fnZdp„“p AÞe L$p¡B
õ’m¡ fl¡sp L$p¡B bpmL$ ‘f âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡;
(B) S>¡ L$pB ¡ ìe[¼s L$pB¡ kfL$pfu L¡$ Mp“Nu lp¡[õ‘V$g“p k„QpgL$ A’hp
L$d®Qpfu lp¡e A“¡ s¡ lp¡[õ‘V$gdp„ L$p¡B bpmL$ D‘f âh¡i Åsue
lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(A¡a) S>¡ L$p¡B ìe[¼s i¥nrZL$ A’hp ^prd®L$ k„õ’p“p¡ k„QpgL$ A’hp
L$dQ ® pfu lp¡e A“¡ s¡ k„õ’pdp„ L$pB ¡ bpmL$ D‘f âh¡i Åsue lºdgp¡
L$f;¡ A’hp
(Æ) S>¡ L$p¡B‘Z L$p¡B bpmL$ D‘f L$p¡B kdyl“p A¡L$ A’hp A¡L$’u h^y
ìe[¼sAp¡ Üpfp s¡Ap¡“p kpdpÞe Bfpv$p“¡ ‘pf ‘pX$hp“p õhê$‘dp„
Åsue lºdgp¡ L$fhpdp„ Aph¡g lp¡e Ðep„ s¡hp âÐe¡L$ ìe[¼s Üpfp
Ap M„X$“p A“ykpf kpdyrlL$ âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡g R>¡ s¡hy„
dp“hpdp„ Aphi¡ A“¡ Aphu v$fL¡ $ ìe[¼s s¡ L©$Ðe s¡“p A¡L$gp Üpfp
S> L$fhpdp„ Apìey„ lp¡e;
A’hp
(A¡Q) S>¡ L$pB¡ ìe[¼s L$pB¡ bpmL$ D‘f L$pB¡ OpsL$ lr’epf, Np¡mubpf, Nfd
‘v$p’® A’hp dpfhp dpV$“ ¡ p L$pB
¡ ‘Z kp^““p¡ D‘ep¡N L$fu“¡ âh¡i
Åsue lºdgp¡ L$f¡; A’hp
(ApB) S>¡ L$pB¡ ìe[¼s L$pB¡ bpmL$“¡ dlpìe’p A’hp ipfuqfL$ “yL$kp“ A“¡
BÅ L$fu“¡ A’hp s¡“p/s¡Zu S>“¡ÞÖuep¡ (Nyáp„Np¡)“¡ BÅ L$fu“¡
âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(S>¡) S>¡ L$pB ¡ ìe[¼s L$pB ¡ bpmL$ D‘f âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡ L¡$ S>¡“p’u
(1) bpmL$ ipfuqfL$ ê$‘¡ AiL$s ’B Åe A’hp bpmL$
d¡ÞV$g l¡ë’ Ar^r“ed,1987“u L$gd-2 M„X$ (bu)
dp„ r“rv$ô
® L$ep® âdpZ¡ dp“rkL$ fus¡ fp¡Nu ’B Åe A’hp
Aphu L$p¡B‘Z âL$pf“u BÅ L$f¡ S>¡“¡ gu^¡ bpmL$ õ’peu
L¡$ Aõ’peu ê$‘¡ r“erds L$pdL$pS> L$fhp dpV$¡ Aep¡Áe ’B
Åe;
A’hp

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-609)


Procedure and Skill of Investigation :

(2) L$pB
¡ L$Þep“p qL$õkpdp„ s¡ Åsue lºdgp“p ‘qfZpd õhê$‘
Nc®hsu ’B Åe; A’hp
(3) bpmL$ L$p¡B Q¡‘u dp“hue fp¡N“p S>„sy A’hp AÞe
L$p¡B ‘Z Æh“¡ cedp„ d|L¡$ s¡hp fp¡Np¡ A’hp A¡hp¡ L$p¡B
Q¡‘ a¡gph¡ L¡$ S>¡“p’u bpmL$ ‘p¡sp“p r“erds L$pep£ L$fhp
dpV$¡ õ’peu L¡$ Aõ’peu fus¡ Aknd b“u Åe;
A’hp
(L¡$) S>¡ L$pB ¡ , bpmL$“u dp“rkL$ A“¡ ipfuqfL$ Akndsp“p¡ gpc gB
bpmL$ D‘f âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡; A’hp
(A¡g) S>¡ L$p¡B, L$p¡B bpmL$ D‘f A¡L$’u h^y hMs A’hp hpf„hpf âh¡i
Åsue lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(A¡d) S>¡ L$p¡B 12 hj®’u “uQ¡“u Jdf“p bpmL$ D‘f âh¡i Åsue
lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(A¡“) S>¡ L$pB
¡ bpmL$“p¡ gp¡lu A’hp v$ÑL$ A’hp rhhpl A’hp NprX®$A“
Üpfp A’hp ‘pg“ ‘p¡jZ L$f“pf“p¡ k„b^„ L$fph“pf ìe[¼s A’hp
bpmL$“p dpspr‘sp“u kp’¡ k„b„^ ^fph“pf ìe[¼s bpmL$ D‘f
âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(Ap¡) S>¡ L$p¡B bpmL$“¡ k¡hp âv$p“ L$fsu L$p¡B k„õ’p“p¡ dprgL$ A’hp
k„QpgL$ A’hp L$d®Qpfu hN®“p¡ ìe[¼s lp¡e A“¡ s¡ bpmL$ D‘f
âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(‘u) S>¡ L$p¡B ìe[¼s L$p¡B bpmL$p¡“u L$p¡B V²$õV$ A’hp k„õ’p“p lp¡Øp“u
ê$A¡ s¡hu L$p¡B k„õ’p A’hp Of A’hp AÞe L$p¡B õ’m¡ bpmL$
D‘f âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡; A’hp
(L$ey) S>¡ L$p¡B ìe[¼s ÅZsu lp¡e L¡$ bpmL$ Nc®^pfZ L$f¡g R>¡ s¡d
R>sp„ s¡hp bpmL$ D‘f s¡ âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡; A’hp
(Apf) S>¡ L$pB¡ ìe[¼s L$pd ¡ u A’hp kp„âv$preL$ tlkp v$frdep“ L$pB¡ bpmL$
D‘f âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡; A’hp

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-610)


Procedure and Skill of Investigation :

(A¡k) S>¡ L$p¡B ìe[¼s L$p¡du A’hp kp„âv$preL$ tlkp v$frdep“ L$p¡B
bpmL$ D‘f âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(V$u) S>¡ L$p¡B ìe[¼s bpmL$ D‘f âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡ A“¡ S>¡
ANpD Ap Ar^r“ed“¡ Ap^u“ L$pB¡ Ny“p¡ L$fhp dpV$¡ A’hp sÐkde¡
Adgdp„ lp¡e s¡hp AÞe L$pB¡ L$pev$p âdpZ¡ L$pB¡ kÅ“¡ ‘pÓ Åsue
Ny“p¡ L$fhp dpV$¡ v$p¡rjs W$f¡g lp¡e;
A’hp
(ey) S>¡ L$p¡B ìe[¼s bpmL$ D‘f âh¡i Åsue lºdgp¡ L$f¡ A“¡ bpmL$“¡
Ål¡fdp„ r“h®” L$f¡ A’hp “‚ L$fu“¡ s¡“y„ âv$i®“ L$f¡,
sp¡ s¡Z¡ N„cuf âh¡i Åsue lºdgp¡ L$ep£ R>¡ s¡hy„ L$l¡hpdp„ Aphi¡.
POCSO Act, L$gd-6 N„cuf âh¡i Åsue lºdgp dpV$¡“u kÅ :
Å¡ L$pB¡ N„cuf âh¡i Åsue lºdgp¡ L$fi¡ 10 hj®’u Ap¡R>u “l] s¡hu ‘f„sy ApÆh“
L¡$v$ ky^u g„bphu iL$pe s¡hu kMs L¡$v$“u kÅ L$fhpdp„ Aphi¡ A“¡ s¡ v$„X$“¡ ‘Z
‘pÓ ’i¡.
(ku) Åsue lºdgp¡ A“¡ s¡“p dpV$¡“u rinp.
POCSO Act, L$gd-7 Åsue lºdgp¡ :
S>¡ L$pB
¡ Åsue Bfpv$p’u bpmL$“u ep¡r“, tgN, Nyv$p A’hp õs“p¡“¡ õ‘i® L$f¡
A’hp bpmL$“¡ Aphu ìe[¼s A’hp AÞe L$pB ¡ ìe[¼s“u ep¡r“, tgN, Nyv$p, A’hp
õs““p¡ õ‘i® L$fph¡ A’hp Åsue Bfpv$p’u Aphy„ L$p¡B AÞe L©$Ðe L$f¡ L¡$ S>¡dp„ âh¡i
L$ep® rkhpe ipfuqfL$ k„‘L®$’u AX$‘gp L$f¡ sp¡ s¡“¡ Åsue lºdgp¡ L$ep£ R>¡ s¡d
L$l¡hpdp„ Aphi¡.
POCSO Act, L$gd-8 Åsue Ny“pAp¡ dpV$¡“u kÅ :
L$p¡B Åsue lºdgp¡ L$fi¡ s¡“¡ b¡dp„’u L$p¡B A¡L$ âL$pf“u 3 hj®’u Ap¡R>u “
lp¡e s¡hu ‘f„sy 5 hj® ky^u“u kÅ L$fhpdp„ Aphi¡ A“¡ s¡ v$„X$“¡ ‘Z ‘pÓ ’i¡.
(X$u) N„cuf (DN°) Åsue lºdgp¡ A“¡ s¡“u rinp.
POCSO Act, L$gd-9 N„cuf (DN°) Åsue lºdgp¡ :
(A¡) Å¡ L$p¡B ‘p¡guk Ar^L$pfu lp¡e A“¡ s¡Z¡ L$p¡B bpmL$ D‘f
(1) ‘p¡guk õV$i ¡ “ A’hp Aphp L$pB ¡ ‘qfkf“u n¡Ódep®v$p“u A„v$f L¡$
Äep„ s¡“u r“eyqL$s L$fhpdp„ Aph¡g lp¡e;
A’hp

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-611)


Procedure and Skill of Investigation :

(2) L$pB¡ ‘p¡guk õV$i


¡ ““p ‘qfkdp„ S>¡ ‘p¡guk õV$i
¡ ““p n¡Ódep®v$pdp„
lp¡e L¡$ “ lp¡e, Äep„ s¡“u r“dZ|„L$ ’B lp¡e, AÞe’p;
A’hp
(3) s¡“u afS> v$frdep“ L¡$ AÞe’p;
A’hp
(4) Äep„ s¡, ‘p¡guk Ar^L$pfu sfuL¡$ ÅZusu lp¡e, A’hp Ap¡mMpsu
lp¡e, s¡ N„cuf Åsue lºdgp¡ L$f¡,
(bu) S>¡ L$p¡B ki”v$mp¡“p¡ A’hp kyfnpv$mp¡“p¡ kæe lp¡e A“¡
(1) Aphp n¡Ó dep®v$p“u A„v$f Äep„ s¡ ìe[¼s“u Np¡W$hZu L$fhpdp„ Aph¡g
lp¡e; A’hp
(2) kyfnp v$mp¡ A’hp ki”v$mp¡“¡ Ap^u“ lp¡e s¡hp L$pB ¡ rhõspfdp„;
A’hp
(3) s¡“u afS> v$frdep“ L¡$ AÞe’p; A’hp
(4) Äep„ Aphu ìe[¼s kyfnpv$m A’hp ki”v$m“p kæe sfuL¡$ Ap¡mMpsu
L¡$ ÅZusu lp¡e Ðep„, L$p¡B bpmL$ D‘f Åsue lºdgp¡ L$f¡,
A’hp
(ku) L$p¡B‘Z ìe[¼s L¡$ S>¡ Ål¡fk¡hL$ lp¡e A“¡ s¡ L$p¡B bpmL$ D‘f Åsue
lºdgp¡ L$f¡; A’hp
(X$u) S>¡ L$p¡B ìe[¼s S>¡g A’hp qfdpÞX$-lp¡d A’hp k„fnZN©l, AÞhe¡jN©l
A’hp S>¡ s¡ kdedp„ Adgdp„ lp¡e s¡hp L$p¡B L$pev$p’u A’hp s¡ AÞhe¡
Ap‘hpdp„ Aph¡g Åáp“p AÞe L$p¡B õ’m A’hp v$¡Mf¡M A“¡ k„fnZ
fpMhp“u k„õ’p“p k„QpgL$ A’hp L$dQ ® pfu lp¡e A“¡ s¡“¡ Aphu L$pB¡ S>¡g
A’hp qfdpÞX$-lp¡d A’hp k„fnZN©l, AÞhe¡jZN©l A’hp Aphp
L$pB
¡ Åáp L¡$ v$M ¡ f¡M A“¡ k„fnZ“p AÞe L$pB ¡ ‘Z õ’m¡ fl¡sp L$pB ¡ ‘Z
bpmL$ D‘f Åsue lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(B) S>¡ L$p¡B‘Z kfL$pfu A’hp Mp“Nu v$hpMp“p“p k„QpgL$ L¡$ L$d®Qpfu lp¡e
A“¡ s¡ Aphp„ v$hpMp“dp„ L$p¡B bpmL$ D‘f Åsue lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(A¡a) S>¡ L$p¡B L$p¡B‘Z i¥nrZL$ k„õ’p A’hp ^prd®L$ k„õ’p“p k„QpgL$ A’hp
L$dQ® pfu lp¡e A“¡ s¡ Aphu k„õ’pdp„ L$p¡B bpmL$ D‘f Åsue lºdgp¡ L$f¡;

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-612)


Procedure and Skill of Investigation :

A’hp
(Æ) S>¡ L$p¡B bpmL$ D‘f kpd|rlL$ Åsue lºdgp¡ L$f¡.
õ‘ôuL$fZ : Äep„; L$pB ¡ bpmL$ D‘f L$pB ¡ kd|l“p A¡L$ A’hp A¡L$’u h^y ìe[¼sAp¡
Üpfp s¡Ap¡“p kpdpÞe Bfpv$p“¡ ‘pf ‘pX$hp“p õhê$‘dp„ Åsue lºdgp¡ L$fhpdp„
Aph¡g lp¡e Ðep„ s¡hp âÐe¡L$ ìe[¼s Üpfp Ap M„X$ A“ykpf kpd|rlL$ Åsue
lºdgp¡ L$fg¡ R>¡ s¡hy„ dp“hpdp„ Aphi¡ A“¡ Aphu v$f¡L$ ìe[¼s s¡ L©$Ðe dpV$¡
A¡hu fus¡ S>hpbv$pf NZhpdp„ Aphi¡ L¡$ ÅZ¡ s¡ L©$Ðe s¡“p A¡L$gp Üpfp S>
L$fhpdp„ Aph¡g lp¡e; A’hp
(A¡Q) S>¡ L$p¡B ìe[¼s L$p¡B bpmL$ D‘f L$p¡B OpsL$ lr’epf, Np¡mubpf, Nfd
‘v$p’® A’hp dpfhp dpV$“ ¡ p„ L$pB
¡ ‘Z kp^““p¡ D‘ep¡N L$fu“¡ Åsue lºdgp¡
L$f;¡
A’hp
(ApB) S>¡ L$p¡B ìe[¼s L$p¡B bpmL$“¡ dlpìe’p A’hp ipfuqfL$ “yL$kp“ A“¡ BÅ
L$fu“¡ A’hp s¡“p/s¡Zu“p S>“¡ÞÖuep¡ (Nyáp„Np¡)“¡ BÅ L$fu“¡ Åsue lºdgp¡
L$f;¡
A’hp
(S>¡) S>¡ L$p¡B ìe[¼s L$p¡B bpmL$ D‘f Åsue lºdgp¡ L$f¡ L¡$ S>¡“p’u
(1) bpmL$ ipfuqfL$ ê$‘¡ Ai¼s ’B Åe A’hp bpmL$ d¡ÞV$g l¡ë’
Ar^r“ed, 1987“u L$gd-2 “p M„X$ (A¡g)dp„ r“v$®ô L$ep®
âdpZ¡ dp“rkL$ fus¡ fp¡Nu ’B Åe A’hp Aphu L$pB ¡ ‘Z âL$pf“u
BÅ L$f¡ S>¡“¡ gu^¡ bpmL$ õ’peu L¡$ Aõ’peu ê$‘¡ r“erds L$pd
L$pS> L$fhp dpV$¡ Aep¡Áe ’B Åe;
A’hp
(2) bpmL$ L$pB ¡ Q¡‘u dp“hue fp¡N“p S>„sy A’hp AÞe L$pB ¡ ‘Z Æh“¡
cedp„ d|L¡$ s¡hp fp¡Np¡ A’hp A¡hp¡ L$p¡B Q¡‘ a¡gph¡ L¡$ S>¡“p’u s¡
ipfuqfL$ fus¡ Aep¡Áe b“u Åe A’hp dp“rkL$ fus¡ rbdpf ’B
Åe L¡$ S>¡“p’u bpmL$ ‘p¡sp“p fp¡S>bfp¡S>“p L$pep£ L$fhp dpV$¡ õ’peu
L¡$ Aõ’peu sfuL¡$ Aknd b“u Åe;
A’hp
(L¡$) S>¡ L$p¡C, bpmL$“u dp“rkL$ A“¡ ipfuqfL$ Akndsp“p¡ gpc gB bpmL$
D‘f Åsue lºdgp¡ L$f¡;

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-613)


Procedure and Skill of Investigation :

A’hp
(A¡g) S>¡ L$p¡C, L$p¡C bpmL$ D‘f A¡L$’u h^y hMs A’hp hpf„hpf Åsue lºdgp¡
L$f;¡ A’hp
(A¡d) S>¡ L$p¡B 12 hj®’u “uQ¡“u Jdf“p bpmL$ D‘f Åsue lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(A¡“) S>¡ L$p¡B bpmL$“p¡ gp¡lu A’hp v$ÑL$ A’hp rhhpl A’hp NprX®$A“ Üpfp
A’hp ‘pg“‘p¡jZ L$f“pf“p¡ k„b„^ ^fph“pf ìe[¼s A’hp bpmL$“p
dpsp-r‘sp“u kp’¡ Of¡gy„ k„b„^dp„ lp¡e A’hp S>¡ bpmL$“u kp’¡ A¡L$ S>
Ofdp„ cpNuv$pfu’u f¡sp¡ lp¡e s¡ ìe[¼s bpmL$ D‘f Åsue lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(Ap¡) S>¡ L$p¡C bpmL$“¡ k¡hp âv$p“ L$fsu L$p¡C k„õ’p“p¡ dprgL$ A’hp k„QpgL$
A’hp L$d®Qpfu hN®“p¡ ìe[¼s lp¡e A“¡ s¡ bpmL$ D‘f Åsue lºdgp¡
L$f;¡
A’hp
(‘u) S>¡ L$p¡B ìe[¼s L$p¡B bpmL$p¡“u L$p¡B V²$õV$ A’hp k„õ’p“p lp¡Øp“u ê$A¡ s¡hu
L$p¡C k„õ’p A’hp Of A’hp AÞe L$p¡C õ’m¡ bpmL$ D‘f Åsue lºdgp¡
L$f;¡
A’hp
(L$e)y S>¡ L$p¡C ìe[¼s ÅZsu lp¡e L¡$ bpmL$ Nc® ^pfZ L$f¡g R>¡ s¡d R>sp„ s¡hp
bpmL$ D‘f s¡ Åsue lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(Apf) S>¡ L$p¡C ìe[¼s bpmL$ D‘f Åsue lºdgp¡ L$f¡ R>¡ A“¡ bpmL$“u lÐep
L$fhp“p¡ âeÐ_ L$f¡;
A’hp
(A¡k) S>¡ L$p¡B ìe[¼s L$p¡du A’hp kp„âv$preL$ tlkp v$frdep“ L$p¡B bpmL$ D‘f
Åsue lºdgp¡ L$f¡;
A’hp
(V$u) S>¡ L$pB¡ ìe[¼s bpmL$ D‘f Åsue lºdgp¡ L$f¡ A“¡ S>¡ ANpD Ap Ar^r“ed“¡
A^u“ L$p¡B Ny“p¡ L$fhp dpV$¡ A’hp sÐkde¡ Adgdp„ lp¡e s¡hp AÞe L$p¡B
L$pev$p âdpZ¡ L$p¡B kÅ“¡ ‘pÓ Åsue Ny“p¡ L$fhp dpV$¡ v$p¡rjs W$f¡g lp¡e;
A’hp

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-614)


Procedure and Skill of Investigation :

(ey) S>¡ L$pC¡ ìe[¼s bpmL$ D‘f Åsue lºdgp¡ L$f¡ A“¡ bpmL$“¡ Ål¡fdp„ r“h®”
L$f¡ A’hp “‚ L$fu“¡ s¡“y„ âv$i®“ L$f¡,
sp¡ s¡Z¡ N„cuf Åsue lºdgp¡ L$ep£ R>¡ s¡hy„ L$l¡hpdp„ Aphi¡.
POCSO Act, L$gd-10 N„cuf Åsue lºdgp dpV$¡“u rinp :
S>¡ L$p¡C N„cuf Åsue lºdgp¡ L$fi¡ s¡“¡ 5 hj®’u Ap¡R>u “ lp¡e s¡hu ‘f„sy, 7 hj®
ky^u g„bphu iL$pe s¡hu b„“¡dp„’u L$p¡B‘Z âL$pf“u kÅ L$fhpdp„ Aphi¡, A“¡ s¡
v$„X$“¡ ‘Z ‘pÓ ’i¡.
(C) Åsue kspdZu A“¡ s¡“u rinp
POCSO Act, L$gd-11 Åsue kspdZu A“¡ s¡“u rinp :
L$pC
¡ ‘Z ìe[¼s, L$pC ¡ bpmL$ D‘f Åsue kspdZu L$f¡ R>¡ s¡h„y L$lh¡ pdp„ Aphi¡ Äepf¡
s¡hu ìe[¼s Åsue Bfpv$p’u
(1) L$pC ¡ iåv$p“¡ „y DÃQpfZ L$f¡ A’hp L$pC
¡ AhpS> L$f¡ A’hp L$pC ¡ lphcph L$f¡
L¡$ L$pC
¡ hõsy L¡$ ifuf“p L$p¡C‘Z A„N“y„ Bfpv$p‘|h®L$ âv$i®“ L$f¡, L¡$ S>¡’u
bpmL$ s¡hy„ DÃQpfZ L¡$ AhpS> kp„cmu iL¡$ A’hp A¡hp¡ lphcph L¡$ hõsy
L¡$ ifuf“p¡ cpN Å¡B iL¡$; A’hp
(2) L$pC ¡ bpmL$“¡ s¡“p ifuf A’hp s¡“p ifuf“p L$pC ¡ A„N“¡ âv$i“ ® L$fphX$ph¡,
S>¡’u s¡“¡ s¡hu ìe[¼s A’hp L$p¡C AÞe ìe[¼s Üpfp Å¡hpdp Aph¡;
A’hp
(3) L$pdyL$ Bfpv$pAp¡ dpV$¡ L$p¡B âkpf A’hp duqX$ep“p L$p¡C‘Z õhê$‘dp„ L$p¡C
bpmL$“¡ L$p¡C hõsy v$¡MpX¡$;
A’hp
(4) L$p¡C bpmL$“¡ ku^u fus¡ A’hp Bg¡L$V²$p¡r“L$, Ap„L$X$pL$ue A’hp AÞe L$p¡C
kp^“p¡ Üpfp hpf„hpf A’hp kss ‘uR>p¡ L$f¡ A’hp Sy>A¡ A’hp k„‘L®$ L$f¡;
A’hp
(5) bpmL$“p ifuf L$p¡B cpN A’hp Åsue L©$Ðep¡dp„ bpmL$ kpd¡g lp¡hp“y„
Bg¡L$V²$p¡r“L$, qaëd A’hp Ap„L$X$pL$ue A’hp AÞe L$pB ¡ ‘Ùrs L¡$, dpÝed
Üpfp bpmL$“p hpõsrhL$ A’hp b“phV$u rQÓp¡“¡ duqX$ep“p L$pC¡ ‘Z õh~‘dp„
D‘ep¡N L$fhp“u ^dL$u Ap‘¡; A’hp
(6) Aígug L$pdyL$ âep¡S>“p¡ dpV$¡ L$p¡C bpmL$“¡ L$p¡C âgp¡c“ Ap‘¡, A’hp
s¡ dpV$¡ D‘lpfp¡ Ap‘¡.
õ‘ôuL$fZ : L$p¡C‘Z âñ L¡$ S>¡dp„ Åsue Bfpv$p¡ k„L$mpe¡g lp¡e s¡ lL$uL$s

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-615)


Procedure and Skill of Investigation :

A„N¡“p¡ âñ fl¡i¡.
POCSO Act, L$gd-11 Åsue ksdZu dpV$¡“u kÅ :
S>¡ L$p¡C bpmL$ D‘f Åsue kspdZu L$fi¡, s¡“¡ 3 hj® ky^u“u b¡dp„’u L$p¡B‘Z
âL$pf“u L¡$v$“u rinp L$fhpdp„ Aphi¡ A“¡ s¡ v$„X$“¡ ‘Z ‘pÓ ’i¡.
Aïgug kprlÐe“p l¡syAp¡ dpV$¡ bpmL$“p¡ D‘ep¡N A“¡ s¡“u rinp.
POCSO Act, L$gd-13. Aïgug kprlÐe“p l¡syAp¡ dpV$¡ bpmL$p¡“p¡ D‘ep¡N :
S>¡ L$pC
¡ L$pC
¡ bpmL$“p¡ duqX$ep“p (L¡$ S>¡dp„ V$r¡ grhT“ Q¡“gp¡ A’hp BÞV$f“¡V$
A’hp AÞe L$p¡C‘Z Bg¡L$V²$p¡r“L$ õhê$‘ A’hp R>‘pe¡gp õhê$‘ Üpfp âkpqfs
L$pe®¾$d A’hp Ål¡fps ‘R>u cg¡ Aphp L$pe®¾$d A’hp Ål¡fps“p¡ l¡sy ìe[¼sNs
D‘ep¡N A’hp h¡QpZ dpV$¡ lp¡e, dpV$¡ D‘ep¡N L$f¡ L¡$ S>¡dp„ “uQ¡“u bpbsp¡“p¡ kdph¡i
’pe R>¡.
(L$) L$p¡C bpmL$“p S>“¡[ÞÖep¡ (Nyáp„Np¡)“¡ v$ip®hhy„;
(M) L$pC ¡ bpmL$“p¡ hpõsrhL$ A’hp “L$gu Åsue L$pep£dp„ (âh¡i kp’¡
L¡$ âh¡i hNf) D‘ep¡N L$fhp¡;
(N) L$pC ¡ bpmL$“¡ Aip¡c“ue A’hp Aïgugsp‘|hL® $ v$ip®hhp¡; s¡ L$pC ¡
bpmL$“p Aïgug âep¡S>“p¡ dpV$¡ D‘ep¡N L$fphhp“p Ny“p dpV$¡
v$p¡rjs NZpi¡.
õ‘ôuL$fZ : Ap Ar^r“ed“p âep¡S>“p¡ dpV$¡ L$pB ¡ bpbmL$“p¡ D‘ep¡N A¡ iåv$pd ¡ p„
Aïgug kpdN°u“¡ s¥epf L$fhp, DБpv$“ L$fhp, âõsys L$fhp, âkpfZ L$fhp, âL$pris
L$fhp, ApNm h^pfhp dpV$¡ dv$v$ L$fhp A“¡ rhsfZ L$fhp dpV$,¡ R>p‘¡gp, Bg¡L$V$² pr¡ “L$,
L$p¡çàeyV$f A’hp L$p¡B AÞe V$¡L$r“L$“p L$p¡C‘Z dpÝed’u L$p¡C bpmL$“¡ kp„L$mhp
(BÞhp¡ëh L$fhp)“p¡ kdph¡i ’pe R>¡.
POCSO Act, L$gd-14. Aïgug kprlÐe“p l¡syAp¡ dpV$¡ bpmL$“p¡ D‘ep¡N
L$fhp dpV$¡ rinp :
(1) S>¡ L$p¡B Aïgug âep¡S>“p¡ dpV$¡ L$p¡B bpmL$ A’hp bpmL$p¡“p¡ D‘ep¡N
L$f¡, s¡“¡ b„“¡dp„’u L$p¡B A¡L$ âL$pf“u 5 hj® ky^u“u L¡$v$“u rinp L$fhpdp„
Aphi¡ A“¡ s¡ v$„X$“¡ ‘Z ‘pÓ ’i¡, s’p buÅ L¡$ A“yNpdu fus¡ v$p¡rjs
W$f¡, s¡“¡ b¡dp„’u L$p¡C A¡L$ âL$pf“u 7 hj® ky^u“u L¡$v$“u rinp L$fhpdp„
Aphi¡ A“¡ s¡ v$„X$“¡ ‘Z ‘pÓ ’i¡.
(2) Å¡ Aïgug âep¡S>“p¡ dpV$¡ bpmL$“p¡ D‘ep¡N L$f“pf ìe[¼s L$gd-3dp„
r“rv$®ô L$f¡g L$p¡B A‘fp^“¡, Aïgug L$pep£dp„ âÐenê$‘¡ cpN gB“¡ L$fi¡

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-616)


Procedure and Skill of Investigation :
sp¡ s¡ b¡dp„’u L$pB
¡ A¡L$ âL$pf“u 10 hj®’u Ap¡R>u “l] s¡hu A“¡ ApÆh“
ky^u g„bphu iL$pe s¡hu L¡$v$“u rinp L$fhpdp„ Aphi¡ A“¡ s¡ v$„X$“¡ ‘Z
‘pÓ ’i¡.
(3) Å¡ Aïgug âep¡S>“p¡ dpV$¡ bpmL$“p¡ D‘ep¡N L$f“pf ìe[¼s L$gd-5dp„
r“rv$®ô L$f¡g L$p¡C A‘fp^“¡, Aïgug L$pep£dp„ âÐenê$‘¡ cpN gB“¡ L$fi¡
sp¡ s¡“¡ kMs ApÆh“ L¡$v$“u k¿s kÅ L$fhpdp„ Aphi¡ A“¡ s¡ v$X„ $“¡ ‘Z
‘pÓ ’i¡.
(4) Å¡ Aïgug âep¡S>“p¡ dpV$¡ L$pC ¡ bpmL$“p¡ D‘ep¡N L$f“pf ìe[¼s L$gd-7dp„
r“rv$ô® L$ep® dyS>b“p A‘fp^“¡, Aïgug L$pep£dp„ âÐenê$‘¡ cpN gB“¡
L$fi¡ sp¡ s¡“¡ b¡dp„’u L$p¡C A¡L$ âL$pf“u 6 hj®’u Ap¡R>u “l] ‘f„sy 8 hj®
ky^u g„bphu iL$pe s¡hu L¡$v$“u rinp L$fhpdp„ Aphi¡ A“¡ s¡ v$„X$“¡ ‘Z
‘pÓ ’i¡.
(5) Å¡ Aïgug âep¡S>“p¡ dpV$¡ L$p¡B bpmL$“p¡ D‘ep¡N L$f“pf ìe[¼s L$gd-
9dp„ r“rv$®ô L$ep® dyS>b“p A‘fp^“¡, Aïgug L$pep£dp„ âÐenê$‘¡ cpN
gB“¡ L$fi¡ sp¡ s¡“¡ b¡dp„’u L$p¡B A¡L$ âL$pf“u 8 hj®’u Ap¡R>u “l] ‘f„sy
10 hj® ky^u g„bphu iL$pe s¡hu L¡$v$“u rinp L$fhpdp„ Aphi¡ A“¡ s¡ v$X„ $“¡
‘Z ‘pÓ ’i¡.
POCSO Act, L$gd-15. bpmL$“¡ kp„L$msp Aïgug kprlÐe“¡ A¡L$rÓs L$fhp
dpV$¡“u rinp :
Å¡ L$p¡B ìe[¼s hpZu[ÄeL$ l¡syAp¡ dpV$¡ bpmL$“¡ kp„L$msp L$p¡B Aïgug
kprlÐe“y„ L$p¡C‘Z õhê$‘dp„ A¡L$rÓs L$fi¡, s¡“¡ b¡dp„’u L$p¡C A¡L$ âL$pf“u 3 hj®
ky^u“u L¡$v$“u rinp L$fhpdp„ Aphi¡ A“¡ s¡ v$„X$“¡ ‘Z ‘pÓ ’i¡.
L$p¡C Ny“p“y„ v$yóâ¡fZ (dv$v$Npfu) s’p Ny“p¡ L$fhp“p¡ âeÐ_ L$fhp bpbs
POCSO Act, L$gd-16. Ny“p“y„ v$yóâ¡fZ (dv$v$Npfu) :
L$p¡C‘Z ìe[¼s L$p¡C Ny“p¡ L$fhp dpV$¡ v$yóâ¡fZ (dv$v$Npfu) L$f¡ R>¡ L¡$ S>¡-
‘l¡gy„ : A¡hp Ny“p“¡ L$fhp dpV$¡ L$p¡C ìe[¼s“¡ DíL¡$f¡;
A’hp
buSy> : A¡hp Ny“p“¡ L$fhp dpV$¡ A¡L$ A’hp h^y AÞe ìe[¼s L¡$ ìe[¼sAp¡ kp’¡
jX$eÓ „ dp„ kpd¡g ’pe, A“¡ Å¡ s¡hp jX$eÓ „ “p A“ykfZdp„, A“¡ s¡hp Ny“p“¡
L$fhp“p Dv$í¡ e’u L$p¡B N¡fL$pev$¡kf L©$Ðe A’hp L$pe®gp¡‘ L$f¡;
A’hp

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-617)


Procedure and Skill of Investigation :

ÓuSy>„ : A¡hp Ny“p“¡ L$fhp dpV$¡ L$pC ¡ N¡fL$pev$k


¡ f L$pe® A’hp L$pe®gp¡‘ Üpfp Aphp¡
Ny“p¡ L$fhpdp„ Bfpv$p‘|h®L$ dv$v$Npfu L$f¡.
õ‘ôuL$fZ-1 : L$p¡C ìe[¼s L¡$ S>¡, ÅZu byTu“¡ Mp¡V$u fS|>Aps Üpfp A’hp L¡$ S>¡“¡
Ål¡f L$fhp dpV$¡ s¡ b„^pe¡g R>¡ s¡hp kprlÐe“¡ ÅZu byTu“¡ R|>‘ph¡,
õh¡ÃR>pA¡ L$p¡C Ny“p dpV$¡ Aphy„ kprlÐe ‘|fy„ ‘pX¡$ A’hp Aphy„ L$fhp“p¡, A’hp ‘|fy„
‘pX$hp“p¡ âeÐ_ L$f¡ sp¡ s¡Z¡ s¡ Ny“p¡ L$fhp v$yóâ¡fZ L$f¡g R>¡ A¡hy„ L$l¡hpdp„ Aphi¡.
õ‘ôuL$fZ-2 : L$p¡C ìe[¼s Aphy„ L$p¡B L©$Ðe ’ep ‘l¡gp„ L¡$ ‘R>u s¡hp L©$Ðe ’sp„
kde¡ s¡h„y L©$Ðe L$fhp dpV$¡ L$pC
¡ ‘Z âL$pf“u klpesp L$f,¡ s’p Aphu klpesp
’hp“p L$pfZ¡ L$p¡C OV$“p OV$¡ sp¡ s¡Z¡ Aphp Ny“pdp„ v$yóâ¡fZ L$f¡g R>¡ A¡hy„ L$l¡hpi¡.
õ‘ôuL$fZ-3 : S>¡ L$p¡C bpmL$“¡ Ap Ar^r“ed l¡W$m“p L$p¡B A‘fp^“p DØ¡íe
dpV$¡ ^dL$u A’hp bm“p¡ âep¡N A’hp bmS>bfu“p AÞe L$p¡C ê$‘¡,
A‘lfZ,L$‘V$, v$Np¡, i[¼s A’hp ‘v$“p v$êy $‘ep¡N Üpfp õh¥[ÃR>L$ A’hp QyL$hZu“u
Ap‘-g¡ A’hp Ap Ar^r“ed AÞhe¡ b“sp L$p¡C Ny“p“p DØ¡íe’u AÞe ìe[¼s
D‘f r“e„ÓZ ^fphsu ìe[¼s“¡ gpc dm¡, s¡ dpV$¡ k„drs Ap‘hp“¡ dpV$¡ L©$Ðe L$f¡,
sp¡ s¡Z¡ Ap Ny“p¡ L$fhpdp„ dv$v$Npfu L$fu R>¡ A¡hy„ L$l¡hpi¡.
POCSO Act, L$gd-17. v$yóâ¡fZ dpV$¡ kÅ :
S>¡ L$pC
¡ ìe[¼s Ap Ar^r“ed AÞhe¡“p L$pC ¡ Ny“p“y„ v$óy â¡fZ L$f,¡ Å¡ Aphy„
v$óy â¡qfs L$pe® Aphp L$fhpdp„ Aph¡gp v$óy â¡fZ“p ‘qfZpd õhê$‘¡ L$fhpdp„ Aph¡, sp¡ s¡“¡
s¡hp Ny“p dpV$¡ W$fphhpdp„ Aph¡g rinp“u Å¡NhpB dyS>b“u rinp L$fhpdp„ Aph¡i.¡
õ‘ôuL$fZ : L$pB ¡ L$pe® A’hp Ny“p¡ v$óy â¡f“p ‘qfZpd õhê$‘¡ L$ep® lp¡hp“y„ Ðepf¡ S>
L$lh¡ pi¡, Äepf¡ s¡hp DíL¡$fpV$“p ‘qfZpd õhê$‘ A’hp s¡hp jX$e„Ó“p
A“ykfZdp„ A’hp s¡hu klpesp Üpfp L$f¡g lp¡e L¡$ S>¡dp„ v$yóâ¡fZ L$fhpdp„ Aph¡g
lp¡e.
POCSO Act, L$gd-18. L$p¡B Ny“p¡ L$fhp“u L$p¡rii L$fhp dpV$¡“u rinp :
S>¡ L$p¡B Ap Ar^r“ed AÞhe¡ L$p¡C rinp“¡ ‘pÓ Ny“p¡ L$fhp dpV$¡“p¡ âeÐ_
L$fi¡ A’hp A¡hp¡ L$p¡C Ny“p¡ L$fhp dpV$¡ L$pfZê$‘ b“i¡ A“¡ Aphp âeÐ_p¡dp„ Aphp¡
Ny“p¡ ’ep“p âL$fZdp„ L$pB ¡ L©$Ðe ’i¡ sp¡, s¡ s¡hp Ny“p dpV$¡ W$fph¡g L$pB¡ ‘Z âL$pf“u
L¡$v$“p, e’pâk„N, ApÆh“, L$pfphpk“p AX$^p cpN“u L¡$ s¡ Ny“p dpV$¡ W$fph¡g
L$pfphpk“u rinp, S>¡“u Ahr^ dlÑd s¡hu rinp A’hp v$X„ $ A’hp s¡ b„“¡ rinp“¡
‘pÓ ’i¡.
L¡$kp¡“u “p¢^ L$fhp dpV$¡“u L$pe®furs :

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-618)


Procedure and Skill of Investigation :

POCSO Act, L$gd-19. L¡$kp¡“u “p¢^ L$fhp bpbs :


(1) ap¡S>v$pfu L$pe®furs Ar^r“ed, 1973 (k“¡ 1974“p 2 Å)dp„ Nd¡ s¡
kdprhô lp¡e s¡d R>sp„, S>¡ L$p¡C ìe[¼s“¡ (bpmL$ krls) Aphu Api„L$p
lp¡e L¡$ Ap Ar^r“ed AÞhe¡“p L$pC ¡ ‘Z Ny“p¡ b“hp“u iL$esp“y„ A“ydp“
lp¡e A’hp Aphp¡ Ny“p¡ bÞep¡ lp¡hp A„N¡“u ÅZL$pfu lp¡e sp¡ s¡ “uQ¡
S>Zph¡gpAp¡“¡ ÅZL$pfu D‘gå^ L$fphi¡
(A¡) ^u õ‘¡rieg Sy>h¡“pCg ‘p¡guk eyr“V$;
A’hp
(bu) õ’pr“L$ ‘p¡guk
(2) Ap ‘¡V$p-L$gd(1) l¡W$m Ap‘hpdp„ Aph¡g v$f¡L$ qf‘p¡V$®“¡
(A¡) Ny“p frS>õV$f “„bf Ap‘u s¡“¡ g¡rMsdp„ gMu g¡hpdp„ Aphi¡,
(bu) Aphu ÅZL$pfu Ap‘“pf“¡ hp„Qu“¡ k„cmphhpdp„ Aphi¡,
(ku) ‘p¡guk eyr“V$ Üpfp fpMhpdp„ Aphsu õV$¡i“ X$pefudp„ s¡“u “p¡^
L$fhpdp„ Aphi¡,
(3) Äepf¡ ‘¡V$p-L$gd(1) AÞhe¡“p¡ fu‘p¡V$® bpmL$ Üpfp Ap‘hpdp„ Aph¡g lp¡e
Ðepf¡, ‘¡V$p-L$gd(2) AÞhe¡ kpdpÞe cpjpdp„ “p¢^hp“p¡ fl¡i¡, L¡$ S>¡’u
bpmL$ Aphu “p¢^hpdp„ Aphsp sÐhp¡“¡ kdÆ iL¡$.
(4) Å¡ L$fhpdp„ Aph¡g “p¢^“u cpjp bpmL$ kdS>hp dpV$¡ knd “ lp¡e A’hp
bpmL$ kdÆ iL¡$ s¡d “lp¡e A’hp bpmL$ s¡“¡ kdS>hpdp„ Akam ’pe sp¡
L$p¡C cpjp„sf L$f“pf (V²$pÞkg¡V$f) A’hp L$p¡B v$ycprjep¡ L¡$ S>¡ Aphu
cpjp“p¡ A“ych fpMsp¡ lp¡e s¡“¡ r“^p®qfs au“u Q|L$hZu L$fu Äepf¡
AphíeL$ lp¡e Ðepf¡ Aphu kyrh^p ‘|fu ‘pX$i¡.
(5) Äepf¡ õ‘¡rieg Sy>h¡“pCg ‘p¡guk eyr“V$ A’hp k’pr“L$ ‘p¡guk k„syô
’pe L¡$ S>¡ bpmL$“u kpd¡ Ny“p¡ bÞep¡ R>¡ s¡ v$M
¡ f¡M A“¡ k„fnZ“u S>ê$qfeps
hpmy„ bpmL$ R>¡, sp¡ s¡hp qL$õkpdp„ Aphp L$pfZp¡“u g¡rMsdp„ “p¢^Zu L$fu“¡,
Å¡ k|Q“p¡ Üpfp r“^p®qfs L$fhpdp„ Aph¡ s¡d k|Q“ dþep“p 24 L$gpL$“u
A„v$f s¡“¡ Aphu v$M ¡ f¡M A“¡ k„fnZ (L¡$ S>¡dp„ bpmL$p“
¡ ¡ k„fnZ L¡$ “ÆL$“p
v$hpMp“pdp„ v$pMg L$fhy„ ‘Z kpd¡g R>¡)dp„ fpMhp“u syfs„ ìehõ’p L$fi¡.
(6) õ‘¡rieg Sy>h¡“pCg ‘p¡guk eyr“V$ A’hp õ’pr“L$ ‘p¡guk L$pC ¡ ‘Z N¡fS>ê$fu
rhg„b L$ep® rkhpe ‘f„sy 24 L$gpL$“u A„v$f, Ap L¡$k“u ÅZ s’p s¡dp„
s¡hu v$M¡ f¡M A“¡ k„fnZ“u S>ê$qfeps A“¡ Ap“p dpV$¡ gu^¡g ‘Ngp„Ap¡“u
ÅZ bpm L$ëepZ krdrs A“¡ õ‘¡íeg L$p¡V$® A’hp s¡hu L$p¡V$®“u r“eyqL$s
(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-619)
Procedure and Skill of Investigation :

L$fhpdp„ Aph¡gu “ lp¡e Ðep„ k¡iÞk L$p¡V$®“¡ L$fi¡.


(7) ‘¡V$p-L$gd(1) l¡W$m iyÙbyrÙ’u Aphu ÅZL$pfu Ap‘“pf ìe[¼s L$p¡B
v$uhp“u L¡$ ap¡S>v$pfu S>hpbv$pfuAp¡ dpV$¡ ‘p¡s¡ S>hpbv$pf fl¡i¡ “l].
POCSO Act, L$gd-20. L¡$kp¡“¡ “p¢^hp dpV$¡ duqX$ep, õVy$qX$ep¡ A“¡ ap¡V$p¡N°pau“u
kyrh^p dpV$¡“p b„^“p¡ :
duqX$ep A’hp lp¡V$¡g A’hp gp¡S> A’hp lp¡[õ‘V$g A’hp L$gb A’hp
õVy$qX$ep¡ A’hp ap¡V$pN¡ p° au“u kyrh^p kp’¡ Å¡X$pe¡g k„õ’p L¡$ S>¡ Nd¡ s¡ “pd¡ Ap¡mMpsu
lp¡e, s¡dp„ L¡$V$gu k„¿epdp„ ìe[¼sAp¡ fp¡L$pe¡g lp¡e s¡“¡ Ýep“dp„ gu^p rkhpe,
L$p¡C‘Z A¡hu kp^“kpdN°u A’hp hõsy“p dpÝed’u D‘ep¡N A„N¡ ÅZL$pfu L¡$ S>¡
bpmL$“p Åsue ip¡jZ k„b„r^s lp¡e, s¡hu ÅZL$pfu (L¡$ S>¡dp„, Aïgug kprlÐe,
Åsue k„b„^u A’hp bpmL$ A’hp bpmL$p¡“p Aïgug âv$i®““p¡ kdph¡i ’pe
R>¡.) e’p âk„N õ‘¡rieg Sy>h¡“pBg ‘p¡guk eyr“V$ A’hp õ’pr“L$ ‘p¡guk“¡
Aphu ÅZL$pfu ‘|fu ‘pX$i¡.
POCSO Act, L$gd-21. L¡$kp¡“p Al¡hpg Ap‘hp A’hp “p¢^ L$fhpdp„ r“óam
S>hp dpV$¡“u rinp :
(1) Å¡ L$pC ¡ ìe[¼s, L$gd-19“u ‘¡V$p L$gd(1) A’hp L$gd-20 AÞhe¡“p
L$p¡B‘Z âL$pf“p Ny“p dpV$¡“u “p¢^ L$fhpdp„ Akam ’pe A’hp S>¡ L$p¡B
L$gd-19“u ‘¡V$p-L$gd(2) AÞhe¡ Aphp Ny“p“p¡ Al¡hpg “p¢^hpdp„
Akam ’pe, s¡“¡ 6 dpk ky^u“u b¡dp„’u L$p¡C A¡L$ âL$pf“u L¡$v$“u A’hp
v$„X$“u A’hp s¡ b„“¡“u rinp L$fhpdp„ Aphi¡.
(2) L$p¡C L„$‘“u A’hp L$p¡C k„õ’p (L¡$ S>¡ L$p¡B‘Z “pd¡ Ap¡mMpsu lp¡e) s¡“p
r“e„ÓZ l¡W$m L$pd L$fsu L$p¡C‘Z “uQgp lp¡Øp“u ìe[¼s k„b„r^s L$gd-
19“u ‘¡V$p-L$gd(1) l¡W$m ’e¡gp Aphp Ny“p“u “p¢^ L$fhpdp„ r“óam
Åe sp¡ s¡“¡ 1 hj® ky^u“u L¡$v$“u A’hp v$„X$“u A’hp s¡ b„“¡“u rinp
L$fhpdp„ Aphi¡.
(3) ‘¡V$p-L$gd(1)“u Å¡NhpBAp¡ Ap Ar^r“ed AÞhe¡ L$p¡B‘Z bpmL$p¡“¡
gpNy ‘X$i¡ “l].
POCSO Act, L$gd-22. Mp¡V$u aqfepv$ A’hp Mp¡V$u dprlsu Ap‘hp dpV$¡“u
rinp :
(1) L$p¡C ìeqL$s Å¡ L$gd-3,5, 7 A“¡ L$gd-9 l¡W$m“p Ny“p ’ep k„b„^u
L$pC¡ ‘Z ìe[¼s“u kpd¡ Mp¡V$u aqfepv$ L$f,¡ A’hp Aphu Mp¡V$u dprlsu Ap‘¡,

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-620)


Procedure and Skill of Investigation :

L¡$ S>¡“p¡ Bfpv$p¡ s¡Ap¡“¡ lgL$p v$¡MpX$hp“p¡, Å¡f S>bfv$õsu A’hp ^dL$u
A’hp bv$“nu“p Cfpv$p’u L$fhpdp„ Aphu lp¡e, sp¡ s¡“¡ 6 dpk ky^u“u
L¡$v$“u A’hp v$„X$“u A’hp s¡ b„“¡ rinp L$fhpdp„ Aphi¡.
(2) Äepf¡ L$p¡C bpmL$ Üpfp Aphu Mp¡V$u aqfepv$ L$fhpdp„ Aph¡g lp¡e, A’hp
Aphu Mp¡V$u dprlsu Ap‘hpdp„ Aph¡g lp¡e, sp¡ s¡hp¡ bpmL$ L$pC ¡ rinp“¡ ‘pÓ
fl¡i¡ “l].
(3) S>¡ L$p¡C ìe[¼s, ‘p¡s¡ bpmL$ “ lp¡e A“¡ ‘p¡s¡ Mp¡Vy$„ R>¡ s¡hy„ ÅZsp lp¡hp
R>sp„, L$pC¡ bpmL$“u rhê$Ù Mp¡V$u aqfepv$ L$f,¡ A’hp Mp¡V$u dprlsu Ap‘¡, L¡$
S>¡’u bpmL$ Ap Ar^r“ed AÞhe¡“p L$pC ¡ ‘Z Ny“p dpV$¡ ‘uqX$s b“u Åe,
sp¡ s¡“¡ 1 hj® ky^u g„bphu iL$pe s¡hu L¡$v$“u A’hp v$X„ $“u A’hp s¡ b„“¡
rinp L$fhpdp„ Aphi¡.
POCSO Act, L$gd-23. duqX$ep A„N¡“u âq¾$ep :
(1) L$pC ¡ ‘Z ìe[¼s, L$pC ¡ ‘Z âL$pf“p duqX$ep A’hp õVy$qX$ep¡ A’hp ap¡V$pN ¡ p° qaL$
k„b^„ u kyrh^pAp¡ Üpfp L$pC ¡ ‘Z fus¡ k„‘Z | ® A“¡ Ar^L©$s dprlsu hNf L$pC ¡
bpmL$ k„b^„ u L$p¡C Aphp¡ Al¡hpg L$fi¡ “l], A’hp s¡“p D‘f Aphu L$p¡C
V$uL$p-V$uà‘Zu L$fi¡ “l], L¡$ S>¡’u s¡“u Apbê$dp„ OV$pX$p¡ A’hp s¡“u Nyásp“p¡
c„N ’pe s¡d lp¡e.
(2) L$p¡C‘Z duqX$epdp„ L$p¡B qf‘p¡V$®, bpmL$“u Ap¡mMpZ“¡ L¡$ S>¡’u s¡ bpmL$“y„
“pd, kf“pdy,„ ap¡V$pr¡ QÓ, L$pV¥ $y r„ bL$ rhNsp¡, rhÛpge, AX$pi ¡ -‘X$pi ¡ A’hp
L$p¡C‘Z Aphu AÞe rhriôspAp¡ lp¡e, L¡$ S>¡’u bpmL$“u Ap¡mMpZ õ‘ô
’su lp¡e, s¡hy„ Ål¡f L$fi¡ “l].
‘f„sy, A¡hu Å¡NhpB L$fhpdp„ Aph¡g R>¡ L¡$, Ap Ar^r“ed AÞhe¡ L¡$k
Qgphhp“u kÑp ^fphsu õ‘¡rieg L$p¡V$®“p¡ Arcâpe A¡hp¡ lp¡e L¡$, Aphu
dprlsu õ‘ô L$fhu bpmL$“p rlsdp„ R>¡, sp¡ s¡hp L$pfZp¡“u g¡rMsdp„ “p¢^
L$fu“¡ Aphu ‘fhp“Nu Ap‘u iL$i¡.
(3) duqX$ep“p A’hp õVy$qX$ep¡ A’hp ap¡V$p¡N°pqaL$ kyrh^pAp¡ ^fph“pf âL$piL$
A’hp s¡“p dprgL$ s¡“p L$dQ ® pfu“p L©$Ðe L¡$ L$pe®gp¡‘ dpV$¡ keyL„ $s fus¡ A’hp
õhs„Ó fus¡ s¡ ‘p¡s¡ S>hpbv$pf fl¡i¡.
(4) S>¡ L$pC¡ ìe[¼s, ‘¡V$p-L$gd(1) A’hp ‘¡V$p-L$gd(2) l¡W$m“u Å¡NhpCAp¡“„y
D‰„O“ L$f¡ s¡“¡, 6 dpk L$fsp„ Ap¡R>u “ lp¡e s¡hu A“¡ 12 dpk ky^u
g„bphu iL$pe s¡hu L¡$v$“u A’hp v$„X$“u A’hp s¡ b„“¡ rinp“¡ ‘pÓ ’i¡.

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-621)


Procedure and Skill of Investigation :

bpmL$p¡“p r“h¡v$“p¡ “p¢^hp dpV$¡“u L$pe®furs.


POCSO Act, L$gd-24. bpmL$p¡“p r“h¡v$“p¡“u “p¢^Zu :
(1) bpmL$p“ ¡ p r“h¡v$“p¡“u “p¢^Zu s¡d“p Of A’hp bpmL$ S>¡ S>ÁepA¡ kpdpÞe
fus¡ fl¡sp¡ lp¡e Ðep„ A’hp s¡“u d“‘k„v$ S>ÁepA¡, ‘p¡guk kb-BÞõ‘¡L$V$f’u
“uQgu L$np“p¡ “ lp¡e, s¡hp Ar^L$pfu Üpfp L$fhpdp„ Aphi¡, A“¡ i¼e
lp¡e Ðep„ ky^u Aphu ‘p¡guk Ar^L$pfu drlgp lp¡hu Å¡Ci¡.
(2) bpmL$p“¡ p r“h¡v$“p¡“u “p¢^Zu L$fsu hMs¡ ‘p¡guk Ar^L$pfu ‘p¡guk eyr“ap¡dd® p„
lp¡hu Å¡Ci¡ “l].
(3) s‘pk L$fsp kde¡ ‘p¡guk Ar^L$pfu A¡hu Mpsfu Ap‘i¡ L¡$, L$pC ¡ ‘Z kde¡
bpmL$ Apfp¡‘u kp’¡ L$p¡C‘Z fus’u k„‘L®$dp„ Aphi¡ “l].
(4) L$pC¡ ‘Z L$pfZp¡kf bpmL$p“ ¡ ¡ fprÓ“p kde¡ L$pC¡ ‘Z ‘p¡guk õV$i¡ “dp„ fp¡L$u
iL$pi¡ “l].
(5) ‘p¡guk Ar^L$pfu A¡hu Mpsfu Ap‘i¡ L¡$, Äep„ ky^u bpmL$“p rlsdp„ rhi¡j
Av$pgs Üpfp AÞe’p r“v$r® is L$fhpdp„ Aph¡ Ðep„ ky^u bpmL$“u Ap¡mMpZ
Ål¡f duqX$ep’u frns L$f¡g R>¡.
POCSO Act, L$gd-25. d¡rS>õV²$¡V$ Üpfp bpmL$“p r“h¡v$““u “p¢^Zu :
(1) Äepf¡ bpmL$“„y r“h¡v$“ ap¡S>v$pfu L$pe®furs Ar^r“ed,1973 (k“¡ 1974“p
2 Å) (L¡$ S>¡“¡ Apdp„ lh¡ ‘R>u k„rlsp sfuL¡$ D‰¡Mhpdp„ Aph¡g R>¡.)“u
L$gd-164 AÞhe¡ “p¢^hpdp„ Aph¡ R>¡, Ðepf¡ s¡dp„ S>¡ ‘Z L$lh¡ pdp„ Apìey„
lp¡e, sp¡ ‘Z Aphp r“h¡v$“p¡“u “p¢^Zu L$f“pf d¡rS>õV²$¡V$, bpmL$p¡ Üpfp
bp¡ëep A“ykpf S> r“h¡v$“p¡“u “p¢^Zu L$fi¡.
‘f„s,y A¡hu Å¡NhpB L$fhpdp„ Aphu R>¡ L¡$, L$gd-164 “u ‘¡V$p-
L$gd(1) “p â’d õ‘ôsp L$fhpdp„ Aph¡g R>¡, s¡ Ap L$gd“¡ gpNy ‘X$i¡
“l].
(2) d¡rS>õV²$¡V$, ‘p¡guk Üpfp ku.Apf.‘u.ku.“u L$gd-173 AÞhe¡ A„rsd
Al¡hpg fS|> L$fpep bpv$, bpmL$“u s’p s¡“p dpspr‘sp A’hp ârsr“r^“¡
ku.Apf.‘u.ku.“u L$gd-207 AÞhe¡ S>ê$fu v$õsph¡Å“ ¡ u “L$gp¡ Ap‘i¡.
POCSO Act, L$gd-26. r“h¡v$“p¡“u “p¢^Zu k„br„ ^s AÞe h^pfp“u Å¡NhpBAp¡ :
(1) e’pâk„N, d¡rS>õV²$¡V$ A’hp ‘p¡guk Ar^L$pfu bpmL$“p dpspr‘sp A’hp
Aphp L$pC¡ AÞe ìe[¼s“u, L¡$ S>¡dp„, bpmL$“p¡ cfp¡kp¡ A’hp rhðpk lp¡e,
s¡hu ìe[¼s“u lpS>fudp„ bpmL$“p L$üp„ L$’“p¡ A“ykpf L$’“p¡ r“h¡v$“p¡“u

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-622)


Procedure and Skill of Investigation :
“p¢^Zu L$fhpdp„ Aphi¡.
(2) S>ê$fu lp¡e s¡hp qL$õkpdp„, Ðep„ e’pâk„N d¡rS>õV²$¡V$ A’hp ‘p¡guk
Ar^L$pfu, bpmL$“„y r“h¡v$“ “p¢^su hMs¡ L$pB ¡ ‘Z kde¡ V²$pÞkg¡V$f A’hp
AÞe L$pB ¡ v$c
y prjep“u, L¡$ S>¡ Aphu gpeL$ps, A“ych fpMsp¡ lp¡e A“¡
au“u Q|L$hZu kpd¡ S>¡“u klpe gB iL$pe, s¡“u klpesp g¡hpdp„ Aphi¡.
(3) e’pâk„N, d¡rS>õV²$V¡ $ A’hp ‘p¡guk Ar^L$pfu L$pB ¡ ‘Z bpmL$“„y L$’“ “p¢^
L$fhp dpV$¡ dp“rkL$ A’hp ipfuqfL$ fus¡ Akndsphpmp bpmL$“p qL$õkpdp„
L$p¡B rhi¡j rinL$ A’hp bpmL$ kp’¡ k„‘L®$ L$fhp“u fus kp’¡ ‘qfrQs
ìe[¼s A’hp s¡hp n¡Ó“p L$p¡B rhi¡jo“u, L¡$ S>¡ Aphu gpeL$ps, A“ych
^fphsp¡ lp¡e A¡“ au“u QyL$hZu kpd¡ S>¡“u klpe gC iL$pe, s¡“u klpesp
gB iL$pi¡.
(4) i¼e lp¡e Ðep„ e’pâk„N, d¡rS>õV²$¡V$ A’hp ‘p¡guk Ar^L$pfu s¡hu Mpsfu
Ap‘i¡ L¡$ bpmL$“y„ L$’“ îpìe, Öíe, Bg¡L$V²$p¡r“L$ dpÝedp¡ Üpfp ‘Z “p¢^
L$fhpdp„ Aphi¡.
POCSO Act, L$gd-27. bpmL$“u d¡qX$L$g s‘pk :
(1) S>¡ bpmL$“p k„b^„ dp„ Ap Ar^r“ed AÞhe¡ L$pC ¡ Ny“p¡ L$fhpdp„ Aph¡g lp¡e,
s¡hp bpmL$“u d¡qX$L$g s‘pk, Ap Ar^r“ed AÞhe¡“p Ny“pAp¡ dpV$¡ L$p¡B
A¡a. ApC. Apf. A’hp aqfepv$ “ ’e¡g lp¡e s¡d R>sp„ ‘Z, ap¡S>v$pfu
L$pe®furs Ar^r“ed, 1973 (k“¡ 1974“p 2 Å)“u L$gd-164
(A¡)“p A“ykpf L$fhpdp„ Aphi¡.
(2) Å¡ ‘uqX$s L$p¡B L$Þep lp¡e s¡hp qL$õkpdp„ Aphu d¡qX$L$g s‘pk L$p¡B drlgp
X$p¡L$V$f Üpfp L$fhpdp„ Aphi¡.
(3) d¡X$uL$g s‘pk bpmL$“p dpspr‘sp A’hp L$p¡B A¡hp AÞe ìe[¼s“u
lpS>fudp„ L$fhpdp„ Aphi¡ L¡$ S>¡dp„, bpmL$“p¡ cfp¡kp¡ L¡$ rhðpk lp¡e.
(4) Äepf¡ ‘¡V$p-L$gd(3)dp r“rv$®ô L$ep® âdpZ¡ bpmL$“p dpspr‘sp A’hp
AÞe ìeqL$s, bpmL$“u d¡qX$L$g s‘pk hMs¡ L$p¡C L$pfZkf D‘[õ’s flu
iL¡$ s¡d “ lp¡e Ðepf¡, d¡qX$L$g s‘pk, s¡hu s‘pkue k„õ’p“p âdyM Üpfp
r“rv$®ô L$f¡g L$p¡B drlgp“u lpS>fudp„ L$fhpdp„ Aphi¡.
POCSO Act, L$gd-41. AdyL$ L¡$kp¡dp„ L$gdp¡-3’u 13 ky^u“u Å¡NhpBAp¡ gpNy
‘X$i¡ “l] :
L$gdp¡ 3 ’u 13 (b„“¡ krls) ky^u“u Å¡NhpBAp¡ bpmL$“u sbubu s‘pk A’hp

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-623)


Procedure and Skill of Investigation :

sbubu D‘Qpf“p qL$õkpdp„, Ðepf¡ gpNy ‘X$i¡ “l] Äepf¡ Aphu sbubu s‘pk
A’hp sbubu D‘Qpf s¡“p dpspr‘sp A’hp k„fnL$“u k„drs’u L$fhpdp„ Aphsu
lp¡e.
POCSO Act, L$gd-42. h¥L$[ë‘L$ rinp :
Äepf¡ L$p¡C L©$Ðe A’hp L$pe®gp¡‘ Ap Ar^r“ed A“¡ B[ÞX$e“ ‘u“g L$p¡X$
1860“u L$gdp¡ : 166(A¡), 354(A¡), 354(bu), 354(ku), 354(X$u),
370,370(A¡), 375, 376, 376(A¡), 376(ku), 376(X$u), 376
(C) A’hp L$gd-509 l¡W$m rinp“¡ ‘pÓ b“sy„ lp¡e, Ðepf¡ S>¡ s¡ kde¡ Adgdp„
lp¡e s¡hp L$p¡B L$pev$pdp„ Nd¡ s¡ kdprhô lp¡e s¡d R>sp„, v$p¡rjs W$fph¡g Ny“¡Npf
Ap Ar^r“ed l¡W$m A’hp ApB.‘u.ku. l¡W$m s¡ Ny“p dpV$¡ W$fphhpdp„ Aph¡g
rinpdp„’u S>¡ rinp h^y lp¡e s¡hu rinp“¡ ‘pÓ ’i¡.
L$gd : 30 dyS>b Ap L$pev$p l¡W$m“p L¡$kp¡“¡ q¾$du“g âp¡kuS>f L$p¡X$,
1973................ R>¡. s¡d R>sp„ L¡$V$gpL$ rhi¡j âh^p“p¡ R>¡ S>¡d L¡$;
L$gd : 28 AÞhe¡ Ap L$pev$p l¡W$m“p L¡$kp¡ Qgphhp dpV$¡ Mpk Av$pgsp¡
(X¡$Tu‚¡V$X¡ $ k¡iÞk L$pV¡ $p)£ õ’p‘hpdp„ Aphu R>¡. s¡dS> L$gd : 32 dyS>b
Aphu Mpk Av$pgsp¡dp„ L¡$kp¡ Qgphhp dpV$¡ Mpk kfL$pfu hL$ugp¡ r“dhpdp„
Apìep R>¡. L$gd : 32 dp„ Child friendly bpm rlsL$pfu fus¡ Av$pgsu L$pe®hplu
L$fhp“p Apv$¡ip¡ Apàep R>¡. L$gd : 29 dyS>b Ap L$pev$p“u L$gd : 3, 5, 7 A“¡
9 l¡W$m“p Ny“p A’hp s¡hp Ny“p“y„ v$yíâ¡fZ A’hp âeÐ_“p L¡$kp¡ Qgphsu hMs¡
Apfp¡‘’u rhê$Ù“y„ ‘|fhpf “ ’pe Ðep„ ky^u Apfp¡‘u“¡ r“v$pj £ “l] ‘f„sy v$pj
¡ u dp“u“¡
Qpghp“y„ fl¡i¡. L$gd : 30 dp„ Ny“¡Npf“p Ny“pCs dp“k rhê$Ù“y„ ‘yfhpf “ L$f¡
Ðep„ ky^u dp“u g¡hpdp„ Aphi¡. L$gd : 38 dyS>b bpmL$“u Sy>bp“u g¡su hMs¡
v$c
y pjuep A’hp r“óZp„s“u dv$v$ g¡hp“p¡ âph^p“ R>¡. L$gd : 43 dp„ Ap L$pev$p“p¡
âQpf L$fhp, L$gd : 44 dp„ Ap L$pev$p“p Adg dpV$¡ v$¡Mf¡M fpMhp bpbs A“¡
L$gd : 45 dp„ r“edp¡ OX$hp bpbs âph^p“p¡ R>¡. L$gd : 42 A“¡ 42-A¡ s‘pk
L$f“pf¡ ÅZhu Mpk S>~fu R>¡. S>¡ “uQ¡ âdpZ¡ R>¡.
POCSO Act, 2012 A„N¡ khp£ÃQ Av$pgs“u dpN®v$i®“ k|Q“pAp¡ (Direc-
tives) :
A¡X$hp¡L¡$V$ Apg¡M Apgp¡L$ îuhpõsh“u PLI (1 d¡, 2018)
(1) POCSO Act, 2012 l¡W$m“p L¡$kp¡“u V²$peg A“¡ r“L$pg Ap L$pev$p“u
Å¡NhpBAp¡ dyS>b S> ’pe s¡“u lpBL$p¡V$p£ Mpsfu L$fi¡. (s‘pk b¡ dpkdp„

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-624)


Procedure and Skill of Investigation :
‘|fu L$fhp“u R>¡, V²$peg A¡L$ hj®dp„ A“¡ A‘ug R> dpkdp„ ‘|fu L$fhu)
(f) Ap L$pev$p l¡W$m“p L¡$kp¡ s¡dp„ Å¡NhpB L$ep® (L$ :35) dyS>b“u Mpk
Av$pgsp¡ (Special courts) “¡ kp¢‘hpdp„ Aph¡. (L$:28)
(3) Mpk Av$pgsp¡“¡ k|Q“p Ap‘hpdp„ Aph¡ L¡$ Aphp L¡$kp¡“u TX$‘u V²$peg
Qpg¡ (Fast-track) A“¡ rb“S>ê$fu dyv$sp¡ Ap‘hpdp„ Aph¡ “l] s’p Ap
L$pev$p dyS>b“u L$pe®‘Ý^rs“¡ A“ykfhpdp„ Aph¡.
(4) lpBL$pV¡ $p£ ep¡Áe k„¿epdp„ S>Å¡“u L$rdV$u b“phu Aphp L¡$kp¡“u V²$pegdp„ âNrs‘f
“S>f fpMi¡.
(‘) fpÄep¡“p X$pef¡L$V$f S>“fg Ap¡a ‘p¡guk (DGP) õ‘¡iueg V$põL$ ap¡k®“u
fQ“p L$fi¡ S>¡ Ap L$pev$p l¡W$m“u s‘pkp¡dp„ A“¡ V²$peg L$p¡V$p£ kdn dyØs¡
kpnuAp¡ fS|> L$fhpdp„ dv$v$ L$fi¡.
(6) lpBL$p¡V$p£ POCSO Act, 2012 “p lpv$® A“ykpf, Child-friendly
(bpm rls¡ÃR>y) Av$pgsp¡ Ap‘hp“p¡ âeÐ_ L$fi¡.
6. Åsue Ny“pAp¡“u s‘pk :
Åsue Ny“pdp„ :
(1) cp¡N b““pf
(f) Ny“p¡ L$f“pf
(3) Ny“p¡ L$f“pf“p klep¡Nu
(4) k„Å¡Np¡ A“¡
(5) õ’m k„L$mpe¡gp lp¡e R>¡
s‘pkdp„ Ap v$f¡L$ hÃQ¡“p¡ k„b„^ (Connectivity) õ’pr‘s L$fhp“p¡
lp¡e R>¡ s¡dS> cp¡N b““pf kp’¡ ’e¡gy„ L©$Ðe, cp¡N b““pf“u Ak„drs A’hp
k„drs“u AdpÞesp, cp¡N b““pf“u Jdf A“¡ cp¡N b““pf“¡ ’e¡g lpr“ ‘|fhpf
L$fhp“u lp¡e R>¡. Apfp¡‘u A¡L$ A’hp h^y lp¡e sp¡ v$f¡L$ Apfp¡‘u“p L©$Ðep¡ (fp¡g),
Apfp¡‘u“u Ap¡mM, lp¡Øp¡, ‘v$ A’hp õ’p“ (Position) A“¡ cp¡N b““pf kp’¡
k„b„^ ‘|fhpf L$fhp“p lp¡e R>¡. s¡dS> k„ÅN ¡ p¡ A“¡ õ’m [õ’rs“p ‘yfphp d¡mhhp“p
lp¡e R>¡.
‘yfphp ÓZ âL$pf“p dmu iL¡$ R>¡.
(1) dp¥rML$ ‘yfphp : A¡a.ApB.Apf., r“h¡v$“p¡, L$bg y psp¡, (cpfsue ‘yfphp“p
L$pev$p-1872 “u L$gd : 27 l¡W$m“u L$bg | ps s’p q¾$. âp¡. L$pX¡ $-1860
“u L$gd : 164 l¡W$m d¡rS>õV²$¡fV$ kdn“u L$bygps) A“¡ Ap¡mM

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-625)


Procedure and Skill of Investigation :
‘f¡X$dp„ Ap¡mM“p¡ s¡dp„ kdph¡i ’pe R>¡. cp¡N b““pf“y„ L$gd : 164
l¡W$m r“h¡v$“ g¡hX$phhp“y„ S> R>¡.
(f) kp„ep¡rNL$ A“¡ cp¥rsL$ ‘|fhp : (A) sbubu s‘pk“p¡ Al¡hpg (b)A¡a.
A¡k. A¡g. “p¡ Al¡hpg. Ap dpV$¡ cp¡N b““pf“u ipfuqfL$ s‘pkdp„ BÅAp¡,
ep¡r“‘V$g“u [õ’rs, dp“rkL$ [õ’rs A“¡ Jdf A„N¡ X$p¡L$V$f“p¡ Arcâpe
g¡hpdp„ Aph¡. s’p s¡“p ifuf ‘f’u gp¡lu, hue®, ’yL„ $, hpm, “M“p L$gu‘]N,
s’p L$‘X$p„ A“¡ L$‘X$p„ ‘f“p k„kN® Öìep¡, s‘pk dpV$¡ g¡hp/g¡hX$phhp.
hpm ÓZ âL$pf“p lp¡B iL¡$, dp’p“p, S>““A„Np¡“p (Pubic hairs) A“¡
ifuf‘f“p (Body hair). Aphu S> fus¡ Apfp¡‘u“p ifuf A“¡ L$‘X$p„ ‘f’u
‘Z, BÅAp¡ A“¡ cp¥rsL$ ‘yfphp“u s‘pk L$fphhu Å¡BA¡. b“ph“u
S>Áep ‘f’u ‘Z cp¥rsL$ ‘yfphp dm¡. sdpd cp¥rsL$ ‘yfphp“u kp’¡ L„$V$² pg ¡
k¡ç‘g ‘Z AQ|L$ g¡hp/g¡hX$phhp Å¡BA¡.
bmpÐL$pf“p spÅ b“¡gp L¡$ gp„bp¡ kde ‘l¡gp„ b“¡gp Ny“pAp¡dp„
DNA âp¡apBg]N“y„ ‘Z dlÐh“y„ R>¡. gp¡lu, hue®, Nc® A“¡ bpmL$“p
DNA âp¡apBg]N V$¡õV$ L¡$k“p k„Å¡Np¡ âdpZ¡ L$fphu iL$pe.
Ap Ny“pAp¡dp„ cp¡N b““pf, Apfp¡‘u A“¡ Ny“p“u S>Áep k„kN®dp„
Aph¡ R>¡ A“¡ gp¡L$pX®$“p rkÝ^p„s âpZ¡ ‘v$p’p£“u Ap‘-g¡ (l¡fpa¡fu) ’pe R>¡.
Ap fus¡ Ap‘-g¡ ’e¡gp ‘v$p’p£ ‘fõ‘f“¡ kp„L$mhp“p ‘yfphp b“¡ R>¡. Aphp
‘yfphpAp¡ (Clues) dp : gp¡lu, hue®, ’|„L$, hpm, “M hN¡f¡ ifufS>Þe
‘v$p’p£“p hp¡i, õg¡b L¡$ L$V$]N Üpfp “d|“p g¡hp s’p L$‘X$p„ ‘f, gp¡lu,
hue®, hN¡f¡“p X$pO A“¡ S>¡ S>Áep ‘f b“ph bÞep¡ lp¡e s¡ S>Áep“p dpV$u,
Opk, h“õ‘rsS>Þe, buS>, sp„sZp hN¡f¡ dmu Aph¡. Äepf¡ rhe®“p X$pO
hpm, L$‘X$p„ L$bS>¡ g¡hpdp„ Aph¡ Ðepf¡ s¡“¡ R>pepdp„ k|L$hu X$pO‘f OX$ ‘X¡$
“l] s¡ fus¡ k„L¡$gu ‘p¡gu’ugu““u b¡Ndp„ iug b„^ ‘¡L$ L$fhp.
b“ph“u S>Áep B“X$pf¡ , ApDV$X$pf¡ L¡$ L$pB
¡ hpl“ hN¡fd¡ p„ lp¡B iL¡$.
bmpÐL$pf“p b“ph hMs¡ S>Áep Aõsìeõs ’su lp¡e R>¡ sp¡ s¡hu ‘qf[õ’rs“p
ap¡V$p ‘pX$hp Å¡BA¡.
b“ph“u S>Áep‘f ‘Z ifufS>Þe ‘v$p’p£ gp¡lu, hue®, hpm hN¡f“ ¡ p
Ahi¡jp¡ dmu iL¡$ R>¡.
cp¡N b““pf A“¡ Apfp¡‘u“p “Mdp„ kpdu ìe[¼s“u QpdX$u
hN¡f¡“p Ahi¡j dmu iL¡$ R>¡. Ap’u bß¡“p “M“p t¼g‘]N ‘Z g¡hp

(AÞh¡jZ“u L$pe®‘Ùrs A“¡ L$p¥iëe-626)

Das könnte Ihnen auch gefallen