Plan Urządzania Lasu PDF

Regionalna
Dyrekcja Lasów Państwowych

w Zielonej Górze
PLAN URZĄDZENIA LASU

NADLEŚNICTWA KRZYSTKOWICE
na okres od 1 stycznia 2011 r. do 31 grudnia 2020 r.
PROGRAM OCHRONY PRZYRODY
NaleŜyte opracowanie planu

pod względem technicznym
stwierdzam:
Poznań, dnia 22.11. 2011 r.

2
3
Spis treści
Protokół ustaleń Komisji ZałoŜeń Planu Nadleśnictwa Krzystkowice... ......................................... ..7
Protokół z Narady Techniczno-Gospodarczej dla Nadleśnictwa Krzystkowice ............................... 27
Opinia Nadleśniczego Nadleśnictwa Krzystkowice dotycząca opracowania Programu Ochrony
Przyrody................................................................................................................................. 43
1 Wstęp ................................................................................................................................. 45
1.1 Podstawy formalno-prawne ochrony przyrody ........................................................ 45
1.2 Cele oraz metodyka opracowania Programu ochrony przyrody w Nadleśnictwie
Krzystkowice. ................................................................................................................. 46
1.3 Forma i zakres Programu Ochrony Przyrody............................................................ 48
2 Ogólna charakterystyka Nadleśnictwa.................................................................................... 50
2.1 PołoŜenie ogólne ...................................................................................................... 50
2.1.1 Regionalizacja przyrodniczo-leśna .................................................................................................... 52
2.1.2 Regionalizacja fizyczno-geograficzna ............................................................................................... 52
2.1.3 Regionalizacja geobotaniczna............................................................................................................ 53
2.1.4 Regionalizacja zoogeograficzna......................................................................................................... 54
2.1.5 Regionalizacja klimatyczna................................................................................................................. 54
2.1.5.1 Regiony klimatyczne ........................................................................................................................ 54
2.2 Historia ..................................................................................................................... 56
2.2.1 Historia lasów i gospodarki leśnej..................................................................................................... 61
2.2.1.1 Historia Lasów .................................................................................................................................. 61
2.2.1.2 Historia gospodarki leśnej............................................................................................................... 63
2.2.2 Historia ochrony przyrody na terenie Nadleśnictwa ....................................................................... 67
2.3 Miejsce i rola Nadleśnictwa w przestrzeni przyrodniczo-leśnej regionu. ................ 68
2.4 Struktura uŜytkowania ziemi ................................................................................... 70
2.5 Charakterystyka ogólna kompleksów leśnych .........................................................71
3 Formy ochrony przyrody ....................................................................................................... 73
3.1 Rezerwaty przyrody ................................................................................................. 74
3.1.1 Rezerwaty istniejące ........................................................................................................................... 74
3.1.1.1 Rezerwat Dąbrowa Brzeźnicka........................................................................................................... 74
3.1.2 Rezerwaty projektowane.................................................................................................................... 75
3.1.3 Rezerwaty proponowane.................................................................................................................... 75
3.2 Obszary chronionego krajobrazu ............................................................................. 75
3.3 Obszary Natura 2000................................................................................................ 79
3.3.1 Obszary siedliskowe ............................................................................................................................ 80
3.3.2 Obszary ptasie ..................................................................................................................................... 83
3.4 Siedliska przyrodnicze.............................................................................................. 83
3.4.1 Szczegółowa inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych Natura 2000 na terenie Nadleśnictwa
Krzystkowice................................................................................................................................................... 83
3.4.2 Cenne zbiorowiska roślinne................................................................................................................ 95
3.4.3 Propozycje składów gatunkowych dla leśnych siedlisk przyrodniczych w Specjalnych
Obszarach Ochrony (SOO) ........................................................................................................................... 95
3.5 Pomniki przyrody...................................................................................................... 98
3.5.1 Istniejące pomniki przyrody............................................................................................................... 99
3.5.2 Proponowane pomniki przyrody...................................................................................................... 101
3.6 Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe .................................................................... 102
3.7 UŜytki ekologiczne.................................................................................................. 102
3.7.1 UŜytki ekologiczne istniejące ........................................................................................................... 102
3.7.2 UŜytki ekologiczne proponowane.................................................................................................... 104
3.8 Ostoje zwierząt....................................................................................................... 104
3.9 Gatunki chronione i rzadkie ................................................................................... 105
3.9.1 Rośliny i grzyby chronione i rzadkie .............................................................................................. 106
3.9.2 Zwierzęta chronione.......................................................................................................................... 117
3.9.2.1 Bezkręgowce................................................................................................................................... 117
3.9.2.2 Ryby i minogi .................................................................................................................................. 118
3.9.2.3 Płazy i gady..................................................................................................................................... 121
3.9.2.4 Ptaki ................................................................................................................................................. 123
3.9.2.5 Ssaki................................................................................................................................................. 130
4
4 Walory przyrodniczo–leśne.................................................................................................. 134

4.1 Fizjografia terenu Nadleśnictwa ............................................................................ 134
4.1.1 Rzeźba terenu .................................................................................................................................... 134
4.1.2 Formacje geologiczne i geomorfologia........................................................................................... 135
4.1.2.1 Formacje geologiczne....................................................................................................................... 135
4.1.2.2 Geomorfologia.................................................................................................................................. 136
4.2 Gleby ...................................................................................................................... 137
4.3 Wody ...................................................................................................................... 140
4.3.1 Rzeki.................................................................................................................................................... 141
4.3.2 Jeziora................................................................................................................................................. 143
4.3.3 Wody podziemne............................................................................................................................... 143
4.3.4 Ekosystemy wodno-błotne ............................................................................................................... 145
4.4 Roślinność .............................................................................................................. 150
4.4.1 Porosty i grzyby ................................................................................................................................. 150
4.4.2 Widłaki ................................................................................................................................................ 150
4.4.3 Mchy.................................................................................................................................................... 150
4.4.4 Rośliny naczyniowe ........................................................................................................................... 151
4.4.4.1 Elementy geograficzne flory ............................................................................................................ 152
4.4.5 Zespoły leśne ..................................................................................................................................... 155
4.5 Siedliskowe typy lasu............................................................................................. 159
4.6 Drzewostany .......................................................................................................... 161
4.6.1 Bogactwo gatunkowe i struktura pionowa .................................................................................... 162
4.6.2 Pochodzenie drzewostanów............................................................................................................. 165
4.6.3 Formy degeneracji ekosystemu leśnego........................................................................................ 166
4.6.3.1 Aktualny stan siedliska .................................................................................................................. 166
4.6.3.2 Borowacenie ................................................................................................................................... 168
4.6.3.3 Monotypizacja................................................................................................................................. 170
4.6.3.4 Neofityzacja .................................................................................................................................... 170
4.7 Lasy ochronne - kategorie ochronności ................................................................. 172
4.7.1 Drzewostany ponad 100-letnie........................................................................................................ 173
4.8 Obszary koncentracji elementów przyrodniczych ................................................. 175
4.9 Zespoły parkowo-dworskie.................................................................................... 175
4.9.1 Parki zabytkowe................................................................................................................................. 175
4.9.2 Parki wiejskie ..................................................................................................................................... 176
4.9.3 Drzewostany o charakterze parkowym .......................................................................................... 176
4.10 Zadrzewienia........................................................................................................ 176
4.11 WaŜniejsze obiekty kultury materialnej .............................................................. 177
4.11.1 Zabytki architektury ........................................................................................................................ 177
4.11.2 Stanowiska archeologiczne ............................................................................................................ 183
4.11.3 Cmentarze i miejsca pamięci ......................................................................................................... 187
4.12 Walory turystyczne .............................................................................................. 187
4.12.1 Szlaki samochodowe....................................................................................................................... 187
4.12.2 Szlaki kolejowe ................................................................................................................................ 188
4.12.3 Szlaki piesze i rowerowe ................................................................................................................ 188
4.12.4 Szlaki wodne .................................................................................................................................... 190
4.13 Mapa przeglądowa walorów przyrodniczo-kulturowych ..................................... 190
5 ZagroŜenia......................................................................................................................... 191
5.1 ZagroŜenie wywołane ujemnym oddziaływaniem przemysłu ............................... 191
5.1.1 Poziom uszkodzenia drzewostanów Nadleśnictwa........................................................................ 191
5.1.2 Zakłady uciąŜliwe dla środowiska na terenie Nadleśnictwa. ....................................................... 192
5.1.3 Zanieczyszczenia powietrza. ............................................................................................................ 192
5.1.4 ZagroŜenia związane z przebiegiem szlaków komunikacyjnych. ................................................ 193
5.1.5 ZagroŜenia wywołane projektowanymi autostradami i drogami szybkiego ruchu. ................. 193
5.2 ZagroŜenia ekosystemów wodnych. ...................................................................... 194
5.2.1 Wody gruntowe ................................................................................................................................. 194
5.2.2 Czystość wód powierzchniowych na terenie Nadleśnictwa ......................................................... 194
5.3 ZagroŜenia biotyczne ............................................................................................. 195
5.3.1 Szkody powodowane przez owady ................................................................................................. 195
5
5.3.2 Ogniska gradacyjne........................................................................................................................... 196

5.3.3 Szkody powodowane przez ssaki .................................................................................................... 197
5.3.4 Szkody powodowane przez patogeniczne grzyby......................................................................... 198
5.4 ZagroŜenia abiotyczne............................................................................................ 198
5.5 PoŜary..................................................................................................................... 199
5.6 Bezpośrednie negatywne oddziaływanie człowieka na lasy .................................. 199
5.7 Inwestycje znacząco oddziałujące na środowisko w zasięgu administracyjnym
Nadleśnictwa ................................................................................................................ 200
6 Wytyczne do organizacji gospodarstwa leśnego, regulacji uŜytkowania zasobów oraz
wykonywania prac leśnych .................................................................................................... 201
7 Plan działań - zestawienie prac objętych programem ochrony przyrody ................................. 204
7.1 Generalne zasady ochrony ..................................................................................... 204
7.1.1 Zasady ochrony stanowisk cennych roślin naczyniowych i zarodnikowych .............................. 204
7.1.2 Zasady ochrony fauny kręgowców i bezkręgowców związanej z ekosystemami leśnymi i z ich
bezpośrednim sąsiedztwem ....................................................................................................................... 205
7.1.3 Zasady ochrony ostoi ksylobiontów ................................................................................................ 208
7.1.4 Zasady ochrony siedlisk hydrogenicznych i kserotermicznych w gospodarce leśnej............... 208
7.1.5 Zasady ochrony starych drzew ........................................................................................................ 211
7.1.6 Zasady ochrony pamiątek kultury leśnej i kultury powszechnej w lasach ................................ 211
7.1.7 Zasady obiegu informacji i procedur decyzyjnych........................................................................ 213
7.1.8 Zasady udostępniania lasu............................................................................................................... 213
7.1.9 Zasady ochrony zasobów genowych .............................................................................................. 216
7.1.10 Zasady zalesień ............................................................................................................................... 216
7.1.11 Zasady biologicznej zabudowy granicy lasu ................................................................................ 218
7.2 Zalecenia planistyczne dla fragmentów terenu ..................................................... 219
7.2.1 Zalecenia planistyczne dla obszarów koncentracji elementów przyrodniczych ........................ 219
7.2.2 Koncepcja docelowej sieci korytarzy ekologicznych na terenie nadleśnictwa. ......................... 219
7.3 Propozycje modyfikacji systemu obiektów i obszarów chronionych ..................... 220
7.3.1 Generalne załoŜenia planowania ochrony obiektowej ................................................................. 220
7.3.2 Autorska ocena potrzeb zmiany sieci obiektów chronionych w Nadleśnictwie......................... 220
7.3.3 Proponowane formy ochrony przyrody .......................................................................................... 221
7.4 Propozycje z zakresu udostępnienia terenu i edukacji ekologicznej ..................... 221
7.4.1 Proponowany model udostępnienia lasu........................................................................................ 221
7.4.2 ŚcieŜki dydaktyczne .......................................................................................................................... 221
7.4.3 Promocja i edukacja ekologiczna .................................................................................................... 222
8 Realizowane działania zwiększające bioróŜnorodność ........................................................... 224
8.1 Realizowane programy aktywnej ochrony.............................................................224
8.1.1 Program małej retencji wodnej ....................................................................................................... 224
8.2 Realizowane kompensacje ..................................................................................... 226
8.3 Ostoje ksylobiontów............................................................................................... 226
8.4 Lasy HCVF ............................................................................................................... 228
8.5 Ekosystemy reprezentatywne ................................................................................ 230
8.6 Drzewostany bez zabiegów gospodarczych ........................................................... 231
8.7 Zagadnienia certyfikacji ......................................................................................... 231
9 Przebieg prac..................................................................................................................... 234
9.1 Zgodność przeprowadzonych prac z wytycznymi KZP oraz instrukcją sporządzania
POP ............................................................................................................................... 234
9.2 Przebieg prac terenowych...................................................................................... 234
9.3 Prace kameralne..................................................................................................... 235
10 LITERATURA.................................................................................................................... 237
11 Adresy organów, jednostek i organizacji społecznych zajmujących się ochroną przyrody....... 239
12 Synteza ........................................................................................................................... 240
13 Słownik trudniejszych pojęć .............................................................................................. 243
14 KRONIKA ......................................................................................................................... 248
6
7
Protokół
ustaleń Komisji ZałoŜeń Planu
Nadleśnictwa Krzystkowice
Komisja ZałoŜeń Planu zwołana przez Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów

Państwowych w Zielonej Górze celem uzgodnienia podstawowych wytycznych do
przeprowadzenia prac urządzeniowych odbyła się 13.11.2009 r. w siedzibie Nadleśnictwa
Krzystkowice z udziałem przedstawicieli:
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze

mgr inŜ. Leszek Banach – Dyrektor - przewodniczący Komisji
mgr inŜ. Dariusz Miernik – Naczelnik Wydziału Urządzania Lasu i Stanu Posiadania
mgr inŜ. Jacek Śliwiński – Naczelnik Wydziału Kontroli i Komunikacji Społecznej
mgr inŜ. Barbara Świder – st. spec. SL ds. hodowli lasu
mgr inŜ. Andrzej Staniszewski - Nadleśniczy
mgr inŜ. Jan Lesser – Zastępca Nadleśniczego
mgr inŜ. Czesław Górski – InŜynier Nadzoru
mgr inŜ. Jacek Wojciński – InŜynier Nadzoru
mgr inŜ. Ewa Pawłowska – spec. SL ds. uŜytkowania lasu i BHP
mgr inŜ. Krzysztof Con – spec. ds. gospodarki leśnej
mgr inŜ. Marek Bugała – spec. ds. ochrony lasu
mgr inŜ. Grzegorz Surman - sekretarz
Zespołu Ochrony Lasu w Łopuchówku
dr inŜ. Robert Zander – st. specjalista
Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej

– w charakterze opiniodawczo - doradczym
mgr inŜ. Zbigniew Cykowiak
Po wysłuchaniu referatu Nadleśniczego, koreferatu Naczelnika Wydziału Urządzania

Lasu i Stanu Posiadania RDLP w Zielonej Górze i w wyniku dyskusji, Komisja przyjęła
następujące ustalenia dotyczące wykonawstwa prac urządzeniowych:
8
Plan urządzenia lasu będzie opracowany na podstawie:

• Ustawy o lasach z 28.09.1991 r., z późniejszymi zmianami,
• „Instrukcji urządzania lasu” stanowiącej załącznik do Zarządzenia nr 43
Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 18.04.2003 r., zmienionej
Zarządzeniem nr 12 z dnia 9 lutego 2009
• Zasad hodowli lasu z dnia 24 grudnia 2002 roku.
• innych praw i przepisów wewnętrznych
1. Stan prac przygotowawczych do sporządzenia planu urządzenia lasu
Nadleśnictwo przekaŜe wykonawcy planu:
- bazę opisu taksacyjnego SILP-LAS zaktualizowaną na 31.12.2009 r.

- leśną mapę numeryczną zaktualizowaną na 1.01.2009 r.
- ewidencyjną mapę numeryczną zgodną z ewidencją powszechną wg stanu
na dzień przekazania wraz z ortofotomapą,
- pozostałe dokumenty kartograficzne zostaną udostępnione wykonawcy planu u.l.
wg potrzeb w ramach uzgodnień
Nadleśnictwo zobowiązuje się do wstrzymania aktualizacji bazy SILP oraz LMN za

2010 r.
2. Stan posiadania i klasyfikacja gruntów
Plan urządzenia lasu będzie opracowany wg stanu na 1.01.2011 r.

Powierzchnia ogólna Nadleśnictwa 32 005,11 ha – stan na 1.01.2009 r. - zostanie
przyjęta jako opis przedmiotu zamówienia w Zaproszeniu do Negocjacji właściwego
wykonawcy PUL.
Zmiany w stanie posiadania Nadleśnictwa dokonane do końca 2010 r. będą ujęte
w planie ul. na podstawie danych geodezyjnych dostarczonych przez Nadleśnictwo.
Nadleśnictwo w miarę moŜliwości winno wstrzymać zmiany w stanie posiadania po tym
terminie
Kategorie gruntów i klasyfikację uŜytków rolnych do planu urządzenia lasu przyjąć
z numerycznej mapy ewidencyjnej dostarczonej przez Nadleśnictwo. Stwierdzone
rozbieŜności między danymi z ewidencji, a stanem na gruncie zostaną zawarte w
protokóle rozbieŜności, przekazanym Nadleśnictwu w terminie jednego miesiąca przed
odbiorem prac terenowych, a Nadleśniczy wyda pisemną decyzję w tej sprawie, w
terminie nie przekraczającym odbioru prac terenowych (§ 8 p. 9 instrukcji ul.). W ramach
9
protokołu rozbieŜności, poza zestawieniem tabelarycznym dotyczącym rozbieŜności

uŜytków i ich powierzchni, ujawnione zostaną równieŜ nieruchomości, których kształt
ewidencyjny nie jest zgodny ze stanem faktycznym (na podstawie analizy z
ortofotomapą).
W przypadku niezgodności granic działek leśnych ze stanem na gruncie w ramach
jednego kompleksu (działu) wskazane jest zaliczenie odpowiednich części działek do
właściwych – zgodnych z rzeczywistym połoŜeniem – oddziałów i wydzieleń.
Leśna Mapa Numeryczna wykonana w ramach rewizji będzie zgodna topologicznie z

ewidencyjną mapą numeryczną przekazaną przez Nadleśnictwo.
Grunty stanowiące współwłasność i wyłączone z produkcji będą ujęte w planie

urządzenia lasu przedkładanym do zatwierdzenia.
Wykonawca planu urządzenia lasu wypełni w bazie „Taksator” dane dotyczące ksiąg
wieczystych, dostarczone przez Nadleśnictwo.
Nadleśnictwo dostarczy wykonawcy planu, w terminie do końca 2010 r. wykaz
uŜytków rolnych, które zamierza przeznaczyć do zalesienia w bieŜącym 10-leciu,
zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.
3. Stan prac glebowo-siedliskowych
Nadleśnictwo posiada operat glebowo-siedliskowy opracowany wg stanu na dzień

01.01.2000 r.
W ramach prac urządzeniowych oraz uzupełniającej inwentaryzacji siedlisk, opis gleb i
siedlisk zostanie dostosowany do instrukcji ul z 2003 r. i klasyfikacji gleb leśnych z 2000
r. poprzez wykonanie warstw siedlisk leśnych zgodnie z kryteriami i technologią
Standardu Leśnej Mapy Numerycznej.
Typy siedliskowe lasu zostaną przyjęte wg aktualnej dokumentacji glebowo-
siedliskowej. W wyłączeniach, w których występuje mozaika siedlisk zostanie przyjęty
przewaŜający typ siedliskowy lasu. Wykonawca – w przypadku stwierdzenia błędów
grubych klasyfikacji siedlisk – dokona stosownej weryfikacji warstwy siedlisk.
4. Podział powierzchniowy
Zasadniczy podział powierzchniowy naleŜy pozostawić bez zmian.

Numerację oddziałów pozostawić bez zmian, niewielkie powierzchnie gruntów
przejętych przydzielić do najbliŜej połoŜonych oddziałów. Większe kompleksy przejęte
10
oznaczyć numerami najbliŜej połoŜonych oddziałów z dodaniem duŜej litery alfabetu

A, B itd. Grunty stanowiące współwłasność oznaczyć ostatnimi literami w oddziale.
Ze względu na realizowane inwestycje w zakresie budownictwa drogowego (etap
projektowy obwodnicy Nowogrodu Bobrzańskiego) oraz przejęte geunty leśne na terenie
jednostki wojskowej), Wykonawca w porozumieniu z Nadleśnictwem przedstawi na
odbiorze prac terenowych. koncepcję zmian granic oddziałów oraz ewentualnej zmiany
ich numeracji.
W trakcie prac kameralnych literacja wydzieleń w których, znajdują się np. obiekty
nasiennictwa leśnego lub obiekty chronione których, lokalizacja jest ujmowana w
rejestrach prowadzonych praz instytucje zewnętrzne (np. Biuro Nasiennictwa Leśnego)
lub których, lokalizacja została zatwierdzona w formie decyzji - w miarę moŜliwości
będzie pozostawiana bez zmian.
NaleŜy korygować kontury wydzieleń wg ortofotomapy a sytuacje wątpliwe zgłaszać

Nadleśniczemu, w celu podjęcia decyzji o ewentualnym zleceniu pomiaru geodezyjnego.
Uzupełnienie i odnowienie numeracji na słupach oddziałowych Nadleśnictwo
wykona we własnym zakresie (stosowne zlecenie).
5. Podział lasów ze względu na dominujące funkcje i kategorie ochronności
Komisja przyjmuje podział lasów na:

rezerwaty,
lasy ochronne,
lasy gospodarcze.
Lasy ochronne do planu ul na okres 2001-2010 uznane zostały Zarządzeniem nr 153
Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Natutalnych i Leśnictwa z dnia 13 września 1996
r. o łącznej powierzchni około 3 541,00 ha. W planie u.l. na okres 2001-2010 lasy
ochronne w Nadleśnictwie zostały przyjęte na powierzchni 3 541,98 ha.
Wykonawca prac u.l. – w uzgodnieniu z Nadleśniczym i Wydziałem Urządzania Lasu

i Stanu Posiadania RDLP – przygotuje na odbiór prac terenowych stosowną informację
dot. potrzeby zmiany lokalizacji lasów ochronnych. Komisja odbiorowa podejmie
stosowną decyzję w zakresie dalszego ew. procedowania.
6. Ustalenie cech drzewostanów
Nadleśnictwo przekaŜe wykonawcy planu aktualne wykazy drzewostanów w celu

nadania im niŜej wymienionych cech:
11
drzewostany z odnowienia naturalnego,

drzewostany obcego pochodzenia
drzewostany wyŜywicowane,
drzewostany na gruntach porolnych,
drzewostany odroślowe,
uprawy po rębni złoŜonej, młodniki po rębni złoŜonej,
wyłączone drzewostany nasienne,
otuliny wyłączonych drzewostanów nasiennych,
gospodarcze drzewostany nasienne,
otuliny szkółek,
uprawy pochodne
ostoje zwierząt chronionych
otuliny zabytków konserwatorskich
otuliny rezerwatów
drzewostany doświadczalne
drzewostany na gruntach zrekultywowanych
Stałe powierzchnie obserwacyjne (SPO) – jako informacja dodatkowa w opisie
taksacyjnym
Nadleśnictwo dostarczy wykonawcy planu do 30 lipca 2010 r. wykazy drzewostanów
według cech w tym m.in.: drzewostany z odnowienia naturalnego z nasion, drzewostany
obcego pochodzenia, uprawy po rębni złoŜonej, młodniki po rębni złoŜonej, powierzchnie
doświadczalne, ostoje zwierząt.
W uzgodnieniu z RDLP w Zielonej Górze Nadleśniczy zaproponuje zmiany w

wykazie GDN. Do końca września 2010 r. Nadleśnictwo dostarczy Wykonawcy
zaktualizowany wykaz GDN oraz zweryfikowane bloki upraw pochodnych.
Podczas taksacji proponować naleŜy pojedyncze drzewa oraz stare drzewostany
jako zachowawcze.
Zweryfikowane i uzgodnione wykazy drzewostanów według cech przedstawić na
odbiorze prac terenowych.
7. Podział na gospodarstwa
12
Utworzyć następujące gospodarstwa:

specjalne (S),
lasów ochronnych (O),
zrębowe w lasach gospodarczych (GZ),
przerębowo-zrębowe w lasach gospodarczych (GPZ),
przebudowy (R).
Do gospodarstwa specjalnego (S) zaliczyć:

• rezerwaty przyrody wraz z otulinami,
• powierzchniowe pomniki przyrody,
• lasy glebochronne na stokach o nachyleniu powyŜej 45o oraz na stromych
zboczach jarów, wąwozów i wzgórz,
• lasy na powierzchniach badawczych i doświadczalnych,
• lasy wodochronne w strefach ochronnych ujęć wody i źródeł wody
wyodrębnionych stosownymi decyzjami administracyjnymi,
• lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody w tym drzewostany na
siedliskach suchych, bagiennych i łęgowych (Bs, Bb, BMb, LMb,Lł, Ol – w 3
wariancie uwilgotnienia),
• lasy stanowiące ostoje zwierząt objętych ochroną gatunkową,
• lasy stanowiące otuliny zabytków konserwatorskich oraz inne powierzchniowe
obiekty dziedzictwa kulturowego,
• d-stany o charakterze parkowym,
• siedliska leśne wymienione w Dyrektywie Siedliskowej w stanie zachowania
„A” - Natura 2000,
• Drzewostany zachowawcze,
• lasy w granicach jednostki wojskowej będące w uŜytkowaniu MON w trybie art.
40 ustawy o lasach.
• leśne ekosystemy reprezentatywne (całe pododdziały)
Do gospodarstwa lasów ochronnych (O) zaliczyć:
wszystkie drzewostany zaliczone do lasów ochronnych z wyjątkiem zaliczonych

do gospodarstwa specjalnego i do gospodarstwa przebudowy.
Do gospodarstwa zrębowego w lasach gospodarczych (GZ) zaliczyć:

13
drzewostany w lasach gospodarczych (nie ujęte w gospodarstwie specjalnym lub

przebudowy), w których ze względu na typ siedliskowy lasu (Bśw, Bw, BMśw, BMw i
Ol) oraz GTD i aktualny skład gatunkowy przyjmuje się zrębowy sposób
zagospodarowania (rębnią zupełną).
Do gospodarstwa przerębowo-zrębowego w lasach gospodarczych (GPZ) zaliczyć:
drzewostany w lasach gospodarczych na siedliskach LMśw, LMw, Lśw, Lw, OlJ (oprócz
tych, które weszły do gospodarstwa specjalnego i przebudowy), w których stosuje się
przerębowo-zrębowy sposób zagospodarowania (rębniami częściowymi i gniazdowymi).
Do gospodarstwa przebudowy (R) zaliczyć:
wszystkie drzewostany ujęte w wykazie drzewostanów zakwalifikowanych
do przebudowy w I 10-leciu ( oprócz drzewostanów zaliczonych do gospodarstwa
specjalnego).
Lista drzewostanów zaproponowanych do gospodarstwa przebudowy zostanie

przedłoŜona przed odbiorem prac terenowych,
8. Sposoby wykonywania inwentaryzacji lasu
Inwentaryzację zasobów drzewnych przeprowadzić statystyczną metodą

reprezentacyjną z zastosowaniem warstw gatunkowo-wiekowych oraz zasady
wyrównania miąŜszości oszacowanej w drzewostanach do miąŜszości obliczonej na
podstawie pomiarów na kołowych powierzchniach próbnych.
Nie inwentaryzować miąŜszości podrostów oraz gatunków podszytowych ( jarząb,
czeremcha itd.).
Podczas taksacji inwentaryzować osobliwości przyrodnicze, gatunki chronione i
rzadkie, kolonie mrowisk, drzewostany wyŜywicowane, drzewa zachowawcze,
drzewostany zachowawcze, drzewostany proponowane jako GDN.
Nadleśnictwo przekaŜe Wykonawcy prac u.l. listę zainwentaryzowanych gatunków
chronionych. Podczas taksacji zweryfikować te dane w uzgodnieniu z Nadleśnictwem.
W trakcie taksacji zostaną zinwentaryzowane uszkodzenia drzewostanów od

zwierzyny, owadów, grzybów oraz uszkodzenia abiotyczne (wszystkie klasy wieku).
Zostaną teŜ oznaczone w opisach drzewostany na gruntach porolnych.
14
Zgodnie z § 104 obowiązujących od 2003 roku zasad hodowli ,, ... do czasu ustalenia
i wprowadzenia w Ŝycie odrębnych zasad inwentaryzacji szkód przemysłowych w
lasach – wstrzymuje się ustalanie stref uszkodzenia lasu w zasięgu szkodliwego
oddziaływania przemysłu...”. Proponuje się przyjąć zasięgi stref uszkodzeń od przemysłu
wg poprzedniego planu. Strefę II naleŜy uznać za strefę I.
Na podstawie inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 2006-2007, Wykonawca

opisze w „informacjach róŜnych” opisu taksacyjnego – w postaci stosownego kodu
siedliska przyrodnicze Natura 2000 (równieŜ poza obszarami naturowymi). W przypadku
siedliska występującego na części wydzielenia, uzupełniająco z podaniem przybliŜonej
powierzchni.
9. Wieki rębności
Dla poszczególnych gatunków przyjąć następujące przeciętne wieki rębności:

Db - 140
Js, Wz - 120
So, Md, Bk, - 100
Św, Brz, Ol, Gb, Dg, Jw, Lp, Kl - 80
Ol odosl., Os, Ak - 60
Tp, Olsz, Wb, - 40
Przyjęte wieki rębności dla So, Św, Db i Bk są zgodne z zał. nr. 1 do zarządzenia
Dyrektora Generalnego LP z 19.05.2004 r. w sprawie zmian w instrukcji urządzania lasu.
10. Program ochrony przyrody
Zaktualizować program ochrony przyrody opracowany wg stanu na 1.01.2001 r. Przy

aktualizacji programu wykorzystać “Szczegółowe wytyczne sporządzania programu
ochrony przyrody w Nadleśnictwie” opracowane w RDLP w Zielonej Górze.
Program uzupełnić o dane uzyskane w trakcie prac urządzeniowych oraz dostarczone
przez Nadleśnictwo. W programie zawrzeć opis stanu przyrody w obszarze terytorialnego
zasięgu Nadleśnictwa oraz potrzeby w zakresie jej ochrony.
Wykorzystać informacje zawarte w waloryzacji przyrodniczej Nadleśnictwa, w
ksiąŜkach słuŜbowych ochrony przyrody leśniczych oraz w waloryzacjach przyrodniczych
gmin.
15
W programie ochrony przyrody przedstawić dane z przeprowadzonej przez Lasy

Państwowe inwentaryzacji przyrodniczej, ustalonych lasów o szczególnych walorach
przyrodniczo – kulturowych (HCVF) oraz obiektów reprezentatywnych.
Program będzie zaktualizowany o elementy zinwentaryzowane w trakcie prac
urządzeniowych.
Program Ochrony Przyrody zostanie zaktualizowany o informacje związane z siecią
Natura 2000. Obszary projektowane (przyjęte przez Radę Ministrów) naleŜy traktować
równorzędnie z istniejącymi.
Program omówi zasady działań gospodarczych w obszarach Natura 2000, ze
szczególnym uwzględnieniem – w obszarach „siedliskowych” Natura 2000 - docelowych
składów upraw i GTD na siedliskach naturowych. GTD i zasady gospodarowania znajdą
swoje odzwierciedlenie w opisach taksacyjnych i wskazaniach gospodarczych (temat
uzupełniająco opisany w pkt 12. „Wytyczne w zakresie planowania hodowlanego”).
Plan Urządzenia Lasu będzie zawierał postanowienia wykonanych Planów ochrony .... .
Podczas taksacji inwentaryzować drzewostany o charakterze parkowym (dawne parki)

oraz poniemieckie cmentarze.
W programie ochrony przyrody przedstawić syntetyczne dane pochodzące z
inwentaryzacji drzew dziuplastych przeprowadzoną przez Nadleśnictwo.
Program oprawić jako oddzielny tom.
Opracować mapę przeglądową walorów przyrodniczo - kulturowych w skali 1:25 000.
Dane o stanowiskach cennych gatunków roślin i zwierząt zamieścić w opisie
taksacyjnym, jako informacje dodatkowe oraz przekazywać je na bieŜąco leśniczym.
W programie ochrony przyrody omówić elementy programu edukacji ekologicznej
w Nadleśnictwie.
Szczegółowe zasady aktualizacji POP zawiera Załącznik nr 1 do niniejszego protokołu.
11. Wytyczne w zakresie projektowania uŜytkowania rębnego i przedrębnego
UŜytkowanie rębne
Cięcia projektować w ramach ostępów stałych. W przypadku występowania bloków

drzewostanów rębnych stosować ostępy przejściowe.
W rębni IIIa dopuszcza się projektowanie cięć na 2 pasach manipulacyjnych w 10-leciu,
z zachowaniem nawrotów cięć przy cięciach uprzątających.
Wykaz projektowanych cięć uŜytków rębnych sporządzić dla I 10-lecia.
16
Zręby projektować z podziałem na działki zrębowe bez przydziału na lata.

Przy drogach krajowych i wojewódzkich oraz przy ciekach i zbiornikach wodnych w
miarę moŜliwości stosować rębnie złoŜone, zaś na słabych siedliskach projektować
rębnię zupełną z pozostawieniem pasów ochronnych o szerokości 30-50 m. Pasów tych
nie projektować do uŜytkowania rębnego).
Nie redukować miąŜszości projektowanej do pozyskania na zrębach zupełnych
o miąŜszość grup i kęp drzew pozostawionych na zrębach.
Drzewostany wyŜywicowane bez względu na typ siedliskowy lasu przeznaczać do cięć
rębnią zupełną.
Przy projektowaniu działek zrębowych wykorzystywać naturalne granice wyłączeń,
drogi, rowy itp.
W gospodarstwie specjalnym ograniczyć uŜytkowanie rębne do potrzeb hodowlanych i
wynikających ze stanu lasu.
Na siedliskach lasowych i OlJ dopuszcza się stosowanie w uzasadnionych przypadkach
rębni zupełnej Ib.
Zaleca się odstępować od uŜytkowania rębnego na siedliskach Ol 2 i Ol 3.
Na siedliskach wilgotnych preferować naleŜy projektowanie zrębów zupełnych nie
większych niŜ 3 ha - pod warunkiem braku kolizji z dotychczasowym ładem
przestrzennym i czasowym.
Nie projektować zrębów zupełnych w lasach glebochronnych na stokach (nawet na
siedliskach borowych).
W Gospodarczych Drzewostanach Nasiennych cięcia sanitarno-selekcyjne nie będą
planowane.
Wskazania rębne w Pasach biologicznego zabezpieczenia p.poŜ. uwzględniać będą ich
aktualny wiek i stan zagospodarowania. Wykonawca prac u.l. w ramach opisania
ogólnego opisze szczegółowy stan zagospodarowania tych pasów, wraz z planowanymi
działaniami (w postaci stosownego wykazu).
Wykonawca p.u.l. przeznaczy do usunięcia i opisze we wskazaniach gospodarczych
poszerzenie dojazdów poŜarowych – celem doprowadzenia do zgodności ze stosownymi
standardami.
Projekt lokalizacji cięć rębnych uzgodnić protokolarnie z Nadleśniczym
i przedstawicielem RDLP.
Przyjąć nawroty cięć:
w gospodarstwie specjalnym i na siedliskach wilgotnych minimum 7 letnie,
17
w pozostałych lasach ochronnych minimum 5 letnie,

w lasach gospodarczych minimum 4 letnie,
okresy odnowienia w gospodarstwie przerębowo-zrębowym i lasów ochronnych
przyjąć 15 lat.
Nadleśnictwo uzgodni z wykonawcą planu rozmiar i lokalizację cięć rębnych na
pierwsze dwa lata planu.
UŜytkowanie przedrębne
Rozmiar miąŜszościowy uŜytków przedrębnych określi NTG na podstawie obliczeń:

wg wykonania w ostatnich 10 latach,
wg wykonania w ostatnich 5 latach,
wg połowy przyrostu spodziewanego drzewostanów przedrębnych, to jest
wszystkich drzewostanów, w których nie planuje się uŜytkowania rębnego.
Podczas taksacji dla kaŜdego drzewostanu określić: rodzaj cięcia pielęgnacyjnego
(CP, TW, TP), liczbę nawrotów i pilność wykonania zabiegu. Nie będą planowane
zabiegi CP/TW.
Dla drzewostanów przewidzianych do Czyszczeń późnych równolegle zostanie
zaprojektowany zabieg w ramach hodowli lasu (CP-H).
TrzebieŜe wczesne planować w drzewostanach do wieku 40 lat, a od 41 lat trzebieŜe

późne.
W zdrowych drzewostanach, starszych klas wieku, o równomiernym zwarciu
i zadrzewieniu, w których został ostatnio prawidłowo wykonany zabieg trzebieŜowy,
nie planować uŜytkowania przedrębnego.
Po wykazie projektowanych cięć przedrębnych dla obrębów oraz w operatach dla
leśniczych zamieścić wykaz drzewostanów nie przeznaczonych do trzebieŜy.
Cięcia dwunawrotowe, cięcia pilne, planowane CP z pozyskaniem miąŜszości oraz
drzewostany, w których w 10-leciu nie planuje się zabiegów pielęgnacyjnych uzgodnić
z Nadleśniczym i przedstawić na odbiorze prac terenowych.
12. Wytyczne w zakresie planowania hodowlanego
Wg „Regionalizacji Przyrodniczo Leśnej opartej na podstawach ekologiczno-

fizjograficznych” opracowanych przez Instytut Badawczy Leśnictwa (W-Wa 1990) lasy
Nadleśnictwa Krzystkowice połoŜone są w dwóch Krainach Przyrodniczo-Leśnych:
18
• III Wielkopolsko-Pomorska Kraina Przyrodniczo- Leśna,

o Dzielnica 6 Pojezierza Lubuskiego
Mezoregion - Ziemi Lubuskiej (a)
Pradoliny Głogowskiej (c).
• V Śląska Kraina Przyrodniczo- Leśna,
o Dzielnica 1 Równiny Dolnośląskiej
Mezoregion - Wzgórz Dalkowskich (a)
Uwzględniając wytyczne “Zasad hodowli lasu” przyjmuje się następujące

gospodarcze typy drzewostanów i orientacyjne składów gatunkowych upraw:
Typ Gospodarczy
Orientacyjny skład gatunkowy Rębnia zasadnicza/
siedliskowy typ
upraw zastępcza
lasu drzewostanu
1 2 3 4
Bs So So 90, Brz i inne 10 -
Bśw So So 80, Brz i inne 20 Ib / IIa
Bw So So 80, Brz i inne 20 Ib / IIa
Św-So So 50, Św 30, Brz i inne 20 - / Ib
Bb So So 80, Brzo i inne 20 -
BMśw Db- So So 70, Dbb i inne 30 Ib / IIIa
BMw Db-So So 70, Dbs i inne 30 Ib / IIIa
BMb Brz-So So 80, Brzo i inne 20 -
LMśw So-Db Dbb 50, So 30, Bk i inne 20 IIIb / IIIa, Ib
Bk-So So 50, Bk 30, Md i inne 20 IIIa / IIIb, Ib
(w.w. 2) Św-Db Dbs 50, Św 30, So i inne 20 IIIb / IIIa, Ib
LMw So-Db Dbs 50, So 30, Św i inne 20 IIIb / Ib, IIIa
LMb Brz-Ol Ol 70, Brzo i inne 30 - / IVd, Ib
Lśw Bk-Db Dbs 60, Bk 30, Md i inne 10 IIIb / Ib, IIIa, IIa
Db Dbs 80, Md i inne 20 IIIb / Ib, IIIa, IIa
Lw Js – Db Dbs 50, Js 30, Wz i inne 20 IIIb / Ib, IIa
Db Dbs 80, Wz i inne 20 IIIb / Ib, IIa
Lł Js-Db Dbs 50, Js 30, Ol i inne 20 IIa / IIIb
Wb –Db - Tp Tp 40, Dbs 30, Wb i inne 30 IIIb / IIa
Db Dbs 70, Js 20, Wz i inne 10 IIa / IIIb
Ol Ol Ol 90, Brzo i inne 10 Ib / IIIa, IIIb
OlJ Ol-Js Js 60, Ol 30 i inne 10 IIIb / IIIa, Ib, IIa
W V krainie naleŜy przewidzieć stosowanie w domieszce świerka i jodły.
Decyzja o przyjęciu stosownego wariantu GTD dokonana zostanie przez taksatora na

gruncie. Kadra nadleśnictwa w trakcie stosownych uzgodnień podda je stosownej ocenie i
uzgodni ewentualne zmiany.
Dla siedlisk „naturowych” wymienionych w SDF obszarów ochrony siedlisk Natura
2000 , Wykonawca w uzgodnieniu z N-ctwem zaproponuje alternatywne GTD i docelowe
składy upraw. GTD zostaną przedstawione w opisach taksacyjnych omawianych siedlisk.
RDLP w Zielonej Górze w terminie do końca marca 2010 przekaŜe Wykonawcy
syntetyczne wytyczne w zakresie określania GTD na siedliskach naturowych...
19
W opisaniu ogólnym naleŜy przewidzieć moŜliwość zastępowania jesionu w

orientacyjnych składach gatunkowych upraw zakładanych na siedliskach wilgotnych.
Stanowisko RDLP w tej sprawie zostało przesłane nadleśnictwu pismem zn.spr. ZZ-7120-
7/2008 z dnia 19.12.2008 roku. W uzasadnionych przypadkach (specyficzne
uwarunkowania glebowosiedliskowe, wilgotnościowe, braki urodzajów) dopuścić naleŜy
moŜliwość zamiennego stosowania gatunków dębów.
Dla gruntów przejętych do zalesień przyjąć składy gatunkowe zakładanych upraw wg
wytycznych stacji gleboznawczej.
Dla pasów biologicznych przyjąć następujące gospodarcze typy drzewostanów:
Brz – na wszystkich siedliskach.
Rozmiar poprawek i uzupełnień przyjąć w wysokości 20 % powierzchni

projektowanych zalesień i odnowień na zrębach otwartych. Uzgodnić powierzchnie
projektowanych poprawek i uzupełnień w istniejących uprawach i młodnikach.
Do dolesień planować luki o powierzchni 0,10 ha i większe.
Przyjąć 20% wskaźnik zniszczeń młodego pokolenia przy wykonywaniu rębni
złoŜonych.
Rozmiar i lokalizację projektowanych podsadzeń i podszytów uzgodnić z Nadleśniczym
i RDLP i przedstawić na odbiorze prac terenowych. Podsadzenia produkcyjne złej jakości
hodowlanej kwalifikować jako podszyt.
Podsadzenia produkcyjne projektować w zaleŜności od stanu drzewostanu, szczególnie
na gruntach porolnych (w drzewostanach sosnowych w zasadzie IIb klasy wieku na
siedliskach od LMśw (ew. Ŝyźniejsze fragmenty BMśw)).
Wprowadzanie podszytów ograniczyć do zabudowy biologicznej waŜniejszych dróg,
szlaków turystycznych, osad leśnych oraz obiektów ogniskowo-kompleksowej metody
ochrony lasu. Na obszarach stałych ognisk gradacyjnych projektować wprowadzanie
podszytów w uzgodnieniu z Nadleśnictwem.
Fakultatywne czyszczenia wczesne planować w rozmiarze 50% powierzchni
planowanych odnowień.
Melioracje agrotechniczne planować na wszystkich zrębach zupełnych oraz na
powierzchniach do odnowienia przy rębniach częściowych.
Bloki upraw pochodnych naleŜy przyjąć zgodnie z programem na lata 2011- 2035 (po
uzgodnieniu z RDLP).
20
Nadleśniczy w uzgodnieniu z Wykonawcą i Wydziałem Zagospodarowania Lasu RDLP

dokona weryfikacji GDNów oraz sporządzi wykaz drzewostanów projektowanych do
uznania za WDN lub drzewostany zachowawcze. Na etapie inwentaryzacji naleŜy zwracać
uwagę na drzewa do uznania za Źródła Nasion.
13. Przebudowa drzewostanów
Wykaz drzewostanów zakwalifikowanych do przebudowy w najbliŜszym 10-leciu”

sporządzić zgodnie z wytycznymi określonymi w § 40 ust. 6 instrukcji ul z wykorzystaniem
(fakultatywnym) następujących kryteriów przyjętych w RDLP Zielona Góra:
1. Drzewostany sosnowe, brzozowe, akacjowe, osikowe i z panującą sosną, w wieku
od 21 lat, rosnące na siedlisku Lśw niezgodne z siedliskiem.
2. Drzewostany brzozowe, akacjowe, osikowe w wieku od 21 lat, rosnące na siedlisku
LMśw.
3. Drzewostany niezgodne z siedliskiem w wieku od 21 lat, rosnące na siedliskach
wilgotnych.
4. Drzewostany przedrębne o zadrzewieniu 0,6 i niŜej oraz rębne o zadrzewieniu 0,4 i
niŜej.
5. Drzewostany od 21 lat o wyjątkowo niskiej jakości i złym stanie zdrowotnym.
6. Drzewostany sosnowe na gruntach porolnych od 21 lat z uznanym podsadzeniem
produkcyjnym na 40% powierzchni i więcej.
7. Drzewostany brzozowe na gruntach porolnych na siedlisku BMśw i lepszych.
Ujęcie w wykazie ... oparte będzie na ocenie stanu drzewostanu wykonanej przez
taksatora na gruncie, z wykorzystaniem powyŜszych kryteriów.
Wykonawca planu przedstawi na odbiorze prac terenowych uzgodniony uprzednio
z Nadleśniczym wykaz drzewostanów do przebudowy.
14. UŜytkowanie uboczne
Nie sporządzać wykazu drzewostanów do Ŝywicowania.

Nadleśnictwo do końca lipca 2010 przekaŜe wykonawcy planu aktualny wykaz
poletek łowieckich i plantacji choinkowych.
Zostanie sporządzona mapa przeglądowa zagospodarowania łowieckiego. Granice
obwodów łowieckich przyjąć wg stanu na 1.01.2011 r. W elaboracie uwzględnić dane
z aktualnych wieloletnich łowieckich planów hodowlanych.
21
15. Wytyczne w zakresie zagospodarowania rekreacyjnego
Zagadnienia zagospodarowania rekreacyjnego omówić w elaboracie i przedstawić na

mapach przeglądowych zagospodarowania rekreacyjnego w skali 1:25 000.
16. Ochrona lasu i ochrona przeciwpoŜarowa
Zinwentaryzowane podczas taksacji uszkodzenia drzewostanów oraz występujące

zagroŜenia przedstawić na mapie przeglądowej ochrony lasu w skali 1:25 000 i omówić
w elaboracie. Oznaczyć na mapie ostoje ksylobiontów (całe poddziały), stałe ogniska
gradacyjne.
Nadleśniczy przekaŜe Wykonawcy prac aktualną lokalizację stałych powierzchni
jesiennych poszukiwań szkodników sosny.
Uzgodnić stopień uszkodzenia od zwierzyny upraw i młodników I klasy wieku
z danymi oszacowanymi przez Nadleśnictwo.
NaleŜy włączyć do opracowania przyjęte przez nadleśnictwo załoŜenia dot. zasad
gospodarowania w wyznaczonych pierwotnych ogniskach gradacyjnych (m.in.
proponowane rębnie, wprowadzanie podszytów, odmienne od przyjętych składy
gatunkowe upraw, itd...). Na słabych siedliskach borowych w stałych ogniskach
gradacyjnych – stosować metody fitomelioracyjne ( metoda Sobańskiego).
W opisaniu ogólnym przedstawić problematykę monitoringu węgorka.
Opisać zasady stosowania preparatu PGL – wykorzystującym informację o
drzewostanach zagroŜonych – równieŜ z inwentaryzacji urządzeniowej.
Plan ochrony przeciwpoŜarowej opracować zgodnie z obowiązującą instrukcją
z 1996 r., Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 22.03.2006 r. i Rozporządzeniem
MSWiA z dnia 21.04.2006r.
Wykonawca uzgodni załoŜenia i zakres opracowania planu ochrony
przeciwpoŜarowej z Wydziałem Ochrony Zasobów i Obronności RDLP i Nadleśniczym.
Na pasach biologicznych, w drzewostanach od 71 lat tworzyć oddzielne wyłączenia
(od 0,25 ha i więcej) i przeznaczać je do rębni. W pozostałych drzewostanach na pasach
projektować podsadzenia produkcyjne lub podszyty, zgodnie wytycznymi do Decyzji nr
9 Dyrektora OZLP w Zielonej Górze z dnia 30.03.1983 r.
Ocenić lokalizację wieŜ przeciwpoŜarowych, punktów czerpania wody i dojazdów
poŜarowych. Uzgodnić uzupełnienie lub zmianę lokalizacji wyznaczonych dróg-
dojazdów poŜarowych oraz projektowane lokalizacje nowych wieŜ p.poŜ. i punktów
czerpania wody. Poszerzenie do 6 metrów dróg-dojazdów poŜarowych zaprojektować
22
jako uŜytki rębne nie zaliczone na etat powierzchniowy. Jako wyznacznik szerokości
drogi naleŜy uznawać rzut pionowy korony drzewa. W opisaniu ogólnym naleŜy
zobowiązać nadleśniczego do wykonania ww. cięć w ciągu trzech pierwszych lat
obowiązywania planu u.l.
Wszystkie elementy infrastruktury leśnej uzgodnić z Nadleśnictwem. Elementy
liniowe LMN uzupełnić o atrybuty nazw i nr inwentarzowych (dotyczy m.in. pasów
p.poŜ., dojazdów poŜarowych, lądowisk, linii energetycznych).
Plan po zaopiniowaniu przez komendy powiatowe PSP z mapami przeglądowymi

ochrony przeciwpoŜarowej w skali 1: 25 000 przedstawić na NTG a następnie uzgodnić
z Komendantem Wojewódzkim PSP w Gorzowie Wlkp.
17. Rekultywacja terenów zdewastowanych
W Nadleśnictwie nie występują grunty do rekultywacji.
18. Podział administracyjny
Nadleśnictwo dostarczy Wykonawcy prac do końca 2010 roku decyzję Nadleśniczego

wprowadzające nowy podział na leśnictwa wraz z mapą sytuacyjną z wkreślonymi
granicami zasięgu terytorialnego działania poszczególnych leśnictw.
19. Zagadnienia zagospodarowania lasów niepaństwowych

Temat ten zostanie opracowany w postaci warstwy mapy numerycznej na podstawie
materiałów dostarczonych przez Nadleśnictwo (dane ewidencyjnej mapy numerycznej)
20. Problematyka przeprowadzenia procedury tzw. „strategicznej oceny oddziaływania

planu u.l. na środowisko”.
Obowiązek przeprowadzenia postępowania w sprawie strategicznej oceny
oddziaływania na środowisko planu urządzenia lasu wynika z przyjętego stanowiska
Ministerstwa Środowiska w sprawie poddania planów, strategii i programów z dziedziny
leśnictwa przepisom Ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na
środowisko (Dz. U. z 2008 r., Nr 199, poz. 1227). Procedurę naleŜy przeprowadzić
zgodnie z wytycznymi opisanymi w Zarządzeniu Nr 12 DGLP z dnia 9 lutego 2009 r. w
sprawie zmiany zarządzenia nr 43 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 18
23
kwietnia 2003 roku w sprawie Instrukcji Urządzania Lasu (znak sprawy: ZU - 7019 -
3/09).
Proponuje się by prognozy ograniczyła się do ocenienia stanów i oddziaływań tylko

elementów objętych ochroną w obszarach Natura 2000 oraz obszarów i obiektów
chronionych (rezerwaty, uŜytki ekologiczne itd).
Proponuje się następujący zakres opracowania prognozy oddziaływania na

środowisko projektu planu urządzenia lasu:
a) informacje o zawartości, głównych celach projektu planu oraz jego powiązaniach z

innymi dokumentami,
b) informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy,
c) propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji

postanowień projektu planu oraz częstotliwości jej przeprowadzania.
d) streszczenie w języku niespecjalistycznym.
Ponadto, powinny być określone i ocenione:
e) istniejący stan środowiska na obszarach objętych projektem planu w obszarach

oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji planu,
f) istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji

projektu planu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na
podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,
g) cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym,

wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektu planu, oraz sposoby, w
jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania
projektu planu,
h) przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania na cele i przedmiot

ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a takŜe na: róŜnorodność
biologiczną, zwierzęta, rośliny, ludzi, wodę, powietrze, klimat, krajobraz i zabytki.
Prognoza powinna równieŜ przedstawić rozwiązania mające na celu zapobieganie,

ograniczenie negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem
realizacji projektowanego planu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru
Natura 2000 oraz integralność tego obszaru.
24
Wszelkie opracowania szczegółowe w ramach prognozy ..., dotyczyć powinny tylko

obszarów Natura 2000.
Prognoza winna równieŜ zawrzeć zestaw narzędzi umoŜliwiających monitoring

realizacji postanowień planu u.l. i rozwiązań przyjętych w prognozie.
Niniejszy zakres opracowania został szczegółowo uzgodniony z Dyrektorem

Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gorzowie Wlkp. Dokumentacja
uzgodnieniowa stanowić będzie element opisu przedmiotu zamówienia.
Sporządzenie prognozy oddziaływania .. zostanie powierzone Wykonawcy p.u.l. jako

element planu u.l.
21. Szczegółowy zakres i wymagana forma map przeglądowych
Mapy przeglądowe dla obrębów wykonać na podkładzie mapy topograficznej,

obejmujące cały zasięg terytorialny obrębów w skali 1:25 000.
22. Zakres i sposoby wykonania planu
Plan urządzenia lasu składał się będzie z następujących części:

Lp. Nazwa dokumentu Ilość Uwagi
W formie analogowej zostaną wykonane następujące mapy (zgodnie pkt. 3.3 § 131 Instrukcji urządzania
lasu)
2 komplety w
1 Mapy gospodarcze w skali 1:5 000 (dla RDLP i N-ctwa)
formacie A1
Mapy przeglądowe w skali 1:25 000 (obrębami):
2 Drzewostanów (jeden komplet dla N-ctwa na płótnie) - 3 komplety DGLP, RDLP i N-ctwa
3 Cięć rębnych (jeden komplet dla N-ctwa na płótnie) - 3 komplety DGLP, RDLP i N-ctwa
4 Siedlisk (jeden komplet dla N-ctwa na płótnie) - 3 komplety DGLP, RDLP i N-ctwa
Ochrony przeciwpożarowej, z naniesionymi współrzędnymi
5 - 2 komplety RDLP i N-ctwa
geograficznymi co 30”
6 Ochrony lasu - 2 komplety RDLP i N-ctwa
7 Gospodarki łowieckiej - 2 komplety RDLP i N-ctwa
8 Funkcji lasu i zagospodarowania rekreacyjnego - 3 komplety DGLP, RDLP i N-ctwa
9 Walorów przyrodniczo-kulturowych - 3 komplety DGLP, RDLP i N-ctwa
Mapy sytuacyjno - przeglądowe w skali 1:50 000,
10 Obszaru w granicach terytorialnego zasięgu nadleśnictwa - 3 komplety DGLP, RDLP i N-ctwa
W formie oprawionych wydruków zostaną przekazane następujące tomy (zgodnie z pkt. 3.1.2 § 131
Instrukcji urządzania lasu)
(dla DGLP, RDLP i N-
11 Opisanie ogólne (elaborat) - 3 komplety ctwa),
12 Program ochrony przyrody (oddzielny tom) - 3 komplety ctwa),
13 Wykaz projektowanych cięć rębnych dla obrębów – 1 komplet (dla DGLP)
Opracowania pozostałe:
– po 10
14 wydruki map przeglądowych w skali 1:25 000 „czyste” dla każdego obrębu
egzemplarzy
15 wydruki map gospodarczo - przeglądowych w skali 1:10 000 „czyste” – po 5 dla każdego leśnictwa
25
egzemplarzy
– 20
16 wydruki map sytuacyjnych w skali 1:50 000 „czyste”
egzemplarzy
kopia LMN dla RDLP (rastry i warstwy geometryczne na nośniku
17 –2 RDLP
elektr.)
- 2 komplety
opisy taksacyjne dla obrębów wraz z wszystkimi zestawieniami oraz 2 kopie na
18 RDLP i N-ctwa
tabelarycznymi zawartymi w programie TAXATOR, nośnik.
elektronicznym
- 2 komplety,
wykazy zadań gospodarczych – obrębami (cięcia rębne, przedrębne i
oraz 2 kopie na
19 zabiegi hodowlane wraz z zestawieniami zbiorczymi (wg tabel z RDLP i N-ctwa
nośniku
programu TAXATOR)
elektronicznym
1 egzemplarz w
operaty dla leśniczych - opis taksacyjny oraz wykaz zadań osobno dla każdego
formie wydruku
20 gospodarczych (preferowane wykazy zadań z możliwością leśnictwa, oraz kopia na
+ kopia w nośniku elektronicznym
wprowadzania wykonania - „interlinia”)
postaci cyfrowej
mapy gospodarczo – przeglądowe drzewostanów dla leśniczych 1:
21 po 1 egz. osobno dla każdego leśnictwa
10 000 – podklejone na płótnie i zafoliowane
mapy gospodarczo – przeglądowe cięć dla leśniczych 1: 10 000 –
22 po 1 egz. osobno dla każdego leśnictwa
podklejone na płótnie i zafoliowane
mapy gospodarczo – przeglądowe dla leśniczych 1: 10 000 1 egzemplarz w osobno dla każdego
23 leśnictwa,
– walorów przyrodniczych i kulturowych rulonie
mapy przeglądowe cieków i dróg publicznych w skali 1:25 000
24 (obrębami leśnymi) – wraz z obcymi drogami gruntowymi i ciekami w 2 komplety (dla RDLP i N-ctwa),
zasięgu terytorialnym nadleśnictwa
25 Prognoza oddziaływania PUL na środowisko i obszary Natura 2000 4 komplety ctwa, RDOŚ),
Nadleśnictwo otrzyma teŜ warstwy mapy numerycznej na płycie CD.
Do decyzji Nadleśniczego pozostaje wykonanie opracowań dodatkowych. Ich koszt

obciąŜy bezpośrednio Nadleśnictwo.
23. Specyficzne zagadnienia dotyczące inwentaryzacji lasu i gospodarki leśnej
- Inwentaryzować gatunki Dbs i Dbb występujące w składzie drzewostanu

i w podroście, szczególnie w obiektach selekcyjnych – przyjmując dla wydzielenia
gatunek przewaŜający.
- W drzewostanach cennych określać w kartach dokumentacji źródłowej indywidualnie
wiek dojrzałości rębnej.
- W opisaniu ogólnym przedstawić zagadnienia dot. melioracji wodnych, w tym

uwzględnić komponent leśny Programu Małej Retencji Województwa Lubuskiego.
24. Sprawy organizacyjne

Komisja zobowiązuje przyszłego Wykonawcę do szczegółowego uzgodnienia opisów
taksacyjnych i wskazań gospodarczych z Nadleśniczym przy udziale leśniczych.
26
Nadleśnictwo uzgodni z wykonawcą planu do końca czerwca 2010 r. wykaz materiałów

źródłowych dla wykonania baz danych warstw obligatoryjnych zgodnie ze standardem
LMN. Ustala się termin przekazania tych materiałów wykonawcy do końca
grudnia 2010 r.
25. Terminy i sposoby kontroli oraz odbioru prac taksacyjnych
W celu przeprowadzenia testu kontroli pomiaru miąŜszości Dyrektor RDLP powoła

zespół kontroli zgodnie z zapisami instrukcji ul. Kontrole bieŜące oraz odbiory robót zostaną
przeprowadzone zgodnie z zapisami umowy na prace urządzeniowe.
Protokół sporządził
mgr inŜ. Dariusz Miernik
Przewodniczący Komisji
mgr inŜ. Leszek Banach

27
Protokół
z Narady Techniczno – Gospodarczej
dla Nadleśnictwa Krzystkowice
Obręby: Bogaczów, Krzystkowice, Miodnica, Nowa Wieś
Narada Techniczno-Gospodarcza dla Nadleśnictwa Krzystkowice zwołana przez

Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze odbyła się w dniu 29
września 2011 r. w siedzibie Nadleśnictwa z udziałem przedstawicieli:
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze

mgr inŜ. Krzysztof Poczekaj – Zastępca Dyrektora d/s Gospodarki Leśnej -
przewodniczący Komisji
mgr inŜ. Dariusz Miernik – Naczelnik Wydziału Urządzania Lasu i Stanu Posiadania
mgr inŜ. Marta Wiler – Naczelnik Wydziału Zagospodarowania Lasu
dr inŜ. Marek Maciantowicz – Główny specjalista SL ds. ochrony przyrody
mgr inŜ. Marcin Urbaniak – Główny specjalista SL ds. łowiectwa
mgr inŜ. Dariusz Kiewlicz – specjalista SL ds. urządzania lasu
mgr inŜ. Jerzy Stępień – specjalista SL ds. kontroli
mgr inŜ. Andrzej Staniszewski – Nadleśniczy
mgr inŜ. Jan Lesser – Zastępca Nadleśniczego
mgr inŜ. Jacek Wojciński – inŜynier nadzoru
mgr inŜ. Czesław Górski – inŜynier nadzoru
mgr inŜ. Ewa Pawłowska – st. specjalista SL ds. uŜytkowania lasu i BHP
Piotr Łukasiewicz – specjalista SL ds. hodowli lasu
Marek Bugała – specjalista SL ds. ochrony lasu i edukacji leśnej
mgr Grzegorz Surman – sekretarz Nadleśnictwa
mgr inŜ. Michalina Wiesion – st. referent ds. administrowania SILP i gospodarki
łowieckiej
Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych

mgr inŜ. Marcin Polewczyk – starszy specjalista
Dolnośląskiego Regionu Inspekcyjnego

mgr inŜ. Krzysztof Pilarczyk – inspektor regionalny
Zespołu Ochrony Lasu w Łopuchówku

mgr inŜ. Małgorzata Stachowiak – kierownik
28
Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej

mgr inŜ. Jacek Gardocki – st. inspektor nadzoru w Zarządzie Biura
mgr inŜ. Zbigniew Cykowiak – dyrektor Oddziału w Poznaniu
mgr inŜ. Kazimierz Jakubiak – st. inspektor ul
mgr inŜ. Krzysztof Ostrowski – kierownik pracowni ul.
mgr inŜ. Krzysztof Kołodziejczak – taksator specjalista
Komisja po przeprowadzeniu dyskusji nad:
a) szczegółową analizą gospodarki leśnej ubiegłego okresu, przedstawioną przez

Nadleśniczego
b) materiałami przedstawionymi przez kierownika pracowni ul:

– wynikami prac inwentaryzacyjnych,
− oceną wpływu realizacji zadań gospodarczych minionego okresu na obecny stan lasu,
− propozycjami planu gospodarki leśnej na okres gospodarczy 2011-2020,
− projektem aktualizacji programu ochrony przyrody dla Nadleśnictwa na okres
2011-2020,
− projektem prognozy oddziaływania planu ul na środowisko i na obszary Natura 2000,
podjęła ustalenia dotyczące prac kameralnych i ostatecznego ułoŜenia planu urządzenia lasu
dla Nadleśnictwa.
1. Komisja stwierdza zgodność wykonanych prac z:
− Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22.03.2006 r. w sprawie szczegółowych

warunków i zasad sporządzania planu urządzenia lasu,
− Instrukcją urządzania lasu z 2003 r.,
− Zasadami hodowli lasu z 2002 r.,
− ustaleniami KZP.
2. Analiza gospodarki leśnej ubiegłego okresu gospodarczego
W ubiegłym okresie gospodarczym Nadleśnictwo wykonało plan miąŜszościowy

uŜytkowania rębnego w 98,10%, natomiast planowane uŜytkowanie przedrębne
powierzchniowo w 100,59% a miąŜszościowo w 101,93%. 6,12% pozyskanej miąŜszości
ogółem stanowiły uŜytki przygodne.
29
Zinwentaryzowano 1999,14 ha upraw i młodników Ia klasy wieku na powierzchniach

otwartych. 94,01 % powierzchni tych upraw i młodników cechuje zgodność z docelowym
składem gatunkowym przyjętym w poprzednim planie dla danego siedliska. Upraw o składzie
gatunkowym niezgodnym z siedliskiem zinwentaryzowano 1,50 ha. Przeciętne zadrzewienie
upraw i młodników Ia klw. wynosi 0,92.
Drzewostany o składzie gatunkowym zgodnym ze składem gatunkowym przyjętym
na KZP dla danego siedliska występują na79,7% powierzchni, częściowo zgodne na 15,9%
a niezgodne na 4,4% powierzchni leśnej zalesionej.
W stosunku do III rewizji planu ul nastapiło zwiększenie zapasu o 831 657 m3, wzrost
przeciętnej zasobnosci o 16,2%. Przeciętny wiek drzewostanów dla Nadleśnictwa wzrósł z 51
do 54 lat.
Komisja przyjmuje wnioski wynikające z analizy gospodarki leśnej ubiegłego okresu
zawarte w opracowaniu Nadleśniczego.
Końcowa ocena gospodarki leśnej ubiegłego okresu gospodarczego zostanie dokonana
przez Dyrektora RDLP. Ocena ta zostanie zamieszczona w elaboracie w dziale B „Analiza
gospodarki leśnej w minionym okresie”.
3. Stan posiadania
Komisja przyjmuje stan posiadania Nadleśnictwa wg grup i rodzajów uŜytków oraz

kategorii uŜytkowania, przedstawiony w tabeli I.
Ogólna powierzchnia Nadleśnictwa wynosi: – 32 023,1854 ha
w tym obręb Bogaczow – 8 731,7069 ha

obręb Krzystkowice – 6 853,5635 ha
obręb Miodnica – 7 267,1863 ha
obręb Nowa Wieś – 9 170,7287 ha.
Grunty sporne na terenie Nadleśnictwa nie występują.
Grunty stanowiące współwłasność o łącznej powierzchni 1,9549 ha występują

w obrębie Bogaczów:
– oddz. 250o – działka 250/3 o powierzchni 0,2252ha – współwłasność 2/4, uŜytek B,
– oddz. 250m – działka 250/7 o powierzchni 0,1985ha – współwłasność 58/100 uŜytek B
– oddz. 329a – działka 329/6 o powierzchni 0,1141ha – współwłasność 59/1000
uŜytek B-R
w obrębie Krzystkowice:
30
– oddz. 20Ai – działka20/15 o powierzchni 0,6128ha – współwłasność 20/15 uŜytek B

– oddz. 51by – działka 51/37 o powierzchni 0,2274ha – współwłasność 7/100 uŜytek B-R
– oddz. 51ay – działka 51/44 o powierzchni 0,0233ha – współwłasność 7/100 uŜytek B.
w obrębie Nowa Wieś:
– oddz. 342d – działka 34/5 o powierzchni 0,5536ha – współwłasność 59/1000 uŜytek B-R
W ramach opracowania ogólnego przedstawiona zostanie dodatkowa tabela wg grup
i rodzajów uŜytków oraz kategorii uŜytkowania zawierająca zestawienie powierzchni z
dokładnością do 0.01 ha
4. Podział lasów wg kategorii ochronności
Zasięg i lokalizację lasów ochronnych przyjęto wg Zarządzeń Ministra Ochrony

Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa nr 228 z dnia 20 października 1995 r i nr 153
z dnia 13 września 1996 r. Spośród lasów Nadleśnictwa wyodrębniono:
1 Rezerwaty – 5,55 ha
2 Lasy ochronne – 3 553,41 ha
w tym: glebochronne – 78,55 ha
glebochronne, wodochronne – 102,12 ha
wodochronne – 2 565,89 ha
w granicach administracyjnych miast 540,56 ha
cenne fragmenty rodzimej przyrody – 172,78 ha
uszkodzone na skutek działalności przemysłu – 81,78 ha
wodochronne, o szczególnym znaczeniu dla – 11,73 ha
obronności Państwa
3 Lasy gospodarcze – 26 974,22 ha
Ogółem grunty leśne – 30 533,18 ha
5. Podział na gospodarstwa przyjęto następujący:
Obręby
Nadleśnictwo
Gospodarstwo Bogaczów Krzystkowice Miodnica Nowa Wieś
Powierzchnia leśna - ha
specjalne 426,38 527,46 435,58 569,09 1 958,51
lasów ochronnych 329,95 504,40 569,46 994,81 2 398,62
zrębowe 7 071,83 4 783,04 4 014,34 7 085,35 22 954,56

31
przerębowo- 517,48 618,22 1 847,57 149,09 3 132,36

zrębowe
przebudowy 12,05 14,18 42,08 20,82 89,13
Razem 8 357,69 6 447,30 6 909,03 8 819,16 30 533,18
6. Przyjęte wieki rębności
W całym Nadleśnictwie przyjęto jednakowe wieki rębności:
Db 140
Wz, Js 120
So, Soc, Md, Bk 100
Św, Dg, Gb, Brz, Ol, Kl, Jw., Lp 80
Ak, Ol odr, Os 60
Tp, Wb, Olsz 40
7. Przyjęte etaty uŜytkowania rębnego i przedrębnego
UŜytkowanie rębne
Przyjęte etaty uŜytkowania rębnego m3 brutto na I 10-lecie są następujące:
Bogaczów Krzystkowice Miodnica Nowa Wieś Nadleśnictwo

Gospodarstwo
MiąŜszość m3 brutto
specjalne 840 3 790 5 475 10 105
lasów 6 480 12 740 14 385 23 389 56 994
ochronnych
zrębowe 124 680 80 070 78 010 138 645 421 405
przerębowo- 12 037 9 567 30 956 3 673 56 233
zrębowe
przebudowy 3 370 3 710 9 257 6 475 22 812
Razem 147 407 109 877 132 608 177 657 567 549
W gospodarstwie specjalnym uŜytkowanie rębne planowano zgodnie z ustaleniami

KZP ograniczając szerokość pasa zrębowego i nawrót cięć, kierując się potrzebami
hodowlanymi drzewostanów.
W gospodarstwie lasów ochronnych przyjęte etaty są wynikiem lokalizacji cięć rębnych

uwzględniającej potrzeby ochronne i hodowlane oraz aspekt przyrodniczy i ekologiczny
32
gospodarki leśnej w Nadleśnictwie. Przyjęte etaty miąŜszościowe stanowią w obrębie

Bogaczów 130%, w obrębie Krzystkowice 127%, w obrębie Miodnica 128%, a w obrębie
Nowa Wieś 122% etatu obliczonego z ostatniej klasy wieku. Zgodnie z postanowieniem KZP
do obliczenia etatów wg dojrzałości w tym gospodarstwie przyjęto 15 letni okres odnowienia,
natomiast ze względu na występujące drzewostany głównie na słabych siedliskach borowych
87% powierzchni manipulacyjnej projektowanych cięć stanowią rębnie zupełne. Komisja
przyjmuje powyŜsze uzasadnienie przekroczenia w planie etatów obliczonych wg dojrzałości.
W gospodarstwie zrębowym przyjęte etaty miąŜszościowe w poszczególnych obrębach

stanowią od 98,7% do 104,4% etatu optymalnego wynikającego z obliczeń. Przyjęte etaty
powierzchniowe we wszystkich obrębach nie przekraczają etatów optymalnych wynikających
z obliczeń.
W gospodarstwie przerębowo-zrębowym przyjęte etaty wynikają z potrzeb

hodowlanych drzewostanów i stanowią w obrębie Bogaczów 88,4%, w obrębie Krzystkowice
70,2%, w obrębie Miodnica 79,7% i w obrębie Nowa Wieś 117,3% etatu optymalnego
wynikającego z obliczeń. W obrębach Bogaczów, Krzystkowice i Miodnica 87% powierzchni
manipulacyjnej projektowanych cięć w tym gospodarstwie stanowi wycięcie gniazd
na 30 – 40% powierzchni, co ogranicza przyjęcie etatów optymalnych wynikajacych
z obliczeń.
W gospodarstwie przebudowy przyjęte etaty wynikają z potrzeb przebudowy

drzewostanów oraz moŜliwości lokalizacji cięć i wynoszą 22 812 m3 brutto dla całego
Nadleśnictwa. Etat z potrzeb przebudowy stanowiący sumę etatów obliczonych dla
poszczególnych drzewostanów zaliczonych do gospodarstwa wynosi 24 425 m3 brutto dla
całego Nadlesnictwa. Przyjęty etat miąŜszościowy stanowi 93,4% etatu obliczonego z potrzeb
przebudowy drzewostanów zaliczonych do gospodarstwa przebudowy.
Planowany rozmiar uŜytków rębnych nie zaliczonych na etat powierzchniowy:
Treść Bogaczów Krzystkowic Miodnica Nowa Wieś Nadleśnictwo

e
MiąŜszość m3 grubizny brutto
Uprzątnięcie płazowin
Usunięcie nasienników i 102
102
przestojów
Usunięcie drzew z linii 73
3 76
projektowanych
Usunięcie drzew z dróg- 76
159 15 304 554
dojazdów poŜarowych
Łącznie 251 159 15 307 732
33
Ogółem uŜytki rębne 447 517 m3 netto, wraz ze spodziewanym 5% przyrostem

22 376 m3 netto oraz miąŜszością uŜytków rębnych nie zaliczonych na poczet etatu
564 m3 netto wynoszą 470 457 m3 netto.
Porównanie przyjętego etatu uŜytkowania rębnego z etatem z ubiegłego okresu

gospodarczego i wykonanym uŜytkowaniem rębnym w minionym 10-leciu:
Etat za ubiegły okres

Wykonanie uŜytkowania Etat przyjęty
gospodarczy 1.01.2000
w minionym okresie na okres 1.01.2010- 31.12.2019
31.12.2009
m3 netto
436 945 428 640 470 457
UŜytkowanie przedrębne
Powierzchniowy rozmiar uŜytkowania przedrębnego wyliczony został na podstawie
wskazań gospodarczych ustalonych dla kaŜdego wyłączenia podczas prac terenowych.
Wskazania dotyczące uŜytkowania przedrębnego obejmują drzewostany lub ich części,
w których nie przewiduje się uŜytkowania rębnego w 10-leciu.
Obręby
Rodzaj Nadleśnictwo
Bogaczów Krzystkowice Miodnica Nowa Wieś
zabiegu
Powierzchnia zabiegu – ha
CP 78,28 69,18 62,61 25,84 235,91
TW 1 236,75 903,27 956,02 1 049,37 4145,41
TP 4 620,83 3 692,34 3 682,83 5 446,53 17 442,53
Razem 5 935,86 4 664,79 4 701,46 6 521,74 21 823,85
Orientacyjny etat miąŜszościowy uŜytkowania przedrębnego przyjęto

po przeanalizowaniu:
− wyników uŜytkowania przedrębnego w Nadleśnictwie w okresie ostatnich 5 lat oraz
w całym ubiegłym okresie biorąc pod uwagę łączną, pozyskaną w tym okresie
miąŜszość z cięć pielęgnacyjnych, sanitarnych i przygodnych,
− spodziewanego bieŜącego rocznego przyrostu miąŜszości drzewostanów
przedrębnych, to jest wszystkich drzewostanów, w których nie planuje się
uŜytkowania rębnego.
Zestawienie poszczególnych wskaźników wysokości uŜytkowania przedrębnego:

34
Obreby Nadleśnictwo
Wyszczególnienie Bogaczów Krzystkowice Miodnica Nowa Wieś
Etat na 10-lecie – m3 netto
Wskaźnik – m3 netto/ha
Etat wg wykonania 177 022 116 641 171 634 186 363 651 660
w ostatnich 5 latach 29,82 25,00 36,51 28,58 29,86
Etat wg wykonania 109 053 75 168 103 301 114 498 402 020
w ubiegłym okresie 18,37 16,11 21,97 17,56 18,42
Etat wg połowy przyrostu
spodziewanego z wszystkich
150 100 123 100 146 640 162 540 582 380
drzewostanów nie objętych
uŜytkowaniem rębnym – 25,29 26,38 31,19 24,92 26,69
przyrost tablicowy
Biorąc pod uwagę ogólny stan lasu i powyŜsze dane komisja przyjęła orientacyjny etat
uŜytkowania przedrębnego na bieŜące 10-lecie wyliczony z 50% spodziewanego przyrostu
z wszystkich drzewostanów nie objętych uŜytkowaniem rębnym w wysokości – 582 380 m3
netto (26,69 m3/ha). W ubiegłym okresie Nadleśnictwo pozyskało 436 399 m3 netto (18,24 -
m3/ha), zaplanowane pozyskanie wykonało w 101,93%.
Komisja akceptuje powierzchnię zaprojektowanych drugich nawrotów cięć

pielęgnacyjnych:
Rodzaj zabiegu Bogaczów Krzystkowice Miodnica Nowa Wieś Nadleśnictwo
Powierzchnia – ha
CP+TW - - - -
TW w 2 nawrotach 5,40 14,16 2,06 22,22
Razem 5,40 14,16 2,06 22,22
W drzewostanach reprezentatywnych, zachowawczych, rosnących na siedliskach

bagiennych oraz w drzewostanach głównie starszych klas wieku o równomiernym zwarciu i
niskim zadrzewieniu, w których stosunkowo niedawno wykonano trzebieŜe, nie planowano
uŜytkowania przedrębnego na najbliŜszy okres gospodarczy. Komisja akceptuje powierzchnię
drzewostanów nie objętych zabiegiem cięć pielęgnacyjnych:
Bogaczów Krzystkowice Miodnica Nowa Wieś Nadleśnictwo
Powierzchnia – ha
386,42 367,11 468,29 357,54 1 579,36

35
Zestawienie relacji przyjętych etatów w stosunku do zasobów i przyrostu:
Spodziewany Projektowany etat Relacja etatów w

Zasoby stosunku do :
Wyszczególnienie przyrost
ogółem m3 m3 zasobów przyrostu
bieŜący
brutto m3 brutto netto %
brutto m3
1 2 3 4 5 6 7
UŜytki rębne 1 317 830 112 750 596 251 470 457 45,24 528,83
UŜytki
4 143 654 1 455 950 727 975 582 380 17,57 50,00
przedrębne
Ogółem 5 461 484 1 568 700 1 324 226 1 052 837 24,29 84,42
W powyŜszym zestawieniu w uŜytkowaniu rębnym wzięto pod uwagę równieŜ uŜytki

nie zaliczone na etat i spodziewany 5% przyrost.
Przyjęty łączny etat na lata 2011-2020 dla Nadleśnictwa Krzystkowice kształtuje się
następująco:
Obręby
Nadleśnictwo
Rodzaj cięcia Bogaczów Krzystkowice Miodnica Nowa Wieś
brutto netto brutto netto brutto netto brutto netto brutto netto
Rębne 154927 122328 115456 91168 139154 109731 186714 147230 596251 470457
Przedrębne 187625 150100 153875 123100 183300 146640 203175 162540 727975 582380
Razem 342552 272428 269331 214268 322454 256371 389889 309770 1324226 1052837
8. Wytyczne w sprawie uŜytkowania rębnego i rębni dla poszczególnych gospodarstw
Zestawienie powierzchni manipulacyjnej uŜytków rębnych właściwych I 10 – lecia wg

rodzajów rębni.
Rębnie II i III
Rębnie Rębnia
Gospodarstwo cięcia cięcia Ogółem
Ib razem przerębowa
uprz. pozost.
powierzchnia w ha
Obręb Bogaczów
specjalne 5,29 5,29
lasów
23,14 1,90 1,90 25,04
ochronnych
zrębowe 526,88 526,88
przer.-zrębowe 14,33 104,69 119,02 119,02
przebudowy 12,05 12,05
razem 567,36 14,33 106,59 120,92 688,28
36
Rębnie II i III
Rębnie Rębnia
Gospodarstwo cięcia cięcia Ogółem
Ib razem przerębowa
uprz. pozost.
powierzchnia w ha
Obręb Krzystkowice
specjalne 14,68 14,68
lasów
69,19 69,19
ochronnych
zrębowe 331,99 331,99
przer.–zrębowe 7,00 92,50 99,50 99,50
razem 424,53 7,00 92,50 99,50 524,03
Obręb Miodnica
specjalne
lasów
47,40 22,97 22,97 70,37
ochronnych
zrębowe 299,39 299,39
przer.–zrębowe 44,00 235,17 279,17 279,17
przebudowy 30,62 7,43 7,43 38,05
razem 377,41 44,00 265,57 309,57 686,98
Obręb Nowa Wieś
lasów
81,42 4,44 3,65 8,09 89,51
ochronnych
zrębowe 579,46 579,46
przer.–zrębowe 5,71 13,15 18,86 18,86
razem 705,55 10,15 16,80 26,95 732,50
Nadleśnictwo
lasów
216,15 4,44 28,52 32,96 249,11
ochronnych
zrębowe 1737,72 1737,72
przer.–zrębowe 71,04 445,51 516,55 516,55
przebudowy 77,16 7,43 7,43 84,59
Ogółem 1547,57 310,37 578,89 889,26 2631,79
Komisja aprobuje zaprojektowane cięcia rębnią zupełną Ib w części drzewostanów

na siedliskach lasowych, w których brak moŜliwości uzyskania odnowienia naturalnego pod
osłoną, ze względu na brak w drzewostanie gatunków docelowych, zdziczałą pokrywę czy
silnie rozwinięty podszyt.
37
W gospodarstwie lasów ochronnych zaplanowano rębnie złoŜone II oraz III na ponad 13%
powierzchni manipulacyjnej projektowanych cięć. Rębnia zupełna została zaprojektowana na
słabszych siedliskach (Bśw, BMśw), na innych siedliskach jedynie w przypadku niewielkiej
powierzchni drzewostanów lub niekorzystnego ich kształtu.
W gospodarstwie zrębowym planowana jest Rb I b z szerokością pasa zrębowego do 60 m
i powierzchnią zrębu do 4 ha. Zaprojektowano ją na łącznej powierzchni 1737,72 ha.
W gospodarstwie przerębowo – zrębowym jedynym rodzajem rębni są rębnie złoŜone

II oraz III z tego prawie 14% powierzchni manipulacyjnej stanowią cięcia uprzątające.
W gospodarstwie przebudowy rębnie złoŜone II oraz III zaplanowano tylko na 14%

powierzchni manipulacyjnej, na pozostałej powierzchni rębnie zupełne.
Rębnie IIa, IIb i IIIb zaplanowano w drzewostanach, w których istnieje odnowienie

naturalne lub sztuczne albo istnieje moŜliwość jego uzyskania pod osłoną drzewostanu.
Rębnię IIIa projektowano w miarę moŜliwości na siedlisku LMśw i LMw w celu przebudowy
litych drzewostanów sosnowych na mieszane.
Przy projektowaniu cięć rębnią zupełną, przy drogach krajowych i wojewódzkich, przy
zbiornikach wodnych i rzekach pozostawiono pasy ochronne o szerokości 30-50m.
Dla zachowania róŜnorodności biologicznej naleŜy pozostawiać na zrębach zupełnych
5% powierzchni drzewostanu w formie kęp.
Nawroty cięć przyjęte są zgodnie z postanowieniami KZP.

Przyjęte sposoby uŜytkowania uwzględniają aktualny stan lasu i jego lokalną specyfikę.
Projekt cięć rębnych i proponowane etaty były komisyjnie analizowane z Nadleśniczym
i przedstawicielem RDLP, przy udziale leśniczych w dniach 13 i 14 lipca 2011 r.
9. Wytyczne w zakresie techniki hodowlanej
Komisja akceptuje przyjęte w planie gospodarcze typy drzewostanów i orientacyjne składy

gatunkowe upraw ustalone na KZP.
Komisja akceptuje przyjęcie zgodnie z ustaleniami KZP dla siedlisk „naturowych”
wymienionych w SDF obszarów ochrony siedlisk NATURA 2000, następujących GTD dla
poszczególnych typów siedliskowych lasu:
38
Kod TSL GTD Orientacyjny docelowy skład uprawy

siedliska
Siedlisko Typ GTD Orientcyjny docelowy skład gatunkowy upraw
przyr. siedl
Kraina Wielkopolsko-Pomorska
9110_2 LMśw Bk Bk100
Lśw Bk Bk100
9170_1 Lśw Gb-Lp-Db Dbs50-70, Lpd 20-30, Gb, Jw., Klzw i inne 10-30
9190_2 BMśw So-Db Dbb 60-70, So20-30, Bk, Gb i inne 0-5
LMśw Bk-So-Db Dbb, Dbs60-80, So10-15, Bk, Gb, Os i inne 0-10, Brzb 0-5
91D0_1 LMb Brz-Ol Ol 50-60, Brzom 20-30, Brzb 10-20
91E0_2 Lł Wz-Tp Tpb, Tpcz 80-90, Wzs, Wzp, Tpsz, Wbb, Wbk i inne 10-20
91F0 Lł Db-Wz-Js Js 30-50, Wzs 10-30, Dbs 10-30, Wzg, Wzp, Ol, Lpd, Klzw,
Tpb i inne 10
91T_0 Bśw So So 95-100, Brz i inne 0-5
Kraina Śląska
9170_1 Lśw Gb-Lp-Db Dbs 50-70, Lpd 20-30, Gb, Jw., Jd i inne 10-30
LMśw Bk-Lp-Db Dbs, Dbb 40-60, Lpd 20-30, Bk, Jw., Jd i inne 10-30
Lł Wz-Gb-Lp Dbs 60-70, Gb20-30, Wz, Lpd, Jw, Js i inne 20-30
9190_2 BMśw So-Db Dbb 60-70, So 20-30, Bk, Gb i inne 0-5
BMw So-Db Dbb 60-70, So15-20, Brzb, Św i inne 0-10
LMw So-Db Dbb 60-70, So15-20, Brzb, Św i inne 0-10
Lśw Brz-Bk-Db Dbb, Dbs 80-100, Bk, Jd, Os i inne 0-20, Brzb, So, Św 0-10
91D0_1 LMb Brz-Ol Ol 50-60, Brzom 20-30, Brzb 10-20
91E0_2 Lł Wb-Tp Tpb, Tpcz 80-90, Wbb, Wbk, Wzs, Wzp, Tpsz i inne 10-20
91F0 Lł Db-Wz-Js Js 30-50, Wzs 10-30, Dbs10-30, Wzg, Wzp,Ol, Lpd, Klzw,
Tpb i inne 10
91T_0 Bśw So So 95-100, Brz i inne 0-5
Zadania z zakresu hodowli lasu na bieŜące 10-lecie przedstawiają się następująco:
odnowienia na powierzchniach otwartych 2 501,06 ha

zalesienia 0,00 ha
odnowienia pod osłoną : 230,13 ha
w tym: przy rębniach częściowych 208,00 ha
podsadzenia produkcyjne 21,68 ha
dolesienia luk i przerzedzeń 0,45 ha
poprawki i uzupełnienia 502,22 ha
(w tym 20% na gruntach proj. do odn. zrębami zupełnymi – 500,21 ha)
wprowadzanie podszytów 4,50 ha
pielęgnowanie gleby 2 895,01 ha
pielęgnowanie upraw (CW) 2 718,69 ha
39
pielęgnowanie młodników (CP) 3 108,94 ha

melioracje agrotechniczne 2 572,52 ha.
10. Wytyczne w zakresie uŜytkowania ubocznego
Komisja akceptuje przedstawione w referacie propozycje dotyczące uŜytkowania gruntów

rolnych oraz planowane pozyskiwanie rocznie około 200-300 sztuk choinek z podszytów.
W Nadleśnictwie nie zainwentaryzowano plantacji choinkowych.
W elaboracie zamieścić tabelkę obwodów łowieckich z podaniem wyników inwentaryzacji
zwierzyny na stan 31.03.2011r. oraz docelowych stanów zwierzyny na stan 31.03.2017 r.
z Wieloletniego Łowieckiego Planu Hodowlanego.
11. Wytyczne w zakresie ochrony lasu i ochrony przeciwpoŜarowej
Komisja przyjmuje przedstawiony w referacie projekt ochrony lasu przed szkodnikami

owadzimi, grzybami i zwierzyną. W elaboracie omówić historię występujących w
Nadleśnictwie gradacji owadów.
Komisja aprobuje zaprezentowany plan ochrony przeciwpoŜarowej Nadleśnictwa,

akceptowany przez Komendantów Powiatowych PSP w śarach, Krośnie Odrzańskim
i śaganiu oraz Komendanta Miejskiego PSP w Zielonej Górze. Plan wraz z mapami w skali
1:25 000 przekazać do uzgodnienia Komendantowi Wojewódzkiemu PSP w Gorzowie Wlkp.
Lasy Nadleśnictwa zaliczone zostały do I kategorii duŜego zagroŜenia poŜarowego.
12. Wytyczne w sprawie zagospodarowania rekreacyjnego
Zagadnienia zagospodarowania rekreacyjnego będą opisane w elaboracie

i przedstawione na wspólnej mapie „Funkcji lasu i zagospodarowania rekreacyjnego”
w skali 1:25 000.
Komisja akceptuje projekt zagospodarowania rekreacyjnego.
13. Potrzeby w zakresie budownictwa ogólnego, drogowego i melioracji wodnych
Komisja przyjmuje przedstawiony w referacie wykonawcy planu zakres zadań

wynikających z aktualnych potrzeb.
40
14. Lasy nadzorowane w zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa
Nadleśnictwo nie sprawuje nadzoru nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu
Państwa.
15. Program ochrony przyrody
Komisja zaleca wniesienie do zaprezentowanego na posiedzeniu projektu aktualizacji

opracowanego w 2001 r. programu ochrony przyrody następujących zmian i uwag:
− Wprowadzić uwagi do projektu przekazane przez przedstawiciela RDLP.
− Opisać historię elektrowni wodnej w Dychowie i Kanał Dychowski.
− Opisać skupiska kultury łuŜyckiej z epoki Ŝelaza (tzw epoka białowicka)
− Program oprawić jako oddzielny tom.
Na mapach cięć dla leśniczych oznaczyć siedliska cenne przyrodniczo, stwierdzone
podczas inwentaryzacji przyrodniczej wykonanej przez Nadleśnictwo.
16. Prognoza oddziaływania planu urządzenia lasu na środowisko i na obszary Natura

2000
Komisja akceptuje zaprezentowaną w prognozie ocenę stanu środowiska, przewidywane

oddziaływanie opracowanego planu na środowisko i obszary Natura 2000 oraz przewidywane
rozwiązania mające na celu zapobieganie i ograniczanie negatywnych oddziaływań planu na
środowisko.
Wykonawca przygotuje do przekazania RDOŚ wszystkie części planu na płycie CD
zapisane w formacie pdf.
17. Zagadnienia dotyczące wykonania planu
W elaboracie nie wykonywać tabel XIXa i XIXb.

W elaboracie zamieścić tabelę I w wersji powierzchni zaokrąglonych w arach.
Plan urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Krzystkowice będzie się składał z elementów
określonych w protokóle z KZP.
41
Mapy zostały opracowane wg aktualnego standardu LMN.

BULiGL przekaŜe Nadleśnictwu podstawowe warstwy geometryczne na płycie CD.
Protokółował:
mgr inŜ. Kazimierz Jakubiak
Przewodniczący Komisji
mgr inŜ. Krzysztof Poczekaj

45
1 Wstęp
1.1 Podstawy formalno-prawne ochrony przyrody
Ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównowaŜonym uŜytkowaniu oraz odna-

wianiu zasobów i składników przyrody (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późn. zm).
Ochrona przyrody to zespół działań mających na celu:
▪ utrzymywanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;
▪ zachowanie róŜnorodności biologicznej (genetycznej, gatunkowej oraz ekosystemowej);
▪ zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;
▪ zachowanie ciągłości systemów ekologicznych poprzez ochronę oraz przywracanie do
stanu właściwego zasobów i składników przyrody;
▪ edukację sozologiczną, czyli kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyro-
dy.
Ochrona przyrody w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe realizo-
wana jest zgodnie z ustaleniami:
▪ „Pierwszej” polityki ekologicznej państwa (1991);
▪ ,,Drugiej” polityki ekologicznej państwa (2000);
▪ Polskiej polityki kompleksowej ochrony zasobów leśnych (1994);
▪ Strategii ochrony leśnej róŜnorodności biologicznej (1995);
▪ Polityki leśnej państwa (1997).
oraz zgodnie z przepisami zawartymi w ustawach, m.in.:
▪ ustawie o lasach (1991);
▪ ustawie Prawo ochrony środowiska (2001);
▪ ustawie Prawo Łowieckie (2002);
▪ ustawie o ochronie przyrody (2004).
a takŜe w rozporządzeniach Ministra Środowiska:
▪ z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną
(Dz. U. Nr 168, poz. 1764);
▪ z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochro-
ną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765);
▪ z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych
ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237);
▪ z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących
obiektem zainteresowania Wspólnoty a takŜe kryteriów wyboru obszarów kwalifikują-
cych się do uznania lub wyznaczenia, jako obszary Natura 2000 (Dz. U. Nr 77, poz.
510);
▪ z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej
ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 179, poz. 1275).
oraz w zarządzeniach i uchwałach dotyczących tworzenia określonych obszarów
i obiektów chronionych oraz w planach ich ochrony. Ochrona przyrody jest oczywiście
związana z ochroną środowiska, czyli całokształtem działań (bądź zaniechaniem działań)
mających na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środo-
wiska przyrodniczego. Polska ratyfikowała międzynarodowe konwencje dotyczące ochro-
ny przyrody, w tym:
▪ o obszarach wodno-błotnych (Ramsar 1971);
▪ ochronie światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (ParyŜ 1972);
▪ międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagroŜonych wygi-
nięciem (CITES, Waszyngton 1973);
46
▪ ochronie europejskich gatunków dzikiej flory i fauny oraz ich naturalnych siedlisk (Berno
1979);
▪ ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Bonn 1979);
▪ róŜnorodności biologicznej (Rio de Janeiro 1992);
▪ ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (Helsinki 1992).
NaleŜy pamiętać, iŜ niekontrolowany ubytek zasobów naturalnych stanowi istotne za-
groŜenie dla globalnego rozwoju (Granice wzrostu, D. Meadows, Klub Rzymski 1968).
Ochrona środowiska musi stać się elementem polityki poszczególnych państw i społeczno-
ści. Środowisko pełni wiele funkcji, począwszy od biologicznej, stanowiącej otoczenie
procesów Ŝyciowych, poprzez funkcję zasobotwórczą oraz produkcyjną, aŜ po funkcję
kulturową i cywilizacyjną. Konieczność optymalizacji tych róŜnorodnych funkcji środowi-
ska stała się jednym z najwaŜniejszych kryteriów zrównowaŜonego rozwoju (tzw. ekoro-
zwoju).
1.2 Cele oraz metodyka opracowania Programu ochrony przyrody w

Nadleśnictwie Krzystkowice.
„Lasy są niezbędnym elementem wzrostu ekonomicznego i warunkiem utrzymania

wszystkich form Ŝycia” (Preambuła do Zasad Leśnych UNCED, Rio de Janeiro 1992).
Wielofunkcyjna gospodarka leśna, stanowiąca podstawowy warunek trwałego i zrówno-
waŜonego rozwoju lasów i leśnictwa, wymaga szczegółowego rozpoznania i odpowiedniej
ochrony walorów przyrodniczych lasów. Ochrona ta musi być integralną częścią ochrony
przyrody w ogóle, a w szczególności – ochrony obszarów, na których lasy te są połoŜone.
Oznacza to konieczność przejrzystego ustalania celów i przedmiotów ochrony (obszarów
lub stanowisk) oraz sposobów realizacji działań ochronnych.
Nadleśnictwo jako jednostka administrująca, spoczywające na nim obowiązki z tytułu
ochrony przyrody wypełnia w ramach Systemu Ochrony Przyrody i Kształtowania Środo-
wiska Naturalnego w Lasach Państwowych. Jednym z jego praktycznych elementów jest
obowiązek sporządzania programów ochrony przyrody dla poszczególnych nadleśnictw
(ustawa o lasach, 28 września 1991 roku; art. 18, pkt. 4). Konieczność ich sporządzania
powstała z potrzeby przewartościowania hierarchii gospodarowania w ekosystemie leśnym
opartym na modelu lasu wielofunkcyjnego. Realizowana obecnie w naszym kraju polityka
leśna kieruje znaczną uwagę na funkcje ochrony przyrody oraz problemy z tym związane.
Przejawem duŜego znaczenia przywiązywanego zagadnieniom ochrony przyrody w lasach
było m.in. przeprowadzenie w 1995 roku nadzwyczajnej, ogólnokrajowej waloryzacji
przyrodniczej lasów. Głównym celem waloryzacji przyrodniczej oraz programu ochrony
przyrody jest prezentacja obszarów leśnych omawianego Nadleśnictwa jako obiektu przy-
rodniczego na tle regionu i kraju, ustalenie hierarchii waŜności grup funkcji
i poszczególnych kompleksów leśnych oraz wskazanie nowych przedmiotów ochrony, a
takŜe określenie celów i metod ich ochrony. Program ochrony przyrody w Nadleśnictwie
Krzystkowice ma za zadanie pomóc w skutecznej ochronie zasobów przyrody na terenie
omawianej jednostki organizacyjnej LP oraz w zasięgu jej administracyjnego działania.
Dostarczy on równieŜ danych do sporządzenia, bądź aktualizacji kompleksowej oceny
stanu ochrony przyrody w skali kraju. W szczególności program ten moŜe być wykorzy-
stany w celu:
▪ opracowania strategii ochrony oraz kształtowania struktury i funkcji ekosystemów le-
śnych zgodnie z wymogami ekologii;
▪ stworzenia warunków do utrzymania róŜnorodności biologicznej obszaru Nadleśnic-
twa;
▪ ustalenia zasad ochrony, kształtowania i uŜytkowania poszczególnych typów ekosys-
temów leśnych;
47
▪ identyfikacji istniejących konfliktów pomiędzy gospodarką leśną a koniecznością

ochrony przyrody oraz określenia sposobów ich rozwiązywania;
▪ określenia uwarunkowań i opracowania zasad rozwoju funkcji gospodarki leśnej zgod-
nej z zasadami ochrony przyrody;
▪ dokonania ewentualnych korekt przebiegu granicy polno-leśnej, granic lasów ochron-
nych, a takŜe zatwierdzenia projektowanych rezerwatów przyrody, pomników przyro-
dy, uŜytków ekologicznych itp.;
▪ określenia zewnętrznych uwarunkowań trwałości ekosystemów leśnych,
a w szczególności jego związków z ekosystemami sąsiednich nadleśnictw;
▪ wskazania potrzeb utworzenia lub ewentualnej weryfikacji dotychczasowych przepi-
sów ochronnych dotyczących ekosystemów leśnych tzn. zakazów, ograniczeń
i preferencji.
Zasoby przyrodnicze są waŜnym elementem zrównowaŜonego rozwoju, a gospodarka
leśna powinna polegać na prawidłowym zagospodarowaniu lasu. Dlatego podstawowymi
celami prowadzenia gospodarki leśnej w Nadleśnictwie Krzystkowice są:
1. Wszechstronne rozpoznanie biocenozy leśnej, warunków jej bytowania oraz kierunków
zachodzących w niej zmian.
2. Trwałe zachowanie i odtworzenie naturalnych walorów lasu metodami racjonalnej go-
spodarki leśnej, prowadzonej na podstawach ekologicznych.
3. Integrowanie celów trwałej gospodarki leśnej i aktywnej ochrony przyrody.
4. Promowanie wielofunkcyjnej i zrównowaŜonej gospodarki leśnej przy wykorzystaniu
wsparcia finansowego ze źródeł krajowych i zagranicznych.
5. Prowadzenie prac badawczych i doświadczalnictwa leśnego w celu wyciągnięcia wnio-
sków, dotyczących moŜliwości i warunków upowszechniania zasad prowadzenia go-
spodarki leśnej na obszarach o podobnych warunkach przyrodniczych i podobnej skali
zagroŜeń istnienia lasu.
6. Prowadzenie szkoleń SłuŜby Leśnej i edukacji ekologicznej społeczeństwa.
Z idei zrównowaŜonej gospodarki leśnej wynika konieczność zachowania przyrodni-
czych wartości lasu przy realizowanym równolegle jego uŜytkowaniu. Ekosystemy leśne,
spełniające funkcje produkcyjne jak równieŜ zaspokajające ekologiczne, kulturowe i du-
chowe potrzeby społeczeństwa powinny być kształtowane z zachowaniem róŜnorodności
biologicznej. Dotyczy to róŜnorodności w obrębie genetycznym, gatunkowym oraz eko-
systemowym.
W niniejszym Programie szczególna uwaga została zwrócona na róŜnorodność gatun-
kową oraz na róŜnorodność ekologiczną. Na przestrzeni wieków obszary leśne Nadleśnic-
twa Krzystkowice ulegały długotrwałym i róŜnokierunkowym przekształceniom wynika-
jącym ze stosowanych, często odmiennych sposobów zagospodarowania. Doprowadziły
one do znaczących zmian w siedliskach leśnych i związanych z nimi fitocenozach, które są
zasadniczymi elementami ekosystemów leśnych. W ochronie róŜnorodności biologicznej
w praktyce leśnej wzorcem działań w lesie wielofunkcyjnym jest dąŜenie do utrzymywania
lub odtwarzania ekosystemów leśnych zbliŜonych do lasów naturalnych. Zakłada się, Ŝe
jedynie najbardziej zbliŜony do naturalnego układ ekologiczny zapewnić moŜe trwałość
lasom i utrzymać ich optymalną produkcyjność.
Metodyka opracowania niniejszego Programu Ochrony Przyrody oparta jest na pod-
stawach stwarzających mocne umocowanie prawne podnoszące jego rangę. Program został
opracowany przy uwzględnieniu zasad postępowania planistycznego, które pozwalają zro-
zumieć odmienność planowania ochrony przyrody od planowania działalności gospodar-
czej. W podejmowaniu problemów ochrony przyrody ze szczególną uwagą i troską starano
się przestrzegać zasady wydłuŜonej perspektywy czasowej. Polega ona na akceptacji biegu
zjawisk przyrodniczych przebiegających swoim własnym rytmem. Program przyzwyczaja
do planowania zadań z zakresu szeroko pojmowanej ochrony przyrody i myślenia w dłuŜ-
48
szej niŜ dotychczas perspektywie czasowej. Drugą zasadą, której starano się przestrzegać
w niniejszym programie jest zasada holistycznego podejścia do omawianych zagadnień.
Zasada ta oznacza rozpatrywanie kaŜdego procesu i kaŜdego składnika przyrody w moŜli-
wie szerokim kontekście zaleŜności i powiązań oraz uznawanie kaŜdego z nich za element
funkcjonalnej całości ekosystemu leśnego.
Do opracowania Programu Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa Krzystkowice wyko-
rzystano dostępne materiały naukowe i publikacje - w tym m.in. Program Ochrony Przy-
rody w Nadleśnictwie Krzystkowice (na lata: 2001-2010), plany urządzenia gospodarstwa
leśnego z okresów minionych rewizji, plany ochrony rezerwatów przyrody, materiały wa-
loryzacji przyrodniczo-leśnej, operat glebowo-siedliskowy, informacje z witryn interneto-
wych, dokumentację słuŜb konserwatorskich oraz mapy i przewodniki turystyczne.
Podstawowym zadaniem Programu w urządzanym Nadleśnictwie jest przekazanie bie-
Ŝących informacji o stanie ochrony przyrody, oraz wynikających stąd zadań. Dotyczy to
omówienia takich zagadnień, jak:
poprawa metod sprawowania i rozwijania ochrony przyrody, a w szczególności za-
chowanie róŜnorodności biologicznej (głównie - gatunkowej, populacyjnej, ekosyste-
mowej i krajobrazowej);
przedstawienie (po inwentaryzacji przeprowadzonej w ramach prac urządzeniowych)
i zobrazowanie walorów przyrodniczych Nadleśnictwa na tle regionu i kraju;
ustalenie hierarchii funkcji poszczególnych kompleksów leśnych;
wskazanie kolejnych obiektów do objęcia formami ochrony i wstępnego określenia
przedmiotów oraz celów i metod ich ochrony;
doskonalenie gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych;
ulepszanie metod sprawowania i rozwijania ochrony przyrody;
wskazanie, a następnie preferowanie w praktyce gospodarczej technologii prac leśnych
przyjaznych dla środowiska przyrodniczego;
przedstawienie istniejących i potencjalnych zagroŜeń lasów i środowiska przyrodni-
czego;
umoŜliwienie w przyszłości wykonania szeregu analiz porównawczych dotyczących
zmian stanu lasów i środowiska przyrodniczego;
ochrona zabytków kultury materialnej w lasach;
sformułowanie propozycji i wniosków moŜliwych do realizacji przy opracowywaniu
nowych studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin.
1.3 Forma i zakres Programu Ochrony Przyrody.
Program ochrony przyrody w Nadleśnictwie Krzystkowice na lata 2011-2020 jest inte-

gralną częścią Planu urządzania lasu Nadleśnictwa Krzystkowice na okres 1.01.2011 r.-
31.12.2020 r. Program dotyczy lasów i gruntów będących w stanie posiadania oraz pozo-
stałych obszarów w zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa. Program opracowywa-
ny jest na czas obowiązywania planu urządzenia lasu. Jest to drugie tego typu opracowa-
nie sporządzone dla gruntów Nadleśnictwa Krzystkowice. Pierwsze z nich, opracowano
według stanu na 1 styczeń 2001 roku (autor: mgr inŜ. Maciej Kupriańczyk).
W zakres prac będących podstawą do sporządzenia Programu Ochrony Przyrody we-
szły następujące czynności:
zebranie i analiza dostępnych materiałów dotyczących waloryzacji przyrodniczo-
leśnej;
inwentaryzacja stanowisk gatunków rzadkich i chronionych;
zestawienie waŜniejszych gatunków obcych;
inwentaryzacja ciekawych oraz unikatowych tworów i form przyrody nieoŜywionej,
celem objęcia ich szczególnymi formami ochrony przyrody;
49
inwentaryzacja wybranych drzewostanów pod kątem wyróŜniających się cech taksa-

cyjnych, walorów przyrody, rzadkich zespołów leśnych;
inwentaryzacja zabytków kultury materialnej: miejsc historycznych i miejsc pamięci
narodowej;
opis zagroŜeń ograniczających, bądź uniemoŜliwiających prowadzenie właściwej go-
spodarki leśnej na omawianym terenie;
opracowanie metod prowadzenia zrównowaŜonej gospodarki leśnej, uwzględniających
ochronę przyrody.
50
2 Ogólna charakterystyka Nadleśnictwa
2.1 PołoŜenie ogólne
Nadleśnictwo Krzystkowice połoŜone jest w południowej części województwa

lubuskiego. Zewnętrzne granice Nadleśnictwa mają charakter polno-leśny, zaś pionową oś
symetrii stanowi rzeka Bóbr, będąca naturalną granicą między obrębami. Na omawianym
terenie znajdują się dwa miasta: Nowogród Bobrzański (5 114 mieszkańców1) połoŜony w
centralnym punkcie Nadleśnictwa oraz śagań (26 565 mieszkańców2) na południu
zasięgu - granice gminy miejskiej tylko nieznacznie pokrywają się z gruntami w zarządzie
Nadleśnictwa. Mniejsze jednostki urbanistyczne o charakterze wiejskim, występują licznie
na całym obszarze z wyjątkiem północno-zachodniej części Nadleśnictwa (obręb Nowa
Wieś) i charakteryzują się zwartą zabudową.
Zasięgiem terytorialnego działania Nadleśnictwo Krzystkowice obejmuje obszar
rozciągający się pomiędzy miejscowościami:
na północy wieś Lubiatów (51°93′86′′ szerokości geograficznej północnej);
na południu miasto śagań (51°61′27′′ szerokości geograficznej północnej);
na zachodzie wieś Lutol (15°00′67′′ długości geograficznej wschodniej);
na wschodzie wieś Marcinów (15°42′15′′ długości geograficznej wschodniej).
Rozciągłość geograficzna zasięgu Nadleśnictwa, rozumiana jako róŜnica między
geograficznymi współrzędnymi jego skrajnych punktów wynosi:
32′59′′ szerokości geograficznej północnej;
41′48′′ długości geograficznej wschodniej.
Rozciągłość geograficzna liczona w kilometrach i opisująca odległości w linii prostej
między skrajnie połoŜonymi miejscowościami wynosi odpowiednio:
w układzie północ-południe – 35,5 km;
w układzie wschód-zachód – 26,5 km;
Nadleśnictwo Krzystkowice to jedno z dwudziestu nadleśnictw Regionalnej Dyrekcji
Lasów Państwowych w Zielonej Górze (RDLP Zielona Góra, ul. Kazimierza Wielkiego
24a, tel.+48 68 3254451, e-mail - RDLP@zielonagora.lasy.gov.pl). Siedziba
Nadleśnictwa znajduje się w Nowogrodzie Bobrzańskim (ul. Leśna 1, tel. +48683276532,
e-mail – Krzystkowice@zielonagora.lasy.gov.pl). W skład Nadleśnictwa Krzystkowice
wchodzą cztery obręby:
Tabela 1. Porównanie powierzchni poszczególnych obrębów leśnych w Nadleśnictwie Krzystkowice

Lp. Nazwa obrębu Kod obrębu Powierzchnia [ha]
1. Bogaczów 14-05-1 8 731,73
2. Krzystkowice 14-05-2 6 853,51
3. Miodnica 14-05-3 7 267,18
4. Nowa Wieś 14-05-4 9 170,73
Ogółem 32 023,15
Pod względem zajmowanej powierzchni Nadleśnictwo Krzystkowice zajmuje drugie

miejsce w RDLP Zielona Góra i zalicza się do grupy największych nadleśnictw w Polsce.
1
Dane z 30 czerwca 2010 r.
2
Dane z 9 października 2008 r.
51
Nadleśnictwo zarządza gruntami skarbu państwa połoŜonymi na terenie województwa lu-

buskiego, czterech powiatów oraz jedenastu gmin (w tym dwóch miejskich).
Tabela 2. Rozliczenie powierzchni Nadleśnictwa Krzystkowice według jednostek administracyjnych

Lp. Gmina Powiat Kod gminy Powierzchnia (ha)
1. Bobrowice krośnieński 8-02-22 3 108,57
2. Dąbie krośnieński 8-02-42 1 120,00
3. Nowogród Bobrzański zielonogórski 8-09-55 12 611,26
4. Nowogród Bobrzański Miasto zielonogórski 8-09-54 614,70
5. Świdnica zielonogórski 8-09-72 2 800,51
6. Brzeźnica Ŝagański 8-10-32 2 370,92
7. śagań Ŝagański 8-10-92 1 992,09
8. śagań Miasto Ŝagański 8-10-21 48,23
9. Jasień Ŝarski 8-11-45 3 462,15
10. Lubsko Ŝarski 8-11-65 1 750,68
11. śary Ŝarski 8-11-102 2 144,07
Razem 32 023,15
Terytorialny zasięg działania Nadleśnictwa Krzystkowice obejmuje 53 486 ha.

Lesistość na tym obszarze wynosi 56,3% i jest wyŜsza niŜ średnia lesistość liczona dla
całej RDLP w Zielonej Górze (48,9%).
Ryc.1. PołoŜenie Nadleśnictwa Krzystkowice w RDLP w Zielonej Górze
Nadleśnictwo Krzystkowice graniczy od północy z nadleśnictwami: Brzózka i Zielona

Góra, od wschodu z nadleśnictwami Brzózka, Lubsko i Lipinki, od południa z
nadleśnictwami: Lipinki i Szprotawa a od zachodu z nadleśnictwami: Szprotawa, Nowa
Sól i Zielona Góra.
W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Krzystkowice nie znajdują się lasy innych
własności.
52
2.1.1 Regionalizacja przyrodniczo-leśna
Podział przyrodniczo-leśny (Trampler i in.1990)

Według „Regionalizacji przyrodniczo-leśnej opartej na podstawach ekologiczno-
fizjograficznych” opracowanej przez Instytut Badawczy Leśnictwa, Nadleśnictwo
Krzystkowice połoŜone jest na obszarze dwóch krain przyrodniczo leśnych: Wielkopolsko-
Pomorskiej oraz Śląskiej. Szczegółowy podział na jednostki przedstawia się następująco:
Kraina Wielkopolsko-Pomorska (III.)

Dzielnica Pojezierza Lubuskiego (III.6.)
Mezoregion Ziemi Lubuskiej (III.6.a)
Mezoregion Pradoliny Głogowskiej (III.6.c)
Kraina Śląska (V.)
Dzielnica Równiny Dolnośląskiej (V.1.)
Mezoregion Wzgórz Dalkowskich (V.1.a)
Kraina Wielkopolsko-Pomorska obejmuje swoim zasięgiem cały obszar obrębów Bo-

gaczów i Nowa Wieś, północną część obrębu Krzystkowice oraz małe fragmenty północ-
nej części obrębu Miodnica. Występują tu dwa mezoregiony.
Mezoregion Pradoliny Głogowskiej zajmuje mniejszy obszar i po wschodniej stronie
doliny Bobru jest wąski. Obejmuje mały fragment północnej części obrębu Miodnica (na
północ od równoleŜnika wsi Klępina Stara) oraz południową część obrębu Bogaczów (do
podnóŜy pagórków morenowych przy linii: Wysoka-Bogaczów-Koźla). Po zachodniej
stronie rzeki Bóbr pradolina rozszerza się znacznie obejmując południową część obrębu
Nowa Wieś i północną część obrębu Krzystkowice.
Mezoregion Ziemi Lubuskiej zajmuje północną część obrębów Bogaczów i Nowa
Wieś.
Granica między krainą Wielkopolsko-Pomorską a Śląską przebiega wzdłuŜ linii: Roz-

toki (oddz. 218, obr. Krzystkowice)-Białowice-Dobroszów Wielki-Nowogród Bobrzański
(oddz.43, obr. Miodnica)-Stara Klepina (oddz. 31, obr. Miodnica)-Kotowice (oddz. 33,
obr. Miodnica). Na południe od tej linii znajduje się kraina Śląska.
Kraina Śląska reprezentowana jest przez dzielnicę Równiny Dolnośląskiej i jeden mez-
oregion Wzgórz Dalkowskich. Mezoregion ten obejmuje południowy obszar Nadleśnictwa
(prawie cały obręb Miodnica i połowa obrębu Krzystkowice).
2.1.2 Regionalizacja fizyczno-geograficzna
Podział fizyczno-geograficzny (Kondracki 2001)

Według podziału fizyczno-geograficznego teren omawianego Nadleśnictwa leŜy w
Obszarze Europy Zachodniej, Podobszarze Pozaalpejskim Europy Zachodniej (1-924.3),
Strefie lasów mieszanych. Podział na jednostki niŜszego rzędu przedstawia się
następująco:
Prowincja NiŜ Środkowo-Europejski (31)

Podprowincja Pojezierze Południowobałtyckie (315)
Makroregion Wzniesienia Zielonogórskie (315.7)
53
Mezoregion Wzniesienia Gubińskie (315.71)

Mezoregion Dolina Dolnego Bobru (315.72)
Mezoregion Wysoczyzna Czerwieńska (315.73)
Mezoregion Wał Zielonogórski (315.74)
Podprowincja Niziny Środkowopolskie (318)
Makroregion ObniŜenie Milicko-Głogowskie (318.3)
Mezoregion ObniŜenie Nowosolskie (318.31)
Makroregion Wał Trzebnicki (318.4)
Mezoregion Wzniesienia śarskie (318.41)
Mezoregion Wzgórza Dalkowskie (318.42)
PołoŜenie fizyczno – geograficzne poszczególnych obrębów przedstawia się następują-

co:
Obręb Bogaczów - w części północnej połoŜony jest w podprowincji Pojezierza Połu-
dniowo-bałtyckiego (315), w makroregionie Wzniesień Zielonogórskich (315.7) oraz mez-
oregionach: Doliny Dolnego Bobru (315.72), Wysoczyzny Czerwieńskiej (315.73) i Wału
Zielonogórskiego (315.74) oraz w części centralnej i południowej w podprowincji Nizin
Środkowopolskich (318), w makroregionie ObniŜeń Milicko-Głogowskich (318.3) oraz
mezoregionie ObniŜeń Nowosolskich (318.31).
Obręb Krzystkowice - połoŜony jest w całości w podprowincji Nizin Środkowopolskich
(318), w makroregionie Wału Trzebnickiego (318.4) oraz mezoregionie Wzniesień śar-
skich (318.41).
Obręb Nowa Wieś - w części północnej połoŜony jest w podprowincji Pojezierza Połu-
dniowobałtyckiego (315), w makroregionie Wzniesień Zielonogórskich (315.7) oraz mezo-
regionach: Wzniesień Gubińskich (315.71), Doliny Dolnego Bobru (315.72) a takŜe w
części centralnej i południowej w podprowincji Nizin Środkowopolskich (318), w makro-
regionie ObniŜeń Milicko-Głogowskich (318.3) oraz mezoregionie ObniŜeń Nowosolskich
(318.31).
Obręb Miodnica – połoŜony w całości w podprowincji Nizin Środkowopolskich (318), w
makroregionie Wału Trzebnickiego (318.4) oraz mezoregionie Wzgórz Dalkowskich
(318.42).
2.1.3 Regionalizacja geobotaniczna
Wg regionalizacji geobotanicznej grunty Nadleśnictwa (Matuszkiewicz 1993) połoŜone

są następująco:
Obszar Europejskie Lasy Liściaste i Mieszane

Prowincja Środkowoeuropejska
Podprowincja Środkowoeuropejska Właściwa
Dział Brandenbursko-Wielkopolski (B)
Kraina Południowowielkopolsko-ŁuŜycka (B.4)
Podkraina ŁuŜycka (B.4a)
Okręg Kotlin Środkowej Odry (B.4a.2)
Podokręg Czerwieński (B.4a.2.d)
Okręg Zielonogórsko-Gubiński (B.4a.3)
Podokręg Lubski (B.4a.3.a)
Podokręg Gubiński (B.4a.3.b)
Podokręg Nowosolsko-Krzystkowicki (B.4a.3.c)
Podokręg Zielonogórski (B.4a.3.d)
54
2.1.4 Regionalizacja zoogeograficzna
Według podziału opracowanego przez Starkla (1972), uwzględniającego i podkreśla-

jącego odmienność faunistyczną róŜnych regionów, obszar Nadleśnictwa Krzystkowice
połoŜony jest w następujących jednostkach zoogeograficznych:
Okręg Centralny
Podregion Środkowy
Region Środkowoeuropejski
Obszar Europejski
Dział NiŜ Europejski.
2.1.5 Regionalizacja klimatyczna
2.1.5.1 Regiony klimatyczne

Zasadnicze kryterium, jakie przyjęto przy wyznaczaniu granic i zasięgu regionów
klimatycznych, stanowił wskaźnik średniej rocznej liczby dni z poszczególnymi
obserwowanymi w Polsce typami pogody, wyróŜnionymi na podstawie analizy zespołu
wartości wybranych elementów pogody (Woś 1999). Zaliczono do nich:
temperaturę powietrza
zachmurzenie ogólne nieba
opady atmosferyczne
Ogółem wyróŜniono na terenie kraju 28 obszarów, wykazujących pewne odrębne cechy

klimatu wyraŜone w średniej rocznej liczbie dni z poszczególnymi typami pogody.
Obszary te proponuje się traktować jako jednostki terytorialne o charakterze regionów
klimatycznych. Jednostkom tym przypisano nazwy nawiązujące w większości do nazw
jednostek fizycznogeograficznych (Kondracki 2001), które obejmują w mniejszym lub
większym stopniu swym zasięgiem.
Ryc. 2. Regiony Klimatyczne Polski wg. Wosia (1999)

55
Jak wynika z powyŜszej ryciny, teren Nadleśnictwa połoŜony jest na styku dwóch
regionów klimatycznych: Lubuskiego (14) i Dolnośląskiego Zachodniego (23). Zostały
one wyróŜnione kolorem Ŝółtym.
Region Lubuski obejmujący swym zasięgiem obręby leśne Nowa Wieś i Bogaczów,
jest obszarem, na którym stosunkowo często mogą pojawiać się dni z pogodą gorącą.
Przeciętnie w roku występuje tutaj co najmniej jeden dzień z temperaturą średnio dobową
przekraczającą 25˚C i częściej cechuje go pogoda słoneczna bez opadu, zaś rzadziej
pogoda pochmurna równieŜ bez opadu. Do względnie licznych, w porównaniu z innymi
regionami kraju, naleŜą dni bardzo ciepłe z duŜym zachmurzeniem bez opadu. Średnio w
roku notuje się około 5 dni z taką pogodą.
Mniejszą zaś frekwencją niŜ w innych regionach klimatycznych odznaczają się dni z
typami pogody przymrozkowej bardzo chłodnej w trzech wariantach:
słonecznej lub z małym zachmurzeniem - 3 dni w roku;

z duŜym zachmurzeniem, bez opadu - 5 dni;
bez opadu - 18 dni w roku.
Region Dolnośląski Zachodni obejmuje swym zasięgiem obręby Krzystkowice i

Miodnica i wyróŜnia się na tle innych regionów największą liczbą dni z pogodą
umiarkowanie ciepłą z duŜym zachmurzeniem ogólnym nieba (ponad 51). Często
notowane są dni z pogodą umiarkowanie ciepłą, z duŜym zachmurzeniem, bez opadu (14).
Stosunkowo liczne są dni z pogodą chłodną, pochmurną, z opadami (ponad 37). Region
wyróŜnia teŜ względnie rzadsze występowanie dni z pogodą umiarkowanie mroźną (11).
Na pograniczu wspomnianych wcześniej dwóch regionów klimatycznych, które stanowi
Pradolina Barucko-Głogowska, wpływy poszczególnych regionów ścierają się ze sobą. Na
klimat tego obszaru duŜy wpływ ma ukształtowanie terenu, czego przykładem moŜe być
ukształtowanie się na obrębie Nowa Wieś klimatu zbliŜonego do klimatu kotlin.
Podstawowe, uśrednione dane klimatyczne dla Nadleśnictwa Krzystkowice wynoszą:

opady atmosferyczne ok. 605 mm rocznie;
temperatura średnia roczna 8,1°C, średnia stycznia -2,3°C, kwietnia 7,9°C, lipca
17,9°C;
czas zalegania pokrywy śnieŜnej ok. 50 dni;
czas trwania zimy przeciętnie 70-80 dni w roku;
ilość dni z przymrozkowych (95-100), bardzo mroźnych (3-5), mroźnych (29);
lato trwa ok. 110 dni;
długość okresu wegetacyjnego ok. 220-240 dni;
przymrozki wiosenne występują średnio do końca kwietnia skrajnie do końca maja,
przymrozki jesienne występują średnio do 10 października, a najwcześniejsze zdarzają
się juŜ w połowie września.
Analizując wyniki pomiarów dokonanych w Stacji Meteorologicznej w Krzystkowicach
w latach 2001-2010 moŜna stwierdzić wzrost rocznej liczby opadów z 605 do 667 mm i
średniej temperatury rocznej z 8,1 do 10,0 °C.
Wiatry wieją na omawianym terenie przewaŜnie z kierunku północno-zachodniego i
wtedy niosą ze sobą masy powietrza polarno-morskiego, powodującego ocieplenie zimą a
oziębienie latem. Jeśli zaś wieją z kierunku południowo-zachodniego wówczas niosą masy
56
powietrza zwrotnikowo-morskiego, zawierającego duŜo pary wodnej i przynoszące ocie-

plenie. MoŜna więc powiedzieć, Ŝe przewaŜają tutaj wiatry zachodnie.
Średnia ilość opadów atmosferycznych dla terenu Nadleśnictwa wynosi średnio 605
mm rocznie. Najmniej opadów otrzymuje obręb Nowa Wieś (570 mm), który jest połoŜony
najniŜej i ograniczony przez sąsiadujące z nim wyŜsze tereny. Średnie wartości opadów
otrzymują niŜsze fragmenty obrębu Bogaczów i obrębu Krzystkowice. Największą liczbę
opadów otrzymują tereny połoŜone w obrębie Wzniesień śarskich (630 mm) oraz północ-
na część Wzgórz Dalkowskich (620 mm). Południowa część obrębu Miodnica otrzymuje
590 mm opadów w ciągu roku. NajniŜszą ilością opadów w ciągu roku charakteryzuje się
miesiąc styczeń, zaś największą lipiec.
2.2 Historia
Początki holocenu (10-8,5 tys. lat temu) charakteryzowało szybkie ocieplenie i ciągły
rozwój zbiorowisk leśnych zdominowanych przez drzewa szpilkowe, do których dołączyły
stopniowo gatunki liściaste.
Później nastąpił zwrot w kierunku klimatu oceanicznego (8 500-7 700 lat temu) - okres
intensywnych powodzi, podniesienia poziomu jezior, rozwoju torfowisk a takŜe ekspansji
lasów liściastych w całej środkowej Europie. Około 7 700 lat temu klimat ponownie się
ustabilizował, pozostał nadal ciepły i oceaniczny.
W warunkach postępującego ocieplenia, wzrostu wilgotności i zwartości lasów
rozwijały się zasoby środowiska naturalnego. Mezolityczne strategie łowieckie połączone
z rybołówstwem i zbieractwem powodowały, Ŝe grupy ludności Ŝyły w równowadze ze
środowiskiem naturalnym, nie eksploatując go nadmiernie. Niewątpliwie kultura wczesno
mezolityczna musiała być bardzo bogata i na tych terenach. Mogą o tym świadczyć
unikatowe stanowiska piaszczyste na brzegach torfowisk, w których zachowały się
pochodzące z obozowisk odłupki (spoŜywcze i produkcyjne).
W rozwoju dziejowym przełomowy charakter miało niewątpliwie wprowadzenie
uprawy roślin i hodowli zwierząt. Pola uprawne powstawały najczęściej w drodze
wylesienia niewielkich powierzchni. Po wyjałowieniu pola zastępowano nowymi gruntami
uzyskanymi po wykarczowaniu terenów leśnych.
Badania archeologiczne wykazały istnienie na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice kil-
ku, sąsiadujących ze sobą zespołów plemiennych - ŁuŜyczan, pozostających ze sobą w
luźnym związku, a połączonych jedynie wspólnotą elementów kultury duchowej. Były to
następujące plemiona: Dziadoszanie (najliczniejsza grupa), Bobrzanie, Nice i Zara. Kultu-
ra ŁuŜycka, datowana w późnym okresie brązu (X-VII w.p.n.e.), zapoczątkowała gospo-
darkę wytwórczą. Struktura osadnicza, produkcja naczyń ceramicznych, budownictwo
drewniane, obróbka kamienia, wyroby brązowe oraz umiejętność wykorzystywania miedzi
i złota sprawiły, Ŝe dzięki tej kulturze omawiany obszar podlegał ciągłemu rozwojowi.
Najstarszą wzmiankę o ŁuŜycach znajdujemy w tzw. Kronice Fredegara z 631 roku. Do-
wiadujemy się z niej Ŝe „Altes vel Herliges Land” – Stary czy Święty Kraj – to obszar wo-
kół Niemczy ŁuŜyckiej (obecnie Polanowice – na południe od Gubina). Kolejną wzmiankę
znajdujemy w pozycji tzw. „Geografa Bawarskiego" z połowy IX wieku.
W wyniku oddziaływań kultury halsztackiej i kultury scytyjskiej (VII w. p.n.e.) nastąpił
rozwój epoki Ŝelaza, co wiąŜe się z rozpowszechnieniem tego metalu do wyrobu szeregu
przedmiotów. Kultury halsztackie cechowała daleko posunięta unifikacja, której rozwojo-
wi sprzyjały dalekosięŜne kontakty handlowe (m.in. szlak bursztynowy). Najazdy ludów
stepowych z południa doprowadziły do powstania gęstej sieci osad obronnych, o charakte-
rze refugialnym. W następnych okresach: lateńskim i celtyckim (IV-I w.p.n.e.), nastąpiło
wyludnienie omawianego obszaru i zmniejszenie gęstości osadnictwa poprzez rywalizację
57
o te tereny pomiędzy plemionami germańskimi, słowiańskimi i celtyckimi. Później, do III

w.n.e. obszar ten ulegał wpływom rzymskim (znaleziska denarów z tego okresu). W okre-
sie IV – VII w.n.e. nastąpiło osłabienie osadnictwa i znaczne wyludnienie obszaru. VI
wiek był początkiem zasiedlania omawianych terenów przez plemiona słowiańskie. Po-
wstawały zwarte i trwałe skupiska osadnicze. Zmienił się takŜe charakter budownictwa,
czego obrazem były grody, otoczone wałami drewniano-ziemnymi (Krosno Odrzańskie,
śagań).
Okres panowania pierwszych Piastów nie daje wizerunku klarownej sytuacji organizacji
wewnętrznej tego obszaru. Wiadomo, Ŝe omawiane tereny podlegały, powołanej w 1000
roku, diecezji wrocławskiej, a następnie diecezji lubuskiej, utworzonej w XII wieku. Za
sprawą Henryka Brodatego zostali sprowadzeni do Nowogrodu Bobrzańskiego zakonnicy
regularni św. Augustyna, zarządzając dzięki przywilejom na znacznym obszarze.
Początek XI wieku przyniósł gwałtowny konflikt polsko-niemiecki, do którego doszło
po śmierci cesarza Ottona III (1002 r.). W walkach toczonych do 1018 r. , zakończonych
pokojem budziszyńskim, Polska zyskała ŁuŜyce i Milsko. Za panowania Mieszka II, w
wyniku agresji sąsiadów Polski, omawiane ziemie dostały się pod panowanie czeskie, wra-
cając po 12 latach do Polski. Dokładne określenie przebiegu granicy nie jest moŜliwe. Hi-
storycy nie są w tej kwestii zgodni. Prawdopodobnie przebiegała wydłuŜ Bobru, rozdziela-
jąc tutejsze tereny na te, w posiadaniu Polski i w posiadaniu Marchii ŁuŜyckiej. Wiek XII
przyniósł rozdrobnienie feudalne, w wyniku którego ziemie te przejął Władysław II, a
później jego synowie. W wyniku rozbicia dzielnicowego i podziału ziem na wielu wład-
ców, ziemie na obszarze od Nysy ŁuŜyckiej do Odry były podzielone na kasztelanie we
władaniu ksiąŜąt głogowskich. Od roku 1278 Dzielnica śagańska (z śaganiem, Szprotawą
i Nowogrodem Bobrzańskim) była rządzona przez Przemka Ścinawskiego (śagańskiego),
który w 1280 roku nadał śaganiowi prawa miejskie.
Ryc. 3. Portret Przemka Ścinawskiego. Ryc. 4. Pieczęć Przemka Ścinawskiego (1284 r.)
Na przełomie XIII i XIV wieku pojawiła się nowa jednostka administracyjna w postaci
tzw. dystryktu, który miał zastąpić dotychczasową organizację kasztelańską. W XIV wieku
ziemie te przeszły pod zwierzchność królów czeskich po złoŜeniu hołdu przez m.in. Hen-
ryka śagańskiego. Omawiane tereny zaczęły tworzyć coraz silniej zróŜnicowaną mozaikę
stosunków lennych. W XV wieku przez obszar obecnego Nadleśnictwa przechodziły gra-
nice trzech księstw: głogowskiego, Ŝagańskiego i dolnołuŜyckiego.
Pod koniec XV wieku część z tych ziem przeszła do Brandenburgii, tworząc tzw. księ-
stwo krośnieńskie. Granice polityczne ukształtowane między Śląskiem, Brandenburgią, a
58
Dolnymi ŁuŜycami przetrwały aŜ do poł. XVIII wieku. W II poł. XVIII wieku Prusy zajęły
Śląsk, dzieląc go na dwa departamenty z siedzibami w Głogowie i Wrocławiu, obejmujące
m.in. księstwa głogowskie i Ŝagańskie. Na podstawie postanowień kongresu wiedeńskiego
(1815 r.), do Prus zostały teŜ włączone Dolne ŁuŜyce. Stan taki z niewielkimi zmianami
przetrwał do drugiej wojny światowej. W wyniku rozgromienia faszystowskiej Rzeszy,
granice Polski przesunięte zostały na Odrę i Nysę ŁuŜycką, przez co omawiane tereny
weszły w skład Państwa Polskiego.
Na początek XIII wieku przypada pierwsza wzmianka na temat Nowogrodu Bobrzań-

skiego. W dokumencie prawnym, wystawionym przez Henryka Brodatego w 1202 roku,
jest mowa o tym, Ŝe ksiąŜę powołał na świadka kasztelana Wizlausa de Novocastro. Pol-
skie źródła historyczne nie wykluczają jednak, Ŝe gród Novum castrum leŜał w pobliŜu
znacznie starszej osady i stąd przymiotnik „novum” w nazwie miejscowości.
W 1217 roku w Nowogrodzie Bobrzańskim, za sprawą Henryka Brodatego powstał
klasztor zakonników regularnych Świętego Augustyna. W 1227 roku wznieśli oni kościół
PW Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i konwikt, jednak za aprobatą Przemka Ści-
nawskiego (śagańskiego) w 1284 roku zakonnicy przenieśli się do śagania. Na początku
XV wieku kościół i konwikt uległy zniszczeniu po najazdach czeskich husytów.
Nowogród Bobrzański prawa miejskie uzyskał w 1353 roku. W 1439 roku wybuchła na
omawianym terenie wojna domowa pomiędzy synami księcia Jana I śagańskiego, która
doprowadziła Nowogród do ruiny gospodarczej.
Dopiero na początku XVI wieku, po wydarzeniach wittenberskich w 1517 roku do mia-
sta dotarła fala reformacji. JuŜ w latach trzydziestych XVI wieku rada miejska została
zdominowana przez luteranów i miasto przyjęło protestantyzm. Nastąpiło teŜ oŜywienie
gospodarcze. W 1555 roku powstał drewniany most przez rzekę Bóbr, łączący Nowogród z
osadą Nowa Wieś. Rozpoczął się rozkwit rzemiosła i handlu z sąsiednimi księstwami. Nie-
stety w 1618 roku wybuchła wojna trzydziestoletnia, która zdziesiątkowała ludność miasta
i zniszczyła infrastrukturę (w tym drewniany most), doprowadzając Nowogród do ruiny
gospodarczej. Na domiar złego w sierpniu 1723 roku na odbudowujące się ze zniszczeń
miasto spadła kolejna plaga - poŜar, który strawił doszczętnie wszystkie budowle. Odbu-
dowa trwała blisko 20 lat i choć pod koniec XVIII wieku miasto liczyło niespełna 800
mieszkańców i 130 murowanych domów - rozwinęło się znów rzemiosło i komunikacja z
śaganiem, KoŜuchowem, Zieloną Górą i Głogowem.
W 1827 roku natrafiono u stóp wzgórza zamkowego na gorące źródła Ŝelazno-
siarczanowe. Ówczesny właściciel miasta Jan Bogumił von Strum załoŜył tu kąpielisko
lecznicze leczące schorzenia nerwicowe i reumatyczne. Eksploatacja tych źródeł zaczęła
przynosić miastu znaczne korzyści. W 1845 roku Nowogród liczył blisko 3000 mieszkań-
ców utrzymujących się z rolnictwa, ogrodnictwa a szczególnie z obsługi licznie przybywa-
jących kuracjuszy. W mieście działały cztery hotele zdrojowe, trzy winiarnie i sześć re-
stauracji. Powstały równieŜ dwa browary i liczne punkty usługowe i apteki. Konsekwencją
rozwoju miasta była budowa linii kolejowej Nowogród-Zielona Góra. Inwestycja ta jednak
przyczyniła się do upadku zdrojowiska, gdyŜ w wyniku budowy mostu kolejowego przez
Bóbr i regulacji linii brzegowej tej rzeki nastąpił zanik źródeł Ŝelazowo-siarczanowych, w
wyniku zachwiania stosunków wodnych na tym terenie. Likwidacja uzdrowiska nastąpiła
w 1886 roku. Od tego czasu znaczenie miasta w regionie znacznie spadło3.
3
Źródło informacji na temat historii Nowogrodu Bobrzańskiego:http://www.nowogrodbobrz.eisp.pl
59
Ryc. 5. Grafika z niemieckiego kalendarza (1841 r.)
Po wyzwoleniu w 1945 roku ze względu na duŜe zniszczenia Nowogród Bobrzański

utracił prawa miejskie. Miasto było bowiem zdobywane dwukrotnie (15 i 18 lutego). Jeszcze
w 1945 roku na teren miasta przybywali pierwsi osadnicy, którzy przystępowali do odbudo-
wy infrastruktury oraz polskiej administracji.
Prace rozpoczęto od odbudowy połączenia kolejowego z Zieloną Górą i śarami. W cza-
sie tych prac okazało się, Ŝe od stacji kolejowej w Krzystkowicach odchodziła bocznica ko-
lejowa, której tory doprowadziły kolejarzy do tajemniczej fabryki ukrytej w lesie. Był to
kombinat chemiczny Alfred Nobel – Dynamit Aktien Gesellschaft, będący jednym z głów-
nych producentów materiałów wybuchowych dla III Rzeszy.
Znalezione przez kolejarzy zakłady chemiczne powstały jeszcze przed wojną w 1938 ro-
ku - oficjalnie jako fabryka marmolady. Dla potrzeb fabryki Niemcy zbudowali dwa osiedla
w Krzystkowicach - jedno blisko fabryki, na terenie dzisiejszego osiedla Zatorze i drugie - u
zbiegu ulic Dworcowej i śarskiej. Mieszkał tam etatowy, stały personel.
W czasie wojny przedsiębiorstwo pracowało dla potrzeb niemieckiej armii. Główny asor-
tyment stanowiły tu materiały wybuchowe a takŜe bomby i pociski. Prowadzono tu inten-
sywne prace nad prototypami nowych pocisków przeciwpancernych, które testowano na
miejscu na strzelnicy, gdzie uŜywano jako atrap płyt pancernych o grubości 15 cm. W zakła-
dzie produkowano równieŜ kwas siarkowy i azotowy. W procesie technologicznym wyko-
rzystywano węgiel sprowadzany drogą kolejową z Górnego Śląska. Silnie Ŝrące odpady
technologiczne neutralizowano w kompleksie oczyszczalni znajdującym się równieŜ na tere-
nie fabryki. Wodę potrzebną do produkcji czerpano z rzeki Bóbr, gdzie po oczyszczeniu była
ona ponownie odprowadzana.
60
Po rozpoczęciu działań wojennych kombinat chemiczny był intensywnie rozbudowywa-

ny, co pociągało za sobą znaczne zapotrzebowanie na siłę roboczą. Okoliczne miejscowości
nie mogły sprostać temu zapotrzebowaniu, dlatego Niemcy utworzyli w pobliŜu zakładów
olbrzymi kompleks obozów pracy składający się z jedenastu jednostek. Część z podobozów
miało charakter narodowościowy. Zamieszkiwali je Francuzi, Holendrzy, Jugosłowianie,
Polacy, Rosjanie oraz śydzi. Otoczone były one podwójnym drutem kolczastym i porozu-
miewanie się więźniów z poszczególnych podobozów było prawie niemoŜliwe. Najgorzej
traktowaną grupą narodowościową byli śydzi, którzy zakwaterowani byli w obozie VI (Ju-
denlager), będącym filią obozu Gross-Rosen. W 1944 roku w niewyjaśnionych do dzisiaj
okolicznościach wszyscy więźniowie pochodzenia Ŝydowskiego nagle zniknęli z obozów
pracy. Prawdopodobnie zostali oni rozstrzelani i pogrzebani na terenie obozu VI.
Ryc. 6. Mapa poglądowa z rozmieszczeniem obiektów w koncernie chemicznym DAG Fabrik Christianstadt4
O randze przedstawionego na powyŜszej rycinie zakładu przemysłowego świadczy fakt,

iŜ podlegał on bezpośrednio ministrowi uzbrojenia i produkcji wojennej III Rzeszy - Alber-
towi Speerowi. Intrygujące jest równieŜ to, iŜ obiekt o tak duŜym znaczeniu militarnym nig-
dy nie był celem bombardowań przez lotnictwo alianckie. Wytłumaczyć to moŜna jednak
tym, Ŝe znaczne udziały w DAG-u posiadał kapitał amerykański...
Jeszcze przed klęską Hitlera, przewidując rozwój wydarzeń, Niemcy rozmontowali i
wywieźli w głąb Rzeszy unikatowe instalacje i urządzenia. Pozostałe maszyny zabrali Ro-
sjanie, którzy mieli cztery miesiące na rozbiórkę zakładu. Po tym czasie na teren fabryki
latem i jesienią 1945 r. przyjeŜdŜali szabrownicy a do końca 1958 r. tak zwany „Zakład De-
montaŜu” rozebrał i pozyskał cenne elementy konstrukcji i wyposaŜenia zakładu. Po całko-
witym demontaŜu fabryki część jej obiektów weszła w posiadanie wojska, część w stan po-
siadania Nadleśnictwa Krzystkowice. Niestety rozbudowana część podziemna omawianego
obiektu nigdy nie została poznana, ze względu na swą niedostępność i niebezpieczeństwa
4
Źródło: http://nowogrodbobrz.pl
61
wynikające z zabezpieczeń pozostawionych przez Niemców. Dlatego w dalszym ciągu ta-

jemnica niemieckiego koncernu chemicznego wciąŜ jeszcze nie zostaje do końca wyjaśnio-
na.
Fot. 1,2. Ruiny koncernu chemicznego Alfred Nobel – Dynamit Aktien Gesellschaft
Okres powojenny był dla Nowogrodu czasem przemian gospodarczych i ustrojowych.

Miasto po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. utraciło swoje znaczenie i status. Do-
piero 25 stycznia 1988 r. ogłoszono połączenie Nowogrodu z sąsiednimi Krzystkowicami i
powstało miasto i gmina Nowogród Bobrzański.
2.2.1 Historia lasów i gospodarki leśnej
2.2.1.1 Historia Lasów

W roku 1974 badacz skandynawski J. Mangerud opublikował podział holocenu na
okresy. Najstarszy, pierwszy okres zwany preborealnym znamionowała dominacja
świetlistych lasów brzozowych i sosnowych z domieszką osiki, jarzębiny i wierzb. Były to
rozwinięte zbiorowiska leśne drzew, które przetrwały oziębienie młodszego dryasu,
a powstały w ociepleniu późnoglacjalnym (allerıd). Kolejnym okresem zwanym
borealnym, był czas dominacji zbiorowisk sosnowych i leszczyny. Pojawiły się wtedy
takŜe takie gatunki jak świerk, wiąz, dąb i lipa. Jest to okres najintensywniejszych,
dynamicznych wędrówek i przekształceń zbiorowisk leśnych. W tym okresie w dnie lasów
zanika roślinność heliofilna. Okres borealny stanowi preludium optimum termicznego
holocenu.
Optimum to zapoczątkowało następny okres holocenu, zwany atlantyckim.
W okresie tym, około 10 tysięcy lat temu, kształtowały się bogate lasy mieszane z lipami,
wiązami, dębami i jesionami jako składnikami podstawowymi. Zbiorowiska te były bardzo
stabilne, maksymalnie wykorzystujące warunki klimatyczne i siedliskowe. Stanowiły one
końcowe stadium rozwoju biocenoz.
62
W kolejnym okresie zwanym subborealnym, najwcześniej w diagramach pyłkowych

zaznacza się spadek udziału pyłku wiązu. Przyczynę upatruje się w tzw. holenderskiej
chorobie wiązu oraz działalności człowieka neolitycznego. Wzrosło natomiast znaczenie
dębu na niekorzyść jesionu i lipy. Równocześnie z obszarów otaczających Polskę
zaczynają migrować grab i buk. Grab swą ekspansję rozpoczął z kierunku południowo-
wschodniego. Rozszerzenie zasięgu buka odbyło się z dwóch kierunków. Pierwszy, z
południa to zasięg wyŜynno-górski. Drugi, zachodnio-północny to zasięg niŜowy. Wzrasta
w tym czasie aktywność ludzka w sferze przekształcania środowiska naturalnego.
Nakładające się na siebie odpowiednie wymagania siedliskowe buka i grabu, oceanizacja i
ochłodzenie klimatu oraz zakłócenie równowagi biocenotycznej spowodowane przez
człowieka przyczyniły się do ekspansji tych gatunków. Zaznaczyć naleŜy dominację graba,
jako gatunku znacznie bardziej
elastycznego i o duŜych moŜliwościach regeneracji wegetatywnej, co dało mu przewagę.

W tym czasie rozpoczęła równieŜ swą ekspansję jodła, która z kierunku zachodnio-
południowego wędrować zaczęła na wschód. W ten sposób w okresie subborealnym
wykształciły się lasy o składzie gatunkowym bardzo zbliŜonym do współczesnego.
Pierwsze liczniejsze ślady osadnictwa człowieka na terenie Wielkopolski i Ziemi
Lubuskiej pochodzą z okresu borealnego. Ludy osiedlały się wtedy na piaszczystych
terenach, wzdłuŜ wąskich dolin rzecznych. Początkowo, z powodu niskiej kultury rolnej,
nie opanowano Ŝyznych gleb gliniastych. Ardyzacja klimatu, prowadząca do ustępowania
jezior, osuszania bagien, powstawania licznych polan i obszarów bezleśnych była
sprzyjającym czynnikiem rozwoju osadnictwa. W tym okresie dominowała gospodarka
odłogowa, a nowe tereny pozyskiwano przez karczowanie i wypalanie lasów.
Ostatnim okresem, w którym społeczeństwa pradziejowe biernie wykorzystywały
zasoby przyrody był mezolit. W okresach późniejszych intensywność wykorzystania
i przekształcania środowiska naturalnego była coraz większa. Z nastaniem epoki brązu
moŜemy juŜ mówić o w pełni świadomym jego przekształcaniu. Większe, waŜniejsze
kultury ludzkie na tym terenie w epoce brązu to unietycka (ok. 1900 lat p.n.e.),
przedłuŜycka (ok. 1500 lat p.n.e.) oraz łuŜycka (ok. 1300 lat p.n.e.). Kultura łuŜycka była
jedną z dłuŜej funkcjonujących, łączącą epoki brązu i Ŝelaza. We wczesnej epoce Ŝelaza
wyróŜnia się w niej okres halsztacki (ok. 700 lat p.n.e.). W okresie tym, budowano mocno
fortyfikowane grody, a jako budulca uŜywano drewna.
Znaczne ochłodzenie klimatu oraz katastrofalne zwiększenie opadów, które nastąpiło w
epoce Ŝelaza (800-0 lat p.n.e.) zahamowało proces osadniczy. Pod koniec IV wieku, na
kontynencie europejskim zaszły powaŜne zmiany polityczne i cywilizacyjne. Rozpoczął
się wtedy okres wędrówki ludów, która spowodowała na terenie Polski m.in. zanik
osadnictwa oraz niektórych kultur. W okresie V-VII wieku na tych terenach pojawili się
Słowianie. W tym czasie stwierdzono mobilność osad, co wiązało się z wyjaławianiem pól,
eksploatowanych w jednym miejscu kilka lat. Wylesianie było więc krótkookresowe.
śyzność gleb stanowiła najistotniejsze kryterium wyboru siedzib.
Poza presją rolniczą juŜ od XVIII wieku postępowała presja przemysłu. Wycięte lasy
zamieniano na pola uprawne lub teŜ odnawiano gatunkami iglastymi. Największe procesy
deforestacji to XIX wiek.
63
Równocześnie w połowie XIX wieku rozpoczęła się tu planowa gospodarka leśna.

Niestety, w myśl obowiązującego w tym okresie poglądu maksymalizacji renty gruntowej
oraz w połączeniu z zapotrzebowaniem na drewno iglaste, wprowadzano w miejsce
drzewostanów mieszanych i litych liściastych monokultury sosnowe. W tym okresie
rozpoczął się proces degradacji labilnych siedlisk leśnych. Dotyczy to szczególnie siedlisk
lasów mieszanych oraz lasów świeŜych występujących na glebach rdzawych
wytworzonych z piasków słabszych składów mechanicznych. Dawne lasy na tym terenie
stanowiły drzewostany sosnowe, mieszane z udziałem buka, sosny i dębu, a takŜe lite
liściaste, głównie dębowe i bukowe, a w dolinach torfowych olszowe i jesionowo-olszowe.
Wiele szkód przynosiły kolejne wojny, które przetaczały się przez te tereny. Główne
szkody to wycinanie znacznych powierzchni leśnych oraz poŜary.
Jak wspomniano wcześniej, największe nasilenie antropopresji miało miejsce od końca
XVIII do początku XX wieku, kiedy to teren ten był znacznie gęściej zaludniony niŜ
obecnie. NaleŜy podkreślić, iŜ po II wojnie światowej dodatkowym elementem obniŜenia
zaludnienia były przesiedlenia ludności.
Po zakończeniu wojny, na mocy Dekretu PKWN z 12 grudnia 1944 r. Administracja
Lasów Państwowych przejęła na własność lasy miejskie, drobnej własności prywatnej oraz
średnich i większych majątków ziemskich. W okresie tym, ze względów politycznych i
gospodarczych zalesiono takŜe grunty porolne słabej jakości oraz kłopotliwe w uprawie.
2.2.1.2 Historia gospodarki leśnej
Brak dawnych planów gospodarczych, z okresu z przed 1945 r. uniemoŜliwia właściwe

scharakteryzowanie gospodarki leśnej przed wojną. Stan lasu w chwili objęcia go przez
administrację polską, pozwalał wnioskować, Ŝe gospodarka w lasach większej własności
prywatnej była prowadzona metodą zrębową, przez stosowanie zrębów zupełnych i odno-
wienia sztucznego. O ile nie moŜna wiele zarzucić jakości gospodarki leśnej w większych
majątkach ziemskich, to lasy drobnej własności chłopskiej nie były otoczone fachową
opieką. MoŜna domniemywać, Ŝe w większości lasów drobnej własności gospodarka miała
charakter rabunkowy, prowadzący do degradacji siedlisk i obniŜenia jakości drzewosta-
nów.
UŜytkowanie lasu w większych gospodarstwach leśnych odbywało się na stosunkowo
duŜych, skomasowanych powierzchniach (10–15 ha), w zasadzie zrębami zupełnymi. Po-
zostałość przestojów (obserwowana w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego
stulecia) w drzewostanach sosnowych średnich klas wieku świadczy o częstej praktyce
pozostawienia nasienników, a więc dąŜono do wykorzystywania samosiewów. Powierzch-
nie otwarte odnawiano równieŜ sztucznie sosną z nieznaczną domieszką brzozy i dębu.
Nadleśnictwo Krzystkowice w obecnych granicach utworzono w oparciu o pismo Dy-
rektora Naczelnego Zarządu Lasów Państwowych Nr 78 z dnia 28 grudnia 1972r. Zanim
jednak do tego doszło, gospodarka leśna na omawianym terenie prowadzona była w obrę-
bie mniejszych jednostek administracyjnych. Wszystkie cztery obręby, wchodzące współ-
cześnie w skład Nadleśnictwa były wcześniej samodzielnymi nadleśnictwami. Dlatego teŜ
proces powstawania Nadleśnictwa Krzystkowice był procesem złoŜonym i rozciągniętym
w czasie.
Z dniem 1 października 1972r. połączono dawne nadleśnictwa: Nowa Wieś i Krzyst-
kowice, na podstawie pisma Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych Nr 45 z dnia
18.09.1972r., a następnie z dniem 1 stycznia 1973r. dołączono nadleśnictwa Bogaczów i
Miodnica. Potwierdzone to zostało Zarządzeniem Nr 53 Naczelnego Dyrektora LP z dnia
10.11.1978r., w sprawie podporządkowania nowoutworzonych obrębów leśnych poszcze-
gólnym nadleśnictwom wchodzącym w skład OZLP w Zielonej Górze (E-Z-0102-40/78) w
związku z reorganizacją administracyjną kraju.
64
Wymienione nadleśnictwa do 1959r. podlegały Rejonowi Lasów Państwowych w śa-

rach. Po usamodzielnieniu, jako jednostki na pełnym wewnętrznym rozrachunku gospo-
darczym podlegały bezpośrednio Okręgowemu Zarządowi Lasów Państwowych w śarach,
a od 1968r. OZLP w Zielonej Górze.
Wobec braku danych na temat gospodarki leśnej na obszarze dzisiejszego Nadleśnic-
twa sprzed roku 1945, opierając się na spostrzeŜeniach terenowych, moŜna wnioskować,
Ŝe uŜytkowanie rębne prowadzone było głównie rębnią zupełną. Lasy większej własności
ziemskiej były stosunkowo dobrze zagospodarowane, natomiast w lasach drobnych wła-
ścicieli gospodarkę prowadzono w sposób zaspokajający doraźne potrzeby właściciela.
Wycinano całe pododdziały lub ich części niezaleŜnie od kształtu, połoŜenia i wielkości,
co przyczyniało się do powstania duŜej ilości małych wydzieleń. Powierzchnię odnawiano
sztucznie głównie sosną z jednostkową domieszką gatunków liściastych. Na siedliskach
Ŝyźniejszych hodowano dęba, a na podmokłych olszę.
PoniŜej omówiono najistotniejsze zagadnienia dotyczące planowanych i wykonanych
zadań w poszczególnych okresach gospodarczych, osobno dla kaŜdego obrębu leśnego w
okresach gdy były samodzielnymi nadleśnictwami, oraz zbiorczo dla Nadleśnictwa w
okresie obowiązywania planu u.l. I rewizji, po scaleniu obecnych obrębów w jedną jed-
nostkę administracyjną.
Obręb Bogaczów.
Lasy wchodzące w skład dawnego Nadleśnictwa Bogaczów do roku 1945 składały się
głównie z drobnej własności prywatnej oraz częściowo majątku Bogaczów, który znajdo-
wał się wokół dzisiejszego parku w Bogaczowie. Lasy te w 1945r. zostały upaństwowione
i podzielone na dwa nadleśnictwa - Krzystkowice i Kosierz. W roku 1948 utworzono Nad-
leśnictwo Bogaczów jako samodzielną jednostkę administracyjną. Jednocześnie sporzą-
dzono prowizoryczną tabelę klas wieku. Na jej podstawie opracowano plan cięć, według
którego roczne pozyskanie grubizny wynosiło 6 975 m³, natomiast etat czyszczeń określo-
no na 159 ha rocznie. Dane opracowane na podstawie prowizorycznej tabeli obowiązywały
do czasu przeprowadzenia prowizorycznego urządzania lasu w roku 1953 wg stanu na 1
stycznia 1954r. Wg tych danych powierzchnia ówczesnego nadleśnictwa Bogaczów wyno-
siła 8 236,24 ha.
W oparciu o istniejące wówczas przepisy lasy Nadleśnictwa zostały podzielone na dwa
gospodarstwa:
sosnowe obejmujące siedliska: Bs i Bśw,
bukowo - dębowo - sosnowe na siedliskach: BMśw, LMśw, Lśw, Ol, OlJ.
W obydwu gospodarstwach ustalono jednakowe wieki rębności: So - 100 lat, Db - 120
lat, Brz, Ol - 80 lat. Ustalony łączny średnioroczny rozmiar uŜytków głównych wynosił
490,64 ha i 9 238 m³ netto. W trakcie obowiązywania omawianego planu przeprowadzono
trzy jego rewizje. W roku 1954 rewizja uŜytkowania przedrębnego oraz w latach 1955 i
1960 rewizje uŜytkowania rębnego. Wszystkie rewizje były opracowane na okresy 5-
letnie.
W roku 1966 został opracowany przez Biuro Urządzania Lasu i Projektów Leśnictwa
Oddział w Brzegu plan definitywnego urządzania lasu na okres 1.10.1966-30.09.1976r.
Przyjęto następujący podział gospodarczy:
lasy grupy I (krajobrazowe) - ok. 548 ha,
lasy grupy II (gospodarcze) - ok. 7 651 ha.
Wieki rębności przyjęto następujące: Db - 120 lat, So - 100 lat, Św, Brz, Ol, Gb, Lp -
80 lat, Os, Ak - 60 lat, Tp - 40 lat. Ustalony łączny średnioroczny rozmiar uŜytków głów-
nych wynosił 483,21 ha i 12 583 m³ netto.
W zakresie ochrony lasu odnotować naleŜy pojawienie się w latach 1969-70 strzygoni
choinówki na powierzchni ok. 12 ha, sieciecha niegłębka w latach 1965-68 na powierzchni
65
łącznej około 29 ha oraz zwalczanie pędraków na uprawach - powierzchnia ok. 35 ha w

latach 1964-65.
Obręb Krzystkowice
Nadleśnictwo Krzystkowice zorganizowane zostało w 1945r. z dawnych lasów pań-
stwowych i prywatnych w znacznie większych granicach niŜ obecny obręb o tej samej
nazwie, gdyŜ naleŜały do niego lasy współczesnych obrębów Krzystkowice i Nowa Wieś.
W 1947r. została sporządzona prowizoryczna tabela klas wieku, na podstawie której obli-
czono etaty uŜytków rębnych. W roku 1948 z północnej części lasów wydzielono samo-
dzielne Nadleśnictwo Nowa Wieś. Prowizoryczne urządzanie lasu nadleśnictwa Krzyst-
kowice przeprowadzone zostało w 1951r. wg stanu na 1.01.1952r. przez BULiPL Oddz. w
Brzegu. Powierzchnia ogólna Nadleśnictwa wynosiła wówczas 6 900,35 ha. Utworzono
dwa gospodarstwa: sosnowe i bukowo-dębowo-sosnowe ze 100-letnim wiekiem rębności
dla sosny. Ustalony łączny średnioroczny rozmiar uŜytków głównych wynosił 300,82 ha i
9 666 m3 netto.
Definitywny plan urządzenia gospodarstwa leśnego na okres 1.10.1964 do 30.09.1974r.
został opracowany przez BULiPL Oddz. w Brzegu.
Przyjęto następujący podział gospodarczy:
Lasy grupy I (krajobrazowe i wodochronne) - ok. 1 058 ha (odpowiednio 944 i 114 ha),
Lasy grupy II (gospodarcze) - ok. 5 137 ha.
80 lat, Os, Ak - 60 lat, Tp - 40 lat.
Ustalony średnioroczny rozmiar uŜytków głównych wynosił 277,80 ha i 8 904 m³ net-
to.
W zakresie ochrony lasu odnotować naleŜy sporadyczne pojawy strzygoni choinówki,
osnui gwiaździstej i boreczników. Zwalczano szeliniaka na powierzchni ok. 118 ha, choin-
ka szarego na powierzchni ok. 15 ha w 1973r. oraz rzemlika średniorocznie na powierzch-
ni ok. 20 ha.
Obręb Miodnica
Nadleśnictwo Miodnica utworzone zostało w 1945r. z byłych lasów majątków średniej
i drobnej własności indywidualnej oraz lasów państwowych (ok. 1 000 ha). Powierzchnia
nadleśnictwa wynosiła wówczas około 10 000 ha, gdyŜ obejmowała w swej północno-
zachodniej części fragment dzisiejszego obrębu Niwiska, która została oddzielona w latach
1948 i 1965.
Podstawą do prowadzenia gospodarki leśnej w latach 1946-1952 były wytyczne i roz-
miary cięć uŜytków głównych ustalone w oparciu o stan lasu opisany prowizoryczną tabelą
klas wieku opracowaną w 1946 r.
Gospodarkę leśną w latach 1953-1967 prowadzono na podstawie prowizorycznego
urządzania lasu opracowanego na okres od 1.01.1953 do 31.12.1962 r. W trakcie obowią-
zywania tego planu przeprowadzone były trzy jego rewizje: uŜytkowania międzyrębnego
w 1954r. i rębnego na okresy 5-letnie w latach 1955 i 1959. Według prowizorycznego
urządzania lasu ogólna powierzchnia nadleśnictwa Miodnica wynosiła 6 849,26 ha. Utwo-
rzono dwa gospodarstwa, przyjmując wiek rębności dla sosny 100 lat:
sosnowe obejmujące: Bs i Bśw,
zbiorowe obejmujące pozostałe typy siedliskowe lasu.
Ustalony łączny średnioroczny rozmiar uŜytków głównych wynosił 243,65 ha i 8 888
m³ netto.
Definitywny plan urządzenia gospodarstwa leśnego na okres 1.10.1967-30.09.1977r.
został opracowany przez BULiPL Oddz. w Brzegu. Przyjęto następujący podział gospo-
darczy:
lasy grupy I (krajobrazowe) - ok. 817 ha,
66
Wieki rębności przyjęto następujące: Db - 120 lat, So, Św - 100 lat, Brz, Ol, Gb, Lp -
80 lat, Os, Ak - 60 lat, Tp - 40 lat.
Ustalony łączny średnioroczny rozmiar uŜytków głównych wynosił 479,89 ha i 10 403
m³ netto.
W zakresie ochrony lasu odnotowano w latach 1970-73 pojawienie się strzygoni cho-
inówki i poprocha cetyniaka na powierzchni łącznej ok. 25 ha. Zwalczano szeliniaka i sie-
ciecha niegłębka w latach 1964-70 na powierzchni średniorocznie ok. 10 ha. Ponadto w
niewielkiej ilości występowały pędraki i rzemliki.
Obręb Nowa Wieś
Lasy dawnego nadleśnictwa Nowa Wieś do 1945r. naleŜały do trzech róŜnych form
własności. Największą część obejmującą południowy i środkowy obszar nadleśnictwa sta-
nowiły lasy państwowe. Północna część głównego kompleksu to lasy byłej duŜej własności
prywatnej. Lasy połoŜone na obrzeŜach głównego kompleksu i stanowiące pozostałe nie-
wielkie kompleksy naleŜały do drobnych i średnich właścicieli ziemskich. Omawiane lasy
dotkliwe straty poniosły w wyniku poŜarów, które miały miejsce w końcowym okresie
wojny i w pierwszych latach powojennych. Po zakończeniu działań wojennych obszar ten
włączono do nadleśnictwa Krzystkowice, dla którego w 1947r. została sporządzona prowi-
zoryczna tabela klas wieku. W 1948r. utworzono samodzielne nadleśnictwo Nowa Wieś.
Pierwsze powojenne prowizoryczne urządzanie lasu przeprowadzono w 1951r. wg sta-
nu na 1.01.1952r. Ustalona wówczas powierzchnia nadleśnictwa wynosiła 8 908,03 ha.
Utworzono jedno gospodarstwo sosnowe przyjmując wiek rębności dla sosny - 100 lat.
Ustalony łączny średnioroczny rozmiar uŜytków głównych wynosił 292,01 ha i 9 746 m³
netto.
Definitywny plan urządzenia gospodarstwa leśnego, na którym Nadleśnictwo pracowa-
ło przez 12 lat, został opracowany przez BULiPL Oddz. w Brzegu na okres 1.10.1964-
30.09.1974 r. Przyjęto następujący podział gospodarczy:
lasy grupy I (krajobrazowe) – ok. 468 ha,
80 lat, Os, Ak - 60 lat, Tp - 40 lat. Ustalony łączny średnioroczny rozmiar uŜytków głów-
nych wynosił 350,07 ha i 8 860 m³ netto.
W zakresie ochrony lasu odnotowano w latach 1971-72 zwalczanie choinka szarego na
powierzchni ok. 500 ha oraz na niewielkich powierzchniach pędraków i rzemlików.
Dla utworzonego w 1973r. z połączenia czterech wyŜej wymienionych nadleśnictw,

Nadleśnictwa Krzystkowice plan I rewizji urządzania gospodarstwa leśnego na okres
1.10.1976-30.09.1986r., wykonało BULiGL Oddz. w Gorzowie Wlkp. W okresie obowią-
zywania planu u.l. I rewizji lasy Nadleśnictwa podzielone zostały na następujące grupy i
kategorie ochronności:
Grupa I:
lasy wodochronne 119,23 ha
lasy krajobrazowe 3 927,98 ha
Grupa II:
lasy gospodarcze 25 464,05 ha
Ogółem 29 511,26 ha
W związku z tym przyjęto następujący podział na gospodarstwa:

gospodarstwo lasów krajobrazowych,
gospodarstwo lasów wodochronnych,
gospodarstwo lasów gospodarczych.
67
Dla tak utworzonych gospodarstw przyjęto następujące wieki rębności:

Dla gospodarstwa lasów krajobrazowych: So, Md, Bk - 100 lat a dla gospodarstwa la-
sów wodochronnych: So, Md, Bk - 120 lat. We wszystkich gospodarstwach przyjęto iden-
tyczne wieki rębności dla następujących gatunków: Db - 140 lat, Ol, Brz, Ak, Lp, Gb, Św,
Dg - 80 lat, Os - 60 lat, Tp - 50 lat.
Powierzchnia Nadleśnictwa wg stanu na 1.10.1976r. wynosiła 31 334,99 ha. Ustalony
łączny średnioroczny rozmiar uŜytków głównych wynosił 2 111,00 ha i 49 235 m³ netto.
W zakresie hodowli lasu planowane roczne rozmiary zadań łącznie dla Nadleśnictwa
wynosiły:
Odnowienia i zalesienia 234.27 ha
Poprawki i uzupełnienia 65,24 ha
Wprowadzanie podszytu 22,17 ha
Pielęgnowanie gleby 307,22 ha
Czyszczenia wczesne 426,09 ha
Czyszczenia późne 987,11 ha
W latach 1983-84 wystąpiła gradacja brudnicy mniszki. Zwalczaniem chemicznym w
roku 1983 objęto powierzchnię 13 964 ha, w tym obręby: Bogaczów - 5 530 ha, Krzyst-
kowice - 2 031 ha, Miodnica - 1 231 ha, Nowa Wieś - 5 172 ha. W roku 1984 zwalczano
mniszkę na powierzchni łącznej 18 334 ha, w tym: Bogaczów - 3 189 ha, Krzystkowice - 6
035 ha, Miodnica - 7 162 ha, Nowa Wieś - 1 948 ha. Po wykonanych opryskach stwier-
dzono załamanie się gradacji i zaniechano dalszego zwalczania. Z tytułu wystąpienia gra-
dacji nie zaszła potrzeba wykonania zrębów sanitarnych.
W 1986 roku w obrębach Bogaczów na powierzchni 4,5 ha i Nowa Wieś na po-
wierzchni 17,5 ha zwalczano chemicznie borecznika rudego. W 1987r. gradacja boreczni-
ka wystąpiła juŜ na terenie całego Nadleśnictwa i zwalczaniem objęto powierzchnię łączną
11 521 ha w obrębach: Bogaczów - 768 ha, Krzystkowice - 3 094 ha, Miodnica - 1 057 ha,
Nowa Wieś - 6 602 ha. W 1988r. gradacja załamała się i zwalczanie przeprowadzono w
obrębach Bogaczów na powierzchni blisko 47 ha, Krzystkowice - 1 ha, Nowa Wieś - 21
ha.
W 1989r. w obrębie Krzystkowice zwalczano zawodnicę świerkową na powierzchni
2,25 ha. Zwalczanie chemiczne szeliniaka prowadzono średniorocznie na powierzchni ok.
100 ha.
Szkodom od zwierzyny zapobiegano stosując repelenty na powierzchni ok. 300 ha
rocznie, grodząc domieszki na uprawach w ilości ok. 2 ha rocznie oraz palikując, szcze-
gólnie Md, średniorocznie ok. 5 000 szt.
W drzewostanach na gruntach porolnych stosowano preparat Pg IBL na powierzchni
ok. 2 ha rocznie.
W latach 1977-1989 na terenie Nadleśnictwa wystąpiło 338 poŜarów o łącznej po-
wierzchni 78,61 ha.
Plan urządzenia lasu Nadleśnictwa na okres od 1.01.1990 do 31.12.1999r. sporządzony
został przez BULiGL Oddział w Toruniu.
Plan urządzenia lasu Nadleśnictwa na okres od 1.01.2001 do 31.12.2010r. sporządzony
został przez BULiGL Oddział w Poznaniu.
Omówienie wykonania ostatniego planu zostało przedstawione przez Nadleśniczego
Nadleśnictwa Krzystkowice w dziale B Analiza gospodarki przeszłej w części ogólnej Pla-
nu Urządzenia Lasu (elaborat).
2.2.2 Historia ochrony przyrody na terenie Nadleśnictwa

68
W latach trzydziestych ubiegłego wieku na terenie Niemiec zaobserwowano wzmoŜoną

działalność w dziedzinie ochrony przyrody. Na tzw. Ziemiach Odzyskanych istniały przed
wojną co najmniej 172 rezerwaty przyrody a w granicach obecnego województwa
lubuskiego było ich co najmniej 31 (Maciantowicz 2005).
Dwa z nich utworzono na terenie dzisiejszego Nadleśnictwa Krzystkowice:
Dachowskie Ługi (Dachower Lug) – utworzony 2 czerwca 1938 r., o powierzchni 388,50
ha,
Skupienie świerków nad Bobrem – brak dokładniejszych danych.
Niestety Ŝaden z wymienionych powyŜej obiektów nie zachował się do dnia
dzisiejszego.
Wiadomo tylko, ze na obszarze przedwojennego rezerwatu „Dachowskie Ługi” miał
miejsce po II wojnie światowej duŜy poŜar.
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice w okresie powojennym utworzono 1 rezerwat
przyrody, 12 pomników przyrody, 1 powierzchniowy pomnik przyrody i 13 uŜytków eko-
logicznych.
Wszystkie wymienione wcześniej obiekty zostały szczegółowo opisane w rozdziale 3.
niniejszego opracowania.
2.3 Miejsce i rola Nadleśnictwa w przestrzeni przyrodniczo-leśnej regio-

nu.
Nadleśnictwo Krzystkowice połoŜone jest w środkowo-zachodniej części Regionalnej

Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze (centralny obszar województwa lubuskie-
go). Porównanie danych dotyczących lesistości w kolejnych rewizjach urządzenia lasu jest
niemoŜliwe ze względu na brak precyzyjnych danych zawartych w poprzednich elabora-
tach.
Historycznie teren Nadleśnictwa stanowił niegdyś pogranicze pomiędzy Wielkopolską,
Prusami i Śląskiem. Lasy zachowują tu w większości zwarty charakter tworząc duŜe
kompleksy, łącząc się z kompleksami nadleśnictw: Brzózka, Zielona Góra, Lubsko,
Lipinki, Szprotawa i Nowa Sól. Połączenia te dają duŜe powierzchniowo obszary leśne.
Niewielkie rozdrobnienie kompleksów leśnych wynika z braku na omawianym terenie
większych aglomeracji miejskich oraz braku intensywnego uŜytkowania rolniczego.
Plany przestrzennego zagospodarowania poszczególnych gmin leŜących na terenie
Nadleśnictwa Krzystkowice w pełni uwzględniają gospodarkę leśną. Nie występują w nich
elementy zagraŜające środowisku leśnemu. W planach tych znajdują się zapisy zakazujące
przeznaczania uŜytków leśnych na cele nieleśne oraz zakazujące lokalizacji na terenach
lasów jakichkolwiek obiektów niezwiązanych z gospodarką leśną.
Zasady ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji i poprawiania wartości
uŜytkowej gruntów, reguluje ustawa z 3 lutego 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i
leśnych. W myśl ustawy, ochrona gruntów polega na:
▪ ograniczaniu przeznaczania ich na cele nieleśne i nierolnicze;

▪ zapobieganiu degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leśnych;
▪ zapobieganiu szkodom w drzewostanach oraz w produkcji leśnej i rolniczej powstają-
cym wskutek działalności nieleśnej i nierolniczej;
▪ rekultywacji i zagospodarowywaniu gruntów na cele rolnicze;
▪ przywracaniu wartości uŜytkowej gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych
wskutek działalności nieleśnej;
▪ zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych;
▪ poprawianiu ich wartości uŜytkowej oraz zapobieganiu obniŜenia ich produkcyjności.
69
DuŜą część powierzchni Nadleśnictwa stanowią obszary chronionego krajobrazu uwi-

docznione na „Mapie walorów przyrodniczych”.
PoniŜej zamieszczono mapę sieci ekologicznej ECONET w Polsce. Z mapy tej wynika,
Ŝe centralna część Nadleśnictwa Krzystkowice stanowi krajowy korytarz ekologiczny, któ-
ry łączy się w swojej północnej części z międzynarodowym korytarzem ekologicznym a w
części południowej przylega do krajowego obszaru węzłowego.
Ryc.7. Mapa krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska
Wybrane cechy taksacyjne drzewostanów Nadleśnictwa Krzystkowice na tle jednostek

administracyjnych przedstawiają poniŜsze tabele.
Tabela 3. Porównanie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów Nadleśnictwa5 (wzór 1a)

Jednostka Przeciętny Przeciętny zapas BieŜący przyrost Udział % sie- Udział % gatun-
wiek [m3/ha] [m3/ha] dlisk borowych ków iglastych
[lat]
Obręb Bogaczów 53 192,8 5,1 90,27 91,26
Obręb Krzystkowi- 54 201,9 5,5 86,23 90,35
ce
Obręb Miodnica 54 239,7 6,2 65,53 80,00
Obręb Nowa Wieś 54 196,1 5,3 93,14 92,48
Nadleśnictwo 53 206,3 5,5 84,65 88,86
RDLP 52 172,0 3,3 55,50 89,3
Lasy Państwowe6 60 236,0 7,2 55,10 76,0
5
Według stanu na 01.01.2011 r.
70
Tabela 4. Porównanie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów w ramach grup funkcji lasu (wzór 1b)
Obiekt, nazwa: Grupa funkcji Przecięt- Przecięt- BieŜący Udział Udział
rezerwatu, ny wiek ny zapas przyrost gatunków gatunków
3
obrębu, [lat] [m /ha] tablicowy liścia- iglastych
3
Nadleśnictwa [m /ha] stych [%]
[%]
Rezerwat Dąbrowa rezerwaty 142 415,2 7,3 95,03 4,97
Brzeźnicka
lasy ochronne specjalnego przeznaczenia 64 231,9 5,5 23,90 76,10
Obręb Bogaczów lasy wielofunkcyjne 52 190,1 5,0 7,80 92,20
Ogółem obręb 53 192,8 5,1 8,74 91,26
Obręb Krzystkowice lasy wielofunkcyjne 52 200,5 5,6 8,42 91,58
Ogółem obręb 54 201,9 5,5 9,65 90,35
Obręb Miodnica lasy wielofunkcyjne 52 236,9 6,2 18,16 81,84
Ogółem obręb 54 239,7 6,2 20,00 80,00
Obręb Nowa Wieś lasy wielofunkcyjne 54 192,2 5,3 3,80 96,20
Ogółem obręb 54 196,1 5,3 7,52 92,48
Nadleśnictwo lasy wielofunkcyjne 53 205,0 5,5 9,55 90,46
Ogółem Nadleśnictwo 53 206,3 7,1 11,14 88,86
2.4 Struktura uŜytkowania ziemi
Tabela przedstawiająca uŜytkowanie gruntów zarządzanych przez Nadleśnictwo

Krzystkowice znajduje się w elaboracie (Załącznik nr 2).
PoniŜej przedstawiono rodzaje uŜytkowania ziemi w układzie przestrzennym, na
terenie zasięgu działania Nadleśnictwa. Widoczne jest rozmieszczenie kompleksów
leśnych wszystkich własności wśród gruntów ornych.
6
Dane z roku 2009 (Raport o stanie lasów 2009)
71
Ryc.8. Mapka rodzajów uŜytkowania gruntów w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Krzystkowice.
2.5 Charakterystyka ogólna kompleksów leśnych
W tabeli umieszczono tylko powierzchnie leśne, dlatego dane tutaj zamieszczone nie
pokrywają się z danymi w elaboracie, które uwzględniają równieŜ tereny związane z go-
spodarką leśną, jak i tereny nieleśne typu budynki, place itp., połoŜone najczęściej na tere-
nie miejscowości.
Tabela 5. Liczba i wielkość kompleksów leśnych (wzór nr 2)

Obręb, Nadleśnictwo Wielkość kompleksu Liczba kompleksów Łączna powierzchnia
[ha] [ha]
do 1,00 24 9,27
1,01-5,00 17 35,80
5,01-20,00 8 87,97
20,01-100,00 1 38,81
Obręb Bogaczów
100,01-500,00 1 403,31
500,01-2000,00 0 0
powyŜej 2000,00 1 8 156,57
Ogółem 52 8 731,73
do 1,00 27 11,83
1,01-5,00 18 42,78
5,01-20,00 9 101,39
20,01-100,00 5 162,93
Obręb Krzystkowice
100,01-500,00 0 0
500,01-2000,00 0 0
powyŜej 2000,00 1 6 534,58
Ogółem 60 6 853,51
Obręb Miodnica do 1,00 32 12,86
1,01-5,00 25 58,63
5,01-20,00 15 150,38
20,01-100,00 1 36,39
100,01-500,00 3 570,36
500,01-2000,00 0 0
72
Obręb, Nadleśnictwo Wielkość kompleksu Liczba kompleksów Łączna powierzchnia

[ha] [ha]
powyŜej 2000,00 1 6 438,56
Ogółem 77 7 267,18
do 1,00 10 4,16
1,01-5,00 12 18,72
5,01-20,00 7 72,84
20,01-100,00 2 54,03
Obręb Nowa Wieś
100,01-500,00 3 538,94
500,01-2000,00 0 0
powyŜej 2000,00 1 8 482,04
Ogółem 35 9 170,73
do 1,00 93 38,16
1,01-5,00 72 155,92
5,01-20,00 39 390,02
20,01-100,00 9 263,09
Nadleśnictwo
100,01-500,00 7 1 512,61
500,01-2000,00 0 0
powyŜej 2000,00 4 29 663,35
Ogółem 224 32 023,15
Lasy Nadleśnictwa to w zasadzie jeden duŜy kompleks o łącznej powierzchni 29

663,35 ha, co stanowi prawie 93% ogólnej powierzchni leśnej będącej w zarządzie Nadle-
śnictwa Krzystkowice.
Na mapce rodzajów uŜytkowania gruntów (Ryc. 8) przedstawione jest rozmieszczenie
kompleksów leśnych z podziałem na lasy liściaste, iglaste i mieszane.
73
3 Formy ochrony przyrody
Na mocy obowiązującej ustawy o ochronie przyrody (2004 r.) prawnymi formami

ochrony przyrody w Polsce są:
parki narodowe;
rezerwaty przyrody;
parki krajobrazowe;
obszary chronionego krajobrazu;
obszary NATURA 2000;
pomniki przyrody;
stanowiska dokumentacyjne;
uŜytki ekologiczne;
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;
ochrona gatunkowa roślin, grzybów i zwierząt.
System ochrony przyrody i kształtowania środowiska naturalnego w Lasach Państwo-

wych wynika z dominujących funkcji lasów i jest realizowany poprzez:
ustawowe formy ochrony przyrody;
lasy ochronne - ogólnego i specjalnego przeznaczenia;
lasy glebochronne;
lasy wodochronne;
lasy stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody;
lasy chroniące środowisko przyrodnicze, w tym lasy:
stanowiące ostoje zwierząt prawnie chronionych;
uzdrowiskowe wraz ze strefą ochronną oraz lasy wokół sanatoriów;
połoŜone w granicach administracyjnych miast oraz wokół miast liczących ponad
50 tys. mieszkańców, a takŜe lasy masowego wypoczynku, połoŜone na terenach
ośrodków wypoczynkowych i w ich najbliŜszym otoczeniu;
lasy wykazujące uszkodzenia przez przemysł;
lasy znajdujące się na stałych powierzchniach badawczych, w tym glebowe po-
wierzchnie wzorcowe (GPW);
lasy stanowiące wyłączone drzewostany nasienne;
lasy o szczególnym znaczeniu dla obronności;
otuliny rezerwatów, otuliny parków narodowych;
lasy gospodarcze;
plantacje;
kształtowanie i ochronę środowiska realizowaną przez inwestycje proekologiczne,
mniej uciąŜliwe formy ogrzewania budynków, oczyszczanie ścieków, małą retencję
wodną itp.
Tabela 6. Obiekty chronione na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice
Rodzaj obiektu Liczba Powierzchnia (ha)* % powierzchni Nadleśnictwa
Rezerwaty 1 5,88 -
Obszary chronionego krajobrazu 4 5 484,19 17,1
Obszar NATURA 2000 w tym: 3 677,98 2,1
Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) 3 677,98 2,1
Pomniki przyrody 58 - -
Powierzchniowe pomniki przyrody 1 2,15 -
UŜytki ekologiczne 13 136,06 0,4
74
* w tabeli podano aktualną powierzchnię w zarządzie Nadleśnictwa Krzystkowice.
W dalszej części opracowania zostaną omówione istniejące na terenie Nadleśnictwa

formy ochrony przyrody. Jak wynika z przedstawionej wcześniej tabeli nie spotkamy na
omawianym terenie czterech rodzajów obiektów: parków narodowych, zespołów przyrod-
niczo – krajobrazowych, stref ochrony zwierząt oraz parków krajobrazowych.
3.1 Rezerwaty przyrody
3.1.1 Rezerwaty istniejące
3.1.1.1 Rezerwat Dąbrowa Brzeźnicka
1. Podstawa prawna
Rezerwat został utworzony Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów
Naturalnych z dnia 3 marca 1989 r., w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (M. P. Nr
9/89, poz. 77). Jego istnienie zostało potwierdzone przez Obwieszczenie Wojewody Lubu-
skiego z dnia 16 stycznia 2002 r. w sprawie ustalenia wykazu rezerwatów przyrody utwo-
rzonych do dnia 31 grudnia 1998 r. / Dz. Urz. Woj. Lub. Nr 12, poz. 144/, oraz Zarządze-
nie Nr 38/2011 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wlkp. Z dnia 7
lipca 2011 roku w sprawie rezerwatu przyrody „Dąbrowa Brzeźnicka” - Dziennik Urzę-
dowy Województwa Lubuskiego Nr 81 poz. 1570 z dnia 26.07.2011 r.
2. Dane ogólne
Według stanu na dzień 01.01.2011 r. powierzchnia rezerwatu wynosi 5,88 ha. Obiekt
połoŜony jest w powiecie Ŝagańskim na terenie gminy Brzeźnica. Teren rezerwatu podlega
ochronie częściowej.
3. Przedmiot i cel ochrony
Biorąc pod uwagę główny przedmiot ochrony rezerwat ten został zaliczony do typu re-
zerwatów fitocenotycznych (Fi) a podtyp zbiorowisk leśnych (zl), natomiast według głów-
nego typu środowiska zalicza się do typu lasów i borów (L), podtyp lasów nizinnych (lni).
Rezerwat leŜy w dorzeczu Odry i jej lewego dopływu – Bobru, w bezpośrednim są-
siedztwie rzeczki Brzeźniczanki (Brzeźnicy). Na terenie rezerwatu wytworzyły się gleby
zaliczane do klasy brunatnoziemnych, typu brunatnych. W rezerwacie zachowały się
drzewostany o charakterze naturalnym lub znacznie zbliŜonym do naturalnego. W piętrze
panującym drzewostanu występuje dąb, a w drugim piętrze grab. W składzie tych drzewo-
stanów lub w domieszce występują ponadto: lipa, świerk, sosna, olsza, brzoza, buk, wiąz,
w szerokich przedziałach wiekowych.
Na przewaŜającej części powierzchni leśnej występuje siedlisko lasu świeŜego – Lśw,
niewielką część zajmuje las mieszany świeŜy – LMśw. Granice rezerwatu oparte są na
pododdziałach leśnych i mimo licznych załamań biegną po drogach leśnych i liniach po-
działu powierzchniowego. Teren ten został właściwie oznakowany tablicami informacyj-
nymi.
Celem ochrony jest zachowanie na obszarze rezerwatu fragmentów grądu oraz świetli-
stej dąbrowy wraz z licznie występującymi dębami pomnikowymi.
4. Gatunki roślin i grzybów chronionych
Na terenie rezerwatu zidentyfikowano 112 gatunków roślin naczyniowych i 12 gatun-
ków mszaków, z czego trzy to gatunki chronione, które reprezentują rośliny naczyniowe
(bluszcz pospolity, kruszyna pospolita, pióropusznik strusi).
5. Gatunki zwierząt chronionych
Na omawianym obszarze zidentyfikowano w sumie 27 taksonów zwierząt objętych
ochroną gatunkową. Są to: owady (biegacz fioletowy, biegacz ogrodowy, szklarnik leśny),
75
płazy (ropucha szara, Ŝaba moczarowa, Ŝaba trawna), gady (zaskroniec zwyczajny), ptaki
(bogatka, drozd śpiewak, dzięcioł czarny, dzięcioł duŜy, dzięcioł średni, kapturka, kos,
kowalik, modraszka, pełzacz leśny, pierwiosnek, rudzik, sosnówka, strzyŜyk, szpak, świ-
stunka, wilga, zięba) i ssaki (borowiec wielki, wiewiórka pospolita).
Oprócz wymienionych powyŜej gatunków zwierząt chronionych na omawianym tere-
nie spotkać moŜna 14 taksonów nieobjętych ustawową ochroną gatunkową. Są to roztocze
(Euphthiracarus cribarius, Microtrititia minima, Phthiracacarus crinitus, Phthiracacarus
laevigatus, Atropacarus striculus), waŜki (pióronóg pospolity, świtezianka błyszcząca,
świtezianka dziewica), ssaki : (dzik, jeleń szlachetny, lis, mysz leśna, nornica ruda, sarna).
W rezerwacie podlegają one jednak ochronie całorocznej.
6. Sposoby ochrony
6.1. Ochrona ekosystemów
bierna ochrona fitocenoz zbliŜonych do naturalnych zbiorowisk roślinnych;
pozostawianie w lesie drewna drzew martwych;
regularne usuwanie odpadów obcego pochodzenia;
usuwanie gatunków obcych;
ochrona drzewostanów przed szkodliwym działaniem czynników biotycznych i
abiotycznych;
ochrona przeciwpoŜarowa zgodnie z obowiązującymi przepisami;
monitoring stanu zdrowotnego lasu.
6.2. Ochrona wartości kulturowych
popularyzacja tradycyjnej nazwy i historii obiektu.
6.3. Ochrona walorów przyrodniczo-krajobrazowych
zachowanie starych drzew.
7. ZagroŜenia
neofityzacja;
inwazje szkodliwych owadów i grzybów;
nielegalne pozyskiwanie drewna.
Rezerwat przyrody „Dąbrowa Brzeźnicka” nie posiada planu ochrony. Taki dokument
jest w chwili obecnej zatwierdzany w Regionalnej Dyrekcji ochrony Środowiska w Go-
rzowie Wlkp.
3.1.2 Rezerwaty projektowane
Rezerwaty projektowane.
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice nie ma w chwili obecnej projektowanych
rezerwatów przyrody.
3.1.3 Rezerwaty proponowane
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice nie ma w chwili obecnej proponowanych

rezerwatów przyrody.
3.2 Obszary chronionego krajobrazu
Obszar chronionego krajobrazu obejmuje wyróŜniające się krajobrazowo tereny o

zróŜnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na moŜliwość zaspakajania po-
trzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicz-
nych w układzie przestrzennym danego województwa.
76
Obszary chronionego krajobrazu zajmują 12 405,81 ha, co stanowi około 23% po-
wierzchni znajdującej się w zasięgu Nadleśnictwa. Wszystkie zostały powołane mocą roz-
porządzenia Nr 3 Wojewody Lubuskiego z dnia 17 lutego 2005 roku w sprawie obszarów
chronionego krajobrazu /Dz. Urzędowy Woj. Lubuskiego Nr 9 poz. 172, ze zm. Dz. Urzę-
dowy Woj. Lubuskiego z 2006 r. Nr 54 poz. 1189; Dz. Urzędowy Woj. Lubuskiego z 2008 r.
Nr 91 poz. 1373; Dz. Urzędowy Woj. Lubuskiego z 2009 r. Nr 4 poz. 99/; Uchwała Nr
LVII/579/2010 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 25 października 2010 r. zmie-
niająca rozporządzenie w sprawie obszarów chronionego krajobrazu /Dz. Urzędowy Woj.
Lubuskiego Nr 113 poz. 1820 z dn. 10.12.2010 r./
Są to następujące obiekty:
„23-Dolina Śląskiej Ochli” obszar o powierzchni 10 350 ha połoŜony w gminach: Świd-
nica (2 996 ha), KoŜuchów (452 ha), Nowogród Bobrzański (123 ha), Otyń (2 461 ha),
Zielona Góra (4 318 ha), w zarządzie Nadleśnictwa powierzchnia: 489,47 ha;
„25-Dolina Bobru” obszar o powierzchni 13 131 ha połoŜony w gminach: Dąbie (1 800
ha), śagań (2 753 ha), Bobrowice (3 320 ha), Krosno Odrz. (255 ha), Małomice (715 ha),
Nowogród Bobrzański (2 248 ha), Szprotawa (1 890 ha), miasto śagań (150 ha), w zarzą-
dzie Nadleśnictwa powierzchnia: 1 858,90 ha.
„29-Dolina Brzeźnicy” obszar o powierzchni 2 542 ha połoŜony w gminach: Brzeźnica (1
040 ha), Nowogród Bobrzański (1 502 ha), w zarządzie Nadleśnictwa powierzchnia: 1
205,64 ha.
„30B-Wschodnie okolice Lubska” obszar o powierzchni 7 907 ha połoŜony w gminach:
Nowogród Bobrzański (729 ha), śary (240 ha), Jasień (5 438 ha), Lubsko (1 500 ha), w
zarządzie Nadleśnictwa powierzchnia: 1 750,52 ha.
77
Ryc. 9. Tereny zajmowane przez obszary chronionego krajobrazu.

78
Obowiązują tu poniŜsze przepisy.

Ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów.
utrzymanie ciągłości i trwałości ekosystemów leśnych;
wspieranie procesów sukcesji naturalnej przez inicjowanie i utrwalanie naturalnego
odnowienia o składzie i strukturze odpowiadającej siedlisku;
pozostawianie drzew o charakterze pomnikowym, przestojów, drzew dziuplastych aŜ
do ich naturalnego rozkładu;
zachowanie i utrzymywanie w stanie zbliŜonym do naturalnego istniejących śródle-
śnych i śródpolnych cieków, mokradeł, polan, torfowisk, wrzosowisk, oraz muraw napia-
skowych;
stopniowe usuwanie gatunków obcego pochodzenia;
ochrona stanowisk chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów;
wykorzystanie lasów do celów rekreacyjno-krajobrazowych i edukacyjnych w oparciu
o wyznaczone szlaki turystyczne oraz istniejące i nowe ścieŜki edukacyjno-przyrodnicze
wyposaŜone w elementy struktury turystyczno-edukacyjnej;
przeciwdziałanie sukcesji zarastających łąk i pastwisk, torfowisk poprzez wypas,
a takŜe mechaniczne usuwanie samosiewów drzew i krzewów na terenach otwartych;
maksymalne ograniczanie zmiany uŜytków zielonych na grunty orne;
prowadzenie zabiegów agrotechnicznych zgodnie z wymogami zbiorowisk i zasiedla-
jących je gatunków fauny;
preferowanie ochrony roślin metodami biologicznymi;
ochrona zieleni wiejskiej oraz kształtowanie zróŜnicowanego krajobrazu rolniczego
przez ochronę istniejących oraz formowanie nowych zadrzewień śródpolnych i przydroŜ-
nych;
melioracje odwadniające, w tym regulowanie odpływu wody z sieci rowów, dopusz-
czalne tylko w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej;
eliminowanie nielegalnego eksploatowania surowców mineralnych oraz rekultywację
terenów powyrobiskowych;
prowadzenie racjonalnej gospodarki łowieckiej poprzez dostosowanie liczebności po-
pulacji zwierząt łownych do pojemności ich siedlisk.
Obowiązujące zakazy.
zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schro-
nień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złoŜonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb
oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i
łowiecką;
realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumie-
niu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. (Prawo ochrony środowiska);
wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym
kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a takŜe minerałów i bursztynu;
dokonywania zmian stosunków wodnych, jeŜeli słuŜą innym celom niŜ ochrona przy-
rody lub zrównowaŜone wykorzystanie uŜytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospo-
darka wodna lub rybacka;
likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-
błotnych;
lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100m od linii brzegów rzek,
jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów słu-
Ŝących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej.
Granice w/w wymienionych obszarów chronionego krajobrazu zostały naniesione na
„Mapę przeglądową Walorów Przyrodniczo-Kulturowych”.
79
3.3 Obszary Natura 2000
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem obszarów połączonych kory-
tarzami ekologicznymi. Obszary te tworzą razem spójną funkcjonalnie sieć, której podsta-
wowym zadaniem jest ochrona róŜnorodności biologicznej. Odbywa się to przez ochronę
najcenniejszych oraz najrzadszych elementów przyrody. DuŜą wagę przykłada się teŜ do
najbardziej typowych, powszechnych układów przyrodniczych, ale będących bardzo cha-
rakterystycznymi dla określonych regionów biogeograficznych. W Polsce występują dwa
regiony: kontynentalny (96% powierzchni kraju) i alpejski (4% powierzchni kraju). Dla
kaŜdego kraju i regionu określa się listę referencyjną siedlisk przyrodniczych i gatunków,
dla których naleŜy utworzyć obszary Natura 2000. Podstawę prawną sieci Natura 2000
stanowią dwa akty prawne: tzw. Dyrektywa Ptasia (Dyrektywa Rady 79/049/EWG z 2
kwietnia 1979 roku o ochronie dzikich ptaków) i Dyrektywa Siedliskowa (Dyrektywa
Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej
fauny i flory).
Dyrektywa Ptasia (DP) o ochronie dziko Ŝyjących ptaków (Directive on the Conse-
rvation of Wild Birds) w obrębie Wspólnoty Europejskiej jest deklaracją sygnatariuszy, iŜ
będą oni ściśle wywiązywać się z określonych przez nią celów. Podejmą niezbędne działa-
nia legislacyjne, ochronne, kontrolne i monitoringowe dla realizacji jej zapisów. Cele Dy-
rektywy to: ochrona i zachowanie wszystkich populacji ptaków naturalnie występujących
w stanie dzikim, prawne uregulowanie handlu i pozyskiwania ptaków łownych oraz prze-
ciwdziałanie pewnym metodom ich łapania i zabijania. Dyrektywa składa się z
19 artykułów i 5 załączników, które precyzują metody jej realizacji. Kraje członkowskie są
zobligowane do wytypowania ostoi ptaków, które określa się mianem obszarów specjal-
nej ochrony OSO (Special Protection Areas, SPAs). Włącza się je do sieci NATURA
2000 w taki sposób, aby tworzyły w efekcie spójną i odpowiednio zróŜnicowaną sieć wza-
jemnie uzupełniających się ostoi spełniających wymagania ochrony wszystkich prioryte-
towych gatunków ptaków. Do realizacji Dyrektywy Ptasiej postulowane są następujące
działania:
tworzenie obszarów chronionych;
wdraŜanie zasad zrównowaŜonego gospodarowania w ostojach ptaków i ich otoczeniu,
zgodnych z ich potrzebami Ŝyciowymi;
naturalizacja bądź odtwarzanie przekształconych siedlisk;
kontrola przestrzegania prawa i ustalenie zasad eksploatacji populacji ptaków łownych.
Wykaz gatunków, dla których ustanowiono „kompleksowy program ochrony dzikich
ptaków osiadłych i wędrownych oraz ich siedlisk” wymienia DP w Załączniku I. Są to
gatunki wymierające lub zagroŜone przez zmiany ich biotopów, gatunki rzadkie oraz inne
wymagające ochrony ze względu na charakter siedlisk. W Polsce nazywa się je gatunkami
specjalnej troski.
Dyrektywa Siedliskowa (DS) o ochronie naturalnych siedlisk fauny i flory (Directive
on the Conservation of Natural Habitats of Wild Fauna and Flora) ma na celu zachowanie
róŜnorodności biologicznej w obrębie terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej.
Dyrektywa składa się z 27 artykułów oraz 6 załączników, które odnoszą się do strony
prawnej, finansowej i przyrodniczej (naukowej) sieci NATURA 2000. Tematycznie oma-
wiany dokument jest podzielony na dwie części: artykuły od 3 do 9 włącznie odnoszą się
do ochrony siedlisk, zaś artykuł 12 i następne dotyczą zachowania gatunków. Załącznik I
zawiera typy siedlisk naturalnych waŜnych dla miejscowych społeczności, których ochrona
wymaga wyznaczenia obszarów szczególnie chronionych. Załącznik II wymienia gatunki
roślin i zwierząt będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, których ochrona wyma-
ga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony.
80
Natura 2000 jest obecnie najbardziej kompleksową i najlepiej legislacyjnie

oraz politycznie przygotowaną europejską siecią ekologiczną, mającą na celu zapewnienie
ekosystemom trwałej egzystencji. Według danych przedstawionych w czasie seminarium
biogeograficznego z udziałem Komisji Europejskiej, które odbyło się w Warszawie, pod
koniec marca 2010 r. sieć Natura 2000 na terenie Polski składa się z:
141 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSO), zajmujących 4 865 292 ha (15,59%
lądowej powierzchni kraju);
364 obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty (OZW), które zajmują 2 527 671,93
ha (8,10% powierzchni lądowej Polski).
Równolegle do prac rządowych powstawały projekty przygotowane przez pozarzą-
dowe organizacje zajmujące się ochroną przyrody (Pawlaczyk i in. 2004). W ten sposób
powstał niezaleŜny projekt obszarów Natura 2000 nazywany Shadow List (Lista Cieni). Na
uwagę zasługuje to, iŜ większość tych obszarów została juŜ włączona do propozycji rzą-
dowych.
Przez teren Nadleśnictwa przebiega granica jednego obszaru Natura 2000 z listy rzą-
dowej. Znajdują się tu równieŜ dwa obszary naturowe zgłoszone do Komisji Europejskiej.
Opis obszarów i ich status zamieszczono poniŜej:
Tabela 7. Istniejące i proponowane obszary Natura 2000 w Nadleśnictwie Krzystkowice.

Lp. Typ obszaru Nazwa Kod Ogólna po- Powierzchnia Procentowy
wierzchnia w zarządzie udział w po-
(ha) N-ctwa (ha) wierzchni N-
ctwa (%)
Obszary OZW zatwierdzone
1. siedliskowy Mopkowy Tunel koło PLH080024 48,10 44,73 0,2
Krzystkowic
Razem 48,10 44,73 0,2
Obszary OZW zgłoszone do Komisji Europejskiej
1. siedliskowy Dolina Dolnego Bobru PLH080068 1 730,10 527,90 1,6
2. siedliskowy Nowogrodzkie Przygieł- PLH080054 31,50 31,26 0,1
kowisko
Razem 1 761,60 559,16 1,7
Ogółem 1 809,70 603,89 1,9
Jak wynika z powyŜszej tabeli łączna powierzchnia obszarów naturowych po ich za-
twierdzeniu wynosić będzie 603,89 ha, co stanowić będzie 1,9% powierzchni Nadleśnic-
twa Krzystkowice. W następnych podrozdziałach zamieszczone zostaną szczegółowe in-
formacje dotyczące obszarów Natura 2000, pozyskane ze Standardowych Formularzy Da-
nych (SDF).
3.3.1 Obszary siedliskowe
1. „Dolina Dolnego Bobru” (PLH080068)

Powierzchnia całego obszaru wynosi 1 730,1 ha a w zarządzie Nadleśnictwa - 527,90
ha. Obejmuje on biegnącą z południa na północ dolinę dolnego biegu Bobru na odcinku od
śagania do Dychowa, w okolicy Krosna Odrzańskiego, z przerwą w okolicy Nowogrodu
Bobrzańskiego. Rozdział obszaru uwarunkowany jest zabudowanym terenem miasta No-
wogród Bobrzański, co skutkuje wyodrębnieniem dwóch niepołączonych części obszaru
(północnej i południowej). Część południowa (od śagania do Nowogrodu Bobrzańskiego)
stanowi granicę pomiędzy dwoma mezoregionami: Wzniesieniami śarskimi na zachodzie i
Wzgórzami Dalkowskimi na wschodzie. Dolina Bobru na tym odcinku naleŜy do mikrore-
gionu ObniŜenie Bobrzańskie i formalnie wliczana jest do Wzniesień śarskich – jako ich
wschodnie rubieŜe. Ta część obszaru obejmuje takŜe fragment doliny rzeki Brzeźnicy – u
jej ujścia do Bobru w rejonie Nowogrodu Bobrzańskiego. Część północna obszaru (od
81
Nowogrodu do Dychowa) znajduje się w osobnym, wydzielonym specjalnie dla tego od-
cinka doliny rzeki mezoregionie: Dolina Dolnego Bobru.
Ukształtowanie terenu całego obszaru jest typowe dla średniej wielkości rzek nizinnych
ze stosunkowo głęboko wciętym korytem Bobru oraz róŜnej szerokości płaskimi terasami
zalewowymi rozciągającymi się na obu jego brzegach. Przebieg rzeki ma charakter natu-
ralny z meandrami i starorzeczami. Spadek podłuŜny doliny na tym odcinku jest znaczny:
od 93 m n.p.m. w Starym śaganiu do 50 m n.p.m. w Dychowie.
Krajobraz obszaru wyznacza z jednej strony sama rzeka o malowniczym, meandrują-
cym przebiegu, a drugiej strony – towarzyszący jej płaski obszar terasy zalewowej w mię-
dzywalu. Brzegom rzeki towarzyszy zwykle pas nadrzecznych zarośli wierzbowych oraz
pozostałości łęgów wierzbowych. Terasa zalewowa stanowi mozaikę łąk i wkraczających
na nie (sukcesja wtórna) zarośli krzewiastych i niewielkich zadrzewień, a takŜe pól upraw-
nych, małych lub średniej wielkości kompleksów lasów łęgowych i grądowych oraz roz-
proszonych zbiorników wodnych.
Dolina rzeki pomiędzy ośrodkami miejskimi (śagań i Nowogród Bobrz.) jest słabo
zurbanizowana. Wyjątek stanowi techniczna zabudowa stopnia wodnego i elektrowni w
Dychowie. Jest ona zasilana wodami prowadzonymi od zapory w Krzywańcu (na północ
od Nowogrodu) osobnym kanałem, biegnącym na zachód od właściwej doliny rzeki.
Występuje tu mozaika nadrzecznych i aluwialnych lasów oraz róŜnych rodzajów łąk,
szuwarów, turzycowisk, starorzeczy i niewielkich płatów innych siedlisk. Omawiany ob-
szar jest waŜny dla zachowania siedlisk i gatunków typowych dla doliny rzecznej. Łącznie
stwierdzono tu 8 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG7, pokrywają-
cych blisko 31% powierzchni terenu, w tym szczególnie cenne lasy łęgowe (10%) i grądy
(12%) oraz 10 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG8. Obszar stanowi
równieŜ bardzo waŜny korytarz ekologiczny.
Siedliska wymienione w Załączniku I:
Tabela 8. Siedliska występujące na obszarze OZW „Dolina Dolnego Bobru”

L.p. Nazwa siedliska Kod Pokry- Reprezen-
siedliska cie tacja
(%)
1. Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo- 91E0 3,33 A
fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródli-
skowe)
2. Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometeae) 6210 0,09 B
3. Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) 9190 0,96 C
4. NiŜowe i górskie świeŜe łąki uŜytkowane ekstensywnie (Arrhena- 6510 3,50 B
therion elatioris)
5. Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, 9170 11,98 B
Tilio-Carpinetum)
6. Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowi- 3150 3,45 A
skami z Nympheion, Potamion
7. Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne 6430 0,35 A
(Convolvuletalia sepium)
8. Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) 91F0 7,01 B
Ssaki wymienione w Załączniku II (2): bóbr europejski, wydra.

Ryby i minogi wymienione w Załączniku II (5): minóg strumieniowy, róŜanka, koza
złotawa, koza (kózka), głowacz białopłetwy.
7
W opracowaniu analizie podlegają siedliska przyrodnicze opisane w SDF-ie ze stopniem reprezentatywno-
ści od A do C
8
Gatunki opisane ze stopniem reprezentatywności od A do C
82
Bezkręgowce wymienione w Załączniku II (3): trzepla zielona, kozioróg dębosz, jelonek

rogacz.
ZagroŜenia: przekształcenia antropogeniczne cieków, spływ ścieków z pobliskich ośrod-
ków wiejskich i miejskich, zapora w Krzywańcu i stopień wodny w Dychowie, duŜe okre-
sowe wahania poziomu wody w Bobrze i związana z tym susza hydrologiczna (eksploata-
cja hydroelektrowni), intensyfikacja uprawy łąk i przekształcanie ich w pola uprawne.
Status ochrony: brak ochrony obszarowej.
2. „Mopkowy Tunel koło Krzystkowic (PLH080024)

Obszar obejmuje podziemny kanał odwadniający z byłej fabryki, z ujściem do rzeki
Bóbr. Obszar na powierzchni, obejmujący otoczenie obiektu stanowi rezerwuar pokarmu
dla nietoperzy na jesień i wiosnę. Jest to największe, znane w Polsce zgrupowanie zimowe
mopka (Barbastella barbastellus)9. Oprócz mopka stwierdzono w obszarze obecność
dwóch innych gatunków nietoperzy: nocek rudy (Myotis daubentonii), gacek brunatny
(Plecotus auritus).
Całkowita powierzchnia obszaru wynosi 48,10 ha, z czego 44,73 ha znajduje się w za-
rządzie Nadleśnictwa Krzystkowice.
Mimo, iŜ jest to obszar siedliskowy, nie dokonano do tej pory identyfikacji siedlisk
wymienionych w Załączniku I.
Ssaki wymienione w Załączniku II (1): mopek.
ZagroŜenia: nie zidentyfikowano.
Status ochronny - brak ochrony.
3. „Nowogrodzkie Przygiełkowisko” (PLH080054)

Powierzchnia ogólna obszaru: 31,50 ha, z czego w zarządzie Nadleśnictwa: 31,26 ha.
Jest to najdalej na północny wschód wysunięty obiekt przyrodniczy ze stanowiskami
ponikła wielołodygowego (Eleocharis multicaulis) i przygiełki brunatnej (Rhynchospora
Fusca) w zachodniej i południowo-zachodniej części ich krajowego zasięgu.
Obszar obejmuje płytką torfiarkę z postępującym procesem lądowacenia wraz z jej
bezpośrednim otoczeniem. Z powodu braku otwartego lustra wody, centralna część obiektu
zajęta jest przez szuwary trzcinowe. W niektórych latach zbiornik praktycznie wysycha,
odsłaniając bezpostaciowy, mazisty torf. W południowej i wschodniej części przygiełko-
wiska przy brzegach zbiornika rozwija się zespół Nymphaeetum candida z Nymphaea x
borealis, a takŜe zbiorowiska z klasy Littorelletea: Eleocharitetum multicaulis i Ranuncu-
lo-Juncetum bolbosi. W wyniku wybudowania zastawki w 2006 roku, poziom wody
zwiększył się, co zaowocowało spontanicznym rozwojem wspomnianych wcześniej zbio-
rowisk i obecnie zwiększają one zasięg swojego występowania. Na wyniesieniach i na
styku zbiorowisk wodnych z torfowiskowymi rozwijają się płaty zespołu Rhynchospore-
tum fuscae. Największą powierzchnię posiadają przygiełkowiska Sphagno tenelli-
Rhynchosporetum albae sphagnetosum auriculati. W mozaice występują z nimi płaty sie-
dliska 7140, reprezentowane tam głównie przez zespół Sphagno recurvi-Eriophoretum
angustifolii oraz Carici-Agrostietum caninae. Znamienny charakter roślinności występują-
cej w obszarze naturowym nadaje równieŜ roślinność szuwarowa, reprezentowana głównie
przez zespoły Phragmitetum i Typhetum angustifoliae.
Siedliska wymienione w Załączniku I:
9
Zgodnie z kryteriami wyboru schronień nietoperzy do ochrony w ramach polskiej części sieci Natura 2000
obiekt otrzymał 374 punkty.
83
Tabela 9. Siedliska występujące na obszarze Natura 2000 „Nowogrodzkie Przygiełkowisko”

L.p. Nazwa siedliska Kod Pokrycie Reprezentacja
siedliska (%)
1. Brzegi lub osuszone dna zbiorników wodnych ze zbiorowi- 3130 12,50 A
skami z Litorelletea, Isoeto-Nanojuncetea
2. Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przewaŜnie z roślin- 7140 6,50 B
nością z Scheuchzerio-Caricetea)
3. ObniŜenia na podłoŜu torfowym z roślinnością ze związku 7150 28,50 A
Rhynchosporion
ZagroŜenia: nie obserwuje się wyraźnych zagroŜeń. Okresowe przesuszenie obszaru moŜe
spowodować wycofywanie się cennych gatunków i siedlisk. Swobodny przebieg procesu
sukcesji naturalnej moŜe doprowadzić do zaniku siedlisk pionierskich (3130, 7150).
Status ochronny – omawiany obszar podlega ochronie jako uŜytek ekologiczny.
Szczegółową charakterystykę wymienionych wcześniej obszarów Natura 2000 przed-

stawiono w oparciu o analizę Standardowych Formularzy Danych (SDF) zamieszczonych
na stronach Ministerstwa Środowiska: www.mos.gov.pl.
Oczywiście przedstawione powyŜej dane mają nieco szerszy charakter, niŜ dane zawar-
te w opracowaniu dotyczącym Nadleśnictwa Krzystkowice10. Bardziej szczegółowe dane
dotyczące gatunków roślin, zwierząt oraz siedlisk leśnych istotnych z punktu widzenia
tworzenia obszarów Natura 2000 zostaną przedstawione w kolejnych rozdziałach.
Granice wszystkich wymienionych obszarów Natura 2000 zostały naniesione na „Mapę
przeglądową Walorów Przyrodniczo-Kulturowych” Nadleśnictwa.
3.3.2 Obszary ptasie
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice nie wyznaczono do tej pory Ŝadnych ptasich

obszarów Natura 2000.
3.4 Siedliska przyrodnicze
3.4.1 Szczegółowa inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych Natura 2000

na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice
Celem inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 2006-2008 na terenie Lasów Pań-

stwowych było uzyskanie moŜliwie wiarygodnych danych o występowaniu siedlisk przy-
rodniczych z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej i oszacowanie ich stanu. Przeprowa-
dzenie takiej oceny krajowych zasobów poszczególnych siedlisk przyrodniczych (oraz ich
stanu) jest obowiązkiem kaŜdego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, wynikają-
cym z Dyrektywy Siedliskowej (tzw. obowiązek monitoringu i raportowania). Na obsza-
rach zarządzanych przez Lasy Państwowe występuje cały szereg nieleśnych siedlisk przy-
rodniczych, zwykle zajmujących niewielkie powierzchnie i związanych w kompleksy prze-
strzenne z siedliskami leśnymi. Podstawowy etap ich rozpoznawania nie wymaga Ŝadnej
wiedzy specjalistycznej - takie podstawowe typy ekosystemów jak bagna, jeziora czy łąki
są na pierwszy rzut oka odróŜnialne. Jednak ten podstawowy stopień rozpoznania nie wy-
starczy dla odróŜnienia, jaki typ siedlisk przyrodniczego Natura 2000 te bagna, jeziora czy
łąki reprezentują - wystarczy wspomnieć, Ŝe wśród siedlisk przyrodniczych będących
przedmiotem inwentaryzacji, które mogą wystąpić na terenach ALP, znajdziemy:
10
Uwaga dotyczy obszaru Dolina Dolnego Bobru, którego fragment znajduje się w zasięgu terytorialnym
Nadleśnictwa Krzystkowice.
84
róŜne typy siedlisk jeziornych;

róŜne typów muraw (zwykle, ale nie zawsze, klasyfikowanych jako pastwiska);
róŜne typy łąk;
typy siedlisk torfowiskowych (bagna, ewentualnie źródliska);
róŜne typy siedlisk naskalnych;
a takŜe inne typy siedlisk jak rzeki włosienicznikowe oraz wilgotne i suche wrzosowiska.
Przedmiot inwentaryzacji stanowią równieŜ wszystkie leśne siedliska przyrodnicze z
załącznika I Dyrektywy Siedliskowej występujące w Polsce.
Jedynym sposobem uzyskania takich danych jest przeprowadzenie inwentaryzacji tere-
nowej. Prowadzenie takiej inwentaryzacji wymaga podstawowej wiedzy florystycznej i
fitosocjologicznej.
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice zinwentaryzowano do tej pory siedliska przy-
rodnicze na obszarze 699,71 ha we wszystkich obrębach. Szczegółowe dane dotyczące
tych siedlisk zawiera poniŜsza tabela:
Tabela. 10. Zestawienie powierzchni zinwentaryzowanych siedlisk Natura 2000 w Nadleśnictwie Krzystkowi-
ce
L.p. Oznaczenie
Nazwa Powierzchnia (ha)
cyfrowe
1. 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbio- 3,73
rowiskami z Nympheion, Potamion
2. 4030 Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, 14,43
Calluno-Arctostaphylion)
3. 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe 6,60
4. 6430 Ziołorośla nadrzeczne 0,92
5. 6510 NiŜowe i górskie świeŜe łąki uŜytkowane ekstensywnie 25,06
(Arrhenatherion elatioris)
6. 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przewaŜnie z roślin- 94,40
nością z Scheuchzerio-Caricetea)
7. 7150 ObniŜenia na podłoŜu torfowym 8,91
8. 7230 Torfowiska zasadowe 0,75
9. 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagetum) 8,04
10. 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio- 245,03
Carpinetum, Tilio-Carpinetum)
11. 9190 Pomorski kwaśny las brzozowo- dębowy11 (Betulo- 119,62
Quercetum)
12. 91D0 Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pube- 2,82
scentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, Pino mugo-
Sphagnetum, Sphagno girgensohnii-Piceetum i brzozowo-
sosnowe bagienne lasy borealne)
13. 91E0* Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum 57,39
albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae,
olsy źródliskowe)
14. 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario- 82,57
Ulmetum)
15. 91T0 Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotko- 29,44
wa postać Peucedano-Pinetum)
Ogółem Nadleśnictwo Krzystkowice 699,71
* Siedliska priorytetowe - tzn., Ŝe występuje głównie w granicach Unii Europejskiej, w związku z czym UE
ponosi szczególną odpowiedzialność za jego zachowanie.
Dane zawarte w powyŜszej tabeli zostały opracowane w oparciu o weryfikację infor-

macji zawartych w bazie danych SILP. Weryfikacja polegała na dokładnym pomiarze gra-
11
Do tego typu zaliczono takŜe kwaśne dąbrowy (Calamagrostio-Quercetum)
85
nic wydzieleń, w obrębie których stwierdzono obecność cennych siedlisk przyrodniczych.

Szczegółowe wyniki inwentaryzacji siedlisk Natura 2000 przedstawia poniŜsza tabela:
Tabela. 11. Szczegółowe zestawienie powierzchni cennych siedlisk przyrodniczych w Nadleśnictwie Krzyst-
kowice
Lp. Lokalizacja Typ siedliska Stan sie- PrzynaleŜność do obszarów siedli- Powierzchnia
Oddz. Poddz. dliska skowych Natura 2000 (ha)
Obręb Bogaczów
1 40 l 91T0 B 3,92
2 42 c 91T0 B 2,66
3 61 c 91F0 B Dolina Dolnego Bobru 3,37
4 61 f 91F0 B Dolina Dolnego Bobru 1,75
5 61 k 91F0 B Dolina Dolnego Bobru 1,80
6 62 d 9170 B Dolina Dolnego Bobru 1,90
7 62 a 91F0 B Dolina Dolnego Bobru 6,93
9 67 b 91T0 B 4,45
10 98 l 91T0 C 2,40
11 100 a 91T0 B 2,76
12 100 g 91T0 B 2,97
13 117 b 91T0 C 1,48
14 125 h 6510 B Dolina Dolnego Bobru 1,95
15 125 k 9190-2 B 0,69
16 126 g 91E0 B Dolina Dolnego Bobru 3,63
17 149 b 91E0 B 0,53
18 157 f 91T0 B 3,42
19 187 l 91E0 B 0,41
20 188 f 6510 B Dolina Dolnego Bobru 1,64
21 188 g 6510 B Dolina Dolnego Bobru 2,59
22 210 t 91E0 B 1,12
23 210 p 6510 B 0,55
24 210 c 9190-2 C 1,36
25 211 o 91E0 B 2,89
26 211 j 6510 B 1,10
27 211 m 6510 B 0,52
28 211 r 6510 B 0,66
29 213 d 6510 B 1,73
30 213 a 9190-2 C 2,82
32 237 i 9170 B Dolina Dolnego Bobru 1,78
33 237 m 9170 B Dolina Dolnego Bobru 4,34
34 238 d 91F0 B Dolina Dolnego Bobru 0,96
35 238 i 91F0 B Dolina Dolnego Bobru 6,37
37 246 b 9170 B Dolina Dolnego Bobru 3,24
38 246 c 9170 B Dolina Dolnego Bobru 7,88
39 246 f 9190-2 B 1,60
86
40 248 b 91E0 C 1,92
41 250 a 9190-2 B 4,99
42 250 f 9190-2 B 6,47
43 250 i 9190-2 B 4,63
44 250 k 9190-2 B 3,11
45 260 a 9190-2 B 1,59
46 262 b 9190-2 B 2,13
47 272 h 91E0 B 3,35
48 272 i 91E0 C 1,56
49 272 j 91F0 C 0,65
50 321 a 9190-2 B 11,95
51 321 b 9190-2 B 3,32
52 321 c 9190-2 B 2,34
53 321 d 9190-2 B 5,42
54 321 f 9190-2 B 1,35
55 324 d 9190-2 B 2,47
56 324 h 9190-2 B 2,79
Razem obręb Bogaczów 156,18
Obręb Krzystkowice
1 17 d 91E0 C 0,83
2 17 h 91E0 B 1,21
3 18 l 9110-1 B 1,81
4 20 p 6510 B 0,99
5 20A a 91F0 B 3,53
6 20A b 91F0 B 0,48
7 34 f 9170 B 3,54
8 34 h 9190-2 B 2,93
9 35 b 9170 B 2,41
10 35 h 9190-2 B 0,55
11 35 i 9170-a C 1,28
12 51 a 91F0 B Dolina Dolnego Bobru 4,25
13 51 m 6510 B 0,17
14 51 l 6510 B 0,52
15 51 s 6510 B 0,91
16 68 a 9190-2 C 0,64
17 69 c 91F0 C Dolina Dolnego Bobru 2,46
18 69 d 91F0 C Dolina Dolnego Bobru 0,63
19 91 a 9170-a B Dolina Dolnego Bobru 9,99
20 91 c 91F0 A Dolina Dolnego Bobru 0,71
21 92 b 91E0 B 2,06
22 92 c 91E0 B 1,11
23 128 l 91E0 B 0,36
24 129 d 91E0 B 0,99
25 130 a 9170 B Dolina Dolnego Bobru 2,65
87
28 130 h 91F0 B Dolina Dolnego Bobru 5,98
29 130 j 91F0 B Dolina Dolnego Bobru 0,60
30 137 b 91F0 B Dolina Dolnego Bobru 2,33
32 137 n 9170 B Dolina Dolnego Bobru 4,23
33 138 c 91E0 C 2,49
37 150 h 9170-a B Dolina Dolnego Bobru 8,73
38 150 j 9170 B Dolina Dolnego Bobru 2,16
41 157 a 9170-a B Dolina Dolnego Bobru 5,88
42 157 b 9170-a B Dolina Dolnego Bobru 0,76
45 157 g 9170-a B Dolina Dolnego Bobru 5,18
46 157 l 9170-a B Dolina Dolnego Bobru 2,15
47 157 n 9170-a B Dolina Dolnego Bobru 4,78
48 157 o 9170-a B Dolina Dolnego Bobru 1,08
49 158 g 9190-2 B Dolina Dolnego Bobru 4,28
50 158 h 9190-2 B Dolina Dolnego Bobru 4,44
51 158 k 9190-2 B Dolina Dolnego Bobru 2,53
52 159 b 91E0 C 0,48
53 175 k 91E0 B 1,37
54 193 h 9190-2 B 0,90
55 194 a 9190-2 B 0,71
56 195 j 9190-2 A 0,24
57 198 l 7140 B 5,34
58 198 m 7140 B 0,07
59 198 n 7140 B 0,11
60 198 o 7140 B 0,07
61 198 p 7140 B 5,57
62 198 r 7140 B 0,23
63 198 s 7140 B 0,05
64 198 t 7140 B 0,22
65 198 w 7140 B 0,29
66 198 x 7140 B 0,06
67 198 y 7140 B 3,26
68 199 t 7140 B 0,23
69 199 w 7140 B 0,06
88
70 199 x 7140 B 0,82
71 199 y 7140 B 0,15
72 199 z 7140 B 1,75
73 199 ax 7140 B 0,19
74 199 bx 7140 B 0,99
75 199 cx 7140 B 0,18
76 199 dx 7140 B 0,04
77 201 g 9190-2 B 2,30
78 202 c 9110-1 B 2,28
79 204A a 7140 B 0,54
80 204A b 7140 B 0,08
81 204A c 7140 B 14,38
82 204A d 7140 B 5,09
83 204A f 7140 B 0,17
84 204A g 7140 B 1,57
85 204A h 7140 B 1,44
86 204A i 7140 B 0,40
87 204A j 7140 B 3,09
88 204A k 7140 B 1,45
89 204A l 7140 B 0,14
90 204A m 7140 B 0,75
91 204A n 7140 B 0,46
92 204A o 7140 B 0,21
93 204A p 7140 B 0,29
94 204A r 7140 B 0,24
95 204A s 7140 B 0,25
96 204A t 7140 B 0,30
97 204A w 7140 B 0,29
98 204A x 7140 B 0,69
99 204A y 7140 B 0,22
100 204A z 7140 B 0,35
101 204A ax 7140 B 0,19
102 204A bx 7140 B 0,12
103 204A cx 7140 B 0,11
104 204A dx 7140 B 0,07
105 204A fx 7140 B 0,16
106 204A gx 7140 B 0,12
107 204A hx 7140 B 0,19
108 204A ix 7140 B 0,18
109 204A jx 7140 B 0,23
110 204A kx 7140 B 0,18
111 204A lx 7140 B 0,24
112 204A mx 7140 B 0,18
113 204A nx 7140 B 0,22
89
114 204A ox 7140 B 0,15
115 204A px 7140 B 0,11
116 204A rx 7140 B 0,07
117 204A sx 7140 B 0,21
118 204A tx 7140 B 0,12
119 204A wx 7140 B 0,29
120 204A xx 7140 B 0,02
121 204A yx 7140 B 0,02
122 204A ay 7140 B 0,08
123 204A by 7140 B 0,48
124 204A zx 7140 B 0,29
125 204B a 7140 B 13,74
126 204B b 7140 B 1,03
127 204B c 7140 B 0,49
128 204B d 7140 B 2,51
129 204B f 7140 B 0,13
130 204B g 7140 B 0,28
131 204B h 7140 B 0,81
132 204B i 7140 B 1,10
133 204B j 7140 B 0,21
134 204B k 7140 B 0,17
135 204B l 7140 B 0,11
136 204B m 7140 B 0,31
137 204B n 7140 B 0,42
138 204B o 7140 B 0,26
139 204B p 7140 B 0,38
140 204B r 7140 B 0,59
141 204B s 7140 B 0,76
142 204B t 7140 B 0,96
143 204B w 7140 B 0,27
144 204B x 7140 B 0,14
145 204B y 7140 B 0,23
146 204B z 7140 B 0,27
147 204B ax 7140 B 0,70
148 204B bx 7140 B 0,37
149 204B cx 7140 B 0,00
150 204B dx 7140 B 0,16
151 204B fx 7140 B 0,09
152 204B gx 7140 B 0,05
153 204B hx 7140 B 0,12
154 204B ix 7140 B 0,17
155 204B jx 7140 B 0,23
156 204B kx 7140 B 0,44
157 204B lx 7140 B 0,25
90
158 204B mx 7140 B 0,24
159 204B nx 7140 B 0,31
160 204B ox 7140 B 0,10
161 204B px 7140 B 0,29
162 204B rx 7140 B 0,44
163 204B sx 7140 B 0,22
164 204B tx 7140 B 0,26
165 204B wx 7140 B 0,10
166 204B xx 7140 B 0,07
167 204B yx 7140 B 0,03
168 204B zx 7140 B 0,64
169 204B ay 7140 B 0,00
170 204B dy 7140 B 2,26
171 206 c 9190-2 B 2,23
172 207 c 9190-2 B 2,19
173 207 m 9170 B 1,53
174 207 n 9170 B 0,51
175 210 b 91E0d B 2,62
176 214 n 91E0 B 1,11
177 218 b 7140 B 3,21
178 220 h 91E0 C 1,20
179 222 j 9190-2 B 1,62
180 222 k 9190-2 B 1,12
181 223 j 9190-2 A 1,58
182 225 c 91E0 B 1,38
183 226 f 9170 B 3,02
184 229 n 9190-2 B 0,58
185 230 a 9190-2 B 0,22
186 231 r 7230 B 0,75
187 238 a 9170 B 0,75
188 240 j 9170 B 3,25
189 240 o 9170 B 0,91
190 241 c 9170 B 1,37
191 241 h 9170 C 1,16
Razem obręb Krzystkowice 253,12
Obręb Miodnica
1 35 f 91E0 B 0,64
2 61 i 91E0 B 1,15
3 76 a 91E0 B 0,38
4 85 c 91E0 B 1,89
5 95 w 91E0 B 1,10
6 135 a 91E0 B 0,17
7 171 b 91E0 C 0,97
8 178 o 91E0 C 2,40
91
9 178 s 91E0 C 0,61
10 193 g 91E0 C 1,38
11 194 c 91E0 B 0,78
12 209B g 91E0 B 0,62
13 242 m 91E0 C Dolina Dolnego Bobru 1,89
14 246 a 91E0 C 0,28
15 242 k 3150 C Dolina Dolnego Bobru 2,76
17 186 h 6410 C 1,32
18 187 d 6410 C 0,34
19 189 m 6410 C 2,55
20 192 b 6410 C 1,21
21 193 b 6410 C 0,63
22 219 g 6410 B 0,55
23 224 cx 6430 B Dolina Dolnego Bobru 0,92
24 32 i 6510 B 0,94
25 32 h 6510 B 0,28
26 33 i 6510 B 1,47
27 40 l 6510 B 1,64
28 50 l 6510 B 2,21
29 84 g 6510 B 0,81
30 147 h 6510 B 1,62
31 147 m 6510 B 0,31
32 148 d 6510 B 0,50
33 193 n 6510 C 1,16
34 194 d 6510 B 0,79
35 218 c 7140 B 2,37
36 7 d 7150 A Nowogrodzkie Przygiełkowisko 8,91
37 40 k 9170 B 1,32
43 43 g 9170 B 1,28
44 44 p 9170 B 3,28
45 54 c 9170 B 1,73
46 55 a 9170 B 1,41
49 55 l 9170 B Dolina Dolnego Bobru 1,45
51 70 l 9170 B Dolina Dolnego Bobru 0,81
92
55 72 k 9170 B Dolina Dolnego Bobru 1,95
56 76 f 9170 B 0,59
66 89 o 9170 B 0,27
67 95 bx 9170 B 1,85
68 95 h 9170 B 0,46
69 95 kx 9170 B 0,75
70 95 l 9170 B 0,29
71 95 t 9170 B 2,01
72 101 m 9170 B 5,22
73 102 r 9170 B 1,12
74 103 l 9170 B 2,67
75 106 a 9170 B 1,48
76 107 a 9170 B 1,38
77 108 a 9170 B 1,41
78 135 k 9170 B 6,07
79 147 i 9170 B 0,47
80 156 b 9170 B 2,28
81 156 c 9170 B 1,44
82 156 f 9170 B 0,83
83 156 k 9170 B 1,47
84 167 k 9170 B 3,87
85 188 d 9170 B 7,62
86 189 d 9170 B 4,47
87 189 g 9170 B 1,55
88 203 c 9170 B 0,43
89 203 d 9170 B 0,59
90 209B j 9170 B 1,63
91 217 m 9170 B 5,66
92 223 y 9170 B 0,21
93 230 i 9170 C 1,16
94 242 r 9170 C Dolina Dolnego Bobru 4,94
95 249 a 9170 B 1,56
96 256 d 9170 B 0,34
93
97 256 g 9170 B 0,85
98 256 h 9170 B 8,42
99 256 i 9170 B 0,82
100 256 r 9170 B 0,42
101 257 f 9170 B 0,88
102 257 i 9170 B 0,62
103 258 o 9170 B 1,10
104 260 j 9170 B 2,22
105 260 o 9170 B 1,74
106 190 l 9110-1 B 2,03
107 48 l 9190-2 B 2,85
108 48 p 9190-2 B 0,90
109 54A t 9190-2 B 0,64
110 57 a 9190-2 B 1,80
111 58 b 9190-2 B 4,10
112 61 t 9190-2 B 0,27
113 64 g 9190-2 B 1,10
114 75 p 9190-2 B 1,00
115 76 g 9190-2 B 0,40
116 85 n 9190-2 B 0,39
117 127 b 9190-2 B 0,24
118 127 d 9190-2 A 0,12
119 135 f 9190-2 B 0,28
120 146 b 9190-2 B 0,09
121 152 k 9190-2 B 0,24
122 161A d 9190-2 A 0,13
123 172 g 9190-2 C 1,36
124 190 g 9190-2 B 3,06
125 190 h 9190-2 B 6,37
126 193 i 9190-2 C 1,39
127 193 m 9190-2 B 0,79
128 194A d 9190-2 B 0,19
129 218 b 9190-2 B 0,84
130 241 h 9190-2 B 0,16
131 254 x 9190-2 B 0,16
132 105 f 91D0-1 B 0,58
133 105 j 91D0-1 B 1,48
134 167 g 91D0-2a B 0,76
135 66 l 91F0 B 0,72
136 84 f 91F0 B 1,52
137 200 z 91F0 C 1,13
138 209B k 91F0 B 1,28
139 224 w 91F0 C 0,91
140 224 bx 91F0 C Dolina Dolnego Bobru 2,05
94
142 253 k 91F0 B 0,20
143 253 m 91F0 B 1,88
144 254 f 91F0 B 1,75
145 254 j 91F0 B 0,30
146 254 m 91F0 B 1,21
147 254 n 91F0 B 0,54
148 81 c 91T0 B 5,38
Razem obręb Miodnica 252,53
Obręb Nowa Wieś
1 1 j 91F0 B 0,99
3 36 d 9110-1 B Dolina Dolnego Bobru 1,92
4 52 f 91E0 B Dolina Dolnego Bobru 0,82
5 71 f 91F0 A Dolina Dolnego Bobru 2,89
6 71 g 91F0 A Dolina Dolnego Bobru 0,30
7 107 d 91E0 C 1,32
8 107 k 91E0 B 1,28
9 107 o 9190-2 B 0,80
10 130 i 91E0 B Dolina Dolnego Bobru 1,23
11 136 m 4030 B 0,02
12 136 n 4030 B 0,67
13 137 i 4030 B 0,73
14 138 i 4030 B 1,52
15 139 b 4030 B 0,76
16 139 d 4030 B 1,45
17 140 d 4030 B 0,67
18 141 g 4030 B 2,03
19 158 a 4030 B 2,11
20 159 a 4030 B 1,76
21 159 c 4030 B 0,48
22 160 a 4030 B 0,84
23 161 a 4030 B 0,76
24 162 a 4030 B 0,63
25 197 i 91F0 B 0,40
26 221 o 9170-a B 1,25
27 222 a 91F0 B 0,95
28 222 b 91F0 B 0,39
29 298 b 9190-2 B 0,77
30 299 a 9190-2 C Mopkowy Tunel koło Krzystkowic 1,09
31 333 m 91E0 B 3,22
32 341 n 91E0 B 2,64
Razem obręb Nowa Wieś 37,88
95
3.4.2 Cenne zbiorowiska roślinne
Zbiorowisko roślinne jest podstawową jednostką organizacji roślinności utworzoną

poprzez ekologicznie zorganizowaną wspólnotę Ŝyciową róŜnych gatunków roślin. Zbio-
rowiska wyróŜniane są na podstawie kryterium florystycznego lub ekologicznego. Najcen-
niejszymi zbiorowiskami przyrodniczymi, które występują na terenie Nadleśnictwa
Krzystkowice są łęgi: wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe. Są to jednocześnie typy
siedlisk leśnych zaliczane do priorytetowych i z tego względu zasługujące na szczególną
ochronę.
3.4.3 Propozycje składów gatunkowych dla leśnych siedlisk przyrodni-

czych w Specjalnych Obszarach Ochrony (SOO)
Zasady zagospodarowania lasów stanowiących siedliska przyrodnicze w obszarach

SOO muszą umoŜliwiać zachowanie ich pierwotnego charakteru, a jeśli są to siedliska
zniekształcone, naleŜy dzięki dostosowaniu składów gatunkowych do warunków przyrod-
niczych, przywrócić ich naturalny charakter. Dlatego poniŜej przedstawione zostały propo-
zycje składów gatunkowych, utworzone w oparciu o regionalizację geobotaniczną (Ma-
tuszkiewicz, 1993) i opracowane w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej
Górze. Wszystkie zaprojektowane w programie ochrony przyrody składy gatunkowe od-
powiadają naturalnej strukturze gatunkowej zbiorowisk będących identyfikatorami siedlisk
przyrodniczych. Gospodarcze typy drzewostanów ustalone na NTG nie w pełni odpowia-
dają kompozycji gatunkowej siedlisk programu Natura 2000. Zawarte w programie ochro-
ny przyrody zalecenia stosowania w takich miejscach specjalnego doboru gatunków do-
brze zabezpieczają istniejące w Nadleśnictwie siedliska przyrodnicze.
Tabela 12. Docelowe składy gatunkowe drzewostanów w siedliskach przyrodniczych w RDLP w Zielonej
Górze.
Kod Typ Zbiorowisko Gospodarczy Docelowy skład gat. drzewo- Ocena
siedliska siedlisko- typ drzewostanu - %
wy stanu (Ela- budowa pionowa
lasu borat) (POP)
KRAINA III
9110-1 LMśw Luzulo pilosae- Bk-So Ip. Bk 100 GTD niezgodny z naturalną strukturą gatunkową
rzadziej Fagetum So-Bk IIp Bk Dbb Lpd 100 siedliska. Brak negatywnego wpływu na siedlisko w
Lśw Db-So przypadku stosowania składów z POP – u.
So-Db
9130-1 Lśw Galio odorati- Db-Bk Ip. Bk 90-100 GTD częściowo niezgodny z naturalną strukturą
Fagetum Bk-Db Dbs Gb Jw 0-10 gatunkową siedliska. Brak negatywnego wpływu na
Db IIp Gb Dbs Jw 100 siedlisko w przypadku stosowania składów z POP –
u.
9170-1 LMśw Galio sylvatici- Bk-So Ip. Dbs, Dbb 40-60, GTD częściowo niezgodny z naturalną strukturą
Carpinetum So-Bk Lpd 20-30, gatunkową siedliska. Brak negatywnego wpływu na
Db-So Klzw Bk i in. 10-30 siedlisko w przypadku stosowania składów z POP –
So-Db IIp. Gb 50-70, Lpd 10-30, u.
Bk Klzw i in. 10-20
LMw Galio sylvatici- So-Db Ip. Dbs 50-70; Gb 20-30, GTD niezgodny z naturalną strukturą gatunkową
Carpinetum Św-Db Lpd Jw i in. 10-30 siedliska. Brak negatywnego wpływu na siedlisko w
IIp. Gb 30-70, Lpd 10-60, przypadku stosowania składów z POP – u.
Jw i in. 10-20
Lśw Galio sylvatici- Db-Bk Ip. Dbs 50-70, Lpd 20-30, GTD częściowo niezgodny z naturalną strukturą
Carpinetum Bk-Db Klzw Jw Gb i in. 10-30 gatunkową siedliska. Brak negatywnego wpływu na
Db IIp. Gb 60-80, Lpd Klzw Bk siedlisko w przypadku stosowania składów z POP –
i in. 20-40 u.
96

lasu borat) (POP)
Lw Galio sylvatici- Js-Db (1) Ip. Dbs 60-70, GTD niezgodny z naturalną strukturą gatunkową
Carpinetum Ol-Js-Db (2) Gb 20-30, siedliska. Brak negatywnego wpływu na siedlisko w
Lpd, Jw, Js, Wzs i in. 20-30 przypadku stosowania składów z POP – u.
IIp. Gb 60-80,
Lpd Klzw Jw i in. 20-40
9190-2 BMśw Calamagrostio- So Ip. Dbb 60-70 GTD niezgodny lub częściowo niezgodny z naturalną
Quercetum Db-So So 20-30 strukturą gatunkową siedliska. Brak negatywnego
Bk-So Bk Gb i in 0-5 wpływu na siedlisko w przypadku stosowania skła-
Brzb 0-5 dów z POP – u.
BMw Calamagrostio- So Ip. Dbb, Dbs 60-70 GTD niezgodny z naturalną strukturą gatunkową
Quercetum So 15-25 siedliska. Brak negatywnego wpływu na siedlisko w
Molinio- Brzb 0-10 przypadku stosowania składów z POP – u.
Quercetum
LMśw Calamagrostio- Bk-So Ip. Dbb Dbs 60-80 GTD częściowo zgodny z naturalną strukturą gatun-
Quercetum So-Bk So 10-15 kową siedliska. Brak negatywnego wpływu na siedli-
Db-So Bk Gb Os i in 0-10 sko w przypadku stosowania składów z POP – u.
So-Db Brzb 0-5
LMw Calamagrostio- So-Db Ip. Dbs Dbb 60-80 GTD częściowo zgodny z naturalną strukturą gatun-
Quercetum Św-Db So 10-15 kową siedliska. Brak negatywnego wpływu na siedli-
Molinio- Brzom 0-10 sko w przypadku stosowania składów z POP – u.
Quercetum Bk Gb Os i in 0-5
Lśw Calamagrostio- Db-Bk Ip. Dbs Dbb 80-100 GTD niezgodny z naturalną strukturą gatunkową
Quercetum Bk-Db Bk Os i in 0-20 siedliska. Brak negatywnego wpływu na siedlisko w
Db Brzb So Gb 0-10 przypadku stosowania składów z POP – u.
Lw Calamagrostio- Js-Db (1) Ip. Dbs Dbb 80-100 GTD częściowo zgodny z naturalną strukturą gatun-
Quercetum Ol-Js-Db (2) Os i in 0-20 kową siedliska. Brak negatywnego wpływu na siedli-
Molinio- Brzb So Św 0-10 sko w przypadku stosowania składów z POP – u.
Quercetum
91D0-1 BMb Vaccinio So Ip. Brzom 60-70 Częściowa zgodność GTD z naturalną strukturą
uliginosi- So 20-30 gatunkową siedliska.
Betuletum Os i in. 0-10
pubescentis
LMb Sphagno Ol-Brz Ip. Ol 50-60 Częściowa zgodność GTD z naturalną strukturą
squarrosi- Brzom 20-30 gatunkową siedliska.
Alnetum Brz 10-20
91D0-2 Bb Vaccinio So Ip. So 90-95, Zgodność GTD i składów gatunkowych z POP – u z
uliginosi- Brzom i inne 5-10 naturalną strukturą gatunkową siedliska.
Pinetum
91E0-1 Lł Salicetum albo- Js-Db Ip. Wbb 70-80 Wbk, Wzs GTD niezgodny z siedliskiem przyrodniczym. Brak
fragilis Wb-Tp 10-20 negatywnego wpływu na siedlisko w przypadku
Ol Tpb Tpcz 0-10 stosowania składów z POP – u.
91E0-2 Lł Populetum Js-Db Ip. Tpb Tpcz 80-90 GTD częściowo zgodny z siedliskiem przyrodniczym.
albae Wb-Tp Tpsz Wbb Wbk Wzs Wzp Brak negatywnego wpływu na siedlisko w przypadku
i in. 10-20 stosowania składów z POP – u.
IIp. Tpb Tpcz Tpsz 30-60
Wbb Wbk 30-40 Wzp 0-10
91E0-3 OlJ (Lłb) Fraxino- Ol-Js Ip. Js 40-60 Ol 30-50 Zgodność GTD oraz składów z POP – u z naturalną
Alnetum Wzs i in. 0-10 strukturą gatunkową siedliska.
91F0 Lł (Lłw) Ficario- Js-Db Ip. Js 30-50, Wzs 10-30, GTD częściowo zgodny z siedliskiem przyrodniczym.
Ulmetum Wb-Tp Dbs 10-30, Wzg Wzp Ol Brak negatywnego wpływu na siedlisko w przypadku
Lpd Klzw Tpb, i in. 10 stosowania składów z POP – u.
IIp. Wzs 50, Gb 30
Tpb, KLpd, Lpd i in. 20
III p. Czmzw Gb Lpd Klzw
KLpd. Jb i in.
91T0 Bs Cladonio- So Ip. So 95-100, Brz i inne 0-5 Zgodność GTD i składów gatunkowych z POP-u z
Pinetum naturalną strukturą gatunkową siedliska.
Bśw Leucobryo- So Ip. So 95-100, Brz i inne 0-5 Zgodność GTD i składów gatunkowych z POP-u z
KRAINA V
97

lasu borat) (POP)
9110-1 LMśw Luzulo pilosae- Bk Ip. Bk 100 GTD zgodny z naturalną strukturą gatunkową siedli-
rzadziej Fagetum IIp Bk Dbb Lpd 100 ska. Brak negatywnego wpływu na siedlisko w przy-
Lśw padku stosowania składów z POP – u.
9130-1 Lśw Galio odorati- Bk Ip. Bk 90-100 GTD zgodny z naturalną strukturą gatunkową siedli-
Fagetum Dbs Gb Jw 0-10 ska. Brak negatywnego wpływu na siedlisko w przy-
IIp Gb Dbs Jw 100 padku stosowania składów z POP – u.
9170-1 LMśw Galio sylvatici- Gb-Db Ip. Dbs, Dbb 40-60, GTD częściowo niezgodny z naturalną strukturą
Carpinetum Lpd 20-30, gatunkową siedliska. Brak negatywnego wpływu na
Jw, Bk, Jd i in. 10-30 siedlisko w przypadku stosowania składów z POP –
IIp. Gb 50-70, Lpd 10-30, u.
Bk Klzw i in. 10-20
LMw Galio sylvatici- Gb-Db Ip. Dbs 50-70; Gb 20-30, GTD zgodny z naturalną strukturą gatunkową siedli-
Carpinetum Lpd Jw i in. 10-30 ska. Brak negatywnego wpływu na siedlisko w przy-
IIp. Gb 30-70, Lpd 10-60, padku stosowania składów z POP – u.
Jw i in. 10-20
Lśw Galio sylvatici- Lp-Db Ip. Dbs 50-70, Lpd 20-30, GTD zgodny z naturalną strukturą gatunkową siedli-
Carpinetum Gw, Jw Jd i in. 10-30 ska. Brak negatywnego wpływu na siedlisko w przy-
IIp. Gb 60-80, Lpd Klzw Bk padku stosowania składów z POP – u.
i in. 20-40
Lw Galio sylvatici- Gb-Db Ip. Dbs 60-70, GTD zgodny z naturalną strukturą gatunkową siedli-
Carpinetum Gb 20-30, ska. Brak negatywnego wpływu na siedlisko w przy-
Lpd, Jw, Js, Wzs i in. 20-30 padku stosowania składów z POP – u.
IIp. Gb 60-80,
Lpd Klzw Jw i in. 20-40
9190-2 BMśw Calamagrostio- Db Ip. Dbb Dbs 60-70 GTD zgodny z naturalną strukturą gatunkową siedli-
Quercetum So 15-25 ska. Brak negatywnego wpływu na siedlisko w przy-
Bk Św i in 0-10 padku stosowania składów z POP – u.
Brzb 0-5
BMw Calamagrostio- Db Ip. Dbb, Dbs 60-70 GTD zgodny z naturalną strukturą gatunkową siedli-
Molinio- Brzb, Św 0-10 padku stosowania składów z POP – u.
Quercetum
LMśw Calamagrostio- Db Ip. Dbb Dbs 60-80 GTD zgodny z naturalną strukturą gatunkową siedli-
Bk Św Jd Os i in 0-10 padku stosowania składów z POP – u.
Brzb 0-5
LMw Calamagrostio- Db Ip. Dbb Dbs 60-80 GTD zgodny z naturalną strukturą gatunkową siedli-
Molinio- Brzb 0-10 padku stosowania składów z POP – u.
Quercetum Bk Św Os i in 0-5
Lśw Calamagrostio- Db Ip. Dbb Dbs 80-100 GTD zgodny z naturalną strukturą gatunkową siedli-
Quercetum Bk Jd Os i in 0-20 ska. Brak negatywnego wpływu na siedlisko w przy-
Brzb So Św 0-10 padku stosowania składów z POP – u.
91D0-1 BMb Vaccinio So-Brzo Ip. Brzom 50-60 Zgodność GTD i składów gatunkowych z POP – u z
uliginosi- So 20-30 naturalną strukturą gatunkową siedliska.
Betuletum Św i in. 10-20
pubescentis
91D0-2 Bb Vaccinio So Ip. So 90-95, Zgodność GTD i składów gatunkowych z POP – u z
uliginosi- Brzom i inne 5-10 naturalną strukturą gatunkową siedliska.
Pinetum
91E0-2 Lł Populetum Tp Ip. Tpb Tpcz 80-90 GTD zgodny z siedliskiem przyrodniczym. Brak
albae Tpsz Wbb Wbk Wzs Wzp negatywnego wpływu na siedlisko w przypadku
i in. 10-20 stosowania składów z POP – u.
IIp. Tpb Tpcz Tpsz 30-60
Wbb Wbk 30-40 Wzp 0-10
91E0-3 OlJ (Lłb) Fraxino- Js-Ol Ip. Ol 50-70 Js 20-40 Zgodność GTD oraz składów z POP – u z naturalną
Alnetum Ol-Js Wzs i in. 0-10 strukturą gatunkową siedliska.
98

lasu borat) (POP)
91F0 Lł (Lłw) Ficario- Db-Wz-Js Ip. Js 20-60, Wzp 20-60, Zgodność GTD oraz składów z POP – u z naturalną
Ulmetum Dbs 20-30, Wzg Wzs Ol Lpd strukturą gatunkową siedliska.
Klzw Tpb, i in. 10
IIp. Wzs 50, Gb 30
Tpb, KLpd, Lpd i in. 20
III p. Czmzw Gb Lpd Klzw
KLpd. Jb i in.
91T0 Bs Cladonio- So Ip. So 90-95, Brzb 5-10 Zgodność GTD i składów gatunkowych z POP-u z
Uwagi do tabeli:
Dla siedlisk niewymienionych w tabeli – typy drzewostanu naleŜy przyjąć wg Matuszkiewicza;
W krainie III pod pojęciem „inne” nie uwzględnia się świerka;
Pod pojęciem „inne” rozumiemy inne gatunki wymienione w siedlisku w opracowaniu wg Matuszkiewicza
3.5 Pomniki przyrody
Pomniki przyrody są jedną z najstarszych form ochrony wartości przyrodniczych. Ter-

min ten został wprowadzony przez niemieckiego przyrodnika i podróŜnika Alexandra von
Humboldt’a na przełomie XVIII i XIX wieku, co dało początek kierunkowi konserwator-
skiemu w ochronie przyrody.
W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku:
„Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieoŜywionej lub ich sku-
piska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajo-
brazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróŜniającymi je wśród innych
tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła,
wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie”.
Według stanu na 31.12.2008 r. na obszarze zarządzanym przez Lasy Państwowe zin-
wentaryzowano 10 733 pomników przyrody. Najczęściej są to okazałe drzewa (8 439), ich
grupy (1 311) bądź aleje (129) a takŜe głazy narzutowe (461), skały, groty i jaskinie (195)
czy pomniki powierzchniowe (198) o łącznej powierzchni około 362 ha. Określono takŜe
(Instrukcja sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie - MOŚZNiL, War-
szawa 1996), od jakich minimalnych wymiarów danego gatunku drzewa moŜna uznać je
za wyróŜniające i godne objęcia ochroną prawną. Jednak w praktyce wymiary te mają tyl-
ko charakter orientacyjny. Formalnie wymagania te obowiązują tylko w stosunku do drzew
rosnących w Lasach Państwowych, ale są one takŜe uŜywane w odniesieniu do innych
form własności. W indywidualnych przypadkach, jeśli drzewo jest wyjątkowo dorodne,
rozłoŜyste, rośnie w interesującym, często odwiedzanym punkcie i w jakiś sposób zaistnia-
ło w świadomości lokalnej społeczności, moŜna je uznać za pomnik przyrody mimo mniej-
szych niŜ podane dolne pierśnice. I odwrotnie, jeśli drzewo rośnie w okolicy obfitującej w
okazałe drzewa tego samego gatunku, a wiele z nich, znacznie okazalszych, zostało juŜ
uznanych za pomniki przyrody, czyli inaczej mówiąc, jeśli w danej okolicy nie jest czymś
wyjątkowym, to mimo osiągnięcia odpowiednich rozmiarów nie musi być uznane za po-
mnik przyrody.
W województwie lubuskim według stanu na 10.03.2011 r. zarejestrowano 1 126 po-
mników przyrody12, z czego na gruntach w zarządzie Nadleśnictwa Krzystkowice znajduje
się 58 takich obiektów13. Struktura rodzajowa przedstawia się następująco: 53 drzewa, 3
grupy drzew, 1 głaz narzutowy i 1 pomnik powierzchniowy.
12
Źródło: http://gorzow.rdos.gov.pl
13
Stan na 31.12.2009 r.
99
Na uwagę zasługuje powierzchniowy pomnik przyrody, którego zadaniem jest ochrona

niewielkich obszarów cennych ze względu na walory przyrodnicze. Obejmuje on ochroną
cenny fragment borów sosnowych, gdzie spotkać moŜemy stare drzewa o niespotykanym
pokroju (kandelabry). Często w takim drzewostanie występują rzadkie gatunki roślin i
zwierząt. Jednym z najcenniejszych tego typu obiektów jest powierzchniowy pomnik przy-
rody „Leśne Kandelabry” chroniący najstarszy drzewostan sosnowy (równieŜ w skali wo-
jewództwa) w wieku 145 lat.
Spośród pojedynczych drzew pomnikowych na uwagę zasługuje dąb szypułkowy „Ju-
rek”, rosnący w leśnictwie Krzystkowice i wyróŜniający się swym wiekiem (460 lat) i po-
krojem (obwód 733 cm). Innym ciekawym tworem przyrody nieoŜywionej jest głaz narzu-
towy „Diabelski Kamień”, który podziwiać moŜna na terenie leśnictwa PoŜarów. Jego wy-
sokość przekracza 1,2 m a obwód 16 m a zbudowany jest w całości z granitognejsu grubo-
ziarnistego.
Objęcie tworów przyrody oŜywionej lub nieoŜywionej ochroną w formie uznania za
pomnik przyrody skutkuje równieŜ wprowadzeniem zakazów (przewidzianych w ustawie)
dotyczących podejmowania róŜnych działań dotyczących przedmiotu ochrony. Zostaną
one przedstawione w rozdziale 3.7.
3.5.1 Istniejące pomniki przyrody
Wykaz istniejących pomników przyrody (wg stanu na 31.12.2010 r.) na terenie Nadle-
śnictwa Krzystkowice przedstawia poniŜsza tabela.
Tabela 13. Wykaz istniejących pomników przyrody

Lp PołoŜenie obiektu Opis obiektu chronionego Nazwa własna Podstawa prawna
Obręb Leśnictwo Oddz Pow Ilość Gat Wiek Obwód Wys

poddz [ha] [szt] [cm] [m]
Pomniki przyrody
1 Bogaczów Lipno 130i 1 Dbs 210 390 30 uchw.r.gm.nrVII/38/06
2 Bogaczów Lipno 148a 1 Dbs 210 372 28 uchw.r.gm.nrVII/38/06
3 Bogaczów Lipno 148a 1 Dbs 210 365 27 uchw.r.gm.nrVII/38/06
4 Bogaczów Lipno 210d 1 Os 60 258 25 uchw.r.gm.nrVII/38/06
5 Bogaczów Podgórzyce 250a 1 Dbs 210 395 30 Franek uchw.r.m.nrXLII/295/06
6 Krzystkowice Biedrzychowice 199j 1 Dbs 210 375 23 August uchw.r.gm.nrXXXVI/243/06
7 Krzystkowice Biedrzychowice 202b 4 Dbs 260 406-460 17-24 Szkółkarze Rozp. Woj. Nr2 z 27.04.93r.
(grupa drzew)
8 Krzystkowice Biedrzychowice 202h 1 Wzs 160 310 24 Stach uchw.r.gm.nrXXXVI/243/06
9 Krzystkowice Biedrzychowice 203c 1 Dbs 160 350 24 Antoni uchw.r.gm.nrXXXVI/243/06
10 Krzystkowice Biedrzychowice 212g 1 Dbs 160 290 22 Janosz uchw.r.m.nrXLII/295/06
11 Krzystkowice Biedrzychowice 212h 1 Dbs 210 370 24 Zygmunt uchw.r.m.nrXLII/295/06
12 Krzystkowice Biedrzychowice 212h 1 Dbs 210 387 24 Marcin uchw.r.m.nrXLII/295/06
13 Krzystkowice Biedrzychowice 212z 1 Dbs 210 380 27 Hieronim uchw.r.gm.nr XII/118/08
14 Krzystkowice Biedrzychowice 213y 1 Dbs 260 440 27 Bogdan uchw.r.gm.nr XII/118/08
15 Krzystkowice Biedrzychowice 226c 1 So 160 300 21 Krystyna uchw.r.gm.nr XII/118/08
16 Krzystkowice Biedrzychowice 226f 1 Lpsz 160 351 22 Stefan uchw.r.gm.nr XII/118/08
17 Krzystkowice Biedrzychowice 226f 1 Dbs 210 405 35 Władysław uchw.r.gm.nr XII/118/08
18 Krzystkowice Biedrzychowice 240g 1 Dbs 260 360 25 uchw.r.gm.nr XXI/133/97

100

22 Krzystkowice Biedrzychowice 240g 1 Klp 150 350 20 uchw.r.gm.nr XXI/133/97
25 Krzystkowice Bieniów 157d 1 Dbs 160 382 18 uchw.r.gm.nr VIII/55/07
26 Krzystkowice Guzów 18l 1 Dbs 190 415 28 Maćko uchw.r.gm.nrXXXVI/243/06
27 Krzystkowice Guzów 18l 1 Dbs 190 420 27 Jurand uchw.r.gm.nrXXXVI/243/06
28 Krzystkowice Guzów 18l 1 Dbs 190 425 26 Jagiełło uchw.r.gm.nrXXXVI/243/06
29 Krzystkowice Guzów 18l 1 Dbs 190 400 27 Zbyszko uchw.r.gm.nrXXXVI/243/06
30 Krzystkowice Krzystkowice 20t 1 So 210 251 25 Bogusława uchw.r.m.nrXLII/295/06
31 Krzystkowice Krzystkowice 20t 1 Dbs 210 333 38 Włodek uchw.r.m.nrXLII/295/06
32 Krzystkowice Krzystkowice 20t 1 Dbb 210 307 37 Mietek uchw.r.m.nrXLII/295/06
33 Krzystkowice Krzystkowice 69c,d 14 Dbs 310-430 260-310 14 Dębów uchw.r.m.nr 23/165/01 z

Szypułkowych 29.10.01r.
(grupa drzew)
34 Krzystkowice Krzystkowice 69g 1 Dbs 370 250 27 Samotnik uchw.r.m.nr 23/165/01 z
29.10.01r.
35 Krzystkowice Krzystkowice 92i 1 Dbs 460 733 24 Jurek Rozp. Woj. 174/82 z 30.12.82r
36 Miodnica Klępina 145a 1 Dbb 210 360 27 Jan uchw.r.gm.nr VIII/55/07
37 Miodnica Kotowice 7f 1 So 125 252 26 uchw.r.m.nrXLII/295/06
38 Miodnica Kotowice 57a 1 Bk 129 326 35 uchw.r.m.nrXLII/295/06
39 Miodnica Kotowice 57a 1 Bk 129 328 35 uchw.r.m.nrXLII/295/06
40 Miodnica Kotowice 57a 1 Czer. 110 97 29 uchw.r.m.nrXLII/295/06
43 Miodnica PoŜarów 200a 1 Dbs 210 450 23 uchw.r.gm.nr VIII/55/07
44 Miodnica PoŜarów 200n 1 Dbs 190 540 30 uchw.r.gm.nr VIII/55/07
45 Miodnica PoŜarów 217m 1 Bk 160 350 29 uchw.r.gm.nr VI/26/2007
46 Miodnica PoŜarów 224b 1 Dbs 180 410 23 uchw.r.gm.nr VIII/55/07
47 Miodnica PoŜarów 224b 1 Dbs 210 510 22 uchw.r.gm.nr VIII/55/07
48 Miodnica PoŜarów 224c 1 Dbs 310 600 20 uchw.r.gm.nr VIII/55/07
49 Miodnica PoŜarów 224z 1 Dbs 180 270 23 uchw.r.gm.nr VIII/55/07
50 Miodnica PoŜarów 248r 1 1650 1,22 Diabelski Kamień Rozp. Woj. Nr. 57/80
51 Nowa Wieś Krzywaniec 273h 30 Bk 139 162-280 28-32 Szpaler 30 buków uchw.r.m.nr 23/165/01
(aleja)
52 Nowa Wieś Krzywaniec 299h 1 Dbs 260 333 28 uchw.r.m.nrXLII/295/06
53 Nowa Wieś Krzywaniec 299a 1 Dbs 260 357 30 uchw.r.m.nrXLII/295/06
54 Nowa Wieś Mokrzyce 298d 1 Dbs 210 410 22 Władek Rozp. Woj. Nr2
55 Nowa Wieś Mokrzyce 333k 1 Dbs 210 405 25 Hubert uchw.r.gm.nr XII/118/08
101

56 Nowa Wieś Tuchola 316i 1 Dbs 160 375 27 uchw.r.gm.nrXXXVI/243/06
57 Nowa Wieś śarków 120f 1 Dbs 260 495 20 Kazik Rozp. Woj. Nr2 z 27.04.1993r.
58 Nowa Wieś śarków 43h 1 Dbs 210 390 24 śarkowiec Rozp. Woj. Nr2 z 27.04.1993r.
Powierzchniowe pomniki przyrody
59 Bogaczów Wysoka 33f 2,15 1 So 145 Leśne Kandelabry ogł. Dyr.WOŚ z 15.06.84r.
Na terenie zasięgu terytorialnego działania Nadleśnictwa oprócz obiektów wymienio-

nych powyŜej, leŜących na terenie Lasów Państwowych występują takŜe inne okazałe
drzewa uznane za pomniki przyrody. Rosną one głównie na terenach wiejskich w obszarze
prywatnych posesji bądź teŜ jako przydroŜne pomnikowe aleje lub grupy drzew.
Najokazalsze drzewa spotkać moŜemy w pobliŜu wsi Wysoka. Są to przede wszystkim
dęby szypułkowe, których wiek przekracza nierzadko 500-600 lat.
Fot. 3. Dąb pomnikowy Fot. 4. Powierzchniowy pomnik przyrody „Leśne Kandelabry”
3.5.2 Proponowane pomniki przyrody
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice występuje znaczna liczba sędziwych i okaza-

łych drzew, z których niektóre spełniają kryteria pomników przyrody a takŜe twory przy-
rody nieoŜywionej. PoniŜsza tabela przedstawia te, które znalazły uznanie w oczach pra-
cowników Nadleśnictwa oraz taksatorów.
Tabela 14. Wykaz cennych obiektów przyrodniczych (wzór 5b)

Lp PołoŜenie obiektu Gatunek Pow Wiek Obwód Wysokość
[ha] [cm] [m]
Obręb Leśnictwo Oddz. Nazwa polska Nazwa łacińska
1 Krzystkowice Biedrzychowice 189 d Sosna pospolita Pinus sylvestris 228 15

2 Krzystkowice Biedrzychowice 214 s Wierzba biała Salix alba 250 640 25
Nadleśnictwo moŜe wystąpić do Rady Gminy z propozycją uznania wyŜej opisanych

obiektów (wszystkich lub wybranych) za pomniki przyrody.
102
3.6 Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe
Zgodnie z artykułem 43 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, za ze-

spół przyrodniczo-krajobrazowy uwaŜa się „fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturo-
wego zasługujące na ich ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne”.
W chwili obecnej na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice nie ma obiektów objętych tą

formą ochrony przyrody. Nie planuje się równieŜ w bieŜącym okresie gospodarczym wy-
znaczać i zgłaszać do zatwierdzenia nowych zespołów przyrodniczo - krajobrazowych.
3.7 UŜytki ekologiczne
Według art. 42 Ustawy o ochronie przyrody uŜytkami ekologicznymi są: „ zasługujące

na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania róŜnorodności
biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i
krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieuŜytkowanej roślinności, starorzecza, wy-
chodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub
chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnaŜania lub
miejsca sezonowego przebywania”.
UŜytki ekologiczne są stosunkowo nową formą ochrony przyrody wprowadzoną mocą
ustawy o ochronie przyrody z 16.10.1991 r. i potwierdzoną w najnowszej ustawie z dnia
16.04.2004 r. Według stanu na 31.12.2008 r. na terenie Lasów Państwowych wyznaczono
8 787 uŜytków ekologicznych zajmujących łączną powierzchnię 27 738 ha.
3.7.1 UŜytki ekologiczne istniejące
Aktualnie w Nadleśnictwie Krzystkowice znajduje się 13 uŜytków ekologicznych o

łącznej powierzchni 135,93 ha14 (podstawa prawna: Dziennik Urzędowy Województwa
Lubuskiego Nr 44 z dnia 19.04.2002 r.). Stanowi to 0,43% powierzchni ogólnej Nadleśnic-
twa.
Tabela 15. Wykaz istniejących uŜytków ekologicznych

L Nr Nr Dz. Urz. PołoŜenie Pow. Opis obiektu, kat. Zabiegi Uwagi
p rej. zarz. Woj. poz. (ha) gruntu, walory uzgodn.z woj.
wo data przyrodnicze. kons. przyro-
j. dy
Oddz. Gmina proj wyk
poddz leśnictwo
Obręb BOGACZÓW
1. 89 Rozp. Dz. U. 126 g gm. Bobrowice 3,63 „Sitowisko”
nr 14 z nr 19 l-ctwo
20.XI. z 12.XII. Wysoka
1997 r. 1997
2. 90 Rozp. Dz. U. 188 f, g gm. 4,23 „Przymoście”
nr 14 z nr 19 Nowogród
20.XI. z 12.XII. Bobrzański
1997 r. 1997 l-ctwo
Wysoka
14
Powierzchnia wszystkich uŜytków ekologicznych w Nadleśnictwie Krzystkowice podana w rozporządze-
niu z 2002 r. wynosiła 136,06 ha. Obecnie uległa ona nieznacznej korekcie ze względu na zmiany w ewiden-
cji gruntów.
103
L Nr Nr Dz. Urz. PołoŜenie Pow. Opis obiektu, kat. Zabiegi Uwagi

p rej. zarz. Woj. poz. (ha) gruntu, walory uzgodn.z woj.
wo data przyrodnicze. kons. przyro-
j. dy
Oddz. Gmina proj wyk
poddz leśnictwo
Obręb KRZYSTKOWICE
3. 91 Rozp. Dz. U. 20 A c gm. Nowogród 0,88 „Zakole Bobru”
nr 14 z nr 19 Bobrzański
20.XI. z 12.XII. l-ctwo
1997 r. 1997 Krzystkowice
4. 2 Rozp. 198 l-y gm. 92,40 „Torfowisko Gu-
nr 7 z 199 t-dx, Jasień zów”
17.IX. 204 A a- l-ctwo
1996 by, Guzów,
204 B a- Biedrzychowi-
ay, dy, ce
218b
5. 92 Rozp. Dz. U. 168 k gm. śagań 0,62 „Bobrówka”
20.XI. z 12.XII. Bieniów
1997 r. 1997
Obręb MIODNICA
6. 93 Rozp. Dz. U. 7d gm. Nowogród 8,91 „Kacza ostoja”
1997 r. 1997 Kotowice
7. 94 Rozp. Dz. U. 218 c gm. Brzeźnica 2,37 „Przywale”
20.XI. z 12.XII. Marcinów
1997 r. 1997
8. 95 Rozp. Dz. U. 242 k gm. śagań 2,76 „Boberek”
20.XI. z 12.XII. PoŜarów
1997 r. 1997
9. 96 Rozp. Dz. U. 244 f gm. śagań 0,97 „Kacze lęgi”
20.XI. z 12.XII. PoŜarów
1997 r. 1997
Obręb NOWA WIEŚ
10 97 Rozp. Dz. U. 52 a gm. Bobrowice 8,77 „Przełom Bobru”
nr 14 z nr 19 l-ctwo śarków
20.XI. z 12.XII.
1997 r. 1997
11 98 Rozp. Dz. U. 71 a gm. Bobrowice 1,84 „Bobrowe wierzby”
nr 14 z nr 19 l-ctwo śarków
20.XI. z 12.XII.
1997 r. 1997
12 99 Rozp. Dz. U. 126 a gm. Nowogród 5,33 „Zakole”
1997 r. 1997 Łagoda
13 10 Rozp. Dz. U. 333 m gm. Lubsko 3,22 „Nowa Woda”
0 nr 14 z nr 19 l-ctwo
20.XI. z 12.XII. Mokrzyce
1997 r. 1997
Ogółem 135,93
PoniŜej została przedstawiona charakterystyka wybranych, najbardziej cennych ze

względu na unikalne walory przyrodnicze uŜytków ekologicznych.
UŜytek ekologiczny „Torfowisko Guzów” jest typowym torfowiskiem przejściowym
(pomiędzy torfowiskiem oligotroficznym i eutroficznym), powstałym w wyniku wypłyce-
nia i wypełnienia torfem zbiornika wodnego z ograniczonym dopływem i odpływem wód
powierzchniowych. Obszar ten znajduje się w rozległym obniŜeniu ograniczonym od pół-
104
nocy wałem (morena czołowa), a od południa i wschodu Wysoczyzną śarską. Na dnie

obniŜenia, obok równiny akumulacji biogenicznej, znajdują się płaskie powierzchnie, na
których wykształciły się wydmy i eoliczne piaski pokrywowe. DuŜy wpływ na ówczesny
wygląd torfowiska miały melioracje prowadzone w ubiegłym stuleciu. Obecnie teren ten
porastają w 50% trzcinowiska (m.in. turzyce: zaostrzona, sztywna, Hosta) oraz wełnianka
wąskolistna, sit skupiony i liczne rosiczki (okrągłolistna, długolistna, pośrednia).
UŜytek ekologiczny „Kacza ostoja” zlokalizowane jest w odległości 0,5 km na północ
od wsi Klępina, przy drodze krajowej Nowogród Bobrzański-Zielona Góra. Jest to torfo-
wisko pojeziorne typu przejściowego, znajdujące się w oligotroficznym obniŜeniu terenu, z
duŜymi wahaniami wody: od wypełnienia niecki wodą, do niemal całkowitego odwodnie-
nia.
Roślinność na omawianym terenie składa się z gatunków charakterystycznych dla tor-
fowisk niskich i wysokich i reprezentowana jest przez takie gatunki jak: rosiczka pośred-
nia, brzoza omszona, kłoć wiechowata, ponikło wielołodygowe, ponikło skąpokwiatowe,
przygiełkę białą i przygiełkę brunatną. Występują tu zespoły roślinne o charakterze atlan-
tyckim: Rhynchosporetum albae, Ranunculo-Juncetum bulbosi oraz rzadki zespół: Eleo-
charietum multicaulis.
Bogato reprezentowana jest na terenie omawianego uŜytku ekologicznego awifauna.
Stwierdzono tu obecność 16 gatunków ptaków lęgowych lub prawdopodobnie lęgowych,
28 gatunków gniazdujących w sąsiedztwie torfowiska oraz 8 gatunków zalatujących.
Wykaz wszystkich ekosystemów wodno-błotnych znajdujących się w zarządzie Nadle-
śnictwa znajduje się w rozdziale 4.3.4.
Fot. 5. Nowogrodzkie Przygiełkowisko Fot. 6. Nowa Woda
3.7.2 UŜytki ekologiczne proponowane
W chwili obecnej nie ma na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice wytypowanych obiek-

tów do objęcia ochroną prawną jako uŜytki ekologiczne. Istniejąca sieć wydaje się bowiem
kompletna.
3.8 Ostoje zwierząt
W rozporządzeniu Ministra Środowiska z 28 września 2004 r. w sprawie gatunków

dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U. Nr 220, poz. 2237), w załączniku
nr 5, zostały wymienione gatunki dziko występujących zwierząt, dla których wymagane
jest ustalenie stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego ich przebywania. Są
wśród nich:owady (1): iglica mała; gady (3): wąŜ eskulapa, gniewosz plamisty, Ŝółw błot-
105
ny; ptaki (18): orzeł przedni, orlik grubodzioby, orlik krzykliwy, gadoŜer, bielik, orzełek,
kania czarna, kania ruda, szlachar, ślepowron, bocian czarny, kraska, raróg, sokół wędrow-
ny, cietrzew, głuszec, rybołów, puchacz; ssaki: nietoperze (wszystkie gatunki – zimowiska,
w których w ciągu kolejnych trzech lat choć raz stwierdzono ponad 200 osobników), Ŝo-
łędnica, wilk, niedźwiedź brunatny.
Na omawianym terenie nie wyznaczono do tej pory Ŝadnych strefy ochrony ostoi zwie-
rząt wymienionych w cytowanym wcześniej rozporządzeniu. MoŜna jednak stwierdzić
występowanie na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice kilku gatunków zwierząt, które mo-
głyby być objęte strefową formą ochrony. Aby jednak do tego doszło, naleŜałoby podjąć
planowe działania w celu wyszukania miejsc rozrodu bądź regularnego przebywania tych
gatunków.
3.9 Gatunki chronione i rzadkie
Według zapisów aktualnej Ustawy o ochronie przyrody Art.46. ust.1: „ochrona gatun-
kowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występują-
cych roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadko występujących, ende-
micznych, podatnych na zagroŜenia i zagroŜonych wyginięciem oraz objętych ochroną na
podstawie umów międzynarodowych, a takŜe zachowanie róŜnorodności gatunkowej i ge-
netycznej”. Obecnie obowiązującymi rozporządzeniami dotyczącymi ochrony gatunkowej
są:
Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wy-
stępujących roślin objętych ochroną (Dz.U. Nr 168, poz. 1764);
Rozporządzenie Ministra Środowiska z 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U. Nr 220, poz. 2237);
Rozporządzenie Ministra Środowiska z 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wy-
stępujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. Nr 168, poz. 1765).
Ratyfikowana 1 czerwca 1982 roku przez Polskę Konwencja Berneńska dotycząca

ochrony europejskiej przyrody Ŝywej i naturalnych siedlisk zawarta została w Bernie 19
września 1979 roku. Konwencja ta jest w pewnym stopniu rozwinięciem Konwencji Ram-
sarskiej na kontynencie europejskim; kładzie ona nacisk na ochronę szerokiej róŜnorodno-
ści - tak gatunków, jak i ich siedlisk. Nakazuje ona otaczać największą opieką gatunki
ustępujące i endemiczne oraz zanikające, naturalne środowiska, tzw. siedliska krytyczne.
Konwencja ma szczególnie znaczenie dla gadów, płazów, ssaków i roślin nieobjętych
ochroną przez inne porozumienia narodowe (konwencje: Waszyngtońska, Bońska
i Gdańska). W oparciu o nią sporządzone zostały:
Lista roślin wymierających i zagroŜonych w Polsce (1986);

Czerwona lista zwierząt ginących i zagroŜonych w Polsce (1992);
Polska Czerwona Księga Roślin (Kaźmierczakowa, Zarzycki 2001);
Polska Czerwona Księga Zwierząt. Kręgowce (Głowaciński 2001);
Polska Czerwona Księga Zwierząt. Bezkręgowce (Głowaciński, Nowacki 2004).
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice stwierdzono występowanie wielu - zarówno ob-
jętych ochroną ścisłą, jak i częściową oraz niepodlegających ochronie - cennych i rzadkich
gatunków roślin (79 taksonów) i grzybów (3 gatunki).
Stwierdzono równieŜ występowanie wielu gatunków zwierząt (256), z tego 19 gatun-
ków bezkręgowców, 19 gatunków ryb i minogów, 14 gatunków płazów, 6 gatunków ga-
dów, 160 gatunków ptaków i 37 gatunków ssaków. Ochronie podlega łącznie 200 takso-
nów. W „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” figuruje 35 gatunków. Z tego bezkręgowce
106
- 6, ryby i minogi - 9, płazy - 2, gady - 1 i ptaki - 17. Syntetyczne dane dotyczące gatun-
ków chronionych na podstawie istniejącej dokumentacji źródłowej zamieszczono w tabeli
zbiorczej:
Tabela 16. Zestawienie gatunków podlegających ochronie gatunkowej na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice
Grupa organizmów Liczba po- Gatunki objęte Gatunki objęte Gatunki wymie- Gatunki ujęte w
znanych ochroną ścisłą ochroną czę- nione w załącz- Czerwonych
gatunków ściową nikach Dyrektyw Księgach
w UE
Porosty 2 - 2 - 1
Grzyby 3 3 - - 1
Mszaki 8 2 5 - 1
Rośliny naczyniowe 74 26 13 3 9
Bezkręgowce 19 8 - 9 9
Ryby i minogi 19 8 - 9 9
Płazy 14 14 - 2 2
Gady 6 6 - - 1
Ptaki 160 148 - 28 17
Ssaki 37 11 6 4 -
3.9.1 Rośliny i grzyby chronione i rzadkie
W poniŜszych zestawieniach ujęto zarówno gatunki stwierdzone w terenie podczas

prac taksacyjnych, podawane w waloryzacji przyrodniczej, wymieniane w literaturze - jak
i gatunki zgłoszone przez pracowników Nadleśnictwa.
Gatunki rzadkie:
1. Abies alba Jodła pospolita
2. Anemone nemorosa Zawilec gajowy
3. Betonica officinalis Bukwica zwyczajna
4. Caltha palustris Knieć błotna
5. Chrysosplenium alternifolium Śledziennica skrętolistna
6. Dianthus deltoides Goździk kropkowany
7. Dicranum undulatum Widłoząb falisty
8. Digitalis purpurea Naparstnica pupurowa
9. Eleocharis quinqeflora Ponikło skąpokwiatowe
10. Equisetum hyemale Skrzyp zimowy
11. Eriophorum angustifolium Wełnianka wąskolistna
12. Eriophorum vaginatum Wełnianka pochwowata
13. Galium boreale Przytulia północna
14. Genista tinctoria Janowiec barwierski
15. Humulus lupulus Chmiel zwyczajny
16. Inula britannica Oman łąkowy
17. Iris pseudacorus Kosaciec Ŝółty
18. Lathraea squamaria Łuskiewnik róŜowy
19. Lathyrus silvestris Groszek leśny
20. Maianthemum bifolium Konwalijka dwulistna
21. Melampyrum nemorosum Pszeniec gajowy
22. Melica nutans Perłówka zwisła
23. Mercurialis perennis Szczyr trwały
24. Oxycoccus palustris śurawina błotna
25. Paris quadrifolia Czworolist pospolity
107
26. Polygonatum multiflorum Kokoryczka wielkokwiatowa

27. Populus nigra Topola czarna
28. Pulmonaria obscura Miodunka ćma
29. Rhynchospora alba Przygiełka biała
30. Sambucus racemosa Bez koralowy
31. Scrophularia nodosa Trędownik bulwiasty
32. Scutellaria hastifolia Tarczyca oszczepowata
33. Stellaria holostea Gwiazdnica wielkokwiatowa
34. Thalictrum flavum Rutewka Ŝółta
35. Viola palustris Fiołek błotny
36. Viscum album Jemioła pospolita
Gatunki objęte ochroną częściową:

1. Cetraria islandica Płucnica islandzka
2. Cladonia rangiferina Chrobotek reniferowy
3. Convallaria majalis Konwalia majowa
4. Dicranum scoparium Widłoząb miotlasty
5. Frangula alnus Kruszyna pospolita
6. Galium odoratum Przytulia wonna
7. Hedera helix Bluszcz pospolity
8. Helichrysum arenarium Kocanki piaskowe
9. Leucobryum glaucum Bielistka siwa
10. Menyanthes trifoliata Bobrek trójlistkowy
11. Nuphar lutea GrąŜel Ŝółty
12. Nymphaea alba Grzybienie białe
13. Ononis spinosa WilŜyna ciernista
14. Pleurozium schreberi Rokietnik pospolity
15. Polytrichum commune Płonnik pospolity
16. Primula veris Pierwiosnek lekarski
17. Ribes nigrum Porzeczka czarna
18. Sphagnum fallax Torfowiec kończysty
18. Viburnum opulus Kalina koralowa
19. Vinca minor Barwinek pospolity
Gatunki objęte ochroną ścisłą:

1. Anemone sylvestris Zawilec wielkokwiatowy
2. Aquilegia vulgaris Orlik pospolity
3. Atropa belladonna Pokrzyk wilcza jagoda
4. Chimaphila umbellata Pomocnik baldaszkowy
5. Cladium mariscus Kłoć wiechowata
6. Dactylorhiza majalis Kukułka szerokolistna
7. Daphne mezereum Wawrzynek wilczełyko
8. Diphasiastrum tristachyum Widłak cyprysowy
9. Diphasium complanatum Widłak spłaszczony
10. Drosera intermedia Rosiczka pośrednia
11. Drosera longifolia Rosiczka długolistna
12. Drosera rotundifolia Rosiczka okrągłolistna
13 Eleocharis multicaulis Ponikło wielołodygowe
14. Erica tetralix Wrzosiec bagienny
15. Galanthus nivalis ŚnieŜyczka przebiśnieg
16. Huperzia selago Widłak wroniec
108
17. Ledum palustre Bagno zwyczajne

18. Lonicera periclymenum Wiciokrzew pomorski
19. Lycopodium annotinum Widłak jałowcowaty
20. Lycopodium clavatum Widłak goździsty
21. Matteucia struthiopteris Pióropusznik strusi
22. Osmunda regalis Długosz królewski
23. Pedicularis sylvatica Gnidosz rozesłany
24. Phallus hadriani Sromotnik fiołkowy
25. Phallus impudicus Sromotnik bezwstydny
26. Polypodium vulgare Paprotka zwyczajna
27. Rhynchospora fusca Przygiełka brunatna
28. Sorbus torminalis Jarząb szwedzki
29. Sparassis crispa Szmaciak gałęzisty
30. Sphagnum palustre Torfowiec blotny
31. Sphagnum papilosum Torfowiec brodawkowaty
Gatunki obecne w Polskiej Czerwonej Księdze (Kraków 2001):

2. Eleocharis multicaulis Ponikło wielołodygowe
Gatunki obecne na Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski (Kraków 2006):

Gatunki obecne na Czerwonej Liście Porostów w Polsce (Kraków 2006):

Gatunki zagroŜone na terenie Wielkopolski (według Red list of vascular flora of Wiel-
kopolska. 2007):
Gatunki objęte programem „Rzadkie i zagroŜone gatunki roślin naczyniowych na

terenie RDLP Zielona Góra”:
109

20. Huperzia selago Widłak wroniec
Tabela 17. Wykaz chronionych i rzadkich gatunków grzybów, porostów i roślin naczyniowych (wzór 10,11)
L.p. Nazwa łacińska Nazwa polska Status Lokalizacja - obręb, oddział
Grzyby Mycetes
Sromotnikowate Phallaceae
1. Phallus impudicus Sromotnik bez- OS Bogaczów – 225j, 250l
wstydny Miodnica – 47g, 158b
Nowa Wieś – 172r
2. Phallus hadriani Sromotnik fiołko- OS Miodnica – 158a
110

wy VCL
Szmaciakowate Sparassidaceae
3. Sparassis crispa Szmaciak gałęzisty OS Miodnica – 89j, 164g
Porosty Lichenes
Taczownicowate Parmeliaceae
4. Cetraria islandica Płucnica islandzka OC Miodnica – 56d,i, 83d,f, 98b, 99g
VUCLR Nowa Wieś – 223a
Chrobotkowate Cladoniaceae
5. Cladonia rangiferina Chrobotek renife- OC Wszystkie obręby – na siedliskach Bśw,
rowy Bs występuje bardzo licznie, wraz z
innymi gatunkami chrobotków, tworząc
niekiedy olbrzymie płaty
Mszaki Bryophyta
Mchy Bryopsida
Bezlistkowate Leucobryaceae
6. Leucobryum glaucum Bielistka siwa OC Miodnica – 113a, 130a,b,d,f, 132g, 134f
Dość częsty gatunek w całym Nadle-
śnictwie
Płonnikowate Polytrichaceae
7. Polytrichum commune Płonnik pospolity OC Miodnica – 242r, 244d
Dość częsty gatunek w całym Nadle-
śnictwie
Rokietowate Hypnaceae
8. Pleurozium schreberi Rokietnik pospolity OC Gatunek powszechny w całym Nadle-
śnictwie
Torfowcowate Sphagnaceae
9. Sphagnum fallax Torfowiec kończy- OC Obszar Natura 2000 „Nowogrodzkie
sty Przygiełkowisko”
10. Sphagnum palustre Torfowiec błotny OS Obszar Natura 2000 „Nowogrodzkie
Przygiełkowisko”
11. Sphagnum papillosum Torfowiec brodaw- OS Obszar Natura 2000 „Nowogrodzkie
kowaty I CL Przygiełkowisko”
Widłozębowate Dicranaceae
12. Dicranum scoparium Widłoząb miotlasty OC Gatunek powszechny w całym Nadle-
śnictwie
13. Dicranum undulatum Widłoząb falisty * Gatunek powszechny w całym Nadle-
śnictwie
Paprotniki Polypodiophyta
Długoszowate Osmundaceae
14. Osmunda regalis Długosz królewski OS Krzystkowice – 218f,j
VCL Miodnica – 40k
VUWLKP
T
Paprotkowate Polypodiaceae
15. Polypodium vulgare Paprotka zwyczaj- OS Bogaczów – 148b, 151m, 190a,h,
na T 225j,n, 245d, 311b
Krzystkowice – 20t, 53a, 69z, 151a,
202l, 216l
Miodnica – 13g,j, 40k, 41i, 71h, 74k
Nowa Wieś – 197n, 299h
Skrzypowate Equisetaceae
16. Equisetum hyemale Skrzyp zimowy * Miodnica – 244f
T
Widłakowate Lycopsidaceae
17. Diphasiastrum tristachyum Widłak cyprysowy OS Bogaczów – 138g, 160b, 291a
ENPCK
VCL
111

CRWLKP
T
18. Diphasium complanatum Widłak spłaszczo- OS Bogaczów – 29l, 159c,f
ny T
19. Huperzia selago Widłak wroniec OS Bogaczów – 212g
T
20. Lycopodium annotinum Widłak jałowcowa- OS Bogaczów – 23a
ty VUWLKP Krzystkowice – 143b, 166a
T
21. Lycopodium clavatum Widłak goździsty OS Bogaczów – 111f, 170m, 192c,d
LCWLKP Krzystkowice – 190i
T Miodnica – 74k, 118j
Nowa Wieś – 11c, 23d
Wietlicowate Athyriaaceae
22. Matteucia struthiopteris Pióropusznik strusi OS EN- Miodnica – 43c,d,h, 44c,d, 51d, 56a,
WLKP 71h, 104g, 108a, 156b
T Nowa Wieś – 44h
Nagonasienne Pinophyta
Sosnowate Pinaceae
23. Abies alba Jodła pospolita * Krzystkowice – 34f, 114l,n, 166h,
VUWLKP 193m, 196f, 212b,i, 215m, 218g, 236k
T Miodnica – 35d, 46g, 54As, 61m, 63c,
64i,k, 73g, 75o, 88j, 97i, 102k, 146g,
157a,b, 183l, 188c, 190k,l,m, 194Ab,c,
234f, 240g, 249k, 257o
Nowa Wieś – 272b, 297k, 313f, 336d,
336i
Okrytonasienne Magnoliophyta
Jednoliścienne Liliopsida
Amarylkowate Amaryllidaceae
24. Galanthus nivalis ŚnieŜyczka przebi- OS Bogaczów – 151h, 214h
śnieg DDWLKP Nowa Wieś – 293f
T Gatunek rozproszony, głównie w lasach
„poparkowych”, starych cmentarzach
Konwaliowate Convallariaceae
25. Convallaria majalis Konwalia majowa OC Bogaczów – 61h, 186d, 250i
Krzystkowice – 143c, 240j,o, 241g
Miodnica – 35g, 44j, 61m, 65l, 66b,g,j,
76l, 85c, 89j,l,m,p, 143b, 145a,b,c,
147i, 231i, 246h, 248j, 249a
Nowa Wieś – 151d, 172r, 265a, 321g,
328j
26. Maianthemum bifolium Konwalijka dwu- * Nowa Wieś – 331m
listna Miodnica – 47k, 156c,j
27. Polygonatum multiflorum Kokoryczka wiel- * Miodnica – 148k, 156b,c,k
kokwiatowa Obszar rez. „Dąbrowa Brzeźnicka”
Kosaćcowate Iridaceae
28. Iris pseudacorus Kosaciec Ŝółty * Krzystkowice – 196f,i, 198l,m-y,
199r,t-dx, 204Aa,-by, 204Ba-ay, 218b
Liliowate Liliaceae
29. Paris quadrifolia Czworolist pospoli- * Bogaczów – 210m
ty T Miodnica – 76a
Nowa Wieś – 150d, 151d
Storczykowate Orchidaceae
30. Dactylorhiza majalis Kukułka szeroko- OS Bogaczów – 211j,r, 226o
listna LCWLKP
112

T
Trawy Poaceae
31. Melica nutans Perłówka zwisła * Bogaczów – 214i, 226l, 247g, 250i,k,
253Aa, 262d
Krzystkowice – 91b, 193d,h, 202b,c,
207c,n, 223b,j, 225b,m,n,r
Miodnica – 148k, 156b,c,k, 243m; rez.
„Dąbrowa Brzeźnicka”
Turzycowate Cyperaceae
32. Cladium mariscus Kłoć wiechowata OS Obszar Natura 2000 „Nowogrodzkie
LCWLKP Przygiełkowisko”
T
33. Eleocharis multicaulis Ponikło wielołody- OS Obszar Natura 2000 „Nowogrodzkie
gowe ENPCK Przygiełkowisko”
ECL
CRWLKP
34. Eleocharis quinqeflora Ponikło skąpokwia- * Miodnica – 7d, Obszar Natura 2000
towe „Nowogrodzkie Przygiełkowisko”
35. Eriophorum angustifolium Wełnianka wąsko- * Krzystkowice – 198l-y, 199t-dx,
listna T 204Aa-by, 204Ba-by, 218b; uŜytek
ekolog. „Torfowisko Guzów”, „Kacza
ostoja”
Miodnica – 7d, 166f, 167f
Nowa Wieś – 341d
36. Eriophorum vaginatum Wełnianka po- * Krzystkowice – 199i,r
chwowata ENWLKP
T
37. Rhynchospora alba Przygiełka biała * Miodnica – 7d, 167f
VUWLKP UŜytek ekologiczny „Kacza ostoja”
T Obszar Natura 2000 „Nowogrodzkie
Przygiełkowisko”
38. Rhynchospora fusca Przygiełka brunat- OS Miodnica – 7d
na ENPCK Obszar Natura 2000 „Nowogrodzkie
ECL Przygiełkowisko”
CRWLKP
T
Dwuliścienne Magnoliopsida
Araliowate Araliaceae
39. Hedera helix Bluszcz pospolity OC Bogaczów – 61h, 151h, 187k, 189p,
T 207j, 208h,i, 240b, 244l, 245d, 246c,d,
249h, 250i, 324d
Krzystkowice – 20a, 51a,t, 150h
Miodnica – 43a,b,c, 48i,l,n,p,
61m,n,p,r,s,t, 66b,f,g,j,l, 148k, 156b,c,k,
161Ak, 241h, 252a,k, 253l,m,n,o,p,w
254m
Nowa Wieś – 130a, 197j, 321a,f,g,
322a,j
Bobrkowate Menyantaceae
40. Menyanthes trifoliata Bobrek trójlistko- OC Torfowiska przejściowe i niskie- roz-
wy proszony
Fiołkowate Violaceae
41. Viola palustris Fiołek błotny * Miodnica – 166f
Goździkowate Caryophyllaaceae
42. Dianthus deltoides Goździk kropko- * Bogaczów – 244i
wany
43. Stellaria holostea Gwiazdnica wiel- * Bogaczów – 59h, 164g,h, 191a,c
kokwiatowa Krzystkowice – 33j, 51a, 69d, 80c,
113

91a,c, 127c, 130a,h,j 137b,d,n
150a,b,c,h, 157a,b,c,d,g,l, 158g,
194d,h,j,k,m, 201d, 202a, 207c,m,n,
222j, 223j, 240n
Miodnica – 49l, 51d,g,x, 55l, 56j,
67a,g,h, 68g, 71h, 72a, 80f, 89b,d,
95l,kx, 103l, 127d, 140d,f, 147i,p, 148k,
149j, 156a,b,c,k, 157m
Nowa Wieś – 107j, 126h, 150c, 152f,
317i,n, 342a
Gruszyczkowate Pyrolaceae
44. Chimaphila umbellata Pomocnik baldasz- OS Nowa Wieś – 7d,f,g
kowy LCWLKP
Grzybieniowate Nympheaceae
45. Nuphar lutea GrąŜel Ŝółty OC Zbiorniki eutroficzne
T
46. Nymphaea alba Grzybienie białe OC Miodnica – 7d (uŜytek ekologiczny
T „Kacza ostoja”), Obszar Natura 2000
„Nowogrodzkie Przygiełkowisko”,
Zbiorniki eutroficzne
Jaskrowate Ranunculaceae
47. Anemone nemorosa Zawilec gajowy * Nowa Wieś – 130i, 331m, 337b,f,j,
338b,c,d,f,g,h,j, 341g,k
48. Anemone sylvestris Zawilec wielko- OS Krzystkowice – 80c, 91a,c
kwiatowy T
49. Aquilegia vulgaris Orlik pospolity OS Bogaczów – 311g
T Krzystkowice – 241f
50. Caltha palustris Knieć błotna * Nowa Wieś – 331m
51. Thalictrum flavum Rutewka Ŝółta * Miodnica – 219g
T
Jasnotowate Labiateae
52. Betonica officinalis Bukwica zwyczaj- * Miodnica – 54g, 77o, 218c, 219g
na VUWLKP
53. Scutellaria hastifolia Tarczyca oszcze- * Miodnica – 41i
powata VCL
T
Jemiołowate Viscaceae
54. Viscum album (ssp. album et Jemioła pospolita * Nowa Wieś – 288g
ssp. austriacum) rozpierzchła T Występuje rozproszona na całym obsza-
rze
Konopiowate Cannabaceae
55. Humulus lupulus Chmiel zwyczajny * Bogaczów – 185l,r, 188d, 208f, 211o,
249i,j
Nowa Wieś – 1j, 52a, 71a, 320d,i
Marzanowate Rubiaceae
56. Galium odoratum Przytulia wonna OC Bogaczów – 324d
Miodnica – 48m, 156b
57. Galium boreale Przytulia północna * Miodnica – 77m, 219g
Motylkowate Fabaceae
58. Genista tinctoria Janowiec barwier- * Miodnica – 218b
ski T
59. Lathyrus silvestris Groszek leśny * Miodnica – 259p
60. Ononis spinosa WilŜyna ciernista OC Murawy, okrajki, przydroŜa – gatunek
T rozproszony
Pierwiosnkowate Primulaceae
61. Primula veris Pierwiosnek lekar- OC Krzystkowice – 202b
ski T
Przewiertniowate Caprifoliaceae
114

62. Lonicera periclymenum Wiciokrzew po- OS Bogaczów – 8a,c, 130i, 148c, 189h
morski VUWLKP Miodnica – 158b
T
63. Sambucus racemosa Bez koralowy * Miodnica – 135k, 148j, 186k, 191b,f,g,n
Nowa Wieś – 10b,c,d, 126c, 298b
64. Viburnum opulus Kalina koralowa OC Krzystkowice – 17f,h, 150c,d, 157i,
158a,b, 167l, 168k, 169i, 183a
Miodnica – 95j, 135a, 235g
Psiankowate Solanaceae
65. Atropa belladonna Pokrzyk wilcza OS Krzystkowice – 234a
jagoda T
Rosiczkowate Droseraceae
66. Drosera longifolia Rosiczka długolist- OS Krzystkowice – 198l-y, 199t-dx,
na 204Aa-by, 204Ba-ay,dy, 218b
67. Drosera rotundifolia Rosiczka okrągło- OS Krzystkowice – 198l-y, 199t-dx,
listna VCL 204Aa-by, 204Ba-ay,dy, 218b
LCWLKP Miodnica – 167f
T Nowa Wieś – 1c, 24c
68. Drosera intermedia Rosiczka pośrednia OS Krzystkowice – 198l-y, 199t-dx,
ECL 204Aa-by, 204Ba-ay,dy, 218b
VUWLKP Miodnica – 7d, 167f
T
RóŜowate Rosaceae
69. Sorbus torminalis Jarząb szwedzki OS Nowa Wieś – 44g,h
T
Skalnicowate Saxifragaceae
70. Ribes nigrum Porzeczka czarna OC Krzystkowice – 215b
Miodnica – 148k, 156b,c,k
Występuje rozproszona na całym obsza-
rze
71. Chrysosplenium alternifolium Śledziennica skrę- * Krzystkowice – 157c,d,f,i,l, 170a,c
tolistna
Szakłakowate Rhamnaceae
72. Frangula alnus Kruszyna pospolita OC Gatunek częsty na całym obszarze (po-
wyŜej 100 stanowisk)
Szorstkolistne Boraginaceae
73. Pulmonaria obscura Miodunka ćma * Miodnica – 43b,g,j, 106a, 191b, 260o
Nowa Wieś – 337j
Toinowate Apocynaceae
74. Vinca minor Barwinek pospolity OC Bogaczów – 61h, 212g, 214h, 246f
T Krzystkowice – 224f
Miodnica – 33m, 61r, 66b,j, 158h,
253m, 256n, 260b
Występuje w leśnych fitocenozach
poparkowych
Trędownikowate Scrophulariaceae
75. Digitalis purpurea Naparstnica pupu- * Nowa Wieś – 267g, 294c
rowa T
76. Melampyrum nemorosum Pszeniec gajowy * Miodnica – 188d, 244f
T
77. Pedicularis sylvatica Gnidosz rozesłany OS Krzystkowice – 198l-y, 199t-dx,
T 204Aa-by, 204Ba-ay,dy, 218b
78. Scrophularia nodosa Trędownik bulwia- * Krzystkowice – 238j
sty Miodnica – 105f
Nowa Wieś – 341s
Wawrzynkowate Thymeleaceae
79. Daphne mezereum Wawrzynek wil- OS Krzystkowice – 217h,l, 218c, 219a,n,o,s
czełyko T 220c,d,g,h, 221a
115

Wilczomleczowate Euphorbiaceae
80. Mercurialis perennis Szczyr trwały * Miodnica – 102d, 120l, 170a
Wierzbowate Salicaceae
81. Populus nigra Topola czarna * Bogaczów – 191h
Wrzosowate Ericaceae
82. Erica tetralix Wrzosiec bagienny OS Bogaczów – 190j
T
83. Ledum palustre Bagno zwyczajne OS Bogaczów – 84i, 103i, 121f, 123g, 319f
VUWLKP Krzystkowice – 189o, 206g, 207o,
T 214a,b,d, 219b,c,g,y,z, 220g,i,j, 221l,
222a,g,h,i, 223o,r, 231b,h, 232c,h,i,
233i, 238j,k
Miodnica – 87f,g, 88f,j, 102k, 103i,
106h, 123a, 146g, 147b,f,g, 154g,i,
159j,k, 160g, 165g, 166a,f,k, 186c, 187a
Nowa Wieś – 212g,h,i, 213d,h,i,
214c,d,f,g,h,i,j, 244d, 265f, 266d,
294a,b
84. Oxycoccus palustris śurawina błotna * Gatunek rozproszony
VUWLKP
T
Zarazowate Orobanchaceae
85. Lathraea squamaria Łuskiewnik róŜowy * Miodnica – 147d
T
ZłoŜone Asteraceae
86. Helichrysum arenarium Kocanki piaskowe OC Murawy i odłogi na całym obszarze
87. Inula britannica Oman łąkowy * Miodnica – 219g
Legenda:
OC – ochrona częściowa
OS - ochrona ścisła
* gatunek cenny, rzadki
1. Według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin (Kraków 2001)

ENPCK – gatunek zagroŜony
2. Według Czerwonej Listy Roślin i Grzybów Polski (Kraków 2006)
ECL – gatunek wymierający , krytycznie zagroŜony
VCL – gatunek naraŜony
I CL – gatunek o nieokreślonym zagroŜeniu
3. Według Czerwonej Listy Porostów w Polsce (Kraków 2006)
VUCLR – naraŜone
4. Według Red list of vascular flora of Wielkopolska (Poland 2007)
VUWlkp – gatunek wraŜliwy (naraŜony)
CRWlkp – gatunki krytycznie zagroŜone
LCWlkp – gatunek rzadki
5. Gatunki objęte programem „Rzadkie i zagroŜone gatunki roślin naczyniowych na terenie
RDLP Zielona Góra”
T – gatunki obecne
116
Fot. 7. Sromotnik fiołkowy15 Fot. 8. Torfowiec brodawkowaty16
Fot.9. Przygiełka brunatna Fot. 10. Ponikło wielołodygowe
PowyŜsza lista roślin jest listą otwartą. Zawiera taksony, których obecność jest po-
twierdzona na terenie Nadleśnictwa. Liczba ogólnie poznanych na omawianym terenie
gatunków roślin jest wyŜsza, jednak część stanowisk znajduje się na gruntach naleŜących
do innych właścicieli niŜ Lasy Państwowe. Część stanowisk na terenie Nadleśnictwa wy-
maga dokładniejszych badań florystycznych, w celu precyzyjnego określenia i zweryfiko-
wania nazw gatunkowych podawanych roślin. Dlatego zestawienie ma charakter tymcza-
sowy. Zapisy dotyczące nowych stanowisk powinny być dokonywane w specjalnej tabeli
umieszczonej w Kronice, na końcu opracowania.
Stanowiska roślin chronionych, dla których podana jest dokładna lokalizacja zamiesz-
czono na „Mapie przeglądowej Walorów Przyrodniczo-Kulturowych Nadleśnictwa
Krzystkowice”. Pominięto na mapie stanowiska kruszyny pospolitej Frangula alnus i
chrobotków Cladonia sp. ze względu na znaczną liczbę stanowisk (ponad 100 - gatunek
pospolity). Obok roślin chronionych, umieszczono na tej mapie stanowiska roślin rzadkich
i cennych w tej części Polski oraz roślin waŜnych diagnostycznie dla zespołów roślinnych i
siedliskowych typów lasu.
15
Źródło: wikipedia (fot. 7, 9, 10)
16
śródło: bankgenow.kpnmab.pl
117
3.9.2 Zwierzęta chronione
Świat zwierzęcy Nadleśnictwa jest zbadany słabo. Spośród zwierząt kręgowych najle-
piej poznane są ptaki.
Dane do opracowań faunistycznych zebrano ze wszystkich dostępnych źródeł. Wyko-
rzystano między innymi wyniki inwentaryzacji przyrodniczej gmin leŜących na terenie
Nadleśnictwa Krzystkowice, informacje od administracji Nadleśnictwa, opracowania doty-
czące Obszarów Natura 2000 oraz dane zawarte w literaturze.
Bogate ukształtowanie terenu i mozaika ekosystemów warunkują występowanie wielu
bardzo ciekawych gatunków zwierząt.
3.9.2.1 Bezkręgowce
Do najcenniejszych obszarów występowania bezkręgowców na terenie Nadleśnictwa

Krzystkowice naleŜą niewątpliwie dolina Bobru, dolina Brzeźnicy oraz obszary Natura
2000. Opracowania naukowe dotyczące bezkręgowców dotyczą głównie obszarów natura
2000 oraz rezerwatu „Dąbrowa Brzeźnicka”, ale są to prace wymagające uzupełniających
badań. Występują tu zarówno gatunki podlegające ochronie prawnej, rzadkie, a takŜe ga-
tunki pospolite.
Najcenniejsze chrząszcze na terenie Nadleśnictwa to jelonek rogacz i kozioróg dębosz
oraz gatunki z rodziny Biegaczowate. Stwierdzono takŜe występowanie cennych motyli:
czerwończyka nieparka i dwóch gatunków modraszków (telejus i nausitous).
Bardzo waŜną grupą są waŜki, spotykane na śródleśnych bagienkach i torfowiskach.
Reprezentuje je szklarnik leśny. WaŜki spełniają bardzo waŜną funkcję, gdyŜ są natural-
nym wrogiem wielu szkodliwych owadów leśnych.
Pająki stanowią teŜ waŜny czynnik oporu środowiska. Do najczęściej występujących
w środowisku leśnym naleŜą: krzyŜak ogrodowy Araneus diadematus, krzyŜak łąkowy
Araneus quadratus (obrzeŜa lasów), pająk topik Argyroneta aquatica (zbiorniki wodne),
wałęsak leśny Pardosa lugubris, skakun arlekinowy Salticus scenicus. Z gromady pają-
ków stwierdzono objętego ochroną ścisłą tygrzyka paskowanego Argiope bruennichi.
Tabela 18. Zestawienie cennych gatunków bezkręgowców występujących na terenie Nadleśnictwa Krzystko-
wice
Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Kategoria Kat. zagroŜenia wg Obecność
ochronności Polskiej czerwonej w załącznikach
księgi zwierząt Dyrektyw EU*
Typ Arthropoda Stawonogi
Gromada Insecta Owady
Rząd Hymenoptera Błonkoskrzydłe
Rodzina Anthophoridae Porobnicowate
1. Trzmiel leśny Bombus pratorum OS
2. Trzmiel ogrodowy Bombus hortorum OS
Rząd Lepidoptera Motyle
Rodzina Lycaenidae Modraszkowate
3. Czerwończyk nieparek Lycaena dispar OS LC *
4. Modraszek nausitos Maculinea nausithous OS LC *
5. Modraszek telejus Maculinea teleius OS LC *
Rząd Odonata WaŜki
Rodzina Gomphidae Gadziogłówkowate
6. Trzepla zielona Ophiogomphus cecilia OS - *
Rodzina Cordulegastridae Szklarnikowate
118

ochronności Polskiej czerwonej w załącznikach
7. Szklarnik leśny Cordulegaster boltonii OS VU
Rząd Coleoptera Chrząszcze
Rodzina Carabidae Biegaczowate
8. Biegacz fioletowy Carabus violaceus OS
9. Biegacz ogrodowy Carabus hortensis OS
10. Tęcznik liszkarz Calosoma sycophanta OS
11. Tęcznik mniejszy Calosoma inquisitor OS
Rodzina Cerambycidae Kózkowate
12. Kozioróg dębosz Cerambyx cerdo OS VU *
Rodzina Lucanidae Jelonkowate
13. Jelonek rogacz Lucanus cervus OS EN *
Legenda:
*załącznik nr 2 Dyrektywy Siedliskowej
OS – ochrona ścisła
Kategorie zagroŜenia wg „Polskiej czerwonej księgi zwierząt”:
EN - gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagroŜone
VU - gatunki wysokiego ryzyka, naraŜone na wyginięcie
LC - gatunki na razie nie zagroŜone wymarciem, z róŜnych powodów wpisane do Czerwonej Księgi
Fot. 11. Kozioróg dębosz (źródło: wlin.pl) Fot. 12. Jelonek rogacz (jura.info.pl)
3.9.2.2 Ryby i minogi
Zgodnie z obecnym stanem wiedzy w wodach województwa lubuskiego moŜna spotkać

co najmniej 2 gatunki minogów i 55 gatunków ryb doskonałokostnych.
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice w chwili obecnej brak jest specjalistycznego
opracowania dotyczącego ichtiofauny. Przedstawione poniŜej dane pochodzą ze źródeł
ogólnodostępnych, zwłaszcza z inwentaryzacji obszarów Natura 2000 oraz informacji na
stronach internetowych zamieszczanych przez Polski Związek Wędkarski.
Poza pospolitymi gatunkami występującymi w wodach rzek na terenie Nadleśnictwa na
uwagę zasługuje stwierdzenie w rzekach Bóbr i Brzeźnica, pstrąga potokowego (Salmo
trutta), gatunku związanego z bardzo czystymi i chłodnymi wodami. Ten gatunek ryby
znajduje się obecnie w regresie ze względu na złą gospodarkę rybacką.
119
Poza tymi gatunkami na omawianym obszarze stwierdzono między innymi występo-

wanie takich gatunków ryb jak: płoć, karp, krąp, leszcz, lin, ukleja, szczupak, okoń, sum,
sandacz.
Spośród drapieŜnych przedstawicieli rodziny karpiowatych na uwagę zasługuje boleń
(Aspius aspius), zasiedlający większe rzeki i jeziora. Jest to widowiskowo polująca przy
samej powierzchni ryba dorastająca do 120 cm długości. Mimo wpisania go do załącznika
nr 2 Dyrektywy Siedliskowej jest poławiany przez wędkarzy - głównie metodą spinningo-
wą. Gatunek ten posiada wymiar (40 cm) i okres ochronny (01.01-30.04), lecz celowym
byłoby poinformować społeczeństwo o znikomych walorach kulinarnych tej ryby, co
znacznie poprawiłoby jej szansę na przetrwanie.
Warto w tym miejscu wspomnieć o nowym trendzie w polskim wędkarstwie, przenika-
jącym do naszego kraju z innych krajów Wspólnoty Europejskiej. Chodzi o zasadę „złów i
wypuść” (ang. „No kill”), która zwiększa szanse na przeŜycie okazałych egzemplarzy zło-
wionych ryb. MoŜe to w przyszłości przyczynić się do znacznej poprawy stanu rodzimej
ichtiofauny.
Tabela 19. Zestawienie chronionych i cennych przedstawicieli ichtiofauny na terenie Nadleśnictwa Krzyst-
kowice
ochronnościPolskiej czerwonej w załącznikach
Rząd Petromyzoniformes Minogokształtne
Rząd Petromyzoniformes Minogokształtne
Rodzina Petromyzontidae Minogowate
1. Minóg rzeczny Lampetra fluviatilis OS VU *
***
2. Minóg strumieniowy Lampetra planeri OS NT *
***
Rząd Cypriniformes Karpiokształtne
Rodzina Cyprinidae Karpiowate
3. Boleń Aspius aspius - LC *
4. Brzana Barbus barbus OS EN *
5. RóŜanka Rhodeus amarus OS NT *

***
Rodzina Cobitidae Piskorzowate
6. Koza Cobitis taenia OS LC *
***
7. Koza złotawa Cobitis aurata OS NT *
***
Rząd Scorpaeniformes Skorpenokształtne
Rodzina Cottidae Głowaczowate
8. Głowacz białopłetwy Cottus gobio OS VU *
Rząd Salmoniformes Łososiokształtne

Rodzina Salmonidae Łososiowate
9. Lipień Thymallus thymallus OS VU **
***
Legenda:
*załącznik nr 2 Dyrektywy Siedliskowej
**załącznik nr 5 Dyrektywy siedliskowej
***załącznik nr 3 Konwencji Berneńskiej
OS- ochrona ścisła
Kategorie zagroŜenia wg Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt:
EN - gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagroŜone
120
NT - gatunki niŜszego ryzyka, ale bliskie zagroŜenia
Skład gatunkowy ryb występującym w danym zbiorniku wodnym jest najlepszym

wskaźnikiem kondycji środowiska wodnego. MoŜna bowiem wyodrębnić tzw. „gatunki
wskaźnikowe”, których obecność moŜe świadczyć o dobrym stanie ekologicznym siedliska
wodnego. W jeziorach takimi gatunkami są: sielawa, sieja i troć jeziorowa, zaś w wodach
płynących: minóg strumieniowy, strzebla potokowa, głowacz białopłetwy, lipień i pstrąg
potokowy.
Fot. 13. Minóg rzeczny17 Fot. 14. Głowacz białopłetwy
Analizując rybostan na omawianym terenie nie sposób nie wspomnieć o duŜej dynami-
ce zmian składu jakościowego ichtiofauny w wodach płynących. Niektóre bowiem gatunki
minogów i ryb mogą na danym obszarze pojawiać się tylko okresowo. Innym czynnikiem
decydującym o róŜnorodności gatunkowej ryb jest wielkość zbiornika. Wraz bowiem z
jego wielkością, rośnie bioróŜnorodność świata ryb (Gorman i Karr. 1978). Choć nie bez
znaczenia jest teŜ połoŜenie cieku na trasach migracyjnych ryb i minogów. Dzięki temu
równieŜ mniejsze cieki mogą charakteryzować się większą ilością zasiedlających je gatun-
ków (od kilkunastu do ponad dwudziestu), choć niektóre z nich zawdzięczają swą obec-
ność sztucznym zarybieniom lub przedostają się tu z przyległych stawów.
Sztuczne zarybienia mogą być jednak przyczyną pojawiania się w naturalnych zbiorni-
kach gatunków obcych. W wodach województwa lubuskiego Ŝyje na stałe 12 takich gatun-
ków, choć notowane są pojedyncze przypadki odłowu dalszych kilkunastu (często egzo-
tycznych).
Do najcenniejszych wód pod względem ichtiologicznym na badanym terenie zaliczyć
moŜemy rzekę Bóbr. Warte podkreślenia jest przy tym to, iŜ stanowi ona waŜny szlak tran-
zytowy dla minogów i ryb wędrownych. Dla części rybostanu waŜną rolę pełnią starorze-
cza i doły rzeczne łączące się z głównym łoŜyskiem tylko w okresach przyborów. Są to
inkubatory dla młodszych stadiów większości odrzańskich gatunków ryb, dlatego ich zna-
czenie dla ichtiofauny jest olbrzymie.
Drugim cennym obszarem jest rzeka Brzeźnica. Czystość jej wód umoŜliwia występo-
wanie tak wymagających gatunków jak pstrąg potokowy.
Do podstawowych zagroŜeń dla ichtiofauny zaliczyć moŜna:
eutrofizację i zanieczyszczenie wód;
suszę hydrologiczną;
źle rozumianą regulację koryt rzek;
niedroŜność cieków;
kłusownictwo;
nieprzemyślane wprowadzanie gatunków obcych;
wpływ innych organizmów na populacje niektórych gatunków ryb;
niewłaściwą gospodarkę rybacką.
17
śródło fotografii nr 13 i 14 : istotyzywe.pl
121
3.9.2.3 Płazy i gady
Batrachofauna Polski liczy 18 gatunków (Głowaciński, Rafiński 2003), z czego w wo-

jewództwie lubuskim i równieŜ na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice występuje czterna-
ście.
Ze względu na specyficzne cechy budowy ciała a takŜe zaleŜność cyklu rozrodczego od
obecności zbiorników wodnych ta grupa zwierząt jest szczególnie naraŜona na wszelkie
formy degradacji środowiska naturalnego. Czyni to z płazów istotny bioidentyfikator natu-
ralnego środowiska wodno-lądowego (Maciantowicz 2008).
Obszarami, które są stosunkowo najlepiej poznane pod względem występowania pła-
zów na omawianym terenie jest dolina Bobru, dolina Brzeźnicy oraz obszary Natura 2000.
Ogólnie jednak moŜna przyjąć, Ŝe teren województwa lubuskiego (w tym większość terenu
Nadleśnictwa Krzystkowice) jest słabo poznany w odniesieniu do tej grupy zwierząt. W
2003 roku wydano „Atlas płazów i gadów Polski” (Głowaciński, Rafiński 2003), w którym
zawarte są informacje na temat rozmieszczenia gatunków płazów na omawianym obszarze.
Do rejonów o największej bioróŜnorodności płazów (Maciantowicz 2008) zaliczyć
moŜna:
wielkie doliny rzeczne;
kompleksy ekstensywnie uŜytkowanych stawów rybnych;
zróŜnicowane mozaiki siedlisk wodnych, leśnych i polnych.
Do takich obszarów nie tylko na terenie Nadleśnictwa ale i w skali całego wojewódz-
twa zaliczana jest Dolina Bobru z licznymi starorzeczami i lasami łęgowymi, gdzie wy-
stępuje bardzo liczna populacja Ŝaby zielonej oraz stanowiska kumaka nizinnego, rzekotki
drzewnej, traszki grzebieniastej i traszki górskiej.
Z kolei do najbardziej zagroŜonych siedlisk (Maciantowicz 2008) zaliczamy:
niewielkie zbiorniki śródpolne;
płytkie jeziora i starorzecza;
zadrzewienia i zakrzaczenia śródpolne w pobliŜu zbiorników wodnych.
W ostatnich latach, pomimo wieloletnich uwarunkowań prawnych, zarówno w Polsce
jak i w Europie, obserwuje się proces zanikania płazów. Niestety nie dokonano jeszcze
ustalenia wszystkich przyczyn tego niepokojącego zjawiska. Najczęściej wymienia się
takie przyczyny jak: skaŜenie chemiczne, zmiany klimatu, dziura ozonowa, choroby, nisz-
czenie naturalnych siedlisk, wyławianie i handel oraz rozwój komunikacji lądowej (Beebee
1996, Rybacki 2006).
Na obszarze województwa lubuskiego występuje 7 rodzimych gatunków gadów. Nie-
moŜliwy jest natomiast do określenia status ósmego gatunku - jaszczurki zielonej (Lacerta
viridis), gdyŜ ze względu na niezwykłą rzadkość występowania trudno jest dokonać doku-
mentacji stanowisk (Najbar 2008).
Jak w przypadku innych grup zwierząt, tak samo w przypadku gadów mamy do czy-
nienia z odnotowywaniem obecności obcych gatunków w środowisku naturalnym. Szcze-
gólnie dotyczy to Ŝółwia czerwonolicego (Trachemys scripta elegans), którego moŜna spo-
tkać w ekosystemach wodno-błotnych w obrębach większych miast i miejscowości letni-
skowych, gdzie moŜe bytować razem z rodzimym Ŝółwiem błotnym (Emys orbicularis)
(Najbar 2001).
Do najbardziej zagroŜonych siedlisk stanowiących miejsce bytowania i rozrodu gadów
(Najbar 2008) zaliczyć moŜna:
środowiska wodne;
nasłonecznione, otwarte i typowo kserotermiczne siedliska porośnięte z rzadka ciepło-
lubną roślinnością;
122
otwarte trawiaste i częściowo zakrzaczone tereny o charakterze ekotonalnym.

Przyczyny zagroŜeń dla populacji gadów (Najbar 2008) są następujące:
zanieczyszczenie środowiska wodnego;
zmiany stosunków wodnych;
poŜary;
zalesianie nieuŜytków;
budowa dróg;
stosowanie insektycydów;
intensywna wielkopowierzchniowa gospodarka rolna;
odławianie i zabijanie;
nadmierna obecność obcych (norka amerykańska, jenot) i rodzimych (lis, borsuk) ga-
tunków drapieŜników.
Tabela 20. Zestawienie chronionych przedstawicieli herpetofauny na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice
Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Kategoria ochron- Kat. zagroŜenia wg Obecność
ności Polskiej czerwonej w załączni-
księgi zwierząt kach Dyrek-
tyw EU*
Płazy Amphibia
Płazy ogoniaste Caudata
1. Traszka grzebieniasta Triturus cristatus OS NT *
2. Traszka zwyczajna Triturus vulgaris OS
3. Traszka górska Triturus alpestris OS
Płazy bezogonowe Anura
4. Grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus OS
5. Kumak nizinny Bombina bombina OS LC *
6. Ropucha paskówka Bufo calamita OS
7. Ropucha szara Bufo bufo OS
8. Ropucha zielona Bufo viridis OS
9. Rzekotka drzewna Hyla arborea OS
10. śaba jeziorkowa Rana lessonae OS
11. śaba moczarowa Rana terrestris OS
12. śaba śmieszka Rana ridibunda OS
13. śaba trawna Rana tamporaria OS
14. śaba wodna Rana esculenta OS
Gady Reptilia
1. Gniewosz plamisty Coronella austriaca OS VU
2. Jaszczurka zwinka Lacerta agilis OS
3. Jaszczurka Ŝyworodna Lacerta vivipara OS
4. Padalec zwyczajny Anquis fragilis OS
5. Zaskroniec zwyczajny Natrix natrix OS
6. śmija zygzakowata Vipera berus OS
Legenda:
OS – ochrona ścisła
Kategorie zagroŜenia wg Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt:

NT - gatunki niŜszego ryzyka, ale bliskie zagroŜenia
Z powyŜszego zestawienia wynika, Ŝe świat gadów i płazów jest tu bogato reprezento-

wany. Obecnie wszystkie gatunki płazów i gadów podlegają całkowitej ochronie na pod-
stawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 (Dz.U.Nr 220,
poz.2237). Mimo to w ostatnich latach obserwuje się zanikanie populacji wielu gatunków
123
płazów, takŜe tych uznawanych za pospolite. Jest to tendencja o skali globalnej, której
przyczyn upatruje się w skaŜeniu środowiska, zmianach klimatycznych, kurczeniu się na-
turalnych siedlisk i powstawaniu sztucznych barier towarzyszących rozwojowi sieci ko-
munikacyjnych.
Najciekawszym przedstawicielem gadów na omawianym terenie jest gniewosz plami-
sty (Coronella austriaca), którego spotykano w okolicy Krzywańca. Jedno z najliczniej-
szych stanowisk tego węŜa w Polsce Zachodniej znajduje się w dolinie Bobru w okolicach
Nowogrodu Bobrzańskiego.
Równie rzadkim i ciekawym płazem jest kumak nizinny (Bombina bombina). Długość
jego ciała wynosi do 6 cm. Płaz ten wyglądem zewnętrznym bardziej przypomina małą
ropuchę niŜ Ŝabę. Grzbiet ciała ubarwiony jest na kolor brązowo-oliwkowy lub szary, choć
moŜna spotkać osobniki o barwach pośrednich. WaŜniejsze natomiast jest ubarwienie
brzucha, który u kumaka nizinnego ubarwiony jest czerwonymi plamami o charaktery-
stycznym kształcie na popielatym tle. Skóra kumaka nawet przy niewielkim podraŜnieniu
wydziela gęsty, pieniący się śluz. Jad w nim zawarty jest trujący dla innych zwierząt a tak-
Ŝe dla człowieka. Kumak nizinny jest gatunkiem aktywnym zarówno w dzień jak i w nocy.
Najlepiej jego obecność moŜna stwierdzić w czasie godów, które zaczyna na początku
kwietnia. Samce wydaja wtedy charakterystyczny odgłos kumkania. Gatunek ten niegdyś
licznie występował na niŜu. Obecnie jednak jego liczebność znacznie spada.
Gatunkiem, który jeszcze w poprzednim dziesięcioleciu występował na obszarze Nad-
leśnictwa Krzystkowice jest Ŝółw błotny (Emys orbicularis), umieszczony w „Polskiej
czerwonej księdze zwierząt” jako gatunek wymierający. Gad ten był obserwowany w rzece
Czarna Struga, w odległości 200-300m. od uŜytku ekologicznego „Kacza ostoja”. Od paru
lat nie stwierdzono jednak Ŝadnych śladów bytowania ani obecności tego gada. Do prawi-
dłowego rozwoju gatunek ten potrzebuje zróŜnicowanych siedlisk. śyje w środowiskach
bagiennych, natomiast do reprodukcji potrzebuje suchych nasłonecznionych i bezdrzew-
nych terenów, gdzie składa jaja. Właśnie takie siedliska występują potencjalnie na wymie-
nionym obszarze ale mimo to przyszłość tego gatunku wydaje się mocno zagroŜona.
Fot. 15. Kumak nizinny (istotyzywe.pl) Fot. 16. Gniewosz plamisty (istotyzywe.pl)
3.9.2.4 Ptaki
Na obszarze województwa lubuskiego stwierdzono do tej pory występowanie 307 ga-
tunków ptaków. Regularnie gniazdujących jest 167, zaś sporadycznie lub lokalnie 21 ga-
tunków. Na przelotach lub w okresie zimowym moŜna spotkać regularnie 56 dalszych tak-
sonów (Czechowski, Bocheński, Jerzak 2008).
Ochroną prawną objęto 295 gatunków, z czego ochrona ścisła dotyczy 286 a częściowa
9 gatunków. Jako ptaki łowne zaklasyfikowano 12 gatunków, z czym, Ŝe posiadają one
okresy ochronne. Do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt (Głowaciński 2001) wpisano 58
124
gatunków, w tym 24 współcześnie gniazdujących. W Załączniku I Dyrektywy Rady Euro-

py z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (79/409/EWG) figuruje
łącznie 91 przedstawicieli awifauny występujących w województwie lubuskim (Czechow-
ski, Bocheński, Jerzak 2008).
Według dostępnych danych18 na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice stwierdzono 160
gatunków ptaków. Lista obejmuje zarówno ptaki lęgowe - 121 gatunki, występujące na
przelotach – 14 gatunki oraz pojawiające się sporadycznie, czyli zalatujące - 25 gatunków.
Tabela 21. Wykaz ptaków obserwowanych na obszarze Nadleśnictwa Krzystkowice

Lp. Nazwa polska Nazwa łacińska Status Kategoria Kat. zagro- Obecność
ochronno- Ŝenia wg w załączni-
ści Polskiej kach Dyrek-
czerwonej tyw EU*
księgi
zwierząt
1. BaŜant Phasianus colchicus L -
2. Bąk Botarus stellaris L OS LC I
3. Białorzytka Oenanthe oenanthe L OS
4. Bielik Haliaeetus albicilla Z OS LC I
5. Błotniak stawowy Circus aeruginosus L OS I
6. Błotniak zboŜowy Circus cyaneus L OS VU I
7. Bocian biały Ciconia ciconia L OS I
8. Bocian czarny Ciconia nigra Z OS I
9. Bogatka Parus major L OS
10. Brzegówka Riparia riparia L OS
11. Brzęczka Locustella luscinioides L OS
12. Cietrzew19 Tetrao tetrix Z OS EN
13. Cierniówka Sylvia communis Z OS
14. Cyraneczka Anas crecca L -
15. Cyranka Anas querquedula L OS
16. Czajka Vanellus vanellus L OS
17. Czapla siwa Ardea cinerea P OS
18. Czarnogłówka Poecile montana L OS
19. Czeczotka Carduelis flammea P OS LC
20. Czernica Aythya fuligula L -
21. Czubatka Lophophorus cristatus L OS
22. CzyŜ Carduelis spinus L OS
23. Derkacz Crex crex L OS I
24. Drop20 Otis tarda W OS EXP
25. Dudek Upupa epops L OS
26. Dymówka Hirundo rustica L OS
27. Dzierlatka Galerida cristata L OS
28. Dzięcioł czarny Dryocopus martius L OS I
29. Dzięcioł duŜy Dendrocopos major L OS
30. Dzięcioł średni Dendrocopos medius L OS I
31. Dzięcioł zielony Picus viridis L OS
32. Dzięciołek Dendrocopos minor L OS
33. Dziwonia Carpodacus erythrinus L OS
34. Dzwoniec Carduelis chloris L OS
18
Program Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa Krzystkowice na lata 2001-2010, dokumentacja dotycząca
rezerwatu przyrody Dąbrowa Brzeźnicka oraz uŜytku ekologicznego Kacza Ostoja.
19
Liczny na przełomie XIX/XX wieku
20
W 1922 r. widziano 17 ptaków w Niwiskach koło Nowogrodu Bobrzańskiego, gatunek wymarły w Polsce
125
czerwonej tyw EU*
księgi
zwierząt
35. Gawron Corvus frugilegus P OS21
36. Gągoł Bucephala clangula L OS
37. Gąsiorek Lanius collurio L OS I
38. Gęś białoczelna Anser albifrons P -
39. Gęś gęgawa Anser anser L -
40. Gęś zboŜowa Anser fabalis P -
41. Gil Pyrrhula pyrrhula P OS
42. Głowienka Aythya ferina L -
43. Gołab miejski Columba livia forma urbana L -
44. Górniczek Eremophila alpestris P OS
Coccothraustes coccohrau-
45. Grubodziub L OS
stes
46. Grzywacz Columba palumbus L -
47. Jarzębatka Sylvia nisoria L OS I
48. Jastrząb Accipiter gentilis L OS
49. Jemiołuszka Bombycilla garrulus P OS
50. Jerzyk Apus apus L OS I
51. Kania czarna Milvus migrans Z OS NT I
52. Kania ruda Milvus milvus Z OS NT I
53. Kawka Corvus monedula L OS
54. Kobuz Falco subbuteo Z OS
55. Kokoszka Gallinula chloropus L OS
56. Kopciuszek Phoenicurus ochruros L OS
57. Kormoran22 Phalacrocorax carbo Z OS23
58. Kos Turdus merula L OS
59. Kowalik Sitta europaea L OS
60. Krętogłów Junx torquilla L OS
61. Krogulec Accipiter nisus L OS
62. Kruk Corvus corax L OS
63. KrzyŜówka Anas platyrhynchos L -
64. Kszyk24 Gallinago gallinago L OS
65. Kukułka Cuculus canorus L OS
66. Kulczyk Serinus serinus L OS
67. Kuliczek krzykliwy25 Actitid hypoleucos L OS
68. Kulon26 Burhimus oedicnemus Z OS
69. Kuropatwa Perdix perdix L -
70. Kwiczoł Turdus pilaris L OS
71. Lerka Lullula arborea L OS I
72. Łabędź krzykliwy Cygnus cygnus P OS I
73. Łabędź niemy Cygnus olor L OS
74. Łozówka Acrolephalus palustris L OS
21
od 15.IIIdo 30.VI
22
Zalatujący w okolice wyrobiska po Ŝwirowni koło Nowogrodu Bobrzańskiego
23
Ochronie podlega poza obszarem stawów hodowlanych
24
Zlokalizowano jedno gniazdo na obszarze UŜ.ekol. „Kacza ostoja”
25
W latach 80-tych ubiegłego stulecia stwierdzono obecność 6-8 par na odcinku od śagania do Zb. Krzywa-
niec
26
Stwierdzony w okolicach śagania w 1923 r.
126
czerwonej tyw EU*
księgi
zwierząt
75. Łyska Fulica atra L -
76. Makolągwa Carduelis cannabina L OS
77. Mazurek Passer montanus L OS
78. Mewa pospolita Laruscanus Z OS
79. Mewa śmieszka27 Larus ridibundus L OS I
80. Mewa mała28 Larus minutus Z OS LC
81. Muchołówka mała Ficedula parva Z OS LC I
82. Muchołówka szara Muscicapa striata L OS
83. Muchówka Ŝałobna Ficedula hypoleuca L OS
84. Mysikrólik Regulus regulus L OS
85. Myszołów zwyczajny Buteo buteo L OS
86. Myszołów włochaty Buteo lagopus P OS
87. Nurogęś29 Mergus merganser L OS
88. Ohar Tadorna tadorna Z OS LC
89. Oknówka Delichon urbica L OS
90. Orlik krzykliwy30 Aquila pomarina Z OS LC I
91. Ortolan Emberiza hortulana L OS I
92. Ostrygojad Haematopus ostralegus Z OS VU
93. Paszkot Turdus viscivorus L OS
94. Pełzacz leśny Certhia familiaris L OS
95. Pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla L OS
96. Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus L OS
97. Perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena L OS
98. Perkozek Tachybaptus ruficollis L OS
99. Piecuszek Phylloscopus trochilus L OS
100.PiegŜa Sylvia curruca L OS
101.Pierwiosnek Phylloscopus collybita L OS
102.Pleszka Phoenicurus phoenicurus L OS
103.Pliszka siwa Motacilla alba L OS
104.Pliszka Ŝółta Motacilla flava L OS
105.Płomykówka Tyto alba L OS
106.Podgorzałka Aythya nyroca Z OS EN
107.Polkąskwa Saxicola ruberta L OS
108.Pokrzewka czarnołbista Sylvia atricapilla Z OS
109.Pokrzewka ogrodowa Sylvia borin Z OS
110. Pokrzywnica Prunella modularis L OS
111.Potrzeszcz Emberiza calandra L OS
112.Potrzos Emberiza schoeniclus L OS
113.Pójdźka31 Athene noctura L OS
114.Przepiórka Coturnix coturnix L OS
115.Pustułka Falco trinnunculus L OS I
116.Puszczyk Strix aluco L OS
117.Raniuszek Aegithalos caudatus L OS
27
Liczna kolonia (do 30 par) na obszarze wyrobiska po Ŝwirowni w okolicy Nowogrodu Bobrz.
28
W grudniu 1982r. widziano 8 osobników na Zb. Krzywaniec
29
Widywany w porze lęgowej oraz zimujący na Bobrze w okolicach Nowogrodu Bobrz. i Gorzupi
30
Gatunek wymieniany w poprzednim opracowaniu Programu Ochrony Przyrody na lata 2001-2010.
31
Wystepuje w Nowogrodzie Bobrzańskim
127
czerwonej tyw EU*
księgi
zwierząt
118.Remiz Remiz pendulinus L OS
119.Rokitniczka Acrocephallus choenobaenus L OS
120.Rudzik Erithacus rubecula L OS
121.Rybitwa rzeczna Sterna hirundo Z OS LC I
122.Rybołów Pandion haliaetus P OS VU I
123.Sierpówka Streptopelia decaocto L OS
124.Sikora modra Parus caeruleus L OS
125.Sikora sosnówka Parus ater L OS
126.Sikora uboga Parus palustris L OS
127.Siwerniak32 Anthus spinoletta P OS
128.Siniak Columba oenas L OS
129.Skowronek Alauda arvensis L OS
130.Słowik rdzawy Luscinia megarhynchos L OS
131.Sokół wędrowny33 Falco peregrinus P OS CR I
132.Sowa uszata Asio otus Z OS
133.Sójka Garrulus glandarius L OS
134.Sroka Pica pica L OS34
135.Srokosz Lanius exubitor Z OS
136.Strumieniówka Locustella fluviatilis Z OS
137.StrzyŜyk Troglodytes troglodytes Z OS
138.Szczygieł Carduelis carduelis L OS
139.Szpak Sturnus vulgaris L OS
140.Śpiewak Turdus philomelos L OS
141.Świergotek drzewny Anthus trivalis L OS
142.Świergotek łąkowy Anthus pratensis L OS
143.Świergotek polny Anthus campestris L OS I
144.Świerszczak Locustella naevia L OS
145.Świstunka leśna Phylloscopus sibilatrix L OS
146.Trzciniak Acrocephallus arundinaceus L OS
147.Trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus L OS
148.Trzmielojad Pernis apivorus Z OS I
149.Trznadel Emberiza citrinella L OS
150.Turkawka Streptopelia turtur L OS
151.Wilga Oriolus oriolus L OS
152.Wodnik Rallus aquatcus L OS
153.Wrona siwa Corvus corone L OS35
154.Wróbel Passer domesticus L OS
155.Wydrzyk tęposterny36 Stercorarius pomarinus Z OS
156.Zaganiacz Hippolais icterina L OS
157.Zausznik Podiceps nigricollis L OS
158.Zięba Fringilla coelebs L OS
159.Zimorodek Alcedo atthis L OS I
160.śuraw Grus grus L OS I
32
Widziany w okresie przelotów w kwietniu 1984r. na Bobrze pod Nowogrodem Bobrzańskim
33
W latach 20-stych ubiegłego wieku gatunek lęgowy w okolicach śagania
34
od 15.III do 30VI
35
od 15.III do 30VI
36
10 lipca 1879r. znaleziono martwego osobnika pod śaganiem
128
Legenda:
OS - ochrona ścisła (148 gat.)
I - obecność gat. w Załączniku I do Dyrektywy Rady Europy z dnia 2. kwietnia 1979 r. (28 gat.)
L - lęgowy (gniazdujący regularnie na całym obszarze)-121 gat.
P - przelotny lub przelatujący (stacjonujący regularnie podczas wędrówek lub na zimowiskach)-14 gat.
W- gatunek wymarły w Polsce (dane historyczne) -1gat.
Z - zalatujący (pojawiający się nieregularnie)-24gat.
Kategorie zagroŜenia wg „Polskiej czerwonej księgi zwierząt”:
EXP - gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce (1 gat.)
CR - gatunki skrajnie zagroŜone (1 gat.)
EN - gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silenie zagroŜone (2 gat.)
VU - gatunki wysokiego ryzyka, naraŜone na wyginięcie (3 gat.)
NT - gatunki niŜszego ryzyka, ale bliskie zagroŜenia (2 gat.)
LC - gatunki na razie niezagroŜone wymarciem, z róŜnych powodów wpisane do Czerwonej Księgi (8 gat.)
Jak juŜ wcześniej wykazano w tabeli, na omawianym terenie występuje 17 gatunków
ptaków wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt (2001).
W ostatnich latach nastąpiły zmiany klimatyczne charakteryzujące się bardzo łagod-
nymi zimami i wczesnymi wiosnami. W fazie końcowej tych ostatnich upały są większe
aniŜeli w pełni lata. Powoduje to wcześniejsze przyloty ptaków.
Charakterystyka najcenniejszych przedstawicieli awifauny, których moŜemy spotkać,
bądź niegdyś występowały na terenie Nadleśnictwa:
1. Cietrzew (Lyrurus tetrix) - W Polsce jest to bardzo nieliczny ptak lęgowy. W 2003
roku jego liczebność liczono na 2000-2500 osobników. Występuje wyspowo w północno-
wschodnich lub wschodnich regionach kraju, Karpatach Zachodnich, Sudetach Zachodnich
oraz w Borach Dolnośląskich. Według Dyrektywy Ptasiej gatunek ten uznany został za
silnie zagroŜony wyginięciem w wyniku zmian siedliskowych w lasach, zwłaszcza przez
zalesianie obszarów śródleśnych. Cietrzew jest niezwykle wraŜliwy na niepokojenie, kon-
kurencję ze strony baŜantów a takŜe na ataki ssaków drapieŜnych.
2. Drop (Otis tarda) – W Polsce gatunek ten praktycznie wyginął w 1986 roku. Obecnie
ptak ten jedynie czasem zalatuje na teren naszego kraju. Dlatego podejmuje się próby jego
reintrodukcji. Nie jest to jednak łatwe z uwagi na to, Ŝe ptak ten buduje gniazdo na ziemi i
w ciągu jednego roku wyprowadza jeden lęg składający się z dwóch piskląt. Jako przyczy-
ny wyginięcia dropia podaje się: mechanizację i chemizację rolnictwa, zwiększona pene-
tracja obszarów rolniczych oraz kłusownictwo.
Fot. 17. Drop Fot. 18. Cietrzew
3. Podgorzałka (Aythya nyroca) – Gatunek średniej wielkości kaczki, zamieszkującej

wyspowo pas od Europy Środkowej i Wschodniej po zachodnią Mongolię. Populacja spo-
tykana w Polsce jest populacją wędrowną (przeloty: III-V i VIII-XI), zimującą w basenie
Morza Śródziemnego. Podgorzałka najlepiej czuje się na stojących, zarośniętych zbiorni-
129
kach a gniazdo buduje w pobliŜu wody, ukryte w gęstej roślinności. W Polsce gatunek
silnie zagroŜony.
4. Sokół wędrowny (Falco peregrinus) - DuŜy sokół, o krępej sylwetce z długimi, ostro
zakończonymi skrzydłami, samica większa o około 1/3. Ptaki obu płci ubarwione podob-
nie. Osiągając w locie znaczną prędkość jest w stanie strącić ptaki znacznie przerastające
go rozmiarem. Nie potrafi natomiast polować na zwierzynę ukrywającą się wśród drzew i
krzewów. Jeszcze w latach dwudziestych ubiegłego stulecia istniały stanowiska lęgowe
tego ptaka w okolicach śagania.
Fot. 19. Podgorzałka Fot. 20. Sokół wędrowny
5. Błotniak zboŜowy (Circus cyaneus) - DuŜy wędrowny ptak drapieŜny z rodziny ja-
strzębiowatych. Objęty ochroną gatunkową ścisłą. Jego populacja w Polsce liczy niespeł-
na 30-40 par. Jego biotopem są otwarte tereny, przede wszystkim na łąkach i obszarach
podmokłych w dolinach większych rzek. Niekiedy swoje gniazdo buduje na ziemi na po-
lach uprawnych, zwłaszcza w zboŜu.
6. Rybołów (Pandion haliaetus) – Podobnie jak poprzedni gatunek, rybołów jest duŜym,
wędrownym ptakiem drapieŜnym. W Polsce skrajnie nieliczny (70-75 par) występuje na
obszarach Pojezierza Mazurskiego, Pomorza Zachodniego i częściowo Wielkopolski.
Wymaga ochrony czynnej – wyznaczenia stref ochronnych wokół gniazda, które buduje na
szczycie starego, wysokiego drzewa (najczęściej sosny).
Fot. 21. Rybołów Fot. 22. Błotniak zboŜowy37
37
źródło fotografii ptaków (nr 17-21): istotyzywe.pl oraz wordpress.com (fot. nr 22)
130
Tereny waŜne dla awifauny na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice:

Dolina Bobru;
obszar rezerwatu „Dąbrowa Brzeźnicka”;
wyrobiska po Ŝwirowni w okolicy Nowogrodu Bobrzańskiego;
Zbiornik Krzywaniec na Bobrze;
uŜytki ekologiczne: „Kacza ostoja” i „Torfowisko Guzów”.
NajwaŜniejsze zagroŜenia dla ptaków:
bezpośrednie prześladowanie przez człowieka;
nielegalne zabijanie;
nieprzestrzeganie ochrony strefowej;
nielegalne pozyskiwanie ptaków do hodowli;
zmiany i utrata naturalnych siedlisk;
osuszanie obszarów podmokłych;
zaniechanie gospodarki łąkarskiej;
intensyfikacja rolnictwa;
źle prowadzona gospodarka leśna;
pojawianie się nowych, obcych gatunków drapieŜnych (norka am., jenot, szop pracz);
wzrastanie populacji lisa;
zwiększony ruch turystyczny.
3.9.2.5 Ssaki
Na terenie województwa lubuskiego stwierdzono obecność siedemdziesięciu gatunków

ssaków, łącznie z gat. wymarłymi, introdukowanymi i migrującymi (Gabryś i in. 2005,
2006).
Fauna ssaków charakteryzuje się duŜą róŜnorodnością i nie jest dobrze poznana. Wśród
tej grupy zwierząt najwięcej informacji istnieje na temat duŜych ssaków łownych objętych
gospodarką hodowlano-łowiecką.
Najbogatszym w gatunki rzędem ssaków są gryzonie, wraz z ich największym przed-
stawicielem bobrem europejskim.
Szczegółowy wykaz gatunków ssaków występujących na terenie Nadleśnictwa Krzyst-
kowice przedstawiono w poniŜszym zestawieniu:
Tabela 22. Wykaz gatunków ssaków występujących na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice

L.p. Nazwa polska Nazwa łacińska Katego- Kat. za- Obecność w Liczba zin-
ria groŜenia załączni- wentaryzowa-
ochron- wg Pol- kach Dy- nych osobni-
ności skiej rektyw EU* ków
Czerwo-
nej Księgi
Zwierząt
1. Badylarka Micromys minutus OC
2. Borsuk Meles meles - 106
3. Bóbr europejski Castor fiber OC * 175
4. Daniel Dama dama - 80
5. Dzik Sus strofa - 825
6. Gacek brunatny Plecotusauitus OS
7. Gronostaj Mustela erminea -
8. Jeleń szlachetny Cervus elaphus - 378
9. JeŜ europejski Erinaceus europaeus OS
10. Karczownik ziemnowodny Arvicola terrestris OC
131
L.p. Nazwa polska Nazwa łacińska Katego- Kat. za- Obecność w Liczba zin-
ria groŜenia załączni- wentaryzowa-
ochron- wg Pol- kach Dy- nych osobni-
ności skiej rektyw EU* ków
Czerwo-
nej Księgi
Zwierząt
11. Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus OS
12. Kret europejski Talpa europaea OC
13. Kuna domowa Martes foina - 19
14. Kuna leśna Martes martes - 70
15. Lis Vulpes vulpes - 375
16. Łasica Mustela nivalis OS
17. Mopek Barbastella barbastellus OS * ponad 100038
18. Mysz domowa Mus musculus -
19. Mysz leśna Apodemus flavicollis -
20. Mysz polna Apodemus agrarius
21. Mysz zaroślowa Apodemus sylvaticus OC
22. Nocek rudy Myotis daubentonii OS *
23. Norka amerykańska Mustela vison - 83
24. Nornica ruda Myodes glareolus -
25. Nornik bury Microtus agrestis -
26. Nornik zwyczajny Microtus arvalis -
27. PiŜmak Ondatra zibethicus - 3
28. Ryjówka aksamitna Sorex araneus OS
29. Ryjówka malutka Sorex minutus OS
30. Rzęsorek rzeczek Neomys fodiens OS
31. Sarna Capreolus capreolus - 2473
32. Szczur wędrowny Rattus norvegicus -
33. Tchórz zwyczajny Mustela putorius - 29
34. Wiewiórka pospolita Scircus vulgaris OS
35. Wydra Lutra lutra OC * 25
36. Zając szarak Lepus europaeus - 691
37. Zębiełek karliczek Crocidura suaveolens OS
Legenda:
OS - gatunki prawnie chronione (ochrona ścisła)
OC - gatunki prawnie chronione (ochrona częściowa)
Jak wynika z powyŜszego zestawienia na badanym terenie stwierdzono występowanie

37 gatunków ssaków. Licznie jest tu reprezentowana grupa drobnych ssaków z przedsta-
wicielami trzech rzędów: owadoŜerne (Insectivora), nietoperze (Chiroptera) i gryzonie
(Rodentia). Pozostałe gatunki reprezentują rzędy: zającokształtne (Lagomorpha), drapieŜ-
ne (Carnivora) i parzystokopytne (Artiodactyla).
Wszyscy przedstawiciele rzędu owadoŜernych podlegają ochronie ścisłej. Najrzadszym
przedstawicielem rzędu jest rzęsorek rzeczek, występujący zawsze nad jeziorami, stawa-
mi i na terenach bagiennych.
RównieŜ rząd nietoperzy, dość nielicznie tutaj reprezentowany, podlega w całości
ochronie ścisłej. Istotne dla przyszłości występujących na badanym terenie nietoperzy jest
to, Ŝe oprócz koloni rozrodczych stwierdzono tu równieŜ miejsca hibernacji zimowej.
Gryzonie są reprezentowane na terenie nadleśnictwa dość licznie. Najbardziej charakte-
rystycznym gatunkiem dla tego rzędu jest bóbr europejski. Gatunek ten charakteryzuje się
38
dane uzyskane z PTOP „Salamandra” w wyniku zimowego liczenia w 2010 roku
132
duŜą zdolnością do przemieszczania się i zajmowania coraz to nowych terenów. Stałą osto-
ją tych gryzoni są rzeki: Brzeźnica i Bóbr. Bóbr europejski, podobnie jak wiewiórka po-
spolita podlega ochronie ścisłej. Ochronie częściowej podlegają natomiast: karczownik
ziemnowodny, badylarka i mysz zaroślowa. Pozostałe gatunki gryzoni ochronie nie podle-
gają, a jeden z nich jest nawet zwierzęciem łownym. PiŜmak - bo o nim mowa występuje
na omawianym terenie sporadycznie.
Ssaki zającokształtne reprezentowane są tutaj przez jeden gatunek - zając szarak.
Istotne dla przyszłości tych gatunków jest odwrócenie w ostatnich latach tendencji spadku
liczebności.
Ssaki drapieŜne są tu licznie reprezentowane. Z dziesięciu taksonów tylko jeden podle-
ga ochronie częściowej i objęty jest Dyrektywą Siedliskową. Wydra występuje na całym
terenie Nadleśnictwa w rejonie cieków i zbiorników wodnych. Zwierzę to stanowi swoiste
utrapienie dla właścicieli rybnych stawów hodowlanych, skąd pochodzi większość obser-
wacji tego gatunku.
Rząd parzystokopytnych reprezentowany jest przez cztery taksony. NaleŜą one do ga-
tunków łownych i występują na całym omawianym terenie a ich liczebność została podana
w poprzedniej tabeli.
Omawiając faunę Nadleśnictwa Krzystkowice warto omówić dwa zjawiska zachodzące
na tym terenie.
Pierwszym z nich jest wymieranie gatunków. Proces ten jest zjawiskiem naturalnym i
przebiega wskutek zmian w środowisku. NajwaŜniejszą przyczyną zachodzenia tego pro-
cesu jest utrata siedlisk, czyli niszczenie przez działalność człowieka warunków do Ŝycia
dla poszczególnych gatunków. Na terenie Nadleśnictwa w ostatnim stuleciu wyginął cho-
mik europejski.
Drugim procesem zachodzącym w naturalnym środowisku na tym terenie jest migra-
cja gatunków. Przyczyny powstawania tego procesu mogą być podobne jak w poprzednim
przypadku, choć istnieją gatunki, które w naturalny sposób wykazują tendencję do migracji
(łoś, wilk). Trochę inaczej przedstawia się historia występowania na terenie nadleśnictwa
dzikiego królika, który był wymieniany w poprzednim opracowaniu i po jakimś czasie
ustąpił z tego terenu.
Fot. 23. Bóbr europejski Fot. 24. Mopek39
Nie bez znaczenia dla przebiegu wspomnianych procesów jest występowanie na oma-
wianym terenie gatunków obcego pochodzenia. Są to: norka amerykańska i piŜmak.
39
śródło fotografii ssaków: istotyzywe.pl.
133
Zwłaszcza norka moŜe stanowić duŜe zagroŜenie dla lokalnej fauny, gdyŜ jest to zwierzę o
szerokim spektrum zasiedlanych siedlisk.
ZagroŜenia dla ssaków:
1) Dla nietoperzy:
a) zanikanie starych drzewostanów i wycinka dziuplastych drzew;
b) błędna lokalizacja farm wiatrowych;
c) brak właściwej ochrony miejsc hibernacji;
d) usuwanie nietoperzy ze strychów i wieŜ kościelnych;
e) stosowanie w obiektach odwiedzanych przez nietoperze szkodliwych farb i lakie-
rów;
f) kolizje z pojazdami.
2) Dla duŜych ssaków kopytnych i duŜych ssaków drapieŜnych:
a) wielkoobszarowa wycinka terenów leśnych40;
b) fragmentacja siedlisk przez budowę dróg i autostrad;
c) kolizje z pojazdami.
3) Dla pilchowatych:
a) fragmentacja lasów bukowych.
4) Dla drobnych ssaków owadoŜernych i gryzoni:
a) nagminne wypalanie łąk, nieuŜytków i pól uprawnych.
5) Dla ssaków związanych ze środowiskiem wodnym:
a) osuszanie terenów podmokłych, bagiennych i torfowiskowych.
40
Uwaga nie dotyczy sarny (Capreolus capreolus)
134
4 Walory przyrodniczo–leśne
4.1 Fizjografia terenu Nadleśnictwa
4.1.1 Rzeźba terenu
Cały obszar Nadleśnictwa połoŜony jest na obszarze nizinnym. Zgodnie z „Instrukcją

urządzania lasu”, kryteria morfometryczne i typy rzeźby występujące na omawianym ob-
szarze przedstawiają się następująco:
teren równy, prawie zupełnie poziomy, gdzie deniwelacje o kilkustopniowych spadkach
nie przekraczają 5 m;
teren falisty, którego deniwelacje nie przekraczają 12-15 m, tworzą wzniesienia i obniŜe-
nia o małych nachyleniach do 5 stopni;
teren pagórkowaty, którego wyniosłości tworzą pagórki, wały i garby o wysokości
względnej do 20-25 m i znacznym nachyleniu stoków od ok. 6 do ok. 30 stopni oraz
niewielkich odstępach między kulminacjami.
Omawiając rzeźbę omawianego terenu musimy uwzględnić podział Polski na regiony
fizyczno-geograficzne (Kondracki 2001), który szczegółowo został omówiony w rozdziale
2.1 niniejszego opracowania. Dopiero bowiem w oparciu o znajomość tego podziału moŜ-
na dokonać analizy rzeźby terenu. Obszar Nadleśnictwa Krzystkowice połoŜony jest zatem
w zasięgu siedmiu mezoregionów: Wzniesienia Gubińskie, Dolina Dolnego Bobru, Wyso-
czyzna Czerwieńska, Wał Zielonogórski, ObniŜenie Nowosolskie, Wzniesienia śarskie,
Wzgórza Dalkowskie..
NajniŜej połoŜony punkt Nadleśnictwa Krzystkowice znajduje się w północnej części
obrębu Bogaczów, w okolicy wsi Tarnawa Krośnieńska - wysokość 58 m.n.p.m. Punkt
najwyŜszy o wysokości 165 m.n.p.m. znajduje się w południowej części miejscowości
Kotowice w obrębie Miodnica. RóŜnica wysokości pomiędzy najwyŜszym a najniŜszym
punktem na terenie Nadleśnictwa wynosi zatem 107 metrów. MoŜna równieŜ stwierdzić, iŜ
wyŜej połoŜone nad poziom morza są obręby Bogaczów i Miodnica, niŜej Krzystkowice a
najniŜej obręb Nowa Wieś.
Najmniej urozmaicona rzeźba terenu występuje w obrębie Nowa Wieś. Około 85%
powierzchni zajmują tu tereny równe, o małych deniwelacjach. Tereny faliste występują na
południowy wschód od wsi Dęby, na zachód od wsi Wysoka oraz w części południowo-
wschodniej obrębu. Tereny faliste to w przewaŜającej części kulminacje pól eolicznych w
formie wydm śródlądowych. Część z nich to fragmenty ostańców kemowych, przykrytych
utworami nieco młodszymi. Granica doliny Bobru jest wyraźnie zaznaczona ostrymi kra-
wędziami o duŜym spadku i miejscami znacznej wysokości.
Obszar obrębu Krzystkowice zdominowany jest przez tereny równe, prawie płaskie,
które zajmują blisko 80% powierzchni obrębu. Są to grunty na zachód i południe od
Krzystkowic, gdzie dominują równiny piasków i Ŝwirów leśnych. Są one powiązane z pra-
doliną Bobru. Tereny faliste występują natomiast lokalnie w okolicach wsi: Biedrzychowi-
ce Dolne, Roztoki, Guzów i Zabłocie. Są to przewaŜnie fragmenty denudowanych moren
zlodowacenia środkowopolskiego, wydmy oraz silnie urzeźbione wąwozy cieków wod-
nych. WzdłuŜ doliny Bobru występuje wyraźna granica między tarasem sandrowym a
dnem doliny holoceńskiej, często o charakterze urwisk, o prawie pionowym spadku i
znacznej wysokości.
Obręb Bogaczów jest średnio urzeźbionym terenem. Teren pagórkowaty i wzgórzowy
występuje na północ oraz północny wschód od Nowogrodu Bobrzańskiego (na zachód od
linii kolejowej Nowogród-Zielona Góra). Tereny urzeźbione faliście występują lokalnie w
okolicach miejscowości: Tarnawa Krośnieńska, Lubiatów i Wysoka przenikając się z tere-
135
nami pagórkowatymi. WzdłuŜ doliny Bobru występują strome krawędzie ze znacznymi

spadkami terenu.
Rzeźba terenu jest najbardziej urozmaicona w obrębie Miodnica. Występuje tu bowiem
duŜe zróŜnicowanie na małym obszarze, gdzie poszczególne formy przenikają się wzajem-
nie. Spowodowane jest to przekształcaniem powierzchni przez czynniki erozyjne, które
wystąpiły po ustąpieniu zlodowacenia środkowopolskiego (około 170 tys. lat temu). W
wyniku tych procesów silniej zróŜnicowana została północna część obrębu, gdzie w okoli-
cach wsi: Kotowice, Drągowina i Klępina występują tereny pagórkowate i wzgórzowe. W
części południowej obrębu dominują tereny faliste i równe.
Bardziej szczegółowe informacje na temat lokalizacji rzeźby omawianego terenu za-
warte są w Operacie Siedliskowym Nadleśnictwa Krzystkowice (2000r.)
4.1.2 Formacje geologiczne i geomorfologia
4.1.2.1 Formacje geologiczne
Według Mapy Geologicznej (Inst. Geol.1972) arkusz Zielona Góra, obszar Nadleśnic-
twa Krzystkowice połoŜony jest w zasięgu Zlodowacenia Środkowopolskiego (Würm), w
stadiale mazowiecko-podlaskim oraz Zlodowacenia Północnopolskiego w stadiale głów-
nym.
Utwory geologiczne występujące na tym terenie pochodzą głównie z okresu Czwarto-
rzędu. Większość z nich związana jest z Plejstocenem - m. in.: piaski zwałowe, sandrowe
plejstoceńskie piaski rzeczne. Znaczną powierzchnię zajmują utwory Holocenu związane z
torfami, murszami, piaskami rzecznymi holoceńskimi a takŜe polami piasków eolicznych
przykrywających starsze utwory oraz akumulujących się w wydmach. W niektórych miej-
scach występują tu utwory Trzeciorzędu.
Zlodowacenie Środkowopolskie jako dominujące obejmuje cały obręb Miodnica, gdzie
sięga aŜ po równoleŜnik Klępinki (Klęmpiny Starej). Na obrębie Bogaczów utwory tego
zlodowacenia występują w formie moren czołowych, moren dennych i sandrów przymore-
nowych. Zlokalizowane są jako duŜa wyspa wśród utworów młodszego zlodowacenia, w
obszarze ograniczonym miejscowościami: Grabowiec, Koźla, Bogaczów, Podgórzyce,
Wysoka. Zlodowacenie Środkowopolskie obejmuje równieŜ część obrębu Krzystkowice
(na zachód od linii: Złotnik-Dąbrowiec-Białowice-Zabłocie-RozdroŜe-Chocimek) oraz
południowo-zachodni fragment obrębu Nowa Wieś (okolice wsi: Białków, Mokra, Tuchola
śarska, Chocicz, Chocimek).
Zlodowacenie Północnopolskie obejmuje swym zasięgiem pozostałe, niewymienione
wcześniej tereny Nadleśnictwa. Występuje tu stadiał główny z fazami leszczyńską i po-
morską. Na obrębach Bogaczów i Nowa Wieś zdecydowanie dominują formy fazy lesz-
czyńskiej. Są to przede wszystkim sandry. Na obrębie Bogaczów bardzo małymi zasięgami
występują takŜe moreny czołowe i denne oraz gliny zwałowe tego zlodowacenia. Na ob-
szarze obrębów Krzystkowice i Miodnica utwory fazy leszczyńskiej nie występują. Faza
pomorska reprezentowana jest na terenie Nadleśnictwa przez złoŜenia pól mułków, pia-
sków i Ŝwirów rzecznych.
Większe, zwarte kompleksy utworów Trzeciorzędu występują w okolicach wsi: Podgó-

rzyce, Włostów, Drągowina, Sobolice, Przybymierz, Brzeźnica. Utwory z tego okresu to
głównie piaski i Ŝwiry z przewarstwieniami iłów i mułków, iły pstre, piaski pylaste oraz
lokalne pokłady węgla brunatnego. Wspomniany węgiel brunatny występuje na obszarze
Wzgórz Dalkowskich (obręb Miodnica) i Wzniesień śarskich (południowo-zachodnia
136
część obrębu Krzystkowice) pod stosunkowo cienką pokrywą (20-50 metrów) utworów
lodowcowych. Wszystkie utwory trzeciorzędowe wykazują silne zaburzenia w postaci
fałd, ugięć i uskoków, w wyniku których często utwory starsze występują na utworach
młodszych.
4.1.2.2 Geomorfologia
Budowa pokrywy Ziemi w tym rejonie jest wynikiem zlodowaceń, recesji lądolodu i
uwarunkowań strukturalno-litogenicznych głębszego podłoŜa. Ukształtowanie, jak i skład
form morfologicznych na omawianym terenie zdeterminowane zostało historią zlodowace-
nia tego obszaru. Obszar Nadleśnictwa w ujęciu dynamicznym przechodził w swej końco-
wej fazie powstania przez następujące cykle rozwojowe:
glacjalny, kiedy to ukształtowała się pierwotna rzeźba terenu;

peryglacjalny, w którym pierwotna rzeźba glacjalna uległa przeobraŜeniu. Odbyło się
to w wyniku działalności wodnej po okresie regresji lądolodu. Zaowocowało licznymi,
rozległymi polami piasków wodnolodowcowych, którymi w części przykryte są równi-
ny starszych piasków i glin zwałowych;
postglacjalny - erozji wietrznej, kiedy formowały się wydmy i pola eoliczne.
Pod względem geomorfologicznym nadleśnictwo Krzystkowice połoŜone jest zasadni-

czo na czterech obszarach. Osią całego układu jest dolina Bobru. Przebiega ona w układzie
południkowym, stanowiąc naturalną granicę między czterema obrębami.
Dolina Bobru jest jednostką tarasową, gdzie dominują formy ukształtowane w wyniku
erozji i akumulacji rzecznej późno plejstoceńskiej i holoceńskiej. Ze względu na nieco
górski charakter rzeki Bóbr, na obszarze Nadleśnictwa dolina jest wyraźnie zaznaczona i
wycięta ostrymi krawędziami. Fragmentami są one urwiste i prawie pionowe. Dno doliny
holoceńskiej wyścielone jest nanosami i osadami rzecznymi. ZłoŜenia holoceńskie są
przewaŜnie płytko połoŜone na starszych utworach. Silne nachylenie doliny na krótkim
odcinku wykorzystano do budowy Kanału Dychowskiego, doprowadzającego wody dla
elektrowni.
Wzniesienia śarskie, stanowiące fragment Wału Trzebnickiego zajmują południową
część obrębu Krzystkowice. Jest to system rozczłonkowanych wzgórz morenowych z wy-
ciśniętymi warstwami trzeciorzędowymi. Trzon wzniesień to wysoko wznosząca się
wierzchowina wysoczyzny morenowej o cokole utworów trzeciorzędowych i cienkiej po-
krywie utworów czwartorzędowych, rozcięta głęboko dolinami rzek. Morfologicznie zróŜ-
nicowanie Wzgórz śarskich na omawianym terenie reprezentowane jest przez:
spłaszczenia wierzchowinowe;
peryglacjalne zrównania stokowe;
silnie nachylone zbocza;
wały i pagórki Ŝwirowe.
Wniesienia śarskie osiągają na obszarze Nadleśnictwa Krzystkowice swój północny
zasięg i dlatego stoki są tu łagodniejsze a ostre krawędzie denudowane i złagodzone.
Wzgórza Dalkowskie cechują się podobną budową jak omówione wcześniej Wzniesie-
nia śarskie. Obejmują one blisko 90% powierzchni obrębu Miodnica i są wypiętrzone na
średnią wysokość 120 m.n.p.m. Poza wymienionymi wcześniej jednostkami morfologicz-
nymi występują tutaj zdecydowane moreny czołowe, które kulminują w okolicach Skibic
do wysokości 165 m.n.p.m. W strefie moren czołowych okolic Klępiny, Drągowiny, Ski-
bic i Kotowic istnieje szereg dolin i dolinek.
Dominującą formą geomorfologiczną w obrębie Wzgórz Dalkowskich są spłaszczenia
wierzchowinowe, które zaznaczają się na znacznej powierzchni wychodniami trzeciorzę-
137
dowymi. Zdecydowanie strome zbocza północne wraz z płytkimi iłami i piaskami trzecio-
rzędowymi, stanowią bardzo wyraźną granicę tej jednostki geomorfologicznej. Perygla-
cjalne zrównania stokowe są tutaj równieŜ zauwaŜalne, choć w większości przypadków
zachodzą tu zaawansowane procesy denudacyjne. Po ukształtowaniu tej jednostki erozja
wodna urozmaiciła krajobraz, czego przykładem jest dolina Brzeźnicy.
Pradolina Barucko-Głogowska jest szczególną jednostką na terenie Nadleśnictwa, obej-
mująca teren wszystkich obrębów wzdłuŜ równoleŜnika Nowogrodu Bobrzańskiego. Po
stronie wschodniej wypełniona jest ona osadami zlodowacenia bałtyckiego fazy pomor-
skiej, a po zachodniej występują w niej równieŜ formy starsze. Na obszarze obrębu Nowa
Wieś w holocenie wytworzyły się rozległe pola eoliczne. Piaski zachodniej części tej jed-
nostki zbudowane są z bardzo silnie rozdrobnionego i skruszonego materiału (głównie
piaski kwarcowe), który został bardzo silnie przemyty, a następnie powierzchniowo prze-
wiany. Spowodowało to znaczne pogorszenie warunków fizycznych wierzchnich warstw
substratu glebowego, co odbiło się na warunkach wodnych i glebowych na tym obszarze.
Na terenie Nadleśnictwa Pradolina Barucko-Głogowska została „złamana” przez dolinę
Bobru. W czasie budowy obecnego kształtu pradoliny (w okolicach Nowogrodu Bobrzań-
skiego), została ona w wyniku działalności rzeki zasypana a następnie przecięta.
Północna część Nadleśnictwa Krzystkowice naleŜy geomorfologicznie do dwóch mez-
oregionów: Wzniesień Gubińskich (obręb Nowa Wieś) i Wysoczyzny Czerwieńskiej (ob-
ręb Bogaczów), stanowiących fragment Wzniesień Zielonogórskich. Obydwa mezoregiony
związane są z sandrami zlodowacenia północnopolskiego fazy leszczyńskiej. W obrębie
Nowa Wieś zasypały one warstwami znacznej miąŜszości starszą dolinę z fragmentami
wyniosłych form utworów trzeciorzędowych, występujących obecnie jako ostańce. W ob-
rębie Bogaczów sandry cechują się znacznie mniejszą miąŜszością i są poprzedzielane de-
nudowanymi kemami i morenami zlodowacenia środkowopolskiego oraz formami zwało-
wymi ostatniego zlodowacenia. W obrębie Bogaczów występuje więcej form erozji
wietrznej i wodnej.
Najmniejszym, ale bardzo zróŜnicowanym obszarem jest fragment zanikającego Wału
Zielonogórskiego, zajmujący część obrębu Bogaczów. Wewnątrz tego wału występują
zaburzone warstwy trzeciorzędowe z węglem brunatnym. Wał powstał prawdopodobnie w
czasie zlodowacenia środkowopolskiego. Rzeźba jest tu bardzo urozmaicona z licznymi
dolinami, jarami, pagórkami oraz z fragmentami ze zboczami typu graniowego. Wał zbu-
dowany jest z materiału silnie przemieszanego, gdzie gliny graniczą często z piaskami luź-
nymi. Przy samej krawędzi doliny Bobru występują tu (okolice Podgórzyc) wychodnie
trzeciorzędowe. W części środkowej moŜna zaobserwować zjawisko trawersowania Wału
przez lądolód, a następnie zasypywania wyrwy przez sandr.
4.2 Gleby
Gleba jest naturalnym tworem wierzchniej warstwy skorupy ziemskiej, powstałym ze

zwietrzeliny skalnej w wyniku oddziaływania na nią zmieniających się w czasie zespołów
organizmów Ŝywych i czynników klimatycznych w określonych warunkach rzeźby terenu.
Obecnie dominującym procesem glebotwórczym w glebach Nadleśnictwa jest proces
bielicowania, który nakłada się na peryglacjalny proces rdzawienia, bądź holoceński pro-
ces brunatnienia. Głównymi czynnikami, które wpływają na procesy glebotwórcze są:
przepuszczalność gleb;
niski odczyn gleb i mała zawartość kationów zasadowych;
forma rozkładu próchnicy typu butwina.
Na omawianym terenie dominują gleby historycznie leśne, które zajmują blisko 94%
powierzchni Nadleśnictwa. Gleby porolne stanowią około 6% powierzchni Nadleśnictwa,
138
z czego część z tych gleb cechuje się niewyraźną bądź nieciągłą warstwą płuŜną, co świad-
czy o historycznym bądź krótkotrwałym uŜytkowaniu rolniczym.
Około 84% omawianego terenu stanowią gleby z działu autogenicznych (równorzędne
oddziaływanie skał macierzystych i roślinności). Działy gleb hydrogenicznych i semihy-
drogenicznych zajmują nieco ponad 12% powierzchni a 2% zajmują gleby z działu gleb
napływowych. Gleby z działów gleb litogenicznych i antropogenicznych zajmują niewiel-
kie powierzchnie (łącznie blisko 2% powierzchni).
W wyniku prac glebowych przeprowadzonych na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice
w latach 1999-2001 wyodrębniono 15 typów i 44 podtypy gleb. Przy wyróŜnianiu jedno-
stek glebowych posługiwano się charakterystyką typów i podtypów gleb zawartą w IV
wydaniu Systematyki Gleb Polski (Warszawa 1989). Obecnie przy określaniu typów i pod-
typów gleb stosuje się Klasyfikację Gleb Leśnych Polski (CILP-2000), opracowaną przez
Zespół Klasyfikacji Gleb Leśnych Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego. Dlatego dane
zawarte w operacie glebowo-siedliskowym zostały poddane wnikliwej analizie przez auto-
ra niniejszego opracowania w celu dostosowania stosowanej wcześniej terminologii do
obowiązującego nazewnictwa. Zabieg ten okazał się wystarczający w odniesieniu do syn-
tetycznej analizy warunków glebowych na omawianym terenie. Jednak dla potrzeb prowa-
dzenia zrównowaŜonej gospodarki leśnej wskazane byłoby ponowne przeprowadzenie
szczegółowej inwentaryzacji glebowo-siedliskowej na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice.
Tabela 23. Zestawienie powierzchni typów gleb w rozbiciu na obręby

Typ gleby Udział % Bogaczów Krzystkowice Miodnica Nowa Wieś Razem
w powierzchni Nadleśnictwo
Nadleśnictwa [ha]
1 2 3 4 5 6 7
AR 1,37 347,95 6,35 3,11 63,42 420,83
CZ 0,62 31,61 32,71 116,72 8,71 189,75
BR 3,28 154,71 217,82 607,51 29,18 1 009,22
P 1,86 100,52 82,28 318,04 72,95 573,79
RD 55,49 6 446,21 4 061,85 3 827,20 2 739,83 17 075,09
B 28,83 1 164,29 1 488,37 946,58 5 270,76 8 870,00
G 1,87 19,89 181,12 290,66 83,41 575,08
OG 2,72 107,98 122,30 514,38 90,86 835,52
MŁ 0,01 4,04 - - - 4,04
T 0,59 1,96 8,90 15,73 155,87 182,46
M 0,02 - 1,51 3,43 1,61 6,55
MR 1,06 45,04 34,64 99,69 146,88 326,25
MD 1,33 81,14 168,83 96,92 63,77 410,66
D 0,79 42,04 97,04 90,08 14,53 243,69
AU 0,16 1,09 18,70 3,11 25,91 48,81
R-m N-ctwo 100,00 8 548,47 6 522,42 6 933,16 8 767,69 30 771,74
Dominującymi typami gleb są: gleby rdzawe oraz bielicowe, które zajmują łącznie
84,3%, powierzchni Nadleśnictwa. Zdecydowanie największy udział powierzchniowy
wśród nich mają gleby rdzawe - 55%, a zwłaszcza podtyp gleb bielicowo-rdzawych. Wy-
tworzyły się one głównie na piaskach wodnolodowcowych lub rzecznych. RównieŜ duŜy
udział mają gleby bielicowe (blisko 29%), które wytworzyły się na starszych utworach
rzecznych i piaskach eolicznych. Z innych typów gleby stwierdzonych w trakcie badań
glebowo-siedliskowych na uwagę zasługują:
139
gleby brunatne - występujące prawie zawsze na obszarze piasków zwałowych, piasków

zwałowych moren czołowych, piasków zwałowych na glinach zwałowych oraz glin zwa-
łowych na powierzchni ponad 1009 ha;
gleby opadowo-glejowe - wytworzone z glin zwałowych oraz płytko podścielonych
nimi lub cięŜkimi utworami trzeciorzędowymi piasków róŜnego pochodzenia;
gleby gruntowo-glejowe - związane głównie z obszarami piasków rzecznych holoceń-
skich;
gleby płowe - występują na piaskach lub glinach zwałowych lub utworach pyłowych
róŜnego pochodzenia, w większości w obrębie Miodnica;
arenosole – zbudowane są najczęściej z piasków luźnych, głównie eolicznych lub wy-
dmowych, rzadziej z piasków słabo gliniastych i luźnych na Ŝwirach i występują lokalnie
w niewielkich zasięgach we wszystkich obrębach;
mady rzeczne – zlokalizowane są w dolinie Bobru oraz lokalnie wzdłuŜ doliny Brzeź-
nicy.
Szczegółowy opis gleb znajduje się w Operacie Glebowo-Siedliskowym dla Nadleśnic-

twa Krzystkowice wg stanu na 1.01.2000 r.
Dominującymi gatunkami gleb w Nadleśnictwie są: piasek luźny - około 61% oraz pia-
sek luźny wydmowy (około 11%). Utwory gliniaste zajmują w sumie blisko 5%, mady
około 1%. Pozostałe gatunki gleb zajmują łącznie około 22% zinwentaryzowanej po-
wierzchni, jednak udziały poszczególnych gatunków są mniejsze niŜ 1%. W sumie zin-
wentaryzowano i opisano zgodnie z podziałem instrukcji urządzeniowej 62 gatunki gleb.
Wśród gleb Nadleśnictwa Krzystkowice zdecydowaną większość stanowią gleby bieli-

coziemne: rdzawe i bielicowe, których udział wynosi ponad 84%. Spośród nich gleby
rdzawe występują na 55% powierzchni leśnej. Stanowią tym samym zdecydowanie naj-
waŜniejszy typ gleb w na omawianym terenie.
Dość rzadko spotykane są gleby o słabo wykształconym profilu glebowym, czyli are-
nosole, zajmujące ok. 1,4% powierzchni leśnej obiektu. Gleby te występują w rozprosze-
niu na terenie całego Nadleśnictwa, gdzie często związane są z młodymi formacjami geo-
logicznymi lub z formami erozji eolicznej.
Doliny cieków, obrzeŜa jezior oraz mokre zagłębienia często zajmują gleby organicz-
ne, w skład których wchodzą gleby torfowe, murszowe i mułowe. Ogólny udział gleb or-
ganicznych wynosi 0,6%.
Gleby mineralne będące pod silnym wpływem wody gruntowej stanowią blisko 3%
powierzchni leśnej Nadleśnictwa. Gleby gruntowoglejowe zajmują blisko 1,9% po-
wierzchni, natomiast gleby murszaste prawie 1,1%. Gleby te związane są najczęściej z
wilgotnymi siedliskami lasowymi, a zbudowane w przewaŜającej mierze z utworów piasz-
czystych, rzadziej podścielone są mocniejszymi utworami.
Na terenach silnie urzeźbionych, w obrębie moren czołowych lub krawędzi sandro-
wych występują gleby śródstrefowe powstałe w wyniku procesów zmywnych - są to gleby
deluwialne, których udział wynosi około 0,8%.
Gleby bardzo silnie przekształcone przez działalność człowieka zajmują tutaj blisko
0,2%. NaleŜą do nich kulturoziemy i gleby poprzemysłowe. Kulturoziemy powstały
głównie w wyniku powierzchniowych działań (przewaŜnie na głębokości do 0,3-0,5 m)
prowadzonych w celu polepszenia warunków powietrznych gleb siedlisk wilgotnych i ba-
giennych lub głębokiej uprawy rolnej gleb mineralnych. Natomiast gleby poprzemysłowe
(urbanoziemne i industrioziemne) przekształcone zostały w większej części lub w całym
profilu, albo są zbudowane ze sztucznie usypanych skał macierzystych (wysypiska, zwa-
łowiska, poŜwirowiska itp.).
140
PoniŜszy wykres obrazuje udział procentowy poszczególnych typów gleb

w Nadleśnictwie.
MD D
1% 1% AU
MR 0%
1%
M
AR
0%
T 1%
1%
BR
MŁ 3%
0% P RD
2% 55%
OG
3%
G
2%
B
29%
CZ
1%
AR BR P RD CZ B G OG MŁ T M MR MD D AU
Wykres 1. Procentowy udział typów gleb w Nadleśnictwie Krzystkowice.
4.3 Wody
Według Podziału Hydrograficzego Polski (W-wa 1980) cały obszar Nadleśnictwa

Krzystkowice połoŜony jest w dorzeczu Odry na obszarze zlewni bezpośredniej Odry oraz
jej dwóch duŜych dopływów: Bobru i Nysy ŁuŜyckiej. Lasy na omawianym terenie po-
dzielone są dwoma działami wodnymi II rzędu oddzielającym zlewnie poszczególnych
rzek.
Pierwszy z nich biegnie wzdłuŜ linii: Kotowice-Drągowina-Stara Klępina-Dobroszów
Wielki- oddz.: 291, 214,261,291,214,168 (obr. Bogaczów)-Grabowiec. Po stronie wschod-
niej wododziału zlokalizowana jest zlewnia rzeki Odry, po zachodniej i południowej rzeki
Bóbr.
Drugi wododział biegnie faliście wzdłuŜ linii: Bieniów-Włostów-oddz.113,55 (obr.
Krzystkowice)-oddz. 302, 135, 109, 76, 79, 44 (obr. Nowa Wieś)-śarkowiec-Dachów. Po
stronie wschodniej wododziału znajduje się zlewnia Bobru a po zachodniej Nysy ŁuŜyc-
kiej.
Mimo dobrze rozwiniętej sieci rzecznej, poziom wód gruntowych na przewaŜającym
obszarze Nadleśnictwa występuje znacznie poniŜej zasięgu korzeni. Podlega teŜ ogólnym
prawidłowościom wahania poziomu zaleŜnym od pór roku, od ilości i częstotliwości opa-
dów atmosferycznych oraz intensywności parowania, w związku z tym przewaŜnie jest
najniŜszy jesienią (IX – X).
W zaleŜności od warunków hydrologicznych, reliefu, budowy geologicznej oraz składu
mechanicznego gleb, na obszarze naturalnych stosunków wodnych zdecydowanie panują-
cym jest ewaporacyjno-przemywny typ stosunków wodnych. Występuje on w glebach
przepuszczalnych, które wytworzone są tutaj głównie z drobnoziarnistych piasków san-
drowych, piasków rzecznych plejstoceńskich, piasków eolicznych, oraz słabszych piasków
141
morenowych. Charakteryzuje się on długimi okresami wystarczającej wilgotności, prze-

dzielonymi krótkimi fazami silnej posuchy. Typ ten jest dominującym na terenie obrębów
Nowa Wieś i Bogaczów, w części północnej i wschodniej obrębu Krzystkowice i w części
zachodniej obrębu Miodnica.
Na polach piasków rzecznych plejstoceńskich i polach piasków eolicznych obrębu
Nowa Wieś dominuje typ gospodarki wodnej zbliŜonej do typu przemywno-
ewaporacyjnego. W typie tym dominuje proces parowania, ale występują równieŜ krótko-
trwałe okresy wilgotne, podczas których moŜliwe jest dość głębokie przenikanie wód opa-
dowych. Typ ten związany jest głównie z glebami bielicowymi i bielicami. W związku z
małą ilością opadów, które nie przesiąkają dalej niŜ do 40-60 cm oraz duŜą zawartością
związków Ŝelaza w górnych poziomach profilu glebowego, wykształcają się tu silnie sce-
mentowane, wąskie poziomy Ŝelaziste.
Trzecim występującym na omawianym terenie typem gospodarki wodnej jest typ zasto-
jowo-przemywny. Reprezentowany jest on przez dwa podtypy: bez wysięków wód grun-
towych zaskórnych oraz z wysiękiem. Typ ten występuje w większym zasięgu na obrębie
Miodnica, a w rozproszeniu na terenie pozostałych obrębów. Jego występowanie powiąza-
ne jest z zasięgiem występowania mezoregionów: Wzniesienia śarskie i Wzgórza Dalkow-
skie, gdzie moŜemy mieć do czynienia z płytkim podłoŜem utworów cięŜkich. Typ gospo-
darki wodnej zastojowo-przemywny powoduje pewne trudności w prowadzeniu gospodar-
ki leśnej. Dotyczy to szczególnie hodowli lasu, która musi uwzględniać beztlenowe wa-
runki glebowe. Podnosi to znacznie pracochłonność zabiegów przygotowania gleby.
Czwartym pod względem znaczenia dla Nadleśnictwa Krzystkowice typem gospodarki
wodnej jest typ przemywno-podsiąkowy. Charakteryzuje on stosunki wodne w glebach, w
których moŜliwe jest przemieszczanie się roztworów glebowych we wszystkich kierun-
kach (gleby periperkolatywne). O procesie przemieszczania decyduje bliskość poziomu
wód gruntowych a wpływ czynników klimatycznych ma drugorzędne znaczenie. Gleby
wytworzone pod wpływem omawianego typu gospodarki wodnej wytworzone są z pia-
sków rzecznych (plejstoceńskich i holoceńskich). Typ przemywno-podsiąkowy występuje
we wszystkich obrębach, głównie w glebach siedlisk świeŜych z głębokim poziomem wód
gruntowych, rzadziej w glebach siedlisk wilgotnych.
Kolejnym typem gospodarki wodnej jest typ gospodarki wodnozastoiskowej podtypu
bagiennego. Występuje on na terenach siedlisk bagiennych (Bb, LMb, Ol, OlJ) rozrzuco-
nych małymi płatami w róŜnych częściach Nadleśnictwa.
Na niewielkim obszarze tarasów zalewowych Bobru i Brzeźnicy występuje typ zale-
wowy gospodarki wodnej, który związany jest z madami rzecznymi.
4.3.1 Rzeki
Nadleśnictwo Krzystkowice znajduje się w zasięgu zlewni rzeki Odry (zlewnia bezpo-
średnia) oraz dwóch jej dopływów – Bobru i Nysy ŁuŜyckiej.
Zlewnia Bobru zajmuje największy obszar. Odpływ tej zlewni odbywa się zdecydowa-
nie w kierunku północnym. Na obrębach Krzystkowice i Nowa Wieś większość cieków nie
wpływa bezpośrednio do rzeki Bóbr. Mniejsze cieki wpływają do doliny rzeki, gdzie zni-
kają w przepuszczalnych Ŝwirach. W okolicy wsi Gorzupia moŜemy zaobserwować to
zjawisko, na przykładzie rzeczki Złotnica, która odwadnia mały, południowy fragment
obrębu Krzystkowice i gubi wody w piaskach tarasowych doliny Bobru. Północno-
zachodni (lewobrzeŜny) fragment zlewni, obejmujący obręb Nowa Wieś odwadniany jest
sztucznym Kanałem Dychowskim (zwanym równieŜ Dachowskim lub Bobrzańskim).
PoniŜej miejscowości Cieszów, Bóbr został spiętrzony jazem, a część wody skierowano do
kanału. Naturalnym korytem odprowadzane są przede wszystkim wody w okresach pod-
142
wyŜszonych stanów. Obecnie obydwa koryta traktowane są równorzędnie. Północno-

wschodnią część obrębu Bogaczów (połoŜoną w zasięgu zlewni Bobru) odwadnia rzeka
Młynówka Kosierska, płynąca równiną morenową, połoŜoną pomiędzy Wałem Zielono-
górskim a przyrzeczem Bobru. Pozostała część wysoczyznowa zlewni Bobru na obrębie
Bogaczów pozbawiona jest stałych cieków wodnych. Najsilniej rozbudowana sieć wodna
występuje w południowo-wschodniej części zlewni Bobru obejmującej obręb Miodnica.
Jest to teren silnie urzeźbiony, zbudowany z utworów morenowych, miejscami przykry-
tych płytko piaskami wodnolodowcowymi. Występują tu dwie mniejsze zlewnie. Mniejszą
jest przyrzecze Bobru z jednym większym ciekiem Stobrzycą, która odwadnia przyległy
teren w kierunku zachodnim bezpośrednio do Bobru.
Druga, większa zlewnia to zlewnia Brzeźnicy (Brzeźniczanki). Większe dopływy tej rzeki
to Kociński Potok i Dobra. Brzeźnica bierze swój początek na wysokości około 160 m
n.p.m., a wpada do Bobru pod Nowogrodem Bobrzańskim na wysokości około 75 m
n.p.m. Odwadnia ona północne skłony Wzgórz Dalkowskich. Koryto tej rzeki o górskim
charakterze jest głęboko wycięte w podłoŜu, a bieg kręty. Miejscami w dolinie Brzeźnicy
występują mady rzeczne. Zlewnia ma sieć rzeczną skomplikowaną i gęstą. Teren ten
otrzymuje największe ilości opadów w Nadleśnictwie. Zbudowany jest z glin zwałowych i
piasków morenowych, co powoduje zatrzymywanie wody w glebie.
Zlewnia Nysy ŁuŜyckiej obejmuje północną i zachodnią część obrębu Krzystkowice oraz
południową i zachodnią część obrębu Nowa Wieś. Teren ten odwadniany jest w kierunku
zachodnim rzeką Lubszą do Nysy ŁuŜyckiej. Wzniesienia śarskie mają skomplikowany,
wachlarzowato ułoŜony system cieków róŜnego rzędu, odprowadzających wody w zasad-
niczym kierunku północnym do ObniŜenia Nowosolskiego. Głównymi ciekami odprowa-
dzającymi wody z północnych skłonów Wzniesień śarskich są rzeczki Korzenna i Szy-
szyna, wypływające z okolic Biedrzychowic i Bieniowa. Okolice wsi Białowice (Białko-
wice) odwadniane są przez rzeczkę Widunia – w kierunku północnym, a potem zachod-
nim do rzeki Ług.
Południowo-zachodni zasięg obrębu Nowa Wieś, połoŜony w Pradolinie Barucko-
Głogowskiej, odwadniany jest w kierunku południowym rzeczką Wieprzyk uchodzącej do
rzeki Ług a dalej na zachód do Lubszy (Lubicy). Zachodnie fragmenty obrębu Nowa Wieś
odwadniane są w kierunku południowym przez rzeczkę Kurka wpływającej następnie do
Lubszy. Kurka odprowadza wodę z dwóch zmeliorowanych, biegnących równolegle dolin.
Jej koryto jest uregulowane i miejscami włączone do systemu melioracyjnego dolin, gdzie
skomplikowaną sieć rzeczną tworzy szereg sztucznie wykopanych rowów, łączących w
róŜnym stopniu uregulowane cieki naturalne. Spływ wody jest tu powolny ze względu na
mały spadek terenu. Wschodnia część tej zlewni, zwłaszcza przy wododziale, zbudowana
jest z przepuszczalnych piasków sandrowych oraz powierzchniowo przekształconych
eolicznie plejstoceńskich piasków rzecznych. Dlatego brak w tej części zlewni cieków
wodnych. Teren ten ma z tego względu, a takŜe ze względu na małą ilość opadów, jaką
otrzymuje, niekorzystne stosunki wodne.
Trzecią, najmniejszą zlewnią jest na terenie Nadleśnictwa zlewnia Odry. Obejmuje ona
swym zasięgiem wschodnią część ObniŜenia Nowosolskiego oraz Wał Zielonogórski. Te-
ren ten odwadniają dwie główne rzeki: Śląska Ochla i Czarna Struga. Śląska Ochla bie-
rze swój początek u podnóŜa Wału Zielonogórskiego na wysokości około 130 m n.p.m., w
okolicy wsi Grabowiec. Odwadnia ona stoki moren czołowych w kierunku doliny wypeł-
nionej piaskami rzecznymi. Zlewnia ta jest lewostronnie asymetryczna. Jedynym więk-
szym dopływem wspomnianej wcześniej rzeki, na terenie Nadleśnictwa jest rzeczka Ja-
rosz, wypływająca w okolicach Bogaczowa. Obie rzeki, odwadniające północną część do-
liny, łączą się w okolicach wsi Piaski. Południową część doliny odwadnia rzeka Czarna
Struga, biorąca swój początek w okolicach Nowogrodu Bobrzańskiego (około 120 m
n.p.m.). Zlewnia tej rzeki jest równieŜ asymetryczna. Dolina Czarnej Strugi jest szeroka i
143
podmokła. W obu omówionych wcześniej zlewniach sieć rzeczna jest zawikłana i gęsta a
koryta obu rzek są uregulowane.
4.3.2 Jeziora
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice nie występują duŜe, naturalne, otwarte zbiorniki

wodne. MoŜna spotkać jedynie kilka naturalnych zbiorników wodnych o niewielkiej po-
wierzchni. Są to zarośnięte stare jeziora (obecnie bagna), miejscami tylko z otwartym lu-
strem wody. Pozostałe, nieliczne sztuczne akweny, powstały po wyrobiskach Ŝwiru, zloka-
lizowanych najczęściej w starym korycie rzeki Bóbr.
4.3.3 Wody podziemne
Jednym z waŜniejszych zadań polityki państwa jest ochrona wód podziemnych przed
degradacją zasobową i jakościową oraz tworzenie warunków racjonalnego nimi gospoda-
rowania. Osiągnięcie tego celu realizowane jest m. in. poprzez koncepcję ochrony Głów-
nych Zbiorników Wód Podziemnych. Została ona wypracowana w drugiej połowie lat
osiemdziesiątych zeszłego stulecia przez zespół hydrogeologów pod kierownictwem prof.
A. S. Kleczkowskiego.
Rezultatem podjętych prac było opublikowanie Mapy Obszarów Głównych Zbiorni-
ków wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali
1:500 000.
144
Ryc.10. Zasięgi Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (stan na rok 2004)

Treść mapy stanowią: granice GZWP oraz obszary wymagające ochrony. Wyodrębnia-
nie poszczególnych zbiorników dokonano w oparciu o kryterium zasobności, wodonośno-
ści i jakości wód podziemnych. Rezultatem prac związanych z koncepcją GZWP było wy-
dzielenie 180 zbiorników na obszarze Polski.
Na początku lat 90-tych ubiegłego wieku rozpoczęto realizację zamierzeń ochronnych
GZWP przedstawionych na Mapie Obszarów GZWP. ZałoŜono, Ŝe kaŜdy zbiornik będzie
przedmiotem prac dokumentacyjnych, których ustalenia zostaną przedstawione w doku-
mentacji hydrogeologicznej.
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice znajduje się Główny Zbiornik Wód Podziem-
nych (GZWP) nr 301. Tworzą go czwartorzędowe warstwy wodonośne, bardzo zasobne w
wodę. Jest on umieszczony na mapie GZWP (ryc. 11) i zaliczono go do Obszarów Naj-
wyŜszej Ochrony Wód (ONO).
Lokalizacja zbiornika przedstawia się następująco:
Obręb Bogaczów - oddz. 210-213, 214-218, 226, 227-232, 240-245, 247-337;
Obręb Krzystkowice - oddz. 1-19, 20A-52, 55-203;
Obręb Miodnica - oddz. 1-31, 41-42;
Obręb Nowa Wieś - oddz. 247-250, 273-281, 299-312.
145
Wody podziemne występują takŜe jako wody gruntowe, które mają zasadniczy wpływ
na szatę roślinną i zasilanie rzek. Poziom wód gruntowych na przewaŜającym obszarze
Nadleśnictwa występuje poniŜej 5,0 m i jest zaleŜny od pór roku, ilości i częstotliwości
opadów atmosferycznych oraz intensywności parowania.
4.3.4 Ekosystemy wodno-błotne
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice ekosystemy wodno-błotne zajmują 34,15 ha. W

wyniku prac terenowych zinwentaryzowano bagna śródleśne, zbiorniki wodne, urządzenia
wodne, uŜytki ekologiczne na wodach płynących i stawy hodowlane. Są to ekosystemy
odznaczające się duŜą bioróŜnorodnością i stanowią siedliska ciekawych i rzadkich gatun-
ków roślin i zwierząt. Wyniki inwentaryzacji przedstawia poniŜsza tabela.
Tabela 24. Zestawienie powierzchni ekosystemów wodno-błotnych w Nadleśnictwie Krzystkowice

Rodzaj powierzchni Ilość wydzieleń Powierzchnia [ha]
Obręb Bogaczów
bagna śródleśne nieliterowane (do 0,50 ha) 33 5,14
urządzenia wodne 1 0,12
Razem 34 5,26
Obręb Krzystkowice
bagna literowane (wydzielenia) 1 0,09
uŜytek ekologiczny na wodach płynących 6 1,27
stawy hodowlane 5 2,86
Razem 39 10,26
Obręb Miodnica
zbiorniki wodne 1 0,29
Razem 61 12,25
Obręb Nowa Wieś
Razem 24 6,38
Nadleśnictwo
zbiorniki wodne 1 0,29
uŜytek ekologiczny na wodach płynących 6 1,27
Razem 158 34,15
Ekosystemy wodno-błotne stanowią 0,11 % powierzchni ogólnej Nadleśnictwa.

146
Tabela 25. Wykaz rodzajów ekosystemów wodno-błotnych połoŜonych na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice
L.p Oddział Poddział Rodzaj obiektu Powierzchnia Liczba
Obręb Bogaczów
1 8 d bagno nieliterowane 0,30 1
2 16 B bagno nieliterowane 0,05 1
6 89 c bagno nieliterowane 0,06 1
7 122 k bagno nieliterowane 0,37 1
9 126 f bagno nieliterowane 0,35 1
11 151 h bagno nieliterowane 0,15 1
13 189 j bagno nieliterowane 0,05 1
14 215 m bagno nieliterowane 0,10 1
15 215 n bagno nieliterowane 0,06 1
16 215 o bagno nieliterowane 0,15 1
17 223 b bagno nieliterowane 0,04 1
18 226 a bagno nieliterowane 0,10 1
19 237 i bagno nieliterowane 0,10 1
29 263 r bagno nieliterowane 0,35 1
30 274 l bagno nieliterowane 0,10 1
Razem 5,14 33
1 225 i urządzenie wodne 0,12 1
Razem 0,12 1
Ogółem Obręb Bogaczów 5,26 34
Obręb Krzystkowice
1 17 g bagno nieliterowane 0,35 1

6 114 t bagno nieliterowane 0,20 1
147

24 212 y bagno nieliterowane 0,05 1
Razem 4,06 26
1 33 d bagno literowane 0,09 1
Razem 0,09 1
1 199 dx uŜytek ekologiczny na wodach płynących 0,04 1
2 204A ay uŜytek ekologiczny na wodach płynących 0,08 1
3 204A by uŜytek ekologiczny na wodach płynących 0,48 1
4 204B yx uŜytek ekologiczny na wodach płynących 0,03 1
5 204B zx uŜytek ekologiczny na wodach płynących 0,64 1
6 204B ay uŜytek ekologiczny na wodach płynących 0,00 1
Razem 1,27 6
1 200 ax urządzenie wodne 1,98 1
Razem 1,98 1
1 81 b stawy hodowlane 1,04 1
2 81 c stawy hodowlane 1,04 1
3 150 n stawy hodowlane 0,44 1
4 168 i stawy hodowlane 0,17 1
5 226 c stawy hodowlane 0,17 1
Razem 2,86 6
Ogółem Obręb Krzystkowice 10,26 39
Obręb Miodnica

7 54A p bagno nieliterowane 0,10 1
148

31 145 l bagno nieliterowane 0,15 1
34 147 p bagno nieliterowane 0,10 1
52 256A b bagno nieliterowane 0,16 1
53 256A c bagno nieliterowane 0,15 1
Razem 7,73 53
1 256A f bagno literowane 0,62 1
Razem 0,62 1
1 239 n stawy hodowlane 0,58 1
2 253 h stawy hodowlane 0,43 1
3 259 f stawy hodowlane 1,48 1
4 259 s stawy hodowlane 0,88 1
Razem 3,37 4
149

1 47 i urządzenia wodne 0,14 1
2 132 a urządzenia wodne 0,10 1
Razem 0,24 2
1 95 r zbiornik wodny 0,29 1
Razem 0,29 1
Ogółem Obręb Miodnica 12,25 61
Obręb Nowa Wieś

Razem 2,77 20
1 320 j stawy hodowlane 2,00 1
2 320 k stawy hodowlane 0,30 1
Razem 2,30 2
1 294 d urządzenie wodne 0,99 1
2 314 j urządzenie wodne 0,32 1
Razem 1,31 2
Ogółem Obręb Nowa Wieś 6,38 24
Razem Nadleśnictwo Krzystkowice 34,15 158
Źródła i źródliska
W czasie prac terenowych zlokalizowano źródła i źródliska w następujących oddziałach:
Obręb Bogaczów:
oddz. 148f; 220c; 237i;246c.
Obręb Krzystkowice:
oddz. 20a,b,g,h,t; 119i.
Obręb Miodnica:
oddz. 71h.
150
Są to niezwykle ciekawe twory, gdyŜ rozwijająca się wokół nich roślinność to często
bardzo rzadkie gatunki. Zwłaszcza bardzo interesujące są gatunki mchów i wątrobowców
związane z tym typem zasilania wodnego.
4.4 Roślinność
Obszar Nadleśnictwa Krzystkowice nie posiada dokładnego opracowania florystyczne-

go dla swojego obszaru. Znaczną ilość danych dotyczących roślinności występującej na
omawianym terenie zebrano podczas taksacji drzewostanów oraz od pracowników Nadle-
śnictwa, zwłaszcza od leśniczych. Wykorzystano równieŜ dane literaturowe, materiały
Klubu Przyrodników, a takŜe dane z opracowań gmin występujących w obszarze zarzą-
dzanym przez Nadleśnictwo.
W dalszej części opracowania przedstawiono zestawienie chronionych i rzadkich ga-
tunków roślin (rozdział 3.10.1.). Lista ta obejmuje zarówno gatunki typowo leśne jak i
wchodzące w skład naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk nieleśnych - torfowiskowych,
łąkowych, wodnych, bagiennych itd.
4.4.1 Porosty i grzyby
Nadleśnictwo nie posiada specjalistycznych opracowań naukowych dotyczących tej

grupy organizmów. Na podstawie zebranych materiałów, ze źródeł wymienionych w roz-
dziale 4.4, zestawiono listę porostów i grzybów przedstawioną poniŜej.
2. Cladonia rangiferina Chrobotek reniferowy
4. Phallus impudicus Sromotnik bezwstydny
5. Sparassis crispa Szmaciak gałęzisty
4.4.2 Widłaki
Widłaki podobnie jak porosty i grzyby nie posiadają szczegółowych opracowań na-
ukowych. Analiza dostępnych materiałów wykazała obecność pięciu gatunków widłaków:
4. Lycopodium annotinum Widłak wroniec
4.4.3 Mchy
Na terenie Nadleśnictwa nie przeprowadzono dotychczas badań naukowych dotyczą-

cych mchów. Analiza dostępnych materiałów wykazała obecność ośmiu gatunków mchów.
Wykaz ich przedstawiono w liście alfabetycznej umieszczonej poniŜej.
1. Dicranum scoparium Widłoząb miotlasty
2. Dicranum undulatum Widłoząb falisty
3. Leucobryum glaucum Bielistka siwa
4. Pleurozium schreberi Rokietnik pospolity
5. Polytrichum commune Płonnik pospolity
151
6. Sphagnum fallax Torfowiec kończysty

7. Sphagnum palustre Torfowiec błotny
4.4.4 Rośliny naczyniowe
W chwili obecnej nie ma pełnego opracowania roślin naczyniowych dla całego terenu
Nadleśnictwa Krzystkowice. Lista florystyczna została opracowana dla rezerwatu „Dą-
browa Brzeźnicka”.
Gatunki cenne dla przyrody Europy zestawiono w opracowaniach dotyczących obsza-
rów Natura 2000 (karty SDF). Dane uzyskane podczas prac taksacyjnych, informacji z
Nadleśnictwa oraz z dostępnych materiałów nie pozwalają na dokładne oszacowanie liczby
gatunków roślin naczyniowych występujących na omawianym terenie. Wymaga to odręb-
nego, specjalistycznego opracowania. MoŜna natomiast sporządzić listę aktualnie rozpo-
znanych roślin naczyniowych (69 taksonów)41. Takie zestawienie zamieszcza się poniŜej.

2. Anemone nemorosa Zawilec gajowy
7. Caltha palustris Knieć błotna
9. Chrysosplenium alternifolium Śledziennica skrętolistna
11. Convallaria majalis Konwalia majowa
14. Dianthus deltoides Goździk kropkowany
17. Drosera longifolia Rosiczka długolistna
19. Eleocharis multicaulis Ponikło skąpokwiatowe
20. Eleocharis quinqeflora Ponikło wielołodygowe
25. Frangula alnus Kruszyna pospolita
27. Galium boreale Przytulia północna
28. Galium odoratum Przytulia wonna
31. Helichrysum arenarium Kocanki piaskowe
41
Z poniŜszego zestawienia wyłączono gatunki z rodziny widłakowatych, które omówione zostały w pod-
rozdziale 4.4.2. Pełny zestaw roślin naczyniowych opracowany dla Nadleśnictwa Krzystkowice liczy zatem
74 taksony.
152
32. Humulus lupulus Chmiel zwyczajny

33. Inula britannica Oman łąkowy
34. Iris pseudacorus Kosaciec Ŝółty
36. Lathyrus silvestris Groszek leśny
39. Maianthemum bifolium Konwalijka dwulistna
42. Melica nutans Perłówka zwisła
43. Menyanthes trifoliata Bobrek trójlistkowy
44. Mercurialis perennis Szczyr trwały
52. Polygonatum multiflorum Kokoryczka wielkokwiatowa
54. Populus nigra Topola czarna
56. Pulmonaria obscura Miodunka ćma
59. Ribes nigrum Porzeczka czarna
60. Sambucus racemosa Bez koralowy
61. Scrophularia nodosa Trędownik bulwiasty
64. Stellaria holostea Gwiazdnica wielkokwiatowa
66. Viburnum opulus Kalina koralowa
68. Viola palustris Fiołek błotny
W powyŜszym zestawieniu występują rośliny objęte programem „Rzadkie i zagroŜone

gatunki roślin naczyniowych na terenie RDLP Zielona Góra”, dzięki któremu moŜliwe
będzie zachowanie tych cennych taksonów w ich naturalnym środowisku. W rozdziale
3.10.1 znajduje się szczegółowy wykaz tych gatunków.
4.4.4.1 Elementy geograficzne flory

Znaczne zróŜnicowanie siedlisk oraz specyficzne warunki geomorfologiczne powodują
spotykanie się róŜnych elementów geograficznych flory. Wśród taksonów obecnych w
zestawieniach w poniŜszych poddziałach pojawiają się równieŜ gatunki występujące w
rozproszeniu na terenie całego Nadleśnictwa.
1. Gatunki endemiczne i ich zagroŜenia
153
Na omawianym terenie nie występują obecnie Ŝadne gatunki endemiczne, ani w skali
województwa, ani w skali kraju.
2. Elementy geograficzne lub gatunki występujące na kresie zasięgu i ich zagroŜenia
2.1. Element holarktyczny (euro-sybero-boreoamerykański)
2.1.1. Podelement cyrkumborealny
1. Borówka brusznica Vaccinium vitis-idaea
2. Niecierpek pospolity Impatiens noli-tangere
3. Tojeść bukietowa Lysimachia thyrsiflora
4. Widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum
2.1.2 Podelement euro-syberyjski
1. Czworolist pospolity Paris quadrifolia
2. Konwalijka dwulistna Maianthemum bifolium
3. Malina właściwa Rubus idaeus
4. Perłówka zwisła Melica nutans
5. Śledziennica skrętolistna Chrysosplenium alternifolium
2.1.3. Podelement środkowoeuropejski
1. Gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea
2.1.4. Podelement atlantycki (europejsko-atlantycki)
1. Wiciokrzew pomorski Lonicera periclimenum
2. śarnowiec miotlasty Sarothamnus scoparius
2.1.5. Podelement amfiatlantycki
1. Rosiczka pośrednia Drosera intermedia
2.2. Gatunki górskie

1. Jodła pospolita Abies alba
2. Pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris
3. Pokrzyk wilcza jagoda Atropa belladonna
2.3. Gatunki występujące na kresach swojego zasięgu

1. Wrzosiec bagienny42 Erica tetralix
Kolorem zielonym zaznaczono gatunki roślin występujących na omawianym terenie,

które nie zostały ujęte w zestawieniach florystycznych ze względu na liczne występowanie
i brak kategorii ochronności.
3. Gatunki reliktowe i ich zagroŜenia

Wśród gatunków reliktowych, czyli elementów historycznych flory województwa lu-
buskiego istotne znaczenie ma udział gatunków reprezentujących element plejstoceński,
grupę glacjalną. Są to tzw. relikty glacjalne. Nazwę swą zawdzięczają swemu pochodze-
niu, gdyŜ pojawiły się we florze terenu dzisiejszej Polski w okresach zlodowaceń plejsto-
ceńskich. Są to zwykle gatunki o północnym typie zasięgu geograficznego, wędrujące
wraz ze zlodowaceniem na południe (Szafer, Zarzycki 1977, Reda, Wodzicki, Budny, Ry-
manowicz 2008).
Na obszarze Nadleśnictwa Krzystkowice występuje jeden taki gatunek - Bagno zwy-
czajne (Ledum palustre).
42
W tym przypadku mamy do czynienia z występowaniem tej rośliny poza głównym obszarem jej występo-
wania
154
Największym zagroŜeniem dla tych gatunków jest ocieplenie klimatu, tym bardziej, Ŝe
najczęściej rosną one na granicy ich wymagań ekologicznych i dlatego nawet najmniejsze
niekorzystne zmiany warunków Ŝyciowych mogą spowodować ich wymieranie.
4. Gatunki waŜne dla wspólnoty europejskiej

Gatunki takie wyznacza Dyrektywa Rady Europy Nr 92/43/EEC z 1992 r. w sprawie
ochrony naturalnych siedlisk oraz dzikiej fauny i flory, zwana dyrektywą „habitatową” lub
„siedliskową” (śarska 2005). W Polsce zapisy wspomnianej dyrektywy znalazły swe po-
twierdzenie w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie ty-
pów siedlisk przyrodniczych ora gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w
formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. Z 2005 r. Nr 94, poz 795).
Spośród roślin wymienionych w rozdziale 3.10.1 niniejszego opracowania jako waŜne
dla zachowania gatunków cennych dla Europy wymienić moŜna:
Wszystkie przedstawione powyŜej taksony zostały wymienione w Załączniku V Dyrek-
tywy Siedliskowej.
5. Znaczenie flory województwa lubuskiego w zachowaniu róŜnorodności Polski i Eu-

ropy
Na omawianym terenie występują gatunki rzadkie w skali kraju i Europy, w róŜnym
stopniu naraŜone na wyginięcie. Część z nich występuje na kresach swojego naturalnego
zasięgu geograficznego lub na oderwanych stanowiskach poza zwartym zasięgiem. Gatun-
ki w róŜnym stopniu naraŜone na wyginięcie w skali Polski opisane są w Polskiej Czerwo-
nej Księdze Roślin (Kaźmierczakowa, Zarzycki 2001).
6. Gatunki inwazyjne
W ostatnich latach zjawisko rozprzestrzeniania się gatunków obcych (antropofitów) o
charakterze inwazyjnym znacznie się nasiliło (Kornaś 1968, Anioł-Kwiatkowska 2005).
Najgroźniejszą grupę stanowią tu tzw. kenofity, czyli obce gatunki zadomowione w wyni-
ku celowego lub przypadkowego przywoŜenia. Proceder ten rozpoczął się pod koniec XV
wieku i trwa do dzisiaj. W Europie są to głównie gatunki pochodzenia północnoamerykań-
skiego i azjatyckiego, zaś w Polsce oprócz nich, za gatunki obce uwaŜa się równieŜ takso-
ny pochodzące z innych rejonów Europy. Szkodliwość antropofitów polega przede
wszystkim na ich ekspansywności w środowisku, gdzie znajdują wolną niszę ekologiczną i
wypierają rodzime gatunki.
1. Czeremcha amerykańska Padus serotina
2. Dąb czerwony Quercus rubra
3. Klon jesionolistny Acer negundo
4. Moczarka kanadyjska Elodea canadensis
5. Niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora
6. Robinia akacjowa Robinia pseudacacia
7. RóŜa pomarszczona Rosa rugosa
8. Tawlina jarzębolistna Sorbaria sorbifolia
7. Przyczyny wymierania gatunków

Na terenie województwa lubuskiego stwierdzono 24 gatunki wymarłe i 26 gatunków
prawdopodobnie wymarłych. Choć zjawisko to trwa nadal - wydaje się, Ŝe jest nieunik-
nione i chyba zgodne z naturalnymi procesami zachodzącymi w przyrodzie, gdyŜ Ŝadna
155
biocenoza nie jest układem trwałym. Mimo to naleŜy zwrócić uwagę na czynniki znacznie
przyśpieszające ten proces.
antropogeniczne przemiany środowiska (antropopresja)
zanieczyszczenie środowiska (powietrze, woda, gleby)
występowanie roślin na kresach ich naturalnych zasięgów
zmiany klimatyczne
8. Konieczność ochrony najcenniejszych elementów flory

Ochrona musi mieć charakter kompleksowy, aby nie tylko chronić pojedyncze gatunki,
lecz całe ekosystemy. Dostępne formy ochrony przyrody w Polsce określa ustawa z dnia
16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz. U. Z 2004 r., Nr 92, poz. 880, z późn. zmia-
nami). Celem zaś ochrony gatunków waŜnych dla bioróŜnorodności Europy naleŜy wyzna-
czyć obszary Natura 2000 w miejscach ich występowania. Innym sposobem ochrony moŜe
być reintrodukcja zagroŜonych gatunków na stanowiska, z których wyginęły, choć jest to
przedsięwzięcie wielce ryzykowne. NaleŜy równieŜ chronić najcenniejsze, wymagające
ochrony typy roślinności. Na terenie województwa lubuskiego są to biotopy torfowisk ni-
skich, przejściowych i wysokich.
Rośliny objęte ochroną gatunkową oraz rzadkie na terenie lasów Nadleśnictwa zostały
przedstawione wraz z lokalizacją w rozdziale 2.8.
4.4.5 Zespoły leśne
Lasy Nadleśnictwa Krzystkowice nie były szczegółowo badane pod względem fitoso-
cjologicznym. Jedyne dostępne opracowania na ten temat to dokumentacja istniejącego
rezerwatu „Dąbrowa Brzeźnicka”, operat glebowo-siedliskowy, dane z taksacji oraz in-
wentaryzacje przyrodnicze gmin połoŜonych na terenie Nadleśnictwa.
Największą powierzchnię w lasach Nadleśnictwa zajmują monokultury sosnowe. Jed-
nak w niektórych miejscach zachowały się zbiorowiska o cechach zespołów naturalnych.
Główne czynniki wpływające na róŜnorodność szaty roślinnej omawianego obszaru to
zróŜnicowanie budowy geologicznej podłoŜa i stosunki hydrologiczne. W ujęciu J. M. Ma-
tuszkiewicza i innych (1996), wyróŜnić moŜna kilka podstawowych typów potencjalnej
roślinności leśnej, tzn. takiej, jaka niegdyś porastała te obszary i jaka rozwinęłaby się
obecnie, gdyby wyeliminować działalność człowieka.
W celu zobrazowania rozmieszczenia roślinności potencjalnej na omawianym obszarze
zamieszczono wycinek mapy przeglądowej „Potencjalnej roślinności naturalnej Polski”
(Arkusz 9). NaleŜy zwrócić uwagę na duŜą mozaikowatość siedlisk na terenie Nadleśnic-
twa Krzystkowice w jego południowej części. Jest to wywołane wspomnianym wyŜej
zróŜnicowaniem budowy geologicznej.
156
Legenda:
1 – ols środkowoeuropejski
(Ribeso nigri- Alnetum i
Sphagno squarrosi- Alnetum)
2 – niŜowe nadrzeczne łęgi
wierzbowo-topolowe w stre-
fie zalewów periodycznych
(Salici-Populetum)
3 – niŜowe nadrzeczne łęgi
jesionowo-wiązowe w strefie
zalewów epizodycznych (Fi-
cario-ulmetum typicum)
5 – niŜowe łęgi olszowe i je-
sionowo olszowe siedlisk
wodogruntowych (Circaeo-
Alnetum)
10 – grądy środkowoeuropej-
skie – seria uboga (Galio sy-
lvatici-Carpinetum)
11 - grądy środkowoeuropej-
skie – seria Ŝyzna (Galio sy-
lvatici-Carpinetum)
45 – niŜowa dąbrowa acido-
filna typu środkowoeuropej-
skiego (Calamagrostio-
Quercetum petraeae)
47 – kontynentalne bory mie-
szane (Querco roboris-
Pinetum i Serratulo-Pinetum)
49 – suboceaniczne śródlą-
dowe bory sosnowe w kom-
pleksie boru świeŜego (Le-
ucobryo-Pinetum), boru su-
chego (Cladonio-Pinetum) i
boru wilgotnego (Molinio-
Pinetum)
Ryc.11. Wycinek mapy potencjalnej roślinności.na obszarze Nadlesnictwa Krzystkowice
Bory sosnowe.
Zespół boru suchego (Cladonio-Pinetum) występuje na najuboŜszych glebach piasz-
czystych. W runie zespołu dominują porosty (Cladonia ragniferina, C.arbuscula,
C.chlorophaea) oraz kserofilne trawy: szczotlicha siwa i bliźniaczka psia trawka. Drzewo-
stan tworzy słabo rosnąca sosna zwyczajna.
Wśród zespołów borów dominuje suboceaniczny bór świeŜy Leucobryo-Pinetum.
Zajmuje on rozległe obszary szczególnie w północnej części Nadleśnictwa. W drzewosta-
nach tego zespołu dominuje sosna, podszytów przewaŜnie brak, a w miejscach Ŝyźniej-
szych odmian występuje w nich sosna, brzoza, jałowiec i kruszyna. W obniŜeniach i na
obrzeŜach zbiorników wodnych jako znaczącą domieszkę spotyka się brzozę i osikę. Miej-
sca najuboŜsze, na piaszczystych wzniesieniach, zajmują zniekształcone bory świeŜe. Od-
znaczają się one słabszym drzewostanem, w runie duŜym udziałem gatunków mszystych
wraz z gatunkami z rodzaju Cladonia, a są pozbawione runa zielnego. Upodabnia je to do
zespołu boru suchego. W miejscach nieco Ŝyźniejszych występuje warstwa mszysta oraz
kostrzewa owcza, śmiałek pogięty, borówka brusznica, borówka czernica i chroniony po-
mocnik baldaszkowy. Na uwagę zasługują spotykane w kilku miejscach widłaki, m.in.
goździsty (Lycopodium clavatum). Pod względem typologicznym zespół ten odpowiada
siedlisku Bśw, rzadziej ubogiemu BMśw.
Bór sosnowy wilgotny (Molinio caeruleae-Pinetum) występuje na siedliskach piasz-
czystych, ubogich i wilgotnych na obszarach śródlądowych. Odpowiada typowi siedlisko-
157
wemu lasu – Bw. Drzewostan tworzy sosna wraz z dwoma gatunkami brzozy (brodawko-
wata i omszona), niekiedy z domieszką świerka. W warstwie krzewów spotkamy kruszynę,
jarzębinę i młode pokolenie sosny lub brzozy. Runo ma charakter trawiasto-krzewinkowy.
Na niewielkiej powierzchni występuje bór sosnowy bagienny Vaccinio uliginosi-
Pinetum. Fitocenozy boru bagiennego tworzy sosna z udziałem brzozy omszonej, przy
czym drzewostan jest niski i zwykle dość luźny. Warstwa krzewów to podrost drzewostanu
i kruszyna. Zbiorowiska borów bagiennych, ze swym swoistym zestawem gatunkowym,
nie są bogate pod względem składu florystycznego. Runo stanowią przede wszystkim
krzewinki o bardzo zróŜnicowanej wysokości. Bagno zwyczajne i borówka czernica, wrzos
zwyczajny oraz płoŜąca się po torfowcach Ŝurawina błotna. Obok krzewinek mniejszą lub
większą rolę odgrywają rośliny „trawopodobne”: trzęślica modra, wełnianka pochwowata,
niekiedy śmiałek pogięty, turzyca zwyczajna lub turzyca kulista. W warstwie mszystej
współwystępują mchy i torfowce. Kępy tworzone są przez mchy Pleurozium schreberi,
Hylocomium splendens, Dicranum polysetum, Polytrichum commune, rzadziej Leucobryum
glaucum lub Ptilium crista-castrensis), natomiast obniŜenia zajmują torfowce przechodzą-
ce z torfowisk wysokich i przejściowych najczęściej Sphagnum recurvum i Sphagnum pa-
lustre lub niektóre mchy (Aulacomnium palustre, Polytrichum strictum).
Bory mieszane
Zespół Querco roboris-Pinetum jako reprezentant grupy borów mieszanych odznacza
się specyficznym składem florystycznym, w którym obok gatunków właściwych borom
występują gatunki lasów liściastych. Pomimo to przynaleŜność zespołu Querco roboris-
Pinetum do grupy zbiorowisk borowych (wg Matuszkiewicza) nie budzi wątpliwości. Ty-
powe bory mieszane są lasami o złoŜonej strukturze piętrowej. Warstwa drzew jest zwykle
złoŜona z trzech podwarstw, a tworzą ją sosna i dąb bezszypułkowy lub rzadziej szypuł-
kowy, z domieszką brzozy brodawkowatej. W silnie rozwiniętej warstwie krzewów domi-
nują zwykle: jarzębina, kruszyna, podrost gatunków z drzewostanu i leszczyna (szczegól-
nie w Ŝyźniejszych postaciach). Na terenie Nadleśnictwa warstwa drzew nie ma pod-
warstw, a drzewostany budowane są zwykle przez sosnę i dąb bezszypułkowy, a dąb szy-
pułkowy tworzy tylko domieszkę. W podszytach występuje głównie jarząb pospolity, a
poza tym gatunki drzewostanu oraz brzoza brodawkowata i kruszyna pospolita. Czasami
moŜna spotkać jałowiec pospolity. W runie występują stale i często czernica, brusznica,
siódmaczek leśny, rokiet pospolity oraz gajnik lśniący. Poza tym występuje orlica pospoli-
ta, trzcinnik leśny, narecznica krótkoostna, tomka wonna, konwalia majowa, konwalijka
dwulistna, gruszyczka okrągłolistna, śmiałek pogięty oraz płonnik strojny.
PoniewaŜ znaczną powierzchnię Nadleśnictwa, którą zajmowały pierwotnie bory mie-
szane obecnie zastępują monokultury sosnowe, poza szczątkowymi typowymi płatami ze-
społu występują przede wszystkim płaty w róŜnym stopniu zdegenerowane. Główną przy-
czyną degeneracji jest eliminacja mieszanych drzewostanów dębowo-sosnowych na ko-
rzyść litych sosnowych. Pod względem typologicznym odpowiadają one siedliskom
BMśw, niekiedy LMśw i rzadziej BMw.
NiŜowa dąbrowa acydofilna typu środkowoeuropejskiego

Środkowoeuropejski acydofilny las dębowy tzw. „kwaśna dąbrowa” (Calamagrostio-
Quercetum petraeae) jest tu utworzony przede wszystkim przez dąb bezszypułkowy,
znacznie rzadziej dąb szypułkowy. Jako gatunki domieszkowe występują sosna, buk,
świerk i brzoza brodawkowata. Jest to drzewostan jednopiętrowy. W warstwie krzewów,
jeŜeli występuje, dominują gatunki z drzewostanu oraz kruszyna, leszczyna i jarzębina.
Runo tworzą głównie trzcinnik leśny, kłosówka miękka, kostrzewa owcza, śmiałek pogięty
oraz borówki czernica i brusznica. W warstwie mszystej, gdy jest w ogóle wykształcona,
158
najczęstszym gatunkiem jest mech płonnik (Polytrichastrum formosum), rzadszymi Pleu-

rozium schreberi i Leucobryum glaucum.
Fitocenozy omawianego zespołu są na terenie Nadleśnictwa często zniekształcone dzia-
łalnością człowieka, gdzie drzewostany dębowe lub mieszane zastąpiono litymi sośninami.
Odpowiadają im następujące typy siedliskowe lasu: BMśw i częściowo LMśw.
Lasy grądowe (grądy)

Lasy grądowe zajmują niewielką powierzchnię w skali całego obiektu, tworząc mozai-
kę z kontynentalnymi borami mieszanymi, olsami i lasami łęgowymi.
Środkowoeuropejski las grądowy (Galio sylvatici-Carpinetum) to siedlisko bardzo
Ŝyzne, z dębem, bukiem, grabem i wiązem w warstwie drzewostanu. W runie występuje
gwiazdnica wielkokwiatowa, gajowiec Ŝółty, kokorycz pusta, szczyr trwały, czyściec le-
śny, marzanka wonna, przytulia leśna, turzyca cienista, pszeniec gajowy, sałatnik leśny,
bodziszek cuchnący, kopytnik pospolity, zawilce i przylaszczki. Grądy występujące
w Nadleśnictwie to głównie grądy środkowoeuropejskie odmiany śląsko-wielkopolskiej
formy niŜowej serii ubogiej Galio silvatici-Carpinetum, a więc bez Ŝyźniejszych gatunków
runa (turzycy cienistej, kopytnika, kokoryczy czy szczyru). Galio silvatici-Carpinetum
typicum, czyli grądy serii Ŝyznej (z kopytnikiem i szczyrem) występują na niewielkim pła-
cie.
Grąd typowy Galio sylvatici-Carpinetum typicum to siedliska Lśw. UboŜszy grąd wy-
soki zajmuje najmniej Ŝyzne i wilgotne partie siedlisk grądowych w typie siedliskowym
LMśw.
Zbiorowisko grądów na omawianym terenie często występuje w formie zniekształconej
lub zdegradowanej ze znacznie przekształconą lub zuboŜoną w wyniku działalności czło-
wieka fitocenozą.
Bagienne lasy olszowe - olsy

Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice występuje ols porzeczkowy Ribeso nigri-
Alnetum. Największe kompleksy tego zespołu związane są głównie z dolinami rzek i kana-
łów oraz nieckami terenowymi. Jest to typowy las olchowy z porzeczką czarną o kępowo-
dolinkowej strukturze z gatunkami szuwarowymi i gatunkami z lasów liściastych. Ols po-
rzeczkowy zajmuje siedliska Ol.
Drzewostan, zwykle pokrywający powierzchnię w 2/3 do 3/4, tworzy olsza czarna. W
niewielkiej domieszce występują: brzoza brodawkowata, a miejscami, na wywyŜszeniach i
obrzeŜach jesion i dąb szypułkowy. W niektórych wydzieleniach pewien udział w drzewo-
stanach ma sztucznie wprowadzony świerk. Warstwę krzewów o niewielkim zwarciu two-
rzą gatunki z drzewostanu, kruszyna, jarzębina, czarna porzeczka, niekiedy czeremcha.
Warstwa zielna pokrywa powierzchnię w bardzo róŜnym stopniu, najczęściej około
50 %. Bardzo wyraźnie zaznacza się struktura kęp i dolinek. W typowych przypadkach na
kępach występują leśne gatunki umiarkowanie acidofilne: konwalijka dwulistna, szczawik
zajęczy, narecznica krótkoostna i samcza, borówka czernica i inne. Nie mają one duŜego
pokrycia. Gatunkami o duŜym znaczeniu dla tworzenia warstwy runa są w większości oka-
załe byliny, m.in. psianka słodkogórz, przytulia błotna, karbieniec pospolity, knieć błotny,
gorysz błotny oraz kosaciec Ŝółty, turzyca długokłosa i błotna. Z paproci występuje za-
chylnik błotny i wietlica samicza. Właściwe dolinki zajmują gatunki szuwarowe, natomiast
typowe gatunki dla olsów lokują się u podstaw kęp. Warstwa mszysta ma bardzo niewiel-
kie pokrycie, choć w jej tworzeniu bierze udział spora grupa gatunków. Zbiorowiska olsów
w warunkach Nadleśnictwa są najzasobniejsze w biomasę runa.
Lasy łęgowe
159
Według mapy potencjalnej roślinności rozpoznano tu trzy jednostki: niŜowe nadrzecz-

ne łęgi wierzbowo-topolowe w strefie zalewów periodycznych (Salici-Populetum), niŜowe
nadrzeczne lęgi jesionowo-wiązowe w strefie zalewów epizodycznych (Ficario-Ulmetum
typicum) oraz niŜowe łęgi olszowe i jesionowo-olszowe siedlisk wodogruntowych, okre-
sowo lekko zabagnionych (Circaeo-Alnetum).
Nadrzeczne łęgi wierzbowo-topolowe – to łęgi z dominacją wierzb, występujące na
młodych, piaszczystych aluwiach rzecznych w strefie corocznych zalewów. Głównymi
gatunkami tworzącymi drzewostany są: wierzba krucha, topola biała i topola czarna. W
domieszce mogą występować: wierzba biała, wierzba wiciowa, wierzba purpurowa, topola
szara, wiąz szypułkowy, wiąz polny, dąb szypułkowy i olsza czarna. Warstwa krzewów
jest zazwyczaj słabo rozwinięta. W dobrze rozwiniętym runie dominują gatunki: pokrzywa
zwyczajna, tojeść pospolita, rzepicha zimnowodna, przytulia błotna, przytulia czepna, je-
Ŝyna popielica.
Podzespół typowy nadrzecznych łęgów jesionowo-wiązowych (Ficario-Ulmetum ty-
picum) zajmuje siedliska na drobnoziarnistych madach rzecznych, tworzących się w doli-
nach duŜych rzek niŜowych. WyróŜnia się słabo udziałem klonu polnego (Acer campe-
stre). Łęg jesionowo-wiązowy w typowej postaci ma drzewostan o złoŜonej strukturze i
znacznym zwarciu, utworzony głównie przez wiąz pospolity i jesion oraz czeremchę w
niŜszej podwarstwie. Mniejszy udział w drzewostanie mogą mieć dąb szypułkowy, wiąz
górski, wiąz szypułkowy, grab, lipa drobnolistna, klon zwyczajny, klon polny i jabłoń (niŜ-
sze podwarstwy).
Drzewostany w zespole niŜowych łęgów olszowych i jesionowo-olszowych (Circao-
Alnetum) tworzy olsza czarna z mniejszym lub większym udziałem jesionu oraz z czerem-
chą zwyczajną w warstwie niŜszej. Jako domieszka w drzewostanach pojawia się klon
zwyczajny i grab. Warstwę krzewów o bardzo rozmaitym zwarciu tworzą, oprócz gatun-
ków z drzewostanu: leszczyna, trzmielina zwyczajna, jarzębina, kruszyna, malina, po-
rzeczki czerwona i czarna. W warstwie runa bierze udział wiele gatunków o zróŜnicowa-
nych rozmiarach i częściowo odmiennych wymaganiach siedliskowych (Aegopodium po-
dagraria, Anemone nemorosa, Athynium filix-femina, Caltha palustnis, Cardamine amara,
Carex elongata, Carex remota, Chrysosplenium alternifolium i inne). Warstwa mszysta
jest prawie nieobecna. Najczęściej występują w niej merzyki i krótkosze.
4.5 Siedliskowe typy lasu
Typy siedliskowe lasu dla Nadleśnictwa Krzystkowice ustalone zostały podczas prac
glebowo-siedliskowych przeprowadzonych w latach 1999-2001. WyróŜniono wtedy typy
siedliskowe lasu jako podstawową jednostkę obejmującą powierzchnie leśne o zbliŜonych
warunkach siedliskowych wynikających z Ŝyzności i wilgotności gleb. WyróŜniono tu 14
nizinnych typów siedliskowych lasu, dziesięć wariantów wilgotnościowych oraz pięć form
stanu siedliska. Przedstawione w poniŜszej tabeli dane liczbowe pochodzą z operatu siedli-
skowego i mogą się nieco róŜnić od danych zamieszczonych w elaboracie, pochodzących z
bazy danych wygenerowanej przez program „Taksator”. Wynika to z tego, iŜ w trakcie
prac terenowych, tworząc wydzielenia gospodarcze kaŜdy taksator ustala dla nich jeden
typ siedliskowy lasu.
Dlatego dla uzyskania większej dokładności, autor niniejszego opracowania do analizy
warunków siedliskowych Nadleśnictwa postanowił wykorzystać dane z opracowania gle-
bowo-siedliskowego.
Jak wynika z poniŜszego zestawienia udział typów siedliskowych nie uległ zmianie w
ostatnim okresie gospodarczym. Nie prowadzono bowiem w tym czasie Ŝadnych prac gle-
160
bowo-siedliskowych. Wskazane byłoby jednak przeprowadzenie takich prac mających na

celu zaktualizowanie poprzednich badań w powiązaniu z pracami fitosocjologicznymi.
Tabela 26. Zestawienie siedliskowych typów lasu występujących na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice
Obręby N-ctwo III II
Typ re- re-
Lp. siedl. wizj wizj
lasu Bogaczów Krzystkowice Miodnica Nowa Wieś a/ a
stan
obec
ha % ha % ha % ha % ha ny %
1 Bs 65,19 0,8 6,94 0,1 2,30 - 1,38 - 75,81 0,3 30,1
2 Bśw 5 886,97 70,6 4 337,08 68,0 2 238,06 33,1 6 805,59 79,0 19 267,70 64,0 49,9
3 Bw - - 0,72 - 24,69 0,4 33,46 0,4 58,87 0,2 3,9
4 Bb - - - - 0,76 - - - 0,76 - -
5 BMśw 1 283,81 15,4 924,05 14,5 1 678,45 24,8 732,61 8,5 4 618,92 15,4 12,9
6 BMw 310,05 3,7 238,19 3,7 568,99 8,4 453,53 5,3 1 570,76 5,2 1,0
7 LMśw 415,54 5,0 383,42 6,0 919,49 13,6 123,79 1,4 1 842,24 6,1 1,6
8 LMw 72,80 0,9 124,28 1,9 495,01 7,3 98,66 1,2 790,75 2,6 0,1
9 LMb - - 5,05 0,1 17,89 0,3 160,93 1,9 187,64 0,6 -
10 Lśw 150,47 1,8 146,08 2,3 641,09 9,5 121,29 1,3 1 058,93 3,5 -
11 Lw 63,75 0,8 32,29 0,5 83,18 1,2 5,06 0,1 184,28 0,6 -
12 Ol - - 20,38 0,3 13,12 0,2 8,77 0,1 42,27 0,2 0,3
13 OlJ 3,44 - 1,32 - 2,40 - 3,82 - 10,98 - -
14 Lł 78,94 1,0 163,44 2,6 83,66 1,2 66,35 0,8 392,39 1,3 0,2
Ogółem 8 334,73 100 6 383,24 100 6 769,09 100 8 615,24 100 30 102,30 100 100
W opisie typów siedliskowych wyróŜniono równieŜ jednostki niŜszego rzędu. Warianty

wilgotnościowe typu siedliskowego lasu opisano na podstawie warunków wilgotnościo-
wych siedliska, kształtujących i róŜnicujących warunki ekologiczne Ŝycia lasu. Na terenie
Nadleśnictwa wyróŜniono następujące warianty siedlisk:
dwa warianty wilgotnościowe siedlisk świeŜych;
dwa warianty wilgotnościowe siedlisk wilgotnych;
trzy warianty wilgotnościowe siedlisk bagiennych;
trzy warianty wilgotnościowe siedlisk łęgowych.
PoniŜszy wykres przedstawia udział poszczególnych typów siedliskowych lasu

w Nadleśnictwie.
161
Lśw Ol
4% 0% Bs
LMb 0%
LMw Lw Lł
1% OlJ
Bb 1% 1%
LMśw 3% 0%
0%
6%
BMw
5%
BMśw
15%
Bśw
64%
Bw
0%
Bs Bśw Bw BMśw BMw Bb LMśw LMw LMb Lśw Lw Lł Ol OlJ
Wykres 2. Udział poszczególnych typów siedliskowych lasu w Nadleśnictwie Krzystkowice

4.6 Drzewostany
Lasy Nadleśnictwa leŜą w strefie lasów mieszanych środkowoeuropejskich, w zasięgu

naturalnego występowania następujących gatunków drzew leśnych:
drzewa iglaste: cis pospolity (Taxus baccata), jodła pospolita (Abies alba), sosna zwy-
czajna (Pinus sylvestris), świerk pospolity (Picea abies);
drzewa liściaste: brzoza brodawkowata (Betula pendula), brzoza omszona (Betula pube-
scens), buk zwyczajny (Fagus sylvatica), dąb bezszypułkowy (Quercus petraea), dąb
szypułkowy (Quercus robur), grab zwyczajny (Carpinus betulus), jesion wyniosły
(Fraxinus excelsior), klon polny (Acer campestre), klon zwyczajny (Acer platanoides),
klon jawor (Acer pseudoplatanus), lipa drobnolistna (Tilia cordata), olsza czarna (Al-
nus glutinosa), wiąz górski (Ulmus glabra), wiąz polny (Ulmus minor), wiąz szypuł-
kowy (Ulmus laevis.)
Głównymi komponentami składu gatunkowego lasów Nadleśnictwa Krzystkowice są
gatunki rodzime, przede wszystkim sosna zwyczajna. Mniejsze powierzchnie zajmują ga-
tunki liściaste, waŜniejsze z nich to: dąb bezszypułkowy, dąb szypułkowy i buk zwyczaj-
ny. Obce polskiej florze gatunki drzew nie stanowią tu problemu hodowlanego, będąc
przewaŜnie pozostałościami po poprzednich gospodarzach terenu. Część z nich to relikty
zadrzewień przygospodarskich lub parkowych na dawnych enklawach śródleśnych, obec-
nie wchłoniętych przez las. Stare parki i stare cmentarze, jako cenne miejsca występowania
rzadkich i obcych gatunków drzew i krzewów wymagają pielęgnacji ze względu na ich
dydaktyczne i kulturowe znaczenie.
Obraz obecnych drzewostanów Nadleśnictwa ukształtowany został w ciągu ostatnich
kilkudziesięciu lat. Ulegał on ciągłym i znacznym przeobraŜeniom. Wymagał tego stan
sanitarny i skład gatunkowy, który był spadkiem po poprzednich właścicielach obecnych
lasów państwowych. Jakkolwiek głównym gatunkiem lasotwórczym nadal winna być so-
sna, to w przeszłości nadano jej zbyt duŜą rolę, nie doceniając gatunków liściastych. Rów-
nieŜ materiał odnowieniowy był niepewnego, czasami niewiadomego pochodzenia.
Po 1945 roku wiele zalesień powstało w wyniku słabych samosiewów porolnych, ta-
kich gatunków jak sosna, brzoza czy olsza. DuŜe połacie lasów na omawianym terenie to
zalesienia na poŜarzyskach. Występują tu siedliska zniekształcone, które powstały w wy-
niku zuboŜenia gleby w materię organiczną oraz w wyniku wielkoobszarowych odnowień
wyłącznie sosną
Część drzewostanów powstawała w wyniku słabych samosiewów na gruntach porol-
nych, takich gatunków jak sosna, brzoza czy olsza. Brak odpowiedniej ochrony
162
w młodości powodował silne uszkodzenia, szczególnie od zwójek i jeleniowatych, co

osłabiało stan zdrowotny i przyrost drzewostanów. Niewielkie powierzchnie leśne zalesia-
ne były gatunkami obcymi, zwłaszcza daglezją.
Podstawowym i zdecydowanie dominującym gatunkiem lasotwórczym
w Nadleśnictwie jest aktualnie sosna, która zajmuje ponad 92% powierzchni leśnej. Dru-
gim pod względem zajmowanej powierzchni gatunkiem jest dąb szypułkowy - 3,53%,
trzecim brzoza brodawkowata - 2,03%, czwartym olcha czarna - 0,85% a piątym świerk
pospolity - 0,24%. Pozostałe gatunki zajmują łącznie 1,03% powierzchni leśnej Nadleśnic-
twa.
4.6.1 Bogactwo gatunkowe i struktura pionowa
W Nadleśnictwie najliczniejszym i najwaŜniejszym gatunkiem pod względem gospo-

darczym jest sosna, która zajmuje 92,3% powierzchni i 91,8% zasobności. Tworzy drze-
wostany wszystkich klas wieku. Najliczniej reprezentowana jest IIIb podklasa wieku, która
zajmuje 19,6% powierzchni leśnej na omawianym terenie. Jest to skutek zalesień gruntów
porolnych w latach 50 tych i 60 tych. Są to drzewostany jednopiętrowe często z domieszką
Brz, niekiedy Md, Św, Db, Ak.
25%
20%
15%
Udział
10%
5%
0%
a
b
IIa
IIb
l
Ia
Ib
KO
Va
Vb
VI
O
e
Ha
III
III
IV
IV
sz
KD
ar
st
Ii
VI
Klasy wieku III rewizja IV rewizja
Wykres 3. Struktura wiekowa drzewostanów w Nadleśnictwie Krzystkowice w porównaniu z poprzednim

okresem gospodarczym
Bogactwo gatunkowe drzewostanów analizowano pod względem ilości gatunków

w składzie warstwy górnej drzew (zapisanych w składzie gatunkowym I piętra) oraz bu-
dowy pionowej z podziałem na jedno - oraz dwupiętrowe i wielopiętrowe.
Zestawienie powierzchni drzewostanów (gruntów zalesionych) dla poszczególnych
obrębów (na końcu zestawienie zbiorcze dla całego Nadleśnictwa) wg grup wiekowych i
bogactwa gatunkowego przedstawia poniŜsza tabela:
Tabela 27. Zestawienie powierzchni drzewostanów wg grup wiekowych i bogactwa gatunkowego (wzór 13)
163
Obręb Liczba gatunków Zajmowana do 40 41 do 80 powyŜej 80 Ogółem

w drzewostanie powierzchnia [%]
o udziale 1-10 [ha]
1 4 933,63 928,77 2 946,00 1 058,86 60,03
2 2 118,05 995,52 908,56 213,97 25,77
3 717,80 335,37 311,85 70,58 8,73
Bogaczów 4 307,93 206,67 79,79 21,47 3,75
5 117,55 55,02 48,81 13,72 1,43
6 22,95 12,98 4,95 5,02 0,28
7 0,98 - - 0,98 0,01
1 3 882,87 769,43 2 364,09 749,35 61,51
2 1 566,11 555,04 842,23 168,84 24,81
3 569,47 267,09 209,69 92,69 9,01
Krzystkowice 4 219,44 128,98 49,50 40,96 3,48
5 58,70 43,19 9,09 6,42 0,93
6 16,45 5,88 3,97 6,60 0,26
1 2 757,66 386,54 1 647,21 723,91 40,63
2 1 694,39 561,67 889,59 243,13 24,97
3 1 266,50 541,29 534,99 190,22 18,66
4 708,17 334,09 284,26 89,82 10,43
Miodnica 5 278,90 111,98 100,75 66,17 4,11
6 62,00 17,74 26,49 17,77 0,91
7 16,88 9,91 4,12 2,85 0,25
8 0,80 - 0,80 0,01
9 1,44 - - 1,44 0,03
1 6 013,18 966,08 3 880,13 1 166,97 69,23
2 1 750,31 794,12 863,39 92,80 20,15
3 678,49 247,02 392,24 39,23 7,81
Nowa Wieś 4 157,49 81,22 59,15 17,12 1,81
5 67,32 54,17 9,44 3,71 0,78
6 16,88 10,42 6,46 - 0,19
7 2,16 2,16 - - 0,03
1 17 587,34 3 050,82 10 837,43 3 699,09 58,63
2 7 128,86 2 906,35 3 503,77 718,74 23,76
3 3 232,26 1 390,77 1 448,77 392,72 10,77
4 1 393,03 750,96 472,70 169,37 4,64
Nadleśnictwo 5 522,47 264,36 168,09 90,02 1,74
6 118,28 47,02 41,87 29,39 0,39
7 20,02 12,07 4,12 3,83 0,07
8 0,80 - 0,80 - -
9 1,44 - - 1,44 -
Z tabeli wynika, Ŝe w Nadleśnictwie przewaŜają drzewostany jednogatunkowe

(58,63%) przy czym w drzewostanach powyŜej 80 lat stanowią blisko 73%. W drzewosta-
nach młodszych, w wieku do 40 lat, moŜna zauwaŜyć większe zróŜnicowanie gatunkowe
niŜ w drzewostanach starszych. Jest to obraz pracy leśników po wojnie. Warto zwrócić
uwagę na duŜy udział drzewostanów cztero i więcej gatunkowych w obrębie Miodnica
(blisko 16%).
164
Tabela 28. Zestawienie powierzchni drzewostanów wg grup wiekowych i struktury pionowej (wzór 14)
Powierzch-
Obręb Struktura nia[ha] 41 do 80 do 40 powyŜej 80 Ogółem[%]
drzewostanu
drzewostany dwu-
piętrowe 11,75 3,41 - 8,34 0,14
drzewostany jed-
Bogaczów
nopiętrowe 8 181,45 4 293,84 2 534,33 1 353,28 99,57
drzewostany w
klasie odnowienia 25,13 2,71 - 22,42 0,29
drzewostany dwu-
piętrowe 16,00 - - 16,00 0,25
drzewostany jed-
nopiętrowe 6 273,91 3 479,38 1 770,82 1 023,71 99,33
Krzystkowice
drzewostany w
klasie do odno-
wienia 3,34 - - 3,34 0,05
drzewostany w
klasie odnowienia 23,53 - - 23,53 0,37
drzewostany dwu-
piętrowe 56,38 3,64 - 52,74 0,83
drzewostany jed-
Miodnica
nopiętrowe 6 654,79 3 480,95 1 968,19 1 205,65 98,06
drzewostany w
klasie odnowienia 76,83 - - 76,83 1,11
drzewostany dwu-
piętrowe 3,27 2,37 - 0,90 0,04
drzewostany jed-
Nowa Wieś
nopiętrowe 8 672,41 5 206,02 2 155,19 1 311,20 99,84
drzewostany w
drzewostany dwu-
piętrowe 87,40 9,42 - 77,98 0,29
drzewostany jed-
nopiętrowe 29 782,56 16 460,19 8 428,53 4 893,84 99,26
drzewostany w
klasie do odno-
Nadleśnictwo wienia 3,34 - - 3,34 0,01
drzewostany w
Na omawianym obszarze występują prawie wyłącznie drzewostany jednopiętrowe

(ponad 99%) oraz marginalnie dwupiętrowe. Brak natomiast zupełnie drzewostanów trzy-
piętrowych i o budowie przerębowej. Drzewostany w KO i KDO stanowią razem niespełna
0,5% (136,98 ha) powierzchni Nadleśnictwa. Jednak w porównaniu z poprzednim dziesię-
cioleciem, kiedy to zinwentaryzowano zaledwie 22,67 ha takich drzewostanów zanotowa-
no znaczny wzrost ich powierzchni.
165
4.6.2 Pochodzenie drzewostanów
Tabela 29. Zestawienie powierzchni drzewostanów wg grup wiekowych i pochodzenia drzewostanu.(wzór 14)
Obręb Rodzaj i Jednostka Wiek Ogółem Ogółem
Nadleśnictwo pochodzenie do 40 lat 41-80 lat powyŜej 80 lat [%]
1 2 4 5 6 7 8 9
Drz.szt ha 2 511,32 4 297,05 1 385,37 8 193,74 99,69
Drz.nat. ha 3,06 - - 3,06 0,04
Bogaczów Upr.złoŜ ha 5,47 - - 5,47 0,07
Odrośl ha - 2,14 - 2,14 0,03
Upr poch ha 14,48 - - 14,48 0,17
Ogółem obręb ha 2 534,33 4 299,19 1 385,37 8 218,89 100,00
Drz.szt ha 1 765,42 3 475,18 1 064,86 6 305,46 99,89
Krzystkowice Odrośl ha - 3,39 - 3,39 0,05
Upr poch ha 4,19 - - 4,19 0,06
Ogółem obręb ha 1 769,61 3 478,57 1 064,86 6 313,04 100,00
Drz.szt. ha 1 568,83 3 478,01 1 334,59 6 381,43 94,03
Miodnica Drz.nat. ha 5,31 4,33 0,72 10,36 0,15
Upr poch ha 386,26 3,71 - 389,97 5,75
Odrośl ha 2,82 2,16 - 4,98 0,07
Ogółem obręb ha 1 963,22 3 488,21 1 335,31 6 786,74 100,00
Drz.szt. ha 2 109,56 5 208,39 1 322,25 8 640,20 99,47
Drz.nat. ha 16,32 - - 16,32 0,19
Nowa Wieś Upr.złoŜ ha 10,99 - - 10,99 0,13
Upr poch ha 18,32 - - 18,32 0,21
Ogółem obręb ha 2 155,19 5 208,39 1 322,25 8 685,83 100,00
Drz.szt ha 7 955,13 16 458,63 5 107,07 29 520,83 98,39
Drz.nat ha 24,69 4,33 0,72 29,74 0,10
Nadleśnictwo Upr.złoŜ ha 16,46 - - 16,46 0,05
Odrośl ha 2,82 7,69 - 10,51 0,04
Upr.poch ha 423,25 3,71 - 426,96 1,42
Ogółem Nadleśnictwo ha 8 422,35 16 474,36 5 107,79 30 004,50 100
Legenda:
Drz.szt - drzewostany z odnowienia (zalesienia) sztucznego;
Drz.nat - drzewostany z odnowienia (zalesienia) naturalnego z nasion;
Upr.złoŜ - uprawy po rębni złoŜonej;
Odrośl - drzewostany odroślowe;
Upr.poch – uprawy pochodne (z nasion wyłączonych drzewostanów nasiennych, plantacji nasiennych i plantacy-
jnych upraw nasiennych.
Z tabeli wynika, Ŝe drzewostany Nadleśnictwa Krzystkowice w głównej mierze pocho-

dzą z odnowień sztucznych (98,39%). Tylko niewielka ich część jest pochodzenia natu-
ralnego (0,10%) i odroślowego (0,04%). Drzewostany odroślowe występują głównie na
siedliskach bagiennych, a gatunkiem który je tworzy jest przewaŜnie olsza czarna. Zwraca
uwagę spadek procentowego udziału (0,10%) drzewostanów pochodzących z samosie-
wu, których w poprzednim okresie gospodarczym wykazano 6,15%. Przyczyną tego pro-
cesu są zabiegi, polegające na sztucznym uzupełnianiu składów upraw. W ten sposób utra-
ciły one swą pierwotną cechę.
Na uwagę zasługuje stosunkowo duŜy udział procentowy upraw pochodnych (1,42%),
które pozwolą w przyszłości zachować wartościowe genotypy drzew leśnych i przyczynia
się do powstania drzewostanów o wysokiej jakości hodowlanej i technicznej.
166
Niestety często brak jest danych dotyczących pochodzenia poszczególnych drzewosta-

nów, a zwłaszcza starszych ponad 80-letnich.
4.6.3 Formy degeneracji ekosystemu leśnego
Formy degeneracji ekosystemu leśnego określa się wyróŜniając drzewostany,

w których występują procesy borowacenia lub neofityzacji oraz obszary, na których wy-
stępuje proces monotypizacji.
4.6.3.1 Aktualny stan siedliska
Formy aktualnego stanu siedlisk leśnych ustala się wyróŜniając grupy siedlisk z
uwzględnieniem: grup wiekowych drzewostanów:
do 40 lat;
41-80 lat;
powyŜej 80 lat.
oraz grup Ŝyzności siedlisk (bory, bory mieszane, lasy mieszane oraz lasy), wyróŜniając w
ramach nich siedliska:
naturalne;
zbliŜone do naturalnych;
zniekształcone;
silnie zniekształcone;
przekształcone;
zdegradowane;
silnie zdegradowane.
Tabela 30. Zestawienie powierzchni wg grup typów siedliskowych lasu, stanu lasu i grup wiekowych (wzór
21)
Jed- Ogó-
Obręb Grupa Forma stanu nostka Wiek Ogółem łem
Nadleśnictwo siedlisk siedliska <40 lat 41-80 lat >80 lat [ha] [%]
naturalny ha 1 048,15 1 343,95 469,53 2 861,63 49,3
Bory zniekształcony ha 863,67 1 652,09 424,75 2 940,51 50,7
Bory naturalny ha 328,63 369,13 167,63 865,39 53,5
mieszane zniekształcony ha 125,55 558,48 66,97 751,00 46,5
Lasy naturalny ha 91,47 125,73 122,07 339,77 67,5
Bogaczów mieszane zbliŜony do naturalnego ha - - 2,40 2,40 0,5
zniekształcony ha 33,02 108,11 19,53 160,66 32,0
naturalny ha 34,65 81,55 105,22 221,42 75,9
Lasy zbliŜony do naturalnego ha - 4,59 - 4,59 0,2
Obręb naturalny ha 1 503,40 1 920,36 864,45 4 288,21 52,2
ogółem zbliŜony do naturalnego ha - 4,59 2,40 6,99 -
zniekształcony ha 1 030,93 2 375,01 517,19 3 923,13 47,8
Bory naturalny ha 1 086,69 2 152,02 462,44 3 701,15 86,9
167
Jed- Ogó-
Krzystkowice Lasy naturalny ha 66,98 53,75 66,94 187,67 37,3
Lasy naturalny ha 27,15 33,01 152,02 212,18 57,7
Obręb naturalny ha 1 393,13 2 571,99 850,25 4 815,37 56,5
ogółem zniekształcony ha 377,69 907,39 216,33 1 501,41 17,6
Bory naturalny ha 625,37 894,22 333,68 1 853,27 21,7
Bory naturalny ha 499,16 656,14 268,68 1 423,98 63,8
naturalny ha 189,59 253,49 118,75 561,83 38,5
Lasy zbliŜony do naturalnego ha 0,95 - - 0,95 -
silnie zniekształcony ha 7,62 26,57 13,07 47,26 3,2
Miodnica zdegradowany ha - - 2,58 2,58 0,2
naturalny ha 51,10 83,61 236,19 370,00 42,1
Lasy zbliŜony do naturalnego ha 1,12 3,49 2,67 7,28 0,8
zdegradowany ha 7,34 2,35 2,85 12,54 1,4
naturalny ha 1 365,22 1 887,46 957,30 4 209,98 63,5
Obręb zbliŜony do naturalnego ha 2,07 3,49 2,67 8,23 0,1
ogółem zniekształcony ha 535,68 1 512,14 310,95 2 358,77 35,5
zdegradowany ha 7,34 2,35 5,43 15,12 0,2
naturalny ha 55,10 185,40 23,05 263,55 66,9
Lasy zbliŜony do naturalnego ha 0,74 - - 0,74 0,2
Nowa Wieś silnie zniekształcony ha 6,88 - 1,85 8,73 2,2
zdegradowany ha - - 3,72 3,72 0,9
naturalny ha 19,04 25,84 20,95 65,83 32,6
Lasy zniekształcony ha 35,18 23,14 16,59 74,91 37,1
zdegradowany ha 26,67 21,15 13,29 61,11 30,3
naturalny ha 1 938,02 4 818,61 1 158,12 7 914,75 91,2
Obręb zbliŜony do naturalnego ha 0,74 - - 0,74 -
ogółem zniekształcony ha 182,88 371,05 142,85 696,78 8,0
silnie zniekształcony ha 6,88 - 1,85 8,73 0,1
zdegradowany ha 26,67 21,15 17,01 64,83 0,7
Bory naturalny ha 4 325,23 8 598,29 2 182,66 15 106,18 78,7
zniekształcony ha 1 059,43 2 408,32 625,11 4 092,86 21,3
mieszane zniekształcony ha 467,66 1 321,02 236,12 2 304,94 37,2
naturalny ha 403,64 618,37 330,81 1 532,82 50,5
Lasy zbliŜony do naturalnego ha 1,69 - 2,40 4,09 0,1
mieszane zniekształcony ha 98,96 807,90 235,68 1 439,43 47,4
168
Jed- Ogó-
Nadleśnictwo silnie zniekształcony ha 14,50 26,57 14,92 55,99 1,8
zdegradowany ha - - 6,30 6,30 0,2
naturalny ha 131,94 224,01 514,38 870,33 49,7
zbliŜony do naturalnego ha 1,12 8,08 2,67 11,87 0,7
Lasy zniekształcony ha 204,24 348,21 90,41 642,86 36,7
zdegradowany ha 34,01 23,50 16,14 77,25 4,4
naturalny ha 6 199,77 11 198,42 3 830,12 21 408,31 95,7
zbliŜony do naturalnego ha 2,81 8,08 5,07 15,96 0,1
Ogółem zniekształcony ha 1 830,29 3 564,21 90,41 642,86 2,9
zdegradowany ha 34,01 23,50 22,44 83,55 0,4
Z tabeli zamieszczonej powyŜej wynika, Ŝe na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice

przewaŜają siedliska naturalne i zbliŜone do naturalnych (95,8%). Jest to bardzo dobry
wynik świadczący o właściwym dostosowaniu składów gatunkowych do siedlisk. Takie
drzewostany pozytywnie wpływają na glebę i rośliny runa.
W porównaniu z poprzednim dziesięcioleciem (blisko 2%) zmniejszył się udział sie-
dlisk zdegradowanych (0,4%).
4.6.3.2 Borowacenie
Borowacenie (pinetyzacja), to jedna z form degradacji lasów. Określa się ją dla drze-
wostanów na siedliskach borów mieszanych, lasów mieszanych i lasów. Jest to forma de-
gradacji fitocenoz leśnych i siedlisk; która objawia się zmianą składu gatunkowego runa
leśnego, podszytu i podrostu. Spowodowana jest wprowadzeniem na siedliska Ŝyźniejsze
niŜ odpowiadające im w naturze gatunków iglastych lub poprzez eliminacją gatunków li-
ściastych z drzewostanów mieszanych.
W zaleŜności od udziału gatunków iglastych w górnej warstwie drzew wyróŜnia się:
1 Borowacenie słabe, jeŜeli udział sosny lub świerka w składzie drzewostanu wynosi:
ponad 80% na siedliskach borów mieszanych;
50-80% na siedliskach lasów mieszanych;
10-30% na siedliskach lasowych.
2 Borowacenie średnie, jeŜeli,64 udział sosny lub świerka wynosi:
ponad 80% na siedliskach lasów mieszanych;
30-60% na siedliskach lasowych.
3 Borowacenie silne, jeŜeli udział sosny lub świerka w składzie gatunkowym drzewo-
stanu wynosi ponad 60% na siedliskach lasowych.
169
Tabela 31. Zestawienie powierzchni wg form degeneracji lasu – borowacenie (wzór 22)
Obręb, Stopień Powierzchnia [ha]
Nadleśnictwo borowacenia Wiek Ogółem Ogółem
<=40 lat 41-80 lat > 80 lat [ha] [%]
brak 278,11 257,31 43,75 579,17 25.65
Obręb Bogaczów słabe 279,28 823,48 268,81 1 371,57 60,75
średnie 10,38 114,99 78,51 203,88 9,03
mocne 3,77 72,48 26,89 103,14 4,57
brak 215,08 170,42 57,85 443,35 23,95
Obręb słabe 241,71 519,80 235,68 997,10 53,87
Krzystkowice średnie 59,41 119,23 94,98 273,62 14,78
mocne 31,17 80,60 25,26 137,03 7,40
brak 498,31 453,05 82,12 1 033,48 24,16
Obręb Miodnica słabe 514,07 1 218,16 440,50 2 172,73 50,81
średnie 130,31 409,19 238,21 777,71 18,18
mocne 45,11 164,24 83,56 292,91 6,85
brak 220,32 310,38 27,23 557,93 34,17
Obręb Nowa Wieś słabe 216,36 387,04 250,04 853,44 52,26
średnie 52,06 62,17 17,04 131,27 8,04
mocne 16,90 45,56 27,89 90,35 5,53
brak 1 211,82 1 191,16 210,95 2 613,93 26,09
Nadleśnictwo słabe 1 251,42 2 948,48 1 195,03 5 394,93 53,85
średnie 252,16 705,58 428,74 1 386,48 13,84
mocne 96,95 362,88 163,60 623,43 6,22
PowyŜsze zestawienie wykazuje, Ŝe znaczna część drzewostanów w Nadleśnictwie

Krzystkowice cechuje się borowaceniem w stopniu słabym (5 394,93 ha – 53,85%). Przy-
czyniła się do tego gospodarka człowieka w ubiegłych okresach gospodarczych zapocząt-
kowana przez leśników niemieckich (wprowadzanie monokultur sosnowych). Istotnym jest
teŜ to, iŜ w wyniku prac glebowo-siedliskowych nastąpiło przeklasyfikowanie znacznej
części siedlisk uboŜszych na Ŝyźniejsze, co spowodowało, Ŝe drzewostany o większym
udziale gatunków iglastych, zostały zaklasyfikowane do siedlisk Ŝyźniejszych. Średnie i
mocne borowacenie występuje na powierzchni 2 009,91 ha (20,06%). W tych drzewosta-
nach wskazana jest szybka przebudowa w celu dostosowania składów gatunkowych do
siedliska.
[%]
70
60
50
Bogaczów
40
Krzystkowice
30
Miodnica
20 Nowa W ieś
Nadleśnictwo
10 Nadleśnictwo
Nowa Wieś
Miodnica
Krzystkowice
0
Bogaczów
mocne
słabe
średnie
brak
Wykres 4. Przedstawienie graficzne procesu pinetyzacji w poszczególnych obrębach i w całym Nadleśnictwie

170
4.6.3.3 Monotypizacja
Drugą z form degeneracji lasu jest monotypizacja. Dotyczy ona ujednolicenia gatun-
kowego lub wiekowego drzewostanów określonego dla kompleksów o powierzchni powy-
Ŝej 200 ha oraz w przypadkach, gdy drzewostany jednogatunkowe lub jednowiekowe wy-
stępują na zwartych powierzchniach (około 100 ha). Tę formę degeneracji wyróŜnia się dla
sosny i świerka. RozróŜnia się tu:
monotypizację pełną, gdy udział drzewostanów jednego gatunku i jednej klasy wieku
wynosi ponad 80%;
monotypizację częściową, gdy udział drzewostanów jednego gatunku i jednej klasy
wieku wynosi 50-80% lub, gdy udział jednej klasy wieku drzewostanów róŜnych ga-
tunków i jednej klasie wieku przekracza 80%.
Na podstawie analizy przestrzennego rozmieszczenia jednogatunkowych drzewosta-

nów sosnowych Nadleśnictwa Krzystkowice stwierdzono, Ŝe zjawisko monotypizacji peł-
nej i częściowej nie występuje. Występują, co prawda monokultury sosnowe, ale przy
bliŜszej analizie układu klas wieku i udziału gatunkowego okazało się, Ŝe nie spełniają one
warunków monotypizacji.
4.6.3.4 Neofityzacja
Neofityzacja spowodowana jest sztuczną uprawą lub samoistnym wnikaniem gatunków

obcego pochodzenia do drzewostanów. W drzewostanach na omawianym terenie neofity-
zacja występuje na powierzchni 4 390,97 ha, co stanowi 14,6% powierzchni leśnej Nadle-
śnictwa. Jest to wysoki współczynnik. Wynika on przede wszystkim z duŜego udziału po-
wierzchniowego drzewostanów akacjowych w obrębie Sulechów (ponad 44% powierzchni
leśnej obrębu).
Najczęściej spotykanymi gatunkami obcymi występującymi w drzewostanach Nadle-
śnictwa są zatem: robinia akacjowa - 50% ogólnej powierzchni objętej neofityzacją, dąb
czerwony - 39% oraz daglezja - 5% . Pozostałe gatunki zajmują niespełna 6% powierzchni
objętej tą formą degeneracji ekosystemu leśnego.
Najczęstszymi gatunkami obcego pochodzenia występującymi w podszytach są na
omawianym terenie robinia akacjowa oraz czeremcha amerykańska. Nadleśnictwo w
ostatnim 10- leciu wprowadziło na uprawy duŜą ilość dębu czerwonego w formie do-
mieszki biocenotycznej. Występowanie omawianego procesu prezentuje zamieszczona
niŜej tabela.
Tabela 32. Zestawienie powierzchni według form degeneracji lasu – neofityzacja (wzór 24)
Obręb Gatunek obcy Wiek drzewostanu (lata) Ogółem
≤ 40 41–80 > 80 [ha] [%]
ha
Robinia akacjowa 227,77 472,38 82,63 782,78 53,8
Dąb czerwony 268,31 170,53 112,49 551,33 37,9
Daglezja 37,47 10,51 27,12 75,10 5,2
Sosna czarna - 15,82 - 15,82 1,1
Bogaczów Sosna wejmutka 3,32 5,15 0,82 9,29 1,0
śywotnik zachodni - 9,02 - 9,02 1,0
Sosna banksa - 1,95 3,57 5,52 -
Kasztanowiec - - 3,08 3,08 -
Sosna smołowa - - 2,77 2,77 -
Razem 536,87 685,36 232,48 1 454,71 100,0
171
Obręb Gatunek obcy Wiek drzewostanu (lata) Ogółem

≤ 40 41–80 > 80 [ha] [%]
ha
Dąb czerwony 92,10 103,14 55,58 250,82 39,4
Daglezja 30,81 4,13 12,23 47,17 7,4
Krzystkowice Sosna wejmutka 2,87 3,18 12,80 18,85 3,0
Sosna banksa - 6,71 - 6,71 1,0
Sosna smołowa 1,14 - 5,51 6,65 1,0
Sosna czarna 1,36 4,57 - 5,93 1,0
Kasztanowiec - - 1,57 1,57 -
Razem 250,29 283,08 102,71 636,08 100,0
Dąb czerwony 277,55 290,87 33,99 602,41 43,6
Daglezja 56,74 - 15,51 72,25 5,2
Miodnica Sosna banksa 1,69 17,94 18,86 38,49 2,8
Sosna czarna 17,47 - 15,52 32,99 2,4
Sosna wejmutka 10,09 6,40 7,81 24,30 1,8
Kasztanowiec 0,85 3,88 0,62 5,35 -
Orzech czarny - 0,45 - 0,45 -
Razem 540,02 709,35 131,50 1 380,87 100,0
Dąb czerwony 162,24 141,97 19,82 324,03 35,2
Sosna wejmutka 0,58 4,90 33,58 39,06 4,2
Nowa Wieś Daglezja 12,66 14,88 10,64 38,18 4,2
Sosna smołowa - - 12,96 12,96 1,4
Sosna czarna 0,82 - 5,47 6,29 0,7
Kasztanowiec 0,56 - 1,41 1,97 -
Razem 284,38 516,12 118,81 919,31 100,0
Robinia akacjowa 632,93 1 377,91 171,77 2 182,61 50,1
Dąb czerwony 800,20 706,51 221,88 1 728,59 39,4
Daglezja 137,68 29,52 65,50 232,70 5,3
Sosna wejmutka 16,86 19,63 55,01 91,50 2,1
Nadleśnictwo Sosna czarna 19,65 20,39 20,99 61,03 1,4
Sosna banksa 1,69 26,60 22,43 50,72 1,2
Sosna smołowa 1,14 - 21,24 22,38 0,5
Kasztanowiec 1,41 3,88 6,68 11,97 -
śywotnik zachodni - 9,02 - 9,02 -
Orzech czarny - 0,45 - 0,45 -
Razem 1 611,56 2 193,91 585,50 4 390,97 100,0
Robinia akacjowa jest najliczniejszym gatunkiem obcym na terenie Nadleśnictwa, któ-

ry w róŜnych warstwach lasu występuje w 900 wydzieleniach (Bogaczów - 326, Krzyst-
kowice - 151, Miodnica - 267, Nowa Wieś - 156 ). Podobnie dąb czerwony, drugi, co do
powierzchni gatunek obcy występuje w 675 wydzieleniach (Bogaczów - 209, Krzystkowi-
ce - 97, Miodnica - 231, Nowa Wieś - 138 ). Daglezję zinwentaryzowano w 83 wydziele-
niach (Bogaczów - 28, Krzystkowice - 19, Miodnica - 23, Nowa Wieś - 13 ). Inne dość
licznie reprezentowane gatunki obce w Nadleśnictwie to sosny: Banksa, czarna i wejmut-
ka.
Zdecydowanie najliczniej spośród gatunków obcych w warstwie podszytu występuje
czeremcha amerykańska. Została ona zinwentaryzowana w 998 wydzieleniach. Rozpoczę-
to ją masowo wprowadzać w naszych lasach w latach 60-tych. Obecnie jest to gatunek
172
bardzo ekspansywny i pomimo zaprzestania wprowadzania czeremchy, corocznie zwięk-

sza ona swój areał. Oprócz zniekształcania leśnych zbiorowisk naturalnych stanowi ona
duŜy problem zwłaszcza w pracach z zakresu hodowli lasu.
Niektóre z gatunków obcych cechują się duŜą zdolnością do odnowienia naturalnego.
Właściwość tą zaobserwowano u robinii akacjowej, dębu czerwonego oraz o czeremchy
amerykańskiej.
4.7 Lasy ochronne - kategorie ochronności
DuŜe znaczenie dla ochrony rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt mają w
lasach zagospodarowanych róŜne ograniczenia, których przejawem są kategorie ochronno-
ści. W Nadleśnictwie Krzystkowice lasy ochronne zajmują 3 553,41 ha, co stanowi blisko
12% powierzchni.
Tabela 33. Zestawienie powierzchni lasów według kategorii ochronności w Nadleśnictwie Krzystkowice
Grupa lasu Obręb
Kategoria Bogaczów Krzystkowice Miodnica Nowa Wieś N-ctwo
ochronności
ha % ha % ha % ha %
Rezerwaty - - - - 5,88 - - - 5,88 -
I Lasy ochronne 490,02 5,9 892,35 13,8 806,12 11,7 1 364,92 15,5 3 553,41 11,6
Lasy glebo- 39,28 0,5 71,91 1,1 6,64 0,1 62,84 0,7 180,67 0,6
chronne
Lasy wodo- 359,45 4,3 246,93 3,8 739,21 10,7 1 220,30 13,8 2 565,89 8,4
chronne
Lasy o znaczeniu - - - - 11,73 0,2 - - 11,73 -
dla obronności
państwa
Lasy w granicach 91,29 1,1 400,73 6,2 48,54 0,7 - - 540,56 1,8
administracyj-
nych miast
Cenne fragmenty - - 172,78 2,7 - - - - 172,78 0,6
przyrody
Ochrona uszko- - - - - - - 81,78 0,9 81,78 0,3
dzeń
II Lasy gospo- 7 867,67 88,2 5 554,95 72,4 6 097,36 76,6 7 454,24 69,1 28 463,90 76,7
darcze
Ogółem 8 357,69 100 6 447,30 100 6 909,03 100 8 819,16 100 30 533,18 100
Lasy ochronne cenne przyrodniczo to głównie lasy wodochronne i glebochronne. Na

omawianym terenie tą formą ochrony objęte są głównie drzewostany na siedliskach wil-
gotnych i bagiennych, często usytuowane w zagłębieniach terenowych, połoŜone wzdłuŜ
cieków wodnych oraz wokół zbiorników wodnych, większych bagien i torfowisk, a takŜe
drzewostany porastające teren silnie skonfigurowany, o stromych zboczach. Lasy te od-
znaczają się największą bioróŜnorodnością, a udział gatunków chronionych i rzadkich jest
w nich największy.
W Nadleśnictwie Krzystkowice wyróŜniono równieŜ gospodarstwo specjalne (1 748,91
ha). Do gospodarstwa specjalnego włączono:
siedliska przyrodnicze zachowane w stanie A;
lasy wodochronne w wyodrębnionych strefach ujęć i źródeł wody;
lasy na siedliskach suchych (Bs), bagiennych (Bb, BMb, LMb) i łęgowych (Lł);
lasy glebochronne na wydmach śródlądowych;
lasy o szczególnym znaczeniu dla obronności;
rezerwa drzewna;
lasy na powierzchniach badawczych (GPW);
plantacyjne uprawy nasienne;
173
drzewostany nasienne wyłączone;

drzewostany o charakterze parkowym;
lasy stanowiące ostoje zwierząt chronionych (bielika i bociana czarnego);
rezerwaty przyrody;
powierzchniowe pomniki przyrody;
cenne fragmenty przyrody;
siedliska bagienne (Ol, OlJ) w trzecim wariancie wilgotności;
cenne ekosystemy leśne.
4.7.1 Drzewostany ponad 100-letnie
Najcenniejsze drzewostany, reprezentujące lokalne genotypy - niezwykle cenne dla za-

chowania i odtworzenia lokalnych zasobów genowych powstały pod koniec XIX wieku.
Jako datę graniczną przyjmuje się rok 1850, uwaŜany za punkt zwrotny w handlu materia-
łem nasiennym w Europie, a zwłaszcza w Niemczech. Drzewostany powstałe na badanym
terenie po tej dacie często pochodziły z nasion niewiadomej proweniencji. Największe
nasilenie tego procederu przypadało na przełom XIX i XX wieku.
Dlatego celowe jest inwentaryzowanie najstarszych drzewostanów na omawianym ob-
szarze. Łączna powierzchnia drzewostanów ponad 100-letnich w Nadleśnictwie Krzyst-
kowice wynosi 2 171,43 ha.
Wykaz najstarszych (co najmniej 135 letnich) drzewostanów uszeregowany według
wieku zamieszczono w poniŜszej tabeli:
Tabela 34. Wykaz najstarszych drzewostanów w Nadleśnictwie Krzystkowice
Obręb Lp. Wiek Adres leśny Gatunek główny Powierzchnia
1. 150 237i Bk 1,78

2. 145 33c So 0,51
3. 145 33f So 2,15
4. 145 33g So 7,80
5. 145 293c Dbs 2,67
6. 140 210c Dbs 1,36
7. 135 95i So 0,05
8. 135 237l So 3,25
Bogaczów
9. 135 237m Dbs 4,34
10. 135 249g Dbs 1,62
11. 135 250a Dbs 4,99
12. 135 301f So 3,23
13. 135 311j Dbs 2,18
14. 135 321a Dbs 11,95
15. 135 321b Dbs 3,32
16. 135 324d Dbs 2,47
Razem obręb Bogaczów 30,17
1. 160 240g Dbs 1,85
Krzystkowice 2. 155 130a Dbs 2,65
3. 155 158k Dbs 2,53
4. 155 183h Dbb 0,90
5. 155 183i Dbb 0,63
6. 145 20a So 1,60
7. 145 20t So 2,45
8. 145 51a Dbs 4,25
174
9. 145 122d So 1,25

10. 145 168h Dbs 2,11
11. 140 115j So 0,68
12. 140 150b Dbs 1,97
13. 135 33j Dbs 1,22
14. 135 35h Dbs 0,55
15. 135 137d Dbs 3,51
16. 135 150g Dbs 0,95
17. 135 157c Dbs 1,12
18. 135 157d Dbs 0,43
19. 135 157l Dbs 2,15
20. 135 157p Dbs 0,66
21. 135 158g Dbs 4,28
22. 135 200k Dbs 1,29
23. 135 204b Dbs 1,26
24. 135 233b Dbs 3,30
Razem obręb Krzystkowice 43,59
1. 165 156b Dbs 2,28
2. 165 156c Dbs 1,44
3. 155 126n Dbs 1,47
4. 155 217m Dbs 5,66
5. 145 167k Dbs 3,87
6. 140 156k Dbs 1,47
7. 135 156f Dbs 0,83
Miodnica 8. 135 242r Dbs 4,94
9. 135 244k Dbs 1,31
10. 135 249h Dbs 13,03
11. 135 252a Dbs 3,60
12. 135 254f Dbs 1,75
13. 135 254j Dbs 0,30
14. 135 254m Dbs 1,21
15. 135 254n Dbs 0,54
16. 135 256d Dbs 0,34
17. 135 256Aa Dbs 6,70
18. 135 261d Dbs 1,83
Razem obręb Miodnica 52,57
1. 165 299h Dbs 1,31
2. 160 275g So 1,93
3. 160 275h So 13,85
4. 155 114c So 1,76
5. 155 114f So 1,81
6. 148 224Ab So 2,64
7. 148 249b So 3,63
8. 148 249i So 7,03
Nowa Wieś 9. 148 250a So 1,6
10. 148 250f So 2,6
11. 140 71g Dbb 0,3
12. 140 250g So 3,71
13. 135 2c Dbs 0,74
14. 135 2k Dbs 1,19
175
15. 135 196d So 3,73

16. 135 273h So 1,6
17. 135 298b Dbs 0,77
18. 135 341m So 1,75
Razem obręb Nowa Wieś 51,95
Ogółem Nadleśnictwo 178,28
4.8 Obszary koncentracji elementów przyrodniczych
PołoŜenie geograficzne i ukształtowanie terenu Nadleśnictwa Krzystkowice zdecydo-

wało o jego walorach przyrodniczych. Lasy pokrywają większość terenu, a jedynie na
skrajach zasięgu otoczone są polami. Kryją one w sobie róŜne elementy przyrody, które
decydują o wartościach przyrodniczych Nadleśnictwa. Na omawianym terenie występuje
siedem spośród dziesięciu prawnych form ochrony przyrody w Polsce. Łączna powierzch-
nia podlegająca ochronie powierzchniowej (bez nakładania się róŜnych form ochronności)
wynosi nieco ponad 6 300 ha. Aby jednak zapewnić zachowanie istniejących walorów
przyrodniczych naleŜy wskazać obszary, na których naleŜałoby wprowadzić formy ochro-
ny prawnej zabezpieczające w pełni ten cel. Na badanym terenie występuje kilka obszarów
szczególnie cennych, które zasługują na szczególną uwagę:
Dolina Bobru;
Dolina Brzeźnicy;
UŜytki ekologiczne: Torfowisko Guzów, Kacza Ostoja.
Są to miejsca występowania większej liczby gatunków chronionych i rzadkich, ostoje

zwierząt, bądź cenne fragmenty drzewostanów często o znaczeniu na skalę krajową.
Pierwszym cennym obszarem na terenie Nadleśnictwa jest dolina Bobru. Występują tu
licznie siedliska chronionych gatunków zwierząt, a szczególnie ptaków. Dolina ta stanowi
Ŝerowiska bielika, błotniaka i kani. Występują tu bobry i wydry. Znaczenie tego terenu
zostało usankcjonowane przez ustanowienie obszaru chronionego krajobrazu „Dolina Bo-
bru” oraz obszaru sieci Natura 2000 „Dolina Dolnego Bobru”.
Drugim istotnym dla świata roślin i zwierząt obszarem jest Dolina Brzeźnicy pełniąca
równieŜ funkcję korytarza ekologicznego dla wielu gatunków zwierząt. Występują na tym
terenie takie formy ochrony przyrody jak: rezerwat przyrody „Dąbrowa Brzeźnicka” oraz
obszar chronionego krajobrazu „Dolina Brzeźnicy”
Trzecią waŜną przyrodniczo grupą obiektów są uŜytki ekologiczne, gdzie występuje
duŜa róŜnorodność siedlisk przyrodniczych i bogactwo gatunkowe roślin i zwierząt.
4.9 Zespoły parkowo-dworskie
4.9.1 Parki zabytkowe
Od wieków człowiek tworzył parki przy swoich siedzibach, zarówno wokół duŜych pa-
łaców jak i małych dworków wiejskich. Wiele z nich przetrwało do dziś. Z reguły są one
połoŜone na terenach przydworskich i przykościelnych. Parki o szczególnych walorach
przyrodniczych i krajobrazowych zostały uznane za zabytkowe i wpisane do rejestru par-
ków zabytkowych prowadzonego przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
176
Parki zwracają uwagę swym pięknem oraz nagromadzeniem rzadkich gatunków roślin.
Występują w nich stare pomnikowe okazy drzew, często są to gatunki egzotyczne.
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice znajdują się trzy takie obiekty wpisane do reje-
stru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Tabela 35. Wykaz parków zabytkowych znajdujących się w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Krzystko-
wice.
Lp. Miejscowość Obiekt Gmina Powierzchnia Czas powstania Uwagi
Nowogród
1 Bogaczów pałacowy 7 ha koniec XIXw. Nr rej. 22
Bobrzański
Dzietrzy-
2 pałacowy śagań brak danych koniec XIXw Nr rej. 3131
chowice
Tuchola przełom
3 pałacowy Lubsko brak danych Nr rej. 3711
śarska XVIII/XIXw.
4.9.2 Parki wiejskie
W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Krzystkowice znajduje się kilkanaście parków

wiejskich. Są to głównie pozostałości parków przydworskich, w których często znajdują
się pomnikowe okazy drzew. Szczegółowy ich opis zawarto w dalszej części opracowania,
w rozdziale 4.11.1 - Zabytki architektury.
4.9.3 Drzewostany o charakterze parkowym
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice znajdują się drzewostany o charakterze parko-

wym. Występują one w miejscu dawnych parków w pobliŜu miejscowości. Najczęściej
były to parki połoŜone wokół majątków i pałaców obecnie juŜ nieistniejących. Występuje
tutaj wiele pomników przyrody i drzew o charakterze pomnikowym. W czasie prac taksa-
cyjnych zostały zlokalizowane cztery obiekty tego typu o łącznej powierzchni 6,71 ha.
Pierwszy w obrębie Krzystkowice, oddz. 51a i kolejne dwa w obrębie Miodnica, oddz.
145w,x i ostatni w obrębie Nowa Wieś, oddz. 331k.. Drzewostany te są wyłączone z uŜyt-
kowania rębnego i zostały włączone do gospodarstwa specjalnego.
4.10 Zadrzewienia
Według stanu na 1.01.2011 r. na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice zaewidencjono-

wano 10 zadrzewień o łącznej powierzchni 24,50 ha. Występują one na pastwiskach, łą-
kach, bagnach, rolach, terenach róŜnych, uŜytkach ekologicznych. Lokalizację tych za-
drzewień zamieszczono w tabeli poniŜej.
Tabela 36. Zestawienie zbiorcze zadrzewień (wzór 17)

Zabiegi uzgodnio-
ne z woj. konserw.
Średni wiek
Obręb Adres Gat. Pow. przyrody
Lp. Uwagi
panujący (ha) ≤ 40 41-80 > 80
proj. wyk.
lat lat lat
1. Bogaczów 253Ac So 2,45 100
2. Bogaczów 258j Śl.t 0,19
3. Krzystkowice 20Ad Dbs 7,25 80
4. Krzystkowice 81a Dbs 2,16 110
177
Zabiegi uzgodnio-
ne z woj. konserw.
Średni wiek
Obręb Adres Gat. Pow. przyrody
Lp. Uwagi
panujący (ha) ≤ 40 41-80 > 80
proj. wyk.
lat lat lat
5. Krzystkowice 128s Ol 0,03 75
6. Miodnica 44s Lp 0,22 130
7. Miodnica 218l Ol 3,16 40
8. Miodnica 256Ad Dbs 7,30 110
9. Nowa Wieś 44j Lp 0,56 100
10. Nowa Wieś 71d Dbb 1,18 80
Ogółem Nadleśnictwo 24,50
4.11 WaŜniejsze obiekty kultury materialnej
4.11.1 Zabytki architektury
PoniŜej w układzie alfabetycznym przedstawiono miejscowości (znajdujące się

w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Krzystkowice) wraz ze znajdującymi się w nich
zabytkami sztuki architektonicznej:
Białków - wieś o charakterze wielodroŜnicy i średniowiecznej metryce z dobrze zachowa-

nym, starym układem przestrzennym i ciekawym zespołem zabudowy mieszkalnej z dru-
giej połowy XIX wieku. Domy są murowane, parterowe, o załoŜeniu prostokątnym, kryte
dachami dwuspadowymi.
Białowice - pierwsza wzmianka pochodzi z 1381 roku. Kościół filialny, obecny późnogo-
tycki, z końca XV wieku, z wykorzystaniem murów starszego, powiększony o zakrystię i
kruchtę z XVIII wieku, murowany z kamienia polnego, jednonawowy z drewnianymi em-
porami wewnątrz, z wyodrębnionym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium, z prostokątną
wieŜą od zachodu. Od północy przy prezbiterium zakrystia ze sklepieniami kolebkowymi,
przy nawie kruchta. WyposaŜenie wnętrza z okresu renesansu i baroku (XVI-XVII wiek),
w tym predella ołtarza głównego, ambona, obrazy, rzeźby i nagrobki. Zachowana takŜe
późnoromańska, kamienna chrzcielnica z XIII wieku. Kościół otoczony kamiennym mu-
rem (XV wiek) z bramkami z 1711 roku. Barokowa plebania z XVIII wieku, załoŜona na
planie prostokąta, piętrowa, pokryta dachem mansardowym. Dawny zamek, zbudowany w
XVI wieku w stylu renesansowym, przebudowany w XVIII wieku na spichlerz, murowany
z kamienia i cegły, dwuskrzydłowy, pierwotnie dwupiętrowy, obecnie jednokondygnacyj-
ny z trzema rzędami małych okien. Dom z XVIII wieku o konstrukcji szachulcowej.
Biedrzychowice Dolne - kościół filialny, jednonawowy, załoŜony na rzucie prostokąta,
budowla romańska z kamienia (I połowa XIII wieku), z półkolistą apsydą (ze sklepieniem
konchowym) i półkolistym łukiem, nieznacznie zaostrzonym. W 1645 roku dostawiono
kruchtę. W południowej ścianie nawy umieszczono ostrołuczny portal kamienny, urozma-
icony ceramicznymi płytkami z rozetkami. Od 1945 roku świątynia popadła w ruinę. Od-
budowana w latach 1975-76.
Bieniów - wieś pochodzi z XII wieku. Pod nazwą „Benyn” wzmiankowana w 1329 roku.
Jako lenno naleŜała do wielu rodów rycerskich. Kościół parafialny, wczesnogotycki, jed-
nonawowy, zbudowany z kamienia polnego powstał na przełomie XII/XIII wieku. Składał
się wtedy z nawy nakrytej stropem i prezbiterium z kolebkowym pseudosklepieniem. Te
dwa podstawowe człony obiektu obrosły z czasem w dobudówki: wieŜę, zakrystię (XV w.)
i przedsionki (XVII-XVIII w.). W XV wieku drewniany pułap kolebkowy zastąpiono niŜ-
178
szym sklepieniem krzyŜowo-Ŝebrowym. Po przyjęciu luteranizmu przez społeczność para-

fialną wsi, nastąpiły pewne przekształcenia m.in. budowa bocznej empory. Obok kościoła
usytuowana jest barokowa plebania z II połowy XVIII wieku.
Bogaczów - wieś wzmiankowana w 1305 roku, powstała w XIII wieku. Kościół filialny,
gotycki, został zbudowany na przełomie XIII-XIV wieku, z kamienia polnego, jednona-
wowy z wyodrębnionym prezbiterium, zamkniętym trójbocznie. Przebudowany w XVI-
XVII wieku. W elewacjach wmurowanych jest szereg kamiennych płyt nagrobnych z XVI-
XVIII wieku. Dwór barokowy usytuowany jest na terenie dawnego folwarku dolnego w
południowej części wsi. Dwukondygnacyjną bryłę, załoŜonego na planie prostokąta dworu
zamyka mansardowy dach. Elewacje rozczłonkowano i spięto w naroŜach lizenami, pro-
stokątne otwory okienne ujęto gładkimi na piętrze i uszakowatymi na parterze opaskami.
Osadzone w trójkątnie zamkniętym portalu wejście główne zamknięto łukiem koszowym.
Wnętrza przekryto sklepieniami kolebkowymi z lunetami oraz sufitami z plafonami. Pałac
zbudowany został w stylu neobaroku, zaś centralnie umieszczona klatka schodowa prezen-
tuje cechy stylowe neorokoko. Okna ujęte zostały profilowanymi opaskami z uszakami.
Nad oknami parteru gzymsiki wybrzuszone na osi łukowo. Reprezentacyjny hall wejścio-
wy ze schodami zbieŜno-rozbieŜnymi podzielono kanelowanymi kolumnami na dwie czę-
ści. Sufity pomieszczeń ze sztukatorskimi fasetami. W skrzydle bocznym fasady, między
dwoma oknami parteru, widnieje wmurowana w niszy płaskorzeźba Madonny z Dzieciąt-
kiem. Dawna wozownia z XIX wieku – pozostałość po dawnym folwarku.
Brzeźnica - kościół parafialny wzniesiony został w XIV a przebudowany w XVIII wieku.
Nowy barokowy kościół w kształcie trójnawowej bazyliki z transeptem, zachowany do
dziś, wzniesiono w latach 1703-1705. WieŜę dobudowano w czasach późniejszych. Korpus
główny załoŜony na rzucie prostokąta z trójkątnie zamkniętym prezbiterium. Od północy i
południa przylegają kruchta i zakrystia zwieńczone barokowymi naczółkami o woluto-
wych spływach. Wnętrze przekryte sklepieniem kolebkowym z lunetami. Stylizacja sztu-
katorska imituje sklepienie krzyŜowe, którego Ŝagielki wypełnia malarstwo kwadraturowe.
WyposaŜenie kościoła barokowe - ołtarze, ambona, obrazy stacji drogi krzyŜowej i figury
świętych. Ołtarz główny drewniany marmoryzowany, z obrazem centralnym przedstawia-
jącym UkrzyŜowanie. W zwieńczeniu Trójca Święta. Barokowa plebania z 1676 roku,
elewacje zdobione boniowanymi pilastrami i obramieniami okien. Nad wejściem w fasa-
dzie znajduje się wnęka z kamienną rzeźbą Anioła StróŜa. Piwnice i pomieszczenia parteru
posiadają sklepienia krzyŜowe i kolebkowe z lunetami. Zachowana pierwotna stolarka
drzwi z okuciami. Pałac zbudowany w II połowie XIX wieku. Elewacje dekorowane
gzymsami i obramieniami otworów okiennych.
Chocicz - kościół filialny, zbudowany w 1687 roku, konstrukcji szachulcowej, salowy,
zamknięty od wschodu trójbocznie, z kruchtą przylegającą od strony południowej. Od za-
chodu przylega ceglana wieŜa, dobudowana w początkach XX wieku. Pośrodku dachu
drewniana sygnaturka.
Cieszów - ulicówka, powstała w XV wieku, z dobrze zachowanym pierwotnym planem.
Zabudowa zwarta kalenicowa.
Dobroszów Mały - pierwotny układ: ulicówka, plan rozwinięty w XIX/XX w. Zabudowa
rozluźniona, szczytowa. Dwór z I połowy XIX wieku.
Dobroszów Wielki - pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1245 roku. Wieś o charakterze
wielodroŜnicy z czytelnym planem pierwotnej ulicówki. Zabudowa zwarta, szczytowa i
kalenicowa. Obecny dwór zbudowany został w połowie XVIII wieku z częściowym wyko-
rzystaniem wcześniejszego, renesansowego obiektu, ma charakter klasycystyczny. Został
załoŜony na rzucie prostokąta. Fasada zaakcentowana pozornym ryzalitem, przechodzą-
cym w wystawkę zwieńczoną trójkątnym tympononem. Pośrodku dachu widoczna sze-
ścioboczna wieŜyczka z latarnią.
179
Drągowina - wieś załoŜona przez klasztor nowogrodzki w I połowie XIII wieku, w formie
łańcuchówki. Kościół parafialny (XIII wiek), w stylu romańskim, przetrwał do dziś. Pier-
wotnie, zbudowany z kamienia, z wąskimi, wysoko umieszczonymi oknami, w XVII wie-
ku został przekształcony i rozbudowany. W prezbiterium załoŜono sklepienie krzyŜowo-
kolebkowe. Dobudowano przedsionek, kaplicę, zakrystię i wieŜę. Plac kościelny otacza
gotycki, kamienny mur (XV wiek) z barokową bramą z końca XVII wieku. Budynek ple-
banii pochodzi z 1736 roku, w stylu barokowym.
Dzietrzychowice - od XIII wieku część wsi naleŜała do dóbr Ŝagańskiego konwentu augu-
stianów. Klasztor sprawował teŜ patronat nad powstałym w II połowie XIII wieku kościo-
łem z wieŜą, wybudowaną w XV wieku. Przebudowany w XVI wieku, gotycko-
renesansowy, jednonawowy z prostokątnym prezbiterium. Wnętrze zdobione sklepieniami
– kolebkowym z lunetami (nawa) i sieciowym (prezbiterium) oraz malarstwem i rzeźbą z
XVII i XVIII wieku. Polichromia kaplicy późnorenesansowa z końca XVII wieku. Dzwon
pochodzi z 1448 roku. Obok bramki przy murze, otaczającym przykościelny cmentarz,
ustawiony jest średniowieczny krzyŜ pokutny. WieŜa rycerska, zlokalizowana na niewiel-
kim wyniesieniu, jest zbudowana z kamienia na planie kwadratu, trzykondygnacyjna, oto-
czona była fosą i wałem. Grube mury spajane są silną zaprawą wapienną. W elewacji pół-
nocnej zachowany jest autentyczny otwór strzelniczy. Do XIX wieku wieŜa była kilka-
krotnie przebudowywana. W średniowieczu była waŜnym punktem strategicznym i obron-
nym na szlaku wiodącym z Kasztelanii śagańskiej do Nowogrodzkiej.
Pałac stanowi drugi obok wieŜy rycerskiej obiekt dworski. Źródłowo pałac udokumento-
wany jest w 1450 roku. Wielokrotnie był przebudowywany i rozbudowywany. Obecnie
jest to budynek murowany, załoŜony na planie bardzo wydłuŜonego prostokąta, piętrowy,
przykryty niskim dwuspadowym dachem, z centralnie umieszczoną wieŜyczką w kalenicy,
zwieńczoną czterospadowym, wysokim dachem. Architektura bezstylowa, o prostych ele-
wacjach. Fasada urozmaicona trzema pozornymi ryzalitami, umieszczonymi pośrodku i na
dwóch skrajnych osiach. Wejście na osi poprzedza czterofilarowy ganek z tarasem na pię-
trze. Pałac otoczony jest parkiem z 18 gatunkami drzew w wieku ok. 200 lat.
Gorzupia Dolna - wzmiankowana w 1380 roku. W XIII wieku poddana została reformie
przestrzennej. Z tamtego okresu pochodzi rozplanowanie wsi z kościołem na obrzeŜu. Ko-
ściół filialny, jednonawowy, zbudowany w II połowie XIII wieku, składa się z trzech czło-
nów: dominującej czworobocznej wieŜy, prostokątnej w rzucie nawy oraz nieco niŜszego i
węŜszego prezbiterium. Murowany z kamienia polnego i cegły. Wnętrza pokryte są skle-
pieniami: krzyŜowym i sieciowym. WyposaŜenie wnętrza barokowe. Zachowana gotycka
rzeźba Madonny oraz szereg renesansowych płyt nagrobnych. Na placu kościelnym usytu-
owana kaplica nagrobna, z XVIII wieku, załoŜona na planie prostokąta. Zespół budynków
z XIX wieku tworzy tzw. podworską zabudowę gospodarczą – dawna oficyna, budynek
inwentarski i spichlerz z młynem. Na podwórzu stoi drewniany gołębnik z początku XIX
wieku.
Grabowiec - domy murowane, parterowe, załoŜone na rzucie prostokąta, z połowy XIX
wieku.
Kaczenice - wieś z przełomu XVI/XVII wieku, ulicówka nieznacznie rozbudowana.
Znaczna część domów o walorach kulturowych z II połowy XIX wieku. Dzwonnica alar-
mowa z 1860 roku.
Kamionka - pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1263 roku, typu łańcuchówka. Dwór
murowany z kamienia i cegły, piętrowy, zbudowany w końcu XVII wieku na planie pro-
stokąta. Relikty wcześniejszej (średniowiecznej) budowli, zachowane są w partii piwnicz-
nej. Obecną późnoklasycystyczną formę uzyskał dwór w wyniku gruntownej przebudowy,
przeprowadzonej ok. 1850 roku. Dwa pomieszczenia parteru pokryte sklepieniami koleb-
kowo-krzyŜowymi. Od strony południowo-zachodniej dwór otoczony parkiem z połowy
180
XIX wieku. Drewniana dzwonnica o konstrukcji słupowej, szalowana deskami, wzniesiona

w drugiej połowie XVIII wieku.
Karczówka - barokowy kościół filialny, zbudowany w latach 1691-1698, na miejscu star-
szego, murowany z cegły, otynkowany, jednonawowy, z wyodrębnionym, zamkniętym
trójbocznie prezbiterium, skierowanym na północ. Do prezbiterium od zachodu przylega
zakrystia, do nawy od wschodu kruchta. Wnętrze pokryte sklepieniami kolebkowymi z
lunetami, wyposaŜono barokowo. Szczyty korpusu o linii falistej ze spływami. Nad za-
chodnią partią nawy wieŜyczka z barokowym hełmem, zwieńczonym latarnią.
Klępina - część wsi powstała w 1263 roku, jako typ ulicowo-placowy, obecnie zatarty
przez zabudowę placu. Druga część – ulicówka, załoŜona w 1740 roku. Ciekawsze obiek-
ty: folwark, dzwonnica alarmowa z początku XX wieku.
Kotowice - wieś o charakterze łańcuchówki, powstała w 1324 roku. Kościół filialny, zbu-
dowany ok. 1840 roku w stylu późnoklasycystycznym, ceglany, salowy, załoŜony na rzu-
cie prostokąta, z prostokątną wieŜą od strony południowej. Klasycystyczny spichlerz, z
końca XVIII wieku, pokryty jest mansardowym dachem z powiekami.
Koźla - kościół parafialny, gotycki, zbudowany w XIV wieku, przebudowany i powięk-
szony o wieŜę w 1567 roku, wielokrotnie remontowany. W 1829 roku został zniszczony
przez poŜar, pięć lat później odbudowany. Murowany z kamienia i cegły, jednonawowy z
prostokątnym prezbiterium. Do nawy od zachodu przylega wieŜa, od północy kaplica i
kruchta. Wnętrza pierwotnie były sklepione, a od 1834 roku, pokryte stropami. Wystrój
wnętrza neogotycki z XIX wieku. Z wieŜy zachowany ceglany portal uskokowy z 1567
roku. Barokowy dwór, zbudowany w końcu XVII wieku, częściowo przerobiony w II po-
łowie XIX wieku. ZałoŜony na planie prostokąta, piętrowy, murowany, w drugiej kondy-
gnacji szachulcowy, pokryty dachem czterospadowym z dymnikami. Piwnice i część po-
mieszczeń parteru, posiadają sklepienia kolebkowo-krzyŜowe.
Krzewiny - wieś folwarczna, rzędówka, wspomniana juŜ w 1324 roku. Zabudowa rozluź-
niona z przełomu XIX/XX wieku.
Krzywa - mała rzędówka, z przełomu XIV/XV wieku. Zabudowa rozluźniona XIX/XX
wieku.
Lipno - kościół filialny, zbudowany jako zbór ewangelicki w 1842 roku, konstrukcji sza-
chulcowej, salowy, prostokątny, z kwadratową wieŜą od zachodu. We wnętrzu klasycy-
styczny ołtarz z 1847 roku. XIX wieczny park podworski z gatunkami drzew w wieku ok.
150 lat.
Lutol - kościół filialny, późnoklasycystyczny, zbudowany ok. 1830 roku, ceglany, salowy,
załoŜony na planie prostokąta z zakrystią od wschodu, trzema otwartymi do nawy kapli-
cami od północy i kwadratową wieŜą od zachodu. Kościół został poddany kapitalnemu
remontowi w latach 1983-1984. Dwie oficyny wzniesione na przełomie XVIII-XIX wieku,
murowane, parterowe o prostokątnych załoŜeniach, pozostałe po pałacu, rozebranym w
latach 70 XX wieku.
Łagoda - mała ulicówka z XVI wieku o zabudowie zwartej, kalenicowej i szczytowej z
przełomu XIX/XX wieku.
Miodnica - wieś o metryce średniowiecznej. Jej najstarszym zabytkiem, oprócz XIII-
wiecznego kościoła, jest dwór obronny, pierwotnie zamek z murem obwodowym i fosą.
Gotycko-renesansowy dwór obronny wzniesiony został na reliktach średniowiecznego
zamku – siedziby rycerskiej. W XVI wieku rozbudowywany. Obecnie dwukondygnacyjny
budynek, przykryty dachem dwu- i wielospadowym, zachował wiele cech pierwotnego
załoŜenia m.in. gotyckie piwnice, częściowo znajdujące się pod dziedzińcem. W budynku
zachowały się sklepienia sieciowo-gwiaździste i kolebkowe z lunetami. Ciekawym ele-
mentem dekoracyjnym dworu jest tablica z herbem ksiąŜąt Ŝagańskich Talleyrand-
Perigord, umieszczona nad wejściem głównym. Domy mieszkalne z początku XIX wieku,
181
murowane, załoŜone na planie wydłuŜonego prostokąta, pokryte naczółkowym lub dwu-

spadowym dachem.
Niwiska - wieś powstała w XIII wieku, łańcuchówka, zabudowa rozdzielona strumieniem
płynącym wzdłuŜ drogi. Kościół filialny, wczesnogotycki, z połowy XIII wieku, wielo-
krotnie remontowany. W 1766 roku został załoŜony obecny hełm wieŜy. Murowany z ka-
mienia i rudy darniowej, jednonawowy z wyodrębnionym prostokątnym prezbiterium. Do
prezbiterium przylega od północy kwadratowa wieŜa z zakrystią w przyziemiu. Wnętrze
pokryte stropami, w nawie wspartymi na trzech drewnianych, rzeźbionych słupach z za-
strzałami, powiązanych konstrukcyjnie z więźbą dachową. Zakrystia posiada sklepienie
kolebowe. Ściany nawy i prezbiterium pokryte późnogotycką polichromią. Przy ścianach
ustawiony jest szereg kamiennych, renesansowych i barokowych płyt nagrobnych. Od
strony południowej dwa ostrołukowe wejścia, w nich drzwi zdobione gotyckimi okuciami.
W ścianie prezbiterium od wschodu zachowało się pierwotne, wąskie dwustronne, rozgli-
fione okno.
Kościół poewangelicki, zbudowany w XVIII wieku, konstrukcji szachulcowej, przebudo-
wany w XIX wieku w formach późnoklasycystycznych, murowany, załoŜony na planie
krzyŜa.
Pałac z XVI wieku, zburzony, przebudowany w XVIII wieku – jako pałac barokowy, mu-
rowany z kamienia i cegły, jednopiętrowy, załoŜony na planie wydłuŜonego prostokąta.
Fasada skierowana na północ, z wejściem ujętym barokowym portalem balkonowym, po-
przedzonym tarasem z kamienną, rzeźbioną balustradą. W otoczeniu pałacu park z XVIII
wieku oraz załoŜenie folwarczne – dwie oficyny i cztery budynki gospodarcze.
Nowogród Bobrzański - udokumentowany źródłowo w 1202 roku gród kasztelański po-
wstał zapewne znacznie wcześniej, być moŜe za Chrobrego. Obok grodu i podgrodzia,
rozwinęła się osada targowa z kościołem, zachowanym w przekształconej formie do dziś.
Kościół z XIII-XIV wieku uŜytkowany był przez zakon augustianów. Chór przekryto
krzyŜowo w 1656 roku oraz dostawiono wieŜę od zachodu. W 1723 roku nawę nakryto
stropem. Po 1945 roku popadał w ruinę (brak uŜytkownika). W latach 1981-84 został od-
budowany i powiększony od południa o nową część – zrekonstruowano zlikwidowane w
XVIII wieku, gotyckie sklepienia.
Drugi kościół (parafialny) pochodzący z XIII wieku, pierwotnie romański, w XV wieku –
gotycki, w XVII wieku z formami barokowymi. W II połowie XIX wieku podwyŜszono
prezbiterium, dobudowano zakrystię i kaplicę południową. Wnętrze w ubiegłym stuleciu
przeprojektowano w duchu neogotyku. Na uwagę zasługuje tryptyk późnogotycki z ok.
1500 roku, który został przeniesiony z kościoła w śaganiu oraz chrzcielnice: gotycka, ba-
rokowa i kielich mszalny (XVI wiek). Murowana z kamienia polnego i cegły plebania,
załoŜona na planie prostokąta, piętrowa, nakryta wysokim czterospadowym dachem, przy-
pomina bardziej szlachecką siedzibę niŜ dom parafialny.
Pajęczno - dom, zbudowany ok. 1800 roku, murowany, parterowy, załoŜony na rzucie
prostokąta, z ryzalitem od strony południowej, nadbudowanym szachulcową facjatą.
Pierzwin - wieś typu łańcuchówka z 1305 roku, z zachowanym pierwotnym planem wsi,
folwark z II połowy XIX wieku z parkiem dworskim.
Podgórzyce - wieś typu ulicówka. Ruiny kościoła, wzniesionego w XIII wieku, z fundacji
H. Brodatego i Jadwigi. Od czasu spalenia w okresie wojny trzydziestoletniej, pozostaje w
ruinie, oczyszczonej i uporządkowanej w XIX wieku, kiedy powstała ceglana przybudów-
ka z drewnianą dzwonnicą. Od południa widoczne resztki kruchty.
Przybymierz - wieś typu łańcuchówka. Kościół gotycki, zbudowany w XV wieku, salo-
wy, z trójbocznym zamknięciem od strony wschodniej, z kwadratową wieŜą od zachodu.
W XVI wieku dobudowano zakrystię i kruchtę, a w XVIII wieku przemurowano otwory
okienne. Bogate wnętrze stanowią późnogotyckie rzeźby Madonny z Dzieciątkiem i św.
Anny Samotrzeciej z ok. 1500 roku, renesansowy chór z XVI-XVII wieku oraz późnoba-
182
rokowa ambona i chrzcielnica z XVIII wieku. Kościół otacza mur z XV wieku. Karczma –
obecnie w stylu klasycystycznym, zbudowana ok. 1800 roku, pokryta dachem naczółko-
wym z powieką, wzmiankowana juŜ w 1415 roku.
Skibice - kościół filialny, wzmiankowany w 1376 roku. Obecny, barokowy, wzniesiony w
1728 roku z wykorzystaniem murów poprzedniego. Murowany z kamienia i cegły, salowy,
od wschodu zamknięty trójbocznie, z wieŜą od strony zachodniej i zakrystią od południa.
Wnętrze sali pokryte stropem, w zakrystii sklepienie kolebkowe z lunetami. WyposaŜenie
wnętrza barokowe z okresu budowy.
Stanów - kościół filialny, barokowy, zbudowany w latach 1740- 1743. Hełm wieŜy rekon-
struowany w latach 1910-1911 po uszkodzeniu przez piorun. Murowany, jednonawowy z
kaplicami, utworzonymi w przestrzeni, między potęŜnymi przyściennymi filarami. Nad
kaplicami empory. Prezbiterium prostokątne, na zewnątrz zamknięte trójbocznie. Do pre-
zbiterium od zachodu przylega zakrystia, do korpusu zaś od południa, wieŜa z kruchtą w
przyziemiu, flankowana dwiema przybudówkami, mieszczącymi klatki schodowe. Wnę-
trze pokryte sklepieniami kolebkowymi z lunetami (nawa i prezbiterium), krzyŜowym (za-
krystia) i Ŝaglowym (kruchta). WyposaŜenie wnętrza – późnobarokowe z połowy XVIII
wieku. Zachowana cenna gotycka rzeźba Madonny z Dzieciątkiem z II połowy XV wieku.
Tarnawa Krośnieńska - kościół filialny, barokowy, zbudowany w latach 1712-1713, mu-
rowany, załoŜony na planie ośmioboku, z półkolistą apsydą od strony wschodniej. Wnętrze
koliste, pokryte sklepieniem kopulastym z lunetami, dach mansardowy z latarnią.
Dom murowany, parterowy, klasycystyczny z końca XIX wieku.
Tuchola śarska - kościół filialny, zbudowany w 1597 roku, przebudowany w 1750 roku,
murowany z kamienia i cegły, salowy, na rzucie prostokąta, z przedsionkiem i kaplicą od
strony południowej. Budowla nie posiada wyraźnych cech stylowych. Dach czterospadowy
z wieŜyczką w części środkowej.
Pałac barokowy, zbudowany w roku 1741, powiększony o przybudówki od strony
wschodniej w XIX i XX wieku, murowany, piętrowy, załoŜony na rzucie prostokąta. Ele-
wacje urozmaicone płycinami i obramieniami okien. Nad wejściem umieszczony piaskow-
cowy kartusz z datą budowy. Dach mansardowy z powiekami. W części pomieszczeń par-
teru zachowane sklepienia krzyŜowo-beczkowe. Pałac usytuowany jest na skraju kilkuhek-
tarowego załoŜenia parkowego z XVIII-XIX wieku. Zabudowania folwarczne, późnokla-
sycystyczne, murowane z cegły o elewacjach zdobionych lizenami – obora, stajnia, dwie
stodoły z XVIII/XIX wieku.
Dom (leśniczówka) z początku XIX wieku, murowany z cegły, parterowy, pokryty dachem
dwuspadowym z naczółkami.
Urzuty - pierwsza wzmianka z 1305 roku, łańcuchówka, rozwinięta o boczne równoległe
ulice. Zabudowa rozproszona kalenicowa i szczytowa z przełomu XIX/XX wieku. Kościół
z XIII-XIV wieku, rozebrany w XIX wieku, zachowany mur, otaczający teren przykościel-
ny. Kościół filialny z XIX wieku. Dwór z początków XIX wieku, dzwonnica alarmowa z II
połowy XIX wieku.
Wysoka - wieś o charakterze owalnicy, powstała na przełomie XIII/XIV wieku. Kościół
filialny z XIV wieku, przebudowany w XV wieku. Park podworski z XIX wieku.
183
Fot. 25. Kościół pw. Wnieb. NMP w Nowogrodzie Bobrzańskim Fot. 26. Kościół filialny w Wysokiej
4.11.2 Stanowiska archeologiczne
W zasięgu działania Nadleśnictwa występuje wiele stanowisk archeologicznych, wśród

których znajdują się grodziska, cmentarzyska, obozowiska oraz ślady osadnictwa (osady).
Tabela 37. Wykaz stanowisk archeologicznych znajdujących się na gruntach leśnych

Lp. Lokalizacja Stanowisko Rodzaj obiektu Chronologia Uwagi
Obr. Bogaczów
1 62 b Tarnawa Kro- grodzisko WŚr zaobserwowano kon-
śnieńska 7 strukcje drewniane
2 62 f Tarnawa Kro- osadnictwo EK
śnieńska 8
3 36 h Tarnawa Kro- cmentarzysko ciało- KŁ, Eś
śnieńska 1 palne
4 60 b Tarnawa Kro- osada St, PŚr
śnieńska 5
5 29 p Lubiatów 1 cmentarzysko ciało- ORz
palne
6 29 g Lubiatów 5 osada EB, KŁ, Orz, PŚr
7 146 b/147 a Wysoka 26 cmentarzysko kurha- KŁ, EB, Eś min. kilkanaście kurha-
nowe i płaskie nów
8 165 d Wysoka 17 osada PŚr
9 230 i Bogaczów 7 cmentarzysko ciało- KŁ, EB
palne
10 220 n Sterków 3 osadnictwo PŚr
11 234 d Sterków 5 osada EK, St, KŁ, OLat, PŚr
12 222 g Sterków 8 osada St, PŚr
13 130 f/i Grabowiec 1 duŜa osada ORz, PŚr
14 190 l Koźla 16 cmentarzysko, osada ORz, PŚr
15 329 k Koźla 1 cmentarzysko kurha- KŁ, EB min. 12 kurhanów
nowe i płaskie
16 211 a Koźla 3 osada KŁ, EB, Eś, PŚr
17 322 b Koźla 2 osada KŁ, EB, Eś, Olat, PŚr
18 246 b Podgórzyce 1 grodzisko WŚr (XII-XIIIw)
19 292 j Turów 1 osada, EK
cmentarzysko KŁ znajdowano popielnice
20 312 j Nowogród Bo- osada, WŚr
brzański 2 skarb KŁ, Eś
21 257 b Bogaczów 2 osada ORz, PŚr
22 258 a Bogaczów 3 osada ORz
23 258 h Bogaczów 4 osada PŚr
Obr. Krzystkowice
184

23 1a Cieszów 1 cmentarzysko ciało- KŁ
palne
24 50 c Zabłocie 17 osada KŁ, EB
25 50 d Zablocie 28 osada KŁ, Eś
26 68 s Zabłocie 16 osada KŁ, PŚr
27 193 ax Zabłocie 1 osada KŁ, Eś
28 17 k Zabłocie 29 cmentarzysko kurha- KŁ, EB
nowe
29 192 l Guzów 15 osada OLat, PŚr
30 192 cx Guzów 4 osada EK, KŁ
31 206 a Guzów 23 osada KŁ
32 212 b Białowice 13 osada OLat, PŚr
33 212 o Białowice 14 osada KŁ, PŚr
34 241 j Biedrzychowice grodzisko pierście- WŚr
Dolne 5 niowe
35 128 f Włostów 26 osada PŚr
36 127 m Włostów 18 osada KŁ, St, PŚr
37 149 b Bieniów 54 osada KŁ, St, WŚr, PŚr
38 156 p Bieniów 59 osada KŁ
39 129 m Bieniów 4 osada KŁ
40 239 j Bieniów 27 osada St, WŚr, PŚr
41 228 o Biedrzychowice cmentarzysko ciało- KŁ
Dolne 4 palne
42 239 o Bieniów 7 osada EK, OLat, St
43 234 b Włostów 7 osada EK, KŁ, WŚr, PŚr
44 137 h Gorzupia 2 osada KŁ, WŚr, PŚr
45 137 i Gorzupia 3 osada ORz
46 158 a Gorzupia 5 osada ORz, WŚr, PŚr
47 184 f Złotnik 16 osada ORz, Śr
Obr. Miodnica
48 16 a Kaczenice 1 cmentarzysko cialo- KŁ
palne
49 39 b Sobolice 1 cmentarzysko ciało- KŁ
palne
50 31 c Nowa Klępina 1 cmentarzysko ciało- KŁ
palne
51 58 a Kotowice 6 osada KŁ, PŚr
52 66 m Drągowina 22 osada KŁ, PŚr
53 48 s Drągowina 10 osada KŁ, St, PŚr
54 48 s Drągowina 8 osada KŁ, PŚr
55 56 h Dobroszów osada KŁ, St, EK, PŚr
Wielki 8 cmentarz KŁ
56 43 d Dobroszów osada EK
Wielki 6
57 56 d Dobroszów osada EK
Wielki 10
58 72 k Dobroszów osada EK, KŁ
Wielki 5
59 72 m Dobroszów osada EK
Wielki 3
60 72 j Dobroszów osada KŁ, PŚr
Wielki 9
61 70 h Drągowina 2 osada KŁ, ORz
62 80 f Dobroszów osada EK
Wielki 4
63 80 m Dobroszów cmentarzysko ciało- KŁ, EB
Wielki 11 palne
64 100 d Dobroszów osada KŁ, St, PŚr
Wielki 7
65 99 i Dobroszów osada EK, KŁ
Wielki 12
66 95 f Drągowina 25 osada KŁ, PŚr
67 84 h Skibice 26 wały śląskie St, Śr 3 odcinki o długości
800m
68 90 a Przybymierz 1 osada KŁ
185

69 85 n Skibice 25 wały śląskie St, Śr 2 odcinki o długości
300m
70 114 f Popowice 5 osada EK, KŁ
71 125 c Popowice 6 osada EK, KŁ
72 134 b Dybów 1 Osada EK
cmentarzysko ciało- KŁ
palne
73 134 f Gorzupia osada EK, KŁ, St, PŚr
Dolna 17
74 145 o Gorzupia ślady osadnictwa St, PŚr
Dolna 20
75 145 s Gorzupia ślady osadnictwa KŁ
Dolna 12
76 161A l Gorzupia osada KŁ, WŚr
Dolna 5
77 167 k Miodnica 8 ślady osadnictwa St, PŚr
78 131/132/141/142 Dybów 7-10, 13- wały śląskie St, WŚr 10 odcinków o długości
16 kilku km
79 139 b/g Stanów 17 wały śląskie St, WŚr kilka odcinków o długości
400 m
80 149 d/f Stanów 18 wały śląskie St, WŚr zasadniczy odcinek ma
137 i długość 1200m
81 195 g Stanów 1 cmentarzysko kurha- EB
nowe KŁ
i płaskie
82 210 d Stanów 2 Cmentarzysko kurha- EB min. 5 kurhanów z bru-
nowe KŁ kiem
I płaskie
83 126 b Popowice 4 punkt osadniczy KŁ
84 168/176 Marcinów 24 wały śląskie St, WŚr długość całego odcinka
1500 m
85 177/178 Marcinów 2 cmentarzysko kurha- KŁ, EB min. 43 kurhany oraz
nowe groby płaskie między
kurhanami
86 201 s Brzeźnica 37 wał śląski (ziemny) St, WŚr długość ok. 300 m
87 193A a Brzeźnica 16 osada KŁ, St, PŚr
88 199 d Miodnica 26 punkt osadniczy Kł, PŚr
89 220 a Karczówka 5 punkt osadniczy St
90 238 a Dzietrzy- punkt osadniczy KŁ, St, PŚr
chowice 9
91 241 w PoŜarów 3 punkt osadniczy KŁ
92 244 h PoŜarów 2 punkt osadniczy EK, KŁ
93 Karczówka 9 punkt osadniczy KŁ, St, PŚr
94 218 a/b Brzeźnica 36 wał śląski St, WŚr dł. 200 m.
95 254 f Stary śagań pozostałości grodzi- PŚr
ska stoŜkowego
96 254 g PoŜarów 1 cmentarzysko ciało- KŁ
palne
osada WŚr, PŚr
97 262 b Stary śagań 3 osada KŁ, Eś
98 261 a śagań 14 cmentarzysko ciało- KŁ, EB
palne
99 261 b/c śagań 18 cmentarzysko ciało- KŁ, EB
palne
100 248 p Dzietrzy- kamień ofiarny o St granitowy głaz narzutowy
chowice 3 pow. 20 m2
Obr. Nowa Wieś
101 6j Dachów 1 osada KŁ, St, PŚr
102 72 a śarków 1 osada EK
cmentarzysko KŁ, EB
osada PŚr
103 335 m Lutol 5 osada EK, St, WŚr, PŚr
104 335 a Lutol 7 osada EK, St
105 337 z Białków 1 cmentarzysko ciało- KŁ, EB, Eś wykopalisko badane
palne przed i po II wojnie świa-
towej
186

106 341 b Tuchola śarska cmentarzysko lub KŁ
16 osada
107 341 c Tuchola śarska osada KŁ, Eś
14
108 341 j Tuchola śarska osada KŁ, EB, ORz, WŚr
1
109 340 k Tuchola śarska osada KŁ, Eś, WŚr
2
110 341 o Tuchola śarska osada KŁ, Eś,
3
111 195 a Chocimek 3 cmentarzysko ciało- KŁ, EB, Eś kilka grobów, wykopali-
palne sko badane przed i po II
wojnie światowej
112 221 i Mokra 14 osada St, PŚr
113 246 f Mokra 13 osada EB, WŚr, PŚr
114 272 b Mokra 5 osada EB, WŚr, PŚr
115 272 l Stara Woda 7 osada KŁ, St, PŚr
116 296 p Tuchola Mała 19 osada KŁ, St
117 319 f Tuchola Mała 21 osada KŁ, St
118 320 g Tuchola Mała 17 osada KŁ, Eś, Olat
119 320 a Tuchola Mała 16 osada KŁ, EB, St, WŚr, PŚr
120 320 c Tuchola Mała 22 osada EK, St, PŚr
121 322 f Stara Woda 22 osada KŁ, St, PŚr
122 272 j Stara Woda 1 cmentarzysko ciało- KŁ, EB, Eś wykopalisko badane po II
palne wojnie światowej
123 120 h Łagoda 10 cmentarzysko ciało- KŁ
palne
124 107 r Łagoda 9 grodzisko WŚr/PŚr
Objaśnienia do tabeli :
WEK - Wczesna Epoka Kamienia

WEB - Wczesna Epoka Brązu
EPB - Epoka Brązu
Eś - Epoka śelaza
ORz - Okres Rzymski
OLat - Okres Lateński
KŁ - Kultura ŁuŜycka
St - StaroŜytność
WŚr - Wczesne Średniowiecze
PŚr - Późne Średniowiecze
Nś - NowoŜytność
Poza tym na omawianym terenie znajdują się liczne osady, cmentarzyska kurhanowe
i płaskie oraz wały śląskie. Warto wspomnieć, Ŝe w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa,
poza lasami znajduje się ciekawe (o randze Biskupina), grodzisko „Wicina” (nr w rej. zab.
39/1968r.) z VII/VI w. p.n.e. z czasów Kultury ŁuŜyckiej (grupa Białowicka), zniszczone
przez najazd scytyjski w VI/V w. p.n.e. Prowadzone badania, zarówno na początku, jak i
pod koniec XX wieku, wykazały obecność wielu przedmiotów związanych z Ŝyciem co-
dziennym tamtego okresu. Grodzisko zlokalizowane jest na łąkach ok. 1200 m na pn-zach.
od wsi Wicina.
Na terenie lasów Nadleśnictwa znajdują się równieŜ 4 grodziska: Obr. Bogaczów (oddz.
62b, 246b); Obr. Krzystkowice (oddz. 241j); Obr. Nowa Wieś (oddz. 107r).
Obiekty archeologiczne chroni ustawa o ochronie dóbr kultury i muzeach z dnia
15.02.1962 roku.
W przypadku znalezienia podczas prac leśnych fragmentów naczyń, innej ceramiki,
fragmentów broni i innych przedmiotów zabytkowych, naleŜy skontaktować się z Muzeum
Archeologicznym Środkowego Nadodrza w Świdnicy.
187
4.11.3 Cmentarze i miejsca pamięci
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice znajdują się cztery cmentarze o łącznej po-

wierzchni 0,93 ha, połoŜonych w dwóch obrębach:
- obr. Bogaczów: oddz. 61 h, pow. 0,42 ha

oddz. 151 h, pow. 0,10 ha
oddz. 186 d, pow. 0,32 ha
- obr. Miodnica: oddz. 195 h, pow. 0,09 ha
Oprócz cmentarzy wymienionych powyŜej, nekropolie znajdują się jeszcze w miejsco-

wościach, w których znajdują się kościoły filialne - wymienionych w rozdziale 4.11.1.
Stare cmentarze są często miejscem występowania wielu chronionych i rzadkich gatunków
roślin i zwierząt. Na ich terenie spotyka się często egzotyczne gatunki drzew i krzewów.
Ciekawostką, o której naleŜy wspomnieć, jest pomnik Majora Malcolma Sinclaira.
Wymieniony obiekt nie znajduje się w rejestrze zabytków. Pomnik zlokalizowany jest w
oddz. 9 a (obr. Miodnica). Urodzony w 1691r. Malcolm Sinclair był Szkotem w szwedz-
kiej słuŜbie. Jako poseł-mediator w wojnie rosyjsko-tureckiej został posądzony o wrogą
działalność na rzecz Rosji. Nie był bezpieczny nawet w granicach Rzeczypospolitej. Został
zamordowany 28 czerwca 1739r. między wsią Piaski, a Nowogrodem Bobrzańskim i po-
chowany na wiejskim cmentarzu we wsi Klępina. W 1804r. hr. Mellin (ówczesny władca
Nowogrodu Bobrzańskiego), funduje płytę nagrobną ku pamięci Malcolma Sinclaira. W
latach 30. odsłonięto pomnik upamiętniający to wydarzenie. Po wojnie pomnik uległ
zniszczeniu, jednak dzięki inicjatywie Urzędu Miasta i Gminy w Nowogrodzie Bobrzań-
skim oraz potomków Sinclaira, odremontowano pomnik, a w czerwcu 2002 r. odbyło się
jego uroczyste odsłonięcie.
4.12 Walory turystyczne
Tereny Nadleśnictwa Krzystkowice to oprócz bogactwa walorów przyrodniczych takŜe

dzieje dawnego osadnictwa oraz oryginalne zabytki architektury ludowej (głównie sakral-
nej). Walory połoŜenia geograficznego i bogata historia ziemi lubuskiej składają się na
duŜy kapitał szans i moŜliwości rozwojowych. Do cech charakterystycznych naleŜy takŜe
niski stopień degradacji ekologicznej i urbanizacji oraz małe uprzemysłowienie. Walorem
omawianego regionu jest dobra dostępność komunikacyjna, niska gęstość zaludnienia oraz
proekologiczna i sprzyjająca inwestorom z branŜy turystycznej polityka władz samorzą-
dowych. Rozwój turystyki na terenie okolicznych gmin dotyczy głównie turystyki poby-
towej i kwalifikowanej. MoŜna organizować tutaj róŜnorodne imprezy turystyczne: rajdy
piesze, rowerowe, spływy kajakowe, wczasy w siodle. Na myśliwych (zarówno krajowych
jak i zagranicznych) czekają atrakcyjne i zasobne tereny łowieckie.
4.12.1 Szlaki samochodowe
Dostępność komunikacyjna stanowi waŜny czynnik świadczący o turystycznej atrak-

cyjności terenów leśnych. Obszar Nadleśnictwa Krzystkowice charakteryzuje dobry układ
drogowy w relacjach międzynarodowych, krajowych i lokalnych. Połączenia w skali mię-
dzynarodowej umoŜliwia droga krajowa nr 27 (Zielona Góra-Przewóz), w skali regionalnej
najwaŜniejsze są drogi wojewódzkie: nr 288 Krosno Odrzańskie-Nowogród Bobrzański, nr
289 Nowogród Bobrzański-Zasieki, nr 290 KoŜuchów-Nowogród Bobrzański, nr 295 No-
wogród Bobrzański-śagań. Są to drogi publiczne o nawierzchni bitumicznej, utrzymywane
w dobrym stanie technicznym przez okres całego roku, aktualnie dzięki funduszom unij-
188
nym intensywnie modernizowane. Uzupełnieniem najwaŜniejszych szlaków komunikacyj-

nych regionu są takŜe drogi powiatowe oraz gminne i leśne. Ich sieć łączy poszczególne
wsie i osady z sąsiadującymi obszarami lasu. Istniejący, korzystny układ komunikacyjny
Nadleśnictwa Krzystkowice otoczonego waŜnymi szlakami komunikacyjnymi stwarza
realne moŜliwości organizowania wycieczek samochodowych. Układ dróg jest więc ko-
rzystny i zachęca do turystyki samochodowej na omawianym terenie.
Kompleksy leśne znajdują się w zasięgu turystycznej penetracji mieszkańców trzech
ośrodków miejskich: Zielona Góra, Nowogród Bobrzański, śagań. Proces ten nasila się
sezonowo w okresach zbioru jagód i grzybów. Obszary leśne udostępnione są dla turysty-
ki indywidualnej i zbiorowej, z czasowym wyłączeniem drzewostanów znajdujących się w
specjalnych warunkach przyrodniczych lub gospodarczych. Dotyczy to m.in. rezerwatów
przyrody, upraw do 4 metrów wysokości, wyłączonych drzewostanów nasiennych oraz
drzewostanów objętych okresowo zabiegami gospodarczymi związanymi z hodowlą,
ochroną lasu i pozyskaniem surowca drzewnego. W okresie wysokiego zagroŜenia poŜa-
rowego moŜe zostać wprowadzony całkowity zakaz wstępu do lasu. Zakaz ten wprowa-
dzany jest takŜe kaŜdorazowo w czasie wykonywania oprysków chemicznych i obowiązuje
on w okresie karencji uŜytego środka.
Istotnym wydaje się być nakłonienie turystów podąŜających waŜnym szlakami komu-
nikacyjnymi do odwiedzenia uroczych zakątków leśnych, gdzie moŜliwy staje się pełny
kontakt człowieka z przyrodą. NaleŜy przy tym pamiętać, iŜ turystyka zmotoryzowana
moŜe odbywać się drogami publicznymi oraz drogami leśnymi oznakowanymi drogo-
wskazami, natomiast drogi leśne oraz linie podziału powierzchniowego objęte są całorocz-
nym zakazem wjazdu. Dlatego naleŜy o tym informować wszystkich zmotoryzowanych
turystów za pomocą tablic informacyjnych, folderów i za pośrednictwem środków maso-
wego przekazu.
4.12.2 Szlaki kolejowe
Sieć połączeń kolejowych na omawianym terenie nie jest dobrze rozwinięta. Wynika to
z tego, iŜ część istniejących wcześniej połączeń została zlikwidowana. NajwaŜniejszą linią
kolejową jest trasa relacji Zielona Góra-śary (370), ze stacjami kolejowymi Letnica, Koź-
la, Bogaczów, Nowogród Bobrzański, Krzystkowice i Bieniów. Drugą trasą kolejową jest
połączenie Bieniów-Lubsko (275), która łączy ze sobą stacje: Bieniów, Jasień i Lubsko.
Mimo, iŜ w ostatnich latach znaczenie transportu kolejowego znacznie spadło, to jed-
nak turyści przybywający koleją na poszczególne stacje powinni być informowani o walo-
rach turystyczno-przyrodniczych otaczającego je terenu.
4.12.3 Szlaki piesze i rowerowe
Przez teren Nadleśnictwa przebiegają zasadniczo dwa szlaki turystyczne dla ruchu piesze-
go:
Zielony (Krosno Odrzańskie-Szprotawa);
Czarny (śagań-śary).
189
Ryc. 12. Przebieg szlaków turystycznych przecinających teren Nadleśnictwa Krzystkowice43
Istniejące na omawianym terenie szlaki rowerowe częściowo pokrywają się z istnieją-

cymi szlakami pieszymi i wymienić tu moŜemy dwa obiekty:
Zielony (Krosno Odrzańskie-Szprotawa) - nr 40;
Czarny (Zielona Góra-Podgórzyce) - nr 46.
Ryc. 13. Schemat przedstawiający przebieg tras rowerowych przecinających teren N-ctwa Krzystkowice44
43
źródło: http://szlaki.pttk.pl
44
źródło: http://ziemialubuska.pl
190
Układ tych tras wyznaczono w taki sposób, aby turyści mogli zapoznać się z walorami
przyrodniczymi otaczającej je okolicy. Dokładny ich przebieg przedstawiony został na
mapie przeglądowej walorów przyrodniczo-kulturowych.
4.12.4 Szlaki wodne
Na omawianym terenie występuje jeden szlak wodny:

śagań-Krosno Odrzańskie: rzeką Bóbr i kanałem Dychowskim.
4.13 Mapa przeglądowa walorów przyrodniczo-kulturowych
Mapę przeglądową walorów przyrodniczych i kulturowych sporządzono osobno dla

kaŜdego z obrębów w skali 1: 25 000. Na mapie umieszczono następujące informacje:
istniejące i projektowane powierzchniowe formy ochrony przyrody;
pomniki przyrody;
stanowiska roślin chronionych;
lasy ochronne;
drzewostany ponad 100-letnie;
skupiska zadrzewień;
zabytkowe parki wiejskie;
bagna;
jeziora;
oczka śródleśne;
źródliska;
szlaki turystyczne;
ciekawsze zabytki kultury materialnej;
grodziska i cmentarze;
zabytkowe parki;
Dla wszystkich leśnictw wykonano mapy walorów przyrodniczo-kulturowych w skali

1:10 000, zgodnie z zapisami Zarządzenia nr 18 Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów
Państwowych w Zielonej Górze z dnia 10 listopada 2004 r. w sprawie ustalenia procedur
postępowania związanego z ochroną przyrody na poziomie leśnictwa w RDLP w Zielonej
Górze (znak: ZZO-732-23/04).
191
5 ZagroŜenia
Przedmiotem niniejszego rozdziału jest scharakteryzowanie stanu zdrowotnego lasu
Nadleśnictwa Krzystkowice, podstawowych czynników determinujących poziom zagroŜeń
i czynników stymulujących stan jakościowy środowiska leśnego. Na środowisko leśne
mają wpływ róŜne czynniki. Negatywnie oddziałujące na stan jakościowy środowiska le-
śnego czynniki określane jako stresowe, moŜna sklasyfikować z uwzględnieniem:
a) pochodzenia, jako: abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne;
b) charakteru oddziaływania, jako: chroniczne i okresowe;
c) roli, jaką odgrywają w procesie chorobowym, jako predyspozycyjne, inicjujące
i współuczestniczące.
Występowanie czynników stresowych moŜe, w zaleŜności od ich rodzaju i nasileń,
przynieść następujące skutki:
a) uszkodzenie lub wyginięcie poszczególnych organizmów;
b) zakłócenie naturalnego składu i struktury ekosystemu leśnego oraz uboŜenie róŜno-
rodności biologicznej na wszystkich poziomach organizacji: genetycznym, gatunkowym,
ekosystemowym i krajobrazowym;
c) uszkodzenie całego ekosystemu leśnego, trwałe ograniczenie produkcyjności siedlisk
i przyrostu drzew, a zatem zmniejszenie zasobów leśnych i funkcji pozaprodukcyjnych
(ochronnych, społecznych) lasu;
d) całkowite zamieranie drzewostanów i synantropizację zbiorowiska roślinnego.
Mimo, Ŝe zawsze w zbiorowiskach leśnych następuje wydzielanie się drzew, to i tak

najbardziej widocznym elementem pokazującym stan lasu i postępujące zagroŜenie jest
ilość posuszu wydzielającego się w drzewostanach. PoniŜsza tabela pokazuje ten proces
w Nadleśnictwie Krzystkowice w poprzednim okresie gospodarczym.
Tabela 38. Ilość wydzielającego się posuszu w latach: 2001-2010

Wyszczególnienie Rok Razem
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
m3
Posusz liściasty 672,21 709,17 813,60 1463,69 963,01 1318,28 1652,61 962,79 566,5 80,58 9202,44
Posusz liściasty 495,89 379,53 280,66 315,63 204,06 1262,55 657,89 446,61 295,25 21,03 4359,10
Złomy i wiatro- 436,12 2023,43 2221,35 742,78 558,71 823,92 24015,40 1582,34 360,96 1713,65 34478,66
łomy
Ogółem 1604,22 3112,13 3315,61 2522,10 1725,78 3404,75 26325,90 2991,74 1222,71 1815,26 48040,20
Jak wynika z powyŜszej tabeli, największe nasilenie występowania niekorzystnych

czynników miało miejsce w latach 2002, 2003 oraz 2007. Najwięcej jednak drzewostany
ucierpiały ze strony huraganowych wiatrów w roku 2007.
Przeprowadzona w dalszej części opracowania analiza czynników stresowych oddzia-
łujących na środowisko leśne, uwzględniająca pochodzenie tych zjawisk daje najlepszy
obraz stanu zagroŜenia lasów Nadleśnictwa Krzystkowice.
5.1 ZagroŜenie wywołane ujemnym oddziaływaniem przemysłu
5.1.1 Poziom uszkodzenia drzewostanów Nadleśnictwa
Poziom uszkodzeń drzewostanów w latach 2000-2004 podlegał niewielkim zmianom,

choć lata 2003-2004 wykazują nieco wyŜszy poziom uszkodzenia w porównaniu do lat
2000-2001.
192
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice znajdują się cztery stałe powierzchnie monito-

ringu biologicznego (SPO I rzędu) zlokalizowane w następujących punktach:
1. Powierzchnia nr 59 w obrębie Bogaczów, oddz. 204g;
2. Powierzchnia nr 62 w obrębie Bogaczów, oddz. 273a;
3. Powierzchnia nr 106G w obrębie Miodnica, oddz. 147m;
4. Powierzchnia nr 61 w obrębie Nowa Wieś, oddz. 288c.
Coroczne obserwacje cech morfologicznych koron drzew, pozwalają na ocenę poziomu
uszkodzenia drzewostanów tego regionu w stosunku do drzewostanów obszarów Regio-
nalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze i całego kraju.
Średni wskaźnik defoliacji obliczony w 2003 roku dla sosny w wieku powyŜej 40 lat
wynosił dla terenu RDLP Zielona Góra 2,63 i mieścił się poniŜej średniej krajowej (2,76).
Ostatnie publikowane dane dla terenu Nadleśnictwa Krzystkowice pochodzą z 2000 roku i
wtedy średni poziom defoliacji utrzymywał się na poziomie 17-19% w części północnej
Nadleśnictwa a w południowej wskazywał 16%. Jednak w ostatnich latach główne czynni-
ki oddziaływania na aparat asymilacyjny - emisje przemysłowe z tzw. źródeł dalekiego
transportu (głównie z niemieckich elektrowni usytuowanych nad Odrą) przestały mieć
znaczenie, gdyŜ wspomniane zakłady zostały zlikwidowane. Potwierdzają to równieŜ wy-
niki badań stęŜenia dwutlenku siarki i tlenków azotu w powietrzu w stacjach pomiarowych
w powiatach: świebodzińskim, krośnieńskim i zielonogórskim, które ocenione zostały po-
niŜej dolnego progu szacowania. MoŜna więc wysunąć tezę, iŜ poziom uszkodzenia drze-
wostanów w Nadleśnictwie Krzystkowice znacznie się zmniejszył.
5.1.2 Zakłady uciąŜliwe dla środowiska na terenie Nadleśnictwa.
Lasy Nadleśnictwa Krzystkowice do niedawna znajdowały się w zasięgu ujemnego od-

działywania emisji przemysłowych z tzw. źródeł dalekiego transportu. Jak wspomniano w
poprzednim rozdziale problem ten obecnie nie występuje ze względu na przemiany gospo-
darcze u naszych zachodnich sąsiadów. Pewnym problemem w skali lokalnej są okresowe
zanieczyszczenia pochodzące z palenisk domowych.
W zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa nie ma obecnie zakładów znajdujących się na
wojewódzkiej liście zakładów uciąŜliwych.
5.1.3 Zanieczyszczenia powietrza.
Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza w województwie lubuskim jest

emisja antropogeniczna (wynikająca z działalności człowieka), na którą składa się emisja z
działalności przemysłowej, z sektora bytowego oraz emisja komunikacyjna. Naturalne
procesy zachodzące w przyrodzie (emisja naturalna) mają znaczenie marginalne i w nie-
wielkim stopniu oddziałują na jakość powietrza atmosferycznego.
Analiza informacji gromadzonych w ramach wojewódzkiej bazy danych o korzystaniu
ze środowiska oraz kontrole wykonywane przez WIOŚ w Zielonej Górze równieŜ wskazu-
ją na systematyczne zmniejszanie się emisji zanieczyszczeń do środowiska. Jest to związa-
ne głównie z ograniczeniami zuŜycia energii w odniesieniu do wielkości produkcji oraz
zamianą nośników energii na mniej szkodliwe dla środowiska.
Analiza wyników badań zanieczyszczeń gazowych powietrza prowadzonych w ostat-
nich latach w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska wykazała, iŜ na terenie wo-
jewództwa lubuskiego nie zarejestrowano stęŜeń dwutlenku siarki i tlenków azotu przekra-
czających wartości normatywnych.
193
W najbliŜszych latach procesy zmian w środowisku przyrodniczym będą kontynuowa-

ne w róŜnym tempie. Spadek koncentracji zanieczyszczeń powietrza będzie spowalniany
przez szybki rozwój gospodarczy. NaleŜy przewidywać stopniowy wzrost depozytu związ-
ków azotowych z powodu wzrostu ruchu samochodowego, ale równieŜ z powodu intensy-
fikacji produkcji zwierząt hodowlanych. Narastający depozyt związków azotowych moŜe
mieć niekorzystne oddziaływanie na stan zdrowotny drzewostanów w związku z obniŜe-
niem odporności na stresy. Zarówno czynniki abiotyczne jak i biotyczne mogą powodować
lokalnie narastające szkody w drzewostanach w nadchodzących latach. W znacznym stop-
niu o kondycji drzewostanów decydować będą warunki pogodowe, a w szczególności po-
ziom deficytu wody w okresie wegetacyjnym. Są one jednak trudne do przewidzenia w
perspektywie dłuŜszego okresu czasu.
5.1.4 ZagroŜenia związane z przebiegiem szlaków komunikacyjnych.
Zagęszczenie szlaków komunikacyjnych o duŜym natęŜeniu ruchu, tak kołowego, jak i

szynowego, na terenie Nadleśnictwa jest umiarkowane.
NajwaŜniejszą linią kolejową jest trasa relacji Zielona Góra-śagań.
Z tras drogowych najwaŜniejsze znaczenie ma droga krajowa nr 27, zaś w skali regio-
nalnej najwaŜniejsze są drogi wojewódzkie: Krosno Odrzańskie-Nowogród Bobrzański,
Nowogród Bobrzański-śagań, Nowogród Bobrzański-Przewóz.
Wymienione szlaki komunikacyjne stanowią znaczące bariery ekologiczne, utrudniają-
ce swobodną migrację róŜnym gatunkom zwierząt poprzez:
utrudnianie przemieszczania się roślin i zwierząt;
zniszczenie siedlisk w zasięgu przebiegu drogi i strefie najsilniejszego oddziaływania;
zabijanie zwierząt dzikich i domowych w wyniku wypadków i kolizji;
ekspansja gatunków obcych geograficznie i związanych z człowiekiem (synantropij-
nych).
Wspomniane powyŜej oddziaływania powodują często długofalowe i nieodwracalne
skutki dla ekosystemów:
degradacja cennych i zagroŜonych siedlisk;
zamieranie lokalnych populacji roślin i zwierząt;
wzrost tempa wymierania gatunków rzadkich i zagroŜonych.
Ze wszystkich form negatywnego oddziaływania dróg największe znaczenie w skut-
kach ekologicznych ma tworzenie barier ekologicznych uniemoŜliwiających lub utrudnia-
jących przemieszczanie się zwierząt w poprzek drogi.
5.1.5 ZagroŜenia wywołane projektowanymi autostradami i drogami

szybkiego ruchu.
NajwaŜniejszym zagroŜeniem dla funkcjonowania korytarzy ekologicznych jest prze-

rywanie ich ciągłości przez drogi i linie kolejowe oraz wylesianie powierzchni i rozwój
obszarów zabudowanych. Konflikty pomiędzy przebiegiem korytarzy i przebiegiem dróg
w Polsce dotyczą zarówno istniejącej sieci drogowej, jak i planowanych do budowy auto-
strad i dróg ekspresowych.
Przez teren Nadleśnictwa w chwili obecnej nie projektuje się przebiegu autostrad ani
dróg ekspresowych.
194
5.2 ZagroŜenia ekosystemów wodnych.
5.2.1 Wody gruntowe
Na duŜej części Nadleśnictwa Krzystkowice obserwuje się obniŜanie poziomu wód

gruntowych. Głównym czynnikiem sprawczym tej sytuacji jest znaczny spadek ilości opa-
dów oraz przeprowadzone melioracje wodne. Symptomem tego stanu jest osuszenie zator-
fionych obniŜeń terenowych i bagien występujących na tym obszarze. ObniŜenie poziomu
wód gruntowych, a w rezultacie osuszanie się siedlisk bagiennych i wilgotnych szczegól-
nie intensywne stało się w latach 1995-2005. Na skutek osuszania, gleby bagienne
w róŜnym stopniu zmieniają swój charakter. Elementem najbardziej widocznym jest mur-
szenie torfów. Ponadto obniŜenie poziomu wód gruntowych powoduje osłabienie wszyst-
kich drzewostanów. Stają się one bardziej podatne na niekorzystne oddziaływanie emisji
przemysłowych, patogenów grzybowych i szkodników owadzich.
5.2.2 Czystość wód powierzchniowych na terenie Nadleśnictwa
Ocena klasyfikacji wód rzek przepływających przez teren Nadleśnictwa Krzystkowice

ma charakter orientacyjny, gdyŜ Rozp. Min. Środ. z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie kla-
syfikacji do prezentowania stanu wód powierzchniowych (...). Dz. U. Nr 32 poz. 284 utra-
ciło moc z dniem 01.01.2005. Jednak mimo to Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowi-
ska województwa Lubuskiego prowadzi badania nad jakością wybranych wód powierzch-
niowych.
Wg jego danych z 2009 roku stan jakości wód rzek połoŜonych w zasięgu działania
Nadleśnictwa Krzystkowice jest następujący:
Tabela 39. Czystość wód powierzchniowych na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice

Nazwa cieku Badane parametry
Klasa ele- Klasa elementów Stan wynikający z Potencjał eko-
mentów fizykochemicznych obecności substan- logiczny
biologicz- (1-5) cji szczególnie
nych szkodliwych
Bóbr od Kwisy do II II dobry dobry
Kanału Dychow-
skiego
Brzeźnica od Szu- II PoniŜej stanu dobrego dobry umiarkowany
mu do Bobru
Bóbr starorzecze I II Dobry dobry
(od Kanału Dy-
chowskiego do
zbiornika Radu-
szec)
195
W 2009 roku oceniono takŜe stopień eutrofizacji lubuskich rzek45. Jak wynika z poniŜ-
szej ryciny proces ten nie ma większego znaczenia dla cieków przepływających przez teren
Nadleśnictwa.
Ryc. 14. Proces eutrofizacji wód powierzchniowych na południowym obszarze województwa lubuskiego
5.3 ZagroŜenia biotyczne
5.3.1 Szkody powodowane przez owady
Lasy Nadleśnictwa Krzystkowice naleŜy zaliczyć do średnio naraŜonych na szkody ze

strony szkodników owadzich. W minionym okresie gospodarczym miało miejsce kilka
masowych pojawów szkodliwych insektów. Bardziej szczegółowe dane zawiera poniŜsza
tabela.
Tabela 40. Gradacje owadów na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice w latach 2001- 2010
Rok Gatunek owada Powierzchnia wy- Powierzchnia zwal- Uwagi
stępowania (ha) czania (ha)
2001 Strzygonia choinówka 2 954 0
2001 Barczatka sosnówka 7 801 7 801
2002 Brudnica mniszka 101 101
2003 Barczatka sosnówka 5 600 5 600
2003 Brudnica mniszka 5 917 5 917
2004 Brudnica mniszka 1 920 1 920
2007 Barczatka sosnówka 850 850
Masowe pojawy zwalczano przy pomocy oprysków lotniczych z wykorzystaniem pre-

paratów: Dymilin 480SC, Nomolt 150SC, Foray 02UL i Rimon 100EC.
Największe zagroŜenie ze strony szkodników owadzich wystąpiło na omawianym tere-
nie w latach: 2001 i 2003.
45
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
196
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice nie stwierdzono do tej pory większych obsza-

rów zagroŜenia masowym pojawem szkodników wtórnych.
W minionym okresie gospodarczym, w celu monitorowania występowania szkodli-
wych owadów, a częściowo ich zwalczania, stosowano środki zapobiegawcze:
budki lęgowe;
mrowiska ogrodzone;
Nadleśnictwo posiada jedną remizę w ogniskowo-kompleksowej metodzie ochrony lasu o
powierzchni 0,06 ha (obręb Krzystkowice, oddz. 21f);
monitorowanie powierzchni zagroŜonych występowaniem szkód od pędraków.
5.3.2 Ogniska gradacyjne
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice istnieją dwa obszary uznane za pierwotne ogni-

ska gradacyjne.
Pierwsze z nich (POG nr 1) znajduje się w obrębie Bogaczów, na terenie leśnictw Wy-
soka i Bogaczów i ma powierzchnię 1 171,83 ha. Drugie (POG nr 2), znacznie większe
(4 199,95 ha), zlokalizowano w obrębie Nowa Wieś, w pięciu leśnictwach (Kosynka,
Krzywaniec, Mokrzyce, Tuchola i śarków). Łączna powierzchnia obu obszarów wynosi 5
371,78 ha.
Jak wynika z dotychczasowych badań, wspólnymi cechami drzewostanów, w których
mają miejsce masowe występowania owadów są:
sztuczne pochodzenie;
równowiekowość;
ubogi skład gatunkowy;
ubogie siedliska;
brak podszytów.
W takich właśnie drzewostanach zaczyna się zazwyczaj gwałtowne narastanie liczeb-
ności
szkodników. Dlatego mówimy w tym przypadku o pierwotnych ogniskach gradacyjnych.
Zlokalizowanie takich obszarów w Nadleśnictwie ma charakter czasowy, zwłaszcza gdy
więcej drzewostanów moŜe spełnić na omawianym obszarze wskazane wcześniej kryteria.
Dlatego niezwykle istotne jest prowadzenie nieustannych prac mających na celu wczesne
wykrycie nowych ognisk. Umiejętne zaś prowadzenie gospodarki leśnej na obszarach
podwyŜszonego ryzyka występowania szkodliwych owadów moŜe doprowadzić do usu-
nięcia danego obszaru z rejestru pierwotnych ognisk gradacyjnych.
197
Ryc. 15. Pierwotne ogniska gradacyjne w Nadleśnictwie Krzystkowice

5.3.3 Szkody powodowane przez ssaki
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice występuje duŜa presja zwierzyny płowej na te-

reny leśne. Niezmiernie istotna jest w tej sytuacji współpraca z zarządami kół łowieckich
dotycząca liczebności zwierzyny, dostosowanej do pojemności obwodów. Odpowiednia
liczebność oraz struktura zwierzyny łownej pozwoli zmniejszyć szkody przez nią wyrzą-
dzane. NaleŜy równieŜ dbać o poprawę warunków bytowania zwierzyny łownej przez za-
pewnienie karmy (odpowiednia liczba poletek łowieckich, łąki śródleśne, zimowe dokar-
mianie) oraz wody, a takŜe spokoju, zwłaszcza w miejscach stałych ostoi zwierzyny.
Na terenie Nadleśnictwa problemem są szkody w uprawach, młodnikach, podszytach i
innych nasadzeniach wyrządzane przez zwierzynę płową. Szkody w postaci zgryzania i
spałowania zarejestrowane w czasie taksacji przedstawiają się następująco:
Tabela 41. Rozmiar szkód powodowanych przez zwierzynę wg stanu na 01.01.2011

Stopień uszkodzenia
Łącznie
Obręb 1 2 3
Powierzchnia uszkodzeń (ha)
Bogaczów 555,19 430,66 37,21 1 023,06
Krzystkowice 209,33 148,54 19,96 377,83
Miodnica 309,24 121,64 28,45 459,33
Nowa Wieś 249,95 777,01 230,04 1 257,00
Nadleśnictwo 1 323,71 1 477,85 315,66 3 117,22
W celu minimalizowania szkód wyrządzanych przez zwierzynę łowną stosowano w

minionym okresie gospodarczym następujące środki ochronne:
zabezpieczenie upraw repelentami;
grodzenie upraw;
stała konserwacja i naprawa istniejących grodzeń;
zabezpieczenie mechaniczne - paliki, osłonki dla gatunków cennych;
ścisły kontakt z kołami łowieckimi w zakresie zagospodarowania łowisk;
198
regulacja struktury wiekowej i płciowej jeleniowatych;

na powierzchniach planowanych do cięć w danym roku ścinano i pozostawiono w okresie
zimy i wczesnej wiosny część drzew w celu udostępnienia ich dla zwierzyny do spało-
wania.
5.3.4 Szkody powodowane przez patogeniczne grzyby
Spośród patogenów grzybowych największe zagroŜenie istnieje ze strony opieńki i hu-

by korzeni w drzewostanach sosnowych na gruntach porolnych. W Nadleśnictwie zain-
wentaryzowano 4 222,00 ha takich drzewostanów:
w obrębie Bogaczów – 1 695,51 ha;
w obrębie Krzystkowice – 673,56 ha;
w obrębie Miodnica – 1 512,52 ha;
W obrębie Nowa Wieś – 340,41 ha.
Drzewostany te są zaznaczone w opisach taksacyjnych oraz naniesione na mapy ochro-
ny lasu. Na uprawach duŜym zagroŜeniem jest opieńka i osutka sosnowa. Ponadto we
wszystkich drzewostanach przeszłorębnych występuje huba sosny. W minionym okresie
gospodarczym wszystkie powierzchnie na gruntach porolnych objęte zabiegami hodowla-
nymi planowane były do profilaktycznego zabezpieczenia pniaków preparatem Pg IBL.
Tabela 42. Powierzchnia zwalczania grzybów patogenicznych preparatem IBL w Nadleśnictwie Krzystkowice
Rok 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Razem
Powierzchnia
64,17 85,11 318,76 315,68 284,21 493,63 262,89 152,30 161,83 78,64 2153,05
[ha]
Zinwentaryzowane szkody podczas prac taksacyjnych wyrządzone przez grzyby paso-

Ŝytnicze przedstawiają się następująco:
Tabela 43. Powierzchnia uszkodzeń od grzybów patogenicznych w N-ctwie Sulechów stan na 01.01.2010r.
Stopień uszkodzenia
Łącznie
Obręb 1 2 3
Powierzchnia uszkodzeń (ha)
Bogaczów 50,54 - - 50,54
Krzystkowice 16,06 - - 16,06
Miodnica 16,69 - - 16,69
Nowa Wieś 54,98 2,84 - 57,82
Nadleśnictwo 137,27 2,84 - 140,11
5.4 ZagroŜenia abiotyczne
NajwaŜniejszym wśród zagroŜeń abiotycznych na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice

jest niedobór wody, spowodowany obniŜeniem się poziomu wód gruntowych oraz niskimi
opadami w połączeniu z wysokimi temperaturami. Powoduje to osłabienie wszystkich
drzewostanów i zwiększenie ich podatności na szkody od grzybów i owadów.
Na szkody ze strony wiatru naraŜone są drzewostany znajdujące się na skraju lasu, a
takŜe ściany lasu graniczące z otwartą powierzchnią (np. w gniazdach, lukach). Ryzyko
szkód wzrasta, gdy otwarta ściana drzewostanu jest wystawiana na działanie panujących
wiatrów (u nas zachodnich). Szkody od wiatru obserwuje się corocznie. Znaczenie gospo-
darcze miały szkody powstałe po wichurach w 2002, 2003 i 2007 roku.
199
Okresy zimowe przynoszą dla lasu szereg zagroŜeń. Szczególnie groźna jest okiść śnie-
gowa, występująca w trakcie opadów duŜej ilości mokrego śniegu. Podatne są zwłaszcza
drzewostany II klasy wieku (silne przegęszczenie na słabszych siedliskach).
Oddzielny problem stanowią zmrozowiska. Są to najczęściej niewielkie zagłębienia te-
renu o małej wentylacji z wysokim poziomem wody gruntowej. W porównaniu
z otaczającym je terenem panują tu niŜsze temperatury i utrzymują się znacznie dłuŜej.
W zmrozowiskach szczególnie trudne jest wyprowadzenie upraw.
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice nie stwierdzono znaczących szkód powodowa-
nych przez czynniki abiotyczne.
5.5 PoŜary
W ubiegłym okresie gospodarczym 2001-2010 na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice

powstały 436 poŜarów na łącznej powierzchni 46,38 ha. Szczegółowe dane na temat zaist-
niałych poŜarów zawiera poniŜsza tabela.
Tabela 44. Zestawienie danych dotyczących poŜarów w Nadleśnictwie Krzystkowice w latach 2001- 2010
Rok Grupy wielkości poŜarów Przeciętna
powierzchnia
do 0,05 ha od 0,06 do 1,00 ha od 1,01 do 10,00 ha od 10,01 do 100 ha poŜarów
ilość pow. ilość pow. ilość pow. ilość pow.
łączna łączna łączna łączna
2001 15 0,21 6 1,33 0,07
2002 58 1,10 10 1,96 0,04
2003 111 2,23 33 7,30 4 14,11 0,16
2004 40 0,71 13 3,57 1 3 0,13
2005 31 0,45 8 1,72 0,06
2006 38 0,80 7 1,06 1 3,04 0,11
2007 10 0,18 2 0,8 0,08
2008 11 0,18 2 0,48 0,05
2009 15 0,31 10 1,52 0,07
2010 8 0,14 2 0,18 0,03
Razem 337 6,31 93 19,92 6 20,15 0 0 śred. pow. 0,11 ha.
PoŜary w grupach w zaleŜności od wielkości powierzchni przedstawiają się następują-

co:
ugaszone w zarodku o powierzchni do 0,05 ha - 337 sztuki;
małe o powierzchni od 0,06 do 1,00 ha - 93 sztuki;
średnie o powierzchni od 1,01 do 10,00 ha - 3 sztuki;
duŜe o powierzchni powyŜej 10 ha – brak.
Przeciętna powierzchnia jednego poŜaru w minionym dziesięcioleciu wyniosła 0,11 ha,
a w ciągu roku przeciętnie powstawało 43 poŜarów róŜnej wielkości. Głównymi przyczy-
nami poŜarów były: celowe podpalenia i nieostroŜność ludzka w obchodzeniu się z
ogniem. DuŜe zagroŜenie poŜarowe na omawianym obszarze jest związane z powszech-
nym występowaniem drzewostanów sosnowych, często bez podszytów i z łatwopalnym
runem. Niebezpieczeństwo wiąŜe się równieŜ ze zwiększoną penetracją lasów przez tury-
stów oraz miejscową ludność w okresie lata i jesieni.
5.6 Bezpośrednie negatywne oddziaływanie człowieka na lasy
Całokształt planowych i nieplanowych, bezpośrednich i pośrednich oddziaływań ludz-

kich wywołujących zmiany w środowisku i szacie roślinnej nazywamy antropopresją. Je-
200
Ŝeli oddziaływania te wpływają negatywnie na przyrodę moŜemy mówić o zagroŜeniach

antropogenicznych.
Do szkód związanych z działalnością człowieka występujących na terenie Nadleśnic-
twa moŜemy zaliczyć:
szkody powodowane przez właścicieli prywatnych gospodarstw. Powszechne wywoŜenie
do lasu śmieci przez okolicznych mieszkańców wsi i miast (spośród śmieci najgroź-
niejsze są chemikalia i tworzywa sztuczne);
zanieczyszczenie wód ściekami;
poŜary - podpalenia; według danych Nadleśnictwa większość poŜarów powstało z winy
człowieka;
niekontrolowany ruch turystyczny i wypoczynkowy w lasach. Ogromna penetracja lasów
w okresach zbioru jagód i grzybów przez miejscową ludność. Wynikiem tych maso-
wych zbiorów jest zniszczenie na wielu hektarach ściółki leśnej, wydeptywanie runa,
płoszenie zwierzyny (niebezpieczne zwłaszcza w okresie rykowiska);
szkodnictwo leśne: naruszenie granic, bezprawny wyrąb i kradzieŜe drewna, bezprawne
pobieranie ściółki, wycinanie i niszczenie drzewek (stroisz), szkody te w Nadleśnictwie
występują sporadycznie;
inne szkody: niszczenie gniazd ptasich i mrowisk, wydobywanie nielegalnie kopalin (gli-
ny, Ŝwiru, piasku, torfu); z tych szkód widoczne jest miejscami pozyskiwanie piasku i
torfu;
szkody powstałe w lesie w wyniku wadliwie prowadzonych czynności z zakresu eksplo-
atacji i zagospodarowania lasu; w czasie prac urządzeniowych w nadleśnictwie Krzyst-
kowice spotkano się z poprawnie prowadzoną gospodarką leśną.
Wyrzucanie śmieci do lasu jest nie tylko problemem Nadleśnictwa Krzystkowice. Jest
to problem ogólnopolski i bez edukacji społeczeństwa zjawisko nie zniknie samoistnie.
5.7 Inwestycje znacząco oddziałujące na środowisko w zasięgu admini-

stracyjnym Nadleśnictwa
W zasięgu administracyjnym Nadleśnictwa Krzystkowice nie planuje się w najbliŜ-

szym
czasie Ŝadnych inwestycji oddziałujących znacząco na środowisko przyrodnicze.
201
6 Wytyczne do organizacji gospodarstwa leśnego, regulacji uŜytkowa-

nia zasobów oraz wykonywania prac leśnych
Jednym z wielu działań dotyczących ekologizacji gospodarki leśnej był zainspirowany
przez MOŚZNiL program: Polska Polityka ZrównowaŜonej Gospodarki Leśnej. Ujmuje on
zamierzenia w zakresie zrównowaŜonej gospodarki leśnej oraz zobowiązania międzynaro-
dowe Polski, zwłaszcza dotyczące zasad ochrony lasu (konferencje ministerialne poświę-
cone ochronie lasów w Europie: Strasburg 1990 i Helsinki 1993) i słuŜy realizacji koncep-
cji trwałego rozwoju lasów.
Podstawowe zasady tej gospodarki to:
zachowanie całej naturalnej zmienności przyrody leśnej i funkcjonowania ekosystemów
leśnych w stanie zbliŜonym do naturalnego z uwzględnieniem kierunków ewolucji
w przyrodzie;
odtworzenie zbiorowisk zdegradowanych i zniekształconych metodami hodowli
i ochrony lasu przy wykorzystaniu w miarę moŜliwości sukcesji naturalnej;
utrzymanie i wzmocnienie produkcyjnych funkcji lasów (uŜytkowanie główne i uboczne);
ochrona i zachowanie róŜnorodności biologicznej oraz bogactwa genetycznego zbioro-
wisk dziko Ŝyjących roślin, zwierząt i mikroorganizmów;
utrzymanie i wzmoŜenie funkcji ochronnych w zagospodarowaniu lasów (zwłaszcza
ochrony gleby i wody);
utrzymanie zdrowotności i witalności ekosystemów leśnych.
Obecnie prowadzona gospodarka leśna powinna uwzględniać powyŜsze postulaty.
Zasady zagospodarowania lasu oparte zostały na „Wytycznych w sprawie doskonalenia
gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych” zawartych w Zarządzeniu Nr 11A Dyrek-
tora Generalnego Lasów Państwowych oraz w Zasadach Hodowli Lasu
(Warszawa 2003). Mają one na celu odstąpienie od prowadzenia uproszczonej i schema-
tycznej gospodarki leśnej, oraz wdroŜenie zasad zmierzających do zachowania biologicz-
nej róŜnorodności lasów i utrzymania produkcyjnej zasobności lasów.
Do głównych zadań Lasów Państwowych naleŜy prowadzenie trwale zrównowaŜonej
gospodarki leśnej według planu urządzenia lasu z uwzględnieniem w szczególności nastę-
pujących celów:
wzbogacenie strefy ekotonowej na obrzeŜach pól i innych powierzchni nieleśnych oraz
wód;
wykorzystanie wszystkich moŜliwości naturalnego odnawiania lasu;
ograniczenie zakresu stosowania zrębów zupełnych;
opracowanie programu ochrony przyrody;
zachowanie naturalnych formacji przyrodniczych na siedliskach olsów, borów wilgotnych
i lasów łęgowych;
zachowanie w stanie nienaruszonym bagien, torfowisk, łąk śródleśnych, wrzosowisk,
wydm i uznanie ich za uŜytki ekologiczne;
odbudowanie zbiorników małej retencji;
przebudowę drzewostanów rosnących na gruntach porolnych;
ograniczenie stosowania chemicznych zabiegów ochronnych;
zachowanie właściwego stanu sanitarnego lasu;
wzmoŜenie naturalnej odporności środowiska leśnego;
wprowadzenie zasad nadrzędności kryteriów ekologicznych przed ekonomicznymi;
poprawę struktury drzewostanów i produkcyjności siedlisk;
zachowanie biologicznej róŜnorodności lasów;
występowanie z inicjatywami o objęcie róŜnymi formami ochrony.
202
Gospodarka leśna prowadzona jest przez Nadleśniczego samodzielnie w oparciu

o obowiązujące prawo, zasady i instrukcje techniczno-leśne, na podstawie planów urzą-
dzenia lasu opracowywanych na okresy 10-letnie. Rozmiar podstawowych zadań gospo-
darczych określono w części 1 planu urządzenia lasu opracowanego na okres 10 lat wg
stanu na dzień 1.01.2011 r. Zadania te wynikają ze szczegółowych analiz stanu i potrzeb
Nadleśnictwa w zakresie prowadzenia uŜytkowania, hodowli i ochrony lasu:
3
Ogólny zapas drewna w ubiegłym 10-leciu wynosił 4 629 827 m . Obecnie wzrósł o 831
657 m3 i wynosi 5 461 484 m3
3
Przeciętna zasobność na 1 ha w ubiegłym 10-leciu wynosiła 154 m /ha. Obecnie wynosi
179 m3/ha, wzrost o ponad 16%
Przeciętny wiek drzewostanów w ubiegłym 10-leciu wynosił 51, obecnie 54 lata
Szczegółowe plany z zakresu cięć rębnych, pielęgnacyjnych i hodowli lasu zamiesz-
czone są w tomie III Planu Urządzenia Lasu. Dla scharakteryzowania planowanych zadań
poniŜej przedstawia się je skrótowo.
W celu pełnego wykorzystanie zdolności produkcyjnych siedlisk oraz w dąŜeniu do
zwiększenia bogactwa gatunkowego i urozmaicenia struktury drzewostanów zastosowano
jednostki regulacji uŜytkowania rębnego (gospodarstwa) zgodnie z instrukcją urządzania
lasu.
Z ogólnej powierzchni Nadleśnictwa Krzystkowice przyjęto w oparciu o typy siedli-
skowe lasu i cele ochronne następujący podział na gospodarstwa (powierzchnia leśna zale-
siona):
Tabela 45. Podział lasów Nadleśnictwa Krzystkowice na gospodarstwa.

Obręb Powierzchnia leśna
Gospodarstwo ha %
Obręb Bogaczów
− specjalne 426,38 5,1
− lasów ochronnych 329,95 3,9
− zrębowe 7 071,83 84,6
− przerębowo-zrębowe 517,48 6,3
− przebudowy 12,05 0,1
Razem 8 357,69 100,0
Obręb Krzystkowice
− zrębowe 4 783,04 73,9
Razem 6 447,30 100,0
Obręb Miodnica
− zrębowe 4 014,34 58,2
− przerębowo-zrębowe 1 847,57 26,7
Razem 6 909,03 100,00
Obręb Nowa Wieś
− zrębowe 7 085,35 80,3
Razem 8 819,16 100,0
Nadleśnictwo Krzystkowice
203
Obręb Powierzchnia leśna

Gospodarstwo ha %
− specjalne 1 958,51 6,4
− lasów ochronnych 2 398,62 7,9
− zrębowe 22 954,56 75,2
− przerębowo-zrębowe 3 132,36 10,3
Ogółem 30 533,18 100,00
Przyjęty etat cięć uŜytków rębnych wynosi 470 457 m3 netto. Cięcia zupełne zaprojek-
towano na pow. 2 079,85 ha, a cięcia częściowe na pow. 556,94 ha (manipulacyjna). Etat
cięć przedrębnych wynosi 582 380 m3 netto.
Tabela 46.Planowane zadania z zakresu hodowli lasu

Rodzaj zabiegu Powierzchnia [ha]
Odnowienia na powierzchniach otwartych 2 501,06
Odnowienia pod osłoną46 208,00
Wprowadzanie II piętra 21,68
Dolesianie luk 0,45
Poprawki i uzupełnienia 2,01
Wprowadzanie podszytów 4,50
Pielęgnowanie gleby 2 895,01
Pielęgnowanie upraw CW 2 718,69
Pielęgnowanie młodników CP 3 108,94
Melioracje agrotechniczne 2 572,52
Dla zmniejszenia szkód w środowisku przyrodniczym, w trakcie wykonywania prac le-

śnych naleŜy stosować technologie przyjazne ekosystemom leśnym. W tym celu zwracać
szczególną uwagę na:
pozostawianie w lesie jak największej biomasy (części stojących drzew martwych, poła-
manych, wykrotów, gałęzi), o ile nie jest to sprzeczne z zasadami ochrony lasu;
stosowanie sortymentowej metody pozyskania drewna, polegającej na wyróbce drewna
przy pniu ze zrywką surowca ciągnikami nasiębiernymi przy odpowiednio zaplanowa-
nych i wykonanych szlakach zrywkowych;
stosowanie bioolei jako smarów silnikowych;
jakość odnowień i zalesień (kontynuować dotychczasowe działania nadleśnictwa
w zakresie stosowania do sadzenia najlepszego materiału sadzeniowego oraz takiego
wykorzystywania mikrosiedlisk, aby zwiększać ilość gatunków liściastych);
dostosowanie okresu pozyskania drewna do terminów najmniejszego zagroŜenia lasu od
owadów i patogenów grzybowych, wiatru i śniegu oraz moŜliwości wykorzystania
przez zwierzynę kopytną cienkiej kory na drzewach leŜących;
stosowanie środków technicznych chroniących pozostające na powierzchni drzewa przed
uszkodzeniami powstającymi w trakcie zrywki;
ochronę stanowisk gatunków chronionych, rzadkich i cennych. Podczas wykonywania
zabiegów pielęgnacyjnych zwracać szczególną uwagę na kontrolowane obalanie drzew
w pobliŜu miejsc lęgowych i bytowych. NaleŜy zwrócić szczególną uwagę na kontro-
lowaną zrywkę w pobliŜu stanowisk chronionych roślin.
Obok jednostek regulacji uŜytkowania rębnego, w celu pełniejszego wykorzystania sie-
dlisk, stosować naleŜy jednostki długookresowego planowania hodowlanego w oparciu o
zbliŜone:
warunki siedliskowe;
skład gatunkowy;
46
Po rębniach częściowych
204
dominujące funkcje;
cel hodowlany wyraŜony gospodarczym typem drzewostanu oraz składem odnowienio-
wym;
sposóbzagospodarowania oraz wiek rębności.
7 Plan działań - zestawienie prac objętych programem ochrony przy-

rody
7.1 Generalne zasady ochrony
W polskich lasach gospodarka leśna jest prowadzona na podstawie przygotowanych na

10 lat planów urządzenia lasu, które uwzględniają wszystkie akty prawne mówiące o
ochronie środowiska. Dlatego poprzez opracowane plany dąŜy się w szczególny sposób do
zachowania równowagi ekologicznej na terenach leśnych. Gospodarka w lasach nie moŜe
być podporządkowana skrajnościom, z jednej strony pod dyktando „ekologów” z drugiej
lobby drzewnego. Musi być oparta przede wszystkim na zdrowym rozsądku popartym na-
uką oraz doświadczeniami kilkudziesięciu lat gospodarowania w lasach47.
7.1.1 Zasady ochrony stanowisk cennych roślin naczyniowych i zarodni-

kowych
Obecnie podstawą prawną określającą szczegóły ochrony gatunkowej roślin jest Roz-
porządzenie Ministra Środowiska z 9 lipca 2004 (Dz. U. Nr 168, poz. 1764). Rozporządze-
nie zawiera między innymi listę gatunków chronionych objętych ochroną ścisłą (całkowi-
tą) i ochroną częściową. Lista roślin chronionych nie jest równoznaczna z listą gatunków
rzadkich i zagroŜonych. Jest listą pomocniczą, gdyŜ zachowanie i ocalenie wielu innych
roślin nieobjętych ochroną jest nie mniej waŜne, poniewaŜ kaŜda z nich jest ogniwem eko-
systemu, w którym występuje.
W stosunku do gatunków roślin chronionych zabrania się:

zrywania, niszczenia i uszkadzania;
niszczenia ich siedlisk i ostoi;
dokonywania zmian stosunków wodnych, stosowania środków chemicznych, niszczenia
ściółki leśnej i gleby w ostojach;
pozyskiwania, zbioru, przetrzymywania, posiadania, preparowania i przetwarzania całych
roślin oraz grzybów i ich części;
zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaŜy, wymiany i darowizny roślin i grzybów
Ŝywych, martwych, przetworzonych i spreparowanych, a takŜe ich części i produktów
pochodnych;
wwoŜenia z zagranicy i wywoŜenia poza granicę państwa roślin i grzybów Ŝywych, mar-
twych, przetworzonych i spreparowanych, a takŜe ich części i produktów pochodnych.
W stosunku do dziko występujących roślin i grzybów objętych ochroną gatunkową
mogą być wprowadzone odstępstwa od zakazów, o których mowa powyŜej, dotyczące:
wykonywania czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki rolnej, le-
śnej lub rybackiej, jeŜeli technologia prac uniemoŜliwia przestrzeganie zakazów;
usuwania roślin oraz grzybów niszczących materiały lub obiekty budowlane;
47
Opracowano na podstawie: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków, tom 3.(Ministerstwo Środowiska),
http://www.iop.krakow.pl/pckz/, http://www.lp.gov.pl
205
pozyskiwania gatunków roślin oraz grzybów lub ich części i produktów pochodnych
przez podmioty, które uzyskały zezwolenie wojewody na ich pozyskiwanie;
przetrzymywania, zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaŜy, wymiany, darowizny,
a takŜe wywoŜenia poza granicę państwa Ŝywych, martwych, przetworzonych i sprepa-
rowanych roślin oraz ich części i produktów pochodnych.
Metody zachowania i zabezpieczenia kaŜdego stanowiska cennego gatunku rośliny
powinny być za kaŜdym razem zaprojektowane indywidualnie. MoŜna postępować według
kilku ogólnych zasad:
1. Nie zmieniać charakteru miejsca, w tym przede wszystkim formy uŜytkowania terenu.
JeŜeli stanowiska cennych roślin są na łące lub murawie - musi ona pozostać łąką lub
murawą; nie moŜna jej zalesiać. Powinien takŜe być zachowany tradycyjny sposób
uŜytkowania danego miejsca: np. koszenie łąki (waŜne jest zachowanie tradycyjnego
terminu koszenia, wysokości koszenia i uŜywanego sprzętu; skoszone siano naleŜy za-
brać), wypas, ekstensywne uŜytkowanie drogi leśnej itp. Wbrew pozorom błędem jest
nadmiernie troskliwa ochrona stanowiska, np. zamknięcie drogi leśnej, na której rosną
chronione gatunki bądź wyłączenie z koszenia storczykowej łąki.
2. JeŜeli stanowisko cennego gatunku występuje w zwartym drzewostanie, przy cięciach
pielęgnacyjnych i rębnych oszczędzać je wraz z najbliŜszym otoczeniem, tzn. obsza-
rem nie mniejszym niŜ koło o promieniu równym wysokości drzewostanu. Pozosta-
wiony fragment drzewostanu będzie przy okazji spełniał wymagania w sprawie pozo-
stawiania pewnej liczby drzew na powierzchni zrębu.
3. JeŜeli stanowisko związane jest z ekosystemami podmokłymi, do których naleŜą: ba-
gno, torfowisko, leśne siedliska bagienne i drugie warianty siedlisk wilgotnych (bór
bagienny, silnie wilgotny bór trzęślicowy itd.), łęg, źródlisko, drobne okresowo wysy-
chające zagłębienie, bezpośrednie sąsiedztwo strumienia lub rzeki - nie zmieniać sto-
sunków wodnych. Zachowanie warunków wodnych np. torfowiska mszarnego lub me-
chowiska wymaga, by nie wykonywać rębni zupełnej na odległość 1,5-2 wysokości
drzewostanu, a rębni częściowej na 1-1,5 wysokości drzewostanu od krawędzi torfowi-
ska. Wykluczone jest oczywiście wykonywanie rębni zupełnej w borach bagiennych,
brzezinach bagiennych i lasach łęgowych.
4. W przypadku, gdy stanowisko cennej roślin ma charakter reliktu dawniejszych form
uŜytkowania terenu, np. gdy storczyki (gatunki łąkowe) występują na uprawie leśnej
załoŜonej na miejscu dawnej łąki stosować praktyczne rozwiązania kompromisowe -
wyznaczenie, pozostawienie i koszenie jak łąki, luki w uprawie.
5. Zabezpieczenia stanowiska przed przypadkowym, mechanicznym zniszczeniem, np.
przy zrywce lub składowaniu drewna. Lokalizacja stanowiska i wygląd cennej rośliny
muszą być znane słuŜbie terenowej i wykonawcom prac leśnych.
6. Potrzeba zaplanowania i wykonania ewentualnych zabiegów ochronnych na rzecz kon-
kretnego stanowiska cennej rośliny - np. prześwietlenia drzewostanu, usunięcia krze-
wów itp. - musi być dokładnie rozwaŜona i skonsultowana ze specjalistami, zanim roz-
pocznie się prace. MoŜe się okazać, Ŝe potrzebne zabiegi będą naruszały podane wyŜej,
ramowe zasady - np. okaŜe się potrzebne lekkie przesuszenie torfowiska. Stwierdzenie
takiej potrzeby wymaga jednak specjalistycznej analizy. Do czasu jej przeprowadzenia
przede wszystkim nie szkodzić - primum non nocere.
7.1.2 Zasady ochrony fauny kręgowców i bezkręgowców związanej z

ekosystemami leśnymi i z ich bezpośrednim sąsiedztwem
Na terenie Nadleśnictwa w stosunku do fauny związanej z ekosystemami leśnymi nale-

Ŝy postępować zgodnie z zasadami i przepisami ogólnymi zamieszczonymi w dyrektywach
UE oraz regulacjach prawnych Państwa Polskiego. W odniesieniu do kręgowców ochrona
206
gatunkowa sensu lato realizowana jest równieŜ w oparciu o ustawę o prawie łowieckim
(1995) i ustawy rybackie (1985, 1996).
W Polsce ochrona gatunkowa oraz ochrona obszarowa zwierząt jest stosowana na mo-
cy ustawy „o ochronie przyrody” (Dz.U. z 2004, nr 92, poz. 880) oraz odpowiedniego roz-
porządzenia Ministra Środowiska - Dz.U. z 2004, nr 220, poz. 2237). Rozporządzenie to
określa listę gatunków objętych ochroną, sposoby realizacji ochrony oraz stosowne ograni-
czenia, zakazy i nakazy.
W ustawie tej w stosunku do gatunków zwierząt chronionych zabrania się:
zabijania, okaleczania, chwytania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, a takŜe
posiadania Ŝywych zwierząt;
zbierania, przetrzymywania i posiadania zwierząt martwych, w tym spreparowanych,
a takŜe ich części i produktów pochodnych;
niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych;
niszczenia ich siedlisk i ostoi;
niszczenia ich gniazd, mrowisk, nor, legowisk, Ŝeremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych
schronień;
wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj;
wyrabiania, posiadania i przechowywania wydmuszek;
preparowania martwych zwierząt lub ich części, w tym znalezionych;
zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaŜy, wymiany i darowizny zwierząt Ŝywych,
martwych, przetworzonych i spreparowanych, a takŜe ich części i produktów pochod-
nych;
wwoŜenia z zagranicy i wywoŜenia poza granicę państwa zwierząt Ŝywych, martwych,
przetworzonych i spreparowanych, a takŜe ich części i produktów pochodnych;
umyślnego płoszenia i niepokojenia;
fotografowania, filmowania i obserwacji, mogących powodować ich płoszenie lub niepo-
kojenie;
przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca;
przemieszczania urodzonych i hodowanych w niewoli do stanowisk naturalnych.
W stosunku do dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być
wprowadzone odstępstwa od zakazów, o których mowa powyŜej, dotyczące:
usuwania od dnia 16 października do końca lutego gniazd z budek dla ptaków i ssaków;
usuwania od dnia 16 października do końca lutego gniazd ptasich z obiektów budowla-
nych i terenów zieleni, jeŜeli wymagają tego względy bezpieczeństwa lub sanitarne;
chwytania na terenach zabudowanych przez podmioty upowaŜnione przez wojewodę
zabłąkanych zwierząt i przemieszczania ich do miejsc regularnego przebywania;
chwytania zwierząt rannych i osłabionych w celu udzielenia im pomocy weterynaryjnej i
przemieszczania do ośrodków rehabilitacji zwierząt oraz przetrzymywania w tych
ośrodkach na czas odzyskania zdolności samodzielnego Ŝycia i przywrócenia ich do
środowiska przyrodniczego;
wykonywania czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki rolnej, le-
śnej lub rybackiej, jeŜeli technologia prac uniemoŜliwia przestrzeganie zakazów;
pozyskiwania gatunków zwierząt lub ich części i produktów pochodnych przez podmioty,
które uzyskały zezwolenie wojewody na to pozyskiwanie;
przetrzymywania, zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaŜy, wymiany, darowizny,
a takŜe wywoŜenia poza granicę państwa Ŝywych, martwych i spreparowanych zwie-
rząt oraz ich części i produktów pochodnych.
WaŜnym i niezbędnym uzupełnieniem ochrony gatunkowej zwierząt jest ochrona ob-
szarowa, która ma na celu zabezpieczenie całych zespołów zwierzęcych i wybranych ga-
tunków wraz z ich siedliskami na określonym terenie. W Polsce zarówno ochronę gatun-
207
kową sensu stricto jak i obszarową reguluje ta sama ustawa „o ochronie przyrody” z 2004
roku.
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice nie ma obecnie wyznaczonych stref ochrony
ptaków drapieŜnych. Gdyby jednak w przyszłości powstały takie strefy, będą obowiązy-
wać w nich następujące zakazy:
w strefie ochrony ścisłej do 200 m w ciągu całego roku obowiązuje zakaz wycinania
drzew i krzewów, wznoszenia urządzeń, budowli, prowadzenia wszelkich prac leśnych,
zabroniony jest równieŜ wstęp osób nieupowaŜnionych;
w strefie ochrony częściowej w promieniu 500 m od gniazda w okresie wysiadywania jaj
i odchowu potomstwa (od 1 lutego do 31 sierpnia) obowiązuje zakaz wykonywania
wszelkich prac.
W zabiegach ochronnych dotyczących fauny naleŜy stosować się do „Instrukcji Ochro-
ny Lasu” CILP 2004, a w szczególności do rozdziałów 13 i 14 tej instrukcji.
Najistotniejsze dla ochrony fauny na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice będą w przy-
szłości działania wymienione poniŜej.
Dla ochrony kręgowców zastosować następujące zabiegi:

prowadzić, celowe wyszukiwanie gniazd ptaków z ochroną strefową (raz na 10 lat), wy-
konywane przez specjalistę. Znalezione gniazda chronić strefą powołaną przez Nadle-
śniczego do czasu jej wyznaczenia przez wojewodę;
wyznaczyć strefy ochronne stanowisk Ŝurawia, dla którego wystarczające są małe strefy
obejmujące śródleśne bagna wraz z otaczającymi je lasami. Zabiegi takie stosuje się w
innych nadleśnictwach na terenie kraju, gdzie są wystarczające;
chronić drzewa dziuplaste. W celu zrównowaŜenia braku miejsc na gniazda oraz schro-
nień dla ptaków i nietoperzy, szczególnie w większych kompleksach drzewostanów w
młodszych klasach wieku (40-80), wskazane są działania rekompensujące z zakresu
czynnej ochrony, a więc rozwieszenie typowych skrzynek lęgowych. Na bieŜąco teŜ
naleŜy uzupełniać ich braki. Skrzynki dla nietoperzy rozwieszać najlepiej w pobliŜu
skraju bagien, zrębów i upraw.
Dla ochrony bezkręgowców zastosować następujące zabiegi:

w pracach zadrzewieniowych, przy przebudowie drzewostanów naleŜy w szerszym
aspekcie uwzględniać preferencję drzew i krzewów mało atrakcyjnych gospodarczo,
lecz nierzadko kluczowych dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemów, w tym
stanowiących bazę troficzną wielu gatunków, zwłaszcza monofagów i „wąskich” oligo-
fagów, np. lip, wierzb, wiązów, osiki, jałowca, trzmieliny, róŜ itp.;
dla ochrony cennych gatunków kserotermofilnych bezkręgowców naleŜy stosować zabie-
gi dla utrzymania muraw kserotermicznych, w przypadku zarastania zboczy naleŜy dą-
Ŝyć do utrzymania ich kserotermicznego charakteru poprzez okresowe wycinanie
krzewów i pojawiających się siewek drzew;
na skrajach lasu realizować biologiczną zabudowę granicy lasu wprowadzając od ze-
wnętrznej strony granicy pas krzewiastego oszyjka i co najmniej 3-4 m szeroki pas do
spontanicznego rozwoju zbiorowisk okrajkowych;
na skraju lasu nie usuwać drzew i krzewów rodzimych gatunków liściastych wykazują-
cych objawy osłabienia i zamierania, w tym szczególnie dębów, buków, klonów i wią-
zów. Pozostawiać martwe drzewa, w tym zwłaszcza wszystkie grube i eksponowane na
nasłonecznienie. Mikrosiedliska takie są potencjalnymi biotopami cennych gatunków
chrząszczy;
dbać o zachowanie pełni bogactwa gatunkowego dendroflory ekosystemów leśnych. Dba-
łość tę realizować przez tolerowanie wszystkich spontanicznie pojawiających się ga-
tunków domieszkowych (takŜe osiki);
208
chronić wszystkie pozostałości alei śródleśnych, zwłaszcza dębowych, klonowych i lipo-

wych. W miarę moŜliwości, np. w uprawach dochodzących do waŜniejszych dróg le-
śnych, wprowadzić przy tych drogach jedno- lub dwustronne śródleśne zadrzewienia
alejowe. Stosować do tego materiał o charakterze zadrzewieniowym. Wprowadzać Db,
Lp. KI, Wz, Jrz, Js stosownie do stwierdzonych na gruncie warunków mikrosiedlisko-
wych;
chronić pozostałości dawnych osad ludzkich z ich dendroflorą. Chronić rosnące w takich
miejscach wszystkie stare drzewa, zwłaszcza drzewa owocowe. Chronić stare wierzby i
topole. Chronić w takich miejscach takŜe osobniki gatunków obcego pochodzenia geo-
graficznego (np. kasztanowiec, orzech);
w lasach nie wycinać i nie usuwać Ŝadnych starych drzew owocowych;
dąŜyć do stałej obecności martwego, rozkładającego się drewna w ekosystemach leśnych.
WyŜej wymienione zabiegi stanowią moŜliwe do zrealizowania niewielkim kosztem

czynności, których efektem będzie zwiększenie szeroko pojętej bioróŜnorodności na tere-
nie omawianego Nadleśnictwa.
7.1.3 Zasady ochrony ostoi ksylobiontów
Ostoje ksylobiontów tworzy się w związku z zagroŜeniem występowania gatunków

związanych ze środowiskiem rozkładającego się drewna. ZagroŜenie to związane jest z
powszechnym w polskich lasach deficytem martwego drewna, celem tworzenia ostoi ksy-
lobiontów jest poprawa warunków bytowania i rozwoju gatunków Ŝyjących na rozkładają-
cym się drewnie. Typowanie ostoi opiera się na lokalizacji w terenie gatunków wskaźni-
kowych, (grzyby - czarka szkarłatna, soplówka, owady - pachnica próchniaczka, orszoł
prąŜkowany, zacnik, jelonek rogacz, kozioróg dębosz, łucznik, borodziej cieśla; ślimaki -
ślimak ostrokrawędzisty, świdrzyki; węŜe: gniewosz plamisty, Ŝmija zygzakowata, z pta-
ków - dzięcioł średni, dzięcioł zielony, krętogłów i włochatka). Działania powinny polegać
na przywróceniu właściwych proporcji między procesami przyrastania, obumierania
i rozkładu drzewostanów. W drzewostanach tych przy zachowaniu standardów ochrony
lasu powinno pozostawiać się określoną ilości posuszu czynnego i jałowego będącego
w róŜnych fazach rozkładu. Wskazane jest takŜe pozostawianie w lesie drzew dziupla-
stych, gałęzi oraz części niewyrobionego surowca drzewnego. Ostoje ksylobiontów po-
winny być typowane w drzewostanach nadbrzeŜnych stref ekotonowych (wzdłuŜ rzek,
wokół jezior i bagien), na obszarach o zwiększonej trudności przy pozyskaniu i zrywce
drewna (silnie nachylone skarpy, wąwozy i jary), na obszarach ze stwierdzonymi szkodami
od bobrów oraz na trudno dostępnych siedliskach bagiennych i wilgotnych. Obszary za-
twierdzone jako ostoje ksylobiontów, podczas kolejnych rewizji urządzania lasu, będą suk-
cesywnie ujmowane w planach urządzenia lasu oraz powinny być lokalizowane na mapach
tematycznych. Na zatwierdzonych powierzchniach naleŜy przeprowadzać monitoring, oraz
aktualizować stan ostoi ksylobiontów w Nadleśnictwie. Pomocną przy zabiegach ochron-
nych na terenie ostoi ksylobiontów moŜe być „Rekomendacja w sprawie cięć sanitarnych,
usuwania drzew martwych i zamierających, zwalczania „szkodliwych” owadów i grzybów
w ekosystemach leśnych w przyrodniczych obszarach chronionych” opracowana przez
Państwową Radę Ochrony Przyrody (znajdująca się w załącznikach niniejszego opracowa-
nia).
7.1.4 Zasady ochrony siedlisk hydrogenicznych i kserotermicznych w go-

spodarce leśnej
209
Siedliska hydrogeniczne to mokradła naturalne i przeobraŜone. Według szacunków

zajmują w Polsce 4,34 mln ha, co stanowi 13% powierzchni kraju. Lasy i zarośla zajmują
14,7% powierzchni siedlisk hydrogenicznych. 56,4% krajowych mokradeł naturalnych i
przeobraŜonych znajduje się w obrębie ECONET Poland, gdzie stanowią 16,7% całej po-
wierzchni sieci. Mokradła w naszym kraju pełnią funkcję ostatnich ostoi gatunków i bio-
cenoz skrajnie rzadkich i znajdujących się na granicy wymarcia. Na listach ginących ga-
tunków roślin i zwierząt dominują gatunki związane z siedliskami bagiennymi. Rośliny i
zwierzęta wodno-błotne uznane za zagroŜone są w załącznikach do dyrektywy Unii Euro-
pejskiej o ochronie siedlisk.
Jednym z największych zagroŜeń Ŝycia płazów jest zanikanie dogodnych miejsc rozro-
du. Wszystkie nasze płazy rozmnaŜają się w wodzie. Szczególnie cenne są dla nich małe,
płytkie zbiorniki wodne. Celowe osuszanie łąk i mokradeł, zasypywanie odpadami oczek
wodnych, zanieczyszczanie małych zbiorników, a takŜe naturalne zarastanie bajorek po-
woduje, Ŝe płazy tracą miejsca rozrodu, a w konsekwencji spada liczebność tych zwierząt.
Systemy melioracyjne buduje się dla poprawy warunków wodnych w glebie, co
w zamiarze ma dostosować teren dla zwiększenia plonów. W warunkach polskich systemy
takie powstawały często na terenach podmokłych w celu ich osuszenia, a tym samym za-
miany zróŜnicowanych ekosystemów bagiennych na monokultury rolnicze lub leśne.
Regulacja rzek doprowadziła do tego, Ŝe w dolinach rzecznych zanikły liczne środowi-
ska wodne i błotne, takie jak drobne zbiorniki wodne, starorzecza i mokradła, a wiele
obiektów małej retencji na drobnych i średniej wielkości ciekach uległo dewastacji. Zginę-
ły takŜe zasilające je biocenozy, zubaŜając regionalne zasoby róŜnorodności biologicznej.
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice problem osuszenia znacznych obszarów sie-
dlisk hydrogenicznych nie występuje. Siedliska występujące na terenie lasów Nadleśnic-
twa mają formę zbliŜoną do naturalnej i naturalną. W celu ochrony tych siedlisk naleŜy:
pozostawić je w stanie nienaruszonym, aby nie uruchomić negatywnych procesów osu-
szania torfowisk i mokradeł;
do tej pory nieuznane za ochronne lasy na siedliskach Ol, OlJ, LMb, BMb i Bb uznać za
lasy ochronne;
zabronić odwadniania siedlisk bagiennych i wilgotnych;
na siedliskach bagiennych i wilgotnych nie wykonywać zrębów zupełnych;
nie wykonywać zabiegów melioracyjnych (w sensie osuszenia) na terenie mokradeł oraz
na terenie borów i lasów bagiennych;
warianty trzecie siedlisk bagiennych oraz siedliska borów bagiennych we wszystkich
wariantach wilgotnościowych wyłączyć z uŜytkowania;
zrębów zupełnych nie doprowadzać na odległość mniejszą niŜ 30 m do brzegów cieków,
istniejących rowów melioracyjnych, brzegów siedlisk bagiennych i łęgowych, krawę-
dzi zboczy dolin, bagienek śródleśnych i źródeł;
wszystkie źródła, wysięki i wycieki wód podziemnych uznać za podlegające ochronie.
Obszar o promieniu 30 m uznać za otulinę źródła i wyłączyć z uŜytkowania. Nie moŜna
w niszach źródliskowych gromadzić odpadów zrębowych;
w ramach małej retencji, po przeanalizowaniu wpływu na otoczenie moŜna wykonać na
rowach melioracyjnych obiekty małej retencji w postaci serii niewielkich tam o wyso-
kości piętrzenia ok. 10-15 cm kaŜde. Tamy takie naleŜy budować z materiałów natural-
nych (faszyna, drewno). Nie zaleca się natomiast budowy dodatkowych większych
zbiorników wodnych na istniejących naturalnych ciekach;
naleŜy dąŜyć do utrzymania jak największej liczebności dzika w lasach (buchtowanie jest
czynnikiem tworzącym efemeryczne biotopy na torfowiskach i wymokach śródleśnych,
a utrzymującym ich róŜnorodność biologiczną).
210
Osuszanie prowadzi do przerwania procesów torfotwórczych. JuŜ istniejące pokłady

torfu ulegają degradacji. Gleba ulega przesuszeniu i murszeje. Teren traci walory przyrod-
nicze, a dotychczasowa roślinność zostaje wyparta przez łąki trawiaste lub trawiasto-
ziołowe. Przesuszony torf jest bardziej naraŜony na poŜary. PoŜary te są szczególnie nie-
bezpieczne gdyŜ praktycznie ich ugaszenie nie jest moŜliwe, poniewaŜ torf pali się czasem
nawet do kilkunastu metrów w głąb profilu glebowego.
W celu szerszej ochrony tych siedlisk zaleca się przywrócenie w miarę moŜliwości
dawnych stosunków wodnych na osuszonych siedliskach bagiennych i wilgotnych (bez
powodowania powierzchniowego zalewu terenu). W sytuacji przeprowadzenia tych czyn-
ności uznać naleŜy za dopuszczalne ewentualne pogorszenie się cech taksacyjnych drze-
wostanów (np. bonitacji) oraz wzmoŜenie wydzielania się posuszu w drzewostanach, za-
chodzące po odtworzeniu dawnych stosunków wodnych.
Do zalet przywracania terenów bagiennych zalicza się:
odzyskanie terenów siedliskowych dla wielu zagroŜonych i rzadkich gatunków roślin
oraz zwierząt;
poprawa retencyjności zlewni;
poprawa walorów krajobrazowych i ekologicznych terenu.
Na terenie Nadleśnictwa istnieją niewielkie „dzikie” wyrobiska. Mechaniczne usuwa-
nie pokładów torfu ze zbiornika akumulacyjnego jest duŜym zagroŜeniem dla egzystencji
torfowisk, poniewaŜ zmienia to stosunki wodne. Wyrobiska są często teŜ wykorzystywane
jako składowiska śmieci. Mimo, Ŝe jest to na terenie Nadleśnictwa problem marginalny dla
ochrony naleŜy monitorować teren i zapobiegać podobnym praktykom.
Siedliska kserotermiczne, a więc ciepłolubne murawy napiaskowe naleŜą do roślinno-

ści półnaturalnej, utrzymującej się wyłącznie dzięki skrajnym warunkom siedliskowym
oraz działalności człowieka, dlatego wymagają bezpośrednich działań ochrony czynnej. W
chwili obecnej brak danych literaturowych na temat występowania siedlisk kserotermicz-
nych na terenie lasów Nadleśnictwa. Do najwaŜniejszych cech, które trzeba uwzględnić
podczas prac nad tworzeniem zasad ochrony dla tego typu ciepłolubnych muraw napia-
skowych, naleŜy duŜa wraŜliwość tych siedlisk na zahamowany dostęp światła, wzrost
trofii oraz wilgotności gleby.
Gdyby w przyszłości zostały rozpoznane, dla ich ochrony naleŜy:
utrzymywać odpowiednie dla tych zespołów warunki siedliskowe;
zahamować proces sukcesji wtórnej, poprzez usuwanie nalotu drzew i krzewów, przede
wszystkim tarniny, brzozy i sosny. Zapewni to dostęp światła do zbiorowisk i zmniej-
szy wilgotność podłoŜa oraz ograniczy odkładanie się nierozłoŜonej materii organicz-
nej powodującej wzrost trofii;
po wykonanym zabiegu usuwania drzew i krzewów koniecznie naleŜy zabrać materiał z
muraw. Pozostawienie go na murawach przyspieszy proces sukcesji spowodowanej
zwiększoną ilością materii organicznej;
w/w zabiegów ochrony czynnej nie naleŜy przeprowadzać na całej powierzchni, gdyŜ
moŜe to doprowadzić do inwazji gatunków niepoŜądanych, takich jak trzcinnik pia-
skowy;
zapewnić ekstensywny wypas muraw przy uŜyciu „prymitywnych" lokalnych ras zwie-
rząt, najlepiej owiec rasy wrzosówka.
Jedną z zalecanych metod ochrony suchych muraw napiaskowych jest zastosowanie

kontrolowanego wypalania jako czynnika odnawiającego. Jednak kaŜdorazowe działanie
tego typu powinno być skonsultowane ze specjalistami od fauny bezkręgowców pod
względem czasu wykonania (sugerowany okres to przełom zimy i wiosny, po zejściu po-
krywy śnieŜnej i wysuszeniu pokrywy roślinnej, a przed nadejściem ciepłych dni i począt-
211
kiem okresu wegetacyjnego) oraz zakresu. Wypalaniu powinna kaŜdorazowo podlegać

tylko część obszaru. Powtarzalność tego typu zabiegu ochrony czynnej takŜe nie powinna
być zbyt duŜa, najczęściej co 8-10 lat.
7.1.5 Zasady ochrony starych drzew
Stare, sędziwe drzewa to pomniki dawnych puszcz i resztki zespołów roślinnych, czę-
sto naturalnie występujących na danym terenie. Pozostały one z róŜnych względów: jako
nasienniki, na karmę dla zwierzyny czy ze względów krajobrazowych. Te, które uznano za
pomniki przyrody zostały objęte opieką prawną. Pozostałe naleŜy chronić według zasad
dotychczas stosowanych, z moŜliwością rozszerzenia o ochronę nadzwyczajną.
Ochrona nadzwyczajna polega na zakazie wprowadzania istotnych zmian obiektu chro-
nionego, a przede wszystkim na zakazie:
wycinania i uszkadzania drzew chronionych;
niszczenia roślinności (takŜe mszaków epifitycznych i epilitycznych);
składowania odpadów zrębowych w promieniu 10 m od obiektu chronionego.
Nadzwyczajnej ochronie powinny podlegać drzewa o szczególnych cechach, to znaczy:
drzewa o średnicy zbliŜonej do wymiarów pomnika przyrody (np. pojedyncze 200 letnie
sosny, ale bez wymiarów);
drzewa tworzące komponowane układy przestrzenne, np. aleje;
drzewa stanowiące pamiątkę kultury leśnej (np. pojedyncze egzemplarze gatunków egzo-
tycznych, pod warunkiem, Ŝe nie stanowią zagroŜenia dla rodzimej przyrody);
drzewa gatunków uznanych lokalnie za rzadkie i ginące;
drzewa reprezentujące unikatowe formy morfologiczne (sosny kołnierzykowate, świerki
szczudłowe);
drzewa będące przykładami unikatowych zjawisk biologicznych (np. zrosty drzew);
drzewa stanowiące siedlisko bogatej flory epifitycznej bądź unikatowych jej taksonów;
drzewa stanowiące siedlisko unikatowych taksonów fauny;
drzewa związane z kulturą miejscową;
drzewa pozostawione w cięciach rębnych, jako nasienniki, przestoje, biogrupy i kępy;
ostoje ksylobiontów
Chronione drzewa naleŜy pozostawić na pniu takŜe po ich śmierci, aŜ do naturalnego
rozkładu drewna. Odstępstwo od w/w zasad jest moŜliwe, gdy dobro obiektu chronionego,
względy bezpieczeństwa ludzi bądź konieczność ochrony lasu tego wymaga.
7.1.6 Zasady ochrony pamiątek kultury leśnej i kultury powszechnej w

lasach
Leśnicy Nadleśnictwa Krzystkowice są kontynuatorami tradycji leśników, którzy od

pokoleń hodują las i dbają o niego. Ślad po nich, a takŜe po innych uŜytkownikach ostę-
pów leśnych i starych osad wchłoniętych przez las pozostał w róŜnej formie na terenach
obecnych lasów Nadleśnictwa. Dlatego, aby pamięć po nich nie zaginęła, obecna admini-
stracja leśna powinna w miarę moŜliwości poszukiwać, przechowywać i konserwować
świadectwa i dokumenty dawnej gospodarki leśnej. Świadectwa te to stare mapy, stare
opisy taksacyjne lasu, stare fotografie i inne dokumenty związane z gospodarką leśną. Nie-
stety, do chwili obecnej nie odnaleziono przedwojennych opisów taksacyjnych.
Zaleca się popularyzowanie, a w miarę moŜliwości eksponowanie takich dokumentów i
popularyzowanie przez Nadleśnictwo wszelkich faktów związanych z historią gospodarki
leśnej. Do takich działań naleŜy:
212
utrzymywanie w miarę moŜliwości historycznych siedzib leśnictw, a takŜe utrzymywanie

tradycyjnych nazw leśnictw i obrębów. Podczas remontów naleŜy zachować kształt
bryły budynku, kształt dachu, pokrycia dachu, barwę i charakter elewacji, wielkości i
podział okien;
utrzymywanie tradycyjnego podziału powierzchniowego, kształtu i orientacji oddziałów
leśnych. Numeracja oddziałów leśnych powinna być zachowana, jeŜeli tylko jest to
moŜliwe i nie utrudni gospodarki leśnej, nawet, jeŜeli występują luki w numeracji;
kontynuacja lokalnych tradycji sadzenia (np. przy osadach leśnych, przy drogach leśnych)
drzew określonych gatunków. Zaleca się popularyzację wiedzy o takich elementach
kultury leśnej;
ochrona, konserwacja i ekspozycja starych maszyn, urządzeń i innych przedmiotów zwią-
zanych z gospodarką leśną;
gromadzenie i popularyzacja wiedzy o dawnych leśnikach, właścicielach lasów i innych
ludziach związanych z gospodarką leśną, szczególnie o rodach leśników;
utrzymywanie historycznego i zwyczajowego nazewnictwa terenowego (nazwy jezior,
dróg, miejsc, fragmentów lasu). Zaleca się odtwarzanie i ponowne wprowadzanie do
uŜycia historycznych nazw terenowych, odczytanych np. ze starych map topograficz-
nych.
Nadleśnictwo powinno otoczyć opieką materialne pozostałości dawnej kultury leśnej w

terenie. Do nich naleŜą:
obserwacyjne wieŜe przeciwpoŜarowe i ich pozostałości;
stare słupy podziału powierzchniowego i słupy drogowskazowe;
budynki wzniesione jako siedziby nadleśnictw, leśnictw i obchodów;
bindugi i urządzenia związane ze spławem drewna (klauzy, pochylnie i porty flisackie);
kolejki leśne;
drogi leśne wraz z ich nawierzchniami;
kamienie pamiątkowe dawnych leśników, kamienie upamiętniające zdarzenia związane z
historyczną gospodarką leśną i łowiecką, krzyŜe pamiątkowe;
aleje śródleśne wzdłuŜ traktów śródleśnych powinny być zachowane, konserwowane,
uczytelniane i popularyzowane, dotyczy to takŜe resztek i pozostałości tego typu obiek-
tów.
Drzewostany i inne elementy przestrzeni leśnej, stanowiące pamiątkę dawnych technik
stosowanych w gospodarce leśnej, powinny być zachowywane i chronione tak długo, jak
to moŜliwe. Do takich elementów naleŜą m.in.:
stare powierzchnie eksperymentalne z egzotycznymi gatunkami drzew;
drzewostany ukształtowane w wyniku nietypowych schematów postępowania hodowla-
nego, np. niestosowanych dziś schematów rębni i trzebieŜy;
pojedyncze drzewa egzotycznych gatunków, sadzone przez dawnych leśników;
dawne pasy przeciwpoŜarowe;
relikty dawnych metod ochrony lasu, np. drzewostany z opaskami lepowymi na strzygo-
nię.
Nadleśnictwo powinno sprawować opiekę nad mogiłami dawnych leśników znajdują-

cymi się na terenie ich działania, a szczególnie nad mogiłami i cmentarzami leśników
znajdującymi się w lasach.
Szczególnej ochronie podlegają takŜe pozostałości kultury powszechnej znajdujące się
w lasach. Zaliczyć do nich moŜna:
grodziska, kurhany, megality, kręgi kamienne, lokalizacje mielerzy, smolarni, śródle-
śnych hut szkła, miejsc wytopu Ŝelaza, miejsc wypału wapna
lokalizacje dawnych osad ludzkich i roślinność z nimi związana
213
cmentarze i pojedyncze mogiły

elementy umocnień wojskowych: bunkry, transzeje, inne podobne obiekty
krzyŜe i kapliczki
Powinny one być zachowane, konserwowane, uczytelniane i popularyzowane.
7.1.7 Zasady obiegu informacji i procedur decyzyjnych
W dniu 10 listopada 2004 roku weszło w Ŝycie Zarządzenie nr 18 Dyrektora RDLP w

Zielonej Górze w sprawie ustalenia procedur postępowania związanego z ochroną przyro-
dy na poziomie leśnictwa w RDLP w Zielonej Górze. W paragrafie 1 wymienionego Za-
rządzenia, Dyrektor RDLP w Zielonej Górze wprowadził do stosowania „Wytyczne
w sprawie dokumentacji dotyczącej ochrony przyrody i walorów kulturowych na poziomie
leśnictwa”. Wytyczne obejmują następujący zakres tematyczny:
I. PRZYGOTOWANIE DOKUMENTACJI DLA LEŚNICZEGO
A. Akty prawne i wykaz obiektów chronionych
B. Dokumentacja kartograficzna
C. Zasady kontroli obiektów objętych ochroną
II. SZKOLENIA I SYSTEM KONTROLI.
Zgodnie z Wytycznymi Zarządzenia nr 18 pracownik Nadleśnictwa przygotowuje ze-
stawy aktów prawnych związanych z ochroną przyrody, które otrzymują leśniczowie.
W lipcu 2005 roku wszyscy leśniczowie dostali wydrukowane "KsiąŜki ochrony przy-
rody i walorów kulturowych", w których na podstawie danych z Programu ochrony przy-
rody, załoŜyli karty kontrolne dla następujących obiektów: rezerwatów przyrody, pomni-
ków przyrody, uŜytków ekologicznych, stref ochrony ostoi, szczególnie cennych stanowisk
roślin chronionych oraz obiektów zabytkowych. Wymienione obiekty zostały zweryfiko-
wane w terenie, dzięki czemu w kartach kontrolnych uzyskano informacje o ich aktualnym
stanie. Leśniczowie mają obowiązek wykonywania corocznej lustracji wymienionych
obiektów i w zaleŜności od typu obiektu określania: zachodzących zmian, zagroŜeń, stanu
zdrowotnego, potrzeb działań aktywnej ochrony, stanu infrastruktury itp. „KsiąŜki..." we-
szły w skład dokumentacji kancelarii leśnictwa i będą przekazywane przy zmianie jego
obsady.
Jak widać z powyŜszego w Nadleśnictwie Krzystkowice ustalona jest droga przebiegu
informacji między leśnictwem a nadleśnictwem w sposób formalny. Wszelkie informacje
dotyczące środowiska na terenie nadleśnictwa dostępne są w biurze Nadleśnictwa. Udo-
stępniane są na podstawie pisemnego wniosku skierowanego do nadleśniczego, który wy-
daje decyzję o udostępnieniu.
7.1.8 Zasady udostępniania lasu
Zasady udostępniania lasu określa Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991r. PoniŜej
prezentuje się obejmujący tę tematykę rozdział 5 Ustawy o lasach.
Art. 26.
1. Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa, z zastrzeŜeniem ust. 2 i 3, są udostępniane
dla ludności.
2. Stałym zakazem wstępu objęte są lasy stanowiące:
1) uprawy leśne do 4 m wysokości;
2) powierzchnie doświadczalne i drzewostany nasienne;
3) ostoje zwierząt;
214
4) źródliska rzek i potoków;

5) obszary zagroŜone erozją.
3. Nadleśniczy wprowadza okresowy zakaz wstępu do lasu stanowiącego własność Skarbu
Państwa, w razie gdy:
1) wystąpiło zniszczenie albo znaczne uszkodzenie drzewostanów lub degradacja runa
leśnego;
2) występuje duŜe zagroŜenie poŜarowe;
3) wykonywane są zabiegi gospodarcze związane z hodowlą, ochroną lasu lub pozyska-
niem drewna.
4. Lasy objęte stałym lub okresowym zakazem wstępu, z wyjątkiem przypadków okre-
ślonych w ust. 2 pkt. 1, oznacza się tablicami z napisem "zakaz wstępu" oraz wskazaniem
przyczyny i terminu obowiązywania zakazu. Obowiązek ustawiania i utrzymywania zna-
ków ciąŜy na nadleśniczym w stosunku do lasów będących w zarządzie Lasów Państwo-
wych oraz na właścicielach pozostałych lasów.
5. Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia, wzór znaku
zakazu wstępu do lasu oraz zasady jego umieszczania.
Art. 27.
1. Lasy stanowiące własność Skarbu Państwa są udostępniane, z uwzględnieniem zakazów
zawartych w art. 26 i art. 30, do zbioru płodów runa leśnego:
1) Na potrzeby własne.
2) Dla celów przemysłowych, z zastrzeŜeniem ust. 2 i 3.
2. Zbiór płodów runa leśnego dla celów przemysłowych wymaga zawarcia umowy z Nad-
leśnictwem.
3. Nadleśniczy odmawia zawarcia umowy, w przypadku, gdy zbiór runa leśnego zagraŜa
środowisku leśnemu.
4. Lokalizowanie pasiek w lasach stanowiących własność Skarbu Państwa jest nieodpłatne.
5. Minister właściwy do spraw ochrony określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe
zasady ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasady lokalizowania pasiek na obsza-
rach leśnych.
Art. 28.
Właściciel lasu niestanowiącego własności Skarbu Państwa moŜe zakazać wstępu do lasu,
oznaczając ten las tablicą z odpowiednim napisem.
Art. 29.
1. Ruch pojazdem silnikowym, zaprzęgowym i motorowerem w lesie dozwolony jest jedy-
nie drogami publicznymi, natomiast drogami leśnymi jest dozwolony tylko wtedy, gdy są
one oznakowane drogowskazami dopuszczającymi ruch po tych drogach. Nie dotyczy to
inwalidów poruszających się pojazdami przystosowanymi do ich potrzeb.
1a. Jazda konna w lesie dopuszczalna jest tylko drogami leśnymi wyznaczonymi przez
nadleśniczego.
2. Postój pojazdów, o których mowa w ust. 1, na drogach leśnych jest dozwolony wyłącz-
nie w miejscach oznakowanych.
3. Przepisy ust. 1 oraz art. 26 ust. 2 i 3, a takŜe art. 28, nie dotyczą wykonujących czynno-
ści słuŜbowe lub gospodarcze:
1) Pracowników nadleśnictw,
2) Osób nadzorujących gospodarkę leśną oraz kontrolujących jednostki organizacyjne La-
sów Państwowych,
3) Osób zwalczających poŜary oraz ratujących Ŝycie lub zdrowie ludzkie,
215
4) Funkcjonariuszy StraŜy Granicznej chroniących granicę państwową oraz funkcjonariu-

szy innych organów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i porządek publiczny,
5) Osób wykonujących czynności z zakresu gospodarki łowieckiej oraz właścicieli pasiek
zlokalizowanych na obszarach leśnych,
6) Właścicieli lasów we własnych lasach,
7) Osób uŜytkujących grunty rolne połoŜone wśród lasów,
8) Pracowników leśnych jednostek naukowych, badawczo-rozwojowych i doświadczal-
nych, w związku z wykonywaniem badań naukowych i doświadczeń z zakresu leśnictwa i
ochrony przyrody,
9) Wojewódzkich konserwatorów przyrody oraz pracowników SłuŜb Parków Krajobrazo-
wych,
10) Osób sporządzających plany urządzenia lasu, uproszczone plany urządzenia lasu lub
inwentaryzację stanu lasu, o której mowa w art. 19 ust. 3.
4. Imprezy sportowe oraz inne imprezy o charakterze masowym organizowane w lesie
wymagają zgody właściciela lasu.
Art. 30.
1. W lasach zabrania się:
1) zanieczyszczania gleby i wód,
2) zaśmiecania,
3) rozkopywania gruntu,
4) niszczenia grzybów oraz grzybni,
5) niszczenia lub uszkadzania drzew, krzewów lub innych roślin,
6) niszczenia urządzeń i obiektów gospodarczych, turystycznych i technicznych oraz zna-
ków i tablic,
7) zbierania płodów runa leśnego w oznakowanych miejscach zabronionych,
8) rozgarniania i zbierania ściółki,
9) wypasu zwierząt gospodarskich,
10) biwakowania poza miejscami wyznaczonymi przez właściciela lasu lub nadleśniczego,
11) wybierania jaj i piskląt, niszczenia lęgowisk i gniazd ptasich, a takŜe niszczenia lego-
wisk, nor i mrowisk,
12) płoszenia, ścigania, chwytania i zabijania dziko Ŝyjących zwierząt,
13) puszczania psów luzem,
14) hałasowania oraz uŜywania sygnałów dźwiękowych, z wyjątkiem przypadków wyma-
gających wszczęcia alarmu.
2. Przepisy ust. 1 pkt. 3 i 5 nie dotyczą czynności związanych z gospodarką leśną, a pkt.
12-14 nie dotyczą polowań.
3. W lasach oraz na terenach śródleśnych, jak równieŜ w odległości do 100 m od granicy
lasu, zabrania się działań i czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo, a
w szczególności:
1) rozniecania ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez właściciela lasu lub
nadleśniczego,
2) korzystania z otwartego płomienia,
3) wypalania wierzchniej warstwy gleby i pozostałości roślinnych.
4. Przepisy ust. 3 nie dotyczą działań i czynności związanych z gospodarką leśną, pod wa-
runkiem, Ŝe czynności te nie stanowią zagroŜenia poŜarowego.
Art. 31.
W przypadku lasu będącego w uŜytkowaniu wieczystym na podstawie odrębnych przepi-
sów lub wchodzącego w skład zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa zadania i kompe-
tencje określone w art. 10 ust. 1 pkt. 1, art. 13 ust. 3 pkt. 1, art. 26 ust. 3 i 4 oraz art. 30 ust.
216
1 pkt. 10 i ust. 3 pkt. 1 wykonują odpowiednio uŜytkownik wieczysty albo Agencja Wła-
sności Rolnej Skarbu Państwa. Ilekroć w tych przepisach jest mowa o:
1) Nadleśnictwie - naleŜy przez to rozumieć jednostkę organizacyjną uŜytkownika wieczy-
stego albo Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa powołaną do prowadzenia gospo-
darki leśnej,
2) Nadleśniczym - naleŜy przez to rozumieć kierownika jednostki organizacyjnej, o której
mowa w pkt. 1.
7.1.9 Zasady ochrony zasobów genowych
Działania w zakresie ochrony zasobów genowych wynikają z krajowych przepisów

prawnych oraz porozumień międzynarodowych. Akty prawne, w których porusza się ten
temat to: Ustawa o lasach, Ustawa o ochronie przyrody, rezolucja nr 2 „Ochrona leśnych
zasobów genowych” Konferencji Strasburskiej oraz „Konwencja o RóŜnorodności Biolo-
gicznej”. Zapisy i zobowiązania tej konwencji zostały przez Polskę wypełnione przez przy-
jęcie „II polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010”, w której umieszczone zostało
zadanie: opracowanie krajowej strategii ochrony róŜnorodności biologicznej.
„Krajowa Strategia Ochrony i Umiarkowanego UŜytkowania RóŜnorodności Biolo-
gicznej” (Warszawa, 2003 r.) została opracowana i zatwierdzona przez ministra środowi-
ska w 2003 roku. Dokument ten wytycza główne kierunki ochrony róŜnorodności biolo-
gicznej oraz zrównowaŜonego rozwoju kraju, zgodnie z konwencją, w kilku dziedzinach,
m.in. takŜe leśnictwa.
Praktyczna ochrona zasobów genowych in situ jest prowadzona głównie w Lasach Pań-
stwowych. Podstawowymi jej formami są komisyjnie uznawane i w sposób specjalny za-
gospodarowane drzewostany nasienne, uprawy i plantacje nasienne oraz drzewa doborowe.
W „Programie zachowania leśnych zasobów genowych i hodowli selekcyjnej drzew le-
śnych w Polsce na lata 1991-2010” postuluje się osiągnięcie powierzchni 242 tys. ha plan-
tacji nasiennych oraz 9350 sztuk drzew doborowych. Ochrona ta nie obejmuje jednak w
sposób dostateczny wszystkich ras i fenotypów drzew.
Sprawy formalne związane z tym tematem reguluje Zarządzenie nr 7A Dyrektora Ge-
neralnego LP z 7 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony leśnych zasobów genowych na po-
trzeby nasiennictwa i hodowli drzew leśnych. (ZG/7130/7/2006). Zarządzenie zobowiązuje
dyrektorów regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych do wdroŜenia wytycznych i prze-
prowadzenia w tym zakresie szkoleń w nadzorowanych nadleśnictwach, w terminie do 30
września 2006 r.
Szczegółowe zasady i sposób postępowania zawiera załącznik nr 1 do Zarządzenia nr
7A. „Wytyczne w sprawie ochrony leśnych zasobów genowych na potrzeby nasiennictwa i
hodowli drzew leśnych”
7.1.10 Zasady zalesień
Podstawy prawne zalesień stanowi ustawa o lasach, a szczególnie jej Art. 14. Pełne
brzmienie artykułu zamieszcza się poniŜej.
1. Powiększanie zasobów leśnych następuje w wyniku zalesienia gruntów oraz podwyŜ-
szania produkcyjności lasu w sposób określony w planie urządzenia lasu.
2. Do zalesienia mogą być przeznaczone nieuŜytki, grunty rolne nieprzydatne do produkcji
rolnej i grunty rolne nieuŜytkowane rolniczo oraz inne grunty nadające się do zalesienia, a
w szczególności:
1) grunty połoŜone przy źródliskach rzek lub potoków, na wododziałach, wzdłuŜ brzegów
rzek oraz na obrzeŜach jezior i zbiorników wodnych;
217
2) lotne piaski i wydmy piaszczyste;

3) strome stoki, zbocza, urwiska i zapadliska;
4) hałdy i tereny po wyeksploatowanym piasku, Ŝwirze, torfie i glinie.
2a. Wielkość zalesień, ich rozmieszczenie oraz sposób realizacji określa krajowy program
zwiększania lesistości opracowany przez ministra właściwego do spraw środowiska, za-
twierdzony przez Radę Ministrów.
3. Grunty przeznaczone do zalesienia określa miejscowy plan zagospodarowania prze-
strzennego lub decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.
4. Obowiązek zalesiania gruntów ciąŜy na nadleśniczych w odniesieniu do gruntów
w zarządzie Lasów Państwowych oraz na właścicielach lub uŜytkownikach wieczystych
pozostałych gruntów.
5. Właściciele lub uŜytkownicy wieczyści gruntów mogą otrzymywać dotacje z budŜetu
państwa przeznaczone na całkowite lub częściowe pokrycie kosztów zalesienia gruntów, o
których mowa w ust. 3. Decyzję w sprawie przyznania środków na pokrycie tych kosztów
wydaje starosta na wniosek właściciela lub uŜytkownika wieczystego, po zaopiniowaniu
przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
6. (uchylony).
7. Starosta właściwy ze względu na połoŜenie gruntu objętego zalesieniem dokonuje oceny
udatności upraw w czwartym lub piątym roku od zalesienia gruntu rolnego oraz przekwali-
fikuje z urzędu grunt rolny na grunt leśny, jeŜeli zalesienia gruntu dokonano na podstawie
przepisów o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji
Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.
8. Starosta moŜe powierzyć, w drodze porozumienia, dokonanie oceny udatności upraw
nadleśniczemu.
KaŜde zalesienie terenu otwartego wymaga przeprowadzenia uprzedniej analizy stanu

jego przyrody, to znaczy wykonania inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej tego terenu
i jego bezpośredniego otoczenia. Optymalnie jest kompleksowe rozpoznanie przyrodnicze,
dopuszczalne jest rozpoznanie na podstawie przynajmniej dwóch „indykacyjnych" elemen-
tów przyrody (np. flora + motyle). Musi być sformułowana odpowiedź na pytanie: Czy
istnieją wartości przyrodnicze, które moŜna zniszczyć zalesiając? Przy pozytywnej odpo-
wiedzi naleŜy zrezygnować z zalesiania wybranego obszaru lub jego części.
Dla kaŜdego projektowanego zalesienia terenu nieleśnego naleŜy określić przekonujące
uzasadnienie funkcji, jaką planowany las będzie pełnił w krajobrazie (np. stworzy barierę
geochemiczną powstrzymującą spływ biogenów z pól ku dolinie rzecznej, uzupełni ciąg
obszarów zalesionych tworzący korytarz ekologiczny, wzdłuŜ którego następują migracje
zwierzyny).
Przed zalesieniem terenów porolnych obowiązkowe jest wykonanie analizy glebowo-
siedliskowej oraz analizy roślinności potencjalnej, celem prawidłowego określenia doce-
lowego składu gatunkowego drzewostanu. Zalesienia powinny prowadzić do kształtowania
drzewostanów docelowych o składzie gatunkowym nawiązującym do naturalnych zespo-
łów leśnych lub/i do naturalnych stadiów sukcesyjnych. Składy te powinny być kompletne
- np. nie moŜna planować grądów bez graba, grądowych stadiów sukcesyjnych bez osiki i
iwy. Przy czym spontaniczne zapusty gatunków pionierskich (brzozy, osiki) zaleca się
traktować jako pełnowartościowy las i powstrzymać się od ich przebudowy.
Do zalesień gruntów porolnych naleŜy stosować sadzonki lokalnego pochodzenia, do-
brej jakości, w miarę moŜliwości mikoryzowane. W zalesieniach nie naleŜy stosować ga-
tunków obcego pochodzenia geograficznego, nawet do celów fitomelioracyjnych.
Przy projektowaniu zalesień poŜądane jest zaplanowanie elementów tworzenia róŜno-
rodności biologicznej powstającego lasu, takich jak:
218
kształtowanie strefy brzegowej lasu (kształtowanie pasa zarośli wzdłuŜ skraju lasu, opty-
malnie kształtowanie teŜ pasa roślinności zielnej;
powierzchnie pozostawione do spontanicznej sukcesji;
powierzchnie z gatunkami pionierskimi (osika, brzoza, wierzby, jałowiec, stosownie do
lokalnych warunków);
pozostawienie bez ingerencji śródpolnych oczek wodnych i powierzchni bagiennych,
jeŜeli takie istnieją;
pełne wykorzystanie wykazanego zróŜnicowania siedliskowego;
zróŜnicowanie powstającego lasu pod względem dynamicznym (część powierzchni zale-
siana w sposób nawiązujący do dojrzałego lasu a część zalesiana w sposób nawiązujący
do stadiów sukcesyjnych) a jeśli to moŜliwe - równieŜ wiekowym;
mozaikowa struktura przestrzenna wprowadzanych zalesień.
MoŜliwe jest takŜe podjęcie eksperymentalnych prób stworzenia innych niŜ drzewostan
elementów lasu, np. stymulacja rozwoju runa leśnego, biocenoz glebowych, typowych dla
lasu zespołów fauny (tu np.: mikoryzacja sadzonek, szczepienie ściółką leśną, kształtowa-
nie szlaków migracji gatunków runa, szlaków migracji drobnej fauny leśnej...)
Dla pogłębienia wiedzy poŜyteczne jest pełne wykorzystanie moŜliwości poznawczych
stwarzanych przez zalesienia: zaplanowanie monitoringu rozwoju poszczególnych elemen-
tów środowiska leśnego pod wpływem rozwoju kształtowanych drzewostanów.
7.1.11 Zasady biologicznej zabudowy granicy lasu
Ze względów ekologicznych poŜądane jest odtworzenie okrajka lasu, szczególnie dla

silnie zniekształconych lasów na siedliskach porolnych.
MoŜna przyjąć tu następujące metody:
Metoda polegająca na przyjęciu jako zasady kształtowanie tzw. pełnej strefy skraju la-
su, czyli brzeŜnego pasa drzewostanu, wzbogaconego w gatunki domieszkowe (ewentual-
ne wprowadzenie gatunków domieszkowych w formie podsadzeń), ale nierozluźnionego
przylegającego od zewnątrz do ściany drzewostanu pasa zarośli krzewów, o składzie na-
wiązującym do naturalnych zbiorowisk zaroślowych i szerokości 3-5 m. Zarośla te mogą
być wprowadzone w formie nasadzeń. Wśród zarośli mogą być wprowadzane pojedyncze
drzewa, zwłaszcza gatunków owocodajnych (jarzębina, dzikie drzewa owocowe) pasa 3-5
m szerokości pozostawionego w formie nieuŜytkowanej, do spontanicznego rozwoju ziel-
nej roślinności okrajkowej. Dopuszcza się tu eksperymentalne wprowadzanie drogą pod-
siewu i podsadzania roślin zielnych typowych dla brzegów lasu, w tym gatunków zielar-
skich. Granica taka powinna być kształtowana na pasie o szerokości 6-10 m przylegającym
od zewnątrz do obecnego skraju lasu. Dopuszcza się kształtowanie granicy przez pozosta-
wienie całego pasa 6-10 m szerokości do samorzutnego zarośnięcia.
Jeśli brak miejsca na kształtowanie pełnej strefy skraju lasu, moŜliwe jest kształtowanie
uproszczonej strefy skraju lasu, co realizuje się przez wprowadzenie na samym skraju
drzewostanu przerywanego pasa krzewów o składzie gatunkowym jak wyŜej. Wprowadza-
ne zarośla powinny zajmować ok. 50% długości skraju lasu (nie więcej), pojedyncza grupa
krzewów nie powinna zajmować więcej niŜ 5 m tej długości.
W lasach silnie zniekształconych: litych drzewostanach sosnowych na gruntach porol-
nych oraz przylegających do pól drzewostanach sosnowych z dominacją w runie trzcinni-
ka, rajgrasu lub paproci, a takŜe w lasach na siedliskach ciepłolubnych dąbrów i lasów
zboczowych, dopuszcza się tworzenie tzw. wewnętrznej strefy skraju lasu, co realizuje się
przez rozluźnienie drzewostanu na głębokość ok. 10 m od linii skraju lasu i podokapowe
wprowadzenie zarośli o składzie gatunkowym jak wyŜej.
219
Jako brzeg lasu traktować i zabudowywać biologicznie w opisany sposób naleŜy takŜe
skraje drzewostanów od linii kolejowych i dróg o duŜym natęŜeniu ruchu.
7.2 Zalecenia planistyczne dla fragmentów terenu
7.2.1 Zalecenia planistyczne dla obszarów koncentracji elementów przy-

rodniczych
Ochrona środowiska dotyczy środowiska konkretnego organizmu, populacji lub gatun-

ku. Najczęściej jednak chodzi tu o ochronę środowiska człowieka. Człowiek, który niegdyś
był nie tylko częścią przyrody, ale był od niej w duŜym stopniu uzaleŜniony, dzisiaj - osią-
gnął znaczącą niezaleŜność i więcej posiadł zdolność jej przekształcania, nie zawsze z ko-
rzyścią dla siebie. Przyjmuje się, Ŝe jednym z najwaŜniejszych praw człowieka jest prawo
do Ŝycia w czystym środowisku. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. stanowi, Ŝe RP
zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównowaŜonego rozwoju. Zasada ta
oznacza działalności gospodarczej i społecznej przy jednoczesnym niedopuszczeniu do
dalszej degradacji środowiska naturalnego oraz podejmowaniu działań zmierzających do
restytucji zniszczonych elementów środowiska.
Rozwój zrównowaŜony polega na tym, aby zapewnić zaspokojenie obecnych potrzeb
bez ograniczenia przyszłym pokoleniom moŜliwości rozwoju. Ochrona środowiska jest
obowiązkiem nie tylko władz publicznych, ale wszystkich, w tym w szczególności admini-
stratorom najcenniejszych jego części. Kształtowanie polityki ekologicznej w Nadleśnic-
twie ma charakter procesu ciągłego z jednoczesnym zastosowaniem metody cyklicznego
weryfikowaniu celów.
Na omawianym terenie występuje kilka obszarów koncentracji elementów przyrodni-
czych, ale najcenniejszym z nich jest Dolina Bobru. Obszar ten jest objęty programem
Natura 2000, co daje podstawy do lepszego poznania wszystkich cennych elementów śro-
dowiska przyrodniczego. Ochrona tego typu obszaru polega nie tylko na całkowitych za-
kazach, lecz w odniesieniu np. do łąk i pastwisk naleŜy prowadzić tu ekstensywną gospo-
darkę zapobiegającą ich zarastaniu.
Jeśli chodzi o Dolinę Brzeźnicy i jej bezpośrednie sąsiedztwo to naleŜy tu zabezpie-
czyć przede wszystkim moŜliwie stałe warunki wodne. Istniejący na tym obszarze rezerwat
przyrody, chroni cenne walory przyrodnicze. Ochroną naleŜałoby objąć równieŜ inne
fragmenty doliny.
Trzecią waŜną grupą obiektów przyrodniczych są uŜytki ekologiczne a szczególnie
dwa: „Kacza ostoja” i „Torfowisko Guzów”. Dla tych obiektów istotne jest odzyskanie
terenów siedliskowych dla wielu zagroŜonych i rzadkich gatunków roślin oraz zwierząt.
WaŜna jest teŜ poprawa retencyjności zlewni, co przyczyni się niewątpliwie do utrzymania
walorów krajobrazowych i ekologicznych terenu.
Na wspomnianych wcześniej obszarach powinny zostać wprowadzone całkowite zaka-
zy eksploatacji złóŜ torfu i pokładów gytii wapiennej. Są to najwaŜniejsze zabiegi, które
pozwolą utrzymać aktualne wartości obszarów.
7.2.2 Koncepcja docelowej sieci korytarzy ekologicznych na terenie nad-

leśnictwa.
Korytarz ekologiczny to ciąg miejsc zajętych przez siedliska mniej zmienione przez
ludzką gospodarkę, wystarczająco zasobne w róŜnorodne gatunki, które zapewniają wa-
runki do bezpiecznego rozprzestrzeniania się osobników. Mimo istnienia wielu „przerw" w
220
zasięgu gatunków, korytarz czyni te „przerwy” moŜliwymi do pokonania przez liczne

osobniki. A to pozwala na kontakt między róŜnymi populacjami, umoŜliwia w miarę bez-
pieczna wędrówkę zwierzętom, a roślinom daje moŜliwość rozsiewania się i przenoszenia
pyłku na sąsiednie tereny zajęte przez ten sam gatunek. śeby poprawić sytuację roślin i
zwierząt „odciętych od świata" na takich małych „wyspach" właściwych im siedlisk, moŜ-
na łączyć te oddzielone od siebie szosami i polami „wyspy" lasów, bagien i innych siedlisk
korytarzami ekologicznymi.
WaŜnym aspektem korytarzy ekologicznych jest zapewnienie zwierzętom moŜliwości
odbywania wędrówek. Regularne i dalekie wędrówki odbywają liczne ptaki, wiele ryb,
nietoperzy i niektóre owady. DuŜe ssaki równieŜ wędrują na duŜe odległości, poszukując
miejsc obfitujących w pokarm i nadających się do zasiedlenia - do najaktywniejszych i
najwytrwalszych wędrowców w tej grupie naleŜy wilk.
Na terenie Nadleśnictwa najwaŜniejszymi korytarzami są rzeki i kanały pochodzenia
sztucznego. Pierwszym, największym, znajdującym się w południowej części omawianego
obszaru jest korytarz przebiegający od Bobrowic do śagania. Obejmuje on dolinę Bobru.
Na tym obszarze właściwie nie ma istotnych blokad poza kilkoma mostami drogowymi i
jednym kolejowym na rzece.
Ze wspomnianym powyŜej głównym dla terenu Nadleśnictwa korytarzem ekologicz-
nym łączą się dwa kolejne:
Kanał Dychowski;
Brzeźnica.
PowyŜsze cieki na omawianym terenie nie posiadają znaczących blokad dla migracji
zwierząt i roślin. Dlatego układ ten naleŜy uznać za docelowy.
7.3 Propozycje modyfikacji systemu obiektów i obszarów chronionych
7.3.1 Generalne załoŜenia planowania ochrony obiektowej
Przyroda Nadleśnictwa Krzystkowice jest róŜnorodna i ciekawa. Jakkolwiek najcen-

niejsze elementy krajobrazu naturalnego, jak i kulturowego zostały juŜ objęte róŜnorodny-
mi formami ochrony, to jednak wskazane jest dalsze monitorowanie ich stanu oraz wyszu-
kiwanie nowych, cennych fragmentów przyrody, które moŜna objąć szczególną ochroną.
Pracownicy Nadleśnictwa wyznaczeni do prowadzenia tematu ochrony przyrody powinni
ściśle współpracować w tym zakresie z administracją rządową oraz samorządem teryto-
rialnym, poniewaŜ obie instytucje posiadają szerokie kompetencje w zakresie ustanawiania
ochrony obiektowej, a w szczególności obszarów chronionego krajobrazu, pomników
przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, uŜytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-
krajobrazowych. Obiekty te są ustanawiane zasadniczo uchwałami rad gmin.
W celu realizacji w/w zadań naleŜy współdziałać ściśle z samorządem gminnym, Re-
gionalnym Konserwatorem Przyrody a takŜe realizować zalecenia Komisji Certyfikacyjnej
RDLP w Zielonej Górze. NaleŜy równieŜ podejmować współpracę z organizacjami poza-
rządowymi, w tym m.in. z Klubem Przyrodników oraz Komitetem Ochrony Orłów, po-
niewaŜ te organizacje statutowo zajmują się ochroną przyrody.
7.3.2 Autorska ocena potrzeb zmiany sieci obiektów chronionych w Nad-

leśnictwie
W chwili obecnej sieć obiektów chronionych na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice

jest dobrze rozwinięta. Istnieje jednak potrzeba dokładniejszego rozpoznania warunków
221
przyrodniczych (z udziałem specjalistów) na omawianym terenie. W następnym rozdziale

zostaną przedstawione propozycje utworzenia nowych obiektów chronionych na omawia-
nym terenie.
7.3.3 Proponowane formy ochrony przyrody
1. Obszary Natura 2000

Proponowane dwa nowe obiekty naturowe czekają na zatwierdzenie przez Radę Mini-
strów RP:
Dolina Dolnego Bobru;
Nowogrodzkie Przygiełkowisko.
2. Pomniki przyrody
Wytypowano dwa drzewa, które spełniają kryteria kwalifikujące je do objęcia ochroną
konserwatorską. Są to pojedyncze drzewa następujących gatunków: wierzba biała i sosna
pospolita.
Wszystkie propozycje nowych obiektów chronionych powstały po konsultacjach z pra-
cownikami Nadleśnictwa Krzystkowice zajmujących się ochroną przyrody.
7.4 Propozycje z zakresu udostępnienia terenu i edukacji ekologicznej
7.4.1 Proponowany model udostępnienia lasu
Lasy Nadleśnictwa są niezwykle atrakcyjne i odwiedzane przez licznych turystów tak

indywidualnych, jak i zorganizowanych. Turysta indywidualny korzysta z całości terenów
leśnych, dlatego naleŜy mu umoŜliwić dotarcie do nich w miejscach mniej cennych przy-
rodniczo, tam gdzie nie wyrządzi on szkód.
Dla turysty zbiorowego, którego moŜna edukować, ze specjalnym naciskiem na dzieci i
młodzieŜ moŜna organizować wycieczki do lasu, konkursy o lesie i przyrodzie. Mimo, Ŝe
najwięcej spotkań i pogadanek odbywa się w szkołach, to najciekawsze są te na ścieŜkach
edukacyjnych i innych wyprawach do lasu. Pracownicy Nadleśnictwa, którzy obok swoich
obowiązków typowo leśnych, mają i ten, edukacyjny powinni ściśle współpracować z lo-
kalnymi szkołami.
Celem proponowanych działań jest sterowanie rozwojem turystyki w Nadleśnictwie w
sposób chroniący walory przyrodnicze najcenniejszych części, ale jednocześnie umoŜli-
wiający poznawanie walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych obszaru
przez uczestników turystyki.
WaŜnymi elementami do osiągnięcia tych celów jest współpraca Nadleśnictwa i samo-
rządu oraz organizacji turystycznych w zakresie rozwoju turystyki, a takŜe w zakresie in-
formacji turystycznej. Aktywna polityka Nadleśnictwa na rzecz ochrony przyrodniczych,
kulturowych i fizjonomicznych walorów krajobrazu, realizowana powinna być metodami
informacji, doradztwa i lobbingu w celu maksymalizacji przyrodopoznawczego efektu
turystyki realizowanej na omawianym terenie.
7.4.2 ŚcieŜki dydaktyczne
Na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice w chwili obecnej znajdują się dwie ścieŜki po-
znawcze:
1. „Krzystkowice”
222
ŚcieŜka ma długość 2,5 km. Czas przejścia wynosi ok. 1 godziny. Rozpoczyna się i
kończy przy leśniczówce Krzystkowice. Na trasie ścieŜki znajduje się 16 przystanków te-
matycznych, ukazujących las w róŜnych ujęciach. W terenie prezentowane są typowe
urządzenia i sposoby zagospodarowania stosowane w leśnictwie. Podczas wędrówki moŜ-
na łatwo zapoznać się z takimi dziedzinami gospodarki leśnej jak hodowla lasu, ochrona
lasu, czy gospodarka łowiecka. Teren, po którym biegnie ścieŜka, jest atrakcyjny pod
względem przyrodniczym i krajobrazowym.
2. „Dolina Szyszyny”
ŚcieŜka ma długość 1,9 km. Czas przejścia wynosi ok. 2 godzin. Przebieg trasy zlokali-
zowano wzdłuŜ pięknej, wijącej się w wąwozach rzeki Szyszyny. Na trasie ścieŜki znajdu-
je się 5 punktów tematycznych, obejmujących zarówno historyczne budowle, wpisane w
rejestr zabytków, jak i indywidualne formy ochrony przyrody
ŚcieŜki w sposób kompletny i wyczerpujący reprezentują najwaŜniejsze walory przy-
rody Nadleśnictwa Krzystkowice. Są prawidłowo wyznaczone i oznakowane. Został teŜ
wydany specjalny folder informacyjny, ułatwiający zwiedzanie jednej z nich. W związku z
tym nie ma potrzeby wyznaczania kolejnych obiektów tego typu.
7.4.3 Promocja i edukacja ekologiczna
Podstawowym warunkiem umoŜliwiającym pełną realizację promocji Nadleśnictwa i

edukacji społeczeństwa jest dotarcie do jego świadomości. Powinno się to odbywać przez:
publikacje popularnonaukowe w czasopismach przyrodniczych i o tematyce ogólnej o
zasięgu ogólnokrajowym;
publikacje w prasie lokalnej;
audycje w radiu i telewizji;
wydawnictwa, gazetki, foldery publikowane przez Nadleśnictwo i RDLP.
Edukacja ekologiczna oraz propagowanie idei ochrony przyrody winno odbywać się
zgodnie z aktualną wiedzą, a w regionie, gdzie leŜy Nadleśnictwo, takŜe z lokalnymi tra-
dycjami. W tym celu naleŜy:
wydawać okresowe informatory o walorach i zagroŜeniach lasów i środowiska przyrodni-
czego na obszarze swojego działania;
wydawać lokalne biuletyny ekologiczno-leśne;
stawiać tablice w miejscach szczególnie uczęszczanych, z informacjami dotyczącymi
walorów przyrodniczych oraz dozwolonych czynności (unikać stawiania tablic wyłącz-
nie z zakazami);
organizować spotkania „ekologiczne” w szkołach, klubach itp.;
urządzać miejsca do zajęć dydaktycznych;
propagować, zwłaszcza wśród turystów w sezonie letnim, ścieŜki przyrodniczo-leśne.
Wszystkie informacje winny być przekazywane językiem przystępnym, zawierającym
jak najmniej terminów fachowych, a jeśli takie znajdą się, powinny być objaśnione.
PoniŜej zostaną omówione dotychczas ukazujące się wydawnictwa dotyczące edukacji
leśnej na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice:
1) Pomniki przyrody i uŜytki ekologiczne występujące na terenie administracyjnym
Redakcja: Marek Bugała, wydawca: Nadleśnictwo Krzystkowice.
Ośmiostronicowe wydawnictwo prezentuje część walorów przyrodniczych Nadleśnic-
twa Krzystkowice. Zawiera ono informacje na temat najcenniejszych, występujących na
terenie Nadleśnictwa pomników i uŜytków ekologicznych. Prezentuje w sposób syntetycz-
ny osobliwości przyrodnicze ze wskazaniem ich dokładnej lokalizacji na mapie. Publikację
wzbogaca duŜa ilość ciekawych fotografii.
223
2) Nadleśnictwo Krzystkowice - Leśna ścieŜka przyrodniczo-edukacyjna

Redakcja: Marek Bugała, wydawca: Nadleśnictwo Krzystkowice.
Ośmiostronicowy folder jest praktycznym przewodnikiem, ułatwiającym zwiedzanie
ścieŜki przyrodniczo-edukacyjnej. ŚcieŜka połoŜona jest na terenie Leśnictwa Krzystkowi-
ce. Wydawnictwo podaje przebieg trasy, sposoby oraz przybliŜony czas jej zwiedzania.
Zawiera równieŜ wykaz stanowisk tematycznych wraz ze zdjęciami oraz bardzo przystęp-
nym opisem, który znacznie ułatwia zrozumienie zasad prowadzenia gospodarki w lasach
administrowanych przez Lasy Państwowe. Na drugiej stronie zamieszczono mapę ścieŜki.
W publikacji znajdują się dane adresowe niezbędne do kontaktu z pracownikami Nadle-
śnictwa.
3) Rezerwat Przyrody Dąbrowa Brzeźnicka
Opracowanie i redakcja: Marek Bugała, zdjęcia: Krzysztof Moroz, opracowanie graficzne:
PW Siódemka.
Sześciostronicowe wydawnictwo poświęcone jest w całości rezerwatowi przyrody:
„Dąbrowa Brzeźnicka”. Zawiera ono szczegółowy opis samego rezerwatu oraz praktyczne
wskazówki dla miłośników przyrody i turystyki. Utworzenie rezerwatu nie wyklucza bo-
wiem zwiedzania tego jakŜe malowniczego terenu. W publikacji zamieszczono mapę
umoŜliwiającą lokalizację rezerwatu. Całość dopełniają liczne fotografie, niestety bez ko-
mentarzy.
Edukacja leśna w Nadleśnictwie Krzystkowice prowadzona jest od momentu utworze-
nia Nadleśnictwa. i prowadzona jest zgodnie z obowiązującymi w Lasach Państwowych
dokumentami dotyczącymi edukacji leśnej społeczeństwa, a w szczególności „Polityki
Leśnej Państwa” przyjętej w 1997 roku; oraz „Kierunków rozwoju edukacji leśnej w La-
sach Państwowych” przyjętych zarządzeniem Nr 57 Dyrektora Generalnego Lasów Pań-
stwowych z dnia 9 maja 2003 roku. Zgodnie z tym programem Nadleśnictwo realizuje
rozmaite zadania mające na celu przybliŜenie społeczeństwu miejscowej przyrody.
Poza rezerwatem przyrody i ścieŜką przyrodniczo-edukacyjną na omawianym terenie
znajdują się następujące obiekty edukacyjne wyposaŜone w tablice informacyjne i/lub po-
glądowe:
pomniki przyrody;
uŜytki ekologiczne;
kwatery myśliwskie;
śniadaniska łowieckie;
wieŜe przeciwpoŜarowe;
Poza edukacją leśną prowadzoną na własnym terenie, Nadleśnictwo bierze udział w in-
nych formach edukacyjnych takich jak konkursy, spotkania z leśnikami w szkołach, festy-
ny i turnieje na terenie gmin. Nadleśnictwo w duŜym stopniu w sposób merytoryczny jak i
finansowy wspiera lokalne imprezy organizowane dla społeczeństwa.
Edukacja przyrodniczo leśna wpleciona jest w profesjonalne działania leśników, usank-
cjonowana prawnie i co najwaŜniejsze - oczekiwana przez społeczeństwo, a tutejsi leśnicy
wywiązują się z tego zadania dobrze.
224
Fot. 27. Wygląd przykładowego wydawnictwa przygotowanego przez pracowników Nadleśnictwa Krzystko-
wice
8 Realizowane działania zwiększające bioróŜnorodność

8.1 Realizowane programy aktywnej ochrony
Nadrzędnym celem wszelkich działań w Lasach Państwowych jest zapewnienie trwało-

ści lasów oraz ich wielofunkcyjnej roli. Wśród podstawowych funkcji lasu - ekologicz-
nych, gospodarczych i społecznych - coraz większego znaczenia nabiera funkcja ekolo-
giczna (ochronna). Współcześnie nie wystarczy juŜ powstrzymywanie się przed destruk-
tywnym wpływem na środowisko, czy obejmowanie bierną ochroną nowych obiektów
przyrodniczych. Konieczne stało się bezpośrednie oddziaływanie na otaczający nas krajo-
braz, poprzez wdraŜanie programów aktywnej ochrony przyrody. Leśnicy opracowują i
realizują wiele waŜnych programów aktywnej ochrony przyrody. W Nadleśnictwie
Krzystkowice na szczególną uwagę zasługuje jeden program realizowany w ostatnich la-
tach.
8.1.1 Program małej retencji wodnej
Mała retencja wodna - to zatrzymanie lub spowalnianie za pomocą zabiegów tech-

nicznych i przyrodniczych spływu wód oraz poprawa ich jakości w obrębie małych zlewni,
przy jednoczesnym wspieraniu rozwoju naturalnego krajobrazu.
Do zaburzeń w gospodarce wodnej dochodzi najczęściej w pobliŜu większych zbiorni-
ków wodnych (np. stawy hodowlane) oraz na skutek zaniedbań w utrzymaniu istniejących
225
urządzeń melioracyjnych (zaniedbanie rowów, zastawek itp.). W celu poprawy stosunków

wodnych i zapobieganiu negatywnym procesom naleŜy w miarę moŜliwości:
oczyścić istniejące rowy melioracyjne;
odbudować jazy i zastawki;
odbudować zaniedbane i odwodnione stawy.
Lasy odgrywają duŜą rolą w kształtowaniu stosunków wodnych. Drzewostany zatrzy-
mują duŜe ilości wód opadowych, które przechwytywane są w koronach drzew i krzewów,
wsiąkają w ściółkę leśną i są pobierane prze rośliny. Wpływa to na zmniejszenie szybkości
odpływu powierzchniowego i poprawę infiltracji. Kształtowanie właściwych stosunków
wodnych odbywa się takŜe przez odpowiednie zagospodarowanie lasów wodochronnych,
które mają za zadanie utrzymanie zdolności retencyjnej gleb leśnych i poprawę obiegu
wody w przyrodzie. Aby osiągnąć ten cel w lasach wodochronnych naleŜy stosować róŜne
rodzaje rębni złoŜonych a uŜytkowanie ograniczać do potrzeb hodowlanych.
W celu ograniczenia procesów degradacji stosunków wodnych w lasach naleŜy:
chronić śródleśne bagienka, oczka wodne, torfowiska oraz tereny okresowo zalewane
chronić poprzez wyłączenie z uŜytkowania rębnego drzewostany na siedliskach Ol, OlJ i
Lł połoŜonych wzdłuŜ cieków
chronić poprzez wyłączenie z uŜytkowanie rębnego drzewostanów na siedliskach Bb,
BMb i LMb
zachować w stanie niezmienionym powierzchni zakwalifikowanych jako bagna oraz nie
dopuszczać do ich odwodnienia i zanieczyszczenia
WaŜną rolę w hamowaniu procesów degradacji stosunków wodnych przy jednocze-

snym ograniczeniu zabiegów melioracyjnych moŜe odegrać tworzenie obiektów małej
retencji w lasach. Nadleśnictwo przystąpiło do programu w obrębie obszarów, w których
istniały moŜliwości poprawy obecnych stosunków wodnych. DuŜe znaczenie dla powo-
dzenia tego przedsięwzięcia ma współpraca z władzami wojewódzkimi i samorządowymi,
której efektem powinna być właściwa gospodarka wodna w skali regionu.
Program Małej Retencji koordynowany jest przez Centrum Koordynacji Projektów
Środowiskowych przy Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych.
Tabela 47. Program Małej Retencji Nadleśnictwo Krzystkowice - obiekty aktualnie juŜ istniejące
Nr Lokalizacja Typ Opis istnie- Proponowane Przewidywany efekt Inne uwagi
obie Obręb obiektów jących działania retencyjny
ktu Oddział urządzeń
hydrotech-
nicznych
Miodnica
1. Okresowy zastawka stworzenie za- spiętrzenie wody Naturalne zagłębienie
212d
zbiornik stawki szer.3m na pow. ok.3 ha terenowe zbierające
wodny głównie wodę po-
wierzchniową
Miodnica Dawny grobla Wykonanie Podniesienie po- Niewielkie bagienko
2.
161 f zbiornik grobli ziomu stałego prze- porośnięte turzycowi-
wodny lewu ok.1,3 m skami
na pow. 3,50 ha
3. Miodnica Rów me- brak Podniesienie korony
stworzenie za- spiętrzenie wody
168 l lioracyjny drogi
stawki szer.4m na pow. ok.3 ha
na wys. 0,8 m.
4. Krzystkowice Rów me- brak Wykonanie spiętrzenie wody Wykonanie dodatk. pię-
64 d lioracyjny zastawek na pow. ok.3, 5 ha trzeń kamienno-
na wys.0,8 m. drewnianych
5. Krzystkowice Dawny grobla Naprawa grobli, spiętrzenie wody Odbudowa dawnego
226
Nr Lokalizacja Typ Opis istnie- Proponowane Przewidywany efekt Inne uwagi

obie Obręb obiektów jących działania retencyjny
ktu Oddział urządzeń
hydrotech-
nicznych
226 c staw konserwacja na pow. ok.0,4 ha stawu zasilanego w wodę
rowu na wys.0,8 m.
6. Krzystkowice Dawny brak zbudowanie spiętrzenie wody Odbudowa dawnych
128a staw zastawki na pow. ok. 5 ha stawów
na wys.0,6 m.
7. Bogaczów Rów me- brak Zbudowanie Spiętrzenie wody Ciek, rów melioracyjny
22d lioracyjny zastawki na pow. 0,5 ha na wymagający konserwacji
wys. 0,8 m. dna i skarp na odcinku
200m.
Oprócz realizowanych działań (opisanych w powyŜszej tabeli), w celu wykorzystania

lokalnych uwarunkowań w zakresie zahamowania tempa spływu wód z obszarów leśnych,
Nadleśnictwo Krzystkowice zaplanowało równieŜ budowę zbiorników retencyjnych w
następujących lokalizacjach:
Leśnictwo Biedrzychowice – oddz. 223,
Leśnictwo Podgórzyce – oddz. 250,
Leśnictwo Kotowice - oddz. 31,
Leśnictwo Lipno - oddz. 151,
Leśnictwo Klępina - oddz. 77.
WaŜnym elementem hydrografii omawianego obszaru są śródleśne oczka i bagienka.

Część z nich jest objęta ochroną prawną jako uŜytki ekologiczne. NaleŜałoby objąć ochro-
ną dalsze obiekty tego typu. Na granicy las-woda naleŜy tworzyć pasy ekotonowe
(uwzględniane w planach cięć) w celu ochrony czystości wód. Odnowienia na siedliskach
wilgotnych i bagiennych naleŜy przeprowadzać bez przygotowania gleby cięŜkim sprzę-
tem.
8.2 Realizowane kompensacje
Kompensacja przyrodnicza (łac. compensatio - równowaŜenie) - procedura zdefinio-

wana w ustawie Prawo Ochrony Środowiska jako „zespół działań (...) prowadzących do
przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych
w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych".
Zgodnie z ustawą z dn. 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody procedura ta stosowana
jest w przypadku realizacji planu lub przedsięwzięcia, który moŜe mieć negatywny wpływ
na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt, dla których ochrony został wyzna-
czony lub zaprojektowany obszar Natura 2000.
Nadleśnictwo Krzystkowice w chwili obecnej nie uczestniczy w realizacji Ŝadnego pro-
jektu mającego na celu realizację kompensacji przyrodniczej.
8.3 Ostoje ksylobiontów
Procesy naturalnej śmierci drzew, powodowanej przez róŜne czynniki, są elementem

funkcjonowania ekosystemu leśnego. Zgodnie ze współczesną wiedzą, obecność w lesie
227
drzew zamierających i martwych, rozkładającego się drewna, wykrotów itp. ma kluczowe

znaczenie dla funkcjonowania ekosystemów i dla zachowania róŜnorodności biologicznej.
W związku z zagroŜeniem występowania gatunków związanych ze środowiskiem roz-
kładającego się drewna (ksylobiontów) stosuje się wyodrębnianie ostoi tych organizmów.
Celem tworzenia ostoi ksylobiontów jest poprawa warunków bytowania i rozwoju gatun-
ków Ŝyjących na rozkładającym się drewnie, a przez to ochrona tego zagroŜonego frag-
mentu leśnej róŜnorodności biologicznej. ZagroŜenie to związane jest z powszechnym w
polskich lasach, nie wyłączając rezerwatów oraz parków narodowych, deficytem martwe-
go drewna. Typowanie ostoi opiera się na lokalizacji w terenie gatunków wskaźnikowych,
głównie gatunków chronionych i zagroŜonych w Polsce i Europie.
Przywrócenie właściwych proporcji między procesami przyrastania, obumierania
i rozkładu drzewostanów przyczyni się do wzmocnienia mechanizmów homeostatycznych
ekosystemów leśnych. Ostoje tworzy się poprzez wytypowanie drzewostanów, w których
przy zachowaniu standardów ochrony lasu, istnieje moŜliwość pozostawiania określonej
ilości posuszu czynnego i jałowego występującego w róŜnych fazach rozkładu. Wskazane
jest takŜe pozostawianie w lesie gałęzi oraz części niewyrobionego surowca drzewnego.
Ostoje ksylobiontów wytypowane na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice w 2007 roku
zlokalizowane zostały w drzewostanach nadbrzeŜnych stref ekotonowych (wzdłuŜ rzek,
wokół zbiorników wodnych i bagien), na obszarach o zwiększonej trudności przy pozy-
skaniu i zrywce drewna (silnie nachylone skarpy, wąwozy i jary), na obszarach ze stwier-
dzonymi szkodami od bobrów oraz na trudno dostępnych siedliskach bagiennych
i wilgotnych. Wytypowane przez Nadleśnictwo propozycje ostoi ksylobiontów podlegały
weryfikacji i zostały zatwierdzone decyzją nr 37 Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów
Państwowych w Zielonej Górze z dnia 29.12. 2008 roku.
Tabela 48. Zestawienie drzewostanów wytypowanych jako ostoje ksylobiontów w Nadleśnictwie Krzystkowi-
ce
L.p Lokalizacja Powierzchnia (ha)
Oddział Poddział
Obręb Bogaczów
1 7 k 1,38
2 61 k 1,80
3 62 c 1,72
4 73 j 4,27
5 147 c 0,40
6 149 k 2,00
7 210 t 1,12
8 225 n 2,83
9 226 w 0,22
10 237 i 1,78
11 246 c 7,88
12 335 f 0,36
13 335 h 0,23
Razem 25,99
Obręb Krzystkowice
1 17 g 0,83
2 219 s 1,81
Razem 2,64
Obręb Miodnica
1 13 k 0,40
2 35 g 1,00
3 54 a 3,23
4 64 h 1,00
5 84 f 1,52
6 95 l 0,29
228
L.p Lokalizacja Powierzchnia (ha)

Oddział Poddział
7 95 bx 1,85
8 95 kx 0,75
9 108 a 1,41
10 148 a 2,01
11 167 i 0,78
12 171 b 0,97
13 192 h 1,03
14 193 g 1,38
15 203 b 1,34
16 203 c 0,43
17 203 d 0,59
18 223 y 0,21
19 256A a 6,70
20 256A b 2,82
21 256A c 2,21
Razem 31,92
Obręb Nowa Wieś
1 36 d 1,92
2 107 a 0,85
3 107 k 0,80
4 189 c 0,15
5 193 i 0,15
6 222 a 0,20
Razem 4,07
Graficzny obraz rozmieszczenia drzewostanów stanowiących ostoje ksylobiontów

przedstawiono na Mapie Walorów Przyrodniczo-Kulturowych dla Nadleśnictwa Krzyst-
kowice.
8.4 Lasy HCVF
Zgodnie z Zarządzeniem nr 14 Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w

Zielonej Górze z 14 września 2007 roku, na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice zostały
wyznaczone lasy o szczególnych walorach przyrodniczych – HCVF (High Conservation
Value Forests). Zidentyfikowanie powierzchni HCVF jest według zasad FSC jednym z
elementów prowadzenia dobrej gospodarki leśnej.
Lasy HCVF mogą być przyporządkowane do 6 kategorii:
HCVF 1 Lasy posiadające globalne, regionalne lub narodowe znaczenie pod względem
koncentracji wartości biologicznych
HCVF 1.1. Obszary chronione
1.1.a lasy w rezerwatach
1.1.b lasy w parkach krajobrazowych
HCVF 1.2. Ostoje zagroŜonych i ginących gatunków
HCVF 2. Kompleksy leśne odgrywające znaczącą rolę w krajobrazie, w skali krajowej,
makroregionalnej lub globalnej
HCVF 3. Obszary obejmujące rzadkie, ginące lub zagroŜone ekosystemy
HCVF 3.1. Ekosystemy skrajnie rzadkie i ginące, marginalne z punktu widzenia gospo-
darki leśnej
HCVF 3.2. Ekosystemy rzadkie i zagroŜone w skali Europy, lecz w Polsce pospolitsze i
występujące wielkoobszarowo, stanowiące waŜne obszary gospodarki leśnej
HCVF 4. Lasy pełniące funkcje w sytuacjach krytycznych
229
HCVF 4.1. Lasy wodochronne

HCVF 4.2. Lasy glebochronne
HCVF 5. Lasy zaspokajające fundamentalne potrzeby lokalnej społeczności - kategoria
nie ma zastosowania w warunkach Polski
HCVF 6. Lasy kluczowe dla toŜsamości kulturowej lokalnych społeczności
Poszczególne kategorie wyznaczonych w Nadleśnictwie Krzystkowice lasów HCVF
w odniesieniu do poszczególnych leśnictw przedstawia poniŜsza tabela.
Tabela 49. Powierzchniowy udział lasów HCVF w poszczególnych leśnictwach

Leśnictwo kat. kat. kat. kat. kat. kat.
1.1.1 3.1 3.2 4.1 4.2 6
Lipno - 11,25 8,76 - - -
Wysoka - 5,86 18,31 161,03 17,51 -
Bogaczów - 7,2 - - - -
Nowogród - - 31,15 - - -
Podgórzyce - - 103,01 321,46 22,02 33,71
Krzystkowice - - 36,22 124,28 25,13 379,1
Guzów - - 15,73 - - 170,47
Bieniów - - 93,02 148,58 43,19 -
Biedrzychowice - - 34,39 - - 52,47
Kotowice - - 20,58 - - -
Klępina - 4,14 85,82 475,46 6,31 -
BrzeŜnica 5,57 0,76 52,9 164,33 - -
PoŜarów - - 47,59 92,92 - -
śarków - - 11,21 744,3 36,98 -
Kosynka - - - - - -
Krzywaniec - 5,72 195,59 36,82 90,67
Mokrzyce - - 3,59 289,19 - -
Tuchola - - - - - 92,97
Razem 5,57 29,21 568,00 2717,14 187,96 819,39
Rozkład powierzchniowy poszczególnych kategorii lasów HCVF w Nadleśnictwie

przedstawia poniŜsza rycina
230
Ryc. 16. Graficzne przedstawienie powierzchni lasów HCVF w Nadleśnictwie Krzystkowice
8.5 Ekosystemy reprezentatywne
Zgodnie z zarządzeniem nr 12 Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w

Zielonej Górze z dnia 15 maja 2009 r. w sprawie procedury wyznaczania ekosystemów
reprezentatywnych na terenie RDLP w Zielonej Górze, dokonano wyboru takich obiektów
na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice.
Tabela 50. Zestawienie powierzchni ekosystemów reprezentatywnych w Nadleśnictwie Krzystkowice
Rodzaj ekosystemów reprezentatywnych
Formy Grunty Siedliska Ksylobion- Kępy Ekosystemy Ekosystemy Powierzchnia
ochrony wyłączone Natura ty leśne wodne zredukowana
przyrody z eksplo- 2000
atacji
128,08 115,67 85,89 42,35 - 1 195,60 13,47 1 581,06

231
Ze względu na duŜą ilość wydzieleń (580) stanowiących ekosystemy reprezentatywne

na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice i ograniczoną objętość niniejszego opracowania,
zrezygnowano z pełnej prezentacji danych. Zostały one umieszczone w bazie SILP.
8.6 Drzewostany bez zabiegów gospodarczych
W wyniku prac terenowych, które wykonała druŜyna Biura Urządzania Lasu i Geodezji
Leśnej Oddział w Poznaniu, na podstawie ustaleń Komisji ZałoŜeń Planu i w uzgodnieniu
z uprawnionymi pracownikami Nadleśnictwa, dokonano selekcji drzewostanów zakwali-
fikowanych w bieŜącym okresie gospodarczym do pozostawienia bez zabiegu gospo-
darczego. Łącznie takim postępowaniem objęto 750 poddziałów leśnych o łącznej po-
wierzchni 1 589,58 ha, co stanowi blisko 5% powierzchni Nadleśnictwa. Ze względu na
ograniczoną objętość niniejszego opracowania, poniŜej przedstawione zostały zbiorcze
dane dla poszczególnych obrębów.
Tabela 51. Zestawienie ilości i powierzchni poddziałów leśnych nieobjętych zabiegami gospodarczymi
Obręb/Nadleśnictwo Ilość poddziałów Powierzchnia
Bogaczów 182 386,42

Krzystkowice 194 367,11
Miodnica 253 468,29
Nowa Wieś 116 357,54
Nadleśnictwo 745 1 579,36
Bardziej szczegółowa analiza omawianego zagadnienia została zawarta w Elaboracie.
8.7 Zagadnienia certyfikacji
FSC są dobrowolnym oznakowaniem, o które mogą ubiegać się sprzedawcy drewna i

jego produktów. Są one dowodem na przestrzeganie zasad ekologii w procesach produkcji
leśnej. W listopadzie ubiegłego roku polska Grupa Robocza FSC ustaliła ujednolicone
„Zasady, Kryteria i Wskaźniki Dobrej Gospodarki Leśnej w Polsce".
Forest Stewardship Council (FSC) jest organizacją międzynarodową skupiającą insty-
tucje zainteresowane promocją gospodarki leśnej zakładającej odpowiedzialność przyrod-
niczą i społeczną. Kupując produkty drewniane oznaczone certyfikatem FSC moŜna mieć
pewność, Ŝe pochodzą one z lasu zarządzanego zgodnie z dobrem przyrody, a takŜe do-
brem Ŝyjących na jego terenie społeczności, czyli według zasad Dobrej Praktyki Leśnej.
Generalnie zasady dobrej gospodarki leśnej zdefiniowane przez Forest Stewardship Coun-
cil (FSC) dotyczą:
1. ZGODNOŚCI Z PRAWEM I ZASADAMI FSC - Gospodarka leśna powinna uwzględ-
niać wszystkie odnośne prawa danego kraju, międzynarodowe traktaty i porozumienia,
których dany kraj jest sygnatariuszem, oraz winna być zgodna ze wszystkimi zasadami i
kryteriami FSC.
2. ODPOWIEDZIALNOŚCI WYNIKAJĄCEJ Z TYTUŁÓW WŁASNOŚCI I PRAW -
Tytuły własności i długoterminowe prawa uŜytkowania zasobów lądowych i leśnych po-
winny być jasno określone, udokumentowane i posiadać moc prawną.
3. PRAW LUDNOŚCI MEJSCOWEJ - NaleŜy znać i respektować prawne i zwyczajowe
prawa miejscowej ludności do posiadania, uŜytkowania i gospodarowania terenami, grun-
tami oraz zasobami. Ta zasada i jej kryteria nie maja zastosowania do warunków polskich
za wyjątkiem kryterium 3.3.
232
4. WSPÓŁPRACY Z MIEJSCOWĄ SPOŁECZNOŚCIĄ I PRAWA PRACOWNIKÓW -

Gospodarowanie zasobami leśnymi powinno utrzymywać na trwale lub zwiększać socjal-
no-gospodarcze korzyści robotników leśnych i miejscowej ludności.
5. KORZYŚCI Z LASU - Gospodarka leśna powinna prowadzić do efektywnego wyko-
rzystania róŜnorodnych produktów i usług leśnych tak, aby zapewnić dobrą kondycję eko-
nomiczną oraz korzyści środowiskowe i społeczne.
6. WPŁYWU NA ŚRODOWISKO - Gospodarka leśna powinna chronić róŜnorodność
biologiczną i wartości z nią związane, zasoby wodne, gleby, rzadkie i nietrwałe ekosyste-
my, oraz walory krajobrazowe, co w rezultacie pozwoli utrzymywać funkcje ekologiczne
lasu oraz integralność lasu ze środowiskiem.
7. PLANU URZĄDZANIA - NaleŜy sporządzić, wprowadzić w Ŝycie oraz uaktualniać
plan urządzania stosownie do zakresu i intensywności działań. Plan powinien jasno formu-
łować długofalowe cele urządzania i sposoby ich osiągania.
8. MONITOROWANIA I OCENY - NaleŜy prowadzić monitorowanie, stosownie do za-
kresu i intensywności gospodarki leśnej, w celu dokonania oceny stanu lasu, popytu na
produkty leśne, kontroli pochodzenia produktu (ang. chain of custody), działań gospodar-
czych, oraz ich wpływu społecznego i środowiskowego.
9. UTRZYMANIA - NaleŜy dbać o utrzymanie lasów o szczególnych wartościach ochron-
nych.
10. PLANTACJE - Plantacje naleŜy planować i prowadzić zgodnie z Zasadami FSC od 1
do 9 i 10. Ze względu na brak typowych plantacji zasada 10 w Polsce zastosowana została
do zalesionych gruntów porolnych.
W nawiązaniu do tematyki niniejszego opracowania, najistotniejsze dla ochrony przy-

rody a zwłaszcza cennych ekosystemów leśnych wydaje się przestrzeganie szóstej zasady
certyfikacji FSC. Wiele w postrzeganiu problemu ochrony lasów juŜ zmieniło się na lep-
sze. Obecnie nie tylko chroni się istniejące drzewostany, ale całe ekosystemy leśne z ich
specyficzną bioróŜnorodnością, przede wszystkim poprzez utrzymywanie lasu w stanie
zbliŜonym do naturalnego. Im bardziej drzewostan zniekształcony jest przez człowieka,
tym ryzyko szkód jest większe. Im bardziej róŜnorodne jest środowisko leśne, tym wy-
trzyma większą presję ze strony czynników mu zagraŜających. W dotychczasowej gospo-
darce leśnej naturalne potrzeby ekosystemu nie zawsze były uwzględniane. Wprowadzanie
procesu certyfikacji do gospodarki leśnej mogą pomóc w przywracaniu funkcji ekologicz-
nej lasu właśnie przez przestrzeganie szóstej zasady.
Przykładem wymogu, jaki spełniać musi certyfikowany obszar leśny, jest pozostawia-
nie na kaŜdym hektarze, co najmniej 200 drzew dziuplastych, czyli takich, w których bytu-
je ptactwo, przyczyniające się m.in. do roznoszenia nasion. RównieŜ tzw. martwe drewno
nie moŜe być całkowicie usuwane. Na określonej jednostce obszaru leśnego naleŜy pozo-
stawiać minimum 5% masy drewna martwego. Pojawienie się obumarłego drzewa zmienia
w sposób znaczący warunki siedliskowe na danym terenie. Zmieniają się nasłonecznienie,
wilgotność, dostępność związków mineralnych. Tempo rozkładu zaleŜne jest między in-
nymi od stopnia nasłonecznienia stanowiska. Im więcej słońca, tym rozkład trwa dłuŜej. W
miejscach ocienionych szybciej rozwijają się mchy, porosty, glony, wątrobowce i grzyby,
stanowiąc rezerwuar wody, zarówno opadowej, jak i powstającej w procesach metabolicz-
nych. Martwe drewno jest teŜ skarbnicą energii i substancji chemicznych (magazynowa-
nych w jego tkance w konsekwencji fotosyntezowania „za Ŝycia”), niezbędnych do prawi-
dłowego funkcjonowania ekosystemu. W miarę rozkładu drzewa wzrasta jego przydatność
jako mikrosiedliska. Jest to bardzo istotne dla zwierząt wyŜszych. Drewno stanowi wów-
czas schronienie i źródło pokarmu dla ssaków, płazów, gadów i ptaków. Dzięki jego obec-
ności przetrwać mogą rzadkie gatunki zwierząt, jak dzięcioły białogrzbiete, dzięcioły trój-
palczaste, muchołówka białoszyja, sinak, włochatka, sóweczka. Zadomawiają się tu liczne
233
bezkręgowce, zarówno Ŝyjące w martwej kłodzie, jak i Ŝywiące się grzybami rozkładają-
cymi drewno, czy owocnikami tych grzybów. Spotkać tu moŜna równieŜ wiele zagroŜo-
nych gatunków owadów. Aby umoŜliwić im bytowanie w lesie, naleŜy zapewnić wszelkie
rodzaje martwego drewna - pnie stojące, leŜące kłody, gałęzie, uschnięte konary.
Wewnątrz lasu pozostawiane są takŜe tzw. uŜytki ekologiczne, czyli enklawy innych
siedlisk, jak małe zbiorniki wodne czy polany śródleśne będące potencjalnym miejscem
egzystowania wielu gatunków zwierząt, dzięki którym wpływa się dodatnio na zachowanie
równowagi wewnątrz leśnego ekosystemu. Na zrębach pozostawia się przestoje, czyli
drzewa słuŜące jako schronienie dla licznych organizmów.
Przyjęcie ujednoliconych standardów FSC oznacza szansę na lepszą ochronę polskich
lasów poprzez ograniczenie złych praktyk, które dotychczas nie zostały wyeliminowane
nawet w lasach objętych certyfikatem. Dotychczas stosowanie w Polsce standardów FSC
miało charakter bardzo ogólny, ze względu na specyfikę problemów i zagroŜeń w polskiej
gospodarce leśnej. KaŜda z 15 akredytowanych przez FSC firm miała prawo do własnej
interpretacji standardów międzynarodowych. Istniało wiele rozbieŜności, zarówno w od-
niesieniu do ochrony reprezentatywnych obszarów leśnych, jak i gatunków zwierząt oraz
roślin na nich bytujących.
Obecnie w kraju istnieje ponad 6 mln hektarów lasów objętych certyfikatem. Wraz z
wprowadzeniem ujednoliconych standardów obszary te zostaną poddane weryfikacji.
Wprowadzenie nowych zasad certyfikowania wymagać będzie wielu zmian w prawodaw-
stwie polskim. Ujednolicone polskie standardy FSC przyjęte zostały po blisko pięciu latach
dyskusji. W skład polskiej Grupy Roboczej FSC, zainicjowanej przez WWF, wchodzą
przedstawiciele społecznych i ekologicznych organizacji pozarządowych, leśników, a tak-
Ŝe przedstawiciele przemysłu drzewnego.
234
9 Przebieg prac
9.1 Zgodność przeprowadzonych prac z wytycznymi KZP oraz instrukcją
sporządzania POP
Program Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa Krzystkowice został wykonany w opar-

ciu o Ustawę o lasach z dnia 28.09.1991 r.(wraz z późniejszymi zmianami), „Instrukcję
sporządzania programu ochrony przyrody w Nadleśnictwie” zatwierdzoną do uŜytku słuŜ-
bowego 28.05.1996 r. oraz Wytycznymi do sporządzania „Programu Ochrony Przyrody
w Nadleśnictwie” dla Nadleśnictw RDLP Zielona Góra, a takŜe z wytycznymi KZP.
9.2 Przebieg prac terenowych
Prace terenowe wykonała druŜyna Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w War-
szawie, Oddział w Poznaniu w terminie od 01.04.2010 do 30.11.2010 r.
Ogólna powierzchnia gruntów objętych taksacją wyniosła 32 023,1854 ha. Prace po-
wyŜsze wykonano w 1 198 oddziałach i 11 645 pododdziałach oraz 5 611 wydzieleniach
nieliterowanych. ZałoŜono 2 804 szt. powierzchni próbnych, rozlosowanych przez pro-
gram „Taksator” (obr. Bogaczów - 661,obr. Krzystkowice - 672, obr. Miodnica - 824, Obr.
Nowa Wieś - 647).
Opisy taksacyjne i wskazania gospodarcze dla kaŜdego wydzielenia uzgodniono
z leśniczymi w obecności Nadleśniczego. Odbiór terenowych prac urządzeniowych doko-
nany został przez Komisję odbioru robót w dniu 16.12.2010 r.
Komisja podjęła decyzję o przyjęciu całości pomiarów w Nadleśnictwie Krzystkowice,
gdyŜ zgodnie z § 62 ust. 1 Instrukcji Urządzania Lasu liczba błędów grubych jest mniejsza
od 4, a bezwzględna wartość statystyki jest mniejsza od 2.
Kontrole powierzchni próbnych przeprowadzono w dniach 08. 03.2011 r. i 23.03.2011
r. Losowanie powierzchni kołowych do kontroli odbyło się w dniu 08.03.2011. Wyloso-
wano Obręb Nowa Wieś. Liczba kontrolowanych powierzchni próbnych: 33 (5% wszyst-
kich powierzchni kołowych w obrębie). Ustalono interwał liczbowy losowania: 20, zaczy-
nając od nr 4 powierzchni próbnej.
Równolegle z pracami urządzeniowymi. Inwentaryzacji podlegały następujące elemen-
ty:
gatunki chronione roślin i zwierząt;
rzadkie gatunki roślin;
gatunki drzew obcego pochodzenia;
projektowane pomniki przyrody;
drzewostany o charakterze parkowym i parki;
źródliska;
ekosystemy wodne (bagna, śródleśne oczka wodne, inne zbiorniki wodne);
projektowane uŜytki ekologiczne;
obiekty kultury materialnej;
grodziska;
cmentarze;
uszkodzenia biotyczne;
określenie pochodzenia drzewostanu;
elementy zagospodarowania turystycznego;
ośrodki wypoczynkowe;
tereny zdewastowane;
dzikie wysypiska śmieci;
235
wyrobiska pokopalniane.
9.3 Prace kameralne
Po zakończeniu prac terenowych rozpoczęto prace kameralne. Wprowadzono dane tak-

sacyjne przy pomocy programu „Taksator”. Następnie wyrównano miąŜszość oszacowaną
w drzewostanach do miąŜszości ustalonej dla klas i podklas wieku, w wyniku pomiaru
miąŜszości - statystyczną metodą reprezentacyjną - w warstwach gatunkowo-wiekowych, z
wykorzystaniem równań regresji.
Ustalono powierzchnię dla poszczególnych wydzieleń. Następnie przystąpiono do
opracowania planów. Etaty i rozplanowanie cięć uzgodniono z Nadleśniczym przy udziale
leśniczych.
Zgodnie z decyzją KZP wykazy cięć uŜytków rębnych opracowano tylko na I 10-lecie
bez przydziału na lata.
Program Ochrony Przyrody opracowano m.in. w oparciu o:
usystematyzowanie informacji zawartych w raptularzach terenowych i kartach opisów
taksacyjnych;
zebranie danych o przyrodzie na terenie Nadleśnictwa na podstawie inwentaryzacji
przyrodniczej gmin, monografii przyrodniczych, ekspertyz naukowych;
zebranie informacji o stosunkach wodnych i sieci rzecznej;
zebranie informacji o istniejących i planowanych formach ochrony przyrody;
zebranie informacji o zabytkach kultury materialnej;
zebranie informacji o stanie środowiska, czystości powietrza i wód;
wykonanie dokumentacji fotograficznej dotyczącej chronionych elementów przyrody i
kultury materialnej na badanym obszarze.
Opracowanie wykonano w Pracowni Urządzeniowej Biura Urządzania Lasu i Geodezji

Leśnej Oddział w Poznaniu. Projekty map w GIS wykonał mgr inŜ. Hubert Krysztofiak.
Analizę danych i program ochrony przyrody wykonał mgr inŜ. Krzysztof Kołodziejczak.
Nadzór i kontrolę nad całością prac sprawował Dyrektor BULiGL o/Poznań mgr inŜ.
Zbigniew Cykowiak.
Taksator specjalista
mgr inŜ. Krzysztof Kołodziejczak

236
237
10 LITERATURA
• BULiGL Oddział w Poznaniu „Operat siedliskowy Nadleśnictwa Krzystkowice” Poznań 2000.

• CZUBIŃSKI Z. 1961. Szata roślinna. W: Opr. zbiorowe. Województwo zielonogórskie – monografia
geograficzno-gospodarcza. Instytut zachodni. Poznań, 154-182.
• GAWROŃSKI A. 2005. Bezkręgowce. [w:] A. JERMACZEK, M. MACIANTOWICZ (red.). Przyroda
Ziemi Lubuskiej. Wyd. Klubu Przyrodników:151-171.
• GŁOWACIŃSKI Z. (red.). 2001. Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL. Warszawa
(Bibl. Wydz. Zagospodarowania Lasu)
• GŁOWACIŃSKI Z., NOWACKI J. (red.). 2004. Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. IOP
PAN Kraków, AR im. A. Cieszkowskiego Poznań.
• GŁOWACIŃSKI Z., RAFIŃSKI J. (red.). 2003. Atlas płazów i gadów Polski. Status, rozmieszczenie,
ochrona. IOŚ, PAN IOP, Warszawa-Kraków.
• JAŃCZAK J. (red.) 1996. Atlas jezior Polski tom I. IMGW Poznań (Bibl. Wydz. Zagospodarowania
Lasu)
• JERMACZEK A., MACIANTOWICZ M. (red.) 2005. Przyroda Ziemi Lubuskiej. Wyd. Klubu Przyrod-
ników.
• KAŹMIERCZAKOWA R., ZARZYCKI K. (red.) 2001. Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i
rośliny kwiatowe. PAN Instytut Botaniki im. W. Szafera, Instytut Ochrony Przyrody. Kraków
• KONDRACKI J. 2001. Geografia regionalna Polski. PWN. Warszawa
• KOWALSKI S. 1987. Zabytki województwa zielonogórskiego. Lubuskie Tow. Naukowe. Zielona Góra.
• KRAJNIAK J. 1982. Pojezierze Lubuskie - przewodnik. Wydawnictwo Poznańskie. Poznań
• KUCHARSKI B., MALUŚKIEWICZ P., 1996. Ziemia Lubuska - przewodnik. Sport i Turystyka, War-
szawa
• KUJAWA-PAWLACZYK J., PAWLACZYK P. 2001. Rzadkie i zagroŜone rośliny naczyniowe lasów
Ziemi Lubuskiej i ŁuŜyc. Wydawnictwo Klubu Przyrodników, Świebodzin.
• LEWCZUK J., MACIANTOWICZ M. 2005. Człowiek a środowisko. [w:] A. JERMACZEK, M. MA-
CIANTOWICZ (red.). Przyroda Ziemi Lubuskiej. Wyd. Klubu Przyrodników: 33-51.
• MACIANTOWICZ M. 2005. Historia ochrony przyrody. [w:] A. JERMACZEK, M. MACIANTOWICZ
(red.). Przyroda Ziemi Lubuskiej. Wyd. Klubu Przyrodników: 237-245.
• MATUSZKIEWICZ W. 1982. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN. Warsza-
wa.
• MATUSZKIEWICZ W., MATUSZKIEWICZ A. 1973. Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk leśnych
Polski. Cz.1. Lasy bukowe. Phytocenosis. 2.2: 143-201.
• MATUSZKIEWICZ W., MATUSZKIEWICZ J. M. 1996. Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk le-
śnych Polski (Synteza) Phytocenosis Vol. 8, Seminarium Geobotanicum 3. Warszawa - BiałowieŜa.
• MIREK Z., PIĘKOŚ-MIRKOWA H., ZAJĄC A., ZAJĄC M. i inni. 2002. Flowering plants and pterido-
phytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN. Kraków.
• MIREK A., MIREK M. (red.) 1997. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych chronionych w Polsce.
Kraków.
• NAJBAR B. 1998. Kózkowate Ziemi Lubuskiej. Przegląd Przyrodniczy IX, 4:49-75.
• NAJBAR B., SZUSZKIEWICZ E., ZIELENIEWSKI W. 1998. Wody Środkowego Nadodrza. Zielona
Góra.
• OLACZEK R. 1992. Rośliny chronione w Polsce. LOP. Warszawa.
• PACYNIAK C. 1992. Najstarsze drzewa w Polsce – przewodnik. Wyd. PTTK “Kraj”
• PRACA ZBIOROWA pod red. L. Jerzaka. 2008. Opracowanie ekofizjograficzne województwa lubu-
skiego
Przyroda OŜywiona. Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego. Zielona Góra.
• PRACA ZBIOROWA pod red. M. Ziemianin. 2005. Nowogród Bobrzański – Zarys dziejów od XII do
XX wieku. Nowogród Bobrzański.
• SENETA W., DOLATOWSKI J. 2000. Dendrologia. Wyd. III. PWN. Warszawa.
• SZAFER W., ZARZYCKI K. (red.). 1972. Szata roślinna Polski. PWN. Warszawa
• TOMIAŁOJĆ L. 1990. Ptaki Polski - rozmieszczenie i liczebność. PWN. Warszawa.
• TRAMPLER T., KLICZKOWSKA A., DMYTREKO E., SIERPIŃSKA A., 1990. Regionalizacja przy-
rodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych. PWRiL, Warszawa
238
• WOJTERSKI T., LESZCZYŃSKA M.,. PIASZYK M. 1973. Potencjalna roślinność naturalna Pojezie-
rza Lubuskiego. Badania fizjograficzne nad Polską Zach., 26: 107-142.
• WOŚ A. 1996. Zarys klimatu Polski. Wydawnictwo Naukowe UAM. Poznań.
• WRÓBEL J. 1989. Wody podziemne Środkowego Nadodrza i problemy ich ochrony. WSI. Zielona
Góra.
• ZARĘBA R. 1986. Puszcze, bory i lasy Polski. PWRiL. Warszawa.
• śUKOWSKI W., JACKOWIAK B.(red.) 1995. Ginące i zagroŜone rośliny naczyniowe Pomorza Za-
chodniego i Wielkopolski. Prace Zakładu Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu Nr 3. Bogucki Wydaw-
nictwo Naukowe. Poznań.
239
11 Adresy organów, jednostek i organizacji społecznych zajmujących

się ochroną przyrody
Tabela 52. Adresy organizacji zajmujących się ochroną przyrody
L.p. Nazwa organu Adres Telefon Adres Adres
elektroniczny www
1. Regionalny Dyrek- ul. Jagiellończyka 8 (095) 7115 sekreta- http://www.gorzow.r
tor Ochrony Śro- 66-400 Gorzów Wielko- - 338 riat.gorzowwlkp dos.gov.pl
dowiska w Go- polski @rdos.gov.pl
rzowie Wlkp.
2. Regionalny Kon- ul. Jagiellończyka 8 (095) 7115 sekreta- http://www.gorzow.r
serwator Przyrody 66-400 Gorzów Wielko- - 338 riat.gorzowwlkp dos.gov.pl
polski @rdos.gov.pl
3. Wojewódzki Inspek- ul. Siemiradzkiego 19, 0-68-45-48- wios@zgora.pios http://www.zgora.pi
torat Ochrony Śro- 65-231 Zielona Góra 550 .gov.pl os.gov.pl
dowiska
w Zielonej Górze
4. Klub Przyrodni- ul. 1 maja 22, 66-200 +48 68 kp@kp.org.pl http://www.kp.org.pl
ków Świebodzin 3828236
5. Liga Ochrony Piękna 24 (0-68) 327 lop.zgora http://www.lop.org.p

Przyrody – Zarząd 65-223 Zielona Góra 20 08 @onet.eu l
okręgu w Zielonej
Górze
6. Lubuski Woje- Ul. Kopernika1 65-063 (068) 324- sekreta- www.lwkz.pl
wódzki Konserwa- Zielona Góra 74-11 riat.zgora@lwkz.
tor Zabytków pl
7. Muzeum Arche- ul. Długa 27 (68) 321 54 - http://www.muzeum
ologiczne 66-008 Świdnica k. Zie- 78 -swidnica.org
Środkowego Nad- lonej Góry
odrza w Zielonej
Górze
8. Archiwum Pań- ul. Pionierów Lubuskich (068) 329- ar- www.archiwum.zgor
stwowe w Zielonej 53 98-01, chiwzg@poczta. a.pl
Górze 66 - 002 Stary Kisielin (068) 329- onet.pl
z siedzibą w Sta- 98-02
rym Kisielinie
240
12 Synteza
1. Rezerwaty
Na omawianym terenie znajduje się jeden rezerwat przyrody - Dąbrowa Brzeźnicka, o
powierzchni 5,88 ha, połoŜony w całości w obrębie Miodnica.
2. Obszary chronionego krajobrazu

Na terenie Nadleśnictwa znajdują się cztery obszary, które zajmują teren o łącznej po-
wierzchni 5 304,53 ha.
Są to:
„23-Dolina Śląskiej Ochli” w zarządzie Nadleśnictwa powierzchnia: 489,47 ha;
„25-Dolina Bobru” w zarządzie Nadleśnictwa powierzchnia: 1 858,90 ha.
„29-Dolina Brzeźnicy” w zarządzie Nadleśnictwa powierzchnia: 1 205,64 ha.
„30B-Wschodnie okolice Lubska” w zarządzie Nadleśnictwa powierzchnia: 1 750,52
ha.
3. Obszary Natura 2000

Na omawianym terenie znajdują się trzy obszary, które w granicach Nadleśnictwa zaj-
mują teren o łącznej powierzchni 603,89 ha.
Są to:
PLH080024 Mopkowy Tunel koło Krzystkowic – w zarządzie N-ctwa 44,73 ha;
PLH080068 Dolina Dolnego Bobru – w zarządzie N-ctwa 527,90 ha;
PLH080054 Nowogrodzkie Przygiełkowisko – w zarządzie N-ctwa 31,46 ha.
4. Pomniki przyrody
Na terenie Nadleśnictwa znajduje się 59 pomników przyrody:
1 aleja drzew;
2 grupy drzew;
54 pojedyncze drzewa;
1 głaz narzutowy;
1 pomnik powierzchniowy.
5. UŜytki ekologiczne
Na terenie Nadleśnictwa znajduje się 13 uŜytków ekologicznych o łącznej powierzchni
135,93 ha. Dwa z nich połoŜone są na terenie obrębu Bogaczów, trzy na terenie obrębu
Krzystkowice, cztery w obrębie Miodnica i cztery w obrębie Nowa Wieś. Są to:
„Sitowisko” o powierzchni 3,63 ha;
„Przymoście” o powierzchni 4,23 ha;
„Zakole Bobru” o powierzchni 0,88 ha;
„Torfowisko Guzów” o powierzchni 92,40 ha;
„Bobrówka” o powierzchni 0,62 ha;
„Kacza ostoja” o powierzchni 8,91 ha;
„Przywale” o powierzchni 2,37 ha;
„Boberek” o powierzchni 2,76 ha;
„Kacze łęgi” o powierzchni 0,97 ha;
„Przełom Bobru” o powierzchni 8,77 ha;
„Bobrowe wierzby” o powierzchni 1,84 ha;
„Zakole” o powierzchni 5,33 ha;
„Nowa Woda” o powierzchni 3,22 ha;
241
6. Najcenniejsze gatunki roślin i grzybów:

Sromotnik fiołkowy;
Długosz królewski;
Pióropusznik strusi;
Widłak cyprysowy;
Kukułka szerokolistna;
Ponikło wielołodygowe;
Przygiełka brunatna;
Rosiczka okrągłolistna
Rosiczka pośrednia;
7. Najcenniejsze gatunki zwierząt:

Czerwończyk nieparek;
Kozioróg dębosz;
Szklarnik leśny;
Jelonek rogacz;
Minóg rzeczny;
Minóg strumieniowy;
Koza;
Lipień;
Traszka grzebieniasta;
Kumak nizinny;
Gniewosz plamisty;
Bielik;
Błotniak zboŜowy;
Czeczotka;
Rybołów
Sokół wędrowny;
Bóbr europejski;
Mopek;
Nocek rudy.
Tabela 53. Porównanie róŜnych form ochrony przyrody w Nadleśnictwie Krzystkowice w odniesieniu do
poprzedniego okresu gospodarczego
Formy ochrony przyrody Poprzedni okres gospodarczy Stan obecny
Rezerwaty przyrody istniejące 1 1
Rezerwaty przyrody projektowane - -
Parki krajobrazowe - -
Obszary chronionego krajobrazu 1 4
Obszary Natura 2000 - 3
Pomniki przyrody 13 59
Projektowane pomniki przyrody 10 2
UŜytki ekologiczne 13 13
Porosty ochrona częściowa 2 2
Porosty z Polskiej Czerwonej Księgi - 1
Grzyby ochrona ścisła 1 3
Grzyby z Polskiej Czerwonej Księgi - 1
Mszaki ochrona częściowa 4 4
Mszaki ochrona ścisła 1 2
Rośliny nacz. ochrona częściowa 5 13
Rośliny nacz. ochrona ścisła 13 26
Rośliny z Polskiej Czerwonej Księgi - 9
Bezkręgowce chronione 2 13
242
Formy ochrony przyrody Poprzedni okres gospodarczy Stan obecny

Bezkręgowce z PCK 2 6
Ryby i minogi chronione - 8
Ryby i minogi z PCK - 9
Płazy chronione 14 14
Płazy zapisane w Czerwonej Księdze 1 2
Gady chronione 6 6
Gady zapisane w Czerwonej Księdze 2 1
Ptaki chronione 147 148
Ptaki z Polskiej Czerwonej Księgi 12 17
Ssaki chronione 14 17
Ssaki z Polskiej Czerwonej Księgi - -
Jak wynika z powyŜszego zestawienia na omawianym terenie pojawiła się nowa forma
ochrony przyrody: obszary Natura 2000 (3). Zwiększyła się ilość istniejących pomników
przyrody i rozpoznanych gatunków chronionych roślin i zwierząt. Nie zmieniła się nato-
miast liczba uŜytków ekologicznych.
Inwentaryzacja cennych gatunków roślin i wnikliwa analiza list florystycznych przy-
niosła wydłuŜenia listy taksonów obecnych w czerwonych księgach. Wynika to po części z
zastosowania bardziej szczegółowych metod weryfikacji danych. W niniejszym opracowa-
niu zinwentaryzowano tylko gatunki, które rzeczywiście zostały zlokalizowane na bada-
nym terenie. Pominięto zaś te, które były przytaczane tylko jako nazwa rodzajowa, bądź
podawane były w oparciu o analizę „Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Pol-
sce”. Wzrosła liczba poznanych gatunków zwierząt, co w konsekwencji prowadzi do wy-
łonienia gatunków bardzo cennych z punktu widzenia ochrony przyrody.
MoŜna więc stwierdzić, Ŝe na terenie Nadleśnictwa Krzystkowice naleŜy przeprowa-
dzić szczegółowe badania, które pozwolą lepiej opisać i zanalizować unikalne walory
przyrodniczo- leśne omawianego obszaru.
243
13 Słownik trudniejszych pojęć

W niniejszym słowniku uwzględniono terminy i pojęcia, które zostały uŜyte w tekście
„Programu...”. Terminy zdefiniowane w innym miejscu słownika poprzedzono strzałką
(→) lub - dla uzupełnienia bliskiej czy przeciwstawnej terminologii - odesłano czytelnika
do wskazanego hasła podając je w nawiasach, np. (por. → środowisko). Hasła są umiesz-
czone w porządku alfabetycznym. W niektórych wielowyrazowych tytułach haseł odwró-
cono szyk wyrazów dla lepszej identyfikacji zwrotów pojęciowych, zasad i teorii, np.
„ziemnowodne gatunki”, „konkurencyjnego wyparcia zasada”.
Allochtoniczny - takson, konkretny gatunek, który powstał poza danym terenem bio-
geograficznym i znalazł się tam na skutek zmian zasięgu, spowodowanych np. przez czło-
wieka (por. → autochtoniczny).
Antropopresja - wpływ działalności człowieka (zwłaszcza przemysłowej, a takŜe rol-
niczej, turystyki itp.) na środowisko (np. zanieczyszczenie wód, zakwaszenie gleb) i eko-
systemy, powodujący zaburzenia ich funkcjonowania (np. zamieranie lasu) oraz zmiany
składu gatunkowego.
Autochtoniczny - takson, konkretny gatunek zasiedlający obszar geograficzny, z któ-
rego się wywodzi (por. → allochtoniczny).
Biocenoza - zbiór populacji roślinnych (fitocenoza), zwierzęcych (zoocenoza) i drob-
noustrojów glebowych Ŝyjących w określonej przestrzeni czyli środowisku fizycznym
(siedlisku, biotopie), tworzący układ samoregulujący się (homeostaza) i będący w stanie
dynamicznej równowagi. Biocenoza charakteryzuje się biomasą, produktywnością i upo-
rządkowaną strukturą: przestrzenną, gatunkową, troficzną (pokarmową, łańcuch pokarmo-
wy). Naruszenie równowagi biocenotycznej moŜe wywołać niekorzystne reperkusje, np.
masowe pojawienie się owadów, szkodników drzew.
Biomasa - całkowita ilość Ŝywej materii organicznej (najczęściej wyraŜana w g suchej
masy/m2 czyli tzw. masa bezwodna, zaś inną jednostką są g świeŜej masy tzn. naturalnej
masy organizmów) w danej biocenozie, czy biotopie. Biomasa w przeliczeniu na węgiel
organiczny lub w jednostkach energii pozwala określić ilość materii organicznej wytwo-
rzonej przez populację lub wielogatunkowy zespół organizmów w danej przestrzeni, co w
badaniach ekologicznych, stanowi podstawę obliczenia produkcji biocenozy.
Biotop - dosłownie miejsce Ŝycia danego organizmu lub grupy organizmów (osobni-
ków) konkretnego gatunku wraz z całym zespołem czynników fizycznych i biotycznych,
do których gatunek jest przystosowany. Niekiedy (np. Odum 1977, wyd. oryg. 1971) bio-
top definiowany jest jako przestrzeń Ŝyciowa zajęta przez konkretną biocenozę, albo śro-
dowisko danej biocenozy. Pojęcie nieprecyzyjne, w ekologii coraz rzadziej uŜywane i za-
stępowane terminem → siedlisko, rzadziej → środowisko.
Czynniki abiotyczne - fizyczne czynniki siedliska, które wpływają na Ŝywe organi-
zmy; np. temperatura, intensywność światła, dostępność wody
Czynniki antropogeniczne - czynniki związane z wpływem człowieka na środowisko
Czynniki biotyczne - czynniki środowiskowe związane z oddziaływaniem organi-
zmów Ŝywych na siebie
Czynniki środowiskowe → środowiskowe czynniki
Dysjunkcja, zasięg dysjunktywny – rozerwanie zwartego zasięgu danego gatunku
przynajmniej na dwie przestrzennie izolowane od siebie części (populacje). Przerwy w
zasięgu powstają z przyczyn geograficznych i klimatycznych, jak teŜ ekologicznych – w
wyniku złoŜonych zaleŜności między populacjami. Coraz częściej dysjunkcje powodowa-
ne są przez działalność człowieka.
244
Edaficzne czynniki - to cechy gleby, od których zaleŜy panujące w niej Ŝycie. Są to

więc właściwości gleby:
1) fizyczne, tj. struktura, wilgotność, temperatura,
2) chemiczne, tj. kwasowość, pH, zawartość soli mineralnych i innych związków,
3) biologiczne, tzn. zespół organizmów zamieszkujących glebę.
Ekologiczna nisza - całokształt czynników, o które dany gatunek konkuruje (konku-
rencja biologiczna) z innymi gatunkami w obrębie biocenozy tj. światło, miejsce, pokarm,
itp. Nisza ekologiczna określa pozycję danego gatunku w biocenozie.
Ekologiczne czynniki - czynniki abiotyczne i biotyczne (np. konkurencja biologiczna,
konkurencja międzygatunkowa i konkurencja wewnątrzgatunkowa) środowiska wpływają-
ce na rozmieszczenie organizmów w biocenozach lub ogólnie na kuli ziemskiej, rozpatry-
wane jako czynniki ograniczające ich rozwój. Wśród czynników abiotycznych wyróŜnia
się trzy klasy:
1) klimatyczne (temperatura i wilgotność powietrza, wiatr, itp.)
2) fizjograficzne lub orograficzne (właściwości powierzchni Ziemi)
3) edaficzne czynniki (właściwości gleby)
Często ścisłe rozgraniczenie czynników ekologicznych nie jest moŜliwe ze względu na
róŜnorodne związki zachodzące pomiędzy nimi, np. urzeźbienie wpływa na klimat lokalny
(mezoklimat) i glebę, takŜe organizmy modyfikują właściwości gleb. Niekiedy brak jedne-
go czynnika ekologicznego moŜe być zastępowany przez inny, łatwo dostępny, np. nawo-
Ŝenie azotem łąk, kompensuje częściowo niedobór wody.
Ekosystem - (biogeocenoza, system ekologiczny) - wycinek biosfery, obejmujący
wszystkie organizmy Ŝyjące na danym obszarze (biocenoza) wraz z fizycznym środowi-
skiem, które powiązane są ze sobą procesami przepływu energii i obiegu materii.
Endemit - takson, np. konkretny gatunek, o ograniczonym (do pewnego, zwykle jed-
nego i stosunkowo niewielkiego terytorium) zasięgu występowania.
Eurybionty - organizmy słabo wyspecjalizowane pod względem ekologicznym, o sze-
rokim zakresie tolerancji na zmiany czynników środowiskowych (por. → stenobionty, tak-
Ŝe gatunek → eurytopowy).
Eurytopowy - inaczej gatunek eurybiontyczny, ekologicznie słabo wyspecjalizowany,
występujący w szerokim spektrum siedliskowym, znoszący duŜe wahania czynników śro-
dowiskowych, m.in. temperatury, wilgotności i zasolenia (por. gatunek → stenotopowy).
Eutroficzny, Ŝyzny, uŜyźniony - zbiornik wodny lub inne → siedlisko zasobne w ła-
two dostępne związki odŜywcze (nutrienty, biogeny), zwłaszcza azotu i fosforu. Często
wzrost Ŝyzności (eutrofizacji) prowadzi do niekorzystnych zmian warunków ekologicz-
nych w zbiorniku, np. deficytu tlenowego. Powszechnym dziś zjawiskiem jest eutrofizacja
spowodowana gospodarką człowieka, odprowadzaniem do wód wielkiej ilości związków
organicznych i mineralnych.
Fenotyp - zespół cech organizmu, powstałych na skutek współdziałania genotypu i
środowiska
Gatunek endemiczny - gatunek rośliny lub zwierzęcia występujący na stosunkowo
małym obszarze lub na jednym stanowisku
Gatunek reliktowy - gatunek rośliny lub zwierzęcia stanowiący przeŜytek dawnej flo-
ry lub fauny, wykazujący tendencję do wymierania
Helofity - rośliny błotne, występujące na terenach bagiennych i silnie podmokłych.
Hibernacja, sen zimowy - zjawisko polegające na przetrwaniu niekorzystnych warun-
ków zimowych przez obniŜenie metabolizmu i aktywności Ŝyciowych, np. u nietoperzy i
niektórych owadów. Inaczej stan odrętwienia połączony z silnym zahamowaniem proce-
sów metabolicznych i spadkiem temperatury ciała prawie do poziomu otoczenia. Schro-
nienia i kwatery zimujących organizmów określa się niekiedy jako hibernakula (od łac.
hibernaculum).
245
Imago (łac.) - owad dorosły, dojrzały, doskonały, końcowe stadium w rozwoju osobni-
czym danego gatunku, z na ogół w pełni ukształtowanymi juŜ narządami rozrodczymi. W
lm. imagines – owady dojrzałe.
Imisja - opadanie zanieczyszczeń na skutek siły grawitacyjnej (zjawisko sedymentacji)
Insektycydy - chemiczne środki owadobójcze, naleŜące do pestycydów, zwykle o se-
lektywnym oddziaływaniu na poszczególne gatunki lub grupy gatunków owadów.
Kambiofagi - organizmy odŜywiające się miazgą (łac. cambium) i łykiem, tkankami
drzew tworzącymi warstwę między korą a drewnem, np. korniki (Ipidae).
Katastrofa ekologiczna (ekologiczna klęska) - Drastyczne zmiany środowiska abio-
tycznego (abiotyczna sfera) i związanych z nim biocenoz na duŜym obszarze, wywołane
czynnikami naturalnymi - klęski Ŝywiołowe (np. poŜary, powodzie, susze, huragany, cy-
klony, wybuchy wulkanów, ale teŜ lokalny masowy rozwój pasoŜytów, szkodników itp.)
lub pod wpływem działalności człowieka - katastrofy antropogeniczne (antropopresja).
Konkurencja - zachodzi, gdy więcej niŜ jedna populacja zabiega o ten sam element
środowiska, co moŜe wywołać ograniczenie płodności, zwiększenie śmiertelności, nasile-
nie migracji. Na jej przebieg mają wpływ czynniki zewnętrzne.
Konkurencyjnego wyparcia zasada - wg Hardina (1960, ang. competitive exclusion
principle) głosi ona, Ŝe identyczni ekologicznie konkurenci nie mogą współistnieć na tym
samym terenie. Jest to inaczej sformułowana myśl Gausego (1934) i wcześniejszych bada-
czy, Ŝe dwa gatunki o podobnej ekologii nie mogą wspólnie występować w tym samym
miejscu i czasie.
Koprofagi, skatofagi - zwierzęta odŜywiające się odchodami innych zwierząt, np.
chrząszcz skarabeusz Scarabaeus sacer (por. → saprofagi).
Ksylofagi - drewnojady, organizmy odŜywiające się drewnem (łac. xylum), np.
chrząszcze z rodziny korników Ipidae, kołatkowatych Anobiidae, kózkowatych Ceramby-
cidae, błonkówki z rodziny trzpiennikowatych Siricidae, termity Isoptera czy małŜ świ-
drak okrętowy Teredo narvalis – bez względu na stadium rozwojowe Ŝerującego zwierzę-
cia (larwy, formy dorosłe).
Mezotroficzny - jezioro lub inny akwen (typ → siedliska) o umiarkowanej Ŝyzności
wód (gleb, podłoŜa) w gradiencie między stanem → eutroficznym a → oligotroficznym.
TakŜe gatunek mezotroficzny, czyli zdolny do Ŝycia w średnio Ŝyznym siedlisku.
Monokultury - zbiorowiska roślin jednego gatunku
Nekrofagi - trupojady, zwierzęta odŜywiające się martwymi innymi zwierzętami. Na-
leŜy do nich m.in. chrząszcz grabarz Necrophorus vespertillo.
Nisza ekologiczna - wielowymiarowa przestrzeń fizyczna zawierająca całkowity za-
kres warunków, w których organizm (osobnik) konkretnego gatunku w danym czasie moŜe
się pomyślnie rozwijać i pełnić w tej przestrzeni określone funkcje. Inaczej jest to pozycja
i funkcja gatunku w określonym siedlisku – jego powiązania z innymi gatunkami.
Obszary ekologicznie zagroŜone - obszary, na których nastąpiło załamanie stanu rów-
nowagi przyrodniczej
Oligotroficzny - zbiornik wodny lub inne → siedlisko zawierające małą ilość związ-
ków odŜywczych (nutrientów, biogenów), utrzymujące gatunki zdolne do Ŝycia w siedli-
skach ubogich w pokarm (stąd teŜ termin: gatunki oligotroficzne).
Relikt, przeŜytek - termin wieloznaczny (Udvardy 1978); moŜe to być (1) jednostka
taksonomiczna, najczęściej w randze gatunku, pozostała po wyginięciu taksonów pokrew-
nych, mająca dziś ograniczony zasięg (r. filogenetyczny, r. ewolucyjny); (2) pozostałość
po dawnym większym zasięgu danego taksonu (r. redukcyjny); (3) występowanie sprowa-
dzające się do ograniczonego powierzchniowo refugium (r. refugialny); (4) pozostałość po
minionych okresach geologicznych (np. r. trzeciorzędowy, r. epoki lodowcowej, glacjal-
ny); (5) pozostałość odnosząca się do typów biogeograficznych, jakie utrzymały się lokal-
nie (np. w górach) po epoce lodowcowej (np. r. północny, inaczej borealny, r. arktyczny, r.
246
borealno-górski, r. arktyczno-alpejski), jak teŜ do (6) typów ekologicznych (np. r. puszczy

karpackiej, r. kserotermiczny). Termin ten bywa teŜ uŜywany w odniesieniu do stanowisk,
np. stanowisko reliktowe (trzeciorzędowe, kserotermiczne) w Bielinku nad Odrą lub sta-
nowisko reliktowe (plejstoceńskie, postglacjalne?) skrzelopływki bagiennej Branchinecta
paludosa w Tatrach. Najczęściej pojęcie reliktu sprowadza się do dwóch koncepcji – (1)
filogenetycznej (ang. relic, survivor; fr. relique) i (2) biogeograficznej (ang. relict; fr. relic-
te). Wprowadzono rozróŜnienie między reliktami pierwotnymi, – taksonami, które zmniej-
szyły zasięg z przyczyn naturalnych i reliktami wtórnymi – taksonami ustępującymi coraz
częściej przed człowiekiem. Niekiedy relikt zredukowany do niewielkiego obszaru staje
się z definicji endemitem, np. chruścik Allogamus starmachi – prawdopodobnie relikt gla-
cjalny i zarazem endemit tatrzański.
Roślinność synantropijna - roślinność, która występuje na terenach, gdzie człowiek
zniszczył pokrywę roślinną, i która utrzymuje się tylko dzięki jego stałej ingerencji.
Roślinność źródliskowa - roślinność, która rozwija się w otoczeniu źródlisk lub wy-
sięków wodnych, czyli w środowisku wilgotnym, w którym stale przepływa czysta i zimna
woda. Do roślinności tej zaliczane są głównie liczne gatunki mszaków (stąd pochodzi na-
zwa „mszarnik”), które tworzą zwarty dywan
Równowaga ekologiczna ekosystemu - stan dynamiczny procesów ekologicznych, w
których produkcja i rozpad Ŝywej materii równowaŜą się w obrębie naturalnego układu, a
struktura tego układu nie zmienia się w czasie
Saprofagi - zwierzęta odŜywiające się martwymi szczątkami organicznymi zarówno
pochodzenia roślinnego (gr. phytosaprophaga) jak i zwierzęcego (gr. zoosaprophaga). Na-
leŜą do nich równieŜ → nekrofagi i → koprofagi. Jest to duŜa grupa zwierząt bezkręgo-
wych, która decyduje o procesach dekompozycji i obiegu materii organicznej, rozkładając
szczątki organiczne pełni rolę „słuŜby sanitarnej” w ekosystemach.
Saproksylobionty, gatunki saproksyliczne - gatunki bezkręgowców, głównie owadów,
rozwijające się w obumierających lub martwych i rozkładających się drzewach, często
kosztem innych organizmów związanych z tym środowiskiem. W róŜnych stadiach rozwo-
jowych, najczęściej larwalnych, gatunki te Ŝywią się butwiejącym drewnem, próchnem i
całą materią organiczną wytworzoną w tym środowisku.
Siedlisko - bliŜej określona część → środowiska przyrodniczego, czyli ogół czynników
fizycznych i biotycznych umoŜliwiających rozwój i przeŜywanie konkretnych organi-
zmów, gatunków i biocenoz w danym miejscu. KaŜde siedlisko (ang. habitat) zapewnia
istnienie wielu → nisz ekologicznych, zatem moŜe utrzymywać wiele gatunków, np. sie-
dlisko muraw kserotermicznych, buczyny karpackiej czy torfowiska wysokiego. Cechuje
je zmienność w czasie i przestrzeni o róŜnym stopniu przewidywalności. Niekiedy siedli-
sko traktowane jest wymiennie z terminami → biotop i → środowisko.
Sozologia - dziedzina wiedzy opisująca zmiany w środowisku przyrodniczym (np. za-
nieczyszczenie wód, powietrza i gleby), zachodzące zwłaszcza pod wpływem czynników
postępu technicznego (antropopresja) i sposoby zapewniające trwałość jego uŜytkowania,
korzystająca z metod badań ochrony środowiska i nowocześnie ujmowanej geografii.
Twórcą terminu (1962) jest W. Goetel.
Stanowisko (gatunku) - kategoria tak geograficzna, jak i topograficzna (geodezyjna),
w tradycyjnym i tutaj przyjętym znaczeniu jest to miejsce (ang. locality, site) o określonej
powierzchni lub przestrzeni, w którym odnotowano pojedynczego osobnika, rewir, koja-
rzącą się parę, wiele par, gniazdo, rodzinę, bądź skupisko (kolonię) osobników danego
gatunku. W najprostszym przypadku jest to miejsce dające się wyrazić punktowo.
Stenobionty - organizmy silnie wyspecjalizowane pod względem ekologicznym, o wą-
skim zakresie tolerancji środowiskowej. Inaczej, organizmy zdolne do Ŝycia jedynie w
warunkach specyficznych dla danego gatunku (por. → eurybionty, takŜe gatunki → eury-
topowe).
247
Stenotopowy (gatunek, takson) - wysoce wyspecjalizowany, o wąskiej tolerancji eko-

logicznej, występujący w ściśle określonym (specyficznym) → siedlisku, w warunkach
wąskiej zmienności → czynników środowiskowych, zwłaszcza temperatury i wilgotności
(por. gatunek → eurytopowy).
Sukcesja ekologiczna - kierunkowe zmiany polegające na stopniowym przekształca-
niu się ekosystemu w inny ekosystem
Symbioza - bytowanie dwóch osobników róŜnych gatunków w związku, w którym
obie strony odnoszą korzyści
Środowisko (przyrodnicze, naturalne) - zwykle przyjmuje się, Ŝe jest to ogół czynni-
ków zewnętrznych – głównie fizycznych (np. temperatura, wilgotność, zasolenie), umoŜ-
liwiających Ŝycie osobnikom danego gatunku bądź wielu gatunków na bliŜej nieokreślo-
nym obszarze. Środowisko (ang. environment) podlega zmianom, jego nieoŜywiona (abio-
tyczna) część w róŜnym stopniu kształtowana jest przez organizmy i procesy Ŝyciowe (np.
roślinność tworząca glebę), coraz częściej takŜe przez działalność człowieka (np. środowi-
sko miejsko-przemysłowe). Termin środowisko bywa uŜywany wymiennie w węŜszym
znaczeniu jako → siedlisko, a nawet → biotop, jednak w ekologii stosowany jest najczę-
ściej w szerokim znaczeniu, jak np. środowisko wodne, lądowe, pustynne, górskie, ko-
smiczne.
Środowiskowe czynniki - czynniki zewnętrzne, głównie fizyczne i chemiczne (abio-
tyczne), jak temperatura, wilgotność, nasłonecznienie, zasolenie, zakwaszenie, a takŜe bio-
logiczne (biotyczne), wpływające na rozwój organizmów oraz funkcjonowanie systemów
ekologicznych.
Takson - konkretna, wydzielona formalnie jednostka taksonomiczna dająca się zasze-
regować do jakiejś kategorii systematycznej (gatunek, rodzaj, rodzina itp.), najczęściej jest
to określony z nazwy gatunek, np. nadobnica alpejska Rosalia alpina lub rodzaj, np.
mrówkolew Myrmeleon, groszkówka Pisidium.
Tolerancja ekologiczna - przystosowanie organizmu czy gatunku do Ŝycia w pewnym
określonym przedziale zmienności → warunków środowiskowych (tzw. zakres tolerancji).
Przedział ten moŜe być u niektórych gatunków bardzo szeroki (gatunki → eurytopowe, →
eurybionty) lub wąski (gatunki → stenotopowe, → stenobionty), jednak najbardziej efek-
tywny rozwój i najwyŜszą przeŜywalność osiąga gatunek w strefie optymalnej (tzw. opti-
mum ekologiczne, fizjologiczne).
Warunki środowiska - zespól zmiennych → czynników środowiskowych, na które
reagują organizmy, zwłaszcza takich czynników jak temperatura, kwasowość, zasolenie.
Warunki środowiska są niewyczerpalne – nie są zuŜywane ani konsumowane przez orga-
nizmy (por. → zasoby środowiska).
Zasada konkurencyjnego wyparcia - konkurencyjnego wyparcia zasada
Zasoby środowiska - wszystko to, co organizm (populacja, gatunek itp.) zuŜywa i wy-
czerpuje; zasobem jest pokarm dla zwierząt, związki nieorganiczne w glebie dla roślin,
promieniowanie słoneczne dla roślin zielonych (ale warunkiem środowiska dla owadów),
dziuple i kryjówki dla zwierząt, woda dla wszystkich organizmów itp. (por. → warunki
środowiskowe, → czynniki środowiskowe).
Ziemnowodne gatunki - zwykle utoŜsamiane z merolimnicznymi, jednak w ścisłym
znaczeniu są to gatunki mogące Ŝyć i w wodzie i na lądzie w róŜnych etapach rozwoju
osobniczego, np. pijawki, Ŝaby zielone.
Źródła:
www.iop.krakow.pl/pckz/default.asp?nazwa=slow&je=pl
http://eduseek.interklasa.pl/artykuly/slownik/
http://ekoportal.fm.interia.pl/r.html
248
14 KRONIKA
Tabela 54. Wykaz zatwierdzonych pomników przyrody
Zabiegi uzgodnio-
Nr Nr Dz.
PołoŜenie Opis obiektu ne z Woj. Kons
Przyr.
rej. zar Urz.
Lp. woj. oddz stan zagro po Uwagi
wo- z.d gmina wy-
jew. ata
data .pod rodzaj wiek obw zdro Ŝenia w proj. wyk.
l-ctwo s.
dz wo. ha
249
Tabela 55. Zestawienie stwierdzonych chronionych gatunków roślin i zwierząt na terenie Nadleśnictwa
Opis obiektu, walory,
Leśnictwo zagroŜenia
Oddział Ogólny opis występo- uwagi i zalecenia oraz
Lp Gatunek
(stanowiska dokładnie wania lokalnej populacji zabiegi uzgodnione
zlokalizowane) z Wojewódzkim Konser-
watorem Przyrody
1 2 3 4 5
250
Opis obiektu, walory,

Leśnictwo zagroŜenia
Oddział Ogólny opis występo- uwagi i zalecenia oraz
Lp Gatunek
(stanowiska dokładnie wania lokalnej populacji zabiegi uzgodnione
zlokalizowane) z Wojewódzkim Konser-
watorem Przyrody
251
Tabela 56. Zestawienie stwierdzonych chronionych gatunków roślin i zwierząt na terenie Nadleśnictwa
Lp Gatunek Leśnictwo Oddział (stanowi- Ogólny opis Opis obiektu, walory, zagroŜenia Zale-
ska dokładnie zlokalizowane) wyst. lokalnej cenia oraz zabiegi uzgodnione z Woj.
populacji Kons. Przyrody
252
253
254
255

Plan Urządzania Lasu PDF

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Plan Urządzania Lasu PDF

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

Regionalna

Dyrekcja Lasów Państwowych

PLAN URZĄDZENIA LASU

PROGRAM OCHRONY PRZYRODY

NaleŜyte opracowanie planu

Poznań, dnia 22.11. 2011 r.

4 Walory przyrodniczo–leśne.................................................................................................. 134

5.3.2 Ogniska gradacyjne........................................................................................................................... 196

Komisja ZałoŜeń Planu zwołana przez Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów

Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze

Zespołu Ochrony Lasu w Łopuchówku

dr inŜ. Robert Zander – st. specjalista

Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej

Po wysłuchaniu referatu Nadleśniczego, koreferatu Naczelnika Wydziału Urządzania

Plan urządzenia lasu będzie opracowany na podstawie:

1. Stan prac przygotowawczych do sporządzenia planu urządzenia lasu

Nadleśnictwo przekaŜe wykonawcy planu:

- bazę opisu taksacyjnego SILP-LAS zaktualizowaną na 31.12.2009 r.

Nadleśnictwo zobowiązuje się do wstrzymania aktualizacji bazy SILP oraz LMN za

2. Stan posiadania i klasyfikacja gruntów

Plan urządzenia lasu będzie opracowany wg stanu na 1.01.2011 r.

protokołu rozbieŜności, poza zestawieniem tabelarycznym dotyczącym rozbieŜności

Leśna Mapa Numeryczna wykonana w ramach rewizji będzie zgodna topologicznie z

Grunty stanowiące współwłasność i wyłączone z produkcji będą ujęte w planie

3. Stan prac glebowo-siedliskowych

Nadleśnictwo posiada operat glebowo-siedliskowy opracowany wg stanu na dzień

Zasadniczy podział powierzchniowy naleŜy pozostawić bez zmian.

oznaczyć numerami najbliŜej połoŜonych oddziałów z dodaniem duŜej litery alfabetu

NaleŜy korygować kontury wydzieleń wg ortofotomapy a sytuacje wątpliwe zgłaszać

5. Podział lasów ze względu na dominujące funkcje i kategorie ochronności

Komisja przyjmuje podział lasów na:

Wykonawca prac u.l. – w uzgodnieniu z Nadleśniczym i Wydziałem Urządzania Lasu

6. Ustalenie cech drzewostanów

Nadleśnictwo przekaŜe wykonawcy planu aktualne wykazy drzewostanów w celu

drzewostany z odnowienia naturalnego,

W uzgodnieniu z RDLP w Zielonej Górze Nadleśniczy zaproponuje zmiany w

Utworzyć następujące gospodarstwa:

Do gospodarstwa specjalnego (S) zaliczyć:

Do gospodarstwa lasów ochronnych (O) zaliczyć:

wszystkie drzewostany zaliczone do lasów ochronnych z wyjątkiem zaliczonych

Do gospodarstwa zrębowego w lasach gospodarczych (GZ) zaliczyć:

drzewostany w lasach gospodarczych (nie ujęte w gospodarstwie specjalnym lub

Lista drzewostanów zaproponowanych do gospodarstwa przebudowy zostanie

8. Sposoby wykonywania inwentaryzacji lasu

Inwentaryzację zasobów drzewnych przeprowadzić statystyczną metodą

W trakcie taksacji zostaną zinwentaryzowane uszkodzenia drzewostanów od

Na podstawie inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 2006-2007, Wykonawca

Dla poszczególnych gatunków przyjąć następujące przeciętne wieki rębności:

So, Md, Bk, - 100

Św, Brz, Ol, Gb, Dg, Jw, Lp, Kl - 80

Tp, Olsz, Wb, - 40

10. Program ochrony przyrody

Zaktualizować program ochrony przyrody opracowany wg stanu na 1.01.2001 r. Przy

W programie ochrony przyrody przedstawić dane z przeprowadzonej przez Lasy

Podczas taksacji inwentaryzować drzewostany o charakterze parkowym (dawne parki)

Szczegółowe zasady aktualizacji POP zawiera Załącznik nr 1 do niniejszego protokołu.

11. Wytyczne w zakresie projektowania uŜytkowania rębnego i przedrębnego

Cięcia projektować w ramach ostępów stałych. W przypadku występowania bloków

Zręby projektować z podziałem na działki zrębowe bez przydziału na lata.

w pozostałych lasach ochronnych minimum 5 letnie,

Rozmiar miąŜszościowy uŜytków przedrębnych określi NTG na podstawie obliczeń:

TrzebieŜe wczesne planować w drzewostanach do wieku 40 lat, a od 41 lat trzebieŜe

12. Wytyczne w zakresie planowania hodowlanego