Zekeriya Polat Köprü Seminer Notları

DEPREME DAYANIKLI
KÖPRÜ MÜHENDİSLİĞİNDE
KAVRAMSAL TASARIM
Prof. Z. Polat
İBB Gen. Sek. Danışmanı (2011)
YTÜ İnşaat Fak. İnşaat Mühendisliği Bölümü Yapı Anabilim Dalı Emekli Öğretim
Üyesi (2007)
polat@yildiz.edu.tr
zekeriya.polat@ibb.gov.tr
K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

*
Depreme Dayanıklı Köprü Mühendisliğinde Kavramsal Tasarım
PROJE HAZIRLAMAKTA TEMEL TASARIM SAFHALARI:
1. KAVRAMSAL TASARIM / CONCEPTUAL DESIGN

2. ÖN-PROJE TASARIMI / PRELIMINARY DESIGN
3. KESIN (İHALE) PROJESİ / BIDDING PROJECT
4. UYGULAMA PROJESİ / SHOP DRAWINGS

1
*
KAVRAMSAL TASARIM
• Tarihî süreçlerin derinliklerinden günümüze; akarsu, boğazlar, göller, derin vâdiler gibi
engellerin aşılması bağlamında en çok kullanılmış ve hâlen kullanılan yapılar
KÖPRÜLERDİR. Uygarlığın en temel göstergelerinden olan köprüler «Sanat Yapısı» olarak
da anılır ve bu deyim bu yapılara yakışmaktadır.
• Köprüler, İnsanoğlunun tasarlayarak inşâ ettiği en temel yapılardandır.
• Günümüz tasarım yaklaşımlarında «KAVRAMSAL TASARIM», bir yol güzergâhı üzerindeki
bir tabiî veya yapay engelin aşılmasında ilk akla gelen köprü tasarımının EN TEMEL
SAFHASIDIR.
• [Yollardaki engelleri aşmada diğer önemli yapılar arasında, gerek karayolu gerekse «su altı»
tünelleri gittikçe önemli köprü geçişlerine seçenek hâline gelmektedir]

2
*
Depreme Dayanıklı Köprü Mühendisilğinde Kavramsal Tasarım
KAVRAMSAL TASARIM (devam)
• Bu tür bir geçiş yapısının DEPREME DAYANIKLI olması talebi devreye girince, söz konusu
engelin geçileceği arazi ve –varsa her bir güzergâh seçeneği - için «DEPREMSEL
YÖNLERİNİN AYRINTILI İNCELENMESİ» ve «SAHAYA ÖZEL» çalışmaların yapılması
«TASARIM DEPREMİ ve ÖZELLİKLERİNİN SEÇİLMESİ» en önemli proje girdilerinden
biri olur.
• Kavramsal tasarım bunu izler:
• Projenin bu safhasında, köprü mühendisliğinin geçmişte edilen deneyimlerinden
hareketle; aday köprü lokasyon veya lokasyonlarının geçilmesi alternatifleri ortaya
konulur.
• Her bir alternatif için; köprünün ulaşımdaki işlevi yanında, «depreme dayanıklılık»
amacı da dikkate alınarak, ilgili teknik dokümanlar (yönetmelik ve kılavuzlar)
çerçevesinde geometrisi, malzemesi, inşaat tarzı vb hususlar öngörülür, çizilir, maliyet
hesapları yapılır, fizibiliteleri aranır. Önemi yapılarda her bir güzergâh için seçenek
sayısı iki ve daha fazla olmalıdır.

3
Örnek:
KAVRAMSAL TASARIM (devam)
Son yılların en popüler mühendislik yapılarından bir olan
Millau Viyadüğü (Fransa) için 5 alternatif çalışılmış ve
sonuçta eğik askılı köprü (cables stayed bridge) seçeneği
projelendirilmiş ve uygulanmıştır (Not: Millau Viyadüğü
tasarım mühendisi, Normandia ve Yavuz Sultan Selim
Köprülerinin de tasarımcısı olan Michel Virlogeux’dür)

4
*
Depreme Dayanıklılık İçin Bir Köprü Yapısında Aranacak Temel Özellikler
Köprülerin deprem dışı nedenlerle ilgili girdi ve kısıtlarından önce, YALNIZ depreme dayanıklılık
açısından uygulanabilecek başlıca özellikleri hatırlamak uygun olabilir:
1. Köprü düz /doğru eksenli olmalıdır: Eğrisel (kurpta) köprü biçimleri yapısal tepkileri karmaşık
hâle getirir.
2. Üstyapı / tabliye, mümkün mertebe az sayıda hareket derzleriyle bölümlere ayrılmış ve sürekli
olmalıdır: Basit mesnetli açıklıkların hareketli mesnetleri ile depremlerde tepki dağılımında
düzensizliklere neden olabilir.
3. Temeller kaya veya sıkı alüvyona oturtulmalıdır: Yumuşak temel zemini yapısal ötelenmeleri
büyültür ve oturmaya ve sıvılaşmaya meyyal olabilir.
4. Köprü boyunca orta-ayak yükseklikleri sabit olmalıdır: Farklı yükseklikler orta-ayak
rijitliklerini farklılaştırarak rijit ayakların daha çok kuvvet ve hasar çekmesine neden olur.

5
*
Depreme Dayanıklılık İçin Bir Köprü Yapısında Aranacak Temel Özellikler (devam)
5. Açıklıklar prensip olarak kısa tutulmalıdır: Uzun açıklıklar büyük kolon eksenel
kuvvetlerine ve potansiyel süneklik azalımlarına yol açarlar.
6. Plastik mafsallar, ayak başlık kirişleri ve üst yapıdan ziyâde kolonlarda oluşmalı ve bir
deprem sonrası bu noktalara kontrol ve onarım için kolay ulaşılabilmelidir.
7. Kenar ayaklar ve orta ayaklar, köprü enine ve boyuna eksenlerine dik yönlendirilmiş
olmalıdır: Verev mesnet artırılmış ötelenmeleriyle dönme tepkilerine neden olur.

6
*
Yapı İşlevi ile İlgili Kısıtlar:

 Trafik Yoğunluğu: Şerit sayısını dikte eder, dolayısıyla köprü tabliyesi genişliğini ve
köprü genişliği ile ilgili elemanların (ayak-üst yapı) geometrisini belirler.
 Köprünün güzergâhı iki ucun yerel durumu: Giriş ve çıkış kotları, trafiğin toplanma ve
dağılma yönlerin etkisi açıktır.
 Trafik-proje tasarım hızı: Proje hızı boyuna ve enine eğrilikleri ve dever geometrisini
belirler; şerit sayısı ile etkileşimlidir.
Yapı işlevi ile ilgili kısıtların depreme dayanıklılıkla ilgili parametrelerle birlikte
değerlendirilmesi şu iki hususta çok belirleyicidir:
1. Köprü genel yerleşim planı: Giriş-çıkış yaklaşım rampa veya köprüleri ve yatay ve
düşey eğimleri,
2. Köprü genişliği.

7
*
Köprü Genel Yerleşim Planı

 Deprem ve işlevsel gereksinimler, güzergâhla ilgili hususlarda çelişebilir.
Özellikle giriş ve çıkış yapılarında planda kurb, elevasyonda görece
yüksek eğimli ve yüksek deverli köprü kısımlarında Şek.1’deki
örneklerde olduğu gibi, kurpta plan ve değişken açıklık ve orta ayak
yükseklikli (yâni yapısal sistemi oldukça düzensiz) köprü yapılarının
kullanılması yaygındır.
 Farklı rijitlikteki orta ayaklarla düzgün bir yapısal tepki elde edilmesi
mümkün olmaz.
 Estetik kaygılar –özellikle şehir içi köprülerde- geometri ile fazla
oynanmasına izin vermez.
8
Köprü Genel Yerleşim Planı (devam)
Şek.1 Yol geometrisinden gelen bâzı

kısıtlamalar: (a) Kurpta rampasız kesişme,
(b) Eksantrik kolon, (c) Dış destekli başlık
kirişi, (d) İki ayrı köprü tabliyesi için ortak
kolon [1, Priestley ve diğl., 1996]

9
*
Şek.1a [2a] Bize göre böylesi bir

kavşakta «ayak basacak yer bulmak
mârifet sayılmalı!, ZP»

10
Şek.1c Dış destek kirişi (çerçevesi) türü

orta ayak için kullanılabilecek bâzı
örnekler [5]

11
*
 Dengeli ve olabildiğince üniform davranışlı bir yapı elde edebilmenin bir yolu Şek.2’de
açıklanmaya çalışıldığı gibi, orta ayak rijitliklerini dengelemeye çalışmak olabilir. Bunun için,
yamaç karsızlığından kolonların etkilenmemesinin temini gerekir (Şek.3)
Şek.3 Kararlı /stabil olmayan Şek.2 Orta ayakların rijitliklerini yaklaşık eşitlemek için kısa
bir yamaçta orta ayak için orta ayaklara bilezik keson (yanal hareket serbestisi sağlayan
koruyucu keson [1] rijit kılıf / yüksek) giydirilmesi [1, Priestley ve diğl. (1996)]

12
*
 Dengeli ve olabildiğince üniform davranışlı bir yapı elde edebilmenin bir yolu da , Şek.4 işaret
edildiği gibi; orta ayak rijitliklerinin ayak-üstyapı arasındaki birleşimlerde uygun mesnetler
kullanılarak, ayakların boyuna ve enine rijitliklerini birbirlerine yaklaştırmak olabilir.
Şek.4 Orta ayak

rijitliklerinin
dengelenmesine dair bir
örnek [2, F. Leonhardt
(1979), Vorlesungen über
Massivbrau, 6. Teil,
«Grundlagen des
Massivbruckenbaues»,
Berichtigter Nachdruck]

13
*
 Kurpta köprü veya köprü kısmı hâlinde, orta ayaklar tek kolonlu olsalar bile, yapının deprem
davranışı köprü geometrisinden oldukça etkilenir; yanal atalet kuvvetlerinden kolon normal
kuvvetlerinde değişimler oluşur (Şek.5): DF = C x / h
Şek.5 Planda kurpta bir köprüde enine atalet kuvvetlerine yanal ve

düşey tepkiler tepki [1]

14
*
 Köprü planında çatallanmalardan ileri
gelecek simültane (eş zamanlı) ve farklı
yönlerdeki atalet etkilerinin elverişsiz
zorlanmalarından kaçınılması gerekir.
Bunun için Şek.6’deki gibi üst yapının
hareket derzleri ile daha basit alt
birimlerine ayrılması en sâde ve
ekonomik çözüm olabilir.
Şek. 6 Üst yapıda (Tabliyede) çatallanmanın elverişsiz etkilerinden

kaçınmak için üst yapının hareket derzleri ile ayrılması [1]

15
Köprü Genel Yerleşim Planı / Köprü Genişlikleri (Şek.8)
 Köprü tabliyesi genişliğinin seçimine depreme dayanıklılık gereksinmelerinin etkisi, yaygın
kullanılan körü planlarında çok fazla değildir.
 Tabliyenin yanal atalet yüklerinin kenar ayaklara aktarılmasının planlandığı uzun ve yanal
yükler için sürekli tasarlanan tabliyeler hâlinde tabliye genişliğinin etkisi daha yüksek olacaktır.
 Üstyapının tek veya çift parçalı (trafik yönleri ayrı / ikiz köprü) tasarlanması;
o Gelecekte yapılması muhtemel ek köprü / ek şerit ihtiyaçları gibi hususların dikkate alınması,
o Köprünün keskin kurpta / görece yüksek deverli yapılması ihtiyacı ve benzeri planlama girdilerine
bağlıdır .
o Dolayısıyla, doğrudan deprem davranışını ilgilendirir. Aynı köprü üzerine şerit sayısı artırılmasının
getireceği güçlendirme eklerinin mâliyeti yanına bir köprü daha eklemekten çok daha yüksek olabilir
[Şek.7 İstanbul 1. Çevre Yolu Haliç Köprüleri].
Şek. 7 İstanbul Haliç Köprüsü, Trafik talebi

artınca sağına-soluna 2şer şeritli ek köprü inşa
edilmiştir
16
Köprü Genel Yerleşim Planı / Köprü Genişlikleri (devam)
Şek.8 Köprülerde tip enkesit

genişlikleri [3, Altok KURŞUN
(2017), «Köprü ve Viyadüklerde
(Büyük Sanat Yapıları) Öndöküm
(Prekast) Elemanlar», Ders Notları
(Özel izinle)] (şekilde m: Şerit bir
yöndeki şerit sayısıdır)

17
Coğrafik ve Topografik Kısıtlar

 Geçilecek arazinin coğrafik durumu;
o Köprünün uzunluğu (Üst sınırı, köprü tipine, alt yapı koşullarına ve iklime bağlı
olarak çok değişken),
o Açıklık sayısı ve boyları,
o Orta ayaklarının sayısı ve yerleri,
o Ara genleşme derzleri (ki sürekli ya da çok sık bakım ihtiyacı gerektiren köprü
elemanları oldukları için pek fazla genleşme derzi arzu istenmez).
gibi yönleri üzerinde en büyük etkiyi icra eder.
 Uzun açıklıklı ya da orta ayak rijitliği düşük uzun köprülerin üst yapılarında önemli
enine eğilme momentleri oluşur; üst yapının bu anlamda da tasarlanması ve
donatılması gerekir.

18
*
 Uzun açıklıklı köprülerde; depremlerde, özellikle öngerilmeli tabliyelerde, düşey ivmeler de
önemli değerlere çıkabilir. Öngerilme kuvvetleri ağırlık yüklerini dengelemek yönünde
etkidiğinden düşey deprem ivmeleri mukabil ağırlık yüklerinin etkisini azaltarak dengesizlik
problemleri, dayanım yetersizliği vb yaratabilir.
 Şek.8’de uzun açıklıklı ardgermeli bir köprüde, düşey deprem etkilerinin oluşturacağı problem
çizimle açıklanmaya çalışılmıştır.
Şek. 9 Uzun-açıklıklı artgermeli

köprü tabliyesinde düşey deprem
etkisi [E çift yönlüdür]

19
 Uzun açıklıklı köprülerde; depremlerde, özellikle öngerilmeli tabliyelerde, düşey ivmeler de

önemli değerlere çıkabilir. Öngerilme kuvvetleri ağırlık yüklerini dengelemek yönünde
etkidiğinden düşey deprem ivmeleri mukabil ağırlık yüklerinin etkisini azaltarak dengesizlik
problemleri, dayanım yetersizliği vb yaratabilir.
 Şek.8’de uzun açıklıklı ardgermeli bir köprüde, düşey deprem etkilerinin oluşturacağı problem
çizimle açıklanmaya çalışılmıştır.
 Uzun açıklıklı köprüler veya çok açıklıklı uzun köprülerde, köprünün tüm ayaklarından yapıyı
zorlayan yer sarsıntısı girdilerinin benzer ve eş-zamanlı olmaları ihtimali, teorik olarak yoktur,
pratik olarak ise düşüktür. Ayakların her birine farklı zamanlarda ulaşan yer sarsıntısı, -
özellikle derin vâdilerin, zemin kırıklarının vb yapıların aşıldığı durumlarda, yapıda ve yapının
ayakları ve mesnetleri arasında eş zamanlı farklı ve önemli ötelemelere, hattâ rezonanlara
(tınlaşım) neden olabilir.

20
*
 Bu tür köprülerde sahaya özel deprem tehlikesi analizlerinin –senkronize olmayan-

deprem girdilerinin bu etkiyi dikkate alan yapısal analizlerde kullanılacak formatta verilmesi
gerekir.
 Günümüzde mevcut önemli köprülerin çoğu “Yapı Sağlığı İzleme Sistemi” (monitoring)
donatılı olduklarından yapılacak bilimsel ve uygulama çalışmaları için elde çok data mevcuttur
 Yapı sağlığı izleme sistemi bulunan bâzı köprülerimiz: Asma köprülerimizin hepsi, Haliç Metro
Köprüsü.

21
*
 Sıvılaşabilir bir zeminde köprü inşası gerektiğinde;
o İlk seçenek bundan “kaçınması” olmalıdır. Mümkünse köprü gerektiren bu

güzergâh –bu araziden köprü geçirilmesinden kaçınmak için- değiştirilmelidir.
o Eğer yol ve köprü geçiş güzergâhı bu lokasyonda değiştirilemiyorsa, sıvılaşma
potansiyelini en aza indirecek zemin iyileştirme teknikleri düşünülmelidir.
o Ayakların en elverişsiz lokasyonlara yerleştirilmesinden kaçınılmasına gayret
edilmelidir. Bu da, sıkı zeminlerde olduğundan çok daha yoğun geoteknik
incelemeler yapılmasını gerektirir.

22
*
o Sıvılaşabilir zeminleri en uygun yapısal sistemle geçmek bağlamında iki ekol (önerilmiş /
geliştirilmiş uygulama biçimi) vardır:
o Birincisi, basit mesnetli açıklıkların orta ayaklar üzerinde birbirine bağlanması suretiyle
oluşturulan köprülerin, sıvılaşma sırasında oluşan ötelenmeleri yıkılmadan
karşılayabilmekte en büyük potansiyeli hâiz oldukları görüşündedir. Geçmiş depremlerdeki
bu tür yaklaşımların özel bir başarı sağlamamış olması bu görüşü çürütür.
o Bunun alternatifi ise; orta ayaklarda tam sürekliliğin sağlanması, orta ayak kolonlarının
sıvılaşabilir zemini geçerek sıkı zemin tabakalarına tespit edilen kazıklı temellere
oturtulmasıdır.
• Yapısal çok bağlılık (hiperstatiklik / redunddancy) ve
• Kazık uçların sağlam zeminde sağladığı taşıma kapasitesi zemin deformasyonlarının
göçmeye elverişliliğini azaltır; bu yaklaşım özellikle, üst yapının, Şek. 11’de gösterildiği
gibi, pasif kablolarla sağlam zemine oturan tespit kütlelerine bağladığı kenar ayaklara
birdöküm /monolitik bağladığı durumlarda etkilidir.

23
Şek. 10 Sıvılaşma
nedeniyle yıkılan Rio
Viscaya Köprüsü, 1990
Rica Depremi [1]

24
*
Şek. 11 Sıvılaşabilir zeminlerde
birdöküm / sürekli (monoblok)
köprü tasarımı [1]
Şek. 11a [5]’de yer alan bir öneri

25
*
Köprülerin açıklık uzunluğuna göre sınıflandırılması
Köprüleri açıklıklarına göre üç sınıfa / gruba ayırmak yaygın bir

yaklaşımdır:
o Kısa açıklıklı (30 m’ye kadar açıklıklı),
o Orta açıklıklı (30-60 m açıklıklı),
o Ve uzun açıklıklı (60 m’den daha uzun açıklıklı) köprüler.
Bununla birlikte, literatürde grup sınırlarında bir mutabakat görülmez;
burada yazılan sınırlar Priestley ve diğl.(1996)’da öngörülen sınırlardır
[1].

26
*
Köprü Üstyapısında (Tabliyelerde) Yaygın Kullanılan Kesitler:
o Köprülerin deprem yanal etkilerine dayanımında kritik elemanları:
o Orta ayakların başlık kirişleri,
o Ve tabliye kesitleridir. Tabliyen kesitleri ise;
 Malzemeleri itibariyle:
 Beton ve/veya öngerilmeli beton,
 Çelik,
 Çelik ve yerinde döküm beton olabilir.
 Üretim / inşaat yöntemleri itibariyle:
 Betonarme ve/veya öngerilmeli beton prekast,
 Prekast + yerinde döküm,
 Tümüyle yerinde döküm olabilir.

27
*
Köprü Üstyapısında (Tabliyelerde) Yaygın Kullanılan Kesitler (devam):
• Betonarme ve Öngerilmeli Beton

• Prekast (öndökümlü),
• Prekast + yerinde döküm,
• Yerinde döküm
Üst yapı kesitleri için [1]’de yer alan yandaki
tablo ortalama bir özet vermektedir.

28
Köprü Üstyapısında (Tabliyelerde) Yaygın Kullanılan Kesitler (devam)
Tablo 1 Betonarme /Öngerilmeli beton tabliye için kesit biçimleri ve inşaat yöntemleri [1] (devam)
 Dolu Döşeme: 15m’ye kadar açıklıklarda kesitin ağırlığını azaltmanın maliyeti dolu kesit
kullanılmasına göre daha yüksek olabilir.
 Lokal inşaat koşulları da dikkate alınarak, açıklık sınırı daha da yükseltilebilir; bu nedenle dolu
döşeme seçiminde yerel koşulların etkisi dikkate alınmalıdır.

29
 Boşluklu Döşeme: Karayolu köprülerinde tablodaki boşluklu kesit örneği 15 m açıklığa kadar
kullanılmaya elverişlidir.
 Tabliye hafifçe enine artgermeli yapılabileceği gibi yalnız görece ince (mesela 10cm kalınlıkta)
betonarme döşeme eklenerek de tamamlanabilir.

30
*
 İki ve daha çok açıklıklı boşluklu döşemeli köprülere
kaplama yükleri ve hareketli yükleri sürekli sitem olarak
taşıtmak için Şek. 12’deki gibi, orta ayak mesnetlerinde
yerinde döküm ile süreklilik sağlanabilir; bu suretle
boşluklu kesitin kullanım açıklığı üst sınırı yükseltilebilir.
Şek. 12 Boşluklu boyuna ilk gerilmeli

(pretensioned) enine artgermeli ya da
artgermesiz “boşluklu prekast döşeme
elemanlarıyla” yapılacak küçük açıklıklı
köprülerin yerinde sürekli hâle getirilmesi [1]

31
Ters-T Kesitli Tabliye: Ters T-kesiti, kısa açıklıklı köprüler için geliştirilmiş bulunan prekast
kesitlerden biridir. Terk edilen ölü kalıplı veya filigran prekast döşemelerin kalıp olarak kullanıldığı
yerinde döküm döşeme ile tamamlanan köprü tabliyelerinde kullanılır. Tabloda işaret edilen
standart ters T prekast kesitler, 24 m açıklığa kadar başarı ile kullanılır. Ülkemizde kullanımı
benimsenmiş değildir.
32
*
 I-Kesitli Kirişli Tabliye: Kısa açıklıklı köprülerde en yaygın kullanılan tabliyeler, prekast I-
kirişlerin yerinde döküm döşeme ile tamamlandığı tabliyelerdir. AASHTO-PCI [A3] prekast
kirişleri gibi standartlaştırılmış I-kirişler- Ülkemiz dâhil- pek çok ülkede bulunur.
 Prekast kirişler, (1) ilk-germeli, (2) art-germeli, (3) kademeli art-germel, (4) Nâdiren ilk ve art-
germeli olarak kullanılır. Yerinde döküm döşemesi (1) daha çok betonarme, (b) art-germeli
yapılır.
 Uç diyaframları (enleme) her durumda ve yerinde döküm yapılır, ara diyaframları 20m açıklık
ve üzerinde en iki adet olmak üzere yerinde döküm ile eklenmelidir.

33
 Çift-T Kesitli Tabliye: Yapım kolaylığı nedeniyle yüklenicilerin, yerinde döküm kutu kesit yerine
tercih ettikleri prekast kesitlerdendir. Kutu kesitler kadar etkili değilse de sadeliğinin uygulama
kolaylığının getirileri maliyet farklarını kapatabilir.
 Ancak; planda eğriliği yüksek olan köprülerde, görece zayıf burulma rijitlikleri nedeniyle
kullanılmaları uygun değildir.

34
*
 Kutu Kesitli Kirişler:
Tablodaki dört kutu
kesitten ilk üçü
karayolu köprüleri için
kabul edilebilir,
dördüncüsü raylı sistem
köprüleri için uygundur.
 Kesitlerin minimum
ağırlıkla yüksek rijitlik
ve dayanım sağlama
avantajı vardır. Sabit
yükler arttıkça etkinliği
göreli etkinliği de artar.

35
*
 Tek-omurgalı, çok omurgalı ve çok gözlü kesit seçimi; (1)kesit genişliği, (2) kesit yüksekliği ve
(3) enine donatı tasarım yaklaşımı dâhil olmak üzere bir takım faktörlere bağlıdır.
 Çok gözlü kesitler daha az kalınlıklı döşeme kullanımına imkân verir ancak; genel olarak, tek
omurgalı kutu kesite nispetle toplam gövde kalınlığını artırır ve inşaatı çok daha karmaşıktır.
Dolayısıyla, zaten az olan avantajı kesit yüksekliği arttıkça daha azalır ve sonuç olarak çok gözlü
kutu kesitler 100 m’den daha büyük açıklıklı köprülerde pek sık kullanılmaz.
 Buna mukabil, çok gözlü kutu kesit çok geniş köprüler için kullanılabilir ve inşaat kolaylığı
bakımından, sıklıkla, omurga kesitler ayrı ayrı inşa edilir ve yerinde döşeme ile birleştirilir.

36
*
 İki omurgalı kesit kullanıldığında, karşı yönde trafik akımını taşıyan ile birleştirme genel olarak
yapısal olmayacaktır.
 60 m’ye kadar açıklıklı köprüler için, prizmatik sabit kesit genelde uygun olacaktır. Daha uzun
açıklıklar için, mesnetlere doğru kesit yüksekliği artırılmış prizmatik olmayan değişken kesitlerin
kullanılması yaygındır. Bu gibi durumlarda; gövde ve alt döşeme / tabla kalınlığı sıklıkla mesnet
bölgelerinde artırılır, üst döşeme / tabliye kalınlığı, hareketli yükten ileri enine eğilmenin dikte
ettiği ölçüde olmak üzere, sabit kalınlıkta tutulur.

37
*
 Yüklerin kiriş gövdelerinden ayaklara aktarılmasına yardımcı olması bakımından, enleme

kirişleri ayak kesitlerinde mutlaka kullanılırsa da, kutu kesitlerin yüksek burulma rijitliği, ara
enlemelerin (diyaframların) bu amaçla kullanılmasını gereksiz kılmaktadır. Ayrıca; ara
enlemelerin yerinde döküm döşemenin büzülmesine tepki göstermek suretiyle yerinde dökme
döşemede büzülme çatlaklarına neden olmak gibi zararlı etkileri de söz konusudur.
 Boşluklu dikdörtgen kutu kesit, açıklıkları 120 m’nin üzerinde raylı sistem köprüsünde başarı
ile kullanılmıştır.

38
*
 Kutu kesitli kirişler, özellikle birdöküm kolon-üstyapı bağlantılarının benimsendiği

yapıların deprem etkilerine davranışında da olumlu etki sağlar.
 Kutu kesitli kirişler, genellikle orta ayak başlık kirişlerine mesnetlendirilen sürekli üst
yapılar için de benimsenmiş tabliye sistemleridir.

39
*
Şek.12a Ülkemizde uygulanmış bir ön-üretimli

kiriş örneği ve orta ayakta genleşme derzi düzeni

40
Şek.12b Ülkemizde uygulanmış

bir ön-üretimli kirişle inşa
edilmesi planlanan bir viyadük
genişletme projesinden tip kesitler

41
Şek.13 Öngerilmeli beton önüretimli (prekast)

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018 kiriş örnekleri [3, A. Kurşun (2017), Özel izinle]
42
*
Şek.14 Önüretimli kirişlerin orta

ayaklarda başlık kirişlerine çok
açıklıklı köprü tabliyesi oluşturmak
üzere birleştirilmelerine dâir
örnekler [3, A. Kurşun (2017), Özel
izinle) [Sayın Kurşun, Notlarında,
«precasted» Türkçesi olarak
«öndöküm» deyimi tercih etmiştir.]

43
*
Şek.14 Öndöküm kirişlerin orta

üzere birleştirilmelerine dâir
örnekler [3, A. Kurşun (2017), Özel
izinle)

44
*

üzere birleştirilmelerine dâir iyi ve
kötü örnekler [3, A. Kurşun (2017),
Özel izinle)

45
*

ayaklar üzerinde sürekliliklerinin
sağlanmasına dâir doğru örnekler
[3, A. Kurşun (2017), Özel izinle)

46
*
Üstyapı Hareket Derzleri
Üstyapının önemli elemanlarından biri de genleşme ve hareket derzleridir;
(1) Herşeyden önce, üst yapının sıcaklık değişiminden ileri gelen boyuna ötelenme hareketlerini ve üst
yapının sünme ve büzülme şekildeğiştirmelerini kontrollü karşılayabilmek için sağlanırlar.
(2) İkincisi, hareket derzlerinin deprem etkilerini de dikkate alarak tasarlanmaları gerekir; zira genleşme
genelde kenar ayak üzerinde düzenlenir. Deprem atalet kuvvetleri de çoğu zaman, daha rijit ve güçlü
olan kenar ayaklarla karşılanır.
(3) Üstyapının ara bölgelerinde düzenlendiklerinde, üst yapının bitişik elemanları ya da parçaları arasında
deprem sarsıntısından ileri gelecek kesme kuvvetlerini aktaracak kapasitede olmalıdır. Bitişik yapı
kısımları arasında kesme kuvveti iletimi ihtiyacı büyük ölçüde bitişik elemanların zıt yönde titreşim
hareketlerinden kaynaklanır. Bu gibi hâllerde, bu mesnet kesimlerinde, Şek.16’da gösterildiği gibi,
bitişik üst yapıların enine kirişleri (diyaframları) arasında enine doğrultuda kesme kaması olarak
çalışacak yapısal derz düzenlemelerin yapılması gittikçe yaygın bir uygulama hâline gelmektedir.
(4) Bu özel derzin dişleri arasında, normal işletme koşullarında bağ oluşturmayacak ve deprem sırasında
bu kesitte meydana gelecek dönmelere – ki bu açısal dönme faz farkı ile meydana gelecektir- serbestçe
izin verecek ölçüde bir aralığın bırakılması zorunludur.

47
*
Üstyapı Hareket Derzleri (devam)
(5) Bu özel derzin dişleri arasında, normal
işletme koşullarında bağ oluşturmayacak ve
deprem sırasında bu kesitte meydana gelecek
dönmelere – ki bu açısal dönme faz farkı ile
meydana gelecektir- serbestçe izin verecek
ölçüde bir aralığın bırakılması zorunludur.
(6) Yine bilinmelidir ki hareket derzlerinin

hareketleri doğrultularında yüksek yanal
kesme kuvvetlerinin yanı sıra, ilave –belki de
beklenmedik- boyuna aktarma kuvvetleri dâhil
sürtünme kuvvetleri de söz konusu olacaktır ve
Şek.16 Orta ayak mesnetleri üzerinde hareket hesaplarda bu sürtünme kuvvetlerinin etkisi de
derzi düzenlenmesi [1] gözetilmelidir.

48
Çelik + Betonarme Kompozit Üstyapı:

 Kısa açıklıklarda standart (depo) I-profilleri kullanılarak köprü üstyapısı teşkili
mümkündür ve betonarme / öngerilmeli beton kirişli köprü üstyapıları kadar yaygın
değilse de az da değildir.
 Yerinde betonarme ile tamamlanan soğukta şekillendirilmiş çelik saç (collaborant)
döşeme, kimi kere de çelik profillerin üst yüzeyine kesme kamaları (stud)
kaynaklanarak ve yerinde döküm betonarme döşeme ile tamamlanan kompozit
döşemelerle tabliye tamamlanır.
 Mesnet kesitlerinde boyuna çelik kirişler enine diyaframla veya bu anlamda
kuşaklama ile birbirine bağlanır. Mesnet diyaframları (enlemeler) üst yapının kütlesel
yanal atalet kuvvetlerini ayak başlığına, yerel burkulma (buruşma) oluşmadan
aktarabilmeleri için mutlaka gerekli yapı elemanlarıdır (Şek.17).

49
*
Çelik + Betonarme Kompozit Üstyapı:
Şek.17 Köprü çelik I-kirişi

burkulması, 1995 Kobe
depremi [1]

50
*
Üstyapı – Ayak Birleşimleri :
Şek.18 Üstyapı-ayak
birleşimleri [1]
Kavramsal tasarım safhasında dikkate alınacak iki ana kategoride üst yapı- ayak bağlantısı vardır:
 Üst yapı-ayak bağlantısı Şek.18(a)’da gösterildiği gibi moment aktaran bir birleşim,
 Veya Şek.18(b)’de gösterildiği gibi basit oturan biçimde birleşim.
 Bu iki seçenek arasında, deprem kuvvetlerine gösterilen yapısal performans ve tasarım
kuvvetleri büyüklüğü açısından büyük fark vardır.
 Bu birleşim türlerinin avantaj ve dezavantajlarından ilk akla gelenler aşağıda sayılmıştır.

51
Üstyapı – Ayak Birleşimleri :
(a) Moment-Aktaran Birleşimler:
 Normal olarak, betonarme ayaklara oturan

betonarme ve öngerilmeli beton üst yapılı köprüler
için uygulanır.
 En azından teorik olarak, çelik ayaklara oturtulan
çelik üst-yapılı köprüler için de üst-yapı ayak
birleşiminin moment aktaran türü yapılması
mümkündür.
Şek.18(a) Birdöküm
birleşim [1]

52
*
Üstyapı – Ayak Birleşimleri
Moment-Aktaran Birleşimlerin Avantajları :
 Birdöküm üst-alt yapı birleşimi nârin orta-yaklar ve kısa köprüler için en uygun
olanıdır.
 Birleşimin moment dayanım kapasitesi, depreme karşı yanal dayanımda,
özellikle boyuna doğrultudaki davranışında ek çok-bağlılık (hiperstatiklik /
redundancy) potansiyeli yaratır.
 Kolon tabanında tam tutulma (ankastrelik) sağlanması durumunda kolon
tepesindeki plastik mafsal potansiyeli şiddetli depremler süresince, basit
mesnetli birleşimlere kıyasla, siteme ek enerji dönüştürme (energy dissipation)
yeteneği kazandırır.
 Bu özellik, köprü yapısal sisteminin boyuna doğrultuda atalet kuvvetleri altındaki
davranışında - üst yapı ile çerçeve teşkil ederek - kolonları çift eğrilikli davranışa
zorlamak suretiyle, verilen bir kesit ve donatı miktarı için kesme dayanımını
artırır.

53
Moment-Aktaran Birleşimlerin Avantajları :
 Her orta ayakta birden çok kolon ve kolonların tabanda ankastre bağlantılı olmalarının
sağlandığı durumlarda;
 Kolonların her iki asal (enine ve boyuna) doğrultuda çift eğrilikli davranacağı,
 Ve her bir orta ayak rijitliğinin enine ve boyuna doğrultularda yaklaşık eşit olacağı hususu,
sistem tercihlerinde önemli bir tasarım girdisidir. Bu yaklaşım, kolonların dairesel kesitli
seçilmesi ile birlikte, deprem sarsıntısı etkili doğrultularının bilinmediği durumlarda, etkin
bir çözüm olarak –tercihen- kullanılabilir.
 Üst-alt yapı birleşimleri birdöküm (monoblok, sürekli) birleşimli yapılırken kolonları tabanda
moment mafsallı yapıldığı durumlara da izin verilir ve bu yaklaşım yine sisteme eğilme-
çerçevesi (multicolumn bent system) özelliği kazandırır.
 Birdöküm birleşimin bir avantajı da derem sarsıntısından ileri gelen göreli ötelenmelerin
büyüklüğüne karşı, kolon tepelerinde tasarlanan plastik mafsal dönme kapasitelerinin
aşıldığı ölçüde yüksek olduğu durumlar hariç, genelde, duyarsız olmasıdır.

54
*
Moment-Aktaran Birleşimlerin Dezavantajları :
 Kolon ve üstyapı bir döküm birleşimlerinin sonucu
deprem atalet kuvvetlerinin getireceği momentler
üst yapıda da yayılarak –boyuna doğrultudaki
zorlanmalarda- etkili olacaktır. Deprem atalet
kuvvetlerinden ileri gelen üst yapı momentleri
ağırlık yüklerinden ileri gelen momentlere işaretleri
ile eklenecek ve bu durumlar üst yapının tasarım
koşullarında kritik durumlar yaratabilir. Kritik
tasarım durumları, üst yapının kolon yüzüne karşı
gelen kesitlerinde, Şek.19’da gösterildiği gibi, Şek.19 Birdöküm
deprem momentlerinin katılımı ile eğilme birleşim hâlinde üstyapı
momentinin işaret değiştirdiği hâllerde ortaya momentleri [1]
çıkar; mesnette alta çekme yapan (pozitif)
momentler oluşur.
55
Moment-Aktaran Birleşimlerin Dezavantajları (devam):
 Üst yapı görece çok genişse ve tek kolonlu başlık kirişince destekleniyorsa, boyuna
doğrultudaki deprem atalet kuvvetlerinden ileri gelen eğilme momentlerini taşıyan
etkili genişlik, toplam genişliğine nispetle çok daha dar olabilir; bu da problemleri
ağırlaştırır.
 Birdöküm kolon-üst yapı birleşimi, birleşime özel talepler de getirir; kolonların kalın
çaplı boyuna donatısının görece sığ olan başlık kirişine ankre edilmesi / saplanması
ihtiyacı olabilir. İdeal olanı, her ne kadar düğümün üst yüzünde donatı yoğunluğu
yüzünden tıkanıklık yaratsa da, bunun Şek.19(a)’da gösterildiği gibi, boyuna donatı
çubuğunun düğümün üzerine doğru bükülerek (kancalı) yapılmasıdır; tasarımcılar,
anılan tıkanıklığı önlemek için kolon boyuna donatılarını başlık kirişi içine
bükmeden uzatmayı tercih ederler. Bu tür ankrajlamalar / saplamalar, sıklıkla,
yönetmeliklerce talep edilen minimum ankraj boyunun ihlâli olur.

56
 Bu gibi durumlarda, düşük güvenlikli ankraj boyları kullanılabilmesi için, büyük
ölçekli –mümkünse 1/1- deneylerle bu tür uygulamalar için doğrulanmış/ teyit
edilmiş deneysel çıktılara dayanılarak tasarım yapılmış olmalıdır.
 Ayrıca; kenetlenme / ankraj boyu kolon donatısının düz uzatımı ile sağlanabilmiş
olsa bile, -yine de- ek sorunlar vardır. İnşaatı kolaylaştırmak için kolon donatısı
tepesi ile üst yapının üst eğilme donatısı arasında bir aralık bırakıldığında, kolon
donatısının çekme kuvvetini üst yapı üst çekme donatısına aktarma mekanizması
süreksiz kalır ve yapı bütünlüğünü sağlaması şüpheli hâle gelir.
 Ayrıca; birleşim / düğüm bölgesi, Şek.19(a)’da gösterildiği gibi özel düşey ve yatay
donatı düzenlenmesi gerektiren yüksek düzeyde kesme kuvvetine (panel kesme
kuvvetine) mâruz kalır ve düğüm kesme tasarımı yapılmasını gerektirir.

57
 Üstyapı tek kolonlu başlık kirişince desteklendiğinde;

 Boyuna doğrultudaki davranış çift eğrilikli (taban kesitinde ankastre) kolonlu
çerçeve davranışı olurken,
 Enine doğrultudaki yapı davranışı basit konsol yapı davranışı, dolayısıyla da
rijitliği daha küçük olur. Bununla birlikte, köprünün enine doğrultusundaki
boyutu daha uzun (mesela iki katı) dikdörtgen kesitli kolon seçilerek rijitlikler
birbirine yaklaştırılır.
 Son olarak; birdöküm ayak-üstyapı birleşimi, yalnız üst yapı sürekli
tasarlandığında açıkça uygundur. Sonuç olarak, standart ön-üretimli kiriş
kesitlerinin kullanıldığı basit oturan üst yapı ekonomik olduğunda, bu yaklaşım
artık uygun sayılmaz.

58
*
Mesnetlere Oturtulan Alt-Üstyapı Birleşimleri
 Mesnetler alt-üst yapı arasında yalnız dönmeye veya
aynı zamanda bir veya birden çok doğrultuda göreli
ötelemeye izin verecek biçimde tasarlanır. En yaygın
kullanılan dönme serbestlikli menet muhtemelen pot
mesnettir; ötelenmeler ise çok tabakalı elastomer
yastıklar (pads), polytetrafluorethylene (PTFE) kaplı
paslanmaz çelik (teflon kaplı paslanmaz çelik)
levhalar birbirinin üzerinde kaydırılarak sağlanır.
 Mesnetler kanalı ile aktarılan yanal kuvvetler, mesnet Şek.18(b) Alt-üstyapı
tasarımına ya da kesme dişi (Şek.20) ve benzeri arasında mesnetli
ötelenme tutucuların kullanılmasına bağlıdır. birleşim [1]

59
*
Mesnetlere Oturtulan Alt-Üstyapı Birleşimleri
 Rocker (asma, sallanma düzenekli) mesnetleri nerde
ise sürtünmesizdir ve boyuna ötelenmeler tasarım
kapasitesini aşarsa stabilitesini kaybeder.
 PTFE / paslanmaz çelik kayma mesnetleri termal
genleşme ve benzeri düşük hızlı ötelenmeler için çok
düşük sürtünme tepkisi gösterirken deprem yanal
kuvvetlerinden ileri gelen hızlı ötelenmeler için
dikkate değer ölçüde yüksek, tipik olarak %10’dur.
Gerçek değerleri mesnedin eksenel gerilmesine ve
göreli ötelenmenin hızına bağlıdır. Şek.20 Enine ötelenmeleri
 Elastomer tabakalı mesnetler ötelemelerle orantılı kısıtlamak için alt-üstyapı
tepki sağlar ve rijitlik, mesnet boyutlarına bağlı olarak arasında kesme dişi
ve kauçuk tabakaların toplam kalınlığına bağlı olarak düzenlenmesi [4]
geniş bir aralıkta ayarlanabilir.
60
*
Mesnetli Alt-Üstyapı Birleşimlerinin Avantajları
 Mesnet elemanı kullanılmasının – belki de- en büyük avantajı; ayaklarda
depremlerden [ve diğer benzeri yanal basınçlardan] ileri gelen momentlerin
aktarılmıyor oluşudur. Bu yüzden, üst yapı kesit biçimleri ayaklarda moment aktaran
birleşimlere uygun değildirler. Buna orta ayaklara basit mesnetle oturtulan kiriş ve
döşemeli üst yapı dâhildir.
 Destek sistemi tek kolonlu başlık kirişi olarak teşkil edildiğinde, boyuna ve enine
davranışın her ikisi de esas itibariyle konsol kolon davranışı olur. Sonuç olarak,
kolonlar için, yanal kuvvet-direnç özelliklerinin sarsıntı doğrultularından bağımsız
olması itibariyle basit dairesel kesitler kullanılabilir. Bu durum kolon tasarımının
sadeleşmesi ve etkili olması sonucunu doğurur.

61
*
Mesnetli Alt-Üstyapı Birleşimlerinin Avantajları
 Üst yapı ve ayak çerçevesinin esnek mesnetlerle ayırılıyor
olması, doğal titreşim periyotlarının, alt-üst yapıların
birdöküm bağlantılarına karşılık gelen TM değerinden
mesnet elemanlarının kullanıldığı sisteme karşılık gelen TB
değerine uzaması sonucu doğurur. Şek.21 (a)’da
gösterildiği gibi, elastik spektral tepkinin küçük periyotlar
Şek.21 (a) Kaya ve
için yükseksek olduğu yerel zemin koşullarında, yapının
yumuşak yerel zemin
doğal titreşim periyodundaki küçük bir uzamanın
koşullarında periyot
karşılığında elastik spektral tepkinin önemli ölçüde
ötelenmesinin etkileri [1]
azalarak A noktasından B noktasına düşer; böylesi elastik
tepki spektrumları yerel zemin koşullarının kaya olduğu
durumlara karşı gelir. Bu gibi durumlarda, seçilen
mesnetlerin ötelenme kapasitelerinin izin vermesi
durumunda üst yapının hareket derzleri arasındaki sürekli
boyu daha uzun alınabilir.
62
Mesnetli Alt-Üstyapı Birleşimlerinin Avantajları (devam)
 Mesnet elemanları kullanılması, tasarımcıya, deprem kuvvetlerine nasıl ve

nerelerde direnç gösterecek düzenlemeler yapılması gerektiği bağlamında büyük
bir seçme imkânı sunar.
 Kısa ve rijit kolonların aşırı yanal yük çekme problemleri kolon-üstyapı arasına
mesnet yerleştirerek çözülebilir.
 Elastomer mesnetlerin kullanılması hâllerinde, ayakların çok farklı olabilecek
rijitlikleri, kullanılacak mesnetlerin özellikleri ayarlanarak dengelenebilir,
birbirlerine yaklaştırılabilir. Yâni rijit ayaklarda daha esnek, esnek ayaklarda
daha sert mesnetler kullanmak suretiyle davranışta olabildiğince üniformluk
sağlanabilir.

63
*
Mesnetli Alt-Üstyapı Birleşimlerinin Dezavantajları
 Mesnet elemanları ile desteklenen üst-yapılar için tasarım, birdöküm birleşimli üst
yapılara nispetle depremlerden ileri gelen ötelenmelere karşı daha hassastır.
Spektral ötelenmelerin de düşük rijitliklere, dolayısıyla periyot uzamasına bağlı
olarak, yumuşak zeminde, bir döküm inşa edilmiş sistem tasarımındakine göre
çok daha büyük olmaları olasıdır (Şek.21(b): C noktasından D noktasına
büyültme).
 Çok kolonlu ayaklar;
 Boyuna doğrultuda konsol davranış,
 Enine doğrultuda ise, yukarıda tek kolonlu alt-üst yapı birdöküm birleşimli
hâlde olduğu gibi etkisiz bir davranış gösterir.
 Temeller için deprem tasarım kuvvetlerini azaltmak amacıyla kolon-temel
bağlantılarının moment mafsallı yapılması seçeneği bu sınıf yapı için
yoktur.

64
Mesnetli Alt-Üstyapı Birleşimlerinin Dezavantajları (devam)
 Görece uzun doğal titreşim periyotları için, yumuşak /
gevşek yerel zeminlerde olduğu gibi, spektral tepkinin
yükseldiği yerel zemin koşullarında, mesnet
elemanlarının kullanılması sonucu doğal periyottaki
uzama – ki bu suretle elde edilen periyot uzamasına
“periyot ötelenmesi (period shifting) ” denir- yumuşak
(soft) yerel zemin koşullarında mesnet elemanlarının
kullanıldığı çözümlerde, Şek.21(b)’de işaret edildiği
gibi, spektral tepki (deprem atalet kuvveti) yükseltilmiş Şek.21(b) Kaya ve
de olabilir; örnekte, C ve D noktaları, sırasıyla, bu tür yumuşak yerel zemin
yerel zemin koşullarında alt-üstyapı birleşimlerinin koşullarında periyot
birdöküm ve mesnetli yapılmalarına karşı gelirler. ötelenmesinin etkileri [1]

65
*
 Eğer sünek kolon tasarımı benimsenirse, tasarım
ötelenme sünekliği düzeyleri aşırı eleman süneklik
talebinden kaçınmak için sınırlandırılmalıdır.
Şek.20’de önerildiği gibi, mesnetlerin enine yanal
ötelenmesini sınırlamak için kesme dişleri
kullanılmadığında;
 Şek.22’de gösterildiği gibi, mesnedin
ötelenmesi DB, kolonda akma ötelenmesi Dy
oluştuğunda, kütle ağırlık merkezinin yaptığı
yanal ötelenmenin %50’nden fazlasını oluşturur.
Şek.22 Betonarme kolon süneklik
Kolon kesme kuvveti, esas itibariyle, kolon Dp
talebine basit oturan (elastomer ve
plastik ötelenmesinin kolondaki tepkisi karşılığı
benzeri) mesnetlerin etkisi [1]
olarak meydana geleceğinden ve Dp ile sabit
kalacağından, kolonun ötelenme sünekliği
çarpanı Denk.(1)’de olduğu gibi ifâde edilebilir.
66
*
 Denk.(1)’de: mD yapısal ötelenme süneklik talebi çarpanı ( mD =1 + Dp / Dy ) ve Ds
değeri Dy akma ötelenmesinin yalnız kolonun şekildeğiştirmesinden ileri gelen
ötelenme kısmıdır. Şu hâlde, örneğin tasarım ötelenme süneklik talebi mD =5
seçildiğinde, yaklaşık Ds=0.3Dy ve DB=0.7Dy kabulü hâlinde, Denk.1) örnekteki
kolonun ötelenme süneklik talebini mDc = 14.3 olarak verir. Görüldüğü gibi, eleman
(örnekteki kolon) süneklik talebi, ötelenmelerde mesnet esnemesinden ileri gelen
ötelenmeler de dikkate alındığında, sistem (sitemin bütünü) tasarım ötelenme
sünekliği talebinin yaklaşık üç katı olmaktadır.
 Açıktır ki, yukarıda açıklanan etkiler mesnetlerin enine ötelenmeleri kesme dişleri
eklenerek büyük ölçüde azaltılabilir, ancak; boyuna doğrultudaki yapısal tepkide bu
etkiler her zaman olacaktır. Bu bağlamda daha ileri bir yaklaşım sayılabilecek olan
enerji dönüştürücü / dağıtıcı (energy dissipation device) kullanımı daha uygun bir
çözüm olabilir.

67
*
Deprem Sarsıntılarından Yalıtılmış Köprü Üstyapıları
 Şek.21’de işaret edildiği gibi; yumuşak yerel zemin koşullarında, enerji
dönüştürücü cihazlı veya cihazsız mesnet elemanlarının kullanıldığı köprülerdeki
deprem tepki ivmeleri –birdöküm alt-üst yapı birleşimli köprülerdekine nispetle-
yükselebilir. Uzun periyotlu yapıların deprem davranışı, deprem yalıtımı ile nadiren
iyileşecektir.
 Eğer köprü tasarımda –meselâ arızî olarak da olsa- tahmin edilenden önemli
ölçüde yüksek düzeyde tepkiye mâruz kalırsa, yanal tasarım kuvvetleri yükselecek
ve alt yapının –tasarımda öngörülmeyen ve buna göre sünek detaylandırılmayan
bölgelerinde - plastik mafsallar oluşabilecektir. Bu gibi durumlarda, küçük
ötelenme sünekliği düzeyinde bile, özellikle eğer ayak eğilme çerçeveleri kısa ve
rijit iseler, kabul edilemez ölçüde plastik dönmeler oluşabilir. Bu gibi hâllerle
karşılaşma ihtimalini düşürmek için, her durumda, muhtemel plastik mafsal
bölgelerinin, elastik hesap çıktılarına göre adapte edilmiş kapasite tasarımı
yaklaşımları ile de olsa, sünek detaylandırılması tavsiye edilir.
68
Deprem Sarsıntılarından Yalıtılmış Köprü Üstyapıları (devam)
 Bir başka husus da şudur: Yalıtım ve enerji dönüştürücü cihazlar tatminkâr deprem tepkileri
elde edilebilmesi bakımından kritik elemanlardır; bu nedenle, işletmenin önemli bir ögesi
olarak, düzenli kontrol ve denetim önlemleri altında tutulmalı, önemli yer sarsıntılarından sonra
gerekli onarım ve değiştirilme yapılmalıdır.
 Yalıtım cihazlarının tasarım özellikleri bağlı olarak, köprü deprem davranışı mesnetlere;
 Yapıyı devrilmeye zorlayan ve/veya düşey titreşim ivmelerinden ileri gelen eksenel kuvvet değişimleri
uygular;
 Bu eksenel kuvvet değişimlerine karşı mesnetler hassas olabilir.
 Bu bağlamda analitik sonuçlara ve saha ölçümlerine dayalı olarak belirlenen ve elastomer mesnetlerin
kısa periyotlu düşey titreşimlerinden ileri gelen tespitler;
 Düşey deprem ivmelerin mesnetlerin yüksüz duruma gelmesine yol açabileceğini,
 Ve bu yüzden etkinliğini kaybedebileceğini,
 Elastomer tabakalarının çekmeye mâruz kalacak biçimde mesnetlerin yapılandırılması durumumda
yırtılabileceklerini,
 Bu muhtemel çekme kuvvetlerinin üst yapıda ayak çerçevesinde çekme etkileri oluşturabileceğini
öngörür.

69
Deprem Sarsıntılarından Yalıtılmış Köprü Üstyapıları (devam)
 Bir başka husus da şudur: Yalıtım ve enerji dönüştürücü cihazlar tatminkâr deprem tepkileri
elde edilebilmesi bakımından kritik elemanlardır; bu nedenle, işletmenin önemli bir ögesi
olarak, düzenli kontrol ve denetim önlemleri altında tutulmalı, önemli yer sarsıntılarından sonra
gerekli onarım ve değiştirilme yapılmalıdır.
 Yalıtım cihazlarının tasarım özellikleri bağlı olarak, köprü deprem davranışı mesnetlere;
 Yapıyı devrilmeye zorlayan ve/veya düşey titreşim ivmelerinden ileri gelen eksenel kuvvet değişimleri
uygular;
 Bu eksenel kuvvet değişimlerine karşı mesnetler hassas olabilir.
 Bu bağlamda analitik sonuçlara ve saha ölçümlerine dayalı olarak belirlenen ve elastomer mesnetlerin
kısa periyotlu düşey titreşimlerinden ileri gelen tespitler;
 Düşey deprem ivmelerin mesnetlerin yüksüz duruma gelmesine yol açabileceğini,
 Ve bu yüzden etkinliğini kaybedebileceğini,
 Elastomer tabakalarının çekmeye mâruz kalacak biçimde mesnetlerin yapılandırılması durumumda
yırtılabileceklerini,
 Bu muhtemel çekme kuvvetlerinin üst yapıda ayak çerçevesinde çekme etkileri oluşturabileceğini
öngörür.

70
Üstyapı – Kenar - Ayak Birleşimleri
 Kenar ayakların deprem davranışı performansları,
zemin-yapı etkileşiminin önemi ve karmaşıklığı
nedeniyle, orta ayaklarda olduğu kadar kolayca
tahmin edilememektedir.
 Maalesef, depreme dayanım bakımından bu
sıklıkla karşılaşılan bir sonuçtur.
 Kenar ayak yetersizliğinin nâdiren köprünün
felâkete yol açmasıyla sonuçlanması, bu tutumun
yaygınlığında etkili olmuştur. Bununla beraber,
depremlerde yaşanan örnekler, standart kenar
ayak tasarımının sonuçları ağır olabilmektedir
(Şek.23).
Şek.23 Kenar-ayak oturması ve dönmesi hasarı,
Rio Banano Köprüsü, 1990 Costa Rica depremi

71
*
Birdöküm Kenar Ayak - Üstyapı Birleşimleri:
 Şek.24(a) ve (b)’de birdöküm kenar ayak-
üstyapı birleşimine dâir iki örnek
gösterilmiştir.
 Birincisinde, boyuna doğrultuda
deprem kuvvetleri zeminin kenar ayak
arka duvarına ve kazıklara uyguladığı Şek. 24. Birdöküm kenar ayak-üstyapı
pasif basınç ve kazıkların yanal direnci birleşimleri için iki örnek [1]
ile karşılanırken, ağırlık yükleri kazıklarca
 Şek.24(b)'de gösterilen detay,
taşınır. Kolayca tahmin edileceği üzere,
gerektiğinde, kazıklı temelle de
bu detayda kenar ayak yapısınca
desteklenebilen tabanın sağladığı
sağlanan tam tespitin derecesini
tam tespit (ankastre tutulma)
belirlemek zor ve zemine doğru ve
derecesi nedeniyle daha
zeminden uzaklaşan yöndeki hareketler
güvenilirdir.
için farklı olacaktır. Sonuncusunda,
kenar ayağın direnci düşük kalacaktır.
72
Birdöküm Kenar Ayak - Üstyapı Birleşimileri:
 Kenar ayak ve üstyapı arasındaki birdöküm
birleşim detayları bir ve iki açıklıklı köprüler
için, bâzen de daha geniş açıklıklı köprüler
için uygun olur. Herhangi orta ayak
çerçevesine kıyasla kenar ayakların göreli
rijitliğinin yüksekliği nedeniyle, deprem Şek. 24. Birdöküm kenar ayak-üstyapı
kuvvetlerine karşı köprünün tüm yanal birleşimleri için iki örnek [1]
direncinin kenar ayaklar tarafından
sağlandığına dâir varsayım yaygındır.  Köprünün yaklaşım yapıları
 Böylece; orta ayak kolonlarının potansiyel temeline kilitlenmesi de California
plastik bölgeleri olan taban ve tepe köprülerinde uygulanmış ve
kesimleri, bazen köprünün muhtemel başarılı deprem performansı
ötelenme kapasitelerinin temin sergilemiş uygulamalardandır.
edildiğinden emin olmak bakımından
sünek detaylandırılsalar da, yalnız ağırlık
yükleri için de tasarlanabilir.
K-Sem-02 _V1_Ekim 2018 73
*
Mesnetlere Oturtulan Kenar Ayak - Üstyapı Birleşimleri:
 Bir birdöküm birleşime alternatif,

Şek.24(c) ve (d)’de gösterildiği gibi, bir
koltuk-tipi kenar ayak ile amaca uygun
mesnet elemanlarının kullanıldığı
çözümler oluşturmaktır.
 Birincisinde, kenar ayak arka duvarı /
perdesi ile üstyapı arasında,
Şek. 24. Mesnetlere oturan kenar ayak-üstyapı  Sıcaklık değişimleri,
birleşimleri için iki örnek [1]  Sünme ve
 Büzülme kaynaklı hareketlerini
karşılamaya yeterli aralık bırakılır.

74
Mesnetlere Oturtulan Kenar Ayak - Üstyapı Birleşimleri:
 Genleşme için bırakılan aralığın kapanma

doğrultu ve yönünde boyuna deprem
tepkileri altında, bırakılan aralık
kapandıktan sonra yüksek rijitlik ve direnç
gösterecek bir yapılanma oluşturulur;
açılma yönünde ise, rijitlik ve direnç
birincil olarak kullanılan mesnedin
Şek. 24. Mesnetlere oturan kenar ayak-üstyapı özelliklerine bağlıdır. Böylece; kenar ayak
birleşimleri için iki örnek [1] tasarımında belirleyici olan kuvvetler
genleşme aralığını kapatmaya çalışan
doğrultudaki kuvvetler olur (Şek.25).

75
Deprem Kuvvetlerine Karşı Yalıtılmış Üstyapı:
 Şek.24(d)’deki kenar ayak-üstyapı mesnetli birleşimi,

genel olarak, özel enerji dönüştürücü cihazlar ile
birlikte kullanıma da elverişlidir. Bu gibi durumlarda
mesnetler kanalıyla kenar ayağa önemli kuvvetler
aktarılacaktır; bu kuvvetlere, köprünün ayaktan
Şek. 24. Yalıtım ve uzaklaşır yöndeki davranışında, büyük ölçüde yalnız
sönümleyici mesnet [1] kenar ayak kazıkları tarafından karşı konulacağını
unutmamak lâzımdır.

76
*
Kenar Ayakta Enine Doğrultuda Davranış:
 Kenar ayakta zeminin pasif basıncı ile boyuna
doğrultudaki depreme gösterilen direncine
katkısında olduğu ölçüde desteklenmediğinden,
kenar ayağın enine doğrultudaki tasarımı özel
dikkat gösterilmesini gerektirir.
 Şek.25(a)’da gösterilen örnekte, kenar ayağın
enine doğrultudaki direnci, birincil olarak,
kanat duvarlarının kullanılması ile
sağlanmaktadır.
Şek. 25. Kenar ayak kanat
 Şekilde gösterilen ivme yönüne kenar ayağın duvarlarının enine hareketlere
direnci yalnız sağ taraftaki kanat duvarınca direnci [1]
sağlanacak ve ayak dayanımını bu duvarı dışa
doğru açmaya çalışan köşe eğilme momenti
ve kesme kuvveti kapasitesi ile
sınırlanacaktır.
77
*
Kenar Ayakta Enine Doğrultuda Davranış (devam):
 Ek direnç kenar ayağı taşıyan kazıklarca

sağlanacaktır; enine direnç için kazıklarca
sağlanan dirence güvenmek daha rasyonel
olabilir. Eğer kazıklar için sünek
detaylandırma yapılırsa bu kazıklar elastik
tepkiden daha düşük kuvvetler için
Şek. 25. Kenar ayak duvarlarının
tasarlanabilirler[1]. payandalar ile güçlendirilmesi [1]
 Kenar ayağın yanal direnci, Şek.25(b)’de gösterildiği gibi, payanda kullanılarak da

artırılabilir; kenar yağın arka duvarı / perdesi arkasına eklenecek payandalar arka
duvarın ve kenar ayağın boyuna ve enine doğrultudaki direncini artırırken kanat
duvarların arkasına eklenecek payandalar da kanat duvarların ve kenar ayağın enine
ve boyuna direncini artırır.

78
Kenar Ayakta Enine Doğrultuda Davranış (devam):
 Kesme dişleri sıklıkla, mesnetlere oturtulan üst yapı tercih benimsenmesi
durumunda, enine doğrultuda kesme kuvvetinin aktarılmasını kolaylaştırmak için
üst yapı ve kenar ayak arasına yerleştirilir. Bu uygulama bir veya iki açıklıklı kısa
köprüler için uygun olabilir, daha uzun üst yapılarda, kenar ayakların orta ayak
çerçevelerine nispetle yüksek olan rijitlikleri sonucu kenar ayaklara yüksek kuvvet
aktarması söz konusu olabilir. Orta büyüklükteki depremlerde kesme dişlerinde bu
yüzden hasar beklenebilir.
 Bu yüzden enine kuvvetler direnç sisteminde esas itibariyle iki seneryo dikkate
alınır:
 Birinci senaryo, ötelenmelerin kenar ayağın ötelenmeleri ile sınırlanması,
 İkinci senaryo ise, üstyapı enine ötelenmelerinin kesme dişleri göçtükten
sonrasına karşı gelen ötelenmeler olarak dikkate alınmasıdır; bu yaklaşımda
kesme dişlerinin hasarı kontrollü hasar anlamına gelir.

79
 Kesme dişlerinin direncinin kontrollü kullanılışındaki bilinmezlikler nedeni ile bu
çözümün kullanılması büyük özen gerektirir. Bununla birlikte, kapasite tasarımı
yaklaşımı kullanılarak, bu kuvvetler belirli bir hassasiyetle tahmin edilebilir. Böylece,
kesme dişlerinin kullanılmasının benimsendiği durumda da tasarım düzeyi depremi
altında yapı hizmette kalacak şekilde tasarım yapılabilir.
 1994 Northridge depreminde yıkılan bâzı köprüleri yerine yapılan yenilemelerde kenar
ayak hasarını sınırlamak için uygulanmış bir alternatif çözümde; köprünün uç
enlenesi (diyaframı) güçlüce yapılarak doğrudan yerinde döküm kazıklara
oturtulmuştur, kazıklar enlemeye birdöküm (sürekli) bağlıdır. Kazıklı kenar ayak
yaklaşım yapısından ayak hareketlerine imkân tanıyan bir derzle ayrılmıştır. Kazıklı uç
diyaframı kenar ayağa enine ve boyuna doğrultularda belirli fleksibilite sağlayacak
şekilde tasarlanmıştır; bunu temin etmek için kazıkların tepe bölümleri, belirli bir
derinliğe kadar hareket boşluğu sağlayacak kesonlar içine alınmıştır.
 Böylece, bir bakıma, kenar ayaklara da, üstyapı ile bir döküm birleştirilmiş orta
ayakların özellikleri, gerekli dayanım ve fleksibilite / rijitlikte sağlanmış olmaktadır.
80
*
Yaklaşım Yapılarında Oturma:
 Depremlerde kenar ayakların arkasındaki dolgu malzeme ve yapıların oturması
yaygındır. Bu oturmalardan kaçınmak için geoteknik önlemler alınmış olsa da, bu
bağlamdaki bilinmezlerin çokluğu nedeniyle, ileri (yapısal) önlemlerin alınması
yerinde olur.
 Önlemlerden en etkili olanı, kenar ayak arka duvarına oturtulan ve arkaya doğru
belirli bir boyda uzatılan betonarme yaklaşım plağı kullanılmasıdır; plağın kanat
duvarlara oturtulmaması, aralarında küçük bir boşluk bırakılması gerekir.
 Yaklaşım plağının köprü boyuna doğrultusundaki genişliği yaygın olarak 3 ilâ 5 m
gibidir.
 Normal zamanda yaklaşım plağı trafik konforu sağlar.
 Eğer kenar ayak arka duvarı arkasındaki dolgu oturursa, deprem sonrası köprü
ve yolu kullanmak zorunda kalacak âcil trafik için yaklaşım plağı bir çeşit rampa
görevi yapar. Yaklaşım plakları yakın geçmiş depremlerinde yaklaşım plakları
görevlerini etkili biçimde yapmışlardır.
81
Orta Ayak Başlık Kirişleri / Çerçeveleri
 Tek ve çok kolonlu orta-ayak başlık kirişlerinin / çerçevelerinin ve bunlara sağlanan
sınır koşullarının (Şek.26), köprü yapılarının depreme davranışları bakımından bir
takım avantaj ve dezavantajları vardır. Bunlardan ilk akla gelen ve önemli
bulunanlar burada özetlenecektir.
Tek-Kolonlu Orta-ayak Başlık Kirişlerinin / Çerçevelerin Avantajları:
 Eğer üstyapı mesnetli oturtulmuş ise, deprem tasarımını optimize ederek enine ve
boyuna doğrultulardaki tepkileri yaklaşık eşit olarak düzenlenebilir.
 Bununla birlikte, eğer mesnetlerin enine ötelenmelerini tutmak veya kısıtlamak için
kesme dişleri kullanılırsa, yapının enine ve boyuna doğrultulardaki doğal titreşim
periyotları farklı ve bu yüzden deprem kuvvetleri değişik büyüklüklerde olacaktır.
 Yalnız bir plastik mafsal bölgesi olacağından, davranışını yüksek derecede
hassasiyetle belirlemek kolaydır.
 Üst-altyapı birleşiminin birdöküm olması durumunda yapı tasarım ve kolon süneklik
gereksinimleri iki doğrultu için yaklaşık aynı olur.
82
*
Şek.27
Orta ayak
örnekleri
[1]
Şek.26
Kapasite tasarımı ile bir örnek [1]

83
*
Tek-Kolonlu Orta-ayak Başlık Kirişlerinin / Çerçevelerin Dezavantajları:
 Birdöküm kolon-üstyapı birleşimi ile deprem tasarım momentleri enine doğrultuda

boyuna doğrultuda olduklarından daha büyük olacaktır ve boyuna kesme kuvveti
talebi / istemi ise dikkate değer ölçüde büyük olacaktır (Şek.26).
 Momentler, Şek.27’nin incelenmesinden açıkça görüldüğü gibi, çok kolonlu kolon
başlık kirişli orta-ayaktakinden yüksek olacaktır.
 Üstyapı ötelenmeleri çok kolonlu kolon-başlık kirişli durumdan daha yüksek
olacaktır.
 Kolonlar tabanda / temele mutlaka ankastre birleşimli olmalıdır, bu da temel yapısına
yüksek momentlerin aktarılması ile sonuçlanır.

84
*
Çok-Kolonlu Orta-ayak Başlık Kirişlerinin / Çerçevelerin Avantajları:
 Birdöküm kolon-üstyapı birleşimiyle boyuna ve enine doğrultularda davranış
özellikleri birbirlerine oldukça yaklaşık hâle getirilebilir.
 Eğer kolonlar tabanda ayak temellerine ankastre bağlı iseler, kolonlardaki momentler
tek kolonlu şıkta olduklarından önemli ölçüde küçük olacaktır; kolon sayısı
artırılabilirse daha da küçülecektir.
 Eğer kolonları tabanda temel yapısına moment mafsallı olan şık seçilmiş olursa,
temel tasarım kuvvetleri azalabilir, ancak; kolon momentleri ve maliyeti doğal olarak
artabilir.
 Sistemin çok bağlılık (hiperstatiklik, redundancy) özelliğinin artmasının sonucu
olarak, tek bir plastik mafsallı sistemdekine nispetle daha düşük performans talebi
aranır.
 Ötelenmeler bir kolonlu şıkka nispetle azalmış olur.
 Kolon tepe momentinin üst yapıdaki dağılımı tek kolonlu şıkta olduğundan daha iyi
olacaktır.

85
*
Çok-Kolonlu Orta-ayak Başlık Kirişlerinin / Çerçevelerin Dezavantajları:
 Eğer üstyapı mesnetlerle taşınıyorsa, deprem momentleri boyuna doğrultu için

enine olduklarından daha büyük olacaktır.
 Kritik bölgelerdeki plastik mafsallar, başlık kirişinin tespit ve rijitlikteki etkisi ve
eksenel kuvvetlerdeki değişim sonucu, eş zamanlı oluşmayacaktır. Bu durumda
süneklik talebinin belirlenmesi daha zor olacaktır.
 Başlık kirişinin fleksibilitesinin sonucu, kolonların bireysel süneklik talepleri, yapının
bütünü için alınabilecek sistem tasarım süneklik oranının üzerinde olacaktır.
 Birdöküm kolon-üstyapı birleşimi ile ayak-başlık kirişi, enine doğrultuda, çok
yüksek deprem moment ve kesme kuvvetlerine mâruz kalabilir.

86
*
Bağ-Kirişli-Çerçeve Ayaklar:
 Çok yüksek çerçeve ayaklarda ötelenme ve

kolon tasarım momentleri, Şek.27(c)’de
olduğu gibi, kolonlar bir veya birden çok ara
seviyede bağ kirişleri ile bağlanarak
azaltılabilir.
 Bu detay bâzen dört kolonlu ve kolonlar kare
bir planın köşelerinde yer alacak biçimde ve
boyuna ve enine doğrultularda eşit rijitlik ve Şek.27
dayanım temin etmek için, Şek.27(d)’de Bağ kirişli orta ayak çerçevesi [1]
gösterildiği gibi uygulanabilir.

87
Bağ-Kirişli-Çerçeve Ayaklar:
Şek.27a Bağ kirişli orta ayak

uygulamasına bir örnek [3, A.
Kurşun (2017), Ders Notları (özel
izinle)]

88
*
Kolon Orta Ayak Enkesit Seçenekleri
Şek.28
Dolu gövdeli • Şek.28 dolu kesitli
orta ayak kolon orta-ayaklar
kolon için, deprem direnci
enkesitlerine uygun ve yaygın
dâir olarak kullanılan
betonarme birkaç seçenek
detay örnekler gösterir.
[1]

89
Dairesel Kesitler:
 A-A ve B-B kesitleri boyuna donatısı
çevresine çembersel çizgi boyunca dağıtılmış
çembersel halka veya spiral enine donatılı
dairesel kesitleri temsil eder. Dış yüzey
dairesel silindir, sekizgen prizma veya benzer
başka biçimlerde olabilir. Bu kesitlerde
kolonlar;
 Yapısal olarak etkili,
 Ekonomiktir ve
 İnşaatı kolaydır.
 Sürekli iç-bükey eğrisel enine donatı
Şek.28 (devam) Dairesel enkesitler [1] çekirdek betona sürekli sargılama
basıncı uygular ve boyuna donatı
çubuklarının her birinin yerel
burkulmasını önler.

90
Dairesel Kesitler:
 Böylesi sargılı ve dönel simetrik

kesitli betonarme kolonların;
 Eğilme dayanımı,
 Kesme dayanımı ve
 Süneklik kapasitesi deprem
kuvvetinin doğrultusundan
bağımsızdır.
 Deprem kuvvetleri altında
kolonların moment talepleri
Şek.28 (devam) Dairesel enkesitler [1] ortogonal doğrultularda eşit
olduğunda, dairesel kesitler
daima tercih edilirler.

91
Kolon Orta Ayak Enkesit Seçenekleri Dairesel Kesitler:
 Mimarî nedenler ve eksantrik hareketli yükler
altındaki başlık kirişi için daha iyi bir taşıyıcı
elde etmek amacıyla, kolon tepe kesitlerine
doğru Şek.28’in C-C kesitinde gösterildiği gibi,
köprünün yalnız enine doğrultusunda kolon
kesiti genişletilir; yaygın olmasa da kolon
kesitinin köprünün boyuna doğrultusunda da
genişletildiği olur.
 C-C kesitinde kolon boyuna donatıları
orijinal çembersel çizgi üzerinde
muhafaza edilmiş, genişleme bölgelerinde
Şek.28 (devam) Dairesel enkesitler [1] daha ince çaplı boyuna donatı ve ek enine
donatı halkaları kullanılmıştır. Bu
donatının amacı, geniş beton örtü
bölgeleri sayılan genişleme bölgelerinin
kesitlerini de sargılamaktır.

92
Kolon Orta Ayak Enkesit Seçenekleri Dairesel Kesitler (devam):
 Buna alternatif bir yaklaşım ana boyuna
donatılarının genişleme bölgesini izleyerek
yayılmasıdır. Bu sonuncu şıkkın;
 Büyük çaplı boyuna donatı çubuklarının
bükülmesi ve
 Enine donatı şeklinin yükseklikle sürekli
değişkenliği gibi inşaat güçlükleri vardır.
 Kolonun, köprünün boyuna doğrultusuna
paralel eksenine yakın boyuna donatı
çubuklarının sargılama koşulları etkinliğini
kaybeder. Bu detay, özellikle, süneklik
Şek.28 (devam) Dairesel enkesitler [1] gerektiğinde, kolon tepe bölgesinde
boyuna doğrultuda zorlayan deprem
 Ayrıca; kesit genişleme bölgesinin ilave kuvvetleri altında plastik mafsal tasarımını
boyuna donatılarının dış bükey eğriliği kritik hâle getirebilir.
nedeniyle –boşluğa itki kuvvetlerini
karşılamak için de- ilâve halka donatıya
gereksinim vardır.
93
 C-C kesitinde gösterilen detay ile
kolonun genişletilen tepe kesitlerinin
boyuna moment kapasitesinde çok az
bir iyileşme olur ve kritik kesit hâlâ
başlık kirişinin alt yüzüne karşı gelen
kesittir. Yine de bu küçük moment
dayanımı artışının, pik eğrilik azaltarak
plastik mafsal bölgesi uzunluğunu
artırma eğilimi göstermek gibi bir
faydası olacaktır. Dolayısıyla, tek kolonlu
Şek.28 (devam) Dairesel enkesitler [1] orta ayaklarda kolon tepesindeki enine
doğrultu genişletmesi yararlı bir
uygulamadır.

94
 C-C kesitindeki detayın çok kolonlu
uygulamasında, köprünün enine
doğrultusunda zorlayan kuvvetler altında
kesitin iç kuvvet manivela kolonunun
genişlemesine bağlı olarak eğilme momenti
direnci önemli ölçülerde iyileşir. Bu yüzden,
kolonun tepe plastik mafsal bölgesinin
yayılacağı sınırları hassasiyetle belirlemek
güç olabilir.
 Eğilme dayanımındaki iyileşmenin etkileri
tam olarak ve dikkatlice hesaba
Şek.28 (devam) Dairesel enkesitler [1] alınmadığı sürece, yanal doğrultudaki
plastik mafsal mekanizma oluşumuna
karşılık gelen kolon kesme kuvvetleri ağır
bir biçimde olduğundan daha küçük
tahmin edilebilir, bu da kesme göçme
eğilimine yol açar.

95
*
Şek.29 İstanbul Haliç Metro

Köprüsü yaklaşım viyadüklerinin
betonarme ayakları (Tabliyeler
yerinde döküm art-germeli
betondur)

96
*
Dikdörtgen Kesitler :
 Şek.28’in D-D ve E-E kesitleri, dolu
kesitli dikdörtgen kesit seçeneklerini
gösterir.
 D-D kesitinin yalnız çevresinde
enine donatı halkası vardır. Bu
detayla çekirdek betona etkili bir
sargılama ve boyuna donatı
çubukları için burkulmaya karşı –
köşe ve köşeye yakın donatı
çubukları dışında- etkili bir
sınırlama sağlanmaz. Sonuç olarak
sünek davranış gereken yerlerde
kullanılmamalıdır.
K-Sem-02 _V1_Ekim 2018 Şek.28 (devam) Dikdörtgen enkesitler [1]

97
Dikdörtgen Kesitler (devam):
 Bina taşıyıcı sistemlerinde depreme dayanıklı
tasarım için dikdörtgen kesitli kolonların
kullanılışı yaygındır.
 Beton çekirdeğe uygun bir sargılama
sağlamak ve boyuna donatı çubuklarının
burkulmasını kısıtlayıcı bir yapılanma
oluşturmak için, birbirine bindirilen;
 Dikdörtgen ve
 Sekizgen halka donatılar düzenlenir.
 E-E kesitinde 20 adet boyuna donatı
çubuğu -ki muhtemelen dikdörtgen
halka donatı düzeni ile salgılanabilecek
maksimum boyuna donatı çubuğu
sayısıdır- dikdörtgen halka donatılarla
sargılanmıştır.
 Sonuç olarak dikdörtgen halka enine
donatı düzeni ile sargılama pratik olarak Şek.28 (devam) Dikdörtgen enkesitler [1]
görece küçük kesitli dikdörtgen kolon
K-Sem-02 _V1_Ekim 2018 kesitleri ile sınırlıdır. 98
Dikdörtgen Kesitler (devam):
 Geniş –ve geometrisi müsait olan- dikdörtgen
kesitli kolonlar için, Şek.28’in F-F kesitinde
örneklendiği gibi, boyuna donatıları içine alan
kesişen çembersel halka veya spiral donatı
kullanılmalıdır.
 Köşelerde yapılacak geniş pahlar, köşelerde
aşırı kalın beton örtü kalmasını önlemek
içindir.
 Kesitin enine tepkisinde kesme kuvvetine
direnç için tam bir bütünlük içinde
davranışından emin olmak bakımından,
spiraller yeterli miktarda birbirlerine
bindirilmiş olmalıdır.
 Spiral donatı ile sargılanan kare kesitli
kolonların boyuna donatı çubukları, B-B
kesitinde gösterildiği gibi, tam ortagonal
davranışa uygun yönlendirilmelidir. Şek.28 (devam) Dikdörtgen enkesitler [1]
K-Sem-02 _V1_Ekim 2018 99
*
Boşluklu Kesitli Kolon Ayaklar
Şek.30 Yüksek orta

ayaklar için boşluklu
kesitler [1]

100
Boşluklu Kesitli Kolon Ayaklar
 Geniş, uzun köprülerde, orta-ayaklar boyutlarının
da çok geniş olmasına gereksinim olabilir. Eğer
orta ayaklar çok yüksek ise, kolonlar için boşluklu
kesit kullanılması rasyonel bir yaklaşımdır.
 Bu yaklaşım, dayanım / kütle ve rijitlik / kütle
gibi göstergeler bakımından – kolon kendi
kütlesinin kolonun deprem tepkisindeki payını
Şek.30 (devam) Yüksek azaltarak- yapısal etkinliği maksimize etme
orta ayaklar için avantajına sahiptir. Yüksek ağır kolonlar, kendi
boşluklu kesitler [1] kütlelerinin atalet tepkisinin sonucu olarak
önemli deprem momentleri geliştirmeleri
mümkündür.

101
*
Boşluklu Kesitli Kolon Ayaklar (devam)
 Şek.30(a)’nın dairesel halka kesiti, bu anlamda,
optimal seçim gibi gözükmektedir. Bununla beraber,
gösterilen iki tabaka halka donatılı halka kesitte
detayına özen gösterilmesi gerekir.
 Sargılama veya kesme direnci, iç halka donatıda
meydana getirdiği çekme kuvveti etkisi ile kesit
boşluğuna doğru oluşacak boşluğa itki bileşeninin
de dikkate alınması;
 İç ve dış halka boyuna donatı çubuklarını birbirine
bağlayan enine bağlantı donatı bacaklarının,
 Boyuna donatı çubuklarının yerel burkulmasını
önlemek görevi yanında,
Şek.30 (devam) Yüksek
orta ayaklar için
boşluklu kesitler [1]
102
 İç halka donatının anılan boşluğa itkisini de

karşılaması, bunun için de iç halka donatıyı da
kavraması gerekir.
 Eğer halka kesitin iç yüzeyi seviyesindeki
basınç şekildeğiştirmeleri betonun ezilme
şekildeğiştirmelerine yaklaşırsa, beton kesit
içe doğru patlar [1, Z1].
 Bu etkiler nedeniyle, halka kesit iç yüzeyinde
oluşabilecek beton basınç şekildeğiştirmesinin
-dış yüz örtü beton ezildikten sonra bile- kabul
edilebilir seviyede (0.004’den daha az)
tutulması için halka (tüp) kesit et kalınlığının
Şek.30 (devam) Yüksek
yeterince kalın seçilmelidir.
orta ayaklar için
103
 Kesitin basınç bölgesinin büyük ve etkili
genişliği ve boşluğa itki etkisinin
bulunmayışı nedeni ile Şek.30(b)’deki
dikdörtgen halka kesit bu tür etkilere karşı
daha az duyarlıdır.
• Bununla birlikte, dairesel halka kesitte
olduğu gibi dikdörtgen halka kesit için
de etkili sargılama, büyük miktarda
enine donatı ve bağ donatısı gerektirir
(inşaat zamanından görece tasarruf,
Şek.30 (devam) Yüksek inşaat maliyetinde ise, görece artış
orta ayaklar için vardır).

104
*
Şek.30a Ülkemizde
kullanılmış viyadük
ayaklarından bir örnek

105
*
Orta Ayak – Temel Birleşimi
Orta ayak-temel birleşiminin moment mafsallı ve
moment aktaran iki birleşiminin etkileri Şek.31(a) ve
(b)’deki kazık-başlığı temel örnekleri üzerinden
açıklanabilir.
 Birdöküm kolon-üstyapı birleşimlerinin olduğu
çok-kolonlu orta-ayağın kolonlarının tabanda
temele mafsallı bağlanmasının avantajı; temele
aktarılacak kuvvetlerin, temele ankastre
birleştirilmiş çok kolonlu orta-ayakta
olduklarından daha küçük olmasıdır.
 Buna karşın momentlerin - daha yüksek
değerlerde olmak üzere kolonların üst başlık
kirişine birleşik kesitlerinde oluşacağı ve bunun
kolon maliyetlerini yükselteceği açıktır.
K-Sem-02 _V1_Ekim 2018 Şek.31 Ayak-temel birleşiminin temel iç

kuvvetleri üzerindeki etkisi [1] 106
Orta Ayak – Temel Birleşimi (devam)
 Kolonların temele mafsallı bağlandığı koşulda,
temel iç kuvvetleri kolon eksenel yüne tepki
olarak oluşur. Eksenel kuvvetler depremden ileri
gelen bileşeni de içerir. Sabit mafsalın ilettiği
kesme kuvvetleri de söz konusudur. Şek.31(a)’da
gösterildiği gibi temel iç kuvvetleri, moment
aktaran birleşimde olduğundan daha düşük
mertebelerde oluşur.
 Şek.31(b)’deki kolon taban momentinin temele
iletilmesi çok daha yüksek temel momentlerinin
meydana gelmesi ile sonuçlanır.
 Deprem kuvvetlerinin şekilde gösterilen
doğrultusu için, temeli taşıyan soldaki
kazıklarda önemli ölçüde çekme / kaldırma
kuvvetleri meydana gelir.
K-Sem-02 _V1_Ekim 2018 Şek.31 (devam) Ayak-temel birleşiminin

temel iç kuvvetleri üzerindeki etkisi [1]
107
 Aynı orta ayak kolon eksenel yükü altında
Şek.31(b)’de sağdaki basınca mâruz kazıklar,
mafsallı bağlı şıktakine nispetle 2 katından daha
fazla basınca mâruz kalırlar. Sonuçta kazık başlığı
temelde moment ve kesme kuvvetleri büyük
ölçüde yükselir.
 Şek.31(b) kolonun temele taban momenti / kuvvet
çifti ile aktardığı iç kuvvet çekme ve basınç
bileşenlerini T ve C ile işaret ederek, temeldeki
moment ve kesme kuvvetlerinin yayılışını
göstermektedir. Pozitif moment mafsallı şıkta
olduğundan çok daha yükseksek olacak, eğer
soldaki kazık kuvvetleri çekmeye geçerse, şekilde
göstertildiği gibi, negatif moment de oluşacaktır.
Bu da temelde üst yüzünde, mafsallı şıkta
olduğundan fazla ek donatı gerektirecektir.
108
 Ayrıca; kesme kuvvetleri, mafsallı şıktakinden

çok daha yüksek oluşacak, kolonun basınç ve
çekme C ve T iç kuvvet bileşenler arasında [bir
çeşit panel bölgesinde] meydana gelecektir. Bu
birleşim noktası / düğümü “düğüm kesme
kuvveti” hemen tüm köprü tasarımlarında
ihmal edilmiştir; temellerdeki kesme kuvveti
dayanım yetersizlikleri üzerine yapılan deneyler
düğüm kesme kuvvetinin, gerekli özel kesme
donatısı ile donatılmadığı takdirde, temellerin
kesme göçmesine neden olabileceğini
göstermiştir.

109
*
Temel Sistemi
• Köprülerde temel sisteminin seçiminin, tüm köprü
sisteminin deprem davranışı ve kolon ve temel
kuvvetlerinin dağılımı üzerine çok önemli etkisi
olur.
• Köprü yapıları, zemin ve geoteknik
araştırmalarının sonuca en etkili olduğu
yapıların başında gelir.
• Keza, köprüler için yapılacak sahaya özel
deprem tehlikesi analizleri çok daha geniş
içerikli ve ayrıntılı tespit ve değerlendirmeler
yapılmasını hakkeder.
Şek.32 Köprü orta ayakları için sıkça

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018 kullanılan bâzı temel tipleri [1]
110
Temel Sistemi (devam)
 Ayrık Temeller: Sıkı zemin ve kaya yerel zemin
koşullarında, en ekonomik çözüm ayrık / tekil temel
sistemi olacaktır. Şek.32(a)’da gösterildiği gibi,
kolon tabanı plastik mafsalı kuvvetleri, ağırlık
yükleri için boyutlandırılmış bir tekil temeli, kolon
tabanında bir devrilme momenti ile zorlayabilir. Bu
durumda temel tabanında devrilme momenti için Şek.32 (devam) Ayrık temeller [1]
denge denklemi
(P + Wf ) x > M + V hf
 Burada; M, V ve P kolon tarafından temele aktarılan kuvvetler, Wf temel ağırlığı, x zemin

basınç direncinin ağırlık merkezinin temel ağırlık merkezine olan uzaklığıdır. Kolon
kuvvetleri kolon malzemelerinin dayanım fazlalığı özellikleri ile kolon kapasitesi
tahminlerine dayalı olarak belirlenmelidir. Şek.32(a)’da önerildiği üzere, en elverişsiz
(maksimum) yük altında tüm temel tabanının basınç altında kalması gerekmez [1].

111
Ayrık Temeller (devam):
 Temele aktarılan kesme kuvveti temelin
taban sürtünmesi ve temelin harekete
zorlanan yönüne pasif direnç gösterecek
düşey yüzeyince karşılanır.
 Kesme aktarma kabiliyetini iyileştirmek için, Şek.32 (devam) Ayrık temeller [1]
Şek.32(a)’da kesikli çizgi ile işaret edildiği
gibi, temel tabanında kesme dişleri /
kamaları yapılması tavsiye edilir.

112
Sallanabilen Tekil Temel:
 Şek.32(b)’de bir alternatif yaklaşım önerilmiştir;
bu seçenek kuvvetli yer sarsıntısı koşullarında
da uygulanabilir. Bu seçenekte tekil temel, alt
yüzü en düşük seviyesi etrafında salınarak tepki
verir.
 Temelin salınım özelliği, deprem suresince
kütle merkezinin yanal ötelemeleri önemli
ölçülerde artırarak kolonun hasar görmesini Şek.32 (devam) Ayrık temeller [1]
önler.
 Temel topuğu etrafında sallanma sırasında etkin taşıma genişliğinin azalması sonucu
temelin plastik şekildeğiştirmeler yapmasını şekilde gösterilen tepki blokları devreye
girerek önler; bu tepki blokları aynı zamanda kesme direncinin artmasına yardımcı olur.
113
Sallanabilen (Rocker) Tekil Temel:
 Şek.32(b)’de bir alternatif yaklaşım önerilmiştir;
bu seçenek kuvvetli yer sarsıntısı koşullarında
da uygulanabilir. Bu seçenekte tekil temel, alt
yüzü en düşük seviyesi etrafında salınarak tepki
verir.
 Temelin salınım özelliği, deprem suresince
kütle merkezinin yanal ötelemeleri önemli
ölçülerde artırarak kolonun hasar görmesini Şek.32 (devam) Ayrık temeller [1]
önler.
 Temel topuğu etrafında sallanma sırasında etkin taşıma genişliğinin azalması sonucu
temelin plastik şekildeğiştirmeler yapmasını şekilde gösterilen tepki blokları devreye
girerek önler; bu tepki blokları aynı zamanda kesme direncinin artmasına yardımcı olur.

114
*
Sallanabilen (Rocker) Tekil Temel (devam)
Şek.34

Şek.33
115
Kazık-Kolon Orta-Ayaklar:
 Orta ayak kolonlarının temellerinin de kazık
olarak düzenlendiği tiplere dâir, Şek.32(c) ve
(d)’de gösterildiği gibi, iki farklı kavramsal
yaklaşım vardır. Çakma kazıklara nispetle
geniş çaplı yerinde delinip dökülen [CIDH]
(fore) kazıkların kullanılması gittikçe yaygın
ve görece ekonomik hâle gelmiştir. Şek.32 (devam) Kazık temeller [1]
 Kazık-kolon orta-ayakların,
Şek.3.20(c)’deki seçenekte, normalde
zemin seviyesinde yer alan inşaat derzi
dışında kolon ve kazık arasında fizikî bir
fark yoktur.
 Maksimum moment tipik olarak zemin
seviyesinden 1.5 ilâ 2.5 kere “kazık çapı”
derinlikte meydana gelir.
K-Sem-02 _V1_Ekim 2018 116
*
Kazık - Kolon Orta-Ayak Temeller
 Orta ayak kolonlarının temellerinin de kazık
olarak düzenlendiği tiplere dâir, Şek.32(c) ve
(d)’de gösterildiği gibi, iki farklı kavramsal
yaklaşım vardır. Çakma kazıklara nispetle
geniş çaplı yerinde delinip dökülen [CIDH]
(fore) kazıkların kullanılması gittikçe yaygın
ve görece ekonomik hâle gelmiştir. Şek.32 (devam) Kazık temeller [1]
 Kazık-kolon orta-ayakların,
Şek.3.20(c)’deki seçenekte, normalde
zemin seviyesinde yer alan inşaat derzi
dışında kolon ve kazık arasında fizikî bir
fark yoktur.
 Maksimum moment tipik olarak zemin
seviyesinden 1.5 ilâ 2.5 kere “kazık çapı”
derinlikte meydana gelir.
K-Sem-02 _V1_Ekim 2018 117
Kazık - Kolon Orta-Ayak Temeller (devam)
 Eğilme momenti değişiminin kritik kesit
civarında düşük eğimle (hızla) olması
nedeniyle plastik mafsal boyu görece
uzundur [Şek.32(c)]. Bu yüzden, geniş
plastik dönmeler oluşuncaya dek beton
örtünün ezilip pullanarak dökülmesi
beklenmez.
Şek.32 (devam) Kazık temeller [1]
 Bu seçeneğin bir dezavantajı, plastik mafsal
bölgesi deprem sonrası kazı yapmadan
görünür hâle gelmeyecektir.
 Zemin-kazık sisteminin fleksibilitesi nedeniyle kütle merkezinin elastik ötelenmesi
yüksek olabilir; bu da kazık-kolon orta ayak dönme süneklik talebinin sistemin
tasarım ötelenme sünekliği talebinden büyük olması sonucunu getirir.

118
 Şek.32(d)’deki kazık-kolon orta ayak
seçeneğinde, kazık moment kapasitesi
kolonun plastik mafsal moment kapasitesinin
üzerine çıkartılarak kolon plastik mafsalının
kolon taban bölgesinde meydana gelmesi
sağlanacak şekilde tasarım yapılır.
 Kazık çapının daha geniş olması
Şek.32 (devam) Kazık temeller [1]
nedeniyle, zemin elastik ötelenmeleri
Şek.32(c)’deki seçenekte olduğundan
daha düşük olacaktır.
 Bu özelliği ile bu ikinci şıkta kazık-kolon
süneklik talebi ile sistem tasarım süneklik
talebi arasındaki fark küçülecek, keza
kütle merkezinin ötelenmesi de görece
azalacaktır.
119
 Avantajları arasında ayrıca;

 Plastik mafsal boyunun görece daha
kısa oluşması,
 Buna bağlı olarak örtü beton
ezilmesinin daha erken gerçekleşmesi
ve Şek.32 (devam) Kazık temeller [1]
 Daha düşük plastik dönme kapasitesi
talebi sayılabilir.
 Bu detayda uygulamanın maliyetinin önceki
şıkka göre daha yüksek olacağı açıktır.

120
Kazıklı Orta-Ayak Temelleri
 Bu bağlamda geleneksel kazıklarla desteklenen temel
seçenekleri Şek.32(e) ve (f)’de resmedilmiştir.
 Şek.32(e)’deki seçenekte, zemin koşullarına bağlı
olarak,
 H-profil kazıkları,
 Beton dolgulu çelik boru kazıklar ve
 Öngerilmeli veya betonarme çakma kazıklar Şek.32 (devam) Kazıklı temeller [1]
kullanılabilir.
 Güncel ekonomi yerinde delinmiş-dökülmüş (fore)
kazıklar lehinedir ve kazıklara taşıtılan temeller gittikçe
yaygın hâle gelmektedir, görece küçük çaplı [750 ilâ
1200 mm (30 ilâ 48 in] katlanılmaktadır [Şek.32(f)].
Temel-kazık arasındaki birleşimlerin tam moment
dirençli ve deprem etkileri altında özel itina ile
yapılmasına gereksinim vardır.

121
Kazıklı Orta-Ayak Temelleri (devam)
 Çoğu kazıklara taşıtılan temeller için, moment-
dirençli kolon-temel birleşimleri kullanılması
durumunda tasarım felsefesi; plastik mafsalların
kolon taban bölgesinde meydana gelmesinin
zorlanması ve uygun kapasite tasarımı yaklaşımı
kullanarak kazıkların, deprem sırasında elastik
Şek.32 (devam) Kazıklı temeller [1]
tepki aralığında kalmasıdır.
 Kazık momentleri zemin rijitliğinden kuvvetle
etkilenir, kolon momentleri belirlenirken daha
sonra olabilecek değişimlerin dikkate alınması
gerekir.  Bâzı durumlarda, plastik mafsalların orta ayak kolonlarında veya
perdelerinde oluşmasının zorlanması pratik olmayabilir, bu gibi
durumlarda kazıklarda plastik mafsal oluşumuna sınırlı olarak izin
verilebilir [1].
122
Kazıklı Orta-Ayak Temelleri (devam)
 Yapı ötelenmelerine nispetle kazık başlığı-

temelin ötelenmeleri normal olarak oldukça
küçük olacaktır.
 Kazıklardaki eksenel kuvvet değişimlerinin
sebep olduğu temel dönmesi depremden
Şek.32 (devam) Kazıklı temeller [1]
yanal kuvvetlerin ağırlık merkezinde
meydana gelen ötelenmelere önemli
ölçülerde katkıda bulunabilir
 Ve bu gibi hususların tasarımın ilk
safhalarında (kavramsal tasarım, ön-tasarım)
daima dikkate alınmalıdır.

123
*
DERİN VÂDİ GEÇİŞLERİ
 Derin vâdi geçişleri, depremsel ve depremsel olmayan
yüklerin her ikisi için de özel mühendislik yaklaşımları
gerektirir.
 Şek.35, verilen bir vâdi profili için üç alternatif
gösterir.
 Birincisinde [Şek.35(a)], her iki ucunda kenar
açıklıkları kenar ayakları zemine tespit edilmiş ve
art-arda çıkmalarla (segmental) inşa edilmesi
planlanan değişken kesitli üç açıklıklı bir
köprüyü temsil eder.
 Kenar ayakları [kenar açıklıkların orta açıklığa
nispetinin çok küçük olması nedeniyle] çekme
reaksiyonlarını karşılamak için küçük çaplı derin
çekme kazıkları ile zemine tespit edilmiştir. Kazık
uçları sağladığı çekme dayanımından emin
olunması için çan biçiminde genişletilmiştir.
Şek.35 Derin vâdi geçişleri için üç örnek [1]

124
DERİN VÂDİ GEÇİŞLERİ (devam)
 Tipik olarak, çekme kazıkları, çekme direncini
sağlayan öngerilme kablolarını korumak
amaçlı olarak küçük çaplıdır; Bu yüzden,
köprünün deprem dayanımına katkıları çok
küçük olacak, deprem dayanımı yalnız orta-
ayak kolonlarınca sağlanacaktır. Dolayısıyla,
orta ayakların çok muhafazakâr tasarlanması
gerekir. Şek.35 (a) Ankrajlı konsol
 Yer sarsıntısının coğrafik [topografik]
sistem [1](devam)
koşullardan kaynaklanan büyültme etkisine,
 Vâdinin iki yakasına oturan ayakların her
birinin zemin hareketi girdilerinin farklı
olabileceğine ve muhtemel faz farkına özel
dikkat göstermek gerekir.

125
 Sonuç olarak; orta ayaklar muhtemel faz

fakının neden olabileceği zemin ötelenme
farklarından ileri gelecek zorlanmaları aşırı
hasar almadan karşılayacak ölçüde esnek
tasarlanmalıdır. Şek.35 (a) Ankrajlı konsol sistem [1](devam)
 Orta ayak/basınç kolonlarında ekstra
potansiyel plastik mafsal bölgeleri
sağlanmalıdır.
 Düşey deprem tepkisi uç çekme kazıklarında
büyük çekme kuvveti artışlarına neden
olabilir, bu bağlamda da dikkatli tasarım
gerekir.

126
 Şek.35(b) şıkkında, yüksek orta-ayaklarca taşınan bir üst yapı, eş-
zamanlı yer hareketi girdilerine faz farklarına karşı daha az duyarlıdır
ve aşırı ötelenmeleri karşılayabilir.
 Yüksek orta ayak kolonlarının rijitlikleri bağ kirişleri eklenerek
artırılabilir. Orta ayakların bu şekilde enine davranış için
rijitleştirilmesi, enine doğrultuda gerekli tasarım rijitlik ve
dayanımı sağlar, ancak boyuna doğrultusunda güvenilir bir
dayanım sağlanması konusu yine de açık kalır.
 Boyuna doğrultu deprem tepkileri;
 Sol kenar ayakta gösterildiği gibi deprem yalıtım cihazları
/ mesnetleri kullanılarak azaltılmak suretiyle Şek.35 (b)Yüksek ayaklı sistem [1](devam)
çözülebileceği gibi,
 Sağ kenar ayakta işaret edildiği gibi, tespit kütlelerine
pasif çalışan kablolarla bağlanarak da karşılanabilir.
Klasik uç enlemin (diyaframın) sabit mesnetlerle tutulması
yerine bu detayda bir tespitin avantajı, sistemin daha
fleksibl yapılabilmesi ve bu suretle kablo kuvvetlerinin
azaltılması, sabit mesnet tutulmalarının kenar ayaklara
getirdiği büyük reaksiyon kuvvetlerinden kurtulmadır.
Zira, yanal reaksiyon kuvvetlerini tutmaya yeterli kenar
ayak inşası zordur.

127
 Şek.35(b) şıkkında, yüksek orta-ayaklarca taşınan
bir üst yapı, eş-zamanlı yer hareketi girdilerine faz
farklarına karşı daha az duyarlıdır ve aşırı
ötelenmeleri karşılayabilir.
 Yüksek orta ayak kolonlarının rijitlikleri bağ
kirişleri eklenerek artırılabilir. Orta ayakların bu
şekilde enine davranış için rijitleştirilmesi,
enine doğrultuda gerekli tasarım rijitlik ve
dayanımı sağlar, ancak boyuna doğrultusunda Şek.35 (b)Yüksek ayaklı
güvenilir bir dayanım sağlanması konusu yine
sistem [1](devam)
de açık kalır.
 Boyuna doğrultu deprem tepkileri;
 Sol kenar ayakta gösterildiği gibi deprem
yalıtım cihazları / mesnetleri kullanılarak
azaltılmak suretiyle çözülebileceği gibi,

128
 Betonarme kemer köprüler [Şek.35(c)], ki
1880’li yıllardan 1930’lara kadar derin vâdileri
geçmek için yaygın kullanılmışlardır, geçici
ayaklara oturtulan askı kabloları yardımıyla
segmental kemer inşaat tekniğinin devreye
girmesi ile son zamanlarda tekrar albenisi
artmıştır. Şek.35 (c ) Modern kemer köprü
 Doğal olarak, kemer tasarımı sünek
sistemleri [1](devam)
değildir ve bu yüzden deprem kuvveti
elastik tepki düzeyinde karşılanmalıdır.
 Ayrıca; ayak temellerindeki hareket
girdilerindeki faz farklarının getireceği
coğrafik büyültme veya dalga yayılma
hareketi etkileri gibi potansiyel problemler
dikkate alınmalıdır.
129
Şek.36 Eğik askılı köprü tipleri [2a]

130
Şek.37 Nissibi Köprüsü [3](Özel

izinle)

131
Şek.38 Ülkemizin hizmetteki

asma köprüleri ve açıklıkları [3]
(Özel izinle) [Not: Yavuz Sultan
Selim Köprüsü «eğik askılı
+asma karma» bir sistemle
projelendirilmiş ve inşa
edilmiştir, ZP)

132
K-Sem-02 için kullanılan başlıca kaynaklar
[1] M.J.N. Piestley, F. Seible, G.M. Calvi (1996), «Seismic Design and Retrofit of Bridges»
[2] F. Leonhardt (1979), «Vorlesungen über Massivbau, Sechster Teil, «Grundlagen des Massivbrüken Baues»
[2a] F. Leonhardt (1982), «Aestetics and Bridges»
[3] A. Kurşun (2017), «Köprüler», manisküri ders notları
[4] PCI (2003), «Bridge Design Manual», MNL-133-97 (2nd ed.)
[5] FHWA-HRT-06-032, January 2006, «Seismic Retroffitting Manual for Highway Structures: Part-1 Bridges»

133
Dikkatiniz ve sabrınız için

Teşekkürler
zekeriya.polat @ibb.gov.tr
polat@yildiz.edu.tr

134

Zekeriya Polat Köprü Seminer Notları

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Zekeriya Polat Köprü Seminer Notları

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

DEPREME DAYANIKLI

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

PROJE HAZIRLAMAKTA TEMEL TASARIM SAFHALARI:

1. KAVRAMSAL TASARIM / CONCEPTUAL DESIGN

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Yapı İşlevi ile İlgili Kısıtlar:

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Köprü Genel Yerleşim Planı

Şek.1 Yol geometrisinden gelen bâzı

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Şek.1a [2a] Bize göre böylesi bir

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Şek.1c Dış destek kirişi (çerçevesi) türü

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Şek.4 Orta ayak

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Şek.5 Planda kurpta bir köprüde enine atalet kuvvetlerine yanal ve

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Şek. 6 Üst yapıda (Tabliyede) çatallanmanın elverişsiz etkilerinden

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Şek. 7 İstanbul Haliç Köprüsü, Trafik talebi

Şek.8 Köprülerde tip enkesit

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Coğrafik ve Topografik Kısıtlar

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Şek. 9 Uzun-açıklıklı artgermeli

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

 Uzun açıklıklı köprülerde; depremlerde, özellikle öngerilmeli tabliyelerde, düşey ivmeler de

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

 Bu tür köprülerde sahaya özel deprem tehlikesi analizlerinin –senkronize olmayan-

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

 Sıvılaşabilir bir zeminde köprü inşası gerektiğinde;

o İlk seçenek bundan “kaçınması” olmalıdır. Mümkünse köprü gerektiren bu

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Şek. 11a [5]’de yer alan bir öneri

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Köprülerin açıklık uzunluğuna göre sınıflandırılması

Köprüleri açıklıklarına göre üç sınıfa / gruba ayırmak yaygın bir

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

• Betonarme ve Öngerilmeli Beton

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Şek. 12 Boşluklu boyuna ilk gerilmeli

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

 Yüklerin kiriş gövdelerinden ayaklara aktarılmasına yardımcı olması bakımından, enleme

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

 Kutu kesitli kirişler, özellikle birdöküm kolon-üstyapı bağlantılarının benimsendiği

K-Sem-02 _V1_Ekim 2018

Şek.12a Ülkemizde uygulanmış bir ön-üretimli