Sadržaj

Sadržaj 1,2

Pojam i osnovne karakteristike 3

Pravna priroda 3

Privredni značaj 4

Osnovni kapital 4

Akcije 5

Osnivanje akcionarskog društva 6

Opšta pravila 6

Simultano osnivanje 8

Sukcesivno osnivanje 8

Pojam, karakteristike i pravna

priroda članstva akcionara 8

Prava i obaveze akcionara 9

Organi društva 10

Imovinski odnosi 11

Princip odrianja vrednosti osnovnog kapitala 11

Mogućnost i pribavljanja kapitala 11

Pribavljanje kapitala od trećih lica (strano finansiranje) 11

Pribavljanje kapitala iz sopstvenih izvora (sopstveno finansiranje) 11

Dobrovoljne uplate akcionara radi sticanjaprioritetnih prava 12

Povećanje osnovnog kapitala 12

Efektivno povećanje osnovnog kapitala

(povećanje osnovnog kapitala novim ulozima) 12

Nominalno povećanje osnovnog kapitala

(povećanje osnovnog kapitala iz sredstava društva) 13

Smanjenje osnovnog kapitala 15

-1-
Pojam i razlozi postojanja 15

Načini smanjenja osnovnog kapitala 16

Smanjenje povlačenjem akcija (amortizacija) 17

Istovremeno smanjenje ipovećanje osnovnog kapitala 17

Godišnji bilans, dobit i gubitak 18

Literatura 19

-2-
Pojam i osnovne karakteristike

U ZPD se akcionarsko društvo deimiše kao privredno društvo koje osniva jedno ili više
pravnih i/ili fizičkih lica u svojstvu akcionara radi obavljanja određene delatnosti, pod
zajedničkim poslovnim imenom, čiji je osnovni kapital utvrđen i podeljen na akcije.
Akcionarsko društvo bi se, međutim, potpunije moglo definisati i kao društvo sa
sopstvenim pravnim subjektivitetom i osnovnim kapitalom podeljenim na akcije utvrđene
nominalne vrednosti, koje za svoje obaveze odgovara isključivo sopstvenom imovinom.
Najvažnije karakteristike akcionarskog društva proizlaze već iz njegovog pojma. Pre
svega, akcionarsko draštvo je samostalno pravno lice, koje je potpuno odvojeno od
pravnog subjektiviteta svojih članova. Ovakav karakter akcionarska društva imaju ne
samo u našem već i u svim drugim pravima. Po svome karakteru akcionarsko društvo je
udruženje. Ono ima članove, ali članovi nisu međusobno vezani, kao što je to slučaj kod
društava lica. Pre bi se moglo reći da se članovi (akcionari) vezuju za društvo kao takvo,
a ne za druge članove.
Pošto se radi o društvu sa samostalnim pravnim subjektivitetom, članovi društva imaju
samo članska prava tj. prava koja proizlaze iz akcije kao članstva. Imovina društva je pot-
puno odvojena od imovine svakog akcionara. Novčane i druge vrednosti (stvari i prava)
unete u društvo pri sticanju akcije ostaju trajno u imovini akcionarskog društva, a
akcionar stiče akciju i prava koja iz akcije, kao članstva, proizlaze.
Srazmerno vrednosti akcija koje poseduje, svaki akcionar učestvuje u upravljanju
društvom i učešću u njegovoj dobiti, kao i u nekim drugim pravima (pravo na učešće u
podeli likvidacionog ostatka društva i dr). Neka prava, kao npr. pravo na informisanje,
akcionar ima nezavisno od vrednosti akcija koje poseduje.
Iz potpune pravne i imovinske odvojenosti društva i akcionara proizilazi i pravilo da za
obaveze društva odgovara isključivo ono samo, celokupnom imovinom. Akcionari ne
odgovaraju za obaveze društva.

Pravna priroda

Akcionarsko draštvo je po svojoj pravnoj prirodi udruženje, a ne društvo u užem smislu te

reči. U pitanju je korporacijski organizovana zajednica lica, koja je nezavisna od promene
članova, osnovana radi ostvarivanja jedinstveno utvrđenog cilja. Članovi uspostavljaju
odnos sa akcionarskim društvom, kao pravnim licem i to je glavni odnos u društvu, dok
su međusobni odnosi članovi nebitni. Cilj društva nije zajednički cilj članova, već
jedinstveno utvrđeni cilj, pa interes društva može biti i nešto drugo od zajedničkih
interesa članova. Kao korporacijski organizovana zajednica lica akcionarsko draštvo se
zasniva na većinskom odlučivanju i na tzv. «stranom upravljanju» društvom, jer upravu
najčešće ne čine članovi već je ona prepuštena trećim licima. Po svojim karakteristikama
akcionarsko društvo je tipično društvo kapitala i ima sve karakteristike društva kapitala
opisane ranije u opštem delu.
Akcionarsko društvo može biti zatvoreno i otvoreno. Ako u osnivačkom aktu nije
navedena vrsta akcionarskog društva, akcionarsko društvo je otvoreno.
Zatvoreno akcionarsko društvo je društvo čije se akcije izdaju samo njegovim osnivačima
ili ograničenom broju drugih lica. Zatvoreno akcionarsko društvo može imati najviše 100
akcionara. Zatvoreno društvo ne može vršiti upis akcija javnom ponudom ili na drugi
način nuditi svoje akcije javnim putem. Zatvoreno akcionarsko društvo može postati
otvoreno društvo, odnosno otvoreno akcionarsko društvo može postati zatvoreno
akcionarsko draštvo, u skladu sa zakonom. Pretvaranje zatvorenog akcionarskog društva
u otvoreno društvo, odnosno otvorenog akcionarskog društva u zatvoreno akcionarsko
društvo, vrši se izmenom osnivač-kog akta i ne smatra se promenom pravne forme
privrednog društva. Osnivački akt ili statut zatvorenog akcionarskog društva mogu
odrediti ograničenja na prenos akcija društva. Ako osnivačkim aktom ili statutom

-3-
zatvorenog akcionarskog društva nisu određena ograničenja u prenosu akcija, smatra se
da se akcije društva mogu slobodno prenositi.
Akcionarsko društvo se smatra otvorenim ako osnivači učine javni poziv za upis i uplatu
akcija u vreme osnivanja društva, odnosno ako takav poziv učini društvo nakon
osnivanja. Javni poziv se vrši javnom ponudom i prospektom u skladu sa zakonom.
Otvoreno akcionarsko društvo može biti kotirano i nekotirano u skladu sa zakonom kojim
se uređuje tržište hartija od vrednosti. Otvoreno akcionarsko društvo ne može ograničiti
prenos akcija trećim licima. Osnivači koji osnivaju akcionarsko društvo javnim putem
obavezni su, u slučaju uspele emisije, da sazovu i održe osnivačku skupštinu u roku od
60 dana od dana isteka roka za upis akcija utvrđenog u javnoj ponudi i prospektu. Na
osnivačkoj skupštini svaka obična akcija daje pravo na jedan glas. Osnivačka skupština
donosi odluke većinom glasova akcionara sa običnim akcijama, ako zakonom ili
osnivačkim aktom i u skladu s njim javnom ponudom i prospektom nije određen veći broj
glasova.

Privredni značaj

Akcionarska društva su nastala tek u modernom dobu, kada se nove ekonomske potrebe
u privredi nisu vise mogle zadovoljavati kroz udruživanje trgovaca u trgovačka društva s
ciljem da se pod istom firmom obavljaju zajedničke delatnosti. Te nove potrebe su bile
višestuke, od potreba koncentracije kapitala za veće investicione poduhvate i masovniju
produkciju robe, preko potreba brojnih fizičkih i pravnih lica za plasmanom slobodnih
sredstava u privredu bez obaveze obavljanja delatnosti i preuzimanja odgovornosti za
poslovanje, do potreba odvajanja stručnih funkcija upravljanja i rukovodenja privrednim
društvima od svojinskog učešća odnosno članskog odnosa u njima. Sa stanovišta
društva ovakva forma mobilizacije kapitala u privredne svrhe je izuzetno značajna jer
omogućava prikupljanje i mnogih malih ušteđevina miliona pojedinaca koji nemaju ni
mogućnosti ni sposobnosti za samostalno obavljanje privredne delatnosti, pa bi ovaka
sredstva po pravilu bila imobilisana, ili bi bila usmerena u potrošnju. Akcionarska draštva
su bila pravni odgovor na ovakve ekonomske potrebe.
Akcionarska društva imaju u savremenim privredama veliki značaj. Zbog svojih
karakteristika, pre svega zbog mogućnosti koje pružaju u prikupljanju manjih.uloga, uz
ograničenje rizika ulagača na vrednost uloga, akcionarska društva se javljaju kao veoma
pogodna forma za najšire prikupljanje slobodnog kapitala na tržištu, kako krupnog, tako i
onog manje vrednosti. Akcionarska društva su zbog takvih svojstava odigrala veliku
ulogu u procesu koncentracije kapitala i izvođenju velikih investicionih poduhvata. Danas
se ova društva redovno javljaju kao velika privredna (trgovačka) društva, sa velikim
kapitalom i razgranatim poslovnim aktivnostima.

Osnovni kapital

Osnovni kapital je u novčanom obliku izražena vrednost svih uloga akcionara u društvu.
Pošto se osnovni kapital obrazuje spajanjem svih uloga (u novcu, stvarima i pravima) to
se on, po svojoj nominalnoj vrednosti, poklapa sa zbirom nominalnih vrednosti svih akcija
jednog akcionarskog društva. Zbog toga se i kaže da osnovu svakog akcionarskog
društva čini osnovni kapital podeljen na akcije.
Osnovni kapital treba razlikovati od imovine draštva. Jednom fiksirana, nominalna vred-
nost osnovnog kapitala se ne menja, izuzev u posebnim postupcima njegovog povećanja
ili smanjenja. Vrednost imovine (ukupnog kapitala) društva je, međutim, podložna stalnim
promenama. Ako društvo dobro posluje, vrednost imovine znatno premašuje vrednost
osnovnog kapitala i može se stalno uvećavati bez povećanja osnovnog kapitala, što za
posledicu ima i veliki porast tržišne vrednosti akcija. Suprotno tome, pri lošem poslovanju
društva, vrednost imovine može čak da padne ispod vrednosti osnovnog kapitala, a

-4-
tržišna vrednost akcija ispod njihovih nominalnih vrednosti. U praksi se, vrednost osnov-
nog kapitala i imovine akcionarskog društva poklapaju samo pri osnivanju društva (i to
pod uslovom da se akcije prodaju po njihovoj nominalnoj vrednosti), a sasvim izuzetno,
sticanjem slučajnih okolnosti, i kasnije tokom poslovanja društva.
Smisao postojanja osnovnog kapitala akcionarskog društva je trojak. S jedne strane,
osnovni kapital predstavlja početnu imovinu za poslovanje društva. S druge strane, preko
učešća svakog akcionara u osnovnorn kapitalu društva, utvrđuju se međusobni odnosi
između njih u pogledu svojine na društvu i uživanja odgovarajućih prava. Konačno, s
treće strane, postojanje osnovnog kapitala pruža elementarnu sigurnost poveriocima
društva. Pošto se poverioci mogu namiriti samo iz imovine društva, to se osnovni kapital
javlja kao sigurna materijalna osnova za namirenje potraživanja poverilaca. Vrednost
osnovnog kapitala utvrđuju osnivači društva, aktom o njegovom osnivanju. U mnogim
pravima je, medutim, zakonom propisana minimalna vrednost osnovnog kapitala. U ZPD
je predviđeno da novčani deo osnovnog kapitala ne može biti manji od 10.000 evra
dolara pri osnivanju zatvorenog akcionarskog društva, odnosno 25.000 evra pri osnivanju
otvorenog akcionarskog društva.
Osnovni kapital akcionarskog društva se može povećavati i snižavati. Povećanje osnov-
nog kapitala se ostvaruje po posebnim zakonskim pravilima.

Akcije

Akcija je ključni element akcionarskog društva, po kome je ono i dobilo ime. Termin
„akcija" se upotrebljava u tri različita, ali međusobno povezana značenja. U svom prvom
značenju akcija predstavlja udeo akcionara u akcionarskom društvu, a u drugom,
predstavlja članstvo akcionara, tj. ukupnost njegovih članskih prava i obaveza. U svom
trećem značenju akcija predstavlja hartiju od vrednosti u kojoj su sadržana
(inkorporisana) prava akcionara po osnovu udela u osnovnom kapitalu društva, odnosno
prava iz članskog odnosa.
Kao udeo u osnovnom kapitalu društva, akcija predstavlja određenu vrednost izraženu u
novčanom obliku. Novčani izraz (iznos novca na koji glasi) akcija ima uvek, kako onda
kada se udeo akcionara uplaćuje u novcu, tako i onda kada se unosi u stvarima i
pravima. Visinu novčane vrednosti akcije utvrđuje akcionarsko društvo prilikom izdavanja
akcija. Akcije jednog akcionarskog društva mogu glasiti na različite iznose. U nekim
zemljama se utvrđuje minimalna vrednost jedne akcije ispod koje akcionarsko društvo ne
može ići. U nekim zemljama mogu se izdavati i akcije koje ne glase na novčani iznos,
već se u njima označava samo udeo (npr. procenat) koji ta akcija predstavlja u
osnovnom kapitalu društva (tzv. kvotne i udeoničke akcije). Akcije redovno glase na
okrugle sume, radi lakšeg obračunavanja i prometa. Svako akcionarsko društvo prve
akcije izdaje pri svome osnivanju (osnivačke akcije). Radi povećanja osnovnog kapitala
društvo može izdavati akcije i kasnije (akcije druge, treće i narednih emisija) bez
ograničenja broja emisija novih akcija. Ukupna nominalna vrednost svih akcija jednog
akcionarskog društva mora biti jednaka nominalnoj vrednosti osnovnog kapitala, budući
da celokupan osnovni kapital društva mora biti podeljen na akcije. Akcije se pri osnivanju
društva ne mogu izdavati ispod svoje nominalne vrednosti (ispod „pari") već samo po
istoj ili višoj vrednosti. Nominalna vrednost akcija se poklapa sa nominalnom vrednošću
osnovnog kapitala društva, ali se prometna vrednost akcija gotovo uvek razlikuje od
nominalne vrednosti, a time i od nominalne vrednosti osnovnog kapitala. Prometna
vrednost akcija nekog akcionarskog društva određuje se na berzi ili u drugom
dopuštenom prometu na osnovu tržišnih kriterijuma, pa može biti visa ili niža od
nominalne. Akcionarsko društvo može smanjiti nominalnu vrednost svojih akcija, ali ne
ispod zakonom predvidenog minimalnog iznosa akcije. Po svom karakteru akcija je
nedeljiva.
Akcija pruža svome vlasniku - akcionara dva osnovna prava. Prvo od njih je pravo na

-5-
učešće u upravljanju društvom. Svaka akcija daje pravo glasa svome imaocu koje je
srazmerno njenoj nominalnoj vrednosti. Izuzetno, neke vrste akcija ne daju svojim
imaocima upravljačka prava, Te su prioritetne akcije bez prava glasa. Drugo pravo je
pravo na učešce u dobiti društva (pravo na dividendu).
U svome drugom značenju, kao članstvo akcionara, akcija predstavlja ukupnost njegovih
prava i obaveza, o čemu će vise reči biti kasnije.
U svome trećem značenju, kao hartija od vrednosti, akcija predstavlja pismenu ispravu
kojom se utvrduje udeo akcionara u osnovnom kapitalu akcionarskog društva. Do
izdavanja akcije, kao hartije od vrednosti, dolazi po upisu u registar. Prava koja akcionar
ima po osnovu akcije kao članskog odnosa sadržana su u njoj kao hartiji od vrednosti.
Zbog toga se prenos tih prava na druga lica može ostvariti samo prenosom akcije kao
hartije od vrednosti. Svaki prenos akcija mora se upisati u knjigu akcionara, koju vodi
svako akcionarsko društvo. Statutom društva se može propisati da je za prenos akcija
koje se ne kotiraju na berzi potrebna saglasnost uprave društva kao uslov za prenos
akcije (vinkuliranje akcija).
Akcija ima vise vrsta. Uz pomenute osnivačke akcije i akcije narednih emisija, akcije mo-
gu biti i privremene i stalne. Privremene akcije se izdaju pri osnivanju društva, a
zamenjuju se stalnim akcijama nakon upisa društva u registar. Po načinu određivanja
korisnika, akcije mogu glasiti na ime i na donosioca. Prve se prenose indosamentom, a
druge običnom predajom. Po karakteru prava koja sadrže akcije mogu biti obične
(redovne) i prioritetne. Obične akcije ovlašćuju svoje imaoce na upravljanje društvom, na
učešće u dobiti i na deo likvidacione mase (po prestanku društva). Prioritetae akcije daju
akcionarima neko posebno, privelegovano pravo, kao što su prednost kod isplata u
odnosu na obične akcije, prednost kod raspodele likvidacione mase i druga prava
utvrđena zakonom i statutom. Prioritetne akcije mogu biti kumulativne i participativne.
Kumulativne akcije daju prioritetao pravo na isplatu kumulisanih neplaćenih dividendi pre
isplate dividendi imaocima običnih akcija, a participativne akcije donose imaocu ne samo
dividendu već i pravo na dodatao učešće u deobi dobiti društva.
Akcije su, kao hartije od vrednosti, sastavljene iz dva dela. Prvi deo hartije predstavlja
plašt koji sadrži sve bitne elemente koje akcija po zakonu mora da ima, a dragi deo je
kuponski tabak koji sadrži kupone za naplatu dividende. Akcije predstavljaju najvažnije
hartije od vrednosti koje se prodaju na efektnim berzama. Pa ipak, na berzama nisu u
prometu akcije svih akcionarskih društava već samo akcije koje ispunjavaju posebne
uslove utvrđene zakonom i statutom berze. U vanberzanskom prometu prenos akcija
može biti ograničen. Prema odredbama ZOP prenos akcija na ime akcionarskog društva
čije se akcije ne prodaju i ne kupuju na berzi može se statutom usloviti saglasnošću
uprave (vinkulirane akcije) ili pravom preče kupovine akcionara odnosno društva.
Akcija na ime koja je uništena ili nestala može biti amortizovana. U postupku amortizacije
akcija se proglašava nevažećom, a umesto nje akcionaru se izdaje nova. Isto tako,
oštećene akcije mogu biti zamenjene novim, a na zahtev akcionara mogu se vise akcija
sjediniti u jednu, kao što se može i jedna akcija podeliti na vise novih.
Društvo ne može upisivati sopstvene akcije, a može ih naknadno sticati samo u zakonom
propisanim slučajevima. Jednopersonalno akcionarsko društvo ne može sopstvene
akcije ni upisivati ni naknadno sticati.

Osnivanje akcionarskog društva

Opšta pravila

Osnivači akcionarskog društva mogu biti pravna i fizička lica, i to kako domaća tako i
strana, pod opštim uslovima koji važe za osnivanje svih privrednih društava. Pod
osnivačima se podrazumevaju samo lica koja donose osnivački akt, a ne i drugi
akcionari.

-6-
Akcionarsko društvo se osniva donošenjem osnivačkog akta. Ako društvo osniva vise lica
osnivački akt ima karakter ugovora o osnivanju, a ako se kao osnivač javlja samo jedno
lice, osnivački akt ima oblik odluke o osnivanju. U oba slučaja osnivački akt mora
sadržavati sve elemente propisane za obaveznu sadržinu osnivačkog akta svakog
preduzeća. Pored toga, osnivački akt može imati i fakultativnu sadržinu tj. i druge
odredbe od značaja za osnivanje društva o kojima su se sporazumeli osnivači. Osnivački
akt je neophodan akt pri osnivanju društva, ali nakon osnivanja gubi značaj, a osnovni
akt za uređivanje statusa akcionarskog društva postaje statut.
Uz akt o osnivanju se u svakom akcionarskom društvu obavezno donosi i statut, kojim se
detaljno uređuju status i organizacija društva, kao i pravni položaj članova društva.
Postoje dva načina osnivanja akcionarskog društva i to:
a) simultano i
b) sukcesivno.

Pod simultanim (istovremenim) osnivanjem podrazumeva se osnivanje akcionarskog

društva koje se vrši otkupom svih akcija društva od strane njegovih osnivača i to već u
trenutku osnivanja društva i bez upućivanja javnog poziva trećim licima za upis i uplatu
akcija. Kod sukcesivnog (postepenog) osnivanja, naprotiv, osnivanje akcionarskog
društva se vrši tako što se upućuje poziv trećim licima za upis i uplatu akcija. Akcije kod
sukcesivnog osnivanja upisuju i uplaćuju kako osnivači, tako i sva zainteresovana treća
lica, prema uslovima iz javnog poziva (prospekta).
Pri osnivanju akcionarskog društva neophodno je da osnivači utvrde ukupnu vrednost
osnovnog kapitala koji će se prikupiti upisom i uplatom akcija. Tu vrednost osnivači
utvrđuju slobodno aktom o osnivanju, ali pri tome moraju poštovati zakonom propisanu
najnižu vrednost novčanog dela osnovnog kapitala. Naš ZOP predvida da novčani deo
osnovnog kapitala akcionarskog društva koje se osniva mora iznositi najmanje 10.000
SAD dolara, ako se osniva simultanim postupkom, odnosno 20.000 SAD dolara ako se
osniva sukcesivnim postupkom, u dinarskoj protiv vrednosti po kursu na dan uplate,
nezavisno od toga kolika je vrednost uloga u stvarima i pravima.
Kako se ukupna vrednost osnovnog kapitala akcionarskog društva deli na akcije. to vred-
nost svih akcija društva mora biti identična sa vrednošću osnovnog kapitala. To je tzv.
gvozdeno pravilo akcionarskog društva. Zbog toga se akcije pri osnivanju akcionarskog
društva ne mogu izdavati ni prodavati ispod svoje nominalne vrednosti, jer se u
suprotnom ne bi prikupila sredstva koja u realnoj vrednosti odgovaraju vrednosti
osnovnog kapitala.
Zakonom se mogu propisati i minimalni ulozi pojedinih akcionara, kao i minimalna vred-
nost akcija. Vrednost akcija se, inače, po pravilu, određuje tako da bude deljiva brojem
10, kako zbog njihovog evidentiranja, knjiženja i prometa, tako i zbog uporedivosti akcija
različite nominalne vrednosti istog akcionarskog društva. Vrednost akcija se, takođe,
uvek utvrđuje na okrugle iznose.
Akcionari stiču akcije po osnovu unošenja u društvo uloga koji je jednak nominalnoj vred-
nosti akcija koje kupuju. Ulozi mogu biti u novcu, što je najčešći slučaj, ali i u stvarima i
pravima. Ulog akcionara kod otvorenog akcionarskog draštva, međutim, nikada ne može
biti izražen u radu ili u uslugama pruženim društvu, to je dopušteno samo kod zatvorenog
akcionarskog društva. Ako se deo uloga akcionara sastoji u stvarima i pravima radi se o
tzv. kvalifikovanom (ili rizičnom) osnivanju akcionarskog društva, za koje u uporednom
pravu redovno postoje posebna pravila. Kvalifikovanim osnivanjem se, pored toga,
smatra i svako osnivanje akcionarskog društva pri kome se nekim akcionarima
obezbeđuju posebne pogodnosti, kao i kada im se priznaje pravo na posebno
obeštećenje ili nagradu za osnivanje društva. Ulozi u stvarima i pravima smatraju se
rizičnim zbog toga što se nerealno visokim procenjivanjem njihove vrednosti može
umanjiti realna vrednost osnovnog kapitala društva, čime se mogu oštetiti ne samo drugi
akcionari (koji su svoje uloge uneli u novcu) već i poverioci takvog draštva. Zbog toga se

-7-
u zakonima obično predviđa da vrednost uloga u stvarima i pravima obavezno procenjuje
ovlašćeni procenjivač. Inače, stvari koje čine predmet uloga mogu biti kako pokretne,
tako i nepokretne (objekti, zemljište) a prava mogu biti obligaciona (potraživanja) i druga
(patenti, licence i dr.). Ulaganje stvari u prava vrši se, u skladu sa njihovom prirodom,
prenosom prava (prava svojine i drugih prava) odnosno pravnim i faktičkim stavljanjem
stvari na raspolaganje društvu. Troškove osnivanja akcionarskog društva akcionari snose
srazmerno vrednosti svojih uloga, ali osnivači mogu od društva zahtevati naknadu
stvarnih troškova osnivanja.

Simultano osnivanje

Za simultano osnivanje je karakteristično da u trenutku osnivanja društva osnivači sami

upisuju i uplaćuju sve akcije, bez upućivanja javnog poziva trećim licima za upis i uplatu
akcija. Treća lica, dakle, nemaju ni mogućnost da kupe osnivačke akcije društva (već sa-
mo, eventualno, akcije iz narednih emisija). Simultani način osnivanja društva predstavlja
trag personalnosti u akcionarskom društvu, jer osnivači zatvaraju krug akcionara izmedu
sebe. Ovakav postupak osnivanja je pogodan kada osnivači ne žele treća lica za članove
društva, bar ne u trenutku osnivanja, zbog međusobnog poznavanja i poverenja, kao i
zbog drugih ličnih svojstava osnivača (npr. zbog posebne stručnosti). Kako je, međutim,
krug akcionara sveden na osnivače, to simultani način osnivanja nije pogodan za
prikupljanje velikog kapitala, osim ako su sami osnivači preduzeća sa velikim kapitalom.

Sukcesivno osnivanje

Suština ovog načina osnivanja sastoji se u upućivanju javnog poziva za upis i uplatu
akcija trećim licima. Ovaj poziv se javno publikuje i upućuje neodređenom broju lica.
Osnivači zaključuju ugovor o osnivanju i istovremeno tim ugovorom upisuju jedan broj
akcija, dok za preostale akcije upućuju javni poziv zainteresovanim licima da ih upišu.
Pod uslovima iz poziva akcije upisuju sva zainteresovana treća lica, ali i sami osnivači,
ako naknadno odluče da upišu dodatne akcije. Sukcesivni način osnivanja je pogodan za
prikupljanje većeg slobodnog kapitala na tržištu i koristi se uvek kada osnivači nisu
posebno zainteresovani da budu jedini akcionari društva pri njegovom osnivanju. Kod
ovog načina osnivanja obavezno se saziva osnivačka skupština akcionara.
Na osnovu prospekta zainteresova lica upisuju akcije na taj način što potpisuju izjavu o
upisu akcija, koja se zove upisnica. Po svojoj pravnoj prirodi upisnica predstavlja ponudu
za zaključenje ugovora o upisu i uplati akcija, odnosno ugovora o članstvu u društvu.

Pojam, karakteristike i pravna priroda članstva akcionara

Kao tipično društvo kapitala koje je po svojoj pravnoj prirodi udruženje, akcionarsko
društvo se, kao i sva druga trgovačka društva, zasniva na principu članstva. Članovi
akcionarskog društva su akcionari, kao imaoci akcija. Akcionarsko društvo može imati
samo jednog člana (ako se radi o jednočlanom društvu) što je retkost, ili vise članova, što
je redovan slučaj, ali bez članova ne može postojati (osim izuzetno i u ograničenom
vremenu). Kao kod svih udraženja, lična svojstva članova nisu bitna, a promena članova
ne dovodi ni do kakvih promena u pravnom statusu akcionarskog društva.
Član akcionarskog društva (akcionar) može biti svako fizičko i pravno lice. Članstvo u
akcionarskom društvu stiče se sticanjem akcije (upisom i uplatom akcija pri osnivanju
društva ili pri kasnijim emisijama akcija, kupovinom na berzi ili u vanberzanskom
prometu, sticanjem po osnovu nasleđa, poklona i dr.) a gubi se otuđenjem akcije
(prodajom, poklonom i dr.). Članstvo u društvu može prestati i isključenjem akcionara iz
članstva, kada se za to steknu zakonski i statutarni uslovi. Za razliku, međutim, od
društva sa ograničenom odgovornošću, istupanje člana iz društva, kao način prestanka

-8-
članstva u akcionarskom društvu ne postoji.
Članstvo je prenosivo. Da bi akcionarsko društvo moglo da odgovori svojoj privrednoj
svrsi akcija, kao članstvo, mora biti prenosivo, jer samo tako može da odigra svoju ulogu
na finansijskom tržištu. Pored toga, zbog nepostojanja instituta istupanja iz akcionarskog
društva prenos akcije je jedini način da akcionar svojom voljom prestane da bude clan
društva i da ponovo dođe do novca koji je uložio pri sticanju akcije. S obzirom na to da je
članstvo u potpunosti prenosivo, ono je i nasledivo. Članstvo u akcionarskom društvu je,
međutim, nedeljivo i neotkazivo i po tome bitno različito od članstva u društvu sa
ograničenom odgovornošću. Nedeljivost članstva u akcionarskom društvu znači da je
članstvo jedinstveno i da se samo kao jedinstven pravni odnos može prenositi. Prenos
pojedinih upravljačkih ili imovinskih članskih prava nije moguć. Nedeljivost članstva
takođe znači da akcionar ne može sam smanjivati nominalnu vrednost akcije i na taj
način od jednog članstva (jedne akcije) stvarati dva ili vise članstava (dve ili vise akcija
manje nominalne vrednosti). Smanjenje nominalne vrednosti akcije može izvršiti samo
društvo u postupku zamene akcija. Konačno, članstvo u akcionarskom društvu je i
neotkazivo, član ne može istupiti iz članstva, već samo može preneti akciju kao članstvo
na drugo lice. O pravnoj prirodi članstva akcionara postoje različita shvatanja. Mišljenja
se uglavnom koncentrišu oko dva osnovna polazišta. Po jednom, akcija kao clanstvo je
pravni odnos između akcionarskog društva i akcionara, a po drugom je subjektivno pravo
akcionara. Prednost drugog shvatanja je pre svega u tome što omogućuje objašnjenje
prenosivosti akcije jednostranom izjavom volje akcionara, jer on njome raspolaže kao i
svakim drugim subjektivnim pravom, dok zamena jednog učesnika u pravnom odnosu
podleže drugim pravnim pravilima (kad u pravnom odnosu postoje obaveze redovno je
za takvu promenu potrebna saglasnost druge strane u tom odnosu). Slabost ovog
shvatanja je, međutim, u tome što zanemaruje postojanje obaveza kao deo članskog
odnosa pa clanstvo kao pravni odnos posmatra kao objekt na kome se konstituiše
subjektivno pravo akcionara, koje je, onda, jednostrano prenosivo. Ova pravna
konstrukcija ima teškoća sa objašnjenjem članstva kod akcija koje nisu u celini uplaćene
(jer kod njih nesumnjivo postoji još aktuelna obaveza unošenja uloga) kao i sa drugim
članskim obavezama akcionara (sporedne obaveze i eventualno obaveza lojalnosti).
Zbog toga pristalice ovog shvatanja se po pravilu priklanjaju i shvatanjima po kojima je
jedina prava članska obaveza akcionara obaveza unošenja uloga. U svakom slučaju,
nezavisno od prihvatanja jednog ili drugog shvatanja, akcija kao clanstvo predstavlja
skup prava i obaveza akcionara, nezavisno od toga da li se pored obaveze unošenja
uloga prihvata postojanje i drugih obaveza akcionara.

Prava i obaveze akcionara

Svaki akcionar, kao član društva, ima određena članska prava i obaveze. Načelno,
akcionari su u pravima i obavezama ravnopravni (princip jednakog tretmana akcionara),
ali samo oni koji poseduju akcije iste vrste i klase i jednake nominalne vrednosti. Ukoliko
to nije slučaj, obim i sadržinu prava i obaveza svakom akcionara određuju broj, vrsta i
nominalna vrednost akcija koje poseduje, u skladu sa odgovarajućim odredbama zakona
i statuta društva.
Najvažnije upravljačko pravo koje akcionar ima po osnovu članstva je pravo na učešće u
upravljanju društvom. To pravo ima svaki akcionar, osim onog koji je vlasnik akcija bez
prava upravljanja (slučaj kod prioritetnih akcija). Pravo na upravljanje akcionar, pre
svega, ostvaraje učešćem u radu skupštine (pravo na prisustvovanje skupštini, pravo da
govori na skupštini, pravo na davanje predloga) i glasanjem u skupštini društva. Uz pravo
na upravljanje akcionar ima i druga članska prava, kao što su pravo da bira i bude biran u
organe društva, pravo da ostvaraje uvid u knjigu akcionara i pravo na dobijanje
informacija o poslovanju draštva, kao i pravo kontrole rada organa draštva, posebno
uprave. Kakav će stvarni uticaj imati neki akcionar u upravljanju društvom zavisi od broja

-9-
i karaktera akcija koje poseduje. Akcionari sa velikim brojem akcija, i po torn osnovu
velikim brojem glasova, mogu, ponekad, kao imaoci tzv. „kontrolnog paketa akcija”
odlučujuće da utiču na upravljanje društvom. Zbog toga se u nekim pravima propisuju
posebna ograničenja pri sticanju većeg broja akcija, kao i dodatna pravila radi zaštite
prava manjinskih akcionara.
Imovinska prava akcionar ostvaruje po osnovu posedovanja akcije. Osnovno pravo
svakog akcionara je pravo na dividendu, i ono se ne može akcionara uskratiti. Pravo na
dividendu je pravo akcionara na učešće u alikvotnom delu (zavisno od vrednosti akcije) u
podeli dobiti društva, koju skupština odredi za deobu po godišnjem obračunu. Dobit se
deli srazmerno nominalnoj vrednosti akcija, a ako akcije nisu u potpunosti uplaćene,
dobit se deli srazmerno izvršenoj uplati, prema vremenu uplata izvršenih u toku poslovne
godine.
U principu, dividende se isplaćuju iz dobiti, a izuzetno iz sredstava rezervi društva. Iz
osnovnog kapitala dividende se mogu isplaćivati samo prilikom smanjivanja vrednosti
osnovnog kapitala. Skupština društva može odlučiti da se dobit za određenu poslovnu
godinu ne deli akcionarima, ali se pravo na dividendu akcionara ne može načelno i trajno
isključiti. Pored prava na dividendu vlasnici odredenih vrsta mogu imati pravo i na
dodatno učešće u dobiti (participativne akcije). Uz pravo na dividendu i drugo učešće u
dobiti, akcionar ima pravo i na prioritetni upis akcija narednih emisija. Akcionar ima i
pravo na realnu naknadu za dodatne usluge koje je, u skladu sa statutom, izvršio prema
drušvu (sporedne činidbe). Konačno, u važna imovinska prava akcionara spada i pravo
na alikvotni udeo u likvidacionoj odnosno stečajnoj masi društva pri njegovom prestanku.
Uz prava, akcionar ima i odgovarajuće obaveze. Najznačajnija obaveza imovinskog
karaktera je obaveza uplate odnosno unošenje uloga u stvarima i pravima. Ako akcionar
zakasni sa uplatom (odn. unošenjem uloga u stvarima i pravima), može biti odgovoran
društvu u skladu sa zakonom i statutom. Društvo ne može osloboditi obaveze uplate tj.
unošenja uloga u stvarima i pravima ni jednog akcionara, osim u slučaju smanjivanja
osnovnog kapitala. Prema odredbama ZOP akcionaru koji ni u naknadno odredenom
roku ne izvrši uplatu odnosno ne unese ulog u stvarima i pravima, može biti oduzeta
privremena akcija (tzv. kaduciranje akcionara, čime se on isključuje iz društva, ako nije
akcionar i po drugim, već plaćenim akcijama) uz dodatnu obavezu na naknadu štete koja
je na ovaj način nastala za društvo. U vezi sa obavezom uplate akcija važi pravilo da
akcionar ne može svoje potraživanje prema društvu prebijati sa obavezom uplate akcija.
Uz obavezu uplate akcija, akcionari mogu preuzeti i druge obaveze, kao što su obaveze
na sporednu činidbu. Te obaveze su ličnog karaktera, pa je prenos akcija takvih
akcionara često zabranjen ili otežan (saglasnost društva za prenos, pravo preče
kupovine u korist društva i sl.). Posebne obaveze akcionara upisuju se na akcijama
odnosno privremenim akcijama.
Vise lica mogu biti vlasnici jedne akcije, ali se oni prema društvu javljaju kao jedan akci-
onar. U tom slučaju suvlasnici akcije svoja prava vrše preko zajedničkog zastupnika
(punomoćnika), a za obaveze odgovaraju solidarno.
Pored prava i obaveza koje akcionari imaju po osnovu posedovanja akcija, prava i
obaveze akcionari mogu sticati i po osnovu zaključivanja ugovora sa društvom. Za te
poslove, posebno kreditne, uz opšte obligacione propise, najčešće važe i dodatni propisi
akcionarskog prava.

Organi društva

Svako akcionarsko draštvo ima skupštinu koju cine akcionari. Otvoreno akcionarsko
društvo pored toga ima i upravni odbor, a zatvoreno direktora ili upravni odbor. Otvoreno
akcionarsko društvo ima pored toga i izvršni odbor, čije članove bira upravni odbor.
Osnivačkim aktom ili statutom otvorenog akcionarskog društva može se odrediti, a kod
kotiranog akcionarskog društva mora se odrediti, da društvo ima internog revizora,

- 10 -
nadzorni odbor ili odbor revizora. Nadzorni odbor je obavezan organ u akcionarskim
društvima koja obavljaju delarnost za koju je to propisano posebnim zakonom.
Osnivačkim aktom ili statutom zatvorenog akcionarskog društva može se odrediti da
društvo ima internog revizora ili odbor revizora.

Imovinski odnosi

Princip odrianja vrednosti osnovnog kapitala

Princip održanja vrednosti osnovnog kapitala jejedan od osnovnih principa na koj ma se

zasniva akcionarsko društvo. Zbog značaja i njegovih funkcija u akcionarskom društvu,
osnovni kapital se može smanjivati ili povećavati samo u zakonom uredenim postupcima
povećanja i smanjenja osnovnog kapitala. Izvan tih postupaka osnovni kapital uvek
ostaje isti, nezavisno od kretanja vrednosti imovine društva.
Pored toga važno je zakonsko pravilo da se medusobni odnosi akcionara u pogledu
učešća u upravljanju i u strukturi osnovnog kapitala mogu menjati samo primenom
utvrđenih pravila o povećanju, odnosno smanjenju osnovnog kapitala.
Radi zaštite vrednosti osnovnog kapitala zakonom je predviđeno pravilo da se dividende,
posebne naknade i nagrade ne mogu isplaćivati na teret osnovnog kapitala.

Mogućnost i pribavljanja kapitala

Kada akcionarsko društvo ima potrebu za dodatnim kapitalom, ono tu potrebu može
zadovoljiti u osnovi na dva načina.
Prvi način je da se sredstva pribave od trećih lica kroz tzv. strano finansiranje, a drugi
način je da se pribavi iz sopstvenih izvora, kroz tzv. sopstveno finansiranje.

Pribavljanje kapitala od trećih lica (strano finansiranje)

Od trećih lica društvo može pribaviti potreban kapital za poslovanje na dva osnovna
načina.Pre svega, društvo može potrebna sredstva kroz strano finansiranje pribaviti,
uzimanjem kredita od banaka i drugih finansijskih organizacija, pod uslovima koji važe na
kreditnom tržištu.Druga mogućnost pribavljanja kapitala kroz strano finansiranje se
sastoji u izdavanju obveznica koje društvo emituje i prodaje zainteresovanim licima na
tržištu.Za oba načina stranog finansiranja je karakteristično da se osnovni kapital društva
ne povećava, pa ne nastaju ni nove akcije, odnosno nova članstva u društvu. Kapital koji
je društvo na ovaj način steklo je pribavljen sa obavezom vraćanja, uz plaćanje određene
naknade za njegovo korišćenje. U prvom slučaju to je kamata po kreditu (i eventualni
drugi troškovi koji opterećuju draštvo kao korisnika kredita) a u drugom slučaju je to
fiksna kamata koju društvo, kao emitent, plaća vlasnicima obveznica.
Ako umesto običnih, društvo izda zamenjive obveznice, tj. obveznice koje vlasnik može
zameniti u akcije, u pitanju je finansiranje koje može biti i strano i sopstveno, zavisno od
toga da li će imaoci obveznica koristiti pravo na zamenu obveznica za akcije ili ne.

Pribavljanje kapitala iz sopstvenih izvora (sopstveno finansiranje)

Za razliku od stranog fmansiranja, kod sopstvenog fmansiranja društvo potrebna

sredstva pribavlja trajno, bez obaveze vraćanja. Pri tome pribavljena sredstva mogu
ulaziti samo u opštu imovinu društva (u rezerve društva) kao kod dobrovoljnih uplata
akcionara radi sticanja prioritetnih prava po njihovim već postojećim akcijama, a mogu
ulaziti i u osnovni kapital društva, povećavajući njegovu nominalnu vrednost, kao što je to
slučaj kod različitih postupaka povećanja osnovnog kapitala.

- 11 -
Dobrovoljne uplate akcionara radi sticanjaprioritetnih prava

Prvi oblik sopstvenog fmansiranja je pribavljanje dodatnih sredstava od postojećih akcio-

nara na osnovu novih, nepovratnih uplata. Kako, međutim, dopunske uplate kod akcio-
narskog društva ne postoje, nove uplate akcionara su moguće samo kao dobrovoljne.
Da bi akcionari uopšte bili stimulisani na nove nepovratne uplate, njima se torn prilikom,
po pravilu, priznaju prioritetna prava koja do tada nisu imali, tj. pravo na prioritetnu divi -
dendu i pravo na prioritetno namirenje iz ostatka likvidacione mase društva. To znači da
se na osnovu novih uplata postojeće obične akcije akcionarima pretvaraju u prioritetne
akcije. Ovo pretvaranje se vrši u postupku zamene akcija.
Pravo da kroz nove nepovratne uplate steknu prioritetna prava po osnovu svojih akcija
mora svim akcionarima biti priznato, na osnovu principa jednakog tretmana akcionara u
društvu.Kod ovakvih uplata osnovni kapital društva se ne povećava, pa ne nastaju ni
nove akcije. Sredstva uneta po osnovu ovih uplata u društvo ulaze u rezerve društva,
povećavajući vrednost ukupne imovine društva.

Povećanje osnovnog kapitala

Drugi oblik sopstvenog fmansiranja je povećanje osnovnog kapitala društva. Dok se kod
dobrovoljnih novih uplata povećava samo vrednost ukupne imovine akcionarskog
društva, ali ne i vrednost njegovog osnovnog kapitala, dotle se kod povećanja osnovnog
kapitala upravo vrednost tog kapitala povećava, i na toj osnovi, a za vrednost povećanja,
nastaju nove akcije.Povećanje osnovnog kapitala je najznačajniji oblik pribavljanja
dodatnog kapitala akcionarskog društva.Povećanje osnovnog kapitala je oblik
pribavljanja dodatnog kapitala koji je detaljno uređen zakonom i može se izvršiti samo u
zakonom propisanom postupku.S obzirom na činjenicu da li se povećanje osnovnog
kapital vrši uplatom (unošenjem) novih uloga ili se osnovni kapital povećava iz sredstava
samog društva, razlikujemo efektivno i nominalno povećanje osnovnog kapitala.

Efektivno povećanje osnovnog kapitala (povećanje osnovnog kapitala novim

ulozima)

Najvažniji način povećanja osnovnog kapitala akcionarskog društva je povećanje

uplatom ili unošenjem novih uloga. Pošto na ovaj način društvu pritiču nova sredstva koja
do tada nisu bila njegova, ovakvo povećanje se naziva efektivnim povećanjem osnovnog
kapitala, za razliku od tzv. nominalnog povećanja, kod kojeg društvo ne stiče nikakva
dodatna sredstva, već se osnovni kapital povećava iz već postojećih sredstava samog
društva, bilansno-tehničkim prebacivanjem sredstava rezervi u osnovni kapital društva.
Pojam i shodna primena pravila - Pri redovnom povećanju osnovnog kapitala emituju se
nove akcije koje postojeći akcionari ili draga lica upisuju i na osnovu toga uplaćuju odno-
sno unose uloge u novcu, strvarima i pravima. Zbog toga se svako efektivno povećanje
osnovnog kapitala kvalifikuje i kao delimično novo osnivanje društva, pa se shodno
primenjuju mnoga pravila koja važe za upis akcija i unošenje uloga pri osnivanju
akcionarskog društva. Tako, ako su ulozi nenovčanog karaktera, primenjuju se pravila
koja važe za unošenje takvih uloga pri osnivanju društva, uključujući i pravilo o obaveznoj
proceni vrednosti takvih uloga od strane ovlašćenih procenjivača. Isto tako zakonske
odredbe o javnom pozivu za upis i uplatu akcija, uplati i unošenju uloga, upisnicima,
proceni nenovčanih uloga, izveštaju o ulozima u stvarima i pravima, višku upisanih
akcija, neuspelom upisu, raspolaganju uplatama, lišenju prava iz akcija, zabrani
oslobađanja plaćanja i zabrani vraćanja uloga i odgovornosti, kao i o upisu u sudski
registar shodno se primenjuju i na povećanje osnovnog kapitala.

- 12 -
Nominalno povećanje osnovnog kapitala (povećanje osnovnog kapitala iz
sredstava društva)

Pojam i razlozi postojanja - Za razliku od efektivnog povećanja osnovnog kapitala kod

kojeg društvo stiče nova sredstva na osnovu novih uloga spolja, čime uvećava svoju
imovinu za vrednost tog povećanja, kod nominalnog povećanja osnovnog kapitala se
sredstva društva, njegova imovina, ne povećavaju već se samo menja struktura već
postojećeg kapitala u društvu. To se čini na taj način što se sredstva iz fonda rezervi
prenose u osnovni kapital, čime se njihova namena menja. Na taj način se ova sredstva
trajno vezuju za društvo i povećavaju njegovu kreditnu sposobnost.
Do povećanja osnovnog kapitala obično dolazi onda kada je društvo “podkapitalizovano”.
Naime, dosta često se u praksi dešava da se vodi restriktivna politika dividendi i da se
sredstva rezervi svake godine uvećavaju, preko iznosa obavnih rezervi, radi uvećavanja
obima poslovanja društva. Na taj način imovina društva se može stalno uvećavati pa
može po vrednosti biti višestruko veća od vrednosti osnovnog kapitala, tj. nastaje stanje
“podkapitalizacije” društva.
S druge strane može biti iz različitih razloga poželjno da se ovakav debalans odstrani ili
ublaži. Jedan razlog je već pomenuto povećavanje kreditne sposobnosti društva. Drugi
razlog može biti da se u budućim godišnjim obračunima iskazuje manja dobit, zbog
povećanja osnovnog kapitala, čija se vrednost nalazi na strani pasive društva. Ovaj
razlog može biti naročito značajan ako su poreska opterećenja dobiti i dividendi
prevelika. Konačno, razlog može biti i želja da se na ovaj način poveća ukupan broj
akcija društva da bi akcionari mogli u većoj disperziji njima svojinski raspolagati.
Izvori sredstava - U našem pravu osnovni kapital se može povećati pretvaranjem
raspoložiih rezervi i neraspoređene dobiti u osnovni kapital. Rezerve akcionarskog
draštva, ali samo u delu koji premašuje obavezne rezerve (tj. desetinu osnovnog kapitala
ili statutom utvrđen veći deo) kao i neraspoređena dobit, mogu se pretvoriti u osnovni
kapital. Drugim rečima rečeno, sredstva obaveznih rezervi se ne mogu koristiti za
nominalno povećanje osnovnog kapitala. Isto pravilo bi moralo važiti i za deo dobiti koja
se mora uneti u obavezne rezerve ako one još nisu dostigle zakonom ili statutom
utvrđenu vrednost. Izuzetno, ni fakultativne rezerve akcionarskog društva kao ni
neraspoređena dobit za koju ne postoji obaveza unošenja u sredstva rezervi se ne mogu
pretvoriti u osnovni kapital, ako društvo ima gubitak. U nekim drugim pravima, kao npr. u
nemačkom, za nominalno povećanje osnovnog kapitala se mogu koristiti samo sredstva
rezervi, ali ne i nerasporedena dobit. Naime, dobit pri usvajanju godišnjeg obračuna ne
može ostati nerasporedena već mora dobiti svoju na-menu, pa se mora najpre uneti u
sredstva rezervi, a zatim, u obliku sredstava rezervi, u naknadnom postupku koristiti za
nominalno povećanje osnovnog kapitala.
Odluka o povećanju i upis u registar - Odluku o nominalnom povećavanju osnovnog ka-
pitala donosi skupština društva. Ona tu odluku može doneti posle usvajanja
računovodstvenih iskaza za prethodnu godinu. Odluka o povećanju osnovnog kapitala se
mora upisati u sudski registar. Uz prijavu za upis prilažu se bilans stanja na osnovu kog
je kapital povećan, s mišljenjem revizora, i poslednji godišnji bilans uspeha. Pored toga
neophodno je da se podnese i potvrda uprave društva da od dana usvajanja bilansa do
dana podnošenja prijave nije došlo do smanjenja imovine koje bi sprečavalo povećanje
osnovnog kapitala, odnosno do povrede prava akcionara.
Odluku o povećanju osnovnog kapitala sud može upisati u registar samo ako od
sastavljanja računovodstvenog iskaza na kome se zasniva povećanje kapitala do
podnošenja prijave nije proteklo više od šest meseci. Pri upisu u registar se mora navesti
da je kapital povećan iz rezervi, odnosno nerasporedene dobiti akcionarskog društva.
Upis odluke o povećanju u sudski registar ima konstitutivno dejstvo, što znači da je
povećanje osnovnog kapitala punovažno tek od dana upisa. Povećanje osnovnog
kapitala se, inače, objavljuje u službenom listu, u roku od 15 dana od dana upisa u

- 13 -
registar.S obzirom da kod nominalnog povećanja osnovnog kapitala nema unošenja
spoljnih uloga, danom punovažnosti odluke o povećanju osnovnog kapitala smatra se da
su nove akcije koje tim povećanjem nastaju uplaćene u potpunosti.
Dejstvo povećanja - S punovažnošću odluke o nominalnom povećanju osnovnog kapitala
postojećim akcionarima pripadaju nove akcije srazmerno nominalnoj vrednosti akcija
akcionarskog društva koje već imaju. Eventualna odluka skupštine donesena suprotno
ovom pravilu je ništava. Ovo je putpuno razumljivo jer su sredstva fakultativnih rezervi,
kao i dobit, pripadale, ekonomski posmatrano, akcionarima i pre nominalnog povećanja,
budući da su se nalazile u imovini društva i time u stvarnoj i tržišnoj vrednosti njihovih
akcija. Nastankom novih akcija se stvarna vrednost starih akcija smanjuje upravo za
stvamu vrednost novih akcija. Nove akcije zbog toga nikako nisu gratis akcije, kako se
ponekad, zbog odsustva obaveze akcionara na uplatu odnosno unošenje uloga,
pogrešno označavaju.Akcionarima pripadaju nove akcije iste klase kakve su i njihove
stare akcije. Za nove akcije nije potrebna saglasnost akcionara iste klase akcija.
Nema zakonskih zapreka da se umesto izdavanja novih akcija u odgovarajućoj srazmeri
poveća i nomalnu vrednost postojećih akcija, u postupku zamene akcija. Ipak, ukoliko
neki akcionari ne bi podneli akcije na zamenu, društvo bi nominalno povećanje osnovnog
kapitala moralo izvesti izdavanjem novih akcija.
Takođe i vlasnici delimično uplaćenih akcija učestvuju u nominalnom povećanju osnov-
nog kapitala, srazmerno nominalnoj vrednosti tih akcija. U nekim pravima, kao npr. u
nemačkom, za delimično uplaćene akcije se ne mogu izdavati nove akcije, već se može
samo srazmerno povećati nominalna vrednost takvih akcija.Nove akcije pripadaju
postojećim akcionarima ipso facto, samom činjenicom da je došlo do nominalnog
povećanja osnovnog kapitala. Zbog toga akcionarima pri nominalnom povećanju
osnovnog kapitala ne stoji na raspolaganju pravo prioritetnog upisa novih akcija, kao što
je to slučaj kod efektivnog povećanja, jer kod nominalnog povećanja osnovnog kapitala
uopšte i nema upisa akcija. Nove akcije pripadaju akcionarima automatski, bez da je
potrebno iskazivanje njihove pojedinačne volje za sticanje novih akcija i zasnivanje novih
članskih odnosa.Kako se, ipak, akcionaru ne mogu nametnuti nove akcije protivno
njegovoj volji, zakon sadrži određena pravila o predaji novih akcija akcionarima. Naime,
posle upisa odluke o povećanju osnovnog kapitala u registar, uprava akcionarskog
društva je dužna da objavi poziv akcionarima da podignu nove akcije. U pozivu se navodi
iznos za koji je osnovni kapital povećan i srazmera novih i ranijih akcija, ali i upozorenje
da društvo ima pravo da na trošak akcionara proda akcije koje nisu preuzete u roku od
godinu dana od dana objavljivanja poziva, posle trostrukog objavljivanja upozorenja s
najmanje jednomesečnim razmacima. Po isteku godine dana od dana poslednjeg
objavljivanja upozorenja, akcionarsko društvo prodaje nepreuzete akcije na trošak
akcionara, po zvaničnoj berzanskoj ceni, odnosno ceni na javnoj licitaciji, ako ne postoji
berzanska cena.Inače, prava akcionara iz starih akcija ne smeju zbog nominalnog
povećanja osnovnog kapitala biti narušena ili umanjena.
Nominalno povećanje i sopstvene akcije - Kod efektivnog povećanja osnovnog kapitala
društvo ne može upisivati i sticati nove akcije. Pri nominalnom povećanju osnovnog ka-
pitala, međutim, društvu, kao vlasniku sopstvenih akcija, takode pripadaju nove akcije
kao i drugim akcionarima, srazmerno vrednosti sopstvenih akcija. Za ravnopravno
učešće sopstvenih akcija u nominalnom povećanju osnovnog kapitala nema nikakvih
zapreka. Društvo ne troši nikakva sredstva za sticanje novih akcija, a sticanjem novih
akcija se njegovo učešće u osnovnom kapitalu srazmerno ne povećava, već ostaje isto.
Naprotiv, bez prava na nove akcije, učešće društva u osnovnom kapitalu po osnovu
nominalnog povaćanja bi se smanjivalo. Pored toga i društvo, u meri vrednosti
sopstvenih akcija, ekonomski posmatrano, učestvuje u sredstvima rezervi.
Poreskopravni aspekti - U uporednom pravu je nominalno povećanje osnovnog kapitala
dosta dugo bilo sporno, pre svega iz poreskopravnih razloga. Naime, smatralo se da
prosto pretvaranje sredstava rezervi u osnovni kapital nije prihvatljivo, već da se ta

- 14 -
sredstva najpre moraju osloboditi i kroz podelu dobiti akcionarima staviti na raspolaganje,
a zatim da ih akcionari uplaćuju u postupku efektivnog povećanja osnovnog kapitala.
Jedino se prihvatalo da se potraživanje društva po osnovu uplate uloga moglo
kompenzovati za potraživanjem akcionara po osnovu utvrdene dividende. Ovakva
konstrukcija je, medutim, nužno vodila odgovarajućim poreskim opterećenjima (porez na
ukupan prihod gradana za vrednost prividno isplaćene dividende) što je otežavalo
primenu nominalnog povećanja osnovnog kapitla u praksi. Zbog toga je ovakav stav
napušten, a prihvaćeno je stanovište da se nominalnim povećanjem osnovni kapital
povećava samo sredstvima koja su već sadržana u imovini društva, pa je nepotrebna
konstrukcija sa veštački prikazanim no vim ulozima. Pored toga prenosom sredstava
rezervi u osnovni kapital se samo ostvaruje jača akciojskopravna vezanost tih sredstava
za društvo, što poveriocima društva može samo da pogoduje. Konačno, sticanjem novih
akcija akcionari ne ostvaruju nikakvo povećanje svoje imovine, jer se za stvarnu vrednost
novih akcija umanjuje stvarna vrednost njihovih starih akcija, zbog čega za njih nema
nikakvog povećanja prihoda od imovine.
Zabrana izdavanja akcija - Kao i kod efektivnog povećanja osnovnog kapitala, akcije i
privremene akcije se ni kod nominalnog povećanja osnovnog kapitala ne mogu izdavati
pre upisa u registar povećanja osnovnog kapitala. Nove akcije i privremene akcije izdate
pre upisa u registar su ništave, a za štetu iz takvog izdavanja imaocima akcija solidarno
odgovaraju izdavaoci.
Učešće u dobiti - Akcionari s no vim akcijama po osnovu nominalnog povećanja
osnovnog kapitala učestvuju u podeli dobiti cele poslovne godine u kojoj je donesena
odluka o povećanju osnovnog kapitala, ako torn odlukom nije drakčije određeno. Ovom
odlukom može se odrediti da akcionari s novim akcijama učestvuju u dobiti i poslednje
poslovne godine koja je prethodila godini u kojoj je donesena odluka o povećanju
osnovnog kapitala.

Smanjenje osnovnog kapitala

Pojam i razlozi postojanja

Pri smanjenju osnovnog kapitala umanjuje se njegova nominalna vrednost. Na taj način
se smanjuje i vrednost sredstava koja su u društvu trajno vezana i služe, između ostalog,
i kao svojevrsni garantni fond za poverioce društva. Smanjivanjem osnovnog kapitala se
smanjuje taj garantni fond, čime se smanjuje stepen zaštićenosti potraživanja poverilaca.
Isto tako smanjenje osnovnog kapitala može da dovede i do smanjenja vrednosnog
učešća akcionara u društvu.
S druge strane, opet, ekonomski razlozi nalažu priznavanje prava društvu na izmenu
strukture njegovog kapitala odnosno imovine i u obrnutom smeru od onog koji se javlja
pri povećanju osnovnog kapitala.
Zbog toga je smanjenje osnovnog kapitala, kao i njegovo povećanje, moguće, ali samo u
tačno propisanom zakonskom postupku, uz uvažavanje kako interesa društva i
akcionara, tako i interesa poverilaca draštva.
Do smanjenja osnovnog kapitala može doći iz različitih razloga.
Prvi razlog može biti potreba društva da nepotrebno velika sredstva koja se nalaze u
osnovnom kapitalu oslobodi. Na taj način se vrednost osnovnog kapitala može podesiti
prema stvarnim potrebama društva, a suvišna sredstva se mogu vratiti akcionarima. U
tom slučaju radi se o efektivnom smanjenju osnovnog kapitala. Ono se sprovodi kada je
društvo početno procenilo svoje potrebe za kapitalom ili kada društvo želi da smanji obim
svog poslovanja. Dalje vezivanje suvišnog kapitala u okviru osnovnog kapitala bi društvo
vodilo u stanje prekapitalizovanosti, što ne bi društvu donosilo nikakve koristi već bi samo
umanjivalo rentabilnost njegovog poslovanja. Pošto je, međutim, vraćanje uloga
akcionarima zabranjeno, jedina mogućnost da suvišna sredstva budu isplaćena

- 15 -
akcionarima je da se smanji vrednost osnovnog kapitala društva. Za razliku od efektivnog
povećanja osnovnog kapitala, koje je glavni oblik njegovog povećanja, efektivno
smanjenje osnovnog kapita se u praksi javlja retko.
Drugi razlog smanjenja osnovnog kapitala može biti potreba izravnavanja bilansa
društva, bez vraćanja suvišnih sredstava akcionarima. Naime, ako je imovina društva
umanjena, može se javiti potreba da se vrednost osnovnog kapitala, koja stoji na
pasivnoj strani bilansa, umanji i prilagodi stanju imovine. U tom slučaju radi se o
nominalnom smanjenju osnovnog kapitala. Do ovakvog smanjenja osnovnog kapitala
naročito dolazi onda kada je društvo iskazalo značajnije gubitke u poslovanju, zbog čega
na duži rok može biti ugrožena mogućnost isplate dividendi akcionarima. Naime, ako je
društvo iskazalo gubitak, ono pri održavanju jednake vrednosti osnovnog kapitala ne
može isplaćivati dividende ni u narednim godinama sve dotle dok dobit ne poraste toliko
da aktivna strana bilansa preraste pasivnu stranu. Tako npr. društvo koje ima osnovni
kapital od 10 miliona dinara i gubitak od 5 miliona ima aktivnu imovinu (neto imovinu) od
5 miliona. Ako u narednim godina društvo ima 1 milion dobiti godišnje, ono pet godina
neće modi da isplaćuje dividende jer će mu toliko vremena biti potrebno da se aktivna
strana bilansa izjednači sa pasivnom. Dividende će, dakle, moći da isplaćuje tek u šestoj
godini. Nasuprot tome, u istom ovom slučaju, ako bi se smanjila vrednost osnovnog
kapitala sa 10 na 5 miliona dinara, dobit od jednog miliona bi se kroz dividende mogla
isplaćivati akcionarima već prve naredne godine.
Treći razlog za smanjenje osnovnog kapitala je vodenje aktivne odnosno stimulativne
politike dividendi. Naime, pošto se osnovni kapital nalazi na pasivnoj strani bilansa
društva, to se dobit može bilansno iskazati samo ako je aktiva veća od pasive tj. od
obaveza dru-štva uvećanim za vrednost osnovnog kapitala. Prema tome, što je vrednost
osnovnog kapitala veća, to je, pri jednakim ostalim okolnostima, mogućnost iskazivanja
manja, i obrnuto. Tako npr. ako bi aktiva bila 15 miliona a obavaze društva 10 miliona, pri
vrednosti osnovnog kapitala od 4 miliona mogla bi se iskazati dobit od jednog miliona.
Nasuprot tome, ako bi se osnovni kapital smanjio na 2 miliona, mogla bi se iskazati dobit
od 3 miliona, pa bi se u toj vrednosti mogle isplaćivati i dividende. Ovaj, treći razlog može
voditi kako efektivnom tako i nominalnom smanjenju osnovnog kapitala.

Načini smanjenja osnovnog kapitala

Smanjenje osnovnog kapitala se može sprovesti na tri različita načina i to smanjenjem

vrednosti akcija, smanjenjem broja akcija i povlačenjem (amortizacijom) akcija.
Smanjenje vrednosti akcija - Ovaj način smanjenja se sprovodi tako što se nominalna
vrednost svih akcija srazmerno smanjuje. Tako npr. ako društvo ima osnovni kapital od 5
miliona i 1000 akcija u vrednosti 5000 svaka, smanjenjem osnovnog kapitala na 3 miliona
svaka akcija će imati nominalnu vrednost od 3000 dinara. Ovaj način smanjenja
osnovnog kapitala je najjednostavniji i ujedno najpravedniji jer malim akcionarima
omogućava zadržavanje njihovih akcija u punom obimu. Ipak, ovakav način smanjenja
nije uvek primenljiv, ako bi zbog smanjenja osnovnog kapitala moralo doći do snižavanja
vrednosti pojedinačne akcije ispod zakonom propisanog minimuma.
Smanjenje broja akcija - Za razliku od smanjenja vrednosti akcija, kod ovog načina sma-
njenja osnovnog kapitla dolazi do smanjenja broja akcija njihovim spajanjem odnosno
zamenom. Svaki akcionar daje svoje akcije društvu i od njega dobija manji broj novih
akcija.Pri ovakvom načinu smanjenja osnovnog kapitala može se desiti da mali akcionari
nemaju dovoljno akcija za dobijanje jedne nove akcije, pa se oni tada javljaju kao
suvlasnici nove akcije, u odgovarajućoj srazmeri.
Povlačenje (amortizacija) akcija - Za razliku od prethodna dva načina, kod povlačenja
akcija se poništavju samo neke akcije, dok druge ostaju nedirnute. Pravilo je da se pri
smanjenju osnovnog kapitala prvo povlače i poništavaju sopstvene akcije akcionarskog
društva, jer se na taj način najmanje dira u interese akcionara.

- 16 -
Smanjenje povlačenjem akcija (amortizacija)

Povlačenje akcija u postupku smanjenja osnovnog kapitala se vrši na teret osnovnog

kapitala, pa se moraju poštovati sva zakonska pravila o smanjenju osnovnog kapitala.
Po zakonu, povlačenje akcija je moguće, samo ako su statutom akcionarskog društva bili
predviđeni slučajevi u kojima društvo može povući i poništiti izdate akcije. Pored toga
povlačenje akcija moguće je samo ako je bilo predvideno statutom pre upisa akcija.
Izuzetno, akcionarsko društvo može, saglasnošću akcionara, odnosno akcionara
određene klase akcija, čije se akcije povlače, povući akcije i kad to nije bilo predvideno
statutom.
Odluku o smanjenju osnovnog kapitala povlačenjem akcija donosi skupština akcionara.
Povlačenjem akcija se, kao ni kod drugih načina smanjenja osnovnog kapitala, ne sme
povrediti princip jednakog tretmana (ravnopravnosti) akcionara.
Početak važenja smanjenja osnovnog kapitala - Smanjenje osnovnog kapitala po osnovu
povlačenja akcija takođe je punovažno tek danom upisa odluke o smanjenju osnovnog
kapitala u registar.

Istovremeno smanjenje ipovećanje osnovnog kapitala

Radi ostvarivanja poslovne konsolidacije društva ponekad se promena vrednosti

osnovnog kapitala vrši na taj način da se on istovremeno nominalno smanjuje i efektivno
povećava. Naime, nominalnim smanjenjem osnovnog kapitala, kao što smo videli,
draštvu ne prince nikakav novi kapital. Takav kapital može, međutim društvu biti
potreban, upravo radi otklanjanja situacije koja je dovela do gubitka društva. Obično
efektivno povećanje osnovnog kapitala u takvom slučaju ne bi mnogo pomoglo iz vise
razloga. Najpre, akcije takvog društva koje je iskazalo gubitak ne bi niko bio spreman da
upiše po nominalnoj vrednosti (a sticanje ispod pari je zabranjeno) jer bi one odmah
imale niži tržišni kurs od nominalnog. Pored toga novi akcionar ne bi mogao u dogledno
vreme računati ni sa dividendom, jer efektivno povećani osnovni kapital će dalje opteretiti
pasivnu stranu bilansa društva i time dodatno umanjiti izglede za ostvarivanje dobiti i
posle eventualnog pokrivanja gubitka. U takvoj situaciji pravo rešenje je istovremeno
nominalno smanjenje i efektivno povećanje osnovnog kapitala društva. Ovakvo rešenje je
svojevrsna fmansijska sanacija akcionarskog društva.
Kada bi društvo, primera radi, raspolagalo osnovnim kapitalom od 3 miliona dinara, uz
iskazani gubitak od jednog miliona, nominalnim smanjenjem osnovnog kapitala za iznos
od jednog miliona bi se bilans društva izravnao i gubitak pokrio. Ako bi se efektivnim
povećanjem osnovni kapital istovremeno povećao za milion dinara, tada bi se osnovni
kapital ponovo sa dva miliona povećao na tri, a društvu bi još ostao jedan milion dinara
na raspolaganju. Iznosi nominalnog smanjenja i efektivnog povećanja osnovnog kapitala,
medutim, ne moraju biti jednaki.
Kod istovremenog nominalnog smanjenja i efektivnog povećanja osnovnog kapitala,
smanjenje može uvek ići u pojednostavljenom postupku. Inače, pri istovremenom nomi-
nalnom smanjenju i efektivnom povećanju osnovnog kapitala primenjuju se svi propisi
koji za ovu vrstu smanjenja odnosno povećanja važe. O smanjenju i povećanju osnovnog
kapitala može se istovremeno odlučiti pri prihvatanju godišnjeg obračuna društva, kao što
se i obe odluke mogu istovremeno prijaviti sudu za upis u registar.
Izvesne teškoće mogu nastupiti ako bi pri nominalnom smanjenju osnovni kapital kod
malih akcionarskih društava trebalo da se smanji ispod zakonom predvidenog minimuma
novčanog dela tog kapitala, bez obzira što se efektivnim povećanjem, možda, ponovo
dostiže ta vrednost. Ovakvu situaciju naš zakon ne reguliše, kao što to čine neka druga
prava. U nemačkom pravu je takva situacija dopuštena ako se efektivnim povećanjem
dostiže zakonski minimum osnovnog kapitala, ali pod pretpostavkom da su novi ulozi u
novcu.

- 17 -
Godišnji bilans, dobit i gubitak

Godišnji bilans (obračun) društvo je dužno da sastavi po odgovarajućim

računovodstvenim propisima. Ovim bilansom se iskazuje poslovni rezultat društva,
ostvarena dobit ili eventualni gubitak.
Iskazana dobit se može u celini ili delom podeliti akcionarima kao dividenda, ako tako
odluči skupština akcionarskog društva. Ona, međutim, pri usvajanju godišenjeg bilansa
za svaku poslovnu godmu u kojoj se iskazuje dobit može odlučiti i drugačije, da se dobit
ne deli akcionarima ili da se ne deli akcionarima određene klase akcija već da se unese u
sredstva rezervi odnosno upotrebi za druge namene.
Gubitak društva se pokriva na teret sredstava rezervi, a u postupku nominalnog
smanjenja osnovnog kapitala i na teret tog kapitala.

- 18 -
Literatura

Prof.dr Stevan Šogorov – Prof.dr Milenko Radoman, “Poslovno pravo”, Bar, 2009.

- 19 -