Nguyên lý thống kê kinh tế

Tài liệu tham khảo :

- Giáo trình Nguyên lí thống kê kinh tế - Trường
ĐHNT - 2012
- Sách Bài tập Nguyên lí thống kê kinh tế -
Trường ĐH Ngoại thương - 2012

1
Chương I :
Các vấn đề chung của thống kê
Kh¸i niÖm vµ vai trß cña TK
Mét sè kh¸i niÖm thưêng dïng trong TK
Qu¸ tr×nh nghiªn cøu TK

2
I - Khái niệm và vai trò của TK
1. KN
- Là những con số
được ghi chép để
phản ánh các hiện
tượng KT-XH.
Tìm hiểu bản
- Là hệ thống các
phương pháp: chất, tính qui
+ Thu thập thông tin luật của hiện
+ Xử lý thông tin (tổng tượng.
hợp, phân tích, dự
đoán).
3
2 –Vai trò của thống kê

 Cung cấp các thông tin thống kê trung thực, khách

quan, chính xác, đầy đủ, kịp thời
 Là công cụ nhận thức các quá trình, hiện tượng kinh
tế xã hội thông qua đánh giá, phân tích
 Là công cụ quan trọng trợ giúp cho việc ra quyết định
thông qua dự báo, hoạch định chiến lược, chính sách,
xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội
 Đáp ứng nhu cầu thông tin thống kê của các tổ chức,
cá nhân

4
3 - Đối tượng nghiên cứu của thống kê

Là mặt lượng trong mối quan hệ mật thiết

với mặt chất của các hiện tượng kinh tế xã
hội số lớn trong điều kiện thời gian và địa
điểm cụ thể

5
C¸c nhãm hiÖn tuîng TK thuêng nghiªn cøu

HiÖn tưîng - qu¸ HiÖn tưîng - qu¸

tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi tr×nh d©n sè

HiÖn tưîng vÒ ®êi HiÖn tưîng - qu¸

sèng vËt chÊt vµ tinh tr×nh chÝnh trÞ x· héi
thÇn cña ngưêi d©n

6
Hiện tượng – quá trình tái SX - XH

Sản xuất
Phân phối
Lưu thông
Tiêu dùng

7
HiÖn tưîng - qu¸ tr×nh d©n sè

Sè lưîng d©n cư

C¬ cÊu
 Giíi tÝnh
 §é tuæi
 D©n téc
 NghÒ nghiÖp
Kh¸c …
Xu huíng biÕn ®éng
8
HiÖn tưîng - qu¸ tr×nh vÒ ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh
thÇn cña ngêi d©n

Møc sèng
Thu nhËp
Chi tiêu
Tr×nh ®é v¨n ho¸
B¶o hiÓm x· héi, y tÕ …
HÖ thèng gi¸o dôc
§êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn

9
 HiÖn tưîng - qu¸ tr×nh chÝnh trÞ x· héi

Tû lÖ nguêi d©n tham gia bÇu cö

Tû lÖ téi ph¹m
C¬ cÊu tæ chøc cña c¸c c¬ quan, ®oµn thÓ
…

10
II - Một số khái niệm thường dùng trong
thống kê

1 - Tổng thể thống kê

2 - Tiêu thức thống kê
3 - Chỉ tiêu thống kê
4- Thang đo thống kê

11
1 - Tổng thể thống kê

a – KN
Là hiện tượng số lớn, gồm những đơn vị
(hoặc phần tử) cấu thành hiện tượng cần
được quan sát, phân tích mặt lượng.
Các đơn vị tổng thể thống kê gọi là đơn vị
tổng thể thống kê hay gọi tắt là đơn vị tổng
thể.

12
1 - Tổng thể thống kê

b – Các loại tổng thể TK

- Dựa vào sự biểu hiện của đơn vị tổng thể
+ Tổng thể bộc lộ
Gồm các đơn vị có biểu hiện rõ ràng, dễ xác
định.
+ Tổng thể tiềm ẩn
Gồm các đơn vị không thể nhận biết một cách
trực tiếp, ranh giới tổng thể không rõ.

13
- Dựa vào tính chất cơ bản của các đơn vị có liên quan tới mục
đích nghiên cứu

+ Tổng thể đồng chất

Gồm các đơn vị giống nhau về các đặc điểm
chủ yếu liên quan tới mục đích nghiên cứu
+ Tổng thể không đồng chất
Gồm các đơn vị có đặc điểm chủ yếu khác
nhau.

14
- Dựa vào số đơn vị có trong tổng thể

+ Tổng thể chung

Gồm tất cả các đơn vị của tổng thể thống kê.
+ Tổng thể bộ phận:
Chỉ gồm một phần của tổng thể chung.

15
2 – Tiêu thức thống kê
a- KN
Là các đặc điểm cơ bản của đơn vị tổng thể

16
2 – Tiêu thức thống kê

b – Phân loại
- Tiêu thức thuộc tính : không biểu hiện trực tiếp
là con số. (Còn gọi là tiêu thức phi lượng hoá)
- Tiêu thức số lượng: biểu hiện trực tiếp là con
số. (Còn gọi là tiêu thức lượng hoá).
- Tiêu thức thay phiên : chỉ có 2 biểu hiện không
trùng nhau trên một đơn vị tổng thể.

17
3 - Chỉ tiêu thống kê

a – KN
- ChØ tiªu thèng kª lµ nh÷ng luîng biÕn, nh÷ng con
sè ®uîc dïng ®Ó m« t¶, ph¶n ¸nh t×nh h×nh cña
mét hiÖn tuîng kinh tÕ x· héi trong ®iÒu kiÖn thêi
gian vµ kh«ng gian cô thÓ.
- Mỗi chỉ tiêu TK đều gồm các thành phần
+ KN (Mặt chất)
+ Thời gian, không gian
+ Mức độ của chỉ tiêu
+ Đơn vị tính của chỉ tiêu

18
3 - Chỉ tiêu thống kê

b – Các loại chỉ tiêu

- Chỉ tiêu khối lượng : biểu hiện qui mô hiện
tượng
- Chỉ tiêu chất lượng : biểu hiện t/c, mối liên hệ,
trình độ phổ biến... của hiện tượng.

19
4. Thang đo:
(dùng để lượng hóa hiện tượng nghiên cứu)

Thang đo định danh: sử dụng các mã

số để phân loại các biểu hiện đối với
tiêu thức số lượng
Ví dụ:
Nam: kí hiệu 1
Nữ: kí hiệu 0
Hoặc
Nam: kí hiệu Y
Nữ: kí hiệu X 20
Thang đo thứ bậc:
(giữa các biểu hiện có quan hệ hơn kém)

 Có thể sử dụng cho tiêu thức thuộc

tính và tiêu thức số lượng
 Chênh lệch giữa các thứ bậc không
nhất thiết phải đều nhau
Ví dụ:
 Thu nhập hàng tháng
1. <3trđ 2. 3-5 trđ 3. >5trđ
 Xếp hạng loại nhạc yêu thích nhất
1. Pop 2. Rock 3. Hiphop 4. loại khác 21
 Thang đo khoảng:
(thang đo thứ bậc có khoảng cách giữa các bậc đều nhau)

 Có thể sử dụng cho tiêu thức số lượng và cả

tiêu thức thuộc tính
 Cho phép đo lường chính xác sự khác nhau
giữa các thứ bậc
Ví dụ:
 Tiêu thức số lượng: nhiệt độ
 Tiêu thức thuộc tính: Mức độ khách quan trong đánh
giá kết quả học tập của SV:
1. Rất tốt 2. Tốt 3. BT 4. Kém 5. R kém
22
Thang đo tỷ lệ:
(là thang đo khoảng và có trị số “0” thực)

 Chỉ sử dụng cho tiêu thức số lượng

 Là loại thang đo cao cấp nhất
 Sự khác biệt giữa thang đo khoảng và thang đo tỷ
lệ:
 Thang đo tỷ lệ duy trì tỷ lệ thực giữa các lượng biến cho
dù sử dụng các đơn vị khác nhau trong khi thang đo
khoảng không duy trì
 Thang đo tỷ lệ có trị số “0” thực

23
III – Quá trình nghiên cứu TK

1 - Xác định mục đích, đối tượng, nội dung n/c

2 – Xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê
3 - Điều tra thống kê
4 - Tổng hợp thống kê
5 – Phân tích thống kê
6 - Dự đoán thống kê
7 – Báo cáo, giải thích và truyền đạt kết
quả nghiên cứu.
24
1 – Xác định mục đích, đối tượng, nội dung
nghiên cứu
 Là khâu đầu tiên của quá trình nghiên cứu
thống kê.
 3 căn cứ để xác định đúng mục đích:
Căn cứ vào tình hình thực tiễn
Căn cứ vào yêu cầu cung cấp thông tin.
Căn cứ vào khả năng về tài chính, nhân lực,
thời gian.

25
2 – Xây dựng HTCT thống kê

a – KN
HTCTTK là một tập hợp những chỉ tiêu có
khả năng phản ánh được các mặt, các đặc
trưng quan trọng, các mối liên hệ cơ bản
giữa các mặt của tổng thể hiện tượng nghiên
cứu và mối liên hệ của tổng thể với các hiện
tượng có liên quan.

26
2 – Xây dựng HTCT thống kê

b – Nguyên tắc khi xây dựng HTCTTK

 Đáp ứng được mục đích nghiên cứu
 Phù hợp với đặc điểm và tính chất đối tượng
nghiên cứu.
 Hợp lý, không thừa, không thiếu, không trùng
lặp, đủ phản ánh những yêu cầu nghiên cứu,
phù hợp với khả năng thu thập thông tin.

27
3 - Điều tra thống kê
a/ KN, nhiệm vụ, yêu cầu của ĐTTK
 KN : ĐTTK là tổ chức một cách khoa học và
theo kế hoạch thống nhất để thu thập dữ liệu về
các hiện tượng và quá trình KTXH.
Dữ liệu:
+ Định tính: tính chất
+ Định lượng: mức độ
Nguồn dữ liệu:
+ Sơ cấp: thu thập trực tiếp ừ đơn vị điều tra
+ Thứ cấp: thu thập từ nguồn có sẵn 28
3 - Điều tra thống kê

 Nhiệm vụ : Thu thập, cung cấp thông tin

 Yêu cầu của ĐTTK :
Chính xác
Kịp thời
Đầy đủ.

29
b/ Các loại điều tra thống kê

ĐTTK

Căn cứ vào t/c liên tục Căn cứ vào phạm vi

của việc thu thập thông tin tổng thể tiến hành điều tra

Điều tra Điều tra không Điều tra Điều tra không
thường xuyên thường xuyên toàn bộ toàn bộ

Đ/t Đ/t Đ/t

trọng chuyên chọn
điểm đề mẫu
30
Điều tra thường xuyên

Thu thập thông tin liên tục theo thời gian, theo
sát với quá trình biến động của hiện tượng
nghiên cứu.
VD : - Điều tra biến động nhân khẩu địa
phương (sinh, tử, đi, đến)
- Tình hình nhân công tại DN…
Ưu điểm, nhược điểm ?

31
Điều tra không thường xuyên

Tiến hành thu thập thông tin không liên tục,

phản ánh trạng thái của hiện tượng ở một thời
điểm hay thời kỳ nhất định theo nhu cầu.
Ưu điểm, nhược điểm ?
Thường dùng cho các hiện tượng cần theo dõi
thường xuyên nhưng chi phí điều tra lớn, hoặc
các hiện tượng không cần theo dõi thường
xuyên.

32
Điều tra toàn bộ

Tiến hành điều tra tất cả các đơn vị của tổng

thể nên còn gọi là tổng điều tra.
VD : Tổng điều tra dân số
Tổng điều tra nông nghiệp
Ưu điểm, nhược điểm?

33
Điều tra không toàn bộ

Thu thập thông tin của một số đơn vị được

chọn từ tổng thể chung.
Mục đích : Có thông tin làm căn cứ nhận định
hoặc suy rộng cho tổng thể chung.
Ưu, nhược điểm ?

34
Điều tra không toàn bộ

 Điều tra trọng điểm

 Điều tra chuyên đề
 Điều tra chọn mẫu

35
Điều tra trọng điểm

Chỉ tiến hành thu thập thông tin ở bộ phận chủ

yếu (bộ phận chiếm tỷ trọng lớn) của tổng thể
chung.
Kết quả điều tra không dùng để suy rộng cho
toàn tổng thể nhưng giúp cho việc nắm được
những đặc điểm cơ bản của hiện tượng.
Thích hợp với những tổng thể có các bộ phận
tương đối tập trung, chiếm tỷ trọng lớn trong
tổng thể.

36
Điều tra chuyên đề

Là điều tra để thu thập thông tin nhằm nghiên

cứu một chuyên đề nào đó.
Thường dùng nghiên cứu những điển hình (tốt,
xấu) để tìm hiểu nguyên nhân, rút kinh nghiệm
Kết quả điều tra không dùng để suy rộng
hoặc làm căn cứ đánh giá tình hình cơ bản của
hiện tượng.

37
Điều tra chọn mẫu

Là tiến hành điều tra thu thập thông tin trên
một số đơn vị của tổng thể chung theo
phương pháp khoa học sao cho các đơn vị
này phải đại diện cho cả tổng thể chung đó.
Kết quả điều tra dùng để suy rộng cho cả
tổng thể chung.
Ưu điểm ?

38
c/ Các phương pháp thu thập dữ liệu
thống kê

Các phương pháp

thu thập thông tin

Thu thập gián tiếp

Thu thập trực tiếp: -Thu thập thông tin qua
-Quan sát, phỏng trung gian hay khai thác
vấn trực tiếp. tài liệu từ các văn bản
- ¦u, nhîc ®iÓm? sẵn có.
-¦u, nhîc ®iÓm?
39
d/ Các hình thức tổ chức điều tra

Báo cáo thống kê định kỳ

- Là hình thức tổ chức điều tra thống kê
không thường xuyên theo định kỳ, theo nội
dung, phương pháp, chế độ báo cáo thống
nhất, do cơ quan có thẩm quyền qui định.
- Trong hình thức này sử dụng phổ biến loại
điều tra toàn bộ và không thường xuyên, thu
thập thông tin gián tiếp.
- Chỉ thu thập được một số chỉ tiêu chủ yếu
liên quan đến lĩnh vực quản lý vĩ mô, phục
vụ cho việc quản lý lãnh đạo nền kinh tế 40
d/ Các hình thức tổ chức điều tra

Điều tra chuyên môn

- Là hình thức điều tra không thường
xuyên, tiến hành theo phương án
điều tra.
- Không thường xuyên tổ chức.
- Không bắt buộc cung cấp thông tin.
41
Phương án điều tra

+ Xác định mục đích, yêu cầu

+ Xác định đối tượng, đơn vị điều tra
+ Xác định nội dung, phương pháp điều tra
+ Xác định thời gian và địa điểm điều tra
+ Xây dựng bảng biểu điều tra
+ Xác định cơ quan và lực lượng tiến hành điều
tra
+ XD chương trình xử lý tổng hợp và phân tích
số liệu
+Tổng hợp, phân tích, công bố kết quả điều tra
42
e/ Sai số trong điều tra thống kê

- KN :
Là chênh lệch giữa các trị số của tiêu thức
điều tra mà ta thu thập được so với trị số
thức tế của hiện tượng nghiên cứu.

43
- Các loại sai số :
+ Sai số không do chọn mẫu:
• Do đo lường
• Do trình độ, ý thức của điều tra viên
• Do đơn vị điều tra
• Do kế hoạch điều tra
• Do lỗi in ấn biểu mẫu, phiếu câu hỏi …
+ Sai số do tính chất đại biểu

44
e/ Sai số trong điều tra thống kê

- Các biện pháp hạn chế sai số:

+ Làm tốt công tác chuẩn bị điều tra
+ Theo dõi, kiểm tra quá trình điều tra.
+ Làm tốt công tác tuyên truyền vận động

45
4 - Tổng hợp thống kê

a/ KN
Là tiến hành tập trung, chỉnh lý và hệ thống
hoá một cách khoa học các thông tin thu
thập được nhằm bước đầu chuyển một số
đặc điểm riêng của các đơn vị điều tra
thành đặc điểm chung của tổng thể nghiên
cứu.

46
4 - Tổng hợp thống kê

b/ Ý nghĩa
- Bước đầu có những nhận xét khái quát về hiện
tượng nghiên cứu.
- Là cơ sở cho các giai đoạn nghiên cứu sau
c/ Các hình thức tổ chức tổng hợp
- Tổng hợp từng cấp : thông tin được tổng hợp
theo từng cấp, từ cấp dưới lên cấp trên theo kế
hoạch đã vạch sẵn.
- Tổng hợp tập trung : Toàn bộ thông tin được
tập trung về một nơi để tiến hành tổng hợp.
47
5 – Phân tích thống kê

a/ KN
Là việc nghiên cứu nêu lên
một cách tổng hợp bản chất
và tính qui luật của hiện
tượng trong điều kiện lịch sử
nhất định qua biểu hiện bằng
số lượng là chủ yếu.

48
5 – Phân tích thống kê

b/ Yêu cầu trong phân tích thống kê

- Phải tiến hành trên cơ sở phân tích lý luận KT –
XH
- Phải căn cứ vào toàn bộ sự kiện và đặt chúng
trong mối liên hệ ràng buộc lẫn nhau.
- Phải áp dụng các phương pháp khác nhau đối
với những hiện tượng có tính chất và hình thức
phát triển khác nhau.

49
6 - Dự đoán thống kê

a/ KN
Là việc căn cứ vào tài liệu TK về hiện tượng
nghiên cứu trong thời gian đã qua, dùng các
phương pháp thích hợp để tính toán các mức
độ tương lai của hiện tượng KT – XH nhằm
đưa ra những căn cứ cho quản lý.
b/ Yêu cầu : Tương tự như phân tích TK

50
7 – Báo cáo, giải thích và truyền
đạt kết quả nghiên cứu.

51
Chương II
Tổng hợp thống kê

52
VD1
Chủ tịch một tập đoàn dự định trả mức
lương 2800 USD/tháng cho một giám đốc
tài chính có 5 năm kinh nghiệm. Để biết
mức lương này đã thoả đáng chưa, ông ta
tổ chức một cuộc điều tra 30 CFO cũng có
5 năm kinh nghiệm. Kết quả điều tra như
sau:

53
 Đ/v : USD/tháng

2400 2700 2350 2900 2500 2800

2800 2200 2800 2700 2400 3000

2950 2600 2700 2300 2700 2500

2600 2300 2500 2750 2700 2750

3000 2550 2700 2350 2650 2450

54
Một số phương pháp tổng hợp thống
kê

Số liệu
(định lượng)

Sắp xếp số liệu Biểu đồ cành –lá Phân bố tần số

(Ordered Array) (Stem & leaf Display) (frequency distribution)

Bảng TK Đồ thị TK

55
I - Sắp xếp số liệu
(đối với số liệu định lượng)

- Cách sắp xếp

+ Sắp xếp theo thứ tự (từ thấp đến cao hoặc
ngược lại).
+ Sắp xếp theo tính chất quan trọng.
………..
(Số liệu định tính : Sắp xếp theo trật tự vần
A,B,C; theo t/c quan trọng…)

56
I - Sắp xếp số liệu
(đối với số liệu định lượng)

- Tác dụng:
+ Nhanh chóng phát hiện giá trị cao nhất và thấp
nhất trong tập hợp số liệu.
+ Dễ dàng chia số liệu thành nhóm
+ Phát hiện nhanh giá trị nào xuất hiện bao nhiêu
lần
+ Quan sát khoảng cách giữa các số liệu liên tiếp
nhau
- Hạn chế : Không thích hợp với lượng thông tin
quá lớn.
57
II - Biểu đồ cành lá
(dùng đối với số liệu định lượng)
 Mỗi số liệu được chia thành 2 phần : phần thân
và phần lá:
+ Phần thân xác định thứ bậc
+ Phần lá dùng để xác định tần số (đếm)
VD: Dãy số liệu : 21 ; 24; 26 ; 27 ; 27 ; 30 ; 32 ; 41
2 14677
3 02
4 1

58
Ưu điểm
Phù hợp với trường hợp số lượng đơn
vị tổng thể không nhiều
Có thể quan sát số lượng ĐVTT trong
từng nhánh, các lượng biến cụ thể và
số lần lặp lại
Nhược điểm
 Không phù hợp với trường hợp số
lượng đơn vị tổng thể lớn
59
III – Phân tổ thống kê

1/ KN, ý nghĩa, nhiệm vụ của phân tổ thống

kê
a- KN :
Là việc phân chia các đơn vị của tổng
thể thống kê thành các tổ (và các tiểu tổ)
có tính chất khác nhau trên cơ sở căn cứ
vào một (hay một số) tiêu thức nhất định.

60
 b – Ý nghĩa của phân tổ thống
kê
- Được dùng nhiều trong các cuộc điều
tra thống kê, đặc biệt là điều tra không
toàn bộ.
- Là phương pháp cơ bản để tiến hành
tổng hợp thống kê.
- Là một trong các phương pháp quan
trọng của phân tích thống kê.

61
c - Nhiệm vụ của phân tổ thống
kê
- Phân chia hiện tượng nghiên cứu
thành các loại hình khác nhau.
- Nghiên cứu kết cấu của hiện tượng
- Nghiên cứu mối liên hệ giữa các tiêu
thức.

62
2 – Tiêu thức phân tổ

a – KN :
Là tiêu thức được chọn làm căn cứ để phân
tổ TK.
b – Các nguyên tắc lựa chọn tiêu thức phân
tổ
- Căn cứ vào mục tiêu nghiên cứu
- Căn cứ vào tính chất, đặc điểm của đối
tượng nghiên cứu
- Căn cứ vào thời gian nghiên cứu
63

- Căn cứ vào khả năng của đơn vị.

3 – Xác định số tổ
a – TH1: Tiêu thức phân tổ có ít biểu hiện
hoặc lượng biến của tiêu thức thay đổi ít.
Cách xác định số tổ :
Coi mỗi biểu hiện hoặc mỗi lượng biến là
cơ sở hình thành một tổ.
VD : Phân tổ SV theo giới tính
Phân tổ CN theo số máy 1 CN phụ
trách …

64
3 – Xác định số tổ

b – TH2 : Tiêu thức phân tổ có nhiều

biểu hiện hoặc lượng biến của tiêu
thức thay đổi lớn.
- Đối với tiêu thức có nhiều biểu hiện
:
Tiến hành ghép những biểu hiện
tương tự nhau thành một tổ.
65
- Đối với tiêu thức số lượng có lượng
biến thay đổi lớn :
Dựa trên QH lượng chất để phân tổ.
(Lượng biến đổi đến mức độ nào thì
làm chất biến đổi, mỗi khi chất thay đổi
hình thành 1 tổ).
VD : Điểm học tập của sinh viên chia thành :
9 – 10 : Xuất sắc
8 – 9 : Giỏi
7 – 8 : Khá
5 – 7 : TB
3 – 5 : Yếu
< 3 : Kém
Trong những TH này, mỗi tổ sẽ gồm 1 phạm
vi lượng biến có 2 giới hạn rõ rệt. 66
+ Lượng biến nhỏ nhất của tổ làm cho tổ
đó hình thành (xi min) gọi là giới hạn
dưới của tổ.
+ Lượng biến lớn nhất của tổ mà vượt
qua giới hạn đó sẽ chuyển sang tổ khác
(xi max) gọi là giới hạn trên của tổ.
Chênh lệch giữa giới hạn trên và giới
hạn dưới của tổ gọi là khoảng cách tổ
(hi).
hi = xi max – xi min
Phân tổ có giới hạn gọi là phân tổ có
khoảng cách tổ.
67
- Nếu khoảng cách tổ bằng nhau có thể
tính khoảng cách tổ bằng CT :
h = (X max – X min) : n
h : trị số k/c tổ
X max , X min : Lượng biến lớn nhất và lượng
biến nhỏ nhất trong tổng thể.
n : Số tổ
Phân tổ với khoảng cách tổ bằng nhau
thường dùng khi lượng biến thay đổi
một cách đều đặn.

68
Chú ý :
- Thực tế, khoảng cách tổ thường lấy số
tròn nên khi tính h có thể điều chỉnh
các trị số của lượng biến (thường điều
chỉnh Xmax) trong CT:
VD : X max = 45 ; X min = 2 ; n = 4. Ta
có thể tính

2
h = (46- ):4 = 11

69
- Phân tổ mở: TH tổ thứ nhất hoặc tổ
cuối cùng không có giới hạn dưới hoặc
giới hạn trên thì tổ đó gọi là tổ mở.
- Mục đích của phân tổ mở là để tổ đầu tiên
và tổ cuói cùng chứa được những đơn vị đột
xuất (có lượng biến quá lớn hoặc quá nhỏ,
hoặc những biểu hiện quá hiếm gặp)
- Khi tính toán, qui ước khoảng cách tổ mở
giống khoảng cách của tổ liền kề

70
4 – Dãy số phân phối
a – KN : Là dãy số được tạo ra khi tiến hành
phân chia các đơn vị của 1 hiện tượng KT-
XH theo một tiêu thức nào đó.
Các loại dãy số phân phối :
- Dãy số thuộc tính : Tổng thể được phân tổ
theo tiêu thức thuộc tính.
- Dãy số lượng biến : Tổng thể được phân
tổ theo tiêu thức số lượng.

71
b- Cấu tạo :
Dãy số phân phối gồm 2 thành phần:
- Các biểu hiện hoặc các lượng biến của
tiêu thức phân tổ (kí hiệu : xi).
- Tần số tương ứng (kí hiệu : fi).
Tần số là số lần lặp lại của một biểu
hiện hoặc một lượng biến nào đó hay
chính là số đơn vị của tổng thể được
phân phối vào mỗi tổ.

72
c - Một số khái niệm khác
+ Tần suất (di) : Là tần số được biểu hiện bằng
số tương đối (%, lần).
Ý nghĩa : Cho biết số đơn vị mỗi tổ chiếm bao
nhiêu % trong toàn bộ tổng thể.

fi
di 
f i

Nếu di tính bằng lần : ∑ di = 1

Nếu di tính bằng % : ∑ di = 100
73
+ Tần số tích luỹ (Si)
- Tần số tích luỹ tiến là tổng các tần số khi ta
cộng dồn từ trên xuống.

xi fi di Si
x1 f1 f1 / ∑ f i f1
x2 f2 f2 / ∑ f i f1 + f2
x3 f3 f3 / ∑ f i f1 + f2 + f3
… … … …
xn fn. fn / ∑ f i ∑fi

74
- Tác dụng: (Đối với dãy số lượng biến)
+ TH không có khoảng cách tổ : Tần
số cho biết số đơn vị của tổng thể có
lượng biến nhỏ hơn hoặc bằng lượng
biến của tổ đó.
+ TH có khoảng cách tổ : Tần số tích
luỹ phản ánh số đơn vị tổng thể có
lượng biến nhỏ hơn giới hạn trên của tổ
đó.

75
+ Mật độ phân phối (Di)
Mật độ phân phối là tỉ số giữa tần số với trị
số khoảng cách tổ.
Công thức:
fi
D i 
hi
VD :
NSLĐ (chiếc) Số CN hi Di
30 – 40 30 10 3
40 – 50 50 10 5
50 – 70 80 20 4
70 – 75 35 5 7
76
- Các bước cơ bản để tiến hành phân tổ
theo nhiều tiêu thức (phân tổ kết hợp):
+ Lựa chọn tiêu thức phân tổ : Liệt kê
những tiêu thức phân tổ và sắp xếp các
tiêu thức phân tổ đó theo thứ tự hợp lý
để dễ phân tích và nhận xét.
+ Xác định số tổ của mỗi tiêu thức
+ Chọn các đơn vị vào các tổ và các tiểu
tổ tương ứng.

77
IV - Bảng TK và đồ thị TK

1 - Bảng thống kê
a – KN :
Là bảng trình bày các thông tin TK một
cách có hệ thống, hợp lý, rõ ràng nhằm
nêu lên những đặc trưng về mặt lượng
của hiện tượng nghiên cứu

78
b- Cấu tạo bảng TK
- Về hình thức : Bảng TK gồm các hàng
ngang, cột dọc, các tiêu đề và số liệu
Kết quả sản kinh doanh công ty A giai đoạn 1999-2002
đơn vị: triệu VND
Chỉ tiêu 1999 2000 2001 2002
Doanh thu 12.000 13.500 13.050 13.780
Chi phí 8.400 9.600 9.750 9.860*
Lợi nhuận 3.600 3.900 3.300 3.920
Nguồn: Phòng kế hoạch - Tổng hợp công ty A –
Báo cáo kết quả hoạt động SXKD 1999-2002
79
* Chưa tính thuế thu nhập đặc biệt
- Về nội dung : Gồm 2 phần
+ Phần chủ đề (chủ từ) : Trình bày các
bộ phận của hiện tượng nghiên
cứu…hay có thể là không gian hoặc
thời gian nghiên cứu của hiện tượng
đó.
+ Phần giải thích (tân từ) : gồm các chỉ
tiêu giải thích các đặc điểm của đối
tượng nghiên cứu, giải thích cho phần
chủ từ.
80
c- Yêu cầu khi xây dụng bảng TK
- Qui mô bảng không nên quá lớn
- Các tiêu đề, tiêu mục ghi chính xác,
gọn, đầy đủ, dễ hiểu.
- Các chỉ tiêu giải thích cần sắp xếp hợp
lý, phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.
Các chỉ tiêu có liên hệ với nhau nên sắp
xếp gần nhau.
- Có đơn vị tính cụ thể cho từng chỉ tiêu.

81
- Cách ghi số liệu : Các ô trong bảng
dùng để ghi số liệu, nhưng nếu không
có số liệu thì dùng các kí hiệu qui ước
sau:
+ Dấu gạch ngang (-) : Hiện tượng
không có số liệu.
+ Dấu ba chấm (…) : Số liệu còn thiếu,
sau này có thể bổ sung.
+ Dấu gạch chéo (x ) : Hiện tượng
không liên quan đến chỉ tiêu, nếu viết số
liệu vào ô đó sẽ không có ý nghĩa. 82
2 - Đồ thị thống kê
a - KN : Số SV
(người)
SV lớp A và B ĐHNT

Là các hình vẽ
100
90 Nam
80
hoặc đường nét
Nữ
70
60

hình học dùng để 50

40

miêu tả có tính
30
20
10
chất qui ước các 0
A Lớp B
thông tin thống
kê.
83
b – Tác dụng :
Ứng dụng rộng rãi trong mọi công tác
nhằm hình tượng hoá về hiện tượng
nghiên cứu, cụ thể biểu hiện:
+ Sự phát triển của hiện tượng qua thời
gian
+ Kết cấu và biến động kết cấu của hiện
tượng
+ Tình hình thực hiện kế hoạch
+ Mối liên hệ giữa các hiện tượng
…… 84
 c– Các loại đồ thị TK
 Căn cứ theo nội dung phản ánh:
+ Đồ thị phát triển
+ Đồ thị kết cấu
+ Đồ thị liên hệ
+ Đồ thị so sánh
+ Đồ thị phân phối
+ Đồ thị hoàn thành kế hoạch
…….
85
 Căn cứ vào hình thức biểu hiện:
+ Biểu đồ hình cột
+ Biểu đồ tượng hình (biểu hiện bằng các
hình vẽ tượng trưng, dùng để tuyên
truyền, cổ động…)
+ Biểu đồ diện tích (hình vuông, hình tròn,
hình chữ nhật…)
+ Đồ thị đường gấp khúc
+ Bản đồ thống kê
86
Chư¬ng III

C¸c tham sè thèng kª

I. C¸c tham sè ®o ®é tËp II. C¸c tham sè ®o ®é
trung biÕn thiªn tiªu thøc
1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, 1. ý nghÜa
®iÒu kiÖn vËn dông 2. C¸c tham sè ®o ®é biÕn
2. C¸c lo¹i tham sè thiªn tiªu thøc
 Sè b×nh qu©n céng  Kho¶ng biÕn thiªn
 Sè b×nh qu©n nh©n  §é tr¶i gi÷a
 Mèt (Mode)  §é lÖch tuyÖt ®èi
 Trung vÞ (Median)  Ph¬ng sai
 Ph©n vÞ  §é lÖch tiªu chuÈn
 HÖ sè biÕn thiªn
 I. Số tuyệt đối và số tương đối
1. Số tuyệt đối:
KN:
Là chỉ tiêu biểu hiện qui mô, khối lưượng
của hiện tưượng kinh tế xã hội trong điều kiện
thời gian và không gian cụ thể
 Đơn vị tính của số tuyệt đối
• Đơn vị hiện vật
• Đơn vị tiền tệ (giá trị)
• Đơn vị thời gian
 2. Số tương đối

• KN: Số tương đối là chỉ tiêu biểu hiện quan hệ

so sánh giữa hai mức độ nào đó theo một
nguyên tắc nhất định
• Nguyên tắc so sánh:
• So sánh hai mức độ cùng loại nhưng khác về
thời gian hoặc không gian
• So sánh hai hiện tượng khác loại nhưng có liên
quan đến nhau
 Các loại số tương đối
• Số tương đối động thái
• Là kết quả so sánh giữa hai mức độ của cùng một
hiện tượng nhưng khác nhau về thời gian
• Nếu kì gốc là kì quan sát liền trước đó thì số
tương đối động thái được gọi là số động thái
liên hoàn
• Nếu kì gốc được giữ cố định thì số tương đối
động thái được gọi là số động thái định gốc
• Cần đảm bảo tính có thể so sánh được giữa các
mức độ
  Số tương đối kế hoạch
• Gồm số tương đối nhiệm vụ kế hoạch và số
tương đối thực hiện kế hoạch
• Số tương đối nhiệm vụ kế hoạch là tỷ lệ so
sánh giữa mức độ kế hoạch với mức độ thực tế
của chỉ tiêu tại kì gốc
• Số tương đối thực hiện kế hoạch là tỷ lệ so
sánh giữa mức độ thực tế tại kì nghiên cứu với
mức độ kế hoạch của chỉ tiêu
 Số tương đối kết cấu
• Xác định tỷ trọng của mỗi bộ phận cấu thành
tổng thể
 Số tương đối không gian
• So sánh giữa 2 mức độ của cùng 1 hiện tượng
nhưng khác nhau về không gian
 Số tương đối cường độ
• So sánh mức độ của 2 hiện tưượng khác nhau
nhưng có liên quan đến nhau
• Ví dụ: vận tốc chuyển động, GDP/đầu ngưười,
mật độ dân số …
II. Các tham số đo độ tập trung

1. Những vấn đề chung

a) Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm
 Kh¸i niÖm

Tham sè ®o ®é tËp trung lµ trÞ sè biÓu hiÖn

møc ®é ®¹i biÓu theo mét tiªu thøc nµo ®ã
cña mét hiÖn tưîng bao gåm nhiÒu ®¬n vÞ
cïng lo¹i.
a) Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm

 §Æc ®iÓm
 Tham sè ®o ®é tËp trung mang tÝnh tæng
hîp vµ kh¸i qu¸t
 San b»ng mäi chªnh lÖch gi÷a c¸c ®¬n vÞ
vÒ trÞ sè cña tiªu thøc nghiªn cøu
b)§iÒu kiÖn vËn dông

 ChØ đưîc tÝnh tham sè ®o ®é tËp trung cho

mét tæng thÓ bao gåm c¸c ®¬n vÞ cïng
lo¹i
 Tham sè ®o ®é tËp trung cÇn đưîc tÝnh ra
tõ tæng thÓ cã nhiÒu ®¬n vÞ
 T¸c dông cña tham sè ®o ®é tËp trung
 Tham sè ®o ®é tËp trung đưîc sö dông ®Ó ph¶n ¸nh
®Æc ®iÓm chung vÒ mÆt lượng cña hiÖn tượng kinh tÕ
x· héi sè lín trong ®iÒu kiÖn thêi gian, kh«ng gian cô
thÓ
 Tham sè ®o ®é tËp trung đưîc sö dông ®Ó so s¸nh
c¸c hiÖn tượng kh«ng cïng quy m«.
 Tham sè ®o ®é tËp trung cßn đưîc sö dông trong
nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh biÕn ®éng qua thêi gian
 Tham sè ®o ®é tËp trung cã vÞ trÝ quan träng trong
viÖc vËn dông c¸c phương ph¸p ph©n tÝch thèng kª
2. C¸c lo¹i tham sè ®o ®é tËp trung

2.1 Sè b×nh qu©n céng

a) §iÒu kiÖn vËn dông n

x
sè b×nh qu©n céng lµ
c¸c lượng biÕn ph¶i i
cã quan hÖ tæng víi x i 1
nhau n
C«ng thøc tæng qu¸t:
C¸c trường hîp vËn dông cô thÓ

 Trưêng hîp c¸c ®¬n vÞ kh«ng đưîc ph©n

tæ  sö dông c«ng thøc tæng qu¸t
 CT sè b×nh qu©n céng gi¶n ®¬n:
n

 xi
x  i 1
n
 Trưêng hîp d·y sè ®· đưîc ph©n tæ
 D·y sè ®· đưîc ph©n tæ kh«ng cã kho¶ng c¸ch
tæ; bao gåm c¸c thµnh phÇn: lượng biÕn, tÇn
sè vµ/hoÆc tÇn suÊt tư¬ng øng
VÝ dô: thu nhËp cña tæ CN T8/08 (triÖu VND)
1.5 1.5 1.0 1.5 1.0 2.0 1.0 2.0
1.5 2.5 1.0 0.6 1.5 1.5 1.5 1.0
2.0 1.5 1.5 2.0 0.6 1.0 2.0 1.5
1.0 1.0 0.6 1.5 2.5 1.0 0.6 1.0
0.6 1.0 1.0 1.0 1.5 1.0 1.0 2.0
C¸c biÕn thÓ cña CT b×nh qu©n gia quyÒn

 Khi quyÒn sè lµ tÇn  Khi quyÒn sè lµ tÇn

suÊt di (%) suÊt di (lÇn)
n


n
x id
x  i1
i x  i1
x id i

100
D·y sè lượng biÕn cã kho¶ng c¸ch
tæ
Khèi lượng
XÐt vÝ dô: l¬ng thùc Sè người
b×nh qu©n (người)
Tµi liÖu thèng kª khèi (kg/người)
lượng lư¬ng thùc
400 – 500 100
b×nh qu©n ®Çu người
t¹i 1 ®Þa phương n¨m 500 – 600 300
1995 600 – 700 450
700 – 800 800
800 – 900 300
900 – 1000 50
C¸c bưíc tiÕn hµnh

 Bưíc 1: tÝnh trÞ sè ximin  ximax xi

gi÷a cña tõng tæ theo 400  500 450
c«ng thøc
500  600 550
600  700 650
ximinximax
xi  700  800 750
2 800  900 850
900  1000 950
C¸c bưíc tiÕn hµnh

 Bưíc 2: x¸c ®Þnh gi¸ xi fi

trÞ cña sè b×nh qu©n 450 100
b»ng c«ng thøc b×nh
qu©n gia quyÒn 550 300
n 650 450
 xi fi 750 800
x  i1
n 850 300
i1
fi 950 50
Chó ý

o §èi víi nh÷ng d·y sè cã kho¶ng c¸ch tæ

më

ximin – Dưíi 500 - 600 - 700 - 800 - 900

trë
ximax (kg) 500 600 700 800 900 lªn
fi (ng) 100 300 450 800 300 100
xi 550 650 750 850
BiÕt xi vµ tæng c¸c lượng biÕn Mi (= xifi)

VÝ dô: C¸ch x¸c ®Þnh

NSL§ b×nh qu©n
S¶n C1: tríc tiªn x¸c
X NSL§ b×nh 
lượng ®Þnh fi qua Mivµ xi
N qu©n (sp/CN)
(sp) Sau ®ã sö dông
CT b×nh qu©n gia
A 21250 425 quyÒn
 C2: tÝnh trùc tiÕp,
sö dông CT b×nh
B 32400 432 qu©n céng ®iÒu
hoµ
C 32550 434
2.2 Sè b×nh qu©n nh©n

§iÒu kiÖn vËn dông:

khi c¸c lượng biÕn cã quan hÖ tÝch víi
nhau
Quan hÖ gi÷a c¸c lượng biÕn lµ quan hÖ tÝch
khi nh©n c¸c lượng biÕn l¹i víi nhau, thu
đưîc kÕt qu¶ lµ gi¸ trÞ cã ý nghÜa
VD: Thu nhËp cña «ng B b»ng 1,5 lÇn thu nhËp
cña «ng A, cßn thu nhËp cña «ng C b»ng 1,1
lÇn thu nhËp cña «ng B  thu nhËp cña «ng
C b»ng 1,1*1,5 thu nhËp cña «ng A
Cã tµi liÖu vÒ t×nh h×nh doanh thu cña
C«ng ty A qua c¸c n¨m (®v: %)

DT 99’ so DT 00’ so DT 01’ so DT 02’ so

víi DT 98’ víi DT 99’ víi DT 00’ víi DT 01’

100 105 115 110

 C¸c lượng biÕn liÒn nhau cã quan hÖ tÝch

víi nhau
 C«ng thøc sè b×nh qu©n nh©n

n
t  t1  t2 ... tn
n tn t
i 1
i
2.3 Mèt (Mode - Mo)
 KN
–Víi d·y sè kh«ng cã kho¶ng c¸ch tæ, Mo lµ
lượng biÕn hoÆc biÓu hiÖn cã tÇn sè lín nhÊt
–Víi d·y sè cã kho¶ng c¸ch tæ, Mo lµ lượng
biÕn cã mËt ®é ph©n phèi lín nhÊt (xung quanh
®ã tËp trung nhiÒu ®¬n vÞ tæng thÓ nhÊt)
 T¸c dông
–BiÓu hiÖn møc ®é phæ biÕn nhÊt
–Kh«ng san b»ng, bï trõ chªnh lÖch gi÷a c¸c
lượng biÕn
–Kh«ng chÞu ¶nh hưëng cña c¸c lượng biÕn ®ét
xuÊt
–Cã nhiÒu øng dông thùc tÕ
 Phư¬ng ph¸p tÝnh Mo

 TH1: D·y sè ph©n tæ kh«ng cã kho¶ng

c¸ch tæ: Lưîng biÕn cã tÇn sè lín nhÊt
chÝnh lµ Mo
 TH2: D·y sè ph©n tæ cã kho¶ng c¸ch tæ:
X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña Mo
X¸c ®Þnh gi¸ trÞ gÇn ®óng cña Mo
X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña Mo

 C¸c tæ cã kho¶ng c¸ch tæ ®Òu nhau

 Tæ cã tÇn sè (tÇn suÊt) lín nhÊt lµ tæ
chøa Mo
 C¸c tæ cã kho¶ng c¸ch tæ kh«ng ®Òu nhau

 Tæ cã mËt dé ph©n phèi lín nhÊt lµ tæ

chøa Mo
 X¸c ®Þnh gi¸ trÞ gÇn ®óng cña Mo
fMo  fMo 1
Mo  xMo min  hMo
( fMo  fMo 1)  ( fMo  fMo 1)
DM o  DM o 1
M o  xM o min  hM o
( DM o  DM o 1 )  ( DM o  DM o 1 )

Víi:
• xMomin: giíi h¹n dưíi cña tæ chøa Mo
• hMo: kho¶ng c¸ch tæ cña tæ chøa Mo
• fMo (DMo): tÇn sè (mËt ®é) cña tæ chøa Mo
• fMo-1(Dmo-1): tÇn sè (mËt ®é) cña tæ liÒn trưíc tæ chøa Mo
• fMo+1(Dmo+1): tÇn sè (mËt ®é) cña tæ liÒn sau tæ chøa Mo
NhËn xÐt t×nh h×nh lư¬ng thùc t¹i ®Þa phư¬ng

Khèi lượng lư¬ng thùc

b×nh qu©n (kg/người) Sè người (người)

400 – 500 10
500 – 600 30
600 – 700 45
700 – 800 80
800 – 900 30
900 – 1000 5
X¸c ®Þnh Mo?
2.4 Trung vÞ - Me (Median)

 KN
Trung vÞ lµ lượng biÕn cña ®¬n vÞ ®øng
ë vÞ trÝ chÝnh gi÷a trong d·y sè lượng
biÕn
 TÝnh chÊt
 Trung vÞ ph©n chia d·y sè lượng biÕn
thµnh hai phÇn cã sè lượng ®¬n vÞ tæng
thÓ b»ng nhau.
 Tæng c¸c ®é chªnh lÖch tuyÖt ®èi gi÷a c¸c
lượng biÕn víi trung vÞ lµ mét trÞ sè nhá
nhÊt (so víi sè b×nh qu©n hay Mo)
2.4 Trung vÞ - Me (Median)

 T¸c dông
 Trung vÞ kh«ng san b»ng, bï trõ chªnh
lÖch gi÷a c¸c lượng biÕn dïng trung vÞ
®Ó bæ sung hoÆc thay thÕ sè b×nh qu©n
céng
 TÝnh chÊt 2 đưîc øng dông trong nhiÒu
c«ng t¸c kü thuËt vµ phôc vô c«ng céng
2.4 Trung vÞ - Me (Median)

 Phư¬ng ph¸p x¸c ®Þnh trung vÞ:

– Bưíc 1: X¸c ®Þnh vÞ trÝ chÝnh gi÷a ( vÞ trÝ
cña ®¬n vÞ ®øng ë vÞ trÝ chÝnh gi÷a).
vÞ trÝ trung vÞ lµ ®¬n vÞ thø (n+1)/2
2.4 Trung vÞ - Me (Median)

 Bưíc 2: X¸c ®Þnh trung vÞ:

 §èi víi d·y sè lượng biÕn kh«ng cã
kho¶ng c¸ch tæ
• NÕu sè ®¬n vÞ lµ lÎ th× Me = xm+1
• NÕu sè ®¬n vÞ lµ ch½n th× xm  xm 1
Me 
2
2.4 Trung vÞ - Me (Median)

 §èi víi d·y sè lượng biÕn cã kho¶ng c¸ch tæ

• X¸c ®Þnh tæ chøa trung vÞ (tæ chøa ®¬n vÞ ®øng ë
vÞ trÝ chÝnh gi÷a)
• X¸c ®Þnh GT gÇn ®óng cña trung vÞ theo CT

f i
 SMe1
Me xMemin  hMe 2
fMe
NhËn xÐt t×nh h×nh lư¬ng thùc t¹i ®Þa
phư¬ng
Khèi lượng lư¬ng thùc
Sè người (người)
b×nh qu©n (kg/người)
400 – 500 10
500 – 600 30
600 – 700 45
700 – 800 80
800 – 900 30
900 – 1000 5
X¸c ®Þnh Me?
2.5 Ph©n vÞ

 Ph©n vÞ chia d·y sè thµnh n phÇn cã sè

lượng ®¬n vÞ tæng thÓ b»ng nhau.
 Trong thùc tÕ người ta hay dïng:
–Tø ph©n vÞ
–ThËp ph©n vÞ
–B¸ch ph©n vÞ
Tø ph©n vÞ

 Tµi liÖu ph©n tæ kh«ng cã kho¶ng c¸ch tæ:

–Q1: tø ph©n vÞ thø nhÊt: lµ lượng biÕn ®øng ë
vÞ trÝ thø (n+1)/4
–Q2: tø ph©n vÞ thø hai: chÝnh lµ trung vÞ: lµ
lượng biÕn ®øng ë vÞ trÝ thø 2(n+1)/4
–Q3: tø ph©n vÞ thø ba: lµ lượng biÕn ®øng ë
vÞ trÝ thø 3(n+1)/4
Tø ph©n vÞ

 Tµi liÖu ph©n tæ cã kho¶ng c¸ch tæ:

1
 f  SQ11
Q1  xQ1min  hQ1  4
f Q1

3
 f  SQ 31
Q3  xQ 3 min  hQ 3  4
fQ3
 ¸p dông tÝnh Q1 vµ Q3 cho VD
III. §é biÕn thiªn tiªu thøc
1. ý nghÜa cña ®é biÕn thiªn tiªu thøc
 §¸nh gi¸ tr×nh ®é ®¹i biÓu cña sè b×nh qu©n
 Ph¶n ¸nh ®Æc trưng cña d·y sè vÒ ph©n phèi,
kÕt cÊu, tÝnh chÊt ®ång ®Òu cña tæng thÓ…
 Ph¶n ¸nh chÊt lượng c«ng t¸c vµ nhÞp ®iÖu
hoµn thµnh kÕ ho¹ch chung cña tæng thÓ
còng nh cña tõng bé phËn
 §é biÕn thiªn tiªu thøc cßn đưîc dïng trong
nhiÒu trường hîp nghiªn cøu thèng kª kh¸c
2. C¸c tham sè ®o ®é biÕn thiªn tiªu thøc

 Kho¶ng biÕn thiªn

 §é tr¶i gi÷a

 §é lÖch tuyÖt ®èi

 Phư¬ng sai

 §é lÖch tiªu chuÈn

 HÖ sè biÕn thiªn
2.1 Kho¶ng biÕn thiªn - R*

 Kho¶ng biÕn thiªn lµ ®é lÖch gi÷a lượng

biÕn lín nhÊt vµ lượng biÕn nhá nhÊt
trong d·y sè lượng biÕn
 R* = Xmax - Xmin
XÐt vÝ dô: NSLD cña 2 tæ CN (5 người/tæ) (®v:sp/h)

Tæ 1 40 50 60 70 80 x1 = 60 R* = 40

Tæ 2 58 59 60 61 62 x2 = 60 R* = 4
NhËn xÐt vÒ ưu, nhưîc ®iÓm cña R*

 ¦u ®iÓm
DÔ tÝnh to¸n, x¸c ®Þnh
 Nhưîc ®iÓm
ChØ liªn quan ®Õn Xmax vµ Xmin mµ
kh«ng tÝnh tíi c¸c lượng biÕn kh¸c trong
DS  kh«ng toµn diÖn, dÔ dÉn ®Õn sai sè
2.2 §é tr¶i gi÷a

 §é tr¶i gi÷a (RQ) lµ chªnh lÖch gi÷a tø

ph©n vÞ thø 3 vµ tø ph©n vÞ thø nhÊt
 CT: RQ = Q3 – Q1
2.3 §é lÖch tuyÖt ®èi

 §é lÖch tuyÖt ®èi n

trung b×nh lµ sè  x x i
b×nh qu©n céng dx  i 1
cña c¸c ®é lÖch n
tuyÖt ®èi gi÷a
n
lượng biÕn víi sè
b×nh qu©n cña c¸c
 x x fi i
dx  i 1
n
lượng biÕn ®ã
f
i 1
i
2.4 Phư¬ng sai - 2

 Phư¬ng sai lµ sè b×nh qu©n céng cña b×nh

phương c¸c ®é lÖch gi÷a lượng biÕn víi sè
b×nh qu©n cña c¸c lượng biÕn ®ã.
 C«ng thøc 1 (trường hîp DS kh«ng ph©n
tæ)

 x  x   x
n n
2 2


i i
2 2
x  i 1
 i 1
 x
n n
 C«ng thøc 2 (trường hîp DS ®· ph©n tæ
– mçi lượng biÕn xi cã tÇn sè xuÊt hiÖn
lµ fi)

 x  x   f  x
n n
2 2
 fi

i i i
2 2
x  i 1
n
 i 1
n
 x
f i 1
i fi 1
i
NhËn xÐt vÒ ưu, nhưîc ®iÓm cña 2

 ¦u ®iÓm
Trong c«ng thøc tÝnh to¸n ®· bao gåm tÊt
c¶ c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ  toµn diÖn h¬n R*
 Nhưîc ®iÓm
- KhuÕch ®¹i sai sè
- §¬n vÞ tÝnh to¸n kh«ng ®ång nhÊt
2.5 §é lÖch tiªu chuÈn - 
 §é lÖch tiªu chuÈn lµ khai phương cña
phương sai.
 C«ng thøc:

 x  x 
n n
2
 i
x 2


i
2
x  i 1
 i 1
 x
n n

 x  x   f
n n
2
 i  fi
x 2


i i
2
x  i 1
n
 i 1
n
 x
f i 1
i f
i 1
i
NhËn xÐt vÒ ưu, nhưîc ®iÓm cña 

 ¦u ®iÓm
- Trong c«ng thøc tÝnh to¸n ®· bao gåm tÊt
c¶ c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ  toµn diÖn h¬n R*
- Kh«ng khuÕch ®¹i sai sè  tèt h¬n 2

§é lÖch tiªu chuÈn lµ chØ tiªu ®o ®é biÕn

thiªn kh¸ toµn diÖn
 Nhưîc ®iÓm:
Kh«ng so s¸nh đưîc ®é biÕn thiªn gi÷a 2
®¹i lượng kh¸c lo¹i
2.6 HÖ sè biÕn thiªn

 HÖ sè biÕn thiªn đưîc sö dông khi gi¸ trÞ b×nh

qu©n cña hai tæng thÓ so s¸nh kh¸c nhau nhiÒu
hoÆc so s¸nh hai hiÖn tượng kh¸c nhau
 C«ng thøc:

 
Vx  100% Vx  100%
x Mo

Vx   100%
Me
Chương V

Håi qui vµ tương quan

Néi dung chÝnh

 Mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn tượng vµ phương

ph¸p håi qui tương quan
 Liªn hÖ tương quan tuyÕn tÝnh
 Liªn hÖ tương quan phi tuyÕn
I. Mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn tượng vµ
phương ph¸p håi qui tương quan
 Mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn tượng KT – XH
 Phương ph¸p håi quy tương quan
KN
C¸c bước thùc hiÖn
1. Mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn tượng KT-XH

 Liªn hÖ hµm sè
y = a + bx
s = v*t
Cường ®é cña liªn hÖ: hoµn toµn chÆt chÏ
 Liªn hÖ tương quan
Cường ®é cña liªn hÖ: kh«ng hoµn toµn
chÆt chÏ
2 Phương ph¸p håi quy tương
quan
 KN
 C¸c bước thùc hiÖn:
 X¸c ®Þnh mèi liªn hÖ, tiªu thøc nguyªn nh©n
(biÕn ®éc lËp), tiªu thøc kÕt qu¶ (biÕn phô thuéc)
 X¸c ®Þnh h×nh thøc vµ tÝnh chÊt cña liªn hÖ
 LËp phương tr×nh lý thuyÕt biÓu diÔn liªn hÖ
 TÝnh to¸n vµ gi¶i thÝch ý nghÜa cña tham sè
 §¸nh gi¸ møc ®é (cường ®é) chÆt chÏ cña liªn hÖ
 II. Liªn hÖ tương quan tuyÕn tÝnh
1. Liªn hÖ tương quan tuyÕn tÝnh ®¬n
biÕn
XÐt vÝ dô: theo dâi liªn hÖ gi÷a chi phÝ qu¶ng c¸o (CPQC)
(ngh×n USD) vµ doanh sè (DS) (ngh×n sp) cña mét mÆt hµng míi
CP
QC 1 3 4 5 6 7 9 12 14 15
($)

DS
(ngh 2 8 9 15 15 20 23 25 22 36
sp)
BiÓu diÔn mèi liªn hÖ gi÷a 2 tiªu thøc

$40

§ường liªn 36
$35
hÖ thùc tÕ
$30

$25 25
23
22
$20 20 DS

$15 15 15

$10
8
9 §ường håi
$5
quy lý thuyÕt
2
$-
1 3 4 5 6 7 9 12 14 15
Tiªu thøc nguyªn nh©n: CP qu¶ng c¸o: x
Tiªu thøc kÕt qu¶: doanh sè: y

 §ường håi quy lý thuyÕt lµ ®ường th¼ng

®ược biÓu diÔn b»ng hµm sè: y = a + bx
trong ®ã: x: tt nguyªn nh©n
y: tt kÕt qu¶
a: tham sè tù do
b: hÖ sè håi quy tuyÕn tÝnh
Dïng phương ph¸p b×nh phương nhá nhÊt ®Ó
x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña a vµ b

Gi¶i hÖ phương tr×nh ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ

cña a,b

 y  na  b x

 xy  a  x  b  x 2
 Cã thÓ x¸c ®Þnh ®ược a, b b»ng
c¸ch sö dông c«ng thøc

 xy  x  y
b 
  x2

a  y  b  x

ý nghÜa cña tham sè: a? b?

 §¸nh gi¸ møc ®é chÆt chÏ cña liªn hÖ

Sö dông hÖ sè tương quan r:

r b
x xyxy r
 x  xy  y
i i
r
y x y  x  x  y  y
2 2
i i
ý nghÜa cña hÖ sè tương quan

 BiÓu thÞ cường ®é cña liªn hÖ

r =  1  liªn hÖ hoµn toµn chÆt chÏ (hµm sè)
|r| -> 1  liªn hÖ cµng chÆt chÏ
r = 0  kh«ng cã liªn hÖ
 BiÓu hiÖn tÝnh chÊt cña liªn hÖ
r > 0  tương quan thuËn
r < 0  tương quan nghÞch
 2.Liªn hÖ tương quan tuyÕn tÝnh ®a
biÕn

 Nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a nhiÒu tiªu

thøc nguyªn nh©n víi mét tiªu thøc kÕt
qu¶
 Hµm sè: y = a0 + a1x1 + a2x2 + … + anxn
 HÖ phương tr×nh x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tham sè

y  na0 a1x1 a2 x2 .......an xn


x1y  a0 x1 a1x1 a2 x1x2.......an x1xn
2


x2 y  a0 x2 a1x1x2 a2 x2 .......an x2xn
2

..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
..........
......

xn y  a0 xn a1x1xn a2 x2xn.......an xn
2

HÖ sè tương quan béi ®ược dïng ®Ó ®¸nh
gi¸ tr×nh ®é chÆt chÏ cña liªn hÖ

 
2
y
2
y ( x , x , x ,...., x )
R 1 2 3 n

 2
y

 2
y x ,x , x 3 ,...., x
R  1 2 n

 y
2
C«ng thøc tÝnh 2y ; 2yx1,x1…,xn; 2y(x1,x1…,xn)

 2

 ( y  y) 2

y
n

 2

 (y LT
 y) 2

yx
n

 2

 (y  y LT 2
)
y( x)
n
Dïng tham sè tương quan chuÈn ho¸
®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ¶nh hëng cña tõng tiªu thøc
nguyªn nh©n tíi tiªu thøc kÕt qu¶
a j   x
 j  j

 y

Víi: - j : tham sè tương quan chuÈn ho¸ cña tiªu

thøc nguyªn nh©n j
- aj : tham sè håi quy cña tiªu thøc nguyªn
nh©n j
- xj : ®é lÖch tiªu chuÈn cña tiªu thøc nguyªn
nh©n j
- y : ®é lÖch tiªu chuÈn cña tiªu thøc kÕt qu¶ y
III. Liªn hÖ tương quan phi tuyÕn

 Mét sè hµm håi quy phi tuyÕn:

 Hµm parabol: y = a + bx + cx2

 Hµm hyperpol: y = a +b.1/x

 Tû sè tương quan: ®¸nh gi¸ tr×nh ®é chÆt

chÏ cña liªn hÖ
y = a + bx + cx2

 TiÕn hµnh c¸c bước ph©n tÝch

 HÖ phương tr×nh x¸c ®Þnh tham sè
y  nabxcx2

xy axbx cx
2 3

 x2 y  a x2 b x3 c x4
   
y = a + b.1/x

 TiÕn hµnh c¸c bước ph©n tÝch

 HÖ phương tr×nh x¸c ®Þnh tham sè
 1
 y  na  bx
 1 1 1
 y  a  b 2
 x x x
Tû sè tương quan

C¸c c«ng thøc:

 2
y  2
y (x)  2
yx
   
 2
y  2
y

 y2 ( x )
  1
 2
y
Gi¶i thÝch ý nghÜa c¸c ký hiÖu trong CT

 2y = phương sai cña tiªu thøc kÕt qu¶ y

 2yx = phương sai cña tt kÕt qu¶ y do
¶nh hưëng cña x
 2y(x) = phương sai cña tt kÕt qu¶ y do
¶nh hưëng cña c¸c tt nguyªn nh©n kh¸c
ngoµi x
C«ng thøc tÝnh 2y ; 2yx; 2y(x)

 2

 ( y  y) 2

y
n

 2

 (y LT
 y) 2

yx
n

 2

 (y  y LT 2
)
y( x)
n
Chương VI

D·y sè thêi gian

I. D·y sè thêi gian

1.KN - CÊu t¹o - Ph©n lo¹i

a. Kh¸i niÖm
Lµ d·y c¸c trÞ sè cña chØ tiªu thèng kª ®ược
s¾p xÕp theo thø tù thêi gian
N¨m 1997 1998 1999 2000 2001 2002
Gi¸ trÞ XK
(triÖu USD)
10,0 10,2 11,0 11,8 13,0 14,8
b. CÊu t¹o

Thêi gian
§é dµi gi÷a 2 thêi gian liÒn nhau (cã thùc
hoÆc quy ước) ®ược gäi lµ kho¶ng c¸ch
thêi gian
Lưu ý:
Kho¶ng c¸ch thêi gian nªn b»ng nhau ®Ó
t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc tÝnh to¸n vµ ph©n
tÝch
b. CÊu t¹o

 ChØ tiªu vÒ hiÖn tượng nghiªn cøu:

TrÞ sè cña chØ tiªu: møc ®é cña DSTG
Lưu ý:
§¶m b¶o tÝnh chÊt cã thÓ so s¸nh ®ược cña
c¸c møc ®é trong DSTG
- Néi dung tÝnh to¸n thèng nhÊt

- Phương ph¸p tÝnh to¸n thèng nhÊt

- Ph¹m vi tÝnh to¸n thèng nhÊt

 c. Ph©n lo¹i
D·y sè thêi kú D·y sè thêi ®iÓm
Lµ d·y sè mµ mçi møc Lµ d·y sè mµ mçi møc ®é
®é cña nã biÓu hiÖn quy cña nã biÓu hiÖn quy m«,
m«, khèi lượng cña hiÖn khèi lượng cña hiÖn
tượng trong tõng kho¶ng tượng t¹i mét thêi ®iÓm
thêi gian nhÊt ®Þnh nhÊt ®Þnh.
§Æc ®iÓm: §Æc ®iÓm
-Kho¶ng c¸ch thêi gian -Møc ®é ph¶n ¸nh quy m«
¶nh hưởng ®Õn møc ®é t¹i thêi ®iÓm
-Cã thÓ céng dån c¸c -Kh«ng thÓ céng dån c¸c
møc ®é møc ®é
2. ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu d·y sè thêi
gian

 Nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm vÒ sù biÕn

®éng cña hiÖn tượng qua thêi gian
 Ph¸t hiÖn xu hưíng ph¸t triÓn vµ tÝnh quy
luËt cña hiÖn tượng
 Dù ®o¸n møc ®é cña hiÖn tượng trong
tương lai
II. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch DSTG

 Møc ®é b×nh qu©n theo thêi gian

 Lượng t¨ng/gi¶m tuyÖt ®èi
 Tèc ®é ph¸t triÓn
 Tèc ®é t¨ng/gi¶m
 Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng/gi¶m
 B¶ng chØ tiªu ph©n tÝch DSTG
N¨m 1997 1998 1999 2000 2001 2002
xi ($)
x ($)
i ($)
i ($)
 ($)
13 ti (%)
Ti (%)
t (%)
ai (%)
Ai (%)
a (%)
gi ($)
1 Møc ®é b×nh qu©n theo thêi gian

a. Møc ®é b×nh qu©n ®èi víi DS thêi kú

Sö dông sè b×nh qu©n céng gi¶n ®¬n
C«ng thøc:

 xi
x  i 1
n
Møc ®é b×nh qu©n theo thêi gian

b. Møc ®é b×nh qu©n ®èi víi DS thêi ®iÓm

§iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ tÝnh ®ược møc ®é
b×nh qu©n:
 Møc ®é cuèi cïng cña kho¶ng c¸ch thêi
gian trước b»ng møc ®é ®Çu tiªn cña
kho¶ng c¸ch thêi gian sau
 Gi÷a c¸c thêi ®iÓm ghi chÐp sè liÖu, hiÖn t-
ượng biÕn ®éng tương ®èi ®Òu ®Æn
 Phương ph¸p tÝnh ( k/c thêi gian b»ng nhau)
 TÝnh møc ®é b×nh qu©n cña tõng kho¶ng
c¸ch thêi gian (sè b×nh qu©n cña tõng
nhãm 2 møc ®é)
 X¸c ®Þnh møc ®é b×nh qu©n trong c¶ giai
®o¹n (sè b×nh qu©n cña c¸c møc ®é b×nh
qu©n tõng kho¶ng c¸ch)

VÝ dô:
Ngµy 1/4/03 1/5/03 1/6/03 1/7/03
GT hµng tån kho (tr$) 3560 3640 3700 3540
C«ng thøc tæng qu¸t

x1 xn
 x2  x3  x4 ...  xn 1 
x 2 2
n 1
Phương ph¸p tÝnh
( k/c thêi gian kh«ng b»ng nhau)
C«ng thøc tæng qu¸t

n Trong ®ã:
x f
i i  xi: møc ®é b×nh qu©n
cña k/c thêi gian i
x i 1
n  fi: ®é dµi tương ®èi

f
i 1
i cña k/c thêi gian i
 n: sè kho¶ng c¸ch thêi
gian ®ược theo dâi
2 Lượng t¨ng/gi¶m tuyÖt ®èi ():

a) Lượng t¨ng/gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn (i)

KN: Lµ chªnh lÖch gi÷a møc ®é cña kú
nghiªn cøu so víi møc ®é cña kú ®øng liÒn
trước ®ã
i cho biÕt lượng t¨ng/gi¶m b»ng sè tuyÖt ®èi
cña hiÖn tượng gi÷a hai kú quan s¸t liÒn
nhau
C«ng thøc: i = xi – xi-1 (i=2,n)
b) Lượng t¨ng/gi¶m tuyÖt ®èi ®Þnh gèc i

KN:
Lµ chªnh lÖch gi÷a møc ®é kú nghiªn cøu
víi møc ®é kú ®ược chän lµm gèc cè ®Þnh.
i cho thÊy lượng t¨ng/gi¶m b»ng sè tuyÖt
®èi cña hiÖn tượng gi÷a kú nghiªn cøu víi
gèc so s¸nh
CT: i = xi – x1 (i=2,n)
NhËn xÐt quan hÖ gi÷a c¸c i vµ n
 2 = x 2 – x 1
 3 = x 3 – x 2

 4 = x 4 – x 3 i = xn – x1 = n
 ……………

 n = xn – xn-1

 Lượng t¨ng/gi¶m tuyÖt ®èi ®Þnh gèc kú

nghiªn cøu b»ng tæng c¸c lượng t/g tuyÖt
®èi liªn hoµn tÝnh tíi kú nghiªn cøu
c) Lượng t¨ng/gi¶m tuyÖt ®èi b×nh qu©n 

KN n

 Lµ sè b×nh qu©n cña  i

c¸c lượng t¨ng/gi¶m  i 2
tuyÖt ®èi liªn hoµn n 1
  cho thÊy møc ®é
®¹i diÖn vÒ lượng
t¨ng/gi¶m tuyÖt ®èi
qua c¸c kú n

 CT:
n 1
3. Tèc ®é ph¸t triÓn (t):

 KN:
Tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn lµ tû sè gi÷a
møc ®é kú nghiªn cøu víi møc ®é kú liÒn
trước ®ã.
 ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña
hiÖn tượng gi÷a hai thêi gian liÒn nhau
 CT: ti = xi/xi-1 (i=2,n)
 §¬n vÞ: (lÇn) hoÆc (%)
b) Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc (Ti)

 Lµ tû sè gi÷a møc ®é kú nghiªn cøu víi

møc ®é kú ®ược chän lµm gèc.
 Ti ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña hiÖn tượng
so víi k× ®ược chän lµm gèc ®èi chiÕu
 C«ng thøc tÝnh: Ti = xi/x1 (i = 2,n)
NhËn xÐt quan hÖ gi÷a c¸c ti vµ Tn
 t2 = x2/x1
 t3 = x3/x2

 t4 = x4/x3 ti = xn/x1 = Tn

 ……………

 tn = xn/xn-1

 Tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc kú nghiªn cøu

b»ng tÝch c¸c tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn
tÝnh tíi kú nghiªn cøu
c) Tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n (t)

n
KN
t  n 1  ti


Lµ sè b×nh qu©n cña c¸c tèc

i 2
®é ph¸t triÓn liªn hoµn
 Tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n t  n 1 Tn
cho thÊy møc ®é ®¹i diÖn
cña tèc ®é ph¸t triÓn trong
kho¶ng thêi gian ®ã xn
t  n 1
 CT
x1
 4. Tèc ®é t¨ng/gi¶m

a) Tèc ®é t¨ng/gi¶m liªn hoµn (ai) i

ai 
KN: lµ tû sè so s¸nh gi÷a lượng xi 1
t¨ng/gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn víi
møc ®é kú gèc liªn hoµn xi  xi 1
 ai cho biÕt lượng t¨ng/gi¶m ai 
b»ng sè tương ®èi cña hiÖn tượng
x i 1

gi÷a hai kú quan s¸t liÒn nhau

CT
ai  ti  1(100%)
b) Tèc ®é t¨ng/gi¶m ®Þnh gèc (Ai)

 KN
Tèc ®é t¨ng/gi¶m ®Þnh gèc lµ tû sè so s¸nh gi÷a
lượng t¨ng/gi¶m ®Þnh gèc víi møc ®é kú gèc cè
®Þnh
 Ai cho biÕt lượng t¨ng/gi¶m b»ng sè tương
®èi cña hiÖn tượng gi÷a kú nghiªn cøu víi kú
gèc cè ®Þnh
 CT: Ai = Δi/y1 = (yi – y1)/y1 = Ti – 1 (lÇn)
NÕu Ti tÝnh b»ng % th× Ai = Ti - 100
c) Tèc ®é t¨ng/gi¶m b×nh qu©n

 KN
Lµ chØ tiªu tương ®èi nãi lªn nhÞp ®iÖu
t¨ng/gi¶m ®¹i diÖn t¹i thêi kú nhÊt ®Þnh
 CT: a = t – 1 (100%)
5 Gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña 1% t¨ng/gi¶m: gi

KN i

gi 
1% t¨ng hoÆc gi¶m ai
cña tèc ®é t¨ng/gi¶m
xi  xi 1
liªn hoµn th× tương gi 
øng víi trÞ sè tuyÖt xi  xi 1
100
®èi lµ bao nhiªu xi 1
 CT xi 1
gi 
100
 B¶ng chØ tiªu ph©n tÝch DSTG
N¨m 1997 1998 1999 2000 2001 2002
xi ($) 10,0 10,2 11,0 11,8 13,0 14,8
x ($) 11,8
i ($) - 0,2 0,8 0,8 1,2 1,8
i ($) - 0,2 1,0 1,8 3,0 4,8
 ($) 0,96
ti (%) - 102,0 107,8 107,3 110,2 113,8
Ti (%) - 102,0 110,0 118,0 130,0 148.0
t (%) 108,16
ai (%) - 2,0 7,8 7,3 10,2 13,8
Ai (%) - 2,0 10,0 18,0 30,0 48,0
a (%) 8,16
gi ($) - 0,100 0,102 0,110 0,118 0,130
Lưu ý

ChØ nªn tÝnh c¸c chØ tiªu b×nh qu©n

khi c¸c møc ®é trong d·y sè biÕn
®éng cïng xu hưíng (cïng t¨ng
hoÆc cïng gi¶m)
III – Các phương pháp biểu
hiện xu hướng phát triển của
hiện tượng
 Mục đích chung của các phương pháp:
Loại bỏ tác động của các nhân tố ngẫu
nhiên để phản ánh xu hướng phát triển của
hiện tượng
 1 – Phương pháp mở rộng
khoảng cách thời gian
-Phạm vi áp dụng:
Dãy số thời gian có khoảng cách thời gian tương
đối ngắn và có nhiều mức độ mà chưa biểu hiện
được xu hướng phát triển của hiện tượng.
VD :
Tháng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Sản lượng 40 36 41 38 42 48 40 45 50 49 46 42
(1000 tấn)
- Nội dung của phương pháp
Từ dãy số thời gian đã cho xây dựng một dãy số
thời gian mới bằng cách mở rộng khoảng cách thời
gian.
VD trên : Mở rộng khoảng cách thời gian từ tháng
sang quý.

Quý I II III IV
Sản lượng 117 128 135 137
(1000 tấn)
2 – Phương pháp số bình
quân di động (số bình quân
trượt)

- Phạm vi áp dụng:
Dãy số có khoảng cách thời gian bằng
nhau và có mức độ giao động khi tăng khi
giảm nhưng mức độ giao động không lớn
lắm.
- Nội dung của phương pháp:
Từ dãy số thời gian đã cho xây dựng dãy số
thời gian mới với các mức độ là các số bình
quân di động.

Số bình quân di động là số bình quân cộng

của một nhóm nhất định các mức độ của
dãy số được tính bằng cách loại trừ dần các
mức độ đầu, đồng thời thêm vào các mức
độ tiếp theo sao cho số lượng các mức độ
tham gia tính số bình quân không thay đổi.
 Chú ý:
Tuỳ theo đặc điểm, tính chất của hiện tượng
để xác định số các mức độ tham gia tính số
bình quân trượt.
- Từ một dãy số có n mức độ, tính số bình
quân trượt theo nhóm m mức độ thì số các
mức độ của dãy số mới sẽ là (n-m+1).
3 – Phương pháp hồi qui
- Nội dung phương pháp:
Trên cơ sở dãy số thời gian, XD phương trình
hồi qui để biểu hiện xu hướng phát triển của hiện
tượng.
Dạng tổng quát của phương trình hồi qui theo
thời gian (còn gọi là hàm xu thế):
yt = f ( t, a0, a1, .... , an)
với t là biến số thời gian.
Đường hồi quy lý thuyết có thể có dạng:
 tuyến tính (nếu các δi xấp xỉ nhau)
 Parabol (nếu các ti xấp xỉ nhau)
VÝ dô:

N¨m GTXK ($) 480 1.2

1996 425 460

1

0.8
1997 430
440 0.6

1998 432 0.4

1999 445 420

0.2

2000 452 400

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
0

2001 452 GTXK

Linear (GTXK)

2002 455
 ???
4. Nghiªn cøu biÕn ®éng thêi vô

a. Kh¸i niÖm
BiÕn ®éng lÆp ®i lÆp l¹i cña hiÖn tượng
trong tõng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh lµm
cho møc ®é cña nã lóc t¨ng, lóc gi¶m
Nguyªn nh©n:
 Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn

 Do tËp qu¸n sinh ho¹t cña d©n c.

b. ChØ sè thêi vô

 §Ó ph¶n ¸nh biÕn

®éng thêi vô, sö dông
chØ sè thêi vô yi
Ii  *100%
 C«ng thøc: y

trong ®ã yi lµ møc dé bq cña c¸c møc dé cã cïng ten i

y lµ møc dé bq chung cña tÊt c¶ c¸c møc dé
IV. Mét sè phương ph¸p dù
b¸o thèng kª ng¾n h¹n
 Phương ph¸p sö dông lượng t¨ng/gi¶m
tuyÖt ®èi b×nh qu©n
 Phương ph¸p sö dông tèc ®é ph¸t triÓn
b×nh qu©n
 Phương ph¸p ngo¹i suy hµm xu thÕ
1. Phương ph¸p dù b¸o sö dông lượng
t¨ng/gi¶m tuyÖt ®èi b×nh qu©n
 Phương ph¸p nµy ®ược ¸p dông khi lượng t¨ng
hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi liªn hoµn cña hiÖn tượng
qua thêi gian xÊp xØ b»ng nhau.
yn+h = yn +  h
h: TÇm xa cña dù ®o¸n
yn: Møc ®é cuèi cïng cña d·y sè thêi gian
 : Lượng t¨ng gi¶m tuyÖt ®èi b×nh qu©n
2. Phương ph¸p dù b¸o sö dông
tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n
Phương ph¸p nµy ®ược ¸p dông khi tèc ®é
ph¸t triÓn liªn hoµn cña hiÖn tượng qua
thêi gian xÊp xØ b»ng nhau
yn+h = yn. th
h: TÇm xa cña dù ®o¸n
yn: Møc ®é cuèi cïng trong d·y sè
thêi gian
t: Tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n
3. Phương ph¸p ngo¹i suy hµm xu thÕ

 Phương ph¸p nµy dùa trªn hµm håi quy

biÓu diÔn xu thÕ ph¸t triÓn cña hiÖn tượng.
Ta cã hµm xu thÕ :
yt = f(t, a0, a1, a2, ...., an)
 Gi¸ trÞ dù ®o¸n:
yt+h = f(t+h, a0, a1, a2, ...., an)
Chương VII

ChØ sè

204
I. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i

1. KN
ChØ sè lµ chØ tiªu kinh tÕ biÓu hiÖn quan hÖ
so s¸nh gi÷a hai møc ®é nµo ®ã cña 1 hiÖn
tượng kinh tÕ x· héi.

205
2. Ph©n lo¹i:

 C¨n cø vµo ph¹m vi tÝnh to¸n

- ChØ sè c¸ thÓ: lµ nh÷ng chØ sè biÓu hiÖn
biÕn ®éng cña tõng phÇn tö, tõng ®¬n vÞ c¸
biÖt trong tæng thÓ nghiªn cøu
- ChØ sè tæ: ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña tõng
tæ, tõng bé phËn trong tæng thÓ nghiªn cøu
- ChØ sè chung: biÓu hiÖn biÕn ®éng cña tÊt
c¶ c¸c ®¬n vÞ, c¸c phÇn tö cña tæng thÓ
nghiªn cøu.
206
Ph©n lo¹i:

 C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña chØ tiªu thèng kª:

- ChØ sè cña chØ tiªu khèi lượng: lµ chØ sè
biÓu hiÖn sù biÕn ®éng cña c¸c chØ tiªu
khèi lượng.
- ChØ sè cña chØ tiªu chÊt lượng: biÓu hiÖn
biÕn ®éng cña c¸c chØ tiªu chÊt lượng.

207
Ph©n lo¹i:
 C¨n cø vµo t¸c dông cña chØ sè:
- ChØ sè ph¸t triÓn: biÓu hiÖn biÕn ®éng cña
hiÖn tượng qua thêi gian
- ChØ sè kh«ng gian: biÓu hiÖn sù biÕn ®éng
cña hiÖn tượng qua nh÷ng kh«ng gian
kh¸c nhau.
- ChØ sè kÕ ho¹ch: biÓu hiÖn c¸c nhiÖm vô
kÕ ho¹ch hay t×nh h×nh thùc hiÖn
- ChØ sè thêi vô: biÓu hiÖn tÝnh chÊt vµ møc
biÕn ®éng thêi vô.
208
* T¸c dông

BiÓu hiÖn sù biÕn Biểu hiện sự biến

®éng cña hiÖn tượng động của hiện tượng
qua thêi gian qua không gian
Biểu hiện biến động Biểu hiện nhiệm vụ
thời vụ kế hoạch và tình hình
thực hiện kế hoạch
Phân tích ảnh hưởng biến động của từng
nhân tố tới biến động của tổng thể 209
II. Phương ph¸p tÝnh chØ sè:
1 ChØ sè c¸ thÓ:
a)ChØ sè c¸ thÓ ph¸t triÓn
 KN: ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña
tõng phÇn tö, tõng ®¬n vÞ c¸ biÖt
qua thêi gian. x1
 CT ix 
víi x1 lµ møc ®é kú nghiªn cøu; x0
x0 lµ møc ®é ë k× gèc
 §¬n vÞ: (lÇn) hoÆc (%)

210
1 ChØ sè c¸ thÓ:

b. ChØ sè c¸ thÓ kh«ng gian:

 KN: ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña xA
tõng phÇn tö, tõng ®¬n vÞ cña ix A / B 
hiÖn tượng t¹i c¸c kh«ng gian
kh¸c nhau.
xB
 C«ng thøc:
Với:
xA: mức độ của chỉ tiêu x tại không gian A
xB: mức độ của chỉ tiêu x tại không gian B
Lưu ý: có thể tính đưược ixB/A
211
1 ChØ sè c¸ thÓ
c. ChØ sè c¸ thÓ kÕ ho¹ch:

 ChØ sè c¸ thÓ nhiÖm  ChØ sè c¸ thÓ thùc hiÖn

vô kÕ ho¹ch: dïng ®Ó kÕ ho¹ch: dïng ®Ó kiÓm
lËp kÕ ho¹ch vÒ mét tra t×nh h×nh thùc hiÖn
chØ tiªu nµo ®ã kÕ ho¹ch vÒ mét chØ tiªu
nµo ®ã.

x NV xTH x1
ixNV  ixTH  
x0 x NV x NV
212
Chó ý

 §èi víi nh÷ng chØ tiªu mµ trÞ sè cña nã cµng

lín cµng tèt th× ixTH tÝnh ra lín h¬n 100% lµ
hoµn thµnh vượt møc kÕ ho¹ch cßn nhá h¬n
100% th× kh«ng hoµn thµnh kÕ ho¹ch.
 §èi víi nh÷ng chØ tiªu mµ trÞ sè cña nã cµng
nhá cµng tèt th× ixTH tÝnh ra nhá h¬n 100% lµ
hoµn thµnh vượt møc kÕ ho¹ch cßn lín h¬n
100% th× kh«ng hoµn thµnh kÕ ho¹ch.
213
2. ChØ sè chung

a)ChØ sè chung ph¸t triÓn

 Kn: ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña toµn bé c¸c
®¬n vÞ, phÇn tö trong tæng thÓ nghiªn cøu
theo thêi gian
 XÐt vÝ dô

214
 T×nh h×nh xuÊt khÈu cña c«ng ty X n¨m
2012 vµ 2013
N¨m 2012 N¨m 2013
MÆt hµng
Gi¸ xuÊt Lượng xuÊt Gi¸ xuÊt Lượng xuÊt
khÈu ($/t) khÈu (t) khÈu ($/t) khÈu (t)

A 560 3000 545 2400

B 710 1500 710 1600

C 1130 1200 1150 1600 215

Yªu cÇu: NhËn xÐt sù biÕn ®éng vÒ gi¸
xuÊt khÈu nãi chung cña doanh nghiÖp

CÇn gi¶i quyÕt 2 vÊn ®Ò:

 Tæng hîp gi¸ c¶ cña 3 lo¹i hµng ho¸
kh¸c nhau
 XÐt riªng sù biÕn ®éng cña gi¸ (kh«ng
lÉn biÕn ®éng cña lượng xuÊt khÈu)

216
C«ng thøc tÝnh chØ sè chung vÒ gi¸

Ip 
 1 1
p  q
 0 1
p  q
217
Yªu cÇu: NhËn xÐt sù biÕn ®éng vÒ khèi
lượng xuÊt khÈu nãi chung cña doanh nghiÖp

Tương tù ®èi víi chØ sè chung ph¸t triÓn vÒ

lượng
Tæng hîp khèi lượng cña 3 lo¹i hµng ho¸
kh¸c nhau
XÐt riªng sù biÕn ®éng cña khèi lượng xuÊt
khÈu (kh«ng lÉn biÕn ®éng cña gi¸ xuÊt
khÈu)

218
C«ng thøc tÝnh chØ sè chung vÒ lượng

Iq 
 0 1
p  q
 0 0
p  q
219
Yªu cÇu: NhËn xÐt sù biÕn ®éng vÒ gi¸
trÞ xuÊt khÈu cña doanh nghiÖp

Có thể tổng hợp trực tiếp GTXK của

các mặt hàng khác nhau với nhau?

I pq 
 p q
1 1

 p q
0 0
220
 Phương pháp xây dựng chỉ số chung
phát triển

- Khi xây dựng chỉ số chung phát triển cần xác định
quyền số và thời kỳ quyền số.
- Quyền số là thành phần cố định ở cả tử số và mẫu
số, có tác dụng:
+ Nêu lên tầm quan trọng của từng bộ phận trong
tổng thể.
+ Là đơn vị thông ước chung để chuyển các phần tử
vốn không thể trực tiếp cộng với nhau trở thành
dạng đồng nhất có thể cộng với nhau.
221
- Cách chọn thời kỳ quyền số:
+ Đối với chỉ số của chỉ tiêu chất lượng,
quyền số là chỉ tiêu khối lượng có liên quan
và thường được cố định ở kỳ nghiên cứu.
+ Đối với chỉ số của chỉ tiêu khối lượng,
quyền số là chỉ tiêu chất lượng có liên quan
và thường được cố định ở kỳ gốc.
- Đối với chỉ tiêu tổng hợp, chỉ số chung phát
triển được tính bằng tỷ lệ so sánh giữa giá
trị của chỉ tiêu đó ở kỳ nghiên cứu so với
giá trị ở kỳ gốc.
222
b. ChØ sè chung kh«ng gian

 Kn: ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña toµn bé c¸c

®¬n vÞ, phÇn tö trong tæng thÓ nghiªn cøu
qua c¸c kh«ng gian kh¸c nhau
 Phương ph¸p x©y dùng c«ng thøc chØ sè
chung tương tù nh chØ sè chung ph¸t triÓn
- X¸c ®Þnh quyÒn sè (nh©n tè trung gian)
- Cè ®Þnh quyÒn sè
223
 TT A TT B

p ($/t) q (t) p ($/t) q (t)

MH X 400 1000 350 1500

MH Y 200 2000 250 1000
Yªu cÇu: X¸c ®Þnh IpA/B
QuyÒn sè: q
QuyÒn sè ®ược cè ®Þnh ë ®©u?
–ThÞ trưêng A?
–ThÞ trưêng B?
224
ChØ sè chung kh«ng gian vÒ lượng

 QuyÒn sè : p
 QuyÒn sè ®ược cè ®Þnh t¹i møc gi¸ b×nh
qu©n cña tõng mÆt hµng

pcd 
 p q
i i

q i

 Còng cã thÓ lÊy pc® lµ møc gi¸ quy ®Þnh

cña nhµ nước ®èi víi mÆt hµng ®ã 225
c. ChØ sè chung kÕ ho¹ch

 KN: biÓu hiÖn nhiÖm vô kÕ ho¹ch hoÆc

t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch vÒ mét chØ
tiªu nµo ®ã
 Phương ph¸p x©y dùng c«ng thøc chØ sè
chung kÕ ho¹ch tương tù nh c¸c trêng hîp
trªn

226
 C«ng thøc

I p NV 
 p NV  q NV
I q NV 
 p q0 NV

p 0  q NV  p q 0 0

I pTH 
 p
TH  qTH
I qTH 
 p NV  qTH
p NV  qTH p NV  q NV
227
III. HÖ thèng chØ sè

1. KN
HÖ thèng chØ sè lµ tËp hîp c¸c chØ sè cã
liªn hÖ víi nhau vµ mèi liªn hÖ ®ã ®ược
biÓu hiÖn b»ng mét biÓu thøc nhÊt ®Þnh.

228
T¸c dông cña hÖ thèng chØ sè:

 X¸c ®Þnh ®ược vai trß vµ ¶nh hưởng biÕn

®éng cña mçi nh©n tè ®èi víi biÕn ®éng
cña chØ tiªu tæng hîp
 Tõ hÖ thèng chØ sè, cã thÓ x¸c ®Þnh ®ược
mét chØ sè cha biÕt nÕu biÕt c¸c chØ sè cßn
l¹i.

229
2 Phương ph¸p x©y dùng hÖ thèng chØ sè

 Phương ph¸p x©y dùng hÖ thèng chØ sè nµy ®-

ược gäi lµ phương ph¸p liªn hoµn.
 §Æc ®iÓm
–ChØ tiªu tæng hîp cña hiÖn tượng bao gåm
bao nhiªu nh©n tè th× trong hÖ thèng chØ sè cã
bÊy nhiªu chØ sè nh©n tè.
–Mçi chØ sè nh©n tè cã quyÒn sè vµ thêi kú
quyÒn sè kh¸c nhau.
–Trong mét hÖ thèng chØ sè th× chØ sè cña chØ
tiªu tæng hîp b»ng tÝch c¸c chØ sè nh©n tè.

230
C¸c bước thùc hiÖn
Bước 1:
X¸c ®Þnh mèi liªn hÖ cña c¸c chØ tiªu.
vÝ dô:p * q * r = GTXK hoÆc: z * q = c
Bước 2:
X©y dùng chØ sè cña c¸c chØ tiªu nh©n tè còng
nh chØ tiªu tæng hîp.
Bước 3:
S¾p xÕp c¸c chØ sè theo mèi liªn hÖ trong biÓu
thøc
231
3. Phương ph¸p ph©n tÝch biÕn ®éng
b»ng HTCS

 Bước 1: X©y dùng hÖ thèng chØ sè

 Bước 2: TÝnh lượng t¨ng/ gi¶m tuyÖt
®èi
 Bước 3: TÝnh lượng t¨ng gi¶m
tương ®èi
 Bước 4: KÕt luËn

232
4. VËn dông HTCS ®Ó ph©n tÝch biÕn
®éng cña chØ tiªu b×nh qu©n

 C«ng thøc sè b×nh n

qu©n céng gia quyÒn x f i i
Sự biến động của x chịu ảnh x i 1
n
hưưởng của 2 nhân tố:
Bản thân xi f
i 1
i
fi hay cụ thể hơn là di

233
X©y dùng HTCS
 X¸c ®Þnh mèi quan hÖ
x
 x f
i i
xd
f
i i
Xây dựng công thức chỉ số
i
nhân tố và chỉ số tổng hợp
(1): Chỉ số cấu thành cố
định I 
 xd
1 1
(1)
x d
x
(2): Chỉ số ảnh hưởng kết
0 1
cấu
(3): Chỉ số chung phát triển
của chỉ tiêu bình quân I 
 xd 0 1
(2)
x d
dx
0 0

I 
 xd
1 1
(3)
x
x d
0 0 234
X©y dùng HTCS

 GhÐp c¸c chØ sè vµo hÖ thèng

I x  Idx  Ix

x d  x d
1 1 0 1

 xd1 1

x d x d
0 1 0 0 x d0 0

x1 x 01 x1
 
x 01 x 0 x 0 235
Ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña x b»ng HTCS

 Bước 1: X©y dùng hÖ thèng chØ sè

 Bước 2: TÝnh lượng t¨ng gi¶m tuyÖt
®èi
 Bước 3: TÝnh lượng t¨ng gi¶m
tương ®èi
 Bước 4: KÕt luËn

236
5. Phương ph¸p ph©n tÝch liªn hoµn

Phân tích sự biến động của giá MH A và ảnh hưởng

của nó tới GTXK MHA và tổng GTXK 3 MH

Kú gèc Kú nghiªn cøu

MH
p (USD/t) q (t) ip (%) iq (%)

A 320 2500 101,5625 96,00

B 300 2000 102,5000 100,00
C 500 200 111,1200 108,00 237
 Phương ph¸p ph©n tÝch liªn
hoµn
 Nh©n tè x biÕn ®éng:
–Sè tuyÖt ®èi: x = x1 – x0
–Sè tương ®èi: x /x0 (%)
 Lµm cho chØ tiªu tæng hîp cña MH A biÕn ®éng
–Sè tuyÖt ®èi: x*quyÒn sè (s)
–Sè tương ®èi: x*quyÒn sè (s)/møc ®é chØ tiªu TH k× gèc
 Lµm cho chØ tiªu tæng hîp cña tÊt c¶ c¸c MH biÕn
®éng
–Sè tuyÖt ®èi: x*quyÒn sè (s)
–Sè tương ®èi: x*quyÒn sè (s)/Tæng møc ®é chØ tiªu TH
k× gèc 238
* Mét sè chØ sè vÒ gi¸ kh¸c:

 ChØ sè gi¸ tiªu dïng (CPI):

Ph¶n ¸nh biÕn ®éng vÒ gi¸ tiªu dïng trong
sinh ho¹t ®êi sèng cña c¸ nh©n vµ gia ®×nh
 ChØ sè gi¸ b¸n lÎ (RPI)
 ChØ sè gi¸ vµng
 ChØ sè gi¸ ngo¹i tÖ

239
ChƯ¬ng VIII

Thèng kª hiÖu qu¶

s¶n xuÊt kinh doanh
Néi dung chÝnh
• Kh¸i niÖm
• HÖ thèng chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶
• Thèng kª lîi nhuËn
I. Kh¸i niÖm vÒ hiÖu qu¶
1. Kh¸i niÖm
• HiÖu qu¶ lµ sù so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ víi
chi phÝ bá ra
VD: ®¬n vÞ: triÖu VND

Vèn Chi phÝ Lîi nhuËn

C«ng ty A 500 1000 60
C«ng ty B 500 2000 100
1. Kh¸i niÖm
• HiÖu qu¶ kinh tÕ cña một ®¬n vÞ trong
mét thêi kú nhÊt ®Þnh lµ sù so s¸nh gi÷a
kÕt qu¶ cã hưíng ®Ých víi chi phÝ hoÆc
víi nguån.
– KÕt qu¶
– Chi phÝ/nguån
 2. C¸c nguyªn t¾c ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶

• §¸nh gi¸ HQ kinh tÕ vµ HQ x· héi

• §¸nh gi¸ HQ vÜ m« vµ vi m«
• §¸nh gi¸ HQ ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng
• §¸nh gi¸ HQ tríc m¾t vµ l©u dµi
• §¸nh gi¸ HQ cña tõng nh©n tè vµ tæng
thÓ
3. NhiÖm vô

• Thu thËp th«ng tin

• X©y dùng hÖ thèng chØ tiªu
• TÝnh to¸n vµ tæng hîp
• §¸nh gi¸ chung vµ ph©n tÝch chi tiÕt
• Dù b¸o vµ ®ưa ra ®Ò xuÊt – khuyÕn nghÞ
 II. HÖ thèng chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶

1. C¸ch thiÕt lËp chØ tiªu

KÕt qu¶
• ChØ tiªu d¹ng thuËn
H
Chi phÝ

• ChØ tiªu d¹ng nghÞch Chi phÝ

E
KÕt qu¶
Ngoµi ra cã thÓ thiÕt lËp chØ tiªu cËn biªn

• C¸ch thiÕt lËp chØ tiªu

• ChØ tiªu d¹ng thuËn B KÕt qu¶ t¨ng thª m
H 
Chi phÝ t¨ng thª m

• ChØ tiªu d¹ng nghÞch E 

Chi phÝ t¨ng thª m
KÕt qu¶ t¨ng thª m
2. Mét sè chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶
doanh nghiÖp.
• C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña nguån
vèn
• C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña nguån
nh©n lùc
• C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña chi phÝ
• C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña tæng
nguån
• C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña doanh
thu
 Sö dông chØ tiªu thưêng d¹ng thuËn
2.1 C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña
nguån vèn
• Søc t¹o ra doanh thu cña nguån vèn
– C«ng thøc Doanh thu
H DT 
– ý nghÜa: NV Vèn
Tõ 1 ®¬n vÞ vèn cã thÓ t¹o ra bao
nhiªu ®¬n vÞ doanh thu
2.1 C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña
nguån vèn

• Søc t¹o ra lîi nhuËn cña

nguån vèn
– C«ng thøc H
Lîi nhuËn
LN 
– ý nghÜa: NV Vèn
Tõ 1 ®¬n vÞ vèn cã thÓ
t¹o ra bao nhiªu ®¬n vÞ
lîi nhuËn
2.1 C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña
nguån vèn

• Søc t¹o ra tiÒn lư¬ng cña

nguån vèn
– C«ng thøc H
TiÒn l­ong
TL 
– ý nghÜa: NV Vèn
Tõ 1 ®¬n vÞ vèn cã thÓ
t¹o ra bao nhiªu ®¬n vÞ
tiÒn lư¬ng
 2.1 C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña
nguån vèn

• Søc t¹o ra tiÒn nép ng©n s¸ch cña nguån

vèn
– C«ng thøc H TiÒn nép ngan s¸ch
NS 
– ý nghÜa: NV Vèn
Tõ 1 ®¬n vÞ vèn cã thÓ t¹o ra bao
nhiªu ®¬n vÞ tiÒn nép ng©n s¸ch
2.1 C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña
nguån vèn

• Søc t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng

cña nguån vèn
Gi¸ trÞ gia t¨ng
– C«ng thøc H GT 
– ý nghÜa: NV Vèn
Tõ 1 ®¬n vÞ vèn cã thÓ
t¹o ra bao nhiªu ®¬n vÞ
gi¸ trÞ gia t¨ng
Chó ý
• §èi víi c¸c chØ tiªu kh¸c, thùc hiÖn t¬ng
tù như nhãm 1
• §èi víi ho¹t ®éng XNK, cã nhãm chØ
tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ XNK (2.6)
• Sau khi tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸
hiÖu qu¶, cã thÓ tÝnh chØ sè cña c¸c chØ
tiªu ®Ó so s¸nh gi÷a c¸c kú
 KQ
DT LN TL NS GT
CP/N

NV HDT/NV HLN/NV HTL/NV HNS/NV HGT/NV

NL HDT/NL HLN/NL HTL/NL HNS/NL HGT/NL

CP HDT/CP HLN/CP HTL/CP HNS/CP HGT/CP

TN HDT/TN HLN/TN HTL/TN HNS/TN HGT/TN

DT HLN/DT HTL/DT HNS/DT HGT/DT

2.6 C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ XNK
• HiÖu qu¶ ngo¹i tÖ xuÊt khÈu
Kim ng¹ch XK (ngo¹i tÖ) Gi¸ XK (ngtÖ)
HX  
Chi phÝ XK (néi tÖ) Gi¸ thµnh XK (ntÖ)
• HiÖu qu¶ ngo¹i tÖ nhËp khÈu
Doanh thu bán hàng NK (n nt t
HN 
Kim ng gg NK/Chi phí NK (ngo nt t
III. Thèng kª vÒ lîi nhuËn
• Kh¸i niÖm
• NhiÖm vô
• Ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña lîi nhuËn
• M« h×nh ho¸ quan hÖ gi÷a lîi nhuËn vµ
c¸c chØ tiªu kh¸c
• Dù b¸o lîi nhuËn
1. Kh¸i niÖm
• Lîi nhuËn lµ sè tuyÖt ®èi biÓu hiÖn
chªnh lÖch gi÷a doanh thu vµ chi phÝ
bá ra trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh.
• CT: LN = DT - CP
VÝ dô

• Doanh sè CH: 200 sp/th¸ng

• Gi¸ b¸n: 2 trVND/sp
• Gi¸ vèn hµng b¸n: 1,5 trVND/sp
• CP thuª ®Þa ®iÓm + b¸n hµng + qu¶n lý:
5 trVND/th¸ng
• CP lu kho + vËn chuyÓn + kh¸c: 0,2
trVND/sp
 X¸c ®Þnh lîi nhuËn
• Doanh thu th¸ng: 2*200 = 400 (trVND)
• Chi phÝ:
– Gi¸ vèn hµng b¸n: 1,5*200 = 300 (trVND)
– Chi phÝ v/c, lưu kho ..: 0,2*200 = 40 (trVND)
– Chi phÝ qu¶n lý + b¸n hµng .. = 5 trVND
Tæng CP = 345 (tr VND)
 Lîi nhuËn: 400 – 345 = 55 (trVND)
2. NhiÖm vô

• TÝnh to¸n c¸c lo¹i lîi nhuËn.

• Ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña lîi nhuËn (qua
thêi gian, do ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè).
• §¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch lîi
nhuËn.
• M« h×nh ho¸ xu hưíng ph¸t triÓn cña lîi
nhuËn
• Dù b¸o vÒ lîi nhuËn
3. Ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña lîi nhuËn

• Ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña LN theo

nh©n tè
– Phư¬ng ph¸p HTCS
– Phư¬ng ph¸p ph©n tÝch liªn hoµn
• Ph©n tÝch biÕn ®éng cña LN theo kÕt
cÊu
– KÕt cÊu mÆt hµng, nhãm hµng
– KÕt cÊu thÞ trưêng
– KÕt cÊu ®¬n vÞ thµnh viªn…
3.1 Ph©n tÝch biÕn ®éng LN theo nh©n tè
cÊu thµnh
• Mèi liªn hÖ:
LN = DT – CP  LN = (p - z)*q
• X¸c ®Þnh t/c chÊt lưîng, khèi lưîng cña
c¸c nh©n tè cÊu thµnh
Ph©n tÝch biÕn ®éng cña LN b»ng HTCS

• Bưíc 1: X©y dùng HTCS

• Bưíc 2: TÝnh c¸c lưîng t¨ng/gi¶m
tuyÖt ®èi
• Bưíc 3: TÝnh c¸c lưîng t¨ng/gi¶m
tư¬ng ®èi
• Bưíc 4: KÕt luËn
Bưíc 1

LN  ( p  z ) * q
z p q
ILNI *I *I
LN LN LN

  p  z * q
1 1 1   p  z * q   p  z * q
1 1 1 1 0 1  p 0  z0 * q1
  p  z * q
0 0 0   p  z * q   p  z * q
1 0 1 0 0 1  p
0  z0 * q0
Bưíc 2

LN  z    ( p1  z1 ) * q1   ( p1  z0 ) * q1

LN  p    ( p1  z0 ) * q1   ( p0  z0 ) * q1

LN q    ( p0  z0 ) * q1   ( p0  z0 ) * q0

LN   ( p1  z1 ) * q1   ( p0  z0 ) * q0
Bưíc 3

LN LN  z  LN  p  LN q 

  
 ( p0  z 0 ) * q0  ( p0  z 0 ) * q0  ( p0  z 0 ) * q0  ( p0  z 0 ) * q0

Bưíc 4: KÕt luËn

Phư¬ng ph¸p ph©n tÝch liªn hoµn

• Nh©n tè z biÕn ®éng:

– Sè tuyÖt ®èi: z = z1 – z0
– Sè tư¬ng ®èi: z/z0 (%)
• Lµm cho LN cña MH A biÕn ®éng
– Sè tuyÖt ®èi: x*quyÒn sè (s) = (p1 – z1)xq1 - (p1 –
z0)xq1 = (-z1 + z0)xq1
– Sè tư¬ng ®èi: Sè tuyÖt ®èi/LN k× gèc
• Lµm cho chØ tiªu tæng hîp cña tÊt c¶ c¸c MH
biÕn ®éng
– Sè tuyÖt ®èi: x*quyÒn sè (s)
– Sè tư¬ng ®èi: Sè tuyÖt ®èi /Tæng møc ®é chØ tiªu TH
k× gèc
Ph©n tÝch biÕn ®éng cña s¶n lưîng mÆt hµng A vµ
¶nh hưëng cña nã tíi LNXK MHA vµ tæng LNXK
Kú gèc Kú nghiªn cøu

MH p q z p q z
(USD/ (ngh×n (USD/ (USD/ (ngh×n (USD/
sp) sp) SP) sp) sp) SP)
A 250 20 235 240 25 220

B 500 6 485 520 5 500

C 420 9 375 410 10 360

3.2 Ph©n tÝch biÕn ®éng LN theo kÕt cÊu

Lîi nhuËn (ngh×n USD)

MÆt hµng
Kú gèc Kú n/c

A 25 22.5

B 18 21.6

C 17 20.4
Ph©n tÝch

Lưîng t¨ng/ % ¶nh

LN (ngh×n USD)
MÆt gi¶m hưëng
iLN (%)
hµng tíi tæng
Kú gèc Kú n/c ($) (%)
thÓ
A 25 22.5
B 18 21.6
C 17 20.4

4. M« h×nh ho¸ xu thÕ ph¸t triÓn cña LN

• Theo nh©n tè ¶nh hưëng (hµm håi quy)

• Theo thêi gian (hµm xu thÕ)
5. Dù b¸o LN

• Phư¬ng ph¸p sö dông

– Dïng lưîng t¨ng/gi¶m tuyÖt ®èi b×nh
qu©n
– Dïng tèc ®é ph¸t triÓn b×nh qu©n
– Dïng phư¬ng ph¸p ngo¹i suy hµm xu thÕ
• ý nghÜa: gióp doanh nghiÖp lùa chän
®ưîc phư¬ng ¸n kinh doanh hiÖu qu¶