Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
— u0f]zk|;fb bxfn
pkk|fWofks
;'s'gf ax'd'vL SofDk;
ldlt @)&% j}zfv #!
;ª\If]lks/0f
jt{dfg cj:yfdf ;xsf/L cleofgsf] k[i7e"ld / cj:yf, cfly{s–;fdflhs ljsf;df ltgLsf]
e"ldsf, o;sf ;Defljt r'gf}lt tyf cj;/x¿sf] dNofª\sg u/L ;xsf/Lsf] dfWodaf6
pBdzLntfsf] k|f]T;fxg / ljsf;sf nflu ;Defljt r'gf}lt / cj;/x¿sf] vf]hL ug]{ / ;f] sfo{sf
nflu ;xsf/L cleofGtfx¿df 5nkmn u/fpg] p2]Zon] of] cjwf/0fkq tof/ ul/Psf] xf] .
k|:t't cjwf/0ff kq tof/ubf{ k|ltlglwd"ns ?kdf ;xsf/Lsf ;~rfns,
Joj:yfks÷k|aGwsx¿ / ;xsf/L ;b:ox¿ ;Fu cgf}krfl/s 5nkmn u/L ;xsf/L ;DalGw
cg'ej / ;'emfj lnOPsf] / låtLo ;|f]tsf] pkof]u u/L cfˆgf cg'ejnfO{ ;d]t hf]8]/
ljZn]if0f ul/Psf] 5 . ljZn]if0faf6 cfly{s–;fdflhs ?kfGt/0fsf nflu ;xsf/Ldf r'gf}ltx¿
/x]sf ePtf klg lognfO{ cj;/sf ?kdf pkof]u ug'{kg]{ lgisif{ lgsflnPsf] 5 .
k[i7e"ld÷;Gbe{
;fdfGtL, lg/ª\s'z, s]Gb|Ls[t / PsfTds /fHoJoj:yfn] u/]sf ;a} k|sf/sf lje]b,
c;dfgtf, cGofo / pTkL8gsf] cGTo ub}{ Gofo tyf ;dtd'ns ;dfh lgdf{0f u/L zflGt,
;'zf;g, ljsf; / cfyL{s ;d[l4 k|fKtLsf nflu k6s k6s ePsf ;Tofu|x, hgcfGbf]g / ;z:q
;ª\3if{af6 b]zdf ;ª\3Lotf nf]stflGqs u0ftGqfTds zf;g Joj:yf :yfkgf ePsf] 5 -
g]kfn sfg'g cfof]u, @)&@_ . o;sf nflu ;a} txsf lgjf{rgx¿ ;DkGg eO{ tL tx¿df
l:y/ k|s[ltsf ;/sf/x¿ u7g eO;s]sf 5g\ . /fHon] Gofof]lrt cfly{s ljt/0fsf] k2ltaf6 ;a}
lsl;dsf c;dfgtf cGTo u/L zf]if0f/lxt ;dfhsf] lgdf{0f ug]{, /fli6«o cy{tGqnfO{
cfTdlge{/ tyf pGgtzLn agfpg] / ;d[4 cy{tGqsf] ljsf; ug]{] lgb]{zs l;4fGt lnPsf]
5 / o;sf nflu /fHon] ;fj{hlgs, lghL / ;xsf/Lsf] ;xelutfdf tLg vDe] cy{ gLlt nfu'
u/L cy{tGq ;'b[l9s/0f ug]{ cfly{s gLlt lnPsf] 5 -g]kfn sfg'g cfof]u, @)&@ / cy{
dGqfno, @)&$_ .
Dffly plNnlvt bfz{lgs tyf ;}4flGts cfwf/nfO{ s]Gb|ljGb' dfg]/ /fhg}lts
bnx¿n] cfˆgf sfo{qmdx¿ /fhg}lts 3f]if0ff kq dfkm{t hgtf ;fd' k|:t't u/L hgdt
k|fKt u/]sf 5g\ . hghLljsfsf] nflu hgcfGbf]ng / ;z:q ;ª\3if{n] p7fPsf ljifoj:t',
;+ljwfgn] k|Tofe"t u/]sf] Gofok"0f{ ;dtfd'ns ;dfhsf] lgdf{0f tyf cfly{s ;d[l4 /
;/sf/L 3f]if0ffx¿nfO{ hgtfn] glhsaf6 x]l//x]sf 5g\ . ztflJbof}F b]lv hgtfn] ef]u]sf
1
;fdfGtjfbL pTkfbg tyf ljt/0f k|0ffnLsf] lk8f / PsfTds /fHoJoj:yfaf6 ;[lht cGofo,
lje]b / plTk8gaf6 d'lQm kfpg] 7"nf] ck]Iff u/]sf 5g\ . o; cj:yfdf Psflt/ gofF
;+ljwfgcg';f/sf sfg'gL, k|zf;lgs tyf /fhg}lts ;+/rgfx¿ tof/ x'Fb}hfg', /fhg}lts
:yfoLTjsf] cj:yf b]lvg', ;a} txsf ;/sf/x¿n] cfly{s ;d[l4sf] pRr dgf]sfªIff /fVb}
k|ltj4tf hfx]/ ug'{ / csf]{ lt/ hgtfx¿n] j]/f]huf/L, ul/jL / cfly{s c;dfgtfaf6 d'Qm
x'Fb} z'v, zflGt tyf ljsf;sf] ck]Iff /fVg'n] ;dfhdf /x]sf ;+3÷;+:yf, ;fdflhs cleoGtf,
gful/s ;dfh / af}l4s JolQmTjx¿ aLr plNnlvt nIo k|fKtLsf nflu ax; / 5nkmn x'g
yfn]sf 5g\ . o:tf] 5nkmn / ax; ;xsf/L ;+:yfx¿sf aLr klg x'g' cfjZos 5 . plNnlvt
nIo k|fKtLsf nflu ;xsf/L ;+:yfx¿n] klg dxTjk"0f{ e"ldsf lgjf{x ug{ ;Sb5g\ .
;xsf/Lsf] e"ldsfsf] ;Gbe{df cfjZos k[i6kf]if0f lng]lbg] sfo{sf nflu of] cjwf/0ffkq
tof/ ul/Psf] 5 .
;xsf/L ;ª\3÷;+:yfsf] jt{dfg cj:yf, ltgsf r'gf}lt tyf cj;/x¿sf] dNofª\sg u/L
;xsf/Lsf] dfWodaf6 pBdzLntfsf] k|f]T;fxg / ljsf;sf nflu ;Defjgfsf] vf]hL ug'{ / ;f]
sfo{sf nflu 5nkmn ;~rfng ug'{ o; cjwf/0ff kqsf] p2]Zo xf] . k|:t't cjwf/0ff kq
tof/ ubf{ df]/ª, ;'g;/L / emfkf lhNnfsf bzhgf ;xsf/L ;~rfns, rf/hgf
Joj:yfks÷k|aGwsx¿ / dlxnf tyf k'?if ;d]t kg]{u/L bz÷bzhgf u|fld0f / zx/L If]qsf
;xsf/L ;b:ox¿;Fu ;'ljwfhgs e]6sf cfwf/df cgf}krfl/s 5nkmn u/L cg'ej, wf/0ff /
;'emfj lnOPsf] / cfjZos kg]{ tYofª\ssf nflu låtLo ;|f]tsf] k|of]u ul/Psf] 5 .
o;qmddf ;DalGwt ;flxTosf] cWoog u/L ;xsf/L ;DalGw cfˆgf cg'ejnfO{ klg b'j}
;|f]tsf ;"rgfdf hf]8]/ ljZn]if0f ul/Psf] 5
;g\ !&)) b]lv ;g\ !*$$ ;Dddf j]nfot, k|mfG;, cd]l/sf / hd{gLdf Phillipe Buchez,
Etienne Cabet, Francois Marie, Charles Fourier, Robert Owen,William Thompson, William King, Hans
Crüger h:tf cfly{s–;fdflhs cleoGtfx¿n] sfNklgs jf cfbz{df cfwfl/t -Utopian_ ;xsf/L
;+:yfx¿ ;~rfng u/]sf / sltkon] sNkgf dfq u/]sf lyP -Williams, 2007_ . t/ plrt
Joj:yfkgsf] cefjsf sf/0f vf]lnPsf tL ;xsf/Lx¿ c;kmn eP . cfw'lgs, Jojl:yt /
k|efjsf/L ;ª\u7gsf ?kdf eg] ;g\ !*$$ cS6f]j/ @$ df j]nfotsf c7\7fO{; hgf
>ldsx¿sf] ;xeflutfdf c7\7fO{; kfp08 ;]o/ k'FhLdf pkef]Qmf e08f/0f ug]{
k|of]hgsf ;fy Rochdale Equitable Pioneer Society gfdsf] ;xsf/L ;+:yf :yfkgf eO{ -Curl,
2009; & Gibson, Kobluk, & Gould, 2005_ ;xsf/Lsf] ljsf; / lj:tf/ x'Fb} o; cj:yfdf cfOk'u]sf]
kfOG5 . o;/L z'? ePsf] ;xsf/L cfGbf]ng / o;sf] ljsf;qmdaf6 j]nfot, hd{gL,
k|mfG;, 8]gdfs{, cd]l/sf, hfkfg, Sofg8f, :jL8]g, Oh/fon, rLg h:tf b]zx¿n] s[lif,
kz'kfng tyf b'Uw pTkfbg, dT:okfng, pBf]u, vfgL, ko{6g, oftfoft tyf ;~rf/,
:jf:Yo, a}ª\sLª, ljdf cflb If]qdf oy]i7 ljsf; u/L ;b:ox¿sf] hLjg:t/df ;'wf/ ub}{
cfly{s–;fdflhs ljsf; u/]sf] kfOG5 / of] cEof;nfO{ ljsf;Gd'v b]zx¿n] klg cfˆgf]
b]zsf] ljlzi6 cj:yfcg';f/ ljsf; / lj:tf/ ul//x]sf 5g\ -/fhe08f/L, @)&@_ . ;xsf/L
cleofgsf nflu of]ubfg lbg] JolQmTjx¿ G. D. H. Cole, C. Gide, D. Griffiths, W. King, R.
Owen, F. W. Raiffeisen, F. Schulze, W. Thompson, D. Schweickart, B. Webb cflbnfO{ cu|l0f
dflgG5 (Williams, 2007) . log} cu|l0fx¿sf] ofubfgsf sf/0f cfh ljZje/L
;xsf/Lsf] pNn]Vo ljsf; / lj:tf/ x'g uO{ o;sf] cfsf/ / u'0fdf ;sf/fTds kl/jt{x¿ ePsf]
kfOG5 .
#= ;xsf/Lx¿
wg k|fKt ug]{ jf sdfpg] dflg;x¿,
lgb]{zg lbg] dflg;x¿ / k|of]ustf{
tyf pkef]Qmfx¿
ljZj ;xsf/Lsf If]qdf s]lx gd'gf jf pbfx/0fx¿df hd{gLsf] ;xsf/L a}ª\lsª ;]jf,
lzz' tyf afn :ofxf/, Pl;of Kofl;lkms If]qsf] cfw'lgs s[lif Joj;fo, b'Uw tyf 8]/L
pBf]u, k|mfG;sf] ;]Dk]g dlb/f pBf]u, O6nLsf] b'Uw tyf lrh pBf]u, 8]gdfs{sf]
;'Fu'/÷aªu'/ kfng, a]nfotsf] tf]/L v]tL, t]n pBf]u, d6/ v]tL, d6/sf kl/sf/, cfn'
pTkfbg / cfn'sf kl/sf/, v'b|f k;n, ljBfno, phf{ pTkfbg, a}ª\lsª sf/f]jf/, l8«ª\;
pBf]u, :k]gsf] >d Ifdtf tflnd sfo{qmd, cd]l/sfsf] ljB't pTkfbg / ko{6g, ef/tsf]
b"w tyf b"wdf kl/sf/ ;fy} kmnk"mn, hfkfg tyf Sofg8fsf] cf}iflw pBf]u tyf hg
5
:jf:Yodf lt b]zsf ;xsf/Lx¿ ljZjdf clt nf]slk|o dflgG5g\ / a|f08 g} k|fKt u/]sf 5g\
(COPAC, 2000 &; Dewanson & Smith, 2017) . logLx¿ s]lx gd'gf pbfx/0fx¿ dfq x'g\ .
clk|msL d'n'sx¿df t s'n u|fxf{:Yo pTkfbgsf] $% k|lt;t of]ubfg ;xsf/L If]qn]
lbPsf 5g\ (Mayo, 2012) . o'/f]nL d'n'sx¿df s'n hg;ª\Vofsf] !^ k|lt;t hgtfnfO{ ;xsf/L
If]qn] /f]huf/L k|bfg u/]sf] 5 (Lehnhoff & Niederländer, 2016) .
g]kfndf lj= ;+= @)&# c;f/ d;fGt;Dddf ljleGg k|s[ltsf ljifout ;xsf/Lsf]
;ª\Vof #$,%!@ /x]sf] 5 . oL ;xsf/Lx¿df (&,%!@ hgf dlxnf / !,%),#!% hgf k'?if
u/L hDdf @,$&,*@& hgf ;~rfns /x]sf 5g\ . ljleGg ;xsf/Lx¿df #@,!#,%!$ hgf
dlxnf / #),(@,)^& hgf k'?if u/L hDdf ^#,)%,%*! hgf ;b:ox¿ ;ª\ul7t ePsf 5g\ .
oL ;+:yfx¿df @(,)$@ hgf dlxnf / #!,$&% hgf k'?if u/L hDdf ^),%!& hgf
sd{rf/Lx¿ sfo{/t /x]sf 5g\ . oL ;xsf/Lx¿sf] s'n ;]o/ k'FhL ?= &,#!,&*,&!% xhf/,
s'n lgIf]k ?= #),@!,^$,%!# xhf/ / s'n C0f nufgL ?= @&,#&,!),$#( xhf/ /x]sf] 5
(DECO, 2074) . o; tYofª\snfO{ cfwf/dfGbf art tyf C0f ;xsf/L ;+:yfn] s'n
;]o/k'FhLsf] &$ k|lt;t, s'n lgIf]ksf] &@ k|lt;t / s'n C0f nufgLsf] ^^ k|lt;t c+z,
ax'p2]ZoLo ;xsf/Ln] qmdz M !%, @! / @# k|lt;t / s[lif ;xsf/Ln] qmdz M &, %
/ ( k|lt;t c+z cf]u6]sf] b]lvG5 . oL tLg k|s[ltsf ;xsf/Lx¿n] ;]o/ k'FhLsf] (^ k|lt;t,
lgIf]ksf] (* k|lt;t / C0f nufgLsf] (* k|lt;t c+z cf]u6]sf] b]lvG5 eg] afFsL c+z
cGo ljleGg k|s[ltsf ;xsf/Lx¿n] cf]u6]sf 5g\ .
6
csf{ lt/ g]kfndf a}ª\lsª sf/f]af/ ug]{ ;xsf/L ;+:yfx¿ klg 5g\ . ltgLx¿n]
d'b|fsf] vl/b lalqm ub{5g\ . g]kfn /fi6« a}ª\saf6 a}ª\lsª sf/f]af/ ug]{ cg'dlt kfPsf
l;ldt ;xsf/L ;+:yfx¿ ;Fu @)&# kmfu'g d;fGt;Dddf s'n ;DklQ / tyf bfloTj #@
ca{ &! s/f]8 /x]sf] 5 / ;f] cjlw ;Dddf @# ca{ &! s/f]8 lgIf]k ;ª\slnt ePsf] 5 . ;f]lx
cjlwdf shf{ k|jfx @$ cj{ !& s/f]8 / ;/sf/L lwtf] kqdf ! ca{ &$ s/f]8 nufgL u/]sf
5g\ -g]kfn ;/sf/, cy{dGqfno, @)&$_ .
pBdzLntfsf] cjwf/0ff
pBd eg]sf] Joj;fo xf] eg] pBd ug]{ JolQmnfO{ pBdL elgG5 . pBdLn]
pBd ubf{ ckgfpg] ;Dk"0f{ k|lqmof pBdzLntf xf] . pBdLn] gfkmf cfh{g ug{sf
nflu sRrf kbfy{, k'FhL tyf k|ljlw, dfgj ;+;fwg / ltgLx¿sf] Joj:yfksLo ;ª\u7g ug]{
hf]lvd jxg ub{5 . To;}n] pBdzLntf j:t' tyf ;]jfsf] pTkfbg, ljlqmljt/0f, oL sfo{
ubf{sf] hf]lvd / k'/:sf/ jfktsf] gfkmf ;Fu ;DalGwt x'G5 . pBdzLntfdf pTkfbg,
ljlqmljt/0f / gfkmf nlIft lqmofsnfkx¿ ;dfj]z ePsf] x'G5 (Drucker, 2002) . o:tf]
gfkmf ;fwg / ;|f]tsf] clwstd pkof]uaf6 dfq ;Dej x'G5 . oo;sf nflu of]hgf th'{df,
;|f]t / ;fwgsf] Joj:yfkg tyf kl/rfng, ;ª\l7s/0f, ;DaGw Joj:yfkg / lgoGq0f ul/G5 .
o;/L pBdLn] ug]{ pBd / o;;Fu ;DalGwt lqmofsnfksf sf/0f /f]huf/Lsf] l;h{gf,
;fwg / ;|f]tsf] ;b'kof]u, cfDbfgL / hLjg:t/df ;'wf/, pTkfbg / pTkfbsTjdf j[l4,
k'FhL lgdf{0f, cfjZostfsf] kl/k"lt{, pTkfbg Ifdtfsf] ljsf;, lgof{t k|j4{g, cfly{s
lqmofsnfkdf ljljlws/0f tyf ljlzli6s/0f, gjk|jt{g, ;ª\u7g sf}zntf / ;~hflns/0f, /fli6«o
cfodf j[l4, /fli6«o cfTdlge{/tf / ;du| cfly{s ljsf; tyf ;d[l4 k|fKt x'G5 (
Braunerhjelm, 2010) . dfkb08sf cfwf/df pBdzLntfnfO{ klg ljleGg efudf jlu{s/0f ug{
;lsG5 . cjsf] o'udf cy{tGqsf] ax'cfoflds ljsf;sf nflu pTkfbg j[l4 / ahfl/s/0f ub}{
/f]huf/L, cfocfh{g / cfTdlge{/tf k|fKt ug{ 7"nf] k'FhLsf] ;|f]tsf ?kdf /x]sf
;xsf/Lx¿nfO{ gofF / km/flsnf] pBdzLntf tkm{ clek]|l/t ug'{ kb{5 o;af6 j[l4 /
ljsf; ;Dej x'G5 (McDonnell, Macknight, & Donnelly, 2012 ) . clk|msL ;xsf/L cleofgn]
cfˆgf ;b:ox¿nfO{ pBdL agfPsf] / lghL pBdLx¿nfO{ klg ;xsf/Ldf ;dfj]z u/L
cem k|efjsf/L pBdL agfPsf] 5 (Ravensburg, 2009) .
xfd|f] ;'b'/ eljZo pHHjn kfg{ ;+o'Qm /fi6« ;ª\3n] ;g\ @)#) ;Ddsf] nflu
lbuf] ljsf;sf] nIo (SDGs) df ;a} lt/ ;a}?ksf ul/jL cGt ug]{Ù lbuf] s[lif ljsf;, vfB ;'/Iff
/ ;'wfl/Psf] kf]if0f;lxt ef]sdf/L cGt ug]{Ù /fd|f] :jf:Yo tyf sNof0fÙ u'0f:t/Lo
7
lzIffÙ n}ª\uLs ;dfgtfÙ :jR5 lkpg] kfgL tyf ;/;kmfO{Ù ;lhn} k|fKtug{ ;lsg] ;kmf
phf{Ù /fd|f]sfd tyf cfly{s j[l4Ù pBf]u, gjk|j4{g tyf k"jf{wf/sf] ljsf; ug]{, c;dfgtfsf]
s6f}ltÙ lbuf] zx/ tyf ;d'bfoÙ lhDd]jf/ pkef]u tyf pTkfbgÙ jftfj/0fLo kl/jt{g / o;sf]
k|efj ;Fu h'em\gsf nflu lz3| sfo{ ug]{Ù ;fd'lb|s ;|f]tsf] lbuf] k|of]uÙ h}ljs
ljljwtfnfO{ ;+/If0f ug]{Ù zflGt, Gofo / ;jn ;dfh sfod ug]{ / lbuf] ljsf;sf nflu ;a}
;Fu ;fem]bf/L ug]{ ;q p2]Zox¿ cl3;fl/Psf] 5 (UN, 2016 & NPC, 2018) . ca oL
p2]ox¿ k"/f ug{sf nflu klg ;xsf/LnfO{ pBdzLn / Joj;flos agfpg' cfjZos 5 .
g]kfn k|fs[lt ;|f]t / ;fwgn] el/k"0f{ / wgL 5 t/ pkof]sf b[li6n] sdhf]/ b]lvG5
. g]kfndf kmnfd, tfdf, lkQn, ;'g, sf]Onf, ce|s, r'g9'ª\uf, l;;f, k]6«f]n,
DofUg];fO6, lgsn nufotsf w]/} vlgh ;fwgx¿ /x]sf 5g\ . ko{6g Joj;fosf nflu k|;:t
;Defjgfo'Qm 7fpFx¿ 5g\ . jg ;|f]tn] el/k"0f{ 5 . hn ;|f]tsf] pkof]u ug{ ;s]df :jR5
lkpg] kfgL pknAw u/fpg ;lsG5 eg] s[lifof]Uo e"lddf afx|} dlxgf l;FrfO ;'ljwf
k'¥ofpg ;lsG5 . hnljB'tsf] s'n ;DefJotf *# xhf/ d]3fjf6 ePtf klg cfly{s ?kn] $@
xhf/ d]3fjf6 hnljB't pTkfbg ug{ ;lsg] ;DefJotf /x]sf] 5 . s[lif If]sf nflu pe{/ e"ld
5 . vfBfGg, kmnkm"n, t/sf/L, kz'kfng, hl8a'6L cflbsf] pTkfbgsf nflu k|;:t
;Defjgfx¿ 5g\ . k|s[lts ?kdf s'g}s'/fsf] cefj b]lvFb]g . oxfF ;|f]t ;fwgsf] k|of]u,
Joj:yfkg, ;dk{0f, s'zntf, pBdzLntf, OR5fzlQm, of]hgf, sfo{qmd, sfof{Gjog /
g]t[Tjsf] cefj 5 . plNnlvt k|fs[lts tyf k'FhLut ;|f]t / ;fwgsf] k|efjsf/L pkof]u ug{
;xsf/L pBdzLntfsf] ljsf; / lj:tf/ cfjZos 5 . o;} leq xfd|f] efUo / eljZo n's]sf] 5 .
ca o;nfO{ ;xsf/Lsf] dfWodaf6 aflx/ Nofpg' kb{5 .
8
tyf blIf0f Pl;ofnL d'n'sx¿df cfly{s j[l4b/sf] lx;fjn] g]kfn ;a}eGbf sdhf]/ /x]sf] 5
(IMF, 2017) .
cf j @)&#÷)&$ sf] tYofª\snfO{ d"Nofª\sg ubf{ ;/sf/sf] ljlgof]lht ah]6 /
vr{sf] k|j[lQnfO{ ljZn]if0f ubf{ k'FhLut / ljlQo Joj:yfkg vr{ eGbf ;fwf/0f vr{ rf/
u'0ffn] al9 ePsf] b]lvG5 eg] j}b]lzs ;xfotf k|j[lQdf cg'bfgeGbf j}b]lzs C0fsf]
dfqf jif]{gL a9]/ uPsf] b]lvG5 . ;/sf/sf] cflGtl/s C0feGbf jfXo C0f tLg u'gf al9
b]lvG5 . j}b]lzs Jokf/sf] cj:yfnfO{ x]bf{ d"Nosf lx;fjn] lgof{teGbf cfoft rf/
u'gfn] a9]sf] b]lvG5 . ko{6g pBf]u cGtu{t ko{6s cfjfudg k|j[lQ x|f;f]Gd'v
b]lvPsf]df o; jif{b]lv ko{6s cfjfudg a9f]Q/L pGd'v ePsf] b]lvG5 . k|ltJolQm
/fhZj sl/j !& xhf/ 5 eg] k|lt JolQm ;/sf/L vr{ @! xhf/eGbf al95 . @)&# ;fnsf]
c;f/ d;fGt;Dddf k|lt JolQm s'n C0f ? @@ xhf/ h;dWo] k|lt JolQm jfXo C0f ?
!# xhf/ ^ ;o /x]sf] 5 . t/ ljlQo If]qsf] shf{ k|jfxdf qmdz ;'wf/f]Gd'v ePsf] b]lvG5
-g]kfn ;/sf/, cy{dGqfno, @)&$_ . csf{lt/ g]kfndf k|ltJolQm k|ltlbg @@@)
Sofnf]/L pkef]u ug{ g;Sg], jflif{s k|ltJolQm ?= !(,@^! vr{ ug{ g;Sg] / b}lgs
!=@% cd]l/sL 8n/ a/fa/ cfh{g ug{ g;Sg] ;"rssf cfwf/df @%=!^ k|lt;t dflg;x¿
ul/jLsf] /]vfd'lg /x]sf 5g\ h;dWo] zx/L If]qdf !%=$^ k|lt;t / u|fld0f If]qdf
@&=$# k|lt;t hg;ª\Vof /x]sf] 5 . ef}uf]lns If]qsf cfwf/df x]bf{ t/fO, kxfl8 /
lxdfnL If]qsf] ul/jL qmdz M @#=$$, @$=#@ $@=@& k|lt;t /x]sf] 5 (CBS,
2011 & ADB, 2012) . jt{dfg cj:yfdf jflif{s % nfveGbf a9L JolQm >d ahf/df k|j]z
ub{5g\ . t/ b]zleq kof{Kt /f]huf/Lsf cj;/x¿ gePsf]n] 7"nf] ;ª\Vofdf o'jfx¿
/f]huf/Lsf nflu ljb]lzg' kg]{ jfWotf 5 . To;}u/L b]zsf] s'n hg;ª\Vofdf %& k|ltzt
cfly{s ¿kn] ;lqmo hgzlQmsf] lx:;f /x]sf] 5 . h;dWo] sl/a #) k|ltzt cw{a]/f]huf/ /
@=# k|ltzt k"0f{ a]/f]huf/L] cj:yf /x]sf 5 - g]kfn ;/sf/, /fli6«o of]hgf cfof]u,
@)&#_ .
$= ;xsf/L lzIffsf] cefj M ;xsf/Ldf ;~rfns / ;b:ox¿sf] ;ª\Vof 7"nf] /x]sf] b]lvG5
. ;xsf/Ldf ;+nUg ;b:ox¿df ;xsf/L lzIffsf] sld x'Fbf ;xsf/L ;~rfngdf cj/f]w
l;h{gf x'g k'Ub5 . ;xsf/Lsf ;~rfns / ;b:ox¿nfO{ ;xsf/L lzIff lbO{ ;a}nfO{
;xsf/L, g]t[Tj / cfly{s sf/f]af/df of]Uo, ;Ifd, lgk"0f{ / bIf agfpg' r'gf}ltk"0f{
/x]sf] 5 .
^= sdhf]/ k|lt:kwf{Tds Ifdtf M g]kfn ljZj Jofkf/ ;ª\u7g (WTO) sf] ;b:o /fi6« xf]
. o;n] ubf{ cfly{s pbf/Ls/0f, v'Nnf Jokf/ / ljZjJofksLs/0f sfof{Gjog lta| ultdf
eO/x]sf] 5 . o; cj:yfdf cfw'lgs / pRr:t/sf k|ljlwsf] k|of]uaf6 pTkflbt Go"g
d"Nosf pRr u'0f:t/Lo a:t';Fu tyf lj1fkgsf ;fd' k/Dk/fut zLk / k|ljlw / Go"g
k'FhL / :yfgLo sRrfkbfy{df cfwfl/t ;xsf/Ln] pTkfbg u/]sf pTkfbgn] k|lt:kwf{
ug{ ;Sg] cj:yf 5}g (Karki, 2005) . o; cj:yfdf ;xsf/Lsf] k|ltk:kwf{Tds Ifdtf clej[l4
ug'{ r'gf}ltk"0f{ sfo{ xf] .
&= uGtJo klxrfgdf r'gf}lt M ;xsf/L ;ª\Vof, ;b:o ;ª\Vof, ;]o/ k'FhL / art
;ª\sngsf] cj:yf x]bf{ art tyf C0f ;xsf/Lsf] alnof] cj:yf b]lvG5 . To:t}
ax'p2]ZoLo / s[lif / o:t} cGo ljifout k|s[ltsf ;xsf/Lx¿ klg art tyf C0f s}
sf/f]af/ ub}{ cfPsf] tYofª\sn] b]vfpF5 -bfxfn, @)^(_ . ca cem}klg art /
C0fsf gfddf gub /sd jf k};fsf] vl/b ljlqm u/]/ dfq ;b:ox¿sf] hLjg:t/ psf:g
11
;lsPnf eg]/ ;xsf/L ;Qrfnsn] ;f]Rg] a]nf ePsf] 5 . o;sf nflu ultnf] uGtJo
klxrfg / 5gf]6 u/L sfof{Gjog ug'{ kg]{ 68\sf/f] r'gf}lt /x]sf] b]lvG5 .
*= bft[ lgsfodf kx'Fr lj:tf/sf] r'gf}lt M g]kfnsf nflu cGt/f{li6«o bft[ lgsfosf
?kdf ljZj a}ª\s, cGt/f{li6«o d'b|fsf]if, Pl;ofnL a}ª\s, ljZj Jofkf/ ;ª\u7g,
;+o'Qm /fi6« ;ª\3Lo ljsf; sfo{qmd, cfly{s ;xof]u / ljsf;sf nflu ;ª\7g, Jofkf/ /
ljsf;df ;+o'Qm /fi6« ;Dd]ng / cGo ;+o'Qm /fi6« ;ª\3Lo lgof]ux¿ d'Vo ?kdf
/x]sf 5g\ . logLx¿ ;/sf/L lgsfo / ljif]zu/L u}/;/sf/L lgsfoaf6 b]zsf] ul/jL
Go"gLs/0f, cfly{s ;fdflhs ljsf;df ;xsfo{ ug]{ sfo{qmdx¿ ;~rfng ul//x]sf 5g\ .
t/ ;xsf/L h:tf] ljZjf; ug{ ;lsg] dxTjk"0f{ cª\u dfkm{t sfo{qmd ;~rfng ug]{
sfo{df bft[ lgsfosf] e"ldsf ;sf/fTds b]lvFb}g (Khatiwada, 2014) . g]kfn ;/sf/,
;/sf/L gLlt / ;+ljwfgn] cfly{s ljsf;sf tLg cfwf/ dWo] ;xsf/LnfO{ Ps cfwf/
dflg;s]sf] 5 . o; cj:yfdf u}/;/sf/L lgsfoeGbf ;xsf/LnfO{ bft[lgsfosf] s]Gb|
ljGb' agfpg] sfo{df ljZjf; lbnfO{ kx'Fr lj:tf/ ug'{ kg]{ r'gf}lt b]lvG5 .
!)=;+:yfut tyf ;+/rgfut r'gf}lt M ljsl;t tyf ljsf;zLn d'n'ssf w]/} ;xsf/Lx¿n]
cfˆgf] ;+:yfut tyf ;+/rgfTds :j?k tyf 9fFrfdf kl/jt{g u/L cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;sf]
cfwf/zLnf tof/ u/]sf] b]lvG5 . t/ o; k|lqmofdf g]kfnL ;xsf/Lx¿ kl5 k/]sf 5g\ .
dfyL plNnlvt r'gf}ltx¿ ;fdgf ug{ klg ;+:yfut ;+/rgfdf ;'wf/ cfjZos /x]sf]
b]lvG5 . ljleGg If]qdf 7"nf Joj;foLs kl/of]hgf ;~rfng u/L pBdzLn ;xsf/Ldf
?kfGt/0f x'g ;+:yfsf ljwfg tyf lgod, sfo{ljlw / sfg'gL hl6ntfx¿ 5g\ . To:t}
gofF ;ª\3Lo ;+/rgfcg';f/ :yfgLo txn] ;xsf/Lsf] lgodg / ;~rfngsf nflu ;xsf/L
12
;~rfng sfo{ljlw th'{df ug]{ Joj:yf 5 . of] k|lqmofnfO{ 7Ls 9ª\un] Joj:yfkg
ug{ ;lsPg eg] ;d:of l;h{gf x'g ;Sg] b]lvG5 . ;xsf/L pBdzLntfsf nflu ;dfg
k|s[ltsf ;xsf/Lx¿ PsLs/0f u/L ;j{:jLsfo{ ;+/rgf tof/ ug'{ kg]{ cj:yf 5 . Psflt/
sfg'gL tyf btf{ k|lqmof k"/f gu/L jiff}F b]lv ;~rfngdf /x]sf ;xsf/Lx¿ klg
5g\eg] csf{lt/ sfg'gL k|lqmof k"/f u/L ;~rflnt sltko ;xsf/Lx¿sf] Jo:yfkg
k/Dk/fut 5 . 7"nf kl/of]hgf ;~rfng ug{ Ps} k|s[lt jf km/s km/s k|j[lQsf
;xsf/Lx¿ aLr ;xsfo{ / kf/:kfl/s ;xof]u (Collaboration) ug'{ kg]{ x'G5 . o;sf nflu
klg ;+/rgfTds :j?kdf kl/jt{g cfjZos 5 . ;xsf/Ldf kf/blz{tf, ;'zf;g, pQ/bfoLTj
tyf hjfkmb]lxtf / ldtJooLtfsf ;DaGwdf obfsbf k|Zg pl7/x]sf ;dfrf/x¿ klg
;'lgFb} cfPsf 5g\ . oL o:tf ;a} ljifosf] Joj:yfkg r'gf}ltk"0f{ /x]sf] 5 .
16
dfWodaf6 cfly{s—;fdflhs ljsf; u/L ;d[4 g]kfn lgdf{0fdf ;xof]uL e"ldsf lgjf{x ug{
;lsG5 . o;sf nflu ;/sf/L If]qn] ;xsf/LnfO{ cfly{s, sfo{qmlds, gLltut / sfg'gL lx;fjn]
k|f]T;fxg u/L ;xsf/Lsf] Joj:yfksLo Ifdtf clej[l4 ug'{ kb{5 . ;xsf/Ldf b]lvPsf
r'gf}ltx¿nfO{ ;dfwfg ug]{ st{Jo ;/sf/sf] klg xf] . ;du|df ;/sf/, ;xsf/L / lghL If]qsf]
;+o'Qm k|of;af6 dfq xfd|f nIo / p2]Zo k"/f x'g ;Sb5g\ . t/ oL tLg dWo]sf] s'g}
Ps sdhf]/ ePdf ljsf; / ;d[l4 cw'/} /xg] 5 .
;Gbe{ ;fdu|Lx¿
s]Gb|Lo tYofª\s ljefu -@)&%_, cfly{s jif{ @)&$÷&% sf] /fli6«o n]vf tYofª\s,
sf7df8f}F M n]vs .
bfxfn, s[i0fk|;fb -@)^(_, ;xsf/Lsf] jt{dfg cj:yf / Joj;flos uGtJo, ;xsf/L ;+jfb
jflif{s cª\s, k[= @*–#$ .
g]kfn sfg'g cfof]u -@)&@_, g]kfnsf] ;+ljwfg -klxnf] ;+zf]wg_, sf7df8f}F M
n]vs .
g]kfn ;/sf/, cy{ dGqfno -@)&$_, cfly{s jif{ @)&$÷&% sf] ah]6 jQmJo,
sf7df8f}F M n]vs .
g]kfn ;/sf/, cy{dGqfno, -@)&$_, cfly{s ;j]{If0f cfly{s jif{ @)&#÷&$, sf7df8f}F
M n]vs .
g]kfn ;/sf/ -@)&$_, cf=j= @)&$÷&% sf] nflu g]kfn ;/sf/sf] gLlt tyf sfo{qmd,
sf7df8f}F M n]vs .
g]kfn ;/sf/, /fli6«o of]hgf cfof]u -@)&#_, rf}wf}+ of]hgf -cfly{s jif{ @)&#÷&$–
@)&%÷&^_, sf7df8f}F M n]vs .
Gof}kfg], u'¿k|;fb -@)%%_, g]kfnsf] cy{zf:q, sf7d8f}F M Pd= s]= klAn;;{
P08 l8li6«Jo'6;{ .
k/fh'nL, s[i0fsfGt tyf ;fyLx¿, -@)^^_, g]kfnsf] cy{zf:q, sf7df8f}F M ljBfyL{
k|sfzg k|f= ln= .
a8fn, s]zj -@)&!_, ;xsf/L<sf7df8f}F M n]vs .
/fhe08f/L, uh]Gb|k|;fb -@)&@_, cfly{s qmflGtsf nflu ;xsf/L M cEof; / r'gf}lt,
a'6jn M /f]dLdfnf /fhe08f/L / uf}/j /fhe08f/L .
/fli6«o of]hgf cfof]u -@)&#_, rf}wf}F of]hgf cf= j= @)&#÷&$—@)&%÷&^,
sf7df8f}F M n]vs .
Asian Development Bank - ADB (2012). County poverty analysis (Detail) Nepal. Philippines: Author.
Braunerhjelm, P. (2010). Entrepreneurship, innovation and economic growth: Past experiences, current
knowledge and policy implications. Stockholm: Swedish Entrepreneurship Forum.
Burawoy, M. & Wright, E. O. (2006). Sociological Marxism. In J. H. Turner (Ed.), Handbook of
sociological theories, (Pp. 459-486). New York NY: Springer Science and Media.
Central Bureau of Statistics - CBS (2011). Poverty in Nepal 2010/11. Kathmandu: Author.
17
Committee foe the Promotion and Advancement of Cooperative-COPAC (2000). The contribution of
cooperatives to the implementation of the world summit for social development declaration and
program of action. Geneva: Author.
Curl, J. -2009_. For all the people: Uncovering the hidden history of cooperation, cooperatives movements
and communalism in America. Oakland CA: PM Press.
Department of Cooperative - DECO (2074). Cooperative statistics. Kathmandu. Author. Retrieved from
http://www.deoc.gov.np
Dewason, S. & Smith, D. (2017). The coop community report. UK: COOP.
Drucker, P. F. (2002). Innovation and entrepreneurship. New York, NY: HarperCollins Publishers Inc.
Gibson, R., Kobluk, D. & Gould, L. (2005). The co-operative movement: Historical overview and
relevance to northern & aboriginal communities. Brandon: Rural Development Institute.
International Monetary Fund - IMF (2017). World Economic Outlook. Washington, DC: Author.
Karki, B. B. (2005). Strategic planning in co-operative sector: A study on dairy Co-operative. The Journal
of Nepalese Business Studies, 2(1), 72-80.
Khatiwada, Y. R. (2014). Cooperatives, Economic Democracy and Human Security: Perspectives from
Nepal. Paper presented at 1st National Cooperative Congress, March 27, 2014, Kathmandu, Nepal
Kunhu, T. S. & Venugopalan, K. (2011). Cooperative theories, principles and practice. Kerala:
University of Calicut.
Lehnhoff, D. J. & Niederländer, K. (2016). The power of cooperation: Cooperatives Europe key figures
2015. Brussels: Coopseurope.
Mayo, E. (2012). The UK cooperative economy: Alternative to austerity. UK: Cooperatives.
McDonnell, D., Macknight, E. & Donnelly, H. (2012). Co-operative Entrepreneurship:
C0-operate for growth. Scotland: SETS.
Munich Personal RePEc Archive MPRA (2005). The role of cooperative societies in economic
development. Zaria-Nigeria: Ahmadu Bello University.
National Planning Commission-NPC (2018). Sustainable development goals: Status and roadmap 2016-
2030. Kathmandu: Author. Retrieved from www.npc.gov.np
Ravensburg, N. G. (2009). Enterprise future lies in cooperation: Entrepreneur cooperatives in Africa.
Kenya: International Labour Organization.
Saner, R., Yiu, L. & Filadoro, M (2012). Cooperatives for inclusive growth. Geneva: Centre for Socio-Eco-
Nomic Development (CSEND).
18