Sie sind auf Seite 1von 182

Grammik  'Algebra

Miqˆlhc AnoÔshc
Perieqìmena

Eisagwg  4

SumbolismoÐ 7

1 Eisagwgikèc 'Ennoiec 8

1.1 Omˆdec, DaktÔlioi, S¸mata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

1.2 Diairetìthta ston Poluwnumikì DaktÔlio . . . . . . . . . . . 10

1.3 H Summetrik  Omˆda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.4 Ask seic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2 DianusmatikoÐ Q¸roi 21

2.1 DianusmatikoÐ q¸roi, DianusmatikoÐ upìqwroi . . . . . . . . . 21

2.2 GrammikoÐ MetasqhmatismoÐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

2.3 Logismìc Upoq¸rwn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.4 Duðkìc Q¸roc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

2.5 Q¸roi PhlÐka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2.6 Ask seic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

3 PÐnakec 42

3.1 PÐnakec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

3.2 Grammikˆ Sust mata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

3.3 H 'Algebra twn Pinˆkwn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

1
3.4 Ask seic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

4 OrÐzousec Sunart seic 52

4.1 OrÐzousec Sunart seic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

4.2 Ask seic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

5 GrammikoÐ MetasqhmatismoÐ 64

5.1 GrammikoÐ metasqhmatismoÐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

5.2 PÐnakac GrammikoÔ MetasqhmatismoÔ . . . . . . . . . . . . . . 67

5.3 Qarakthristikì Polu¸numo, Idiotimèc, IdiodianÔsmata . . . . . 70

5.4 AnalloÐwtoi Upìqwroi, Probolèc . . . . . . . . . . . . . . . . 72

5.5 MetasqhmatismoÐ PhlÐka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

5.6 Ask seic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

6 Kanonikèc Morfèc 87

6.1 TrigwnopoÐhsh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

6.2 Elˆqisto Polu¸numo, Prwtarqik  Anˆlush . . . . . . . . . . 88

6.3 Stoiqei¸deic Morfèc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

6.4 Kanonikèc Morfèc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

6.5 DiagwnopoÐhsh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

6.6 H S+N Anˆlush . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

6.7 Ask seic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

7 Digrammikèc morfèc, Ermitianèc morfèc 106

7.1 Digrammikèc Morfèc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

7.2 Summetrikèc Digrammikèc Morfèc, Enallˆssousec Digrammi-

kèc Morfèc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

7.3 Summetrikèc Digrammikèc Morfèc . . . . . . . . . . . . . . . . 112

7.4 Enallˆssousec Digrammikèc Morfèc . . . . . . . . . . . . . . 118

7.5 Ermitianèc Morfèc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

2
7.6 Ask seic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

8 EukleÐdeioi Q¸roi 136

8.1 Q¸roi me Eswterikì Ginìmeno . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

8.2 GrammikoÐ metasqhmatismoÐ se ènan EukleÐdeio q¸ro . . . . . 140

8.3 Orjèc probolèc, Orjèc SummetrÐec . . . . . . . . . . . . . . . 141

8.4 DiagwnopoÐhsh SummetrikoÔ GrammikoÔ MetasqhmatismoÔ . . 144

8.5 Ask seic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

9 Susqetismènoi Upìqwroi 152

9.1 Susqetismènoi Upìqwroi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

9.2 Susqetismènec ApeikonÐseic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

9.3 Ask seic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

10 IsometrÐec enìc EukleÐdeiou q¸rou 162

10.1 IsometrÐec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

10.2 H IsometrÐa san SÔnjesh Summetri¸n . . . . . . . . . . . . . 167

2
10.3 IsometrÐec tou R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171

10.4 Ask seic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

BibliografÐa 181

3
Eisagwg 

H Grammik  'Algebra eÐnai o klˆdoc twn Majhmatik¸n pou meletˆ touc dia-

nusmatikoÔc q¸rouc kai touc grammikoÔc metasqhmatismoÔc twn dianusma-

tik¸n q¸rwn.

Sto uperkeÐmeno autì anaptÔssontai o basikìc kormìc thc Grammik c

'Algebrac kaj¸c kai orismènec efarmogèc sthn GewmetrÐa. To uperkeÐme-

no apeujÔnetai stouc foithtèc thc Jematik c Enìthtac MSM 50 {Basikèc

Mèjodoi kai JewrÐec sta Majhmatikˆ} tou Progrˆmmatoc {Metaptuqiakèc

Spoudèc sta Majhmatikˆ} tou EllhnikoÔ AnoiktoÔ PanepisthmÐou.

Sto pr¸to kefˆlaio {Eisagwgikèc ènnoiec} upenjumÐzontai orismènec ba-

sikèc ènnoiec ìpwc h ènnoia thc omˆdac, tou daktulÐou kai tou s¸matoc.

EpÐshc anaptÔssetai h JewrÐa Diairetìthtac ston daktÔlio poluwnÔmwn pˆ-

nw se èna s¸ma, h opoÐa ja qrhsimopoihjeÐ sto kefˆlaio 6 gia thn kataskeu 

thc kanonik c morf c enìc grammikoÔ metasqhmatismoÔ. Parousiˆzontai kai

orismèna apotelèsmata apo thn JewrÐa twn Summetrik¸n Omˆdwn ta opoÐa

ja qreiastoÔn gia thn anˆptuxh thc JewrÐac twn Orizous¸n sto Kefˆlaio

4.

Sto kefˆlaio {DianusmatikoÐ Q¸roi} anaptÔssontai oi basikèc ènnoiec

twn dianusmatik¸n q¸rwn kai parousiˆzontai ta basikˆ jewr mata.

Sto kefˆlaio 3 gÐnetai mia sunoptik  parousÐash twn pinˆkwn kai sto

kefˆlaio 4 parousiˆzetai h JewrÐa twn Orizous¸n.

Sto kefˆlaio 5 gÐnetai mia melèth twn grammik¸n metasqhmatism¸n twn

4
dianusmatik¸n q¸rwn. Meletˆtai o pÐnakac enìc grammikoÔ metasqhmati-

smoÔ, oi analloÐwtoi upìqwroi enìc grammikoÔ metasqhmatismoÔ, oi idiotimèc

kai ta idiodianÔsmata enìc grammikoÔ metasqhmatismoÔ.

H melèth twn grammik¸n metasqhmatism¸n oloklhr¸netai sto kefˆlaio

6 ìpou kataskeuˆzetai h morf  Jordan enìc grammikoÔ metasqhmatismoÔ.

Sto kefˆlaio 7 parousiˆzontai kai melet¸ntai oi digrammikèc kai ermi-

tianèc morfèc. AnalÔontai ènnoiec ìpwc h kajetìthta, kai melet¸ntai oi

grammikoÐ metasqhmatismoÐ se q¸rouc me digrammikèc kai ermitianèc morfèc.

To epìmeno kefˆlaio eÐnai afierwmèno sthn parousÐash twn EukleÐdeiwn

q¸rwn kaj¸c kai twn grammik¸n metasqhmatism¸n twn EukleÐdeiwn q¸rwn.

EpÐshc melet¸ntai oi orjèc probolèc kai oi orjèc summetrÐec.

Sto kefˆlaio 9 gÐnetai mia parousÐash twn susqetismènwn upìqwrwn

kai twn susqetismènwn apeikonÐsewn, ennoi¸n pou eÐnai anagkaÐec gia thn

kalÔterh katanìhsh twn isometri¸n enìc EukleideÐou q¸rou.

Sto kefalaio 10 gÐnetai melèth twn isometri¸n enìc EukleideÐou q¸rou.

Parousiˆzontai orismèna genikˆ jewr mata gia thn dom  twn isometri¸n enìc

EukleÐdeiou q¸rou. EpÐshc parousiˆzontai oi isometrÐec tou R2 .

Gia thn melèth tou uperkeimènou autoÔ den apaitoÔntai idaÐterec proa-

paitoÔmenec gn¸seic. EÐnai anagkaÐa ìmwc mia majhmatik  wrimìthta. Ta

basikˆ kefˆlaia gia thn katanìhsh twn dianusmatik¸n q¸rwn kai twn gram-

mik¸n metasqhmatism¸n eÐnai ta 2 5


, kai 6 . Ta kefˆlaia 7 kai 8 eÐnai basikˆ

gia thn katanìhsh twn EukleÐdeiwn q¸rwn kai twn grammik¸n metasqhma-

tism¸n touc kai to kefˆlaio 10 eÐnai mia parousÐash twn isometri¸n enìc

EukleÐdeiou q¸rou.

Ja jèlame na epishmˆnoume stouc foithtèc ta akìlouja

1. Merikèc apodeÐxeic jewrhmˆtwn, protˆsewn h porismˆtwn den perilam-

bˆnontai sto uperkeÐmeno. Autì gÐnetai ìtan h apìdeixh eÐnai ˆmesh

sunèpeia prohgoumènwn protˆsewn   ìtan èqei gÐnei prohgoÔmena mia

5
anˆlogh apìdeixh. EÐnai polÔ qr simo gia touc foithtèc na kˆnoun

mìnoi touc tic apodeÐxeic pou den perilambˆnontai sto uperkeÐmeno

2. EÐnai qr simo na melet soun ta paradeÐgmata pou upˆrqoun sto uper-

keÐmeno kaj¸c kai na prospaj soun na kataskeuˆsoun nèa.

3. EÐnai anagkaÐo gia thn kalÔterh katanìhsh thc jewrÐac na epilÔsoun

megˆlo arijmì apo tic proteinìmenec ask seic.

PisteÔoume ìti h melèth tou uperkeimènou autoÔ ja bohj sei touc foi-

thtèc na katano soun tic basikèc ènnoiec kai ta basikˆ apotelèsmata thc

Grammik c 'Algebrac.

Tèloc ja jèlame na shmei¸soume ìti se sqèsh me to upˆrqon ekpaideutikì

ulikì, to uperkeÐmeno autì dÐdei èmfash sto jewrhtikì mèroc thc Grammik c

'Algebrac. O foitht c prèpei na melet sei to uperkeÐmeno gia na apokt sei

thn ikanìthta qeirismoÔ twn ennoi¸n kai efarmog c twn jewrhmˆtwn thc

Grammik c 'Algebrac. Mia ekten c parousÐash efarmog¸n thc Grammik c

'Algebrac sthn Arijmhtik  Anˆlush, ston Grammikì Programmatismì, stic

Diaforikèc Exis¸seic, sthn JewrÐa Grafhmˆtwn, sthn JewrÐa PaignÐwn kai

alloÔ perièqetai sto biblÐo {Grammik  'Algebra kai Efarmogèc} tou Gilbert
Strang .

6
SumbolismoÐ

JewroÔme qr simo na parousiˆsoume merikoÔc sumbolismoÔc pou ja qrhsi-

mopoihjoÔn sto uperkeÐmeno autì.

To kenì sÔnolo ja sumbolÐzetai ∅ .

An A eÐnai èna sÔnolo kai B èna uposÔnolo tou A ja sumbolÐzoume A−B


to sÔnolo twn stoiqeÐwntou A pou den an koun sto B .

Ja sumbolÐzoume me N to sÔnolo twn fusik¸n arijm¸n {0, 1, 2, ...} kai

me N∗ to sÔnolo N − {0} = {1, 2, ...} . Ja sumbolÐzoume me Z to sÔnolo twn

akeraÐwn kai me Q to sÔnolo twn rht¸n arijm¸n. To sÔnolo twn pragma-

tik¸n arijm¸n ja sumbolÐzetai R kai to sÔnolo twn migadik¸n arijm¸n ja

sumbolÐzetai C .

An F eÐnai èna s¸ma ta stoiqeÐa tou dianusmatikoÔ q¸rou Fn eÐnai dia-

n
nÔsmata st lec (dhlad  n×1 pÐnakec). Kˆje diˆnusma tou F eÐnai thc

morf c
 
x1
 
 x2 
 
 ... 
 
xn
gia kˆpoia x1 , x2 , ..., xn sto F . Pollèc forèc, gia lìgouc tupografik c oiko-

nomÐac kai komyìthtac ja sumbolÐzoume ta dianÔsmata tou Fn san dianÔsma-

ta grammèc (dhlad  (x1 , x2 , ..., xn ) ). Stouc upologismoÔc bèbaia ta stoiqeÐa

n
tou F ja qrhsimopoioÔntai san dianÔsmata st lec.

7
Kefˆlaio 1

Eisagwgikèc 'Ennoiec

1.1 Omˆdec, DaktÔlioi, S¸mata

Orismìc 1.1.1 'Ena sÔnolo G efodiasmèno me miˆ prˆxh · lègetai omˆda an

ikanopoioÔntai ta ex c:

1. a · (b · c) = (a · b) · c, ∀a ∈ G, ∀b ∈ G, ∀c ∈ G .

2. Upˆrqei èna stoiqeÐo e∈G tètoio ¸ste a·e = e·a = a gia kˆje a∈G .

3. Giˆ kˆje a ∈ G upˆrqei èna stoiqeÐo a−1 ∈ G tètoio ¸ste a · a−1 =


a−1 · a = e .

Orismìc 1.1.2 JewroÔme miˆ omˆda G . 'Ena uposÔnolo H thc G lègetai

upoomˆda an isqÔoun ta ex c:

1. e∈H .

2. An a ∈ H, b ∈ H tìte a·b∈H .

3. An a∈H tìte a−1 ∈ H .

8
Orismìc 1.1.3 Miˆ omˆda G lègetai metajetik  (  abelian ) an

a · b = b · a, ∀a ∈ G, ∀b ∈ G.

Parˆdeigma 1.1.1 To sÔnolo R me prˆxh thn prìsjesh eÐnai metajetik 

omˆda.

Parˆdeigma 1.1.2 To sÔnolo Z me prˆxh thn prìsjesh eÐnai metajetik 

omˆda.

Parˆdeigma 1.1.3 JewroÔme èna sÔnolo X me X 6= ∅ . To sÔnolo twn 1−1


kai epÐ apeikonÐsewn apì to X sto X me prˆxh thn sÔnjesh apeikonÐsewn eÐnai

omˆda.

Orismìc 1.1.4 'Ena sÔnolo R efodiasmèno me dÔo prˆxeic (a, b) 7→ a + b kai

(a, b) 7→ a · b lègetai daktÔlioc an

1. To R efodiasmèno me thn prˆxh + eÐnai metajetik  omˆda.

2. 'Eqoume a · b = b · a, ∀a ∈ R, ∀b ∈ R .

3. 'Eqoume a · (b + c) = a · b + a · c, ∀a ∈ R, ∀b ∈ R, ∀c ∈ R .

Orismìc 1.1.5 JewroÔme ènan daktÔlio R me prˆxeic (a, b) 7→ a + b kai

(a, b) 7→ a · b . 'Ena uposÔnolo I tou R lègetai ide¸dec an:

1. To I efodiasmèno me thn prˆxh + eÐnai upoomˆda tou R .

2. An a∈I kai b∈R tìte a·b∈I .

Orismìc 1.1.6 'Ena sÔnolo F efodiasmèno me dÔo prˆxeic (a, b) 7→ a + b kai

(a, b) 7→ a · b lègetai s¸ma an

1. To F efodiasmèno me thn prˆxh + eÐnai metajetik  omˆda. SumbolÐ-

zoume 0 to oudètro stoiqeÐo thc omˆdac aut c.

9
2. To F − {0} , efodiasmèno me thn prˆxh · eÐnai metajetik  omˆda.

3. 'Eqoume a · (b + c) = a · b + a · c, ∀a ∈ F, ∀b ∈ F, ∀c ∈ F .

1.2 Diairetìthta ston Poluwnumikì DaktÔlio

Se aut n thn parˆgrafo to s¸ma F eÐnai to R   to C .

SumbolÐzoume me F [x] ton daktÔlio twn poluwnÔmwn miˆc metablht c me

suntelestèc sto s¸ma F . 'Ena stoiqeÐo tou F [x] eÐnai thc morf c an x n +
an−1 xn−1 + ... + a1 x + a0 me ai sto s¸ma F gia kˆje i, 0 ≤ i ≤ n .

Orismìc 1.2.1 JewroÔme èna polu¸numo p(x) = an xn + an−1 xn−1 + ... +


a1 x + a0 ston F [x] me an 6= 0 . O n lègetai bajmìc tou poluwnÔmou p(x)
kai sumbolÐzetai deg p(x) . O an x n lègetai megistobˆjmioc ìroc tou p(x) , o

an lègetai suntelest c tou megistobˆjmiou ìrou tou p(x) kai o a0 lègetai

stajerìc ìroc tou p(x) .

Je¸rhma 1.2.1 JewroÔme dÔo polu¸numa p(x) kai q(x) ston F [x] . Upˆr-

qoun monadikˆ polu¸numa r(x) kai s(x) tètoia ¸ste

1. p(x) = q(x)r(x) + s(x) .

2. deg s(x) < deg q(x) .

Apìdeixh JewroÔme to sÔnolo A = {p(x) − q(x)t(x) : t(x) ∈ F [x]} . Je-

wroÔme èna stoiqeÐo s(x) tou A elˆqistou bajmoÔ. Upˆrqei èna polu¸numo

r(x) ∈ F [x] tètoio ¸ste s(x) = p(x)−q(x)r(x) kai ˆra p(x) = q(x)r(x)+s(x) .

DeÐqnoume ìti deg s(x) < deg q(x) . Upojètoume ìti deg s(x) ≥ deg q(x) .

SumbolÐzoume m ton bajmì tou s(x) n , ton bajmì tou q(x) an


, ton suntele-

st  tou megistobˆjmiou ìrou tou s(x) kai bm ton suntelest  tou megisto-

bˆjmiou ìrou tou q(x) . Tìte to s(x) − an b−1


m x
m−n
q(x) = p(x) − q(x)r(x) −

10
an b−1
m x
m−n
q(x) ∈ A kai èqei bajmì mikrìtero apo to bajmì tou s(x) . Autì

antibaÐnei me thn epilog  tou s(x) . 'Ara deg s(x) < deg q(x) .

DeÐqnoume ìti ta r(x) kai s(x) eÐnai ta monadikˆ pou ikanopoioÔn tic (1)
kai (2) . Prˆgmati, jewroÔme r1 (x) kai s1 (x) tètoia ¸ste: p(x) = q(x)r1 (x) +
s1 (x) kai deg s1 (x) < deg q(x) . 'Eqoume q(x)r(x) + s(x) = q(x)r1 (x) + s1 (x)
kai ˆra q(x)(r(x)−r1 (x)) = s1 (x)−s(x) . Epeid  deg(s(x)−s1 (x)) < deg q(x)
sumperaÐnoume ìti r(x) − r1 (x) = 0 kai ˆra s1 (x) − s(x) = 0 .

Orismìc 1.2.2 JewroÔme dÔo polu¸numa p(x) kai q(x) ston F [x] . An u-

pˆrqei polu¸numo r(x) tètoio ¸ste p(x) = q(x)r(x) , lème ìti to q(x) diaireÐ

to p(x) kai sumbolÐzoume q(x)|p(x) .

Je¸rhma 1.2.2 JewroÔme èna ide¸dec I tou F [x] . Upˆrqei èna polu¸numo

q(x) ston F [x] tètoio ¸ste I = {q(x)r(x) : r(x) ∈ F [x]} .

Apìdeixh

JewroÔme èna polu¸numo elˆqistou bajmoÔ q(x) sto I . Jètoume I0 =


{q(x)r(x) : r(x) ∈ F [x]} . EÐnai profanèc ìti I0 ⊆ I . Ja deÐxoume ìti

0
I ⊆I . Prˆgmati, an p(x) ∈ I èpetai apo to Je¸rhma 1.2.1 ìti upˆrqoun

polu¸numa r(x) kai s(x) ston F [x] tètoia ¸ste p(x) = q(x)r(x) + s(x) kai

deg s(x) < deg q(x) . Epeid  s(x) = p(x) − q(x)r(x) , to s(x) ∈ I kai epeid 

deg s(x) < deg q(x) sumperaÐnoume ìti s(x) = 0 . 'Ara p(x) = q(x)r(x) kai

p(x) ∈ I 0 . 2

Je¸rhma 1.2.3 JewroÔme m polu¸numa p1 (x), p2 (x), ..., pm (x) ston F [x] .

Upˆrqei monadikì polu¸numo d(x) ston F [x] tètoio ¸ste:

1. O suntelest c tou megistobˆjmiou ìrou tou d(x) eÐnai 1 .

2. d(x)|pi (x) gia kˆje i, 1 ≤ i ≤ m .

11
3. An d0 (x) eÐnai èna polu¸numo ston F [x] kai d0 (x)|pi (x) gia kˆje i, 1 ≤
i≤m , tìte d0 (x)|d(x) .

Pm
Apìdeixh JewroÔme to sÔnolo I={ i=1 pi (x)qi (x) : qi (x) ∈ F [x], ∀i, 1 ≤
i ≤ m} . To I eÐnai ide¸dec tou F [x] kai ˆra upˆrqei èna polu¸numo d(x)
tètoio ¸ste I = {d(x)q(x) : q(x) ∈ F [x]} . MporoÔme na upojèsou-

me ìti o suntelest c tou megistobˆjmiou ìrou tou d(x) eÐnai 1. Tìte to

d(x) ikanopoieÐ ta (1) kai (2) . ParathroÔme ìti d(x) ∈ I


epeid  , upˆrqoun

Pm
q1 (x), q2 (x), ..., qm (x) ston F [x] tètoia ¸ste d(x) = i=1 pi (x)qi (x) = d(x) .

JewroÔme èna polu¸numo d0 (x) F [x] ston tètoio ¸ste d0 (x)|pi (x) gia kˆje

Pm
i, 1 ≤ i ≤ m . Epeid  d(x) = i=1 pi (x)qi (x) , èqoume d0 (x)|d(x) . 2

Orismìc 1.2.3 JewroÔme m polu¸numa p1 (x), p2 (x), ..., pm (x) ston F [x] .

To polu¸numo d(x) pou ikanopoieÐ ta (1), (2), (3) tou Jewr matoc 1.2.3 lègetai

mègistoc koinìc diairèthc twn p1 (x), p2 (x), ..., pm (x) .

Orismìc 1.2.4 JewroÔme m polu¸numa p1 (x), p2 (x), ..., pm (x) ston F [x] .

Ta polu¸numa p1 (x), p2 (x), ..., pm (x) lègontai pr¸ta metaxÔ touc an o mègi-

stoc koinìc diairèthc touc eÐnai to stajerì polu¸numo 1.

Prìtash 1.2.1 JewroÔme m polu¸numa p1 (x), p2 (x), ..., pm (x) ston F [x] .

An d(x) eÐnai o mègistoc koinìc diairèthc twn p1 (x), p2 (x), ..., pm (x) , tìte

upˆrqoun polu¸numa q1 (x), q2 (x), ..., qm (x) ston F [x] tètoia ¸ste

m
X
pi (x)qi (x) = d(x).
i=1

Apìdeixh H apìdeixh perièqetai sthn apìdeixh tou Jewr matoc 1.2.3. 2

Parˆdeigma 1.2.1 JewroÔme ta polu¸numa x6 − 1 kai x3 + x2 + x + 1 tou

6 3 2
R[x] . O mègistoc koinìc diarèthc twn x −1 kai x +x +x+1 eÐnai to

12
polu¸numo x+1 . 'Eqoume

1 1
x + 1 = (x6 − 1) (−x − 1) + (x3 + x2 + x + 1) (x4 − x2 + 1).
2 2

Orismìc 1.2.5 JewroÔme èna polu¸numo p(x) ston F [x] me deg p(x) ≥ 1 .

To polu¸numo p(x) lègetai pr¸to an oi mìnoi diairètec tou p(x) eÐnai ta

stajerˆ polu¸numa kai ta polu¸numa thc morf c λp(x) me λ∈F .

Parat rhsh 1.2.1 'Ena polu¸numo p(x) ston F [x] eÐnai pr¸to an oi mìnon

an den mporeÐ na grafeÐ sthn morf  p(x) = q(x)r(x) me q(x) ∈ F [x] r(x) ∈ ,

F [x] kai deg q(x) ≥ 1 deg r(x) ≥ 1 , .

Prìtash 1.2.2 JewroÔme èna pr¸to polu¸numo p(x) ston F [x] kai dÔo po-

lu¸numa q(x) kai r(x) ston F [x] . An p(x)|q(x)r(x) tìte p(x)|q(x)   p(x)|r(x) .

Apìdeixh An to p(x) den diaireÐ to q(x) tìte o mègistoc koinìc diairèthc twn

p(x) kai q(x) eÐnai to 1 kai ˆra o to Je¸rhma 1.2.1 upˆrqoun polu¸numa s(x)
kai t(x) sto F [x] tètoia ¸ste p(x)s(x)+q(x)t(x) = 1 . Pollaplasiˆzontac ta

dÔo mèlh thc isìthtac me r(x) paÐrnoume p(x)s(x)r(x) + q(x)r(x)t(x) = r(x) .

'Eqoume p(x)|p(x)s(x)r(x) kai p(x)|q(x)r(x)t(x) ˆra p(x)|r(x) . 2

Pìrisma 1.2.1 JewroÔme èna pr¸to polu¸numo p(x) ston F [x] kai polu¸-

Qr
numa q1 (x), q2 (x), ..., qr (x) ston F [x] . An to p(x) diaireÐ to
i=1 qi (x) tìte

upˆrqei i me 1≤i≤r tètoio ¸ste to p(x) na diaireÐ to qi (x) .

Je¸rhma 1.2.4 JewroÔme èna polu¸numo p(x) ston F [x] me p(x) 6= 0 . Tìte

upˆrqoun λ∈F r∈N , , polu¸numa p1 (x), p2 (x), ..., pr (x) sto F [x] kai arijmoÐ

m1 , m2 , ..., mr sto N∗ tètoia ¸ste:

1. To pi (x) eÐnai pr¸to gia kˆje i me 1≤i≤r .

2. O suntelest c tou megistobˆjmiou ìrou tou pi (x) eÐnai 1 gia kˆje i me

1≤i≤r .

13
3. 'Eqoume

r
Y
p(x) = λ pm
i (x).
i

i=1

4. An upˆrqoun µ ∈ F r0 ∈ N
, , polu¸numa p01 (x), p02 (x), ..., p0r0 (x) sto F [x]
kai arijmoÐ m01 , m02 , ..., m0r0 sto N∗ tètoia ¸ste to p0i (x) na eÐnai pr¸to

0
gia kˆje i me 1≤i≤r , o suntelest c tou megistobˆjmiou ìrou tou

pi (x) na eÐnai 1 gia kˆje i me 1 ≤ i ≤ r0 kai

r 0
m0
Y
p(x) = µ (p0 )i i (x),
i=1

tìte λ = µ r = r0
, kai upˆrqei mia 1−1 kai epÐ apeikìnish σ apo to

sÔnolo {1, 2, .., r} sto {1, 2, ..., r} tètoia ¸ste pi = p0σ(i) kai mi = m0σ(i)
gia kˆje i me 1≤i≤r .

Apìdeixh DeÐqnoume to Je¸rhma me epagwg  ston bajmì tou poluwnÔmou

p(x) . An deg p(x) = 0 to sumpèrasma tou Jewr matoc eÐnai ˆmeso. Upojè-

toume ìti deg p(x) > 0 . An to polu¸numo p(x) eÐnai pr¸to tìte prokÔptoun

ˆmesa ta (1) (2)


, kai (3) tou Jewr matoc. An to p(x) den eÐnai pr¸to, tìte

grˆfetai p(x) = q(x)r(x) ìpou q(x) ∈ F [x] r(x) ∈ F [x]


, kai deg q(x) > 0 ,

deg r(x) > 0 . Apo thn upìjesh thc epagwg c, to sumpèrasma tou jewr -

matoc isqÔei gia ta q(x) kai r(x) kai ˆra prokÔptoun ta (1) (2)
, kai (3) tou

Jewr matoc.

DeÐqnoume to (4) . JewroÔme λ∈F r∈N , , polu¸numa p1 (x), p2 (x), ..., pr (x)
sto F [x] , arijmoÔc m1 , m2 , ..., mr sto N∗ kai µ ∈ F r0 ∈ N , , polu¸numa

p01 (x), p02 (x), ..., p0r0 (x) sto F [x] kai arijmoÔc m01 , m02 , ..., m0r0 sto N∗ ìpwc sto

(4) tou Jewr matoc. O λ eÐnai o suntelest c tou megistobˆjmiou ìrou tou

poluwnÔmou p(x) . EpÐshc o µ o suntelest c tou megistobˆjmiou ìrou tou

14
poluwnÔmou p(x) . 'Ara λ=µ . 'Eqoume

r r 0
m0
Y Y
p(x) = λ pm
i (x)
i
= µ (p0 )i i (x).
i=1 i=1

Qr 0 0
0 mi
To polu¸numo p1 (x) diaireÐ to µ i=1 (p )i (x). Apì to Pìrisma 1.2.1

0
upˆrqei k ∈ N∗ me 1 ≤ k ≤ r tètoio ¸ste to p1 (x) na diaireÐ to p0k (x).
Epeid  to p0i (x) eÐnai pr¸to, èqoume p1 (x) = p0i (x) . 'Ara

r r 0
m0 −1 m0
Y Y
λ pm
i (x)
i
= µ(p0 )k k (x) (p0 )i i (x).
i=2 i=1,i6=k

To polu¸numo autì èqei bajmì mikrìtero apì ton bajmì tou p(x) kai ˆra

to sumpèrasma tou Jewr matoc prokÔptei apì thn upìjesh thc epagwg c.

To epìmeno je¸rhma eÐnai èna apo ta spoudaiìtera jewr mata twn Ma-

jhmatik¸n. H apìdeixh tou den eÐnai stouc skopoÔc tou uperkeimènou autoÔ.

Mia apìdeixh tou jewr matoc autoÔ h opoÐa gÐnetai me qr sh thc JewrÐac

twn Migadik¸n Sunart sewn mporeÐ na breÐ o anagn¸sthc sto biblÐo tou

Louis Brand {Majhmatik  Anˆlush}.

Je¸rhma 1.2.5 (Jemeli¸dec Je¸rhma thc 'Algebrac) JewroÔme èna po-

lu¸numo p(x) ston C[x] me deg p(x) ≥ 1 . Tìte to p(x) èqei toulˆqiston mÐa

rÐza sto C .

Prìtash 1.2.3 JewroÔme èna pr¸to polu¸numo p(x) ston C[x] . Tìte to

p(x) eÐnai prwtobˆjmio.

Apìdeixh 'Epetai apì to Je¸rhma 1.2.5. 2

15
1.3 H Summetrik  Omˆda

JewroÔme n ∈ N∗ . SumbolÐzoume Jn to sÔnolo {1, 2, ..., n} .

Orismìc 1.3.1 Mia 1−1 kai epÐ apeikìnish apo to Jn sto Jn lègetai metˆ-

jesh   metˆjesh bajmoÔ n .

JewroÔme miˆ metˆjesh σ tou Jn . H σ sumbolÐzetai

!
1 2 ... n
.
σ(1) σ(2) ... σ(n)

Prìtash 1.3.1 To sÔnolo twn metajèsewn tou Jn me prˆxh thn sÔnjesh

apeikonÐsewn eÐnai omˆda.

Orismìc 1.3.2 To sÔnolo twn metajèsewn tou Jn lègetai summetrik  omˆ-

da kai sumbolÐzetai Sn .

Orismìc 1.3.3 JewroÔme k ∈ {1, 2, ..., n} kai k diaforetikoÔc anˆ dÔo a-

kèraiouc i1 , i2 , ..., ik , 1 ≤ ij ≤ n, ∀j, 1 ≤ j ≤ k . H metˆjesh pou orÐ-

zetai wc ex c: σ(ij ) = ij+1 gia 1 ≤ j ≤ k − 1 σ(ik ) = i1 , kai σ(i) = i


gia i∈
/ {i1 , i2 , ..., ik } lègetai kÔkloc m kouc k (  kÔkloc) kai sumbolÐzetai

(i1 , i2 , ..., ik )
.

Orismìc 1.3.4 'Enac kÔkloc m kouc 2 lègetai antimetˆjesh.

Orismìc 1.3.5 DÔo kÔkloi (i1 , i2 , ..., ik ) kai (j1 , j2 , ..., jl ) lègontai xènoi an

{i1 , i2 , ..., ik } ∩ {j1 , j2 , ..., jl } = ∅.

Prìtash 1.3.2 Kˆje metˆjesh eÐnai ginìmeno kÔklwn xènwn anˆ dÔo.

16
Apìdeixh Ja apodeÐxoume thn Prìtash me epagwg  sto n . JewroÔme mia

metˆjesh σ . An σ(i) = i gia kˆje i, 1 ≤ i ≤ n tìte h σ eÐnai h tautotik 

apeikìnish. Upojètoume ìti upˆrqei i, 1 ≤ i ≤ n tètoio ¸ste σ(i) 6= i . Jew-

roÔme thn akoloujÐa {σ k (i)}∞


i=1 . Upˆrqoun m, l sto N∗ me m>l tètoia ¸ste

σ m (i) = σ l (i) . 'Ara σ m−l (i) = i . JewroÔme to mikrìtero r ∈ N∗ tètoio ¸ste

r r−1
σ (i) = i . Tìte ta i, σ(i), ..., σ (i) eÐnai diˆfora anˆ dÔo. SumbolÐzoume

τ ton kÔklo (i, σ(i), ..., σ r−1 (i)) . JewroÔme thn metˆjesh τ −1 σ . Giˆ kˆje

j ∈ {i, σ(i), ..., σ r−1 (i)} èqoume τ −1 σ(j) = j . 'Ara h metˆjesh τ −1 σ mporeÐ na

r−1
jewrhjeÐ san miˆ metˆjesh tou sunìlou Jn − {i, σ(i), ..., σ (i)} . Apo thn

upojesh thc epagwg c h τ −1 σ eÐnai ginìmeno kÔklwn xènwn anˆ dÔo kai ˆra

h σ = τ (τ −1 σ) eÐnai ginìmeno kÔklwn xènwn anˆ dÔo. 2

Parˆdeigma 1.3.1 JewroÔme thn metˆjesh

!
1 2 3 4 5 6
3 2 4 1 6 5

tou J6 . H metˆjesh aut  grˆfetai

!
1 2 3 4 5 6
= (1, 3, 4)(5, 6).
3 2 4 1 6 5

Prìtash 1.3.3 Kˆje metˆjesh eÐnai ginìmeno antimetajèsewn.

Apìdeixh Apì thn Prìtash 1.3.2 arkeÐ na deÐxoume ìti kˆje kÔkloc eÐ-

nai ginìmeno antimetajèsewn. Prˆgmati, jewroÔme ton kÔklo (i1 , i2 , ..., ik ).

'Eqoume

(i1 , i2 , ..., ik ) = (i1 , ik )(i1 , ik−1 )...(i1 , i2 ).

17
JewroÔme èna polu¸numo n metablht¸n p(t1 , t2 , ..., tn ) me suntelestèc

sto R . An σ eÐnai mia metˆjesh tou Jn sumbolÐzoume σp to polu¸numo

p(tσ(1) , tσ(2) , ..., tσ(n) ).

SumbolÐzoume f to polu¸numo

Y
(ti − tj ).
i∈Jn ,j∈Jn ,i<j

Je¸rhma 1.3.1 JewroÔme mia metˆjesh σ . Tìte σf = f   σf = −f .

Apìdeixh JewroÔme i kai j sto Jn . Upˆrqei akrib¸c èna i0 sto Jn tètoio

0 0 0
¸ste σ(i ) = i kai akrib¸c èna j sto Jn tètoio ¸ste σ(j ) = j . 'Ara to

σf èqei parˆgonta to ti − tj an kai mìnon an i0 < j 0 kai èqei parˆgonta to

−(ti − tj ) an kai mìnon an i0 > j 0 . 2

Orismìc 1.3.6 JewroÔme mia metˆjesh σ . Jètoume sgn σ = 1 an σf = f


kai sgn σ = −1 an σf = −f . O arjmìc sgn σ lègetai prìshmo thc σ .

Je¸rhma 1.3.2 JewroÔme dÔo metajèseic σ kai τ . Tìte sgn(στ ) = sgn σ sgn τ .

Apìdeixh To sumpèrasma prokÔptei apo to ìti an σ kai τ eÐnai dÔo meta-

jèseic tou Jn tìte (στ )f = σ(τ f ) . 2

Je¸rhma 1.3.3 JewroÔme miˆ antimetˆjesh σ . Tìte sgn σ = −1 .

1.4 Ask seic

'Askhsh 1.4.1 JewroÔme ton daktÔlio Z . DeÐxte ìti an I eÐnai èna ide¸dec

tou Z, tìte upˆrqei n∈N tètoio ¸ste I = {nk : k ∈ Z} .

18
'Askhsh 1.4.2 JewroÔme ton daktÔlio Z . JewroÔme m kai n sto N kai

jètoume I1 = {mk : k ∈ Z} kai I2 = {nk : k ∈ Z} . DeÐxte ìti ta I1 + I2 kai

I1 ∩ I2 eÐnai ide¸dh tou Z kai breÐte r kai s sto Z tètoia ¸ste I1 + I2 = {rk :
k ∈ Z} kai I1 ∩ I2 = {sk : k ∈ Z} .

'Askhsh 1.4.3 JewroÔme èna s¸ma F me prˆxeic + kai ·


. DeÐxte ìti:

1. An a ∈ F, b ∈ F, c ∈ F kai a+b=a+c tìte b=c .

2. Giˆ kˆje a∈F isqÔei a·0=0·a=0 .

3. Giˆ kˆje a∈F isqÔei (−1)a = −a .

4. An a ∈ F, b ∈ F tìte (−a) · (−b) = a · b .

5. An a ∈ F, b ∈ F kai a·b=0 tìte a=0   b=0 .

√ √
'Askhsh 1.4.4 JewroÔme to sÔnolo Q( 3) = {a + b 3 : a ∈ Q, b ∈ Q} .


DeÐxte ìti to Q( 3) efodiasmèno me thn prìsjesh kai ton pollaplasiasmì

pragmatik¸n arijm¸n eÐnai s¸ma.

'Askhsh 1.4.5 JewroÔme to sÔnolo Q(i) = {a + bi : a ∈ Q, b ∈ Q} . DeÐxte

ìti to Q(i) efodiasmèno me thn prìsjesh kai ton pollaplasiasmì migadik¸n

arijm¸n eÐnai s¸ma.

'Askhsh 1.4.6 JewroÔme ta polu¸numa x2 + 1 kai x3 − 1 tou R[x] . BreÐte

ton mègisto koinì diairèth d(x) twn x2 + 1 kai x3 − 1 . BreÐte dÔo polu¸numa

q1 (x) kai q2 (x) ston R[x] tètoia ¸ste q1 (x)(x2 + 1) + q2 (x)(x3 − 1) = d(x) .

'Askhsh 1.4.7 JewroÔme ta polu¸numa x7 +1 kai x2 +x+1 tou R[x] . BreÐte

7 2
ton mègisto koinì diairèth d(x) twn x +1 kai x +x+1 . BreÐte dÔo polu¸numa

q1 (x) kai q2 (x) ston R[x] tètoia ¸ste q1 (x)(x7 + 1) + q2 (x)(x2 + x + 1) = d(x) .

19
'Askhsh 1.4.8 DeÐxte ìti kˆje metˆjesh sthn Sn eÐnai ginìmeno antimeta-

jèsewn thc morf c (1, 2), (1, 3), ..., (1, n).

'Askhsh 1.4.9 DeÐxte ìti kˆje metˆjesh sthn Sn eÐnai ginìmeno antimeta-

jèsewn thc morf c (i, i + 1) gia 1≤i<n .

'Askhsh 1.4.10 BreÐte to prìshmo twn metajèsewn:

!
1 2 3
1. .

2 3 1
!
1 2 3
2. .

3 1 2
!
1 2 3
3. .

3 2 1
!
1 2 3 4
4. .

2 3 1 4
!
1 2 3 4
5. .

2 1 4 3
!
1 2 3 4
6. .

4 2 1 3

20
Kefˆlaio 2

DianusmatikoÐ Q¸roi

Se autì to kefˆlaio to s¸ma F eÐnai to R   to C .

2.1 DianusmatikoÐ q¸roi, DianusmatikoÐ upì-

qwroi

Orismìc 2.1.1 JewroÔme to s¸ma F kai èna sÔnolo V . Lème ìti to V eÐnai

dianusmatikìc q¸roc pˆnw sto s¸ma F an:

1. Upˆrqei mia prˆxh + sto V tètoia ¸ste to (V, +) na eÐnai abelian 

omˆda.

2. Upˆrqei mia apeikìnish F ×V →V tètoia ¸ste:

(aþ) α(βv) = (αβ)v , gia α, β sto F kai v sto V .

(bþ) 1v = v , gia v sto V .

3. 'Eqoume:

(aþ) α(v + w) = αv + αw , gia α∈F v∈V w∈V , , .

(bþ) (α + β)v = αv + βv , gia α∈F β∈F v∈V , , .

21
Parˆdeigma 2.1.1 To Rn pˆnw sto R .

Parˆdeigma 2.1.2 To Cn pˆnw sto C   pˆnw sto R .

Parˆdeigma 2.1.3 To sÔnolo Pn = {p ∈ F [x] : deg p ≤ n} pˆnw sto F .

Parˆdeigma 2.1.4 Oi suneqeÐc pragmatikèc sunart seic me pedÐo orismoÔ

to R , pˆnw sto R .

Parˆdeigma 2.1.5 Oi diaforÐsimec sunart seic me pragmatikèc timèc kai

pedÐo orismoÔ to R pˆnw sto R .

Ta stoiqeÐa enìc dianusmatikoÔ q¸rou V lègontai dianÔsmata.

Orismìc 2.1.2 An V eÐnai dianusmatikìc q¸roc pˆnw sto s¸ma F kai W ⊆


V lème ìti o W eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou V an:

1. To (W, +) eÐnai upoomˆda tou (V, +).

2. Gia α∈F w∈W , èqoume αw ∈ W.

Parˆdeigma 2.1.6 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro V = R3 . To sÔnolo

W = {(x, y, 0) : x ∈ R, y ∈ R} eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou V .

Parˆdeigma 2.1.7 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro V twn suneq¸n prag-

matikwn sunart sewn me pedÐo orismoÔ to R , pˆnw sto R . To sÔnolo twn

diaforÐsimwn pragmatik¸n sunart sewn me pedÐo orismoÔ to R eÐnai dianu-

smatikìc upìqwroc tou V .

Orismìc 2.1.3 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai èna uposÔnolo S


tou V . 'Enac grammikìc sunduasmìc twn stoiqeÐwn tou S eÐnai mia parˆsta-

P
sh thc morf c: αi vi me vi sto S gia kˆje i αi
, sto F gia kˆje i , kai

peperasmèno pl joc twn αi mh mhdenikˆ.

22
Orismìc 2.1.4 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai S ⊆V . Lème ì-

ti ta stoiqeÐa tou S eÐnai grammikˆ exarthmèna an upˆrqei ènac grammikìc

P P
sunduasmìc touc αi xi tètoioc ¸ste αi xi = 0 kai kˆpoio apì ta αi eÐnai

diˆforo apì to mhdèn. Lème ìti ta stoiqeÐa tou S eÐnai grammikˆ anexˆrthta

P
an: Opoted pote to αi xi eÐnai grammikìc sunduasmìc twn stoiqeÐwn tou S
P
kai αi xi = 0 tìte αi = 0 gia kˆje i .

Orismìc 2.1.5 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai S ⊆V . Lème ìti

to S eÐnai mia bˆsh tou V an:

1. Ta stoiqeÐa tou S eÐnai grammikˆ anexˆrthta.

2. Kˆje stoiqeÐo tou V eÐnai grammikìc sunduasmìc twn stoiqeÐwn tou S .

Orismìc 2.1.6 'Enac dianusmatikìc q¸roc V lègetai peperasmènhc diˆsta-

shc an èqei mia peperasmènh bˆsh.

Parˆdeigma 2.1.8 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R2 . H ((1, 0), (0, 1))
eÐnai miˆ bˆsh tou R2 .

Parˆdeigma 2.1.9 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R3 . H

((1, 1, 0), (1, −1, 0), (0, 0, 1))

eÐnai miˆ bˆsh tou R3 .

Prìtash 2.1.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai S ⊂V . Ta stoi-

qeÐa tou S eÐnai grammikˆ exarthmèna an kai mìnon an upˆrqei v sto S pou

eÐnai grammikìc sunduasmìc twn stoiqeÐwn tou S − {v} .

Apìdeixh Ta stoiqeÐa tou S eÐnai grammikˆ exarthmèna an kai mìnon an

P
upˆrqei grammikìc sunduasmìc touc αi vi me αk 6= 0 gia kˆpoio k kai

−1
P P
αi vi = 0 , dhlad  an kai mìnon an upˆrqei k tètoioc ¸ste vk = − i6=k αk αi vi ,

23
dhlad  an kai mìnon an kˆpoio apì ta stoiqeÐa tou S eÐnai grammikìc sun-

duasmìc twn upìloipwn stoiqeÐwn tou S . 2

Pìrisma 2.1.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V S⊂V


, kai v sto S pou

eÐnai grammikìc sunduasmìc twn stoiqeÐwn tou S −{v} . Tìte kˆje grammikìc

sunduasmìc stoiqeÐwn tou S eÐnai grammikìc sunduasmìc stoiqeÐwn tou S−


{v} .

Prìtash 2.1.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai S ⊂ V . To sÔ-

nolo twn grammik¸n sunduasm¸n twn stoiqeÐwn tou S eÐnai dianusmatikìc

upìqwroc tou V

Orismìc 2.1.7 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai S ⊂ V . An W


eÐnai to sÔnolo twn grammik¸n sunduasm¸n stoiqeÐwn tou S , lème ìti to S
parˆgei to dianusmatikì q¸ro W   ìti o W eÐnai o dianusmatikìc q¸roc pou

parˆgetai apì to S .

Je¸rhma 2.1.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V . JewroÔme èna sÔno-

lo S ⊂ V me n stoiqeÐa pou parˆgei ton q¸ro V kai èna sÔnolo Q me m


grammikˆ anexˆrthta stoiqeÐa. Tìte m≤n . Epiplèon upˆrqei èna sÔnolo n
dianusmˆtwn pou perièqei to Q kai parˆgei ton q¸ro V .

Apìdeixh JewroÔme to n dedomèno kai deÐqnoume thn prìtash me epagwg 

sto m . An m=0 h prìtash isqÔei. Upojètoume ìti h prìtash isqÔei gia

ìla ta sÔnola me m grammikˆ anexˆrthta dianÔsmata. JewroÔme èna sÔno-

lo Q me m+1 grammikˆ anexˆrthta dianÔsmata: v1 , v2 , ..., vm+1 . Apì thn

upìjesh thc epagwg c m≤n kai o V parˆgetai apì èna sÔnolo thc morf c

{v1 , v2 , ..., vm , w1 , w2 , ..., wn−m } gia kˆpoia w1 , w2 , ..., wn−m sto V . Eidikì-

tera èqoume vm+1 = α1 v1 + α2 v2 + · · · + αm vm + β1 w1 + · · · + βn−m wn−m


me α1 , α2 , ..., αm , β1 , ..., βn−m sto k . DeÐqnw ìti m+1 ≤ n . An ìqi, o V
parˆgetai apì to {v1 , v2 , ..., vm } , ˆra to vm+1 eÐnai grammikìc sunduasmìc

24
twn v1 , v2 , ...vm . Apì thn Prìtash 2.1.1, autì den mporeÐ na sumbeÐ. 'A-

ra m+1 ≤ n . Jewr¸ to sÔnolo: {v1 , v2 , ..., vm , vm+1 , w1 , ..., wn−m } . Autì

to sÔnolo parˆgei to q¸ro kai ta stoiqeÐa tou eÐnai grammikˆ exarthmè-

na (epeid  to vm+1 eÐnai grammikìc sunduasmìc twn upìloipwn stoiqeÐwn).

Sth sqèsh vm+1 = α1 v1 + · · · + αm vm + β1 w1 + · · · + βn−m βn−m den mpo-

roÔme na èqoume β1 = β2 = ... = βn−m = 0 , epeid  ta v1 , v2 , ..., vm+1 eÐ-

nai grammikˆ anexˆrthta. 'Ara upˆrqei i 1 ≤ i ≤ n−m


, tètoio ¸ste

βi 6= 0 . Apo thn Prìtash 2.1.1 to wi eÐnai grammikìc sunduasmìc twn

v1 , v2 , ..., vm , vm+1 , w1 , ..., wi−1 , wi+1 , ..., wn−m . Apì to Pìrisma 2.1.1, ta pa-

rapˆnw dianÔsmata parˆgoun to q¸ro. 2

Pìrisma 2.1.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V peperasmènhc diˆsta-

shc. DÔo bˆseic tou V èqoun ton Ðdio arijmì dianusmˆtwn.

Apìdeixh An (v1 , v2 , ...vn ) kai (w1 , w2 , ..., wm ) eÐnai dÔo bˆseic tou V èqoume

apì to Je¸rhma 2.1.1 m≤n kai n≤m . 2

Orismìc 2.1.8 An V eÐnai dianusmatikìc q¸roc peperasmènhc diˆstashc,

lème diˆstash tou V to pl joc twn dianusmˆtwn miac bˆshc tou.

Pìrisma 2.1.3 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V diˆstashc n .

1. 'Ena sÔnolo n grammikˆ anexˆrthtwn dianusmˆtwn eÐnai bˆsh.

2. 'Ena sÔnolo n dianusmˆtwn pou parˆgei to q¸ro eÐnai bˆsh.

2.2 GrammikoÐ MetasqhmatismoÐ

Orismìc 2.2.1 JewroÔme dÔo dianusmatikoÔc q¸rouc V kai W pˆnw sto

F . O T :V →W lègetai grammikìc metasqhmatismìc an

T (αv + βu) = αT (v) + βT (u)

25
gia α, β sto F v, u
, sto V .

Parˆdeigma 2.2.1 JewroÔme ènan m×n pÐnaka A . H apeikìnish T apo

n m
ton R ston R pou orÐzetai T x = Ax eÐnai grammikìc metasqhmatismìc.

Parˆdeigma 2.2.2 H apeikìnish T apo ton R3 ston R2 pou orÐzetai

T (x1 , x2 , x3 ) = (2x1 + 3x2 , x2 − 5x3 )

eÐnai grammikìc metasqhmatismìc.

Parˆdeigma 2.2.3 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro Pn twn poluwnÔmwn

me pragmatikoÔc suntelestèc bajmoÔ to polÔ n . H apeikìnish D pou orÐzetai

D( n0 λi xi ) = ( n1 iλi xi−1 )
P P
eÐnai grammikìc metasqhmatismìc tou Pn .

Prìtash 2.2.1 1. H apeikìnish T apo ton V ston W pou orÐzetai Tv =


0, ∀v ∈ V eÐnai grammikìc metasqhmatismìc.

2. H apeikìnish T apo ton V ston V pou orÐzetai T v = v, ∀v ∈ V eÐnai

grammikìc metasqhmatismìc.

Parˆdeigma 2.2.4 H apeikìnish T apo ton V ston W pou orÐzetai Tv =


0, ∀v ∈ V eÐnai lègetai mhdenikìc grammikìc metasqhmatismìc.

Orismìc 2.2.2 H apeikìnish T apo ton V ston V pou orÐzetai T v = v, ∀v ∈


V lègetai tautotikìc grammikìc metasqhmatismìc kai sumbolÐzetai IV   I .

JewroÔme dÔo dianusmatikoÔc q¸rouc V kai W pˆnw sto F . To sÔ-

nolo twn grammik¸n metasqhmatism¸n apo ton V ston W sumbolÐzetai me

L(V, W ) . To sÔnolo twn grammik¸n metasqhmatism¸n apo ton V ston V


sumbolÐzetai me L(V ) .

An T ∈ L(V, W ) kai S ∈ L(V, W ) orÐzoume thn apeikìnish T +S apo ton

V ston W wc ex c: (T + S)v = T v + Sv . EÐnai eÔkolo na doÔme ìti h T +S


eÐnai grammikìc metasqhmatismìc apo ton V ston W .

26
An T ∈ L(V, W ) kai α∈F orÐzoume thn apeikìnish αT apo ton V ston

W wc ex c: (αT )v = α(T v) . EÐnai eÔkolo na doÔme ìti o αT eÐnai grammikìc

metasqhmatismìc apo ton V ston W .

H parakˆtw Prìtash eÐnai ˆmesh.

Prìtash 2.2.2 JewroÔme dÔo dianusmatikoÔc q¸rouc V kai W pˆnw sto

F . To sÔnolo twn grammik¸n metasqhmatism¸n L(V, W ) apo ton V ston W


me tic prˆxeic pou orÐsthkan parapˆnw eÐnai dianusmatikìc q¸roc.

JewroÔme treÐc dianusmatikoÔc q¸rouc V W


, kai U pˆnw sto F . An T
eÐnai ènac grammikìc metasqhmatismìc apo ton V ston W kai S eÐnai ènac

grammikìc metasqhmatismìc apo ton W ston U , eÐnai eÔkolo na doÔme ìti o

ST eÐnai ènac grammikìc metasqhmatismìc apo ton V ston U .

Orismìc 2.2.3 An T : V → W eÐnai ènac grammikìc metasqhmatismìc,

lème pur na tou T kai sumbolÐzoume Ker T to sÔnolo {v ∈ V : T (v) = 0} .

Lème eikìna tou T kai sumbolÐzoume Im T to sÔnolo {T (v) : v ∈ V } .

EÐnai eÔkolo na doÔme ìti o Ker T eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou V . E-

pÐshc h eikìna Im T tou T eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou W .

Prìtash 2.2.3 'Enac grammikìc metasqhmatismìc T :V →W eÐnai 1−1


an kai mìnon an ker T = 0 .

Apìdeixh O T eÐnai 1−1 an kai mìnon an h sqèsh (T (v) = T (v 0 ) sunepˆgetai

v = v0 dhlad  an kai mìnon an h sqèsh

(T (v − v 0 ) = 0 sunepˆgetai v − v0 = 0 kai ˆra an kai mìnon an ker T = 0 .

Orismìc 2.2.4 JewroÔme dÔo dianusmatikoÔc q¸rouc V kai W kai ènan

grammikì metasqhmatismì T apo ton V ston W .

1. O T lègetai monomorfismìc an eÐnai 1−1 .

27
2. O T lègetai epimorfismìc an eÐnai epÐ.

3. O T lègetai isomorfismìc an eÐnai 1−1 kai epÐ.

Orismìc 2.2.5 DÔo dianusmatikoÐ q¸roi V kai W lègontai isomorfikoÐ an

upˆrqei ènac isomorfismìc apì ton V ston W .

Je¸rhma 2.2.1 DÔo dianusmatikoÐ q¸roi peperasmènhc diˆstashc V kai

W pˆnw sto F eÐnai isomorfikoÐ an kai mìnon an èqoun thn Ðdia diˆstash.

Apìdeixh Upojètoume ìti dim V = dim W . JewroÔme mia bˆsh (v1 , ..., vn )
tou V kai mia bˆsh (w1 , ..., wn ) tou W . OrÐzoume T :V →W

n
! n
X X
T αi vi = αi wi
i=1 i=1

O T eÐnai kalˆ orismènoc sto V giatÐ kˆje diˆnusma grˆfetai me monadikì

trìpo san grammikìc sunduasmìc twn v1 , v2 , ..., vn . O T eÐnai epÐ giatÐ ta

w1 , w2 , ..., wn parˆgoun ton W . O T eÐnai 1−1 giatÐ ta w1 , w2 , ..., wn eÐnai

grammikˆ anexˆrthta. 'Ara oi V kai W eÐnai isomorfikoÐ.

Upojètoume ìti oi V kai W eÐnai isomorfikoÐ. Ac eÐnai T o isomorfismìc

apì ton V ston W . JewroÔme mia bˆsh (v1 , v2 , ..., vn ) tou V . H eikìna tou

T eÐnai to sÔnolo

( n )
X
αi T (vi ) : αi ∈ F, 1 ≤ i ≤ n .
i=1

Epeid  o T eÐnai epÐ, ta dianÔsmata T (v1 ), T (v2 ), ..., T (vn ) parˆgoun ton

q¸ro W . DeÐqnoume ìti ta T (v1 ), T (v2 ), ..., T (vn ) eÐnai grammikˆ anexˆrthta.

Upojètoume ìti upˆrqoun αi ∈ F gia 1≤i≤n tètoia ¸ste

n
X
αi T (vi ) = 0.
i=1

28
'Eqoume

n n
!
X X
αi T (vi ) = 0 ⇒ T αi vi = 0.
i=1 i=1

Epeid  o T eÐnai 1−1 , èqoume

n
X
αi vi = 0,
i=1

ˆra α1 = α2 = ... = αn = 0 epeid  ta v1 , v2 , ..., vn eÐnai grammikˆ anexˆrthta.

'Ara ta T (v1 ), T (v2 ), ..., T (vn ) eÐnai grammikˆ anexˆrthta. 2

2.3 Logismìc Upoq¸rwn

Prìtash 2.3.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V . An {Wi }i∈I eÐnai mia

oikogèneia dianusmatik¸n upìqwrwn tou V , tìte to sÔnolo

\
W = Wi
i∈I

eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou V .

Apìdeixh 'Amesh. 2

Prìtash 2.3.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai S ⊂ V . An W1


eÐnai o dianusmatikìc q¸roc pou parˆgetai apì to S kai W2 h tom  twn

dianusmatik¸n upoq¸rwn tou V pou perièqoun to S , tìte W1 = W2 .

Apìdeixh O W1 perièqetai se kˆje dianusmatikì upìqwro tou V pou perièqei

to S . 'Ara W1 ⊆ W2 . O W1 eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou V kai perièqei

to S . 'Ara W2 ⊆ W1 . 2

29
Orismìc 2.3.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai dÔo dianusmatikoÔc

upìqwrouc W1 kai W2 tou V . O dianusmatikìc upìqwroc tou V pou apoteleÐtai

apo ta dianÔsmata thc morf c w1 + w2 me w1 ∈ W1 kai w2 ∈ W2 lègetai

ˆjroisma twn W1 kai W2 kai sumbolÐzetai W1 + W2 .

Orismìc 2.3.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai dÔo upìqwrouc W1


W2 tou V . O V lègetai eujÔ ˆjroisma twn W1 kai W2 an W1 ∩ W2 = {0} kai

W1 + W2 = V .

Je¸rhma 2.3.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai dÔo upìqwrouc W1


kai W2 tou V . Ta akìlouja eÐnai isodÔnama:

1. V = W1 ⊕ W2

2. Kˆje v∈V , grˆfetai me monadikì trìpo: v = w1 + w2 me w1 ∈ W1 kai

w2 ∈ W2 .

Apìdeixh (1) ⇒ (2) Epeid  W1 +W2 = V kˆje v∈V grˆfetai: v = w1 +w2


me w1 ∈ W1 kai w2 ∈ W2 . Upojètoume ìti v = w10 + w20 me w10 ∈ W1
kai w20 ∈ W2 . 'Eqoume: w1 − w10 = w20 − w2 ∈ W1 ∩ W2 = {0} . 'Ara

w1 − w10 = w20 − w2 = 0 kai sunep¸c w1 = w10 kai w2 = w20 .

(2) ⇒ (1) Epeid  kˆje v ∈ V grˆfetai: v = w1 + w2 me w1 ∈ W1 kai

w2 ∈ W2 èqoume W1 + W2 = V . DeÐqnoume ìti W1 ∩ W2 = {0} . An upˆrqei

v ∈ W1 ∩ W2 , tìte to v grˆfetai me duì diaforetikoÔc trìpouc v = w1 + w2


me w1 ∈ W1 kai w2 ∈ W2 . Prˆgmati, v = v+0 me v ∈ W1 kai 0 ∈ W2 kai

v =0+v me 0 ∈ W1 kai v ∈ W2 . 2

Parˆdeigma 2.3.1 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro V = R2 kai touc dia-

nusmatikoÔc upoq¸rouc W1 = {(k, 0) : k ∈ R} kai W2 = {(0, l) : l ∈ R} tou

V . EÔkola elègqoume ìti V = W1 ⊕ W2 .

30
Parˆdeigma 2.3.2 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro V = R2 kai touc dia-

nusmatikoÔc upoq¸rouc W1 = {(k, k) : k ∈ R} kai W2 = {(0, l) : l ∈ R} tou

V . JewroÔme (x, y) ∈ W1 ∩ W2 . Epeid  (x, y) ∈ W1 èqoume x=y . Epeid 

(x, y) ∈ W2 èqoume x=0 kai telikˆ (x, y) = (0, 0) . JewroÔme (x, y) ∈ V . 'E-

qoume (x, y) = (x, x)+(0, y −x) kai ˆra V = W1 +W2 . Telikˆ, V = W1 ⊕W2 .

Prìtash 2.3.3 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V peperasmènhc diˆsta-

shc kai dÔo upìqwrouc W1 kai W2 tou V . Upojètoume ìti V = W1 ⊕ W2 .

Tìte

dim V = dim W1 + dim W2 .

Apìdeixh JewroÔme mia bˆsh (v1 , ..., vn ) tou W1 kai mia bˆsh (w1 , ..., wm )
tou W2 . DeÐqnoume ìti (v1 , ..., vn , w1 , ..., wm ) eÐnai mia bˆsh tou V . Epeid 

V = W1 ⊕ W2 to sÔnolo {v1 , ..., vn , w1 , ..., wm } parˆgei ton V . DeÐqnoume ìti

ta v1 , ..., vn , w1 , ..., wm eÐnai grammikˆ anexˆrthta. Upojètoume ìti upˆrqoun

n
X m
X
α1 , ..., αn , β1 , ..., βm sto F tètoia ¸ste αi vi + βj wj = 0. 'Eqoume:

i=1 j=1
n
X m
X n
X m
X
αi vi = − βj wj ∈ W1 ∩ W2 = {0}. 'Ara αi vi = 0 kai βj wj = 0,
i=1 j=1 i=1 j=1
ˆra α1 = α2 = ... = αn = β1 = β2 = ...βm = 0. 2

Prìtash 2.3.4 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V peperasmènhc diˆsta-

shc kai èna dianusmatikì upìqwro W tou V . An B eÐnai mia bˆsh tou W ,

0
upˆrqei mia bˆsh B tou V pou perièqei thn F .

Apìdeixh 'Amesh apì to Je¸rhma 2.1.1. 2

Prìtash 2.3.5 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V peperasmènhc diˆsta-

shc kai èna dianusmatikì upìqwro W tou V . Tìte upˆrqei ènac dianusmatikìc

upìqwroc U tou V tètoioc ¸ste oi V =W ⊕U .

31
Apìdeixh Jewr¸ mia bˆsh (w1 , ..., wm ) tou W . Apì thn Prìtash 2.3.4,

upˆrqoun v1 , v2 , ..., vn−m ston V tètoia ¸ste h (w1 , ..., wm , v1 , ..., vn−m ) na

eÐnai bˆsh tou V .

SumbolÐzoume U ton dianusmatikì upìqwro tou V pou parˆgetai apì ta

v1 , v2 , ..., vn−m . Ja deÐxoume ìti V = W ⊕U . O dianusmatikìc q¸roc W +U


perièqei mia bˆsh tou V , ˆra W +U =V . DeÐqnoume ìti W ∩ U = {0} . An

v ∈W ∩U , èqoume:

m
X n−m
X
v= αi wi = βj vj
i=1 j=1

gia α1 , ..., αm , β1 , ..., βn−m sto F . 'Eqoume:

m
X n−m
X
αi wi − βj vj = 0
i=1 j=1

kai epeid  ta w1 , ..., wm , v1 , ..., vn−m eÐnai grammikˆ anexˆrthta, èqoume α1 =


α2 = ... = αm = β1 = ...βn−m = 0 . 'Ara v=0 . 2

Orismìc 2.3.3 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V . DÔo dianusmatikoÐ

upìqwroi W kai U tou V lègontai sumplhrwmatikoÐ an V =W ⊕U .

2.4 Duðkìc Q¸roc

JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto s¸ma F .

Orismìc 2.4.1 Mia grammik  apeikìnish f : V → F lègetai grammik 

morf  tou V .

To sÔnolo twn grammik¸n morf¸n tou V eÐnai dianusmatikìc q¸roc pˆnw

sto F . Autìc o dianusmatikìc q¸roc lègetai duðkìc tou V kai sumbolÐzetai

me V∗ .

32
Je¸rhma 2.4.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V me dim V = n kai mia

bˆsh (v1 , v2 , ..., vn ) tou V . Upˆrqei mia monadikˆ orismènh bˆsh (f1 , f2 , ..., fn ) tou


V tètoia ¸ste fi (vj ) = 1 an i=j kai fi (vj ) = 0 an i 6= j .

Apìdeixh Gia i1≤i≤n , orÐzoume grammik  morf  fi tou V wc ex c:

n
!
X
fi αj vj = αi .
i=j

EÐnai eÔkolo na doÔme ìti fi ∈ V ∗ gia kˆje i me 1 ≤ i ≤ n . DeÐqnoume

∗ ∗
ìti (f1 , f2 , ..., fn )
h V eÐnai f ∈V
bˆsh tou . JewroÔme . Ja deÐxoume ìti

Xn
f= f (vi )fi . Prˆgmati

i=1 ! n ! !
Xn X n
X n
X n
X
f (vi )fi αj vj = f (vj )αj fj (vj ) = αj f (vj ) = f αj vj
i=1 j=1 j=1 j=1 j=1
'Ara ta f1 , f2 , ..., fn parˆgoun ton V∗ .

DeÐqnoume ìti ta f1 , f2 , ..., fn eÐnai grammikˆ anexˆrthta. Upojètoume ìti

n
X
upˆrqoun α1 , α2 , ..., αn sto F tètoia ¸ste αi fi = 0 . 'Eqoume

i=1

n
!
X
αi fi (vj ) = 0
i=1

gia kˆje j me 1≤j≤n . 'Ara αj = 0 gia kˆje j me 1≤j≤n .

H monadikìthta thc f1 , f2 , ..., fn prokÔptei apì to ìti fi (vj ) = 1 an i=j


kai fi (vj ) = 0 an i 6= j .

H bˆsh (f1 , f2 , ..., fn ) lègetai duðk  thc (v1 , v2 , ..., vn ) .

Pìrisma 2.4.1 An V eÐnai dianusmatikìc q¸roc me dim V = n , tìte dim V ∗ =


n .

33
Je¸rhma 2.4.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro peperasmènhc diˆstashc

V . An v∈V w∈V , kai v 6= w , tìte upˆrqei f ∈V tètoia ¸ste f (v) 6= f (w) .

Apìdeixh ArkeÐ na broÔme f ∈ V∗ tètoia ¸ste f (v − w) 6= 0 . Epeid 

v − w 6= 0 , apì thn Prìtash 2.3.4 upˆrqei mia bˆsh tou V pou perièqei to

v−w . Apì to Je¸rhma 2.4.1 upˆrqei f ∈ V∗ tètoia ¸ste f (v − w) = 1 .

2.5 Q¸roi PhlÐka

Ja orÐsoume t¸ra touc q¸rouc phlÐka.

JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto s¸ma F kai èna dianusmatikì

upìqwro W tou V . SumbolÐzoume me V /W to sÔnolo twn sumplìkwn tou

W mèsa sto V kai π thn fusik  apeikìnish π pou orÐzetai:

π(v) = v + W.

OrÐzoume miˆ prˆxh sto V . An π(v1 ) ∈ V /W kai π(v2 ) ∈ V orÐzoume

π(v1 ) + π(v2 ) = π(v1 + v2 ).

DeÐqnoume ìti h prˆxh aut  eÐnai kalˆ orismènh. ArkeÐ na deÐxoume ìti an

v10 ∈V , v20 ∈ V kai π(v1 ) = π(v10 ), π(v2 ) = π(v20 ), tìte π(v1 +v2 ) = π(v10 +v20 ).
0 0 0
epeid  π(v1 ) = π(v ) kai π(v2 ) = π(v ) èqoume v1 − v
Prˆgmati,
1 2 1 ∈ W kai
v2 − v20 ∈ W . Epeid  o W eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou V , èqoume

v1 + v2 − (v10 + v20 ) ∈ W kai ˆra π(v1 + v2 ) = π(v10 + v20 ) .

An α∈F kai π(v) ∈ V /W orÐzoume

απ(v) = π(αv).

34
DeÐqnoume ìti h prˆxh aut  eÐnai kalˆ orismènh. ArkeÐ na deÐxoume ìti an

v0 ∈ V kai π(v) = π(v 0 ) , tìte π(αv) = π(αv 0 ) . Epeid  π(v) = π(v 0 ) èqoume

0
v−v ∈ W . Epeid  o W eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou V , èqoume α(v −
v0) ∈ W kai ˆra π(αv) = π(αv 0 ) .

Prìtash 2.5.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto F kai èna

dianusmatikì upìqwro W tou V . SumbolÐzoume π thn fusik  apeikìnish

π : V → V /W .

1. To sÔnolo V /W efodiasmèno me tic prˆxeic π(v1 ) + π(v2 ) = π(v1 + v2 )


gia v1 ∈ V v2 ∈ V , kai απ(v) = π(αv) gia α ∈ F kai v ∈ V eÐnai

dianusmatikìc q¸roc.

2. H fusik  apeikìnish π : V → V /W eÐnai grammikìc metasqhmatismìc

apo ton V ston V /W .

Apìdeixh H apìdeixh prokÔptei ˆmesa apo ton orismì twn prˆxewn ston

V /W . 2

Orismìc 2.5.1 O V /W lègetai q¸roc phlÐko tou V me ton W .

Prìtash 2.5.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai dÔo dianusmatikoÔc

upìqwrouc U kai W tou V tètoiouc ¸ste V = U ⊕W . JewroÔme ton q¸ro

phlÐko V /W kai thn fusik  apeikìnish π : V → V /W . SumbolÐzoume ρ


thn apeikìnish apo ton U ston V /W pou orÐzetai: ρ(v) = π(v) . H ρ eÐnai

isomorfismìc apo ton dianusmatikì q¸ro U ston dianusmatikì q¸ro V /W .

Apìdeixh EÐnai fanerì ìti h ρ eÐnai grammik . Ja deÐxoume ìti eÐnai 1−1 kai

epÐ. JewroÔme v 1 , v2 sto U tètoia ¸ste ρ(v1 ) = ρ(v2 ) . 'Eqoume π(v1 ) = π(v2 )
ˆra v1 − v2 ∈ W . Epeid  v1 − v2 ∈ U kai U ∩ W = {0} , èqoume v1 − v2 = 0 .

'Ara h ρ eÐnai 1−1 . JewroÔme èna stoiqeÐo π(v) tou V /W , me v∈V . Ja

deÐxoume ìti upˆrqei u∈U tètoio ¸ste ρ(u) = π(v) . 'Eqoume v =u+w me

35
u∈U kai w∈W . 'Eqoume: v−u=w ∈W . 'Ara π(v) = π(u) = ρ(u) . 'Ara

h ρ eÐnai epÐ. 2

Pìrisma 2.5.1 An V eÐnai dianusmatikìc q¸roc peperasmènhc diˆstashc

kai W eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou V , tìte:

dim(V /W ) = dim V − dim W.

Je¸rhma 2.5.1 (1o je¸rhma isomorfismoÔ) JewroÔme dÔo dianusmatikoÔc

q¸rouc V kai W kai ènan grammikì metasqhmatismì T :V →W . O dianu-

smatikìc q¸roc V / Ker T eÐnai isomorfikìc me ton Im T .

Apìdeixh SumbolÐzoume π thn fusik  apeikìnish V → V / Ker T . OrÐzoume

mia apeikìnish T̃ : V / Ker T → Im T . JewroÔme π(v) ∈ V / Ker T me v∈V .

Jètoume: T̃ (π(v)) = T (v) . H apeikìnish T̃ eÐnai kalˆ orismènh. Prˆgmati,

an π(v) = π(v 0 ) èqoume v − v 0 ∈ Ker T . Sunep¸c T (v − v 0 ) = 0 kai ˆra

T (v) = T (v 0 ) .

JewroÔme w ∈ Im T . Upˆrqei v ∈ V tètoio ¸ste T (v) = w . 'Eqoume

T̃ (π(v)) = T (v) = w . 'Ara h T̃ eÐnai epÐ. JewroÔme π(v) ∈ V / Ker T me

v ∈V . An T̃ (π(v)) = 0 , èqoume T (v) = 0 , ˆra v ∈ Ker T , ˆra π(v) = 0 .

'Ara h T̃ eÐnai 1−1 . 2

Pìrisma 2.5.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V peperasmènhc diˆsta-

shc kai ènan grammikì metasqhmatismì T apì ton V se èna dianusmatikì

q¸ro W . 'Eqoume:

dim Ker T + dim Im T = dim V.

Apìdeixh Apì to Je¸rhma 2.5.1 o V / Ker T eÐnai isomorfikìc me ton ImT


kai ˆra, dim(V / Ker T ) = dim Im T . Apì to Pìrisma 2.5.1 , dim(V / Ker T ) =

36
dim V − dim Ker T . 'Ara dim V = dim Ker T + dim Im T . 2

Je¸rhma 2.5.2 (2o Je¸rhma isomorfismoÔ) JewroÔme èna dianusmatikì

q¸ro V kai dÔo upìqwrouc W kai U tou V . O dianusmatikìc q¸roc U/(U ∩W )


eÐnai isomorfikìc me ton (W + U )/W .

Apìdeixh JewroÔme ton grammikì metasqhmatismì T1 : U → W + U pou

orÐzetai: T1 (u) = u . SumbolÐzoume me π thn fusik  apeikìnish W +U →


(W + U )/W . Jètoume T = πT1 . O T eÐnai grammikìc metasqhmatismìc apo

ton U ston (W + U )/W . DeÐqnoume ìti o T eÐnai epÐ. JewroÔme π(v) ∈


(W + U )/W me v ∈ W +U . 'Eqoume: v = w+u me w∈W kai u∈U . Epeid 

v−u = w ∈ W , èqoume: π(v) = π(u) . Allˆ, T (u) = π(T1 (u)) = π(u) = π(v) .

'Ara T eÐnai epÐ.

Apì to Je¸rhma 2.5.1 o U/ Ker T eÐnai isomorfikìc me ton (W + U )/W .

Gia na oloklhr¸soume thn apìdeixh, arkeÐ na deÐxoume ìti Ker T = W ∩ U .

JewroÔme u ∈ U tètoio ¸ste to T (u) = 0 . 'Eqoume: T (u) = π(T1 (u)) =


π(u) = 0 kai ˆra u∈W . 'Ara: Ker T ⊆ W ∩ U . AntÐstrofa: An u ∈ W ∩U ,

èqoume: T (u) = π(T1 (u)) = π(u) = 0 . 'Ara W ∩ U ⊆ Ker T . 2

Pìrisma 2.5.3 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V peperasmènhc diˆsta-

shc kai dÔo upìqwrouc W kai U tou V . 'Eqoume:

dim(W + U ) + dim(W ∩ U ) = dim W + dim U.

Apìdeixh 'Epetai apì to Je¸rhma 2.5.2 kai to Pìrisma 2.5.1. 2

2.6 Ask seic

'Askhsh 2.6.1 BreÐte poiˆ apì ta parakˆtw diatetagmèna sÔnola eÐnai bˆseic

3
tou R .

37
1. ((1, 0, 1), (1, 1, 0), (1, 1, 1)) .

2. ((0, 0, 1), (0, 0, 2), (0, 0, 3)) .

3. ((1, −1, 1), (−2, 2, 2), (1, 1, 1)) .

4. ((1, −1, 0), (0, 1, −1), (1, 0, −1)) .

'Askhsh 2.6.2 DeÐxte ìti h (x+1, x2 +1, x2 +2) eÐnai bˆsh tou dianusmatikoÔ

q¸rou V = {p(x) : p(x) ∈ R[x] : deg p(x) ≤ 2} . Grˆyte ta polu¸numa

2
x, x + 2, x , 4 san grammikoÔc sunduasmoÔc stoiqeÐwn aut c thc bˆshc.

√ √
'Askhsh 2.6.3 Jètoume: V = {α + β 3 + γ 5 : α ∈ Q, β ∈ Q, γ ∈ Q}.
DeÐxte ìti o V eÐnai dianusmatikìc q¸roc pˆnw sto Q, breÐte mia bˆsh tou

kaj¸c kai th diˆstash tou.

'Askhsh 2.6.4 BreÐte poiˆ apì ta parakˆtw uposÔnola tou C3 eÐnai dianu-

smatikoÐ upìqwroi tou C3 ?

1. {(x, y, z) ∈ C3 : x ∈ R} .

2. {(x, y, z) ∈ C3 : x = 0} .

3. {(x, y, z) ∈ C3 : x = 0 η y = 0} .

4. {(x, y, z) ∈ C3 : x + y = 0} .

5. {(x, y, z) ∈ C3 : x + y = 1} .

'Askhsh 2.6.5 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai x, y, z ston V gram-

mikˆ anexˆrthta. EÐnai ta x + y, y + z, z + x grammikˆ anexˆrthta?

'Askhsh 2.6.6 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro C2 pˆnw sto s¸ma C . Gia

poia ξ∈C ta dianÔsmata: (1 + ξ, 1 − ξ), (1 − ξ, 1 + ξ) tou C2 eÐnai grammikˆ

exarthmèna?

38
'Askhsh 2.6.7 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V me dim V = n . DeÐxte

ìti:

1. Kˆje sÔnolo n+1 dianusmˆtwn tou V eÐnai grammikˆ exarthmèno.

2. Den upˆrqei sÔnolo n−1 dianusmˆtwn tou V pou na parˆgei ton V .

'Askhsh 2.6.8 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai x, y, z ston V . An

x+y +z = 0 , deÐxte ìti ta sÔnola {x, y} kai {y, z} parˆgoun ton Ðdio upìqwro

tou V .

'Askhsh 2.6.9 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai W 1 , W2 , W3 upìqw-

rouc tou V . DeÐxte ìti:

W1 ∩ (W2 + (W1 ∩ W3 )) = W1 ∩ W2 + W1 ∩ W3 .

'Askhsh 2.6.10 DÐnontai oi upìqwroi W1 = {(x, y, o) : x ∈ C, y ∈ C} kai

3 3
W2 = {(0, x, x) : x ∈ C} tou C . DeÐxte ìti C = W1 ⊕ W2 .

'Askhsh 2.6.11 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R2 kai dÔo upìqwrouc W1


kai W2 tou R2 me dim W1 = dim W2 = 1 . DeÐxte ìti upˆrqei dianusmatikìc

upìqwroc W tou R2 tètoioc ¸ste V = W ⊕ W1 kai V = W ⊕ W2 .

'Askhsh 2.6.12 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V me dim V = n kai

dÔo upìqwrouc W1 kai W2 tou V me dim W1 = dim W2 . DeÐxte ìti upˆrqei

dianusmatikìc upìqwroc W tou V tètoioc ¸ste V = W ⊕W1 kai V = W ⊕W2 .

'Askhsh 2.6.13 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V me dim V = n . DeÐxte


ìti an f ∈ V , f 6= 0 tìte dim Ker f = n − 1.

'Askhsh 2.6.14 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V me dim V = n . An

S⊂V sumbolÐzoume S o = {f ∈ V ∗ : f (x) = 0 ∀x ∈ S} .

1. DeÐxte ìti gia kˆje S⊆V , to So eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou V∗ .

39
2. DeÐxte ìti an S⊆F ⊆V , tìte F o ⊆ S o.

3. DeÐxte ìti an W 1 , W2 eÐnai dianusmatikoÐ upìqwroi tou V tìte:

(W1 ∩ W2 )o = W1o + W2o , (W1 + W2 )o ) = W1o ∩ W2o .

'Askhsh 2.6.15 JewroÔme dianusmatikì q¸ro V me dim V = n . DeÐxte ìti


an f1 , f2 , ..., fk eÐnai grammikˆ anexˆrthta stoiqeÐa tou V , tìte

dim(∩ki=1 Ker fi ) = n − k.

'Askhsh 2.6.16 JewroÔme thn grammik  morf  f : C3 → C pou orÐzetai:

f (x, y, z) = x + y + z . BreÐte mia bˆsh tou Ker f.

'Askhsh 2.6.17 JewroÔme dianusmatikì q¸ro V me dim V = n kai ènan

upìqwro W tou V me dim W = k . DeÐxte ìti dim W o = n − k.

'Askhsh 2.6.18 BreÐte ènan dianusmatikì q¸ro V treÐc dianusmatikoÔc u-

pìqwrouc W 1 , W2 , W3 tou V tètoiouc ¸ste W1 ⊕ W2 = V W1 ⊕ W3 = V , kai

W1 ∩ W2 = {0} .

'Askhsh 2.6.19 JewroÔme dÔo dianusmatikoÔc q¸rouc V kai W kai ènan

grammikì metasqhmatismì T apo ton V ston W . DeÐxte ìti an o T eÐnai

monomorfismìc kai ta x1 , x2 , ..., xn eÐnai grammikˆ anexˆrthta dianÔsmata tou

V , tìte ta T (x1 ), T (x2 ), ..., T (xn ) eÐnai grammikˆ anexˆrthta dianÔsmata tou

W .

'Askhsh 2.6.20 JewroÔme dÔo dianusmatikoÔc q¸rouc V kai W . An dim V =


n kai dim W = m breÐte th diˆstash tou dianusmatikoÔ q¸rou twn grammi-

k¸n metasqhmatism¸n apì to V sto W .

40
'Askhsh 2.6.21 (3o Je¸rhma isomorfismoÔ) DÐnontai ènac dianusmatikìc

q¸roc V kai dÔo dianusmatikoÐ upìqwroi W kai U tou V me U ⊆W . DeÐxte

ìti o V /W eÐnai isomorfikìc me ton (V /U )/(W/U ) .

41
Kefˆlaio 3

PÐnakec

Se autì to kefˆlaio to s¸ma F eÐnai to R   to C .

3.1 PÐnakec

JewroÔme to s¸ma F kai m, n sto N∗ . Enac m×n pÐnakac A me stoiqeÐa

sto s¸ma F eÐnai mia dieujèthsh

 
a11 a12 ··· ··· a1n
 
 a21 a22
 ··· ···a2n 

A = · · · · · · ··· ··· ··· ,
 
 
· · · · · · ··· ··· ··· 
 
am1 am2 · · · · · · amn
ìpou aij ∈ F .

O pÐnakac A èqei m grammèc kai n st lec. H i gramm  tou A eÐnai

(ai1 , ai2 , ..., ain )

42
kai h j st lh eÐnai h
 
a1j
 
 a2j 
 
 a3j .
 
 
· · · 
 
amj
Ta aij lègontai stoiqeÐa   suntelestèc tou pÐnaka. O arijmìc aij lègetai

to ij stoiqeÐo tou pÐnaka A .

SumbolÐzoume ton pÐnaka A kai (aij ) .

Oi grammèc tou pÐnaka A eÐnai dianÔsmata tou Fn kai sumbolÐzontai

a1 , a2 , ..., am . Oi st lec tou pÐnaka A eÐnai dianÔsmata tou Fm kai sum-

1 2 n
bolÐzontai a , a , ..., a .

Parˆdeigma 3.1.1 O pÐnakac

!
2 −1 4
A= ,
0 1 7

eÐnai ènac 2×3 pÐnakac.


   
Oi grammèc tou eÐnai oi 2 −1 4 0 1 7 , kai oi st lec tou eÐnai oi

! ! !
2 −1 4
, , .

0 1 7

Orismìc 3.1.1 O mhdenikìc m×n pÐnakac eÐnai o pÐnakac tou opoÐou ìla

ta stoiqeÐa eÐnai Ðsa me 0 .

An A kai B eÐnai dÔo m×n pÐnakec to ˆjroisma touc eÐnai o m×n pÐnakac

A+B tou opoÐou to ij stoiqeÐo eÐnai aij + bij . An A eÐnai ènac m×n pÐnakac

kai α èna stoiqeÐo tou s¸matoc F , o pÐnakac αA eÐnai o pÐnakac tou opoÐou

to ij stoiqeÐo eÐnai αaij .

43
Me tic dÔo autèc prˆxeic to sÔnolo twn m×n pinˆkwn me stoiqeÐa sto

F eÐnai dianusmatikìc q¸roc.

SumbolÐzoume F m×n ton dianusmatikì q¸ro twn m×n pinˆkwn me stoiqeÐa

sto F .

Orismìc 3.1.2 'Enac n×n pÐnakac A lègetai tetragwnikìc.

Orismìc 3.1.3 O anˆstrofoc enìc m×n pÐnaka A eÐnai o n×m pÐnakac tou

opoÐou to ij stoiqeÐo eÐnai to aji . O anˆstrofoc enìc pÐnaka A sumbolÐzetai

t
A .

Parˆdeigma 3.1.2 JewroÔme ton 2×3 pÐnaka

!
2 1 4
A= .
3 2 7

O anˆstrofoc tou A eÐnai o 3×2 pÐnakac

 
2 3
 
At = 
 1 2.

4 7

Orismìc 3.1.4 'Enac n×n pÐnakac A lègetai summetrikìc an A = At .

Parˆdeigma 3.1.3 O pÐnakac

 
2 −1 4
 
−1 1 7
 
4 7 4

eÐnai ènac 3×3 summetrikìc pÐnakac.

Orismìc 3.1.5 'Enac n×n pÐnakac A me lègetai antisummetrikìc an A=


t
−A .

44
Orismìc 3.1.6 JewroÔme ènan tetragwnikì n×n pÐnaka A . Ta diag¸nia

stoiqeÐa tou A eÐnai ta a11 , a22 , ..., ann . O A lègetai diag¸nioc an ìla ta

stoiqeÐa tou pou den eÐnai diag¸nia eÐnai Ðsa me 0 .

Orismìc 3.1.7 JewroÔme ènan tetragwnikì n×n pÐnaka A . Lème Ðqnoc tou

A kai sumbolÐzoume tr A to ˆjroisma twn diagwnÐwn stoiqeÐwn tou A :

n
X
tr A = aii .
i=1

Orismìc 3.1.8 O tautotikìc n×n pÐnakac eÐnai o diag¸nioc pÐnakac tou

opoÐou ta diag¸nia stoiqeÐa eÐnai Ðsa me 1. O tautotikìc n×n pÐnakac sum-

bolÐzetai In .

Orismìc 3.1.9 'Enac tetragwnikìc n×n pÐnakac A lègetai ˆnw trigwnikìc

an aij = 0 ìtan i>j me 1≤i≤n kai 1≤j≤n . 'Enac tetragwnikìc n×n


pÐnakac A lègetai kˆtw trigwnikìc an aij = 0 ìtan i<j me 1≤i≤n kai

1≤j≤n .

3.2 Grammikˆ Sust mata

JewroÔme ènan m×n pÐnaka A = (aij ) kai ta stoiqeÐa b1 , b2 , ..., bm tou F .

To akìloujo eÐnai èna sÔsthma m grammik¸n exis¸sewn me n agn¸stouc.

a11 x1 + a12 x1 + ... + a1n x1 = b1


...
am1 x1 + am2 x1 + ... + amn x1 = bm
To m eÐnai to pl joc twn exis¸sewn kai to n to pl joc twn agn¸stwn.

O pÐnakac A lègetai o pÐnakac twn suntelest¸n tou sust matoc. JewroÔme

tic st lec a1 , a2 , ..., an tou pÐnaka A . Jètoume b = (b1 , b2 , ..., bm ) . Tìte to

sÔsthma grˆfetai:

45
n
X
xi ai = b.
i=1

Miˆ lÔsh tou sust matoc autoÔ eÐnai mia n -ada stoiqeÐwn ξ1 , ξ2 , ..., ξn tou

s¸matoc F tètoia ¸ste:

a11 ξ1 + a12 ξ2 + ... + a1n ξn = b1


...
am1 ξ1 + am2 ξ2 + ... + amn ξn = bm
  isodÔnama:

n
X
ξi ai = b.
i=1

To sÔsthma lègetai omogenèc an b1 = b2 = ... = bm = 0 . Lème ìti èna

omogenèc sÔsthma èqei mia mh tetrimmènh lÔsh eˆn èqei miˆ lush diaforetik 

apo thn (0, 0, ..., 0) .

Je¸rhma 3.2.1 JewroÔme èna omogenèc sÔsthma m grammik¸n exis¸sewn

me n agn¸stouc, ìpou n>m . Tìte to sÔsthma èqei mia mh tetrimmènh lÔsh.

Apìdeixh Grˆfoume to sÔsthma sthn morf :

n
X
xi ai = 0,
i=1

ìpou ai eÐnai h i st lh tou pÐnaka A gia kˆje i me 1≤i≤n . Ta dianÔsmata

ai ∈ F m gia kˆje i me 1≤i≤n . Epeid  n>m , èpetai apo to Je¸rhma 2.1.1

ìti ta dianÔsmata ai 1 ≤ i ≤ n
, eÐnai grammikˆ exarthmèna. 'Ara upˆrqoun

ξ1 , ξ2 , ..., ξn sto F , ìqi ìla Ðsa me 0 tètoia ¸ste

n
X
ξi ai = 0.
i=1

H n -ada ξ1 , ξ2 , ..., ξn eÐnai miˆ mh tetrimmènh lÔsh tou sust matoc. 2

46
Je¸rhma 3.2.2 JewroÔme to sÔsthma n grammik¸n exis¸sewn me n agn¸-

stouc. Upojètoume ìti ta dianÔsmata a1 , a2 , .., an eÐnai grammikˆ anexˆrthta.

Tìte to sÔsthma èqei lÔsh kai h lÔsh aut  eÐnai monadik .

Apìdeixh

Grˆfoume to sÔsthma sthn morf :

n
X
xi ai = 0,
i=1

ìpou ai eÐnai h i st lh tou pÐnaka A gia kˆje i me 1≤i≤n . 'Epetai apo to

Pìrisma 2.1.3 ìti h (a1 , a2 , .., an ) eÐnai bˆsh tou Fn . 'Ara upˆrqoun monadikˆ

ξ1 , ξ2 , ..., ξn sto F tètoia ¸ste

n
X
xi ai = 0.
i=1

H n -ada ξ1 , ξ2 , ..., ξn apoteleÐ thn monadik  lÔsh tou sust matoc. 2

3.3 H 'Algebra twn Pinˆkwn

Orismìc 3.3.1 JewroÔme ènan m×n pÐnaka A kai ènan n×k pÐnaka B .

To ginìmeno twn A kai B eÐnai ènac m×k pÐnakac tou opoÐou to ij stoiqeÐo

Pn
eÐnai to
s=1 ais bsj .

Je¸rhma 3.3.1 JewroÔme m×n pÐnaka A kai dÔo n×k pÐnakec B kai C .

Tìte èqoume:

A(B + C) = AB + AC

EpÐshc, an λ∈F tìte A(λB) = λ(AB).

Apìdeixh H apìdeixh tou Jewr matoc eÐnai ˆmesh. 2

47
Je¸rhma 3.3.2 JewroÔme èna m×n pÐnaka A , ènan n×k pÐnaka B kai

ènan k×l pÐnaka C . Tìte èqoume:

A(BC) = (AB)C.

Apìdeixh H apìdeixh tou Jewr matoc eÐnai ˆmesh. 2

Orismìc 3.3.2 JewroÔme ènan tetragwnikì n×n pÐnaka A . O A lègetai

antistrèyimoc an upˆrqei ènac tetragwnikìc n×n pÐnakac B tètoioc ¸ste

AB = BA = In .

Prìtash 3.3.1 JewroÔme ènan tetragwnikì n×n antistrèyimo pÐnaka A .

Upojètoume ìti upˆrqoun dÔo tetragwnikoÐ n×n pÐnakec B kai C tètoioi ¸ste

AB = BA = In

kai

AC = CA = In .

Tìte B=C .

Apìdeixh 'Eqoume

B = BIn = B(AC) = (BA)C = In C = C.

Orismìc 3.3.3 JewroÔme ènan tetragwnikì n×n antistrèyimo pÐnaka A .

O pÐnakac B pou ikanopoieÐ thn sqèsh

AB = BA = In

48
lègetai antÐstrofoc tou A kai sumbolÐzetai A−1 .

Prìtash 3.3.2 JewroÔme dÔo tetragwnikoÔc n×n antistrèyimouc pÐnakec

A kai B . Tìte o AB eÐnai antistrèyimoc kai (AB)−1 = B −1 A−1 .

Apìdeixh H apìdeixh eÐnai ˆmesh. 2

Orismìc 3.3.4 JewroÔme dÔo tetragwnikoÔc n×n pÐnakec A kai B . Oi A


kai B lègontai ìmoioi an upˆrqei n×n antistrèyimoc pÐnakac C tètoioc ¸ste

CAC −1 = B .

Prìtash 3.3.3 H omoiìthta pinˆkwn eÐnai sqèsh isodunamÐac.

Apìdeixh H apìdeixh eÐnai ˆmesh. 2

Prìtash 3.3.4 JewroÔme m×n pÐnaka A kai ènan n×k pÐnaka B . Tìte:

(AB)t = B t At .

Apìdeixh H apìdeixh thc Prìtashc eÐnai ˆmesh. 2

Orismìc 3.3.5 'Enac n×n pÐnakac A me suntelestèc sto R lègetai orjo-

g¸nioc an At A = AAt = In .

3.4 Ask seic

'Askhsh 3.4.1 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro Rn×n twn n×n pinˆkwn

me suntelestèc sto R . Jètoume:

n×n
W1 = {A ∈ R : A = At }
W2 = {A ∈ Rn×n : A = −At }

1. DeÐxte ìti oi W1 kai W2 eÐnai dianusmatikoÐ upìqwroi tou Rn×n .

49
2. UpologÐste touc arijmoÔc dim W1 , dim W2 .

3. DeÐxte ìti Rn×n = W1 ⊕ W2 .

'Askhsh 3.4.2 Jètoume

V = {A ∈ Rn×n : tr A = 0} .

DeÐxte ìti V eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou Rn×n kai breÐte thn diˆ-

stash tou V.

'Askhsh 3.4.3 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro Rn×n twn n×n pinˆkwn

me suntelestèc sto R . JewroÔme ton dianusmatikì upìqwro V tou Rn×n pou

apoteleÐtai apì touc anw trigwnikoÔc pÐnakec. BreÐte mia bˆsh tou V . BreÐte

ènan dianusmatikì upìqwro W tou Rn×n tètoio ¸ste:

V ⊕ W = Rn×n .

'Askhsh 3.4.4 JewroÔme dÔo tetragwnikoÔc n×n pÐnakec A kai B . DeÐxte

ìti

tr AB = tr BA.

'Askhsh 3.4.5 Jètoume ènan n×n pÐnaka A me stoiqeÐa sto F . Upojè-

m
toume ìti upˆrqei m ∈ N∗ tètoio ¸ste A = 0 . DeÐxte ìti o In − A eÐnai

antistrèyimoc.

'Askhsh 3.4.6 JewroÔme ton pÐnaka A ìpou:

 
λ 1 1
 
A=
 0 λ 1 ,

0 0 λ

me λ∈R . UpologÐste ton An gia n ∈ N∗ .

50
'Askhsh 3.4.7 JewroÔme ton pÐnaka A ìpou:

 
λ 1 1
 
A=
 0 λ 1 ,

0 0 λ

me λ ∈ R . DeÐxte ìti o A eÐnai antistrèyimoc an kai mìnon an λ 6= 0


. An

λ 6= 0 breÐte ton antÐstrofo tou A .

'Askhsh 3.4.8 JewroÔme ton pÐnaka A ìpou:

!
1 1
A= ,
1 λ

me λ ∈ R . DeÐxte ìti o A eÐnai antistrèyimoc an kai mìnon an λ 6= 1


. An

λ 6= 1 breÐte ton antÐstrofo tou A .

'Askhsh 3.4.9 BreÐte dÔo 2×2 pÐnakec A kai B tètoiouc ¸ste AB = 0 kai

BA 6= 0 .

'Askhsh 3.4.10 JewroÔme ènan 2×2 pÐnaka A . DeÐxte ìti upˆrqoun dÔo

2×2 pÐnakec B kai C tètoioi ¸ste A = BC − CB an kai mìnon an tr A = 0 .

51
Kefˆlaio 4

OrÐzousec Sunart seic

Se autì to kefˆlaio to s¸ma F eÐnai to R   to C .

4.1 OrÐzousec Sunart seic

SumbolÐzoume to sÔnolo twn n×n pinˆkwn me suntelestèc sto F me F n×n .

n×n
An A eÐnai ènac pÐnakac sto F , sumbolÐzoume a1 , ..., an tic grammèc tou.

SumbolÐzoume epishc (a1 , ..., an ) ton pÐnaka A .

Dhlad  an a1 , ..., an eÐnai oi grammèc tou A , grˆfoume

D(A) = D(a1 , ..., an )

Orismìc 4.1.1 MÐa sunˆrthsh D : F n×n → F lègetai n -grammik  an

0 0
D(a1 , ..., cai + ai , ..., an ) = cD(a1 , ..., ai , ..., an ) + D(a1 , ..., ai , ..., an )

gia kˆje ai ∈ F n i, 1 ≤ i ≤ n, D(·) .

L mma 4.1.1 'Enac grammikìc sunduasmìc n -grammik¸n sunart sewn eÐnai

n -grammik  sunˆrthsh.

52
Parˆdeigma 4.1.1 JewroÔme thn sunˆrthsh D : R2×2 → R pou orÐzetai:

D(A) = D(a1 , a2 ) = a11 a22 − a12 a21 . H sunˆrthsh D eÐnai ish me

D1 + D2 ìpou D1 (A) = a11 a22 kai D2 (A) = a12 a21 . EÔkola blèpoume ìti

oi D1 kai D2 eÐnai 2 -grammikèc sunart seic, ˆra kai h D eÐnai 2 -grammik 

sunˆrthsh. ParathroÔme ìti:

1. D(I2 ) = 1 .

2. An oi dÔo grammèc thc A eÐnai Ðdiec tìte D(A) = 0 .

3. Tèloc an A eÐnai ènac 2×2 pÐnakac kai A0 eÐnai o pÐnakac pou prokÔptei

apo ton A allˆzontac tic grammèc tou, èqoume D(A0 ) = −D(A).

Orismìc 4.1.2 MÐa n -grammik  sunˆrthsh D lègetai enallˆssousa eˆn

1. D(A) = 0 an dÔo seirèc tou A eÐnai Ðdiec

2. An A0 eÐnai o pÐnakac pou prokÔptei apì ton A enallˆssontac dÔo gram-

mèc, tìte D(A0 ) = −D(A) .

Sthn pragmatikìthta ja deÐxoume ìti (1) ⇒ (2) gia kˆje n− grammik 

sunˆrthsh D . EpÐshc an o A èqei dÔo Ðdiec grammèc tìte apo thn (2) èpetai

ìti D(A) = −D(A) ⇒ D(A) = 0 kai ˆra h (2) sunepˆgetai thn (1) . Opìte

blèpoume ìti telikˆ oi (1) kai (2) eÐnai isodÔnamec.

L mma 4.1.2 An D eÐnai mÐa 2 -grammik  sunˆrthsh kai D(A) = 0 gia kˆje

2×2 0 0
A∈R me Ðdiec grammèc, tìte D(A ) = −D(A) ìpou A eÐnai o pÐnakac pou

prokÔptei apì ton A enallˆssontac dÔo grammèc.

Apìdeixh JewroÔme tic grammèc a1 , a2 tou A . 'Eqoume

D(a1 + a2 , a1 + a2 ) = D(a1 , a1 ) + D(a1 , a2 ) + D(a2 , a1 ) + D(a2 , a2 ) .

Allˆ apì thn upìjesh mac

D(a1 + a2 , a1 + a2 ) = D(a1 , a1 ) = D(a2 , a2 ) = 0 kai ˆra

D(a1 , a2 ) = −D(a2 , a1 ) 2

53
L mma 4.1.3 An D eÐnai mÐa n -grammik  sunˆrthsh kai D(A) = 0 gia kˆje

A ∈ Rn×n me dÔo diadoqikèc grammèc Ðdiec, tìte D(A0 ) = −D(A) ìpou A0 o

pÐnakac pou prokÔptei apì ton A enallˆssontac dÔo grammèc.

Apìdeixh Pr¸ta upojètoume ìti o A0 prokÔptei apì thn enallag  dÔo diado-

qik¸n gramm¸n. 'Opwc sthn apìdeixh tou prohgoÔmenou L mmatoc deÐqnoume

0
ìti D(A ) = −D(A) .

T¸ra èstw ìti o A0 prokÔptei apì thn amoibaÐa enallag  twn gramm¸n i
kai j me i<j . Ja pˆroume thn A0 apì mia peperasmènh akoloujÐa enallag¸n

diadoqik¸n seir¸n: Pr¸ta enallˆssoume thn i me thn i+1 kai suneqÐzoume

wc ìtou sqhmatÐsoume ton pÐnaka

(a1 , ..., ai−1 , ai+1 , ..., aj−1 , aj , ai , aj+1 , ..., an )


Autì apaiteÐ k = j −i enallagèc diadoqik¸n gramm¸n. Metˆ metakinoÔme

to aj sthn i jèsh. Autì apaiteÐ k−1 enallagèc. Sunolikˆ kˆnoume k + (k −


1) = 2k − 1 enallagèc. 'Etsi

D(A0 ) = (−1)2k−1 D(A) = −D(A)

Orismìc 4.1.3 MÐa orÐzousa sunˆrthsh D : F n×n → F eÐnai mia

n -grammik  apeikìnish pou ikanopoieÐ D(I) = 1 .

An eÐnai ènac n×n pÐnakac sumbolÐzoume A(i|j) ton (n − 1) × (n − 1)


pÐnaka pou prokÔptei apì ton A diagrˆfontac thn i gramm  kai thn j st lh.

Je¸rhma 4.1.1 'Estw n > 1 kai D mÐa enallˆssousa, (n − 1) -grammik 

sunˆrthsh apì to F (n−1)×(n−1) sto F . Jètoume Dij (A) = D(A(i|j)) gia

1≤i≤n 1≤j≤n , . Gia kˆje j me 1≤j≤n h sunˆrthsh

n
X
Ej (A) = (−1)i+j aij Dij (A)
i=1

eÐnai mia enallˆssousa, n -grammik  sunˆrthsh sto F n×n . An h D eÐnai

orÐzousa, tìte kai h Ej eÐnai epÐshc orÐzousa gia kˆje j me 1≤j≤n .

54
Apìdeixh Epeid  h D eÐnai (n − 1) -grammik  h Dij eÐnai grammik  san sunˆr-

thsh kˆje gramm c ektìc thc i . Sunep¸c h aij Dij (A) eÐnai n -grammik  kai h

Ej eÐnai n -grammik .

Gia na deÐxoume ìti h Ej eÐnai enallˆssousa, arkeÐ na deÐxoume ìti Ej (A) =


0 ìtan h A èqei dÔo diadoqikèc grammèc Ðdiec. Upojètoume loipìn ìti ak =
ak+1 . An i 6= k kai i 6= k + 1 o A(i|j) èqei dÔo Ðdiec grammèc kai ˆra Dij (A) =
0. 'Eqoume Ej (A) = (−1)k+j akj Dkj (A) + (−1)k+1+j a(k+1)j D(k+1)j (A) .

Epeid  ak = ak+1 èqoume Akj = A(k+1)j ˆra A(k|j) = A(k + 1|j) kai su-

nep¸c Ej (A) = 0. Upojètoume ìti h D eÐnai orÐzousa sunˆrthsh. O I(n) (i|j)


eÐnai o tautotikìc (n − 1) × (n − 1) pÐnakac sto F (n−1)×(n−1) . 'Eqoume:

Ej (I(n) ) = D(I(n−1) ) = 1 kai ˆra h Ej eÐnai orÐzousa. 2

Pìrisma 4.1.1 Upˆrqei toulˆqiston mia orÐzousa sunˆrthsh sto F n×n .

Apìdeixh 'Hdh eÐdame ìti upˆrqei sto F 1×1 . EpÐshc h prohgoÔmenh apìdeixh

mac leei pwc mporoÔme na pˆroume mia orÐzousa sunˆrthsh sto F n×n ìtan

èqoume mia tètoia sunˆrthsh sto F (n−1)×(n−1) . 2

Je¸rhma 4.1.2 Upˆrqei mia kai monadik  orÐzousa sunˆrthsh sto F n×n
kai dÐnetai apì ton tÔpo

X
sgn σa1σ(1) ...anσ(n) .
σ

An D eÐnai mia opoiad pote n -grammik  sunˆrthsh sto F n×n , tìte

!
X
D(A) = sgn σa1σ(1) ...anσ(n) D(I).
σ

Apìdeixh JewroÔme ènan n×n pÐnaka A sto F n×n . SumbolÐzoume a1 , ..., an


tic grammèc tou A . SumbolÐzoume ei , 1 ≤ i ≤ n thn i gramm  tou tautotikoÔ

n
X
pÐnaka. 'Eqoume ai = aij ej gia 1≤i≤n .

j=1

55
'Eqoume

D(A) = D(a1 , ..., an ) =


X X X
D( a1j ej , a2j ej , ..., anj ej ).
j j j

Kai telikˆ èqoume:

X
D(A) = a1k1 ...ankn D(ek1 , ..., ekn )
k1 ,k2 ,...,kn

ìpou to ˆjroisma eÐnai wc proc ìlec tic akoloujÐec (k1 , ..., kn ) jetik¸n

akeraÐwn mikrìterwn   Ðswn tou n .

Epeid  h D eÐnai enallˆssousa D(ek1 , ..., ekn ) = 0 ìtan dÔo ki eÐnai Ðsa.

EpÐshc D(eσ1 , ..., eσn ) = sgn σD(e1 , ..., en ) ìpou σ metˆjesh bajmoÔ n .

Sunep¸c

!
X
D(A) = sgn σa1σ(1) ...anσ(n) D(I)
σ

DeÐxame ìti an D eÐnai mia opoiad pote n -grammik  enallˆssousa sunˆr-

thsh, tìte
!
X
D(A) = sgn σa1σ(1) ...anσ(n) D(I).
σ

An epiplèon h D eÐnai orÐzousa sunˆrthsh, tìte epeid  D(I) = 1 , èqoume

X
D(A) = sgn σa1σ(1) ...anσ(n) .
σ
2

Orismìc 4.1.4 JewroÔme ènan n×n pÐnaka A sto F n×n . Ja lème orÐzousa

56
tou A ton arijmì
X
sgn σa1σ(1) ...anσ(n) .
σ

Ja sumbolÐzoume thn orÐzousa tou A me det A   |A|  



a11 a12 ... a1n

a21 a22 ... a2n
.

... ... ... ...

an1 an2 ... ann

Je¸rhma 4.1.3 An A, B ∈ F n×n , tìte det(AB) = det A det B

Apìdeixh 'Estw B ∈ F n×n . OrÐzoume D : F n×n → F wc ex c.

D(A) = det(AB)

JewroÔme tic grammèc a1 , ..., an tou A . 'Eqoume

D(a1 , ..., an ) = det(a1 B, ..., an B)


0 0
Epeid  (cai + ai )B = cai + ai B kai det eÐnai n -grammik  h D eÐnai n -

grammik . Epiplèon an ai = aj tìte ai B = aj B kai epeid  h det eÐnai e-

nallˆssousa èqoume ìti kai h D eÐnai enallˆssousa. Ara apo to Je¸rhma

4.1.2 èqoume ìti D(A) = det AD(I) Allˆ D(I) = det(IB) = det B kai telikˆ

D(A) = det(AB) = det A det B 2

Pìrisma 4.1.2 JewroÔme dÔo metajèseic σ kai τ tou {1, 2, ..., n} . Tìte:

sgn(στ ) = (sgnσ)(sgnτ )

Apìdeixh EÐnai eÔkolo na doÔme apì to Je¸rhma 4.1.2 ìti D(aσ1 , ..., aσn ) =
sgn σ . To Pìrisma èpetai t¸ra apo to Je¸rhma 4.1.3. 2

Pìrisma 4.1.3 JewroÔme ènan n×n pÐnaka A . 'Eqoume:

det At = det A

57
Apìdeixh An σ eÐnai mia metˆjesh bajmoÔ n èqoume

atiσ(i) = aσ(i)i . Sunep¸c

X
det At = sgn σaσ(1)1 ...aσ(n)n .
σ

'Eqoume

aσ(1)1 ...aσ(n)n = a1σ−1 (1) ...anσ−1 (n)

kai sgn σ = sgn σ −1 kai ˆra

X
det At = (sgn σ −1 )a1σ−1 (1) ...anσ−1 (n) = det A.
σ
2

Pìrisma 4.1.4 1. An o n×n pÐnakac B prokÔptei apì ton n×n pÐnaka

A prosjètontac èna pollaplˆsio miac gramm c se mia ˆllh, tìte

det B = det A

2. An o n×n pÐnakac B prokÔptei apì ton n×n pÐnaka A prosjètontac

èna pollaplˆsio miac st lhc se mia ˆllh, tìte

det B = det A

Apìdeixh

1. SumbolÐzoume a1 , ..., an tic grammèc tou A . An c∈F kai h caj prostÐ-

jetai sthn ai gia i<j tìte

det B = det A + c det(a1 , ..., aj , ..., aj , ..., an ) = det A .

2. ProkÔptei apì to (1) kai to Pìrisma 4.1.3.

58
Pìrisma 4.1.5 JewroÔme n ∈ N∗ kai s ∈ N ∗ r ∈ N∗
, tètoia ¸ste ns+r = n .

An o A eÐnai ènac r×r pÐnakac, o B eÐnai ènac B =r×s pÐnakac, o C eÐnai

ènac s×s pÐnakac, kai X eÐnai o n×n pÐnakac

!
A B
X=
0 C
tìte

det X = det A det C.

Je¸rhma 4.1.4 'Estw A ∈ F n×n . Tìte A eÐnai antistrèyimoc an det A 6= 0


kai

A−1 = (det A)−1 adj A

ìpou adj A eÐnai o pÐnakac (adj A)ij = (−1)i+j det A(j|i).

Apìdeixh

Aapo to Je¸rhma 4.1.1 èqoume ìti

n
X
det A = (−1)i+j aij det A(i|j).
i=1
i+j
Jètoume cij = (−1) det A(i|j) .

'Etsi

n
X
det A = cij aij .
i=1

DeÐqnoume ìti an 1≤j≤n 1≤k≤n , kai j 6= k èqoume:

n
X
aik cij = 0.
i=1

59
Prˆgmati, an antikatast soume thn j st lh tou A apì thn k st lh kai

onomˆsoume ton pÐnaka pou prokÔptei B , tìte o B èqei dÔo Ðsec st lec kai

ˆra det B = 0. Epeid  B(i|j) = A(i|j) , gia kˆje i me 1≤i≤n , èqoume

n
X
0 = det B = (−1)i+j bij det B(i|j)
i=1
n
X n
X
i+j
= (−1) aik det A(i|j) = aik cij .
i=1 i=1

Telikˆ èqoume:

n
X
aik cij = δjk det A.
i=1

Epeid 

(adj A)ij = cji = (−1)i+j det A(j|i).

èqoume:

(adj A)A = (det A)I.

Ja deÐxoume ìti

A(adj A) = (det A)I.

'Eqoume

At (i|j) = A(j|i)t kai ˆra

(−1)i+j det At (i|j) = (−1)i+j det A(j|i)t = (−1)i+j det A(j|i).

SumperaÐnoume ìti

adj(At ) = (adj A)t .

60
'Ara

(adj At )At = (det At )I = (det A)I

kai paÐrnontac anˆstrofouc se aut  th sqèsh briskoume ìti

A(adj A) = (det A)I.

4.2 Ask seic

'Askhsh 4.2.1 An A eÐnai ènac n×n pÐnakac me suntelestèc sto F kai

λ∈F , deÐxte ìti det(λA) = λn det A.

'Askhsh 4.2.2 DeÐxte ìti an A eÐnai ènac n×n pÐnakac tètoioc ¸ste At =
−A kai n eÐnai perittìc, tìte det A = 0 . IsqÔei det A = 0 an n eÐnai ˆrtioc?

'Askhsh 4.2.3 DeÐxte ìti h orÐzousa enìc ˆnw trigwnikoÔ pÐnaka eÐnai Ðsh

me to ginìmeno twn diagwnÐwn stoiqeÐwn tou.

'Askhsh 4.2.4 JewroÔme ènan antistrèyimo n×n ˆnw trigwnikì pÐnaka A .

DeÐxte ìti o antÐstrofoc tou A eÐnai ˆnw trigwnikìc.

'Askhsh 4.2.5 UpologÐste thn orÐzousa:


1 x x2



1 y y2 .

1 z z2

61
'Askhsh 4.2.6 UpologÐste ton antÐstrofo tou pÐnaka:

 
cos φ 0 − sin φ
 
 0 1 0 ,
 
sin φ 0 cos φ

φ∈R .

'Askhsh 4.2.7 BeÐte gia poièc timèc tou α o pÐnakac

 
0 1 α
 
1 α 0
 
α 0 1

eÐnai antistrèyimoc. Gia autèc tic timèc tou α , breÐte ton antÐstrofì tou.

'Askhsh 4.2.8 An A eÐnai ènac 2×2 pÐnakac me suntelestèc sto F tètoioc

2 2
¸ste A =0 kai λ∈F , deÐxte ìti det(λI2 − A) = λ .

'Askhsh 4.2.9 DÐdontai oi n×n pÐnakec A, B, C, D me stoiqeÐa sto F . U-

pojètoume ìti oi A, B, C, D metatÐjentai anˆ dÔo. DeÐxte ìti h orÐzousa tou

2n × 2n pÐnaka
!
A B
C D

eÐnai Ðsh me det(AD − BC) .

'Askhsh 4.2.10 Oi arijmoÐ 20604 53227 25755 20927


, , , kai 78421 diairoÔntai

me to 17 . DeÐxte ìti h orÐzousa

62


2 0 6 0 4


5 3 2 2 7
2 5 7 5 5




2 0 9 2 7

7 8 4 2 1
diaireÐtai me to 17
.

63
Kefˆlaio 5

GrammikoÐ MetasqhmatismoÐ

Se autì to kefˆlaio to s¸ma F eÐnai to R   to C kai ìloi oi dianusmatikoÐ

q¸roi pou jewroÔme eÐnai peperasmènhc diˆstashc.

5.1 GrammikoÐ metasqhmatismoÐ

Je¸rhma 5.1.1 JewroÔme dÔo dianusmatikouc q¸rouc V kai W . JewroÔme

mia bˆsh (v1 , ..., vn ) tou V kai n dianÔsmata w1 , ..., wn tou W . Tìte upˆrqei

ènac monadikìc grammikìc metasqhmatismìc T :V →W tètoioc ¸ste

T (vi ) = wi gia kˆje i me i = 1, ..., n

Apìdeixh JewroÔme v ∈ V . Tìte upˆrqoun monadikˆ λ1 , ..., λn F tètoia

n
X
¸ste v= λi v i . OrÐzoume:

i=1
n
X
T (v) = λi wi
i=1

O T eÐnai kala orismènoc, kai T (vi ) = wi gia kˆje i me i = 1, ..., n .

EpÐshc eÔkola blèpoume ìti eÐnai grammikìc. DeÐqnoume ìti eÐnai monadikìc.

JewroÔme ènan grammikì metasqhmatismì T0 apì to V sto W tètoio ¸ste

64
n
X
0
T (vi ) = wi gia kˆje i me i = 1, ..., n . Tìte gia to v= λi v i èqoume

i=1
n
X n
X n
X
0 0
T (v) = λi T (vi ) = λi wi = λi T (vi ) = T (v)
i=1 i=1 i=1

kai ˆra

T 0 = T.

Parˆdeigma 5.1.1 JewroÔme thn bˆsh ((1, 2), (3, 4)) tou R2 kai ta dia-

nÔsmata (3, 2, 1), (6, 5, 4) tou R2 . Apo to Je¸rhma èpetai ìti upˆrqei è-

nac grammikìc metasqhmatismìc apì to R2 sto R3 tètoioc ¸ste T (1, 2) =


(3, 2, 1), T (3, 4) = (6, 5, 4) .

UpologÐzoume to T (1, 0) . 'Eqoume (1, 0) = −2(1, 2) + 1(3, 4) kai ˆra

T (1, 0) = (−2)(3, 2, 1) + (6, 5, 4) = (0, 1, 2) .

Je¸rhma 5.1.2 'Estw V, W dianusmatikoÐ q¸roi tètoioi ¸ste dim V = dim W


kai T ∈ L(X, Y ) . Ta ex c eÐnai isodÔnama:

1. O T eÐnai isomorfismìc.

2. O T eÐnai monomorfismìc.

3. O T eÐnai epimorfismìc.

Apìdeixh Profan¸c h (1) sunepˆgetai thn (2). An o T eÐnai monomorfismìc

apo to Je¸rhma 2.5.1 kai to Pìrisma 2.5.1 èpetai ìti dim Im(T ) = dim V =
dim W kai ˆra o T eÐnai epimorfismìc. Upojètoume ìti o T eÐnai epimorfi-

smìc. Apo to Je¸rhma 2.5.1 kai to Pìrisma 2.5.1 èpetai ìti dim Ker T = 0
kai ˆra o T eÐnai kai monomorfismìc, dhlad  eÐnai isomorfismìc. 2

65
Prìtash 5.1.1 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai ènan grammikì me-

tasqhmatismì T tou V . An o T eÐnai isomorfismìc, h antÐstrofh apeikìnish

tou T eÐnai grammikìc metasqhmatismìc tou V .

Orismìc 5.1.1 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai ènan isomorfismì

T tou V . Lème ìti o T eÐnai antistrèyimoc. H antÐstrofh apeikìnish tou T


lègetai antÐstrofoc tou T kai sumbolÐzetai T −1 .

Je¸rhma 5.1.3 JewroÔme dianusmatikoÔc q¸rouc V W , kai U kai Z . Sum-

bolÐzoume 0V ton mhdenikì grammikì metasqhmatismì tou V 0W


, ton mhdenikì

grammikì metasqhmatismì tou W IV, ton tautotikì grammikì metasqhmati-

smì tou V kai IW ton tautotikì grammikì metasqhmatismì tou W .

1. An T ∈ L(V, W ) èqoume:

T 0V = 0W T = 0W .

2. An T ∈ L(V, W ) èqoume:

T IV = IW T = T.

3. An T ∈ L(V, W ) S ∈ L(W, U )
, kai R ∈ L(W, U ) èqoume:

(S + R)T = ST + RT.

4. An S ∈ L(V, W ) R ∈ L(V, U )
, kai T ∈ L(W, U ) èqoume:

T (S + R) = T S + T R.

5. An R ∈ L(W, U ) S ∈ L(W, U )
, kai T ∈ L(U, Z) èqoume:

(T S)R = T (SR).

66
5.2 PÐnakac GrammikoÔ MetasqhmatismoÔ

JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V , miˆ bˆsh B = (v1 , v2 , ..., vn ) tou V


kai èna diˆnusma v tou V . Upˆrqoun λ1 , λ2 , ..., λn sto F tètoia ¸ste v =
Pn
i=1 λi v i . SumbolÐzoume [v]B to diˆnusma (λ1 , λ2 , ..., λn ) tou Fn .

Je¸rhma 5.2.1 JewroÔme dÔo dianusmatikoÔc q¸rouc V kai W me dim V =


n, dim W = m . JewroÔme miˆ bˆsh B = (v1 , v2 , ..., vn ) tou V kai miˆ

0
bˆsh B = (w1 , w2 , ..., wm ) tou W . Gia kˆje grammikì metasqhmatismì T ∈
L(V, W ) upˆrqei ènac m×n pÐnakac A tètoioc ¸ste [T v]B 0 = A[v]B , ∀v ∈ V .

Epiplèon h antistoiqÐa T →A eÐnai 1−1 .

Apìdeixh Upˆrqoun aij ∈ F 1 ≤ i ≤ m 1 ≤ j ≤ n tètoia ¸ste

m
X
T vj = aij wi
i=1

gia kˆje j me 1 ≤ j ≤ n . Jètoume A = aij . O pÐnakac A ikanopoieÐ to

sumpèrasma tou Jewr matoc. 2

Orismìc 5.2.1 O pÐnakac A tou Jewr matoc lègetai o pÐnakac tou T wc

0 0
proc tic bˆseic B kai B . An V =W kai B=B tìte o pÐnakac A lègetai o

pÐnakac tou T wc proc thn bˆsh B .

Parˆdeigma 5.2.1 JewroÔme ton grammikì metasqhmatismì T tou R2 pou

orÐzetai: T (x, y) = (3x + y, x − y) . JewroÔme thn bˆsh B = ((1, 0), (0, 1))
0 2
kai thn bˆsh B = ((1, −1), (1, 1)) tou R . Tìte o pÐnakac tou T wc proc tic

bˆseic B kai B0 eÐnai o

!
1 1
2 0

67
Parˆdeigma 5.2.2 JewroÔme ton grammikì metasqhmatismì T tou R2 pou

orÐzetai: T (x, y) = (3x + y, x − y) . JewroÔme thn bˆsh B = ((1, 0), (0, 1))
2
tou R . Tìte o pÐnakac tou T wc proc thn bˆsh B eÐnai

!
3 1
1 −1

Je¸rhma 5.2.2 JewroÔme dÔo dianusmatikoÔc q¸rouc V kai W me dim V =


n, dim W = m . JewroÔme miˆ bˆsh B tou V kai miˆ bˆsh B0 tou W . H

apeikìnish pou stèlnei enan grammikì metasqhmatismì T ∈ L(V, W ) ston

0
pÐnaka tou wc proc tic bˆseic B kai B eÐnai isomorfismìc grammik¸n q¸rwn.

Apìdeixh H apìdeixh eÐnai ˆmesh. 2

Je¸rhma 5.2.3 JewroÔme treÐc dianusmatikoÔc q¸rouc V, W kai U kai bˆ-

0 00
seic B, B kai B twn V, W kai U antÐstoiqa. JewroÔme T ∈ L(V, W ) kai

S ∈ L(W, U ) . An A eÐnai o pÐnakac tou T wc proc tic bˆseic B kai B0 kai C


o pÐnakac tou S wc proc tic bˆseic B0 kai B 00 antÐstoiqa, tìte o pÐnakac tou

00
ST wc proc tic bˆseic B kai B eÐnai o CA .

Apìdeixh H apìdeixh eÐnai ˆmesh. 2

Pìrisma 5.2.1 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai mÐa bˆsh B tou

V . JewroÔme ènan grammikì metasqhmatismì T tou V kai sumbolÐzoume A


ton pÐnaka tou T ¸c proc thn bˆsh B . Tìte o T eÐnai antistrèyimoc an kai

mìnon an o A eÐnai antistrèyimoc. Epiplèon an o T eÐnai antistrèyimoc, o

−1 −1
pÐnakac tou T wc proc thn bˆsh B eÐnai o A .

Orismìc 5.2.2 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai dÔo bˆseic B kai

B0 tou V . O pÐnakac tou tautotikoÔ grammikoÔ metasqhmatismoÔ wc proc tic

bˆseic B kai B0 lègetai pÐnakac allag c bˆshc apo thn B sthn B0 .

68
Parˆdeigma 5.2.3 JewroÔme ton grammikì metasqhmatismì T tou R2 pou

orÐzetai:

T (x, y) = (3x + y, x − y).

JewroÔme thn bˆsh B = ((1, 0), (0, 1)) kai thn bˆsh B 0 = ((1, −1), (1, 1))
tou R2 . Tìte o pÐnakac allag c bˆshc apo thn B kai B0 eÐnai o

!
1
2
− 12
1 1
.
2 2

Je¸rhma 5.2.4 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai dÔo bˆseic B kai

0
B tou V . JewroÔme ènan grammikì metasqhmatismì T tou V . An A eÐnai o

pÐnakac tou T wc proc thn bˆsh B kai A0 o pÐnakac tou T wc proc thn bˆsh

B0 tìte A = C −1 A0 C , ìpou C eÐnai o pÐnakac allag c bˆshc apì thn B sthn

0
B .

Apìdeixh H apìdeixh eÐnai ˆmesh. 2

Parˆdeigma 5.2.4 JewroÔme ton grammikì metasqhmatismì T tou R2 pou

orÐzetai:

T (x, y) = (3x + y, x − y).

JewroÔme thn bˆsh B = ((1, 0), (0, 1)) kai thn bˆsh B 0 = ((1, −1), (1, 1))
tou R2 . O pÐnakac tou T wc proc thn bˆsh B eÐnai o

!
3 1
A=
1 −1

kai o pÐnakac tou T wc proc thn bˆsh B0 eÐnai o

!
0 2
A0 = .
2 2

69
'Opwc eÐdame sto Parˆdeigma 5.2.3 o pÐnakac allag c bˆshc apì thn B
sthn B0 eÐnai o

!
1
2
− 12
C= 1 1
.
2 2

'Eqoume

! !−1 ! !
1
3 1 2
− 12 0 2 1
2
− 12
= 1 1 1 1
.
1 −1 2 2
2 2 2 2

Orismìc 5.2.3 JewroÔme dÔo m×n pÐnakec A kai B . Lème ìti oi A, B eÐnai

−1
ìmoioi eˆn upˆrqei P antistrèyimoc tètoioc ¸ste B=P AP .

EÐnai eÔkolo na diapist¸soume ìti h omoiìthta eÐnai sqèsh isodunamÐac.

5.3 Qarakthristikì Polu¸numo, Idiotimèc, I-

diodianÔsmata

Prìtash 5.3.1 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai dÔo bˆseic B kai

0
B tou V . JewroÔme ènan grammikì metasqhmatismì T tou V . An A eÐnai o

pÐnakac tou T wc proc thn bˆsh B kai A0 o pÐnakac tou T wc proc thn bˆsh

B0 tìte det A = det A0 .

Apìdeixh Apì to Je¸rhma 5.2.4 èpetai ìti A = C −1 A0 C , ìpou C eÐnai o

0
pÐnakac allag c bˆshc apì thn B sthn B . Kai ˆra apo to Je¸rhma 4.1.3

èqoume ìti det A = det A0 . 2

Orismìc 5.3.1 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai ènan grammikì

metasqhmatismì T tou V . To qarakthristikì polu¸numo tou T eÐnai to

polu¸numo det(T − λIV ) .

70
Orismìc 5.3.2 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai ènan grammikì

metasqhmatismì T tou V .

1. 'Ena stoiqeÐo λ tou s¸matoc F lègetai idiotim  tou T an upˆrqei v ∈


V, v 6= 0 tètoio ¸ste T v = λv .

2. 'Ena diˆnusma v∈V gia to opoÐo upˆrqei λ∈F tètoio ¸ste T v = λv


lègetai idiodiˆnusma tou T me idiotim  λ .

3. An λ∈F eÐnai mia idiotim  tou T o idiìqwroc tou T gia thn idiotim  λ
eÐnai to sÔnolo twn dianusmˆtwn v ta opoÐa ikanopoioÔn T v = λv .

Parˆdeigma 5.3.1 JewroÔme ton grammikì metasqhmatismì T tou R2 pou

orÐzetai:

T (x, y) = (3x + 2y, x + 2y).

Mia idiotim  tou T eÐnai to 4. 'Ena idiodiˆnusma tou T gia thn idiotim  4 eÐnai

to (2, 1) . Prˆgmati, T (2, 1) = (8, 4) = 4(2, 1) .

Je¸rhma 5.3.1 JewroÔme dianusmatikì q¸ro V kai T ∈ L(V ) . JewroÔme

λ∈F . Tìte ta akìlouja eÐnai isodÔnama:

1. To λ eÐnai idiotim  tou T .

2. O T − λIV den eÐnai antistrèyimoc.

3. H orÐzousa det(T − λIV ) eÐnai Ðsh me 0.

Apìdeixh (1) ⇒ (2) Upˆrqei v ∈ V, v 6= 0 tètoio ¸ste T v = λv . 'Ara

(T − λIV )v = 0 kai apo to Je¸rhma 5.1.2 èpetai ìti o T − λIV den eÐnai

antistrèyimoc. (2) ⇒ (1) Apo to Je¸rhma 5.1.2 èpetai ìti upˆrqei v ∈


V, v 6= 0 tètoio ¸ste (T − λIV )v = 0 . 'Ara upˆrqei v ∈ V, v 6= 0 tètoio ¸ste

T v = λv .

Ta (2) kai (3) eÐnai isodÔnama apo to Pìrisma 5.2.1. 2

71
Pìrisma 5.3.1 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai ènan grammikì me-

tasqhmatismì T tou V . Oi idiotimèc tou T eÐnai oi rÐzec tou qarakthristikoÔ

poluwnÔmou tou T .

Pìrisma 5.3.2 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto C kai ènan

grammikì metasqhmatismì T tou V . O T èqei toulˆqiston mÐa idiotim .

Apìdeixh H apìdeixh èpetai apì to Pìrisma 5.3.1 kai to Je¸rhma 1.2.5.

Parˆdeigma 5.3.2 EÐnai dunatìn ènac grammikìc metasqhmatismìc se è-

nan dianusmatikì q¸ro pˆnw sto R na mhn èqei kammÐa idiotim . Prˆgmati,

2
jewroÔme ton grammikì metasqhmatismì T tou R pou orÐzetai:

T (x, y) = (−y, x).

To qarakthristikì polu¸numo tou T eÐnai to λ2 + 1 kai sunep¸c o T den èqei

idiotimèc sto R .

5.4 AnalloÐwtoi Upìqwroi, Probolèc

JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai èna grammikì metasqhmatismì T ∈


L(V ) .

Orismìc 5.4.1 An W eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou V , lème ìti o W


eÐnai analloÐwtoc apì ton T an gia kˆje x∈W èqoume: Tx ∈ W .

An o W eÐnai analloÐwtoc apì ton T o periorismìc tou T ston W orÐzei

èna grammikì metasqhmatismì tou W . Jètoume: dim V = n dim W = m , .

72
JewroÔme mia bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou V tètoia ¸ste h (e1 , e2 , ..., em ) na eÐnai

bˆsh tou W . O pÐnakac tou T wc proc aut  th bˆsh eÐnai thc morf c:

!
A B
,
0 C

ìpou A eÐnai ènac m×m pÐnakac, B ènac m × (n − m) pÐnakac, C ènac

( n − m) × (n − m) pÐnakac kai 0 o mhdenikìc (n − m) × m pÐnakac.

EÐnai eÔkolo na doÔme ìti an o T af nei analloÐwto ton W , tìte kˆje

polu¸numo tou T af nei analloÐwto ton W .

Orismìc 5.4.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai dÔo sumplhrwma-

tikoÔc upìqwrouc W kai U tou V tètoiouc ¸ste:

V = W ⊕ U.

O grammikìc metasqhmatismìc E tou V pou orÐzetai apì tic sqèseic:

1. Ev = v , an v∈W

2. Ev = 0 , an v∈U

lègetai probol  pˆnw ston W katˆ m koc tou U .

Parˆdeigma 5.4.1 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R2 kai touc dianusma-

tikoÔc upoq¸rouc W = {(z, z) : z ∈ R} kai U = {(w, 0) : w ∈ R} tou R2 .

Oi W kai U eÐnai sumplhrwmatikoÐ upìqwroi. UpologÐzoume thn probol  E


pˆnw ston W katˆ m koc tou U . JewroÔme (x, y) ∈ R2 . Upˆrqoun monadi-

kˆ (z, z) ∈ W kai (w, 0) ∈ U tètoia ¸ste (x, y) = (z, z) + (w, 0) . 'Eqoume

x=z+w kai y=z . 'Ara z=y kai w =x−y kai sunep¸c

E(x, y) = (y, y).

73
Je¸rhma 5.4.1 'Enac grammikìc metasqhmatismìc E tou V eÐnai probol 

an kai mìnon an E2 = E .

Apìdeixh EÐnai fanerì ìti an o E eÐnai probol , tìte èqoume: E2 = E .

2
Upojètoume ìti E =E . Jètoume: W = {x ∈ V : Ex = x} U = Ker E , .

Ja deÐxoume ìti V = W ⊕U . 'Eqoume: W ∩ U = {0} . JewroÔme x∈V .

'Eqoume x = x − Ex + Ex . Epeid  E(x − Ex) = 0 , èqoume x − Ex ∈ U .

EpÐshc, Ex ∈ W . 'Ara V = W ⊕U kai o E eÐnai h probol  pˆnw ston W


katˆ m koc tou U . 2

Pìrisma 5.4.1 An ènac grammikìc metasqhmatismìc E tou V eÐnai h pro-

bol  pˆnw ston W katˆ m koc tou U , tìte o W eÐnai to sÔnolo twn lÔsewn

thc exÐswshc Ex = x kai o U eÐnai to sÔnolo twn lÔsewn thc exÐswshc

Ex = 0 .

Pìrisma 5.4.2 An o E eÐnai h probol  pˆnw ston W katˆ m koc tou U , o

I −E eÐnai h probol  pˆnw ston U katˆ m koc tou W .

Ja melet soume t¸ra touc upìqwrouc pou mènoun analloÐwtoi apì èna

grammikì metasqhmatismì T qrhsimopoi¸ntac tic probolèc.

Je¸rhma 5.4.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V , èna grammikì meta-

sqhmatismì T tou V kai ènan upìqwro W tou V . An o T af nei analloÐwto

ton W , tìte ET E = T E gia kˆje probol  E pˆnw ston W . AntÐstrofa, an

ET E = T E gia kˆpoia probol  E pˆnw ston W , tìte o T af nei analloÐwto

ton W .

Apìdeixh JewroÔme mia probol  E pˆnw ston W . Jètoume U = Ker E .

'Eqoume V = W ⊕U . JewroÔme v∈V . 'Eqoume v = w +u me w∈W u∈U , .

T¸ra, ET E(w + u) = ET Ew = ET w = T w , epeid  Tw ∈ W . EpÐshc,

T E(w + u) = T Ew = T w . 'Ara ET E = T E . AntÐstrofa, upojètoume ìti

74
ET E = T E gia kˆpoia probol  E pˆnw sto W . DeÐqnoume ìti an v∈W ,

tìte Tv ∈ W . 'Eqoume: T v = T Ev = ET Ev = ET v . 'Ara T v = ET v ,

dhlad  Tv ∈ W . 2 .

Parˆdeigma 5.4.2 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R2 kai ton dianusma-

2
tikì upìqwro W = {(x, 0) : x ∈ R} tou R . JewroÔme a, b, c, d sto R kai ton

grammikì metasqhmatismì T tou R2 pou orÐzetai

T (x, y) = (ax + by, cx + dy)

gia (x, y) ∈ R2 .

BrÐskoume gia poièc timèc twn a, b, c, d o T af nei analloÐwto ton W .

O grammikìc metasqhmatismìc E tou R2 pou orÐzetai E(x, y) = (x, 0) gia

2
(x, y) ∈ R eÐnai mia probol  pˆnw ston W . Apì to Je¸rhma 5.4.2 èpetai

ìti T af nei analloÐwto ton W an kai mìnon an T E = ET E . Dhlad  an kai

mìnon an gia kˆje (x, y) ∈ R2 èqoume

T E(x, y) = ET E(x, y) ⇔ T (x, 0) = ET (x, 0)

⇔ (ax, cx) = E(ax, cx) ⇔ (ax, cx) = (ax, 0).

'Eqoume (ax, cx) = (ax, 0) gia kˆje (x, y) ∈ R2 an kai mìnon an c=0 .

'Ara o T af nei analloÐwto ton W an kai mìnon an c=0 .

Parˆdeigma 5.4.3 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R2 kai ton dianusma-

tikì upìqwro W = {(x, −x) : x ∈ R} tou R2 . JewroÔme a, b, c, d sto R kai

ton grammikì metasqhmatismì T tou R2 pou orÐzetai

T (x, y) = (ax + by, cx + dy)

gia (x, y) ∈ R2 .

75
BrÐskoume gia poièc timèc twn a, b, c, d o T af nei analloÐwto ton W . O

grammikìc metasqhmatismìc E tou R2 pou orÐzetai E(x, y) = (x, −x) gia

2
(x, y) ∈ R eÐnai mia probol  pˆnw ston W . Apì to Je¸rhma 5.4.2 èpetai ìti

T af nei analloÐwto ton W an kai mìnon an T E = ET E . O pÐnakac tou T


wc proc thn kanonik  bˆsh tou R2 eÐnai o

!
a b
c d

kai o pÐnakac tou E wc proc thn kanonik  bˆsh tou R2 eÐnai o

!
1 0
.
−1 0

'Ara o o T af nei analloÐwto ton W an kai mìnon an

! ! ! ! !
a b 1 0 1 0 a b 1 0
= ⇔
c d −1 0 −1 0 c d −1 0
! ! !
a−b 0 1 0 a−b 0
= ⇔
c−d 0 −1 0 c−d 0
! !
a−b 0 a−b 0
= .
c−d 0 b−a 0
'Ara o T af nei analloÐwto ton W an kai mìnon an a+c=b+d .

Je¸rhma 5.4.3 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai dÔo upìqwrouc W


kai U tou V tètoiouc ¸ste V = W ⊕U . Jètoume E thn probol  pˆnw ston

W katˆ m koc tou U . JewroÔme èna grammikì metasqhmatismì T :V →V .

Ta akìlouja eÐnai isodÔnama

1. O T af nei analloÐwtouc touc W kai U .

76
2. 'Eqoume ET = T E .

Apìdeixh

Upojètoume ìti T E = ET . JewroÔme v ∈ W . 'Eqoume: v = Ev ˆra

T v = T Ev = ET v . 'Ara T v = ET v , dhlad  Tv ∈ W . JewroÔme v∈U . Ja

deÐxoume ìti Tv ∈ U , dhlad  ìti ET v = 0 . 'Eqoume: ET v = T Ev = 0 . 'Ara

o T af nei analloÐwtouc touc W kai U .

AntÐstrofa. Upojètoume ìti o T af nei analloÐwtouc touc W kai U .

Apì to Je¸rhma 5.4.2 èqoume: ET E = T E kai (I − E)T (I − E) = T (I − E) .

H teleutaÐa sqèsh dÐnei: ET E = ET . 'Ara ET = T E . 2

5.5 MetasqhmatismoÐ PhlÐka

Je¸rhma 5.5.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V , èna grammikì meta-

sqhmatismì T tou V kai ènan upìqwro W tou V , analloÐwto apì ton T .

SumbolÐzoume π thn fusik  apeikìnish V → V /W . Upˆrqei ènac monadikìc

grammikìc metasqhmatismìc T̃ tou V /W tètoioc ¸ste:

πT = T̃ π.

Apìdeixh JewroÔme π(v) ∈ V /W me v ∈ V . Jètoume: T̃ π(v) = π(T v) .

0
DeÐqnoume ìti o T̃ eÐnai kalˆ orismènoc. Prèpei na deÐxoume ìti an v ∈V kai

π(v) = π(v 0 ) tìte π(T v) = π(T v 0 ) . Epeid  π(v) = π(v 0 ) èqoume v − v0 ∈ W .

Epeid  o W eÐnai analloÐwtoc apì ton T , èqoume: T (v − v 0 ) =∈ W . 'Ara

0
π(T v) = π(T v ) kai o T̃ eÐnai kalˆ orismènoc. EÔkola blèpoume ìti eÐnai ènac

grammikìc metasqhmatismìc tou V /W kai apo ton orismì tou ikanopoieÐ thn

πT = T̃ π.

H monadikìthta tou T̃ prokÔptei ˆmesa. 2

77
Lème ìti o T̃ eÐnai o metasqhmatismìc phlÐko tou T pˆnw ston V /W .

Jètoume dim V = n dim W = m , . JewroÔme mia bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou

V tètoia ¸ste (e1 , e2 , ..., em ) na eÐnai bˆsh tou W . EÐdame sthn parˆgrafo

1, ìti o pÐnakac tou T wc proc aut  th bˆsh eÐnai thc morf c:

!
A B
.
0 C

H (π(em+1 ), π(em+2 ), ..., π(en )) eÐnai mia bˆsh tou V /W . O pÐnakac tou T̃ wc

proc aut  th bˆsh eÐnai o C .

Je¸rhma 5.5.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V , èna grammikì meta-

sqhmatismì T tou V , dÔo upìqwrouc W kai U tou V , analloÐwtouc apì ton

T kai tètoiouc ¸ste V = W ⊕U . SumbolÐzoume π thn fusik  apeikìnish

V → V /W . SumbolÐzoume ρ thn ton periorismì thc π ston U . SumbolÐzoume

TU ton periorismì tou T ston U . 'Eqoume:

T̃ ρ = ρTU .

Apìdeixh Gia u sto U èqoume:

ρTU (u) = ρT (u) = πT (u) = T̃ π(u) = T̃ ρ(u).

Pìrisma 5.5.1 JewroÔme dÔo grammikoÔc metasqhmatismoÔc T kai S tou

V , kai dÔo upìqwrouc W kai U tou V , analloÐwtouc apì touc T kai S kai

tètoiouc ¸ste V = W ⊕U . SumbolÐzoume TW ton periorismì tou T ston W


kai SW ton periorismì tou S ston W . SumbolÐzoume π thn fusik  apeikìnish

V → V /W T̃ , ton metasqhmatismì phlÐko tou T pˆnw ston V /W kai S̃ ton

metasqhmatismì phlÐko tou S pˆnw ston V /W . 'Eqoume: An TW = SW kai

T̃ = S̃ tìte T =S .

Apìdeixh ArkeÐ na deÐxoume ìti T u = Su gia kˆje u∈U . Apì to Je¸rhma

5.5.2 èqoume: T̃ ρ(u) = ρT (u) kai S̃ρ(u) = ρS(u) , ìpou ρ o periorismìc thc

78
π ston U . Apì thn upìjesh èqoume: S̃ = T̃ . 'Ara ρS(u) = ρT (u) . Epeid  o

ρ eÐnai isomorfismìc, T (u) = S(u) . 2

5.6 Ask seic

'Askhsh 5.6.1 BreÐte poièc apì tic parakˆtw apeikonÐseic T : R2 → R2 eÐnai

grammikèc.

1. T (x1 , x2 ) = (1 + x1 , x2 ) .

2. T (x1 , x2 ) = (x2 , x1 ) .

3. T (x1 , x2 ) = (x21 , x2 ) .

4. T (x1 , x2 ) = (sin x1 , x2 ) .

5. T (x1 , x2 ) = (x1 − x2 , 0) .

'Askhsh 5.6.2 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai T ∈ L(V ) . DeÐxate

ìti oi akìloujec protˆseic eÐnai isodÔnamec:

1. Im T ∩ Ker T = {0}

2. Ker T 2 ⊆ Ker T .

'Askhsh 5.6.3 'Estw S ∈ L(R3 , R2 ) kai T ∈ L(R2 , R3 ) . DeÐxte ìti TS den

eÐnai antistrèyimoc.

'Askhsh 5.6.4 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai T S


, ston L(V ) .

DeÐxte ìti an T S = IV , tìte T kai S eÐnai antistrèyimoi grammikoÐ metasqh-

matismoÐ.

79
'Askhsh 5.6.5 JewroÔme th bˆsh e = (e1 , e2 ) tou R2 me e1 = (1, 0) e2 = ,

(0, 1) kai ton pÐnaka

!
2 1
A= .
−1 3

1. DeÐxte ìti o A eÐnai antistrèyimoc.

2. BreÐte mia bˆsh f = (f1 , f2 ) tou R2 tètoia ¸ste o A na eÐnai o pÐnakac

allag c bˆshc apì thn e sthn f .

'Askhsh 5.6.6 JewroÔme thn kanonik  bˆsh e = (e1 , e2 ) tou R2 e1 = (1, 0)


, ,

e2 = (0, 1) kai thn bˆsh f = (f1 , f2 ) tou R2 me f1 = (1, 1) f2 = (1, 2)


, .

JewroÔme T ∈ L(R2 ) pou orÐzetai:

T (f1 ) = f1 , T (f2 ) = 0.

1. BreÐte ton pÐnaka tou T wc proc th bˆsh f .

2. BreÐte ton pÐnaka allag c bˆshc apì thn e sthn f .

3. BreÐte ton pÐnaka tou T wc proc th bˆsh e


.

'Askhsh 5.6.7 JewroÔme thn kanonik  bˆsh E = (E11 , E12 , E21 , E22 ) tou

R2×2 ìpou

! ! ! !
1 0 0 1 0 0 0 0
E11 = , E12 = , E21 = , E22 =
0 0 0 0 1 0 0 1

kai ton 2×2 pÐnaka


!
2 3
A= .
5 1

80
OrÐzoume mia apeikìnish LA apì ton R2×2 ston R2×2 wc ex c:

LA (X) = AX.

1. DeÐxte ìti h LA eÐnai grammikìc metasqhmatismìc tou R2×2 .

2. BreÐte ton pÐnaka thc LA wc proc th bˆsh E tou R2×2 .

3. BreÐte thn orÐzousa tou pÐnaka thc LA wc proc th bˆsh E .

'Askhsh 5.6.8 BreÐte to qarakthristikì polu¸numo tou grammikoÔ meta-

3
sqhmatismoÔ tou opoÐou o pÐnakac wc proc thn kanonik  bˆsh tou R eÐnai

 
0 1 0
 
A=
0 0 1 .

c b a
n−1
X
'Askhsh 5.6.9 DÐnetai polu¸numo p(x) ∈ R[x] me p(x) = xn + αi xi .
i=0
BreÐte ènan grammikì metasqhmatismì tou Rn pou na èqei qarakthristikì

polu¸numo to p(x) .

'Askhsh 5.6.10 DÐnetai grammikìc metasqhmatismìc T pˆnw ston R2 tou

opoÐou o pÐnakac wc proc thn kanonik  bˆsh ((1, 0), (0, 1)) tou R2 eÐnai o

!
1 1
.
1 1

Na brejeÐ o pÐnakac tou T wc proc th bˆsh ((1, 1), (1 − 1)) .

'Askhsh 5.6.11 DÐnetai o dianusmatikìc q¸roc

V = {p(x) ∈ R[x] deg p(x) ≤ 3}

81
kai D ∈ L(V ) pou orÐzetai: Dxm = mxm−1 gia kˆje m me 1≤m≤3 kai

D1 = 0 .

1. BreÐte tic idiotimèc tou D .

2. BreÐte touc analloÐwtouc upìqwrouc tou D .

3. BreÐte ton pÐnaka tou D wc proc thn bˆsh (1, x, x2 , x3 ) tou V .

'Askhsh 5.6.12 BreÐte T, U ∈ L(R2 , R2 ) tètoia ¸ste TU = 0 allˆ U T 6= 0.

'Askhsh 5.6.13 JewroÔme ton grammikì metasqhmatismì T tou R3 tou o-

poÐou o pÐnakac wc proc thn kanonik  bˆsh tou R3 eÐnai o:

 
2 1 1
 
A=
 0 1 1

−1 3 4
BreÐte mia bˆsh gia ton Im T kai miˆ bˆsh gia ton Ker T .

'Askhsh 5.6.14 BreÐte èna grammikì metasqhmatismì T tou R4 tou opoÐou

h eikìna parˆgetai apì ta dianÔsmata (1, 0, 1, 0) kai (0, 1, 0, 1) .

'Askhsh 5.6.15 DÐnetai ènac grammikìc metasqhmatismìc T pˆnw s' èna

dianusmatikì q¸ro V kai èna polu¸numo p(x). DeÐxte ìti an λ eÐnai idiotim 

tou T , h p(λ) eÐnai idiotim  tou p(T ).

'Askhsh 5.6.16 DÐnetai mia probol  P . DeÐxte ìti oi idiotimèc thc perièqo-

ntai sto {0, 1} .

'Askhsh 5.6.17 DÐnetai ènac dianusmatikìc q¸roc V kai ènac grammikìc

metasqhmatismìc T tou V . DeÐxte ìti gia kˆje m ∈ N∗ oi dianusmatikoÐ

m m
upìqwroi Ker T , Im T eÐnai analloÐwtoi apì ton T .

82
'Askhsh 5.6.18 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc V kai dÔo grammikoÐ meta-

sqhmatismoÐ S, T tou V . DeÐxte ìti an ST = T S , tìte oi dianusmatikoÐ

upìqwroi Ker S kai Im S eÐnai analloÐwtoi apì ton T .

'Askhsh 5.6.19 DÐnetai o grammikìc metasqhmatismìc T tou R2 pou orÐze-

tai:

T (x, y) = (y, 0).

BreÐte ìlouc tou analloÐwtouc upìqwrouc tou T .

'Askhsh 5.6.20 DÐnetai o grammikìc metasqhmatismìc T tou R2 tou opoÐou

o pÐnakac wc proc thn kanonik  bˆsh ((1, 0), (0, 1)) tou R2 eÐnai o:

!
cos t − sin t
.
sin t cos t

DeÐxte ìti o T èqei analloÐwto upìqwro an kai mìnon an t = κπ gia κ ∈ Z.


D¸ste mia gewmetrik  ermhneÐa autoÔ tou apotelèsmatoc.

'Askhsh 5.6.21 DÐnetai o grammikìc metasqhmatismìc T tou C2 tou opoÐou

o pÐnakac wc proc thn kanonik  bˆsh ((1, 0), (0, 1)) tou C2 eÐnai o:

!
cos t − sin t
.
sin t cos t

BreÐte touc analloÐwtouc upìqwrouc tou T .

'Askhsh 5.6.22 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc V kai ènac grammikìc meta-

sqhmatismìc T tou V . DeÐxte ìti an W kai U eÐnai upìqwroi tou V analloÐ-

wtoi apì ton T , tìte oi upìqwroi W +U kai W ∩U eÐnai analloÐwtoi apì ton

T .

'Askhsh 5.6.23 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc V me dim V = n kai ènac

grammikìc metasqhmatismìc T tou V me dim Ker T = m . DeÐxte ìti o {S ∈

83
L(V ) : T S = 0} eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou L(V ) . UpologÐste thn

diˆstash tou.

'Askhsh 5.6.24 DÐnetai o grammikìc metasqhmatismìc T tou R3 pou orÐze-

tai

T (x, y, z) = (3x + y, z − y, z + 3x)

gia (x, y, z) ∈ R3 . DeÐxte ìti o {S ∈ L(R3 ) : T S = 0} eÐnai dianusmatikìc

upìqwroc tou L(R3 ) kai breÐte mÐa bˆsh tou.

'Askhsh 5.6.25 DÐnetai o grammikìc metasqhmatismìc T tou R2 tou opoÐou

o pÐnakac wc proc thn kanonik  bˆsh ((1, 0), (0, 1)) tou R2 eÐnai o:

!
1 λ
,
0 1

λ 6= 0. BreÐte touc analloÐwtouc upìqwrouc tou T .

'Askhsh 5.6.26 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai dÔo probolèc E1


kai E2 tou V . H E1 eÐnai h probol  pˆnw ston W1 katˆ m koc tou U1 kai h

E2 eÐnai h probol  pˆnw ston W2 katˆ m koc tou U2 .


DeÐxte ìti:

1. O E1 + E2 eÐnai probol  an kai mìnon an E1 E2 = E2 E1 = 0.


S' aut  thn perÐptwsh W1 ∩ W2 = {0} kai o E1 + E2 eÐnai h probol 

pˆnw ston W1 + W2 katˆ m koc tou U1 ∩ U2 .

2. O E1 − E2 eÐnai probol  an kai mìnon an E1 E2 = E2 E1 = E2 .


Sˆut  thn perÐptwsh h E1 − E2 eÐnai probol  pˆnw ston W 1 ∩ U2 katˆ

m koc tou U1 + W2 .

3. An E1 E2 = E2 E1 = E , tìte h E eÐnai probol  pˆnw ston W1 ∩ W2 katˆ

m koc tou U1 + U2 .

84
'Askhsh 5.6.27 BreÐte poia sqèsh prèpei na upˆrqei metaxÔ twn a kai b
¸ste o grammikìc metasqhmatismìc T tou R2 tou opoÐou o pÐnakac wc proc

2
thn kanonik  bˆsh ((1, 0), (0, 1)) tou R eÐnai o:

!
3 a
b −2
na eÐnai probol .

'Askhsh 5.6.28 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc V , èna diˆnusma v tou V kai f


mia grammik  morf  pˆnw ston V . OrÐzoume ènan grammikì metasqhmatismì

T pˆnw ston V : T u = f (u)v. BreÐte poia sqèsh prèpei na ikanopoioÔn ta f


kai v ¸ste o T na eÐnai probol .

'Askhsh 5.6.29 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R2 kai ton dianusmatikì

upìqwro W = {(x, 2x) : x ∈ R} tou R2 . BreÐte ìlec tic probolèc pˆnw ston

W .

'Askhsh 5.6.30 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R2 kai ton dianusmati-

kì upìqwro W = {(x, x) : x ∈ R} tou R2 . BreÐte ìlouc touc grammikoÔc

metasqhmatismoÔc tou R2 pou af noun analloÐwto ton W .

'Askhsh 5.6.31 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V . 'Enac grammikìc me-

2
tasqhmatismìc T pˆnw ston V lègetai eneliktikìc an T = I. DeÐxte ì-

ti an o T eÐnai eneliktikìc, kai jèsoume W = {v ∈ V : T v = v} kai

U = {v ∈ V : T v = −v} tìte V =W ⊕U .

'Askhsh 5.6.32 1. JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro C pˆnw sto R . DeÐx-

te ìti h apeikìnish T :C→C , pou orÐzetai T (a + ib) = a − ib eÐnai

eneliktikìc grammikìc metasqhmatismìc tou C . BreÐte touc q¸rouc

W = {z ∈ C : T (z) = z} kai U = {z ∈ C : T (z) = −z} .

85
2. JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro V twn n×n pinˆkwn me suntelestèc

sto R . OrÐzoume ènan grammikì metasqhmatismì T tou V ¸c ex c:

t
T (A) = A gia A∈V . DeÐxte ìti o T eÐnai ènac eneliktikìc grammikìc

metasqhmatismìc tou V . BreÐte touc q¸rouc W = {A ∈ V : T (A) =


A} kai U = {z ∈ V : T (A) = −A} .

'Askhsh 5.6.33 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai ènan eneliktikì

grammikì metasqhmatismì T tou V . DeÐxte ìti an λ 6= 1, λ 6= −1 , tìte o

T − λIV eÐnai antistrèyimoc.

'Askhsh 5.6.34 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V kai miˆ probol  P


tou V . DeÐxte ìti an λ 6= 0 λ 6= 1 , , tìte o grammikìc metasqhmatismìc

P − λIV eÐnai antistrèyimoc.

'Askhsh 5.6.35 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc V . SumbolÐzoume I to sÔno-

lo twn eneliktik¸n grammik¸n metasqhmatism¸n tou V kai P to sÔnolo twn

probol¸n tou V . DeÐxte ìti an T eÐnai eneliktikìc grammikìc metasqhma-

tismìc tou V , tìte o grammikìc metasqhmatismìc (T + I)/2 eÐnai probol .

DeÐxte akìmh ìti h apeikìnish T → (T + I)/2 apì ton I sto P eÐnai 1−1 kai

epÐ.

'Askhsh 5.6.36 DeÐxte ìti to ginìmeno dÔo eneliktik¸n grammik¸n meta-

sqhmatism¸n S kai T eÐnai eneliktikìc grammikìc metasqhmatismìc an kai

mìnon an ST = T S .

'Askhsh 5.6.37 DÐnontai dÔo probolèc E kai F . DeÐxte ìti oi E kai F èqoun

thn Ðdia eikìna an kai mìnon an EF = F kai F E = E.

86
Kefˆlaio 6

Kanonikèc Morfèc

Sto kefˆlaio autì o V eÐnai dianusmatikìc q¸roc peperasmènhc diˆstashc

pˆnw sto C kai o T eÐnai ènac grammikìc metasqhmatismìc tou V .

6.1 TrigwnopoÐhsh

Je¸rhma 6.1.1 Upˆrqoun dianusmatikoÐ upìqwroi Vi gia i = 1, 2, ..., n , ìpou

n = dim V tètoioi ¸ste:

1. 0 ⊆ V1 ⊆ V2 ⊆ ...Vn−1 ⊆ Vn = V,

2. dim Vi = i gia i = 1, ..., n

3. T Vi ⊆ Vi gia i = 1, ..., n .

Apìdeixh Ja deÐxoume to je¸rhma me epagwg  sth diˆstash tou V . Upo-

jètoume ìti to je¸rhma isqÔei gia dianusmatikì q¸ro diˆstashc mikrìterhc

apì n . JewroÔme to qarakthristikì polu¸numo p(x) tou T . Apì to Je¸rh-

ma 1.2.5 to p(x) èqei toulˆqiston mia rÐza, λ . JewroÔme èna idiodiˆnusma u


thc λ . Jètoume V1 = {µu : µ ∈ C} . Jètoume V = V /V1 kai sumbolÐzoume

87
T̃ ton metasqhmatismì phlÐko pou orÐzei o T pˆnw ston V /V1 . Apì thn upì-

jesh thc epagwg c upˆrqoun dianusmatikoÐ upìqwroi: Wi i = 2, ..., n tètoioi

¸ste {0} ⊆ W2 ⊆ W3 ⊆ ...Wn = V /V1 , me dim Wi = i − 1 kai T̃ Wi ⊆ Wi gia

i = 2, ..., n .

SumbolÐzoume π thn kanonik  apeikìnish π : V → V /V1 . Jètoume Vi =


−1
π (Wi ) gia i = 2, ..., n . EÐnai eÔkolo na doÔme ìti oi Vi i = 1, ..., n
, , ikano-

poioÔn to sumpèrasma tou Jewr matoc. 2

Prìtash 6.1.1 JewroÔme mia bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou V me thn idiìthta h

e1 , e2 , ..., ei na eÐnai bˆsh tou Vi gia i = 1, ..., n . O pÐnakac tou T wc proc

aut  th bˆsh eÐnai ˆnw trigwnikìc.

6.2 Elˆqisto Polu¸numo, Prwtarqik  Anˆlu-

sh

Pn
JewroÔme èna polu¸numo p(x) = i=0 ai x i ston C[x] . O grammikìc meta-

n
sqhmatismìc p(T ) tou V eÐnai o a0 IV + a1 T + ... + an T .

JewroÔme thn apeikìnish p(x) → p(T ) apì ton C[x] ston L(V ). EÐnai

eÔkolo na doÔme ìti to sÔnolo {p(x) ∈ C[x] : p(T ) = 0} eÐnai ide¸dec tou

C[x] . Apo to Je¸rhma 1.2.2, upˆrqei èna monadikì polu¸numo q(x) ∈ C[x]
tètoio ¸ste:

1. {p(x) ∈ C[x] : p(T ) = 0} = {q(x)r(x) : r(x) ∈ C[x]}

2. O suntelest c tou megistobˆjmiou ìrou tou q(x) eÐnai 1 .

Orismìc 6.2.1 To q(x) lègetai elˆqisto polu¸numo tou T .

To q(x) grˆfetai san ginìmeno pr¸tobˆjmiwn paragìntwn:

q(x) = q1m1 (x)q2m2 (x)...qrmr (x),

88
me qi (x) prwtobˆjmia gia i = 1, ...r kai m i ∈ N∗ gia i = 1, ...r . Jètoume gia

1≤k≤r
m m
gk (x) = q1m1 (x)...qk−1
k−1 k+1
(x)qk+1 (x)...qrmr (x).

Ta gi (x) me 1≤i≤r eÐnai pr¸ta metaxÔ touc. 'Ara upˆrqoun hi (x) ∈ C[x] ,

r
X
gia 1≤i≤r tètoia ¸ste hi (x)gi (x) = 1 . Jètoume pk (x) = hk (x)gk (x)
i=1
gia 1≤k≤r .

L mma 6.2.1 1. pk (T )pl (T ) = 0 , gia 1≤k≤r 1≤l≤r , kai k 6= l .

2. pk (T )2 = pk (T ) , gia 1≤k≤r .

Apìdeixh

1. To q(x) diaireÐ to gk (x)gl (x) , ˆra kai to pk (x)pl (x) . Sunep¸c pk (T )pl (T ) =
0
r
X
2. 'Eqoume: pk (T ) = pk (T ) pi (T ) = pk (T )2 .

i=1

r
X
Prìtash 6.2.1 Jètoume Vi = pi (T )V 1 ≤ i ≤ r , . Tìte V = ⊕Vi kai oi

i=1
Vi eÐnai analloÐwtoi apì ton T .

r
X
Apìdeixh Apì to L mma 6.2.1 sunˆgetai ìti V = ⊕Vi . Apì to Je¸rhma

i=1
5.4.2 oi Vi eÐnai analloÐwtoi apì ton T . 2

Pìrisma 6.2.1 Gia i = 1, 2, ...r jewroÔme mia bˆsh Bi tou dianusmatikoÔ

q¸rou Vi . Tìte h (B1 , B2 , ...Br ) eÐnai mia bˆsh tou V kai o pÐnakac tou T wc

proc aut  th bˆsh èqei th morf :

89
 
T1 0 0 ··· 0
 
 0
 T2 0 ··· 0 
 0 0 T3 ··· 0 ,
 
 
· · · ··· ··· · · · · · ·
 
0 0 0 · · · Tr
ìpou Ti eÐnai o pÐnakac tou periorismoÔ tou T ston Vi wc proc th bˆsh Bi ,

gia 1≤i≤r . 2

Prìtash 6.2.2 'Eqoume: Vi = Ker qimi (T ) gia 1≤i≤r . O periorismìc tou

qimi (T ) ston Vj gia i 6= j eÐnai antistrèyimoc.

Apìdeixh

1. DeÐqnoume: Vi ⊆ Ker qimi (T ) . 'Eqoume: qimi (T )Vi = qimi (T )pi (T )V =


q(T )hi (T )V = {0}.

2. DeÐqnoume ìti o periorismìc tou qimi (T ) ston Vj gia i 6= j eÐnai a-

m
ntistrèyimoc. Ta qimi (x), qj j (x) eÐnai pr¸ta metaxÔ touc. Upˆrqoun

m
si (x), sj (x) ston C[x] tètoia ¸ste si (x)qimi (x) + sj (x)qj j (x) =1 . Gia

u ∈ Vj èqoume:

m
sj (T )qimi (T )u + sj (T )qj j (T )u = u ⇒ si (T )qimi (T )u = u

3. DeÐqnoume: Ker qimi (T ) ⊆ Vi . JewroÔme u ∈ Ker qimi (T ) . u=


'Eqoume

r
X r
X
uj me uj ∈ Vj gia 1 ≤ j ≤ r. 'Eqoume: qimi (T )u = qimi (T )uj = 0.
j=1 j=1
Apì to 2, èqoume ìti: an i ≤ j tìte qimi (T )uj = 0 ⇒ uj = 0 . 'Ara

u = ui ∈ Vi .

Prìtash 6.2.3 To elˆqisto polu¸numo tou periorismoÔ tou T ston Vi eÐnai

to qimi (x).

90
Apìdeixh Ac eÐnai r(x) to elˆqisto polu¸numo tou periorismoÔ tou T sto

Vi . 'Eqoume: qimi (T )Vi = 0, ˆra r(x)|qimi (x). 'Ara r(x) = qim (x) gia m ∈ N∗ ,

m ≤ mi . An m < mi èqoume: q1m1 (T )...qim (T )...qrmr (T ) = 0, ˆtopo. 'Ara

m = mi . 2

Prìtash 6.2.4 1. To elˆqisto polu¸numo tou T ston V eÐnai to ginìmeno

twn elˆqistwn poluwnÔmwn twn periorism¸n tou T stouc Vi gia 1≤i≤


r .

2. To qarakthristikì polu¸numo tou T ston V eÐnai to ginìmeno twn qara-

kthristik¸n poluwnÔmwn twn periorism¸n tou T stouc Vi gia 1≤i≤r .

Apìdeixh 'Amesh. 2

Parˆdeigma 6.2.1 JewroÔme ton grammikì metasqhmatismì T tou C3 tou

opoÐou o pÐnakac wc proc thn kanonik  bˆsh ((1, 0, 0), (0, 1, 0), (0, 0, 1)) tou

3
C eÐnai o:  
5 −2 1
 
1 2 4 .
 
0 0 3
Ja upologÐsoume touc q¸rouc thc prwtarqik c anˆlushc tou T . To elˆqisto

polu¸numo tou T eÐnai to (x − 3)2 (x − 4) . Apo thn Prìtash 6.2.2 èqoume ìti

V1 = Ker(T − 3IC3 )2 kai V2 = Ker(T − 4IC3 ) . O pÐnakac tou (T − 3IC3 )2 wc

3
proc thn kanonik  bˆsh ((1, 0, 0), (0, 1, 0), (0, 0, 1)) tou C eÐnai o:

 
2 −2 −6
 
1 −1 −3
 
0 0 0

kai ˆra

V1 = {(x, y, z) ∈ C3 : x − y − 3z = 0}.

91
O pÐnakac tou (T −4IC3 ) wc proc thn kanonik  bˆsh ((1, 0, 0), (0, 1, 0), (0, 0, 1))
tou C3 eÐnai o:  
1 −2 1
 
1 −2 4 
 
0 0 −1
kai ˆra

V2 = {(2y, y, 0) : y ∈ C}.

6.3 Stoiqei¸deic Morfèc

Se aut n thn parˆgrafo upojètoume ìti to elˆqisto polu¸numo tou T eÐnai

m
thc morf c q (x) me q(x) prwtobˆjmio.

JewroÔme u ∈ V . JewroÔme to sÔnolo {p(x) ∈ C[x] : p(T )u = 0} .

EÔkola blèpoume ìti to sÔnolo {p(x) ∈ C[x] : p(T )u = 0} eÐnai ide¸dec tou

C[x] . 'Ara apo to Je¸rhma 1.2.2 upˆrqei èna polu¸numo pu (x) tètoio ¸ste:

{p(x) ∈ C[x] : p(T )u = 0} = {pu (x)r(x) : r(x) ∈ C[x]}.

Epeid  q n (T ) = 0 èqoume q n (T )u = 0 . 'Ara to pu (x) diaireÐ to q n (x) kai

nu
sunep¸c to pu (x) eÐnai thc morf c q (x) .

Orismìc 6.3.1 Lème ìti to nu eÐnai h perÐodoc tou u∈V kai sumbolÐzoume

per(u) = nu .

An u ∈ V , sumbolÐzoume C[T ]u ton dianusmatikì upìqwro tou V pou

apoteleÐtai apì ta stoiqeÐa thc morf c p(T )u me p(x) ∈ C[x] .

Je¸rhma 6.3.1 Upojètoume ìti to elˆqisto polu¸numo tou T eÐnai q n (x)


me q(x) prwtobˆjmio. Tìte upˆrqoun u1 , ..., ur sto V tètoia ¸ste V =
r
X
⊕C[T ]ui kai per(ui ) = ni me ni ≤ n .

i=1

92
Apìdeixh Ja deÐxoume thn prìtash me epagwg  sth diˆstash tou V . Je-

wroÔme u∈V me per(u) = n kai jètoume Ṽ = V /C[T ]u . EÐnai eÔkolo na

doÔme ìti to elˆqisto polu¸numo tou metasqhmatismoÔ phlÐko T̃ eÐnai thc

morf c q ñ me ñ ≤ n . Apì thn upìjesh thc epagwg c, upˆrqoun ũ1 , ..., ũl
l
X
ston Ṽ tètoioi ¸ste Ṽ = ⊕C[T̃ ]ũi , kai per(ũi ) = ñi me ñi ≤ ñ ≤ n . Ja

i=1
broÔme antipros¸pouc ui twn ũi gia 1≤i≤l me per(ui ) = per(ũi ) .

0 0 0
JewroÔme u , ..., u
1 l antipros¸pouc twn ũ1 , ..., ũl ston V . An per(ui ) = ñi ,
jètoume ui = u0i . Upojètoume ìti per(u0i ) 6= ñi . Profan¸c per(u0i ) > ñi .
Epeid  per(ũi ) = ñi èqoume ìti q ñi (T̃ )ũi = 0 kai ˆra q ñi (T )u0i ∈ C[T ]u.
'Ara q ñi (T )u0i = s(T )u gia kˆpoio polu¸numo s(x) ∈ C[x] . Upˆrqei èna

polu¸numo r(x) ∈ C[x] tètoio ¸ste to q(x) na mhn diaireÐ to r(x) kai ènac

arijmìc k∈N k<n , tètoioc ¸ste na èqoume: s(x) = q k (x)r(x) . Sunep¸c

q(T )ñi u0i = q(T )k r(T )u .

'Eqoume:
k
per(q(T ) r(T )u) = n − k , ˆra per(q(T )ñi u0i ) = n − k , ˆra

per(u0i ) = n − k + ñi . 'Ara: k − ñi = n − per(u0i ) ≥ 0 . Jètoume ui =


u0i − q(T )k−ñi r(T )u . 'Eqoume per(ui ) = ñi kai to ui eÐnai antiprìswpoc tou

ũi ston V . 'Ara br kame antipros¸pouc ui twn ũi gia kˆje i me 1≤i≤l
ston V me per(ui ) = per(ũi ) . Gia na oloklhr¸soume thn apìdeixh arkeÐ na

deÐxoume ìti:

l
X
V = ⊕C[T ]ui ⊕ C[T ]u.
i=1

l
X
Profan¸c V = ⊕C[T ]ui + C[T ]u. DeÐqnoume ìti to ˆjroisma eÐnai eujÔ.

i=1
JewroÔme si (x) ∈ C[x] , gia kˆje i me 1≤i≤l kai r(x) ∈ C[x] . Upojètoume

λ
X
ìti si (T )ui + r(T )u = 0 . Ja deÐxoume ìti si (T )ui = 0 gia kˆje i me 1≤
i=1
l
X l
X
i≤l kai r(T )u = 0 . Epeid  si (T )ui +r(T )u = 0 , èqoume: si (T̃ )ũi = 0,
i=1 i=1

93
gia kˆje i me 1≤i≤l , ˆra apì thn upìjesh thc epagwg c, si (T̃ )ũi = 0 gia

kˆje i me 1≤i≤l . 'Ara to q ñi (x) diaireÐ to si (x) gia kˆje i me 1≤i≤l .

Epeid  per(ui ) = ñi èqoume qi (T )ui = 0 gia kˆje i me 1≤i≤l . 'Ara kai

r(T )u = 0 . 2

Parat rhsh 6.3.1 Oi q¸roi C[T ]xi den eÐnai kanonikoÐ. Exart¸ntai apì

thn epilog  twn ui kai ìqi mìnon apì ton T . EpÐshc eÐnai analloÐwtoi apì ton

T .

Meletˆme t¸ra ton periorismì tou T s' èna q¸ro thc morf c C[T ]u .

Prìtash 6.3.1 Upojètoume ìti q(x) = x − λ , gia λ∈C . JewroÔme u∈V


m−1
me per(u) = m . H (u, q(T )u, ..., q(T ) u) eÐnai miˆ bˆsh tou C[T ]u .

Apìdeixh 'Ena stoiqeÐo tou C[T ]u eÐnai thc morf c s(T )u me s(x) sto C[x] .

'Eqoume: s(x) = q m (x)t(x) + r(x) me t(x), r(x) sto C[x] kai deg r(x) <
deg q m (x) = m . 'Ara s(T )u = r(T )u . Epeid  to r(x) eÐnai grammikìc sundua-

m−1
smìc twn poluwnÔmwn 1, q(x), ..., q (x) ta dianÔsmata u, q(T )u, ..., q(T )m−1 u
parˆgoun ton C[T ]u . DeÐqnoume t¸ra ìti autˆ ta dianÔsmata eÐnai grammi-

kˆ anexˆrthta. Upojètoume ìti upˆrqoun aj ∈ C 0 ≤ j ≤ m − 1


, tètoia

m−1
X
¸ste aj q(T )j u = 0 kai kˆpoio apì ta aj na eÐnai diˆforo apì 0 . To po-

j=0
Pm−1
lu¸numo
j=0 aj q(x)j èqei bajmì gn sia mikrìtero apì to m kai ikanopoieÐ

Pm−1 j
j=0 aj q(T ) u = 0 . 'Ara prèpei na diaireÐtai apo to q(x) . Autì eÐnai ˆtopo.

Pìrisma 6.3.1 O pÐnakac tou periorismoÔ tou T ston C[T ]u wc proc th

bˆsh (u, q(T )u, ..., q(T )ni −1 u) eÐnai thc morf c:

94
 
λ 0 0 ··· 0
 
 1
 λ 0 ··· 0 
 
 0
 1 λ ··· 0  .
· · · ··· ··· · · · · · ·
 
 
· · · ··· ··· · · · · · ·
 
0 0 0 ··· λ
Orismìc 6.3.2 'Enac pÐnakac thc morf c

 
λ 0 0 ··· 0
 
 1
 λ 0 ··· 0 
 
 0
 1 λ ··· 0  
· · · ··· ··· · · · · · ·
 
 
· · · ··· ··· · · · · · ·
 
0 0 0 ··· λ

lègetai stoiqei¸dhc λ -morf  Jordan

Prìtash 6.3.2 Upojètoume ìti to elˆqisto polu¸numo tou T eÐnai (x − λ)n .

Upˆrqei mia bˆsh tètoia ¸ste o pÐnakac tou T wc proc aut  th bˆsh na èqei

th morf :

 
A1 0 0 ··· 0
 
 0
 A2 0 ··· 0 
 
 0
 0 A3 ··· 0  
· · · ··· ··· · · · · · ·
 
 
· · · ··· ··· · · · · · ·
 
0 0 0 · · · Ar

ìpou A1 , . . . , A r eÐnai stoiqei¸deic λ -morfèc Jordan .

Apìdeixh ProkÔptei apì to Je¸rhma 6.3.1 kai to Pìrisma 6.3.1. 2

95
6.4 Kanonikèc Morfèc

Je¸rhma 6.4.1 Upˆrqei bˆsh tou V tètoia ¸ste o pÐnakac tou T wc proc

aut  th bˆsh na èqei th morf :

 
A1 0 0 ··· 0
 
 0
 A2 0 ··· 0 
 0 0 A3 ··· 0 
 
 
· · · ··· ··· · · · · · ·
 
· · · ··· ··· · · · · · ·
 
 
· · · ··· ··· · · · · · ·
 
0 0 0 · · · As
ìpou A1 , . . . , A s eÐnai stoiqei¸deic morfèc Jordan .

Apìdeixh ProkÔptei apo tic to Pìrisma 6.2.1, kai tic Protˆseic 6.2.3 kai

6.3.2. 2

Prìtash 6.4.1 JewroÔme touc q¸rouc Vi i = 1, r thc prwtarqik c anˆlu-

shc tou T . JewroÔme to elˆqisto polu¸numo

q(x) = (x − λ1 )m1 (x − λ2 )m2 ...(x − λr )mr ,

tou T .

1. To elˆqisto polu¸numo tou periorismoÔ tou T ston Vi eÐnai to (x−λi )mi .

2. To qarakthristikì polu¸numo tou periorismoÔ tou T ston Vi eÐnai to

dim Vi
(x − λi ) .

3. 'Eqoume mi ≤ dim Vi .

Apìdeixh ProkÔptei apo thn Prìtash 6.2.4 kai thn Prìtash 6.3.2. 2

96
Pìrisma 6.4.1 To elˆqisto polu¸numo tou T diaireÐ to qarakthristikì po-

lu¸numo tou T .

Apìdeixh ProkÔptei apo to Je¸rhma 6.4.1 kai thn Prìtash 6.4.1.

6.5 DiagwnopoÐhsh

Orismìc 6.5.1 O T lègetai diagwnopoi simoc an upˆrqei miˆ bˆsh tou V


wc proc thn opoÐa o pÐnakac tou T eÐnai diag¸nioc.

Prìtash 6.5.1 O T eÐnai diagwnopoi simoc an upˆrqei miˆ bˆsh tou V pou

apoteleÐtai apì idiodianÔsmata tou T .

Apìdeixh H apìdeixh eÐnai ˆmesh. 2

Je¸rhma 6.5.1 O T eÐnai diagwnopoi simoc an kai mìnon an to elˆqisto

polu¸numo tou èqei aplèc rÐzec.

Apìdeixh Upojètoume ìti to elˆqisto polu¸numo tou T èqei aplèc rÐzec,

dhlad  q(x) = (x − λ1 )...(x − λr ) , me λ1 , ..., λr sto C . JewroÔme touc dianu-

smatikoÔc q¸rouc V1 , ...Vr thc prwtarqik c anˆlushc tou T . Apì thn prìta-

sh 6.2.2, èqoume: Vi = Ker(T − λi IV ) gia i = 1, ..., r . 'Ara kˆje diˆnusma tou

Vi eÐnai idiodiˆnusma tou T gia thn idiotim  λi . JewroÔme bˆseic B1 , ..., Br


twn dianusmatik¸n q¸rwn V1 , ..., Vr . H (B1 , Br , ..., Br ) eÐnai bˆsh tou V kai

apoteleÐtai apì idiodianÔsmata tou T . 'Ara o T eÐnai diagwnopoi simoc.

Upojètoume ìti o T eÐnai diagwnopoi simoc. 'Ara o V èqei mia bˆsh pou

apoteleÐtai apì idiodianÔsmata tou T . Jètoume p(x) = (x − λ1 )...(x − λr ) ,

ìpou λ1 , ..., λr oi (diˆforec anˆ dÔo) idiotimèc tou T . To polu¸numo p(x) èqei

aplèc rÐzec kai o grammikìc metasqhmatismìc P (T ) mhdenÐzei kˆje stoiqeÐo

97
miac bˆshc tou V ˆra kˆje stoiqeÐo tou V . To elˆqisto polu¸numo tou T
diaireÐ to p(x) , ˆra èqei kai autì aplèc rÐzec. 2

L mma 6.5.1 JewroÔme T, S ston L(V ) . Upojètoume ìti oi T, S eÐnai dia-

gwnopoi simoi kai ìti T S = ST . Tìte o T +S eÐnai diagwnopoi simoc.

Apìdeixh JewroÔme tic diˆforec anˆ dÔo idiotimèc λ1 , ..., λr tou T . DeÐ-

qnoume to Je¸rhma me epagwg  sto r . An r = 1 o T èqei miˆ idiotim 

λ kai T = λIV . JewroÔme miˆ bˆsh B tou V wc proc thn opoÐa o pÐ-

nakac tou S eÐnai diag¸nioc. Tìte o pÐnakac tou T + S = λIV + S wc

proc thn bˆsh B eÐnai diag¸nioc kai o T +S eÐnai diagwnopoi simoc. An

r > 1 jètoume: Vi = Ker(T − λi IV ) gia i = 1, ..., r . An u ∈ Vi èqoume:

T Su = ST u = Sλi u = λi Su , ˆra o S af nei analloÐwtouc touc Vi . Sumbo-

lÐzoume Ti ton periorismì tou T ston Vi kai Si ton periorismì tou tou S ston

Vi . 'Eqoume Ti Si = Si Ti kai o Ti eÐnai diagwnopoi simoc. To elˆqisto po-

lu¸numo tou Si diaireÐ to elˆqisto polu¸numo tou S . 'Ara, apì to Je¸rhma

6.5.1 o Si eÐnai diagwnopoi simoc. Apì thn upìjesh thc epagwg c o Ti + Si


eÐnai diagwnopoi simoc. Ara o T +S eÐnai diagwnopoi simoc. 2

6.6 H S+N Anˆlush

Orismìc 6.6.1 'Enac grammikìc metasqhmatismìc T tou V lègetai mhde-

nodÔnamoc an upˆrqei k ∈ N∗ tètoio ¸ste Tk = 0 .

S' aut  thn parˆgrafo ja deÐxoume ìti kˆje grammikìc metasqhmatismìc

T tou V , grˆfetai san ˆjroisma enìc diagwnopoi simou grammikoÔ metasqh-

matismoÔ kai enìc mhdenodÔnamou grammikoÔ metasqhmatismoÔ.

L mma 6.6.1 JewroÔme T, S ston L(V ) . Upojètoume ìti oi T, S eÐnai mh-

denodÔnamoi kai ìti T S = ST . Tìte o T +S eÐnai mhdenodÔnamoc.

98
Apìdeixh JewroÔme k ∈ N∗ tètoio ¸ste Tk = 0 kai me m ∈ N∗ tètoio ¸ste

Sm = 0 . 'Eqoume:

k+m
X 
k+m k + m k+m−i i
(T + S) = T S.
i=0
i

An i≥m tìte Si = 0 kai T k+m−i S i = 0 . An i<m tìte k+m−i ≥ k kai

sunep¸c T k+m−i = 0 kai T k+m−i S i = 0 . 'Ara T k+m−i S i = 0 gia kˆje i me

0 ≤ i ≤ k+m kai sunep¸c (T +S)k+m = 0 . 'Ara o T +S eÐnai mhdenodÔnamoc.

Je¸rhma 6.6.1 JewroÔme T ∈ L(V ) . Upˆrqei ènac diagwnopoi simoc gram-

mikìc metasqhmatismìc S kai ènac mhdenodÔnamoc grammikìc metasqhmati-

smìc N tètoioi ¸ste

1. T =S+N

2. SN = N S

Epiplèon oi S kai N eÐnai monadikoÐ me tic parapˆnw idiìthtec kai eÐnai

polu¸numa tou T .

Apìdeixh JewroÔme to elˆqisto polu¸numo q(x) tou T . 'Eqoume: q(x) =


q1m1 (x)...qrmr (x) kai qi (x) = x − λi me λi ∈ C gia i = 1, ..., r kai λi diˆfora

anˆ dÔo. JewroÔme ta polu¸numa pi (x) me i = 1, ..., r ìpwc sto L mma 6.2.1.

Jètoume:

r
X
S= λi pi (T )
i=1

r
X
N= (T − λi IV )pi (T )
i=1

99
Oi S kai N eÐnai polu¸numa tou T . 'Eqoume SN = N S . EpÐshc

r
X r
X r
X
S+N = (T − λi IV )pi (T ) + λi pi (T ) = T pi (T ) = T.
i=1 i=1 i=1

DeÐqnoume ìti o S eÐnai diagwnopoi simoc. ArkeÐ na deÐxoume ìti

r
Y
(S − λj IV ) = 0.
j=1

Prˆgmati, tìte to elˆqisto polu¸numo tou S ja èqei aplèc rÐzec kai ˆra

apo to Jèwrhma 6.5.1 o S ja eÐnai diagwnopoi simoc. Apì to L mma 6.2.1

èqoume

r
Y r X
Y r
(S − λj IV ) = ( (λi − λj )pi (T ))
j=1 j=1 i=1

r Y
X r
= (λi − λj )pi (T ) = 0.
i=1 j=1

DeÐqnoume ìti o N eÐnai mhdenodÔnamoc. Jètoume κ = sup{m1 , ..., mr } .

Apì to L mma 6.2.1 èqoume:

r
X
Nk = (T − λi IV )κ pi (T ).
i=1

Epeid  k ≥ mi gia i = 1, ..., r to polu¸numo q(x) diaireÐ to (x − λi )κ pi (x) gia

kˆje i = 1, ..., r ˆra Nk = 0 .

DeÐqnoume th monadikìthta twn S kai N . An upˆrqoun S0 kai N0 tètoia

¸ste:

1. O S0 na eÐnai diagwnopoi simoc kai o N0 na eÐnai mhdenodÔnamoc.

100
2. T = S0 + N 0

3. S 0N 0 = N 0S 0

èqoume: S +N = S 0 +N 0 kai ˆra S −S 0 = N 0 −N . Jètoume R = S −S 0 =


N0 − N .

0
O S metatÐjetai me touc S0 kai N0 , ˆra me ton T , ˆra kai me ton S . 'Omoia,

o N0 metatÐjetai me ton N . Apì to l mma 6.5.1 o grammikìc metasqhmatismìc

R = S − S0 eÐnai diagwnopoi simoc kai apì to l mma 6.6.1 R = N − N0 eÐnai

0 0
mhdenodÔnamoc. 'Ara R=0 kai sunep¸c S=S kai N =N . 2

Parˆdeigma 6.6.1 JewroÔme ton grammikì metasqhmatismì T tou C2 tou

opoÐou o pÐnakac wc proc thn kanonik  bˆsh ((1, 0), (0, 1)) tou C2 eÐnai o:

!
5 −2
.
2 1

Gia na broÔme thn S+N anˆlush tou T ergazìmaste ìpwc sthn apìdeixh

tou Jewr matoc 6.6.1. To elˆqisto polu¸numo tou T eÐnai to (x − 3)2 . O S


eÐnai o grammikìc metasqhmatismìc tou C2 tou opoÐou o pÐnakac wc proc thn

2
kanonik  bˆsh tou C eÐnai o
!
3 0
0 3

kai o N eÐnai o grammikìc metasqhmatismìc tou C2 t tou opoÐou o pÐnakac wc

proc thn kanonik  bˆsh tou C2 eÐnai o

!
2 −2
.
2 −2

101
6.7 Ask seic

'Askhsh 6.7.1 JewroÔme ton grammikì metasqhmatismì T tou C3 tou opoÐ-

ou o pÐnakac wc proc thn kanonik  bˆsh ((1, 0, 0), (0, 1, 0), (0, 0, 1)) tou C3
eÐnai o  
3 1 −1
 
0 1 −1 .
 
0 2 4
BreÐte touc q¸rouc thc prwtarqik c anˆlushc tou T .

'Askhsh 6.7.2 Na brejoÔn ta elˆqista kai ta qarakthristikˆ polu¸numa

twn parakˆtw pinˆkwn:


   
! ! 3 0 0 3 0 0
2 1 2 0  
0 2 0

0 3 0

, , , .

0 2 0 2    
0 1 2 0 0 2

'Askhsh 6.7.3 Grˆyte se trigwnik  morf  touc parakˆtw pÐnakec:


     
! ! 2 0 0 0 1 0 0 1 1
2 1 0 1 
0 0 1
 
0 0 1
 
0 0 1

, , , , .

−1 1 1 0      
0 −1 0 1 0 0 1 0 0

'Askhsh 6.7.4 BreÐte to elˆqisto (qarakthristikì) polu¸numo miac probo-

l c.

'Askhsh 6.7.5 BreÐte to elˆqisto (qarakthristikì) polu¸numo enìc eneli-

ktikoÔ grammikoÔ metasqhmatismoÔ.

'Askhsh 6.7.6 DeÐxte ìti h orÐzousa enìc grammikoÔ metasqhmatismoÔ eÐnai

Ðsh me to stajerì ìro tou qarakthristikoÔ poluwnÔmou tou

'Askhsh 6.7.7 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc V me dim V = n kai T ∈ L(V ) .

To sÔnolo {T κ }κ∈N eÐnai grammikˆ exarthmèno. Ac eÐnai r o mikrìteroc fusi-

2 r
kìc tètoioc ¸ste to {I, T, T , ..., T } na eÐnai grammikˆ exarthmèno. Upˆrqoun

102
r−1
X
αi ∈ C me 0 ≤ i ≤ r−1 tètoia ¸ste αi T i + T r = 0 . DeÐxte ìti to p =:
i=0
r−1
X
xr + αi xi eÐnai to elˆqisto polu¸numo tou T .

i=0

'Askhsh 6.7.8 DÐnetai pÐnakac n×n A . DeÐxte ìti ta parakˆtw eÐnai iso-

dÔnama:

1. To elˆqisto polu¸numo tou A eÐnai pr¸to me thn parˆgwgo tou.

2. O A eÐnai diagwnopoi simoc.

3. Kˆje analloÐwtoc upìqwroc tou A èqei sumplhrwmatikì analloÐwto.

'Askhsh 6.7.9 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc V me dim V = n kai T ∈ L(V ) .

DeÐxte ìti ta parakˆtw eÐnai isodÔnama:

1. O T mhdenodÔnamoc.

2. To qarakthristikì polu¸numo tou T eÐnai xn , ìpou n = dim V .

3. H mìnadik  idiotim  tou T eÐnai to 0.

'Askhsh 6.7.10 DeÐxte ìti kˆje 2×2 pÐnakac eÐnai ìmoioc m' ènan pÐnaka

pou èqei mÐa apo tic parakˆtw morfèc:

1.
!
λ 1
0 λ
me λ∈C .

2.
!
λ 0
0 µ
me λ, µ ∈ C.

103
'Askhsh 6.7.11 DeÐxte ìti ènac pÐnakac A eÐnai ìmoioc me ton At .

'Askhsh 6.7.12 DeÐxte ìti ènac 3×3 mhdenodÔnamoc pÐnakac eÐnai ìmoioc m'

ènan apì touc parakˆtw pÐnakec:


     
0 1 0 0 1 0 0 0 0
     
0 0 1 ,
0 0 0 ,
0 0 0 .
     
0 0 0 0 0 0 0 0 0

'Askhsh 6.7.13 DeÐxte ìti an A eÐnai mhdenodÔnamoc n×n pÐnakac kai o P


−1
ènac antistrèyimoc n×n pÐnakac , tìte P AP eÐnai mhdenodÔnamoc.

'Askhsh 6.7.14 BreÐte èna peperasmèno sÔnolo 4×4 pinˆkwn tètoio ¸ste

kˆje mhdenodÔnamoc 4×4 pÐnakac, na eÐnai ìmoioc m' ènan apì autoÔc kai

mìnon.

'Askhsh 6.7.15 DÐnetai to sÔnolo X twn 2×2 pinˆkwn me migadikoÔc su-

4
ntelestèc A pou ikanopoioÔn A =A . BreÐte èna uposÔnolo Y tou X me tic

idiìthtec:

1. An A∈X upˆrqei ènac pÐnakac B∈Y pou eÐnai ìmoioc me ton A .

2. An A∈Y kai B∈Y tìte o A kai o B den eÐnai ìmoioi.

'Askhsh 6.7.16 OrÐzoume ènan grammikì metasqhmatismì D pˆnw ston Pn =


{P ∈ R[x] : deg P ≤ n} me:

Dxκ = κ · xκ−1 , 1 ≤ κ ≤ n, D1 = 0.
BreÐte to elˆqisto kai to qarakthristikì polu¸numo tou D . BreÐte th

morf  Jordan tou D , gia n = 2, 3, 4 .

'Askhsh 6.7.17 Kataskeuˆste ènan grammikì metasqhmatismì T pˆnw s'

èna dianusmatikì q¸ro V diˆstashc 7 tètoion ¸ste to elˆqisto polu¸numo

tou T na eÐnai x2 (x − 1)2 kai to qarakthristikì polu¸numo tou T na eÐnai

x3 (x − 1)4 .

104
'Askhsh 6.7.18 Pìsec eÐnai oi dunatèc morfèc Jordan gia èna 6×6 pÐnaka

A me elˆqisto polu¸numo (x − 2)2 (x + 1)3 ;

'Askhsh 6.7.19 BreÐte th morf  Jordan enìc pÐnaka me elˆqisto polu¸numo

2
(x − 2) (x + 7) kai qarakthristikì (x − 2)3 (x + 7)2 .

'Askhsh 6.7.20 DeÐxte ìti kˆje stoiqei¸dhc λ -morf  Jordan me λ 6= 0 èqei

rÐza.

'Askhsh 6.7.21 DeÐxte ìti kˆje antistrèyimoc pÐnakac èqei rÐza.

'Askhsh 6.7.22 DÐnetai o pÐnakac

 
2 1 0
 
3 0 0 .
 
0 0 1

BreÐte ìlec tic rÐzec tou.

'Askhsh 6.7.23 DÐnetai ènac antistrèyimoc 2×2 pÐnakac. BreÐte ìlec tic

rÐzec tou.

'Askhsh 6.7.24 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc V me dim V = n ≥ 2 kai

n−1 n
T ∈ L(V ) tètoioc ¸ste T 6= 0, T = 0. DeÐxte ìti o T den èqei rÐza sto

L(V ).

'Askhsh 6.7.25 JewroÔme ton grammikì metasqhmatismì T tou C3 tou o-

poÐou o pÐnakac wc proc thn kanonik  bˆsh ((1, 0, 0), (0, 1, 0), (0, 0, 1)) tou C3
eÐnai o  
3 1 1
 
0 1 0 .
 
6 2 4
BreÐte thn S+N anˆlush tou T .

105
Kefˆlaio 7

Digrammikèc morfèc, Ermitianèc

morfèc

Se autì to kefˆlaio to s¸ma F eÐnai to R   to C kai ìloi oi dianusmatikoÐ

q¸roi pou jewroÔme eÐnai peperasmènhc diˆstashc.

7.1 Digrammikèc Morfèc

Orismìc 7.1.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto s¸ma F . Mia

apeikìnish f :V ×V →F lègetai digrammik  morf  an ikanopoieÐ tic para-

kˆtw sunj kec:

1. f (αu, v) = αf (u, v), f (u + v, w) = f (u, w) + f (v, w)

2. f (u, αv) = αf (u, v), f (u, v + w) = f (u, v) + f (u, w)

gia kˆje u, v, w ston V , gia kˆje α sto F .

To sÔnolo twn digrammik¸n morf¸n ston V , eÐnai dianusmatikìc q¸roc

pˆnw sto F . JewroÔme mia bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou V kai mia digrammik 

morf  f sthn V . An u ∈ V, v ∈ V , èqoume:

106
n
X n
X
u= ui ei , v = vj ej
i=1 j=1

me ui ∈ F, vj ∈ F gia 1 ≤ i ≤ n, 1 ≤ j ≤ n.
'Eqoume:

n n
! n X
n
X X X
f (u, v) = f ui ei , vj ej = ui vj f (ei , ej ).
i=1 j=1 i=1 j=1

O n×n pÐnakac A = (aij ) me aij = f (ei , ej ) lègetai pÐnakac thc f wc proc

th bˆsh (e1 , e2 , ..., en ). 'Eqoume: f (u, v) = ut0 Av0 , ìpou u0 = (u1 , u2 , ..., un ) ,

v0 = (v1 , v2 , ..., vn ). JewroÔme mia ˆllh bˆsh (g1 , g2 , ..., gn ) tou V . Sumbo-

lÐzoume B ton pÐnaka thc f wc proc aut  th bˆsh. An P eÐnai o pÐnakac

allag c bˆshc apì thn (e1 , e2 , ..., en ) sthn (g1 , g2 , ..., gn ) , èqoume:

A = P t BP.

Parˆdeigma 7.1.1 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R3 . H apeikìnish

f : R 3 × R3 → R

pou orÐzetai:

3
X
f ((x1 , x2 , x3 ), (y1 , y2 , y3 )) = xi yi
i=1

eÐnai miˆ digrammik  morf . O pÐnakac thc f wc proc thn kanonik  bˆsh tou

R3 eÐnai o  
1 0 0
 
0 1 0 .
 
0 0 1

107
Parˆdeigma 7.1.2 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R3 . H apeikìnish

f : R3 × R3 → R

pou orÐzetai:

f ((x1 , x2 , x3 ), (y1 , y2 , y3 )) = x1 y2 + x2 y3

eÐnai miˆ digrammik  morf . O pÐnakac thc f wc proc thn kanonik  bˆsh tou

3
R eÐnai o  
0 1 0
 
0 0 1 .
 
0 0 0

JewroÔme mia digrammik  morf  f ston V kai èna grammikì metasqhma-

tismì T tou V . SumbolÐzoume Tf th digrammik  morf  pou orÐzetai

T f (x, y) = f (T x, T y).

An (e1 , e2 , ..., en ) eÐnai mia bˆsh tou V A , o pÐnakac thc f wc proc aut  th

bˆsh, T0 o pÐnakac tou T wc proc aut  th bˆsh tìte o pÐnakac thc Tf wc

proc aut  th bˆsh eÐnai o T0t AT0 .

Orismìc 7.1.2 DÔo digrammikèc morfèc f, g s' èna dianusmatikì q¸ro V


lègontai isìtimec an upˆrqei antistrèyimoc grammikìc metasqhmatismìc tou

V tètoioc ¸ste Tf = g .

EÔkola blèpoume ìti h isotimÐa digrammik¸n morf¸n eÐnai sqèsh isodu-

namÐac. An (e1 , e2 , ..., en ) eÐnai mia bˆsh tou V kai A (antistoiq. B) eÐnai o

pÐnakac thc f (antist. g ) wc proc aut  th bˆsh, tìte oi f, g eÐnai isìtimec an

kai mìno an upˆrqei antistrèyimoc pÐnakac T0 tètoioc ¸ste

T0t AT0 = B.

108
7.2 Summetrikèc Digrammikèc Morfèc, Enal-

lˆssousec Digrammikèc Morfèc

Orismìc 7.2.1 Mia digrammik  morf  f s' èna dianusmatikì q¸ro V lège-

tai summetrik  an f (u, v) = f (v, u), ∀u ∈ V, ∀v ∈ V. Mia digrammik  morf 

f s' èna dianusmatikì q¸ro V lègetai enallˆssousa an f (u, u) = 0, ∀u ∈ V.

Prìtash 7.2.1 Mia digrammik  morf  f s' èna dianusmatikì q¸ro V eÐnai

enallˆssousa an kai mìnon an f (u, v) = −f (v, u), ∀u ∈ V, ∀v ∈ V.

Apìdeixh Upojètoume ìti h f eÐnai enallˆssousa. Gia u, v ston V èqoume:

f (u + v, u + v) = 0 ⇒ f (u, u) + f (v, v) + f (u, v) + f (v, u) = 0 ⇒ f (u, v) +


f (v, u) = 0.
AntÐstrofa, an f (u, v) = −f (v, u), ∀u ∈ V, ∀v ∈ V , tìte f (v, v) =
−f (v, v) = 0. 2

An f eÐnai mia summetrik  diagrammik  morf , o pÐnakac A thc f wc

proc mia bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou V eÐnai summetrikìc pÐnakac. An f eÐnai

mia enallˆssousa digrammik  morf , o pÐnakac A thc f wc proc mia bˆsh

(e1 , e2 , ..., en ) tou V eÐnai antisummetrikìc pÐnakac. Sth sunèqeia aut c thc

paragrˆfou sumbolÐzoume f mia digrammik  morf  s' èna q¸ro V , pou eÐnai

summetrik    enallˆssousa.

Orismìc 7.2.2 An u, v an koun ston V , kai f (u, v) = f (v, u) = 0 , lème ìti

ta u, v eÐnai kˆjeta. An W 1 , W2 eÐnai dianusmatikoÐ upìqwroi tou V , lème ìti

oi W 1 , W2 eÐnai kˆjetoi an f (u, v) = f (v, u) = 0, ∀u ∈ W1 , ∀v ∈ W2 .

An W 1 , W2 eÐnai kˆjetoi, grˆfoume: W1 ⊥W2 . An W eÐnai ènac dianusma-

tikìc upìqwroc tou V sumbolÐzoume

W ⊥ = {u ∈ V : f (u, v) = f (v, u) = 0, ∀v ∈ W }.

109
O W⊥ eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou V kai lègetai o kˆjetoc tou W .

SumbolÐzoume

Ker f = V ⊥ = {u ∈ V : f (u, v) = f (v, u) = 0, ∀v ∈ V }.

O dianusmatikìc q¸roc Ker f lègetai pur nac thc f .

Orismìc 7.2.3 H f lègetai mh ekfulismènh an Ker f = {0} kai ekfulismè-

nh an Ker f 6= {0} .

Parˆdeigma 7.2.1 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R3 . H apeikìnish

f : R 3 × R3 → R

pou orÐzetai:

f ((x1 , x2 , x3 ), (y1 , y2 , y3 )) = x1 y2 + x2 y1

eÐnai miˆ summetrik  digrammik  morf . O pÐnakac thc f wc proc thn kano-

3
nik  bˆsh tou R eÐnai o
 
0 1 0
 
1 0 0 .
 
0 0 0
H f eÐnai miˆ ekfulismènh digrammik  morf . O pur nac thc eÐnai o

dianusmatikìc upìqwroc {(0, 0, z) : z ∈ R} tou R3 .

Parˆdeigma 7.2.2 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R3 . H apeikìnish

f : R 3 × R3 → R

pou orÐzetai:

f ((x1 , x2 , x3 ), (y1 , y2 , y3 )) = x1 y2 + x2 y1 + x3 y3

110
eÐnai miˆ summetrik  digrammik  morf . O pÐnakac thc f wc proc thn kano-

nik  bˆsh tou R3 eÐnai o


 
0 1 0
 
1 0 0 .
 
0 0 1
H f eÐnai miˆ mh ekfulismènh digrammik  morf .

An u∈V sumbolÐzoume fu th grammik  morf  pˆnw ston V pou orÐzetai

fu (v) = f (u, v) , gia v ∈ V.

Prìtash 7.2.2 H apeikìnish u → fu eÐnai grammik  apeikìnish apì ton V



ston duikì q¸ro V tou V kai pur nac thc eÐnai o Ker f .

Apìdeixh H grammikìthta thc apeikìnishc u → fu eÐnai ˆmesh apì th di-

grammikìthta thc f . Eqoume:

fu = 0 an kai mìnon an f (u, v) = 0, ∀v ∈ V , an kai mìnon an u ∈ Ker f.


2

Prìtash 7.2.3 Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh. An W eÐnai dia-

nusmatikìc upìqwroc tou V , èqoume:

dim W + dim W ⊥ = dim V.

Apìdeixh SumbolÐzoume U ton dianusmatikì upìqwro tou V∗ pou apoteleÐ-

tai apì tic grammikèc morfèc pˆnw ston V pou eÐnai 0 ston W . O U eÐnai

isìmorfoc me ton duikì (V /W )∗ . H apeikìnish u → fu eÐnai isomorfismìc


apì ton W ston U . 'Ara:

dim W ⊥ = dim U = dim(V /W ) = dim V − dim W. 2

Prìtash 7.2.4 Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh. JewroÔme èna

dianusmatikì upìqwro W tou V . Tìte o periorismìc thc f ston W eÐnai mh


ekfulismènh morf  an kai mìnon an W +W = V.

111
Apìdeixh 'Eqoume: dim W + dim W ⊥ = dim(W + W ⊥ ) + dim(W ∩ W ⊥ ).
Apì thn Prìtash 7.2.3 èqoume: dim V = dim(W + W ⊥ ) + dim(W ∩ W ⊥ ).
'Ara W + W⊥ = V an kai mìnon an W ∩ W⊥ = 0 , dhlad  an kai mìnon o

periorismìc thc f ston W eÐnai mh ekfulismènh morf . 2

Pìrisma 7.2.1 Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh. JewroÔme èna

dianusmatikì upìqwro W tou V . O periorismìc thc f ston W eÐnai mh

ekfulismènh morf  an kai mìnon an o periorismìc thc f ston W⊥ eÐnai mh

ekfulismènh morf .

Apìdeixh Apì thn Prìtash 7.2.3 èqoume ìti dim(W ⊥ )⊥ = dim W . Epeid 

o W perièqetai ston (W ⊥ )⊥ , èqoume (W ⊥ )⊥ = W . To sumpèrasma èpetai

apì thn Prìtash 7.2.4.

7.3 Summetrikèc Digrammikèc Morfèc

S' aut  thn parˆgrafo h f eÐnai mia summetrik  digrammik  morf  s' èna

dianusmatikì q¸ro V .

Orismìc 7.3.1 Lème ìti mia bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou V eÐnai orjog¸nia gia

thn f an f (ei , ej ) = 0 gia i 6= j 1 ≤ i ≤ n 1 ≤ j ≤ n.


, , Mia orjog¸nia

bˆsh gia thn f lègetai orjokanonik  an f (ei , ei ) eÐnai Ðso me 1, −1   0 gia

1 ≤ i ≤ n.

Je¸rhma 7.3.1 Upˆrqei mia bˆsh tou V orjog¸nia gia thn f .

Apìdeixh Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh. Ja deÐxoume to je¸-

rhma s' aut  thn perÐptwsh me epagwg . Upojètoume ìti dim V = n > 1.
Upˆrqei u ∈ V, u 6= 0 tètoio ¸ste f (u, u) 6= 0 . Prˆgmati an f (v, v) = 0
v∈V tìte èqoume:

112
f (u + w, u + w) = 0 ⇒ f (u, u) + f (w, w) + 2f (u, w) = 0 ⇒ f (u, w) =
0, ∀u ∈ V, ∀w ∈ V. Autì eÐnai ˆtopo giatÐ Ker f = {0} . 'Ara upˆrqei u ∈
V, u 6= 0 tètoio ¸ste f (u, u) 6= 0 . SumbolÐzoume W ton dianusmatikì q¸ro

pou parˆgetai apì to u . O periorismìc thc f ston W eÐnai mh ekfulismènh

morf  kai apì thn Prìtash 7.2.4 èqoume ìti W ⊕W⊥ = V . Apì to Pìrisma


7.2.1 o periorismìc thc f ston W eÐnai mh ekfulismènh morf , ˆra apì

thn upìjesh thc epagwg c upˆrqei mia orjog¸nia bˆsh (e2 , e3 , ..., en ) gia ton

periorismì thc f ston W⊥ . H bˆsh (u, e2 , ..., en ) tou V eÐnai orjog¸nia gia

thn f .

Upojètoume t¸ra ìti h f eÐnai ekfulismènh. JewroÔme èna sumplhrw-

matikì upìqwro V0 tou Ker f ston V . O periorismìc thc f ston V0 eÐnai

mh ekfulismènh morf . An (e1 , e2 , ..., ek ) eÐnai mia orjog¸nia bˆsh gia ton

periorismì thc f ston V0 kai (ek+1 , ek+2 , ..., en ) eÐnai mia bˆsh tou Ker f , tìte

h (e1 , e2 , ..., en ) eÐnai mia bˆsh tou V orjog¸nia gia thn f . 2

Parˆdeigma 7.3.1 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R3 . H apeikìnish

f : R 3 × R3 → R

pou orÐzetai:

f ((x1 , x2 , x3 ), (y1 , y2 , y3 )) = x1 y2 + x2 y1 + x3 y3

eÐnai miˆ mh ekfulismènh summetrik  digrammik  morf . H bˆsh

1 1
((1, , 0), (1, − , 0), (0, 0, 1))
2 2

tou R3 eÐnai orjokanonik  gia thn f .

Pìrisma 7.3.1 JewroÔme mia bˆsh tou V (e1 , e2 , ..., en )


, orjog¸nia gia thn

f . Upojètoume ìti f (ei , ei ) > 0 gia 1 ≤ i ≤ k kai ìti f (ei , ei ) = 0 gia

113
k < i ≤ n. Tìte h (ek+1 , ek+2 , ..., en ) eÐnai mia bˆsh tou Ker f.

Pìrisma 7.3.2 Upˆrqei mia bˆsh tou V wc proc thn opoÐa o pÐnakac thc f
eÐnai diag¸nioc.

Pìrisma 7.3.3 JewroÔme èna summetrikì n×n PÐnaka A . Upˆrqei anti-

strèyimoc n×n pÐnakac Q tètoioc ¸ste o Qt AQ na eÐnai diag¸nioc pÐnakac.

Je¸rhma 7.3.2 Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh summetrik  di-

grammik  morf  s' èna dianusmatikì q¸ro V diˆstashc n pˆnw sto R . U-

pˆrqei ènac fusikìc r 0 ≤ r ≤ n


, tètoioc ¸ste gia kˆje orjog¸nia bˆsh

(e1 , e2 , ..., en ) gia thn f, r apì touc arijmoÔc f (ei , ei ), 1 ≤ i ≤ n eÐnai gn sia

jetikoÐ kai n−r eÐnai gn sia arnhtikoÐ.

Apìdeixh Apì to Pìrisma 7.3.1, an (e1 , e2 , ..., en ) eÐnai mia orjog¸nia bˆsh

gia thn f , oi arijmoÐ f (ei , ei ), 1 ≤ i ≤ n eÐnai mh mhdenikoÐ. JewroÔme dÔo

orjog¸niec bˆseic (e1 , e2 , ..., en ) kai (g1 , g2 , ..., gn ) gia thn f . Upojètoume ìti:

f (ei , ei ) > 0 gia 1≤i≤r


f (ei , ei ) < 0 gia 1<i≤n
f (gi , gi ) > 0 gia 1≤i≤s
f (gi , gi ) < 0 gia r<i≤n
Ja deÐxoume ìti r = s . Gi' autì arkeÐ na deÐxoume ìti ta e1 , e2 , ..., er ,

gs+1 , ..., gn eÐnai grammikˆ anexˆrthta kai ìti ta g1 , g2 , ..., gs er+1 , ..., en
, eÐnai

grammikˆ anexˆrthta.

Prˆgmati, tìte ja èqoume:

r+n−s≤n⇒r ≤s
s+n−r ≤n⇒s≤r kai ˆra r=s .

DeÐqnoume ìti ta e1 , e2 , ..., er gs+1 , ..., gn


, eÐnai grammikˆ anexˆrthta. U-

pojètoume ìti:

r
X n
X
αi ei + βj gj = 0
i=1 j=s+1

114
gia αi ∈ R gia 1≤i≤r kai βj ∈ R gia s+1≤j ≤n . 'Eqoume:

r
X n
X
αi ei = − βj gj
i=1 j=s+1

kai

r r
! n n
!
X X X X
f αi ei , αi ei =f βj gj , βj gj ⇒
i=1 i=1 j=s+1 j=s+1

r
X n
X
αi2 f (ei , ei ) = βj2 f (gj , gj ).
i=1 j=s+1

To aristerì mèloc eÐnai jetikì kai to dexiì mèloc eÐnai arnhtikì. 'Ara,

r
X n
X
αi2 f (ei , ei ) = βj2 f (gj , gj ) = 0
i=1 j=s+1

kai αi = 0 gia 1 ≤ i ≤ r βj = 0 , gia s + 1 ≤ j ≤ n. 2

Orismìc 7.3.2 O arijmìc r lègetai upograf  thc f .

Orismìc 7.3.3 Mia summetrik  digrammik  morf  f lègetai jetikˆ orismè-

nh an r=n kai arnhtikˆ orismènh an r=0 .

EÐnai eÔkolo na doÔme ìti h f eÐnai jetikˆ orismènh an kai mìnon an

f (x, x) > 0 ∀x ∈ V, x 6= 0 kai arnhtikˆ orismènh an kai mìnon an f (x, x) <


0 ∀x ∈ V, x 6= 0.

Pìrisma 7.3.4 Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh summetrik  di-

grammik  morf  s' èna dianusmatikì q¸ro V diˆstashc n pˆnw sto R me

upograf  r . Gia kˆje orjokanonik  bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) gia thn f r , apì touc

arijmoÔc f (ei , ei ), 1 ≤ i ≤ n eÐnai Ðsoi me 1 kai n−r eÐnai Ðsoi me −1


.

115
Pìrisma 7.3.5 Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh summetrik  di-

grammik  morf  s' èna dianusmatikì q¸ro V diˆstashc n pˆnw sto R me

upograf  r . Upˆrqoun sumplhrwmatikoÐ upìqwroi W 1 , W2 tou V , kˆjetoi

metaxÔ touc kai tètoioi ¸ste o periorismìc thc f ston W1 na eÐnai jetikˆ

orismènh morf  kai o periorismìc thc f ston W2 na eÐnai arnhtikˆ orismènh

morf . Epiplèon dim W1 = r , gia kˆje tètoio zeÔgoc upìqwrwn.

Parˆdeigma 7.3.2 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R3 . H apeikìnish

f : R 3 × R3 → R

pou orÐzetai:

f ((x1 , x2 , x3 ), (y1 , y2 , y3 )) = x1 y2 + x2 y1 + x3 y3

eÐnai miˆ mh ekfulismènh summetrik  digrammik  morf . H bˆsh

1 1
((1, , 0), (1, − , 0), (0, 0, 1))
2 2

tou R3 eÐnai orjokanonik  gia thn f . 'Eqoume

1. f (1, 12 , 0), (1, 12 , 0)) = 1

2. f (1, − 21 , 0), (1, − 12 , 0)) = −1

3. f ((0, 0, 1), (0, 0, 1)) = 1

'Ara h upograf  thc f eÐnai 2 . Jètoume W1 = {(x, x2 , z) : x ∈ R, z ∈ R}


kai W2 = {(y, − y2 , 0) : y ∈ R} . EÔkola elègqoume ìti R3 = W 1 ⊕ W 2 kai ìti

o periorismìc thc f ston W1 eÐnai jetikˆ orismènh morf  kai o periorismìc

thc f ston W2 eÐnai ˆrnhtikˆ orismènh morf .

116
Orismìc 7.3.4 Upojètoume ìt h f eÐnai miˆ mh ekfulismènh summetrik 

digrammik  morf  s' èna dianusmatikì q¸ro V . Enac grammikìc metasqhma-

tismìc T tou V lègetai orjog¸nioc gia thn f an Tf = f .

Prìtash 7.3.1 Upojètoume ìti h f eÐnai miˆ mh ekfulismènh summetrik 

digrammik  morf  s' èna dianusmatikì q¸ro V . Oi orjog¸nioi metasqhma-

tismoÐ gia thn f eÐnai upoomˆda twn antistrèyimwn grammik¸n metasqhmati-

sm¸n tou V .

Apìdeixh DeÐqnoume ìti an Tf = f , tìte Ker T = {0} . Prˆgmati, an

u ∈ Ker T , èqoume f (T u, T v) = 0, ∀v ∈ V ⇒ f (u, v) = 0, ∀v ∈ V , ˆra

u ∈ Ker f kai epeid  h f eÐnai mh ekfulismènh u=0 2

Prìtash 7.3.2 Upojètoume ìti h f eÐna mh ekfulismènh. JewroÔme èna

grammikì metasqhmatismì T tou V . JewroÔme mia bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou

V . An A (antist. T0 ) eÐnai o pÐnakac thc f (antist. T ) wc proc aut  th bˆsh,

èqoume ìti: O T eÐnai orjog¸nioc gia thn f an kai mìnon an T0t AT0 = A.

Sth sunèqeia aut c thc paragrˆfou h f eÐnai mia jetikˆ orismènh summe-

trik  morf . Mia tètoia morf  lègetai eswterikì ginìmeno. JewroÔme èna

grammikì metasqhmatismì T tou V . An y∈V h apeikìnish ϕy pou orÐzetai

ϕy (x) = f (y, T x) eÐnai mia grammik  morf  pˆnw ston V . Apì thn Prìtash

7.2.2 èqoume ìti ϕy = fy∗ gia kˆpoio y∗ ∈ V . EÔkola blèpoume ìti h apei-

kìnish y → y∗ eÐnai grammikìc metasqhmatismìc tou V. SumbolÐzoume autì


ton grammikì metasqhmatismì T lème ìti eÐnai o suzug c tou T . 'Eqoume

∀x ∈ V, ∀y ∈ V :

ϕy (x) = fy∗ (x) , ˆra

f (y, T x) = (T ∗ y, x).

117
Prìtash 7.3.3 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R efodia-

smèno me èna eswterikì ginìmeno. An T kai S eÐnai grammikoÐ metasqhmati-

smoÐ tou V kai λ∈R tìte:

1. (T + S)∗ = T ∗ + S ∗

2. (λT )∗ = λT ∗

3. (λS)∗ = S ∗ T ∗

4. (T ∗ )∗ = T

Orismìc 7.3.5 JewroÔme ènan dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R efodia-

smèno me èna eswterikì ginìmeno. 'Enac grammikìc metasqhmatismìc T tou

V lègetai summetrikìc an T = T∗ .

Prìtash 7.3.4 Upojètoume ìti h f eÐna mh ekfulismènh. JewroÔme èna

grammikì metasqhmatismì T tou V . JewroÔme mia bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou

V . An A eÐnai o pÐnakac thc f kai T0 eÐnai o pÐnakac tou T wc proc aut 

th bˆsh, èqoume ìti: O T eÐnai summetrikìc gia thn f an kai mìnon an

T0t A = AT0 .

7.4 Enallˆssousec Digrammikèc Morfèc

S' aut  thn parˆgrafo h f eÐnai mia enallˆssousa digrammik  morf  s' èna

dianusmatikì q¸ro V .

Orismìc 7.4.1 'Enac dianusmatikìc upìqwroc W tou V me dim W = 2 lè-

getai uperbolikì epÐpedo an o periorismìc thc f ston W eÐnai mh ekfulismènh

morf .

Orismìc 7.4.2 Enac dianusmatikìc upìqwroc W tou V lègetai uperbolikìc

q¸roc an upˆrqoun dianusmatikoÐ upìqwroi W1 , W2 , ..., Wk tou W tètoioi ¸ste

118
k
X
1. ⊕Wi = W.
i=1

2. Wi ⊥Wj gia i 6= j 1 ≤ i ≤ n 1 ≤ j ≤ n.
, ,

3. O Wi eÐnai uperbolikì epÐpedo gia 1 ≤ i ≤ k.

Je¸rhma 7.4.1 JewroÔme mia enallˆssousa digrammik  morf  f s' èna

dianusmatikì q¸ro V . Upˆrqei ènac dianusmatikìc upìqwroc W tou V tètoioc

¸ste

1. O W eÐnai uperbolikìc q¸roc.

2. W ⊕ Ker f = V.

Apìdeixh Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh. DeÐqnoume to je¸rhma

me epagwg  s' aut  thn perÐptwsh. JewroÔme u ∈ V kai v ∈ V tètoia

¸ste f (u, v) 6= 0. SumbolÐzoume W1 ton dianusmatikì upìqwro tou V pou

parˆgetai apì ta u, v . O W1 eÐnai uperbolikì epÐpedo. Prˆgmati, an αu+βv ∈


W1 me α ∈ F, β ∈ F kai f (αu + βv, w) = 0 ∀w ∈ W1 , èqoume:

f (αu + βv, u) = 0 ⇒ βf (v, u) = 0 ⇒ β = 0 kai

f (αu + βv, v) = 0 ⇒ αf (u, v) = 0 ⇒ α = 0


Apì thn Prìtash 7.2.4 èqoume ìti W1 ⊕W1⊥ = V kai apì to Pìrisma 7.2.1

èqoume ìti o periorismìc thc f ston W1⊥ eÐnai mh ekfulismènh morf . Apì thn

upìjesh thc epagwg c o W1⊥ eÐnai uperbolikìc q¸roc. 'Ara o V = W1 ⊕ W1⊥


eÐnai uperbolikìc q¸roc.

Upojètoume ìti h f eÐnai ekfulismènh. JewroÔme èna dianusmatikì upì-

qwro W tou V tètoio ¸ste W ⊕ Ker f = V . O periorismìc thc f ston W


eÐnai mh ekfulismènh morf  kai ìpwc deÐxame parapˆnw o W eÐnai uperbolikìc

q¸roc. 2

119
Pìrisma 7.4.1 An h f eÐnai mh ekfulismènh, o V eÐnai uperbolikìc q¸roc

kai h diˆstash tou eÐnai ˆrtia. JewroÔme èna uperbolikì epÐpedo W kai u, v
sto W tètoio ¸ste f (u, v) = 1 . Tìte o pÐnakac tou periorismoÔ thc f sto W
wc proc th bˆsh (u, v) tou W eÐnai:

!
0 1
.
−1 0

Prìtash 7.4.1 An f eÐnai mia enallˆssousa digrammik  morf  s' èna dia-

nusmatikì q¸ro V , upˆrqei r∈N kai mia bˆsh tou V wc proc thn opoÐa o

pÐnakac thc f eÐnai thc morf c:

 
A1 0 ··· ··· ··· ··· 0
 
 0
 A2 · · · ··· ··· ··· 0 
· · · ··· ··· ··· ··· ··· · · ·
 
 
,
· · · ··· ··· Ar ··· ··· · · ·

· · · ··· ··· ··· ··· · · ·
 
0
 
· · · ··· ··· ··· ··· ··· · · ·
 
0 0 ··· ··· ··· ··· 0
ìpou
!
0 1
A1 = A2 = · · · = Ar = .
−1 0

Parˆdeigma 7.4.1 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R3 . H apeikìnish

f : R 3 × R3 → R

pou orÐzetai:

f ((x1 , x2 , x3 ), (y1 , y2 , y3 )) = 2x1 y2 − 2x2 y1 − 3x1 y3 + 3x3 y1 − 2x2 y3 + 2x3 y2

eÐnai mia enallˆssousa digrammik  morf . O pÐnakac thc wc proc thn kano-

120
nik  bˆsh tou R3 eÐnai o
 
2 −3
0
 
−2 0 −2 .
 
3 2 0
H f eÐnai ekfulismènh. 'Eqoume

3
Ker f = {(z, − z, −z) : z ∈ R}.
2

Jètoume W = {(x, y, 0) : x ∈ R, y ∈ R} . O W eÐnai uperbolikì epÐpedo.

'Eqoume

R3 = W ⊕ ker f.

JewroÔme thn bˆsh ((1, 0, 0), (0, 12 , 0), (1, − 32 , −1)) tou R3 . O pÐnakac thc f
wc proc aut  th bˆsh eÐnai o

 
0 1 0
 
−1 0 0 .
 
0 0 0

Pìrisma 7.4.2 JewroÔme ènan antisummetrikì n×n pÐnaka A . Upˆrqei

antistrèyimoc n×n pÐnakac Q tètoioc ¸ste o Qt AQ na eÐnai thc morf c:

 
A1 0 ··· ··· ··· ··· 0
 
 0
 A2 · · · ··· ··· ··· 0 
· · · ··· ··· ··· ··· ··· · · ·
 
 
,
· · · ··· ··· Ar ··· ··· · · ·

· · · ··· ··· ··· ··· · · ·
 
0
 
· · · ··· ··· ··· ··· ··· · · ·
 
0 0 ··· ··· ··· ··· 0

121
ìpou r∈N kai

!
0 1
A1 = A2 = · · · = Ar = .
−1 0

Orismìc 7.4.3 Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh. 'Enac grammikìc

metasqhmatismìc T tou V lègetai sumplektikìc an T f = f.

Prìtash 7.4.2 Upojètoume ìti h f eÐna mh ekfulismènh. JewroÔme èna

grammikì metasqhmatismì T tou V . JewroÔme mia bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou

V . An A eÐnai o pÐnakac thc f kai T0 eÐnai o pÐnakac tou T wc proc aut 

th bˆsh, èqoume ìti: O T eÐnai sumplektikìc gia thn f an kai mìnon an

T0t AT0 = A.

H Prìtash 7.4.3 apodeiknÔetai ìpwc h Prìtash 7.3.1.

Prìtash 7.4.3 Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh. Oi sumplektikoÐ

metasqhmatismoÐ gia thn f eÐnai upoomˆda twn antistrèyimwn grammik¸n

metasqhmatism¸n tou V .

7.5 Ermitianèc Morfèc

S' aut  thn parˆgrafo o V eÐnai dianusmatikìc q¸roc pˆnw sto s¸ma C .

An α ∈C sumbolÐzoume ᾱ ton suzug  tou α . An v = (v1 , v2 , ..., vn ) ∈ Cn


sumbolÐzoume v̄ to diˆnusma (v1 , v2 , ..., vn ) . An A = (aij ) eÐnai ènac n×
n pÐnakac me stoiqeÐa sto C sumbolÐzoume A ton pÐnaka tou opoÐou to ij
stoiqeÐo eÐnai to aij .

Orismìc 7.5.1 Mia apeikìnish f :V ×V →C lègetai ermitian  morf  an

ikanopoieÐ tic parakˆtw sunj kec:

1. f (αu, v) = αf (u, v), f (u, αv) = ᾱf (x, y)

122
2. f (u + v, w) = f (u, w) + f (v, w) f (u, v + w) = f (u, v) + f (u, w)

3. f (u, v) = f (v, u)

gia kˆje u, v, w ston V , gia kˆje α sto C .

Sth sunèqeia aut c thc paragrˆfou h f eÐnai mia ermitian  morf  ston

V .

JewroÔme mia bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou u ∈ V, v ∈ V


V . An èqoume:

Pn
1 ≤ i ≤ n v = nj=1 vj ej
P
u= i=1 ui ei , me ui ∈ C , gia , me vj ∈ C gia

1 ≤ j ≤ n. 'Eqoume:

n n
! n X
n
X X X
f (u, v) = f ui ei , vj ej = ui vj f (ei , ej ).
i=1 j=1 i=1 j=1

O n×n pÐnakac A = (aij ) me aij = f (ei , ej ) lègetai pÐnakac thc f wc proc

th bˆsh (e1 , e2 , ..., en ). O pÐnakac A eÐnai ermitianìc, ikanopoieÐ dhlad :

aij = aji , gia 1 ≤ i ≤ n 1 ≤ j ≤ n. ,

'Eqoume: f (u, v) = ut0 Av0 , ìpou

u0 = (u1 , u2 , ..., un ), v0 = (v1 , v2 , ..n ).

JewroÔme mia ˆllh bˆsh (g1 , g2 , ..., gn ) tou V .

SumbolÐzoume B ton pÐnaka thc f wc proc aut  th bˆsh. An P eÐnai o

pÐnakac allag c bˆshc apì thn (e1 , e2 , ..., en ) sthn (g1 , g2 , ..., gn ) èqoume:

A = P t BP .

JewroÔme èna grammikì metasqhmatismì T tou q¸rou V . SumbolÐzoume Tf


thn ermitian  morf  pou orÐzetai: T f (u, v) = f (T u, T v) . An (e1 , e2 , ..., en )
eÐnai mia bˆsh tou V A , o pÐnakac thc f wc proc aut  th bˆsh, T0 o pÐnakac

tou T wc proc aut  th bˆsh, tìte o pÐnakac thc Tf wc proc aut  th bˆsh

eÐnai: T0t AT0 .

123
Orismìc 7.5.2 DÔo ermitianèc morfèc f, g s' èna dianusmatikì q¸ro V lè-

gontai isìtimec an upˆrqei antistrèyimoc grammikìc metasqhmatismìc tou V


tètoioc ¸ste Tf = g .

Orismìc 7.5.3 An u, v an koun ston V kai f (u, v) = f (v, u) = 0 lème ìti

ta u, v eÐnai kˆjeta. An W 1 , W2 eÐnai dianusmatikoÐ upìqwroi tou V lème ìti

oi W 1 , W2 eÐnai kˆjetoi kai sumbolÐzoume W1 ⊥W2 an f (u, v) = f (v, u) = 0


gia kˆje u ∈ W1 gia kˆje v ∈ W2 .

An W eÐnai ènac dianusmatikìc upìqwroc tou V sumbolÐzoume: W⊥ =


{u ∈ V : f (u, v) = f (v, u) = 0, ∀v ∈ W } . O W⊥ eÐnai dianusmatikìc

upìqwroc tou V kai lègetai o kˆjetoc tou W .


SumbolÐzoume: Ker f = V = {u ∈ V : f (u, v) = f (v, u) = 0, ∀y ∈ V }.
O dianusmatikìc q¸roc Ker f lègetai pur nac thc f .

Orismìc 7.5.4 H f lègetai mh ekfulismènh an Ker f = {0} kai ekfulismè-

nh an Ker f 6= {0}.

Orismìc 7.5.5 JewroÔme dÔo dianusmatikoÔc upìqwrouc U kai W pˆnw sto

C . Mia apeikìnish g:U →W lègetai antigrammik  an ikanopoieÐ:

1. g(x + y) = g(x) + g(y)

2. g(αx) = ᾱg(x)

gia kˆje u, v ston U , gia kˆje α sto C .

O pur nac Ker g miac antigrammik c apeikìnishc apì ton U ston W eÐnai

to sÔnolo {x ∈ U : g(x) = 0} . O Ker g eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou U .

Orismìc 7.5.6 Oi U kai W lègontai antiisìmorfoi an upˆrqei mia antigram-

mik  apeikìnish g:U →W pou eÐnai 1−1 kai epÐ.

124
EÔkola deÐqnoume ìti an oi U kai W eÐnai antiisìmorfoi, tìte dim U =
dim W . An u ∈ V sumbolÐzoume fu th grammik  morf  pˆnw ston V pou

orÐzetai: fu (v) = f (v, u).


Oi Protˆseic 7.5.1, 7.5.2, 7.5.3 kai to Pìrisma 7.5.1 parakˆtw, apodei-

knÔontai ìpwc oi Protˆseic 7.2.2, 7.2.3, 7.2.4 kai to Pìrisma 7.2.1.

Prìtash 7.5.1 H apeikìnish u → fu eÐnai antigrammik  apeikìnish apì ton

V ston duikì V∗ tou V kai pur nac thc eÐnai o Ker f .

Prìtash 7.5.2 Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh. An W eÐnai dia-

nusmatikìc upìqwroc tou V , èqoume:

dim W + dim W ⊥ = dim V.

Prìtash 7.5.3 Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh. JewroÔme èna

dianusmatikì upìqwro W tou V . Tìte o periorismìc thc f ston W eÐnai mh

ekfulismènh morf  an kai mìnon an W + W⊥ = V .

Pìrisma 7.5.1 O periorismìc thc f ston W eÐnai mh ekfulismènh morf 

an kai mìnon an o periorismìc thc f ston W⊥ eÐnai mh ekfulismènh morf .

Orismìc 7.5.7 MÐa bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou V lègetai orjog¸nia gia thn f
an f (ei , ej ) = 0 gia i 6= j 1 ≤ i ≤ n 1 ≤ j ≤ n
, , .

MÐa bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou V , orjog¸nia gia thn f , lègetai orjokanonik 

an f (ei , ei ) eÐnai Ðso me 1 −1


, ,   0 gia kˆje i me 1 ≤ i ≤ n.

To Je¸rhma 7.5.1 apodeiknÔetai ìpwc to Je¸rhma 7.3.1.

Je¸rhma 7.5.1 Upˆrqei mia bˆsh tou V orjog¸nia gia thn f .

Pìrisma 7.5.2 JewroÔme mia bˆsh tou V (e1 , e2 , ..., en )


, orjog¸nia gia thn

f . Upojètoume ìti f (ei , ei ) 6= 0 gia 1 ≤ i ≤ k kai ìti f (ei , ei ) = 0 gia

k≤i≤n . Tìte h (ek+1 , ..., en ) eÐnai mia bˆsh tou Ker f .

125
Pìrisma 7.5.3 Upˆrqei mia bˆsh tou V wc proc thn opoÐa o pÐnakac thc f
eÐnai diag¸nioc.

Pìrisma 7.5.4 JewroÔme ènan ermitianì n×n pÐnakac A . Upˆrqei anti-

strèyimoc n×n pÐnakac Q tètoioc ¸ste o Qt AQ na eÐnai diag¸nioc pÐnakac.

To Je¸rhma 7.5.2 apodeiknÔetai ìpwc to Je¸rhma 7.3.2.

Je¸rhma 7.5.2 Upojètoume ìti h f eÐnai mh ekfulismènh. Upˆrqei è-

nac fusikìc arijmìc r 0 ≤ r ≤ n


, tètoioc ¸ste gia kˆje orjog¸nia bˆsh

(e1 , e2 , ..., en ) gia thn f r , apì touc arijmoÔc f (ei , ei ) 1 ≤ i ≤ n


, eÐnai gn sia

jetikoÐ kai n−r eÐnai gn sia arnhtikoÐ.

Orismìc 7.5.8 O arijmìc r lègetai upograf  thc f . H f lègetai jetikˆ

orismènh an r=n kai arnhtikˆ orismènh an r=0 .

EÐnai eÔkolo na doÔme ìti h f eÐnai jetikˆ orismènh an kai mìnon an

f (u, u) > 0, ∀u ∈ V, u 6= 0 kai arnhtikˆ orismènh an kai mìnon an f (u, u) <


0, ∀u ∈ V, u 6= 0 .

Pìrisma 7.5.5 JewroÔme mia mh ekfulismènh ermitian  morf  f se èna

dianusmatikì q¸ro V . Upˆrqoun sumplhrwmatikoÐ upìqwroi W 1 , W2 tou V ,

kˆjetoi metaxÔ touc kai tètoioi ¸ste o periorismìc thc f ston W1 na eÐnai

jetikˆ orismènh morf  kai o periorismìc thc f ston W2 na eÐnai arnhtikˆ

orismènh morf . Epiplèon dim W1 = r , gia kˆje tètoio zeÔgoc upìqwrwn,

ìpou r h upograf  thc f .

H Prìtash 7.5.4 apodeiknÔetai ìpwc h Prìtash 7.3.1.

Prìtash 7.5.4 JewroÔme mia mh ekfulismènh ermitian  morf  f se èna

dianusmatikì q¸ro V . To sÔnolo twn grammik¸n metasqhmatism¸n T tou

V pou ikanopoioÔn Tf = f eÐnai upoomˆda twn antistrèyimwn grammik¸n

metasqhmatism¸n tou V .

126
Prìtash 7.5.5 JewroÔme mia mh ekfulismènh ermitian  morf  f se èna

dianusmatikì q¸ro V . JewroÔme èna grammikì metasqhmatismì T tou V .

An A eÐnai o pÐnakac thc f kai T0 eÐnai o pÐnakac tou T wc proc aut  th bˆsh,

èqoume ìti: Tf = f an kai mìnon an

T0t AT0 = A.

Sth sunèqeia aut c thc paragrˆfou h f eÐnai mia jetikˆ orismènh ermi-

tian  morf . Mia tètoia morf  lègetai eswterikì ginìmeno. JewroÔme èna

grammikì metasqhmatismì T tou V . An u∈V , h apeikìnish φu pou orÐzetai

φu (v) = f (T v, u) eÐnai mia grammik  morf  pˆnw ston V . Apì thn prìtash

7.5.1 èqoume ìti φu = fu0 gia kˆpoio u0 ∈ V . EÔkola blèpoume ìti h apei-

kìnish u → u0 eÐnai grammikìc metasqhmatismìc tou V . SumbolÐzoume autì


to grammikì metasqhmatismì T kai lème ìti eÐnai o suzug c tou T . Eqoume

∀u ∈ V, ∀v ∈ V
φu (v) = f (v, u0 ) , ˆra

f (T v, u) = f (v, T ∗ u).

Prìtash 7.5.6 An T S , eÐnai grammikoÐ metasqhmatismoÐ tou V kai α∈C ,

èqoume:

1. (T + S)∗ = T ∗ + S ∗ .

2. (T ∗ )∗ = T .

3. (αT )∗ = ᾱT ∗ .

4. (T S)∗ = S ∗ T ∗ .

Orismìc 7.5.9 Enac grammikìc metasqhmatismìc T tou V lègetai autosu-

zug c an T = T∗ .

127
Prìtash 7.5.7 JewroÔme èna grammikì metasqhmatismì T tou V . Jew-

roÔme mia bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou V . An A eÐnai o pÐnakac thc f kai T0 eÐnai

o pÐnakac tou T wc proc aut  th bˆsh, èqoume ìti: O T eÐnai autosuzug c

gia thn f an kai mìnon an T0t A = AT0 .

Prìtash 7.5.8 'Enac grammikìc metasqhmatismìc T tou V eÐnai autosuzu-

g c an kai mìnon an f (T v, v) ∈ R , gia kˆje v ∈ V.

Apìdeixh Upojètoume ìti o T eÐnai autosuzug c. 'Eqoume:

f (T v, v) = f (v, T v) = f (T v, v), ∀v ∈ V.
Upojètoume ìti f (T v, v) ∈ R, ∀v ∈ V . 'Eqoume:

f (T v, v) = f (T v, v) = f (v, T v) = f (T ∗ v, v).

'Ara f ((T − T ∗ )v, v) = 0, ∀v ∈ V.


ArkeÐ loipìn na deÐxoume ìti an S eÐnai grammikìc metasqhmatismìc tou

V kai f (Sv, v) = 0, ∀v ∈ V , tìte S=0 . 'Eqoume gia u ∈ V, v∈V :

f (S(u + v), u + v) − f (S(u − v), (u − v)) = 2(f (Su, v) + f (Sv, u)).

f (S(iu + v), iu + v) − f (S(iu − v), iu − v)) = 2(f (Siu, v) + f (Sv, iu)).

Ara:

f (Su, v) + f (Sv, u) = 0

if (Su, v) − if (Sv, u) = 0

kai sunep¸c f (Su, v) = 0, ∀u ∈ V, ∀v ∈ V. 'Ara ∀u ∈ V to Su ∈ Ker f .

Epeid  h f eÐnai mh ekfulismènh S=0 . 2

Prìtash 7.5.9 Oi idiotimèc enìc autosuzugoÔc grammikoÔ metasqhmatismoÔ

T eÐnai pragmatikoÐ arijmoÐ. IdiodianÔsmata pou antistoiqoÔn se diaforetikèc

idiotimèc tou T eÐnai kˆjeta.

128
Apìdeixh An λ eÐnai mia idiotim  tou T me idiodiˆnusma v , èqoume:

f (T v, v) = f (v, T v) ⇒ λf (v, v) = λf (v, v) , ˆra λ = λ.


An λ, µ eÐnai diaforetikèc idiotimèc tou T me idiodianÔsmata v, u èqoume:

f (T v, u) = f (v, T u) ⇒ λf (v, u) = µf (v, u) , ˆra f (v, u) = 0. 2

Je¸rhma 7.5.3 JewroÔme ènan autosuzug  grammikì metasqhmatismì T .

Upˆrqei mia bˆsh tou V orjog¸nia gia thn f pou apoteleÐtai apì idiodianÔ-

smata tou T .

Apìdeixh ApodeiknÔoume to je¸rhma me epagwg  sth diˆstash tou V . Je-

wroÔme èna idiodiˆnusma v, v 6= 0 tou T me idiotim  λ . SumbolÐzoume W ton

dianusmatikì upìqwro tou V pou parˆgei to v . DeÐqnoume ìti an u ∈ W⊥ ,

tìte Tu ∈ W⊥ . 'Eqoume:

f (T u, v) = f (u, T v) = f (u, λv) = λf (u, v) = 0.

Epeid  h f eÐnai jetikˆ orismènh, o periorismìc thc ston W eÐnai mh ekfu-

lismènh ermitian  morf . Apì thn Prìtash 7.5.3 èqoume ìti: W ⊕ W⊥ = V


kai apì to Pìrisma 7.5.1 o periorismìc thc f ston W⊥ eÐnai jetikˆ ori-

smènh morf . Opwc deÐxame parapˆnw o periorismìc tou T ston W⊥ orÐzei


èna grammikì metasqhmatismì tou W . Autìc o grammikìc metasqhmati-

smìc eÐnai autosuzug c. Apì thn upìjesh thc epagwg c upˆrqei mia bˆsh

(e2 , e3 , ..., en ) tou W⊥ orjog¸nia gia ton periorismì thc f ston W⊥ pou a-

poteleÐtai apì idiodianÔsmata tou T . H bˆsh (v, e2 , e3 , ..., en ) tou V eÐnai

orjog¸nia gia thn f kai apoteleÐtai apì idiodianÔsmata tou T . 2

Pìrisma 7.5.6 Upˆrqei mia bˆsh tou V orjokanonik  gia thn f pou apote-

leÐtai apì idiodianÔsmata tou T .

Orismìc 7.5.10 Upojètoume ìti h f eÐnai miˆ jetikˆ orismènh ermitian 

morf . Enac grammikìc metasqhmatismìc T tou V lègetai monadiaÐoc gia

thn f an Tf = f .

129
Pìrisma 7.5.7 JewroÔme mia bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou V orjokanonik  gia

thn f . 'Enac grammikìc metasqhmatismìc T tou V eÐnai monadiaÐoc an kai

mìnon an o pÐnakac tou T0 wc proc th bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) ikanopoieÐ th sqèsh:

T0t T̄0 = I.

Je¸rhma 7.5.4 JewroÔme èna monadiaÐo grammikì metasqhmatismì T tou

V . Upˆrqei mia bˆsh tou V orjog¸nia gia thn f pou apoteleÐtai apì idiodia-

nÔsmata tou T .

Apìdeixh JewroÔme èna idiodiˆnusma u tou T u 6= 0


, me idiotim  λ . SumbolÐ-

zoume W ton dianusmatikì upìqwro tou V pou parˆgei to u . Ja deÐxoume ìti

⊥ ⊥
an v∈W , tìte Tv ∈ W . ParathroÔme ìti to u eÐnai idiodiˆnusma tou T −1
me idiotim  λ−1 . Eqoume: f (T v, u) = f (v, T ∗ u) = f (v, T −1 u) = λ−1 f (v, u) =
0. Oloklhr¸noume thn apìdeixh me epagwg  ìpwc sto Je¸rhma 7.5.3. 2

7.6 Ask seic

'Askhsh 7.6.1 DÐnetai h digrammik  morf  f ston R2 pou orÐzetai:

f ((x1 , y1 ), (x2 , y2 )) = x1 x2 + y1 y2 .

BreÐte ton pÐnaka thc f se kajemÐa apì tic parakˆtw bˆseic tou R2
((1, 0), (0, 1)) ((1, −1), (1, 1)).
,

'Askhsh 7.6.2 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro V twn 2×2 pragmatik¸n

pinˆkwn. DeÐxte ìti h apeikìnish f :V ×V →R pou orÐzetai

f (X, Y ) = tr(XAY t ),

ìpou:

130
!
1 2
A=
3 4
eÐnai mia digrammik  morf  pˆnw ston V . BreÐte ton pÐnaka thc f sthn

kanonik  bˆsh E!= {E11 , E12 , E21


!, E22 } tou V ! ìpou:
!
1 0 0 1 0 0 0 0
E11 = E12 = , E21 = , , E22 = .

0 0 0 0 1 0 0 1

'Askhsh 7.6.3 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro V twn n×n migadik¸n

pinˆkwn. JewroÔme thn apeikìnish pou orÐzetai:

f (A, B) = ntr(AB) − tr(A)tr(B) .

1. DeÐxte ìti h f eÐnai mia summetrik  digrammik  morf .

2. Perigrˆyte ton Ker f

3. DeÐxte ìti an W = {A ∈ V : tr A = 0} , o periorismìc thc f ston W


eÐnai mh ekfulismènh morf .

'Askhsh 7.6.4 JewroÔme mia digrammik  morf  f s' èna dianusmatikì q¸ro

V pou eÐnai summetrik    enallˆssousa. DeÐxte ìti an W eÐnai ènac dianu-

smatikìc upìqwroc tou V , èqoume

dim W + dim W ⊥ = dim V + dim(W ∩ Ker f ) .

'Askhsh 7.6.5 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc me dim V = n . UpologÐste th

diˆstash tou dianusmatikoÔ q¸rou twn summetrik¸n digrammik¸n morf¸n

pˆnw ston V .

'Askhsh 7.6.6 BreÐte èna sÔnolo A summetrik¸n digrammik¸n morf¸n ston

R3 tètoiec ¸ste

1. Ta stoiqeÐa tou A na mhn eÐnai isìtima anˆ dÔo.

131
2. Kˆje summetrik  digrammik  morf  ston R3 na eÐnai isìtimh me èna

stoiqeÐo tou A .

'Askhsh 7.6.7 BreÐte èna sÔnolo A summetrik¸n mh ekfulismènwn digram-

mik¸n morf¸n ston Rn tètoiec ¸ste

1. Ta stoiqeÐa tou A na mhn eÐnai isìtima anˆ dÔo.

2. Kˆje summetrik  mh ekfulismènh digrammik  morf  ston Rn na eÐnai

isìtimh me èna stoiqeÐo tou A .

'Askhsh 7.6.8 DeÐxte ìti dÔo enallˆssousec digrammikèc morfèc f1 f2


, s' è-

na dianusmatikì q¸ro V eÐnai isìtimec an kai mìnon an dim Ker f1 = dim Ker f2 .

'Askhsh 7.6.9 DÐnetai mia mh ekfulismènh summetrik  digrammik  morf 

f s' èna dianusmatikì q¸ro V . DÐnetai summetrik  digrammik  morf  g ston

V . DeÐxte ìti upˆrqei ènac grammikìc metasqhmatismìc T tou V tètoioc

¸ste:

g(u, v) = f (T u, v), ∀u ∈ V, ∀v ∈ V.

'Askhsh 7.6.10 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc V kai dÔo grammikèc morfèc

f1 f2
, tou V . DeÐxte ìti h apeikìnish f :V ×V →F pou orÐzetai:

f (u, v) = f1 (u)f2 (v) − f1 (v)f2 (u)


eÐnai mia enallˆssousa digrammik  morf  ston V . DeÐxte ìti f =0 an

kai mìnon an oi f1 f2
, eÐnai grammikˆ exarthmènec.

'Askhsh 7.6.11 JewroÔme mia enallˆssousa digrammik  morf  f ston R3 .

DeÐxte ìti upˆrqoun dÔo grammikèc morfèc f1 f2


, ston R3 tètoiec ¸ste

f (x, y) = f1 (x)f2 (y) − f1 (y)f2 (x), ∀x ∈ R3 , ∀y ∈ R3 .

'Askhsh 7.6.12 DÐnetai mia digrammik  morf  f s' èna dianusmatikì q¸ro

V . Upojètoume ìti:

An f (u, v) = 0 gia u, v ston V tìte f (v, u) = 0.


DeÐxte ìti h f eÐnai summetrik    enallˆssousa.

132
'Askhsh 7.6.13 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc V me eswterikì ginìmeno f
kai ènac grammikìc metasqhmatismìc T tou V . DeÐxte ìti h eikìna tou T∗

eÐnai o dianusmatikìc upìqwroc (Ker T ) tou V .

'Askhsh 7.6.14 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc V me eswterikì ginìmeno f .

DeÐxte ìti to ginìmeno dÔo autosuzug¸n grammik¸n metasqhmatism¸n tou

V eÐnai autosuzug c grammikìc metasqhmatismìc an kai mìnon an oi dÔo

grammikoÐ metasqhmatismoÐ metatÐjentai.

'Askhsh 7.6.15 DÐnetai o dianusmatikìc q¸roc V twn n×n migadik¸n pi-

nˆkwn. DeÐxte ìti h apeikìnish f :V ×V →C , pou orÐzetai:

f (X, Y ) = tr(XY ∗ )

eÐnai èna eswterikì ginìmeno ston V . JewroÔme ènan antistrèyimo pÐnaka A


kai sumbolÐzoume TA ton grammikì metasqhmatismì tou V pou orÐzetai:

TA (X) = AXA−1 .

UpologÐste ton TA∗ .

'Askhsh 7.6.16 DÐnetai dianusmatikìc q¸roc V me eswterikì ginìmeno f .

'Enac autosuzug c grammikìc metasqhmatismìc T tou V lègetai jetikìc an:

f (T x, x) ≥ 0 . DeÐxte ìti:

1. O T eÐnai jetikìc an kai mìnon an oi idiotimèc tou eÐnai jetikoÐ pragma-

tikoÐ.

2. O T eÐnai jetikìc an kai mìnon an upˆrqei jetikìc grammikìc metasqh-

matismìc S tou V tètoioc ¸ste S 2 = T.

133
'Askhsh 7.6.17 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V diˆstashc 3 pˆnw sto

C efodiasmèno me èna eswterikì ginìmeno f . JewroÔme ton grammikì meta-

sqhmatismì T tou V tou opoÐou o pÐnakac wc proc mia bˆsh tou V orjokano-

nik  gia thn f eÐnai:

 
α 1 1
 
 1 0 0 .
 
1 0 0
DeÐxte ìti o T eÐnai jetikìc an kai mìnon an α > 0.

'Askhsh 7.6.18 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto C efodiasmè-

no me èna eswterikì ginìmeno f . JewroÔme èna grammikì metasqhmatismì

A tou V . DeÐxte ìti h apeikìnish g : V × V → C, g(u, v) = f (Au, v) eÐnai

eswterikì ginìmeno an kai mìnon an o A eÐnai jetikìc kai antistrèyimoc.

'Askhsh 7.6.19 An V eÐnai q¸roc me eswterikì ginìmeno pˆnw sto C , deÐxte

ìti dÔo dianÔsmata u, v tou V eÐnai orjog¸nia an kai mìnon an:

kαu + βvk2 = kαuk2 + kβvk2

gia kˆje α∈C , gia kˆje β∈C .

'Askhsh 7.6.20 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R efodia-

smèno me èna eswterikì ginìmeno f . DeÐxte ìti upˆrqei grammikìc metasqh-

matismìc T tou V tètoioc ¸ste f (T u, u) = 0 gia kˆje u ston V .

'Askhsh 7.6.21 JewroÔme mia digrammik  morf  f ston R2 thc opoÐac o

2
pÐnakac wc proc thn kanonik  bˆsh tou R eÐnai o

!
a b
A= .
c d

134
DeÐxte ìti h f eÐnai eswterikì ginìmeno an kai mìnon an:

det A > 0, a > 0, d > 0, A = At .

'Askhsh 7.6.22 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R . DeÐxte

ìti dÔo isìtimec digrammikèc morfèc pˆnw ston V èqoun thn Ðdia upograf .

'Askhsh 7.6.23 DÐnetai o grammikìc metasqhmatismìc T ∈ L(C2 ) pou orÐ-

zetai: T (1, 0) = (1 + i, 2) T (0, 1) = (i, i).


, BreÐte ton pÐnaka tou T wc proc th

bˆsh ((1, 0), (0, 1)). Qrhsimopoi¸ntac to eswterikì ginìmeno

((x1 , x2 ), (y1 , y2 )) → x1 ȳ1 + x2 ȳ2 ,

breÐte ton pÐnaka tou T∗ wc proc thn parapˆnw bˆsh. Exetˆste an oi T kai

T∗ metatÐjentai.

'Askhsh 7.6.24 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto C efodia-

smèno me èna eswterikì ginìmeno f . JewroÔme èna autosuzug  grammikì

metasqhmatismì T tou V . DeÐxte ìti o I − iT eÐnai antistrèyimoc kai ìti o

U = (I + iT )(I − iT )−1 eÐnai monadiaÐoc.

'Askhsh 7.6.25 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto C efodia-

smèno me èna eswterikì ginìmeno f .

1. JewroÔme èna dianusmatikì upìqwro W tou V . OrÐzoume ènan grammikì

metasqhmatismì P tou V : Pu = u an u ∈ W, P u = 0 an u ∈ W⊥ .

DeÐxte ìti o P eÐnai autosuzug c kai ìti P = P2 .

2. JewroÔme èna autosuzug  grammikì metasqhmatismì P tou V tètoion

¸ste P = P2 . DeÐxte ìti upˆrqei dianusmatikìc upìqwroc W tou V


tètoioc ¸ste Pu = u gia kˆje u∈W , kai Pu = 0 gia kˆje u ∈ W ⊥.

135
Kefˆlaio 8

EukleÐdeioi Q¸roi

8.1 Q¸roi me Eswterikì Ginìmeno

Orismìc 8.1.1 'Enac dianusmatikìc q¸roc V peperasmènhc diˆstashc pˆ-

nw sto R , efodiasmènoc me èna eswterikì ginìmeno lègetai EukleÐdeioc q¸-

roc.

An V eÐnai ènac EukleÐdeioc q¸roc kai u, v eÐnai dianÔsmata tou V , sum-

bolÐzoume hu, vi to eswterikì ginìmeno twn u kai v .

Prìtash 8.1.1 (Anisìthta Cauchy - Schwarz ) JewroÔme ènan EukleÐdeio

q¸ro V kai u∈V v∈V , . 'Eqoume:

| hu, vi | ≤ hu, ui1/2 hv, vi1/2 .

Epiplèon, | hu, vi | = hu, ui1/2 hv, vi1/2 an kai mìno an ta u kai v eÐnai

grammikˆ exarthmèna.

Apìdeixh An u = 0 ta dÔo mèlh thc anisìthtac eÐnai 0. Upojètoume ìti

hv,ui
u 6= 0 . Jètoume w=v− hu,ui
u. 'Eqoume:

136
hv,ui hv,ui
hw, wi =< v − hu,ui
u, v − hu,ui
u>
hv,ui hv,ui hv,ui2
= hv, vi − hu,ui
hu, vi − hu,ui
hv, ui + hu,ui 2 hu, ui

hv,ui2
= hv, vi − hu,ui
.

Epeid  hw, wi ≥ 0 , èqoume:

hv,ui2
hv, vi − hu,ui
≥ 0 ⇒ |hv, ui| ≤ hu, ui1/2 hv, vi1/2
An ta u, v eÐnai grammikˆ exarthmèna, eÔkola deÐqnoume ìti

|hu, vi| = hu, ui1/2 hv, vi1/2


AntÐstrofa, an |hu, vi| = hu, ui1/2 hv, vi1/2
hv,ui
tìte apì parapˆnw èpetai ìti w=0 kai ˆra v= hu,ui
u. 2

Orismìc 8.1.2 An V eÐnai ènac EukleÐdeioc q¸roc kai u∈V lème nìrma

1/2
(  m koc) tou u ton arijmì hu, ui . Ja sumbolÐzoume kuk th nìrma tou u .

Prìtash 8.1.2 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V . Tìte

1. kλxk = |λ||uk ∀u ∈ V ∀λ ∈ R
, ,

2. kuk ≥ 0 ∀u ∈ V
, kai kuk = 0 ⇔ u = 0

3. | hu, vi | ≤ kukkvk ∀u ∈ V ∀v ∈ V, ,

4. ku + vk ≤ kuk + kvk ∀u ∈ V ∀v ∈ V , ,

Apìdeixh Oi (1), (2) èpontai apì ton orismì thc nìrmac. H (3) èpetai apì

thn prìtash 8.1.1. DeÐqnoume thn (4).

ku + vk ≤ kuk + kvk ⇔ ku + vk2 ≤ (kxk + kyk2 ) ⇔


ku + vk2 ≤ kuk2 + kvk2 + 2kxkkyk ⇔
hu + v, u + vi ≤ hu, ui + hv, vi + 2kukkvk ⇔
hu, ui + hv, vi + 2 hu, vi ≤ hu, ui + hv, vi + 2kuk · kvk ⇔ hu, vi ≤ kukkvk .

H teleutaÐa anisìthta èpetai apì thn (3). 2


JumÐzoume ìti se ènan EukleÐdeio q¸ro V dÔo dianÔsmata x, y lègontai

kˆjetai (  orjog¸nia) an hx, yi = 0 .

137
Prìtash 8.1.3 (Pujagìreio Je¸rhma) JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V
kai dÔo dianÔsmata u, v tou V . 'Eqoume:

2 2 2
ku + vk = kuk + kvk ⇔ hu, vi = 0 .

Apìdeixh

ku + vk2 = kxk2 + kyk2 ⇔ hu + v, u + vi = hu, ui + hv, vi ⇔


hu, ui + hv, vi + 2 hu, vi = hu, ui + hv, vi ⇔ hu, vi = 0 . 2

L mma 8.1.1 JewroÔme m dianÔsmata e1 , e2 , ...em s' ènan EukleÐdeio q¸ro

V . Upojètoume ìti ei 6= 0 ∀i 1 ≤ i ≤ m
, , kai ìti hei , ej i = 0 gia i 6= j, 1 ≤
i ≤ m, 1 ≤ j ≤ m . Tìte ta e1 , e2 , ...em eÐnai grammikˆ anexˆrthta.

Apìdeixh Upojètoume ìti ta e1 e2 , ...em eÐnai grammikˆ exarthmèna. Tìte

upˆrqoun m pragmatikoÐ arijmoÐ λ1 , λ2 , ...λm ìqi ìloi Ðsoi me 0 tètoioi ¸ste:

m
X
λi ei = 0.
i=1

Gia kˆje k me 1≤k≤m , èqoume:

* m
+ m
X X
ek , λi ei =0⇒ λi hek , ei i = 0 ⇒ λk hek , ek i = 0 ⇒ λk = 0
i=1 i=1

'Ara λk = 0 ∀k, 1 ≤ k ≤ m . Autì eÐnai ˆtopo giatÐ upojèsame ìti ta λi


den eÐnai ìla 0. 'Ara ta e1 , e2 , ...em eÐnai grammikˆ anexˆrthta. 2

Je¸rhma 8.1.1 (OrjogwniopoÐhsh katˆ Gram-Schmidt ) JewroÔme ènan Eu-

kleÐdeio q¸ro V . JewroÔme mia bˆsh (u1 , u2 , ..., un ) tou V . Upˆrqoun dianÔ-

smata v1 , v2 , ..., vn tou V tètoia ¸ste:

1. vi 6= 0, ∀i, 1 ≤ i ≤ n .

138
2. hvi , vj i = 0 gia i 6= j, 1 ≤ i ≤ n, 1 ≤ j ≤ n .

3. Gia kˆje m, 1 ≤ m ≤ n to vm eÐnai grammikìc sunduasmìc twn u1 , u2 , ...um .

Apìdeixh

DeÐqnoume ton isqurismì me epagwg  sto n : Gia n=1 , jètoume v 1 = u1 .

0
JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro V pou prˆgetai apo ta u1 , u2 , ..., un−1 kai

thn bˆsh (u1 , u2 , ..., un−1 ) tou V0 . Apo thn upìjesh thc epagwg c upˆrqoun

n−1 dianÔsmata v1 , v2 , ..., vn−1 pou ikanopoioÔn tic sunj kec tou Jewr ma-

toc. JewroÔme ton EukleÐdeio q¸ro V kai thn bˆsh (u1 , u2 , ..., un ) tou V .

Jètoume

n−1
X hun , vi i
v n = un − vi
i=1
hvi , vi i

DeÐqnoume ìti ta v1 , ..., vn ikanopoioÔn tic sunj kec tou Jewr matoc. Oi

(2) kai (3) epalhjeÔontai ˆmesa.

DeÐqnoume ìti vn 6= 0 . Prˆgmati an, vn = 0 tìte èpetai apì thn upìjesh

thc epagwg c ìti to un eÐnai grammikìc sunduasmìc twn u1 , u2 , ..., un−1 , pou

eÐnai ˆtopo. 2

To Pìrisma 8.1.1 eÐnai mia eidik  perÐptwsh tou Jewr matoc 7.5.1. DÐ-

noume mia apìdeixh tou pou qrhsimopoieÐ to Je¸rhma 8.1.1

Pìrisma 8.1.1 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V . Upˆrqei mia orjokano-

nik  bˆsh tou V .

Apìdeixh Apì to Je¸rhma 8.1.1 upˆrqei mia orjog¸nia bˆsh (v1 , v2 , ...vn )
tou V . Jètoume wi = vi /kvi k, ∀i me 1≤i≤n . H (w1 , w2 , ..., wn ) eÐnai mia

orjokanonik  bˆsh tou V . 2

139
Prìtash 8.1.4 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V kai mia orjokanonik 

bˆsh (e1 , e2 , ...en ) tou V . An u∈V , tìte

n
X
u= hu, ei i ei .
i=1

Apìdeixh Upˆrqoun λ1 , λ2 , ...λn sto R tètoia ¸ste

n
X
u= λi ei
i=1

'Eqoume:
* n +
X
hu, ej i = λi ei , ej = λj
i=1

∀j me 1≤j≤n 2

8.2 GrammikoÐ metasqhmatismoÐ se ènan Eu-

kleÐdeio q¸ro

Prìtash 8.2.1 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V kai mia orjokanonik 

bˆsh (e1 , e2 , ...en ) tou V . JewroÔme èna grammikì metasqhmatismì T tou V .

An A eÐnai o pÐnakac tou T wc proc thn (e1 , e2 , ...en ) tìte o pÐnakac tou T∗
wc proc thn (e1 , e2 , ...en ) eÐnai o At .

Apìdeixh An B eÐnai o pÐnakac tou T∗ èqoume: βij = hT ∗ ej , ei i = hei , T ∗ ej i =


hT ei , ej i = aji gia 1≤i≤n 1≤j≤n , . 2

Prìtash 8.2.2 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V kai mia orjokanonik 

bˆsh (e1 , e2 , ...en ) tou V . JewroÔme èna grammikì metasqhmatismì T tou V


kai sumbolÐzoume A ton pÐnaka tou T wc proc thn bˆsh (e1 , e2 , ...en )
.

140
1. O T eÐnai summetrikìc an kai mìnon an o A eÐnai summetrikìc.

2. O T eÐnai orjog¸nioc an kai mìnon an o A eÐnai orjog¸nioc.

Apìdeixh 'Epetai apì thn prìtash 7.3.4 kai thn prìtash 7.3.2. 2

Prìtash 8.2.3 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V .

1. To sÔnolo twn summetrik¸n grammik¸n metasqhmatism¸n tou V eÐnai

grammikìc q¸roc.

2. To sÔnolo twn orjog¸niwn grammik¸n metasqhmatism¸n tou V eÐnai

omˆda.

Apìdeixh To (1) eÐnai ˆmeso. To (2) prokÔptei apo thn Prìtash 7.3.1.

8.3 Orjèc probolèc, Orjèc SummetrÐec

Prìtash 8.3.1 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V kai èna dianusmatikì


upìqwro W tou V . Tìte W ⊕W =V .

Apìdeixh Apì to Pìrisma 2.5.3 èqoume. dim(W + W ⊥ ) + dim(W ∩ W ⊥ ) =


dim W + dim W ⊥ . Apìthn Prìtash 7.2.3 dim V = dim W + dim W ⊥ kai ˆra

dim(W + W ⊥ ) + dim W ∩ W ⊥ ) = dim V . Epeid  W ∩ W ⊥ = {0} , èqoume

⊥ ⊥
V =W +W kai ˆra V =W ⊕W . 2

Orismìc 8.3.1 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V kai ènan dianusmatikì

upìqwro W tou V . An x∈V , tìte x = x1 + x2 me x1 ∈ W x2 ∈ W ⊥


, kai

ta x 1 , x2 eÐnai monadikˆ me autèc tic idiìthtec. H apeikìnish P :V →V pou

orÐzetai: P x = x1 lègetai orj  probol  tou V tou W .

141
Prìtash 8.3.2 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V , èna dianusmatikì upì-

qwro W tou V kai mia orjokanonik  bˆsh (e1 , e2 , ...ek ) tou W . SumbolÐzoume

P thn orj  probol  tou V epÐ tou W . Tìte:

k
X
Px = hx, ei i ei , ∀x ∈ V.
i=1

Apìdeixh 'Epetai apì thn Prìtash 8.1.4. 2

Parˆdeigma 8.3.1 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R2 efodiasmèno me to

eswterikì ginìmeno:

h(x1 , x2 ), (y1 , y2 )i = x1 y1 + x2 y2 .

kai ton dianusmatikì upìqwro W = {(x, y) ∈ R2 : x + y = 0} tou R2 .

UpologÐzoume thn orj  probol  P pˆnw ston W . To diˆnusma

1 −1
(√ , √ )
2 2

eÐnai mia orjokanonik  bˆsh tou W kai apo thn Prìtash 8.3.2 èqoume

 
1 −1 1 −1
P (x, y) = (x, y), ( √ , √ ) ( √ , √ )
2 2 2 2

x−y y−x
( , )
2 2
Prìtash 8.3.3 JewroÔme èna EukleÐdeio q¸ro V kai èna dianusmatikì u-

pìqwro W tou V . SumbolÐzoume P thn orj  probol  tou V epÐ tou W . Tìte:

1. H P eÐnai grammik  apeikìnish.

2. P2 = P .

3. P = P∗ .

142
4. Im P = W Ker P = W ⊥
, .

5. An x∈V tìte kx − P xk ≤ kx − yk ∀y ∈ W , .

6. kxk2 = kP xk2 + k(IV − P )xk2 ∀x ∈ V , .

Apìdeixh 'Epetai apo thn Prìtash 8.3.2.

Orismìc 8.3.2 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V kai èna dianusmatikì

upìqwro W tou V . An x∈V , tìte x = x1 + x2 me x1 ∈ W x2 ∈ W ⊥


, kai

ta x 1 , x2 eÐnai monadikˆ me autèc tic idiìthtec. H apeikìnish S:V →V pou

orÐzetai Sx = x1 − x2 lègetai orj  summetrÐa wc proc ton W .

Prìtash 8.3.4 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V , èna dianusmatikì upì-

qwro W tou V , mia orjokanonik  bˆsh (e1 , e2 , ...ek ) tou W kai mia orjokano-

nik  bˆsh (ek+1 , ...en ) tou W⊥ . SumbolÐzoume S thn orj  summetrÐa wc proc

ton W . Tìte

k
X n
X
Sx = hx, ei i ei − hx, ei i ei
i=1 i=k+1

Apìdeixh JewroÔme x ∈ V . H (e1 , e2 , ...en ) eÐnai mia orjokanonik  bˆsh

tou V , ˆra apì thn Prìtash 8.1.4 èpetai ìti

n
X
x= hx, ei i ei
i=1

T¸ra, an

k
X k
X
x1 = hx, ei i ei , x2 = hx, ei i ei
i=1 i=k+1

èqoume: x = x1 + x2 x1 ∈ W x2 ∈ W ⊥
, , . 'Ara

143
k
X n
X
Sx = x1 − x2 = hx, ei i ei − hx, ei i ei
i=1 i=k+1

Prìtash 8.3.5 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V kai èna dianusmatikì

q¸ro W tou V . SumbolÐzoume S thn orj  summetrÐa wc proc ton W . Tìte:

1. H S eÐnai grammik  apeikìnish.

2. S 2 = IV .

3. S = S∗ .

4. SS ∗ = S ∗ S = IV .

Apìdeixh 'Epetai apì thn prìtash 8.3.4. 2

8.4 DiagwnopoÐhsh SummetrikoÔ GrammikoÔ Me-

tasqhmatismoÔ

L mma 8.4.1 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V kai ènan summetrikì gram-

mikì metasqhmatismì T tou V . Oi idiotimèc tou T eÐnai pragmatikoÐ arijmoÐ.

IdiodianÔsmata pou antistoiqoÔn se diaforetikèc idiotimèc eÐnai kˆjeta.

Apìdeixh SumbolÐzoume A ton pÐnaka tou T wc proc mia orjokanonik 

bˆsh tou V . Ja deÐxoume ìti oi idiotimèc tou A eÐnai pragmatikoÐ arijmoÐ.

JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro Cn efodiasmèno me to eswterikì ginìmeno

n
X
hx, yiCn = xi yi ,
i=1

144
ìpou x = (x1 , x2 , ..., xn ) kai y = (y1 , y2 , ..., yn ) eÐnai sto Cn . OrÐzoume ènan

grammikì metasqhmatismì tou T̃ tou Cn wc ex c: T̃ x = Ax . O pÐnakac tou

n
T̃ wc proc thn kanonik  bˆsh tou C eÐnai o A . O T̃ eÐnai autosuzug c kai

apo thn Prìtash 7.5.9 oi idiotimèc tou eÐnai pragmatikèc. 'Ara oi idiotimèc

tou T eÐnai pragmatikèc.

DeÐqnoume ìti idiodianÔsmata pou antistoiqoÔn se diaforetikèc idiotimèc

eÐnai kˆjeta. An λ, µ eÐnai diaforetikèc idiotimèc tou T me idiodianÔsmata v, u


èqoume:

hT v, ui = hv, T ui ⇒ λ hv, ui = µ hv, ui , ˆra hv, ui = 0.


2

Prìtash 8.4.1 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V kai èna summetrikì gram-

mikì metasqhmatismì T tou V . Upˆrqei mia orjokanonik  bˆsh tou V pou

apoteleÐtai apì idiodianÔsmata tou T .

Apìdeixh Me epagwg  sthn diˆstash tou V . JewroÔme èna idiodiˆnusma x


tou T pou antistoiqeÐ se mia idiotim  λ tou T . Jètoume W = Rx . DeÐqnoume

⊥ ⊥
ìti an y∈W , tìte Ty ∈ W . Eqoume hx, T yi = hT x, yi = λ hx, yi . Ara

an to y eÐnai kˆjeto sto x tìte to Ty eÐnai kˆjeto sto x . O periorismìc

tou T ston W⊥ orÐzei èna grammikì metasqhmatismì tou W⊥ o opoÐoc eÐnai

summetrikìc. Apì thn upìjesh thc epagwg c upˆrqei mia orjokanonik  bˆsh

(e1 , e2 , ...ek ) tou W⊥ pou apoteleÐtai apì idiodianÔsmata tou T . Jètoume

eκ+1 = x/ kxk .

H (e1 , e2 , ...ek , ek+1 ) eÐnai orjokanonik  bˆsh tou V kai apoteleÐtai apì

idiodianÔsmata tou T . 2

Pìrisma 8.4.1 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V kai ènan summetrikì

grammikì metasqhmatismì T tou V . Upˆrqei mia orjokanonik  bˆsh tou

V wc proc thn opoÐa o pÐnakac tou T eÐnai diag¸nioc.

145
Apìdeixh 'Amesh apì thn prìtash 8.4.1.

Pìrisma 8.4.2 JewroÔme èna summetrikì n×n pÐnaka A me pragmatikoÔc

suntelestèc. Upˆrqei ènac orjog¸nioc n×n pÐnakac Q tètoioc ¸ste o Qt AQ


na eÐnai diag¸nioc.

Apìdeixh JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro Rn efodiasmèno me eswterikì

ginìmeno

n
X
h(x1 , x2 , ...xn ), (y1 , y2 , ...yn )i = xi yi
i=1

SumbolÐzoume (e1 , e2 , ...en ) thn kanonik  bˆsh tou Rn kai T ton grammikì

metasqhmatismì tou Rn tou opoÐou o pÐnakac wc proc thn (e1 , e2 , ...en ) eÐnai

o A . O T eÐnai summetrikìc grammikìc metasqhmatismìc. Apì to Pìrisma

8.4.1 upˆrqei mia orjokanonik  bˆsh (g1 , g2 , ...gn ) tou Rn wc proc thn opoÐa

o pÐnakac tou T eÐnai diag¸nioc. Ara, an Q eÐnai pÐnakac allag c bˆshc apì

thn (g1 , g2 , ...gn ) sthn (e1 , e2 , ...en ) o pÐnakac Qt AQ eÐnai diag¸nioc.

Gia na apodeÐxoume to Pìrisma arkeÐ na deÐxoume ìti o Q eÐnai orjog¸nioc.

'Eqoume Q = (qij ) gia 1≤i≤n 1≤j≤n , kai ta qij ikanopoioÔn tic sqèseic:

n
X
gj = qij ei
i=1

∀j me 1≤j≤n .

UpologÐzoume ton Qt Q . To stoiqeÐo sthn (i, j) jèsh tou pÐnaka autoÔ

eÐnai to

n
X
qki qkj = hgi , gj i
k=1

Epeid  h (g1 , g2 , ...gn ) eÐnai orjokanonik  bˆsh, Qt Q = I . 2

146
8.5 Ask seic

'Askhsh 8.5.1 An u, v eÐnai dianÔsmata s' èna EukleÐdeio q¸ro, tètoia ¸ste

kuk = kvk deÐxte ìti ta u + v, u − v eÐnai kˆjeta. D¸ste gewmetrik  eikìna

autoÔ tou apotelèsmatoc.

'Askhsh 8.5.2 An V eÐnai EukleÐdeioc q¸roc kai u, v eÐnai ston V , tìte:

ku + vk2 + ku − vk2 = 2kuk2 + 2kvk2 .

'Askhsh 8.5.3 An V eÐnai EukleÐdeioc q¸roc kai U, W upìqwroi tou V ,

deÐxte ìti:

(U + W )⊥ = U ⊥ ∩ W ⊥ , (U ∩ W )⊥ = U ⊥ + W ⊥ .

'Askhsh 8.5.4 Pn = {p(x) ∈ R[x] : deg p(x) ≤ n}


Jètoume . DeÐxte ìti h

R1
apeikìnish (p(x), q(x)) → −1 p(x)q(x)dx eÐnai èna eswterikì ginìmeno ston

Pn . Gia n=3 , h (1, x, x2 , x3 ) eÐnai bˆsh tou Pn . BreÐte thn orjokanonik 

bˆsh pou prokÔptei me thn orjokanonikopoÐhsh katˆ Gram-Schmidt .

'Askhsh 8.5.5 BreÐte èna eswterikì ginìmeno ston R2 tètoio ¸ste

h(1, 0)(0, 1)i = 2.

'Askhsh 8.5.6 DÐnetai EukleÐdeioc q¸roc V kai ènac autosuzug c grammi-

kìc metasqhmatismìc T tou V . DeÐxte ìti: Ker T 2 = Ker T.

'Askhsh 8.5.7 An V eÐnai EukleÐdeioc q¸roc kai T ∈ L(V ) eÐnai tètoioc

¸ste T ∗ = −T , deÐxte ìti: dim Im T eÐnai ˆrtioc.

'Askhsh 8.5.8 DÐnetai EukleÐdeioc q¸roc V kai T ∈ L(V ) tètoioc ¸ste


T = −T. DeÐxte ìti (T u, u) = 0, ∀u ∈ V.

147
'Askhsh 8.5.9 DÐnetai EukleÐdeioc q¸roc V kai dÔo summetrikoÐ grammikoÐ

metasqhmatismoÐ T kai S tou V . DeÐxte ìti o TS eÐnai summetrikìc an kai

mìnon an T S = ST .

'Askhsh 8.5.10 DÐnetai EukleÐdeioc q¸roc V kai T ∈ L(V ) . DeÐxte ìti:

Im T ∗ = (Ker T )⊥ .

'Askhsh 8.5.11 JewroÔme pˆnw ston R2 to eswterikì ginìmeno

((x1 , x2 )(y1 , y2 )) → x1 x2 + y1 y2 .

DeÐxte ìti an Tθ eÐnai o grammikìc metasqhmatismìc tou R2 pou èqei gia

pÐnaka
!
cos θ − sin θ
sin θ cos θ

wc proc th bˆsh ((1, 0), (0, 1)) tou R2 , tìte kTθ xk = kxk , ∀x ∈ R2 .

'Askhsh 8.5.12 DÐnetai EukleÐdeioc q¸roc V . DeÐxte ìti mia probol  P


eÐnai orj  probol  an kai mìnon an P = P∗ .

'Askhsh 8.5.13 DÐnetai EukleÐdeioc q¸roc V kai T ∈ L(V ) . DeÐxte ìti ta

parakˆtw eÐnai isodÔnama:

1. O T eÐnai orjog¸nioc.

2. Upˆrqei miˆ orjokanonik  bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou V tètoia ¸ste h

(T e1 , T e2 , ..., T en ) na eÐnai orjokanonik  bˆsh tou V .

3. An (e1 , e2 , ..., en ) eÐnai miˆ orjokanonik  bˆsh tou V , tìte h (T e1 , T e2 , ..., T en )


eÐnai orjokanonik  bˆsh tou V .

148
'Askhsh 8.5.14 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro Rn efodiasmèno me to

eswterikì ginìmeno:

n
X
h(x1 , x2 , ..., xn ), (y1 , y2 , ..., yn )i = xi yi .
i=1

DeÐxte ìti ta parakˆtw eÐnai isodÔnama gia ènan n×n pÐnaka A me pragma-

tikoÔc suntelestèc:

1. O A eÐnai orjog¸nioc.

2. Oi grammèc tou A eÐnai orjokanonik  bˆsh tou Rn .

3. Oi st lec tou A eÐnai orjokanonik  bˆsh tou Rn .

4. Upˆrqei miˆ orjokanonik  bˆsh (e1 , e2 , ..., en ) tou Rn tètoia ¸ste h

(Ae1 , Ae2 , ..., Aen ) na eÐnai orjokanonik  bˆsh tou Rn .

5. An (e1 , e2 , ..., en ) eÐnai miˆ orjokanonik  bˆsh tou Rn , tìte h (Ae1 , Ae2 , ..., Aen )
n
eÐnai orjokanonik  bˆsh tou R .

'Askhsh 8.5.15 DÐnetai EukleÐdeioc q¸roc V , ènac dianusmatikìc upìqwroc

W tou V kai ènac grammikìc metasqhmatismìc P tou V . DeÐxte ìti ta

parakˆtw eÐnai isodÔnama:

1. O P eÐnai h orj  probol  pˆnw ston W .

2. 'Eqoume: Im P = W Ker P = W ⊥ P 2 = P
, , .

3. 'Eqoume: Im P = W P 2 = P P = P ∗
, , .

'Askhsh 8.5.16 DÐnetai EukleÐdeioc q¸roc V , ènac dianusmatikìc upìqwroc

W tou V . BreÐte grammikoÔc metasqhmatismoÔc P1 , P2 , P3 tou V tètoiouc

¸ste:

149
1. Im P1 = W Ker P1 = W ⊥ P12 6= P1
, , .

2. Im P2 = W Ker P2 6= W ⊥ P22 = P2
, , .

3. Im P3 6= W Ker P3 = W ⊥ P32 = P3
, , .

'Askhsh 8.5.17 DÐnetai EukleÐdeioc q¸roc V , ènac dianusmatikìc upìqwroc

W tou V . BreÐte grammikoÔc metasqhmatismoÔc P1 , P2 tou V tètoiouc ¸ste:

1. Im P1 = W P12 = P1 P1 6= P1∗
, , .

2. Im P2 = W P22 6= P2 P2 = P2∗
, , .

'Askhsh 8.5.18 DÐnetai EukleÐdeioc q¸roc V kai dÔo orjèc probolèc P1 kai

P2 tou V . Jètoume W1 = Im P1 W2 = Im P2 , , V1 = W1 ∩ (W1 ∩ W2 )⊥ kai


V2 = W2 ∩ (W1 ∩ W2 ) . DeÐxte ìti: P1 P2 eÐnai orj  probol  an kai mìnon an

hu, vi = 0 gia kˆje u ∈ V1 gia kˆje v ∈ V2 .

'Askhsh 8.5.19 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R2 efodiasmèno me to

eswterikì ginìmeno:

h(x1 , x2 ), (y1 , y2 )i = x1 y1 + x2 y2 .

JewroÔme to diˆnusma (3, 4) tou R2 . SumbolÐzoume W ton dianusmatikì upì-

2
qwro tou R pou parˆgetai apo to (3, 4) .

1. BreÐte thn orj  probol  P pˆnw ston W .

2. BreÐte ton pÐnaka tou P wc proc thn kanonik  bˆsh tou R2 .

3. BreÐte ton dianusmatikì upìqwro W⊥ tou R2 .

4. BreÐte mia bˆsh tou R2 wc proc thn opoÐa o pÐnakac tou P eÐnai o

!
1 0
.
0 0

150
'Askhsh 8.5.20 JewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R3 efodiasmèno me to

eswterikì ginìmeno:

h(x1 , x2 , x3 ), (y1 , y2 , y3 )i = x1 y1 + x2 y2 + x3 y3 .

JewroÔme ta diˆnusmata (1, 0, 0) kai (0, 1, 2) tou R3 . SumbolÐzoume W ton

3
dianusmatikì upìqwro tou R pou parˆgetai apo ta dianÔsmata (1, 0, 0) kai

(0, 1, 2) tou R3 .

1. BreÐte thn orj  probol  P pˆnw ston W .

2. BreÐte ton pÐnaka tou P wc proc thn kanonik  bˆsh tou R3 .

3. BreÐte ton dianusmatikì upìqwro W⊥ tou R3 .

4. BreÐte mia bˆsh tou R3 wc proc thn opoÐa o pÐnakac tou P eÐnai o

 
1 0 0
 
0 1 0 .
 
0 0 0

'Askhsh 8.5.21 JewroÔme ton 2×2 pÐnaka A me pragmatikoÔc suntelestèc:

!
a b
A= .
b c

BreÐte ènan orjog¸nio 2×2 pÐnaka B tètoio ¸ste o pÐnakac BAB t na eÐnai

diag¸nioc.

151
Kefˆlaio 9

Susqetismènoi Upìqwroi

Se autì to kefˆlaio ìloi oi dianusmatikoÐ q¸roi pou jewroÔme eÐnai dianu-

smatikoÐ q¸roi peperasmènhc diˆstashc pˆnw sto R .

9.1 Susqetismènoi Upìqwroi

Orismìc 9.1.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R . Ena upo-

sÔnolo A tou V lègetai susqetismènoc upìqwroc tou V an:

x ∈ A y ∈ A λ ∈ R µ ∈ R λ + µ = 1 ⇒ λx + µy ∈ A
, , , ,

Prìtash 9.1.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R kai èna

uposÔnolo A tou V . O A eÐnai susqetismènoc upìqwroc tou V an kai mìno

an gia kˆje n∈N :

Pn Pn
xi ∈ A, λi ∈ R, ∀i me 1≤i≤n ,
i=1 λi = 1 ⇒ i=1 λi x i ∈ A

Apìdeixh EÐnai fanerì ìti an isqÔei h sunj kh tìte o A eÐnai susqetismènoc

upìqwroc tou V . Upojètoume ìti o A eÐnai susqetismènoc upìqwroc tou V .

152
DeÐqnoume ìti isqÔei h sunj kh me epagwg  sto n . Upojètoume ìti h sunj kh

isqÔei gia n kai ja deÐxoume ìti isqÔei gia n+1 .

JewroÔme x1 , x2 , ...xn+1 sto A kai λ1 , ...λn+1 sto R tètoia ¸ste

n+1
X
λi = 1
i=1

Gia k ∈N 1≤k ≤n+1


, jètoume

n+1
X
σk = λi
i=1,i6=k

Upˆrqei k ∈ N σk 6= 0
, . Prˆgmati, an σk = 0 gia kˆje k me 1 ≤ k ≤ n+1
,

èqoume

n+1
X
σk = 0.
k=1

Allˆ
n+1
X n+1
X
σk = n λk = n.
k=1 k=1

'Ara upˆrqei k∈N , tètoio ¸ste σk 6= 0 . 'Eqoume:

n+1
X n+1
X
λi xi = λk xk + σk λi xi /σk .
i=1 i=1,i6=k

Epeid  xi ∈ A gia kˆje i me 1≤i≤n+1 kai

n+1
X
λi σk = 1
i=1,i6=k

èpetai apì thn upìjesh thc epagwg c ìti:

n+1
X
λi xi /σk ∈ A.
i=1,i6=k

153
Epeid  o A eÐnai susqetismènoc upìqwroc kai λk + σk = 1 èpetai ìti:

n+1
X n+1
X
λk xk + σk λi xi /σk = λi xi ∈ A.
i=1,i6=k i=1

An V eÐnai ènac dianusmatikìc q¸roc, W èna uposÔnolo tou V kai x∈V ,

sumbolÐzoume x+W to sÔnolo {x + y : y ∈ W } .

Prìtash 9.1.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R kai èna

dianusmatikì upìqwro W tou V kai x∈V . Tìte o x+W eÐnai susqetismènoc

upìqwroc tou V .

Apìdeixh H apìdeixh eÐnai ˆmesh. 2

Prìtash 9.1.3 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R kai èna

susqetismèno upìqwro A tou V . JewroÔme a ∈ A . Tìte o A−a eÐnai

dianusmatikìc upìqwroc tou V .

Apìdeixh JewroÔme x ∈ A, y ∈ A . Ja deÐxoume ìti x−a+y−a∈A−a .

'Eqoume: x − a + y − a = (x + y − a) − a . Epeid  ta x, y, α an koun ston

A kai x + y − a = 1x + 1y − 1a èpetai ìti to x+y−a ∈ A . 'Ara to

(x + y − a) − a ∈ A − a .

JewroÔme x∈A kai λ∈R . Ja deÐxoume ìti: λ(x − a) ∈ A − a . 'Eqoume:

λ(x − a) = λx + (1 − λ)a − a .

Epeid  ta x, a an koun sto A kai λ+1−λ = 1 , èpetai ìti to λx+(1−λ)a ∈


A . 'Ara to λx + (1 − λ)a − a = λ(x − a) an kei sto A−a . 2

Prìtash 9.1.4 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R kai èna

susqetismèno upìqwro A tou V . JewroÔme a ∈ A, b ∈ A . Tìte A−a = A−b .

154
Apìdeixh JewroÔme x∈A . 'Eqoume x−a = x−a+b−b . Epeid  ta x, a, b
an koun sto A kai x − a + b = 1x − 1a + 1b èpetai ìti to x−a+b∈A ˆra

to (x − a + b) − b = x − a an kei sto A−a . 'Ara A−a ⊆ A−b . 'Omoia

deÐqnoume ìti: A−b⊆A−a . 'Ara A−a=A−b . 2

Orismìc 9.1.2 An V eÐnai dianusmatikìc q¸roc pˆnw sto R A , , susqeti-

smènoc upìqwroc tou V lème diˆstash tou A thn diˆstash tou dianusmatikoÔ

upìqwrou A−a tou V , gia a∈A .

Orismìc 9.1.3 An V eÐnai dianusmatikìc q¸roc sto R diˆstashc n kai A


susqetismènoc upìqwroc tou V diˆstashc n−1 tìte lème ìti o A eÐnai èna

uperepÐpedo.

Orismìc 9.1.4 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R kai ta dia-

nÔsmata x0 , x1 , ...xn tou V . Lème ìti ta x0 , x1 , ...xn eÐnai susqetismèna ane-

xˆrthta an:

Pn Pn
λi ∈ R ∀i 0 ≤ i ≤ n
, ,
i=0 λi = 0 ,
j6=0 λi xi = 0 ⇒ λi = 0, 0 ≤ i ≤ n

Prìtash 9.1.5 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R kai ta dia-

nÔsmata x0 , x1 , ...xn tou V . Tìte: Ta x0 , x1 , ...xn eÐnai susqetismèna anexˆr-

thta an kai mìnon an ta x1 − x0 , x2 − x0 , ...xn − x0 eÐnai grammikˆ anexˆrthta.

Apìdeixh DeÐqnoume ìti an ta x0 , x1 , ...xn den eÐnai susqetismèna anexˆrthta

tìte ta x1 −x0 , x2 −x0 , ...xn −x0 den eÐnai grammikˆ anexˆrthta. Upojètoume

ìti upˆrqoun λ0 , λ1 , ...λn sto R , ìqi ìla 0 tètoia ¸ste

n
X
λi = 0
i=0
kai
n
X
λi xi = 0.
i=0

155
Tìte:

Pn Pn Pn Pn
i=0 λ i x i = 0 ⇒ i=1 λ i x i + λ 0 x 0 = 0 ⇒ i=1 λ i x i − ( i=1 λi ) x0 = 0
Pn
⇒ i=1 λi (xi − x0 ) = 0
Epeid  ta λi me 0≤i≤n den eÐnai ìla 0 kai epeid 

n
X
λi = 0
i=0

èpetai ìti ta λi me 1≤i≤n den eÐnai ìla 0 . 'Ara ta x1 −x0 , xr −x0 , ...xn −
x0 eÐnai grammikˆ exarthmèna.

DeÐqnoume t¸ra ìti an ta x1 − x0 , x2 − x0 , ...xn − x0 den eÐnai grammikˆ a-

nexˆrthta tìte ta x0 , x1 ...xn den eÐnai susqetismèna anexˆrthta. Upojètoume

ìti upˆrqoun λ1 , λ2 , ...λn sto R , ìqi ìla 0 tètoia ¸ste

n
X
λi (xi − x0 ) = 0
i=1

Tìte:

Pn Pn
λi xi − ( ni=1 λi ) x0 = 0
P
i=1 λi (xi − x0 ) = 0 ⇒ i=1
Epeid 

n
X n
X
λi − λi = 0
i=1 i=1

kai epeid  ta λi me 1 ≤ i ≤ n den eÐnai ìla 0 , ta x0 , x1 , ...xn den eÐnai

susqetismèna anexˆrthta. 2

9.2 Susqetismènec ApeikonÐseic

Orismìc 9.2.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R kai dÔo

susqetismènouc upìqwrouc A kai B tou V . Mia apeikìnish f : A → B

156
lègetai susqetismènh an:

x∈A y∈A λ∈R


, , , me R λ + µ = 1 ⇒ f (λx + µy) = λf (x) + µf (y

Prìtash 9.2.1 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro pˆnw sto R kai dÔo su-

sqetismènouc upìqwrouc A kai B tou V . Mia apeikìnish f :A→B eÐnai

susqetismènh an kai mìnon an

n
X
n ∈ N, x ∈ A, λi ∈ R, ∀i, 1 ≤ i ≤ n, λi = 1
i=1

n
! n
X X
⇒f λi x i = λi f (xi ) .
i=1 i=1

Apìdeixh H apìdeixh eÐnai ˆmesh. 2

Prìtash 9.2.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R , dÔo su-

sqetismènouc upìqwrouc A kai B tou V α∈A


, kai β∈B . Tìte an L eÐnai

mia grammik  apeikìnish: L:A−α →B−β , h apeikìnish fL : A → B pou

orÐzetai: fL (x) = L(x − α) + β eÐnai susqetismènh.

Apìdeixh H apìdeixh eÐnai ˆmesh. 2

Prìtash 9.2.3 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R , dÔo su-

sqetismènouc upìqwrouc A kai B tou V kai mia susqetismènh apeikìnish

f :A→B . Tìte:

1. An a∈A h apeikìnish Lαf : A − a → B − f (a) pou orÐzetai Laf (x) =


f (x + a) − f (a) eÐnai grammik  apeikìnish.

2. An a∈A b∈A , tìte Laf = Lbf .

157
Apìdeixh (1) JewroÔme x∈A−a y ∈A−a , . Ja deÐxoume ìti:

Laf (x + y) = Laf (x) + Laf (y) . 'Eqoume:

Lαf (x + y) = f (x + y + a) − f (a) = f (x + a + y + a − a) − f (a)


Epeid  ta x+a y+a a
, , an koun ston A kai

x + a + y + a − a = 1(x + a) + 1(y + a) − 1a èqoume

f (x + a + y + a − a) − f (a) = f (x + a) + f (y + a) − f (a) − f (a)


= Laf (x) + Laf (y) .

'Ara Laf (x + y) = Laf (x) + Laf (y) .

JewroÔme x∈A λ∈R , . Ja deÐxoume ìti: Laf (λx) = λLaf (x) . 'Eqoume

Laf (λx) = f (λx + a) − f (a) = f (λ(x + a) + (1 − λ)a) − f (a) .

Epeid  ta x+a a
, an koun ston A èqoume:

f (λ(x + a) + (1 − λ)a) − f (a) = λf (x + a) + (1 − λ)f (a) − f (a) =


λ(f (x + a) − f (a)) = λLaf (x) . 'Ara Laf (λx) = Laf (x) .

(2) JewroÔme x∈A−a . Ja deÐxoume ìti: Laf (x) = Lbf (x) . 'Eqoume:

Laf (x) = f (x + a) − f (a) = f (x + a + x + b − (x + b)) − f (a)


Epeid  ta x+a x+b
, an koun ston A kai:

x + a + x + b − (x + b) = 1(x + a) + 1(x + b) − 1(x + b) èqoume:

f (x + a + x + b − (x + b)) − f (a) = f (x + a) + f (x + b) − f (x + b) − f (a)


= f (x + b) − (−f (x + a) + f (x + b) + f (a))
Epeid  ta x+a x+b , an koun ston A kai −(x + a) + (x + b) + a =
−1(x + a) + 1(x + b) + 1a èqoume

f (x + b) − (−f (x + a) + f (x + b) + f (a)) =
f (x + b) − f (−(x + a) + x + b + a) = f (x + b) − f (b)
'Ara Laf (x) = Lbf (x) . 2

Orismìc 9.2.2 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V pˆnw sto R , dÔo su-

sqetismènouc upìqwrouc A kai B tou V kai mia susqetismènh apeikìnish:

f :A→B . An a∈A ja sumbolÐzoume Lf thn apeikìnish Laf kai ja lème ìti

eÐnai to grammikì mèroc thc f .

158
9.3 Ask seic

'Askhsh 9.3.1 Exetˆste poia apì ta parakˆtw uposÔnola tou R2 eÐnai su-

2
sqetismènoi upìqwroi tou R :

1. R2

2. {(x, y) ∈ R2 : x − y = 2}

3. {(x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 = 1}

4. {(x, y) ∈ R2 : 3x − y = 1}

5. {(x, y) ∈ R2 : x ≥ 0}

'Askhsh 9.3.2 DeÐxte ìti h f eÐnai susqetismènh apeikìnish apì ton R2


ston R2 an kai mìnon an upˆrqoun pragmatikoÐ arijmoÐ α1 , α2 , α3 , β1 , β2 , β3
tètoioi ¸ste

f (x, y) = (α1 x + α2 y + α3 , β1 x + β2 y + β3 ), ∀(x, y) ∈ R2 .

'Askhsh 9.3.3 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai mia susqetismènh

apeikìnish f :V →V pou eÐnai 1−1 kai epÐ. DeÐxte ìti h f −1 eÐnai susqe-

tismènh apeikìnish.

'Askhsh 9.3.4 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V kai mia susqetismènh

apeikìnish f : V → V. DeÐxte ìti

1. H f eÐnai 1−1 an kai mìnon an to grammikì mèroc thc eÐnai 1−1

2. H f eÐnai epÐ an kai mìnon an to grammikì mèroc thc eÐnai epÐ.

'Askhsh 9.3.5 JewroÔme ènan EukleÐdeio q¸ro V diˆstashc 2 kai mia orjo-

kanonik  bˆsh (e1 , e2 ) tou V . DeÐxte ìti h apeikìnish f :V →V pou orÐzetai:

f (x) = hx, e1 i e1 − hx, e2 i e2 + 2e1 ∀x ∈ V eÐnai susqetismènh apeikìnish kai

breÐte to grammikì mèroc thc.

159
'Askhsh 9.3.6 DÐnetai h apeikìnish f : R2 → R 2 pou orÐzetai: f (x, y) =
(3x + 1, −x), ∀(x, y) ∈ R2 . DeÐxte ìti h f eÐnai susqetismènh kai breÐte to

grammikì mèroc thc.

'Askhsh 9.3.7 DÐnetai ènac dianusmatikìc q¸roc V . DeÐxte ìti:

1. An f, g eÐnai susqetismènec apeikonÐseic apì ton V ston V tìte h f +g


eÐnai susqetismènh apeikìnish apì ton V ston V.

2. An f eÐnai susqetismènh apeikìnish apì ton V ston V kai λ∈R , tìte

h λf eÐnai susqetismènh apeikìnish apì ton V ston V .

'Askhsh 9.3.8 DÐnetai ènac dianusmatikìc q¸roc V . DeÐxte ìti:

1. An f, g, h eÐnai susqetismènec apeikonÐseic apì ton V ston V tìte: (f +


g)h = f h + gh.

2. H isìthta h(f + g) = hf + hg den isqÔei pˆnta gia susqetismènec

apeikonÐseic f, g, h apì ton V ston V.

3. An f, g eÐnai susqetismènec apeikonÐseic apì ton V ston V kai λ∈R


tìte λ(f g) = (λf )g

4. H Ðsìthta λ(f g) = f (λg) den isqÔei pˆnta gia susqetismènec apeikonÐ-

seic f, g apì ton V ston V kai λ ∈ R.

'Askhsh 9.3.9 DÐnontai 3 susqetismèna anexˆrthta dianÔsmata x 1 , x2 , x3


2 2
tou R kai 3 dianÔsmata y 1 , y 2 , y3 tou R. DeÐxte ìti upˆrqei mia susqetismènh

apeikìnish f : R 2 → R2 tètoia ¸ste f (xi ) = yi , ∀i , 1 ≤ i ≤ 3.

'Askhsh 9.3.10 JewroÔme èna dianusmatikì q¸ro V diˆstashc n pˆnw sto

R kai n+1 susqetismèna anexˆrthta dianÔsmata x0 , x1 , x2 , ..., xn tou V .

DeÐxte ìti ∀x ∈ V , upˆrqoun pragmatikoÐ arijmoÐ λ0 , λ1 , λ2 , ..., λn tètoioi ¸ste

n
X Xn
λi = 1 kai λi xi = x.
i=0 i=0

160
'Askhsh 9.3.11 DeÐxte ìti mia eujeÐa sto R2 den mporeÐ na perièqei 3 su-

sqetismèna anexˆrthta dianÔsmata.

161
Kefˆlaio 10

IsometrÐec enìc EukleÐdeiou

q¸rou

10.1 IsometrÐec

S' aut  thn parˆgrafo o V eÐnai ènac EukleÐdeioc q¸roc.

Orismìc 10.1.1 An x∈V g∈V , lème apìstash twn x kai y kai sumbolÐ-

zoume d(x, y) ton arijmì kx − yk .

Prìtash 10.1.1 IsqÔoun ta parakˆtw:

1. d(x, y) = d(y, x) ∀x ∈ V ∀y ∈ V , .

2. d(x, y) ≥ 0 ∀x ∈ V ∀y ∈ V
, kai d(x, y) = 0 ⇔ x = y .

3. d(x, z) ≤ d(x, y) + d(y, z) ∀x ∈ V ∀y ∈ V ∀z ∈ V , , .

Apìdeixh 'Amesh apì thn Prìtash 8.1.2.

Orismìc 10.1.2 Mia apeikìnish F :V →V lègetai isometrÐa an

d(F (x), F (y)) = d(x, y),

162
∀x ∈ V ∀y ∈ V , .

Prìtash 10.1.2 H sÔnjesh isometri¸n eÐnai isometrÐa.

Apìdeixh H apìdeixh eÐnai ˆmesh. 2

Prìtash 10.1.3 An T eÐnai orjog¸nioc grammikìc metasqhmatismìc tou V ,

tìte o T eÐnai isometrÐa.

Apìdeixh JewroÔme x∈V y∈V , . 'Eqoume:

d(T x, T y) = kT x − T yk = kT (x − y)k =
hT (x − y), T (x − y)i1/2 = hx − y, x − yi1/2 = kx − yk = d(x, y) . 2

Orismìc 10.1.3 JewroÔme a∈V . Lème metaforˆ katˆ a kai sumbolÐzoume

Ta thn apeikìnish apì ton V ston V pou orÐzetai: Ta (x) = x + a ∀x ∈ V , .

Prìtash 10.1.4 An a∈V , tìte h Ta eÐnai isometrÐa.

Apìdeixh JewroÔme x∈V g∈V , . 'Eqoume:

d(Ta (x), Ta (y)) = kTa (x) − Ta (y)k = kx + a − (y + a)k


= kx − yk = d(x, y) . 2

Je¸rhma 10.1.1 JewroÔme mia isometrÐa F tou V . Upˆrqei mia metaforˆ

T kai ènac orjog¸nioc grammikìc metasqhmatismìc G tou V tètoioc ¸ste F =


TG . Epiplèon, an T1 eÐnai mia metaforˆ kai G1 ènac orjog¸nioc grammikìc

metasqhmatismìc tou V tètoioc ¸ste F = T1 G1 , tìte T1 = T G1 = G


, .

Apìdeixh DeÐqnoume pr¸ta ìti an F eÐnai mia isometrÐa tou V tètoia ¸ste

F (0) = 0 , tìte h F eÐnai orjog¸nioc grammikìc metasqhmatismìc tou V .

1. DeÐqnoume ìti kF (x)k = kxk ∀x ∈ V , . 'Eqoume: kxk = d(0, x) =


d (F (0), F (x)) = d (0, f (x)) = kF (x)k

163
2. DeÐqnoume ìti hF (x), F (y)i = hx, yi ∀x ∈ V , , ∀y ∈ V . 'Eqoume:

d (F (x), F (y)) = d(x, y) ⇒ kF (x) − F (y)k = kx − yk . 'Ara:

hF (x) − F (y), F (x) − F (y)i = hx − y, x − yi ⇒


hF (x), F (x)i + hF (y), F (y)i − 2 hF (x), F (y)i
= hx, xi + hy, yi − 2 hx, i ⇒ kF (x)k2 + kF (y)k2
−2 hF (x), F (y)i = kxk2 + kyk2 − 2 hx, yi .

Apì to (1) èpetai ìti hF (x), F (y)i = hx, yi ∀x ∈ V ∀y ∈ V , .

3. DeÐqnoume ìti h F eÐnai grammikìc metasqhmatismìc. JewroÔme mia

orjokanonik  bˆsh (e1 , e2 , ...en ) tou V . Apì ta (1) kai (2) èpetai ìti:

hF (ei ), F (ej )i = 1 an i=j 1≤i≤n 1≤j≤n


, ,

hF (ei ), F (ej )i = 0 an i 6= j 1 ≤ i ≤ n 1 ≤ j ≤ n
, ,

Apì to L mma 8.1.1 èpetai ìti h (F (e1 ), ...F (en )) eÐnai mia orjokanonik 

bˆsh tou V .

JewroÔme x∈V . 'Eqoume:

n
X
x= xi ei
i=1

me xi ∈ R gia 1≤i≤n kai

n
X
F (x) = λi F (ei )
i=1

me λi ∈ R gia 1≤i≤n . 'Eqoume gia k , me 1 ≤ k ≤ n hF (ek ), F (x)i = λk


: kai

hek , xi = xk . Apì to (2) hF (ek ), F (x)i = hek , xi , ˆra λk = xk ∀k 1 ≤ k ≤ n


, , .

'Ara

n
! n
X X
F xi ei = xi F (ei )
i=1 i=1

164
kai h F eÐnai grammikìc metasqhmatismìc tou V .

DeÐqnoume t¸ra to Je¸rhma.

SumbolÐzoume T thn metaforˆ katˆ F (0) . H apeikìnish T −1 F eÐnai iso-

metrÐa tou V kai T −1 F (0) = T −1 (F (0)) = 0 . 'Ara apì ton isqurismì èpetai

ìti h T −1 F eÐnai ènac orjog¸nioc grammikìc metasqhmatismìc G tou V .

−1
'Eqoume: T F = G ⇒ F = TG . Upojètoume ìti upˆrqei mia metaforˆ

T1 kai ènac orjog¸nioc grammikìc metasqhmatismìc G1 tou V tètoioc ¸ste

F = T1 F1 . 'Eqoume: T G = T1 G1 ⇒ T1−1 T = G1 G−1 . H T1−1 T eÐnai metaforˆ

kai T1−1 T (0) =0 . 'Ara T1−1 T =I kai T1 = T G1 = G , . 2

Pìrisma 10.1.1 An h F eÐnai isometrÐa, tìte h F eÐnai susqetismènh apei-

kìnish apì ton V ston V .

Pìrisma 10.1.2 Mia isometrÐa F tou V eÐnai 1−1 kai epÐ apeikìnish. E-

piplèon h F −1 eÐnai isometrÐa.

Apìdeixh Upˆrqei mia metaforˆ T kai ènac orjog¸nioc grammikìc meta-

sqhmatismìc G tou V tètoioc ¸ste F = TG . Sunep¸c h F eÐnai 1−1 kai

epÐ san sÔnjesh 1−1 kai epÐ apeikonÐsewn. 'Eqoume F −1 = G−1 T −1 kai ˆra

−1
h F eÐnai isometrÐa san sÔnjesh isometri¸n. 2

Pìrisma 10.1.3 To sÔnolo twn isometri¸n tou V eÐnai omˆda me prˆxh thn

sÔnjesh apeikonÐsewn.

Pìrisma 10.1.4 JewroÔme mia isometrÐa F tou V . 'Eqoume F (0) = 0 an

kai mìnon an h F eÐnai orjog¸nioc grammikìc metasqhmatismìc tou V .

Je¸rhma 10.1.2 Upojètoume ìti dim V = n . JewroÔme ta dianÔsmata

a0 , a1 , a2 , ..., an kai b0 , b1 , b2 , ..., bn tou V . Upojètoume ìti ta a0 , a1 , ..., an eÐnai

susqetismèna anexˆrthta, kai ìti d(ai , aj ) = d(bi , bj ) ∀i, ∀j me 0 ≤ i ≤ n ,

0≤j≤n . Tìte upˆrqei mia isometrÐa F tou V tètoia ¸ste F (ai ) = bi, ∀i me

165
0≤i≤n . Epiplèon, an G eÐnai mia isometrÐa tou V tètoia ¸ste G(ai ) = bi , ∀i
me 0≤i≤n tìte G=F .

Apìdeixh Jètoume xi = ai − a0 yi = bi − b0 ∀i
, me 1 ≤ i ≤ n . Apì thn

Prìtash 9.1.5 èpetai ìti h (x1 , x2 , ...xn ) eÐnai bˆsh tou V . 'Ara upˆrqei ènac

grammikìc metasqhmatismìc T tou V tètoioc ¸ste T xi = yi ∀i , me 1≤i≤n .

DeÐqnoume ìti o T eÐnai orjog¸nioc. ArkeÐ na deÐxoume ìti an λ1 , λ2 , ...λn kai

µ1 , µ2 , ...µn eÐnai pragmatikoÐ arijmoÐ, tìte:

* n n
+ * n n
+
X X X X
T( λi xi ), T ( µj x j ) = λi x i , µj x j .
i=1 j=1 i=1 j=1

'Eqoume:
* n n
+
X X
T( λi xi ), T ( µj x j ) =
i=1 j=1
* n n
+ n X
n
X X X
= λi y i , µj y j = λi µj hyi , yj i
i=1 j=1 i=1 j=1

kai
* i n
+ n X
n
X X X
λi x i , µj x j = λi µj hxi , xj i .
i=1 j=1 i=1 j=1

'Ara arkeÐ na deÐxoume ìti hxi , xj i = hyi , yj i ∀i , ∀j me 1 ≤ i ≤ n, 1 ≤ j ≤ n .

Apì thn upìjesh èqoume: d(xi , xj ) = d(yi , yj ) ∀i , ∀j me 1 ≤ i ≤ n, 1 ≤


j≤n . 'Ara:

kxi − xj k = kyi − yj k ⇒ hxi − xj , xi − xj i =


= hyi − yj , yi − yj i ⇒ kxi k2 + kxj k2 − 2 hxi , xj i
= kyi k2 + kyj k2 − 2 hyi , yj i .

'Eqoume: kxi k = d(ai , a0 ) = d(bi , b0 ) = kyi k ∀i, 1 ≤ i ≤ n . 'Ara hxi , xj i =


hyi , yj i ∀i, ∀j, 1 ≤ i ≤ n, 1 ≤ j ≤ n . 'Ara o T eÐnai orjog¸nioc.

Jètoume F = Tb0 T T−a0 . H F eÐnai isometrÐa kai F (ai ) = bi ∀i, 1 ≤ i ≤ n


, .

DeÐqnoume ìti an G eÐnai mia isometrÐa tètoia ¸ste G(ai ) = bi ∀i, 0 ≤ i ≤ n ,

166
tìte G=F . Jètoume H = T−a0 F −1 F Ta0 . H H eÐnai isometrÐa kai: H(0) = 0 ,

H(xi ) = xi ∀i, 1 ≤ i ≤ n
, . Apì to Pìrisma 10.1.4 h H eÐnai orjog¸nioc

grammikìc metasqhmatismìc kai epeid  H(xi ) = xi ∀i, 1 ≤ i ≤ n H = I , .

'Ara T−a0 F −1 GTa0 = I ⇒ F = G . 2

10.2 H IsometrÐa san SÔnjesh Summetri¸n

S' aut  thn parˆgrafo o V eÐnai ènac EukleÐdeioc q¸roc.

Orismìc 10.2.1 JewroÔme èna uperepÐpedo H tou V kai h∈H . An x∈V


lème ìti to x eÐnai kˆjeto ston H kai sumbolÐzoume x⊥H , an to x eÐnai kˆjeto

ston dianusmatikì upìqwro H −h .

Prìtash 10.2.1 JewroÔme èna uperepÐpedo H tou V kai x ∈ V . Tìte

upˆrqoun x 1 , x2 ston V me x1 ∈ H, x2 ⊥H tètoia ¸ste x = x1 + x2 . Epiplèon

ta x 1 , x2 eÐnai monadikˆ me tic parapˆnw idiìthtec.

Apìdeixh JewroÔme h ∈ H kai sumbolÐzoume P thn orj  probol  ston

H −h . Jètoume x1 = P (x − h) + h x2 = (I − P )(x − h) , . Ta x 1 , x2
ikanopoioÔn tic sunj kec thc prìtashc. Upojètoume ìti upˆrqoun x01 , x02 ston

V me x01 ∈H , x02 ⊥H tètoia ¸ste x= x01 + x02 . 'Eqoume: x1 − x01 = x02 − x2 .

JewroÔme h ∈ H .Tote x1 − x01 ∈ H−h kai to x02 − x2 eÐnai kˆjeto ston

H −h . Ara x1 − x01 = x02 − x2 = 0 kai x1 = x01 , x2 = x02 . 2

Orismìc 10.2.2 JewroÔme èna uperepÐpedo H tou V kai x ∈ V . Tìte

x = x1 + x2 me x1 ∈ H, x2 ⊥H kai ta x 1 , x2 eÐnai monadikˆ orismèna me autèc

tic idiìthtec. Ja lème orj  summetrÐa wc proc H kai ja sumbolÐzoume RH


thn apeikìnish apì ton V ston V pou orÐzetai:

RH (x) = x1 − x2

167
Parat rhsh An 0∈H , tìte h RH eÐnai h orj  summetrÐa wc proc ton

dianusmatikì upìqwro H .

Prìtash 10.2.2 JewroÔme èna uperepÐpedo H tou V kai h∈H . SumbolÐ-

zoume S thn orj  summetrÐa wc proc ton dianusmatikì q¸ro H −h . Tìte:

RH = Th ST−h

Apìdeixh JewroÔme x∈V . SumbolÐzoume P thn orj  probol  sto H −h .

Jètoume: x1 = P (x − h) + h x2 = (I − P )(x − h)
, . 'Eqoume x1 ∈ H x2 ⊥H ,

kai x = x1 + x2 . 'Ara

RH (x) = x1 − x2 = P (x − h) + h − (I − P )(x − h)

EpÐshc

Th ST−h (x) = Th S(x − h) = Th (P (x − h) − (I − P )(x − h)) =


P (x − h) − (I − P )(x − h) + h
'Ara: RH = Th ST−h . 2

Parˆdeigma 10.2.1 JewroÔme ton R2 efodiasmèno me to eswterikì ginì-

meno:

h(x1 , x2 ), (y1 , y2 )i = x1 y1 + x2 y2 .

JewroÔme to uperepÐpedo H = {(x, y) ∈ R2 : x + y = 1} tou R2 . Upolo-

2
gÐzoume thn RH . To h = (1, 0) ∈ H . O H − h = {(x, y) ∈ R : x + y = 0}
eÐnai dianusmatikìc upìqwroc tou R2 . H orj  summetrÐa tou R2 wc proc ton

H −h eÐnai h

S(x, y) = (−y, −x).

'Ara telikˆ èqoume

RH (x, y) = Th ST−h (x, y) = Th S(x − 1, y) = Th (−y, 1 − x) = (1 − y, 1 − x)

168
Prìtash 10.2.3 JewroÔme èna uperepÐpedo H tou V . Tìte h RH eÐnai

2
isometrÐa kai RH =I .

Apìdeixh 'Amesh apì thn Prìtash 8.3.5.

Prìtash 10.2.4 JewroÔme a ∈ V, b ∈ V . Jètoume

H = {x ∈ V : d(x, a) = d(x, b)}.

Tìte:

1. To H eÐnai uperepÐpedo.

2. RH (a) = b

Apìdeixh

a+b
1. Jètoume G=H− 2
. Tìte

G = {x ∈ V : d(x, c) = d(x, −c}


α−β
ìpou c= 2
.

'Eqoume:

x ∈ G ⇔ d(x, c) = d(x, −c) ⇔ kx − ck = kx + ck ⇔


hx − c, x − ci = hx + c, x + ci ⇔ hx, ci = 0
'Ara G = {x ∈ V : hx, ci = 0} . An W = Rc , tìte G = W⊥ kai

dim G = dim V − 1 .

a+b
2. Jètoume h= 2
kai sumbolÐzoume S thn orj  summetrÐa wc proc ton

a+b
G = H −h = H − 2
. Apì thn Prìtash 10.2.2 èqoume: RH = Th ST−h
kai ˆra:

(a+b)
RH = Th ST−h (a) = Th S(a − 2
) = Th S( a−b
2
) .

a−b
Apì to (1) èpetai ìti to
2
eÐnai kˆjeto sto G . 'Ara

(a+b)
RH (a) = Th ( b−a
2
)= b−a
2
+ 2
=b

169
2

Je¸rhma 10.2.1 Upojètoume ìti dim V = n . JewroÔme mia isometrÐa F tou

V . Upojètoume ìti upˆrqei r∈N me 0 ≤ r ≤ n+1 kai n+1−r susqetismèna

anexˆrthta dianÔsmata tou V a0 , a1 , ..., an−r tètoia ¸ste F (ai ) = ai ∀i me

0 ≤ i ≤ n−r . Tìte upˆrqei s ∈ N me 0 ≤ s ≤ r kai s uperepÐpeda

H1 , H2 , ...Hs tou V me a0 , a1 , ..., an−r ⊆ Hj , ∀j, 1 ≤ j ≤ s tètoia ¸ste

F = IRH1 RH2 ...RHs .

Apìdeixh Ja deÐxoume to je¸rhma me epagwg  sto r . An r = 0 , apì

to Je¸rhma 10.1.2 èpetai ìti F = I . 'Ara to je¸rhma isqÔei me s = 0 .

JewroÔme r∈N me 0≤r≤n . Upojètoume ìti to Je¸rhma isqÔei gia to

r kai deÐqnoume ìti isqÔei gia to r+1 . JewroÔme loipìn mia isometrÐa F
tou V kai upojètoume ìti upˆrqoun n + 1 − (r + 1) susqetismèna anexˆrthta

dianÔsmata a0 , a1 , ..., an−r−1 tou V tètoia ¸ste F (ai ) = ai ∀i , me 0 ≤ i ≤


n−r−1 . Apì thn Prìtash 9.1.5 èpetai ìti mporoÔme na epekteÐnoume to

sÔnolo {a0 , a1 , ..., an−r } se èna mègisto sÔnolo susqetismèna anexˆrthtwn

dianusmˆtwn a0 , a1 , ..., an .

An F (an−r ) = an−r , upˆrqoun n+1−r susqetismèna anexˆrthta dia-

nÔsmata a0 , a1 , ..., an−r tètoia ¸ste F (ai ) = ai ∀i , me 0 ≤ i ≤ n−r . Apì

thn upìjesh thc epagwg c upˆrqei s ∈ N me 0≤ s ≤ r kai s uperepÐpeda

tou V H1 , H2 , ...Hs
, tètoia ¸ste {a0 , a1 , ..., an−r } ⊆ Hj ∀j , me 1≤j≤s kai

F = IRH1 ...RHs . Profan¸c to sumpèrasma tou Jewr matoc isqÔei se aut 

thn perÐptwsh.

Upojètoume ìti F (an−r ) 6= an−r . Jètoume b = F (an−r ) . SumbolÐzoume

H0 = {x ∈ V : d(x, an−r ) = d(x, b)} . Apì thn prìtash 10.2.4 to H0 eÐnai

uperepÐpedo. Epiplèon,

d(ai , an−r ) = d(F (ai ), F (an−r )) = d(ai , b),

170
∀i me 0≤i≤n−r−1 , ˆra {a0 , ..., an−r−1 } ⊆ H0 .

Jètoume G = RH0 F . H G eÐnai isometrÐa kai G(ai ) = ai ∀i , me 0 ≤ i ≤ n−


r . Prˆgmati: An 0 ≤ i ≤ n − r − 1 G(ai ) = RH0 F (ai ) = RH0 (ai ) = ai
, , epeid 

ai ∈ H 0 kai G(an−r ) = RH0 (F (an−r )) = RH0 (b) = an−r apì thn prìtash

10.2.4. 'Ara, apì thn upìjesh thc epagwg c upˆrqei s ∈ N me 0 ≤ s ≤ r


kai s uperepÐpeda H1 , H2 , ...Hs tou V tètoia ¸ste {a0 , a1 , ..., an−r } ⊆ Hj ∀j
me 1 ≤ j ≤ s kai G = RH1 ...RHs . 'Eqoume RH0 F = RH1 ...RHs ⇒ F =
RH0 RH1 ...RHs . 'Ara upˆrqoun s+1 uperepÐpeda H0 , H1 , ..., Hs tou V tètoia

¸ste {a0 , a1 , ..., an−r−1 } ⊆ Hj ∀j , , me 0 ≤ j ≤ s kai F = RH0 RH1 ...RHs .

Epeid  s≤r , èqoume s+1 ≤ r+1 kai ˆra to sumpèrasma tou Jewr matoc.

Pìrisma 10.2.1 JewroÔme mia isometrÐa F tou V . Tìte upˆrqei s ∈ N ,

0 ≤ s ≤ dim V + 1 kai s uperepÐpeda H1 , H2 , ..., Hs tou V tètoia ¸ste F =


IRH1 ...RHs .

10.3 IsometrÐec tou R2


S' aut  thn parˆgrafo jewroÔme ton dianusmatikì q¸ro R2 efodiasmèno me

to eswterikì ginìmeno h(x1 , x2 ), (y1 , y2 )i = x1 y1 + x2 y2 .

Prìtash 10.3.1 JewroÔme ènan orjog¸nio grammikì metasqhmatismì T


2 2
tou R . Tìte o pÐnakac tou T wc proc thn kanonik  bˆsh tou R èqei mia apì

tic parakˆtw morfèc

1.
!
cos φ − sin φ
sin φ cos φ
φ∈R .

171
2.
!
cos φ sin φ
sin φ − cos φ
φ∈R .

Apìdeixh SumbolÐzoume
!
a b
c d

ton pÐnaka tou T wc proc thn kanonik  bˆsh tou R2 . Apì thn Prìtash 8.2.2

èpetai ìti:

! ! !
a c a b 1 0
= ⇒
b d c d 0 1

a2 + c2 = 1, ab + cd = 0, b2 + d2 = 1.

Epeid  a2 +c2 = 1 , upˆrqei φ∈R tètoia ¸ste a = cos φ c = sin φ


, . Epeid 

2 2
b +d = 1 , èpetai ìti upˆrqei θ∈R tètoio ¸ste b = cos θ d = sin θ
, . Epeid 

ab + cd = 0 , èqoume:

cos φ cos θ + sin φ sin θ = 0 ⇒ cos(φ − θ) = 0 .

π 3π
'Ara φ − θ = 2kπ + 2
  φ − θ = 2kπ + 2
. An φ − θ = 2kπ + 3π
2
o pÐnakac

tou T eÐnai o
!
cos φ − sin φ
.
sin φ cos φ
π
An φ − θ = 2kπ + 2
o pÐnakac tou T eÐnai o

!
cos φ sin φ
.
sin φ − cos φ

172
Prìtash 10.3.2 JewroÔme mia isometrÐa F tou R2 . Tìte h F èqei mia apì

tic parakˆtw morfèc:

1.

F (x, y) = (cos φx − sin φy + a, sin φx + cos φ + b)

gia φ∈R kai (a, b) ∈ R2 .

2.

F (x, y) = (cos φx + sin φy + a, sin φx − cos φy + b)

gia φ∈R kai (a, b) ∈ R2 .

Apìdeixh 'Epetai apì to Je¸rhma 10.1.1 kai thn Prìtash 10.3.1. 2

Orismìc 10.3.1 JewroÔme φ∈R . Lème strof  me kèntro 0 katˆ gwnÐa φ


kai sumbolÐzoume R(0, φ) ton grammikì metasqhmatismì tou R2 tou opoÐou o

2
pÐnakac wc proc thn kanonik  bˆsh tou R eÐnai o:

!
cos φ − sin φ
.
sin φ cos φ

Orismìc 10.3.2 JewroÔme α ∈ R2 kai φ ∈ R . Lème strof  me kèntro

a katˆ gwnÐa φ kai sumbolÐzoume R(a, φ) ton metasqhmatismì Ta R(0, φ)T−a


tou R2 .

Prìtash 10.3.3 JewroÔme a ∈ R2 . To {R(a, φ) : φ ∈ R} eÐnai upoomˆda

thc omˆdac twn isometri¸n tou R2 .

Apìdeixh JewroÔme α ∈ R2 kai φ, ψ sto R . 'Eqoume

R(a, φ)R(a, ψ) = Ta R(0, φ)T−a Ta R(0, ψ)T−a = Ta R(0, φ+ψ)T−a = R(a, φ+ψ).

173
Prìtash 10.3.4 JewroÔme mia strof  R(a, φ) tou R2 kai mia eujeÐa (upe-

repÐpedo) H1 tou R2 pou perièqei to a . Jètoume: H2 = R(a, φ2 )H1 . Tìte:

R(a, φ) = RH2 RH1

Prìtash 10.3.5 JewroÔme dÔo eujeÐec H 1 , H2 tou R2 . An H1 ∩ H2 = ∅


tìte h RH1 RH2 eÐnai metaforˆ.

Apìdeixh JewroÔme a ∈ H1 , b ∈ H2 . Upˆrqoun dianusmatikoÐ upìqwroi

W 1 , W2 tou R2 tètoioi ¸ste H1 = a + W 1 H2 = b + W 2 , . Epeid  H1 ∩ H2 = ∅ ,

èpetai ìti W1 = W2 . SumbolÐzoume S thn orj  summetrÐa wc proc ton W1 .

2
'Eqoume: RH1 = Tα ST−a RH2 = Tb ST−b
, . An x∈R , tìte:

RH1 RH2 (x) = Ta ST−a Tb ST−b (x) =


= Ta STb−a S(x − b) = Ta S(S(x − b) + b − a)
= Ta (S 2 (x − b) + S(b − a)) = S 2 (x − b) + S(b − a) + a
= x − b + S(b − a) + a
'Ara h RH2 RH2 eÐnai metaforˆ katˆ a − b + S(b − a) . 2

Orismìc 10.3.3 JewroÔme mia eujeÐa H tou R2 kai h∈H . Lème ìti èna

diˆnusma a ∈ R2 eÐnai parˆllhlo sto H an a∈H −h .

Prìtash 10.3.6 JewroÔme mia eujeÐa H tou R2 kai èna diˆnusma a ∈ R2


parˆllhlo sthn H . Tìte: Ta RH = RH Ta .

Apìdeixh JewroÔme h∈H . SumbolÐzoume S thn orj  summetrÐa wc proc

ton H −h . Tìte: RH = Th ST−h . An x ∈ R2 , èqoume:

Ta RH (x) = Ta Th ST−h (x) = Ta+h S(x − h) = S(x − h) + a + h

kai

RH Ta (x) = Th ST−h Ta (x) = Th S(x + a − h)

= S(x − h + a) + h = S(x − h) + Sa + h = S(x − h) + a + h

174
epeid  a∈H −h . 'Ara

Ta RH = RH Ta .

Orismìc 10.3.4 JewroÔme mia eujeÐa H tou R2 kai èna diˆnusma a ∈ R2


parˆllhlo sthn H . Lème olisjaÐnousa summetrÐa kai sumbolÐzoume G(H, a)
thn apeikìnish Ta RH .

Prìtash 10.3.7 JewroÔme mia eujeÐa H tou R2 kai a ∈ R2 . Tìte:

1. An to a den eÐnai kˆjeto sthn H h Ta RH eÐnai olisjaÐnousa summetrÐa.

2. An to a eÐnai kˆjeto sthn H h Ta RH eÐnai summetrÐa.

Apìdeixh

(2) JewroÔme h ∈ H kai sumbolÐzoume S thn orj  summetrÐa wc proc to

2
H −h . 'Eqoume: RH = Th ST−h . JewroÔme x∈R . 'Eqoume:

Ta RH (x) = Ta Th ST−h (x) = Ta Th S(x − h) =


a a
S(x − h) + h + a = S(x − h) + h + 2
+ 2
=
a
= S(x − h) + h + 2
+ S(− a2 ) =
S(x − (h + a2 )) + h + a2 ,
epeid  to
a
2
eÐnai kˆjeto sto H −h . Jètoume h0 = h + a
2
. 'Eqoume:

Ta RH (x) = Th0 ST−h0 .

a
'Ara h Ta RH eÐnai summetrÐa wc proc thn eujeÐa H+ 2
.

(1) 'Eqoume a = a1 + a2 me a1 parˆllhlo sto H kai a2 kˆjeto sto H .

'Eqoume: Ta RH = Ta1 Ta2 RH . Apì to (2) h Ta2 RH eÐnai summetrÐa wc proc

0 a2
H =H+ 2
. To a1 eÐnai parˆllhlo sto H , ˆra eÐnai parˆllhlo kai sto H0 .

'Ara h Ta RH = Ta1 RH 0 eÐnai olisjaÐnousa summetrÐa. 2

Prìtash 10.3.8 JewroÔme φ ∈ R . Jètoume H = {(x, y) ∈ R2 : y =


xtan( y2 )} . Tìte o pÐnakac thc RH wc proc thn kanonik  bˆsh tou R2 eÐnai o :

175
!
cos φ sin φ
.
sin φ − cos φ

Je¸rhma 10.3.1 JewroÔme mia isometrÐa F tou R2 . Tìte h F eÐnai meta-

forˆ, strof , summetrÐa   olisjaÐnousa summetrÐa.

Apìdeixh Upojètoume ìti upˆrqei a ∈ R2 tètoia ¸ste F (a) = a . Jètoume

G = T−a F Ta . Tìte G(0) = 0 kai apì tì pìrisma 10.1.4 èpetai ìti h G eÐnai

orjog¸nioc grammikìc metasqhmatismìc. Apì thn prìtash 10.3.1, o pÐnakac

A thc G wc proc thn kanonik  bˆsh tou R2 eÐnai o :

!
cos φ − sin φ
sin φ cos φ
  o
!
cos φ sin φ
.
sin φ − cos φ
An
!
cos φ − sin φ
A=
sin φ cos φ

tìte h G eÐnai h strof  R(0, φ) kai ˆra h F eÐnai h strof  R(a, φ) . An

!
cos φ sin φ
A=
sin φ − cos φ

èpetai apì thn prìtash 10.3.8 ìti h G eÐnai summetrÐa wc proc mia eujeÐa H
tou R2 . Tìte epeid  F = Ta RH T−a , h F eÐnai summetrÐa wc proc thn eujeÐa

H +a .

Upojètoume ìti F (a) 6= a ∀a ∈ R2


, . JewroÔme a ∈ R2 kai jètoume

b = F (a) H = {x ∈ R2 : d(x, a) = d(x, b)}


, . Apì thn Prìtash 10.2.4 èpetai

ìti to H eÐnai uperepÐpedo kai ìti RH (b) = a . 'Ara an G = RH F , èqoume:

176
G(a) = a . Apì to pr¸to mèroc thc apìdeixhc èpetai ìti h G eÐnai summetrÐa

  strof . Upojètoume ìti h G eÐnai summetrÐa wc proc mia eujeÐa H0 tou R2 .

0 0
'Eqoume tìte, F = RH RH 0 . An c ∈ H ∩H , tìte F (c) = c . 'Ara H ∩H = ∅ .

'Ara apì thn prìtash 10.3.5 èpetai ìti h F eÐnai metaforˆ. Upojètoume ìti

h G eÐnai h strof  R(y, φ) . JewroÔme h∈H . Jètoume:

H1 = R(y, − φ2 )(H − h + y)
H2 = H − h + y
Tìte y ∈ H1 kai R(y, y2 )H1 = H2 . 'Ara apì thn Prìtash 10.3.4 èqoume:

G = R(y, φ) = RH2 RH1 kai ˆra F = RH RH2 RH1 . Epeid  H ∩ H2 = ∅ ,

èpetai apì thn Prìtash 10.3.5 ìti h RH RH2 eÐnai mia metaforˆ Tz . 'Ara

F = Tz RH1 . An to z eÐnai kˆjeto sto H1 , apì thn prìtash 10.3.7 èpetai ìti

h F eÐnai summetrÐa. Autì den mporeÐ na sumbeÐ diìti den upˆrqei a ∈ R2


tètoio ¸ste F (a) = a . 'Ara to z den eÐnai kˆjeto sto H1 kai apì thn Prìtash

10.3.7, èqoume ìti h F eÐnai olisjaÐnousa summetrÐa. 2

10.4 Ask seic

Stic ask seic o Rn eÐnai EukleÐdeioc q¸roc me eswterikì ginìmeno:

n
X
h(x1 , x2 , ..., xn ), (y1 , y2 , ..., yn )i = xi yi .
i=1

'Askhsh 10.4.1 DÐnetai ènac EukleÐdeioc q¸roc V kai x, y, z, t ston V .

DeÐxte ìti:

d(x, t) + d(y, z) ≤ d(x, y) + d(z, t) + d(x, z) + d(y, t)

'Askhsh 10.4.2 DÐnetai ènac EukleÐdeioc q¸roc V kai x, y, z, t ston V .

DeÐxte ìti:

d(x, y)d(z, t) ≤ d(x, z)d(y, t) + d(x, t)d(y, z) (Anisìthta tou PtolemaÐou)

177
'Askhsh 10.4.3 Upojètoume ìti h F eÐnai mia isometrÐa tou Rn kai ìti u-

pˆrqei k > 0 tètoia ¸ste d(F x, x) < k, ∀x ∈ Rn . DeÐxte ìti h F eÐnai

metaforˆ.

'Askhsh 10.4.4 DÐnontai α, β sto R . JewroÔme thn apeikìnish F : R2 →


R2 , F (x, y) = (αx, βy). Gia poia zeÔgh (α, β) eÐnai h F isometrÐa;

'Askhsh 10.4.5 JewroÔme thn apeikìnish F : R2 → R2 F (x, y) = (−x +


3, −y − 8). DeÐxte ìti h F eÐnai isometrÐa. BreÐte ènan orjog¸nio grammikì

metasqhmatismì G kai mia metaforˆ T tètoia ¸ste F = T G.

'Askhsh 10.4.6 DÐnetai h eujeÐa H tou R2 me exÐswsh y = −2x + 3 . Upo-

logÐste thn RH .

'Askhsh 10.4.7 DÐnetai h eujeÐa H tou R2 me exÐswsh y = 2x − 5 . BreÐte

ta shmeÐa RH (0, 0), RH (1, −3), RH (−2, 1).

'Askhsh 10.4.8 DÐnontai oi eujeÐec H1 , H2 tou R2 me exis¸seic y = −2x +


3, y = −2x + 8. BreÐte thn RH1 RH2 .

'Askhsh 10.4.9 DÐnontai dÔo shmeÐa x kai y tou R2 . BreÐte ìlec tic isome-

2
trÐec F tou R tètoiec ¸ste F (x) = y.

'Askhsh 10.4.10 JewroÔme mia èlleiyh S ston R2 . BreÐte tic isometrÐec F


tou R2 tètoiec ¸ste F (S) = S.

'Askhsh 10.4.11 DeÐxte ìti h apeikìnish F : R2 → R 2 , F (x, y) = (x, 2c −


y) eÐnai isometrÐa tou R2 . BreÐte mia metaforˆ T kai ènan orjog¸nio grammikì

metasqhmatismì G tètoion ¸ste T G = F.

'Askhsh 10.4.12 SumbolÐzoume T1 to tetrˆgwno me korufèc (0,0),(0,1),(1,1),(0,1)

kai T2 to tetrˆgwno me korufèc (0,0),(1,0),(1,-1),(0,1).

BreÐte tic isometrÐec F tou R2 tètoiec ¸ste F (T1 ) = T2 .


3
BreÐte tic isometrÐec F tou R tètoiec ¸ste F (T1 ) = T2 .

178
'Askhsh 10.4.13 JewroÔme mia eujeÐa l tou R2 . BreÐte tic isometrÐec F tou

R2 tètoiec ¸ste F (l) = l.

'Askhsh 10.4.14 DÐnontai ta shmeÐa x 1 , x2 , y 1 , y 2 tou R2 . Upojètoume ìti:

d(x1 , x2 ) = d(y1 , y2 ). BreÐte ìlec tic isometrÐec tou F tou R2 tètoiec ¸ste

F (x1 ) = y1 , F (x2 ) = y2 .

'Askhsh 10.4.15 DÐnontai dÔo eujeÐec H1 , H2 tou R2 . DeÐxte ìti RH1 RH2 =
RH2 RH1 ⇒ H1 kai H2 kˆjetec.

'Askhsh 10.4.16 DÐnontai treÐc eujeÐec H1 , H2 , H3 tou R2 . DeÐxte ìti h

2
(RH1 RH2 RH3 ) eÐnai metaforˆ.

'Askhsh 10.4.17 DeÐxte ìti h omˆda twn isometri¸n tou R2 den eÐnai meta-

jetik .

'Askhsh 10.4.18 DÐnetai h apeikìnish F : R2 → R 2 :

F (x, y) = (cos φx − sin φy, sin φx + cos φy).


DeÐxte ìti h F eÐnai isometrÐa. BreÐte uperepÐpeda H1 , H2 , H3 tou R2 tètoia

¸ste F = RH1 RH2 RH3 .

'Askhsh 10.4.19 DÐnontai a, b ston R2 me kak = kbk = 1.

1. DeÐxte ìti upˆrqei mia strof  F tètoia ¸ste F (a) = b

2. Grˆyte to F (b) san èkfrash twn a, b, ha, bi .

3. Gia x∈V grˆyte to F (x) san èkfrash twn a, b, x, ha, bi , ha, xi , hb, xi .

'Askhsh 10.4.20 DÐnetai h apeikìnish F : R2 → R 2


F (x, y) = (−y + 2, x + 1).

1. BreÐte ènan orjog¸nio grammikì metasqhmatismì tou R2 kai mia meta-

forˆ T tètoia ¸ste F = TG

179
2. Grˆyte thn F san sÔnjesh summetri¸n wc proc uperepÐpeda tou R2 .

'Askhsh 10.4.21 An (x, y) ∈ R2 jètoume k(x, y)k∞ = sup{|x|, |y|} . BreÐte

2
touc grammikoÔc metasqhmatismoÔc T tou R me thn idiìthta

kT (x, y)k∞ = k(x, y)k∞

gia kˆje (x, y) ∈ R2 .

180
BibliografÐa

1. K. Hoffman kai R. Kunze


Linear algebra
Prentice-Hall

2. S. Lang
Linear algebra
Springer-Verlag

3. S. A. Andreadˆkhc

Grammik  Algebra

SummetrÐa

181

Das könnte Ihnen auch gefallen